{"text": "So I'm going to talk about work; specifically, why people can't seem to get work done at work, which is a problem we all kind of have.\tმინდა გესაუბროთ სამსახურის შესახებ კონკრეტულად კი, რატომ არ შეუძლიათ ადამიანებს შეასრულონ საქმე სამსახურში, ეს პრობლემა, მგონი, ყველას გვაერთიანებს..."}
{"text": "But let's sort of start at the beginning.\tმაგრამ, მოდით, თავიდან დავიწყოთ:"}
{"text": "So, we have companies and non-profits and charities and all these groups that have employees or volunteers of some sort.\tარსებობენ კომპანიები, არასამეწარმეო ორგანიზაციები და საქველმოქმედო ორგანიზაციები და ყველა ამ ორგანიზაციას ჰყავს თანამშრომლები ან მოხალისეები.."}
{"text": "And they expect these people who work for them to do great work -- I would hope, at least.\tდა ისინი ელიან ამ თანამშრომლებისგან საქმის კეთებას მათთვის.. დიადი საქმის კეთებას-- იმედს ვიტოვებ მაინც, რომ ეს ასეა.."}
{"text": "At least good work, hopefully, at least it's good work -- hopefully great work.\tჩვეულებრივად, კარგ საქმეს მაინც. იყოს, ძალიან კარგი საქმე."}
{"text": "And so what they typically do is they decide that all these people need to come together in one place to do that work.\tდა რასაც ორგანიზაციები აკეთებენ, არის, რომ ისინი წყვეტენ რომ ადამიანებს სჭირდებათ ერთ ადგილას თავმოყრა იმისთვის, რომ გააკეთონ საქმე."}
{"text": "So a company, or a charity, or an organization of any kind, unless you're working in Africa, if you're really lucky to do that -- most people have to go to an office every day.\tასე რომ იქნება ეს საქველმოქმედო, კომერციული ან სხვა სახის ორგანიზაცია ადამიანები, როგორც წესი, თუ აფრიკაში არ მუშაობთ, და თუ იღბლიანი ხართ, ძირითადად, ყოველ დღე დადიან სამსახურში (ოფისში)."}
{"text": "And so these companies, they build offices.\tასე რომ, კომპანიები აშენებენ ოფისებს"}
{"text": "They go out and they buy a building, or they rent a building, or they lease some space, and they fill this space with stuff.\tისინი მიდიან, ყიდულობენ შენობას, ან ქირაობენ შენობას ან იჯარით იღებენ ფართს, და ავსებენ მათ სხვადასხვა საგნებით"}
{"text": "They fill it with tables, or desks, chairs, computer equipment, software, Internet access, maybe a fridge, maybe a few other things, and they expect their employees, or their volunteers, to come to that location every day to do great work.\tმაგიდებით, მერხებით, სკამებით, კომპიუტერული აღჭურვილობით პროგრამებით, ინტერნეტთან წვდომით, შეიძლება მაცივრითაც, და რამდენიმე სხვა ნივთით, და ელიან თანამშრომლებისგან, ან მოხალისეებისგან, რომ მივიდნენ ყოველ დღე ამ ადგილას და მაგრად იმუშავონ."}
{"text": "It seems like it's perfectly reasonable to ask that.\tთითქოს ამის თხოვნა აბსოლუტურად მიზანშეწონილია."}
{"text": "However, if you actually talk to people and even question yourself, and you ask yourself, where do you really want to go when you really need to get something done?\tთუმცა, თუკი ადამიანებს ადამიანებს გულახდილად დაელაპარაკებით და საკუთარ თავში ჩაიხედავთ და შეეკითხებით: სინამდვილეში სად მიგიწევს გული, როდესაც საქმე გაქვს გასაკეთებელი?"}
{"text": "You'll find out that people don't say what businesses think they would say.\tაღმოაჩენთ, რომ ადამიანები არ ამბობენ იმას, რასაც ბიზნესმენები მოელიან მათგან."}
{"text": "If you ask people the question: Where do you need to go when you need to get something done?\tთუ კითხავთ ადამიანებს: სინამდვილეში სად მიგიწევს გული როდესაც საქმე გაქვს გასაკეთებელი?"}
{"text": "Typically, you get three different kinds of answers.\tროგორც წესი, სამ განსხვავებულ პასუხს მიიღებთ."}
{"text": "One is kind of a place or a location or a room.\tპირველი: რაიმე ადგილი ან ოთახი"}
{"text": "Another one is a moving object, and a third is a time.\tმეორე: მოძრავი ობიექტი და მესამე: არის დრო."}
{"text": "So here are some examples.\tაი, მაგალითები:"}
{"text": "I've been asking people this question for about 10 years: \"Where do you go when you really need to get something done?\"\tროცა ვეკითხები ადამიანს - და მე ვეკითხები ადამიანებს ამ შეკითხვას 10 წლის განმავლობაში ვეკითხები: სად მიგიწევს გული, როდესაც საქმე გაქვს გასაკეთებელი? მეუბნებიან: აივანზე ან გემბანზე,"}
{"text": "I'll hear things like, the porch, the deck, the kitchen.\tსამზარეულოში."}
{"text": "I'll hear things like an extra room in the house, the basement, the coffee shop, the library.\tან, სახლის რომელიმე დამატებით ოთახში, სარდაფში, ყავახანაში, ბიბლიოთეკაში"}
{"text": "And then you'll hear things like the train, a plane, a car -- so, the commute.\tმერე ასევე გაიგებთ ისეთ პასუხებს, როგორიცაა: მატარებელი, თვითმფრინავი, ავტომანქანა, ანუ, გადაადგილების საშუალებები."}
{"text": "And then you'll hear people say, \"Well, it doesn't really matter where I am, as long as it's early in the morning or late at night or on the weekends.\"\tმერე ასევე გაიგებთ: ნამდვილად არ აქვს მნიშვნელობა სად ვარ, თუ მართლა დილით ადრე მიხდება საქმის კეთება, ან მაგალითად, ძალიან გვიან.. ან მაგ. : შაბათ-კვირას."}
{"text": "You almost never hear someone say, \"The office.\"\tთითქმის არასდროს გეტვიან: ოფისშიო."}
{"text": "But businesses are spending all this money on this place called the office, and they're making people go to it all the time, yet people don't do work in the office.\tმაგრამ ბიზნესი ხარჯავს მთელ თანხებს ოფისებში. და ხალხს აიძულებენ იარონ იქ ყოველდღიურად, და ხალხი მაინც არ მუშაობს ამ ადგილას."}
{"text": "What is that about?\tრა ხდება?"}
{"text": "(Laughter) Why is that? Why is that happening?\tრატომ? რატომ ხდება ასე?"}
{"text": "And what you find out is, if you dig a little bit deeper, you find out that people -- this is what happens: People go to work, and they're basically trading in their work day for a series of \"work moments\" -- that's what happens at the office.\tრასაც მიხვდებით, არის, რომ თუ უფრო ჩაუღრმავდებით ამ საკითხს, გამოარკვევთ, რომ ხალხი აი რა ხდება -- ხალხი მიდის სამსახურში და ისინი ძირითადად ჰყოფენ თავიანთ სამუშაო დღეს სამუშაო მომენტების ნაწილებად. აი რა ხდება ოფისში."}
{"text": "You don't have a work day anymore. You have work moments.\tშენ აღარ გაქვს სამუშაო დღე. შენ გაქვს სამუშაო მომენტები."}
{"text": "It's like the front door of the office is like a Cuisinart, and you walk in and your day is shredded to bits, because you have 15 minutes here, 30 minutes there, and something else happens, you're pulled off your work, then you have 20 minutes, then it's lunch, then you have something else to do ...\tთიქოს ოფისის შესასვლელი კარი ბლენდერი იყოს. შედიხარ და შენი დღე იჭრება ნაწილებად, იმიტომ, რომ გაქვს 15 წუთი აქ, 30 წუთი იქ, მერე კიდე, რაღაც ხდება და უცბად, მოწყდები შენს საქმეს, უცბად, რაღაც სხვა უნდა აკეთო, მერე ისევ 20 წუთი გაქვს, მერე ლანჩი, მერე კიდევ სხვა რამე უნდა გააკეთო,"}
{"text": "Then you've got 15 minutes, and someone pulls you aside and asks you a question, and before you know it, it's 5 p.m., and you look back on the day, and you realize that you didn't get anything done.\tმერე ისევ 15 წუთი მუშაობ, და კვლავ: ვიღაც გაწყვეტინებს და გისვამს შეკითხვას. და სანამ შენ მიხვდები, უკვე 5:00 საათია. შეხედავ განვლილ დღეს და მიხვდები, რომ დიდი არც არაფერი გაგიკეთებია,"}
{"text": "We've all been through this.\tყველანი ვყოფილვართ ამ დღეში."}
{"text": "We probably went through it yesterday or the day before, or the day before that.\tალბათ გუშინაც, ან გუშინწინ, ან უფრო ადრე."}
{"text": "You look back on your day, and you're like, \"I got nothing done today.\tუყურებ შენს განვლილ დღეს და, ამბობ: არც არაფერი გამიკეთებია დღეს მნიშვნელოვანი"}
{"text": "I was at work. I sat at my desk. I used my expensive computer.\tვიყავი რა სამსახურში. ვიჯექი მაგიდასთან. გამოვიყენე ძვირადღირებული კომპიუტერი."}
{"text": "I used the software they told me to use.\tგამოვიყენე პროგრამა, რომელიც მითხრეს, რომ უნდა გამომეყენებინა."}
{"text": "I went to these meetings I was asked to go to.\tვიყავი შეხვედრებზე, რომლებზეც მთხოვეს, რომ წავსულიყავი."}
{"text": "I did these conference calls. I did all this stuff.\tზარებიც გავაკეთე, ყველაფერი გავაკეთე."}
{"text": "But I didn't actually do anything.\tმაგრამ რეალურად არც არაფერი გამიკეთებია."}
{"text": "I just did tasks.\tუბრალოდ, დავალებული საქმიანობები დავასრულე."}
{"text": "I didn't actually get meaningful work done.\"\tაზრიანი სამუშაო არ შემისრულებია."}
{"text": "And what you find is that, especially with creative people -- designers, programmers, writers, engineers, thinkers -- that people really need long stretches of uninterrupted time to get something done.\tსინამდვილეში, განსაკუთრებით შემოქმედებით ხალხს, დიზაინერებს, პროგრამისტებს, მწერლებს, ინჟინრებს, მოაზროვნეებს, და ხალხს, რომელსაც ნამდვილად სჭირდებათ ხანგრძლივი დრო, რომ საქმე დაასრულონ."}
{"text": "You cannot ask somebody to be creative in 15 minutes and really think about a problem.\tვერ მოსთხოვ ადამიანს, რომ იყოს შემოქმედებითი 15 წუთში და იფიქროს პრობლემაზე."}
{"text": "You might have a quick idea, but to be in deep thought about a problem and really consider a problem carefully, you need long stretches of uninterrupted time.\tშეიძლება გქონდეს უცაბედი იდეა, მაგრამ იმისთვის რომ ჩაუღრმავდე რაიმე პრობლემას და გააანალიზო ის, გჭირდება ხანგრძლივი, შეუწყვეტელი დრო."}
{"text": "And even though the work day is typically eight hours, how many people here have ever had eight hours to themselves at the office?\tდა იმისდა მიუხედავად, რომ სამუშაო დღე როგორც წესი რვა საათია, რამდენ ადამიანს ჰქონია რვა საათი სამუშაო ადგილას თავიანთთვის?"}
{"text": "How about seven hours?\tდა შვიდი საათი?"}
{"text": "Six? Five? Four?\tექვსი? ხუთი? იქნებ ოთხი?"}
{"text": "When's the last time you had three hours to yourself at the office?\tროდის იყო ბოლოს სამი საათი გაატარეთ ოფისში შეწუხების გარეშე, მარტომ?"}
{"text": "Two hours? One, maybe?\tორი საათი? ერთი, შეიძლება."}
{"text": "Very, very few people actually have long stretches of uninterrupted time at an office.\tძალიან, ძალიან ცოტა ადამიან აქვს ნამდვილი ხანგრძლივი დრო შეწუხების გარეშე თავიანთ ოფისში."}
{"text": "And this is why people choose to do work at home, or they might go to the office, but they might go to the office really early in the day, or late at night when no one's around, or they stick around after everyone's left, or go in on the weekends, or they get work done on the plane, in the car or in the train, because there are no distractions.\tამიტომაც არის რომ ადამიანები საქმის გაკეთებას სახლებში ამჯობინებენ. ან შეიძლება წავიდნენ სამსახურში, მაგრამ ან ძალიან ადრე დილით, ან გვიან ღამით, როცა ირგვლივ არავინაა, ან რჩებიან გვიანობამდე, როცა ყველა წასულია, ან შაბათ-კვირას იყენებენ. ან აკეთებენ საქმეს თვითმფრინავში, ავტომანქანაში ან მატარებელში. იმიტომ, რომ ასეთ ადგილებში ყურადღება არ ებნევათ."}
{"text": "Now there are different kinds of distractions, but not the really bad distractions, which I'll talk about in a minute.\tკი, ასეთ ადგილებშიც გაგებნევა ყურადღება ოდნავ, მაგრამ მართლა ცუდი სახის ყურადღების გამფანტველი რამ ასეთ ადგილებში არ შეგხვდება ამაზე ვისაუბრებ სულ ერთ წუთში."}
{"text": "And this whole phenomenon of having short bursts of time to get things done reminds me of another thing that doesn't work when you're interrupted, and that is sleep.\tდა ასეთი სახის ფენომენი დროის პატარა ნაწილაკების ქონის სახით მახსენებს სხვა რამეს: რაც არ გამოდის როცა თქვენ ხელს გიშლიან, ეს არის ძილი."}
{"text": "I think that sleep and work are very closely related -- not because you can work while you're sleeping and sleep while you're working.\tვფიქრობ, ძილი და საქმე მჭიდროდ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან. არ ვგულისხმობ, რომ ძილის დროს მუშაობა შეიძლება, ან პირიქით, ძილი საქმის დროს."}
{"text": "That's not really what I mean.\tამას ნამდვილად არ ვგულისხმობ."}
{"text": "I'm talking specifically about the fact that sleep and work are phase-based, or stage-based, events.\tმე ვსაუბრობ კონკრეტულად ფაქტზე, რომ ძილი და საქმე ფაზებზე დაფუძნებული აქტივობებია ან ეტაპებზე დაფუძნებული."}
{"text": "Sleep is about sleep phases, or stages -- some people call them different things.\t(ეტაპობრივი) ძილი გულისხმობს ძილის ეტაპებს,"}
{"text": "There are five of them, and in order to get to the really deep ones, the meaningful ones, you have to go through the early ones.\tსხვადასხვა ადამიანი სხვადასხვაგვარად მოიხსენებს მათ, გამოვყოფ ხუთ მათგანს: იმისთვის რომ გქონდეთ ნამდვილად ღრმა, აზრიანი აქტივობები უნდა გქონდეთ ადრეულად."}
{"text": "If you're interrupted while you're going through the early ones -- if someone bumps you in bed, or there's a sound, or whatever happens -- you don't just pick up where you left off.\tდა თუ ხელს გიშლიან ამაში, ადრეული ფაზიდანვე, ან საწოლში შეგაწუხებენ, ან ხმა შეგაწუხებთ, ან რაიმე თუ მოხდება, რაც ძილში ხელს შეგიშლით, უბრალოდ ვერ გააგრძელებთ ძილს იქიდან, სადაც დატოვეთ,"}
{"text": "If you're interrupted and woken up, you have to start again.\tთუ ძილი შეგაწყვეტინეს და გაგაღვიძეს, თავიდან უნდა დაიწყოთ."}
{"text": "So you have to go back a few phases and start again.\tასე რომ, უნდა გადახვიდეთ რამდენიმე ფაზით უკან და თავიდან დაიწყოთ."}
{"text": "And what ends up happening -- you might have days like this where you wake up at eight or seven in the morning, or whenever you get up, and you're like, \"I didn't sleep very well.\tდა რაც ხდება - ზოგჯერ შეიძლება ასეთი დღები გქონდეთ, როცა გაიღვიძებ რვა საათზე დილით, ან შვიდზე როცა იღვიძებთ, და დგებით, ფიქრობთ, აუ, კარგად არ მეძინა."}
{"text": "I did the sleep thing -- I went to bed, I laid down, but I didn't really sleep.\"\tუბრალოდ ძილი იყო რა, წავედი საწოლში, ვიწექი, მაგრამ რეალურად არ მეძინა"}
{"text": "People say you go \"to\" sleep, but you don't go to sleep, you go towards sleep; it takes a while.\tამბობენ, რომ იძინებ, მაგრამ კი არ იძინებ, მიდიხარ ძილისკენ"}
{"text": "You've got to go through phases and stuff, and if you're interrupted, you don't sleep well.\tუბრალოდ, რაღაც დრო სჭირდება, რომ ეს ძილის ფაზები გაიარო თუ შეგაწყვეტინებენ კიდევ, კარგად არ გძინავს."}
{"text": "So does anyone here expect someone to sleep well if they're interrupted all night?\tასე რომ, ვფიქრობთ რომ კარგად გვძინავს, როცა მთელი ღამის განმავლობაში ხელს გვიშლიან?"}
{"text": "I don't think anyone would say yes.\tარა მგონია ვინმემ მიპასუხოს დადებითად (კი)"}
{"text": "Why do we expect people to work well if they're being interrupted all day at the office?\tდა რატომ ველოდებით მაშინ, რომ ადამიანი იმუშავებს კარგად, თუ მთელი დღის განმავლობაში ხელს უშლიან და აწყვეტინებენ? როგორ შეგვიძლია მოვთხოვოთ ადამიანებს საქმის კეთება,"}
{"text": "How can we possibly expect people to do their job if they go to the office and are interrupted?\tთუ მიდიან ოფისში, რომ ხელი შეუშალონ"}
{"text": "That doesn't really seem like it makes a lot of sense, to me.\tაშკარად აზრი არ აქვს ამ ყველაფერს, ჩემთვის."}
{"text": "So what are the interruptions that happen at the office but not at other places?\tხოდა რა არის ეს ხელისშემშლელი ფაქტორები რომლებიც ხდება სამუშაო ადგილებზე? რაც არ ხდება სხვა ადგილებში?"}
{"text": "Because in other places, you can have interruptions like the TV, or you could go for a walk, or there's a fridge downstairs, or you've got your own couch, or whatever you want to do.\tსხვა ადგილებში კი გაქვს ხელისშემშლელი ფაქტორები ირგვლივ, როგორიც არის, მაგალითად, ტელევიზორი ან, წახვიდოდი სასეირნოდ, ან, მაცივარია ქვემოთ ან გაქვს შენი კუთვნილი სავარძელი, ან რასაც გინდა გააკეთებ სხვას, საქმის გარდა."}
{"text": "If you talk to certain managers, they'll tell you that they don't want their employees to work at home because of these distractions.\tდა თუ გაესაუბრებით კონკრეტულ მენეჯერებს, ისინი გეტყვიან, რომ არ უნდათ, რომ მათმა თანამშრომლებმა სახლში იმუშაონ ხელის შემშლელი ფაქტორების გამო."}
{"text": "They'll sometimes also say, \"If I can't see the person, how do I know they're working?\"\tისინი ასევე ამბობენ: ზოგჯერ ისინი ასევე იტყვიან, რომ თუ არ შემიძლია დავინახო ადამიანი, როგორ გავიგო ის ნამდვილად მუშაობს თუ არა?"}
{"text": "which is ridiculous, but that's one of the excuses that managers give.\tრაც სასაცილოა, რა თქმა უნდა, მაგრამ ეს არის ერთ-ერთი მიზეზი, რასაც მენეჯერები იყენებენ გასამართლებლად."}
{"text": "And I'm one of these managers. I understand. I know how this goes.\tმეც ერთ-ერთი ვარ ამ მენეჯერთაგან მე მესმის, ვიცი როგორ ხდება ეს ყველაფერი"}
{"text": "We all have to improve on this sort of thing.\tჩვენ ყველამ უნდა გავაუმჯობესოთ ეს საქმე"}
{"text": "But oftentimes they'll cite distractions: \"I can't let someone work at home.\tხშირად ჩამოგვითვლიან ყურადღების გამბნევ მიზეზებს, მე ვერ მივცემ უფლებას მას, იმუშაოს სახლში."}
{"text": "They'll watch TV, or do this other thing.\"\tისინი უყურებენ ტელევიზორს, სხვა რაღაცეებს გააკეთებენ,"}
{"text": "It turns out those aren't the things that are distracting, Because those are voluntary distractions.\tმაგრამ, როგორც ჩანს, ესენი არ არიან რეალურად ყურადღების გამაბნეველი მიზეზები.. იმიტომ რომ ეს მიზეზები ნებაყოფლობითია."}
{"text": "You decide when you want to be distracted by the TV, when you want to turn something on, or when you want to go downstairs or go for a walk.\tშენ წყვეტ, როდის გინდა რომ უყურო ტელევიზორს, შენ წყვეტ, როდის გინდა ჩართო და გამორთო. შენ წყვეტ, როდის გინდა ქვევით ჩახვიდე ან სასეირნოდ წახვიდე.."}
{"text": "At the office, most of the interruptions and distractions that really cause people not to get work done are involuntary.\tოფისში კი ძირითადი ყურადღების გამფანტველი მიზეზები და ხელისშემშლელი ფაქტორები რომლებიც ნამდვილად უშლის ხელს ხალხის მიერ სამუშაოს შესრულებას არის იძულებითი."}
{"text": "So let's go through a couple of those.\tხოდა, მოდით გავიაროთ ახლა ზოგიერთი მათგანი."}
{"text": "Now, managers and bosses will often have you think that the real distractions at work are things like Facebook and Twitter and YouTube and other websites, and in fact, they'll go so far as to actually ban these sites at work.\tმენეჯერები და უფროსები ხშირად გაფიქრებინებენ, რომ ნამდვილი ხელისშემშლელი სამუშაოს შესრულების დროს არის ან Facebook–ი ან Twitter–ი youtube–ი და სხვა საიტები. და ისინი იქამდე მიდიან, რომ კრძალავენ ამ საიტებს სამსახურში."}
{"text": "Some of you may work at places where you can't get to certain sites.\tზოგიერთი თქვენთაგანი შეიძლება მუშაობს კიდეც ისეთ ადგილას, სადაც ზოგიერთი საიტი ჩართული არ არის.."}
{"text": "I mean, is this China? What the hell is going on here?\tჩინეთში ხომ არ ვართ? რა ხდება ჩვენს თავს?"}
{"text": "You can't go to a website at work, and that's the problem?\tვებსაიტზე ვერ შედიხარ სამსახურში, და ეს არის პრობლემა, რომლის გამოც ხალხი საქმეს არ აკეთებს?"}
{"text": "That's why people aren't getting work done, because they're on Facebook and Twitter?\tიმიტომ რომ Facebook-ით და Twitter-ით არიან გართულნი? ეს სასაცილოა."}
{"text": "That's kind of ridiculous. It's a total decoy.\tეს აბსოლუტური ტყუილია."}
{"text": "Today's Facebook and Twitter and YouTube, these things are just modern-day smoke breaks.\tდღეს Facebook–ი და Twitter–ი, ისევე როგორც Youtube–ი არის, მხოლოდ, თანამედროვეობის სიგარეტის მწეველთა შესვენებები."}
{"text": "No one cared about letting people take a smoke break for 15 minutes 10 years ago, so why does anyone care if someone goes to Facebook or Twitter or YouTube here and there?\tარავის აინტერესებდა ადამიანი სამუშაო დროის 15 წუთს სიგარეტის მოწევისთვის თუ გამოიყენებდა ათი წლის წინ, მაშინ რატომაა დღეს ასეთი დაინტერესებული შევა თუ არა ხელქვეითი Facebook–ზე ან რომელიმე სხვა საიტზე, Twitter–ზე ან Youtube–ზე?"}
{"text": "Those aren't the real problems in the office.\tეს არ არის რეალური პრობლემები ოფისში."}
{"text": "The real problems are what I like to call the M&Ms, the Managers and the Meetings.\tნამდვილი პრობლემები მდგომარეობს იმაში, რასაც მე ვუწოდებ \"მ და მ\" -ს მენეჯერები და მითინგები."}
{"text": "Those are the real problems in the modern office today.\tაი ნამდვილი პრობლემები თანამედროვე ოფისებში დღეს."}
{"text": "And this is why things don't get done at work, it's because of the M&Ms.\tაი რატომ ვერ სრულდება სამუშაო სამსახურში. იმიტომ რომ მ და მ უშლის ხელს."}
{"text": "Now what's interesting is, if you listen to all the places that people talk about doing work, like at home, in the car, on a plane, late at night, or early in the morning, you don't find managers and meetings.\tაი საინტერესო რა არის: თუ გადახედავთ ყველა იმ ადგილს, სადაც ხალხს ურჩევნია მუშაობა, მაგ. : სახლში, ავტომობილში, თვითმფრინავში, ან გვიან ღამე, ან დილით ადრე, თქვენ ვერ ნახავთ ამ ადგილებში მენეჯერს ან შეხვედრას;"}
{"text": "You find a lot of other distractions, but not managers and meetings.\tნახავთ ბევრ სხვა ყურადღების გამაბნეველ ფაქტორს, მაგრამ არა მენეჯერს და მითინგს."}
{"text": "So these are the things that you don't find elsewhere, but you do find at the office.\tმოკლედ, მ და მ-ები არ შეგხვდებათ სხვა ადგილებში. მაგრამ შეგხვდებათ ოფისებში."}
{"text": "And managers are basically people whose job it is to interrupt people.\tდა მენეჯერები ძირითადად ისინი არიან, ვინც ხალხს სამუშაოს გაკეთებაში ხელს უშლიან."}
{"text": "That's pretty much what managers are for. They're for interrupting people.\tპრინციპში, მენეჯერები ამისთვის არიან. იმისთვის რომ ხალხს ხელი შეუშალონ."}
{"text": "They don't really do the work, so they make sure everyone else is doing work, which is an interruption.\tშეაწყვეტინონ. მართლა საქმეს კი არ აკეთებენ, უბრალოდ, უნდა დარწმუნდნენ, რომ ყველა სხვა ადამიანი მუშაობს, რაც თავის მხრივ, ხელის შეშლას გულისხმობს. ჩვენ ძალიან ბევრი მენეჯერი გვყავს."}
{"text": "We have lots of managers in the world now, and a lot of people in the world, and a lot of interruptions by these managers.\tმსოფლიოშიც უამრავი ადამიანია. შესაბამისად, ბევრი ხელის შემშლელი - მენეჯერების სახით."}
{"text": "They have to check in: \"Hey, how's it going?\tისინი შემოდიან, გეკითხებიან: \"როგორ მიდის საქმეები?\""}
{"text": "Show me what's up.\" This sort of thing.\t\"მანახე რა ხდება\" და ამგვარი რამეები."}
{"text": "They keep interrupting you at the wrong time, while you're actually trying to do something they're paying you to do, they tend to interrupt you.\tდა განაგრძობენ ხელის შეშლას ცუდ დროს, როცა შენ რეალურად ცდილობ გააკეთო ის, რაშიც ფულს გიხდიან, ისინი მიისწრაფვიან ხელის შეშლისკენ."}
{"text": "That's kind of bad.\tრაც, ცოტა არ იყოს, ცუდია."}
{"text": "But what's even worse is the thing that managers do most of all, which is call meetings.\tმაგრამ, რაც კიდე უფრო უარესია, არის ის რასაც მენეჯერები ყველაზე მეტად სჩადიან: მითინგები."}
{"text": "And meetings are just toxic, terrible, poisonous things during the day at work.\tმითინგები, კი, უბრალოდ, მომწამვლელია, საშინელი, მომწამვლელი რაღაც, სამუშაო დღის განმავლობაში."}
{"text": "(Laughter) We all know this to be true, and you would never see a spontaneous meeting called by employees.\tჩვენ ყველამ ვიცით, რომ ეს სიმართლეა. და თქვენ ვერასდროს ნახავთ ჩვეულებრივი თანამშრომლის მიერ მოწვეულ სპონტანურ შეხვედრას;"}
{"text": "It doesn't work that way.\tასე არ ხდება."}
{"text": "The manager calls the meeting so the employees can all come together, and it's an incredibly disruptive thing to do to people -- to say, \"Hey look, we're going to bring 10 people together right now and have a meeting.\tმენეჯერი აწყობს მითინგებს, იმისთვის, რომ თანამშრომლები ერთად შეიკრიბოს და აი რაც უსაღვროდ უშლის ხალხს ხელს: -- როცა ამბობენ, \"აი შეხედეთ, შევკრებთ 10 ადამიანს ერთად ახლავე და გვექნება შეხვედრა."}
{"text": "I don't care what you're doing, you've got to stop doing it, so you can have this meeting.\"\tარ მაინტერესებს, რას აკეთებთ. უბრალოდ, შენ უნდა შეწყვიტო შენი საქმე, იმისთვის რომ დაესწრო აღნიშნულ შეხვედრას."}
{"text": "I mean, what are the chances that all 10 people are ready to stop?\tმაგრამ, იმის ალბათობა რამდენია, რომ ეს 10 ადამიანი მზადაა, შეწყვიტოს თავიანთი საქმე?"}
{"text": "What if they're thinking about something important, or doing important work?\tიქნებ რაიმე მნიშვნელოვანზე ფიქრობენ ამ მომენტში? იქნებ რამე მნიშვნელოვან საქმეს აკეთებენ?"}
{"text": "All of a sudden you tell them they have to stop doing that to do something else.\tუცბად რომ ეუბნებით, რომ უნდა შეწყვიტონ საქმე და რაღაც სხვა გააკეთონ."}
{"text": "So they go into a meeting room, they get together, and they talk about stuff that doesn't really matter, usually.\tხოდა მიდიან შეხვედრების ოთახში, შეიკრიბებიან, და საუბრობენ საკითხებზე, რომლებიც რეალურად არც არის მნიშვნელოვანი."}
{"text": "Because meetings aren't work.\tიმიტომ რომ შეხვედრა სამუშაო არ არის."}
{"text": "Meetings are places to go to talk about things you're supposed to be doing later.\tშეხვედრები გულისხმობს ადგილს, სადაც წახვალ და ისაუბრებ იმ საკითხებზე, რაც მომავალში უნდა გააკეთო. მაგრამ შეხვედრები ასევე წარმოშობს სხვა შეხვედრებს."}
{"text": "But meetings also procreate.\tერთი გადადის სხვა შეხვედრაში"}
{"text": "So one meeting tends to lead to another meeting, which leads to another meeting.\tდა კიდე სხვა შეხვედრაში. ძირითადად ძალიან ბევრი ხალხია ხოლმე მითინგებზე,"}
{"text": "There's often too many people in the meetings, and they're very, very expensive to the organization.\tდა ისინი არიან ძალიან ძვირადღირებულნი ორგანიზაციისათვის."}
{"text": "Companies often think of a one-hour meeting as a one-hour meeting, but that's not true, unless there's only one person.\tკომპანიები ხშირად ფიქრობენ, რომ ერთ საათიანი შეხვედრა მართლაც ერთ საათიანია, მაგრამ ეს სიმართლე არ არის, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა შეხვედრაზე მხოლოდ ერთი კაცია."}
{"text": "If there are 10 people, it's a 10-hour meeting, not a one-hour meeting.\tთუ შეხვედრაზე 10 კაცია, ეს გულისხმობს 10 საათიან შეხვედრას და არა 1 საათიანს."}
{"text": "It's 10 hours of productivity taken from the rest of the organization to have this one-hour meeting, which probably should have been handled by two or three people talking for a few minutes.\tპროდუქტიულობის 10 საათი, რომელიც აკლდება ორაგნიზაციას, ამ ერთ საათიანი შეხვედრის ჩატარება, რომელიც სავარაუდოდ უნდა ჩატარდეს ორი ან სამი ადამიანის მიერ, რამოდენიმე წუთიანი საუბრებით."}
{"text": "But instead, there's a long scheduled meeting, because meetings are scheduled the way software works, which is in increments of 15 minutes, or 30 minutes, or an hour.\tამის მაგივრად, ტარდება გრძელვადიანი შეხვედრა, იმიტომ რომ შეხვედრა ტარდება იმ სახით, რა სახითაც კომპ. პროგრამა მუშაობს, 15, 30 ან ერთ საათიანი შეყოვნებებით."}
{"text": "You don't schedule an eight-hour meeting with Outlook; you can't.\tთქვენ ვერ დაგეგმავთ 8 საათიან შეხვედრას აუთლუქით. უბრალოდ, ვერც შეძლებთ."}
{"text": "You can go 15 minutes or 30 minutes or 45 minutes or an hour.\tარც ვიცი შეგიძლიათ თუ არა. შეგიძლიათ დაიშნოთ 15, 30, ან 45 წუთიანი ან ერთ საათიანი."}
{"text": "And so we tend to fill these times up when things should go really quickly.\tასე რომ ჩვენ გვინდა შევავსოთ ეს დრო როცა საქმე მართლა სწრაფად უნდა წავიდეს."}
{"text": "So meetings and managers are two major problems in businesses today, especially at offices.\tასე რომ, მითინგები და მენეჯერები არის ორი უდიდესი პრობლემა ბიზნესში დღეს. განსაკუთრებით, ოფისებში."}
{"text": "These things don't exist outside of the office.\tრომლებიც არ შეგხვდებათ ოფისების გარეთ."}
{"text": "So I have some suggestions to remedy the situation.\tასე რომ მაქვს რამოდენიმე შემოთავაზება იმისთვის, რომ გამოასწოროთ ეს სიტუაცია."}
{"text": "What can managers do -- enlightened managers, hopefully -- what can they do to make the office a better place for people to work, so it's not the last resort, but it's the first resort, so that people start to say, \"When I really want to get stuff done, I go to the office.\"\tრა შეუძლიათ მენეჯერებს გააკეთონ -- ჭკვიანმა მენეჯერებმა, იმედია-- რაც შეუძლიათ, არის ის, რომ ოფისი გადააქციონ ადამიანებისთვის სამუშაოდ უკეთეს ადგილად. ისე, რომ ოფისი არ იყოს ადგილი, სადაც უარეს შემთხვევაში წახვალ, არამედ ის უნდა იყოს ადგილი, სადაც ადამიანი პირველ რიგში წავა სამუშაოდ და იტყვის: \"როცა მართლა მინდა საქმე გავაკეთო, მე მივდივარ ჩემს ოფისში.\""}
{"text": "Because the offices are well-equipped; everything is there for them to do the work.\tიმიტომ რომ ეს ადგილი არის კარგად აღჭურვილი, ყველაფერი უნდა იყოს იქ მათთვის, რომ სამუშაო შეასრულონ,"}
{"text": "But they don't want to go there right now, so how do we change that?\tმაგრამ დღეს მათ იქ წასვლა არ უნდათ, ხოდა როგორ შევცვალოთ აღნიშნული სიტუაცია?"}
{"text": "I have three suggestions to share with you.\tმე მაქვს სამი შემოთავაზება, რომელთაც ახლავე გაგიზიარებთ. დაახლოებით 3 წუთი დამრჩა, რაც კარგად მეყოფა."}
{"text": "We've all heard of the Casual Friday thing.\tჩვენ ყველას გვსმენია ჩვეული პარასკევის ამბავი."}
{"text": "I don't know if people still do that.\tარ ვიცი ხალხი ისევ თუ აკეთებს ამას"}
{"text": "But how about \"No-talk Thursdays?\"\tმაგრამ რას იტყვით, მაგალითად, ხუთშაბათს - \"არა-ლაპარაკის\"- დღეზე?"}
{"text": "(Laughter) Pick one Thursday once a month, and cut it in half, just the afternoon -- I'll make it easy for you.\tან მაგალითად-- აირჩიეთ ერთი ხუთშაბათი მხოლოდ ერთხელ თვეში და გაყავით ეს დღე ორად და თქვით სათამოს -- აი ძალიან ადვილია,"}
{"text": "So just the afternoon, one Thursday.\tმარტო საღამოს, თვეში ერთ ხუთშაბათს."}
{"text": "First Thursday of the month, just the afternoon, nobody in the office can talk to each other.\tპირველ ხუთშაბათს - მხოლოდ საღამოს არავინ ისაუბრებს ერთმანეთთან ოფისში."}
{"text": "Just silence, that's it.\tმხოლოდ სიჩუმე. სულ ეს არის."}
{"text": "And what you'll find is that a tremendous amount of work gets done when no one talks to each other.\tდა თქვენ აღმოაჩენთ, რომ საქმის უშველებელი ნაწილი კეთდება მაშინ, როცა არავინ საუბრობს ერთმანეთთან."}
{"text": "This is when people actually get stuff done, is when no one's bothering them or interrupting them.\tაი როდის აკეთებს ხალხი საქმეს, როცა არავინ აწუხებს მათ, როცა არავინ ხელს არ უშლის."}
{"text": "Giving someone four hours of uninterrupted time is the best gift you can give anybody at work.\tთუკი მისცემთ ვინმეს, მაგალითად, 4 საათს ხელშეუშლელი დროისა, არის საუკეთესო რამ, რაც შეგიძლიათ მისცეთ ადამიანს მუშაობისას."}
{"text": "It's better than a computer, better than a new monitor, better than new software, or whatever people typically use.\tეს კომპიუტერზე უკეთესიც კი არის. ახალ მონიტორზე, ახალ პროგრამაზე და ნებისმიერ სხვა საგანზე უკეთესი, რასაც ჩვეულებრივ ვიყენებთ."}
{"text": "Giving them four hours of quiet time at the office is going to be incredibly valuable.\t4 საათი ჩუმი დრო იქნება საოცრად ღირებული."}
{"text": "If you try that, I think you'll agree, and hopefully you can do it more often.\tთუ ამას გამოცდით, მიხვდებით, რომ მართალი ვარ. და სავარაუდოდ, ამას უფრო ხშირადაც გააკეთებთ."}
{"text": "So maybe it's every other week, or every week, once a week, afternoons no one can talk to each other.\tმერე შეიძლება ყოველ მეორე კვირას, ან ყოველ კვირას, კვირაში ერთხელ, საღამოობით ერთმანეთთან საუბარს აკრძალავთ."}
{"text": "That's something that you'll find will really, really work.\tასე აღმოაჩენთ, რომ ეს ის არის, რაც ნამდვილად მუშაობს."}
{"text": "Another thing you can try, is switching from active communication and collaboration, which is like face-to-face stuff -- tapping people on the shoulder, saying hi to them, having meetings, and replace that with more passive models of communication, using things like email and instant messaging, or collaboration products, things like that.\tკიდევ სხვა, რაც შეგიძლიათ სცადოთ, არის აქტიური კომუნიკაციიდან და თანამშრომლობიდან რაც პირისპირ თანამშრომლობას გულისხმობს, მხარზე ხელის დარტყმა, გამარჯობის თქმა, შეხვედრები, ნაკლებად აქტიურ კომუნიკაციაზე გადასვლა მაგალითად, იმეილით და მესინჯერით კონტაქტი სხვა ასეთი საშუალებით კონტაქტი - და ასეთი რამეები."}
{"text": "Now some people might say email is really distracting, I.M. is really distracting, and these other things are really distracting, but they're distracting at a time of your own choice and your own choosing.\tზოგი ადამიანი იტყვის, რომ მაგ. იმეილი მართლა ყურადღებას ფანტავს, ასევე, მესინჯერიც. და სხვა ასეთი საშუალებები. მაგრამ ისინი ყურადღებას იქცევენ თქვენი საკუთარი არჩევანის შესაბამისად"}
{"text": "You can quit the email app; you can't quit your boss.\tშეგიძლიათ გამორთოთ იმეილის აპლიკაცია, მაგრამ თქვენს ბოსს ვერ გაექცევით,"}
{"text": "You can quit I.M.; you can't hide your manager.\tმესინჯერსაც გამორთავთ, მაგრამ თქვენს მენეჯერს ვერ დაემალებით."}
{"text": "You can put these things away, and then you can be interrupted on your own schedule, at your own time, when you're available, when you're ready to go again.\tშეგიძლიათ გადადოთ ეს საშუალებები გვერდზე და შეგიძლიათ ხელის შეშლის დრო თქვენ თვითონ დააწესოთ, როცა მოგინდებათ,მაშინ როცა მოიცლით, როცა მზად ხართ, რომ ისევ გააგრძელოთ ძველი საქმე"}
{"text": "Because work, like sleep, happens in phases.\tიმიტომ, რომ საქმე, ისევე როგორც ძილი მიმდინარეობს ფაზების მიხედვით."}
{"text": "So you'll be going up, doing some work, and then you'll come down from that work, and then maybe it's time to check that email or I.M.\tასე რომ თქვენ შეიძლება დაიწყოთ საქმე, შემდეგ რაღაც მონაკვეთში გაწყვიტოთ ის რასაც აკეთებთ, და მოიცალოთ იმეილის და მესინჯერის შესამოწმებლად."}
{"text": "There are very, very few things that are that urgent, that need to happen, that need to be answered right this second.\tდა საერთოდ, ძალიან ცოტა საქმეა, რაც საჩქაროა, რაც აუცილებლად უნდა გაკეთდეს, რასაც იმ წამსვე უნდა უპასუხოთ."}
{"text": "So if you're a manager, start encouraging people to use more things like I.M. and email and other things that someone can put away and then get back to you on their own schedule.\tასე რომ, თუ თქვენი მენეჯერი, მოუწოდებს ხალხს რომ გამოიყენოს მესინჯერი და იმეილი და სხვა საშუალებები, რაც სხვამ შეიძლება გადადოს გვერდზე, და დაუბრუნდეს მას თავისი გეგმის მიხედვით."}
{"text": "And the last suggestion I have is that, if you do have a meeting coming up, if you have the power, just cancel it.\tდა ბოლო შემოთავაზება: თუ თქვენ გაქვთ შეხვედრა, და ასევე გაქვთ უფლება უბრალოდ გააუქმეთ, გააუქმეთ შემდეგი შეხვედრა."}
{"text": "(Laughter) Today's Friday, usually people have meetings on Monday.\tდღეს პარასკევია - ხოდა აი ორშაბათს, როგორც ყოველთვის ხშირია შეხვედრები"}
{"text": "Just don't have it.\tუბრალოდ გააუქმეთ."}
{"text": "I don't mean move it; I mean just erase it from memory, it's gone.\tმე არ ვგულისხმობ გადადებას, უბრალოდ, ამოშალეთ თქვენი მეხსიერებიდან."}
{"text": "And you'll find out that everything will be just fine.\tგააქრეთ. და აღმოაჩენთ რომ ყველაფერი, უბრალოდ, არაჩვეულებრივადაა."}
{"text": "All these discussions and decisions you thought you had to make at this one time at 9 a.m. on Monday, just forget about them, and things will be fine.\tყველა ის დისკუსია და გადაწყვეტილება რასაც ფიქრობთ, რომ უნდა გაგეკეთებინათ, ორშაბათს დილის 9 საათზე, უბრალოდ, დაივიწყეთ, და ყველაფერი არაჩვეულებრივად იქნება. ხალხს ექნება უფრო თავისუფალი დილა, ფიქრის დრო ექნებათ.."}
{"text": "You'll find out all these things you thought you had to do, you don't actually have to do.\tდა აღმოაჩენთ, რომ ეს ყველაფერი, რაც უნდა გაგეკეთებინათ, სინამდვილეში არ უნდა გააკეთოთ. მოკლედ, აი ეს არის ის სამი შემოთავაზება, რაც მინდოდა თქვენთვის გამეზიარებინა."}
{"text": "So those are just three quick suggestions I wanted to give you guys to think about.\tიფიქრეთ ამაზე."}
{"text": "I hope that some of these ideas were at least provocative enough for managers and bosses and business owners and organizers and people who are in charge of other people, to think about laying off a little bit, and giving people more time to get work done.\tდა იმედი მაქვს, რომ ზოგიერთი ამ იდეათაგანი იყო საკმარისად პროვოკაციული იმისთვის, რომ მენეჯერები და ბოსები და ბიზნესის მფლობელები და ის ადამიანები, რომლებიც სხვა ადამიანებს მართავენ, დაფიქრდნენ, რომ ცოტა უნდა შეჩერდნენ და მისცენ ხალხს ცოტა უფრო მეტი დრო, რომ საქმე გააკეთონ."}
{"text": "I think it'll all pay off in the end.\tმე ვფიქრობ, რომ ეს ყველაფერი საბოლოოდ კარგად დაფასდება."}
{"text": "So, thanks for listening.\tდიდი მადლობა ყურადღებისთვის,"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So I'm going to speak about a problem that I have and that's that I'm a philosopher.\tმინდა გესაუბროთ ჩემ ერთ პრობლემაზე იმაზე, რომ მე ფილოსოფოსი ვარ"}
{"text": "(Laughter) When I go to a party and people ask me what do I do and I say, \"I'm a professor,\" their eyes glaze over.\t(სიცილი) როცა წვეულებაზე ვარ, ხალხი მეკითხება რას ვსაქმიანობ და მე ვეუბნები, \"პროფესორი ვარ\", მათ თვალები უშეშდებათ."}
{"text": "When I go to an academic cocktail party and there are all the professors around, they ask me what field I'm in and I say, \"philosophy\" -- their eyes glaze over.\tროცა მე ვარ აკადემიურ კოქტეილის წვეულებაზე გარშემო სულ პროფესორები არიან და ისინი მეკითხებიან რა სფეროში ვმოღვაწეობ და მე ვპასუხობ \"ფილოსოფია\", მათი თვალები უშეშდებათ."}
{"text": "(Laughter) When I go to a philosopher's party (Laughter) and they ask me what I work on and I say, \"consciousness,\" their eyes don't glaze over -- their lips curl into a snarl.\t(სიცილი) როცა მე ფილოსოფოსების წვეულებაზე ვარ (სიცილი) და ისინი მეკითხებიან რაზე ვმუშაობ და მე ვპასუხობ: \"ცნობიერებაზე\", მათ არ უშეშდებათ თვალები, ისინი ეჭვიანად ბრეცენ ტუჩებს."}
{"text": "(Laughter) And I get hoots of derision and cackles and growls because they think, \"That's impossible! You can't explain consciousness.\"\t(სიცილი) და მე ვისმენ დაცინვას, ხით-ხითს და ღრენას, რადგან ისინი ფიქრობენ რომ: \"ეს შეუძლებელია შეუძლებელია ცნობიერების ახსნა\"."}
{"text": "The very chutzpah of somebody thinking that you could explain consciousness is just out of the question.\tზედმეტი თავდაჯერებულობაა ვიფიქროთ, რომ შეგვიძლია ცნობიერების ახსნა, ეს უდავოა."}
{"text": "My late, lamented friend Bob Nozick, a fine philosopher, in one of his books, \"Philosophical Explanations,\" is commenting on the ethos of philosophy -- the way philosophers go about their business.\tჩემი აწ გარდაცვლილი მეგობარი, ბობ ნოზიკი, მშვენიერი ფილოსოფოსი ერთ-ერთ საკუთარ წიგნში, \"ფილოსოფიური ახსნები\" მიმოიხილავს ფილოსოფიის ეთოსს, თუ როგორ უდგებიან ფილოსოფოსები საქმეს."}
{"text": "And he says, you know, \"Philosophers love rational argument.\"\tდა ის ამბობს რომ: \"ფილოსოფოსებს უყვართ რაციონალური არგუმენტი\""}
{"text": "And he says, \"It seems as if the ideal argument for most philosophers is you give your audience the premises and then you give them the inferences and the conclusion, and if they don't accept the conclusion, they die.\tდა ის ამბობს \"იდეალური არგუმენტი ფილოსოფოსთა უმეტესობისთვის არის, როცა შენ მსმენელებს უკეთებ შესვალს და შემდეგ აძლევ მათ შედეგებსა და დასკვნებს და თუ ისინი არ გაიზიარებენ დასკვნებს, დაიხოცებიან."}
{"text": "Their heads explode.\" The idea is to have an argument that is so powerful that it knocks out your opponents.\tმათ უბრალოდ თავები უსკდებათ\" აზრი იმაშია, რომ არგუმენტმა უნდა გააპოს თქვენი ოპონენტი"}
{"text": "But in fact that doesn't change people's minds at all.\tსინამდვილეში კი ეს საერთოდ ვერ ცვლის ადამიამების წარმოდგენებს"}
{"text": "It's very hard to change people's minds about something like consciousness, and I finally figured out the reason for that.\tძალიან ძნელია ადამიანთა წარმოდგენების შეცვლა ისეთ რამეზე როგორიც ცნობიერებაა და საბოლოოდ მივხვდი რატომ."}
{"text": "The reason for that is that everybody's an expert on consciousness.\tმიზეზი ის არის, რომ ყველა არის ექსპერტი ცნობიერებაში."}
{"text": "We heard the other day that everybody's got a strong opinion about video games.\tჩვენ იმ დღეს მოვისმინეთ, რომ ყველას აქვს მყარი აზრი ვიდეო თამაშებზე"}
{"text": "They all have an idea for a video game, even if they're not experts.\tყველას აქვს აზრი მაშინაც კი როცა ისინი არ არიან ექსპერტები"}
{"text": "But they don't consider themselves experts on video games; they've just got strong opinions.\tდა ისინი არც თვლიან თავებს ვიდეო თამაშების ექსპერტებად, უბრალოდ მყარი აზრი აქვთ."}
{"text": "I'm sure that people here who work on, say, climate change and global warming, or on the future of the Internet, encounter people who have very strong opinions about what's going to happen next.\tდარმწუნებული ვარ ხალხი, რომელიც მუშაობს, მაგალითად კლიმატის ცვლილებებზე და გლობალურ დათბობაზე, ან ინტერნეტის მომავალზე, ხვდება ადამიანებს ვისაც აქვთ ძალიან მყარი წარმოდგენები იმაზე თუ რა მოხდება მომავალში,"}
{"text": "But they probably don't think of these opinions as expertise.\tმაგრამ სავარაუდოდ ისინი არ განიხილავენ ამ აზრებს როგორც ექსპერტულს."}
{"text": "They're just strongly held opinions.\tეს უბრალოდ მყარი წარმოდგენებია."}
{"text": "But with regard to consciousness, people seem to think, each of us seems to think, \"I am an expert.\tსამაგიეროდ რაც შეეხება ცნობიერებას, ხალხი როგორც ჩანს ფიქრობს, ყოველი ჩვენგანი ფიქრობს: \"მე ექსპერტი ვარ,"}
{"text": "Simply by being conscious, I know all about this.\"\tმხოლოდ იმით რომ ცნობიერი ვარ, ყველაფერი ვიცი მასზე\""}
{"text": "And so, you tell them your theory and they say, \"No, no, that's not the way consciousness is!\tდა როცა შენს თეორიას უყვები ისინი ამბობენ: \"არა, არა, ცნობიერება"}
{"text": "No, you've got it all wrong.\"\tეს არ არის, თქვენ არასწორად გესმით\""}
{"text": "And they say this with an amazing confidence.\tდა ისინი ამას ამბობენ განმაცვიფრებელი თავდაჯერებულობით."}
{"text": "And so what I'm going to try to do today is to shake your confidence. Because I know the feeling -- I can feel it myself.\tრასაც მე დღეს ვაპირებ, არის ამ თქვენი თავდაჯერებულობის მორყევა, რადგან ვიცი ეს გრძნობა მე თვითონ ვგრძნობ მას."}
{"text": "I want to shake your confidence that you know your own innermost minds -- that you are, yourselves, authoritative about your own consciousness.\tმე მინდა შევარყიო თქვენი თავდაჯერებულობა იმაში, რომ თქვენ იცით საკუთარი შიდა გონება რომ თქვენ თვითონ ხართ თქვენი ცნობიერების განმკარგავი."}
{"text": "That's the order of the day here.\tეს არის დღევანდელი დღის განრიგი."}
{"text": "Now, this nice picture shows a thought-balloon, a thought-bubble.\tახლა, ამ მშვენიერ ნახატზე ჩანს ფიქრის ღრუბელი, ფიქრის ბუშტები."}
{"text": "I think everybody understands what that means.\tმგონი ყველა ხვდება ეს რას ნიშნავს."}
{"text": "That's supposed to exhibit the stream of consciousness.\tეს გამოსახავს ცნობიერების ნაკადს."}
{"text": "This is my favorite picture of consciousness that's ever been done.\tეს ყველაზე საყვარელი ცნობიერების ნახატია,"}
{"text": "It's a Saul Steinberg of course -- it was a New Yorker cover.\tრაც კი ოდესმე შესრულებულა ეს სოლ სტაინბერგია, ნიუ იორკერის ყდა."}
{"text": "And this fellow here is looking at the painting by Braque.\tდა აქ ყმაწვილი უყურებს ბრაქის ნახატს."}
{"text": "That reminds him of the word baroque, barrack, bark, poodle, Suzanne R. -- he's off to the races.\tის მას ახსენებს სიტყვა ბაროქს, ბარაქს, ბარქ (ყეფა), პუდელს, სუზან რ... და აი ის გაიტაცეს ფიქრებმა."}
{"text": "There's a wonderful stream of consciousness here and if you follow it along, you learn a lot about this man.\tეს არის ცნობიერების ნაკადის შესანიშნავი გამოხატულება და თუ თქვენ მას გაყვებით, ბევრ რამეს შეიტყობთ ამ კაცზე"}
{"text": "What I particularly like about this picture, too, is that Steinberg has rendered the guy in this sort of pointillist style.\tრაც მე განსაკუთრებით მომწონს ამ ნახატში არის ის რომ სტაინბერგმა კაციც პუანტილისტის სტილში დახატა."}
{"text": "Which reminds us, as Rod Brooks was saying yesterday: what we are, what each of us is -- what you are, what I am -- is approximately 100 trillion little cellular robots.\tეს გვახსენებს იმას, რაც რობ ბრუკსმა თქვა გუშინ: \"რანი ვართ ჩვენ, რაა ყოველი ჩვენთაგანი, რა ხარ შენ, რა ვარ მე დაახლოებით 100 ტრილიონი პატარა უჯრედოვანი რობოტი\""}
{"text": "That's what we're made of.\tეს არის რისგანაც შევგდებით."}
{"text": "No other ingredients at all. We're just made of cells, about 100 trillion of them.\tსხვა არაფერი. ჩვენ მხოლოდ უჯრედებისგან შევდგებით 100 ტრილიონი მათგანისგან."}
{"text": "Not a single one of those cells is conscious; not a single one of those cells knows who you are, or cares.\tარცერთი მათგანი არ არის ცნობიერი. არცერთმა თქვენი უჯრედთაგანმა, არ იცის ვინ ხართ და არც აინტერესებს."}
{"text": "Somehow, we have to explain how when you put together teams, armies, battalions of hundreds of millions of little robotic unconscious cells -- not so different really from a bacterium, each one of them -- the result is this. I mean, just look at it.\tეს რაღაცნაირად უნდა ავხსნათ. როგორ გამოდის, რომ როცა ერთად შეკრებთ გუნდს არმიას, ბატალიონს 100 მილიონობით პატარა არაცნობიერი უჯრედებისა, თითოეულს არც თუ ისე განსხვავებულებს ბაქტერიისგან, ეს არის შედეგი, შეხედეთ ამას."}
{"text": "The content -- there's color, there's ideas, there's memories, there's history. And somehow all that content of consciousness is accomplished by the busy activity of those hoards of neurons.\tშინაარსი, აი ფერი, აი აზრები, მეხსიერება აი ისტორია და რაღაცნაირად ეს მთელი ცნობიერების შინაარსი, მიიღწევა ნეირონების ხროვის ინტენსიური აქტივობით."}
{"text": "How is that possible? Many people just think it isn't possible at all.\tრანაირად არის ეს შესაძლებელი? ბევრი ფიქრობს რომ ეს სრულიად შეუძლებელია"}
{"text": "They think, \"No, there can't be any sort of naturalistic explanation of consciousness.\"\tისინი ფიქრობენ, \"არა, შეუძლებელია ცნობიერების რამე ბუნებრივი ახსნა არსებობდეს\""}
{"text": "This is a lovely book by a friend of mine named Lee Siegel, who's a professor of religion, actually, at the University of Hawaii, and he's an expert magician, and an expert on the street magic of India, which is what this book is about, \"Net of Magic.\"\tეს არის ჩემი მეგობრის ლი სიგელის შესანიშნავი წიგნი, რომელიც არის რელიგიის პროფესორი ჰავაის უნივერსიტეტში ის ასევე მაგიის ექსპერტია, ქუჩის ინდური მაგიის ექსპერტი, სწორედ ამაზეა ეს წიგნიც: \"მაგიის ქსელი\""}
{"text": "And there's a passage in it which I would love to share with you.\tდა იქ არის ნაწყვეტი, რომელიც მინდა გაგიზიაროთ."}
{"text": "It speaks so eloquently to the problem.\tის ძალიან თვალსაჩინოდ აღწერს პრობლემას."}
{"text": "\"'I'm writing a book on magic,' I explain, and I'm asked, 'Real magic?' By 'real magic,' people mean miracles, thaumaturgical acts, and supernatural powers.\t\"მე ვწერ წიგნს მაგიაზე, - ვამბობ მე, მეკითხებიან - ნამდვილ მაგიაზე?\" ნამდვილ მაგიაში ხალხი სასწაულს გულისხმობს, სასწაულმოქმედებს და ზებუნებრივ ძალებს."}
{"text": "'No,' I answer. 'Conjuring tricks, not real magic.' 'Real magic,' in other words, refers to the magic that is not real; while the magic that is real, that can actually be done, is not real magic.\"\t\"არა, - ვპასუხობ მე - სხვადასხვა ხრიკებზე და არა ნამდვილ მაგიაზე\" სხვა სიტყვებით, ნამდვილი მაგია არის მაგია, რომელიც არ არსებობს სინამდვილეში. მაშინ როცა ნამდვილი მაგია რომლის შესრულება სინამდვილეში შეიძლება, არაა ნამდვილი."}
{"text": "(Laughter) Now, that's the way a lot of people feel about consciousness.\t(სიცილი) ზუსტად ასევე ფიქრობს ბევრი ცნობიერებაზეც."}
{"text": "(Laughter) Real consciousness is not a bag of tricks.\t(სიცილი) ნამდვილი ცნობიერება არაა ხრიკების ნაკრები."}
{"text": "If you're going to explain this as a bag of tricks, then it's not real consciousness, whatever it is.\tთუ თქვენ მას ხსნით როგორც ხრიკების ნაკრებს მაშინ ის არა არის ნამდვილი ცნობიერება."}
{"text": "And, as Marvin said, and as other people have said, \"Consciousness is a bag of tricks.\"\tროგორც მარვინმა და სხვა ადამიანებმა თქვეს: \"ცნობიერება - სწორედ ხრიკების ნაკრებია\""}
{"text": "This means that a lot of people are just left completely dissatisfied and incredulous when I attempt to explain consciousness.\tამის გამო ბევრი ადამიანი სრულიად დაუკმაყოფილებელია და სკეპტიკურია, ჩემი ცნობიერების ახსნის მცდელობების მიმართ"}
{"text": "So this is the problem. So I have to do a little bit of the sort of work that a lot of you won't like, for the same reason that you don't like to see a magic trick explained to you.\tამაშია მთელი პრობლემა. ამიტომ ახლა ისეთი რამ უნდა გავაკეთო, რაც ბევრ თქვენგანს არ მოეწონება, იმავე მიზეზით, რა მიზეზითაც არ გიყვართ, როცა ფოკუსს გიხსნიან."}
{"text": "How many of you here, if somebody -- some smart aleck -- starts telling you how a particular magic trick is done, you sort of want to block your ears and say, \"No, no, I don't want to know!\tრამდენ თქვენგანს უნდა ხოლმე, როცა ვინმე საზრიანი იწყებს ამა თუ იმ ფოკუსის ახსნას, აიფაროს ყურებზე ხელი და თქვას: \"არა, არა, არ მინდა ვიცოდე,"}
{"text": "Don't take the thrill of it away. I'd rather be mystified.\tინტრიგას ნუ დამიმსხვრევთ. მე მირჩევნია არ ვიცოდე."}
{"text": "Don't tell me the answer.\"\tარ მითხრათ როგორ კეთდება\""}
{"text": "A lot of people feel that way about consciousness, I've discovered.\tმე აღმოვაჩინე რომ ბევრი ზუსტად ასე ფიქრობს ცნობიერებაზეც."}
{"text": "And I'm sorry if I impose some clarity, some understanding on you.\tდა ბოდიში, თუ მე თავს გახვევთ სიცხადეს და გარკვეულობას."}
{"text": "You'd better leave now if you don't want to know some of these tricks.\tსჯობს დაგვტოვოთ თუ არ გინდათ იცოდეთ რაღაცეები ამ ხრიკების შესახებ."}
{"text": "But I'm not going to explain it all to you.\tმაგრამ მე ყველაფრის ახსნას არ ვაპირებ."}
{"text": "I'm going to do what philosophers do.\tმე ვაპირებ მოვიქცე ისე, როგორც ფილოსოფოსები იქცევიან."}
{"text": "Here's how a philosopher explains the sawing-the-lady-in-half trick.\tაი როგორ ხსნის ფილოსოფოსი ქალის გახერხვის ფოკუსს"}
{"text": "You know the sawing-the-lady-in-half trick?\tხომ იცით ეს ფოკუსი?"}
{"text": "The philosopher says, \"I'm going to explain to you how that's done.\tფილოსოფოსი ამბობს: \"მე ვაპირებ აგიხსნათ როგორ ხდება ეს"}
{"text": "You see, the magician doesn't really saw the lady in half.\"\tსაქმე იმაშია, რომ სინამდვილეში ილუზიონისტი არ ხერხავს ქალს შუაზე\""}
{"text": "(Laughter) \"He merely makes you think that he does.\"\t(სიცილი) \"ის მხოლოდ ამის ილუზიას გიქმნით\" თქვენ ეკითხებით:"}
{"text": "And you say, \"Yes, and how does he do that?\"\t\"როგორ აკეთებს ამას?\""}
{"text": "He says, \"Oh, that's not my department, I'm sorry.\"\tის ამბობს: \"ეს ჩემი სფერო არაა მაპატიეთ\""}
{"text": "(Laughter) So now I'm going to illustrate how philosophers explain consciousness.\t(სიცილი) ამრიგად, მე ვაპირებ გაჩვენოთ როგორ ხსნის ფილოსფოსი ცნობიერებას."}
{"text": "But I'm going to try to also show you that consciousness isn't quite as marvelous -- your own consciousness isn't quite as wonderful -- as you may have thought it is.\tმაგრამ ასევე ვეცდები გაჩვენოთ, რომ ცნობიერება არც ისე შესანიშნავია თქვენი ცნობიერება არც ისე განმაცვიფრებელია როგორც თქვენ სავარაუდოდ ფიქრობდით."}
{"text": "This is something, by the way, that Lee Siegel talks about in his book.\tაი, სხვათაშორის კიდევ ერთი რამ, რაზეც ლი სიგელი თავის წიგნში საუბრობს."}
{"text": "He marvels at how he'll do a magic show, and afterwards people will swear they saw him do X, Y, and Z. He never did those things.\tის აღფრთოვანებულია იმით, თუ როგორ ატარებს ფოკუსს და ამის შემდეგ ხალხი მზად არის დაიფიცოს, რომ ის აკეთებდა X, Y და Z-ს მაშინ როცა"}
{"text": "He didn't even try to do those things.\tმას ისინი არ გაუკეთებია და არც კი უცდია."}
{"text": "People's memories inflate what they think they saw.\tადამიანის მეხსიერების გაზვიადებულია ის, რაც ადამიანებს ეჩვენებათ რომ ნახეს."}
{"text": "And the same is true of consciousness.\tდა ასევეა ცნობიერების შემთხვევაშიც."}
{"text": "Now, let's see if this will work. All right. Let's just watch this.\tახლა, ვნახოთ ეს თუ იმუშავებს. მოდით უბრალოდ ვუყუროთ"}
{"text": "Watch it carefully.\tუყურეთ ყურადღებით."}
{"text": "I'm working with a young computer-animator documentarian named Nick Deamer, and this is a little demo that he's done for me, part of a larger project some of you may be interested in.\tმე ვმუშაობ ახალგაზრდა კომპიუტერულ ანიმატორ-დოკუმენტალისტ ნიკ დიმერთან და ეს დემო რგოლია, რომელიც მან გამიკეთა დიდი პროექტის ნაწილი, რომელმაც ზოგიერთი შეიძლება დააინტერესოს"}
{"text": "We're looking for a backer.\tჩვენ ვეძებთ სპონსორს."}
{"text": "It's a feature-length documentary on consciousness.\tეს სრულმეტრაჟიანი დოკუმენტური ფილმია ცნობიერებაზე."}
{"text": "OK, now, you all saw what changed, right?\tმაშ, ყველამ ნახეთ რა შეიცვალა არა?"}
{"text": "How many of you noticed that every one of those squares changed color?\tვინ შენიშნა, რომ ამ კვადრატებიდან თითოეულმა შეიცვალა ფერი?"}
{"text": "Every one. I'll just show you by running it again.\tთითოეილმა. კიდევ ერთხელ გავუშვებ."}
{"text": "Even when you know that they're all going to change color, it's very hard to notice. You have to really concentrate to pick up any of the changes at all.\tმაშინაც კი როცა იცით, რომ ყველა მათგანი შეიცვლის ფერს, ეს მაინც ძალიან ძნელი შეამჩნევია. უფრო დიდი კონცენტრაციაა საჭირო, იმისთვის რომ რამე ცვლილება შენიშნოთ."}
{"text": "Now, this is an example -- one of many -- of a phenomenon that's now being studied quite a bit.\tეს ერთ-ერთი მაგალითია ბევრიდან იმ ფენომენის დემოსტრირებისთვის, რომელსაც ახლა იკვლევენ."}
{"text": "It's one that I predicted in the last page or two of my 1991 book, \"Consciousness Explained,\" where I said if you did experiments of this sort, you'd find that people were unable to pick up really large changes.\tმე ეს ვიწინასწარმეტყველე, ჩემი 1991 წლის წიგნის \"ცნობიერების ახსნა\" ბოლო გვერდებზე. სადაც ვთქვი, რომ თუ თქვენ მსგავს ექსპერიმენტებს ჩაატარებთ, აღმოაჩენთ რომ ადამიანები ვერ ამჩნევენ დიდ ცვლილებებსაც კი."}
{"text": "If there's time at the end, I'll show you the much more dramatic case.\tთუ ბოლოს დრო დაგვრჩება, მე გაჩვენებთ ბევრად უფრო თვალსაჩინო მაგალითს."}
{"text": "Now, how can it be that there are all those changes going on, and that we're not aware of them?\tმაშ, რაინაირადაა შესაძლებელი, რომ ყველა ეს ცვლილება ხდება და ჩვენ მათ ვერ ვაცნობიერებთ?"}
{"text": "Well, earlier today, Jeff Hawkins mentioned the way your eye saccades, the way your eye moves around three or four times a second.\tცოტა ხნის წინ ჯეფ ჰოკინსმა ახსენა თვალის მოძრაობა თუ როგორ მოძრაობს ჩვენი თვალი, სამჯერ ოთხჯერ წამში"}
{"text": "He didn't mention the speed. Your eye is constantly in motion, moving around, looking at eyes, noses, elbows, looking at interesting things in the world.\tმან არ აღნიშნა სიჩქარე. თქვენი თვალი მუდმივად მოძრაობაშია. აქეთ-იქით, უყურებს თვალებს, ცხვირს, იდაყვებს, უყურებს საინტერესო რამეებს გარშემო."}
{"text": "And where your eye isn't looking, you're remarkably impoverished in your vision.\tდა იქ სადაც თქვენი თვალი არ იყურება, თქვენ მეტად სუსტი მხედველობა გაქვთ."}
{"text": "That's because the foveal part of your eye, which is the high-resolution part, is only about the size of your thumbnail held at arms length.\tეს იმიტომ რომ თვალის ფოსო, ნაწილი რომელაც აქვს მაღალი გარჩევადობა, მხოლოდ ცერა თითის ფრჩხილის ხელა, გაწვდილ ხელზე."}
{"text": "That's the detail part.\tეს მხოლოდ მცირე ნაწილია."}
{"text": "It doesn't seem that way, does it?\tის არ ჩანს ასეთი არა?"}
{"text": "It doesn't seem that way, but that's the way it is.\tის არ ჩანს ასეთი, მაგრამ სწორედ ასეთია"}
{"text": "You're getting in a lot less information than you think.\tთქვენ იღებთ გაცილებით ნაკლებ ინფორმაციას ვიდრე ფიქრობთ."}
{"text": "Here's a completely different effect. This is a painting by Bellotto.\tაი სრულიად განსხვავებული ეფექტი."}
{"text": "It's in the museum in North Carolina.\tეს ბელოტოს ნახატია. ჩრდილოეთ კაროლინის მუზეუმიდან არის."}
{"text": "Bellotto was a student of Canaletto's.\tბელოტო იყო კანალეტოს სტუდენტი"}
{"text": "And I love paintings like that -- the painting is actually about as big as it is right here.\tმიყვარს ასეთი ნახატები თვითონ ნახატი დაახლოებით იმ ზომის არის როგორც აქ ჩანს"}
{"text": "And I love Canalettos, because Canaletto has this fantastic detail, and you can get right up and see all the details on the painting.\tდა მიყვარს კანალეტო, რადგან კანალეტოს ნახატები ძალიან დეტალურია. თქვენ შეგიძლიათ ახლოს მიხვიდეთ და დაინახოთ ყველა დეტალი ნახატზე."}
{"text": "And I started across the hall in North Carolina, because I thought it was probably a Canaletto, and would have all that in detail.\tდა მე გადავკეთე ჩრდილოეთ კაროლინის დარბაზი რადგან მეგონა, რომ ეს კანალეტოა და ექნებოდა ყველა დეტალი."}
{"text": "And I noticed that on the bridge there, there's a lot of people -- you can just barely see them walking across the bridge.\tმე შევამჩნიე, რომ იქ ხიდზე უამრავი ხალხია თქვენ გაჭირვებით ხედავთ, როგორ გადადიან ისინი ხიდზე."}
{"text": "And I thought as I got closer I would be able to see all the detail of most people, see their clothes, and so forth.\tვიფიქრე მიახლოვებისას დავინახავდი უმეტესი ადამიანების ყველა დეტალს, დავინახავდი მათ ტანსაცმელს და ა.შ."}
{"text": "And as I got closer and closer, I actually screamed.\tდა როცა ახლოს მივედი, მე შევყვირე"}
{"text": "I yelled out because when I got closer, I found the detail wasn't there at all.\tმე შევყვირე იმიტომ რომ როცა ახლოს მივედი, აღმოვაჩინე რომ იქ არანაირი დეტალი არ იყო."}
{"text": "There were just little artfully placed blobs of paint.\tიყო მხოლოდ ოსტატურად განლაგებული პატარა საღებავის ლაქები."}
{"text": "And as I walked towards the picture, I was expecting detail that wasn't there.\tანუ როცა დავიწყე ნახატთან მიახლოება, მე ველოდი დეტალებს, რომელიც იქ სულ არ იყო."}
{"text": "The artist had very cleverly suggested people and clothes and wagons and all sorts of things, and my brain had taken the suggestion.\tმხატვარმა ძალიან ჭკვიანურად მიგვანიშნა ხალხი და ტანსაცმელი, ვაგონები და ბევრი სხვა ნივთი. და ჩემმა ტვინმა აღიქვა ეს მინიშნება."}
{"text": "You're familiar with a more recent technology, which is -- There, you can get a better view of the blobs.\tთქვენ იცნობთ უფრო თანამედროვე ტექნიკას, რომელიც გაძლევთ საშუალებას უკეთ დააკვირდეთ ლაქებს."}
{"text": "See, when you get close they're really just blobs of paint.\tმიახლოებასთან ერთად, ისინი მართლაც იქცევა საღებავის ლაქებად."}
{"text": "You will have seen something like this -- this is the reverse effect.\tთქვენ დაინახავთ დაახლოებით იგივეს აქ."}
{"text": "I'll just give that to you one more time.\tეს უკუეფექტია უბარლოდ კიდევ ერთხელ გაჩვენებთ."}
{"text": "Now, what does your brain do when it takes the suggestion?\tმაშ, რას აკეთებს თქვენი ტვინი, როცა ის ასეთ მინიშნებებს იგებს."}
{"text": "When an artful blob of paint or two, by an artist, suggests a person -- say, one of Marvin Minsky's little society of mind -- do they send little painters out to fill in all the details in your brain somewhere?\tროცა მხატვრის მიერ ოსტატურად დატანილი ორი სამი ლაქა, მიანიშნებს, ვთქვათ ადამიანს. ნიშნავს თუ არა ეს, რომ ვიღაც მარვინ მინსკის \"გონების საზოგადოებიდან\" აგზავნის პატარა მხატვრებს, რომ მათ მიახატონ ყველა დეტალი სურათს თქვენს ტვინში"}
{"text": "I don't think so. Not a chance. But then, how on Earth is it done?\tარ მგონია. რა თქმა უნდა, არა. მაგრამ მაშინ როგორღა ხდება ეს ოხერი?"}
{"text": "Well, remember the philosopher's explanation of the lady?\tგახსოვთ ფილოსოფოსის ახსნა ქალის გაჭრაზე?"}
{"text": "It's the same thing.\tაქაც იგივეა."}
{"text": "The brain just makes you think that it's got the detail there.\tთქვენი გონება მხოლოდ ილუზიას გიქმნით იმისა რომ იქ არის დეტალები."}
{"text": "You think the detail's there, but it isn't there.\tთქვენ ფიქრობთ რომ იქ დეტალებია, სინამდვილეში ისინი იქ არ არაა."}
{"text": "The brain isn't actually putting the detail in your head at all.\tგონება სინამდვილეში არ ათავსებს რაღაც დეტალებს თქვენს თავში."}
{"text": "It's just making you expect the detail.\tის მხოლოდ გაიძულებთ ივარაუდოთ მათი არსებობა."}
{"text": "Let's just do this experiment very quickly.\tმოდით ჩავატაროთ სწრაფი ექსპერიმენტი."}
{"text": "Is the shape on the left the same as the shape on the right, rotated?\tმარცხენა ფიგურა იდენტურია თუ არა მარჯვენასი, თუ მოვატრიალებთ?"}
{"text": "Yes.\tდიახ."}
{"text": "How many of you did it by rotating the one on the left in your mind's eye, to see if it matched up with the one on the right?\tრამდენმა მოატრიალა მარცხენა ფიგურა, იმისთვის რომ ენახა ემთხვევა თუ არა ის მარჯვენას?"}
{"text": "How many of you rotated the one on the right? OK.\tდა რამდენმა თქვენგანმა მოატრიალა მარჯვენა?"}
{"text": "How do you know that's what you did?\tკარგით. საიდან იცით რომ თქვენ სწორედ ეს გააკეთეთ?"}
{"text": "(Laughter) There's in fact been a very interesting debate raging for over 20 years in cognitive science -- various experiments started by Roger Shepherd, who measured the angular velocity of rotation of mental images.\t(სიცილი) რეალურად მიმდინარეობს საინტერესო დისკუსია, რომელიც კოგნიტიურ მეცნიერებაში გრძელდება ბოლო 20 წლის მანძილზე. სხვადასხვა ექსპერიმენტები, დაწყებული როჯერ შეფერდის მიერ, რომელმაც გაზომა წარმოსახვითი ფიგურების ტრიალის სიჩქარე."}
{"text": "Yes, it's possible to do that.\tკი ამის გაკეთება შესაძლებელია,"}
{"text": "But the details of the process are still in significant controversy.\tმაგრამ პროცესის დეტალები ჯერ კიდევ სერიოზული კამათის საგანია."}
{"text": "And if you read that literature, one of the things that you really have to come to terms with is even when you're the subject in the experiment, you don't know.\tთუ თქვენ მსგავს ლიტერატურას კითხულობთ, თქვენ უნდა წაწყდომოდით ფაქტს, რომ საკუთარ თავზე ჩატარებული ექსპერიმენტისასაც კი,"}
{"text": "You don't know how you do it.\tარ იცით როგორ აკეთებთ ამას."}
{"text": "You just know that you have certain beliefs.\tთქვენ მხოლოდ იცით, რომ გაქვთ გარკვეული წარმოდგენები."}
{"text": "And they come in a certain order, at a certain time.\tრომლებიც გეწვევათ გარკვეული მიმდევრობით, გარკვეულ დროს."}
{"text": "And what explains the fact that that's what you think?\tრა ხსნის იმას რომ ეს არის რასაც ფიქრობთ?"}
{"text": "Well, that's where you have to go backstage and ask the magician.\tეს ის დროა როცა სცენის უკან ილუზიონისტს უნდა ჰკითხოთ ამის შესახებ."}
{"text": "This is a figure that I love: Bradley, Petrie, and Dumais.\tმიყვარს ეს გამოსახულება: ბრედლი, პეტრი და დუმაი."}
{"text": "You may think that I've cheated, that I've put a little whiter-than-white boundary there.\tთქვენ შეიძლება ფიქრობთ, რომ ვითაღლითე, რომ მე თეთრ ფონზე საზღრები უფრო თეთრი ფერით მივახატე"}
{"text": "How many of you see that sort of boundary, with the Necker cube floating in front of the circles?\tრამდენი თქვენგანი ხედავს ამ სახის საზღვარს ნეკერის კუბისა, რომელიც წრეების წინაა"}
{"text": "Can you see it?\tხედავთ?"}
{"text": "Well, you know, in effect, the boundary's really there, in a certain sense.\tეფექტის თვალსაზრისით საზღვრები მართლაც არის რაღაც აზრით"}
{"text": "Your brain is actually computing that boundary, the boundary that goes right there.\tთქვენი ტვინი მართლაც გამოითვლის ამ საზღვრებს. საზღვარს რომელიც აქ გადის."}
{"text": "But now, notice there are two ways of seeing the cube, right?\tდააკვირდით ამ კუბის დანახვის ორი გზაა არა?"}
{"text": "It's a Necker cube.\tეს ნეკერის კუბია."}
{"text": "Everybody can see the two ways of seeing the cube? OK.\tყველა ხედავს ამ კუბის დანახვის ორ გზას?"}
{"text": "Can you see the four ways of seeing the cube?\tკარგი. ხედავთ ამ კუბის დანახვის ოთხ გზას?"}
{"text": "Because there's another way of seeing it.\tიმიტომ რომ კიდევ არის გზა მისი დანახვისა."}
{"text": "If you're seeing it as a cube floating in front of some circles, some black circles, there's another way of seeing it.\tთუ თქვენ ხედავთ კუბს, რომელიც რგოლების წინ არის, რაღაც შავი რგოლების, ამის დანახვის კიდევ ერთი გზაა."}
{"text": "As a cube, on a black background, as seen through a piece of Swiss cheese.\tროგორც კუბი შავ ფონზე. როგორც შვეიცარული ყველიდან გამოჩნდებოდა"}
{"text": "(Laughter) Can you get it? How many of you can't get it? That'll help.\t(სიცილი) ხედავთ? რამდენი ვერ ხედავს? ეს დაგეხმარებათ."}
{"text": "(Laughter) Now you can get it. These are two very different phenomena.\t(სიცილი) ახლა თქვენ ხედავთ. ეს ორი სრულიად განსხვავებული რამ არის."}
{"text": "When you see the cube one way, behind the screen, those boundaries go away.\tროცა კუბს ხედავთ ეკრანის უკან, ეს საზღვრები ქრება,"}
{"text": "But there's still a sort of filling in, as we can tell if we look at this.\tმაგრამ არის კიდევ რაღაც შემავსებელი, როგორც ვხედავთ"}
{"text": "We don't have any trouble seeing the cube, but where does the color change?\tჩვენთვის პრობლემას არ წარმოადგენს კუბის დანახვა, მაგრამ სად იცვლება ფერი?"}
{"text": "Does your brain have to send little painters in there?\tრა, თქვენი ტვინი პატარა მხატვრებს აგზავნის?"}
{"text": "The purple-painters and the green-painters fight over who's going to paint that bit behind the curtain? No.\tიასამნისფერ და მწვანე მხატვრებს და ისინი ჩხუბობენ ვინ მიახატავს იმ ნაწილს რომელიც არ ჩანს?"}
{"text": "Your brain just lets it go. The brain doesn't need to fill that in.\tარა თქვენი ტვინი ეშვება ამას. მას არ სჭირდება ამის შევსება"}
{"text": "When I first started talking about the Bradley, Petrie, Dumais example that you just saw -- I'll go back to it, this one -- I said that there was no filling-in behind there.\tროცა მე თავიდან დავიწყე ბრედლი, პერტი, დუმაის მაგალითზე, რომელიც ახლახანს ნახეთ, მე დავუბრუნდები, აი ისიც, მე ვთქვი, რომ მის უკან არანაირი მიხატვა არ ხდება."}
{"text": "And I supposed that that was just a flat truth, always true.\tდა მე ვივარაუდე რომ ეს არის ჭეშმარიტება, ყველა შემთხვევაში"}
{"text": "But Rob Van Lier has recently shown that it isn't.\tმაგრამ რობ ვან ლიერმა ცოტა ხნის წინ გვაჩვენა რომ ასე არ არის."}
{"text": "Now, if you think you see some pale yellow -- I'll run this a few more times.\tახლა, თუ თქვენ ფიქრობთ რომ ხედავთ რაღაც მკრთალ-სიყვითლეს, კიდევ რამდენჯერმე გავუშვებ."}
{"text": "Look in the gray areas, and see if you seem to see something sort of shadowy moving in there -- yeah, it's amazing. There's nothing there. It's no trick.\tშეხედეთ ნაცრისფერ ადგილებში, და შეხედეთ, თუ ხედავთ რამე ჩრდილისმაგვარ მოძრავს. დიახ, ეს დაუჯერებელია. იქ არაფერია."}
{"text": "[\"Failure to Detect Changes in Scenes\" slide] This is Ron Rensink's work, which was in some degree inspired by that suggestion right at the end of the book.\tეს არ არის ხრიკი. [სლაიდი: \"ცვლილების აღმოჩენის შეუძლებლობა ეკრანზე\"] ეს არის რონ რენსინკის ნაშრომი, რომელიც რაღაც დოზით შთაგონებული იყო ჩემი წიგნის ბოლოს გამოთქმული აზრით."}
{"text": "Let me just pause this for a second if I can.\tნება მომეცით შევაჩერო ცოტა ხნით თუ შევძლებ"}
{"text": "This is change-blindness.\tის არის სიბრმავეზე ცვლილებების მიმართ."}
{"text": "What you're going to see is two pictures, one of which is slightly different from the other.\tრასაც ახლა ვნახავთ არის ორი ნახატი, მათგან ერთი ოდნავ განსხვავდება მეორისგან."}
{"text": "You see here the red roof and the gray roof, and in between them there will be a mask, which is just a blank screen, for about a quarter of a second.\tთქვენ ხედავთ წითელ სახურავს და ნაცრისფერს და შუაში არის ნიღაბი, რომელიც წარმოადგენს ცარიელ ეკრანს, დაახლოებით მეოთხედი წამით."}
{"text": "So you'll see the first picture, then a mask, then the second picture, then a mask.\tმაშ დაინახავთ პირველ ფოტოს, შემდეგ ნიღაბს შემდეგ მეორე ფოტოს და ნიღაბს."}
{"text": "And this will just continue, and your job as the subject is to press the button when you see the change.\tდა ასე გამეორდება და თქვენი ამოცანა როგორც ცდის სუბიექტისა, არის დააჭიროთ ღილაკს, როცა აღმოაჩენთ ცვლილებას."}
{"text": "So, show the original picture for 240 milliseconds. Blank.\tმაშ, ვაჩვენებთ საწყის სურათს 240 მილიწამის განმავლობაში, სიცარიელე."}
{"text": "Show the next picture for 240 milliseconds. Blank.\tშემდეგი ფოტო 240 მილიწამი."}
{"text": "And keep going, until the subject presses the button, saying, \"I see the change.\"\tსიცარიელე და ვაგრძელებთ, იქმადე სანამ სუბიექტი არ დააჭერს ღილაკს და იტყვის: \"მე დავინახე ცვლილება\""}
{"text": "So now we're going to be subjects in the experiment.\tახლა, ჩვენ ვიქნებით ამ ექსპერიმენტის სუბიექტები"}
{"text": "We're going to start easy. Some examples.\tჩვენ დავიწყებთ ადვილი მაგალითებით."}
{"text": "No trouble there.\tუპრობლემოდ."}
{"text": "Can everybody see? All right.\tყველა ხედავს?"}
{"text": "Indeed, Rensink's subjects took only a little bit more than a second to press the button.\tკარგი რა თქმა უნდა, რენსიკნის სუბიექტებს წამზე ცოტა მეტი დასჭირდათ ღილაკის დასაჭერად"}
{"text": "Can you see that one?\tხედავთ ამას?"}
{"text": "2.9 seconds.\t2.9 წამი."}
{"text": "How many don't see it still?\tრამდენი ვერ ხედავს ჯერ კიდევ?"}
{"text": "What's on the roof of that barn?\tრა არის ამ ფარდულის სახურავზე?"}
{"text": "(Laughter) It's easy.\t(სიცილი) ადვილია."}
{"text": "Is it a bridge or a dock?\tხიდია თუ გემბანი?"}
{"text": "There are a few more really dramatic ones, and then I'll close.\tცოტა კიდევ არის და დავასრულებ."}
{"text": "I want you to see a few that are particularly striking.\tმინდა ნახოთ რამდენიმე მათგანი, რომელიც მართლაც თვალსაჩინოა"}
{"text": "This one because it's so large and yet it's pretty hard to see.\tეს მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი დიდია მაინც ძნელია დანახვა"}
{"text": "Can you see it?\tხედავთ?"}
{"text": "Audience: Yes.\tმაყურებლები: დიახ."}
{"text": "Dan Dennett: See the shadows going back and forth? Pretty big.\tდენ დენეტი: ხედავთ ჩრდილს რომ მიდის და მოდის?"}
{"text": "So 15.5 seconds is the median time for subjects in his experiment there.\tსაკმაოდ დიდია. მაშ, 15.5 წამი არის საშუალო დრო სუბიექტებისთვის მის ამ ექსპერიმენტში."}
{"text": "I love this one. I'll end with this one, just because it's such an obvious and important thing.\tმომწონს ეს. ამით დავამთავრებ, იმიტომ რომ ეს ასეთი ცხადი და მნიშვნელოვანი რამ არის."}
{"text": "How many still don't see it? How many still don't see it?\tრამდენი ვერ ხედავს ჯერ კიდევ? რამდენი ვერ ხედავს ჯერ კიდევ?"}
{"text": "How many engines on the wing of that Boeing?\tრამდენი ძრავია ამ ბოინგის ფრთაზე?"}
{"text": "(Laughter) Right in the middle of the picture!\t(სიცილი) ზუსტად სურათის შუაში."}
{"text": "Thanks very much for your attention.\tმადლობ ყურადღებისთვის"}
{"text": "What I wanted to show you is that scientists, using their from-the-outside, third-person methods, can tell you things about your own consciousness that you would never dream of, and that, in fact, you're not the authority on your own consciousness that you think you are.\tმინდოდა მეჩვენებინა, რომ მეცნიერებს საკუთარი \"გარე\", \"მესამე პირის\" მეთოდებით, შეუძლიათ ისეთი რამეები გითხრან თქვენს ცნობიერებაზე, რასაც თქვენ ვერასდროს წარმოიდგენდით და რომ რეალურად თქვენ არ ხართ განმკარგველი თქვენი საკუთარი ცნობიერების, როგორც ფიქრობთ"}
{"text": "And we're really making a lot of progress on coming up with a theory of mind.\tდა ჩვენ დიდი პროგრესი გვაქვს გონების თეორიის მიმართულებით."}
{"text": "Jeff Hawkins, this morning, was describing his attempt to get theory, and a good, big theory, into the neuroscience.\tჯეფ ჰოკინსი ამ დილას ხსნიდა მის მცდელობას რომ შეექმნა თეორია, კარგი და დიდი თეორია ნეირომეცნიერებაში"}
{"text": "And he's right. This is a problem.\tდა ის მართალია. ეს პრობლემაა."}
{"text": "Harvard Medical School once -- I was at a talk -- director of the lab said, \"In our lab, we have a saying.\tერთხელ ჰარვარდის სამედიცინო სკოლაში ლაბორატორიის დირექტორმა თქვა \"ჩვენს ლაბორატორიაში გვაქვს გამოთქმა."}
{"text": "If you work on one neuron, that's neuroscience.\tთუ თქვენ მუშაობთ ერთ ნეირონზე, ეს ნეიორომეცნიერებაა"}
{"text": "If you work on two neurons, that's psychology.\"\tთუ მუშაობთ ორ ნეირონზე ეს ფსიქოლოგია.\""}
{"text": "(Laughter) We have to have more theory, and it can come as much from the top down.\t(სიცილი) ჩვენ გვჭირდება მეტი თეორია ის შეიძლება ქვემოდან ზემოთაც შეიქმნას"}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Now I'm going to give you a story.\tახლა, ერთ ამბავს მოგიყვებით."}
{"text": "It's an Indian story about an Indian woman and her journey.\tეს ამბავი ერთი ინდოელი ქალისა და მისი განვლილი ცხოვრების შესახებაა."}
{"text": "Let me begin with my parents.\tჩემი მშობლებით დავიწყებ."}
{"text": "I'm a product of this visionary mother and father.\tმე ამ შორსმჭვრეტელი დედ-მამის შვილი ვარ."}
{"text": "Many years ago, when I was born in the '50s -- '50s and '60s didn't belong to girls in India.\tმრავალი წლის წინ, 50-იან წლებში, როცა დავიბადე... 50-იანი და 60-იანი წლების ინდოეთი გოგონებისთვის განკუთვნილი ადგილი არ იყო."}
{"text": "They belonged to boys.\tის ბიჭებს ეკუთვნოდა."}
{"text": "They belonged to boys who would join business and inherit business from parents, and girls would be dolled up to get married.\tის წლები ბიჭების იყო, რომლებიც ბიზნესს დაიწყებდნენ, ან მშობლებიდან მემკვიდრეობით მიიღებდნენ ბიზნესს, გოგონებს კი გასათხოვრად გამოპრანჭავდნენ ხოლმე."}
{"text": "My family, in my city, and almost in the country, was unique.\tჩემი ოჯახი ქალაქში და თითქმის მთელ ქვეყანაში უნიკალური იყო."}
{"text": "We were four of us, not one, and fortunately no boys.\tჩვენ ოთხნი ვიყავით და, საბედნიეროდ, არცერთი ბიჭი."}
{"text": "We were four girls and no boys.\tვიყავით ოთხი გოგო და არცერთი ბიჭი."}
{"text": "And my parents were part of a landed property family.\tჩემი მშობლები მიწის მესაკუთრეთა ოჯახიდან იყვნენ."}
{"text": "My father defied his own grandfather, almost to the point of disinheritance, because he decided to educate all four of us.\tმამაჩემი თავის ბაბუას არ დაემორჩილა, ისე რომ კინაღამ ქონების გარეშე დარჩა, რადგან გადაწყვიტა, რომ ჩვენთვის განათლება მოეცა."}
{"text": "He sent us to one of the best schools in the city and gave us the best education.\tმან ქალაქის ერთ-ერთ საუკეთესო სკოლაში მიგვიყვანა და საუკეთესო განათლება მიგვაღებინა."}
{"text": "As I've said, when we're born, we don't choose our parents, and when we go to school, we don't choose our school.\tროგორც უკვე აღვნიშნე, როცა ვიბადებით, ჩვენ მშობლებს არ ვირჩევთ და როცა სკოლაში მივდივართ, თავად არც სკოლას ვირჩევთ."}
{"text": "Children don't choose a school.\tბავშვები სკოლას არ ირჩევენ."}
{"text": "They just get the school which parents choose for them.\tისინი უბრალოდ იმ სკოლაში მიდიან, რომლებსაც მათი მშობლები არჩევენ."}
{"text": "So this is the foundation time which I got.\tაი, ასეთი დასაწყისი მერგო."}
{"text": "I grew up like this, and so did my other three sisters.\tასე გავიზარდე მე და ასევე გაიზარდა ჩემი სამი და."}
{"text": "And my father used to say at that time, \"I'm going to spread all my four daughters in four corners of the world.\"\tმამაჩემი იმ დროს ამბობდა ხოლმე, ჩემი ოთხივე ქალიშვილი მსოფლიოს ოთხივე კუთხეში უნდა გავგზავნოო."}
{"text": "I don't know if he really meant [that], but it happened.\tარ ვიცი, მართლა ამას გულისხმობდა, თუ არა, მაგრამ ასე მოხდა."}
{"text": "I'm the only one who's left in India.\tმხოლოდ მე დავრჩი ინდოეთში."}
{"text": "One is a British, another is an American and the third is a Canadian.\tჩემი ერთი და ბრიტანელია, მეორე - ამერიკელი და მესამე - კანადელი."}
{"text": "So we are four of us in four corners of the world.\tასე რომ, ჩვენ ოთხნი მსოფლიოს ოთხივე კუთხეში ვართ."}
{"text": "And since I said they're my role models, I followed two things which my father and mother gave me.\tროგორც უკვე გითხარით, ისინი ჩემთვის მისაბაძი მაგალითები იყვნენ და ორ რამეში დავუჯერე, რასაც მამა და დედა მეუბნებოდნენ."}
{"text": "One, they said, \"Life is on an incline.\tპირველი, ისინი ამბობდნენ, რომ \"ცხოვრება დამრეცია."}
{"text": "You either go up, or you come down.\"\tან ზემოთ ადიხარ, ან ქვემოთ ეშვები.\""}
{"text": "And the second thing, which has stayed with me, which became my philosophy of life, which made all the difference, is: 100 things happen in your life, good or bad.\tდა მეორე, რაც დავიმახსოვრე, რაც ჩემი ცხოვრებისეული ფილოსოფია გახდა, რამაც ყველაფერი შეცვალა, არის: ათასი რამ ხდება ცხოვრებაში, კარგიც და ცუდიც."}
{"text": "Out of 100, 90 are your creation.\tამ ათასიდან ცხრაასს თავად ქმნი."}
{"text": "They're good. They're your creation. Enjoy it.\tისინი კარგია. ისინი შენი შექმნილია."}
{"text": "If they're bad, they're your creation. Learn from it.\tგაიხარე ამით. თუ ისინი ცუდია, ისინიც შენი შექმნილია. აქედან დასკვნა გამოიტანე."}
{"text": "Ten are nature-sent over which you can't do a thing.\tის დარჩენილი ათი პროცენტი ბუნების მიერაა გამოგზავნილი, რისი შეცვლაც არ შეგიძლია."}
{"text": "It's like a death of a relative, or a cyclone, or a hurricane, or an earthquake.\tმაგალითად, ნათესავის სიკვდილი, ან ციკლონი, ან ქარიშხალი, ან მიწისძვრა."}
{"text": "You can't do a thing about it.\tვერაფერს გააწყობ."}
{"text": "You've got to just respond to the situation.\tისღა დაგრჩენია, რომ სიტუაციას უპასუხო."}
{"text": "But that response comes out of those 90 points.\tმაგრამ ეს პასუხი იმ 90 პროცენტიდან მოდის."}
{"text": "Since I'm a product of this philosophy, of 90/10, and secondly, \"life on an incline,\" that's the way I grew up to be valuing what I got.\tრადგან მე ამ ფილოსოფიის ნაყოფი ვარ, 90/10-ზე ფილოსოფიის და მეორე, \"ცხოვრება დამრეცია\" ფილოსოფიის, ისე აღვიზარდე, რომ დავაფასო ის, რაც მაქვს."}
{"text": "I'm a product of opportunities, rare opportunities in the '50s and the '60s, which girls didn't get, and I was conscious of the fact that what my parents were giving me was something unique.\tმე შესაძლებლობების ნაყოფი ვარ, 50-იანების და 60-იანების იშვიათი შესაძლებლობების შვილი, რომლებსაც გოგონები ვერ იღებდნენ და გაცნობიერებული მქონდა ის ფაქტი, რომ ის, რასაც მშობლები მაძლევდნენ, უნიკალური რამ იყო."}
{"text": "Because all of my best school friends were getting dolled up to get married with a lot of dowry, and here I was with a tennis racket and going to school and doing all kinds of extracurricular activities.\tჩემ ყველა საუკეთესო მეგობარს პრანჭავდნენ, რათა ბევრ მზითვთან ერთად გაეთხოვებინათ. მე კიდევ ჩოგბურთის ჩოგანი მეჭირა და სკოლაში დავდიოდი და ჩართული ვიყავი უამრავ კლასგარეშე საქმიანობაში."}
{"text": "I thought I must tell you this.\tვფიქრობ, თქვენთვის ეს უნდა მომეყოლა."}
{"text": "Why I said this, is the background.\tრაც ვთქვი, ეს ჩემი ბავშვობაა."}
{"text": "This is what comes next.\tგადავიდეთ შემდეგ ეტაპზე."}
{"text": "I joined the Indian Police Service as a tough woman, a woman with indefatigable stamina, because I used to run for my tennis titles, etc.\tინდოეთის პოლიციაში მუშაობა დავიწყე, როგორც შეუპოვარმა ქალმა, დაუღალავმა, ენერგიულმა ქალმა, რადგან მიჩვეული ვიყავი საჩოგბურთო ტიტულებისთვის ბრძოლას და ა.შ."}
{"text": "But I joined the Indian Police Service, and then it was a new pattern of policing.\tთუმცა, მე ინდოეთის პოლიციაში დავიწყე მუშაობა და მაშინ ეს პოლიციის მუშაობის ახალი მოდელი იყო."}
{"text": "For me the policing stood for power to correct, power to prevent and power to detect.\tჩემთვის პოლიციის მუშაობა ნიშნავდა შეცდომების გამოსწორების ძალას, დანაშაულის პრევენციისა და გამოვლენის ძალას."}
{"text": "This is something like a new definition ever given in policing in India -- the power to prevent.\tეს ახალი განმარტებაა, რომელიც პოლიციის მუშაობას ოდესმე ჰქონია ინდოეთში, დანაშაულის პრევენციის ძალა."}
{"text": "Because normally it was always said, power to detect, and that's it, or power to punish.\tრადგან ტრადიციულად ამბობდნენ ხოლმე, რომ მას ჰქონდა დანაშაულის გამოვლენის დანიშნულება და სულ ეს იყო. ან დასჯის დანიშნულება."}
{"text": "But I decided no, it's a power to prevent, because that's what I learned when I was growing up.\tმაგრამ მე გადავწყვიტე, რომ პოლიცია უნდა ყოფილიყო პრევენციული ძალა, რადგან ეს ვისწავლე, როცა ვიზრდებოდი,"}
{"text": "How do I prevent the 10 and never make it more than 10?\tროგორ ავიცილო თავიდან ის 10 პროცენტი და როგორ დარჩეს ის მხოლოდ 10 პროცენტად?"}
{"text": "So this was how it came into my service, and it was different from the men.\tასე შემოვიდა ეს ცნება ჩემს სამსახურში და ის განსხვავდებოდა კაცებისგან."}
{"text": "I didn't want to make it different from the men, but it was different, because this was the way I was different.\tმე არ მინდოდა, რომ საქმე კაცებისგან განსხვავებულად გამეკეთებინა, მაგრამ განსხვავებული გამოვიდა, რადგან მე სწორედ ამგვარად ვიყავი სხვანაირი."}
{"text": "And I redefined policing concepts in India.\tმე გადავიაზრე პოლიციის მუშაობის კონცეფცია ინდოეთში."}
{"text": "I'm going to take you on two journeys, my policing journey and my prison journey.\tმინდა, ორ განვლილ გზაზე მოგიყვეთ, პოლიციაში და ციხეში ჩემ მიერ განვლილ გზებზე."}
{"text": "What you see, if you see the title called \"PM's car held.\"\tრასაც ხედავთ, თუ ხედავთ, სათაურს ჰქვია \"პრემიერის მანქანა დააკავეს.\""}
{"text": "This was the first time a prime minister of India was given a parking ticket.\tეს იყო პირველი შემთხვევა, როცა ინდოეთის პრემიერ-მინისტრს ჯარიმა გამოუწერეს."}
{"text": "(Laughter) That's the first time in India, and I can tell you, that's the last time you're hearing about it.\t(სიცილი) ეს პირველად მოხდა ინდოეთში და შემიძლია, გითხრათ, რომ უკანსკნელად გესმით ამის შესახებ."}
{"text": "It'll never happen again in India, because now it was once and forever.\tეს აღარასოდეს განმეორდება ინდოეთში, რადგან ეს მოხდა ერთხელ და სამუდამოდ."}
{"text": "And the rule was, because I was sensitive, I was compassionate, I was very sensitive to injustice, and I was very pro-justice.\tდა ეს წესი იყო, ვინაიდან მგრძნობიარე ვიყავი, სიბრალულის გრძნობა მქონდა, ძალიან მგრძნობიარე ვიყავი უსამართლობის მიმართ და ვიყავი ძალიან სამართლიანი."}
{"text": "That's the reason, as a woman, I joined the Indian Police Service.\tმე, როგორც ქალმა, ამ მიზეზების გამო, დავიწყე მუშაობა ინდოეთის პოლიციაში."}
{"text": "I had other options, but I didn't choose them.\tმე სხვა არჩევანიც მქონდა, მაგრამ არ გავაკეთე."}
{"text": "So I'm going to move on.\tახლა გავაგრძელებ."}
{"text": "This is about tough policing, equal policing.\tეს მკაცრი, თანასწორი პოლიციური მუშაობის შესახებაა."}
{"text": "Now I was known as \"here's a woman that's not going to listen.\"\tახლა უკვე მიცნობდნენ, როგორც \"ქალს, რომელიც სხვებს არ უსმენს.\""}
{"text": "So I was sent to all indiscriminate postings, postings which others would say no.\tსხვადასხვა პოზიციაზე განურჩევლად მაგზავნიდნენ, პოზიციებზე, რომლებზეც სხვები უარს იტყოდნენ."}
{"text": "I now went to a prison assignment as a police officer.\tროგორც პოლიციელი, ახლა უკვე ციხეში გამგზავნეს."}
{"text": "Normally police officers don't want to do prison.\tროგორც წესი, პოლიციელებს არ უნდათ ციხეში მუშაობა."}
{"text": "They sent me to prison to lock me up, thinking, \"Now there will be no cars and no VIPs to be given tickets to.\tციხეში გამგზავნეს, რათა იქ გამოვეკეტეთ, ფიქრობდნენ, რომ: \"იქ აღარ იქნება მანქანები და აღარც ვიპ პერსონები, რომ დააჯარიმოს."}
{"text": "Let's lock her up.\"\tმოდი, გამოვკეტოთ.\""}
{"text": "Here I got a prison assignment.\tასე მივიღე სამუშაო ციხეში."}
{"text": "This was a prison assignment which was one big den of criminals.\tეს ციხე კრიმინალების ერთი დიდი ბუდე იყო."}
{"text": "Obviously, it was.\tმართლა, დიდი ბუდე იყო."}
{"text": "But 10,000 men, of which only 400 were women -- 10,000 -- 9,000 plus about 600 were men.\t10,000 კაცი, საიდანაც მხოლოდ 400 იყო ქალი --10,000 -- 9,000 პლუს დაახლოებით 600 კაცი იყო."}
{"text": "Terrorists, rapists, burglars, gangsters -- some of them I'd sent to jail as a police officer outside.\tტერორისტები, მოძალადეები, ყაჩაღები, განგსტერები... ზოგიერთი მე თავად მყადა ციხეში გაშვებული, როგორც პოლიციელს."}
{"text": "And then how did I deal with them?\tროგორ უნდა მოვქცეოდი მათ?"}
{"text": "The first day when I went in, I didn't know how to look at them.\tპირველ დღეს, როდესაც მივედი, არ ვიცოდი, მათთვის როგორ შემეხედა."}
{"text": "And I said, \"Do you pray?\" When I looked at the group, I said, \"Do you pray?\"\tდა ვკითხე: \"ლოცულობთ?\" როდესაც შევხედე იმ ჯგუფს, ვკითხე: \"ლოცულობთ?\""}
{"text": "They saw me as a young, short woman wearing a pathan suit.\tისინი მიყურებდნენ, როგორც ახალგაზრდა, დაბალ ქალს, რომელსაც პუშტუნების ტანსაცმელი ეცვა."}
{"text": "I said, \"Do you pray?\"\tმე ვთქვი, \"ლოცულობთ?\""}
{"text": "And they didn't say anything.\tდა მათ არაფერი თქვეს."}
{"text": "I said, \"Do you pray? Do you want to pray?\"\tმე ვთქვი, \"ლოცულობთ? გინდათ, რომ ილოცოთ?\""}
{"text": "They said, \"Yes.\" I said, \"All right, let's pray.\"\tდიახ, მიპასუხეს მათ. კარგი, მაშინ ვილოცოთ, ვუთხარი მე."}
{"text": "I prayed for them, and things started to change.\tმე მათთვის ვილოცე და ვითარებამ შეცვლა დაიწყო."}
{"text": "This is a visual of education inside the prison.\tეს განათლების სცენაა ციხეში."}
{"text": "Friends, this has never happened, where everybody in the prison studies.\tმეგობრებო, ეს მანამდე არასოდეს მომხდარა, როდესაც ყველა სწავლობს ციხეში."}
{"text": "I started this with community support.\tმე ეს საზოგადოების მხარდაჭერით დავიწყე."}
{"text": "Government had no budget.\tმთავრობას ამისთვის ბიუჯეტი არ ჰქონდა."}
{"text": "It was one of the finest, largest volunteerism in any prison in the world.\tეს იყო ერთ-ერთი საუკეთესო, უდიდესი მოხალისეობა, რაც კი მსოფლიოს ნებისმიერ ციხეში განხორციელებულა."}
{"text": "This was initiated in Delhi prison.\tეს დაიწყო დელის ციხეში."}
{"text": "You see one sample of a prisoner teaching a class.\tთქვენ ხედავთ ერთ მაგალითს, როცა პატიმარი კლასს ასწავლის."}
{"text": "These are hundreds of classes.\tასობით კლასია."}
{"text": "Nine to eleven, every prisoner went into the education program -- the same den in which they thought they would put me behind the bar and things would be forgotten.\tცხრიდან თერთმეტამდე ყველა პატიმარი ესწრებოდა საგანმანათლებლო პროგრამას ეს იყო იგივე ბუდე, სადაც ისინი ფიქრობდნენ, რომ გისოსებს მიღმა მამყოფებდნენ და ყველას ყველაფერი დაავიწყდებოდა."}
{"text": "We converted this into an ashram -- from a prison to an ashram through education.\tჩვენ ეს აშრამად გადავაქციეთ, განათლების მეშვეობით ციხიდან აშრამად."}
{"text": "I think that's the bigger change.\tვფიქრობ, ეს დიდი ცვლილებაა."}
{"text": "It was the beginning of a change.\tეს მხოლოდ ცვლილების დასაწყისი იყო."}
{"text": "Teachers were prisoners. Teachers were volunteers.\tმასწავლებლები იყვნენ პატიმრები. მასწავლებლები იყვნენ მოხალისეები."}
{"text": "Books came from donated schoolbooks.\tსკოლის სახელმძღვანელოები შემოწირული იყო."}
{"text": "Stationery was donated.\tქაღალდი და კალმები შემოწირული იყო."}
{"text": "Everything was donated, because there was no budget of education for the prison.\tყველაფერი შემოწირული იყო, ციხეში განათლების ბიუჯეტი არ არსებობდა."}
{"text": "Now if I'd not done that, it would have been a hellhole.\tმე რომ ეს არ გამეკეთებინა, ჯოჯოხეთი იქნებოდა."}
{"text": "That's the second landmark.\tეს მეორე მიღწევაა."}
{"text": "I want to show you some moments of history in my journey, which probably you would never ever get to see anywhere in the world.\tმინდა, ჩემი მოღვაწეობის რამდენიმე მომენტი გიჩვენოთ, რასაც, ალბათ, ვერსად ნახავთ მსოფლიოში."}
{"text": "One, the numbers you'll never get to see.\tპირველი, რაოდენობა, რომელსაც ვერასოდეს ნახავთ."}
{"text": "Secondly, this concept.\tმეორე, ეს კონცეფცია."}
{"text": "This was a meditation program inside the prison of over 1,000 prisoners.\tეს იყო მედიტაციის პროგრამა ციხეში. 1,000-ზე მეტი პატიმარი."}
{"text": "One thousand prisoners who sat in meditation.\tათასი პატიმარი, რომელიც მედიტირებდა."}
{"text": "This was one of the most courageous steps I took as a prison governor.\tეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე უფრო გაბედული ნაბიჯი, რომელიც როგორც ციხის მმართველმა გადავდგი."}
{"text": "And this is what transformed.\tდა ეს არის ის, რამაც გარდაქმნა მოიტანა."}
{"text": "You want to know more about this, go and see this film, \"Doing Time, Doing Vipassana.\"\tთუ გსურთ მეტის გაგება ამის შესახებ, წადით და ნახეთ ფილმი \"კეთების დრო, ვიპასანა.\""}
{"text": "You will hear about it, and you will love it.\tთქვენ მოისმენთ ამის შესახებ და მოგეწონებათ."}
{"text": "And write to me on KiranBedi.com, and I'll respond to you.\tმომწერეთ KiranBedi.com -ზე და გიპასუხებთ."}
{"text": "Let me show you the next slide.\tახლა, შემდეგ სლაიდს გიჩვენებთ."}
{"text": "I took the same concept of mindfulness, because, why did I bring meditation into the Indian prison?\tმე ყურადღების (მედიტაციის) იგივე კონცეფცია ავიღე, რადგან, რატომ შემოვიღე მედიტაცია ინდოეთის ციხეში?"}
{"text": "Because crime is a product of a distorted mind.\tრადგან დანაშაული გამრუდებული გონების ნაყოფია."}
{"text": "It was distortion of mind which needed to be addressed to control.\tსწორედ გამრუდებულ გონებას ჭირდებოდა მიხედვა."}
{"text": "Not by preaching, not by telling, not by reading, but by addressing your mind.\tარა ქადაგებით, არა შეგონებით, არა კითხვით, არამედ გონებაზე ზრუნვით."}
{"text": "I took the same thing to the police, because police, equally, were prisoners of their minds, and they felt as if it was \"we\" and \"they,\" and that the people don't cooperate.\tიგივე მიდგომა მივიტანე პოლიციაში, ვინაიდან პოლიციელებიც საკუთარი გონების ტუსაღები იყვნენ. ისინი ფიქრობდნენ, რომ არსებობდნენ \"ისინი\" და \"ჩვენ\" და რომ ხალხი არ თანამშრომლობდა."}
{"text": "This worked.\tამან იმუშავა."}
{"text": "This is a feedback box called a petition box.\tეს არის უკუკავშირის ყუთი, პეტიციის ყუთი."}
{"text": "This is a concept which I introduced to listen to complaints, listen to grievances.\tეს არის კონცეფცია, რომელიც შემოვიღე, რომ მოვისმინოთ საჩივრები, მოვისმინოთ წუხილები."}
{"text": "This was a magic box.\tეს ჯადოსნური ყუთი იყო."}
{"text": "This was a sensitive box.\tეს მგრძნობიარე ყუთი იყო."}
{"text": "This is how a prisoner drew how they felt about the prison.\tასე გვაგებინებდა პატიმარი, რას ფიქრობდა ციხის შესახებ."}
{"text": "If you see somebody in the blue -- yeah, this guy -- he was a prisoner, and he was a teacher.\tთუ ხედავთ ამ ადამიანს ლურჯებში... დიახ, ამ ბიჭს... ის პატიმარი იყო და ის მასწავლებელი იყო."}
{"text": "And you see, everybody's busy. There was no time to waste.\tროგორც ხედავთ, ყველა დაკავებულია. დასაკარგი დრო არ ჰქონდათ."}
{"text": "Let me wrap it up.\tნება მომეცით, შევაჯამო."}
{"text": "I'm currently into movements, movements of education of the under-served children, which is thousands -- India is all about thousands.\tამჟამად, მე სხვადასხვა მოძრაობაში ვარ ჩართული, გაჭირვებული ბავშვების საგანმანათლებლო მოძრაობაში, რომლებიც ათასობით არიან. ინდოეთში ყოველთვის ათასებზეა ლაპარაკი."}
{"text": "Secondly is about the anti-corruption movement in India.\tმეორე არის ანტიკორუფციული მოძრაობა ინდოეთში."}
{"text": "That's a big way we, as a small group of activists, have drafted an ombudsman bill for the government of India.\tეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ, აქტივისტების მცირე ჯგუფმა, ინდოეთის მთავრობისთვის ომბუდსმენის კანონპროექტი შევიმუშავეთ."}
{"text": "Friends, you will hear a lot about it.\tმეგობრებო, ამის შესახებ ბევრს გაიგებთ."}
{"text": "That's the movement at the moment I'm driving, and that's the movement and ambition of my life.\tეს მოძრაობაა, რომელსაც ეხლა ვმართავ და ეს ჩემი ცხოვრების მოძრაობა და ამბიციაა."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you. Thank you very much. Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა. დიდი მადლობა."}
{"text": "Thank you. Thank you. Thank you.\tმადლობა. მადლობა. მადლობა. მადლობა."}
{"text": "We are now going through an amazing and unprecedented moment where the power dynamics between men and women are shifting very rapidly, and in many of the places where it counts the most, women are, in fact, taking control of everything.\tჩვენ ახლა ვცხოვრობთ საოცარ და უპრეცენდენტო დროში როდესაც ძალაუფლების დინამიკა ქალებსა და მამაკაცებს შორის ძალიან სწრაფად იცვლება. და ბევრ ადგილას, სადაც ეს ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანია, ქალები მართლაც ყველაფერს აკონტროლებენ."}
{"text": "In my mother's day, she didn't go to college.\tდედაჩემის ახალგაზრდობაში, მას უნივერსიტეტში არ უსწავლია."}
{"text": "Not a lot of women did.\tქალებს შორის ბევრს არ ჩაუბარებია."}
{"text": "And now, for every two men who get a college degree, three women will do the same.\tახლა კი, ყოველ ორ უმაღლესი განათლების მქონე მამაკაცზე სამი ასეთი ქალი მოდის."}
{"text": "Women, for the first time this year, became the majority of the American workforce.\tწელს პირველად, ქალები გახდნენ ამერიკაში დასაქმებული მოსახლეობის უმრავლესობა."}
{"text": "And they're starting to dominate lots of professions -- doctors, lawyers, bankers, accountants.\tდა ისინი ბევრ პროფესიაში დომინირებენ - არიან ექიმები, იურისტები, ბანკირები, ბუღალტრები."}
{"text": "Over 50 percent of managers are women these days, and in the 15 professions projected to grow the most in the next decade, all but two of them are dominated by women.\tმენეჯერთა 50 პროცენტზე მეტი დღეისათვის ქალია. და 15 პროფესიას შორის, რომელიც სავარაუდოდ შემდეგ ათწლეულში ყველაზე მეტად გაიზრდება, ორის გარდა, ყველგან ქალები დომინირებენ."}
{"text": "So the global economy is becoming a place where women are more successful than men, believe it or not, and these economic changes are starting to rapidly affect our culture -- what our romantic comedies look like, what our marriages look like, what our dating lives look like, and our new set of superheroes.\tამდენად, გლობალური ეკონომიკა ხდება ის ადგილი, სადაც ქალები მამაკაცებზე მეტად წარმატებულნი არიან. შეიძლება დაუჯერებელია, მაგრამ ეს ეკონომიკური ცვლილებები სულ უფრო მეტ გავლენას ახდენს ჩვენს კულტურაზე - როგორია ჩვენი რომანტიკული კომედიები, როგორია ოჯახური ცხოვრება, როგორია ჩვენი რომანები, ვინ არიან ჩვენი ახალი სუპერგმირები."}
{"text": "For a long time, this is the image of American manhood that dominated -- tough, rugged, in control of his own environment.\tდიდი ხნის მანძილზე ამერიკელი მამაკაცის გავრცელებული იმიჯი იყო უხეში, ველური, თავისი გარემოს სრული მაკონტროლებელი."}
{"text": "A few years ago, the Marlboro Man was retired and replaced by this much less impressive specimen, who is a parody of American manhood, and that's what we have in our commercials today.\tრამდენიმე წლის წინ კი, მალბოროს ცნობილი სახე შეცვალა ამ გაცილებით ნაკლებ შთამბეჭდავმა ტიპმა, რომელიც ამერიკული მამაკაცობის პაროდიაა. აი რა გვაქვს დღევანდელ რეკლამაში."}
{"text": "The phrase \"first-born son\" is so deeply ingrained in our consciousness that this statistic alone shocked me.\tფრაზა - ”უფროსი ბიჭი” იმდენად ღრმადაა ჩვენს ცნობიერებაში ჩაბეჭდილი, რომ მხოლოდ ამ სტატისტიკამ შოკი მომგვარა."}
{"text": "In American fertility clinics, 75 percent of couples are requesting girls and not boys.\tამერიკის რეპროდუქციულ კლინიკებში წყვილთა 75 პროცენტი ითხოვს გოგონებს და არა ბიჭებს."}
{"text": "And in places where you wouldn't think, such as South Korea, India and China, the very strict patriarchal societies are starting to break down a little, and families are no longer strongly preferring first-born sons.\tდა ისეთ ადგილებში, სადაც არც კი ვიფიქრებდით, როგორიცაა სამხრეთ კორეა, ინდოეთი და ჩინეთი, მკაცრი პატრიარქალური საზოგადოებები ნელნელა იშლება და ოჯახებს უკვე აღარ აქვთ ”უფროსი ბიჭის” განსაკუთრებული მოთხოვნა."}
{"text": "If you think about this, if you just open your eyes to this possibility and start to connect the dots, you can see the evidence everywhere.\tამაზე თუ დაფიქრდებით, თუ წარმოიდგენთ ამ შესაძლებლობას და გამოიტანთ დასკვნებს, ამის მტკიცებულებას ყველგან დაინახავთ."}
{"text": "You can see it in college graduation patterns, in job projections, in our marriage statistics, you can see it in the Icelandic elections, which you'll hear about later, and you can see it on South Korean surveys on son preference, that something amazing and unprecedented is happening with women.\tმაგალითად უნივერსიტეტის დამთავრების ტენდენციებში, დასაქმების პროგნოზებში, ქორწინების სტატისტიკაში, ისლანდიის არჩევნებში, რომელზეც მოგახსენებთ, სამხრეთ კორეაში ვაჟების უპირატესობის შესახებ კვლევაში, რომ რაღაც საოცარი და უპრეცენდეტო ხდება ქალების თავს."}
{"text": "Certainly this is not the first time that we've had great progress with women.\tრათქმაუნდა, პირველად არაა, რომ ქალები დიდ პროგრესს განიცდიან."}
{"text": "The '20s and the '60s also come to mind.\tგვახსენდება 20იანი და 60იანი წლები."}
{"text": "But the difference is that, back then, it was driven by a very passionate feminist movement that was trying to project its own desires, whereas this time, it's not about passion, and it's not about any kind of movement.\tმაგრამ განსხვავება იმაშია, რომ მაშინ, წამყვანი იყო ფემინისტური მოძრაობა რომელიც ცდილობდა წინ წამოეწია საკუთარი სურვილები. დღეს კი ეს ემოციაზე არ არის დამოკიდებული. ეს არ არის რაიმე მოძრაობა."}
{"text": "This is really just about the facts of this economic moment that we live in.\tეს უბრალოდ ფაქტებია იმ ეკონომიკური მომენტისა, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ."}
{"text": "The 200,000-year period in which men have been top dog is truly coming to an end, believe it or not, and that's why I talk about the \"end of men.\"\t200 000 წლიანი პერიოდი, რომელშიც მამაკაცი იყო წამყვანი მართლაც დასასრულს უახლოვდება, გინდ დაიჯერეთ, გინდ არა. ამიტომაც ვსაუბრობ ”მამაკაცის დასასრულზე”."}
{"text": "Now all you men out there, this is not the moment where you tune out or throw some tomatoes, because the point is that this is happening to all of us.\tდარბაზში მსხდომო მამაკაცებო, ეს არ არის ის დრო როდესაც თქვენ უნდა გამორთოთ გადაცემა ან მესროლოთ პომიდვრები, იმიტომ რომ ფაქტია, რომ ეს ყველას ერთად გვემართება."}
{"text": "I myself have a husband and a father and two sons whom I dearly love.\tმეც მყავს მეუღლე და მამა და ორი ვაჟი, რომელიც ძალიან მიყვარს."}
{"text": "And this is why I like to talk about this, because if we don't acknowledge it, then the transition will be pretty painful.\tამიტომაც მომწონს ამაზე საუბარი. რადგან თუ არ გავაცნობიერეთ ეს, გადასვლა იქნება ძალიან მტკივნეული."}
{"text": "But if we do take account of it, then I think it will go much more smoothly.\tმაგრამ თუ მხედველობაში ვიქონიებთ, მე მგონი ყველაფერი უფრო მსუბუქად ჩაივლის."}
{"text": "I first started thinking about this about a year and a half ago.\tამ საკითხზე ფიქრი დაახლოებით წელიწადნახევრის წინ დავიწყე."}
{"text": "I was reading headlines about the recession just like anyone else, and I started to notice a distinct pattern -- that the recession was affecting men much more deeply than it was affecting women.\tროგორც ყველა, მეც ეკონომიკური კრიზისის შესახებ ვკითხულობდი სათაურებს, როდესაც შევამჩნიე მკვეთრი ტენდენცია - რომ ეს კრიზისი გაცილებით უფრო მეტად ეხებოდა მამაკაცებს, ვიდრე ქალებს."}
{"text": "And I remembered back to about 10 years ago when I read a book by Susan Faludi called \"Stiffed: The Betrayal of the American Man,\" in which she described how hard the recession had hit men, and I started to think about whether it had gotten worse this time around in this recession.\tდა გამახსენდა, რომ დაახლოებით 10 წლის წინ, როდესაც წავიკითხე სუზან ფელუდის წიგნი სათაურით: ”გაშეშებული: ამერიკელი მამაკაცის ღალატი” რომელშიც ის ასახავდა, თუ რამდენად მძიმედ დაარტყა ეკონომიკურმა კრიზისმა მამაკაცებს. დავიწყე ფიქრი იმაზე, თუ რამდენად მძიმე იყო ეს დარტყმა ამჯერად."}
{"text": "And I realized that two things were different this time around.\tდა აღმოვაჩინე, რომ ამჯერად ორი რამ იყო განსხვავებული."}
{"text": "The first was that these were no longer just temporary hits that the recession was giving men -- that this was reflecting a deeper underlying shift in our global economy.\tპირველი, რომ ეს იყო უფრო გრძელვადიანი და არა დროებითი დარტყმა რომელიც მამაკაცებმა განიცადეს - ეს აისახებოდა უფრო ღრმა, გლობალური ეკონომიკის საფუძვლიან ცვლილებებში."}
{"text": "And second, that the story was no longer just about the crisis of men, but it was also about what was happening to women.\tდა მეორე, რომ საქმე მხოლოდ მამაკაცების კრიზისს კი არ ეხებოდა, არამედ ქალებსაც."}
{"text": "And now look at this second set of slides.\tახლა შეხედეთ ამ სლაიდების მეორე წყებას."}
{"text": "These are headlines about what's been going on with women in the next few years.\tეს არის სათაურები იმის შესახებ, თუ რა ბედი ელით ქალებს შემდეგი რამდენიმე წლის განმავლობაში."}
{"text": "These are things we never could have imagined a few years ago.\tეს არის ის, რასაც რამდენიმე წლის წინ ვერ წარმოვიდგენდით."}
{"text": "Women, a majority of the workplace.\tქალები - დასაქმებულთა უმრავლესობა."}
{"text": "And labor statistics: women take up most managerial jobs.\tშრომითი სტატისტიკა: მენეჯერული პოსტების უმრავლესობა ქალებს უკავიათ."}
{"text": "This second set of headlines -- you can see that families and marriages are starting to shift.\tსათაურების მეორე წყება: ხედავთ, რომ ოჯახებისა და ქორწინების მოდელი განიცდიდ ცვლილებას."}
{"text": "And look at that last headline -- young women earning more than young men.\tდა შეხედეთ ბოლო სათაურს: ახალგაზრდა ქალების შემოსავალი ახალგაზრდა მამაკაცების შემოსავალზე მეტია."}
{"text": "That particular headline comes to me from a market research firm.\tეს კონკრეტული სათაური საბაზრო კვლევის კომპანიიდანაა."}
{"text": "They were basically asked by one of their clients who was going to buy houses in that neighborhood in the future.\tმათ მიიღეს შეკვეთა, დაედგინათ, თუ ვინ იყიდდა სახლებს ერთ უბანში მომავალში."}
{"text": "And they expected that it would be young families, or young men, just like it had always been.\tმათ ეგონათ, რომ ეს იქნებოდა ახალგაზრდა ოჯახები, ან ახალგაზრდა მამაკაცები, როგორც ყოველთვის."}
{"text": "But in fact, they found something very surprising.\tმაგრამ, აღმოაჩინეს საოცარი შედეგი."}
{"text": "It was young, single women who were the major purchasers of houses in the neighborhood.\tეს იყო ახალგაზრდა, გაუთხოვარი ქალები, რომლებიც სავარაუდოდ შეისყიდდნენ სახლებს ამ უბანში."}
{"text": "And so they decided, because they were intrigued by this finding, to do a nationwide survey.\tისინი ისე დაინტრიგდნენ ამ შედეგით, რომ გადაწყვიტეს ჩაეტარებინათ ეროვნული მასშტაბის კვლევა."}
{"text": "So they spread out all the census data, and what they found, the guy described to me as a shocker, which is that in 1,997 out of 2,000 communities, women, young women, were making more money than young men.\tამისთვის აიღეს საყოველთაო აღრიცხვის მონაცემები და მივიდნენ შოკისმომგვრელ დასკვნებამდე - რაც იყო ის, რომ 2,000 თემიდან 1,997 შემთხვევაში ქალებს, ახალგაზრდა ქალებს ჰქონდათ გაცილებით მეტი შემოსავალი, ვიდრე ახალგაზრდა მამაკაცებს."}
{"text": "So here you have a generation of young women who grow up thinking of themselves as being more powerful earners than the young men around them.\tამდენად, გვაქვს ახალგაზრდა ქალების ახალი თაობა, რომელიც იზრდება იმ აზრით, რომ მეტი შემოსავლის მიღება შეუძლია, ვიდრე მის გარშემო მყოფ ახალგაზრდა მამაკაცებს."}
{"text": "Now, I've just laid out the picture for you, but I still haven't explained to you why this is happening.\tაი სურათი სახეზეა, მაგრამ ჯერ არ ამიხსნია თუ რატომ ხდება ეს."}
{"text": "And in a moment, I'm going to show you a graph, and what you'll see on this graph -- it begins in 1973, just before women start flooding the workforce, and it brings us up to our current day.\tსულ ცოტა ხანში გიჩვენებთ გრაფიკს, რომელიც გიჩვენებთ - იწყება 1973 წლიდან ცოტათი ადრე, ვიდრე ქალები დატბორავდნენ სამუშაო ბაზარს და მოდის დღემდე."}
{"text": "And basically what you'll see is what economists talk about as the polarization of the economy.\tპრინციპში, აქ ჩანს ის, რასაც ეკონომისტები უწოდებენ ეკონომიკის პოლარიზაციას."}
{"text": "Now what does that mean?\tრას ნიშნავს ეს?"}
{"text": "It means that the economy is dividing into high-skill, high-wage jobs and low-skill, low-wage jobs -- and that the middle, the middle-skill jobs, and the middle-earning jobs, are starting to drop out of the economy.\tეს ნიშნავს, რომ ეკონომიკა იყოფა მაღალი სპეციალიზაციის, მაღალი ანაზღაურების მქონე სამუშაოებსა, დაბალი სპეციალიზაციის, დაბალი ანაზღაურების მქონე სამუშაოებს შორის და საშუალო, საშუალო სპეციალიზაციის სამუშაოები, რომლებიც საშუალო ანაზღაურებით ხასიათდებიან, ნელნელა ქრებიან ეკონომიკიდან."}
{"text": "This has been going on for 40 years now.\tეს ხდება უკვე ბოლო 40 წელია."}
{"text": "But this process is affecting men very differently than it's affecting women.\tმაგრამ ეს პროცესი სულ სხვანაირ გავლენას ახდენს მამაკაცებზე ვიდრე ქალებზე."}
{"text": "You'll see the women in red, and you'll see the men in blue.\tაი აქ ხედავთ ქალებს წითლად და მამაკაცებს ლურჯად."}
{"text": "You'll watch them both drop out of the middle class, but see what happens to women and see what happens to men.\tხედავთ, რომ ორივე გამოვარდა საშუალო ფენიდან მაგრამ უყურეთ, რა ემართებათ ქალებს და რა ემართებათ მამაკაცებს."}
{"text": "There we go.\tაი ასე."}
{"text": "So watch that. You see them both drop out of the middle class.\tაი უყურეთ, ხედავთ, რომ ორივე გამოვარდა საშუალო ფენიდან."}
{"text": "Watch what happens to the women. Watch what happens to the men.\tუყურეთ, რა ემართებათ ქალებს და რა - მამაკაცებს."}
{"text": "The men sort of stagnate there, while the women zoom up in those high-skill jobs.\tმამაკაცები თითქოს რაღაც სტაგნაციას განიცდიან, მაშინ, როცა ქალები მიიწევენ ზემოთ, მაღალ პროფესიული სამუშაოებისკენ."}
{"text": "So what's that about?\tრა ხდება?"}
{"text": "It looks like women got some power boost on a video game, or like they snuck in some secret serum into their birth-control pills that lets them shoot up high.\tროგორც ჩანს ქალებს რაღაც სუპერ ძალა აქვთ, როგორც კომპიუტერულ თამაშებში ან რაიმე საიდუმლო შრატს ურევენ კონტრაცეპტივებში რაც მათ ამ წინსვლაში ეხმარება."}
{"text": "But of course, it's not about that.\tმაგრამ, რათქმაუნდა ალბათ ამაში არ არის საქმე."}
{"text": "What it's about is that the economy has changed a lot.\tსაქმე ისაა, რომ ეკონომიკა შეიცვალა."}
{"text": "We used to have a manufacturing economy, which was about building goods and products, and now we have a service economy and an information and creative economy.\tადრე იყო წარმოებაზე დაფუძნებული ეკონომიკა, რომლის ძირითადი საქმიანობა ნივთებისა და პროდუქტების შექმნა იყო. ახლა კი მომსახურების ეკონომიკაში ვცხოვრობთ ინფორმაციისა და შემოქმედებითობის ეკონომიკაში."}
{"text": "Those two economies require very different skills, and as it happens, women have been much better at acquiring the new set of skills than men have been.\tეს ორი ტიპის ეკონომიკა აბსოლუტურად განსხვავებულ უნარებს მოითხოვს. და როგორც ჩანს, ქალები გაცილებით უკეთესად ახერხებენ ამ ახალი უნარების გამომუშავებას, ვიდრე მამაკაცები."}
{"text": "It used to be that you were a guy who went to high school who didn't have a college degree, but you had a specific set of skills, and with the help of a union, you could make yourself a pretty good middle-class life.\tადრე, თუ იყავი ბიჭი, რომელიც საშუალო სკოლას დაამთავრებდა, არ ექნებოდა უმაღლესი განათლება, მაგრამ კონკრეტული უნარები, და ცოტაოდენი დახმარება პროფკავშირებიდან საკმაოდ ნორმალურ საშუალო ფენის ცხოვრებას ააწყობდი."}
{"text": "But that really isn't true anymore.\tმაგრამ დღევანდელი რეალობა სულ სხვანაირია."}
{"text": "This new economy is pretty indifferent to size and strength, which is what's helped men along all these years.\tახლანდელი ეკონომიკისთვის ზომას და ძალას , რომელიც მამაკაცებს ამდენი ხანი ეხმარებოდა, მნიშვნელობა არა აქვს."}
{"text": "What the economy requires now is a whole different set of skills.\tახლანდელი ეკონომიკა მოითხოვს სულ სხვა უნარებს."}
{"text": "You basically need intelligence, you need an ability to sit still and focus, to communicate openly, to be able to listen to people and to operate in a workplace that is much more fluid than it used to be, and those are things that women do extremely well, as we're seeing.\tდღეს საჭიროა გამჭრიახობა, საჭიროა სიმშვიდე და ფოკუსირება, ღია კომუნიკაცია, ადამიანების მოსმენის უნარი და ადრინდელთან შედარებით გაცილებით უფრო ცვალებად სამუშაო გარემოში ოპერირება. ამ ყველაფერს, როგორც ჩანს, ქალები ძალიან კარგად ახერხებენ."}
{"text": "If you look at management theory these days, it used to be that our ideal leader sounded something like General Patton, right?\tმაშინდელი მართვის თეორიას რომ გადახედოთ, ჩანს, რომ ჩვენი იდეალური ლიდერი იქნებოდა გენერალი პეტონის მსგავსი."}
{"text": "You would be issuing orders from above.\tბრძანებები გაიცემოდა ზემოდან."}
{"text": "You would be very hierarchical.\tყველაფერი იქნებოდა ძალიან იერარქიული."}
{"text": "You would tell everyone below you what to do.\tთქვენ ყველას ეტყოდით, ვის რა უნდა გაეკეთებინა."}
{"text": "But that's not what an ideal leader is like now.\tმაგრამ ახლანდელი იდეალური ლიდერი ასეთი არ არის."}
{"text": "If you read management books now, a leader is somebody who can foster creativity, who can get his -- get the employees -- see, I still say \"his\" -- who can get the employees to talk to each other, who can basically build teams and get them to be creative.\tახლანდელი მენეჯმენტის წიგნებს თუ წაიკითხავთ, ლიდერს უნდა შეეძლოს შემოქმედებითობის წახალისება, რომელიც შეძლებდა თავისი თანამშრომლები - ხედავთ? ისევ მამაკაცზე ვსაუბრობ! რომელიც შეძლებდა ხელი შეეწყო თანამშრომლებს შორის საუბრისთვის, რომელიც ააწყობდა გუნდს და შემოქმედებითობას შეუწყობდა ხელს."}
{"text": "And those are all things that women do very well.\tამ ყველაფერს ქალები ძალიან კარგად აკეთებენ."}
{"text": "And then on top of that, that's created a kind of cascading effect.\tგარდა ამისა, ამან შექმნა გარკვეული კასკადური ეფექტი."}
{"text": "Women enter the workplace at the top, and then at the working class, all the new jobs that are created are the kinds of jobs that wives used to do for free at home.\tქალები იწყებენ სამუშაოს ზედა რგოლებიდან. მუშათა კლასის დონეზე კი, ახალი სამუშაოები, რომელიც იქმნება, არის ისეთი სამუშაო, რომლებსაც ადრე ქალები სახლში, თავისუფალ დროს აკეთებდნენ."}
{"text": "So that's childcare, elder care and food preparation.\tასეთებია ბავშვის მოვლა, მოხუცებულებზე ზრუნვა და საჭმლის მომზადება."}
{"text": "So those are all the jobs that are growing, and those are jobs that women tend to do.\tასეთი სამუშაოების რაოდენობა იმატებს, ეს არის ისეთი სამუშაოები, რომელსაც, როგორც წესი ქალები აკეთებენ."}
{"text": "Now one day it might be that mothers will hire an out-of-work, middle-aged, former steelworker guy to watch their children at home, and that would be good for the men, but that hasn't quite happened yet.\tახლა კი, ისე შეიძლება მოხდეს, რომ დედამ დაიქირაოს უმუშევარი, საშუალო ხნის, ყოფილი ფოლადის მუშა, თავისი ბავშვების მომვლელად. ეს მამაკაცებისთვისაც კარგი იქნება, მაგრამ ეს ჯერ არ მომხდარა."}
{"text": "To see what's going to happen, you can't just look at the workforce that is now, you have to look at our future workforce.\tიმისათვის, რომ ვნახოთ - რა მოხდება, მხოლოდ არსებულ შრომის ბაზარზე დაკვირვება არ არის საკმარისი. უნდა შევხედოთ მომავალ შრომის ბაზარსაც."}
{"text": "And here the story is fairly simple.\tაქ კი საქმე საკმაოდ მარტივადაა."}
{"text": "Women are getting college degrees at a faster rate than men.\tქალები იღებენ უმაღლეს განათლებას უფრო მაღალი ტემპებით, ვიდრე მამაკაცები."}
{"text": "Why? This is a real mystery.\tრატომ? ეს გაუგებარია."}
{"text": "People have asked men, why don't they just go back to college, to community college, say, and retool themselves, learn a new set of skills?\tმამაკაცებს ეკითხებიან, რატომ არ აგრძელებენ ისინი განათლებას. მაგალითად პროფსასწავლებლებში, სადაც გადამზადდებიან, მიიღებენ ახალ უნარ-ჩვევებს."}
{"text": "Well it turns out that they're just very uncomfortable doing that.\tაღმოჩნდა, რომ ისინი ვერ იღებენ ამ გადაწყვეტილებას."}
{"text": "They're used to thinking of themselves as providers, and they can't seem to build the social networks that allow them to get through college.\tისინი მიჩვეულნი არიან აზრს, რომ უნდა იყონ ოჯახის მარჩენალი, და თან არ შეუძლიათ სოციალური ქსელების ჩამოყალიბება, რაც მათ უმაღლესი განათლების მიღებაში ხელს შეუწყობდა."}
{"text": "So for some reason men just don't end up going back to college.\tრატომღაც მამაკაცები უბრალოდ არ აგრძელებენ სწავლას."}
{"text": "And what's even more disturbing is what's happening with younger boys.\tკიდევ უფრო შემაშფოთებელია ის, რომ ეს უფრო ახალგაზრდა მამაკაცებს ეხება."}
{"text": "There's been about a decade of research about what people are calling the \"boy crisis.\"\tთითქმის ათი წელია მიმდინარეობს კვლევა საკითხზე, რომელსაც ”ბიჭების კრიზისს” უწოდებენ."}
{"text": "Now the boy crisis is this idea that very young boys, for whatever reason, are doing worse in school than very young girls, and people have theories about that.\tამის უკან დგას იდეა, რომ პატარა ბიჭებს, რაღაც მიზეზის გამო სკოლაში უარესი მოსწრება აქვთ, ვიდრე პატარა გოგონებს. ამაზე თეორიები არსებობს."}
{"text": "Is it because we have an excessively verbal curriculum, and little girls are better at that than little boys?\tიმიტომ არის ეს, რომ ჩვენ ზედმეტად ვერბალური პროგრამები გვაქვს და ამაში გოგოები ჯობნიან ბიჭებს?"}
{"text": "Or that we require kids to sit still too much, and so boys initially feel like failures?\tთუ ბავშვებისგან დიდხანს წყნარად ჯდომას მოვითხოვთ, ამიტომ ბიჭები თავის თავს უკვე წაგებულებად აფასებენ?"}
{"text": "And some people say it's because, in 9th grade, boys start dropping out of school.\tზოგიერთის აზრით ეს იმიტომ ხდება, რომ მე-9-ე კლასიდან ბიჭები სკოლას თავს ანებებენ."}
{"text": "Because I'm writing a book about all this, I'm still looking into it, so I don't have the answer.\tმე ამაზე წიგნს ვწერ და ჯერ კიდევ ვიკვლევ ამ საკითხს, ამიტომ პასუხი არ მაქვს."}
{"text": "But in the mean time, I'm going to call on the worldwide education expert, who's my 10-year-old daughter, Noa, to talk to you about why the boys in her class do worse.\tმაგრამ მანამდე მოვიხმობ მსოფლიო განათლების ექსპერტს, ჩემი 10 წლის გოგონას - ნოას. რომ გვითხრას, თუ რატომ ჩამორჩებიან ბიჭები სკოლაში."}
{"text": "(Video) Noa: The girls are obviously smarter.\t(ვიდეო) ნოა: გოგოები უფრო ჭკვიანები არიან."}
{"text": "I mean they have much larger vocabulary.\tუფრო დიდი ლექსიკა აქვთ."}
{"text": "They learn much faster.\tუფრო მალე სწავლობენ."}
{"text": "They are more controlled.\tუფრო აკონტროლებენ თავს."}
{"text": "On the board today for losing recess tomorrow, only boys.\tვინ ვერ გავა გარეთ დასვენებაზე?"}
{"text": "Hanna Rosin: And why is that?\tმარტო ბიჭები. ჰანა როსინი: რატომ?"}
{"text": "Noa: Why? They were just not listening to the class while the girls sat there very nicely.\tნოა: რატომ? იმიტომ რომ მასწავლებელს არ უსმენდნენ როცა გოგოები მშვიდად ისხდნენ."}
{"text": "HR: So there you go.\tჰ.რ. : აი ასე."}
{"text": "This whole thesis really came home to me when I went to visit a college in Kansas City -- working-class college.\tმთელი ეს თემა მაშინ გავიაზრე, როდესაც კანზას სიტის ერთერთ მუშათა კლასის უნივერსიტეტში ვიყავი სტუმრად."}
{"text": "Certainly, when I was in college, I had certain expectations about my life -- that my husband and I would both work, and that we would equally raise the children.\tმე რომ სტუდენტი ვიყავი, ნამდვილად გარკვეული მოლოდინი მქონდა ჩემი ცხოვრების შესახებ - რომ მე და ჩემი მეუღლე ვიმუშავებდით, რომ გავინაწილებდით ბავშვებზე ზრუნვის მოვალეობებს."}
{"text": "But these college girls had a completely different view of their future.\tმაგრამ ამ სტუდენტ გოგონებს მომავლის სულ სხვანაირი ხედვა ჰქონდათ."}
{"text": "Basically, the way they said it to me is that they would be working 18 hours a day, that their husband would maybe have a job, but that mostly he would be at home taking care of the kiddies.\tმათ მითხრეს, რომ იმუშავებდნენ დღეში 18 საათი, რომ მათ მეუღლეს შეიძლება ჰქონოდა სამუშაო, შეიძლება არა, მაგრამ ისინი იქნებოდნენ სახლში და მიხედავდნენ პატარებს."}
{"text": "And this was kind of a shocker to me.\tეს ცოტა არ იყოს შოკი იყო ჩემთვის."}
{"text": "And then here's my favorite quote from one of the girls: \"Men are the new ball and chain.\"\tეს კი ჩემი საყვარელი ციტატაა ერთერთი გოგონასგან: ”კაცები ჩვენი დროის ბორკილებია”."}
{"text": "(Laughter) Now you laugh, but that quote has kind of a sting to it, right?\t(სიცილი) თქვენ გეცინებათ, მაგრამ ეს ციტატა ცოტა მტკივნეულიც არის, არა?"}
{"text": "And I think the reason it has a sting is because thousands of years of history don't reverse themselves without a lot of pain, and that's why I talk about us all going through this together.\tმტკივნეულია იმიტომ, რომ ათასი წლის ისტორია ტკივილის გარეშე არ იცვლება. ამიტომაც ვლაპარაკო ამ პროცესის ერთად გადალახვაზე."}
{"text": "The night after I talked to these college girls, I also went to a men's group in Kansas, and these were exactly the kind of victims of the manufacturing economy which I spoke to you about earlier.\tამ სტუდენტი გოგონების შემდეგ კანზასში მამაკაცების ჯგუფსაც შევხვდი. წარმოების ეკონომიკის ზუსტად ისეთ მსხვერპლებს, წეღან რომ ვახსენებდი."}
{"text": "They were men who had been contractors, or they had been building houses and they had lost their jobs after the housing boom, and they were in this group because they were failing to pay their child support.\tიქ იყვნენ კაცები, რომლებსაც ნამუშევარი ჰქონდათ მუშებად, მშენებლებად, და მშენებლობის ბუმის შემდეგ უმუშევრად დარჩენილიყვნენ და ამ ჯგუფში იყვნენ იმიტომ, რომ ვეღარ იხდიდნენ ალიმენტებს."}
{"text": "And the instructor was up there in the class explaining to them all the ways in which they had lost their identity in this new age.\tიქვე იყო ინსტრუქტორი, რომელიც უხსნიდა მათ, თუ როგორ შეიძლებოდა ეპოვნათ დაკარგული იდენტობა ან ახალ დროში."}
{"text": "He was telling them they no longer had any moral authority, that nobody needed them for emotional support anymore, and they were not really the providers.\tის უხსნიდა მათ, რომ მათ აღარ ჰქონდათ მორალური ძალაუფლება, რომ ისინი აღარავის სჭირდება ემოციური მხარდაჭერისათვის, და რომ ისინი აღარც მარჩენალები არიან."}
{"text": "So who were they?\tმაშინ ვინღა არიან ისინი?"}
{"text": "And this was very disheartening for them.\tეს ყველაფერი მათთვის ძალიან მძიმე აღსაქმელი იყო."}
{"text": "And what he did was he wrote down on the board \"$85,000,\" and he said, \"That's her salary,\" and then he wrote down \"$12,000.\"\tბოლოს მან დაფაზე დაწერა 85,000 დოლარი ”ეს მისი ხელფასია” - თქვა მან. შემდეგ დაწერა 12,000 დოლარი."}
{"text": "\"That's your salary.\t”ეს თქვენი ხელფასია."}
{"text": "So who's the man now?\" he asked them.\tაბა, ახლა ვინ არის კაცი?” იკითხა მან."}
{"text": "\"Who's the damn man?\t”ვინ არის მეთქი კაცი?"}
{"text": "She's the man now.\"\tვინ და ის” - ქალი."}
{"text": "And that really sent a shudder through the room.\tდა ამან ოთახში ელვასავით გაიარა."}
{"text": "And that's part of the reason I like to talk about this, because I think it can be pretty painful, and we really have to work through it.\tეს ერთერთი მიზეზია იმისა, თუ რატომ მომწონს ამაზე საუბარი. მგონია, რომ საკმაოდ მტკივნეული იქნება და მართლაც სერიოზულად უნდა ვიმუშავოთ ამაზე."}
{"text": "And the other reason it's kind of urgent is because it's not just happening in the U.S.\tმეორე მიზეზი, რატომაც უნდა ვიჩქაროთ არის ის, რომ ეს მხოლოდ ამერიკაში არ ხდება."}
{"text": "It's happening all over the world.\tეს მთელს მსოფლიოში ასეა."}
{"text": "In India, poor women are learning English faster than their male counterparts in order to staff the new call centers that are growing in India.\tინდოეთში, მაგალითად. ღარიბი ქალები ინგლისურს მამაკაცებზე უფრო სწრაფად სწავლობენ, რათა იმუშაონ ქოლ ცენტრებში რომლებიც ასე მოხშირდა ინდოეთში."}
{"text": "In China, a lot of the opening up of private entrepreneurship is happening because women are starting businesses, small businesses, faster than men.\tჩინეთში, ბევრმა კერძო ბიზნესი წამოიწყო. ქალები უფრო სწრაფად იწყებენ მცირე ბიზნესებს, ვიდრე მამაკაცები."}
{"text": "And here's my favorite example, which is in South Korea.\tდა აი, ჩემი საყვარელი მაგალითი - სამხრეთ კორეა."}
{"text": "Over several decades, South Korea built one of the most patriarchal societies we know about.\tათწლეულების მანძილზე სამხრეთ კორეაში იყო ყველაზე უფრო პატრიარქალური საზოგადოება."}
{"text": "They basically enshrined the second-class status of women in the civil code.\tმათ, ქალების მეორეხარისხოვანი როლი ფაქტიურად დააკანონეს სამოქალაქო კოდექსში."}
{"text": "And if women failed to birth male children, they were basically treated like domestic servants.\tდა თუ ქალი ბიჭს არ გააჩენდა, მას ფაქტიურად შინამოსამსახურესავით ექცეოდნენ."}
{"text": "And sometimes family would pray to the spirits to kill off a girl child so they could have a male child.\tზოგჯერ ოჯახი სულებს ლოცვით თხოვდა, მოეკლათ ბავშვი, თუ ის გოგო იყო, რომ ბიჭი შეძენოდათ."}
{"text": "But over the '70s and '80s, the South Korea government decided they wanted to rapidly industrialize, and so what they did was, they started to push women into the workforce.\tმაგრამ 70იან და 80იან წლებში სამხრეთ კორეის ხელისუფლებამ გადაწყვიტა სწრაფი ინდუსტრიალიზაცია განეხორციელებინა. ამიტომ ქალები ჩართეს შრომის ბაზარში."}
{"text": "Now they've been asking a question since 1985: \"How strongly do you prefer a first-born son?\"\tამის შემდეგ, 1985 წლიდან მოყოლებული სვამენ კითხვას, ”რამდენად ანიჭებთ უპირატესობას პირველ ბიჭს”?"}
{"text": "And now look at the chart.\tდა შეხედეთ ამ ცხრილს."}
{"text": "That's from 1985 to 2003.\tეს არის 1985 წლიდან 2003 წლამდე."}
{"text": "How much do you prefer a first-born son?\tრამდენად გირჩევნიათ პირველი შვილი ბიჭი იყოს?"}
{"text": "So you can see that these economic changes really do have a strong effect on our culture.\tხომ ხედავთ, რომ ამ ეკონომიკურ ცვლილებებს მართლაც დიდი გავლენა აქვთ ჩვენს კულტურაზე."}
{"text": "Now because we haven't fully processed this information, it's kind of coming back to us in our pop culture in these kind of weird and exaggerated ways, where you can see that the stereotypes are changing.\tიმიტომ, რომ ჩვენ სრულად არ გაგვიანალიზებია ეს ინფორმაცია, ის რაღაცნაირად გვიბრუნდება პოპ კულტურის საშუალებითაც უცნაური და გაზვიადებული ფორმებით, სადაც ჩანს, რომ სტერეოტიპები იცვლება."}
{"text": "And so we have on the male side what one of my colleagues likes to call the \"omega males\" popping up, who are the males who are romantically challenged losers who can't find a job.\tდა მამაკაცების მხარეს, ჩნდება ის, რასაც ჩემი ერთი კოლეგა ”ომეგა მამაკაცს” უწოდებს. ეს არის მამაკაცი, რომელიც რომანტიკის სფეროშიც შეზღუდულია და ვერც სამსახურს შოულობს."}
{"text": "And they come up in lots of different forms.\tდა ისინი სხვადასხვანაირი ფორმებით გვხვდებიან."}
{"text": "So we have the perpetual adolescent.\tვხვდებით მუდმივ მოზარდს,"}
{"text": "We have the charmless misanthrope.\tშარმსმოკლებული მისანტროფი."}
{"text": "Then we have our Bud Light guy who's the happy couch potato.\tგვყავს ბუდვაიზერის რეკლამის ტიპი, რომელიც ბედნიერად უსაქმურია."}
{"text": "And then here's a shocker: even America's most sexiest man alive, the sexiest man alive gets romantically played these days in a movie.\tდა აი შოკი: ამერიკის ყველაზე სექსუალური მამაკაციც კი, ცოცხალთაგან ყველაზე სექსუალური მამაკაციც ფილმში რომანტიულ როლს ასრულებს."}
{"text": "And then on the female side, you have the opposite, in which you have these crazy superhero women.\tქალების მხარეს კი საწინააღმდეგოს ვაწყდებით, აქ არიან ეს გაგიჟებული სუპერგმირი ქალები."}
{"text": "You've got Lady Gaga.\tლედი გაგა,"}
{"text": "You've got our new James Bond, who's Angelina Jolie.\tანჯელინა ჯოლი - ახალი ჯეიმს ბონდი."}
{"text": "And it's not just for the young, right?\tდა მარტო ახალგაზრდებში კი არა,"}
{"text": "Even Helen Mirren can hold a gun these days.\tდღეს, ელენ მირენსაც კი იარაღი უჭირავს."}
{"text": "And so it feels like we have to move from this place where we've got these uber-exaggerated images into something that feels a little more normal.\tისეთი შეგრძნება მაქვს, რომ უნდა მოვცილდეთ აქაურობას, სადაც ეს გადამეტებული სახეებია და რამე ცოტა ნორმალური მოვძებნოთ."}
{"text": "So for a long time in the economic sphere, we've lived with the term \"glass ceiling.\"\tამიტომ, დიდი ხნის მანძილზე, ეკონომიკის სფეროში გვხვდებოდა ტერმინი - შუშის ჭერი."}
{"text": "Now I've never really liked this term.\tმე ეს ტერმინი არასოდეს მომწონდა."}
{"text": "For one thing, it puts men and women in a really antagonistic relationship with one another, because the men are these devious tricksters up there who've put up this glass ceiling.\tჯერ ერთი, ის მამაკაცებს და ქალებს ერთმანეთის მიმართ ანტაგონისტურ პოზიციაში აყენებს. იმიტომ რომ კაცები არიან თითქოს რაღაც გაიძვერა მატყუარები, რომლებმაც ეს შუშა დააყენეს."}
{"text": "And we're always below the glass ceiling, the women.\tდა შუშის ჭერის ქვეშ, ქალები ვართ"}
{"text": "And we have a lot of skill and experience, but it's a trick, so how are you supposed to prepare to get through that glass ceiling?\tდა ბევრი ცოდნა და გამოცდილება გვაქვს, მაგრამ ეს რაღაც ხაფანგია, ამიტომ როგორ უნდა მოემზადო, რომ ეს ჭერი გაარღვიო?"}
{"text": "And also, \"shattering the glass ceiling\" is a terrible phrase.\tთანაც შუშის ჭერის ჩამომსხვრევა ხომ საშინელი ფრაზაა."}
{"text": "What crazy person would pop their head through a glass ceiling?\tრომელი ნორმალური ადამიანი დაეტაკება თავით შუშის ჭერს?"}
{"text": "So the image that I like to think of, instead of glass ceiling, is the high bridge.\tამიტომ, მე შუშის ჭერის ნაცვლად, მინდა ვიფიქრო მაღალ ხიდზე."}
{"text": "It's definitely terrifying to stand at the foot of a high bridge, but it's also pretty exhilarating, because it's beautiful up there, and you're looking out on a beautiful view.\tმართლაც საშინელი შეგრძნებაა, როდესაც მაღალი ხიდის დასაწყისში დგახარ. მაგრამ ასევე აღმაფრთოვანებელია, რადგან ზემოდან მშვენიერი ხედია."}
{"text": "And the great thing is there's no trick like with the glass ceiling.\tდა კარგი ისაა, რომ არავითარი ხაფანგი აქ არ არის."}
{"text": "There's no man or woman standing in the middle about to cut the cables.\tარავითარი ქალი ან კაცი, რომელიც შუაში იდგებოდა და თოკებს გადაჭრიდა."}
{"text": "There's no hole in the middle that you're going to fall through.\tარც ხვრელი, შუა გზაში, რომ ჩავარდეთ."}
{"text": "And the great thing is that you can take anyone along with you.\tდა თან ყველაზე კარგი ისაა, რომ შეგიძლიათ, ვინც გინდათ, ის წაიყვანოთ თან."}
{"text": "You can bring your husband along.\tწაიყვანოთ თქვენი ქმარი,"}
{"text": "You can bring your friends, or your colleagues, or your babysitter to walk along with you.\tმეგობრები, კოლეგები, ძიძაც კი, სასეირნოდ მაინც."}
{"text": "And husbands can drag their wives across, if their wives don't feel ready.\tდა ქმრებს შეუძლიათ ცოლები გადაათრიონ, თუ ცოლები ამისთვის მზად არ არიან."}
{"text": "But the point about the high bridge is that you have to have the confidence to know that you deserve to be on that bridge, that you have all the skills and experience you need in order to walk across the high bridge, but you just have to make the decision to take the first step and do it.\tმაგრამ მთავარი აზრი ამ მაღალი ხიდის ისაა, რომ უნდა გქონდეთ საკუთარი თავის რწმენა, და იცოდეთ, რომ თქვენ დამსახურებულად ხართ ამ ხიდზე. რომ თქვენ გაქვთ ყველა ის უნარი და გამოცდილება, რომელიც მაღალი ხიდის გადასალახად გჭირდებათ. თქვენ უბრალოდ უნდა გადაწყვიტოთ, გადადგათ პირველი ნაბიჯები."}
{"text": "Thanks very much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "So for any of us in this room today, let's start out by admitting we're lucky.\tყველა ჩვენგანმა, ვინც დღეს აქ ვიმყოფებით დასაწყისშივე უნდა აღვნიშნოთ, რომ იღბლიანები ვართ"}
{"text": "We don't live in the world our mothers lived in, our grandmothers lived in, where career choices for women were so limited.\tრადგან ჩვენ არ ვცხოვრობთ იმ ეპოქაში, რომელშიც ჩვენი დედები და ბებიები ცხოვრობდნენ და სადაც კარიერული არჩევანი ქალებისთვის იყო შეზღუდული"}
{"text": "And if you're in this room today, most of us grew up in a world where we have basic civil rights, and amazingly, we still live in a world where some women don't have them.\tდა თუ დღეს თქვენ ამ ოთახში იმყოფებით, უმეტესობა ალბათ გაიზარდა იმ სამყაროში სადაც გვქონდა ძირითადი სამოქალაქო უფლებები და გასაოცარია, მაგრამ ჩვენ ახლაც ისეთ სამყაროში ვცხოვრობთ სადაც ქალებს ჯერ კიდევ არ გააჩნიათ ისინი."}
{"text": "But all that aside, we still have a problem, and it's a real problem.\tმაგრამ ეს ყველაფერი გვერდით გადავდოთ, ჩვენ მაინც გვაქვს სხვა პრობლემები უფრო სერიოზული პრობლემები"}
{"text": "And the problem is this: Women are not making it to the top of any profession anywhere in the world.\tდა მათგან ერთი ყველაზე საგანგაშო ისაა, რომ ხშირ შემთხვევაში ქალები არ აღწევენ უმაღლეს პროფესიულ საფეხურებს მსოფლიოში."}
{"text": "The numbers tell the story quite clearly.\tციფრები უფრო უკეთ მოგვითხრობენ ამის შესახებ:"}
{"text": "190 heads of state -- nine are women.\t190 სახელმწიფო მმართველიდან მხოლოდ 9 არის ქალი."}
{"text": "Of all the people in parliament in the world, 13 percent are women.\tმსოფლიოს პარლამენტებში – დეპუტატების სრული რაოდენობის მხოლოდ 13 % ია ქალი."}
{"text": "In the corporate sector, women at the top, C-level jobs, board seats -- tops out at 15, 16 percent.\tკორპორატიულ სექტორში ქალები ტოპ პოზიციებზე უმაღლეს რანგის თანამდებობებზე და გადაწყვეტილების მიმღებ პოზიციებზე მხოლოდ 15, 16 % -ს შეადგენენ."}
{"text": "The numbers have not moved since 2002 and are going in the wrong direction.\tეს რიცხვები არ შეცვლილა 2002 წლის შემდეგ და სამწუხაროდ არასწორი მიმართულებით მიდის."}
{"text": "And even in the non-profit world, a world we sometimes think of as being led by more women, women at the top: 20 percent.\tთუნდაც არაკომერციულ სამყაროში სამყაროში, რომელზეც ზოგჯერ ვფიქრობთ, რომ ქალების მიერ არის მართული, ქალების მხოლოდ 20 %–ია უმაღლეს პოზიციებზე."}
{"text": "We also have another problem, which is that women face harder choices between professional success and personal fulfillment.\tჩვენ ასევე სხვა პრობლემის წინაშეც ვდგავართ, ქალებს ურთულესი არჩევანის გაკეთება უხდებათ პროფესიულ წარმატებასა და პირად ბედნიერებას შორის."}
{"text": "A recent study in the U.S. showed that, of married senior managers, two-thirds of the married men had children and only one-third of the married women had children.\tუახლესმა კვლევებმა აშშ–ში აჩვენა რომ დაქორწინებული მენეჯერების კაცების 2/3–ს ჰყავდათ შვილები და ქალების მხოლოდ 1/3–ს."}
{"text": "A couple of years ago, I was in New York, and I was pitching a deal, and I was in one of those fancy New York private equity offices you can picture.\tრამდენიმე წლის წინ მე ვიყავი ნიუ-იორკში და ვდებდი გარიგებას და ვიყავი ერთ-ერთ მდიდრულ ნიუ-იორკულ კერძო ოფისში წარმოიდგინეთ. ვიმყოფები შეხვედრაზე – დაახლოებით 3 საათი მიმდინარეობს -"}
{"text": "And I'm in the meeting -- it's about a three-hour meeting -- and two hours in, there needs to be that bio break, and everyone stands up, and the partner running the meeting starts looking really embarrassed.\tდა როცა 2 საათი გავიდა, მოვიდა შესვენების დრო და ყველა დგება, პარტნიორი, ვისაც შეხვედრა მიყავს ძალიან შეცბუნებული ჩანს"}
{"text": "And I realized he doesn't know where the women's room is in his office.\tდა მე შევნიშნე, რომ მან არც კი იცის ქალთა საპირფარეშო სად მდებარეობს"}
{"text": "So I start looking around for moving boxes, figuring they just moved in, but I don't see any.\tდა დავუწყე გადამზიდ ყუთებს ძებნა, ვიმედოვნებდი, რომ ისინი ახალი გადმოსულები იყვნენ, თუმცა ვერაფერი ვიპოვე"}
{"text": "And so I said, \"Did you just move into this office?\"\tდა ვკითხე: \"თქვენ ეხლახან გადმოხვედით ამ ოფისში?\""}
{"text": "And he said, \"No, we've been here about a year.\"\tდა მან მითხრა : \"ჩვენ აქ უკვე წელიწადზე მეტია, რაც ვმუშაობთ\""}
{"text": "And I said, \"Are you telling me that I am the only woman to have pitched a deal in this office in a year?\"\tთქვენ გინდათ მითხრათ, რომ მე ვარ პირველი ქალი, რომელმაც წლის განმავლობაში თქვენთან დადო გარიგება?"}
{"text": "And he looked at me, and he said, \"Yeah. Or maybe you're the only one who had to go to the bathroom.\"\tმან შემომხედა და მითხრა \"ალბათ, ან იქნებ თქვენ ხართ ის ვინც მოითხოვა ქალთა საპირფარეშოში შესვლა\""}
{"text": "(Laughter) So the question is, how are we going to fix this?\t(სიცილი) შეკითხვა კი ასეთია: როგორ ვაპირებთ ამის გამოსწორებას?"}
{"text": "How do we change these numbers at the top?\tროგორ ვაპირებთ რომ ეს ციფრები შევცვალოთ?"}
{"text": "How do we make this different?\tროგორ უნდა შევცვალოთ?"}
{"text": "I want to start out by saying, I talk about this -- about keeping women in the workforce -- because I really think that's the answer.\tმე მინდა დავიწყო, სწორედ ამაზე მსურს საუბარი - თუ როგორ შევინარჩუნოთ ქალები სამსახურში - რადგან მე ვიქრობ, რომ პასუხი სწორედ ესაა."}
{"text": "In the high-income part of our workforce, in the people who end up at the top -- Fortune 500 CEO jobs, or the equivalent in other industries -- the problem, I am convinced, is that women are dropping out.\tყველაზე მაღალშემოსავლიან პერსონალს შორის ადამიანებს შორის, რომლებიც აღწევენ მწვერვალს - Fortune 500, გენერალური დირექტორი, - ან მათ ანალოგიებს სხვა დარგებში - დარწმუნებული ვარ, პრობლემა ისაა, რომ ქალები ტოვებენ სამსახურს."}
{"text": "Now people talk about this a lot, and they talk about things like flextime and mentoring and programs companies should have to train women.\tხალხი ამაზე ბევრს საუბრობს: საუბრობენ დროის შეთავსებაზე და მენტორობაზე, კომპანიები მუშაობენ ახალ პროგრამებზე,"}
{"text": "I want to talk about none of that today, even though that's all really important.\tმაგრამ დღეს ამაზე საუბარს არ ვაპირებ - მიუხედავად იმისა, რომ ეს ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Today I want to focus on what we can do as individuals.\tდღეს მე ყურადღებას მივმართავ იმისკენ თუ რა შეგვიძლია ჩვენ თვითონ გავაკეთოთ პრობლემის გამოსასწორებლად."}
{"text": "What are the messages we need to tell ourselves?\tრა რჩევა უნდა მივცეთ საკუთარ თავს?"}
{"text": "What are the messages we tell the women that work with and for us?\tრა რჩევას ვაძლევთ ქალებს, რომლებიც მუშაობენ ჩვენთან და ჩვენთვის?"}
{"text": "What are the messages we tell our daughters?\tრა რჩევები უნდა მივცეთ ჩვენს ქალიშვილებს?"}
{"text": "Now, at the outset, I want to be very clear that this speech comes with no judgments.\tდასაწყისშივე მინდა დავაზუსტო, რომ ჩემი ეს გამოსვლა არ არის დასკვნა."}
{"text": "I don't have the right answer.\tმე არ მაქვს სწორი პასუხი."}
{"text": "I don't even have it for myself.\tჩემთვისაც კი არ მაქვს."}
{"text": "I left San Francisco, where I live, on Monday, and I was getting on the plane for this conference.\tმე დავტოვე სან ფრანცისკო(სადაც ვცხოვრობ) ორშაბათს და მოვფრინავდი ამ კონფერენციაზე."}
{"text": "And my daughter, who's three, when I dropped her off at preschool, did that whole hugging-the-leg, crying, \"Mommy, don't get on the plane\" thing.\tდა როდესაც ჩემი სამი წლის ქალიშვილი დავტოვე საბაშვო ბაღთან მეხვეოდა და ტიროდა - დედა არ წახვიდე -"}
{"text": "This is hard. I feel guilty sometimes.\tეს რთულია, ხშირად თავს დამნაშავედ ვგრძნობ."}
{"text": "I know no women, whether they're at home or whether they're in the workforce, who don't feel that sometimes.\tმე არ ვიცნობ ქალს - სახლში არიან ისინი თუ სამსახურში - ვინც არ განიცდის ხოლმე იმავეს."}
{"text": "So I'm not saying that staying in the workforce is the right thing for everyone.\tმე არ ვამბობ, რომ სამსახურში დარჩენა ყველასთვის სწორი გამოსავალია"}
{"text": "My talk today is about what the messages are if you do want to stay in the workforce, and I think there are three.\tმაგრამ ჩემი დღევანდელი გამოსვლა არის რცევები მათთვის, ვისაც სურთ სამსახურში დარჩენა. სულ სამი რჩევაა:"}
{"text": "One, sit at the table.\t1. მიუსხედით მაგიდას"}
{"text": "Two, make your partner a real partner.\t2. გახადეთ თქვენი პარტნიორი ნამდვილი პარტნიორი."}
{"text": "And three, don't leave before you leave.\t3. მენტალურად არ წახვიდეთ იქამდე, სანამ წახვალთ."}
{"text": "Number one: sit at the table.\tპირველი რჩევა: დასხედით მაგიდასთან. რამდენიმე კვირის წინ Facebook-ში"}
{"text": "Just a couple weeks ago at Facebook, we hosted a very senior government official, and he came in to meet with senior execs from around Silicon Valley.\tვუმასპინძლეთ ერთ მაღალჩინოსანს მთავრობიდან ის მოვიდა რომ შეხვედროდა მმართველ წრეს Sillicon Valley-დან."}
{"text": "And everyone kind of sat at the table.\tყველანი მიუსხდნენ მაგიდას."}
{"text": "He had these two women who were traveling with him pretty senior in his department, and I kind of said to them, \"Sit at the table. Come on, sit at the table,\" and they sat on the side of the room.\tშემდეგ შემოგვიერთდა ორი ქალბატონი, რომლებიც მას ახლდნენ რომელებსაც ასევე საკმაოდ მაღალი თანამდებობები ჰქონდათ. და მე ვუთხარი მათ: \"დასხედით, დაბრძანდით მაგიდასთან\" ისინი კი ოთახის სხვა მხარეს დასხდნენ."}
{"text": "When I was in college, my senior year, I took a course called European Intellectual History.\tროდესაც კოლეჯში ვსწავლობდი ევროპული ინტელექტუალიზმის ისტორიის კურსს გავდიოდი"}
{"text": "Don't you love that kind of thing from college?\tარ გიყვართ მსგავსი რაღაც კოლეჯიდან?"}
{"text": "I wish I could do that now.\tნეტა შემეძლოს ისევ მსგავსის გაკეთება"}
{"text": "And I took it with my roommate, Carrie, who was then a brilliant literary student -- and went on to be a brilliant literary scholar -- and my brother -- smart guy, but a water-polo-playing pre-med, who was a sophomore.\tდა კურსი ავიღე ჩემს ოთახის მეგობარ ქერისთან ერთად რომელიც იყო ბრწყინვალე, განათლებული სტუდენტი შემდეგ კი ბრწყინვალე მეცნიერი გახდა - და ჩემს ძმასთან ერთად, ის ჭკვიანი ბიჭი იყო, მომავალი ექიმი, რომელიც წყლის პოლოს თამაშის მეტს არაფერს აკეთებდა. და იყო მეორეკურსელი."}
{"text": "The three of us take this class together.\tჩვენ სამნი ერთად დავდიოდით ამ კურსზე."}
{"text": "And then Carrie reads all the books in the original Greek and Latin, goes to all the lectures.\tქერი კითხულობდა ყველა წიგნს ბერძნულ და ლათინურ ორიგინალში ესწრებოდა ყველა ლექციას."}
{"text": "I read all the books in English and go to most of the lectures.\tმე ვკითხულობდი ყველა წიგნს ინგლისურად დავდიოდი უმეტესობა ლექციებზე."}
{"text": "My brother is kind of busy.\tჩემი ძმა კი დაკავებული იყო -"}
{"text": "He reads one book of 12 and goes to a couple of lectures, marches himself up to our room a couple days before the exam to get himself tutored.\tმან 12 დან მხოლოდ ერთი წიგნი წაიკითხა და რამდენიმე ლექციას დაესწრო. გამოცდამდე რამდენიმე დღით ადრე მოგვაკითხა ოთახში, რომ დავხმარებოდით მომზადებაში."}
{"text": "The three of us go to the exam together, and we sit down.\tსამივე მივდივართ გამოცდაზე ერთად, და ვსხდებით"}
{"text": "And we sit there for three hours -- and our little blue notebooks -- yes, I'm that old.\tგამოცდა სამი საათი გრძელდება თან გვაქვს ჩვენი პატარა ცისფერი რვეულები – დიახ, სწორედ ის დროა.."}
{"text": "We walk out, we look at each other, and we say, \"How did you do?\"\tგამოცდიდან გამოვდივართ თუ არა ვეკითხებით: რა ქენი?"}
{"text": "And Carrie says, \"Boy, I feel like I didn't really draw out the main point on the Hegelian dialectic.\"\tქერი ამბობს: \"მგონი კარგად ვერ აღვწერე ძირითადი საკითხი ჰეგელის დიალექტიკაში\""}
{"text": "And I say, \"God, I really wish I had really connected John Locke's theory of property with the philosophers that follow.\"\tმე ვამბობ: \" ნეტა კარგად დამეკავშირებინა ჯონ ლოკის თეორია საკუთრებაზე, შემდგომ ფილოსოფოსებთან\"."}
{"text": "And my brother says, \"I got the top grade in the class.\"\tჩემი ძმა კი ამბობს \"ჯგუფში საუკეთესო ქულა ჩემია\"."}
{"text": "(Laughter) \"You got the top grade in the class?\t\"შენ მიიღებ ჯგუფში საუკეთესო ქულას?"}
{"text": "You don't know anything.\"\tშენ ხომ არაფერი იცი\"."}
{"text": "(Laughter) The problem with these stories is that they show what the data shows: women systematically underestimate their own abilities.\tპრობლემა ამ ისტორიებში არის ის რასაც მონაცემები აჩვენებენ: ქალები სისტემატურად სათანადოდ ვერ აფასებენ თავიანთ შესაძლებლობებს."}
{"text": "If you test men and women, and you ask them questions on totally objective criteria like GPAs, men get it wrong slightly high, and women get it wrong slightly low.\tთუ ქალებს და კაცებს ჩაუტარებთ ტესტს და შეეკითხებით ისეთ კრიტეტიუმზე როგორიცაა GPA კაცები იღებენ ძალიან მაღალს ხოლო ქალები შედარებით დაბალს."}
{"text": "Women do not negotiate for themselves in the workforce.\tქალები არ იცავენ საკუთარ ინტერესებს, შეხედულებებს სამსახურში."}
{"text": "A study in the last two years of people entering the workforce out of college showed that 57 percent of boys entering, or men, I guess, are negotiating their first salary, and only seven percent of women.\tდა უკანასკნელი ორი წლის კვლევა ადამიანებს შორის, რომლების კოლეჯის დამთავრებისთანავე იწყებენ სამსახურს - აჩვენებს, რომ ასეთი ბიჭების 57% ან კაცების, ალბათ, გასაუბრებაზე პირველად განიხილავებ ხელფასის ოდენობას იმავეს ქალების მხოლოდ 7% აკეთებს."}
{"text": "And most importantly, men attribute their success to themselves, and women attribute it to other external factors.\tდა კიდევ ერთი რაც ასევე მნიშვნელოვანია - კაცები წარმატებას მხოლოდ თავიანთ თავს აწერენ, და ქალები კი საკუთარ წარმატებას სხვა ფაქტორებს მიაწერენ."}
{"text": "If you ask men why they did a good job, they'll say, \"I'm awesome.\tთუ კაცს შეეკითხებით როგორ შეასრულა საქმე ასე კარგად, გიპასუხებთ: \"მე მაგარი ვარ\""}
{"text": "Obviously. Why are you even asking?\"\tრა თქმა უნდა, საერთოდ რა კითხვაა?"}
{"text": "If you ask women why they did a good job, what they'll say is someone helped them, they got lucky, they worked really hard.\tხოლო როდესაც ქალს შეეკითხებით როგორ მოახერხა სამუშაოს შესრულება გიპასუხებთ, რომ მას დაეხმარნენ, გაუმართლათ, ან რომ კარგად შრომობდნენ და იმიტომ."}
{"text": "Why does this matter?\tრატომაა ეს მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "Boy, it matters a lot.\tამას აქვს დიდი მნიშვნელობა"}
{"text": "Because no one gets to the corner office by sitting on the side, not at the table, and no one gets the promotion if they don't think they deserve their success, or they don't even understand their own success.\tიმიტომ რომ ვერავინ იღებს ოფისის კუთხეს სადღაც სხვა მხარეს მოშორებით, და არა მაგიდასთან ჯდომით და ვერავინ იღებს დაწინაურებას თუ თვითონ არ ფიქრობს, რომ იმსახურებს ამ წარმატებას ან თუ მას არ ესმის თავსი წარმატების მნიშვნელობა."}
{"text": "I wish the answer were easy.\tნეტა პასუხი ასეთი მარტივი იყოს."}
{"text": "I wish I could go tell all the young women I work for, these fabulous women, \"Believe in yourself and negotiate for yourself.\tნეტა შემეძლოს გავიდე და ვუთხრა ყველა ახალგაზრდა ქალბატონს ყველა შესანიშნავ ქალბატონს \"გჯეროდეთ საკუთარი თავის და იბრძოლეთ თქვენი თავისთვის"}
{"text": "Own your own success.\"\tუხელმძღვანელეთ საკუთარ წარმატებას\""}
{"text": "I wish I could tell that to my daughter.\tნეტა შემეძლოს, რომ ვუთხრა ეს ჩემს ქალიშვილს"}
{"text": "But it's not that simple.\tმაგრამ ეს არც ისე მარტივია."}
{"text": "Because what the data shows, above all else, is one thing, which is that success and likeability are positively correlated for men and negatively correlated for women.\tიმიტომ, რომ მონაცემები ერთ რამეს აჩვენებს - წარმატება და მოწონება დადებითადაა განაწილებული კაცების მიმართ და ნეგატიურად ქალების მიმართ."}
{"text": "And everyone's nodding, because we all know this to be true.\tდა ყველა თავს ხრის თანხმობის ნიშნად, რადგან ყველამ ვიცით, რომ ეს სიმართლეა."}
{"text": "There's a really good study that shows this really well.\tარის ძალიან კარგი კვლევა, რომელიც კარგად აჩვენებს ამას -"}
{"text": "There's a famous Harvard Business School study on a woman named Heidi Roizen.\tეს არის ცნობილი ჰარვარდის ბიზნეს სკოლის კვლევა ქალზე, სახელად ჰეიდი როიზენი."}
{"text": "And she's an operator in a company in Silicon Valley, and she uses her contacts to become a very successful venture capitalist.\tდა ის ერთ-ერთი მმართველია კომპანიაში Sillicon Valley და ის იყენებს კონტაქტებს რათა გახდეს წარმატებული ინვესტორი."}
{"text": "In 2002 -- not so long ago -- a professor who was then at Columbia University took that case and made it [Howard] Roizen.\t2002 ში, არც ისე დიდი ხნის წინ კოლუმბიის უნივერსიტეტში ერთმა პროფესორმა მან დაარქვა ამ საქმეს ჰოვარდ როიზენი."}
{"text": "And he gave the case out, both of them, to two groups of students.\tდა დაურიგა ყველა სტუდენტს სტუდენტების ორ ჯგუფს"}
{"text": "He changed exactly one word: \"Heidi\" to \"Howard.\"\tმან მხოლოდ ერთი სიტყვა შეცვალა: ჰეიდი – ჰოვარდით"}
{"text": "But that one word made a really big difference.\tდა სწორედ ამ ერთმა სიტყვამ გამოიწვია დიდი განსხვავება."}
{"text": "He then surveyed the students, and the good news was the students, both men and women, thought Heidi and Howard were equally competent, and that's good.\tის იკვლევდა სტუდენტებს და კარგი ამბავი ისაა, რომ ორივე სქესის სტუდენტებმა ჰეიდიც და ჰოვარდიც თანაბრად კომპეტენტურებად მიიჩნიეს და ეს კარგია."}
{"text": "The bad news was that everyone liked Howard.\tხოლო ცუდი კი ისაა, რომ ყველას ჰოვარდი მოეწონა."}
{"text": "He's a great guy. You want to work for him.\tის ძალიან კარგი ტიპია. და შენ გინდა მისთვის მუშაობა."}
{"text": "You want to spend the day fishing with him.\tდა შენ გინდა გაატარო დღე მასთან ერთად სათევზაოდ."}
{"text": "But Heidi? Not so sure.\tმაგრამ ჰეიდი? არ ხარ დარწმუნებული."}
{"text": "She's a little out for herself. She's a little political.\tის თითქოს გადამეტებულია, ცოტათი პოლიტიკური."}
{"text": "You're not sure you'd want to work for her.\tდა არ ხარ დარწმუნებული, რომ მასთან იმუშავებდი."}
{"text": "This is the complication.\tსწორედ ეს არის სირთულე."}
{"text": "We have to tell our daughters and our colleagues, we have to tell ourselves to believe we got the A, to reach for the promotion, to sit at the table, and we have to do it in a world where, for them, there are sacrifices they will make for that, even though for their brothers, there are not.\tჩვენ უნდა ვუთხრათ ქალიშვილებს და კოლეგებს, ჩვენ უნდა დავიჯეროთ, რომ მივიღეთ უმაღლესი შეფასება –A და მივაღწიეთ დაწინაურებას და მაგიდასთან დასხდომას. და ჩვენ ეს უნდა გავაკეთოთ მთელ მსოფლიოში, ყველგან, სადაც ქალებს უწევთ მსხვერპლის გაღება, რომ დააწინაურონ, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ძმებს არ მოუწევთ ამის გაკეთება."}
{"text": "The saddest thing about all of this is that it's really hard to remember this.\tყველაზე სამწუხარო ისაა, რომ ეს ძნელად გასახსენებელია."}
{"text": "And I'm about to tell a story which is truly embarrassing for me, but I think important.\tახლა მსურს მოგიყვეთ ისტორია, რომლის გამოც ძალიან მრცხვენია - მაგრამ მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I gave this talk at Facebook not so long ago to about 100 employees, and a couple hours later, there was a young woman who works there sitting outside my little desk, and she wanted to talk to me.\tეს მოხსენება მქონდა Facebook-ში არც ისე დიდი ხნის წინ დაახლოებით 100–მდე თანამშრომელთან, და რამდენიმე საათის შემდეგ, იქვე იყო ერთი ახალგაზრდა ქალბატონი, რომელიც იქ მუშაობს და იჯდა ჩემი პატარა მაგიდისგან მოშორებით და მითხრა, რომ საუბარი სურდა ჩემთან"}
{"text": "I said, okay, and she sat down, and we talked.\tკარგი – ვუთხარი მე, ის დაჯდა და ჩვენ ვისაუბრეთ."}
{"text": "And she said, \"I learned something today.\tმან მითხრა– \"დღეს მე რაღაც ვისწავლე"}
{"text": "I learned that I need to keep my hand up.\"\tვისწავლე, რომ ხელი ზემოთ უნდა მეჭიროს\" რას გულისხმობთ?"}
{"text": "\"What do you mean?\"\t– ვკითხე მე"}
{"text": "She said, \"You're giving this talk, and you said you would take two more questions.\tმან თქვა – \"როდესაც თქვენ საუბრობდით და თქვით, რომ კიდევ ორ შეკითხვას უპასუხებდით,"}
{"text": "I had my hand up with many other people, and you took two more questions.\tდა მე მქონდა ხელი აწეული სხვებთან ერთად, და თქვენ უპასუხეთ კიდევ ორი შეკითხვას შემდეგ მე ხელი დავწიე, და შევნიშნე რომ ყველა ქალმა დაწია ხელი"}
{"text": "I put my hand down, and I noticed all the women did the same, and then you took more questions, only from the men.\"\tდა შემდეგ თქვენ კიდევ ორ შეკითხვას უპასუხეთ და ისიც მხოლოდ კაცებისგან\" მე გავიფიქრე:"}
{"text": "And I thought to myself, \"Wow, if it's me -- who cares about this, obviously -- giving this talk -- and during this talk, I can't even notice that the men's hands are still raised, and the women's hands are still raised, how good are we as managers of our companies and our organizations at seeing that the men are reaching for opportunities more than women?\"\tნუთუ ეს მე ვარ? ის, ვინც ამ საკითხზე ღელავს და საუბრისას ვერც კი შევამჩნიე, რომ კაცებს ხელი ისევ აწეული ჰქონდათ და ქალებსაც ჰქონდათ ხელი აწეული, რამდენად კარგები ვართ ჩვენ, როგორც კომპანიის ან ორგანიზაციის მმართველები, როცა ვხედავთ, რომ კაცები უფრო ხშირად აღწევენ მიზნებს ვიდრე ქალები?"}
{"text": "We've got to get women to sit at the table.\tჩვენ უნდა მოვახერხოთ და დავსვათ ქალები მაგიდასთან."}
{"text": "(Cheers) (Applause) Message number two: Make your partner a real partner.\t(აპლოდისმენტები) მეორე რჩევა: გახადეთ თქვენი პარტნიორი ნამდვილი პარტნიორი."}
{"text": "I've become convinced that we've made more progress in the workforce than we have in the home.\tმე დავრწმუნდი, რომ უფრო მეტ პროგრესს ჩვენ სამსახურში ვაღწევთ, ვიდრე სახლში."}
{"text": "The data shows this very clearly.\tამას მონაცემების ადასტურებენ."}
{"text": "If a woman and a man work full-time and have a child, the woman does twice the amount of housework the man does, and the woman does three times the amount of childcare the man does.\tთუ ქალი და კაცი მუშაობს სრულ განაკვეთზე და ჰყავთ შვილი, ქალი ორჯერ მეტ საშინაო საქმეს აკეთებს, ვიდრე კაცი და ქალი სამჯერ მეტად ზრუნავს ბავშვზე, ვიდრე კაცი."}
{"text": "So she's got three jobs or two jobs, and he's got one.\tასე რომ ქალს აქვს სამი ან ორი საქმე, კაცს კი მხოლოდ ერთი."}
{"text": "Who do you think drops out when someone needs to be home more?\tდა თქვენი აზრით ვინ მიატოვებს სამსახურს როდესაც რომელიმე სახლშია მეტად საჭირო?"}
{"text": "The causes of this are really complicated, and I don't have time to go into them.\tამის მიზეზები ძალიან ჩახლართულია, და მე დროც არ მაქვს მათი მიმოხილვისთვის."}
{"text": "And I don't think Sunday football-watching and general laziness is the cause.\tარამგონია, კვირა დღეს ფეხბურთის ყურება და უბრალოდ ზარმაცობა იყოს მიზეზი."}
{"text": "I think the cause is more complicated.\tვფიქრობ, რომ მიზეზები უფრო რთულია."}
{"text": "I think, as a society, we put more pressure on our boys to succeed than we do on our girls.\tვფიქრობ, რომ როგორც საზოგადოება ჩვენ უფრო დიდ ზეწოლას ვახდენთ ბიჭებზე, რომ წარმატებულნი იყვნენ, ვიდრე გოგონებზე."}
{"text": "I know men that stay home and work in the home to support wives with careers, and it's hard.\tმე ვიცი მამაკაცები, რომლებიც რჩებიან სახლში და საშინაო საქმეებს აკეთებენ, რათა დაეხმარნონ ცოლებს კარიერულ წინსვლაში და ეს ძნელია. როდესაც მე მივდივარ საბავშვო ცენტრში"}
{"text": "When I go to the Mommy-and-Me stuff and I see the father there, I notice that the other mommies don't play with him.\tდა ვხედავ იქ მამას, ვამჩნევ, რომ სხვა დედები არ ურთიერთობენ მასთან."}
{"text": "And that's a problem, because we have to make it as important a job, because it's the hardest job in the world to work inside the home, for people of both genders, if we're going to even things out and let women stay in the workforce.\tდა ეს პრობლემაა, რადგან ჩვენ უნდა ვაღიაროთ, რომ ეს ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც სამსახური - რადგან საშინაო საქმეები მსოფლიოში ყველაზე რთული სამსახურია - ორივე სქესის ადამიანებისთვის, თუ ჩვენ გვსურს გავათანაბროთ მდგომარეობა და მივცეთ ქალებს საშუალება გააგრძელონ კარიერა."}
{"text": "(Applause) Studies show that households with equal earning and equal responsibility also have half the divorce rate.\t(აპლოდისმენტები) კვლევები აჩვენებენ, რომ წყვილები თანაბარი შემოსავლით და თანაბარი პასუხისმგებლობით ორჯერ უფრო იშვიათად განქორწინდებიან."}
{"text": "And if that wasn't good enough motivation for everyone out there, they also have more -- how shall I say this on this stage?\tდა თუ ამან საკმარისად ვერ დაგარწმუნათ, კიდევ არსებობს ერთი რამ როგორ ვთქვა ეს სცენაზე?"}
{"text": "They know each other more in the biblical sense as well.\tისინი უკეთ იცნობენ ერთმანეთს ბიბლიური მნიშვნელობითაც."}
{"text": "(Cheers) Message number three: Don't leave before you leave.\t(გამამხნევებელი შეძახილები) მესამე რჩევა: არ წახვიდეთ მანამ, სანამ რეალურად წახვალთ."}
{"text": "I think there's a really deep irony to the fact that actions women are taking -- and I see this all the time -- with the objective of staying in the workforce actually lead to their eventually leaving.\tვფიქრობ, ძალიან ღრმა ირონიაა იმ მოქმედებებში, რასაც ქალბატონები აკეთებენ - და მე ამას ვხედავ ყოველდღე -- სამსახურში დარჩენის მიზნით, საბოლოოდ მისი დატოვებისკენ მიდიან."}
{"text": "Here's what happens: We're all busy. Everyone's busy. A woman's busy.\tაი რა ხდება: ყველანი დაკავებულნი ვართ, ყველა დაკავებულია, ქალიც დაკავებულია."}
{"text": "And she starts thinking about having a child, and from the moment she starts thinking about having a child, she starts thinking about making room for that child.\tდა ის იწყებს ფიქრს შვილის ყოლაზე, და როგორც კი იწყებს ფიქრს შვილის ყოლაზე, იწყებს ფიქრს იმაზე, თუ როგორ მოაწყობს ბავშვის ოთახს."}
{"text": "\"How am I going to fit this into everything else I'm doing?\"\t\"როგორ უნდა შევათავსო ეს ყველაფერი იმასთან, რასაც ვაკეთებ?\""}
{"text": "And literally from that moment, she doesn't raise her hand anymore, she doesn't look for a promotion, she doesn't take on the new project, she doesn't say, \"Me. I want to do that.\"\tდა სწორედ იმ მომენტიდან, ის ხელს აღარ იწევს, აღარ ეძებს დაწინაურებას, აღარ ერთვება ახალ პროექტებში, აღარ ამბობს: ''მე. მე მსურს ამის გაკეთება.\""}
{"text": "She starts leaning back.\tის იწყებს უკან დახევას."}
{"text": "The problem is that -- let's say she got pregnant that day, that day -- nine months of pregnancy, three months of maternity leave, six months to catch your breath -- Fast-forward two years, more often -- and as I've seen it -- women start thinking about this way earlier -- when they get engaged, or married, when they start thinking about having a child, which can take a long time.\tპრობლემა კი ისაა-- ვთქვათ, იმავე დღეს დაორსულდა - ფეხმძიმობის 9 თვე, 3 თვე ჩვილის მოვლა, 6 თვე, რომ ცოტა სული მოითქვა, უხეშად რომ ვთქვათ, სულ 2 წელს წაიღებ ეს. მაგრამ ყველაზე ხშირად - ეს თავად მინახავს - ქალები ამაზე ფიქრს გაცილებით ადრე იწყებენ -- როდესაც დაინიშნებიან, ან დაქორწინდებიან, როდესაც ბავშვის ყოლაზე იწყებენ ფიქრს, რასაც ძალიან დიდი დრო მიაქვს. ერთი ქალი მოვიდა ამ საკითხთან დაკავშირებით."}
{"text": "She looked a little young.\tროდესაც შევხედე მას, საკმაოდ ახალგაზრდა ჩანდა."}
{"text": "And I said, \"So are you and your husband thinking about having a baby?\"\tმე ვკითხე: \"შენ და შენი ქმარი ფიქრობთ შვილის ყოლაზე?\""}
{"text": "And she said, \"Oh no, I'm not married.\"\tმან მიპასუხა: \"ო არა, მე არ ვარ გათხოვილი\"."}
{"text": "She didn't even have a boyfriend.\tმას ბოიფრენდიც კი არ ჰყავდა."}
{"text": "(Laughter) I said, \"You're thinking about this just way too early.\"\tმე ვუთხარი \"შენ ამაზე ძალიან ადრე ფიქრობ\"."}
{"text": "But the point is that what happens once you start kind of quietly leaning back?\tმაგრამ სწორედ ისაა საინტერესო თუ რა ხდება, როდესაც თქვენ ნელ-ნელა პოზიციებს თმობთ."}
{"text": "Everyone who's been through this -- and I'm here to tell you, once you have a child at home, your job better be really good to go back, because it's hard to leave that kid at home.\tყველას უფიქრია ამაზე -- მინდა გითხრათ, რომ როდესაც შვილი გეყოლებათ, თქვენი სამსახური ძალიან კარგი უნდა იყოს, რომ დაბრუნდეთ, რადგან ძალიან რთულია ბავშვის სახლში დატოვება -- თქვენი სამსახური საინტერესო უნდა იყოს."}
{"text": "Your job needs to be challenging.\tის უნდა ამართლებდეს თქვენს ქცევას, გაჯილდოვებდეთ."}
{"text": "You need to feel like you're making a difference.\tთქვენ უნდა გრძნობდეთ, რომ რაღაცას ცვლით."}
{"text": "And if two years ago you didn't take a promotion and some guy next to you did, if three years ago you stopped looking for new opportunities, you're going to be bored because you should have kept your foot on the gas pedal.\tდა თუ ორი წლის წინ თქვენ უარი თქვით დაწინაურებაზე და ვიღაცამ თქვენს გვერდით ისარგებლა ამ შესაძლებლობით, თუ სამი წლის წინ თავი დაანებეთ ახალი შესაძლებლობების ძებნას, თქვენ მოგბეზრდებათ, რადგან სიჩქარის პედალიდან ფეხი არ უნდა აგეღოთ."}
{"text": "Don't leave before you leave.\tარ წახვიდეთ მანამ, სანამ მართლა წახვალთ."}
{"text": "Stay in.\tგააგრძელეთ მუშაობა."}
{"text": "Keep your foot on the gas pedal, until the very day you need to leave to take a break for a child -- and then make your decisions.\tგეჭიროთ ფეხი სიჩქარის პედალზე, იმ ძალიან მნიშვნელოვან დღემდე, როდესაც დაგჭირდებათ წასვლა, რათა აიღოთ შესვენება შვილისთვის -- და მხოლოდ მაშინ მიიღეთ გადაწყვეტილება."}
{"text": "Don't make decisions too far in advance, particularly ones you're not even conscious you're making.\tარ მიიღოთ ძალიან ადრეული გადაწყვეტილებები, განსაკუთრებით ისინი, რომლებსაც ვერ აცნობიერებთ."}
{"text": "My generation really, sadly, is not going to change the numbers at the top.\tჩემს თაობას სამწუხაროდ, არ შეუძლია შეცვალოს მმართველი თანამდებობების მონაცემები."}
{"text": "They're just not moving.\tისინი ადგილიდან არ იძვრიან."}
{"text": "We are not going to get to where 50 percent of the population -- in my generation, there will not be 50 percent of [women] at the top of any industry.\tჩვენ ვერ მივალთ იმ მაჩვენებლამდე, რომ მოსახლეობის 50 % -- ჩემს თაობაში არ იქნება 50 % ქალი უმაღლეს თანამდებობებზე."}
{"text": "But I'm hopeful that future generations can.\tთუმცა ვიმედოვნებ, რომ მომავალი თაობა შეძლებს ამას."}
{"text": "I think a world where half of our countries and our companies were run by women, would be a better world.\tვფიქრობ, რომ სამყარო სადაც ქავეყნების ნახევარი და კომპანიების ნახევარი ქალების მიერ იქნება მართული, უკეთესი სამყარო იქნება."}
{"text": "It's not just because people would know where the women's bathrooms are, even though that would be very helpful.\tდა ეს არა იმიტომ, რომ ადამიანებს ეცოდინებათ სადაა ქალების საპირფარეშო, თუმცა ესეც საკმაოდ სასარგებლო იქნება."}
{"text": "I think it would be a better world.\tვფიქრობ, რომ სამყარო უკეთესი იქნება. მე ორი შვილი მყავს --"}
{"text": "I have two children.\tხუთი წლის ბიჭი და ორი წლის ქალიშვილი."}
{"text": "I want my son to have a choice to contribute fully in the workforce or at home, and I want my daughter to have the choice to not just succeed, but to be liked for her accomplishments.\tმინდა, რომ ჩემს ბიჭს ჰქონდეს არჩევანი - სრულად მოახმაროს თავი სამსახურს ან სახლს და მინდა, რომ ჩემს ქალიშვილსაც ჰქონდეს არჩევანი -- არამხოლოდ იყოს წარმატებული, არამედ აფასებდნენ კიდეც მას თავისი მიღწევებისთვის."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So, I'll start with this: a couple years ago, an event planner called me because I was going to do a speaking event.\tმაშ ასე, ამით დავიწყებ: რამდენიმე წლის წინ, ივენთების ორგანიზატორმა დამირეკა, რადგან სიტყვით გამოვსლას ვაპირებდი."}
{"text": "And she called, and she said, \"I'm really struggling with how to write about you on the little flyer.\"\tდამირეკა და მითხრა: \"ვერ შევჯერდი, როგორ დავწერო შენ შესახებ ფლაერზე.\""}
{"text": "And I thought, \"Well, what's the struggle?\"\tგამიკვირდა: \"რა არის აქ საფიქრალი?!\" მან კი მიპასუხა: \"მე ვნახე შენი გამოსვლა და ვფიქრობ გიწოდო მკვლევარი,"}
{"text": "And she said, \"Well, I saw you speak, and I'm going to call you a researcher, I think, but I'm afraid if I call you a researcher, no one will come, because they'll think you're boring and irrelevant.\"\tმაგრამ ვშიშობ, თუ მკვლევარად მოგიხსენიებ არავინ მოვა შენს მოსასმენად, რადგან იფიქრებენ, რომ მოსაწყენი და შეუფერებელი ხარ ამ ღონისძიებისთვის.\""}
{"text": "(Laughter) And I was like, \"Okay.\"\t(სიცილი) მე ვუთხარი: \"აჰა...კარგი...\""}
{"text": "And she said, \"But the thing I liked about your talk is you're a storyteller.\tმან მითხრა: \"მაგრამ რაც მე მომწონს შენს საუბარში, არის ის რომ შენ ხარ მთხრობელი."}
{"text": "So I think what I'll do is just call you a storyteller.\"\tასე რომ წარგადგენ როგორც მთხრობელს\""}
{"text": "And of course, the academic, insecure part of me was like, \"You're going to call me a what?\"\tრა თქმა უნდა, ჩემი აკადემიური, არათვითდაჯერებული ნაწილი შეშფოთდა: \"შენ აპირებ წარმადგინო როგორც ვინ?\""}
{"text": "And she said, \"I'm going to call you a storyteller.\"\tმან მიპასუხა: \"როგორც მთხრობელი.\""}
{"text": "And I was like, \"Why not 'magic pixie'?\"\tპასუხად მე: \"თუ ასეა, ჯადოსნური ელფი რატომ არა?!\""}
{"text": "(Laughter) I was like, \"Let me think about this for a second.\"\t(სიცილი) ჩემი რეაქცია იყო: \"მოიცა, ცოტა დავფიქრდე.\""}
{"text": "I tried to call deep on my courage.\tშევეცადე მთელი ჩემი სიმამაცე მომეკრიბა."}
{"text": "And I thought, you know, I am a storyteller.\tგავიაზრე, რომ მე ვარ მთხრობელი."}
{"text": "I'm a qualitative researcher.\tმე თვისებრივი მკვლევარი ვარ. მე ისტორიებს ვაგროვებ."}
{"text": "I collect stories; that's what I do.\tეს არის, რასაც მე ვაკეთებ."}
{"text": "And maybe stories are just data with a soul.\tშეიძლება ეს ისტორიებიც მხოლოდ მონაცემებია, რომელთაც სული შთაბერეს,"}
{"text": "And maybe I'm just a storyteller.\tიქნებ მე მართლა მხოლოდ მთხრობელი ვარ.\""}
{"text": "And so I said, \"You know what?\tამიტომ ასე ვუთხარი: \"მოდი ასე მოვიქცეთ,"}
{"text": "Why don't you just say I'm a researcher-storyteller.\"\tუბრალოდ თქვი, რომ მე მკვლევარ-მთხრობელი ვარ.\""}
{"text": "And she went, \"Ha ha. There's no such thing.\"\tმას გაეცინა: \"ჰა ჰა. ასეთი რამ ხომ არ არსებობს.\""}
{"text": "(Laughter) So I'm a researcher-storyteller, and I'm going to talk to you today -- we're talking about expanding perception -- and so I want to talk to you and tell some stories about a piece of my research that fundamentally expanded my perception and really actually changed the way that I live and love and work and parent.\t(სიცილი) ასე რომ, მე მკვლევარ-მთხრობელი ვარ და დღეს მინდა მოგითხროთ მზარდი აღქმის შესახებ. მინდა მოგიყვეთ ისტორიები კვლევის პროცესის შესახებ, რომლებმაც ფუნდამენტურად გააფართოვეს ჩემი აღქმის თვალსაწიერი და შეცვალეს წესი, რომლითაც მე ვცხოვრობ და მიყვარს და ვმუშაობ და შვილებს ვზრდი."}
{"text": "And this is where my story starts.\tეს არის ის, საიდანაც ჩემი ისტორია იწყება."}
{"text": "When I was a young researcher, doctoral student, my first year, I had a research professor who said to us, \"Here's the thing, if you cannot measure it, it does not exist.\"\tროდესაც ახალგაზრდა მკვლევარი ვიყავი, დოქტურანტურაზე სწავლის პირველ წელს, მე მყავდა კვლევის პროფესორი, რომელმაც გვითხრა: \"რასაც ვერ ზომავთ, ის არ არსებობს.\""}
{"text": "And I thought he was just sweet-talking me.\tვიფიქრე უბრალოდ მეარშიყებოდა."}
{"text": "I was like, \"Really?\" and he was like, \"Absolutely.\"\t\"ნამდვილად?\" ვკითხე მე. \"რა თქმა უნდა!\" დამიდასტურა მან."}
{"text": "And so you have to understand that I have a bachelor's and a master's in social work, and I was getting my Ph.D. in social work, so my entire academic career was surrounded by people who kind of believed in the \"life's messy, love it.\"\tწარმოიდგინეთ, მე უკვე მაქვს ბაკალავრის და მაგისტრის ხარისხები სოციალურ მეცნიერებებში, და ვმუშაობ დოქტორის ხარისხის მისაღებად ასე რომ, მთელი ჩემი აკადემიური კარიერის მანძილზე გარემოცული ვარ ადამიანებით, რომლებიც ფიქრობენ: \"ცხოვრება უწესრიგობაა, გიყვარდეს იგი.\""}
{"text": "And I'm more of the, \"life's messy, clean it up, organize it and put it into a bento box.\"\tმე კი უფრო ვფიქრობ: \"ცხოვრება უწესრიგობაა დაასუფთავე, დაალაგე იგი და მოათავსე კონტეინერში.\""}
{"text": "(Laughter) And so to think that I had found my way, to found a career that takes me -- really, one of the big sayings in social work is, \"Lean into the discomfort of the work.\"\t(სიცილი) ასე რომ, ვფიქრობ ნაპოვნი მქონდა ჩემი გზა, საქმე, რომელიც მთლიანად მომიცავდა. სოციალური სფეროს ერთ-ერთი ცნობილი გამონათქვემი ამბობს: \"თავით გადაეშვი შენი სამუშაოს უსიამოვნებებში.\""}
{"text": "And I'm like, knock discomfort upside the head and move it over and get all A's.\tმე ასე ვიყავი განწყობილი: \"თავში ჩაუკაკუნე უსიამოვნებებს, თავიდან მოიშორე ისინი და ყველაფერი ხუთიანზე იქნება.\""}
{"text": "That was my mantra.\tეს იყო ჩემი მანტრა."}
{"text": "So I was very excited about this.\tმე სავსე ვიყავი ენთუზიაზმით"}
{"text": "And so I thought, you know what, this is the career for me, because I am interested in some messy topics.\tდა ვფიქრობდი, რომ ეს საქმე ჩემთვისაა, რადგან მე ზუსტად ასეთი უწესრიგობებით ვარ დაინტერესებული."}
{"text": "But I want to be able to make them not messy.\tმე მინდა მათი დალაგება შემეძლოს."}
{"text": "I want to understand them.\tმინდა მესმოდეს ისინი."}
{"text": "I want to hack into these things that I know are important and lay the code out for everyone to see.\tმინდა ბოლომდე ჩავწვდე ყველაფერს, რაც ვიცი რომ მნიშვნელოვანია და გავშიფრო ისინი ყველას დასანახად."}
{"text": "So where I started was with connection.\tგადავწყვიტე კავშირებით დამეწყო."}
{"text": "Because, by the time you're a social worker for 10 years, what you realize is that connection is why we're here.\tიმ დროს, როცა ხარ სოციალური მუშაკი 10 წლიანი გამოცდილებით, აცნობიერებ, რომ ურთიერთობა არის ის რის გამოც ჩვენ აქ ვართ."}
{"text": "It's what gives purpose and meaning to our lives.\tიგი ჩვენს ცხოვრებას მიზანს და მნიშვნელობას აძლევს. ეს ყველაფერია."}
{"text": "This is what it's all about.\tარ აქვს მნიშვნელობა, გიწევს თუ არა ურთიერთობა ადამიანებთან,"}
{"text": "It doesn't matter whether you talk to people who work in social justice, mental health and abuse and neglect, what we know is that connection, the ability to feel connected, is -- neurobiologically that's how we're wired -- it's why we're here.\tრომლებიც სოციალურ სამართლიანობაზე, ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე, ძალადობაზე და გულგრილობაზე მუშაობენ. ჩვენ რაც ვიცით, არის ის, რომ კავშირის ქონა, ურთიერთობის შეგრძნების შესაძლებლობა, არის ის, როგორც ვართ შექმნილი ნეურობიოლოგიურ დონეზე. ის რის გამოც ჩვენ აქ ვართ."}
{"text": "So I thought, you know what, I'm going to start with connection.\tმე ვაპირებ დავიწყო კავშირებზე მსჯელობით."}
{"text": "Well, you know that situation where you get an evaluation from your boss, and she tells you 37 things that you do really awesome, and one \"opportunity for growth?\"\tწარმოიდგინეთ სიტუაცია, რომ თქვენი უფროსი გაფასებთ. მან ჩამოთვალა 37 რამ, რასაც შესანიშნავად ართმევთ თავს და ერთი რამ რასაც ვერ... არის \"ზრდის შესაძლებლობა.\""}
{"text": "(Laughter) And all you can think about is that opportunity for growth, right?\t(სიცილი) ყველაფერი, რაზე ფიქრიც ამ სიტუაციაში შეგიძლიათ \"ზრდის შესაძლებლობაა\", ხომ ასეა?"}
{"text": "Well, apparently this is the way my work went as well, because, when you ask people about love, they tell you about heartbreak.\tცხადია, ჩემი საქმიანობაც ამ გზით წავიდა. რადგან, როდესაც ადამიანებს სიყვარულზე ეკითხებით, გიყვებიან, თუ როგორ ატკინეს მათ გული."}
{"text": "When you ask people about belonging, they'll tell you their most excruciating experiences of being excluded.\tროდესაც მიმღებლობაზე უსვამთ შეკითხვას, იხსენებენ ყველაზე საშინელ შემთხვევას, როცა თავი გარიყულად აგრძნობინეს,"}
{"text": "And when you ask people about connection, the stories they told me were about disconnection.\tხოლო როდესაც ეკითხებით ურთიერთობის შესახებ, ამბები რომლებსაც ყვებიან დაშორებას ეხება."}
{"text": "So very quickly -- really about six weeks into this research -- I ran into this unnamed thing that absolutely unraveled connection in a way that I didn't understand or had never seen.\tასე რომ, ძალიან მალე, თითქმის 6 კვირაში კვლევის დაწყებიდან, მე შევეჩეხე ამ უსახელო რაღაცას, რამაც მთლიანად ნათელი მოჰფინა ურთიერთობებს ისე როგორც მე არასოდეს მესმოდა და არასოდეს მენახა."}
{"text": "And so I pulled back out of the research and thought, I need to figure out what this is.\tასე რომ მე შევწყვიტე კვლევა და ვფიქრობდი, რომ უნდა გამერკვია რა იყო ეს."}
{"text": "And it turned out to be shame.\tაღმოჩნდა, რომ ეს სირცხვილის გრძნობა იყო."}
{"text": "And shame is really easily understood as the fear of disconnection: Is there something about me that, if other people know it or see it, that I won't be worthy of connection?\tსირცხვილი იოლად გაიგება, როგორც ურთიერთობების დაკარგვის შიში: არის კი ჩემში რამე ისეთი, რაც სხვებმა რომ გაიგონ, ან დაინახონ, აღარ ვიქნები მათთან ურთიერთობის ღირსი?"}
{"text": "The things I can tell you about it: It's universal; we all have it.\tამაზე შემიძლია შემდეგი გითხრათ: ეს უნივერსალურია. ყველა ჩვენგანს გვაქვს. იმ ადამიანებს, რომლებიც არ განიცდიან სირცხვილს,"}
{"text": "The only people who don't experience shame have no capacity for human empathy or connection.\tარ აქვთ ადამიანური თანაგრძნობის და ურთიერთობის უნარი."}
{"text": "No one wants to talk about it, and the less you talk about it, the more you have it.\tარავის სურს ამაზე ლაპარაკი. რაც ნაკლებს ლაპარაკობთ, მით მეტად განიცდით."}
{"text": "What underpinned this shame, this \"I'm not good enough,\" -- which, we all know that feeling: \"I'm not blank enough. I'm not thin enough, rich enough, beautiful enough, smart enough, promoted enough.\"\tსაფუძველი ამ შიშისა, არის ფიქრი: \"მე არ ვარ საკმარისად კარგი\". ეს გრძნობა ყველა ჩვენგანისთვის ნაცნობია: \"მე არ ვარ საკმარისად ღია, არ ვარ საკმარისად გამხდარი, საკმარისად მდიდარი, საკმარისად ლამაზი, საკმარისად ჭკვიანი,საკმარისად წარმატებული\""}
{"text": "The thing that underpinned this was excruciating vulnerability.\tდა ამ ყველაფრის საფუძველი არის დაუცველობის მტანჯველი განცდა."}
{"text": "This idea of, in order for connection to happen, we have to allow ourselves to be seen, really seen.\tეს აზრი კავშირის დამყარებისა, მოითხოვს რომ საკუთარი თავი ვაჩვენოთ, რომ დაგვინახონ ისეთი როგორებიც ვართ."}
{"text": "And you know how I feel about vulnerability. I hate vulnerability.\tიცით როგორ ვარ განწყობილი დაუცველობის მიმართ? მე მძულს დაუცველობა."}
{"text": "And so I thought, this is my chance to beat it back with my measuring stick.\tამიტომაც ვიფიქრე, ეს ჩემი შანსია გავლახო ის, ჩემი საზომი ხელსაწყოთი."}
{"text": "I'm going in, I'm going to figure this stuff out, I'm going to spend a year, I'm going to totally deconstruct shame, I'm going to understand how vulnerability works, and I'm going to outsmart it.\tმე ვიწყებ. მე ვაპირებ გამოვიკვლიო იგი, ვაპირებ მივუძღვნა ამ საქმეს მთელი წელი, სრული დეკონსტრუქცია გავუკეთო სირცხვილს. გავიგო როგორ მუშაობს დაუცველობა და ხერხით ვაჯობო მას."}
{"text": "So I was ready, and I was really excited.\tასე რომ, მე გამოვაცხადე მზადყოფნა და ძალიან აღელვებული ვიყავი."}
{"text": "As you know, it's not going to turn out well.\tალბათ ხვდებით, რომ ეს კარგად არ დამთავრდებოდა"}
{"text": "(Laughter) You know this.\t(სიცილი) თქვენ ეს იცით. მე შემიძლია დაუსრულებლად გესაუბროთ სირცხვილზე,"}
{"text": "So, I could tell you a lot about shame, but I'd have to borrow everyone else's time.\tმაგრამ ამისთვის ყველა მომხსენებლის დრო დამჭირდება."}
{"text": "But here's what I can tell you that it boils down to -- and this may be one of the most important things that I've ever learned in the decade of doing this research.\tმთავარს გეტყვით, იმ ძირითადს, რაზეც დადის ეს ყველაფერი. ეს შესაძლოა ყველაზე მნიშვნელოვანი უნარია, რომელიც ამ ათწლიანი კვლევის მანძილზე შევიძინე."}
{"text": "My one year turned into six years: Thousands of stories, hundreds of long interviews, focus groups.\tჩემი ერთი წელი გადაიქცა 6 წლად: ათასობით ისტორია, ასობით ვრცელი ინტერვიუ, ფოკუს-ჯგუფები."}
{"text": "At one point, people were sending me journal pages and sending me their stories -- thousands of pieces of data in six years.\tხალხი თავად მიგზავნიდა ჟურნალის გვერდებს და მათ ისტორიებს. ათასობით მონაცემი დამიგროვდა ამ ექვსი წლის მანძილზე"}
{"text": "And I kind of got a handle on it.\tდა მე ჩავებღაუჭე მათ."}
{"text": "I kind of understood, this is what shame is, this is how it works.\tრაღაც დოზით გავიგე რა არის სირცხვილი, როგორ მუშაობს იგი."}
{"text": "I wrote a book, I published a theory, but something was not okay -- and what it was is that, if I roughly took the people I interviewed and divided them into people who really have a sense of worthiness -- that's what this comes down to, a sense of worthiness -- they have a strong sense of love and belonging -- and folks who struggle for it, and folks who are always wondering if they're good enough.\tმე წიგნი დავწერე, გამოვაქვეყნე თეორია, მაგრამ რაღაც ისე ვერ იყო. საქმე იმაში იყო, რომ თუ მე უხეშად ავიღებდი ჩემ მიერ გამოკითხულ ადამიანებს და დავყოფდი მათ ადამიანებად, რომელთაც ნამდვილად აქვთ ღირსების გრძნობა.. აი, რაზეც ყველაფერი დაიყვანება... ღირსების გრძნობა... ასეთებს ძლიერი სიყვარულისა და მიმღებლობის გრძნობა აქვთ... და ადამიანებად, რომლებიც წვალობენ ამისთვის. რომლებსაც მუდმივად აღელვებთ არიან თუ არა საკმარისად კარგები."}
{"text": "There was only one variable that separated the people who have a strong sense of love and belonging and the people who really struggle for it.\tმხოლოდ ერთი ცვლადი განასხვავებდა ადამიანებს, რომელთაც აქვთ სიყვარულის და მიმრებლობის ძლიერი განცდა და ადამიანებს, რომლებიც წვალობენ ამისთვის."}
{"text": "And that was, the people who have a strong sense of love and belonging believe they're worthy of love and belonging.\tეს იყო ის, რომ ადამიანებს რომელთაც აქვთ სიყვარულის და მიმრებლობის ძლიერი განცდა, სჯერათ, რომ ისინი იმსახურებენ სიყვარულს და მიღებას."}
{"text": "That's it.\tსულ ეს არის."}
{"text": "They believe they're worthy.\tმათ სჯერათ რომ ღირსნი არიან."}
{"text": "And to me, the hard part of the one thing that keeps us out of connection is our fear that we're not worthy of connection, was something that, personally and professionally, I felt like I needed to understand better.\tჩემი აზრით, ჩვენი ურთიერთობების გარეშე დარჩენის მთავარი მიზეზი, არის ჩვენივე შიში, რომ არ ვართ ამ ურთიერთობის ღირსნი. ეს იყო რაღაც, რაშიც პირადად და პროფესიულად ვგრძნობდი რომ უკეთ გარკვევა მჭირდებოდა."}
{"text": "So what I did is I took all of the interviews where I saw worthiness, where I saw people living that way, and just looked at those.\tდა აი რა გავაკეთე: ავიღე ყველა ინტერვიუ, სადაც ღირსების გრძნობა და განცდით მცხოვრები ადამიანები ვნახე და მხოლოდ მათზე დავიწყე დაკვირვება."}
{"text": "What do these people have in common?\tრა აქვთ ამ ადამიანებს საერთო?"}
{"text": "I have a slight office supply addiction, but that's another talk.\tმე ცოტა საკანცელარიო ნივთების მანია მახასიათებს, თუმცა ეს სხვა თემაა."}
{"text": "So I had a manila folder, and I had a Sharpie, and I was like, what am I going to call this research?\tმაშ, მქონდა საქაღალდე და \"შარპის\" მარკერი და ვფიქრობდი, რა დამერქმია ამ კვლევისთვის."}
{"text": "And the first words that came to my mind were \"whole-hearted.\"\tპირველივე სიტყვა, რაც თავში მომივიდა იყო \"გულითადი\"."}
{"text": "These are whole-hearted people, living from this deep sense of worthiness.\tისინი იყვნენ გულითადი ადამიანები, მცხოვრებნი ღირსების ღრმა განცდით."}
{"text": "So I wrote at the top of the manila folder, and I started looking at the data.\tამგვარად, ასეც დავაწერე საქაღალდეს და დავიწყე მასალების გარჩევა. ფაქტიურად ამ ოთხდღიანი მონაცემების ინტენსიური ანალიზით დავიწყე."}
{"text": "In fact, I did it first in a four-day, very intensive data analysis, where I went back, pulled the interviews, the stories, pulled the incidents.\tუკან დავბრუნდი, ამოვიღე ინტერვიუები, ისტორიები, შემთხვევები."}
{"text": "What's the theme? What's the pattern?\tრა არის არსი? როგორია სტრუქტურა?"}
{"text": "My husband left town with the kids because I always go into this Jackson Pollock crazy thing, where I'm just writing and in my researcher mode.\tჩემმა მეუღლემ ბავშვებიანად ქალაქი დატოვა, რადგან მე ყოველთვის ვვარდები ჯეკსონ პოლოკის გიჟურ სტილში, როცა სულ ვწერ და მკვლევარის განწყობაზე ვარ."}
{"text": "And so here's what I found.\tდა აი რა აღმოვაჩინე:"}
{"text": "What they had in common was a sense of courage.\tმათი საერთო თვისება გამბედაობა იყო."}
{"text": "And I want to separate courage and bravery for you for a minute.\tმინდა ერთმანეთისგან გამოვყო გამბედაობა და სიმამაცე."}
{"text": "Courage, the original definition of courage, when it first came into the English language -- it's from the Latin word \"cor,\" meaning \"heart\" -- and the original definition was to tell the story of who you are with your whole heart.\tგამბედაობა - თავდაპირველი მნიშვნელობით, რომლითაც იგი ინგლისურ ენაში გაჩნდა, მომდინარეობს ლათინური სიტყვისგან \"cor\", რაც ნიშნავს - \"გული\" და თავდაპირველი განმარტებით ნიშნავდა გეამბა საკუთარი თავის შესახებ მთელი გულით."}
{"text": "And so these folks had, very simply, the courage to be imperfect.\tამიტომ, ამ ადამიანებს მარტივად ჰქონდათ გამბედაობა ყოფილიყვნენ არასრულყოფილნი"}
{"text": "They had the compassion to be kind to themselves first and then to others, because, as it turns out, we can't practice compassion with other people if we can't treat ourselves kindly.\tმათ ებრალებოდათ და ცდილობდნენ კეთილები ყოფილიყვნენ პირველ რიგში საკუთარი თავის და შემდეგ სხვების მიმართ, რადგან როგორც ირკვევა, სხვებს ვერ შევიბრალებთ, თუ საკუთარ თავს ვერ მოვეპყარით კარგად."}
{"text": "And the last was they had connection, and -- this was the hard part -- as a result of authenticity, they were willing to let go of who they thought they should be in order to be who they were, which you have to absolutely do that for connection.\tსაბოლოოდ ისინი ახერხებდნენ ჰქონოდათ ურთიერთობა და რაშიც იყო სირთულე, მათი გულწრფელობიდან გამომდინარე ისინი მზად იყვნენ აღარ ეზრუნათ იმაზე, როგორებიც ფიქრობდნენ რომ უნდა ყოფილიყვნენ. სამაგიეროდ ყოფილიყვნენ ისეთები, როგორებიც ნამდვილად იყვნენ. რაც იძულებული ხართ გააკეთოთ, თუ გინდათ ურთიერთობა."}
{"text": "The other thing that they had in common was this: They fully embraced vulnerability.\tკიდევ ერთი რამ, რაც მათ საერთო ჰქონდათ იყო ეს. დაუცველობის სრულად გათავისება."}
{"text": "They believed that what made them vulnerable made them beautiful.\tმათ სჯეროდათ, რომ დაუცველობა მათ ალამაზებდა."}
{"text": "They didn't talk about vulnerability being comfortable, nor did they really talk about it being excruciating -- as I had heard it earlier in the shame interviewing.\tისინი არც იმას ამბობდნენ, რომ დაუცველობა კომფორტული იყო და არც იმას, რომ ეს აუტანელი იყო, როგორც მანამდე სირცხვილის შესახებ ინტერვიუში მოვისმინე."}
{"text": "They just talked about it being necessary.\tისინი მხოლოდ იმას ამბობდნენ , რომ ეს აუცილებლობა იყო."}
{"text": "They talked about the willingness to say, \"I love you\" first ...\tსაუბრობდნენ მზადყოფნაზე, რომ პირველებს ეთქვათ \"მე შენ მიყვარხარ\"..."}
{"text": "the willingness to do something where there are no guarantees ...\tმზადყოფნაზე, რომ გაეკეთებინათ რამე გარანტიების გარეშე..."}
{"text": "the willingness to breathe through waiting for the doctor to call after your mammogram.\tმზადყოფნაზე, რომ მშვიდად დალოდებოდნენ ექიმის ზარს მამოგრაფიის შედეგების შესახებ."}
{"text": "They're willing to invest in a relationship that may or may not work out.\tმზადყოფნაზე, რომ ინვესტირება მოეხდინათ ურთიერთობაში, რომელიც ან გამოვა, ან არა."}
{"text": "They thought this was fundamental.\tისინი თვლიდნენ, რომ ეს ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი იყო."}
{"text": "I personally thought it was betrayal.\tპირადად მე ვფიქრობდი, რომ ეს ღალატი იყო."}
{"text": "I could not believe I had pledged allegiance to research, where our job -- you know, the definition of research is to control and predict, to study phenomena for the explicit reason to control and predict.\tვერ ვიჯერებდი, რომ კვლევას ერთგულება შევფიცე, სადაც ჩვენი საქმე, როგორც კვლევის განმარტება გვეუბნება, არის კონტროლი და პროგნოზირება. მოვლენის შესწავლა, სწორედ კონტროლის და პროგნოზირების მიზნით"}
{"text": "And now my mission to control and predict had turned up the answer that the way to live is with vulnerability and to stop controlling and predicting.\tდა ახლა ამ კონტროლის და პროგნოზირების ჩემმა მისიამ. აჩვენა რომ უნდა იცხოვრო დაუცველობის განცდით და შეწყვიტო კონტროლი და პროგნოზირება."}
{"text": "This led to a little breakdown -- (Laughter) -- which actually looked more like this.\tამან პატარა კრიზისში ჩამაგდო. (სიცილი) რომელიც სინამდვილეში ასე გამოიყურებოდა."}
{"text": "(Laughter) And it did.\t(სიცილი) და ასეც იყო."}
{"text": "I call it a breakdown; my therapist calls it a spiritual awakening.\tმე ამას კრიზისს ვეძახი ჩემი ფსიქოთერაპევტი კი სულიერ გამოღვიძებას."}
{"text": "(Laughter) A spiritual awakening sounds better than breakdown, but I assure you, it was a breakdown.\tსულიერი გამოღვიძება უკეთ ჟღერს, ვიდრე კრიზისი მაგრამ გარწმუნებთ ეს კრიზისი იყო. იძულებული გავხდი ჩემი მასალები გვერდით გადამედო და ფსიქოთერაპევტი მეძებნა."}
{"text": "Let me tell you something: you know who you are when you call your friends and say, \"I think I need to see somebody.\tნება მომეცით გითხრათ: ბევრს იგებთ საკუთარ თავზე, როცა მეგობრებს ურეკავთ და ეუბნებით: \"ვფიქობ მიღებაზე უნდა ჩავეწერო, შეგიძლია ვინმე მირჩიო?\""}
{"text": "Because about five of my friends were like, \"Wooo, I wouldn't want to be your therapist.\"\tჩემი ხუთი მეგობრის რეაქცია ასეთი იყო: \"უუუჰ, შენს ფსიქოთერაპევტად ყოფნას არ ვისურვებდი\"."}
{"text": "(Laughter) I was like, \"What does that mean?\"\t(სიცილი) ამაზე მე: \"ეს რას ნიშნავს?\""}
{"text": "And they're like, \"I'm just saying, you know.\tისინი კი: \"ხომ იცი, უბრალოდ ვიგულსხმე,"}
{"text": "Don't bring your measuring stick.\"\tრომ შენს საზომ ხელსაწყოს ნუ წაიღებ\"."}
{"text": "(Laughter) I was like, \"Okay.\"\t(სიცილი)"}
{"text": "So I found a therapist.\tასე რომ ვიპოვე ფსიქოთერაპევტი."}
{"text": "My first meeting with her, Diana -- I brought in my list of the way the whole-hearted live, and I sat down.\tჩემ პირველ შეხვედრაზე დაიანასთან მოვიტანე გულითადი ადამიანების ცხოვრების სტილი და დავჯექი."}
{"text": "And she said, \"How are you?\"\tმან მკითხა: \"როგორ ხარ?\""}
{"text": "And I said, \"I'm great. I'm okay.\"\tვუპასუხე, რომ ძალიან კარგად, მშვენივრად."}
{"text": "She said, \"What's going on?\"\tშემდეგ მკითხა: \"რაშია საქმე?\""}
{"text": "And this is a therapist who sees therapists, because we have to go to those, because their B.S. meters are good.\tეს იყო ფსიქოთერაპევტი, რომელიც ფსიქოთერაპევტებს ნახულობს, ჩვენ უნდა მივიდეთ მათთან, რადგან მათი სისულელეების დეტექტორი კარგად მუშაობს."}
{"text": "(Laughter) And so I said, \"Here's the thing, I'm struggling.\"\t(სიცილი) ასე რომ, მე ვუთხარი: \"საქმე იმაშია, რომ მე ვწვალობ.\""}
{"text": "And she said, \"What's the struggle?\"\t\"რა წვალებას გულისხმობ?\" - მკითხა მან."}
{"text": "And I said, \"Well, I have a vulnerability issue.\tმე ვუპასუხე: \"დაუცველობის პრობლემა მაქვს"}
{"text": "And I know that vulnerability is the core of shame and fear and our struggle for worthiness, but it appears that it's also the birthplace of joy, of creativity, of belonging, of love.\tდა ვიცი, რომ დაუცველობა სირცხვილის, შიშის და ღირსებისთვის ჩვენი ბრძოლის ბაზისია. თუმცა, როგორც გამოჩნდა ის ასევე სიხარულის, შემოქმედებითობის, მიმღებლობის და სიყვარულის საწყისია"}
{"text": "And I think I have a problem, and I need some help.\"\tდა ვფიქრობ პრობლემა მაქვს და დახმარება მჭირდება\""}
{"text": "And I said, \"But here's the thing: no family stuff, no childhood shit.\"\tთან დავძინე: \"არანაირი საუბარი ოჯახზე და არანაირი ბავშვობისდროიდნელი ბოდვები\"."}
{"text": "(Laughter) \"I just need some strategies.\"\t(სიცილი) \"მე უბრალოდ რაღაც სტრატეგიები მჭირდება\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) Thank you.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) გმადლობთ"}
{"text": "So she goes like this.\tმისი რეაქცია ასეთი იყო."}
{"text": "(Laughter) And then I said, \"It's bad, right?\"\t(სიცილი) შემდეგ მე ვუთხარი: \"ეს ცუდია."}
{"text": "And she said, \"It's neither good nor bad.\"\tარა?\" მან მიპასუხა: \"ეს არც კარგია, არც ცუდი\"."}
{"text": "(Laughter) \"It just is what it is.\"\t(სიცილი) \"ეს არის, რაც არის\""}
{"text": "And I said, \"Oh my God, this is going to suck.\"\tდა მე: \"ო, ღმერთო ჩემო ჩავისვარეთ\"."}
{"text": "(Laughter) And it did, and it didn't.\t(სიცილი) და ასეც მოხდა და თან არც მოხდა."}
{"text": "And it took about a year.\tამას მთელი წელი დასჭირდა."}
{"text": "And you know how there are people that, when they realize that vulnerability and tenderness are important, that they surrender and walk into it.\tხომ იცით ადამიანები, რომლებიც როცა კი აცნობიერებენ, რომ დაუცველობა და სისათუთე მნიშვნელოვანია, ნებდებიან და თავით გადაეშვებიან მასში."}
{"text": "A: that's not me, and B: I don't even hang out with people like that.\tა) მე ასეთი არ ვარ. და ბ) მე ასეთ ადამიანებთან არც ვურთიერთობ."}
{"text": "(Laughter) For me, it was a yearlong street fight.\t(სიცილი) ჩემთვის ეს ერთწლიანი ქუჩური ჩხუბი იყო."}
{"text": "It was a slugfest.\tნამდვილი შეჯახება."}
{"text": "Vulnerability pushed, I pushed back.\tდაუცველობამ შემიტია, მეც შევუტიე."}
{"text": "I lost the fight, but probably won my life back.\tმე წავაგე ბრძოლა, მაგრამ ალბათ უკან დავიბრუნე ჩემი ცხოვრება."}
{"text": "And so then I went back into the research and spent the next couple of years really trying to understand what they, the whole-hearted, what choices they were making, and what we are doing with vulnerability.\tამის შემდეგ მე დავუბრუნდი კვლევას და მომდევნო ორი წელი იმის ცდაში გავატარე, რომ გამეგო, რა არჩევანს აკეთებენ გულითადი ადამიანები და რას ვუხერხებთ დაუცველობას."}
{"text": "Why do we struggle with it so much?\tრატომ ვებრძვით მას ასე მონდომებით?"}
{"text": "Am I alone in struggling with vulnerability?\tვარ თუ არა მე მარტო ამ ბრძოლაში?"}
{"text": "No.\tარა."}
{"text": "So this is what I learned.\tმაშ, აი რა ვისწავლე,"}
{"text": "We numb vulnerability -- when we're waiting for the call.\tჩვენ ვახშობთ დაუცველობას, როცა ზარს ველოდებით."}
{"text": "It was funny, I sent something out on Twitter and on Facebook that says, \"How would you define vulnerability?\tსახალისო იყო, როცა მე დავგზავნე ტვიტერისა და ფეისბუქის მეშვეობით კითხვა: \"როგორ განმარტავთ დაუცველობას?"}
{"text": "What makes you feel vulnerable?\"\tრა გაგრძნობინებთ თავს დაუცველად?\""}
{"text": "And within an hour and a half, I had 150 responses.\tთითქმის საათნახევარში მე მქონდა 150 პასუხი,"}
{"text": "Because I wanted to know what's out there.\tრადგან მინდოდა გამეგო რაშია საქმე."}
{"text": "Having to ask my husband for help because I'm sick, and we're newly married; initiating sex with my husband; initiating sex with my wife; being turned down; asking someone out; waiting for the doctor to call back; getting laid off; laying off people.\t\"როცა იძულებული ვარ ახალშეუღლებულ ქმარს ვთხოვო დახმარება რადგან ავად ვარ\"; \"სექსის წამოწყებისას ქმართან\"; \"სექსის წამოწყებისას ცოლთან\"; \"უარის მიღებისას\"; \"როცა ვთხოვ პაემანზე მოვიდეს\"; \"როცა ველოდები ექიმის ზარს\"; \"როდესაც სამსახურიდან მათავისუფლებენ\"; \"როდესაც იძულებული ვარ სამსახურიდან გავათავისუფლო\""}
{"text": "This is the world we live in.\tეს არის მსოფლიო, რომელშიც ვცხოვრობთ."}
{"text": "We live in a vulnerable world.\tჩვენ დაუცველ მსოფლიოში ვცხოვრობთ."}
{"text": "And one of the ways we deal with it is we numb vulnerability.\tერთ-ერთი გზა, რითიც ამას ვუმკლავდებით დაუცველობის ჩახშობაა"}
{"text": "And I think there's evidence -- and it's not the only reason this evidence exists, but I think it's a huge cause -- We are the most in-debt ...\tვფიქრობ არსებობს ამის მტკიცებულება და ეს არაა ერთადერთი მტკიცებულება, მაგრამ ვფიქრობ უდიდესი ფაქტორია, რომ ჩვენ ვართ ყველაზე ვალებში ჩაფლული,"}
{"text": "obese ...\tჭარბწონიანი,"}
{"text": "addicted and medicated adult cohort in U.S. history.\tდამოკიდებული და წამლებზე შემჯდარი ზრდასრული მოსახლეობა აშშ-ს ისტორიაში."}
{"text": "The problem is -- and I learned this from the research -- that you cannot selectively numb emotion.\tპრობლემა, როგორც კვლევამ მიჩვენა, არის რომ შეუძლებელია ემოციების შერჩევითი ჩახშობა."}
{"text": "You can't say, here's the bad stuff.\tვერ იტყვით აქ ცუდი რამეებია."}
{"text": "Here's vulnerability, here's grief, here's shame, here's fear, here's disappointment.\tაქ დაუცველობაა, აქ მწუხარებაა, აქ სირცხვილია, აქ შიშია, აქ იმედგაცრუებაა."}
{"text": "I don't want to feel these.\tარ მინდა ეს ყველაფერი ვიგრძნო."}
{"text": "I'm going to have a couple of beers and a banana nut muffin.\tორიოდე კათხა ლუდს დავლევ და ბანანის თხილიან მაფინს დავაყოლებ."}
{"text": "(Laughter) I don't want to feel these.\t(სიცილი) არ მინდა ეს ყველაფერი ვიგრძნო."}
{"text": "And I know that's knowing laughter.\tჩემთვის ნაცნობია ეს გამგებიანი სიცილი,"}
{"text": "I hack into your lives for a living.\tჩემი სამუშაო თქვენს ცხოვრებაში შეჭრაა."}
{"text": "God.\tმე ეს ვიცი. ღმერთო ჩემო!"}
{"text": "(Laughter) You can't numb those hard feelings without numbing the other affects, our emotions.\t(სიცილი) თქვენ ვერ ჩაახშობთ ამ მტკივნეულ განცდებს, სხვა გავლენების, სხვა ემოციების ჩახშობის გარეშე."}
{"text": "You cannot selectively numb.\tვერ შეძლებთ ეს შერჩევითად გააკეთოთ."}
{"text": "So when we numb those, we numb joy, we numb gratitude, we numb happiness.\tანუ როდესაც მათ ვახშობთ, ჩვენ ვახშობთ სიხარულს, ჩვენ ვახშობთ მადლიერებას, ჩვენ ვახშობთ ბედნიერებას."}
{"text": "And then, we are miserable, and we are looking for purpose and meaning, and then we feel vulnerable, so then we have a couple of beers and a banana nut muffin.\tამის შემდეგ, ჩვენ ცუდად ვართ და ვიწყებთ მიზნის და მნიშვნელობის ძებნას და თავს დაუცველად ვგრძნობთ. მაშინ კი თან გვაქვს კათხა ლუდი და ბანანის თხილიანი მაფინი."}
{"text": "And it becomes this dangerous cycle.\tდა ეს საშიში ციკლი იქმნება."}
{"text": "One of the things that I think we need to think about is why and how we numb.\tერთი რამ, რაზეც ჩემი აზრით უნდა დავფიქრდეთ, არის თუ რატომ და როგორ ვახშობთ ემოციებს."}
{"text": "And it doesn't just have to be addiction.\tეს უბრალო მიდრეკილება არ უნდა იყოს."}
{"text": "The other thing we do is we make everything that's uncertain certain.\tკიდევ რასაც ვაკეთებთ ხოლმე, არის, განუსაზღვრელ რამეებს ვსაზღვრავთ."}
{"text": "Religion has gone from a belief in faith and mystery to certainty.\tრელიგია რწმენიდან და იდუმალებიდან ზუსტ განსზღვრებამდე მივიდა."}
{"text": "\"I'm right, you're wrong. Shut up.\"\t\"მე მართალი ვარ, შენ - ცდები."}
{"text": "That's it.\tმოკეტე\" აი ასე."}
{"text": "Just certain.\tსრულიად დარწმუნებით."}
{"text": "The more afraid we are, the more vulnerable we are, the more afraid we are.\tრაც მეტად გვეშინია, მით მეტად დაუცველები ვართ და მეტად შეშინებულებიც."}
{"text": "This is what politics looks like today.\tდღევანდელი პოლიტიკაც ამას ჰგავს."}
{"text": "There's no discourse anymore.\tმასში არ არის მსჯელობა."}
{"text": "There's no conversation.\tარ არის დიალოგი."}
{"text": "There's just blame.\tაქ მხოლოდ ბრალს დებენ."}
{"text": "You know how blame is described in the research?\tიცით კვლევაში ბრალის დადება როგორ არის აღწერილი?"}
{"text": "A way to discharge pain and discomfort.\tტკივილის და დისკომფორტისგან დაცლის საშუალება."}
{"text": "We perfect.\tჩვენ სრულყოფილებისკენ ვიღწვით. თუკი არის ვინმე, ვისაც სურს მისი ცხოვრება ასეთი იყოს, ეს მე ვარ,"}
{"text": "If there's anyone who wants their life to look like this, it would be me, but it doesn't work.\tმაგრამ ეს არ მუშაობს. რადგან რასაც ჩვენ ვაკეთებთ არის, რომ ვიღებთ ცხიმს ჩვენი დუნდულებიდან"}
{"text": "(Laughter) Which just, I hope in 100 years, people will look back and go, \"Wow.\"\tდა ვუშვებთ მას ლოყებში. (სიცილი) იმედი მაქვს100 წლის მერე ადამიანები უკან მოიხედავენ და იტყვიან \"ვაუ\""}
{"text": "(Laughter) And we perfect, most dangerously, our children.\t(სიცილი) და ჩვენ ვაიდეალებთ, რაც ყველაზე საშიშია, ჩვენს შვილებს."}
{"text": "Let me tell you what we think about children.\tნება მომეცით გითხრათ, თუ რას ვფიქრობთ ჩვენ შვილებზე."}
{"text": "They're hardwired for struggle when they get here.\tისინი უკვე მომართულნი არიან საბრძოლველად, როცა ჩნდებიან"}
{"text": "And when you hold those perfect little babies in your hand, our job is not to say, \"Look at her, she's perfect.\tდა როდესაც ეს სრულყოფილი პატარა არსებები ხელში გვიჭირავს, ჩვენ არ უნდა ვუთხრათ: \"შეხედეთ მას, ის სრულყოფილია."}
{"text": "My job is just to keep her perfect -- make sure she makes the tennis team by fifth grade and Yale by seventh.\"\tმე უნდა შევინარჩუნო ის სრულყოფილად, მე უნდა უზრუნველვყო, რომ ის ტენისის გუნდში იყოს მეხუთე კლასში და მეშვიდეში იელში ჩააბაროს.\""}
{"text": "That's not our job.\tეს არ არის რასაც უნდა ვაკეთებდეთ."}
{"text": "Our job is to look and say, \"You know what? You're imperfect, and you're wired for struggle, but you are worthy of love and belonging.\"\tჩვენი საქმეა შევხედოთ და ვუთხრათ: \"იცი? შენ არ ხარ სრულყოფილი, შენ მომართული ხარ ბრძოლისთვის, მაგრამ იმსახურებ სიყვარულს და მიმღებლობას\""}
{"text": "That's our job.\tეს არის ჩვენი საქმე."}
{"text": "Show me a generation of kids raised like that, and we'll end the problems, I think, that we see today.\tმაჩვენეთ თაობა, რომელიც ასე აღიზარდა და ჩვენ მოვაგვარებთ პრობლემებს, რომელთაც დღეს ვხედავთ."}
{"text": "We pretend that what we do doesn't have an effect on people.\tჩვენ თავს ვიტყუებთ, თითქოს ჩვენი საქციელი გავლენას არ ახდენდეს სხვებზე."}
{"text": "We do that in our personal lives.\tჩვენ ასე ვიქცევით პირად ცხოვრებაში."}
{"text": "We do that corporate -- whether it's a bailout, an oil spill ...\tჩვენ საზოგადოდაც ასე ვიქცევით, იქნება ეს ფინანსური კოლაფსი, ნავთობის დაღვრა, თუ შეკვეთის გაუქმება."}
{"text": "We pretend like what we're doing doesn't have a huge impact on other people.\tჩვენ თავს ვიტყუებთ, რომ ჩვენს საქციელს დიდი გავლენა არ აქვს სხვა ადამიანებზე."}
{"text": "I would say to companies, this is not our first rodeo, people.\tმე ვეტყოდი კომპანიებს - ხალხო, ეს არ არის ჩვენი პირველი როდეო"}
{"text": "We just need you to be authentic and real and say ...\tჩვენ მხოლოდ გვინდა, რომ გულწრფელები და ნამდვილები იყოთ და თქვათ:"}
{"text": "\"We're sorry. We'll fix it.\"\t\"ჩვენ ვწუხვართ. ჩვენ ამას გამოვასწორებთ\""}
{"text": "But there's another way, and I'll leave you with this.\tმაგრამ არის კიდევ სხვა გზა და ამით დავასრულებ."}
{"text": "This is what I have found: To let ourselves be seen, deeply seen, vulnerably seen ...\tაი რა აღმოვაჩინე: გავხადოთ საკუთარი თავი ხილული, სიღრმემდე ხილული, დაუცველად ხილული..."}
{"text": "to love with our whole hearts, even though there's no guarantee -- and that's really hard, and I can tell you as a parent, that's excruciatingly difficult -- to practice gratitude and joy in those moments of terror, when we're wondering, \"Can I love you this much?\tრომ გვიყვარდეს მთელი გულით, რომც არ იყოს გარანტია და ეს ძალიან ძნელია როგორც მშობელი გეტყვით, რომ ეს აუტანლად რთულია. გამოვხატო მადლიერება და სიხარული იმ საშიშ წუთებში, როდესაც ჩვენ ვეჭვობთ: \"შეიძლება ასე ძლიერ მიყვარდე?\""}
{"text": "Can I believe in this this passionately?\t\"შეიძლება მჯეროდეს ამის ასე მგზნებარედ?\""}
{"text": "Can I be this fierce about this?\"\t\"შემიძლია ვიყო ასეთი განრისხებული?\""}
{"text": "just to be able to stop and, instead of catastrophizing what might happen, to say, \"I'm just so grateful, because to feel this vulnerable means I'm alive.\"\tუბრალოდ შეგეძლოს გაჩერდე და მოსალოდნელ შედეგებზე განცდის ნაცვლად თქვა: \"მე მადლიერი ვარ, რადგან ეს დაუცველობა მაგრძნობინებს, რომ მე ცოცხალი ვარ.\""}
{"text": "And the last, which I think is probably the most important, is to believe that we're enough.\tდა ბოლოს, ჩემი აზრით ყველზე მნიშვნელოვანია ვირწმუნოთ, რომ საკმარისად კარგები ვართ."}
{"text": "Because when we work from a place, I believe, that says, \"I'm enough\" ...\tრადგან, როდესაც ვმოქმდებთ იმის რწმენით, რომ \"საკმარისად კარგი ვარ\","}
{"text": "then we stop screaming and start listening, we're kinder and gentler to the people around us, and we're kinder and gentler to ourselves.\tვწყვეტთ ყვირილს და ვიწყებთ მოსმენას. ვართ უფრო კეთილები და ზრდილობიანები ჩვენ გარშემომყოფების და საკუთარი თავების მიმართ."}
{"text": "That's all I have. Thank you.\tსულ ესაა, რაც მინდოდა მეთქვა."}
{"text": "(Applause)\tგმადლობთ (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "My big idea is a very, very small idea that can unlock billions of big ideas that are at the moment dormant inside us.\tჩემი დიდი იდეა სინამდვილეში ძალიან პატარაა, თუმცა მას შეუძლია გამოავლინოს მილიონობით დიდი იდეა, რომლებიც ღრმადაა ჩვენში დამალული."}
{"text": "And my little idea that will do that is sleep.\tჩემი პატარა იდეა კი ძილია."}
{"text": "(Laughter) (Applause) This is a room of type A women.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ამ დარბაზში A ტიპის ქალები სხედან."}
{"text": "This is a room of sleep-deprived women.\tამ დარბაზში ძილს მოკლებული ქალები იმყოფებიან."}
{"text": "And I learned the hard way the value of sleep.\tპირადად მე, ძილის მნიშვნელობა ძალიან მწარე გამოცდილებამ მასწავლა."}
{"text": "Two-and-a-half years ago, I fainted from exhaustion.\tორ–ნახევარი წლის წინ, გადაღლილობისაგან გული წამივიდა,"}
{"text": "I hit my head on my desk.\tთავი მაგიდას მივარტყი, ყვრიმალის ძვალი გავიტეხე,"}
{"text": "I broke my cheekbone, I got five stitches on my right eye.\tმარჯვენა თვალზე რვა ნაკერი დამადეს."}
{"text": "And I began the journey of rediscovering the value of sleep.\tასე დაიწყო ჩემი მოგზაურობა ძილის მნიშვნელობის თავიდან აღმოსაჩენად."}
{"text": "And in the course of that, I studied, I met with medical doctors, scientists, and I'm here to tell you that the way to a more productive, more inspired, more joyful life is getting enough sleep.\tსწორედ ასე დავიწყე ჩემი კვლევა. შევხვდი ექიმებს, მეცნიერებს და მინდა გითხრათ, რომ გზა უფრო პროდუქტიულ, შთაგონებულ, ხალისიან ცხოვრებისაკენ საკმარის ძილზე გადის."}
{"text": "(Applause) And we women are going to lead the way in this new revolution, this new feminist issue.\t(აპლოდისმენტები) და ჩვენ ქალებმა უნდა ვუწინამძღვროთ ამ ახალ რევოლუციას, ამ ახალ ფემინისტურ საკითხს."}
{"text": "We are literally going to sleep our way to the top -- literally -- (Laughter) (Applause) because unfortunately, for men, sleep deprivation has become a virility symbol.\tწარმატებისაკენ გზა, ფაქტობრივად, ძილით უნდა გავიკაფოთ. (სიცილი) (აპლოდისმენტები) რადგან სამწუხაროდ, კაცებისათვის ძილის უკმარისობა მამაკაცურობის სიმბოლოდ იქცა."}
{"text": "I was recently having dinner with a guy who bragged that he had only gotten four hours sleep the night before.\tამას წინათ ვსადილობდი მამაკაცთან, რომელმაც დაიტრაბახა რომ წინა ღამეს სულ რაღაც ოთხი საათი ეძინა."}
{"text": "And I felt like saying to him -- but I didn't say -- I felt like saying, \"You know what? if you had gotten five, this dinner would have been a lot more interesting.\"\tპირდაპირ ენაზე მომაწვა, მაგრამ თავი შევიკავე ... მინდოდა მეთქვა, \"იცი რა? ხუთი საათი რომ გძინებოდა ეს სადილი ბევრად უფრო საინტერესო იქნებოდა.\""}
{"text": "(Laughter) There is now a kind of sleep deprivation one-upmanship.\t(სიცილი) თითქოს, ერთგვარი შეჯიბრია ვის უფრო ნაკლები ეძინება."}
{"text": "Especially here in Washington, if you try to make a breakfast date, and you say, \"How about eight o'clock?\"\tგანსაკუთრებით აქ ვაშინგტონში, თუკი შეეცდები დანიშნო შეხვედრა საუზმეზე და ეუბნები, \" 8 საათზე რას იტყვით?\""}
{"text": "they're likely to tell you, \"Eight o'clock is too late for me, but that's OK, I can get a game of tennis in and do a few conference calls and meet you at eight.\"\tდიდი შანსია რომ გიპასუხონ \"8 საათი ძალიან გვიანია ჩემთვის, თუმცა არა უშავს, ტენისის თამაშსა და რამოდენიმე ზარის გაკეთებას მოვასწრებ და რვაზე თქვენ შეგხვდებით.\""}
{"text": "And they think that means they are so incredibly busy and productive, but the truth is, they're not, because we, at the moment, have had brilliant leaders in business, in finance, in politics, making terrible decisions.\tისინი თვლიან ეს ნიშნავს, რომ უზომოდ საქმიანები და პროდუქტიულები არიან, მაგრამ სინამდვილეში ეს ასე არაა, რადგან ამ წუთისათვის ჩვენ გვყავს შესანიშნავი ლიდერები ბიზნესის, ფინანსების, პოლიტიკის სფეროებში, რომლებიც საშინელ გადაწყვეტილებებს იღებენ."}
{"text": "So a high IQ does not mean that you're a good leader, because the essence of leadership is being able to see the iceberg before it hits the Titanic.\tასე რომ მაღალი I.Q. არ ნიშნავს რომ თქვენ კარგი ლიდერი ხართ, რადგან ლიდერობის არსი მდგომარეობს იმაში რომ უნდა დაინახოთ აისბერგი, სანამ ის ტიტანიკს დაეჯახება."}
{"text": "(Laughter) And we've had far too many icebergs hitting our Titanics.\tჩვენს შემთხვევაში კი ძალიან ბევრი აისბერგი ეჯახება ჩვენს ტიტანიკებს."}
{"text": "In fact, I have a feeling that if Lehman Brothers was Lehman Brothers and Sisters, they might still be around.\tიცით, ვფიქრობ რომ ძმები ლემანები და–ძმა ლემანები რომ ყოფილიყვნენ, ისინი ჯერაც ჩვენთან იქნებოდნენ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) While all the brothers were busy just being hyper-connected 24/7, maybe a sister would have noticed the iceberg, because she would have woken up from a seven-and-a-half- or eight-hour sleep, and have been able to see the big picture.\t(აპლოდისმენტები) სანამ ძმები ძალიან დაკავებულები, 24/7–ზე ჰიპერ–მობილიზებულები იყვნენ, შესაძლოა დას შეემჩნია აისბერგი, რადგან მას შვიდ–ნახევარი ან რვა საათი ეძინებოდა და შეძლებდა დაენახა ფართო სურათი."}
{"text": "So as we are facing all the multiple crises in our world at the moment, what is good for us on a personal level, what's going to bring more joy, gratitude, effectiveness in our lives and be the best for our own careers, is also what is best for the world.\tრადგანაც ამ წუთებისათვის მსოფლიოში სხვადასხვა კრიზისები მძვინვარებს, ყველაფერი რაც სასარგებლოა პერსონალურ დონეზე, რასაც ძალუძს მოიტანოს ხალისი, მადლიერება და ეფექტურობა ჩვენს ცხოვრებაში და იყოს კარგი ჩვენი კარიერისათვის ასევე კარგია მსოფლიოსთვისაც."}
{"text": "So I urge you to shut your eyes, and discover the great ideas that lie inside us; to shut your engines and discover the power of sleep.\tამიტომ მოგიწოდებთ დახუჭოთ თვალები და აღმოაჩინოთ დიდი იდეები, რომლებიც ჩვენს შიგნით თვლემენ, ჩააქროთ თქვენი ძრავები და ძილის ძალა აღმოაჩინოთ."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "(Laughter) I was afraid of womanhood.\t(სიცილი) მე მეშინოდა გაზრდის, დაქალების"}
{"text": "Not that I'm not afraid now, but I've learned to pretend.\tარა, ახლაც მეშინია, უბრალოდ ვისწავლე თავის მოკატუნება."}
{"text": "I've learned to be flexible.\tვისწავლე მოქნილობა."}
{"text": "In fact, I've developed some interesting tools to help me deal with this fear.\tმე შევიმუშავე რამოდენიმე მეთოდი, რომელიც მეხმარება შიშთან გამკლავებაში."}
{"text": "Let me explain.\tნება მომეცით განგიმარტოთ."}
{"text": "Back in the '50s and '60s, when I was growing up, little girls were supposed to be kind and thoughtful and pretty and gentle and soft, and we were supposed to fit into roles that were sort of shadowy -- really not quite clear what we were supposed to be.\t50-60 წლებში, როცა მე ვიზრდებოდი, გოგონებს მოეთხოვებოდათ ყოფილიყვნენ კეთილები და დაფიქრებულები, ალერსიანი, ნაზი, ლამაზი, ჩვენგან მოელოდნენ ამ როლების გათავისებას, რაც რა თქმა უნდა იყო თავის მოჩვენება - სინამდვილეში არც კი იყო ცხადი როგორები უნდა ვყოფილიყავით."}
{"text": "(Laughter) There were plenty of role models all around us.\t(სიცილი) ასარჩევად იყო ქცევის უამრავი მოდელი."}
{"text": "We had our mothers, our aunts, our cousins, our sisters, and of course, the ever-present media bombarding us with images and words, telling us how to be.\tგვქონდა მაგალითები დედის, დეიდის, დების, ბიძაშვილების, და რა თქმა უნდა ყოვლისმომცველი მედიის, რომლებიც \"გვბომბავდნენ\" სურათებით, სიტყვებით, და გვკარნახობდნენ თუ როგორები უნდა ვყოფილიყავით."}
{"text": "Now my mother was different.\tდედაჩემი განსხვავებული იყო."}
{"text": "She was a homemaker, but she and I didn't go out and do girlie things together, and she didn't buy me pink outfits.\tის დიასახლისი იყო, ჩვენ არასოდეს ვაკეთებდით ერთად \"გოგოშკურ\" რაღაცეებს, ის არ მყიდულობდა ვარდისფერ ტანსაცმელს."}
{"text": "Instead, she knew what I needed, and she bought me a book of cartoons.\tამის ნაცვლად, იცოდა რაც მჭირდებოდა, წავიდა და მიყიდა კარიკატურების წიგნი."}
{"text": "And I just ate it up.\tმე ეს წიგნი უბრალოდ \"შევჭამე\"."}
{"text": "I drew, and I drew, and since I knew that humor was acceptable in my family, I could draw, do what I wanted to do, and not have to perform, not have to speak -- I was very shy -- and I could still get approval.\tვხატავდი და ვხატავდი, და მას შემდეგ რაც მივხვდი, რომ ჩემი ოჯახის წევრები იუმორთან \"მეგობრობენ\", შემეძლო დამეხატა ის რაც მინდოდა, შემეძლო არაფერი მეკეთებინა, არ მელაპარაკა - ძალიან მორცხვი ვიყავი - და მაინც მისაღები ვიყავი ჩემი ოჯახისთვის."}
{"text": "I was launched as a cartoonist.\tასე გავხდი კარიკატურისტი."}
{"text": "Now when we're young, we don't always know. We know there are rules out there, but we don't always know -- we don't perform them right, even though we are imprinted at birth with these things, and we're told what the most important color in the world is.\tსანამ ახალგაზრდები ვართ, ყოველთვის არ ვიცით, ვიცით რომ არის რაღაც წესები მაგრამ არ გვესმის - თუ როგორ მივდიოთ მათ, თითქოს დაბადებიდან ჩაბეჭდილი გვაქვს ეს წესები, გვითხრეს რომელია ყველაზე მთავარი ფერი სამყაროში."}
{"text": "We're told what shape we're supposed to be in.\tგვეუბნებიან როგორი ფორმები უნდა გვქონდეს."}
{"text": "(Laughter) We're told what to wear -- (Laughter) -- and how to do our hair -- (Laughter) -- and how to behave.\t(სიცილი) როგორ უნდა ჩავიცვათ (სიცილი) როგორი ვარცხნილობა გვქონდეს. (სიცილი) და როგორ მოვიქცეთ."}
{"text": "Now the rules that I'm talking about are constantly being monitored by the culture.\tეს წესები, რომელზეც ვსაუბრობ მუდმივად აისახება კულტურაში."}
{"text": "We're being corrected, and the primary policemen are women, because we are the carriers of the tradition.\tჩვენი ქცევები კორექტირდება, და მთავარი კანონდამცველი ამ პროცესში არის ქალი ჩვენ ვართ ტრადიციების დამცველნი."}
{"text": "We pass it down from generation to generation.\tჩვენ გადავცემთ მას თაობიდან თაობას."}
{"text": "Not only that -- we always have this vague notion that something's expected of us.\tარა მხოლოდ ეს - ჩვენ მუდმივად გვაქვს ბუნდოვანი შეგრძნება რომ ჩვენგან რაღაცას მოელიან."}
{"text": "And on top of all off these rules, they keep changing.\tყველაფერ ამასთან ერთად, წესები იცვლება"}
{"text": "(Laughter) We don't know what's going on half the time, so it puts us in a very tenuous position.\t(სიცილი) ზოგჯერ ნახევრად არ გვესმის თუ რა ხდება, და ეს ძალიან გვადუნებს."}
{"text": "(Laughter) Now if you don't like these rules, and many of us don't -- I know I didn't, and I still don't, even though I follow them half the time, not quite aware that I'm following them -- what better way than to change them [than] with humor?\t(სიცილი) ახლა კი თუ არ მოგწონს ეს წესები და ბევრ ჩვენგანს არ მოსწონს - - ვიცი რომ მე კვლავ არ მომწონს, თუმცა მაინც მივყვები მათ ნახევარი ცხოვრება, ისე რომ ვერც ვაცნობიერებ - ხომ არ იქნება უკეთესი რომ შევცვალოთ ისინი იუმორის დახმარებით?"}
{"text": "Humor relies on the traditions of a society.\tიუმორი სათავეს საზოგადოების ტრადიციებიდან იღებს."}
{"text": "It takes what we know, and it twists it.\tიღებს იმას რაც ვიცით და უკუღმა ატრიალებს მას."}
{"text": "It takes the codes of behavior and the codes of dress, and it makes it unexpected, and that's what elicits a laugh.\tქცევის ნორმებს, დრეს-კოდს, და გვიჩვენებს მათ განსხვავებული კუთხით, და სწორედ ეს იწვევს ღიმილს."}
{"text": "Now what if you put together women and humor?\tრა იქნება ქალს რომ დავუმატოთ იუმორი?"}
{"text": "I think you can get change.\tვფიქრობ ეს ბევრ რამეს შეცვლის."}
{"text": "Because women are on the ground floor, and we know the traditions so well, we can bring a different voice to the table.\tრადგან ქალები მყარად ვდგავართ მიწაზე, ასე კარგად ვიცით ტრადიციები, და შეგვიძლია განსხვავებული ხედვა მივაწოდოთ ადამიანებს, რომლებიც მაგიდის გარშემო სხედან."}
{"text": "Now I started drawing in the middle of a lot of chaos.\tმე ხატვა დავიწყე სრულ ქაოსში."}
{"text": "I grew up not far from here in Washington D.C.\tმე გავიზარდე ვაშინგტონთან ახლოს,"}
{"text": "during the Civil Rights movement, the assassinations, the Watergate hearings and then the feminist movement, and I think I was drawing, trying to figure out what was going on.\tსამოქალაქო უფლებების დაცვის მოძრაობის, მკვლელობების, უოტერგეიტის სკანდალის და ფემინისტური მოძრაობების პერიოდში. და ვფიქრობ ვხატავდი იმისათვის რომ უკეთ გამეგო თუ რა ხდებოდა გარშემო."}
{"text": "And then also my family was in chaos, and I drew to try to bring my family together -- (Laughter) -- try to bring my family together with laughter.\tჩემს ოჯახშიც ქაოსი იყო, ვხატავდი რომ შემეკრა ჩემი ოჯახი - (სიცილი) - შემეკრა ოჯახი იუმორის მეშვეობით."}
{"text": "It didn't work.\tარ გამოვიდა, ამან არ იმუშავა."}
{"text": "My parents got divorced, and my sister was arrested.\tჩემი მშობლები განწორწინდნენ და ჩემი და დააპატიმრეს."}
{"text": "But I found my place.\tმაგრამ მე ვიპოვე ჩემი ადგილი."}
{"text": "I found that I didn't have to wear high heels, I didn't have to wear pink, and I could feel like I fit in.\tმე მივხვდი, რომ შემეძლო არ ჩამეცვა მაღალი ქუსლები, არ მეტარებინა ვარდისფერი, და კარგად მეგრძნო თავი."}
{"text": "Now when I was a little older, in my 20s, I realized there are not many women in cartooning.\tროცა 20 წელს გადავცდი, მივხვდი რომ ქალი კარიკატურისტი ცოტაა."}
{"text": "And I thought, \"Well, maybe I can break the little glass ceiling of cartooning,\" and so I did. I became a cartoonist.\tვიფიქრე, იქნებ შევძლო ამით გარღვევა, კარიკატურების გაყიდვთ თავის გატანა, და შევძელი, მე გავხდი კარიკატურისტი."}
{"text": "And then I thought -- in my 40s I started thinking, \"Well, why don't I do something?\tშემდეგ, 40-ს რომ გადავცდი დავიწყე ფიქრი, ხომ არ შემიძლია გავაკეთო რაიმე კიდევ?"}
{"text": "I always loved political cartoons, so why don't I do something with the content of my cartoons to make people think about the stupid rules that we're following as well as laugh?\"\tყოველთვის მიყვარდა პოლიტიკური კარიკატურები, და ვიფიქრე რატომ არ შეიძლება დავიწყო მუშაობა ჩემი კარიკატურების შენაარსზე, კონტენტზე, რომ დავაფიქრო ადამიანები სულელურ წესებზე, რომელსაც ვიცავთ სიცილის მეშვეობით?"}
{"text": "Now my perspective is a particularly -- (Laughter) -- my perspective is a particularly American perspective.\tჩემი მომავალი განსაზღვრულია (სიცილი) ჩემი მომავალი ამერიკულია."}
{"text": "I can't help it. I live here.\tვერაფერს ვიზამ, მე აქ ვცხოვრობ."}
{"text": "Even though I've traveled a lot, I still think like an American woman.\tთუმცა ბევრს ვმოგზაურობ, მაინც ვფიქრობ როგორც ამერიკელი ქალი."}
{"text": "But I believe that the rules that I'm talking about are universal, of course -- that each culture has its different codes of behavior and dress and traditions, and each woman has to deal with these same things that we do here in the U.S.\tმაგრამ მჯერა რომ წესები , რომელიზეც ვსაუბრობ უნივერსალურია, რა თქმა უნდა ყველა კულტურას აქვს ქცევის თავისებური ნორმები, ტრადიცია, ჩაცმის მანერა, მაგრამ ყველა ქალი მაინც იგივეს უნდა გაუმკლავდეს რასაც ჩვენ,"}
{"text": "Consequently, we have.\tაქ ამერიკაში."}
{"text": "Women, because we're on the ground, we know the tradition.\tქალებმა, გამომდინარე რომ მიწაზე მყავად ვდგავართ, ვიცით ტრადიციები"}
{"text": "We have amazing antennae.\tვქმნით არაჩვეულებრივ გარემოს ?"}
{"text": "Now my work lately has been to collaborate with international cartoonists, which I so enjoy, and it's given me a greater appreciation for the power of cartoons to get at the truth, to get at the issues quickly and succinctly.\t? მოგვიანებით ჩემი საქმე, გადაიკვეთა უცხოელ კარიკატურისთებთან, ეს ძალიან სასიამოვნო იყო, ძალიან დიდ მადლიერების გრძნობა მიჩნდება კარიკატურის ძალის მიმართ, რადგან ადამიანებამდე სიმართლის მიტანა, სხვადასხვა საკითხების მიტანა ხდება სწრაფად და ზედმეტი სიტყვების გარეშე."}
{"text": "And not only that, it can get to the viewer through not only the intellect, but through the heart.\t. და არა მხოლოდ ეს, ამის მიტანა შეიძლება არა მხოლოდ ადამიანების ცნობიერებამდე, არამედ მათ გულებამდე."}
{"text": "My work also has allowed me to collaborate with women cartoonists from across the world -- countries such as Saudi Arabia, Iran, Turkey, Argentina, France -- and we have sat together and laughed and talked and shared our difficulties.\tჩემი საქმე საშუალებას მაძლევდა მეთანამშრომლა სხვადასხვა ქვეყნების ქალ კარიკატურისტებთან - როგორიც არის საუდის არაბეთი, ირანი, თურქეთი, არგენტინა, საფრანგეთი - ჩვენ ერთად ვსხდებით, ვიცინით, ვსაუბრობთ და ვუზიარებთ ერთმანეთს ჩვენს სირთულეებს."}
{"text": "And these women are working so hard to get their voices heard in some very difficult circumstances.\tეს ქალები ძალიან ბევრს მუშაობენ რომ მიიტანონ მათი ხმა, ყველაზე რთულ ვითარებებში."}
{"text": "But I feel blessed to be able to work with them.\tძალიან მადლიერი ვარ მათთან მუშაობით."}
{"text": "And we talk about how women have such strong perceptions, because of our tenuous position and our role as tradition-keepers, that we can have the great potential to be change-agents.\tვსაუბრობთ იმაზე თუ როგორ აქვთ ქალებს ასეთი მძაფრი აღქმის უნარი, მათი არამყარი პოზიციის მიუხედავად და ჩვენი როლი, როგორც ტრადიციის მცველების გვაძლევს უდიდეს პოტენციალს რომ ვიყოთ ცვლილებების მომტანები. გამცილებელნი ახალ სამყაროში."}
{"text": "And I think, I truly believe, that we can change this thing one laugh at a time.\tმე ვფიქრობ და გულწრფელად მჯერა რომ ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ რაღაცეები მხოლოდ სიცილის მეშვეობით."}
{"text": "Thank you.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Running: it's basically just right, left, right, left, yeah?\tსირბილის სულ ეს არის, მარჯვენა, მარცხენა, მარჯვენა, მარცხენა -- არა?"}
{"text": "I mean, we've been doing it for two million years, so it's kind of arrogant to assume that I've got something to say that hasn't been said and performed better a long time ago.\tბოლობოლო უკვე ორი მილიონი წელია ამას ვაკეთებთ და ცოტა არ იყოს ჩემი მხრიდან თავხედობაც არის იმის ფიქრი რომ რაიმე ისეთს ვიტყვი რაც დიდი ხნის წინ ჩემზე უკეთესად არ თქმულა და გაკეთებულა."}
{"text": "But the cool thing about running, as I've discovered, is that something bizarre happens in this activity all the time.\tმაგრამ, როგორც მე აღმოვაჩინე, სირბილში საინტერესო ის არის, რომ გამუდმებით უცნაური რაღაცეები ხდება რაც სირბილთან არის დაკავშირებული."}
{"text": "Case in point: A couple months ago, if you saw the New York City Marathon, I guarantee you, you saw something that no one has ever seen before.\tმაგალითისთვის: თუ ორიოდე თვის წინ თვალს ადევნებდით ნიუ იორკის მარათონს, დარწმუნებული ვარ ისეთი რაღაც ნახეთ რაც მანამდე არავის უნახავს."}
{"text": "An Ethiopian woman named Derartu Tulu turns up at the starting line.\tეთიოპიელი ქალი სახელად დერატუ ტულუ იღებს მონაწილეობას მარათონში."}
{"text": "She's 37 years old.\tის არის 37 წლის,"}
{"text": "She hasn't won a marathon of any kind in eight years, and a few months previously, she had almost died in childbirth.\tმას არცერთ მარათონში არ გაუმარჯვია ბოლო 8 წლის განმავლობაში, და რამდენიმე თვით ადრე კინაღამ დაიღუპა მშობიარობისას."}
{"text": "Derartu Tulu was ready to hang it up and retire from the sport, but she decided she'd go for broke and try for one last big payday in the marquee event, the New York City Marathon.\tდერატუ ტული მზად იყო საერთოდ დაენებებინა ამ სპორტისთვის თავი, მაგრამ გადაწყვიტა ერთხელაც ეცადა ბედი და მსხვილი ფულადი ჯილდოს მოგების იმედით მონაწილეობა მიეღო ისეთ ცნობილ და მასშტაბურ შეჯიბრში როგორიც არის ნიუ იორკის მარათონი."}
{"text": "Except -- bad news for Derartu Tulu -- some other people had the same idea, including the Olympic gold medalist, and Paula Radcliffe, who is a monster, the fastest woman marathoner in history by far.\tმაგრამ -- დერატუ ტულუსთვის სამწუხაროდ -- სხვებსაც მოუვიდათ იგივე იდეა, მათ შორის ოლიმპიადის გამარჯვებულს და პოლა რედკლიფს, რომელიც არის მონსტრი, მსოფლიოს ყველა დროის უსწრაფესი ქალი."}
{"text": "Only 10 minutes off the men's world record, Paula Radcliffe is essentially unbeatable.\tმისი რეკორდი მხოლოდ 10 წუთით ჩამორჩება მამაკაცების მსოფლიო რეკორდს, პოლა რედკლიფის დამარცხება ფაქტიურად შეუძლებელია."}
{"text": "That's her competition.\tასეთი კონკურენტი ყავდა დერატუ ტულუს. დაიწყო შეჯიბრი, დერატუ ტულუ არათუ ფავორიტი არ არის,"}
{"text": "The gun goes off, and -- I mean, she's not even an underdog; she's, like, under the underdogs.\tარაფავორიტებს შორისაც კი არ მიიჩნევა უძლიერესად."}
{"text": "But the under-underdog hangs tough, and 22 miles into a 26-mile race, there is Derartu Tulu, up there with the lead pack.\tმაგრამ არაფავორიტი არაფავორიტებს შორის დანებებას არ აპირებს. და 26 მილიან დისტანციაზე 22 მილის მერე დერატუ ტულუ გვევლინება ლიდერებს შორის."}
{"text": "Now, this is when something really bizarre happens.\tდა სწორედ ამ დროს ხდება ძალიან უცნაური რამ."}
{"text": "Paula Radcliffe, the one person who is sure to snatch the big paycheck from Derartu Tulu's under-underdog hands, suddenly grabs her leg and starts to fall back.\tპოლა რედკლიფი, შეჯიბრის გამარჯვების მთავარი ფავორიტი, რომელიც, ეჭვი არავის ეპარება რომ მსხვილ ფულად პრემიას არავის დაუთმობს, უცებ ხელს იტაცებს ფეხზე და იწყებს ჩამორჩენას."}
{"text": "So we all know what to do in this situation, right?\tამ დროს ცხადია რაც უნდა გააკეთოს მისმა კონკურენტმა, ასე არ არის?"}
{"text": "You give her a quick crack in the teeth with your elbow and blaze for the finish line.\tსწრაფი მოძრაობით იდაყვი უნდა მიარტყას კბილებში და ჩაუქროლოს ფინიშის ხაზისკენ."}
{"text": "Derartu Tulu ruins the script.\tმაგრამ დერარტუ ტულუ ასე არ იქცევა."}
{"text": "Instead of taking off, she falls back and she grabs Paula Radcliffe, and says, \"Come on. Come with us. You can do it.\"\tგვერდზე ჩაქროლების ნაცვლად ისიც ჩამორჩება, ხელს კიდებს პოლა რედკლიფს და ამხნევებს \"წამოდი. შენ ეს შეგიძლია\"."}
{"text": "So Paula Radcliffe, unfortunately, does it.\tსამწუხაროდ, პოლა რედკლიფი სწორედ ამას აკეთებს. ეწევა მოწინავე მორბენლებს"}
{"text": "She catches up with the lead pack and is pushing toward the finish line.\tდა მირბის ფინიშისკენ."}
{"text": "But then she falls back again.\tმაგრამ მალე ისევ ჩამორჩება."}
{"text": "The second time, Derartu Tulu grabs her and tries to pull her.\tდა დერარტუ ტულუ ისევ კიდებს ხელს და ცდილობს მიხმარებას."}
{"text": "And Paula Radcliffe, at that point, says, \"I'm done. Go.\"\tამ დროს პოლა რედკლიფი ამბობს, \"მორჩა. მე აღარ შემიძლია."}
{"text": "So that's a fantastic story, and we all know how it ends.\tშენ წადი.\" აი, შესანიშნავი ისტორია გამოვიდა. გასაგებია ახლა როგორც უნდა გაგრძელდეს ეს ისტორია."}
{"text": "She loses the check, but she goes home with something bigger and more important.\tდერარტუ ტულუ ჩეკს კარგავს, მაგრამ იგებს რაღაც უფრო დიდს და მნიშვნელოვანს."}
{"text": "Except Derartu Tulu ruins the script again.\tმაგრამ არა, დერარტუ ტულუ უსევ არღვევს ჟანრის კანონებს."}
{"text": "Instead of losing, she blazes past the lead pack and wins.\tწაგების ნაცვლად ის ყველას უსწრებს და იგებს,"}
{"text": "Wins the New York City Marathon, goes home with a big fat check.\tიგებს ნიუ იორკის მარათონს, და იგებს მსხვილ ჩეკს."}
{"text": "It's a heartwarming story, but if you drill a little bit deeper, you've got to sort of wonder about what exactly was going on there.\tძალიან თბილი და გულისამაჩუყებელი ამბავია, მაგრამ თუ კარგად დავუკვირდებით, ღირს დაფიქრება თუ რა ხდებოდა ამ შეჯიბრის დროს."}
{"text": "When you have two outliers in one organism, it's not a coincidence.\tროდესაც ორი ასეთი მოულოდნელი რამ ერთდროულად ხდება, ეს არ შეიძლება იყოს უბრალოდ დამთხვევა."}
{"text": "When you have someone who is more competitive and more compassionate than anybody else in the race, again, it's not a coincidence.\tროდესაც ერთი ადამიანი არის ყველაზე უფრო სწრაფი და ყველაზე უფრო გულისხმიერი მთელ შეჯიბრში, ეს არ შეიძლება იყოს უბრალოდ დამთხვევა."}
{"text": "You show me a creature with webbed feet and gills; somehow water's involved.\tთუკი რამე არსებას აქვს აპკიანი ფეხები და ლაყუჩები, ძნელი მისახვედრი არაა, რომ მას წყალთან ექნება შეხება."}
{"text": "Someone with that kind of heart, there's some kind of connection there.\tმარათონის გამარჯვებულიც რომ ასეთი გულის პატრონი აღმოჩნდება, აქაც აუცილებლად უნდა იყოს რაიმე კავშირი."}
{"text": "And the answer to it, I think, can be found down in the Copper Canyons of Mexico, where there's a reclusive tribe, called the Tarahumara Indians.\tამ კავშირის დადგენაში, ჩემი აზრით, დაგვეხმარება მექსიკის სპილენძის კანიონში მცხოვრები ინდიელთა ტომი სახელად ტარაჰუმარა."}
{"text": "Now, the Tarahumara are remarkable for three things.\tტარაჰუმარას ტომი სამი რამის გამო არის საინტერესო."}
{"text": "Number one is: they have been living essentially unchanged for the past 400 years.\tპირველი არის ის, რომ მათი ცხოვრების წესი ფაქტიურად არ შეცვლილა ბოლოს 400 წლის მანძილზე."}
{"text": "When the conquistadors arrived in North America you had two choices: you either fight back and engage or you could take off.\tროდესაც ჩრდილო ამერიკას ეწვივნენ კონკისტადორები, იყო ორი არჩევანი: ან უნდა შებრძოლებოდი მათ, ან გაცლოდი."}
{"text": "The Mayans and Aztecs engaged, which is why there are very few Mayans and Aztecs.\tმაია და აცტეკები შეებრძოლნენ და ამიტომაც დღესდღეობით ძალიან ცოტა მაია და აცტეკები არიან შემორჩენილი."}
{"text": "The Tarahumara had a different strategy.\tტარაჰუმარას სხვანაირი სტრატეგია ქონდათ."}
{"text": "They took off and hid in this labyrinthine, networking, spider-webbing system of canyons called the Copper Canyons.\tისინი გაეცალნენ და დაიმალნენ ამ ლაბირინთივით ერთმანეთთან დაკავშირებულ კანიონების სისტემაში სახელად სპილენძის კანიონები,"}
{"text": "And there they've remained since the 1600s, essentially the same way they've always been.\tდა იქ იყვნენ მე-17 საუკუნიდან მოყოლებული ისე აგრძელებდნენ ცხოვრებას როგორც მანამდე ცხოვრობდნენ."}
{"text": "The second thing remarkable about the Tarahumara is: deep into old age -- 70 to 80 years old -- these guys aren't running marathons; they're running mega-marathons.\tმეორე რაც ნიშანდობლივია ტარაჰუმარას შესახებ არის ის, რომ ხანშიშესულ, 70-80 წლის ასაკში, ეს ხალხი მარათონებს კი არ დარბის, მეგა-მარათონებს დარბის."}
{"text": "They're not doing 26 miles, they're doing 100, 150 miles at a time, and apparently without injury, without problems.\t26 მილს კი არ დარბიან, 100 და 150 მილს დარბიან თითო ჯერზე. და როგორც ჩანს ტრავმებისა და პრობლემების გარეშე."}
{"text": "The last thing that's remarkable about the Tarahumara is: all the things we're going to be talking about today, all the things we're trying to use all of our technology and brain power to solve -- things like heart disease and cholesterol and cancer; crime, warfare and violence; clinical depression -- all this stuff -- the Tarahumara don't know what you're talking about.\tმესამე მნიშვნელოვანი ფაქტი ტარაჰუმარას შესახებ არის ის, რომ ყველაფერი ის რის შესახებაც ჩვენ დღეს უნდა ვილაპარაკოთ, ყველა ის პრობლემა რის გადაწყვეტასაც ვცდილობთ ჩვენი ტექნოლოგიისა და ტვინის მეშვეობით, მაგალითად გულის დაავადებები, ქოლესტეროლი და კიბო და კრიმინალი და ომი და ძალადობა და კლინიკური დეპრესია -- ეს ყველაფერი ტარაჰუმარასთვის უცხოა. მათ არ აწუხებთ"}
{"text": "They are free from all of these modern ailments.\tარცერთი ეს პრობლემა."}
{"text": "So what's the connection?\tმაშ რა კავშირია აქ? კვლავაც, ჩვენ საქმე გვაქვს ძალიან ნაკლებმოსალოდნელ მოვლენებთან."}
{"text": "Again, we're talking about outliers; there's got to be some kind of cause and effect.\tამიტომ სავარაუდოდ უნდა იყოს რამე მიზეზშედეგობრივი კავშირი. არიან მეცნიერთა ჯგუფები"}
{"text": "Well, there are teams of scientists at Harvard and the University of Utah that are bending their brains and trying to figure out what the Tarahumara have known forever.\tჰარვარდსა და იუტას უნივერსიტეტში რომლებიც ტვინს იჭყლეტენ იმის გასარკვევად რაც ტარაჰუმარას ხალხმა ყოველთვის იცოდა."}
{"text": "They're trying to solve those same kinds of mysteries.\tისინიც ზუსტად იგივე პრობლემების გადაწყვეტას ცდილობენ."}
{"text": "And once again, a mystery wrapped inside of a mystery -- perhaps the key to Derartu Tulu and the Tarahumara is wrapped in three other mysteries, which go like this: Three things -- if you have the answer, come up and take the microphone, because nobody else knows the answer.\tკვლავაც გვაქვს გამოცანა გამოცანაში -- იქნებ დერარტუ ტულუს და ტარაჰუმარას გამოცანის გასაღები ინახება სამ სხვა გამოცანაში, რომლებიცაა: სამი რამ -- და თუ თქვენ იცით პასუხი, ამოდით მიკროფონთან და თქვით, იმიტომ რომ სხვამ ეს არავინ იცის. და თუ თქვენ იცით, ესე იგი თქვენ ხართ ყველაზე ჭკვიანი დედამიწის ზურგზე."}
{"text": "If you know it, you're smarter than anybody on planet Earth.\tპირველი გამოცანა მდგომარეობს შემდეგში:"}
{"text": "Mystery number one is this: Two million years ago, the human brain exploded in size.\tორი მილიონი წლის წინ ადამიანის თავი მკვეთრად გაიზარდა ზომაში."}
{"text": "Australopithecus had a tiny little pea brain.\tავსტრალოპითეკს ქონდა ერთი ციცქნა ტვინი. და უცებ გამოჩნდნენ ადამიანები -- ჰომო ერექტუსები --"}
{"text": "Suddenly humans show up, Homo erectus, big old melon head.\tდიდი ნესვივით თავებით."}
{"text": "To have a brain of that size, you need to have a source of condensed caloric energy.\tამხელა ტვინის გამოსაკვებად საჭიროა მაღალკალორიული საკვები."}
{"text": "In other words, early humans are eating dead animals -- no argument, that's a fact.\tმოკლედ რომ ვთქვათ, ადრეული ადამიანები მიირთმევენ მკვდარ ცხოველებს. ეს ეჭვგარეშეა. მაგრამ პრობლემა იმაშია, რომ"}
{"text": "The only problem is, the first edged weapons only appeared about 200,000 years ago.\tპირველი ბასრი იარაღი გამოჩნდა მხოლოდ 200 000 წლის წინ."}
{"text": "So somehow, for nearly two million years, we are killing animals without any weapons.\tანუ თითქმის ორი მილიონი წლის განმავლობაში ჩვენ ყოველგვარი იარაღის გარეშე ვხოცავდით ცხოველებს."}
{"text": "Now, we're not using our strength, because we are the biggest sissies in the jungle.\tძალას ვერ გამოვიყენებდით, იმიტომ რომ ჯუნგლებში ჩვენზე სუსტი არავინაა."}
{"text": "Every other animal is stronger than we are, they have fangs, they have claws, they have nimbleness, they have speed.\tნებისმიერი სხვა ცხოველი ჩვენზე ძლიერია. მათ აქვთ ეშვები, კლანჭები, სისწრაფე და მოქნილობა."}
{"text": "We think Usain Bolt is fast.\tახლა ჩვენ კი გვგონია რომ უსეინ ბოლტი სწრაფია, მაგრამ ნებისმიერი პატარა ციყვი უსეინ ბოლტს აჯობებს სისწრაფეში."}
{"text": "Usain Bolt can get his ass kicked by a squirrel.\tმოკლედ ჩვენ არც სწრაფები ვართ."}
{"text": "We're not fast.\tსაინტერესო ოლიმპიური შეჯიბრი იქნებოდა: გაუშვი ციყვი,"}
{"text": "That would be an Olympic event: turn a squirrel loose, whoever catches it gets a gold medal.\tვინც დაიჭერს, იგებს ოქროს მედალს."}
{"text": "(Laughter) So no weapons, no speed, no strength, no fangs, no claws.\tანუ არა იარაღი, არა სიჩქარე, არა ძალა, არა ეშვები, არა კლანჭები."}
{"text": "How were we killing these animals? Mystery number one.\tროგორ ვახერხებდით ამ ცხოველების მოკვლას? ეს არის პირველი გამოცანა."}
{"text": "Mystery number two: Women have been in the Olympics for quite some time now, but one thing that's remarkable about all women sprinters: they all suck; they're terrible.\tმეორე გამოცანა: ქალები უკვე საკმაოდ დიდი ხანია მონაწილეობენ ოლიმპიურ თამაშებში, მაგრამ ერთი რამ რაც თვალშისაცემია ყველა ქალი სპრინტერის შემთხვევაში არის ის, რომ ძალიან სუსტები არიან, საშინლად სუსტები."}
{"text": "There's not a fast woman on the planet and there never has been.\tარ არსებობს სწრაფი ქალი მსოფლიოში და არც არასდროს არსებულა."}
{"text": "The fastest woman to ever run a mile did it in 4:15.\tქალებში ვინც ყველაზე სწრაფად გაირბინა ერთი მილი, ამას მოანდომა 4.15 წუთი."}
{"text": "I could throw a rock and hit a high-school boy who can run faster than 4:15.\tმე რომ ქვა გადავაგდო, ისეთ სკოლის მოსწავლე ბიჭს მოხვდება ვინც უფრო სწრაფად გაირბენს."}
{"text": "For some reason, you guys are just really slow.\tრატომღაც ქალები ძალიან ნელები ხართ."}
{"text": "But -- (Laughter) But, you get to the marathon we were just talking about -- you've only been allowed to run the marathon for 20 years, because prior to the 1980s, medical science said if a woman tried to run 26 miles -- does anyone know what would happen if you tried to run 26 miles?\t(სიცილი) მაგრამ შევხედოთ მარათონს, რაზეც წეღან ვსაუბრობდით, სულ რაღაც 20 წელია რაც თქვენ ნება დაგრთეს მარათონები გერბინათ. იმიტომ რომ 1980-იან წლებამდე მედიცინა ამბობდა რომ თუკი ქალი შეეცდებოდა 26 მილის გარბენას -- ვინმემ იცის რა ეგონათ რომ მოუვიდოდა ქალს თუკი ის 26 მილის გარბენას შეეცდებოდა, ანუ რატომ იყო აკრძალული ქალების მონაწილეობა 1980-იან წლებამდე?"}
{"text": "Audience Member: Her uterus would be torn.\t(მაყურებელი:მისი საშვილოსნო დაზიანდებოდა.)"}
{"text": "Christopher McDougall: Her uterus would be torn, yes.\tდიახ. დაზიანდებოდა მისი რეპროდუქციული ორგანოები."}
{"text": "Torn reproductive organs.\tსაშვილოსნო, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, გადმოვარდებოდა."}
{"text": "(Laughter) Now, I've been to a lot of marathons, and I've yet to see any ...\tახლა მე ბევრ მარათონზე ვყოფილვარ და ასეთი რამე ნამდვილად არ მინახავს. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) So it's only been 20 years that women have been allowed to run the marathon.\tანუ მხოლოდ 20 წელია რაც ქალები მონაწილეობენ მარათონებში. და ასე მცირე დროში"}
{"text": "In that very short learning curve, you've gone from broken organs up to the fact that you're only 10 minutes off the male world record.\tთქვენ დაზიანებული ორგანოებიდან დაიწყეთ და მიაღწიეთ იმას, რომ მხოლოდ 10 წუთით ჩამორჩებით მამაკაცების რეკორდს."}
{"text": "Then you go beyond 26 miles, into the distance that medical science also told us would be fatal to humans -- remember Pheidippides died when he ran 26 miles -- you get to 50 and 100 miles, and suddenly, it's a different game.\tთუკი წავალთ 26 მილზე უფრო შორს, ისეთ დისტანციებზე, რაზეც მედიცინა გვეუბნებოდა რომ ადამიანისთვის სასიკვდილო იქნებოდა -- გაიხსენეთ რომ ფიდიპიდე მოკვდა 26 მილის გარბენის მერე -- თუკი გადავალთ 50 და 100 მილზე, უკვე სულ სხვა სურათს ვხედავთ."}
{"text": "You take a runner like Ann Trason or Nikki Kimball or Jenn Shelton, put them in a race of 50 or 100 miles against anybody in the world, and it's a coin toss who's going to win.\tთუ აიღებთ რომელიმე ქალ მორბენალს, მაგალითად ენ ტრეისონს, ან ნიკი კიმბოლს, ან ჯენ შელტონს, და დააყენებთ 50 ან 100 მილიან დისტანციაზე ნებისმიერ კონკურენტის წინააღმდეგ, წინასწარ ვერავინ იტყვის ვინ გაიმარჯვებს. ერთ მაგალითს მოგიყვანთ."}
{"text": "A couple years ago, Emily Baer signed up for a race called the Hardrock 100, which tells you all you need to know about the race.\tორიოდე წლის წინ ემილი ბაერი ჩაეწერა ერთერთ შეჯიბრებაში სახელად ჰარდროკ 100, რომლის სახელიც გეუბნებათ ყველაფერს რაც უნდა იცოდეთ ამ შეჯიბრის შესახებ."}
{"text": "They give you 48 hours to finish this race.\t48 საათი გქონდათ დისტანციის დასაფარად."}
{"text": "Well, Emily Baer -- 500 runners -- she finishes in eighth place, in the top 10, even though she stopped at all the aid stations to breastfeed her baby during the race.\tემილი ბაერმა 500 სხვა მორბენალთან ერთად გაირბინა ეს დისტანცია და დაამთავრდა მერვემ, მოხვდა ტოპ ათეულში, მიუხედავად იმისა, რომ მთელ გზაზე ყოველ სამედიცინო დახმარების პუნქტში ჩერდებოდა რათა ძუძუ ეწოვებინა თავისი შვილისთვის --"}
{"text": "(Laughter) And yet, she beat 492 other people.\tდა მიუხედავად ამისა აჯობა 492 ადამიანს. მაშ რატომ ხდება რომ ქალები ხდებიან უფრო ძლიერები"}
{"text": "The last mystery: Why is it that women get stronger as distances get longer?\tდისტანციის ზრდასთან ერთად?"}
{"text": "The third mystery is this: At the University of Utah, they started tracking finishing times for people running the marathon.\tმესამე გამოცანა მდგომარეობს შემდეგში: იუტას უნივერსიტეტში მეცნიერებმა დაიწყეს მარათონის მორბენლების შედეგების შესწავლა."}
{"text": "What they found is that if you start running the marathon at age 19, you'll get progressively faster, year by year, until you reach your peak at age 27.\tდა აღმოაჩინეს, რომ თუ დაიწყებ მარათონებში მონაწილეობას 19 წლის ასაკში, წლების განმავლობაში ნელნელა გააუმჯობესებ შედეგს, სანამ არ მიაღწევ პიკს 27 წლის ასაკში."}
{"text": "And then after that, you succumb to the rigors of time.\tრის მერეც დრო თავისას იზამს,"}
{"text": "And you'll get slower and slower, until eventually you're back to running the same speed you were at age 19.\tდა თქვენ გახდებით უფრო და უფრო ნელი სანამ არ ჩამოხვალთ იგივე სიჩქარეზე რომელზეც იყავით 19 წლის ასაკში."}
{"text": "So about seven, eight years to reach your peak, and then gradually you fall off your peak, until you go back to the starting point.\tანუ პიკის მისაღწევად გჭირდებათ დაახლოებით 7-8 წელი და შემდეგ ნელნელა ისევ უარესდება თქვენი შედეგი სანამ არ მიაღწევთ საწყის შედეგს."}
{"text": "You'd think it might take eight years to go back to the same speed, maybe 10 years -- no, it's 45 years.\tლოგიკურად ალბათ იფიქრებთ რომ იგივე 8 წელი დაგჭირდებათ საწყის სიჩქარეზე დასაბრუნებლად ნუ ანდაც 10 წელი -- არა, დაგჭირდებათ 45 წელი."}
{"text": "64-year-old men and women are running as fast as they were at age 19.\t60 წლის ასაკის ქალებიც და კაცებიც დარბიან ისეთივე სისწრაფით, როგორც დარბოდნენ 19 წლის ასაკში."}
{"text": "Now, I defy you to come up with any other physical activity -- and please don't say golf -- something that's actually hard -- (Laughter) where geriatrics are performing as well as they did as teenagers.\tაბა მოიფიქრეთ რამე სხვა აქტივობა რაც ფიზიკურ დატვირთვას მოითხოვს ოღონდ გოლფი არ თქვათ, რამე ისეთი რაც ძნელია, სადაც მოხუცები ასპარეზობენ ისევე კარგად როგორც ასპარეზობდნენ თინეიჯერულ ასაკში."}
{"text": "So you have these three mysteries.\tმოკლედ, გვაქვს ეს სამი გამოცანა."}
{"text": "Is there one piece in the puzzle which might wrap all these things up?\tხომ არ არის რამე რაც ამ სამივეს გაერთიანებდა?"}
{"text": "You've got to be careful anytime someone looks back in prehistory and tries to give you a global answer because, it being prehistory, you can say whatever the hell you want and get away with it.\tდიდი სიფრთხილეა საჭირო როცა წინაისტორიულ პერიოდზე ვინმე რამე ყოვლისმომცველ დასკვნას აკეთებს, იმიტომ, რომ ვინაიდან საკითხი წინაისტორიულ პერიოდს ეხება, შეგიძლია თქვა რაც გინდა და ვერავინ შეგედავება. მაგრამ მე ერთ რამეს მაინც გეტყვით:"}
{"text": "But I'll submit this to you: If you put one piece in the middle of this jigsaw puzzle, suddenly it all starts to form a coherent picture.\tთუკი ამ მოზაიკას ერთ ნაწილს დაუმატებთ, უცებ გარკვეული დასრულებული სურათი გამოჩნდება."}
{"text": "If you're wondering why the Tarahumara don't fight and don't die of heart disease, why a poor Ethiopian woman named Derartu Tulu can be the most compassionate and yet the most competitive, and why we somehow were able to find food without weapons, perhaps it's because humans, as much as we like to think of ourselves as masters of the universe, actually evolved as nothing more than a pack of hunting dogs.\tთუ დაფიქრდებით, რატომ არ იბრძვიან ტარაჰუმარას ტომელები და ასევე არ იღუპებიან გულის დაავადებებით, როგორ მოხდა რომ ღარიბი ეთიოპიელი ქალი დერარტუ ტულუ ერთდროულად იყო ყველაზე სწრაფიც და ყველაზე გულისხმიერიც, და როგორ შეგვეძლო, რომ იარაღის გარეშე მოგვეპოვებინა საკვები, იქნებ ამ ყველაფრის ახსნა მდგომარეობს იმაში, რომ ჩვენ, ადამიანები, მიუხედავად იმისა რომ საკუთარი თავი სამყაროს მბრძანებლები გვგონია, სინამდვილეში განვვითარდით როგორც, არც მეტი არც ნაკლები მონადირე ძაღლები."}
{"text": "Maybe we evolved as a hunting pack animal.\tიქნებ ჩვენ განვვითარდით როგორც ჯგუფურად მონადირე ცხოველები."}
{"text": "Because the one advantage we have in the wilderness -- again, it's not our fangs, our claws or our speed -- the only thing we do really well is sweat.\tიმიტომ, რომ ერთადერთი უპირატესობა რაც ჩვენ გვაქვს ბუნებაში არ არის არც ეშვები, არც კლანჭები და არც სიჩქარე -- ერთადერთი რაც ჩვენ ძალიან, ძალიან კარგად გამოგვდის არის ის რომ ვოფლიანდებით."}
{"text": "We're really good at being sweaty and smelly.\tძალიან კარგად გამოგვდის გაოფლიანება და გასუნიანება."}
{"text": "Better than any other mammal on Earth, we can sweat really well.\tუკეთესად ვიდრე ნებისმიერი სხვა ძუძუმწოვარი, ჩვენ მართლა ძალიან კარგად ვოფლიანდებით."}
{"text": "But the advantage of that little bit of social discomfort is the fact that, when it comes to running under hot heat for long distances, we're superb -- the best on the planet.\tმაგრამ სოციალურ დისკომფორტთან ერთად ამას პლიუსიც აქვს, კერძოდ, სირბილისას, როცა გვჭირდება სიცხეში დიდი დისტანციების დაფარვა, ჩვენ ვართ საუკეთესოები, ვერავინ შეგვედრება მთელ პლანეტაზე."}
{"text": "You take a horse on a hot day, and after about five or six miles, that horse has a choice: it's either going to breathe or it's going to cool off.\tმაგალითად რომ აიღო ცხენი და არბენინო სიცხეში 5-6 მილის გარბენის მერე მას ექნება არჩევანი. ან უნდა ისუნთქოს, ან უნდა გაგრილდეს,"}
{"text": "But it ain't doing both. We can.\tმაგრამ ორივეს ერთდროულად გაკეთება არ შეუძლია -- ჩვენ კი შეგვიძლია."}
{"text": "So what if we evolved as hunting pack animals?\tმაშ რა იქნებოდა თუკი ჩვენ განვვითარდებოდით როგორც ჯგუფურად მონადირე ცხოველები?"}
{"text": "What if the only natural advantage we had in the world was the fact that we could get together as a group, go out there on that African savanna, pick out an antelope, go out as a pack, and run that thing to death?\tრა იქნებოდა რომ ერთადერთი უპირატესობა რაც ჩვენ გვქონდა სხვა ცხოველებთან შედარებით იყო ის, რომ ჩვენ შეგვეძლო შევკრებილიყავით, გავსულიყავით აფრიკულ სავანაში, ამოგვერჩია ანტილოპა გამოვკიდებოდით მთელი ჯგუფი და არ შევშვებოდით სანამ არ მოვინადირებდით?"}
{"text": "That's all we could do.\tჩვენ მარტო ეს შეგვეძლო;"}
{"text": "We could run really far on a hot day.\tჩვენ შეგვეძლო სიცხეში გვერბინა დიდი ხნის განმავლობაში."}
{"text": "Well, if that's true, a couple other things had to be true as well.\tთუკი ეს მართლაც ასე იყო, აქედან რამდენიმე დასკვნის გაკეთება შეიძლება."}
{"text": "The key to being part of a hunting pack is the word \"pack.\"\tმონადირე ჯგუფის წევრობაში მთავარია სიტყვა \"ჯგუფი\"."}
{"text": "If you go out by yourself and try to chase an antelope, I guarantee there will be two cadavers out in the savanna.\tთუ მარტო შეეცდებოდით ანტილოპას გამოკიდებას გარანტიას გაძლევთ, სავანაში ორი მკვდარი იქნებოდა."}
{"text": "You need a pack to pull together.\tთქვენ აუცილებლად დაგჭირდებოდათ ჯგუფი. დაგჭირდებოდათ 64-65 წლისებიც,"}
{"text": "You need to have those 64- and 65-year-olds who have been doing this for a long time to understand which antelope you're trying to catch.\tვინც იქნებოდნენ გამოცდილი ამ საქმეში რომ მიმხვდარიყავით ზუსტად რომელ ანტილოპას მისდევთ. იმიტომ, რომ ანტილოპების ჯოგი დაიშლება და მერე ისევ შეერთდება."}
{"text": "Those expert trackers have to be part of the pack.\tასე რომ ეს ექსპერტი მონადირეები უნდა ყოფილიყვნენ ჯგუფში. 10 მილის უკან ვერ იქნებოდნენ."}
{"text": "You need the women and the adolescents there, because the two times in your life you most benefit from animal protein is when you're a nursing mother and a developing adolescent.\tქალები და ბავშვებიც უნდა ყოფილიყვნენ იმიტომ რომ ყველაზე უფრო ხორცის პროტეინები ჭირდებათ ბავშვიან დედებს და მოზარდებს."}
{"text": "It makes no sense to have the antelope over there, dead, and the people who want to eat it 50 miles away.\tრა აზრი აქვს ანტილოპას მოკვლას თუკი ის ხალხი ვისაც მისი შეჭმა უნდა იქნებიან 50 მილის იქით. ამიტომ ისინიც უნდა იყვნენ ჯგუფში სხვებთან ერთად."}
{"text": "They need to be part of the pack.\tასევე 27 წლის ჯანღონით სავსე მონადირეებიც დაგჭირდებოდათ"}
{"text": "You need those 27-year-old studs at the peak of their powers ready to drop the kill, and you need those teenagers who are learning the whole thing involved.\tრომ დაეჭირათ და მოეკლათ ანტილოპა, და მოზარდებიც დაგჭირდებოდათ რომ ეს ყველაფერი ესწავლათ და შემდეგ გამოეყენებინათ."}
{"text": "The pack stays together.\tჯგუფი ერთად უნდა ყოფილიყო."}
{"text": "Another thing that has to be true: this pack cannot be materialistic.\tშემდეგი დასკვნა რისი გაკეთებაც შეგვიძლია არის ის, რომ ეს ჯგუფი ვერ იქნებოდა მარტო მატერიალისტური."}
{"text": "You can't be hauling all your crap around, trying to chase the antelope.\tგაბრაზებული და ნერვებმოშლილი არ შეიძლება იყო როცა ანტილოპას დაჭერას ცდილობ."}
{"text": "You can't be a pissed-off pack.\tარ შეიძლება ჯგუფში იყონ ერთიმეორეზე ნაწყენები და გულში ბოღმას ატარებდნენ."}
{"text": "You can't be bearing grudges, like, \"I'm not chasing that guy's antelope.\tვერ იტყვი \"მე იმის ანტილოპას არ გამოვეკიდები."}
{"text": "He pissed me off. Let him go chase his own antelope.\"\tიმან ადრე გამაბრაზა. წავიდეს და თვითონ დაიჭიროს თავისი ანტილოპა.\" ჯგუფის წევრებმა უნდა დაივიწყონ ამპარტავნება"}
{"text": "The pack has got to be able to swallow its ego, be cooperative, and pull together.\tდა ერთმანეთს მხარში დაუდგნენ. ანუ მივიღებთ ისეთ კულტურას"}
{"text": "What you end up with, in other words, is a culture remarkably similar to the Tarahumara, a tribe that has remained unchanged since the Stone Age.\tრომელიც ძალიან გავს ტარაჰუმარას ტომს -- ტომს, რომელიც ფაქტიურად არ შეცვლილა ქვის ხანის მერე."}
{"text": "It's a really compelling argument that maybe the Tarahumara are doing exactly what all of us had done for two million years, that it's us in modern times who have sort of gone off the path.\tსაკმაოდ დამაჯერებლად ჟღერს რომ ტარაჰუმარა აკეთებს იმას რასაც ჩვენ ყველანი ვაკეთებდით ორი მილიონი წლის განმავლობაში. და ჩვენ, თანამედროვე სამყარო, ავცდით გზას."}
{"text": "You know, we look at running as this kind of alien, foreign thing, this punishment you've got to do because you ate pizza the night before.\tდღეს ჩვენ სირბილს ვუყურებთ როგორც რაღაც უცხო და უცნაურ საქმიანობას, როგორც სასჯელს იმისთვის, რომ წინა დღეს პიცა მიირთვით."}
{"text": "But maybe it's something different.\tმაგრამ იქნებ არ არის ასე? იქნებ ჩვენ ავიღეთ ეს ჩვენი ბუნებრივი უპირატესობა"}
{"text": "Maybe we're the ones who have taken this natural advantage we had and we spoiled it.\tდა გავაფუჭეთ. როგორ გავაფუჭეთ?"}
{"text": "How do we spoil it? Well, how do we spoil anything?\tროგორ ვაფუჭებთ საერთოდ რამეს?"}
{"text": "We try to cash in on it. Right?\tმოვინდომეთ ამაზე ფულის გაკეთება."}
{"text": "We try to can it and package it and make it \"better\" and then sell it to people.\tდავაპირეთ ამის დახარისხება, დაფასოება, გაუმჯობესება და გაყიდვა."}
{"text": "And then what happened was, we started creating these fancy cushioned things which can make running \"better,\" called running shoes.\tდა მოხდა ისე, რომ ჩვენ დავიწყეთ ისეთი რთული და დარბილებული რაღაცეების გამოშვება რომელიც სირბილში მოგვეხმარებოდა. დავარქვით მას სარბენი ფეხსაცმელი. პირადად მე იმიტომ ვარ გაბრაზებული სარბენ ფეხსაცმელზე, რომ"}
{"text": "The reason I get personally pissed-off about running shoes is because I bought a million of them and I kept getting hurt.\tმილიონნაირი მაქვს ნაყიდი და ყველა ფეხს მტკენდა."}
{"text": "And I think if anybody in here runs -- I just had a conversation with Carol.\tდა მე მგონი, თუკი აქ არიან მორბენლები -- წეღან ვესაუბრე კეროლს;"}
{"text": "We talked for two minutes backstage, and she talked about plantar fasciitis.\tორი წუთი ვსაუბრობდით კულისებს მიღმა და მელაპარაკებოდა ფეხის ტრავმაზე."}
{"text": "You talk to a runner, I guarantee within 30 seconds, the conversation turns to injury.\tნებისმიერ მორბენალს რომ დაელაპარაკო, გარანტიას გაძლევთ 30 წამის მერე საუბარი გადავა ტრავმებზე."}
{"text": "So if humans evolved as runners, if that's our one natural advantage, then why are we so bad at it?\tთუკი ადამიანები განვითარდნენ როგორც მორბენლები, თუკი ესაა ჩვენი ბუნებრივი უპირატესობა, მაშინ რატომ არ გამოგვდის?"}
{"text": "Why do we keep getting hurt?\tრატომ ვიღებთ ტრავმებს? სირბილთან დაკავშირებით, და სირბილთან დაკავშირებულ ტრავმებთან დაკავშირებით საინტერესოა ის, რომ"}
{"text": "A curious thing about running and running injuries is that the running injury is new to our time.\tეს ტრავმები ახალია, ადრე მორბენლებს არ აწუხებდა ტრავმები."}
{"text": "If you read folklore and mythology, any kind of myths, any kind of tall tales, running is always associated with freedom and vitality and youthfulness and eternal vigor.\tთუ გადახედავთ ფოლკლორს ან მითოლოგიას, ყველა მითსა და ლეგენდაში სირბილი ასოცირდება თავისუფლებასთან, სიციცხლესთან, ახალგაზრდობასთან და სიჯანსაღესთან. მხოლოდ ჩვენ დროში მოხდა, რომ"}
{"text": "It's only in our lifetime that running has become associated with fear and pain.\tსირბილი ასოცირდება შიშთან და ტკივილთან. ჯერონიმო ამბობდა"}
{"text": "Geronimo used to say, \"My only friends are my legs. I only trust my legs.\"\t\"მხოლოდ ჩემი ფეხები არიან ჩემი მეგობრები."}
{"text": "That's because an Apache triathlon used to be you'd run 50 miles across the desert, engage in hand-to-hand combat, steal a bunch of horses, and slap leather for home.\tმხოლოდ მათ ვენდობი.\" ეს იმიტომ, რომ აპაჩების ტრიათლონი იყო 50 მილი უდაბნოში, ხელჩართული ბრძოლა, ცხენების გატაცება და მერე სახლში ტყავის დამუშავება. ჯერონიმოს არასდროს უთქვამს :\"აუ იცით,"}
{"text": "Geronimo was never saying, \"You know something, my Achilles -- I'm tapering.\tაქილევსის მყესი მაწუხებს, ცოტა უნდა შევამცირო დატვირთვა."}
{"text": "I've got to take this week off.\"\tერთ კვირას გამოვტოვებ.\" ანდა \"ცოტა სხვა ვარჯიშებს შევურევ."}
{"text": "Or, \"I need to cross-train. I didn't do yoga. I'm not ready.\"\tაი, იოგა არ გამიკეთებია."}
{"text": "(Laughter) Humans ran and ran all the time.\tჯერ მზად არ ვარ.\" ადამიანები ყოველთვის დარბოდნენ."}
{"text": "We are here today. We have our digital technology.\tდღეს კი აქ ვართ, გვაქვს ჩვენი ციფრული ტექნოლოგია. და მთელი ჩვენი მეცნიერება იმის შედეგია, რომ"}
{"text": "All of our science comes from the fact that our ancestors were able to do something extraordinary every day, which was just rely on their naked feet and legs to run long distances.\tჩვენს წინაპრებს შეეძლოთ ყოველდღე რაღაც ექსტრაორდინალურის გაკეთება, კერძოდ საკუთარი შიშველი ფეხების გამოყენება გრძელი დისტანციების დასაფარად. რა უნდა ვქნათ რომ ისევ მასეთ მდგომარეობაში დავბრუნდეთ?"}
{"text": "Well, I would submit to you the first thing is: get rid of all packaging, all the sales, all the marketing.\tჩემი აზრით, პირველი რაც უნდა გავაკეთოთ არის ის რომ უარი ვთქვათ დაფასოებაზე, გაყიდვებზე, მარკეტინგზე."}
{"text": "Get rid of all the stinking running shoes.\tუარი ვთქვათ სუნიან ფეხსაცმელზე."}
{"text": "Stop focusing on urban marathons, which, if you do four hours, you suck, and if you do 3:59:59, you're awesome, because you qualified for another race.\tუარი ვთქვათ ქალაქის მარათონებზე, სადაც თუ 4 საათი მოუნდი გარბენას, უვარგისი ხარ, მაგრამ თუ 3.59.59 დაამთავრე, მაშინ ძალიან მაგარი ხარ იმიტომ რომ ამ შედეგით შეგიძლია შემდეგ შეჯიბრებაში მიიღო მონაწილეობა."}
{"text": "We need to get back to that sense of playfulness and joyfulness and, I would say, nakedness, that has made the Tarahumara one of the healthiest and serene cultures in our time.\tკვლავ უნდა გადავაქციოთ სირბილი გართობად და მხიარულებად და, მე ვიტყოდი, სიშიშვლედ რამაც ტარაჰუმარა გახადა ერთერთი ყველაზე უფრო ჯანმრთელ და უპრობლემო კულტურად ჩვენ დროში."}
{"text": "So what's the benefit? So what?\tანუ რას მივიღებთ ამით ჩვენ? კარგი, ვთქვათ დაწვავ იმ ზედმეტ კალორიებს რომელიც წინა დღეს მიიღე."}
{"text": "But maybe there's another benefit there as well.\tმაგრამ იქნებ სხვა სარგებლის მომტანიც იყოს."}
{"text": "Without getting too extreme about this, imagine a world where everybody could go out the door and engage in the kind of exercise that's going to make them more relaxed, more serene, more healthy, burn off stress -- where you don't come back into your office a raging maniac anymore, or go home with a lot of stress on top of you again.\tძალიან ზედმეტებში გადასვლის გარეშე, წარმოიდგინეთ სამყარო სადაც ნებისმიერს შეეძლებოდა გარეთ გასვლა და იმის გაკეთება რაც მათ გახდიდა უფრო მშვიდ, უფრო უპრობლემო უფრო ჯანსაღ ხალხად. მოაცილებდა სტრესს -- ისე, რომ ოფისში დაბრუნების შემდეგ ადამიანი არ ემგვანებოდა გადარეულ მანიაკს. ამ დროს სახლში წახვიდოდი სტრესისგან თავისუფალი. იქნებ არის ოქროს შუალედი იმას თუ რა ვართ დღეს და"}
{"text": "Maybe there's something between what we are today and what the Tarahumara have always been.\tიმას შორის თუ რა იყო ტარაჰუმარა მთელი ისტორიის მანძილზე."}
{"text": "I don't say let's go back to the Copper Canyons and live on corn and maize, which is the Tarahumara's preferred diet, but maybe there's somewhere in between.\tმე არ ვამბობ რომ ყველანი სპილენძის კანიონში უნდა წავიდეთ და სიმინდი ვჭამოთ, რაც ტარაჰუმარას მთავარი კერძია. მაგრამ იქნებ რამე შუალედი გამოვნახოთ. და თუკი ამას მოვახერხებთ,"}
{"text": "And if we find that thing, maybe there is a big fat Nobel Prize out there.\tიქნებ ერთი კარგი მსუქანი ნობელის პრემია იყოს ამისთვის."}
{"text": "Because if somebody could find a way to restore that natural ability that we all enjoyed for most of our existence up until the 1970s or so, the benefits -- social and physical and political and mental -- could be astounding.\tიმიტომ, რომ თუკი ვინმე შეძლებდა რომ აღგვედგინა ჩვენი ბუნებრივი შესაძლებლობები რომელსაც ჩვენი არსებობის ძირითადი დროის მანძილზე ვიყენებდით დაახლოებით 1970-იან წლებამდე, ამისგან მოტანილი სარგებელი, როგორც სოციალური ისე ფიზიკური, ასევე პოლიტიკური და მენტალური, იქნებოდა უზარმაზარი."}
{"text": "What I've been seeing today is there is a growing subculture of barefoot runners, people who've gotten rid of their shoes.\tმე რასაც ვუყურებ დღეს, არსებობს მზარდი სუბკულტურა ფეხშიშველა მორბენლებისა, იმათი ვინც უარს ამბობს ფეხსაცმელზე."}
{"text": "And what they have found uniformly is, you get rid of the shoes, you get rid of the stress, you get rid of the injuries and the ailments.\tდა რაც მათ აღმოაჩინეს არის ის, რომ ფეხსაცმელთან ერთად იშორებ სტრესს, იშორებ ტრავმებს და ტკივილს."}
{"text": "And what you find is something the Tarahumara have known for a very long time: that this can be a whole lot of fun.\tდა აღმოაჩენ იმას რაც ტარაჰუმარამ უკვე დიდი ხანია იცის, რომ ეს ძალიან სახალისოც შეიძლება იყოს."}
{"text": "I've experienced it personally myself.\tმე თვითონაც გამოვცადე ეს."}
{"text": "I was injured all my life; then in my early 40s, I got rid of my shoes and my running ailments have gone away, too.\tმთელი ცხოვრება ტრავმები მაწუხებდა, სანამ 40-ოდე წლის ასაკში არ მოვიშორე ფეხსაცმელი და ჩემი სირბილთან დაკავშირებული პრობლემებიც გაქრა. ასე რომ შეიძლება ეს ყველასთვის სასარგებლო იყოს."}
{"text": "So hopefully it's something we can all benefit from.\tდა მე ძალიან ვაფასებ რომ თქვენ ბოლომდე მოისმინეთ მთელი ეს ისტორია."}
{"text": "I appreciate your listening to this story.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "Thanks very much.\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "What I thought I would do is I would start with a simple request.\tვიფიქრე რა უნდა გამეკეთებინა დავიწყებდი უბრალო თხოვნით"}
{"text": "I'd like all of you to pause for a moment, you wretched weaklings, and take stock of your miserable existence.\tყველა თქვენგანმა დააპაუზეთ ერთი წუთით თვენ უსუსურებო, და მიაქციეთ ყურადღება თქვენს საცოდავ არსებობას"}
{"text": "(Laughter) Now that was the advice that St. Benedict gave his rather startled followers in the fifth century.\t(სიცილი) ეს ის რჩევა იყო, რომელიც წმ. ბენედიქტმა მისცა მის მიმდევრებს მეხუთე საუკუნეში"}
{"text": "It was the advice that I decided to follow myself when I turned 40.\tეს ის რჩევა იყო, რომელსაც გადავწყვიტე რომ მე გავყოლოდი როცა 40 წლის გავხდი."}
{"text": "Up until that moment, I had been that classic corporate warrior -- I was eating too much, I was drinking too much, I was working too hard and I was neglecting the family.\tამ მომენტამდე, მე ვიყავი კლასიკური კორპორატიული მებრძლი ვჭამდი ზედმეტად ბევრს, ვსვამდი ბევრს, და ბევრს ვმუშაობდი , და უარვყოფდი ჩემს ოჯახს."}
{"text": "And I decided that I would try and turn my life around.\tდა გადავწყვიტე, რომ მეცადა და შემომებრუნებინა ჩემი ცხოვრება სხვა მხარეს,"}
{"text": "In particular, I decided I would try to address the thorny issue of work-life balance.\tკონკრეტულად კი, გადავწყვიტე, რომ მიმემართა უსიამოვნო საკითხისთვის - სამუშაოსა და პირადი ცხოვრების დასაბალანსებლად."}
{"text": "So I stepped back from the workforce, and I spent a year at home with my wife and four young children.\tასე რომ, გვერდზე გავდექი სამუშაო ძალიდან და გავატარე ერთი წელი სახლში ჩემს ცოლთან და შვილებთან ერთად"}
{"text": "But all I learned about work-life balance from that year was that I found it quite easy to balance work and life when I didn't have any work.\tმაგრამ სულ რაც შევისწავლე ამ ბალანსის შესახებ ამ ერთი წლის განმავლობაში იყო ის, რომ ძალიან მარტივია. დააბალანსო სამუშაო და ცხოვრება მაშინ, როდესაც არ გაქვს სამუშაო."}
{"text": "(Laughter) Not a very useful skill, especially when the money runs out.\t(სიცილი) არც თუ ისე პრაქტიკული თვისებაა. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ფული გამოგელევა"}
{"text": "So I went back to work, and I've spent these seven years since struggling with, studying and writing about work-life balance.\tასე, რომ მე დავუბრუნდი სამსახურს, და გავატარე 7 წელი სწავლაში სამუშაოსა და პირდი ცხოვრების დაბალანსების შესახებ წერაში."}
{"text": "And I have four observations I'd like to share with you today.\tმე მაქვს ოთხი დაკვირვება რომელიც მინდა დღეს გაგიზიაროთ."}
{"text": "The first is: if society's to make any progress on this issue, we need an honest debate.\tპირველი: თუ საზოგადოებას უნდა ამ საკითხთან დაკავშირებით პროგრესი განიცადოს, ჩვენ გვჭირდება გულახდილი დებატები"}
{"text": "But the trouble is so many people talk so much rubbish about work-life balance.\tმაგრამ, პრობლემა ის არის, რომ ამდენი ხალხი ლაპარაკობს ბევრ უაზრობას სამუშაო-პირადი ცხოვრების ბალანსის შესახებ."}
{"text": "All the discussions about flexi-time or dress-down Fridays or paternity leave only serve to mask the core issue, which is that certain job and career choices are fundamentally incompatible with being meaningfully engaged on a day-to-day basis with a young family.\tყველა დისკუსია დროის მოქნილობის თავისუფალი პარასკევის, ან მამაკაცთა დეკრეტის შესახებ ემსახურება მხოლოდ იმას, რომ შენიღბოს მთავარი საკითხი რაც არის ის, რომ კონკრეტული საქმე და კარიერული არჩევანი ფუნდამენტურად შეუთავსებელია, იმის შეძლებასთან, რომ თავიდან ბოლომდე ჩაერთო ყოველდღიურ ცხოვრებაში ახლად შექმნილ ოჯახთან."}
{"text": "Now the first step in solving any problem is acknowledging the reality of the situation you're in.\tპირველი ნაბიჯი პრობლემის გადაჭრისკენ არის ის, რომ გააცნობიერო რეალურად რა სიტუაციაში ხარ."}
{"text": "And the reality of the society that we're in is there are thousands and thousands of people out there leading lives of quiet, screaming desperation, where they work long, hard hours at jobs they hate to enable them to buy things they don't need to impress people they don't like.\tდღევანდელი საზოგადოების რეალობა არის ის, რომ ათასობით ადამიანი არსებობს, რომლებიც ცხოვრობენ წყნარი, სასოწარკვეთილი ცხოვრებით, სადაც ისინ მუშაობენ ხანგრძლივად, იმ სამსახურებში, რომლებიც ეზიზღებათ, იმისთვის, რომ ჰქონდეთ საშუალება, იყიდონ საგნები, რომლებიც არ სჭირდებათ, რომ შთაბეჭდილება მოახდინონ ადამიანებზე, რომლებიც არ მოსწონთ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) It's my contention that going to work on Friday in jeans and [a] T-shirt isn't really getting to the nub of the issue.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მე ვამტკიცებ, რომ პარასკევს სამსახურში ჯინსებით და მაისურით მისვლა არ ამოგვიხსნის აღნიშნულ პრობლემას."}
{"text": "(Laughter) The second observation I'd like to make is we need to face the truth that governments and corporations aren't going to solve this issue for us.\t(სიცილი) მეორე დაკვირვება, რომელიც მინდა წარმოგიდგინოთ არის ის, რომ თვალი უნდა გავუსწოროთ იმ სიმართლეს, რომ, ხელისუფლება და კორპორაციები ამ პრობლემას არ გადაგვიჭრიან."}
{"text": "We should stop looking outside.\tუნდა მოვრჩეთ გარეთ ყურებას,"}
{"text": "It's up to us as individuals to take control and responsibility for the type of lives that we want to lead.\tჩვენ, ინდივიდუალურმა პიროვნებებმა უნდა გავუწიოთ კონტროლი და ავიღოთ ვალდებულება იმ ცხოვრებისთვის, რომელიც ჩვენ გვინდა რომ გვქონდეს."}
{"text": "If you don't design your life, someone else will design it for you, and you may just not like their idea of balance.\tთუ თქვენ თვითონ არ გამოძერწავთ თქვენს ცხოვრებას, თქვენს მაგივრად ამას სხვა გააკეთებს, და თქვენ უბრალოდ, შეიძლება არ მოგეწონოთ როგორ დაგიბალანსებენ ისინი ცხოვრებას."}
{"text": "It's particularly important -- this isn't on the World Wide Web, is it? I'm about to get fired -- it's particularly important that you never put the quality of your life in the hands of a commercial corporation.\tეს ცალსახად მნიშვნელოვანია ეს ინტერნეტში, ხომ არ გამოქვეყნდება, არ გამათავისუფლონ სამსახურიდან -- ცალსახად მნიშვნელოვანია რომ თქვნი ცხოვრების ხარისხი არასოდეს ჩაუგდოთ კომერციულ კორპორაციას ხელში."}
{"text": "Now I'm not talking here just about the bad companies -- the \"abattoirs of the human soul,\" as I call them.\tეხლა მე მხოლოდ ცუდ კომპანიებზე არ ვსაუბრობ-- ადამიანის სულის სასაკლაოზე - როგორც მე ვიტყოდი."}
{"text": "(Laughter) I'm talking about all companies.\t(სიცილი) მე ვსაუბრობ ყველა კომპანიაზე"}
{"text": "Because commercial companies are inherently designed to get as much out of you [as] they can get away with.\tრადგან კომერციული კომპანიები არიან არსებითად შექმნილნი იმისთვის, რომ თქვენგან მიიღონ იმდენი რამდენიც შერჩებათ."}
{"text": "It's in their nature; it's in their DNA; it's what they do -- even the good, well-intentioned companies.\tეს მათ ბუნებრივად აქვთ, ეს მათი დე-ენ-ემის ნაწილია. ეს არის რასაც აკეთებენ -- კარგი, კეთილი ზრახვების მქონე კომპანიებიც კი."}
{"text": "On the one hand, putting childcare facilities in the workplace is wonderful and enlightened.\tერთის მხრივ, ბავშვთა მოვლის საშუალებების სამუშაო ადგილზე განთავსება გასაოცარია და კარგი სიახლეა."}
{"text": "On the other hand, it's a nightmare -- it just means you spend more time at the bloody office.\tმეორეს მხრივ, ეს კოშმარია. ეს იმას ნიშნავ, რომ თქვენ მეტ დროს თქვენს დამქანცველ ოფისში ატარებთ."}
{"text": "We have to be responsible for setting and enforcing the boundaries that we want in our life.\tჩვენ უნდა ვიყოთ პასუხისმგებლები იმ საზღვრების ჩამოყალიბებაზე და ბიძგის მიცემაზე, რომლებიც გვინდა რომ გვქონდეს ჩვენს ცხოვრებაში."}
{"text": "The third observation is we have to be careful with the time frame that we choose upon which to judge our balance.\tმესამე დაკვირვება არის ის, რომ უნდა ვიყოთ ფრთხილები იმ დროის შუალედის არჩევის დროს, რის მიხედვითაც ბალანსს ვადგენთ."}
{"text": "Before I went back to work after my year at home, I sat down and I wrote out a detailed, step-by-step description of the ideal balanced day that I aspired to.\tსანამ სამუშაოს დავუბრუნდებოდი, სახლში გატარებული ერთი წლის შემდეგ, დავჯექი და ჩამოვწერე დეტალური, სიტყვა-სიტყვითი აღწერა თუ როგორი მინდოდა ყოფილიყო ჩემი დაბალანსებული დღე რისკენაც მივისწრაფვოდი."}
{"text": "And it went like this: wake up well rested after a good night's sleep.\tდა დავიწყე ასე: გავიღვიძო კარგად დასვენებულმა კარგი ძილის შემდეგ."}
{"text": "Have sex.\tმქონდეს სექსი"}
{"text": "Walk the dog.\tგავასეირნო ძაღლი"}
{"text": "Have breakfast with my wife and children.\tვისაუზმო ჩემს ცოლთან და შვილებთან ერთად."}
{"text": "Have sex again.\tისევ სექსი."}
{"text": "(Laughter) Drive the kids to school on the way to the office.\t(სიცილი) წავიყვანო ჩემი შვილები სკოლაში გზად ოფისისკენ."}
{"text": "Do three hours' work.\tვიმუშავო სამი საათი"}
{"text": "Play a sport with a friend at lunchtime.\tვითამაშო სპორტული თამაშები მეგობართან ერთად ლანჩის დროს,"}
{"text": "Do another three hours' work.\tვიმუშავო კიდევ სამი საათი."}
{"text": "Meet some mates in the pub for an early evening drink.\tშევხვდე ჩემს მეგობრებს პაბში ადრიანი საღამოს სმისთვის."}
{"text": "Drive home for dinner with my wife and kids.\tმივიდე სახლში სადილისთვის ჩემს ცოლთან და შვილებთან ერთად."}
{"text": "Meditate for half an hour.\tნახევარი საათით მედიტაცია მქონდეს,"}
{"text": "Have sex.\tდა სექსი."}
{"text": "Walk the dog. Have sex again.\tგავასეირნო ძაღლი, კიდევ ერთი სექსი."}
{"text": "Go to bed.\tწავიდე დასაძინებლად."}
{"text": "(Applause) How often do you think I have that day?\t(აპლოდისმენტები) როგორ ფიქრობთ, რამდენად ხშირად მაქვს ასეთი დღე?"}
{"text": "(Laughter) We need to be realistic.\t(სიცილი) ჩვენ უნდა შევხედოთ ყველაფერს რეალისტურად."}
{"text": "You can't do it all in one day.\tამ ყველაფერს ერთ დღეში ვერ გააკეთებ."}
{"text": "We need to elongate the time frame upon which we judge the balance in our life, but we need to elongate it without falling into the trap of the \"I'll have a life when I retire, when my kids have left home, when my wife has divorced me, my health is failing, I've got no mates or interests left.\"\tუნდა განვაცრცოთ ის დროის მონაკვეთი, რომლის მიხედვითაც ჩვენი ცხოვრების ბალანსს ვადგენთ, მაგრამ ეს ისე უნდა გავაკეთოთ, რომ არ მოვექცეთ შემდეგი ფრაზის ხაფანგში: ”მე მექნება ცხოვრება მაშინ, როცა პენსიაზე გავალ”♫ როცა ჩემი შვილები წავლენ სახლიდან, როცა ცოლი გამშორდება და ჩემი ჯანმრთელობა შეირყევა, როცა არც მეგობრები და ინტერესები აღარ შემრჩება”"}
{"text": "(Laughter) A day is too short; \"after I retire\" is too long.\t(სიცილი) დღე ზედმეტად მოკლეაა ხოლო პენსიონერობისას, ზედმეტად გრძელი."}
{"text": "There's got to be a middle way.\tსადღაც უნდა იყოს შუალედი."}
{"text": "A fourth observation: We need to approach balance in a balanced way.\tმეოთხე დაკვირვება: უნდა მივუახლოვდეთ ბალანსს დაბალანსებული გზით."}
{"text": "A friend came to see me last year -- and she doesn't mind me telling this story -- a friend came to see me last year and said, \"Nigel, I've read your book.\tშარშან ჩემი მეგობარი მესტუმრა -- (მას არ აქვს პრობლემა ამ ისტორიის მოყოლაზე) და მითხრა ”ნაიჯელ, მე წავიკითხე შენი წიგნი"}
{"text": "And I realize that my life is completely out of balance.\tდა გავაანალიზე, რომ ჩემი ცხოვრება არის მთლიანად ამოვარდნილი ბალანსიდან."}
{"text": "It's totally dominated by work.\tის მთლიანად ჩემს სამსახურს უკავია."}
{"text": "I work 10 hours a day; I commute two hours a day.\tვმუშაობ 10 საათის განმავლობაში დღეში, 2 საათი გზას ვანდომებ,"}
{"text": "All of my relationships have failed.\tყველა ურთიერთობა ჩამეშალა."}
{"text": "There's nothing in my life apart from my work.\tჩემს ხოვრებაში არაფერია გარდა ჩემი სამუშაოსი."}
{"text": "So I've decided to get a grip and sort it out.\tასე რომ, გადავწყვიტე, რომ ეს ყველაფერი გავაკონტროლო და დავალაგო."}
{"text": "So I joined a gym.\"\tამიტომ, დავიწყე ვარჯიში (სავარჯიშო დარბაზში)"}
{"text": "(Laughter) Now I don't mean to mock, but being a fit 10-hour-a-day office rat isn't more balanced; it's more fit.\t(სიცილი) დაცინვას არ ვაპირებ, მაგრამ, 10 საათის განმავლობაში ოფისში გამხდარი წრუწუნასავით რბოლა, დაბალანსებას არ ნიშნავს."}
{"text": "(Laughter) Lovely though physical exercise may be, there are other parts to life -- there's the intellectual side; there's the emotional side; there's the spiritual side.\t(სიცილი) ფიზიკური ვარჯიში კი კარგი შეიძლება იყოს, მაგრამ ამ ცხოვრებას სხვა ბევრი მხარეც აქვს. ინტელექტუალური, ემოციური მხარე, სულიერი მხარე,"}
{"text": "And to be balanced, I believe we have to attend to all of those areas -- not just do 50 stomach crunches.\tდა დაბალანსებისთვის მჯერა, რომ უნდა მივიღოთ მონაწილეობა ყველა არსებულ სფეროში და არა 50 მუცლის ვარჯიში ვაკეთოთ."}
{"text": "Now that can be daunting.\tეს შეიძლება იყოს რთული."}
{"text": "Because people say, \"Bloody hell mate, I haven't got time to get fit.\tრადგან ხალხი ამბობს ”იმისთვისაც არ მაქვს დრო, რომ თავს მივხედო,"}
{"text": "You want me to go to church and call my mother.\"\tდა გინდათ, რომ ეკლესიაში წავიდე ან დედას დავურეკო?"}
{"text": "And I understand.\t!” მე მესმის მათი."}
{"text": "I truly understand how that can be daunting.\tმესმის, როგორი რთული შეიძლება იყოს ეს."}
{"text": "But an incident that happened a couple of years ago gave me a new perspective.\tმაგრამ, შემთხვევამ, რომელიც მოხდა რამდენიმე წლის წინ, დამანახა ახალი პერსპექტივა."}
{"text": "My wife, who is somewhere in the audience today, called me up at the office and said, \"Nigel, you need to pick our youngest son\" -- Harry -- \"up from school.\"\tჩემმა ცოლმა, რომელიც ეხლა სადღაც აქ არის, დამირეკა ოფისში და მითხრა ”ნაიჯელ, ჩვენი უმცროსი შვილი (ჰარი) უნდა წამოიყვანო სკოლიდან"}
{"text": "Because she had to be somewhere else with the other three children for that evening.\tჩემი ცოლი სადღაც სხვაგან უნდა წასულიყო დანარჩენ სამ ბავშვთან ერთად იმ საღამოს."}
{"text": "So I left work an hour early that afternoon and picked Harry up at the school gates.\tამიტომ, მე გამოვედი სამსახურიდან ერთი საათით ადრე და წამოვიყვანე ჰარი სკოლიდან."}
{"text": "We walked down to the local park, messed around on the swings, played some silly games.\tჩვენ ჩავისეირნეთ ადგილობრივი პარკისკენ, ვიკატავეთ საქანელებზე, ვითამაშეთ სულელური თამაშები,"}
{"text": "I then walked him up the hill to the local cafe, and we shared a pizza for two, then walked down the hill to our home, and I gave him his bath and put him in his Batman pajamas.\tშემდეგ მივედით ადგილობრივ კაფეში, და მივირთვით პიცა ჩაისთან ერთად, რის შემდეგაც ჩავისეირნეთ გორაკზე სახლამდე. შემდეგ იგი ვაბანავე, და ჩავაცვი ბეტმენის ღამის პერანგი."}
{"text": "I then read him a chapter of Roald Dahl's \"James and the Giant Peach.\"\tწავუკითხე ერთი თავი რონალდ დალის ”ჯეიმსი და გიგანტური ატამი” -დან"}
{"text": "I then put him to bed, tucked him in, gave him a kiss on his forehead and said, \"Goodnight, mate,\" and walked out of his bedroom.\tშემდეგ შვილი ჩავაწვინე საწოლში, ვაკოცე შუბლზე და ვუთხარი ”ძილინებისა, მეგობარო” და გამოვედი მისი საძინებლიდან."}
{"text": "As I was walking out of his bedroom, he said, \"Dad?\" I went, \"Yes, mate?\"\tამასობაში მან მითხრა: ”მამიკო?”, ვუპასუხე, ”დიახ, მეგობარო?”"}
{"text": "He went, \"Dad, this has been the best day of my life, ever.\"\t”მამიკო, ეს ჩემი საუკეთესო დღე იყო რაც კი ცხოვრებაში ოდესმე მქონია”"}
{"text": "I hadn't done anything, hadn't taken him to Disney World or bought him a Playstation.\tარც არაფერი გამიკეთებია არც დისნეიში წამიყვანია, არც პლეისტეიშენი მიყიდია მისთვის."}
{"text": "Now my point is the small things matter.\tამით იმის თქმა მინდა, რომ პატარ-პატარა ქცევებს მნიშვნელობა აქვს."}
{"text": "Being more balanced doesn't mean dramatic upheaval in your life.\tდაბალასებული ყოფნა არ ნიშნავს დრამატულ შემობრუნებას თქვენს ცხოვრებაში."}
{"text": "With the smallest investment in the right places, you can radically transform the quality of your relationships and the quality of your life.\tსულ მცირე ინვესტიციით საჭირო ადგილას, თქვენ შეგიძლიათ რადიკალუტად შეცვალოთ თქვენი ურთიერთობების ხარისხი და თქვენი ცხოვრების ხარისხი."}
{"text": "Moreover, I think, it can transform society.\tუფრო მეტიც, მე ვფიქრობ, ამას შეუძლია შეცვალოს საზოგადოება."}
{"text": "Because if enough people do it, we can change society's definition of success away from the moronically simplistic notion that the person with the most money when he dies wins, to a more thoughtful and balanced definition of what a life well lived looks like.\tრადგან, თუ საკმარისად ბევრი ხალხი გააკეთებს ამას, ჩვენ შევცვლით საზოგადოების მიერ წარმატების განსაზღვრებას სულელური მარტივი გაგებიდან, რომ ადამიანი, რომელსაც აქვს მეტი ფული, როცა კვდება, იმარჯვებს. უფრო ჭკვიანური, დაბალანსებული განსაზღვრებისკენ, თუ როგორი გამოიყურება კარგად განვლილი ცხოვრება."}
{"text": "And that, I think, is an idea worth spreading.\tდა მე ვფიქრობ, ეს არის ის აზრი, რაც უნდა გავავრცელოთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I admit that I'm a little bit nervous here because I'm going to say some radical things, about how we should think about cancer differently, to an audience that contains a lot of people who know a lot more about cancer than I do.\tუნდა ვაღიარო რომ ცოტათი ვნერვიულობ იმიტომ,რომ უნდა ვესაუბრო ძირეული საკითხების შესახებ, თუ როგორ უნდა ვიფიქროთ სიმსივნეზე განსხვავებულად, უამრავი ადამიანისაგან შემდგარ აუდიტორიას, რომელთაც ჩემზე მეტი იციან სიმსივნის შესახებ."}
{"text": "But I will also contest that I'm not as nervous as I should be because I'm pretty sure I'm right about this.\tთუმცა არც ისე ვნერვიულობ იმიტომ, რომ დარწმუნებული ვარ ჩემი სათქმელის სისწორეში."}
{"text": "(Laughter) And that this, in fact, will be the way that we treat cancer in the future.\t(სიცილი) და ფაქტიურად ეს იქნება გზა,რომლითაც განვკურნავთ სიმსივნეს მომავალში."}
{"text": "In order to talk about cancer, I'm going to actually have to -- let me get the big slide here.\tიმისათვის რომ ვისაუბროთ სიმსივნეზე, მე უნდა... მოდი სლაიდს გაჩვენებთ."}
{"text": "First, I'm going to try to give you a different perspective of genomics.\tპირველ რიგში, მინდა დაგანახოთ გენომიკების განსხვავებული პერსპექტივა."}
{"text": "I want to put it in perspective of the bigger picture of all the other things that are going on -- and then talk about something you haven't heard so much about, which is proteomics.\tმინდა, რომ პერსპექტივაში გვაძლევდეს დიდ სურათს იმ ყველაფრისა, რაც ხდება... და შემდეგ ვისაუბრო პროტეომიკების შესახებ, რაზეც ბევრი არ გსმენიათ."}
{"text": "Having explained those, that will set up for what I think will be a different idea about how to go about treating cancer.\tამის ახსნა წარმოაჩინებს იმას, რასაც მე მივიჩნევ განსხვავებულ იდეად სიმსივნის განკურნებაში."}
{"text": "So let me start with genomics.\tმოდით გენომიკებით დავიწყებ."}
{"text": "It is the hot topic.\tპოპულარული თემაა."}
{"text": "It is the place where we're learning the most.\tრომლის საშუალებითაც ყველაზე მეტს შევისწავლით."}
{"text": "This is the great frontier.\tმოწინავე საკითხია,"}
{"text": "But it has its limitations.\tრომელსაც აქვს თავისი საზღვრები."}
{"text": "And in particular, you've probably all heard the analogy that the genome is like the blueprint of your body, and if that were only true, it would be great, but it's not.\tალბათ ყველას გსმენიათ ანალოგია რომ გენომი ორგანიზმის პროგრამაა. და ეს რომ ჭეშმარიტება იყოს, ბრწყინვალე იქნება. მაგრამ არ არის."}
{"text": "It's like the parts list of your body.\tგენომი თქვენი ორგანიზმის ნაწილების ჩამონათვლის მსგავსია."}
{"text": "It doesn't say how things are connected, what causes what and so on.\tვერ ხსნის იმას, თუ როგორ არიან ეს ნაწილები დაკავშირებულნი. რას რა იწვევს და ა.შ."}
{"text": "So if I can make an analogy, let's say that you were trying to tell the difference between a good restaurant, a healthy restaurant and a sick restaurant, and all you had was the list of ingredients that they had in their larder.\tასე, რომ თუ შევეცდები ანალოგის მოყვანას, წარმოვიდგინოთ რომ უნდა განვასხვაოთ კარგი, კანსაღი და ცუდი რესტორანი იმ ინგრედიენტების ჩამონათვლის მიხედვით, რაც მათ საწყობში აქვთ"}
{"text": "So it might be that, if you went to a French restaurant and you looked through it and you found they only had margarine and they didn't have butter, you could say, \"Ah, I see what's wrong with them.\tანუ თუ თქვენ წახვალთ ფრანგულ რესტორანში და აღმოაჩენთ რომ მათ აქვთ მხოლოდ მარგარინი, კარაქი კი - არა, შეგიძლიათ თქვათ:'' აჰა, ვხვდები რაშიც არის პრობლემა."}
{"text": "I can make them healthy.\"\tმე შემიძლია გამოვასწორო ეს.\""}
{"text": "And there probably are special cases of that.\tდა, ალბათ, ამის განსაკუთრებული საშუალებებიც არის."}
{"text": "You could certainly tell the difference between a Chinese restaurant and a French restaurant by what they had in a larder.\tთქვენ შეგიძლიათ თავისუფლად განასხვავოთ ჩინური და ფრანგული რესტორნები იმითი, თუ რა აქვთ საწყობში."}
{"text": "So the list of ingredients does tell you something, and sometimes it tells you something that's wrong.\tე.ი. ინგრედიენტების სია ნამდვილად გაძლევთ რაგაც ინფორმაციას. და ზოგჯერ გატყობინებთ რომ რაღაც არასწორია."}
{"text": "If they have tons of salt, you might guess they're using too much salt, or something like that.\tმაგ: თუ აქვთ ტონობით მარილი, შეგიძლიათ დაასკვნათ, რომ ზედმეტად მარილიან კერძებს ამზადებენ."}
{"text": "But it's limited, because really to know if it's a healthy restaurant, you need to taste the food, you need to know what goes on in the kitchen, you need the product of all of those ingredients.\tმაგრამ ესეც შემოსაზღვრულია: იმისათვის, რომ გაარკვიო ჯანსაღი რესტორანია თუ არა, უნდა გასინჯო საკვები, უნდა იცოდე რა ხდება მათ სამზარეულოში, და რა შედეგს გაძლევს ინგრედიენტების ნარევი."}
{"text": "So if I look at a person and I look at a person's genome, it's the same thing.\tანუ თუ შევხედავ პიროვნებას და აგრეთვე მის გენომს, ერთი და იგივეა."}
{"text": "The part of the genome that we can read is the list of ingredients.\tგენომის ის ნაწილი, რომლის ამოკითხვაც შეგვიძლია, არის ინგრედიენტების ჩამონათვალი."}
{"text": "And so indeed, there are times when we can find ingredients that [are] bad.\tდა ზუსტად, ზოგჯერ არის, რომ ვპოულობთ ინგრედიენტებს, რომლებიც ცუდია."}
{"text": "Cystic fibrosis is an example of a disease where you just have a bad ingredient and you have a disease, and we can actually make a direct correspondence between the ingredient and the disease.\tფიბროზული კისტა არის მაგალითი, როდესაც გაქვთ ცუდი ინგრედიენტები და , შესაბამისად, დაავადებაც. და ჩვენ შეგვიძლია პირდაპირ დავაკავშიროთ ინგრედიენტები და დაავადება."}
{"text": "But most things, you really have to know what's going on in the kitchen, because, mostly, sick people used to be healthy people -- they have the same genome.\tმაგრამ ხშირ შემთხვევებში, საჭიროა სამზარეულოში შეხედვა იმიტომ, რომ დაავადებულ ადამიანთა უმრავლესობა ჯანმრთელი იყო... მათი გენომი არ შეცვლილა."}
{"text": "So the genome really tells you much more about predisposition.\tანუ გენომი, ფაქტიურად, შეიცავს სავარაუდო ინფორმაციას."}
{"text": "So what you can tell is you can tell the difference between an Asian person and a European person by looking at their ingredients list.\tანუ თქვენ მხოლოდ შეგიძლიათ აღნიშნოთ განსხვავება აზიელ და ევროპელ ადამიანებს შორის მათი შემადგენელი ინგრედიენტების საფუძველზე."}
{"text": "But you really for the most part can't tell the difference between a healthy person and a sick person -- except in some of these special cases.\tმაგრამ, ხშირ შემთხვევაში, ვერ განასხვავებთ ჯანმრთელ და ავადმყოფ ადამიანს ერთმანეთისგან... განსაკუთრებული შემთხვევების გარდა."}
{"text": "So why all the big deal about genetics?\tმაშინ რას გვაძლევს გენეტიკა."}
{"text": "Well first of all, it's because we can read it, which is fantastic.\tნუ,პირველ რიგში, ჩვენ შეგვიძლია მისი ამოკითხვა, რაც შესანიშნავი და"}
{"text": "It is very useful in certain circumstances.\tძალიან სასარგებლოა გარკვეულ შემთხვევებში."}
{"text": "It's also the great theoretical triumph of biology.\tდა აგრეთვე დიდი თეორიული ტრიუმფია ბიოლოგიაში."}
{"text": "It's the one theory that the biologists ever really got right.\tეს ერთ-ერთი თეორიაა, რომელიც ბიოლოგებმა სწორად ამოხსნეს."}
{"text": "It's fundamental to Darwin and Mendel and so on.\tეს დარვინისა და მენდელის მონაპოვრის გაგრძელებაა."}
{"text": "And so it's the one thing where they predicted a theoretical construct.\tდა ეს ერთი შემთხვევაა,სადაც მათ თეორიული კონსტრუქცია იწინასწარმეტყველეს."}
{"text": "So Mendel had this idea of a gene as an abstract thing, and Darwin built a whole theory that depended on them existing, and then Watson and Crick actually looked and found one.\tმენდელს გენი წარმოედგინა როგორც აბსტრაქტული საგანი. დარვინმა მთელი თეორია ააგო, რომელიც გენების არსებობაზე იყო დამოკიდებული. შემდეგ უოტსონმა და კრიკმა აღმოაჩინეს ისინი."}
{"text": "So this happens in physics all the time.\tასეთი რამ ფიზიკაში მუდმივად ხდება."}
{"text": "You predict a black hole, and you look out the telescope and there it is, just like you said.\tთქვენ წინასწარმეტყველებთ შავი ხვრელის არსებობას, იხედებით ტელესკოპით და პოულობთ მას."}
{"text": "But it rarely happens in biology.\tმაგრამ ასე იშვიათად ხდება ბიოლოგიაში."}
{"text": "So this great triumph -- it's so good, there's almost a religious experience in biology.\tამიტომაც არის ეს ტრიუმფი... თითქოს რელიგიური გამოცდილებაა ბიოლოგიაში."}
{"text": "And Darwinian evolution is really the core theory.\tდარვინის ევოლუცია ფუნდამენტური თეორიაა."}
{"text": "So the other reason it's been very popular is because we can measure it, it's digital.\tდა სხვა მიზეზი, რამაც მისი პოპულარობა განაპირობა არის ის, რომ ჩვენ შეგვიძლია გავზომოთ."}
{"text": "And in fact, thanks to Kary Mullis, you can basically measure your genome in your kitchen with a few extra ingredients.\tდა ფაქტიურად, კერი მულისის წყალობით, თქვენ შეგიძლიათ გაზობოთ გენომი თქვენივე სამზარეულოში რამდენიმე ინგრედიენტის დამატებით."}
{"text": "So for instance, by measuring the genome, we've learned a lot about how we're related to other kinds of animals by the closeness of our genome, or how we're related to each other -- the family tree, or the tree of life.\tგენომის განსაზღვრით დავადგინეთ ჩვენი კავშირი სხვა ცხოველებთან, გენეტიკური სიახლოვე, ან როგორ ვენათესავებით ერთმანეთს – ოჯახის ხე, ან სიცოცხლის ხე."}
{"text": "There's a huge amount of information about the genetics just by comparing the genetic similarity.\tუამრავი ინფორმაციის მოპოვება შეგიძლიათ გენეტიკური მასალის უბრალო შედარებით."}
{"text": "Now of course, in medical application, that is very useful because it's the same kind of information that the doctor gets from your family medical history -- except probably, your genome knows much more about your medical history than you do.\tეხლა, სამედიცინო აპლიკაციებში, ეს ძალიან სასარგებლოა, იმიტომ, რომ იმავე სახის ინფორმაციას წარმოადგენს, რასაც ექიმი იღებს ოჯახის წევრებისგან... ალბათ, თქვენმა გენომმა უფრო მეტი იცის თქვენი სამედიცინო ისტორიის შესახებ, ვიდრე თქვენ,"}
{"text": "And so by reading the genome, we can find out much more about your family than you probably know.\tამიტომ მისი გაშიფვრით შევძლებთ იმაზე მეტის გარკვევას, რაც თქვენთვისაა ცნობილი."}
{"text": "And so we can discover things that probably you could have found by looking at enough of your relatives, but they may be surprising.\tანუ ჩვენ შევძლებთ აღმოვაჩინოთ ის, რასაც ალბათ თქვენ იპოვიდით ნათესავების დათვალიერებით. მაგრამ შეიძლება გამაოგნებელიც კი იყოს."}
{"text": "I did the 23andMe thing and was very surprised to discover that I am fat and bald.\tმე გავიკეთე 23andMe(გენეტიკური ტესტი) და გაკვირვებული დავრჩი აღმოჩენით რომ თურმე მსუქანი და მელოტი ვარ."}
{"text": "(Laughter) But sometimes you can learn much more useful things about that.\t(სიცილი) მაგრამ ზოგჯერ შეგიძლიათ გაცილებით უფრო საჭირო ინფორმაცია აღმოაჩინოთ."}
{"text": "But mostly what you need to know, to find out if you're sick, is not your predispositions, but it's actually what's going on in your body right now.\tმაგრამ ხშირ შემთხვევაში იმის გასარკვევად ხარ თუ არა ავად არ არის საკმარისი მხოლოდ მიდრეკილებების ცოდნა, არამედ ის თუ რა ხდება თქვენს ორგანიზმში ამ წუთს."}
{"text": "So to do that, what you really need to do, you need to look at the things that the genes are producing and what's happening after the genetics, and that's what proteomics is about.\tამისათვის, საჭიროა იმათზე დაკვირვება, რასაც გენომი აპროდუცირებს და რაც ხდება გენეტიკის შემდეგ. და აი სად გვჭირდება პროტეომიკები."}
{"text": "Just like genome mixes the study of all the genes, proteomics is the study of all the proteins.\tისევე,როგორც გენომი მოსაზღვრავს ყველა გენს, ასევე პროტეომიკები ყველა პროტეინის შესახებ ინფორმაციას."}
{"text": "And the proteins are all of the little things in your body that are signaling between the cells -- actually, the machines that are operating -- that's where the action is.\tდა პროტეინები არიან პატარა ქმნილებები, რომლებიც უჯრედებს შორის სიგნალს გადასცემენ... ფაქტიურად მოფუნქციონირე მანქანები არიან. სწორედ აქ ხდება მოქმედება."}
{"text": "Basically, a human body is a conversation going on, both within the cells and between the cells, and they're telling each other to grow and to die, and when you're sick, something's gone wrong with that conversation.\tჩვეულებრივ, ადამიანის ორგანიზმში მიმდინარეობს განუწყვეტელი საუბარი უჯრედებს შორის, რომლებიც ერთმანეთს ეუბნებიან გაიზარდნონ ან მოკვდნენ. და როდესაც ავად ხართ, ეს საუბრები არასწორად მიმდინარეობს."}
{"text": "And so the trick is -- unfortunately, we don't have an easy way to measure these like we can measure the genome.\tსაქმე ის არის რომ, საუბედუროდ, ჩვენ არ შეგვიძლია ეს ყველაფერი განვსაზღვროთ ისევე, როგორც გენომის შემთხვევაში."}
{"text": "So the problem is that measuring -- if you try to measure all the proteins, it's a very elaborate process.\tპრობლემა ის არის რომ... თუ შეეცდებით ყველა პროტეინის ამოცნობას, ეს ძალიან რთული პროცესია,"}
{"text": "It requires hundreds of steps, and it takes a long, long time.\tასობით საფეხურისგან შემდგარი, რასაც დიდი დრო სჭირდება."}
{"text": "And it matters how much of the protein it is.\tეს დამოკიდებულია აგრეთვე პროტეინის რაოდენობაზე."}
{"text": "It could be very significant that a protein changed by 10 percent, so it's not a nice digital thing like DNA.\tმისი 10%_ით ცვლილებაც კი შეიძლება მნიშვნელოვანი იყოს, ანუ არც ისე კარგი ციფრია როგორც დნმ_ის შენთხვევაში."}
{"text": "And basically our problem is somebody's in the middle of this very long stage, they pause for just a moment, and they leave something in an enzyme for a second, and all of a sudden all the measurements from then on don't work.\tფაქტიურად პრობლემა ისაა, რომ ვთქვათ ვიღაც ამ ხანგრძლივი პროცესის შუაშია, ისვენებს ცოტა ხნით, და ტოვებს რამეს ენზიმთან ერთად რამდენიმე წამით, და უეცრად ყველა გამოთვლა, ამის შემდეგ, აღარ მუშაობს."}
{"text": "And so then people get very inconsistent results when they do it this way.\tდა ხალხი იღებს შეუსაბამო პასუხებს მსგავსი გამოთვლებისას."}
{"text": "People have tried very hard to do this.\tმეცნიერები ბევრს შრომობენ ამისთვის."}
{"text": "I tried this a couple of times and looked at this problem and gave up on it.\tმეც რამდენჯერმე ვცადე და ბოლოს დავნებდი."}
{"text": "I kept getting this call from this oncologist named David Agus.\tმე ხშირად მირეკავდა ონკოლოგი სახელად დევიდ აგუსი."}
{"text": "And Applied Minds gets a lot of calls from people who want help with their problems, and I didn't think this was a very likely one to call back, so I kept on giving him to the delay list.\tApplied Minds_ს უამრავი ზარი შედის ადამიანებისგან, რომლებიც დახმარებას ითხოვენ, და არ მეგონა რომ ღირდა მეპასუხა, ამიტომ არ ვიღებდი ყურმილს."}
{"text": "And then one day, I get a call from John Doerr, Bill Berkman and Al Gore on the same day saying return David Agus's phone call.\tდა ერთ დღეს, მირეკავდნენ ჯონ დოერი, ბილ ბერკმანი და ალ გორი, მთხოვდნენ დავკავშირებოდი დევიდ აგუსს."}
{"text": "(Laughter) So I was like, \"Okay. This guy's at least resourceful.\"\t(სიცილი) გავიფიქრე, \"კარგი, მოხერხებული ბიჭი ყოფილა.\""}
{"text": "(Laughter) So we started talking, and he said, \"I really need a better way to measure proteins.\"\t(სიცილი) და ჩვენი დიალოგიც შედგა. და მან მითხრა, \" უკეთესი გზა მჭირდება პროტეინების განსაზღვრისა.\""}
{"text": "I'm like, \"Looked at that. Been there.\tრომელიც, ჩემი აზრით,"}
{"text": "Not going to be easy.\"\tარ იქნებოდა ადვილი."}
{"text": "He's like, \"No, no. I really need it.\tმან კი დაიჟინა,რომ აუცილებლად უნდა ეპოვნა,"}
{"text": "I mean, I see patients dying every day because we don't know what's going on inside of them.\tრადგან ყოველდღიურად იღუპებოდნენ პაციენტები იმიტომ, რომ ვერ ადგენდნენ თუ რა ხდებოდა მის ორგანიზმში."}
{"text": "We have to have a window into this.\"\tსაჭირო იყო სპეციალური გზის მოძებნა."}
{"text": "And he took me through specific examples of when he really needed it.\tდა მანაც მაჩვენა და განმიმარტა მაგალითები, როდესაც განსაკუთრებით ჭირდებოდა."}
{"text": "And I realized, wow, this would really make a big difference, if we could do it, and so I said, \"Well, let's look at it.\"\tდა მეც მივხვდი, რომ ამას შეიძლება დიდი ცვლილება მოჰყოლოდა, თუ, რა თქმა უნდა, შევძლებდით. და მეც დავთანხმდი ერთად მუშაობაზე."}
{"text": "Applied Minds has enough play money that we can go and just work on something without getting anybody's funding or permission or anything.\tApplied Minds_ს საკმარისი თანხა აქვს, რათა ვიმუშაოთ სურვილისამებრ ვინმეს დაფინანსების მოლოდინის გარეშეც."}
{"text": "So we started playing around with this.\tასე რომ ჩვენც დავიწყეთ ამ თემაზე მუშაობა."}
{"text": "And as we did it, we realized this was the basic problem -- that taking the sip of coffee -- that there were humans doing this complicated process and that what really needed to be done was to automate this process like an assembly line and build robots that would measure proteomics.\tმუშაობის პროცესში მივხვდით თუ რაც იყო პრობლემა... ყავის პატარა ყლუპი... აქამდე ადამიანები აკეთებდენენ ამ ჩახლართულ პროცესს, და საჭირო იყო პროცესის ავტომატიზირებულ რეჟიმზე გადაყვანა, და რობოტების აგება, რომლებიც გაზომავდნენ პროტეომიკებს."}
{"text": "And so we did that, and working with David, we made a little company called Applied Proteomics eventually, which makes this robotic assembly line, which, in a very consistent way, measures the protein.\tდა ჩვენ შევძელით ეს. დავიდთან ერთად შევქმენით მცირე კომპანია სახელად Applied Proteomics რომელიც ამზადებს რობოტების საამწყობო კონვეიერს, რის საშუალებითაც იზომება პროტეინები."}
{"text": "And I'll show you what that protein measurement looks like.\tმეც განახებთ თუ როგორ გამოიყურება ეს პროცესი."}
{"text": "Basically, what we do is we take a drop of blood out of a patient, and we sort out the proteins in the drop of blood according to how much they weigh, how slippery they are, and we arrange them in an image.\tძირითადად, რასაც ჩვენ ვაკეთბთ არის ის რომ ვიღებთ სისხლის წვეთს რომელიმე პაციენტიდან, გადავარჩევთ პროტეინებს სისხლის წვეთში მათი წონის, და სხვა თვისებების მიხედვით და ვიღებთ კონკრეტულ სურათს,"}
{"text": "And so we can look at literally hundreds of thousands of features at once out of that drop of blood.\tსადაც ზედმიწევნით ჩანს ასობით ათასი მოლეკულა ერთ ფონზე სისხლის წვეთიდან."}
{"text": "And we can take a different one tomorrow, and you will see your proteins tomorrow will be different -- they'll be different after you eat or after you sleep.\tდა ჩვენ შეგვიძლია სხვა სინჯის აღება მეორე დღეს, და პროტეინულ განსხვავებაზე დაკვირვება... სურათი შეიცვლება ჭამისა ან/და ძილის შემდეგ."}
{"text": "They really tell us what's going on there.\tისინი ნამდვილად გვატყობინებენ თუ რა ხდება ორგანიზმში."}
{"text": "And so this picture, which looks like a big smudge to you, is actually the thing that got me really thrilled about this and made me feel like we were on the right track.\tდა ეს სურათი, რომელიც შეიძლება დიდ ლაქად მოგეჩვენოთ, ფაქტიურად არის ის რამაც მღელვარება შემმატა და მაგრძნობინა რომ სწორ გზაზე ვდგევართ."}
{"text": "So if I zoom into that picture, I can just show you what it means.\tთუ გავადიდებ ამ სურათს, შემიძლია გაჩვენოთ რას ნიშნავს."}
{"text": "We sort out the proteins -- from left to right is the weight of the fragments that we're getting, and from top to bottom is how slippery they are.\tმარცხნიდან მარჯვნივ აღრიცხულია პროტეინები წონის მიხედვით, ზემოდან ქვემოთ კი - რამდენად სრიალა."}
{"text": "So we're zooming in here just to show you a little bit of it.\tუფრო გავადიდებ რომ უკეთესად გაჩვენოთ."}
{"text": "And so each of these lines represents some signal that we're getting out of a piece of a protein.\tე.ი. თითოეული ხაზი წარმოადგენს პროტეინის ნაწილისაგან მიგებულ სიგნალს."}
{"text": "And you can see how the lines occur in these little groups of bump, bump, bump, bump, bump.\tდა თქვენ ხედავთ თუ როგორ წარმოიქმნება ხაზები ამ პატარა ჯგუფებში: bump, bump, bump, bump, bump"}
{"text": "And that's because we're measuring the weight so precisely that -- carbon comes in different isotopes, so if it has an extra neutron on it, we actually measure it as a different chemical.\tეს იმიტომ, რომ ჩვენ ვზომავთ მასას ისეთი სიზუსტით, რომ... ნახშირბადი არსებობს სხვადასხვა იზოტოპების სახით, და თუ მას აქვს ზედმეტი ნეიტრონი, ჩვენ აღვრიცხავთ მას როგორც განსხვავებულ ნივთიერებას."}
{"text": "So we're actually measuring each isotope as a different one.\tანუ იზოტოპები განსხვავებულ ელემენტებად გამოისახება."}
{"text": "And so that gives you an idea of how exquisitely sensitive this is.\tშეიძლება შეგექმნათ შთაბეჭდილება თუ რამდენად დახვეწილი სისტემაა."}
{"text": "So seeing this picture is sort of like getting to be Galileo and looking at the stars and looking through the telescope for the first time, and suddenly you say, \"Wow, it's way more complicated than we thought it was.\"\tამ სურათის ხილვა ემსგავსება გალილეოს ადგილას ყოფნას, თითქოს ვარსკვლავებს პირველად აკვირდებოდეთ ტელესკოპის საშუალებით, და უცბათ ამბობთ, ''გაცილებით უფრო რთულია, ვიდრე ვფიქრობდი.''"}
{"text": "But we can see that stuff out there and actually see features of it.\tმაგრამ ჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ ის საკუთარი მახასიათებლებით."}
{"text": "So this is the signature out of which we're trying to get patterns.\tანუ ეს ხელმოწერაა, რომლისგანაც ვცდილობთ ნიმუშის შექმნას."}
{"text": "So what we do with this is, for example, we can look at two patients, one that responded to a drug and one that didn't respond to a drug, and ask, \"What's going on differently inside of them?\"\tრასაც ჩვენ ვაკეთებთ არის ის, რომ, მაგალითად, ჩვენ შეგვიძლია შევხედოთ ორ პაციენტს, კონკრეტული წამლის მიმართ რეაგირების მიხედვით არამსგავსს, და ვიკითხოთ,''რა ხდება განსხვავებული მათ ორგანიზმში?\""}
{"text": "And so we can make these measurements precisely enough that we can overlay two patients and look at the differences.\tჩვენ შეგვიძლია საკმარისად ზუსტად გავზომოთ და დავაკვირდეთ მათ შორის განსხვავებას."}
{"text": "So here we have Alice in green and Bob in red.\tაი ჩვენ გვყავს ანეტა მწავნედ და ბეშქენი წითლად შეღებილი."}
{"text": "We overlay them. This is actual data.\tეს მზა მონაცემებია."}
{"text": "And you can see, mostly it overlaps and it's yellow, but there's some things that just Alice has and some things that just Bob has.\tროგორც ხედავთ, ძირითადად ერთმანეთს გადაფარავს და ყვითელია, მაგრამ მაინც არის რაღაც, რაც მხოლოდ ანეტას, ან მხოლოდ ბეშქენს გააჩნია."}
{"text": "And if we find a pattern of things of the responders to the drug, we see that in the blood, they have the condition that allows them to respond to this drug.\tდა თუ ვიპოვეთ მოდელი იმისა რაც რეაგირებს წამალზე ჩვენ დავინახავთ რომ სისხლში, მათ აქვთ პირობები, რომლის საშუალებითაც კონკრეტულ წამალზე გვაძლევენ რეაქციას."}
{"text": "We might not even know what this protein is, but we can see it's a marker for the response to the disease.\tჩვენ შეიძლება არც კი ვიცოდეთ რომელი პროტეინია ეს, მაგრამ ჩვენ ვხედავთ მის მარკერს, რომელიც რეაგირებს დაავადებაზე."}
{"text": "So this already, I think, is tremendously useful in all kinds of medicine.\tვფიქრობ, რომ ამას უკვე დიდი გამოყენებითი პოტენციალი აქვს მედიცინაში."}
{"text": "But I think this is actually just the beginning of how we're going to treat cancer.\tმაგრამ, ამავე დროს, ეს მხოლოდ დასაწყისია იმისა, თუ როგორ განვკურნავთ სიმსივნეს."}
{"text": "So let me move to cancer.\tმოდით გადავალ სიმსივნეზე."}
{"text": "The thing about cancer -- when I got into this, I really knew nothing about it, but working with David Agus, I started watching how cancer was actually being treated and went to operations where it was being cut out.\tრაც შეეხება მას... როცა პროექტში ჩავერთე, ბევრი არაფერი ვიცოდი მის შესახებ, უბრალოდ დევიდ აგუსთან მუშაობისას ვაკვირდებოდი როგორ კურნავდნენ და ოპერაციისას როგორ კვეთდნენ სიმსივნეს."}
{"text": "And as I looked at it, to me it didn't make sense how we were approaching cancer, and in order to make sense of it, I had to learn where did this come from.\tპირადად ჩემთვის, დიდი მნიშვნელობა არ ჰქონდა თუ რა კუთხიდან მივუახლოვდებოდით სიმსივნეს. ამისათვის უნდა გაგვერკვია სიმსივნის წარმოშობის მიზეზები."}
{"text": "We're treating cancer almost like it's an infectious disease.\tჩვენ ვკურნავთ სიმსივნეს თითქოს ინფექციური დაავადება იყოს,"}
{"text": "We're treating it as something that got inside of you that we have to kill.\tთითქოს ისეთი რამე შეგვეყარა ორგანიზმში, რაც აუცილებლად უნდა მოიკლას"}
{"text": "So this is the great paradigm.\tეს კი დიდი პარადიგმაა."}
{"text": "This is another case where a theoretical paradigm in biology really worked -- was the germ theory of disease.\tეს ის შემთხვევაა, როცა თეორიულმა პარადიგმამ ბიოლოგიაში იმუშავა... დაავადების ემბრიონალური თეორია."}
{"text": "So what doctors are mostly trained to do is diagnose -- that is, put you into a category and apply a scientifically proven treatment for that diagnosis -- and that works great for infectious diseases.\tყველაზე ხშირად რასაც ექიმები აკეთებენ არის დაავადების დიაგნოზირება... შესაბამისი კატეგორიის მინიჭება... და მეცნიერულად გამართლებული მკურნალობის სისტემის დანიშვნა. ეს კი ბრწყინვალედ მუშაობს ინფექციური დაავადებებისას.."}
{"text": "So if we put you in the category of you've got syphilis, we can give you penicillin.\tანუ თუ დაგიდგინეს რომ გაქვთ სიფილისი, დაგინიშნავენ პენიცილინს."}
{"text": "We know that that works.\tვიცით რომ ის იმოქმედებს."}
{"text": "If you've got malaria, we give you quinine or some derivative of it.\tთუ მალარია, მაშინ ქინაქინს. ან რაიმე სხვა საშუალებას."}
{"text": "And so that's the basic thing doctors are trained to do, and it's miraculous in the case of infectious disease -- how well it works.\tდა ეს არის ის,რის კეთებაშიც ექიმები გაწაფულნი არიან. და ნამდვილად სასწაულებრივია ინფექციური დაავადების შემთხვევაში რამდენად კარგად მუშაობს."}
{"text": "And many people in this audience probably wouldn't be alive if doctors didn't do this.\tდა ,ალბათ, ამ აუდიტორიიდან უმრავლესობა არც იქნებოდა ცოცხალი ექიმები ამას რომ არ აკეთებდნენ."}
{"text": "But now let's apply that to systems diseases like cancer.\tმაგრამ მოდი ეხლა იგივე დავუკავშიროთ სიმსივნეს."}
{"text": "The problem is that, in cancer, there isn't something else that's inside of you.\tპრობლემა ის არის, რომ სიმსივნის შემთხვევაში, არაფერი ზედმეტი არ არის თქვენს ორგანიზმში."}
{"text": "It's you; you're broken.\tპირიქით, შენი კუთვნილია დაზიანებული."}
{"text": "That conversation inside of you got mixed up in some way.\tროგორღაც უჯრედშორისი საუბრები აირია."}
{"text": "So how do we diagnose that conversation?\tდა როგორ ამოვიცნობთ ამ საუბრებს?"}
{"text": "Well, right now what we do is we divide it by part of the body -- you know, where did it appear? -- and we put you in different categories according to the part of the body.\tდღესდღეისობით ჩვენ ვყოფთ მას სხეულის ნაწილების მიხედვით, ანუ სად არის კერა, და შემდეგ მოგაკუთნებთ შესაბამის კატეგორიას მდებარეობის მიხედვით."}
{"text": "And then we do a clinical trial for a drug for lung cancer and one for prostate cancer and one for breast cancer, and we treat these as if they're separate diseases and that this way of dividing them had something to do with what actually went wrong.\tშემდეგ ვიღებთ კლინიკურ სინჯებს ფილტვის კიბოს, პროსტატასა და მკერდის კიბოსათვის, და ვმკურნალობთ მათ როგორც განსხვავებულ დაავადებებს, და მათი დაყოფის ეს გზა კავშირშია იმასთან, რაც არასწორად მიმდინარეობს."}
{"text": "And of course, it really doesn't have that much to do with what went wrong because cancer is a failure of the system.\tდა რა თქმა უნდა, დიდს არაფერს უკეთებს იმას, რაც არასწორად მიმდინარეობს. იმიტომ, რომ სიმსივნე იგივე მოშლილი სისტემაა."}
{"text": "And in fact, I think we're even wrong when we talk about cancer as a thing.\tდა,ფაქტიურად არასწორები ვართ, როცა სიმსივნეს რამედ აღვიქვამთ."}
{"text": "I think this is the big mistake.\tვფიქრობ რომ ეს დიდი შეცდომაა."}
{"text": "I think cancer should not be a noun.\tსიმსივნე არ უნდა იყოს არსებითი სახელი,"}
{"text": "We should talk about cancering as something we do, not something we have.\tის უნდა გავიაზროთ როგორც პროცესი, ის, რაც ხდება, და არა ის, რაც გვაქვს."}
{"text": "And so those tumors, those are symptoms of cancer.\tდა კიბოც სიმსივნის სიმპტომებია."}
{"text": "And so your body is probably cancering all the time, but there are lots of systems in your body that keep it under control.\tპროცესი \"სიმსივნე\" ,ალბათ, გამუდმებით მიმდინარეობს. მაგრამ ორგანიზმში უამრავი სისტემაა, რომელიც აკონტროლებს მას."}
{"text": "And so to give you an idea of an analogy of what I mean by thinking of cancering as a verb, imagine we didn't know anything about plumbing, and the way that we talked about it, we'd come home and we'd find a leak in our kitchen and we'd say, \"Oh, my house has water.\"\tანალოგის საშუალებით უკეთესად გაგაგებინებთ რასაც ვგულისხმობ, როცა ვიყენებ \"სიმსივნეს\" როგორც ზმნას. წარმოვიდგინოთ არაფერი ვიცით წყალსადენის საქმის შესახებ, და თუ როგორ ვსაუბრობდით მასზე. დავუშვათ სამზარეულოში წყალი წვეთავს, ჩვენ ვიტყოდით, \"ჩემს სახლს წყალი აქვს.\""}
{"text": "We might divide it -- the plumber would say, \"Well, where's the water?\"\tწყალსადენის ოსტატის კითხვაზე თუ სად არის წყალი"}
{"text": "\"Well, it's in the kitchen.\" \"Oh, you must have kitchen water.\"\tუპასუხებდით,\"სამზარეულოში.\" \"ე.ი.სამზარეულოს წყალია.\""}
{"text": "That's kind of the level at which it is.\tასეთი ვითარება იქნებოდა."}
{"text": "\"Kitchen water, well, first of all, we'll go in there and we'll mop out a lot of it.\t\"სამზარეულოს წყალი? პირველ რიგში კარგად უნდა შევამშრალოთ."}
{"text": "And then we know that if we sprinkle Drano around the kitchen, that helps.\tდა თუ გამწოვსაც დავუყენებთ, ყველაფერი რიგზე იქნება."}
{"text": "Whereas living room water, it's better to do tar on the roof.\"\tმაშინ, როდესაც მისაღები ოთახის წყლის შემთხვევაში უმჯობესია გუდრონით დაფარო ჭერი.\""}
{"text": "And it sounds silly, but that's basically what we do.\tსულელურად ჟღერს,მაგრამ ეს ისაა, რასაც ჩვენ ვაკეთებთ."}
{"text": "And I'm not saying you shouldn't mop up your water if you have cancer, but I'm saying that's not really the problem; that's the symptom of the problem.\tმე იმას კი არ ვამბობ რომ არ უნდა მოამშრალო წყალი სიმსივნის შემთხვევაში, არამედ იმას რომ ეს არ არის პრობლემა, არამედ პრობლემის სიმპტომი."}
{"text": "What we really need to get at is the process that's going on, and that's happening at the level of the proteonomic actions, happening at the level of why is your body not healing itself in the way that it normally does?\tსინამდვილეში რაც უნდა გავიაზროთ არის პროცესი, რომელიც ხდება პროტეომიკების დონეზე, ხდება...რატომ არ კურნავს ორგანიზმი საკუთარ თავს როგორც საჭიროა?"}
{"text": "Because normally, your body is dealing with this problem all the time.\tიმიტომ, რომ ჩვეულებრივ ორგანიზმი ამ პრობლემას გამუდმებით უმკლავდება."}
{"text": "So your house is dealing with leaks all the time, but it's fixing them. It's draining them out and so on.\tანუ თქვენი სახლი აგვარებს წყლის გაჟონვის პრობლემებს, ასწორებს მათ და წყალსაც აშრობს."}
{"text": "So what we need is to have a causative model of what's actually going on, and proteomics actually gives us the ability to build a model like that.\tჩვენ გვჭირდება მიზეზობრივი მოდელი იმისა, რაც ფაქტიურად ხდება. და სწორედ პროტეომიკები გვაძლევენ მსგავსი მოდელის შექმნის საშუალებას."}
{"text": "David got me invited to give a talk at National Cancer Institute and Anna Barker was there.\tდევიდმა დამპატიჟა სიმსივნის ნაციონალურ ინსტიტუტში, სადაც იყო ანა ბარკერი."}
{"text": "And so I gave this talk and said, \"Why don't you guys do this?\"\tჩვენ ვისაუბრეთ და მე ვკითხე, \"თქვენ რატომ არ გააკეთებთ ამას?'"}
{"text": "And Anna said, \"Because nobody within cancer would look at it this way.\tდა ანამ მიპასუხა რომ არავინ უყურებს სიმსივნეს ასეთი კუთხით."}
{"text": "But what we're going to do, is we're going to create a program for people outside the field of cancer to get together with doctors who really know about cancer and work out different programs of research.\"\tმაგრამ ჩვენ ვაპირებთ შევქმნათ პროგრამა სიმსივნის შესწავლის სფეროდან შორს მყოფი ხალხისა და ამ სფეროში კარგად ჩახედული ექიმებისათვის, რომლებიც დაამუშავებენ კვლევის სხვადასხვა ასპექტებს.\""}
{"text": "So David and I applied to this program and created a consortium at USC where we've got some of the best oncologists in the world and some of the best biologists in the world, from Cold Spring Harbor, Stanford, Austin -- I won't even go through and name all the places -- to have a research project that will last for five years where we're really going to try to build a model of cancer like this.\tმე და დევიდმა შევქმენით კონსორციუმი უსც_ში, სადაც მუშაობენ მსოფლიოს უძლიერესი ონკოლოგები და ბიოლოგები, ქოლდ სპრინგ ჰარბორიდან, სტანფორდი, ოსტინი... მეც აღარ ჩამოვთვლი ყველა ადგილის სახელწოდებას... მუშაობენ პროექტზე, რომელიც გაგრძელდება 5 წელი, და შევეცდებით შევქმნათ სიმსივნის მოდელი."}
{"text": "We're doing it in mice first, and we will kill a lot of mice in the process of doing this, but they will die for a good cause.\tპირველად ვირთაგვებზე ვცდით, და ალბათ ბევრი მათგანი მოკვდება კვლევის პერიოდში, მაგრამ ისინი კეთილი მიზნისთვის დაიხოცებიან."}
{"text": "And we will actually try to get to the point where we have a predictive model where we can understand, when cancer happens, what's actually happening in there and which treatment will treat that cancer.\tდა ჩვენც შევეცდებით მივიღოთ სურათი, ალბათური მოდელი, საიდანაც შევიტყობთ, თუ როდის ხდება სიმსივნე, რა ხდება ამ დროს და როგორ უნდა განვკურნოთ ის."}
{"text": "So let me just end with giving you a little picture of what I think cancer treatment will be like in the future.\tმოდი დავასრულებ პატარა სურათით იმაზე, თუ როგორი იქნება სიმსივნის მკურნალობა მომავალში."}
{"text": "So I think eventually, once we have one of these models for people, which we'll get eventually -- I mean, our group won't get all the way there -- but eventually we'll have a very good computer model -- sort of like a global climate model for weather.\tვფიქრობ, რომ ოდესღაც გვექნება რომელიმე მოდელი ადამიანებისთვის, რომელსაც აუცილებლად მივიღებთ საბოლოოდ... ვგულისხმობ, რომ ჩვენი ჯგუფი იშრომებს მანამ, სანამ არ ჩამოყალიბდება კარგი კომპიუტერული მოდელი... რაღაც მსოფლიო კლიმატის მოდელის მსგავსი."}
{"text": "It has lots of different information about what's the process going on in this proteomic conversation on many different scales.\tუამრავ განსხვავებულ ინფორმაციას მოგვცემს იმ პროცესების შესახებ, რაც პროტეომიკების დონეზე მიმდინარეობს."}
{"text": "And so we will simulate in that model for your particular cancer -- and this also will be for ALS, or any kind of system neurodegenerative diseases, things like that -- we will simulate specifically you, not just a generic person, but what's actually going on inside you.\tდა ჩვენ შევქმნით ამ მოდელის საშუალებით რომელიმე კონკრეტული სიმსივნის ტიპის სიმულაციას... ეს აგრეთვე იმუშავებს ALS_თვის, ან სხვა სახის სისტემის ნეიროდეგენერაციულ დაავადებაზე. ყველაფერი დაახლოვებით ასე იქნება... ჩვენ შევქმნით თქვენს სიმულაციურ მოდელს, ზოგადს კი არა,არამედ შინაგან გარემოში მიმდინარე პროცესების აღმწერს."}
{"text": "And in that simulation, what we could do is design for you specifically a sequence of treatments, and it might be very gentle treatments, very small amounts of drugs.\tდა ამ სიმულაციის საშუალებით ჩვენ დაგინიშნავთ სპეციალურად თქვენთვის გათვლილ მკურნალობის კურსს, და ეს იქნება უწყინარი კურსი ცოტა წამლებით."}
{"text": "It might be things like, don't eat that day, or give them a little chemotherapy, maybe a little radiation.\tშეიძლება ერთ დღეს საერთოდ ჭამა აგეკრძალოთ, მეორე დღეს მცირე დოზით ქიმიოთერაპია, შესაძლებელია რადიაციაც."}
{"text": "Of course, we'll do surgery sometimes and so on.\tხანდახან, რა თქმა უნდა, ქირურგიული ჩარევაც საჭირო იქნება."}
{"text": "But design a program of treatments specifically for you and help your body guide back to health -- guide your body back to health.\tმსგავსი პროგრამის შექმნა დაეხმარება თქვენს ორგანიზმს დაუბრუნდეს ჯანსაღ მდგომარეობას... დაუბრუნდეს ჯანმრთელობას."}
{"text": "Because your body will do most of the work of fixing it if we just sort of prop it up in the ways that are wrong.\tიმიტომ, რომ თქვენი სხეული მაქსიმუმს გააკეთბს, რათა შეასწოროს ის , რაც არასწორად მიმდინარეობს,"}
{"text": "We put it in the equivalent of splints.\tრაც არეულია."}
{"text": "And so your body basically has lots and lots of mechanisms for fixing cancer, and we just have to prop those up in the right way and get them to do the job.\tდა თქვენს ორგანიზმს უამრავი მექანიზმი გააჩნია სიმსივნის წინააღმდეგ, ჩვენ უბრალოდ ბიძგი უნდა მივცეთ მათ გამართული მუშაობისათვის."}
{"text": "And so I believe that this will be the way that cancer will be treated in the future.\tდა მეც მჯერა რომ ეს იქნება სიმსივნის მკურნალობის გზა მომავალში."}
{"text": "It's going to require a lot of work, a lot of research.\tამოსათვის, რა თქმა უნდა, უამრავი მუშაობა და კვლევაა საჩირო,"}
{"text": "There will be many teams like our team that work on this.\tჩვენს გარდა სხვა გუნდებიც ჩაერთვებიან ამ საქმეში."}
{"text": "But I think eventually, we will design for everybody a custom treatment for cancer.\tდა ვფიქრობ, რომ საბოლოოდ მოვახერხებთ ყველასთვის მკურნალობის ინდივიდუალური კურსის დანიშვნას."}
{"text": "So thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "Khan Academy is most known for its collection of videos, so before I go any further, let me show you a little bit of a montage.\tხანის აკადემია პირველ რიგში ცნობილია თავისი ვიდეო გაკვეთილების კოლექციით, ამიტომ სანამ გავაგრძელებ ნება მომეცით გიჩვენოთ პატარა ვიოდე კოლაჟი."}
{"text": "(Video) Salman Khan: So the hypotenuse is now going to be five.\t(ვიდეო) სალმან ხანი: ასე რომ, ჰიპოთეზა უდრის ხუთს."}
{"text": "This animal's fossils are only found in this area of South America -- a nice clean band here -- and this part of Africa.\tამ ცხოველის ნამარხები ნაპოვნია მხოლოდ სამხრეთ აფრიკის ამ არეში - აქ აი ასეთი სწორი ხაზია - და აფრიკის ამ ნაწილში."}
{"text": "We can integrate over the surface, and the notation usually is a capital sigma.\tჩვენ შეგვიძლია ავიღოთ ზედაპირის ინტეგრალი და ჩვეულიბრივ ის აღიშნება - დიდი სიგმათი."}
{"text": "National Assembly: They create the Committee of Public Safety, which sounds like a very nice committee.\tნაციონალური ასამბლეა: მათ შექმნეს საზოგადოებრივი უსაფრთხოების კომიტეტი, როგორც ჩანს საკმაოდ კარგი კომიტეტი. მიაქციეთ ყურადღება, ეს არის ალდეჰიდი"}
{"text": "Notice, this is an aldehyde, and it's an alcohol.\tდა ეს არის სპირტი."}
{"text": "Start differentiating into effector and memory cells.\tიწყებს დაყოფას ეფექტორად და მეხსიერების უჯრედებად."}
{"text": "A galaxy. Hey! There's another galaxy. Oh, look! There's another galaxy.\tგალაკტიკა. შეხედე, კიდევ ერთი გალაკტიკა. ო, შეხედე, კიდევ ერთი გალაკტიკა."}
{"text": "And for dollars, is their 30 million, plus the 20 million dollars from the American manufacturer.\tრაც შეეხება დოლარს, ის 30 მილიონია, ამას პლუს 20 მილიონი დოლარი ამერიკელი მწარმოებელისგან."}
{"text": "If this does not blow your mind, then you have no emotion.\tთუ ამან არ გადაგრიათ, მაშინ თქვენ გული არ გქონიათ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) (Live) SK: We now have on the order of 2,200 videos, covering everything from basic arithmetic, all the way to vector calculus, and some of the stuff that you saw up there.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) სხ: ეხლა ჩვენ გვაქ დაახლოებით 2,200 ვიდეო განსხვავებულ საკითხებზე - დაწყებული ელემენტარული არითმეტიკით და დამთავრებული ვეკტორული გამოთვლებით რომლის ნაწყვეტებიც აქ ნახეთ."}
{"text": "We have a million students a month using the site, watching on the order of 100 to 200,000 videos a day.\tამ საიტს ყოველ თვე მილიონი სტუდენტი იყენებს, დღეში საშულოდ 100,000-დან 200,000-მდე ვიდეოს უყურებენ."}
{"text": "But what we're going to talk about in this is how we're going to the next level.\tმაგრამ ეხლა რაზეც უნდა ვილაპარაკოთ არის ის, თუ როგორ გადავიდეთ შემდეგ დონეზე."}
{"text": "But before I do that, I want to talk a little bit about really just how I got started.\tსანამ დავიწყებ, მინდა მოკლედ მოგიყვეთ იმაზე, თუ როგორ დავიწყე ეს ყველაფერი."}
{"text": "And some of you all might know, about five years ago, I was an analyst at a hedge fund, and I was in Boston, and I was tutoring my cousins in New Orleans, remotely.\tშეიძლება ზოგიერთმა თქვენგანმა იცოდეს, დაახლოებით ხუთი წლის წინ ვიყავი ანალიტიკოსი საინვესტიციო ფონდში და ვცხოვრობდი ბოსტონში და დისტანციურად ვასწავლიდი ჩემს ბიძაშვილებს ახალ ორლეანში."}
{"text": "And I started putting the first YouTube videos up, really just as a kind of nice-to-have, just kind of a supplement for my cousins, something that might give them a refresher or something.\tდა დავიწყე ჩემი პირველი ვიდეო გაკვეთილების ატვირთვა YouTube-ზე უბრალოდ, მარტივად გამოყენებისთვის, როგორც დამხმარე საშუალება ჩემი ბიძაშვილებისთვის - რაღაც, რაც გამეორებაში გამოადგებოდათ."}
{"text": "And as soon as I put those first YouTube videos up, something interesting happened.\tდა როგორც კი ავტვირთე ეს ვიდეოები YouTube-ზე საინტერესო რამ მოხდა -"}
{"text": "Actually, a bunch of interesting things happened.\tსინამდვილეში, ბევრი საინტერესო რამ მოხდა."}
{"text": "The first was the feedback from my cousins.\tპირველი - ეს იყო უკუკავშირი ბიძაშვილებისგან."}
{"text": "They told me that they preferred me on YouTube than in person.\tმათ მითხრეს, რომ YouTube-ში მე მათ უფორ მოვწონვარ, ვიდრე პერსონალურად."}
{"text": "(Laughter) And once you get over the backhanded nature of that, there was actually something very profound there.\t(სიცილი) და როცა ამ აღიარების ორაზროვან ბუნებას აღარ მიაქცევთ ყურადღებს, დაინახავთ, რომ აქ იყო რაღაც ღრმა აზრი. მათ თქვეს,"}
{"text": "They were saying that they preferred the automated version of their cousin to their cousin.\tრომ ერჩივნათ მათი ბიძაშვილის ავტომატური ვერსია მათ ბიძაშვილს."}
{"text": "At first it's very unintuitive, but when you think about it from their point of view, it makes a ton of sense.\tერთი შეხედვით ეს ალოგიკურია, მაგრამ როგორც კი შეხედავთ ამას მათი თვალთახედვიდან, ყველაფერი ნათელი ხდება."}
{"text": "You have this situation where now they can pause and repeat their cousin, without feeling like they're wasting my time.\tამ შემთხევაში როცა მათ შეუძლიათ გააჩერონ და თავიდან უყურონ მათ ბაძიშვილს იმის განცდის გარეშე, რომ ჩემს დროს ფლანგავენ."}
{"text": "If they have to review something that they should have learned a couple of weeks ago, or maybe a couple of years ago, they don't have to be embarrassed and ask their cousin.\tთუ მათ სჭირდებათ რაიმეს გადამეორება რაც მათ უნდა ესწავლათ რამდენიმე კვირის წინ, ან რამდენიმე წლის წინ, მათ არ სჭირდებათ თხოვონ მათ ბიძაშვილს და თავი უხერხულად იგრძნონ."}
{"text": "They can just watch those videos; if they're bored, they can go ahead.\tმათ შუძლიათ უბრალოდ უყურონ ამ ვიდეოებს. თუ მოიწყენენ შეუძლიათ წინ გადახვიონ."}
{"text": "They can watch at their own time and pace.\tმათ შეუძლიათ უყურონ ისინი როცა მათ მოუნდებათ, საკუთარ ტემპში. და ალბათ ამის ყველზე ნაკლებათ დაფასებული ასპექტი"}
{"text": "Probably the least-appreciated aspect of this is the notion that the very first time that you're trying to get your brain around a new concept, the very last thing you need is another human being saying, \"Do you understand this?\"\tის აზრია, რომ თავიდან პირველად როცა ცდილობთ მუღამი დაუჭიროთ რაიმე ახალ ცნებას, ყველაზე ნაკლებად რაც გჭირდებათ არის მეორე ადამიანი, ვიც გეკითხება \"გაიგე?\""}
{"text": "And that's what was happening with the interaction with my cousins before, and now they can just do it in the intimacy of their own room.\tდა ადრე ზუსტად ეს ხდებო ურთიერთობაში ჩემს ბიძაშვილებთან, ეხლა მათ შუძლიათ იმეცადინონ მშვიდად თავიანთ ოთახში."}
{"text": "The other thing that happened is -- I put them on YouTube just -- I saw no reason to make it private, so I let other people watch it, and then people started stumbling on it, and I started getting some comments and some letters and all sorts of feedback from random people around the world.\tმეორე რაც მოხდა - ვიდეოები YouTube-ზე ავტვირთე - ვერ ვხედავდი მიზეზს დამემალა ისინი ასერომ ყველას შეეძლო მათი ნახვა და ხალხმა დაიწყო მათი ყურება. მე მომდიოდა კომენტარები და წერილები და სხვა უკუკავშირი შემთხვევითი ხალხისგან მთელი მსოფლიოდან."}
{"text": "These are just a few.\tაი, რამდენიმე მათგანი"}
{"text": "This is actually from one of the original calculus videos.\tეს არის ერთ-ერთი გამოთვლის ვიდეობთან მიმართებაში."}
{"text": "Someone wrote it on YouTube, it was a YouTube comment: \"First time I smiled doing a derivative.\"\tვიღაცამ დაწერა პირდაპირ YouTube-ზე - ის იყო კომენტარებში YouTube-ზე: \"ცვხოვრებაში პირველად გამეღიმა წარმოებულის მოღებისას.\""}
{"text": "(Laughter) Let's pause here.\t(სიცილი) მოდით შევჩერდეთ ამაზე. ამ ადამიანმა მიიღო წარმოებული"}
{"text": "This person did a derivative, and then they smiled.\tდა გაიღიმა."}
{"text": "(Laughter) In response to that same comment -- this is on the thread, you can go on YouTube and look at the comments -- someone else wrote: \"Same thing here.\tშემდეგ პასუხი ამავე კომეტარზე - ეს არის ჩამონათვალში. თქვენ შეგიძლიათ შეხვიდეთ YouTube-ზე და ნახოთ ეს კომეტარები - ვიღაც სხვამ დაწერა: \"მეც იგივე მომივიდა."}
{"text": "I actually got a natural high and a good mood for the entire day, since I remember seeing all of this matrix text in class, and here I'm all like, 'I know kung fu.'\" (Laughter) We get a lot of feedback along those lines.\tისე ვისიამოვნე, რომ კარგი განწყო შემექმნა მთელი დღისთვის. მახსენდება, როგორ ვუყურებდი კლასში მთელ ამ ტექსტს \"მატრიციდან\", ახლა კიდე, ისეთი განცდა მაქ, თითქოს \"კუნგ ფუ ვიცი.\" (სიცილი) ჩვენ მრავალი მზგავსი უკუვშირი მივიღეთ."}
{"text": "This clearly was helping people.\tეს ნამდვილად ეხმარებოდა ხალხს."}
{"text": "But then, as the viewership kept growing and kept growing, I started getting letters from people, and it was starting to become clear that it was more than just a nice-to-have.\tმაგრამ მასმერე, რაც ნახვების რაოდენობა სულ იზრებოდა და იზრდებოდა, მიგზავდნიდნენ წერილებს და ჩემთვის ნათელი გახდა, რომ ეს იყო მეტი ვიდრე უბრალოდ \"მარტივად გამოყენებისთვის\""}
{"text": "This is just an excerpt from one of those letters: \"My 12 year-old son has autism, and has had a terrible time with math.\tაი ნაწყვეტი მზგავსი წერილიდან: ჩემს 12 წლის ბავშვს აქვს აუტიზმი და უძნელდებოდა მათემათიკის სწავლა."}
{"text": "We have tried everything, viewed everything, bought everything.\tჩვენ ყველაფერი ვცადეთ, ყველაფერს ვუყურეთ, ყველაფერი ვიყიდეთ."}
{"text": "We stumbled on your video on decimals, and it got through.\tჩვენ ვუჩვენეთ თქვენი ვიდეო ათობითებზე და მან გაიგო."}
{"text": "Then we went on to the dreaded fractions.\tშემდეგ ვუჩვენეთ წილადები. მან ისევ გაიგო."}
{"text": "Again, he got it.\tჩვენ არ ვუჯერებდით ჩვენს თვალებს."}
{"text": "He is so excited.\"\tის ძალიან გახარებულია.\""}
{"text": "And so you can imagine, here I was, an analyst at a hedge fund -- it was very strange for me to do something of social value.\tასე რომ თქვენ შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, როგორი იყო ეს ჩემთვის, ანალიტოკოსისთვის საინვესტიციო ფონდიდან. ჩემთვის იყო ძალიან უცნაური საზოგადოებრივად ღირებული რამ გამეკეთებინა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) But I was excited, so I kept going.\t(სცილი) (აპლოდისმეტები) მაგრამ მე ვიყავი აღელვებული, ამიტომ გავაგრძელე."}
{"text": "And then a few other things started to dawn on me; that not only would it help my cousins right now, or these people who were sending letters, but that this content will never grow old, that it could help their kids or their grandkids.\tშემდეგ სხვა რაღაცეებიც მოვიდა ჩემს აზრამდე. რომ, ეს დაეხმარებოდა არა მხოლოდ ჩემს ბიძაშვილებს ეხლა, ან ამ ხალხს ვინც წერილებს მიგზავნის, არამედ, რომ ეს ინფორმაცია არასდროს არ მძველდებოდა, რომ ის დაეხმარებოდა მათ შვილებს ან შვილიშვილებს."}
{"text": "If Isaac Newton had done YouTube videos on calculus, I wouldn't have to.\tთუ კი ისააკ ნიუტონს ჰქონოდა ატვირთული YouTube-ზე ვიდეოები გამოთვლაზე მე არ მომიწევდა ამის კეთება. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Assuming he was good. We don't know.\tთუ დავუშვებთ რომ ეს კაგრად გამოუვიდოდა."}
{"text": "(Laughter) The other thing that happened -- and even at this point, I said, \"OK, maybe it's a good supplement. It's good for motivated students.\tჩვენ ეს არ ვიცით. (სიცილი) სხვა რამ რაც მოხდა - და თუნდაც ამ დონეზე, ვიფიქრე\" კაი, ეს შეიძლება იყოს კარგი დამხმარე. ეს კარგია მოტივირებული მოსწავლეებისთვის."}
{"text": "It's good for maybe home-schoolers.\"\tეს შეიძლება კარგი მათთვის ვინც სახლში სწავლობს.\" მაგრამ არც კი ვიფიქრებდი,"}
{"text": "But I didn't think it would somehow penetrate the classroom.\tრომ ამას შეეძლო შეეღწია კლასში."}
{"text": "Then I started getting letters from teachers, and the teachers would write, saying, \"We've used your videos to flip the classroom.\tმაგრამ შემდეგ დავიწყე წერილების მიღება მასწავლებლებისგან. და ისინი წერდნენ: \"ჩვენ გამოვიყენეთ თქვენი ვიდეოები კლასში მეცადინეობისას."}
{"text": "You've given the lectures, so now what we do --\" And this could happen in every classroom in America tomorrow -- \"what I do is I assign the lectures for homework, and what used to be homework, I now have the students doing in the classroom.\"\tთქვენ კითხულობთ ლექციებს, ამიტომ ეხლა ჩვენ ..\" -- და ეს შეიძლება მოხდეს ხვალევე ამერიკის ყველა სკოლაში -- იმას ვაკეთებთ, რომ ვაძლევთ თქვენს ლექციებს საშინაო დავალებად, და რაც ადრე იყო საშინაო დავალება ეხლა კლასში ვაკეთბინებთ მოსწავლეებს.\""}
{"text": "And I want to pause here -- (Applause) I want to pause here, because there's a couple of interesting things.\tდა ეხლა მინდა ამაზე შევჩერდე -- (აპლოდისმენტები) მინდა შევჩერდე აქ ერთი წამით, იმიტომ, რომ რამდენი საინტერესო რამ არის."}
{"text": "One, when those teachers are doing that, there's the obvious benefit -- the benefit that now their students can enjoy the videos in the way that my cousins did, they can pause, repeat at their own pace, at their own time.\tპირველი, როცა ეს მასწავლები აკეთებენ ამას, აქ არის ერთისმხრივ აშკარა სარგებელი -- სარგებლი, რომლითაც მათ მოსწავლეებს შეუძლიათ ისიამოვნონ როგორც ჩემი ბიძაშვილები. მათ შეუძლიათ დააპაუზონ, გაიმეორონ მათ საკუთარ ტემპში, როცა მათ მოუნდებათ."}
{"text": "But the more interesting thing -- and this is the unintuitive thing when you talk about technology in the classroom -- by removing the one-size-fits-all lecture from the classroom, and letting students have a self-paced lecture at home, then when you go to the classroom, letting them do work, having the teacher walk around, having the peers actually be able to interact with each other, these teachers have used technology to humanize the classroom.\tმაგრამ უფრო საინტერესოა, რომ -- და ეს თითქოს ალოგიკურია როცა საუბარი მიდის ტექნოგიის გამოყენებაზე კლასში -- კლასიდან სტანდარტული ლექციების მოხსნით და მოსწავლეებისთვის საშუალების მიცემით სახლში საკუთარ ტემპში ისწავლონ და შემდეგ როცა დავალებებს კლასში აკეთებენ, მასწავლებლების მეთვალყურეობით, თანატოლებთან აქტიური ინტერაქციის საშუალებით, ამ მასწავლებლებმა გამოიყენეს ტექნოლოგია საკლასო მეცადინეობის ჰუმანიზაციისთვის."}
{"text": "They took a fundamentally dehumanizing experience -- 30 kids with their fingers on their lips, not allowed to interact with each other.\tმათ აიღეს პრინციპში ჰუმანიზმს მოკლებული პრაქტიკა -- 30 ბავშვი ჩუმად მჯდომიარე, ერთმანეთთან ურთიერქმედების უფლების გარეშე. მასწავლებელი, რაც არ უნდა კარგი იყოს,"}
{"text": "A teacher, no matter how good, has to give this one-size-fits-all lecture to 30 students -- blank faces, slightly antagonistic -- and now it's a human experience, now they're actually interacting with each other.\tუნდა გასაგებად მოყვეს ყველა 30 ბავშვისთვის -- ცარიელი სახეები, ოდნავ ანტაგონისტური -- ეხლა კიდე ეს არის ადამინური გამოცდილება. ეხლა ისინი რეალურად ურთიერთქმედებენ."}
{"text": "So once the Khan Academy -- I quit my job, and we turned into a real organization -- we're a not-for-profit -- the question is, how do we take this to the next level?\tასერომ როცა ხან აკადემი დაარსდა-- მე დავტოვე სამსახური და ჩვენ ნამდვილ ორგანიზაციად გადავიქეცით -- არა კომერციულ ორგანიზაციად -- კითხვა შემდეგში, როგორ გადავიდეთ შემდეგ დონეზე?"}
{"text": "How do we take what those teachers were doing to its natural conclusion?\tროგორ მივიყვანოთ ის რასაც ეს მასწავლებლები აკეთებენ ბუნებრივ დასკვნამდე?"}
{"text": "And so, what I'm showing over here, these are actual exercises that I started writing for my cousins.\tეხლა რასაც გიჩვენებთ აქ არის ამოცანები რომლის წერაც დავიწყე ჩემი ბიძაშვილებისთვის."}
{"text": "The ones I started were much more primitive.\tრომლითაც დავიწყე იყო უფრო მარტივი."}
{"text": "This is a more competent version of it.\tეს უფრო კომპეტენეტური ვერსიაა."}
{"text": "But the paradigm here is, we'll generate as many questions as you need, until you get that concept, until you get 10 in a row.\tმაგრამ პარადიგმა აქ არის - იქნება იმდენი კითხვა რამდენიც საჭიროა, რომ გაიგოთ ცნება, სანამ ზედიზედ 10 სწორ პასუხს არ გასცემთ."}
{"text": "And the Khan Academy videos are there.\tდა ხან აკადემიის ვიდეოები აქვე არის."}
{"text": "You get hints, the actual steps for that problem, if you don't know how to do it.\tთქვენ იღებთ მინიშნებებს, ამოცანის ახნის ნაბიჯებს, თუ არ იცით როგორ ამოხსნათ ის."}
{"text": "The paradigm here seems like a very simple thing: 10 in a row, you move on.\tთუმცა პარადიგმა ერთი შეხედვით მარტივია: 10 სწორი პასუხი ზედიზედ და არგძეელბთ სვლას."}
{"text": "But it's fundamentally different than what's happening in classrooms right now.\tმაგრამ ეს ფუნდამენტურად განსხვავდება იმასგან, თუ რა ხდება დღეს კლასებში."}
{"text": "In a traditional classroom, you have homework, lecture, homework, lecture, and then you have a snapshot exam.\tტრადიციულ კლასში იძლევა რამდენიმე საშინაო დავალება, დავალება, ლექცია, დავალება, ლექცია და მერე საბოლოო გამოცდა."}
{"text": "And that exam, whether you get a 70 percent, an 80 percent, a 90 percent or a 95 percent, the class moves on to the next topic.\tდა გამოცდის მერე, მიუხედავათ იმასა მიიღებთ 70%, 80% 90% თუ 95% კლასი გადადის შემდეგ თემაზე."}
{"text": "And even that 95 percent student -- what was the five percent they didn't know?\tდა თუნდაც მოსწავლე 95%-თ, რა იყო ის ხუთი პროცენტი, რომიც მათ არ იცოდნენ?"}
{"text": "Maybe they didn't know what happens when you raise something to the zeroth power.\tშესაძლოა მათ არ იცოდნენ რა ხდება როცა აგყავს რაღაც ნულოვან ხარისხში."}
{"text": "Then you build on that in the next concept.\tდა შემდგომ აგრძელებთ შემდეგი ცნების შესწავლას. ეს ანალოგიურია"}
{"text": "That's analogous to -- imagine learning to ride a bicycle.\tწარმოიდგინეთ რომ სწავლობთ ველოსიპედის ტარებას,"}
{"text": "Maybe I give you a lecture ahead of time, and I give you a bicycle for two weeks, then I come back after two weeks, and say, \"Well, let's see. You're having trouble taking left turns.\tდა შესაძლოა დასაწყისში აგიხსნით თეორიას და შემდეგ ორი კვირით გაძლებთ ველოსიპედს. მერე ვბრუნდები ორი კვირის მერე და ვიძახი: \"აბა, მოდი ვნახოთ. პრობლემები გაქვთ მარცხვნივ მოხვევის დროს. ვერ ამუხრუჭებთ."}
{"text": "You can't quite stop. You're an 80 percent bicyclist.\"\tთქვენ ხართ ველოსიპედისტი 80 %-თ.\""}
{"text": "So I put a big \"C\" stamp on your forehead -- (Laughter) and then I say, \"Here's a unicycle.\"\tდა მე ვსვავ დიდ \"სამიანს\" თქვენს შუბლზე და შემდეგ ვიძახი: \"აგერ ერთბორბლიანი ველოსიპედი.\""}
{"text": "(Laughter) But as ridiculous as that sounds, that's exactly what's happening in our classrooms right now.\tრაც არ უნდა სასცილოდ ჟღერდეს ეს, ზუსტად ეს ხდება ჩვენს კლასებში ახლა."}
{"text": "And the idea is you fast forward and good students start failing algebra all of the sudden, and start failing calculus all of the sudden, despite being smart, despite having good teachers, and it's usually because they have these Swiss cheese gaps that kept building throughout their foundation.\tამის არსი ისაა, რომ როცა სწრაფად გადიხართ მასალას კარგი მოსწავლეებს მოულოდნელედ აქვთ ჩავარდნები ალგებრაში ან მოულოდნელად აქვთ ჩავარდნები გამოთვლაში. მიუხედავთ იმისა რომ ჭკვიანები არიან, მიუხედავთ კარგი მასწავლებლების ყოლისა. და როგორც წესი ეს იმისგამოა, რომ მათ აქვთ ეს ხვრელები, როგორც შვეიცარიულ ყველში, რომლებიც გამსჭვალავენ მათი ცოდნის საფუძველს. ასერომ, ჩვენი მოდელი არის -"}
{"text": "So our model is: learn math the way you'd learn anything, like riding a bicycle.\tისწავლე მათეამთიკა ისე როგოც სწავლობ ყველაფერ დანარჩენს, ისევე, როგორც ველოსიპედის ტარებას ისწავლიდი."}
{"text": "Stay on that bicycle. Fall off that bicycle.\tიჯექი ველოსიპედზე. ჩამოვარდი ველოსიპედიდან."}
{"text": "Do it as long as necessary, until you have mastery.\tაკეთეს ეს მანამ სანამ ოსტატობას არ მიაღწევ."}
{"text": "The traditional model, it penalizes you for experimentation and failure, but it does not expect mastery.\tტრადიციული მოდელი სჯის ექსპერიმენტირებისა და შეხდომებისთვის, მაგრამ ის არ მოელის ოსტატობის მიღწევას."}
{"text": "We encourage you to experiment. We encourage you to fail.\tჩვენ მივესალმებით ექსპერიმენტირებას. ჩვენ მივესალმებით შეცდომებს."}
{"text": "But we do expect mastery.\tმაგრამ ჩვენ მოველით ოსტატობას."}
{"text": "This is just another one of the modules.\tეს ერთ-ერთი ჩვენი მოდულებისგას. ეს ტრიგონომეტრიაა."}
{"text": "This is shifting and reflecting functions.\tეს ფუნქციების გადაადგილება და არეკვლა."}
{"text": "And they all fit together.\tდა ისინი ყველა ერგება ერთმანეთს."}
{"text": "We have about 90 of these right now.\tეხლა ჩვენ გვაქ დაახლობით 90 ასეთი."}
{"text": "You can go to the site right now, it's all free, not trying to sell anything.\tდა თქვენ შეგიძლიათ შეხვიდეთ ეხლა საიტზე. ყველაფერი უფასოა. ჩვენ არ ვცდილობთ რაიმეს გაყიდვას."}
{"text": "But the general idea is that they all fit into this knowledge map.\tძირითადი იდეა ის არის, რომ ეს ყველა ჯდება ამ ცოდნის რუკაში."}
{"text": "That top node right there, that's literally single-digit addition, it's like one plus one is equal to two.\tზედა კვანძი, ფაქტიურად არის ერთ ნიშნა რიცხვების მომეტება. როგორც ერთს პლიუს ერთი უდრის ორს."}
{"text": "The paradigm is, once you get 10 in a row on that, it keeps forwarding you to more and more advanced modules.\tდა პარადიგმა შემდეგში, როცა გექნება ზედიზედ 10 სწორი პასუხი ამაში თქვენ გადახვალთ უფრო რთულ მოდულზე და ა.შ."}
{"text": "Further down the knowledge map, we're getting into more advanced arithmetic.\tასერომ თუ გაყვებით დაბლა ცოდნის რუკას, ჩვენ გადავალთ უფრო რთულ ამოცანებზე არითმეთიკაში."}
{"text": "Further down, you start getting into pre-algebra and early algebra.\tუფრო ქვევით შეგხვდებათ ალგებრის წინარე და ელემენტარული ამოცანები."}
{"text": "Further down, you start getting into algebra one, algebra two, a little bit of precalculus.\tუფრო ქვევით, ალგებრა ერთი, აგებრა ორი და მიხვალთ გამოთვლების წინარე ამოცანებამდე."}
{"text": "And the idea is, from this we can actually teach everything -- well, everything that can be taught in this type of a framework.\tიდეა შემდეგში, ასეთი მეთოდით შეგვიძლია ფაქტიურად ყველაფერი ვასწავლოთ -- ყველაფერი რაც შეიძლება ისწავლებოდეს ასეთ ფორმატში."}
{"text": "So you can imagine -- and this is what we are working on -- from this knowledge map, you have logic, you have computer programming, you have grammar, you have genetics, all based off of that core of, if you know this and that, now you're ready for this next concept.\tთქვენ შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ - და ეს არის რაზეც ჩვენ ვმუშაობთ - რომ ამ ცოდნის რუკაში შედის ლოგიკა, კომპიუტერული პროგრამირება, გრამატიკა, გენეტიკა და ეს ყველფერი დაფუძნებულია იდეაზე - თუ იცი ესა და ეს, ესე იგი მზად ხართ შემდეგი თემისთვის."}
{"text": "Now that can work well for an individual learner, and I encourage you to do it with your kids, but I also encourage everyone in the audience to do it yourself.\tამან შეიძლება იმუშაოს ინდივიდუალურად სწავლისას და მე მოგიწოდებთ გააკეთეთოთ ეს თქვენ ბავშვებთან, მაგრამ აგრეთვე მოვუწოდებ ყველას აუდიტორიაში."}
{"text": "It'll change what happens at the dinner table.\tეს შეიტანს ცვლილებს საუბრებში სადილისას."}
{"text": "But what we want to do is use the natural conclusion of the flipping of the classroom that those early teachers had emailed me about.\tმაგრამ რისი გაკეთებაც გვინდა არის გამოყენება იმ ცვლილებები საკლასო მუშაობაში რაზეც მწერენ მასწავლებლები."}
{"text": "And so what I'm showing you here, this is data from a pilot in the Los Altos school district, where they took two fifth-grade classes and two seventh-grade classes, and completely gutted their old math curriculum.\tდა ეს რასაც გიჩვენებთ ეს არის მონაცემები საცდელი პროგრამიდან ლოს ალტოსის საოლქო სკოლაში, სადაც მათ აიღეს ორი მეხუთე და ორი მეშვიდე კლასები და ფაქტიურად გადაგდეს მათემათიკის ძველი კურიკულუმი. ეს ბავშვები არ იყენებენ სახემძღვანელოებს,"}
{"text": "These kids aren't using textbooks, or getting one-size-fits-all lectures.\tმათ არ უკითხავენ ლექციებს მთელი კლასისთვის."}
{"text": "They're doing Khan Academy, that software, for roughly half of their math class.\tისინი მუშაობენ ხან აკადემიში, ისინი მუშაობენ ამ პროგრამით, სადღაც ნახევარ დროს მათემათიკის კლასში."}
{"text": "I want to be clear: we don't view this as a complete math education.\tდა აქ მინდა სიცხადე შევიტანო - ჩვენ არ ვუყურებთ ამას, როგორც მათემათიკის დამთავრებულ კურსს."}
{"text": "What it does is -- this is what's happening in Los Altos -- it frees up time -- it's the blocking and tackling, making sure you know how to move through a system of equations, and it frees up time for the simulations, for the games, for the mechanics, for the robot-building, for the estimating how high that hill is based on its shadow.\tრას ეს შვრება -- და ეს ხდება ლოს ალტოსში -- ის ათავისუფლებს დროს. ეს არის ბერკეტბის და ბლოკების სისტემის მზგავსი, რომელიც ამოწმებს იცით თუ არა განტოლების ამოხსნა და ათავისულებს დროს მოდელირებისთვის, თამაშებისთვის, მექანიკისთვის, რობოტების გაკეთებისთვის, იმის გარკვევისთვის, თუ რამდენად ღრმად ერკვევით ამ თემაში."}
{"text": "And so the paradigm is the teacher walks in every day, every kid works at their own pace -- this is actually a live dashboard from the Los Altos school district -- and they look at this dashboard.\tპარადიგმა ასეთია - მასწავლებელი ყოვედღე ამოწმებს შედეგებს, ყველა ბავშვი თავის ტემპში მუშაობს -- და ფაქტიურად ეს არის რეალური მონაცემები ლოს ალტოსის საოლქო სკოლიდან -- და ისინი მუშაობენ ამ მონაცემებით."}
{"text": "Every row is a student.\tყოველი რიგი - მოსწავლეა."}
{"text": "Every column is one of those concepts.\tყოველი სვეტი - ერთ-ერთი თემა."}
{"text": "Green means the student's already proficient.\tმწვანე ნიშნავს მოსწავლე უკვე დაოსტატებულია."}
{"text": "Blue means they're working on it -- no need to worry.\tლურჯი ნიშნავს მუშაობის პროცესშია -- ყველფერი რიგზეა."}
{"text": "Red means they're stuck.\tწითელი ნიშნავს, რომ გაიჭედა."}
{"text": "And what the teacher does is literally just say, \"Let me intervene on the red kids.\"\tდა მასწავლებელი ფაქტიურად შემდეგს იძახის: \"მოდი მივალ მაგ ბავშვებთან წითელი ფერით\""}
{"text": "Or even better, \"Let me get one of the green kids, who are already proficient in that concept, to be the first line of attack, and actually tutor their peer.\"\tან უფრო უკეთესი \"მოდი ავიღებ ბავშვებს მწვანე ფერით რომლებმაც უკვე აითვივსეს თემა იყვნენ წინა რიგებში და ფაქტიურად ასწავლონ თანატოლებს.\""}
{"text": "(Applause) Now, I come from a very data-centric reality, so we don't want that teacher to even go and intervene and have to ask the kid awkward questions: \"What don't you understand? What do you understand?\" and all the rest.\t(აპლოდისმეტები) მე მიჩვეული ვარ ვიმსჯელო მონაცემებზე დაყრდნობით, ასე რომ ჩვენ არც გვინდა რომ მასწავლებელი მიდიოდეს და ერეოდეს და უსვავდეს ბავშვს უხერხულ კითხვებს: \"აბა, რა ვერ გაიგე?\" ან \"რა გაიგე?\" და მზგავსი."}
{"text": "So our paradigm is to arm teachers with as much data as possible -- data that, in any other field, is expected, in finance, marketing, manufacturing -- so the teachers can diagnose what's wrong with the students so they can make their interaction as productive as possible.\tჩვენი მიზანია - რეალუად აღვჭურვოთ მასწავლებელი რაც შეიძლება ბევრი მონაცემებით -- რეალური მონაცემებით, რომლებისც თითქმის ყველა სფეროში გამოიყენება, თუ თქვენ ხართ ფინანსების მართვაში ან მარკეტინგში ან წარმოებაში -- და მასწავლებლები შეძლებენ დაადგინო რა პრობლემები აქვთ მოსწავლეებს და გახადონ მათი ურთიერთქმედება მაქსიმალურად ეფექტური."}
{"text": "Now teachers know exactly what the students have been up to, how long they've spent each day, what videos they've watched, when did they pause the videos, what did they stop watching, what exercises are they using, what have they focused on?\tეხლა, მასწავლებლებმა ზუსტად იციან რას აკეთებენ მოსწავლეები, დღეში რამდენ ხანს აკათებენ ამას, რომელ ვიდეოებს უყურებენ, როდის დააპაუზეს ვიდეო, როდის დაამთავრეს ყურება, რომელ ამოცანებს აკეთებენ, რას აკცევენ ყურადღებას?"}
{"text": "The outer circle shows what exercises they were focused on.\tგარეთა წრე გვიჩვენებს შესრულებულ დავალებებს."}
{"text": "The inner circle shows the videos they're focused on.\tშიგნითა წრე - ნანახ ვიდეოებს."}
{"text": "The data gets pretty granular, so you can see the exact problems the student got right or wrong.\tდა მონაცემები ხდება უფრო კოკნრეტული ისე, რომ შეგიძლიათ ნახოთ კონკრეტული ამოცანები რომლებიც სწორად ამოხსნა მოსწავლემ ან არა სწორად."}
{"text": "Red is wrong, blue is right.\tწითელი სწორეა, ლურჯი არა სწორე."}
{"text": "The leftmost question is the first one the student attempted.\tკითხვა მარცხენა ბოლოში არის პირველი რომელზეც უპასუხა მოსწავლემ. მათ უყურეს ვიდეოს მაგ ადგილას."}
{"text": "They watched the video over there.\tდა თქვენ ხედავთ, საბოლოოდ, მათ შეძლეს ზედიზედ 10-ს მიღება."}
{"text": "It's almost like you can see them learning over those last 10 problems.\tფაქტურად თქვენ ხედავ თუ როგორ დაისწავლეთ მათ ამ ბოლო 10 ამოცანის დროს."}
{"text": "They also got faster -- the height is how long it took them.\tმათ ასავე სისწრაფეს მოუმატეს. სიმაღლე გვიჩვენებს, რამდენი დრო დასჭირდათ."}
{"text": "When you talk about self-paced learning, it makes sense for everyone -- in education-speak, \"differentiated learning\" -- but it's kind of crazy, what happens when you see it in a classroom.\tასე რომ, როცა ლაპარკობთ სწავლის ტემპის დამოუკიდებლად დადგენაზე, ეს გასაგებია ყველასათვის -- განათლების კონტექსტში, დიფერენცირებული სწავლება -- მაგრამ უცნაურია ხედავდე ამას კლასში."}
{"text": "Because every time we've done this, in every classroom we've done, over and over again, if you go five days into it, there's a group of kids who've raced ahead and a group who are a little bit slower.\tრადგან ყოველთვის როცა ვაკეთებთ ამას, ყველა კლასში სადაც ეს გავაკეთეთ, ისევ და ისევთ, თუ თვალყურს მიადევნებთ 5 დღის განმავლობაში, შეამჩნევთ ბავშვების ჯგუფს ვინც წინ უსწრებს დანარჩენებს და ბავშვებს ვინც ცოტათი ჩამორჩება."}
{"text": "In a traditional model, in a snapshot assessment, you say, \"These are the gifted kids, these are the slow kids.\tტრადიციულ მოდელში, შეფასების გაკეთებისას, იტყოდით:\" ესენი არიან ნიჭიერი ბავშვები და ესენი ჩამორჩებიან."}
{"text": "Maybe they should be tracked differently.\tალბათ სხვა მეთოდიკა სჭირდებათ. ალბათ სხვა კლასში უნდა დავსვათ.\""}
{"text": "Maybe we should put them in different classes.\"\tმაგრამ როცა მოსწავლეებს აძლევთ საშუალებას საკუთარ ტემპში იმუშაონ --"}
{"text": "But when you let students work at their own pace -- we see it over and over again -- you see students who took a little bit extra time on one concept or the other, but once they get through that concept, they just race ahead.\tდა ამას ჩვენ ვხედავ ისევ და ისევ -- თქვენ ხედავთ მოსწავლეებს ვისაც დასჭირდა ცოტა მეტი დრო ამა თუ იმ თემისთვის, მაგრამ როგორც კი გაერკვევიან ამ თემაში, ისი უცებ წინ ხვდებიან."}
{"text": "And so the same kids that you thought were slow six weeks ago, you now would think are gifted.\tდა იგივე ბავშვები რომლებზეც 6 კვირის წინ იფიქრებდით რომ ჩამორჩებიან, ეხლა იფიქრებთ რომ ნიჭიერები არიან."}
{"text": "And we're seeing it over and over again.\tდა ამას ჩვენ ვხედავთ ისევ და ისევ."}
{"text": "It makes you really wonder how much all of the labels maybe a lot of us have benefited from were really just due to a coincidence of time.\tრაც ყველას გვაფიქრებს რამდენმა ჩვენგანმა მიიღო სარგებელი დადებითი შეფასებისგან, რომელიც შემთხვევითი დამთხვევის შედეგია."}
{"text": "Now as valuable as something like this is in a district like Los Altos, our goal is to use technology to humanize, not just in Los Altos, but on a global scale, what's happening in education.\tეხლა, რაც არ უნდა ღირებული იყოს ეს ისეთ ოლქში, როგორც ლოს ალტოსია ჩვენი მიზანია გამოვიყენოთ ტექნოლოგია განათლების ჰუმანიზაციისთვის, არა მხოლოდ ლოს ალტოსში, არამედ მსოფლიო დონეზე."}
{"text": "And that brings up an interesting point.\tდა ეს წინ წევს საინტერესო აზრს."}
{"text": "A lot of the effort in humanizing the classroom is focused on student-to-teacher ratios.\tბევრი ძლისხმევა კლასის ჰუმანიზაციისთვის მიმართული მოსწავლე-მასწავლებელის თანაფარდობაზე."}
{"text": "In our mind, the relevant metric is: student-to-valuable-human-time- with-the-teacher ratio.\tჩვენი აზრით, რელევანტური მაჩვენებელია მოსწავლე-სასრგებლო დრო მასწავლებელთან ურთიერთობის თანაფარდობა."}
{"text": "So in a traditional model, most of the teacher's time is spent doing lectures and grading and whatnot.\tტრადიციულ მოდელში, მასწავლებელი უმეტეს დროს ატარებს ლექციებში, შეფასებაში და ა.შ."}
{"text": "Maybe five percent of their time is sitting next to students and working with them.\tალბათ მათი დროის მხოლოდ 5%-ა მოსწალესთან გვერდით ჯდომა და ფაქტიურად მათთან მუშაობა."}
{"text": "Now, 100 percent of their time is.\tეხლა დროის მთელი 100% არის ამისთვის."}
{"text": "So once again, using technology, not just flipping the classroom, you're humanizing the classroom, I'd argue, by a factor of five or 10.\tგავიმეორებ - ტექნოლოგიის გამოყენებით, ხდება არა მხოლოდ კლასში მეცადინეობის გარდაქმნა არამედ პროცესის ჰუმანიზაცია, ხუთჯერ და თუნდაც ათჯერ უფრო მეტად."}
{"text": "As valuable as that is in Los Altos, imagine what it does to the adult learner, who's embarrassed to go back and learn stuff they should have known before going back to college.\tდა რამდენადაც ეს ღირებულია ლოს ალტოსში, წარმოიდგინეთ რამხელა მნიშვნელობა აქვს ამას ზრდასრულისთვის ვისაც სრცხვენია დაბრუნდეს სკოლაში და ის ისწავლოს რაც მანამდე უნდა ესწავლათ, სანამ კოლეჯში ჩააბარებენ."}
{"text": "Imagine what it does to a street kid in Calcutta, who has to help his family during the day, and that's the reason he or she can't go to school.\tწარმოიდგინეთ რამხელა მნიშვნელობა აქვს ამას ქუჩის ბავშვისთვის კალკუტაში რომელიც იძულებულია დღის განმავლობაში თავის ოჯახს ეხმარებოდეს და ეს არის მიზეზი რის გამოც მას არ შეუძლია სკოლაში სიარული."}
{"text": "Now they can spend two hours a day and remediate, or get up to speed and not feel embarrassed about what they do or don't know.\tეხლა მათ შეუძლიათ დახარჯონ ორი საათი დღეში რომ წამოიწიონ ან გარკვეულ დონეს მიაღწიონ და თავი უხერხულად არ იგრძნონ იმისგამო რა იციან ან არ იციან."}
{"text": "Now imagine what happens where -- we talked about the peers teaching each other inside of a classroom.\tეხლა წარმოიდგინეთ რა ხდება როცა ჩვენ ვლაპარაკობდით თანატოლებზე რომლებიც ასწავლიან ერთმანეთს კლასში. მაგრამ ეს ყველფერი ერთიანი სისტემაა."}
{"text": "There's no reason why you can't have that peer-to-peer tutoring beyond that one classroom.\tვერ ვხედავ მიზეზს რატომ არ შეიძლება თანატოლების სწავლების მეთოდი კლასის გარეთაც ხდებოდეს."}
{"text": "Imagine what happens if that student in Calcutta all of the sudden can tutor your son, or your son can tutor that kid in Calcutta.\tწარმოიდგენთ რა მოხდება, თუ ეს მოსწავლე კალკუტიდან ერთდღეს თქვენს ბიჭს ასწავლის, ან თქვენ ბიჭს შეუძლია ასწავლოს ბავშვი კალკუტაში?"}
{"text": "And I think what you'll see emerging is this notion of a global one-world classroom.\tდა ვფიქრობ რაც თქვენ გექმნებათ წარმოდგენაში არის გლობალური საკლასო ოთახი მთელი მსოფლიოსთვის."}
{"text": "And that's essentially what we're trying to build.\tდა პრინციპში ეგ არის რისი შექმნაც გვინდა."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Bill Gates: I'll ask about two or three questions.\t(აპლოდისმეტები)"}
{"text": "(Applause continues) (Applause ends) BG: I've seen some things you're doing in the system, that have to do with motivation and feedback -- energy points, merit badges.\tბილ გეიტსი: როგორც ვნახე სისტემაში გაქვთ ჩართული მოტივაციის და უკუკავშირის კომპონენტები -- ენერგიის ქულები, დამსახურების ნიშნები."}
{"text": "Tell me what you're thinking there.\tმომიყევით რას ნიშნავს ეს."}
{"text": "SK: Oh yeah. No, we have an awesome team working on it.\tსხ: კი. ჩვენ გვყავს შესანიშნავი გუნდი რომელიც მუშაობს ამაზე."}
{"text": "I have to be clear, it's not just me anymore.\tაქ მინდა სიცხადე შემოვიტანო, მარტო მე არ ვარ ვინც ამას აკეთებს."}
{"text": "I'm still doing all the videos, but we have a rock-star team doing the software.\tმე ისევ ვაკეთებ ვიდეოებს, მაგრამ ჩვენ გვაქ მაგარი გუნდი რომელიც პროგრამულ უზრუნველყოფას ქმნის."}
{"text": "We've put a bunch of game mechanics in there, where you get badges, we're going to start having leader boards by area, you get points.\tკი, ჩვენ ჩავდეთ ბევრი თამაშის კომპონენტი ამაში შეგიძლიათ მიიღოთ ნიშნები ჩვენ ასევე ვაპირებთ ლიდერების ჯგუფების დადგენას ამა თუ იმ სფეროში."}
{"text": "It's actually been pretty interesting.\tეს საკმაოდ საინტერესოა."}
{"text": "Just the wording of the badging, or how many points you get for doing something, we see on a system-wide basis, like tens of thousands of fifth-graders or sixth-graders going one direction or another, depending what badge you give them.\tნიშნების სახელები ან ქულების რაოდენობა რომელსაც იღებ რაღაცის გაკეთებისთვის, შეგვიძლია ვნახოთ მთელი სისტემის ბაზაზე. სიტყვაზე, ათი ათასობით მეხუთე ან მეექვსე კლასელი მუშობს ერთი ან მეორე მიმართულებით, იქიდან გამომდინარე თუ როგორ ნიშანს აძლევ."}
{"text": "(Laughter) BG: And the collaboration you're doing with Los Altos, how did that come about?\t(სიცილი) ბგ: და თანმშრომლობა ლოს ალტოსთან, როგორ დაიწყო ეს?"}
{"text": "SK: Los Altos, it was kind of crazy.\tსხ: ლოს ალტოსთან მოხდა საოცარი რამ. გავიმეორებ, მე არ მოველოდი ამის კლასში გამოყენებას."}
{"text": "Someone from their board came and said, \"What would you do if you had carte Blanche in a classroom?\"\tერთ-ერთი მათი ადმინისტრაციიდან მოვიდა და მკითხა? \"რას იზამდით, რომ კლასში კარტ-ბლანში გქონოდათ?\""}
{"text": "I said, \"Well, every student would work at their own pace, on something like this, we'd give a dashboard.\"\tდა მე ვუთხარი:\"ნუ, ვფიქრობ, ყველას მივცემდი საშუალებას საკუთარ ტემპში იმუშაოს და თვალყურეს მოვადევნებდი მონაცემებს.\" მათ მითხრეს:\"ნუ, ეს საკმაოდ რადიკალურია."}
{"text": "They said, \"This is kind of radical. We have to think about it.\"\tდაფიქრება გვჭირდება ამაზე .\" და მე და დანარჩენი გუნდი ვფიქრობდი:"}
{"text": "Me and the rest of the team were like, \"They're never going to want to do this.\"\t\"ამაზე არასოდეს არ წამოვლენ.\""}
{"text": "But literally the next day they were like, \"Can you start in two weeks?\"\tმაგრამ ზუსტად მეორე დღეს გვიპასუხეს:\"თუ შეგიძლიათ 2 კვირაში რომ დაიწყოთ?\" (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) BG: So fifth-grade math is where that's going on right now?\tბგ: ანუ ეხლა ეს მეხუთე კლასებში მუშაობს?"}
{"text": "SK: It's two fifth-grade classes and two seventh-grade classes.\tსხ: ჩვენ გვაქ ორი მეხუთე და ორი მეშვიდე კლასები."}
{"text": "They're doing it at the district level.\tჩვენ ვმუშაობთ მათთან ოლქის დონეზე. ვფიქრობ ოლქს მოსწონს, რომ შეუძლია თვალყური ადევნონ ბავშვების სწავლის პროცესს."}
{"text": "I think what they're excited about is they can follow these kids, not only in school; on Christmas, we saw some of the kids were doing it.\tამას აქვს მნიშვნელობა არა მხოლოდ სკოლაში. ისიც გვინახავს, რომ ზოგიერთი ბავშვი შობაზეც მუშაობდა ამაში."}
{"text": "We can track everything, track them as they go through the entire district.\tდა ჩვენ შეგვიძლია თვალყური ვადევნოთ ყველაფერს. მათ შეუძლით თვალყური ადევნონ სწავლების პროცესს მთელ ოლქში."}
{"text": "Through the summers, as they go from one teacher to the next, you have this continuity of data that even at the district level, they can see.\tისიც რასაც მოსწავლე აკათებს ზაფხულის განმავლობაში, ერთი მასწავლებლიდან მეორესთან გადასვლისას მონაცემების უწყვეტობის დახმარებით თუნდაც ეს შეუძლიათ ნახონ ოლქის დონეზე."}
{"text": "BG: So some of those views we saw were for the teacher to go in and track actually what's going on with those kids.\tბგ: ანუ ზოგიერთი რაც ვნახეთ მასწავლებლებისთვისაა რომ შევიდნენ და ფაქტიურად ნახონ როგორ მუშაობენ ბავშვები."}
{"text": "So you're getting feedback on those teacher views to see what they think they need?\tდა თქვენ იღებთ უკუკავშირს მასწავლებლებისგან რომ ნახოთ, როგორ ესმით ეს მათ?"}
{"text": "SK: Oh yeah. Most of those were specs by the teachers.\tსხ: კი, რა თქმა უნდა. ამ სქემების უმეტესობა მათ მიერაა შემუშავებული."}
{"text": "We made some of those for students so they could see their data, but we have a very tight design loop with the teachers themselves.\tჩვენ გავაკეთეთ რამოდენიმე მოსწავლეებისთვის ,რომ მათ შეეძლოთ საკუთარი მონაცემების ნახვა, მაგრამ შემუშავების დროს ჩვენ მჭიდრო ურთიერთობა გვაქ თავად მასწავლებლებთან. და ისინი ფაქტიურად იძახიან: \"იცი, ეს კარგია მაგრამ ...\""}
{"text": "And they're saying, \"Hey, this is nice, but --\" Like that focus graph, a lot of the teachers said, \"I have a feeling a lot of the kids are jumping around and not focusing on one topic.\"\tროგორც ეგ ყურადღების გრაფიკი, ბევრმა მასაწვლებელმა თქვა, \"მგონია, თითქოს ბევრი მოსწავლე დახტის აქეთ იქით და არ ჩერდება ერთ თემაზე.\" ამიტომ გრაფიკის სახე მივეცით ყურადრების მონაცემებს."}
{"text": "So we made that focus diagram.\tასე რომ ამაზე მასწავლებლებმა დაგვაფიქრეს."}
{"text": "So it's all been teacher-driven. It's been pretty crazy.\tსაერთოდ ეს ძალიან საინტერესოა."}
{"text": "BG: Is this ready for prime time?\tბგ: მზად ხართ მეტისთვის?"}
{"text": "Do you think a lot of classes next school year should try this thing out?\tთქვენი აზრით უნდა სცადონ მეტმა კლასებმა ეს სისტემა შემდეგ სასწავლო წელს?"}
{"text": "SK: Yeah, it's ready.\tსხ: კი, ჩვენ მზად ვართ."}
{"text": "We've got a million people on the site already, so we can handle a few more.\tჩვენ უკვე გვყავს მილიონი ადამინი საიტზე, ასე რომ ერთ-ორ მილიონს კიდე მოვუვლით. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) No, no reason why it really can't happen in every classroom in America tomorrow.\tვერ ვხედავ მიზესს, რატომ არ შეიძლება ეს მოხდეს ხვალ ამერიკის ყველა სკოლაში."}
{"text": "BG: And the vision of the tutoring thing.\tბგ: და თქვენი სწავლების ხედვა."}
{"text": "The idea there is, if I'm confused about a topic, somehow right in the user interface, I'd find people who are volunteering, maybe see their reputation, and I could schedule and connect up with those people?\tიდეა შემდეგში, თუ მიძნელდება თემის გაგება, როგორღაც იქვე მომხმარებლის გვერდზე ვიპოვი ხალხს ვინც მოხალისეა, ამბათ ვნახო მათი რეპუტაცია და შევძლებ დავგეგმო მათთან დაკავშირება?"}
{"text": "SK: Absolutely. And this is something I recommend everyone in this audience do.\tახ: აბლოსუტურად. და ეს არის რასაც ვურჩევ ყველას ამ აუდიტორიაში."}
{"text": "Those dashboards the teachers have, you can go log in right now and you can essentially become a coach for your kids, your nephews, your cousins, or maybe some kids at the Boys and Girls Club.\tთქვენ შეგიძლიათ ეხლავე შეხვიდეთ სისტემაში მასწავლებლის სახით და ფაქტიურად გახდეთ მწვრთნელი თქვენი შვილების, ან ძმისშვილების, ან ბიძაშვილებისთვის, ან ბავშვებისთვის ბიჭების და გოგონების კლუბიდან."}
{"text": "And yeah, you can start becoming a mentor, a tutor, really immediately.\tკი, თქვენ ახლავე შეგიძლით დაიწყოთ დამრიგებლად, მასწავლებლად გახდომა."}
{"text": "But yeah, it's all there.\tკი, აქ ყველაფერია ამისთვის."}
{"text": "BG: Well, it's amazing.\tბგ: ეს ნამდვილად საოცრებაა."}
{"text": "I think you just got a glimpse of the future of education.\tვფიქრობ თქვენ ახლა თვალი შეავლეთ მომავლის განათლბას."}
{"text": "BG: Thank you. SK: Thank you.\tგმადლობთ. (სხ: გმადლობთ.)"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Mark Zuckerberg, a journalist was asking him a question about the news feed.\tმარკ ცუკერბერგს ჟურნალისტი ფეისბუკის სიახლეების ზოლის შესახებ ეკითხებოდა."}
{"text": "And the journalist was asking him, \"Why is this so important?\"\tშეკითხვა იყო: „რატომ არის ეს ასეთი მნიშვნელოვანი?“"}
{"text": "And Zuckerberg said, \"A squirrel dying in your front yard may be more relevant to your interests right now than people dying in Africa.\"\tცუკერბერგმა უპასუხა: „ამ წუთას თქვენ ეზოში მომაკვდავი ციყვი, შეიძლება უფრო შეესაბამებოდეს თქვენს ინტერესებს, ვიდრე აფრიკაში მომაკვდავი ადამიანები“"}
{"text": "And I want to talk about what a Web based on that idea of relevance might look like.\tდღეს მინდა ვისაუბრო იმაზე, თუ როგორი შეიძლება იყოს შესაბამისობის ამ იდეაზე დაფუძნებული ინტერნეტი,"}
{"text": "So when I was growing up in a really rural area in Maine, the Internet meant something very different to me.\tმოზარდობის პერიოდში, მეინის შტატის ერთ-ერთ რაიონში, ინტერნეტი განსაკუთრებული რამ იყო ჩემთვის."}
{"text": "It meant a connection to the world.\tის ნიშნავდა კავშირს მსოფლიოსთან."}
{"text": "It meant something that would connect us all together.\tნიშნავდა იმას, რაც ყველა ჩვენგანს ერთმანეთთან დაგვაკავშირებდა."}
{"text": "And I was sure that it was going to be great for democracy and for our society.\tმჯეროდა, რომ ის არაჩვეულებრივი რამ იქნებოდა დემოკრატიისა და ჩვენი საზოგადოებისთვის."}
{"text": "But there's this shift in how information is flowing online, and it's invisible.\tმაგრამ ახლა ინფორმაციის ონლაინ გავრცელების წესები შეიცვალა და ეს ცვლილება უხილავია."}
{"text": "And if we don't pay attention to it, it could be a real problem.\tამ ცვლილების უყურადღებოდ დატოვება, მნიშვნელოვან პრობლემებს გამოიწვევს."}
{"text": "So I first noticed this in a place I spend a lot of time -- my Facebook page.\tპირველად ეს ცვლილება იქ შევნიშნე, სადაც დიდ დროს ვატარებ, ჩემ ფეისბუკის გვერდზე."}
{"text": "I'm progressive, politically -- big surprise -- but I've always gone out of my way to meet conservatives.\tპოლიტიკურად პროგრესული ვარ, რა სიურპრიზია, მაგრამ ყოველთვის ვცდილობდი კონსერვატორებთან ურთიერთობას."}
{"text": "I like hearing what they're thinking about; I like seeing what they link to; I like learning a thing or two.\tმინდა ვიცოდე, რაზე ფიქრობენ ისინი; მინდა ვხედავდე, თუ რასთან აიგივებენ თავს; მომწონს სიახლეების გაგება და სწავლა."}
{"text": "And so I was surprised when I noticed one day that the conservatives had disappeared from my Facebook feed.\tდა გამიკვირდა, როცა ერთ დღეს შევამჩნიე, რომ კონსერვატორები გაქრნენ ჩემი სიახლეების გვერდიდან."}
{"text": "And what it turned out was going on was that Facebook was looking at which links I clicked on, and it was noticing that, actually, I was clicking more on my liberal friends' links than on my conservative friends' links.\tროგორც აღმოჩნდა, ფეისბუკი აკვირდებოდა, რა ბმულებს ვხსნიდი და შეამჩნია, რომ უფრო ხშირად ჩემი ლიბერალური მეგობრების ბმულებს ვხსნიდი ვიდრე კონსერვატორი მეგობრებისას"}
{"text": "And without consulting me about it, it had edited them out.\tდა ისე, რომ არც არაფერი უკითხავს, მან ისინი ამოაგდო ჩემი სიახლეებიდან."}
{"text": "They disappeared.\tისინი გაქრნენ."}
{"text": "So Facebook isn't the only place that's doing this kind of invisible, algorithmic editing of the Web.\tფეისბუქი არ არის ერთადერთი ადგილი, რომელიც ახდენს ინტერნეტის ამგვარ უხილავ, ალგორითმულ რედაქტირებას."}
{"text": "Google's doing it too.\tგუგლიც იგივეს აკეთებს."}
{"text": "If I search for something, and you search for something, even right now at the very same time, we may get very different search results.\tთუკი მე და თქვენ ერთი და იგივე სიტყვებს ჩავწერთ საძიებო ზოლში, თუნდაც ახლა, ერთი და იგივე დროს, ძიების განსხვავებულ შედეგებს მივიღებთ."}
{"text": "Even if you're logged out, one engineer told me, there are 57 signals that Google looks at -- everything from what kind of computer you're on to what kind of browser you're using to where you're located -- that it uses to personally tailor your query results.\tგუგლის სისტემაში თქვენი მომხმარებლითაც რომ არ იყოთ შესული, ერთმა ინჟინერმა მითხრა, რომ არსებობს 57 სიგნალი, რომელსაც გუგლი აკვირდება, დაწყებული იმით, თუ როგორ კომპიუტერს და რომელ ინტერნეტ-ბრაუზერს იყენებთ, დამთავრებული თქვენი ადგილმდებარეობით და ამ სიგნალების გამოყენებით თქვენზე არგებს ძიების შედეგებს."}
{"text": "Think about it for a second: there is no standard Google anymore.\tდაფიქრდით ამაზე სულ ერთი წამით: უკვე აღარ არსებობს სტანდარტული გუგლი."}
{"text": "And you know, the funny thing about this is that it's hard to see.\tდა ყველაზე საინტერესო ისაა, რომ ეს მოქმედება თითქმის უხილავია."}
{"text": "You can't see how different your search results are from anyone else's.\tთქვენ ვერ ხედავთ, როგორ განსხვავდება თქვენი ძიების შედეგები სხვების შედეგებისგან."}
{"text": "But a couple of weeks ago, I asked a bunch of friends to Google \"Egypt\" and to send me screen shots of what they got.\tრამდენიმე კვირის წინ, მე ვთხოვე ჩემს მეგობრებს, გუგლში მოეძებნათ „ეგვიპტე“ და ჩემთვის გამოეგზავნათ შედეგები."}
{"text": "So here's my friend Scott's screen shot.\tაი, ჩემი მეგობრის სკოტის ეკრანის სურათი."}
{"text": "And here's my friend Daniel's screen shot.\tაი, ჩემი მეგობრის დენიელის ეკრანის სურათი."}
{"text": "When you put them side-by-side, you don't even have to read the links to see how different these two pages are.\tროცა მათ გვერდიგვერდ დადებთ, ბმულების წაკითხვაც კი არ გჭირდებათ, რომ დაინახოთ სხვაობა ამ ორ გვერდს შორის."}
{"text": "But when you do read the links, it's really quite remarkable.\tმაგრამ თუ ბმულებსაც წაიკითხავთ, მაშინ ეს სხვა მნიშვნელობას შეიძენს."}
{"text": "Daniel didn't get anything about the protests in Egypt at all in his first page of Google results.\tდენიელს არაფერი მიუღია ეგვიპტის პროტესტების შესახებ გუგლის საძიებო შედეგების პირველ გვერდზე."}
{"text": "Scott's results were full of them.\tსკოტის შედეგები სავსე იყო ამ ინფორმაციით"}
{"text": "And this was the big story of the day at that time.\tდა ეს პროტესტები იყო დღის მთავარი ამბავი."}
{"text": "That's how different these results are becoming.\tაი, ამდენად განსხვავებული ხდება ძიების შედეგები."}
{"text": "So it's not just Google and Facebook either.\tმხოლოდ გუგლი და ფეისბუქი არ იქცევა ასე."}
{"text": "This is something that's sweeping the Web.\tეს უკვე მთელ ინტერნეტზე ვრცელდება."}
{"text": "There are a whole host of companies that are doing this kind of personalization.\tუამრავი კომპანია მიმართავს ამ ტიპის პერსონალიზაციას."}
{"text": "Yahoo News, the biggest news site on the Internet, is now personalized -- different people get different things.\tიაჰუუ ნიუსი, ინტერნეტის ყველაზე დიდი საინფორმაციო პორტალი, უკვე პერსონალიზებულია, ყოველი ადამიანი განსხვავებულ შედეგს იღებს."}
{"text": "Huffington Post, the Washington Post, the New York Times -- all flirting with personalization in various ways.\tჰაფინგტონ პოსტი, ვაშინგტონ პოსტი, ნიუ იორკ ტაიმსი, ყველა ეთამაშება პერსონალიზაციას ამა თუ იმ ფორმით"}
{"text": "And this moves us very quickly toward a world in which the Internet is showing us what it thinks we want to see, but not necessarily what we need to see.\tდა ამ ყველაფერს ძალიან სწრაფად მივყავართ იმ სამყაროსკენ, სადაც ინტერნეტი ყოველთვის გვიჩვენებს იმას, რისი ნახვაც გვსურს მისი აზრით, მაგრამ მათ შორის შეიძლება არ იყოს ის, რისი ნახვა მართლაც გვჭირდება."}
{"text": "As Eric Schmidt said, \"It will be very hard for people to watch or consume something that has not in some sense been tailored for them.\"\tროგორც ერიკ შმიდტი ამბობს, „ხალხისთვის რთული იქნებოდა იმის ყურება, ან გამოყენება, რაც გარკვეული თვალსაზრისით, მათზე არაა მორგებული“."}
{"text": "So I do think this is a problem.\tვფიქრობ, რომ ეს პრობლემაა"}
{"text": "And I think, if you take all of these filters together, you take all these algorithms, you get what I call a filter bubble.\tდა მე ვფიქრობ, რომ თუკი ყველა ასეთ ფილტრს შევკრებთ, ყველა ალგორითმს ერთად შევკრებთ, მივიღებთ იმას, რასაც მე \"გაფილტრულ ბუშტს\" ვუწოდებ."}
{"text": "And your filter bubble is your own personal, unique universe of information that you live in online.\tთითოეული თქვენგანის \"გაფილტრული ბუშტი\" არის თქვენი პირადი, უნიკალური ინფორმაციული სამყარო, რომელშიც თქვენ ონლაინ ცხოვრობთ."}
{"text": "And what's in your filter bubble depends on who you are, and it depends on what you do.\tდა თქვენი \"გაფილტრული ბუშტი\" დამოკიდებულია იმაზე, თუ რას წარმოადგენთ და საქმიანობთ თქვენ."}
{"text": "But the thing is that you don't decide what gets in.\tპრობლემა ისაა, რომ თქვენ თავად არ წყვეტთ, რა ხვდება შიგნით"}
{"text": "And more importantly, you don't actually see what gets edited out.\tდა რაც უფრო მნიშვნელოვანია, თქვენ ვერც კი ხედავთ, რა წაიშალა."}
{"text": "So one of the problems with the filter bubble was discovered by some researchers at Netflix.\tგაფილტრული ბუშტის ერთ-ერთი პრობლემა ნეტფლიქსზე აღმოაჩინა რამდენიმე მკვლევარმა."}
{"text": "And they were looking at the Netflix queues, and they noticed something kind of funny that a lot of us probably have noticed, which is there are some movies that just sort of zip right up and out to our houses.\tისინი უყურებდნენ ნეტფლიქსის რიგებს, და აღმოაჩინეს რაღაც უცნაური, რაც ალბათ ბევრ ჩვენგანს შეუმჩნევია მანამდე, რომ არის ზოგიერთი ფილმი, რომელიც პირდაპირ მოდის ჩვენს სახლებში."}
{"text": "They enter the queue, they just zip right out.\tანუ დგებით რიგში, და ეს ფილმები პირდაპირ მოდიან:"}
{"text": "So \"Iron Man\" zips right out, and \"Waiting for Superman\" can wait for a really long time.\t„რკინის კაცი“ უცებ მოდის ხოლო „სუპერმენის ლოდინს“ შეიძლება დიდი ხნის ლოდინი დასჭირდეს."}
{"text": "What they discovered was that in our Netflix queues there's this epic struggle going on between our future aspirational selves and our more impulsive present selves.\tრაც მათ აღმოაჩინეს, არის ნეტფლიქსის რიგში გამართული ბრძოლა ჩვენს მომავალ სასურველ მესა და ჩვენს უფრო იმპულსურ ამჟამინდელ მეს შორის."}
{"text": "You know we all want to be someone who has watched \"Rashomon,\" but right now we want to watch \"Ace Ventura\" for the fourth time.\tიცით, რომ ყველას გვსურს ვიყოთ ვიღაც, ვისაც უნახავს „რაშომონი“, მაგრამ ამ წუთას ჩვენ გვსურს მეოთხეჯერ ვუყუროთ \"ეის ვენტურას\","}
{"text": "(Laughter) So the best editing gives us a bit of both.\t(სიცილი) მაშ, საუკეთესო შერჩევა მოგვცემს ცოტაოდენ ორივეს:"}
{"text": "It gives us a little bit of Justin Bieber and a little bit of Afghanistan.\tმოგვცემს მცირე რაოდენობით ჯასტინ ბიბერს და მცირე რაოდენობით ავღანეთს."}
{"text": "It gives us some information vegetables; it gives us some information dessert.\tმოგვცემს ცოტა ბოსტნეულ ინფორმაციას; და ცოტა ტკბილეულ ინფორმაციას."}
{"text": "And the challenge with these kinds of algorithmic filters, these personalized filters, is that, because they're mainly looking at what you click on first, it can throw off that balance.\tამ ტიპის ალგორითმული ფილტრების პრობლემა, ამ პერსონალიზებული ფილტრების პრობლემაა, რომ რადგან ისინი მეტწილად აკვირდებიან თუ რა ბმულებს აჭერთ თქვენ პირველად, ისინი არღვევენ ამ ბალანსს."}
{"text": "And instead of a balanced information diet, you can end up surrounded by information junk food.\tანუ ბალანსირებული საინფორმაციო დიეტის ნაცვლად, თქვენ რჩებით მავნე საინფორმაციო საკვების ამარა."}
{"text": "What this suggests is actually that we may have the story about the Internet wrong.\tეს მიდგომა ნიშნავს, რომ ჩვენ შეიძლება არასწორად გვესმოდეს ინტერნეტის არსი."}
{"text": "In a broadcast society -- this is how the founding mythology goes -- in a broadcast society, there were these gatekeepers, the editors, and they controlled the flows of information.\tდაარსების ლეგენდის თანახმად, სამაუწყებლო საზოგადოებაში, სამაუწყებლო საზოგადოებაში, იყვნენ კარიბჭის მცველები, რედაქტორები, რომლებიც აკონტროლებდნენ საინფორმაციო ნაკადს."}
{"text": "And along came the Internet and it swept them out of the way, and it allowed all of us to connect together, and it was awesome.\tშემდეგ მოვიდა ინტერნეტი, რომელმაც განდევნა ისინი და საშუალება მოგვცა, ყველა დავკავშირებოდით ერთმანეთს და ეს შესანიშნავი იყო."}
{"text": "But that's not actually what's happening right now.\tმაგრამ ახლა ასე აღარ ხდება."}
{"text": "What we're seeing is more of a passing of the torch from human gatekeepers to algorithmic ones.\tჩვენ ვხედავთ, როგორ გადაეცემა გასაღები ადამიანი მცველებისგან ალგორითმულ მცველებს."}
{"text": "And the thing is that the algorithms don't yet have the kind of embedded ethics that the editors did.\tდა საქმე ისაა, რომ ალგორითმებს ჯერ არ აქვთ თანდაყოლილი ეთიკა, რაც ადამიან რედაქტორებს ჰქონდათ."}
{"text": "So if algorithms are going to curate the world for us, if they're going to decide what we get to see and what we don't get to see, then we need to make sure that they're not just keyed to relevance.\tამგვარად, თუკი ალგორითმებმა უნდა მართონ სამყარო ჩვენს ნაცვლად, თუკი მათ უნდა გადაწყვიტონ, რა უნდა ვნახოთ და რა არა, მაშინ უნდა დავრწმუნდეთ, რომ მათი მოქმედება მხოლოდ შესაბამისობას არ უკავშირდება."}
{"text": "We need to make sure that they also show us things that are uncomfortable or challenging or important -- this is what TED does -- other points of view.\tუნდა დავრწმუნდეთ, რომ ისინი გვიჩვენებენ, რაც არაკომფორტულია, გამომწვევია, ან მნიშვნელოვანი. ანუ, როგორც TED აკეთებს, გვაცნობს განსხვავებულ თვალთახედვებს."}
{"text": "And the thing is, we've actually been here before as a society.\tსაქმე ისაა, რომ უკვე გავიარეთ ასეთი მდგომარეობა, როგორც საზოგადოებამ."}
{"text": "In 1915, it's not like newspapers were sweating a lot about their civic responsibilities.\t1915 წელს, გაზეთებს დიდად არ ანაღვლებდათ სამოქალაქო პასუხისმგებლობა."}
{"text": "Then people noticed that they were doing something really important.\tშემდეგ ადამიანებმა შეამჩნიეს, რომ ისინი რაღაც მნიშვნელოვანს აკეთებდნენ."}
{"text": "That, in fact, you couldn't have a functioning democracy if citizens didn't get a good flow of information, that the newspapers were critical because they were acting as the filter, and then journalistic ethics developed.\tრომ სინამდვილეში დემოკრატია ვერ იმუშავებს, თუკი მოქალაქეები არ იღებენ ინფორმაციის კარგ ნაკადს, რომ გაზეთები მნიშვნელოვანია, რადგან ისინი ფილტრივით მოქმედებენ და შემდეგ განვითარდა ჟურნალისტური ეთიკა."}
{"text": "It wasn't perfect, but it got us through the last century.\tის არ იყო სრულყოფილი, მაგრამ მან გადაგვატანინა ბოლო საუკუნე."}
{"text": "And so now, we're kind of back in 1915 on the Web.\tახლა კი, ჩვენ თითქოს უკან 2015-ში დავბრუნდით, ინტერნეტის მხრივ."}
{"text": "And we need the new gatekeepers to encode that kind of responsibility into the code that they're writing.\tჩვენ გვჭირდება, რომ კარიბჭის ახალმა მცველებმა მსგავსი პასუხისმგებლობა ჩანერგონ იმ ალგორითმების კოდებში, რომელთაც ქმნიან."}
{"text": "I know that there are a lot of people here from Facebook and from Google -- Larry and Sergey -- people who have helped build the Web as it is, and I'm grateful for that.\tვიცი, რომ აქ ფეისბუკის და გუგლის ბევრი თანამშრომელი იმყოფება ლარი და სერგეი, ადამიანები, ვინც ინტერნეტი შექმნა დღევანდელი სახით და მე თქვენი მადლიერი ვარ."}
{"text": "But we really need you to make sure that these algorithms have encoded in them a sense of the public life, a sense of civic responsibility.\tმაგრამ თქვენ უნდა უზრუნველყოთ, რომ ამ ალგორითმებში ჩადებული იყოს საზოგადობრივი ცხოვრების, სამოქალაქო პასუხისმგებლობის შეგრძნება."}
{"text": "We need you to make sure that they're transparent enough that we can see what the rules are that determine what gets through our filters.\tთქვენ უნდა გახადოთ ეს ალგორითმები საკმარისად გამჭვირვალე, რომ დავინახოთ, თუ რა წესებით განისაზღვრება ჩვენს ფილტრებში შემოსული ინფორმაციის ნაკადი."}
{"text": "And we need you to give us some control so that we can decide what gets through and what doesn't.\tგვსურს, რომ გარკვეული კონტროლი გვქონდეს, რომ თავად შეგვეძლოს გადაწყვეტა, თუ რა შემოვა ჩვენს ბუშტში და რა არა."}
{"text": "Because I think we really need the Internet to be that thing that we all dreamed of it being.\tრადგან მე ვფიქრობ, რომ ჩვენ მართლა გვჭირდება ისეთი ინტერნეტი, რომელზეც ყოველი ჩვენგანი ოცნებობდა."}
{"text": "We need it to connect us all together.\tჩვენ გვჭირდება ის, რომ ერთმანეთთან დაგვაკავშიროს."}
{"text": "We need it to introduce us to new ideas and new people and different perspectives.\tგვჭირდება, რომ გაგვაცნოს ახალი იდეები, ახალი ადამიანები და განსხვავებული ხედვები."}
{"text": "And it's not going to do that if it leaves us all isolated in a Web of one.\tეს კი არასდროს მოხდება, თუკი ის ყოველ ჩვენგანს იზოლირებულად, საკუთარ ქსელში დატოვებს."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Back in New York, I am the head of development for a non-profit called Robin Hood.\tნიუ იორკში ვმუშაობ არაკომერციული ორგანიზაციის, \"რობინ ჰუდის\", განვითარების ხელმძღვანელად."}
{"text": "When I'm not fighting poverty, I'm fighting fires as the assistant captain of a volunteer fire company.\tროდესაც სიღარიბეს არ ვებრძვი, ვებრძვი ცეცხლს, ანუ პარალელურად კაპიტანის ასისტენტად ვმუშაობ სახანძრო დაწესებულებაში."}
{"text": "Now in our town, where the volunteers supplement a highly skilled career staff, you have to get to the fire scene pretty early to get in on any action.\tვარ მოხალისე. ეხლა ჩვენს ქალაქს რომ დავუბრუნდეთ, სადაც სახანძროს პერსონალი მაღალკვალიფიციური მოხალისეებით არის დაკომპლექტებული ცეცხლის გაჩენის კერასთან აუცილებელია დროულად მისვლა, რათა მიიღო მონაწილეობა ცეცხლის ლოკალიზებაში."}
{"text": "I remember my first fire.\tმახსენდება ჩემი პირველი გამოცდილება ცეცხლთან."}
{"text": "I was the second volunteer on the scene, so there was a pretty good chance I was going to get in.\tმე ვიყავი მეორე მოხალისე ვინც ცეცხლის კერასთან მივიდა. ასე რომ მქონდა შანსი, ალმოდებულ სახლში შევსულიყავი ერთ–ერთი პირველი."}
{"text": "But still it was a real footrace against the other volunteers to get to the captain in charge to find out what our assignments would be.\tმაგრამ მაინც იყო ერთგვარი კონკურენცია მოხალისეებს შორის რათა დაესწროთ უფროს კაპიტანთან მისვლა დავალებების მისაღებად."}
{"text": "When I found the captain, he was having a very engaging conversation with the homeowner, who was surely having one of the worst days of her life.\tროდესაც კაპიტანთან მივედი, ის აქტიურად იყო ჩართული საუბარში სახლის მეპატრონესთან. ქალბატონს ალბად თავის ცხოვრებაში ყველაზე საშინელი დღე ჰქონდა:"}
{"text": "Here it was, the middle of the night, she was standing outside in the pouring rain, under an umbrella, in her pajamas, barefoot, while her house was in flames.\tიყო შუაღამე, ის იდგა გარეთ კოკისპირულ წვიმაში, ქოლგის ქვეშ, ღამის პერანგში, ფეხშიშველი, ამასობაში კი მის სახლს ცეცხლი ეკიდა."}
{"text": "The other volunteer who had arrived just before me -- let's call him Lex Luther -- (Laughter) got to the captain first and was asked to go inside and save the homeowner's dog.\tსხვა მოხალისე, რომელიც ჩემზე ადრე გამოცხადდა, მოდით, მას ლექს ლუთერი ვუწოდოთ, (სიცილი) კაპიტანთან პირველი მივიდა და მიიღო დავალება ალმოდებულ შენობაში შესვლის რათა მესაკუთრის ძაღლი გადაერჩინა."}
{"text": "The dog! I was stunned with jealousy.\tძაღლი! მე შურით აღვივსე."}
{"text": "Here was some lawyer or money manager who, for the rest of his life, gets to tell people that he went into a burning building to save a living creature, just because he beat me by five seconds.\tეს იყო იურისტი ან ფინანსისტი, რომელსაც მთელი დარჩენილი ცხოვრების მანძილზე ექნებოდა სათქმელად რომ ის ცეცხლწაკიდებულ სახლში შევიდა ცოცხალი არსების გადასარჩენად. მხოლოდ იმის გამო , რომ 5 წამით დამასწრო."}
{"text": "Well, I was next.\tმე ვიყავი შემდეგი."}
{"text": "The captain waved me over.\tკაპიტანმა მიხმო თავისთან"}
{"text": "He said, \"Bezos, I need you to go into the house.\tდა მითხრა: \"ბეზოს, მე მინდა რომ ახლა შენ შეხვიდე ამ სახლში,"}
{"text": "I need you to go upstairs, past the fire, and I need you to get this woman a pair of shoes.\"\tსწრაფად აირბინო კიბეები, გაიარო ცეცხლის დაბრკოლება, და ამ ქალბატონს ფექსაცმელები გამოუტანო.\""}
{"text": "(Laughter) I swear.\t(სიცილი) ვფიცავარ ასე იყო."}
{"text": "So, not exactly what I was hoping for, but off I went -- up the stairs, down the hall, past the 'real' firefighters, who were pretty much done putting out the fire at this point, into the master bedroom to get a pair of shoes.\tხო... ეს არ იყო, ის რასაც ველოდი, მაგრამ დავალების შესასრულებლად გავემართე... ავირბინე კიბეები, გავიარე ჰოლი, ჩავუქროლე \"ნამდვილ მეხანძრეებს\", რომელთაც უკვე დაესრულებინათ ცეცხლის ჩაქრობა, შევვარდი ქალბატონის საძინებელში, რათა მისი ფეხსაცმელები მომეძია."}
{"text": "Now I know what you're thinking, but I'm no hero.\tვიცი ეხლა რას ფიქორბთ, ჩემგან გმირი არ დადგება."}
{"text": "(Laughter) I carried my payload back downstairs where I met my nemesis and the precious dog by the front door.\t(სიცილი) მე გამოვიტანე ჩემი \"ტვირთი\" გარეთ, სადაც შემხვდა ჩემი \"კოლეგა\", რომელზეც შური მქონდა საძიებელი, ძვირფასი ძაღლით სახლის კარებთან."}
{"text": "We took our treasures outside to the homeowner, where, not surprisingly, his received much more attention than did mine.\tჩვენ ჩავაბარეთ სახლის მეპატრონეს მისი განძი და გასაკვირი არ იქნება, რომ კოლეგის \"ძღვენმა\" უფრო დიდი ყურადღება დაიმსახურა, ვიდრე ჩემმა."}
{"text": "A few weeks later, the department received a letter from the homeowner thanking us for the valiant effort displayed in saving her home.\tრამოდენიმე კვირის შემდეგ, ჩვენმა დეპარტამენტმა მიიღო მადლობის წერილი სახლის მეპატრონისგან. ის გამოხატავდა მადლიერებას იმ ძალისხმევისთვის, რომელიც გავწიეთ მისი სახლის გადასარჩენად."}
{"text": "The act of kindness she noted above all others: someone had even gotten her a pair of shoes.\tსიკეთის უბადლო გამოხატულებად, რომელიც ქალბატონმა წერილში აღნიშნა: მისთვის ფეხსაცმელების მიწოდება იყო, მის კომფორტზეც კი იზრუნეს."}
{"text": "(Laughter) In both my vocation at Robin Hood and my avocation as a volunteer firefighter, I am witness to acts of generosity and kindness on a monumental scale, but I'm also witness to acts of grace and courage on an individual basis.\t(სიცილი) ჩემს ორივე სამსახურში, ორგანიზაცია \"რობინ ჰუდში\" და სახანძრო კომპანიაში მოხალისედ მუშაობისას მე ყოველდღიურად მომსწრე ვარ იმ სიკეთისა და ხელგაშლილობის, რომელიც დიდ მასშტაბებს აღწევს. მაგრამ ამავდროულად ვაწყდები გულკეთილობისა და სიმამაცის ფაქტებს თითოეულ ადამიანთან ურთიერთობისას."}
{"text": "And you know what I've learned?\tდა იცით რა ვისწავლე?"}
{"text": "They all matter.\tთითოეულ ნაბიჯს აქვს მნიშვნელობა."}
{"text": "So as I look around this room at people who either have achieved, or are on their way to achieving, remarkable levels of success, I would offer this reminder: don't wait.\tდა ეხლა რომ გიყურებთ, ამ დარბაზში მსხდომთ, ვისაც უკვე მიღწეული გაქვთ ან ჯერ კიდევ მისაღწევი შთამბეჭდავი წარმატებები თქვენს ცხოვრებაში, მინდა რომ ყოველთვის გახსოვდეთ: არ იყოთ მუდმივად მოლოდინის რეჟიმში."}
{"text": "Don't wait until you make your first million to make a difference in somebody's life.\tნუ დაელოდებით, სანამ პირველ მილიონს იშოვით. სანამ, შეცვლით ვინმეს ცხოვრებას."}
{"text": "If you have something to give, give it now.\tთუ გაქვთ რაიმე ღირებული, გაეცით იგი."}
{"text": "Serve food at a soup kitchen. Clean up a neighborhood park.\tმოემსახურეთ ოფიციანტად სასადილოში. დაასუფთავეთ მეზობლად მდებარე პარკი."}
{"text": "Be a mentor.\tიმუშავედ ძიძად."}
{"text": "Not every day is going to offer us a chance to save somebody's life, but every day offers us an opportunity to affect one.\tყოველდღიურად არ მოგვეცემა შესაძლებლობა ვინმეს სიცოცხლე ვიხსნათ. მაგრამ ყოველი დღე გვაძლევს შესაძლებლობას, რომ გავლენა მოვახდინოთ შემდგომზე."}
{"text": "So get in the game. Save the shoes.\tასე რომ, ჩაებით თამაშში! იხსენით ფეხსაცმელები!"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause) Bruno Giussani: Mark, Mark, come back.\t(აპლოდისმენტები) ბრუნო გიუსანი: მარკ, დაბრუნდი."}
{"text": "(Applause) Mark Bezos: Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მარკ ბეზოს: მადლობა"}
{"text": "Good morning everyone. First of all, it's been fantastic being here over these past few days.\tდილა მშვიდობისა, პირველ როგში ფანტასტიკურია ბოლო ორი დღე იყო აქ,"}
{"text": "And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up this extraordinary gathering of people, these amazing talks that we've had.\tმეორე რიგში დიდი პატივია წარსდე ამ არაჩვეულებრივი ხალხის წინაშე ამ შესანიშნავი საუბრებით."}
{"text": "I feel that I've fitted in, in many ways, to some of the things that I've heard.\tმე ვგრძნობ, რომ მე მრავალმხრივ გამოვიყენებ, ზოგიერთ რამეს , რომელიც აქ გავიგე."}
{"text": "I came directly here from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador, where I was out -- you could only get there by a plane -- with indigenous people with paint on their faces and parrot feathers on their headdresses, where these people are fighting to try and keep the oil companies, and keep the roads, out of their forests.\tვიწყებ-- აქ პირდაპირ მოვდივარ ღრმა ძალიან, ღრმა ეკვადორის ჯუნგლებიდან, სადაც ვიყავი--იქ თქვენ შეგიძლიათ მოხვდეთ მხოლოდ თვითმფრინავით-- სადაც შეხვდებით ადგილობრივ სახემოხატულ ადამიანებს, რომელთაც თუთიყუშის ბუმბულები უკეთიათ თავზე. იქ ადამიანები იბრძვიან, რათა თავი დაიცვან ნავთობკომპანიებისგან და იმ მაგისტრალებისგან რომლის გაყვანაც უნდათ ტყეში."}
{"text": "They're fighting to develop their own way of living within the forest in a world that's clean, a world that isn't contaminated, a world that isn't polluted.\tისინი ცდილობენ ცხოვრება განავითარონ ტყეში იმ სამყაროში სადაც სისუფთავეა , სადაც ადგილები ჯერ კიდევ შეურყვნელია, სამყარო, რომელიც არ არის დაბინძურებული."}
{"text": "And what was so amazing to me, and what fits right in with what we're all talking about here at TED, is that there, right in the middle of this rainforest, was some solar panels -- the first in that part of Ecuador -- and that was mainly to bring water up by pump so that the women wouldn't have to go down.\tდა ჩემთვის გასაკვირი და გასაოცარი ის არის. რომ ჩვენ აქ ვსაუბრობთ ამის შესახებ ტედში, სწორედ იქ ტროპიკული ტყეების შუაგულში, იქ იყო რამდენიმე მზის პანელი- პირველი ეკვადორის ამ ნაწილში-- წყალი მოჰქონდათ წყლის სატუმბიდან რის გამოც ქალებს აღარ უხდებოდათ შორს წასვლა."}
{"text": "The water was cleaned, but because they got a lot of batteries, they were able to store a lot of electricity.\tწყალი სუფთა იყო, მაგრამ ბატარების სიმცირის გამო, დიდი ოდენობის ელექტროენერგიის დაზოგვა უხდებიდათ."}
{"text": "So every house -- and there were, I think, eight houses in this little community -- could have light for, I think it was about half an hour each evening.\tასე რომ ყველა სახლს-- იქ დაახლოებით რვა სახლი იყო და ამ პატრა საზოგადოებას--შეეძლო ქონოდა სინათლე ყოველ საღამოს დაახლოებით საათნახევრის განმავლობაში."}
{"text": "And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer.\tიქ ყავთ მმართველი ყველა სამეფო რეგალიით, რომელსაც აქვთ საკუთარი ლეპტოპი."}
{"text": "(Laughter) And this man, he has been outside, but he's gone back, and he was saying, \"You know, we have suddenly jumped into a whole new era, and we didn't even know about the white man 50 years ago, and now here we are with laptop computers, and there are some things we want to learn from the modern world.\t(სიცილი) ეს კაცი იყო საზღვარგარეთ , მაგრამ უკან დაბრუნდა, იგი ამბობს: \"იცი ჩვენ სწრაფად გადავედით ახალ ეპოქაში , ჩვენ არაფერი ვიცოდით თეთრკანიანებზე 50 წლის წინ და ეხლა ჩვენ აქ ვართ ლეპტოპით ხელში, და სხვადასხვა საშუალებებით რომელთა ათვისებაც გვინდა თანამედროვე მსოფლიოსგან."}
{"text": "We want to know about health care.\tჩვენ გვინდა ბევრი რამ ვიცოდეთ ჯანდაცვაზე."}
{"text": "We want to know about what other people do -- we're interested in it.\tგვინდა ვიცოდეთ რას საქმიანობენ სხვები---ჩვენ ყველაფერი გვაინტერესებს."}
{"text": "And we want to learn other languages.\tგვინდა ვიცოდეთ სხვადასხვა ენები."}
{"text": "We want to know English and French and perhaps Chinese, and we're good at languages.\"\tვიცოდეთ ბრიტანული, ფრანგული და ჩინურიც კი, კარგად გამოგვდის ენების სწავლა.\""}
{"text": "So there he is with his little laptop computer, but fighting against the might of the pressures -- because of the debt, the foreign debt of Ecuador -- fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course the people who want to exploit the forests and take out the oil.\tის იქ არის თავისი კომპიუტერით, მაგრამ იბრძვის გაუძლოს ზეწოლებს,--- ვალების გამო, ეკვადორის უცხოური ვალების გამო, უძლებს მსოფლიო ბანკის, IMF-ის და რა თქმა უნდა იმ ადამიანების ზეწოლას, რომლებთაც ტყეების ექსპულატაცია სურთ ნავთობის მოსაპოვებლად."}
{"text": "And so, coming directly from there to here.\tსწორედ , რომ იქიდან მოვდივარ პირდაპირ აქ."}
{"text": "But, of course, my real field of expertise lies in an even different kind of civilization -- I can't really call it a civilization.\tმაგრამ, რა თქმა უნდა ჩემი ექსპერიმენტი ვრცელდება სხვა სახის ცივილიზაციაზე-- მე მათ რეალურად ცივილიზაციას ვერ ვუწოდებ."}
{"text": "A different way of life, a different being.\tსხვა ცხოვრების წესი, სხვა არსებები."}
{"text": "We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis about the different cultures of the humans around the world -- but the world is not composed only of human beings; there are also other animal beings.\tჩვენ ვისაუბრეთ ადრე ვაიდ დევისთან მსოფლიოში განსხვავებული ადამიანიური კულტურების შესახებ-- მაგრამ სამყარო არ შედგება მხოლოდ ადამიანებისგან, აქ არიან სხვა არსებებიც."}
{"text": "And I propose to bring into this TED conference, as I always do around the world, the voice of the animal kingdom.\tსწორედ ეს მინდა გადმოგცეთ ტედის კონფერენციაზე, მე ყოველთვის ვაკეთებ ამას მსოფლიოს მაშტაბით, ხმა ცხოველების სამეფოში."}
{"text": "Too often we just see a few slides, or a bit of film, but these beings have voices that mean something.\tძალიან ხშირად ჩვენ ვხედავთ სლაიდებს ან კინოებს, მაგრამ ეს ქმნილებები გამოსცემენ ხმებს, რომლებიც რაღაცას ნიშნავს."}
{"text": "And so, I want to give you a greeting, as from a chimpanzee in the forests of Tanzania -- Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!\tდა მე მინდა გადმოგცეთ მისალმება ტანზანიის ტყის შიმპანზისა- ოუუ ოუუ ოუუ ოუუ ოუუ ოუუ"}
{"text": "(Applause) I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960.\t(აპლოდისმენტები) მე შიმპანზეებს ვსწავლობ 1960 წლიდან."}
{"text": "During that time, there have been modern technologies that have really transformed the way that field biologists do their work.\tამ პერიოდში განვითარდა თანამედროვე ტექნოლოგიები რომელმაც რეალურად შეცვალა გზა და ბიოლოგებს დიდ დახმარებას უწევს."}
{"text": "For example, for the first time, a few years ago, by simply collecting little fecal samples we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done -- so for the first time, we actually know which male chimps are the fathers of each individual infant.\tმაგალითად პირველად რამდენიმე წლის წინ შევძელით ძალიან მარტივად შეგროვებული ფეკალიიის ნიმუშებისთვის გაგვეკეთებინა დნმ-ის ანალიზი და პირველ ეტაპზე ამით გაგვეგო, რომელი მამრი შიმპანზე არის ინდივიდუალურად ახალშობილის მამა."}
{"text": "Because the chimps have a very promiscuous mating society.\tვინაიდან შიმპანზეებს აქვთ ძალიან განსხვავებული \"საზოგადოება\"."}
{"text": "So this opens up a whole new avenue of research.\tეს კვლევებს უხსნის ახალ პერსპექტრივებს და შესაძლებლობებს."}
{"text": "And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI -- to determine the range of the chimps.\tჩვენ ასევე ვიყენებთ GSI-ის -იგი არის გეოგრაფიული , ნუ მოკლედ GSI-- რათა განვსაზღვროთ შიმპანზეების გავრცელების არეალი."}
{"text": "And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff -- but we're using satellite imagery to look at the deforestation in the area.\tასევე ვიყენებთ-მიუხედავათ იმისა, რომ კარგად ვერ გავერკვიე-- სატელიტურ სურათებს რათა ვნახოთ გაუტყეურების არეალი."}
{"text": "And of course, there's developments in infrared, so you can watch animals at night, and equipment for recording by video, and tape recording is getting lighter and better.\tასევე არის მიღწევები ინფრარედში, ასე რომ შეგვიძლია ვნახით ცხოველები ღამითაც, და ვიდეოსჩამწერი მოწყობილებები, ჩაწერა ხდება უფრო ხარისხიანი და მეტყველი."}
{"text": "So in many, many ways, we can do things today that we couldn't do when I began in 1960.\tანუ დღეს მრავალმხრივ შეგვიძლია საქმის გაკეთება, რომელიც ჩვენ არ შეგვეძლო 1960 წელს."}
{"text": "Especially when chimpanzees, and other animals with large brains, are studied in captivity, modern technology is helping us to search for the upper levels of cognition in some of these non-human animals.\tგანსაკუთრებით მაშინ როცა შიმპანზეებს და სხვა ცხოველებს განვითარებული ტვინიებით, ტყვეობაში შეისწავლიან. თანამედროვე ტექნოლოგიები გვეხმარება გამოვიკვლიოთ ზოგიერთი ამ ცხოველის განვითარების უმაღლესი დონე."}
{"text": "So that we know today, they're capable of performances that would have been thought absolutely impossible by science when I began.\tდღესდღეობით ვიცით, რომ მათ შეუძლიათ შეითვისონ ჩვევები რომლის შესწავლას აბსოლიტურად შეუძლებელი იყო როცა მე ჩავები მეცნიერებაში."}
{"text": "I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled in intellectual performance is one called Ai in Japan -- her name means love -- and she has a wonderfully sensitive partner working with her.\tვფიქრობ შიმპანზეს რომელიც ტყვეობაშია, აქვს ბევრი ინტელექტუალური ქცევების უნარი მისი სახელია იანი-იაპონურად რაც სიყვარულს ნიშნავს მასთან ერთად მუშაობა ძალიან სასიამოვნოა."}
{"text": "She loves her computer -- she'll leave her big group, and her running water, and her trees and everything.\tმას უყვარს თავის კომპიუტერი-- ის მიატოვებს ხოლმე თავის დიდ ჯგუფს, მოჩუხჩუხე წყაროს, მის ხეებს და ყველაფერს."}
{"text": "And she'll come in to sit at this computer -- it's like a video game for a kid; she's hooked.\tის მოვა და ჯდება თავის კომპიუტერთან. მას უყვარს საბავშო ვიდეო თამაშები."}
{"text": "She's 28, by the way, and she does things with her computer screen and a touch pad that she can do faster than most humans.\tმიუხედავათ იმისა რომ ის 28 წლისაა ის საქმიანობს კომპიუტერთან და კლავიატურას უფრო სწრაფად ხმარობს ვიდრე ზოგიერთი ადამიანი."}
{"text": "She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them, but the amazing thing about this female is she doesn't like making mistakes.\tის ასრულებს კომპლექსურ დავალებებს ისე, რომ მე ვერ მივყვები მას, მაგრამ გასაოცარი ამ მდედრზე ისაა, რომ არ უყვარს შეცდომების დაშვება."}
{"text": "If she has a bad run, and her score isn't good, she'll come and reach up and tap on the glass -- because she can't see the experimenter -- which is asking to have another go.\tთუ მას აქვს ცუდი გარბენი და ქულები არც ისე მაღალია, ის მოვა და დააბრახუნებს მინაზე ვინაიდან ის ვერ ამჩნევს ექსპერიმენტს ის თხოულობს მეორეჯერ ცდას"}
{"text": "And her concentration -- she's already concentrated hard for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again, just for the satisfaction of having done it better.\tდა როდესაც კონცენტრაციას მოახდენს 20 წუთის მერე უნდა, რომ კვლავ გაიმეოროს იგივე, დაკმაყოფილების მიზნით, რომ მან ეს უკეთ შეასრულა."}
{"text": "And the food is not important -- she does get a tiny reward, like one raisin for a correct response -- but she will do it for nothing, if you tell her beforehand.\tსაჭმელიც არ არის მნიშვნელოვანი იგი იღებს ძალიან პატარა ჯილდოს, საპასუხოდ უყვარს ქიშმიში-- მაგრამ თუ ეტყვი წინასწარ ის გააკეთებს ამას არაფრის სანაცვლოთ."}
{"text": "So here we are, a chimpanzee using a computer.\tასე რომ ხომ ხედავთ სად ვართ, შიმპანზე იყენებს კომპიუტერს."}
{"text": "Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language.\tშიმპანზეები, გორილები, ორანგუტანგები ასევე სწავლობენ ადამიანური ენის ნიშნებს."}
{"text": "But the point is that when I was first in Gombe in 1960 -- I remember so well, so vividly, as though it was yesterday -- the first time, when I was going through the vegetation, the chimpanzees were still running away from me, for the most part, although some were a little bit acclimatized -- and I saw this dark shape, hunched over a termite mound, and I peered with my binoculars.\tაღსანიშნავი ის არის, რომ როდესაც მე პირველად ჩავედი გომბიაში 1960 წელს-- ძალიან კარგად მახსოვს თითქოს გუშინ ყოფილიყოს----- როცა პირველად წავედი მცენარეების დასათვარიელებლად, შიმპანზეები ჩემგან გარბოდნენ, თუმცა ზოგიერთი ნელ-ნელა მეჩვეოდა-- და მე დავინახე შავი გამოსახულება, რომელიც შემოხვეოდა ტერმიტების ბორცვს, მე დავაკვირდი მას ჩემი ჭოგრიტით."}
{"text": "It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard -- and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps; they should all have numbers; that was more scientific.\tსაბედნიეროდ ის იყო მამრი-- რომელსაც მე დევიდ გრებერდი დავარქვი-- თუმცა იმ დროს მეცნიერები მეუბნებოდნენ, რომ ცხოველებისთვის სახელის დარქმევა არ შეიძლებოდა მათ უნდა ჰქონოდათ ნომრები ის უფრო მეცნიერული იყო."}
{"text": "Anyway, David Greybeard -- and I saw that he was picking little pieces of grass and using them to fish termites from their underground nest.\tასე თუ ისე, დევიდ გრებერდი --დავინახე რომ აგროვებდა პატარა ბალახებს და იყენებდა მას ტერმიტების მიწისქვეშა ბუდიდან ამოსაყვანად."}
{"text": "And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig and strip the leaves -- modifying an object to make it suitable for a specific purpose -- the beginning of tool-making.\tდა არა მარტო ამას-ის ხანდახან წყვეტდა ხის ტოტებს და აშორებდა ფოთლებს. სახეს უცვლიდა საგანს ისე, რომ მოსახერხებელი ყოფილიყო გარკვეული მიზნისათვის-- ეს არის იარაღების კეთების საწყისი ეტაპი."}
{"text": "The reason this was so exciting and such a breakthrough is at that time, it was thought that humans, and only humans, used and made tools.\tეს აღმოჩენა ძალიან ამაღელვებელი და განსაცვიფრებელი იყო ვინაიდან იმ დროს ფიქრობდნენ რომ ადამიანს, მხოლოდ ადამიანს შეეძლო იარაღის დამზადება და მისი გამოყენება."}
{"text": "When I was at school, we were defined as man, the toolmaker.\tროდესაც სკოლაში დავდიოდი ჩვენ გვიხსნიდნენ ადამიანს, როგორც იარაღის შემქმნელს."}
{"text": "So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news, he said, \"Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,' or accept chimpanzees as humans.\"\tროდესაც ეს ამბავი ჩემმა მენტორმა ლუის ლეკიმ გაიგო, მან თქვა: ''ჩვენ ახალიდან უნდა განსვსაზღვროთ ადამიანი და იარაღი ან შინპანზე უნდა მივიღოთ ადამიანად.\""}
{"text": "(Laughter) We now know that at Gombe alone, there are nine different ways in which chimpanzees use different objects for different purposes.\t(სიცილი) ახლა ჩვენ ვიცით რომ მხოლოდ გომბიაში არის ცხრა სხვადასხვა ხერხი, რომლის საშუალებითაც შიმპანზეები იყენებენ სხვადასხვა საგნებს განხვავებული მიზნებისთვის."}
{"text": "Moreover, we know that in different parts of Africa, wherever chimps have been studied, there are completely different tool-using behaviors.\tუფრო მეტიც აფრიკის იმ ადგილებში, სადაც შიმპანზეებს შეისწავლიან, არის სრულიად განსხვავებული იარაღის გამოყენების ქცევები."}
{"text": "And because it seems that these patterns are passed from one generation to the next, through observation, imitation and practice -- that is a definition of human culture.\tდაკვირვების შედეგად, ჩანს რომ ეს ქცევები გადაეცემა ერთი შთამომავლობიდან მეორეს, იმიტაცია და პრაქტიკა-ეს არის ადამიანური კულტურის განსაზღვრება."}
{"text": "What we find is that over these 40-odd years that I and others have been studying chimpanzees and the other great apes, and, as I say, other mammals with complex brains and social systems, we have found that after all, there isn't a sharp line dividing humans from the rest of the animal kingdom.\tრას მივაგენით ამ 40 წლის მანძილზე, როდესაც მე და სხვები შევისწავლიდით შიმპანზეებს და სხვა შესანიშნავ პრიმატებს თუ ძუძუმწოვრებს განვითარებული ტვინითა და სოციალური სისტემით, აღმოვაჩინეთ, რომ არ არის მკვეთრი ხაზი რომელიც ადამიანის რასაც ყოფს ცხოველთა სამეფოდან."}
{"text": "It's a very wuzzy line.\tის ძალიან მკრთალი ხაზია."}
{"text": "It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things that we, in our arrogance, used to think was just human.\tროცა ჩვენ ვნახულობთ თუ რას საქმიანობენ ცხოველები ის უფრო და უფრო მცირდება რაც ჩვენ გვაფიქრებინებს, რომ ის ჰგავს ადამიანს."}
{"text": "The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives -- but they have this long childhood, five years of suckling and sleeping with the mother, and then another three, four or five years of emotional dependence on her, even when the next child is born.\tშიმპანზეები-სამწუხაროდ არ გვაქვს დრო, რომ ვილაპარაკოთ მათ მომაჯდოვებელ ცხოვრებაზე-- მაგრამ მათ აქვთ ხანგრძლივი ბავშვობა 5 წელი რომელიც გამოიხატება დედასთან ერთდ ძილში და ძუძუსწოვში, შემდეგი სამი, ოთხი ან ხუთი წელი არის ემოციური დამოკიდებულება მასზე, სანამ შემდეგი ბავშვი გაუჩდება."}
{"text": "The importance of learning in that time, when behavior is flexible -- and there's an awful lot to learn in chimpanzee society.\tამ პერიოდში შესწავლა მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ქცევა არის ძალიან შემგუებლური და სხვა უამრავი რამეა რაც შეგვამცნობინებს შიმპანზეების საზოგადოებას."}
{"text": "The long-term affectionate supportive bonds that develop throughout this long childhood with the mother, with the brothers and sisters, and which can last through a lifetime, which may be up to 60 years.\tდიდი ხნის განმავლობაში დახმარებებმა დედასთან გატარებულმა ხანგრძლივმა ბავშობამ, ასევე თავის ძმებთან და დებთან ყოფნამ, შეიძლება გასტანოს მთელი ცხოვრება, რომელიც შესაძლოა 60 წელი გაგარძელდეს."}
{"text": "They can actually live longer than 60 in captivity, so we've only done 40 years in the wild so far.\tმათ 60 წელზე მეტი ხნით შეუძლიათ ცხოვრება ჩვენ კი მხოლოდ 40 წელი გავატარეთ მათთან ერთად."}
{"text": "And we find chimps are capable of true compassion and altruism.\tდა აღმოვაჩინეთ რომ შიმპანზეებს აქვთ სიბრალულისა და ალტრუიზმის უნარი."}
{"text": "We find in their non-verbal communication -- this is very rich -- they have a lot of sounds, which they use in different circumstances, but they also use touch, posture, gesture, and what do they do?\tაღმოვაჩინეთ არასიტყვიერი კომუნიკაცია-ის ძალიან მდიდარია-- მათ აქვთ ძალიან ბევრი ხმები, რომელსაც სხვადასხვა შემთხვევის დროს იყენებენ. მაგრამ ისინი ასევე ხმარობენ შეხებას, ჟესტებს, პოზებს, და რისთვის აკეთებენ ისინი ამას?"}
{"text": "They kiss; they embrace; they hold hands.\tისინი კოცნიან, ისინი ეხუტებიან და ართმევენ ხელს."}
{"text": "They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist -- the kind of things that we do, and they do them in the same kind of context.\tისინი ხელს უსმევენ ზურგზე, ტრბახობენ, ამოძრავებენ მუშტს-- იმას რასაც ჩვენ ვაკეთებთ- და ისინი იყენებენ მათ იმავე კონტექსტში რასაც ჩვენ."}
{"text": "They have very sophisticated cooperation.\tმათ ყავთ ძალიან გამოცდილი ჯგუფები."}
{"text": "Sometimes they hunt -- not that often, but when they hunt, they show sophisticated cooperation, and they share the prey.\tხანდახან ისინი ნადრირობენ მაგრამ არც ისე ხშირად, მაგრამ როცა ისინი ნადირონებნ ჩანან, როგორც გამოცდილი კოოპერაცია ვინაიდან ისინი იყოფენ ნადავლს."}
{"text": "We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same -- as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair.\tჩვენ აღმოვაჩინეთ რომ მათ აქვთ ემოციები, მარტივი და შესაძლოა ხანდახან ერთიდაიმავე- ისეთი რომელსაც ჩვენ ვეძახით ბედნიერებას , მწუხარებას, უიმედობას."}
{"text": "They know mental as well as physical suffering.\tისინი გონებრივად გრძნობენ ფიზიკურ ტკივილს."}
{"text": "And I don't have time to go into the information that will prove some of these things to you, save to say that there are very bright students, in the best universities, studying emotions in animals, studying personalities in animals.\tმე დრო არ მაქვს, რომ ამ ინფორმაციას მივყვე რომელიც გააუმჯობესებდა თქვენს საქმეს, მინდა ვთქვა,რომ აქ საუკეთესო უნივერსიტეტებში არიან გონებაგახსნილი სტუდენტები, რომლებიც სწავლობენ ცხოველების ემოციებს და პერსონალურ განცდებს."}
{"text": "We know that chimpanzees and some other creatures can recognize themselves in mirrors -- \"self\" as opposed to \"other.\"\tჩვენ ვიცით რომ შიმპანზეეს და სხვა ცხოველებს აქვთ უნარი აღიქვან თავიანთი თავი სარკეში----საკუთარი თავი როგორც სხვა."}
{"text": "They have a sense of humor, and these are the kind of things which traditionally have been thought of as human prerogatives.\tმათ აქვთ იუმორის გრძნობა, ეს ისეთი საკითხებია რომელზეც ტრადიციულად ფიქრობდნენ, რომ მხოლოდ ადამიანის პრეროგატივაა."}
{"text": "But this teaches us a new respect -- and it's a new respect not only for the chimpanzees, I suggest, but some of the other amazing animals with whom we share this planet.\tმაგრამ ეს გვასწავლის ჩვენ პატივისცემას---- და ეს პატივისცემა ჩდება არა მხოლოდ შიმპანზეებზე, მე ასევე ვფიქრობ, რომ სხვა გასაოცარი ცხოველების მიმართაც, რომლებთან ერთადაც ჩვენ დედამიწაზე ვცხოვრობთ."}
{"text": "Once we're prepared to admit that after all, we're not the only beings with personalities, minds and above all feelings, and then we start to think about ways we use and abuse so many other sentient, sapient creatures on this planet, it really gives cause for deep shame, at least for me.\tყველაფერი ამის შემდეგ ჩვენ მოგვიხდება ვაღიაროთ, რომ მხოლოდ ჩვენ არ ვართ ისეთი არსებები, რომლებთაც გააჩნია პერნსონალურობა , გონება და ზემოთ ხსენებული გრძნობები, ამის შემდეგ კი ჩვენ დავიწყებთ ფიქრს იმ მეთოდების შესახებ, რომელსაც იყენებს უამრავი მეცნიერი და პლანეტის ბრძენი ქმნილება, ის გვაჩვენებს დიდ სირცხვილს და პირველ რიგში მე ვიქნები."}
{"text": "So, the sad thing is that these chimpanzees -- who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility -- are in the wild, disappearing very fast.\tსამწუხარო ფაქტი ის არის, რომ ეს შიმპანზეები რომლებიც გვაფიქრებს ჩვენ ბევრ რამეზე უფრო მეტად, ვიდრე სხვა ქმნილებები ძალიან სწრაფად ქრებიან ბუნებაში."}
{"text": "They're disappearing for the reasons that all of you in this room know only too well.\tისინი ქრებიან იმ მიზეზების გამო, რომლის შესახებაც აქ მყოფებმა ძალიან კარგად იცით."}
{"text": "The deforestation, the growth of human populations, needing more land.\tგაუტყეურება, ადამიანის პოპულაციის ზრდა რომელსაც უფრო მეტი მიწა სჭირდება."}
{"text": "They're disappearing because some timber companies go in with clear-cutting.\tისინი არიან გადაშენების პირას იმიტომ, რომ ზოგი ტყის კომპანია ჭრიან ხეებს შერჩევის გარეშე."}
{"text": "They're disappearing in the heart of their range in Africa because the big multinational logging companies have come in and made roads -- as they want to do in Ecuador and other parts where the forests remain untouched -- to take out oil or timber.\tისინი კი უჩინარდებიან აფრიკის გულიდან. იმიტომ რომ მულტინაციონალური კომპანიები მივიდნენ და გაიყვანეს გზები მათ ასევე უნდათ იგივე გააკეთონ ეკვადორში და დანარჩენ ნაწილში სადაც ტყეები ხელშეუხებელია-- რათა ამოიღონ ნავთობი და საშენი მასალები."}
{"text": "And this has led in Congo basin, and other parts of the world, to what is known as the bush-meat trade.\tეს გრძელდება კონგოში და მსოფლიოს სხვა ნაწილში, ასევე ცნობილია ისიც , რომ მიდის გამალებული ვაჭრობა."}
{"text": "This means that although for hundreds, perhaps thousands of years, people have lived in those forests, or whatever habitat it is, in harmony with their world, just killing the animals they need for themselves and their families -- now, suddenly, because of the roads, the hunters can go in from the towns.\tეს ნიშნავს რომ ასობით , შესაძლოა ათიათასობით წლის წინ ადამიანები რომლებიც ცხოვრობდნენ ტყეში და ჰარმონიულად თანაარსებობდნენ ამ სამყაროსთან ეხლა კლავენ ცხოველებს თვიანთი საჭიროებისადმი საკუთარი თავისთვის და ოჯახისთვის--- ეხლა კი უცბად, გზების გამო მონადირებს ქალაქაიდან შეუძლიათ წავიდნენ იქ."}
{"text": "They shoot everything, every single thing that moves that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it.\tისინი ესვრიან ყველაფერს რაც კი მოძრაობს თუნდაც დიდი იყოს თუნდაც პატარა ვირთხა, ისინი აშრობენ და წვავწენ მას."}
{"text": "And now they've got transport; they take it on the logging trucks or the mining trucks into the towns where they sell it.\tშემდეგ ისინი უკეთებენ ტრანსპორტირებას და გადააქვთ ისინი სპეციალური ტანკერებით, ან მაღაროს ტანკერბით ქალაქში სადაც მათ შემდგომ ყიდიან."}
{"text": "And people will pay more for bush-meat, as it's called, than for domestic meat -- it's culturally preferred.\tხალხი იხდის უფრო მეტ ფულს გატყავებულ ხორცში, ვიდრე შინაურ ხორცში--რომელიც კულტურულად გამოყვანილია."}
{"text": "And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin who've lived there with their wonderful way of living for so many hundreds of years are now corrupted.\tეს კი ნიშნავს უწყვეტ და უზარმაზარ გადამზიდავ მანქანებს ტყეში ვინაიდან დღეს მოთხოვნაა ხორცზე, პიგმი მონადირებიც კი რომლებიც კონგოს ყურეში ცხოვრობდნენ თავიანთი წყნარი ცხოვრებით უკვე არიან გარეული ესეთ არასუფთა საქმეებში."}
{"text": "They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money.\tმათ დაურიგეს იარაღები ისინი ისვრიან ტყის გადამამუშავებელი საწარმოებისთვის და იღებენ ფულს."}
{"text": "Their culture is being destroyed, along with the animals upon whom they depend.\tმათი კულტურა ნადგურდება, ცხოველების ჩათვლით ვიზეც ისინი არიან დამოკიდებულები ."}
{"text": "So, when the logging camp moves, there's nothing left.\tანუ როდესაც ტყის კომპანიები წავლენ იქ არაფერი დარჩება."}
{"text": "We talked already about the loss of human cultural diversity, and I've seen it happening with my own eyes.\tჩვენ უკვე ვისაუბრეთ ადგილობრივ ადამიანთა კულტურის განადგურებაზე და ეს კი ჩემს თვალწინ ხდება."}
{"text": "And the grim picture in Africa -- I love Africa, and what do we see in Africa?\tეს არის აფრიკის საშინელი სურათი– მე მიყვარს აფრიკა, და რას ვხედავთ ჩვენ აფრიკაში?"}
{"text": "We see deforestation; we see the desert spreading; we see massive hunger; we see disease and we see population growth in areas where there are more people living on a certain piece of land than the land can possibly support, and they're too poor to buy food from elsewhere.\tჩვენ ვხედავთ გაუტყეურებას, ჩვენ ვხედავთ რომ უდაბნო ფართოვდება, ვხედავთ მასიურ შიმშილს, ჩვენ ვხედავთ ავადმყოფობებს და ვხედავთ ადამიანთა პოპულაციის ზრდას იმ ნაწილში სადაც ადამიანები მჭიდროდ ცხოვრობენ და იმ ნაწილში სადაც მიწა შედარებით გამოყენებადია, ისინი ძალიან ღარიბები არიან იმისთვის, რომ იყიდონ საჭმელი."}
{"text": "Were the people that we heard about yesterday, on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid?\tსად არიან ადამიანები რომლებზედაც გუშინ გვესმოდა, აღმოსავლეთ კუნძულზე, ვინ მოჭრა მათი უკანასკნელი ხე –სულელები არიან?"}
{"text": "Didn't they know what was happening?\tარ იციან რა ხდება?"}
{"text": "Of course, but if you've seen the crippling poverty in some of these parts of the world it isn't a question of \"Let's leave the tree for tomorrow.\"\tრა თქმა უნდა, მაგრამ შენ ხედავ გაუსაძლის სიღარიბეს მსოფლიოს ზოგიერთ ნაწილში რის გამოც არ დგას საკითხი, რომ დავტოვოთ ხე ხვალისთვის."}
{"text": "\"How am I going to feed my family today?\t\"როგორ გამოვკვებო ჩემი ოჯახი დღეს?"}
{"text": "Maybe I can get just a few dollars from this last tree which will keep us going a little bit longer, and then we'll pray that something will happen to save us from the inevitable end.\"\tშესაძლოა მე მივიღო რამდენიმე დოლარი ამ ბოლო ხიდან, რომელიც ცოტა ხანი თავს გაგვატანიანებს, და შემდეგ ვილოცებთ, რომ იქნებ რამე მოხდეს რომ დაგვიცვას გარადუვალი დასასრულისგან.\""}
{"text": "So, this is a pretty grim picture.\tეს არის შემსუბუქებული სურათი."}
{"text": "The one thing we have, which makes us so different from chimpanzees or other living creatures, is this sophisticated spoken language -- a language with which we can tell children about things that aren't here.\tერთი რამ გვაქვს, რომელიც გვანსხვავებს შიმანზეებისგან და სხვა ცოცხალი არსებებისგან, ეს არის სალაპარაკო ენა–– ენა, რომლითც ჩვენ შეგვიძლია ვუთხრათ ბავშვებს იმის შესახებ რა აღარ არის აქ."}
{"text": "We can talk about the distant past, plan for the distant future, discuss ideas with each other, so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group.\tჩვენ შეგვიძლია ვისაუბრთ ახლო წარსულზე, დავგეგმოთ ახლო მომავალი, გავცვალოთ ერთმანეთში იდეები, იდებს შეუძლიათ გაზარდონ ჯგუფის აკუმულირებული სიბრძნე,"}
{"text": "We can do it by talking to each other; we can do it through video; we can do it through the written word.\tჩვენ შეგვიძია გავაკეთოთ ეს ერთმანეთში ლაპარაკით, ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ ეს ვიდეოთი და დაწერილი ტექსტით."}
{"text": "And we are abusing this great power we have to be wise stewards, and we're destroying the world.\tჩვენ შეგვიძლია ვაკრიტიკოთ ის უდიდესი ძალა, რომელიც ჩვენ გმართავს და რითაც ჩვენ ვანადგურებთ მსოფლიოს."}
{"text": "In the developed world, in a way, it's worse, because we have so much access to knowledge of the stupidity of what we're doing.\tგანვითარებული მსოფლიო, ძალიან ცუდათ იქცევა, ვინაიდან ჩვენ გვაქვს საკმარისი ცოდნა იმის შესახებ თუ რას ვაკეთებთ ჩვენ."}
{"text": "Do you know, we're bringing little babies into a world where, in many places, the water is poisoning them?\tიცით, ჩვენ ვზრდით ბავშვებს მსოფლიოში ბევრ ადგილას სადაც წყალი მათ წამლავს."}
{"text": "And the air is harming them, and the food that's grown from the contaminated land is poisoning them.\tდა ჰაერი ზიანს აყენებს, საჭმელი კი რომელიც იქ იზრდება დაბინძურებული მიწსგან ასევე ვნებს მათ."}
{"text": "And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere.\tგანვითარებადი მსოფლიო არც ისე შორსაა,ის ყველგან არის."}
{"text": "Do you know we all have about 50 chemicals in our bodies we didn't have about 50 years ago?\tიცით რომ 50 ელემენტი რომელიც დღეს ჩვენ გავქვს ორგანიზმში არ გვქონდა 50 წლის წინ?"}
{"text": "And so many of these diseases, like asthma and certain kinds of cancers, are on the increase around places where our filthy toxic waste is dumped.\tდა უამრავი დაავადება, როგორიც არის ასტმა, და ზოგიერთი სახეობის კიბო არის ზრდადი იმ ადგილებში სადაც ტოქსიკური ნივთიერებები ვრცელდება."}
{"text": "We're harming ourselves around the world, as well as harming the animals, as well as harming nature herself -- Mother Nature, that brought us into being; Mother Nature, where I believe we need to spend time, where there's trees and flowers and birds for our good psychological development.\tჩვენ საკუთარ თავს ვაყენებთ ზიანს, ისევე როგორც ვაზიანებთ ცხოველებს და საკუთარ ბუნებას. დედა ბუნებას, რომელმაც ჩვენ შეგვქმნა. დედა ბუნებამ, რომელიც ჩვენ გვჭირდება განსატვირთად, სადაც ხეები, ყვავილები და ჩიტები მოქმედებენ ჩვენს ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე."}
{"text": "And yet, there are hundreds and hundreds of children in the developed world who never see nature, because they're growing up in concrete and all they know is virtual reality, with no opportunity to go and lie in the sun, or in the forest, with the dappled sun-specks coming down from the canopy above.\tუკვე არის ასობით და ათასობით ბავშვი განვითრებულ ქვეყნებში, რომელებთაც არასდროს უნახიათ ბუნება, ვინაიდან ისინი იზრდებიან და კონცენტრირებული არიან ვირტუალურ რეალობაში, მათ არ აქვთ შესაძლობლობა წავიდნენ და დაწვნენ მზეზე ან ტყეში თავი შეაფარონ მზის სხივებს და გაისეირნონ კანოეთი."}
{"text": "As I was traveling around the world, you know, I had to leave the forest -- that's where I love to be.\tთქვენ იცით, რომ მსოფლიოში მოგზაურობ, მაგრამ ვისურვებდი რომ მუდმივად ვიცხოვრო ტყეში, რომელიც მიყვარს."}
{"text": "I had to leave these fascinating chimpanzees for my students and field staff to continue studying because, finding they dwindled from about two million 100 years ago to about 150,000 now, I knew I had to leave the forest to do what I could to raise awareness around the world.\tმე უნდა დავუტოვო ეს შესანიშნავი შიმპანზეები ჩემს სტუდენტებს და ამ საქნიამიანობით დაინტერესებულ ადამიანებს რათა გააგრძელონ მათი შესწავლა ვინადან ისინი მცირდებიან, დაახლოებით ორი მილიონიდან 100 წლის წინ დღეს არიან 150 000, მე ვიცოდი, რომ მე უნდა დამეტოვებინა ტყე და რაც შემეძლო გამეკეთებინა იმისთვის, რომ გამეზარდა მსოფლიოს შეგნება."}
{"text": "And the more I talked about the chimpanzees' plight, the more I realized the fact that everything's interconnected, and the problems of the developing world so often stem from the greed of the developed world, and everything was joining together, and making -- not sense, hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense.\tრაც ბევრს ვლაპარაკობ შიმპანზეების გაჭირვებაზე უფრო, მეტს ვხვდები, რომ ყველაფერი ურთიერთდაკავშირებულია, პრობლემები რომელიც განვითარებულ მსოფლიოს აქვს და ხშირად ეს გამომდინარეობს განვითარებული მსოფლიოს სიხარბიდან, და ყველაფერი ერთად კი ქმნის უიმედობის განცდას--- რაც ნონსენსია."}
{"text": "How can we do it?\tრა შეგვიძლია გავაკეთოთ ჩვენ?"}
{"text": "Somebody said that yesterday.\tიკითხა გუშინ ვიღაცამ,"}
{"text": "And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope.\tვინაიდან მე ვმოგზაურობ, მე ვხვდები ადამიანებს რომლებმაც იმედი დაკარგეს."}
{"text": "They were feeling despair, they were feeling, \"Well, it doesn't matter what we do; eat, drink and be merry, for tomorrow we die.\tისინი სასოწარკვეთილნი არიან, ისინი განიცდიან, \" კარგი არავის აინტერესებს რასც ჩვენ ვაკეთებთ, ვჭამთ, ვსვამთ და ვქორწინდებით, ხვალ მოვკვდებით."}
{"text": "Everything is hopeless -- we're always being told so by the media.\"\tყველაფერი უიმედოა– ჩვენ ყოველთვის გვამცნობენ მედიით.\""}
{"text": "And then I met some who were angry, and anger that can turn to violence, and we're all familiar with that.\tდა მე ვხვდები ადამიანებს, რომლებიც გაბრაზებულები არიან, ისეთი გაბრაზებული, რომ შესაძლოა ბრძოლა დაიწყონ, და ჩვენ ერთაინი ვართ ამაში."}
{"text": "And I have three little grandchildren, and when some of these students would say to me at high school or university, they'd say, \"We're angry,\" or \"We're filled with despair, because we feel you've compromised our future, and there's nothing we can do about it.\"\tმე მყავს სამი პატარა შვილიშვილი, და როდესაც რომელიმე სტუდენტი გახდება და მეტყვის უმაღლეს სკოლაში ან უნივერსიტეტში. \" ჩვენ გვშია\" ან \"ჩვენ სასოწარკვეთილები ვართ ვინაიდან შენ გათვალე ჩვენი მომავალი, მაგრამ ჩვენ არაფერი გააკეტეთ ამის შესაცვლელად"}
{"text": "And I looked in the eyes of my little grandchildren, and think how much we've harmed this planet since I was their age.\tდა ჩავხედავ ჩემს შვილიშვილებს თვალებში და დავფიქრდები , რამდენი ვავნეთ ჩვენს პლანეტას მას შემდეგ რაც მე მათ ასაკში ვიყავი."}
{"text": "I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania, I started a program that's called Roots and Shoots.\tმე ვგრძნობ ამ დიდ სირცხვილს და სწორედ ამიტომ 1991 წლიდან ტანზანიაში მე დავიწყე პროგრამა რომელსაც ქვია Roots and Shoots."}
{"text": "There's little brochures all around outside, and if any of you have anything to do with children and care about their future, I beg that you pick up that brochure.\tმსოფლიოს მაშტაბით გამოუშვით პატარა ბროშურები, თითოეულ თქვენგან აქვს ის რაღაც, რაც უზრუნველყობს ბავშვების მომავალს, მე გთხოვთ რომ აიღოთ ბროშურა."}
{"text": "And Roots and Shoots is a program for hope.\tეს Roots and Shoots არის იმედი."}
{"text": "Roots make a firm foundation.\tRoots(ფესვები) ქმნის ფირმის ფუნდამენტს"}
{"text": "Shoots seem tiny, but to reach the sun they can break through brick walls.\tShoots(კენწერო) ჩანს ძალიან შორეული. მაგრამ რომ მივაღწიოთ მზემდე უნდა გავამტვრიოთ კედლები,"}
{"text": "See the brick walls as all the problems that we've inflicted on this planet.\tაგურის კედლები, როგორც ყველა პრობლემის საწყისი რომელიც ჩვენ გვაქვს ამ პლანეტაზე."}
{"text": "Then, you see, it is a message of hope.\tხედავთ, ეს არის იმედის გზავნილი."}
{"text": "Hundreds and thousands of young people around the world can break through, and can make this a better world.\tათიათასობით ადამიანს მთელს მსოფლიოში შეუძლია გაარღვიოს და შეცვალოს მსოფლიო უკეთესობისკენ."}
{"text": "And the most important message of Roots and Shoots is that every single individual makes a difference.\tდა ყველაზე მნიშვნელოვანი გზავნილი Roots and Shoots არის ის, რომ ყველას ინდივიდუალურად შეუძლია განსხვავებული საქმე აკეთოს,"}
{"text": "Every individual has a role to play.\tყველას აქვს თავისი როლი."}
{"text": "Every one of us impacts the world around us everyday, and you scientists know that you can't actually -- even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen and giving out CO2, and probably going to the loo, and things like that -- you're making a difference in the world.\tთითოეული ჩვენგანი ყოველდღიურად ახდეს გავლენას მსოფლიოზე, და თქვენ მეცნიერებმა იცით არ შეგიძლიათ--- თუ თქვენ მთელი დღე დარჩებით საწოლში თქვენ შეისუნთქვავთ ჟანგბადს და გამოყოფთ ნახშიროჟანგს და მიდიხართ საპირფერეშოში და ასე შემდეგ. ანუ შენ ცვლი გარემოს."}
{"text": "So, the Roots and Shoots program involves youth in three kinds of projects.\tასე, რომ ეს პროგრამა გთავაზობთ სამი სახის პროექტს"}
{"text": "And these are projects to make the world around them a better place.\tდა ეს სამივე ემსახურება იმას რომ მსოფლიო უკეთესი გახდეს."}
{"text": "One project to show care and concern for your own human community.\tერთი პროექტი გულისხმობს ზრუნვას და ურთიერთობას ადამიანებთან."}
{"text": "One for animals, including domestic animals -- and I have to say, I learned everything I know about animal behavior even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty, who was my childhood companion.\tერთი კიდევ განკუთვნილია ცხოველებისთვის, შინაური ცხოველების ჩათვლით--მე მინდა გითხრათ რომ რომ მე ყველაფერი შევისწავლე რაც ეხება ცხოველების ქცევას მას შემდეგ რაც წავედი გომბიაში, შიმპანზიდან დაწყებილი ჩემი ძაღლით დამთავრებული, რასტი მისი სახელი, რომელიც იყო ჩემი ბავშვობის კომპანიონი."}
{"text": "And the third kind of project: something for the local environment.\tდა მესამე ეხება ლოკალურ გარემოს."}
{"text": "So what the kids do depends first of all, how old are they -- and we go now from pre-school right through university.\tამ პროგრამის განხორციელება დამოკიდებულია ბავშვებზე, პირველ რიგში გვაინტერესებს რა ასკის არიან, ვინაიდან ჩვენ ვიწყებთ დაწყებითი სკოლიდან და უნივერსიტეტიდან."}
{"text": "It's going to depend whether they're inner-city or rural.\tასევე დამოკიდებულია იმაზე ისინი ქალაქში ცხოვრობენ თუ გარეუბანში"}
{"text": "It's going to depend if they're wealthy or impoverished.\tდამოკიდებულია ღარიბია თუ მდიდარი."}
{"text": "It's going to depend which part, say, of America they're in.\tდამოკიდებულია ამერიკის რომელ ნაწილში არიან."}
{"text": "We're in every state now, and the problems in Florida are different from the problems in New York.\tჩვენ ეხლა ყველა შტატში ვართ და პრობლემები ფლორიდაში განსხვავდება ნიუ იორკის პრობლემებისგან."}
{"text": "It's going to depend on which country they're in -- and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups -- and there are groups all over the place that I keep hearing about that I've never even heard of, because the kids are taking the program and spreading it themselves.\tასევე დამოკიდებულია იმაზე თუ, რომელ ქვეყანაში ხარ და ჩვენ ვართ 60-ზე მეტ ქვეყანაში 5000-იანი აქტიური გუნდით და ჯგუფებისგან ვისმენ ისეთ რამეებს, რომლებიც არც კი გამიგია, ვინაიდან ბავშვები მონაწილეობენ ამ პროგრამაში და ავრცელებენ ერთმანეთში."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "Because they're buying into it, and they're the ones who get to decide what they're going to do.\tვინაიდან ისინი დაინტერესდნენ ამით და ისინი არიან ერთ-ერთი ნაწილი რომელთაც გადაწყვიტეს ის თუ რას აპირებენ."}
{"text": "It isn't something that their parents tell them, or their teachers tell them.\tამის შესახებ ზოგჯერ მშობლები უყვებიან ან მასწავლებლები ასწავლიან"}
{"text": "That's effective, but if they decide themselves, \"We want to clean this river and put the fish back that used to be there.\tეს ეფექტურია, მაგრამ თუ ისინი თვითონ გადაწყვიტავენ და იტყვიან ჩვენ გვინდა დავასუფთაოთ ეს მდინარე და გავმრავლოთ თევზები იქ."}
{"text": "We want to clear away the toxic soil from this area and have an organic garden.\tჩვენ გვინდა გავწმინდოთ ჰაერი ტოქსიკებისგან და გავაშენოთ ორგანული ბაღი."}
{"text": "We want to go and spend time with the old people and hear their stories and record their oral histories.\tჩვენ გვინდა რომ დრო გავატაროთ მოხუც ადამიანებთან მოვისმინოთ მათი ამბები და ჩავიწეროთ მათის ისტრიები,"}
{"text": "We want to go and work in a dog shelter.\tჩვენ გვინდა რომ ვიმუშაოთ ძაღლების თავშესაფარში"}
{"text": "We want to learn about animals. We want ... \" You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me.\tჩვენ გვინდა შევისწავლოთ ცხოველები. ჩვენ გვინდა..........\" ეს განწყობა იზრდება და ეს ძალიან დამაიდებელია ჩემთვის."}
{"text": "As I travel around the world 300 days a year, everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages.\tვინაიდან მე 300 დღე ვმიგზაურობ წელიწადში ყველგან არის Roots and Shoot-ის სხვადასხვა ასაკის ჯგუფები."}
{"text": "Everywhere there are children with shining eyes saying, \"Look at the difference we've made.\"\tბავშვები გაბრწყინებული თვალებით გვეუბნებიან, \"შეხედე რა ცვლილებები მოვახდინეთ.\""}
{"text": "And now comes the technology into it, because with this new way of communicating electronically these kids can communicate with each other around the world.\tდღეს შემოვიდა ტექნოლოგიები, ახალი საკონუმიკაციო სისტემები რითაც ეს ბავშვები მთელი მსოფლიოს მაშტაბით ეკონტაქტებიან ერთმანეთს."}
{"text": "And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas but we need help -- we need help to create the right kind of system that will help these young people to communicate their excitement.\tთუ ვინმე დაინტერესებულია ჩვენი დახმარებით, ჩვენ გვაქვს ძალიან ბევრი იდეა, მაგრამ ჩვენ გვჭირდება დახმარება რათა შევქმნათ ახალი სახის სისტემა, რომელიც დაეხმარება ამ ახალგაზრდა ადამიანებს გაუზიარონ ერთმანეთს შთაბეჭდილებები"}
{"text": "But also -- and this is so important -- to communicate their despair, to say, \"We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?\"\tდა ასევე მნიშვნელოვანია პრობლემები. მაგალითად \"ჩვენ ვეცადეთ მაგრამ არაფერი გამოვიდა და რა შეგვიძლია გავაკეთოთ?"}
{"text": "And then, lo and behold, there's another group answering these kids who may be in America, or maybe this is a group in Israel, saying, \"Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it.\"\tდა შემდეგ სხვა ჯგუფები შეეხმიანებიან ამ ბავშვებს, რომელიც შეიძლება იყოს ამერიკაში ან ისრაელში იტყვიან: \"ეჰ, არასწორად გააკეთე , ესე უნდა გაგეკეთებინა.\""}
{"text": "The philosophy is very simple.\tფილოსოფია ძალიან მარტივია."}
{"text": "We do not believe in violence.\tჩვენ ძალადობის არ გვჯერა"}
{"text": "No violence, no bombs, no guns.\tარა ძალადობას, არა ბომბებს, არა იარაღის."}
{"text": "That's not the way to solve problems.\tეს არ არის პრობლემების გადაჭრის გზა."}
{"text": "Violence leads to violence, at least in my view.\tძალადობა შობს ძალადობას. ეს ჩემი შეხედულებაა."}
{"text": "So how do we solve?\tანუ როგორ შეგვიძლია გადავჭრათ ეს საკითხი?"}
{"text": "The tools for solving the problems are knowledge and understanding.\tპრობლემის გადაჭრის იარაღი არის ცოდნა და გაანალიზება"}
{"text": "Know the facts, but see how they fit in the big picture.\tფაქტების ცოდნა, ნახვა თუ როგორ იმოქმედებს ის ერთიან სურათზე."}
{"text": "Hard work and persistence --don't give up -- and love and compassion leading to respect for all life.\tმძიმე შრომა და შეუპოვრობა -თავის არ დანებება პერსპექტივის დანახვა, ცხოვრების სიყვარული და თანაგრძნობა."}
{"text": "How many more minutes? Two, one?\tრამდენი წუთი დამრჩა?"}
{"text": "Chris Anderson: One -- one to two.\tორი, ერთი? კრის ანდერსონ : ერთი- ერთი ორი?"}
{"text": "Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two.\tჯანე გუდალი: ორი, ორი, მე წავიღებ ორ წუთს."}
{"text": "(Laughter) Are you going to come and drag me off?\t(სიცილი) შენ აპირებ მოსვლას და ჩემს აქედან გამოგდებას?"}
{"text": "(Laughter) Anyway -- so basically, Roots and Shoots is beginning to change young people's lives.\t(სიცილი) მოკლედ-- Roots and Shoots არის დასაწყისი შეცვალოს ახალგაზრდა ადამიანების ცხოვრება."}
{"text": "It's what I'm devoting most of my energy to.\tეს ის არის, რასაც ჩემს მთლიან ენერგია ვახმარ."}
{"text": "And I believe that a group like this can have a very major impact, not just because you can share technology with us, but because so many of you have children.\tმე მჯერა, რომ ესეთი სახის ჯგუფი შესაძლოა იყოს გავლენის მომხდენი, არა ეხლა, იმიტომ რომ თქვე შეგიძლიათ გაინაწილოთ ტექნოლოგია ჩვენთან ერთად, იმიტომ რომ თქვენ გყავთ ბავშვები."}
{"text": "And if you take this program out, and give it to your children, they have such a good opportunity to go out and do good, because they've got parents like you.\tდა თუ გააცნობთ ამ პროგრამას და გადასცემთ თქვენ ბავშვებს, მათ ექნებათ კარგი შესაძებლობა, რომ გავიდნენ გარეთ და გააკეთონ სიკეთე ვინაიდან მათ ყავთ მშობლები თქვენ სახით."}
{"text": "And it's been so clear how much you all care about trying to make this world a better place.\tეს ნათელია, როგორ ცდილობთ თქვენ ყველა, რომ მსოფლიო აქციოთ უკეთეს ადგილად."}
{"text": "It's very encouraging.\tეს ძალიან დამაიმედებელია."}
{"text": "But the kids do ask me -- and this won't take more than two minutes, I promise -- the kids say, \"Dr. Jane, do you really have hope for the future?\tმაგრამ ბავშვები მკითხულობენ--- ეს არ დაიკავებს ორ წუთზე მეტს , მე პირობას ვიძლევი--- თუ მეტყვიან, \" პროფესორო ჯაინ, თქვენ ნამდვილად გაქვთ მომავლის იმედი?"}
{"text": "You travel, you see all these horrible things happening.\"\tთქვენ მოგზაურობთ და ხედავ ამ საშინელებენს რომელიც ხდება.\""}
{"text": "Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that.\tვუპასუხებ, პირველ რიგში ადამიანს აქვს გონება -მე არ მჭირდება ვთქვა რაიმე ამის შესახებ."}
{"text": "Now that we know what the problems are around the world, human brains like yours are rising to solve those problems.\tეხლა ჩვენ ვიცით რა პრობლემებია მსოფლიოში, ადამიანის გონება კი ვითრდება, რათა გადაჭრას ეს პრობლემები."}
{"text": "And we've talked a lot about that.\tჩვენ ვილაპარაკეთ ამის შესახებ."}
{"text": "Secondly, the resilience of nature.\tმეორე ბუნების აღდგენა."}
{"text": "We can destroy a river, and we can bring it back to life.\tჩვენ შეგვიძლია გავანადგუროთ მდინარე და ჩვენ შეგვიძლია კვლავ დაუბრუნოთ მას ცხოვრება."}
{"text": "We can see a whole area desolated, and it can be brought back to bloom again, with time or a little help.\tჩვენ ვხედავთ, რომ უამრავი ადგილი დაუსახლებელია, რომელიც შასაძლებელია აღვადგინოთ და ავაყვავოთ დროთა განმავლობაში პატარა დახმარების გაწევით."}
{"text": "And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last, talked about the indomitable human spirit.\tდა მესამე , ბოლო გამომსვლელი ლაპარაკობდა ამის შესახებ-ან ბოლოს წინა გამომსვლელი ადამიანის სულის შეუპოვრობის შესახებ."}
{"text": "We are surrounded by the most amazing people who do things that seem to be absolutely impossible.\tჩვენს გარშემო უამრავი გასაოცარი ადამიანია რომლებიც აკეთებენ ისეთ რამეებს რომელიც წარმოუდგენელია."}
{"text": "Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone from Robben Island Prison, where he labored for 27 years, and came out with so little bitterness, he could lead his people from the horror of apartheid without a bloodbath.\tნელსონ მანდელა- მე წამოვიღე პატარა კირქვის ნატეხი რობენის კუნძულის ციხიდან სადაც 27 წელი იყო დატყვევებული გამოვიდა არა გაბოროტებული და შეძლო გაძღოლოდა ხალხს აპარტეიდის შიშისა და სისხლისღვირის გარეშე."}
{"text": "Even after the 11th of September -- and I was in New York and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage, so much love and so much compassion.\t11 სექტემბრის შემდეგ ნიუ იორკში მე ვგრძნობდი შიშს-მიუხედავათ იმისა, რომ იქ იყო ბევრი მამაცობა დიდი სიყვარული და თანაგრძნობა."}
{"text": "And then as I went around the country after that and felt the fear -- the fear that was leading to people feeling they couldn't worry about the environment any more, in case they seemed not to be patriotic -- and I was trying to encourage them, somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi, \"If you look back through human history, you see that every evil regime has been overcome by good.\"\tმას შემდეგ, როდესაც მე დავიწყე ქყვეყანაში სიარული მე ვიგრძენი შიში-- შიში იმისა, რომ ადამიანების წამყვანი გრძნობა იყო შიშის განცდა და მათ აღარ შეეძლოთ გარემოზე წუხილი, ისინი ფიქრობვდნენ რომ არ იყვნენ პატრიოტები-- მე ვცდილობდი გამემხნევებინა ისინი, ვიღაც გამოვიდა მაჰათმა განდის პატარა ციტატით \" თუ შენ გადახედავ კაცობრიობის ისტორიას, დაინახავ, რომ ყველა ბოროტი რეჟიმი შეიცვალა კარგით\""}
{"text": "And just after that a woman brought me this little bell, and I want to end on this note.\tდა ამის შემდეგ ამ ქალმა მომცა ეს პატარა ზარი, და მე მინდა, რომ ჩემი გამოსვლა დავამთავრო ამით."}
{"text": "She said, \"If you're talking about hope and peace, ring this.\tმან თქვა: \" თუ შენ ფიქრობ იმედზე და მშვიდობაზე, დააზარუნე."}
{"text": "This bell is made from metal from a defused landmine, from the killing fields of Pol Pot -- one of the most evil regimes in human history -- where people are now beginning to put their lives back together after the regime has crumbled.\tეს ზარი გაკეთებულია ნაკლებად საშიში ნაღმისგან პილ-პოტის სასაკლაო მინდვრებიდან-- რომელიც იყო ერთ ერთი ყველაზე ბოროტი რეჟიმი მსოფლიოში-- სადაც დღეს ხალხი ერთად იწყებს ცხოვრებას მას შემდეგ რაც რეჟიმი ჩამოვარდა"}
{"text": "So, yes, there is hope, and where is the hope?\tდიახაც ეს არის იმედი და სად არის იმედი?"}
{"text": "Is it out there with the politicians?\tპოლიტიკოსებში?"}
{"text": "It's in our hands.\tისე ჩვენს ხელშია."}
{"text": "It's in your hands and my hands and those of our children.\tის თქვენს და ჩემს ხელშია და ჩვენი ბავშვების ხელშია."}
{"text": "It's really up to us.\tეს მართლა ჩვენზეა დამოკიდებული."}
{"text": "We're the ones who can make a difference.\tჩვენ ვართ ისინი ვისაც ძალუძს განსხვავებულის გაკეთება."}
{"text": "If we lead lives where we consciously leave the lightest possible ecological footprints, if we buy the things that are ethical for us to buy and don't buy the things that are not, we can change the world overnight.\tთუ ჩვენ წავმართავთ ცხოვრებას ისე, რომ გადავდგათ ნათელი ეკოლოგიური ნაბიჯები, თუ ჩვენ ვიყიდით საგნებს, რომლებიც ეკოლოგიურია და არ ვიყიდით ისეთს, რომელიც არ არის ეკოლოგიური, ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ მსოფლიო დღეიდან."}
{"text": "Thank you.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "Hi, my name is Marcin -- farmer, technologist.\tგამარჯობა, ჩემი სახელია მარსინი ფერმერი, ტექნოლოგი."}
{"text": "I was born in Poland, now in the U.S.\tდავიბადე პოლონეთში, ახლა ამერიკაში ვარ."}
{"text": "I started a group called Open Source Ecology.\tმე წამოვიწყე მოძრაობა \"ეკოლოგია თავისუფალი კოდით\" - Open Source Ecology."}
{"text": "We've identified the 50 most important machines that we think it takes for modern life to exist -- things from tractors, bread ovens, circuit makers.\tშევიმუშავეთ 50 უმნიშვნელოვანესი დანადგარის სია რომელიც ჩვენი აზრით აუცილებელია თანამედროვეობაში ისეთი როგორიცაა ტრაქტორი პურის საცხობი, გაყვანილობების შემქმნელი."}
{"text": "Then we set out to create an open source, DIY, do it yourself version that anyone can build and maintain at a fraction of the cost.\tშემდეგ დავიწყეთ თავისუფალი კოდით, ყველასთვის მარტივი ასაწყობი და მოსავლელი მოწყობილობების შექმნა რომელსაც მცირე ხარჯი სჭირდება."}
{"text": "We call this the Global Village Construction Set.\tჩვენ ვეძახით \"გლობალური სოფლის ასაშენებელ ნაკრებს\"."}
{"text": "So let me tell you a story.\tნება მიბოძეთ მოგიყვეთ ამბავი."}
{"text": "So I finished my 20s with a Ph.D. in fusion energy, and I discovered I was useless.\tროდესაც 20-იანი წლები გავიარე დოქტორის ხარისხით ატომური ენერგიის განხრით, აღმოვაჩნე რომ გამოუსადეგარი ვიყავი."}
{"text": "I had no practical skills.\tპრაქტიკული ჩვევები არ გამაჩნდა."}
{"text": "The world presented me with options, and I took them.\tსამყარო მაძლევდა შესაძლებლობებს და მე ვიყენებდი."}
{"text": "I guess you can call it the consumer lifestyle.\tვფიქრობ ამას შეგვიძლია მომხმარებლური ცხოვრების სტილი ვუწოდოთ."}
{"text": "So I started a farm in Missouri and learned about the economics of farming.\tასე რომ დავაარსე ფერმა მისურიში და ვისწავლე ფერმერობის ეკონომიკა."}
{"text": "I bought a tractor -- then it broke.\tვიყიდე ტრაქტორი, რომელიც გაფუჭდა."}
{"text": "I paid to get it repaired -- then it broke again.\tგადავიხადე შესაკეთებლად და ისევ გაფუჭდა."}
{"text": "Then pretty soon, I was broke too.\tსაკმაოდ სწრაფად გავკოტრდი კიდეც."}
{"text": "I realized that the truly appropriate, low-cost tools that I needed to start a sustainable farm and settlement just didn't exist yet.\tგავიაზრე რომ ჩემი შესაბამისი, დაბალხარჯიანი ნივთები, რომელიც მჭირდებოდა თვითმყოფადი ფერმის და დასახლებისთვის ჯერჯერობით არ არსებობდა."}
{"text": "I needed tools that were robust, modular, highly efficient and optimized, low-cost, made from local and recycled materials that would last a lifetime, not designed for obsolescence.\tმე მჭირდებოდა გამძლე, ურთიერთჩანაცვლებადი, ეფექტური და ოპტიმიზერებული დაბალხარჯიანი ხელსაწყოები, რომლებიც ადგილობრივი და გადამუშავებული მასალით მზადდება და მთელი ცხოვრება ძლებს, გადასაგდებად არ არის განწირული."}
{"text": "I found that I would have to build them myself.\tაღმოვაჩინე რომ ასეთი მეთვითონ უნდა ამეწყო."}
{"text": "So I did just that.\tდა ასეც მოვიქეცი."}
{"text": "And I tested them.\tშემდეგ გამოვცადე."}
{"text": "And I found that industrial productivity can be achieved on a small scale.\tდა აღმოვაჩინე ინდუსტრიული პროდუქტიულობა რომელიც მცირე მასშტაბზე შეიძლება მიიღწეს."}
{"text": "So then I published the 3D designs, schematics, instructional videos and budgets on a wiki.\tასე რომ, როდესაც გამოვაქვეყნე 3D დიზაინები, სქემები, ინსტრუქციის ვიდეოები და ბიუჯეტები ვიკიზე."}
{"text": "Then contributors from all over the world began showing up, prototyping new machines during dedicated project visits.\tშემდეგ მთელი მსოფლიოდან შემომიერთდა ხალხი რომლებმაც დაიწყეს პროტოტიპების კეთება პროექტების ფარგლებში."}
{"text": "So far, we have prototyped eight of the 50 machines.\tჯერჯერობით, 50-დან 8 დანადგარის პროტოტიპი გვაქვს."}
{"text": "And now the project is beginning to grow on its own.\tდა ეხლა პროექტი იწყებს დამოუკიდებელ სიცოცხლეს."}
{"text": "We know that open source has succeeded with tools for managing knowledge and creativity.\tჩვენ ვიცით, რომ ღია კოდი წარმატებული იყო ცოდნის და კრეატიულობის მართვის კუთხით."}
{"text": "And the same is starting to happen with hardware too.\tდა იგივე ხდება დანადგარებშიც."}
{"text": "We're focusing on hardware because it is hardware that can change people's lives in such tangible material ways.\tჩვენი ფოკუსია დანადგარებზე იმიტომ რომ დანადგარებს შეუძლიათ ადამიანების ცხოვრების რეალურად, მატერიალურად შეცვლა."}
{"text": "If we can lower the barriers to farming, building, manufacturing, then we can unleash just massive amounts of human potential.\tთუ შევძლებთ ბარიერების შემცირებას ფერმერობისთვის, შენებისთვის და წარმოებისთვის, შემდეგ შეგვიძლია მასიური ადამიანური პოტენციალის რეალიზება."}
{"text": "That's not only in the developing world.\tეს მხოლოდ განვითარებად მსოფლიოში არაა ასე."}
{"text": "Our tools are being made for the American farmer, builder, entrepreneur, maker.\tჩვენი მოწყობილობები იქმნება ამერიკელი ფერმერებისთვის, მშენებლებისთვის, მეწარმეებისთვის."}
{"text": "We've seen lots of excitement from these people, who can now start a construction business, parts manufacturing, organic CSA or just selling power back to the grid.\tჩვენ დიდ ენთუზიაზმს ვხედავთ ამ ხალხისგან, ვისაც ეხლა შეუძლია დაიწყოს მშენებლობის ბიზნესი, ნაწილების წარმოება, ორგანული მეურნეობა ან უბრალოდ ენერგიის მიწოდება."}
{"text": "Our goal is a repository of published designs so clear, so complete, that a single burned DVD is effectively a civilization starter kit.\tჩვენი მიზანია შევქმნათ დიზაინების მარაგი იმდენად ცხადი, იმდენად სრულყოფილი რომ ერთ დისკზე იყოს მოთავსებული ცივილიზაციის დასაწყები პაკეტი."}
{"text": "I've planted a hundred trees in a day.\tმე დღეში ასობით ხე დავრგე."}
{"text": "I've pressed 5,000 bricks in one day from the dirt beneath my feet and built a tractor in six days.\tვაწარმოე 5'000 აგური დღეში იმ ტალახისგან რომელიც ჩემს ფეხქვეშაა და ავაშენე ტრაქტორი 6 დღეში."}
{"text": "From what I've seen, this is only the beginning.\tრაც მე ვნახე, ეს მხოლოდ დასაწყისია."}
{"text": "If this idea is truly sound, then the implications are significant.\tთუ ეს იდეა მართლაც ღირებულია, ამის შედეგები მნიშვნელოვანია."}
{"text": "A greater distribution of the means of production, environmentally sound supply chains, and a newly relevant DIY maker culture can hope to transcend artificial scarcity.\tსაწარმოო სიმძლავრეების უფრო ეფექტური განაწილება, ეკოლოგიურად გამართული საწარმოო ჯაჭვი, და ახლად აღმოცენებული საკუთარი ხელით კეთების კულტურა შესაძლებელია გახდეს ხელოვნური სიმცირის აღმოფხვრის გზა."}
{"text": "We're exploring the limits of what we all can do to make a better world with open hardware technology.\tჩვენ ვეძებთ საზღვრებს რა შეგვიძლია გავაკეთოთ უკეთესი მსოფლიოსთვის ამ ღია დანადგარების ტექნოლოგიით."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So it's 1995, I'm in college, and a friend and I go on a road trip from Providence, Rhode Island to Portland, Oregon.\t1995 წელია მე უნივერსიტეტში ვსწავლობ და დაქალთან ერთად ვმოგზაურობ პროვიდენსიდან (როდ აილენდის შტატი) პორტლენდში (ორეგონის შტატი) მივდივართ."}
{"text": "And you know, we're young and unemployed, so we do the whole thing on back roads through state parks and national forests -- basically the longest route we can possibly take.\tხომ იცით... ახალგაზრდები ვართ, დაუსაქმებლები და ყველაფერს ვაკეთებთ ჩვენს გზაზე, გავდივართ ეროვნული პარკებით და ტყეებით. მოკლედ, ყველაზე გრძელი გზით მივდივართ, რაც ალბათ შეიძლება, რომ აირჩიო."}
{"text": "And somewhere in the middle of South Dakota, I turn to my friend and I ask her a question that's been bothering me for 2,000 miles.\tდა სადღაც შუაგულ სამხრეთ დაკოტაში, მივუბრუნდი ჩემს მეგობარს და ვუსვამ კითხვას, რომელიც 2 000 მილის მანძილზე მაწუხებდა."}
{"text": "\"What's up with the Chinese character I keep seeing by the side of the road?\"\t„რას უნდა ნიშნავდეს ის ჩინური იეროგლიფი, ყველგან რომ ვხედავ გზებზე?“"}
{"text": "My friend looks at me totally blankly.\tჩემი მეგობარი გაკვირვებული მიყურებს."}
{"text": "There's actually a gentleman in the front row who's doing a perfect imitation of her look.\tახლა წინა რიგში ჯენტლმენი ზუსტ იმიტაციას აკეთებს ამ გამომეტყველებისა."}
{"text": "(Laughter) And I'm like, \"You know, all the signs we keep seeing with the Chinese character on them.\"\t(სიცილი) და მე ისევ ვეუბნები, „აი ხო იცი, ის ნიშნები, ყველგან, რომ გვხვდება, ზედ ჩინური იეროგლიფით“"}
{"text": "She just stares at me for a few moments, and then she cracks up, because she figures out what I'm talking about.\tრამდენიმე წუთი მაკვირდება და მერე კვდება სიცილით, რადგან ხვდება რას ვგულისხმობდი."}
{"text": "And what I'm talking about is this.\tდა აი რაზე ვეკითხებოდი."}
{"text": "(Laughter) Right, the famous Chinese character for picnic area.\t(სიცილი) დიახ, ცნობილი ჩინური იეროგლიფი საპიკნიკე სივრცის აღსანიშნავად."}
{"text": "(Laughter) I've spent the last five years of my life thinking about situations exactly like this -- why we sometimes misunderstand the signs around us, and how we behave when that happens, and what all of this can tell us about human nature.\t(სიცილი) ჩემი ცხოვრების ბოლო ხუთი წელი გავატარე სწორედ ამგვარ სიტუაციებზე ფიქრში. სწორედ ესეთებზე რატომ არის, რომ ხანდახან არასწორად აღვიქვამთ ნიშნებს ჩვენს გარშემო? როგორ ვიქცევით, როდესაც ესე ხდება? რას გვეუბნება ყველაფერი ეს ადამიანურ ბუნებაზე ?"}
{"text": "In other words, as you heard Chris say, I've spent the last five years thinking about being wrong.\tსხვა სიტყვებით, რომ ვთქვა ბოლო ხუთი წელი გავატარე იმაზე ფიქრში თუ რას ნიშნავს, ცდებოდე."}
{"text": "This might strike you as a strange career move, but it actually has one great advantage: no job competition.\tშეიძლება იფიქროთ, რომ ეს უცანაური არჩევანია კარიერაში წინსვლისთვის. მაგრამ ერთი დიდი უპირატესობა აქვს, არანაირი კონკურენცია არ არის სამსახურებზე."}
{"text": "(Laughter) In fact, most of us do everything we can to avoid thinking about being wrong, or at least to avoid thinking about the possibility that we ourselves are wrong.\t(სიცილი) უმრავლესობა ჩვენთაგანი აკეთებს ყველაფერს, რომ თავი აარიდოს ცდომაზე ფიქრს, თუ არა და სულ ცოტა აარიდოს თავი იმაზე ფიქრს, რომ ჩვენ თავად ვცდებით."}
{"text": "We get it in the abstract.\tაბსტრაქტულად ჩვენ გვესმის,"}
{"text": "We all know everybody in this room makes mistakes.\tრომ ყველა ამ ოთახში მყოფი უშვებს შეცდომებს,"}
{"text": "The human species, in general, is fallible -- okay fine.\tრომ ადამიანები... ზოგადად არ არიან უშეცდომონი - კარგი, გასაგებია."}
{"text": "But when it comes down to me, right now, to all the beliefs I hold, here in the present tense, suddenly all of this abstract appreciation of fallibility goes out the window -- and I can't actually think of anything I'm wrong about.\tმაგრამ, როდესაც საქმე მე მეხება, აქ და აი ახლა როდესაც საქმე ეხება ყველა ჩემს რწმენას, ახლა, აწმყოში, მოულოდნელად ეს აბსტრაქტული მოწიწება „უშეცდომობის“ წინაშე, უჩინარდება. არაფერი მომივა თავში, რაზეც ვცდები."}
{"text": "And the thing is, the present tense is where we live.\tსაქმე ისაა, რომ აწმყო დრო არის ის, სადაც ჩვენ ვცხოვრობთ."}
{"text": "We go to meetings in the present tense; we go on family vacations in the present tense; we go to the polls and vote in the present tense.\tჩვენ გვაქვს შეხვედრები აწმყოში, ჩვენ მივდივართ ოჯახთან ერთად დასასვენებლად აწმყო დროში, ჩვენ მივდივართ არჩევნებზე და ხმას ვაძლევთ აწმყო დროში."}
{"text": "So effectively, we all kind of wind up traveling through life, trapped in this little bubble of feeling very right about everything.\tსაბოოლო ჯამში, ჩვენ ძალზე ეფექტურად ვახერხებთ ამ ცხოვრებაში მოგზაურობას ჩვენს პატარა ბუშტებში გამომწყვდეულები, ბუშტებში, სადაც ყველაფერში ძალიან მართლები გვგონია ჩვენი თავები."}
{"text": "I think this is a problem.\tჩემი აზრით ეს პრობლემაა."}
{"text": "I think it's a problem for each of us as individuals, in our personal and professional lives, and I think it's a problem for all of us collectively as a culture.\tჩემი აზრით, ეს პრობლემაა თითოეული ჩვენგანისთვის, როგორც ინდივიდუალთათვის ჩვენივე პირადულ და პროფესიულ ცხოვრებაში. და ასევე, მე ვფიქრობ, ეს პრობლემაა ყველა ჩვენგანისთვის კოლექტიურად, როგორც კულტურისთვის."}
{"text": "So what I want to do today is, first of all, talk about why we get stuck inside this feeling of being right.\tდღეს მინდა პირველ რიგში ვილაპარაკო იმაზე, თუ რატომ ვიჭედებით იმ განცდაში, რომ ვართ ყოველთვის მართლები"}
{"text": "And second, why it's such a problem.\tდა მეორე, რატომ არის ეს პრობლემა."}
{"text": "And finally, I want to convince you that it is possible to step outside of that feeling and that if you can do so, it is the single greatest moral, intellectual and creative leap you can make.\tდა საბოლოოდ, მე მინდა თქვენ დაგარწმუნოთ, რომ შესაძლებელია გვერდიდან შეხედო ამ გრძნობას. და თუ შენ ეს შეძელი მიხვდები, რომ ეს არის ის ერთადერთი დიდებული , მორალური, ინტელექტუალური და შემოქმედებითი ნახტომი, რომლის გაკეთებაც შენ შეგიძლია."}
{"text": "So why do we get stuck in this feeling of being right?\tჰო და, რატომ ვიჭედებით ამ უშეცდომლობის გრძნობაში?"}
{"text": "One reason, actually, has to do with a feeling of being wrong.\tერთერთი მიზეზია - გრძნობა, რომლის დროსაც ხვდები, რომ შენ ცდები."}
{"text": "So let me ask you guys something -- or actually, let me ask you guys something, because you're right here: How does it feel -- emotionally -- how does it feel to be wrong?\tმოდით რაღაცას გკითხავთ. მოდით თქვენ გკითხავთ, რადგან ახლოს სხედხართ. რა გრძნობა გაქვს, სუფთა ემოციურად, რას გრძნობ, როდესაც ცდები?"}
{"text": "Dreadful. Thumbs down.\tსაშინელი... დაშვებული ცერა თითი..."}
{"text": "Embarrassing. Okay, wonderful, great.\tშემარცხვენელი. . . კარგით, გადასარევია."}
{"text": "Dreadful, thumbs down, embarrassing -- thank you, these are great answers, but they're answers to a different question.\tსაშინელი, დაშვებული ცერა თითი, შემარცხვენელი-- დიდი მადლობა, არაჩვეულებრივი პასუხებია, მაგრამ ესენი სხვა კითხვას პასუხობენ."}
{"text": "You guys are answering the question: How does it feel to realize you're wrong?\tთქვენ პასუხობთ კითხვას: „რა გრძნობაა, როდესაც აცნობიერებ, რომ შეცდი?“"}
{"text": "(Laughter) Realizing you're wrong can feel like all of that and a lot of other things, right?\t(სიცილი) როდესაც აცნობიერებ, რომ ცდები თავს ზუსტად ეგრე გრძნობ და უარესადაც, არა?"}
{"text": "I mean it can be devastating, it can be revelatory, it can actually be quite funny, like my stupid Chinese character mistake.\tეს შეიძლება იყოს გამანადგურებელი, გამომააშკარავებელი, ასევე შეიძლება იყოს საკმაოდ სასაცილოც, როგორც ჩემ სულელური ჩინური იეროგლიფის შეცდომა."}
{"text": "But just being wrong doesn't feel like anything.\tმაგრამ უბრალოდ არასწორი ყოფნა არნაირად არ იგრძნობა."}
{"text": "I'll give you an analogy.\tმაგალითს მოვიყვან."}
{"text": "Do you remember that Loony Tunes cartoon where there's this pathetic coyote who's always chasing and never catching a roadrunner?\tგახსოვთ ლუნი თუნის მულტფილმი? სადაც ერთი პათეტიკური კოიოტი მუდამ დასდევს მრბოლელს და ვერასდროს ეწევა."}
{"text": "In pretty much every episode of this cartoon, there's a moment where the coyote is chasing the roadrunner and the roadrunner runs off a cliff, which is fine -- he's a bird, he can fly.\tამ მულტფილმის თითქმის ყველა სერიაში, არის ისეთი მომენტი, სადაც კოიოტი მისდევს მრბოლელს და მრბოლელი კი ვარდება კლდიდან. პრობლემა არ არის, ის ჩიტია და მას ფრენა შეუძლია."}
{"text": "But the thing is, the coyote runs off the cliff right after him.\tმაგრამ მას თან მიჰყვება კოიოტიც."}
{"text": "And what's funny -- at least if you're six years old -- is that the coyote's totally fine too.\tსასაცილო კი ის არის - ნუ, თუ თქვენ 6 წლის ხართ - რომ კოიოტიც მშვენივრად გრძნობს თავს."}
{"text": "He just keeps running -- right up until the moment that he looks down and realizes that he's in mid-air.\tის უბრალოდ აგრძელებს სირბილს. სწორედ იმ მომენტამდე, სანამ ქვევით ჩაიხედავს და გააცნობიერებს, რომ ჰაერშია."}
{"text": "That's when he falls.\tაი მომენტი, როდესაც ის ვარდება."}
{"text": "When we're wrong about something -- not when we realize it, but before that -- we're like that coyote after he's gone off the cliff and before he looks down.\tროდესაც ჩვენ რამეზე ვცდებით -- არა მაშინ, როდესაც ჩვენ ამას ვათვითცნობიერებთ, არამედ მანამდე - ჩვენ იმ კოიოტს ვგავართ , რომლიც უკვე გასცდა კლდეს, მაგრამ ჯერ არ ჩაუხედავს ქვევით."}
{"text": "You know, we're already wrong, we're already in trouble, but we feel like we're on solid ground.\tიცით, ჩვენ უკვე შევცდით, უკვე შარში ვართ. მაგრამ ისეთი განცდა გვაქვს, თითქოს მყარ ნიადაგზე ვდგავართ."}
{"text": "So I should actually correct something I said a moment ago.\tასე, რომ მგონი, ერთ წუთის წინ რაც გითხარით ის უნდა შევასწორო."}
{"text": "It does feel like something to be wrong; it feels like being right.\tრაღაც განცდა არსებობს, როდესაც შეცდი - განცდა იმისა, რომ მართალი ხარ."}
{"text": "(Laughter) So this is one reason, a structural reason, why we get stuck inside this feeling of rightness.\t(სიცილი) ეს არის ერთერთი მიზეზი, სტრუქტრურული მიზეზი იმისა, თუ რატომ ვიჭედებით იმ გრძნობაში, რომ ვართ მართლები."}
{"text": "I call this error blindness.\tმე ამას შეცდომით სიბრმავეს ვეძახი."}
{"text": "Most of the time, we don't have any kind of internal cue to let us know that we're wrong about something, until it's too late.\tუმრავლეს შემთხვევაში ჩვენ არ გვაქვს შინაგანი ალღო, რომელიც მიგვახვედრებს, რომ ვცდებით, მანამ სანამ ეს ძალიან გვიანი არ არის."}
{"text": "But there's a second reason that we get stuck inside this feeling as well -- and this one is cultural.\tმაგრამ არსებობს მეორე მიზეზიც ჩვენი ტყვეობის ასახსნელად და ეს უკვე კულტურულია."}
{"text": "Think back for a moment to elementary school.\tწამით გაიხსენეთ დაწყებითი სკოლა."}
{"text": "You're sitting there in class, and your teacher is handing back quiz papers, and one of them looks like this.\tკლასში ზიხართ და თქვენი მასწავლებელი შემოწმებულ საკონტროლო ნაწერს უკან გიბრუნებთ. ერთერთი მათგანი ასე გამოიყურება. <ასე არ ქნა> <მნახე> <C -> ."}
{"text": "This is not mine, by the way.\tეს ჩემი არ არის, ისე."}
{"text": "(Laughter) So there you are in grade school, and you know exactly what to think about the kid who got this paper.\t(სიცილი) და აი ხართ დაწყებით სკოლაში და ზუსტად იცით რა იფიქროთ ამ ბავშვზე."}
{"text": "It's the dumb kid, the troublemaker, the one who never does his homework.\t„შტერი ბავშვია, წესრიგის დამრღვევი, რომელიც არასდროს აკეთებს საშინაო დავალებას“."}
{"text": "So by the time you are nine years old, you've already learned, first of all, that people who get stuff wrong are lazy, irresponsible dimwits -- and second of all, that the way to succeed in life is to never make any mistakes.\tიმ დროისთვის, როდესაც უკვე 9 წლის ხართ, იცით, რომ, პირველ რიგში, ხალხი, რომელიც ცდება არიან ზარმაცები, სულელები და უპასუხისმგებლონი. და მეორე - წარმატების მისაღწევად ცხოვრებაში არასდროს შეცდომა არ უნდა დაუშვათ."}
{"text": "We learn these really bad lessons really well.\tჩვენ ამ ძალიან ცუდ გაკვეთილებს ძალიან კარგად შევიმეცნებთ ხოლმე."}
{"text": "And a lot of us -- and I suspect, especially a lot of us in this room -- deal with them by just becoming perfect little A students, perfectionists, over-achievers.\tბევრი ჩვენგანი და მე ეჭვი მაქვს განსაკუთრებით დიდი რაოდენობა ამ ოთახში მყოფთა პრობლემას იმით წყვეტს, რომ საბოლოო ჯამში ხდება უნაკლო ხუთოსანი. პერფექციონისტი, მეტის მიღწევის მოსურნე."}
{"text": "Right, Mr. CFO, astrophysicist, ultra-marathoner?\tმართალია, არა? მისტერ აღმასრულებელო დირექტორო, ასტროფიზიკოსო და ულტრა-მარათონელო?"}
{"text": "(Laughter) You're all CFO, astrophysicists, ultra-marathoners, it turns out.\t(სიცილი) ჩანს, თქვენ ყველანი აღმასრულებელი დირექტორები, ასტრო ფიზიკოსები და ულტრა-მარათონელები ხართ!"}
{"text": "Okay, so fine.\tკარგი, მშვენიერია."}
{"text": "Except that then we freak out at the possibility that we've gotten something wrong.\tყველაფერი გადასარევია ... უბრალოდ მერე ჩვენ ვმწარდებით, როდესაც არის ალბათობა, რომ ჩვენ შეიძლება რაღაც შეგვშლოდა."}
{"text": "Because according to this, getting something wrong means there's something wrong with us.\tრადგან ამის მიხედვით, რაღაცაში მცდარობა ნიშნავს, რომ რაღაც ვერ არის ჩვენში ჯანსაღად, რომ ჩვენ თავად გვჭირს რაღაც."}
{"text": "So we just insist that we're right, because it makes us feel smart and responsible and virtuous and safe.\tშემდეგ ჩვენ უბრალოდ დავიჟინებთ ხოლმე, რომ მართლები ვართ. ეს ხომ გვაგრძნობინებს, რომ ვართ გონიერები, პასუხისმგებლიანები სათნოები და უსაფრთხოდ."}
{"text": "So let me tell you a story.\tმოდით ერთ ამბავს მოგიყვებით."}
{"text": "A couple of years ago, a woman comes into Beth Israel Deaconess Medical Center for a surgery.\tერთ-ორი წლის წინ ქალი შედის ბეთ ისრაელის სამედიცინო ცენტრში ოპერაციის გასაკეთებლად."}
{"text": "Beth Israel's in Boston.\tბეთ ისრაელი ბოსტონში მდებარეობს."}
{"text": "It's the teaching hospital for Harvard -- one of the best hospitals in the country.\tეს ჰარვარდის სასწავლებელი საავადმყოფოა. ერთერთი საუკეთესოა ქვეყანაში."}
{"text": "So this woman comes in and she's taken into the operating room.\tჰო და, ეს ქალი შეყავთ საოპერაციოში,"}
{"text": "She's anesthetized, the surgeon does his thing -- stitches her back up, sends her out to the recovery room.\tუკეთებენ ანესთეზიას, ექმი აკეთებს თავის საქმეს, კერავს პაციენტს და უშვებს უკან გამოსაჯანსაღებლად."}
{"text": "Everything seems to have gone fine.\tთითქოს, ყველაფერმა კარგად ჩაიარა."}
{"text": "And she wakes up, and she looks down at herself, and she says, \"Why is the wrong side of my body in bandages?\"\tქალს ეღვიძება, თავის თავის დახედავს და იკითხავს, „რატომ არის ჩემი სხეულის სხვა მხარე სახვევებში?“"}
{"text": "Well the wrong side of her body is in bandages because the surgeon has performed a major operation on her left leg instead of her right one.\tნუ, იმიტომაა სახვევებში მისი სხეულის სხვა მხარე, რომ ქირურგმა ეს მთავარი ოპერაცია მის მარცხენა ფეხზე გააკეთა მარჯვენის ნაცვლად."}
{"text": "When the vice president for health care quality at Beth Israel spoke about this incident, he said something very interesting.\tროდესაც ბეთ ისრაელის ჯანმრთელობის ხარისხის მართვის ვიცე პრეზიდენტმა ამ ინციდენეტზე ისაუბრა, ერთი ძალზედ საინტერესო რამ თქვა."}
{"text": "He said, \"For whatever reason, the surgeon simply felt that he was on the correct side of the patient.\"\tმან თქვა „რაღაც მიზეზის გამო, ქირურგმა უბრალოდ ჩათვალა, რომ ის სწორ მხარეს იდგა“."}
{"text": "(Laughter) The point of this story is that trusting too much in the feeling of being on the correct side of anything can be very dangerous.\t(სიცილი) ამ ისტორიის არსი ის არის, რომ ზედმეტი ნდობა გრძნობისა, რომ ხარ სწორ მხარეს, სულ ერთია რისა, შეიძლება ძალიან სახიფათო იყოს."}
{"text": "This internal sense of rightness that we all experience so often is not a reliable guide to what is actually going on in the external world.\tეს შინაგანი გრძნობა მართებულობისა, რომელსაც ჩვენ ყველანი ასე ხშირად განვიცდით, არ არის სანდო რეალურ ცხოვრებაში."}
{"text": "And when we act like it is, and we stop entertaining the possibility that we could be wrong, well that's when we end up doing things like dumping 200 million gallons of oil into the Gulf of Mexico, or torpedoing the global economy.\tმომემნტი, როდესაც თავს ვაჩვენებთ, რომ ეს მართებული ქცევაა და ვივიწყებთ იმ აზრს, რომ შეიძლება ვცდებოდეთ - აი, მაშინ ხდება რომ 200 მილიონი გალონი ნავთობი იღვრება მექსიკის ყურეში, ან ვსპობთ მსოფლიო ეკონომიკას."}
{"text": "So this is a huge practical problem.\tასე, რომ ეს არის უდიდესი ყოველდღიური პრობლემა."}
{"text": "But it's also a huge social problem.\tმაგრამ ეს ასევე სოციალური პრობლემაცაა."}
{"text": "Think for a moment about what it means to feel right.\tერთი წუთით დაფიქრდით რა გრძნობაა, როდესაც ხარ მართალი."}
{"text": "It means that you think that your beliefs just perfectly reflect reality.\tასეთ დროს შენ თვლი, რომ შენი რწმენები უნაკლოდ ასახავს რეალობას."}
{"text": "And when you feel that way, you've got a problem to solve, which is, how are you going to explain all of those people who disagree with you?\tროდესაც ასე ფიქრობ, ერთი პრობლემა გაქვს გადასაჭრელი. როგორ დაარწმუნო სხვებიც ამაში."}
{"text": "It turns out, most of us explain those people the same way, by resorting to a series of unfortunate assumptions.\tაღმოჩნდა, რომ უმრავლესობა ჩვენს შორის ერთნაირად ხსნის სხვათა ქცევას. ყველანი ვარაუდთა ამ სამწუხარო ჩამონათვალს მივმართავთ."}
{"text": "The first thing we usually do when someone disagrees with us is we just assume they're ignorant.\tპირველი რასაც ხშირად ვაკეთებთ, როდესაც ვინმე არ გვეთანხმება, ვასკვნით, რომ ისინი უვიცები არიან."}
{"text": "They don't have access to the same information that we do, and when we generously share that information with them, they're going to see the light and come on over to our team.\tმათ ხელი არ მიუწვდებათ იმავე ინფორმაციამდე, რაზეც ჩვენ. და როდესაც ჩვენ გულუხვად გავუზიარებთ ჩვენს ხელთ არსებულ ინფორმაციას, ისინი ნათელს ეზიარებიან და ჩვენს გუნდში გადმოვლენ."}
{"text": "When that doesn't work, when it turns out those people have all the same facts that we do and they still disagree with us, then we move on to a second assumption, which is that they're idiots.\tროდესაც ამგვარი მსჯელობა არ მუშაობს, როდესაც აღმოჩნდება, რომ იმ ხალხს იგივე ფაქტები ცოდნია, რაც ჩვენ და კვლავ არ გვეთანხმებიან, გადავდივართ მეორე ვარაუდზე. ვარაუდზე, რომ ისინი იდიოტები არიან."}
{"text": "(Laughter) They have all the right pieces of the puzzle, and they are too moronic to put them together correctly.\t(სიცილი) რომ მათ ამოცანის ამოსახსნელად საჭირო ხელსაწყოები აქვთ, მაგრამ იმდენად ჭკუასუსტები არიან, რომ არ შეუძლიათ მათი სწორად გამოყენება"}
{"text": "And when that doesn't work, when it turns out that people who disagree with us have all the same facts we do and are actually pretty smart, then we move on to a third assumption: they know the truth, and they are deliberately distorting it for their own malevolent purposes.\tროდესაც ეს დაშვებაც არ მუშაობს: როდესაც ამ ხალხს რომელიც არ გვეთანხმება, თურმე იგივე ფაქტებიც ცოდნია და საკმაოდ გონიერებიც ყოფილან, მესამე ვარაუდზე გადავდივართ. მათ იციან სიმართლე და განზრახ ამახინჯებენ მათ მათ საკუთარი ბოროტი მიზნების გამო."}
{"text": "So this is a catastrophe.\tეს კატასტროფაა."}
{"text": "This attachment to our own rightness keeps us from preventing mistakes when we absolutely need to and causes us to treat each other terribly.\tასეთი დამოკიდებულება ჩვენს მართებულობასთან გვაფერხებს ჩვენივე შეცდომების შეფერხებისაგან მაშინ, როდესაც ეს ძალიან გვჭირდება და იწვევს იმას, რომ ერთმანეთს საზიზღრად ვეპყრობით."}
{"text": "But to me, what's most baffling and most tragic about this is that it misses the whole point of being human.\tმაგრამ იცით რა არის ჩემთვის ყველაზე ტრაგიკული? ის, რომ აზრი ეკარგება ადამიანად ყოფნის იდეას."}
{"text": "It's like we want to imagine that our minds are just these perfectly translucent windows and we just gaze out of them and describe the world as it unfolds.\tჩვენ გვინდა წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენი გონება უნაკლოდ გამჭვირვალე ფანჯარასავითაა და ჩვენ უბრალოდ ვიცქირებით და აღვწერთ სამყაროს იქიდან."}
{"text": "And we want everybody else to gaze out of the same window and see the exact same thing.\tჩვენს გვსურს ყველა სხვაც ამავე ფანჯრიდან იყურებოდეს და იგივე სცენას ხედავდეს, რასაც ჩვენ."}
{"text": "That is not true, and if it were, life would be incredibly boring.\tეს არ არის ჭეშმარიტება, და ეს რომ ესე იყოს, სამყარო საოცრად მოსაწყენი იქნებოდა."}
{"text": "The miracle of your mind isn't that you can see the world as it is.\tთქვენი გონების სასწაული ის კი არ არის, რომ თქვენ შეგიძლიათ ხედავდეთ სამყაროს ისეთს, როგორიც ის არის,"}
{"text": "It's that you can see the world as it isn't.\tარამედ ისეთს, როგორიც ის არ არის."}
{"text": "We can remember the past, and we can think about the future, and we can imagine what it's like to be some other person in some other place.\tჩვენ შეგვიძია გვახსოვდეს წარსული, ვიფიქროთ მომავალზე და წარმოვიდგინოთ როგორი იქნება სხვა ადამიანი სულ სხვა ადგილას."}
{"text": "And we all do this a little differently, which is why we can all look up at the same night sky and see this and also this and also this.\tდა ჩვენ ყველანი ამას სხვადასხვანაირად ვაკეთებთ. რისი შედეგიცაა ის, რომ ჩვენ ყველანი ვუყურებთ ერთსა და იმავე ღამის ცას და ვხედავთ ამას და ასევე ამას და ამას."}
{"text": "And yeah, it is also why we get things wrong.\tდა ამის შედეგია ისიც, რომ ჩვენ ვცდებით."}
{"text": "1,200 years before Descartes said his famous thing about \"I think therefore I am,\" this guy, St. Augustine, sat down and wrote \"Fallor ergo sum\" -- \"I err therefore I am.\"\t1200 წლით ადრე სანამ დეკარტი იტყოდა ცნობილ ფრაზას, „მე ვაზროვნებ, მაშასადამე მე ვარსებობ“, აი ეს ადამიანი - ნეტარიავგუსტინე, დაჯდა და თქვა „ „Fallor ergo sum” - - “მე ვცდები, მაშასადამე მე ვარსებობ.“"}
{"text": "Augustine understood that our capacity to screw up, it's not some kind of embarrassing defect in the human system, something we can eradicate or overcome.\tავგუსტინე მიხვდა, რომ ჩვენი შესაძლებლობები საქმის გაფუჭებაში არ არის ჩვენი სამარცხვინო დეფექტი არ არის ისეთ რამ, რაც შეგვიძლია აღმოვფხვრათ ან გადავლახოთ."}
{"text": "It's totally fundamental to who we are.\tეს სავსებით ფუნდამენტურია ჩვენი არსებისათვის."}
{"text": "Because, unlike God, we don't really know what's going on out there.\tღვთისგან განსხვავებით, ჩვენ არ ვიცით დანამდვილებით რა ხდება გარეთ,"}
{"text": "And unlike all of the other animals, we are obsessed with trying to figure it out.\tმაგრამ ყველა სხვა ცხოველისგან განსხვავებით, ჩვენ ჩაციკლულები ვართ გავიგოთ რა ხდება."}
{"text": "To me, this obsession is the source and root of all of our productivity and creativity.\tჩემთვის ეს ამგვარი კონცეტრაცია წყაროცაა ყველა სახის პროდუქტიულობისა და შემოქმედობითობის."}
{"text": "Last year, for various reasons, I found myself listening to a lot of episodes of the Public Radio show This American Life.\tიცით, შარშან, ბევრი სხვადასხვა მიზეზის გამო, რომ საზოგადოებრივი რადიოს „ეს ამერიკული ცხოვრებაას“ ძალიან ბევრ სერიას ვუსმენდი."}
{"text": "And so I'm listening and I'm listening, and at some point, I start feeling like all the stories are about being wrong.\tჰო, და ვუსმენ, ვუსმენ და რაღაც მომენტში გავათვითცნობიერე, ყველა ეს ისტორია მცდარობას უკავშრდება."}
{"text": "And my first thought was, \"I've lost it.\tჩემი პირველი ფიქრი იყო „მე მგონი ყველაფერში"}
{"text": "I've become the crazy wrongness lady.\tსიმცდარეს ვხედავ,"}
{"text": "I just imagined it everywhere,\" which has happened.\tყველან წარმოვიდგენ ხოლმე“ , რაც რა თქმა უნდა მომხდარა."}
{"text": "But a couple of months later, I actually had a chance to interview Ira Glass, who's the host of the show.\tმაგრამ ერთი-ორი თვის შემდეგ მე მომეცა საშუალება ინტერვიუ ამეღო აირა გლასისგან, ამ შოუს მასპინძლისგან."}
{"text": "And I mentioned this to him, and he was like, \"No actually, that's true.\tდა მე ეს მოვუყევი. მან მითხრა „ არა, იცი, მგონი ეს მართალია“ ."}
{"text": "In fact,\" he says, \"as a staff, we joke that every single episode of our show has the same crypto-theme.\t„მართლაც“ , ის ამბობს „ჩვენ, იქ მომუშავენი, ვხუმრობთ ხოლმე, რომ ყველა ეპიზოდს ერთი შეფარული თემა აქვს“ ."}
{"text": "And the crypto-theme is: 'I thought this one thing was going to happen and something else happened instead.' And the thing is,\" says Ira Glass, \"we need this.\t. „თემა კი ასეთია: მეგონა ეს მოხდებოდა და სავსებით სხვა რამ მოხდა“ . „საქმე იმაშია“, ამბობს აირა, „ რომ ჩვენ გვჭირდება ეს,"}
{"text": "We need these moments of surprise and reversal and wrongness to make these stories work.\"\tგვჭირდება ეს მომენტები გაკვირვებისა და სიმცდარისა, რათა ეს ისტორიები შედგეს“."}
{"text": "And for the rest of us, audience members, as listeners, as readers, we eat this stuff up.\tჩვენი მხრივ კი, ჩვენ როგორც აუდიენცია როგორც მსმენელები და მკითხველები ჩვენ მოვიხმართ ამ პროდუქტს."}
{"text": "We love things like plot twists and red herrings and surprise endings.\tჩვენ გვიყვარს გამაოგნებელი დასასრულები."}
{"text": "When it comes to our stories, we love being wrong.\tროდესაც ჩვენს ისტორიებს ეხება საქმე, ჩვენ გვიყვარს მცდარობა."}
{"text": "But, you know, our stories are like this because our lives are like this.\tმაგრამ იცით რა? ჩვენი ისტორიები ასეთია, რადგან ჩვენი ცხოვრებაა ამგვარი."}
{"text": "We think this one thing is going to happen and something else happens instead.\tჩვენ გვგონია, რომ ერთი მოხდება და ამ დროს მეორე ხდება."}
{"text": "George Bush thought he was going to invade Iraq, find a bunch of weapons of mass destruction, liberate the people and bring democracy to the Middle East.\tჯორჯ ბუშს ეგონა, რომ ის შეიჭრებოდა ერაყში, იპოვიდა მასობრივი განადგურების აურება იარაღს, გაათვისუფლებდა ხალხს და ახლო აღმოსავლეთში დემოკრატიას შეიტანდა."}
{"text": "And something else happened instead.\tმაგრამ სავსებით სხვა რამ მოხდა ამ დროს."}
{"text": "And Hosni Mubarak thought he was going to be the dictator of Egypt for the rest of his life, until he got too old or too sick and could pass the reigns of power onto his son.\tდა ჰოსნი მუბარაკს ეგონა, რომ სიცოცხლის ბოლომდე , სანამ ძალიან არ დაბერდებოდა და დაავადმყოფდებოდა და სანამ ძალაუფლებას შვილებს არ გადასცემდა, ეგვიპტის დიქტატორი იქნებოდა."}
{"text": "And something else happened instead.\tმაგრამ საერთოდ სხვა რამ მოხდა ამის მაგივრად."}
{"text": "And maybe you thought you were going to grow up and marry your high school sweetheart and move back to your hometown and raise a bunch of kids together.\tდა ალბათ თქვენ გქონდათ ფიქრი, რომ გაიზრდებოდით, შეუღლდებოდით თქვენი სკოლის სიყვარულზე, დაბრუნდებოდით მშობლიურ ქალაქში და გაზრდიდით ბევრ შვილს ერთად."}
{"text": "And something else happened instead.\tმაგრამ ამის მაგივრად სხვა რამ მოხდა."}
{"text": "And I have to tell you that I thought I was writing an incredibly nerdy book about a subject everybody hates for an audience that would never materialize.\tდა ერთი რამ უნდა გითხრათ, მე მეგონა ვწერდი საუცხოოდ გონივრულ წიგნს საგანზე, რომელიც ყველას ეზიზღება, აუდიენციისთვის, რომელიც ამას არასდროს გამოიყენებდა."}
{"text": "And something else happened instead.\tდა საერთოდ სხვა რამ მოხდა."}
{"text": "(Laughter) I mean, this is life.\t(სიცილი) ეს ცხოვრებაა."}
{"text": "For good and for ill, we generate these incredible stories about the world around us, and then the world turns around and astonishes us.\tავად თუ კარგად, ჩვენ ვართ შემოქმედნი ჩვენს გარშემო არსებული სამყააროს შესახებ საუცხოო ისტორიებისა. შემდეგ ცხოვრება გვიბრუნდება და აქეთ გვაოცებს."}
{"text": "No offense, but this entire conference is an unbelievable monument to our capacity to get stuff wrong.\tარავის არ ვაყენებ შეურაცყოფას , მაგრამ ეს მთელი კონფერენცია ამჟაღავნებს ჩვენს დაუჯერებლად დიდ შესაძლებლობას - შევცდეთ."}
{"text": "We just spent an entire week talking about innovations and advancements and improvements, but you know why we need all of those innovations and advancements and improvements?\tჩვენ მთელი კვირა დავხარჯეთ, რომ გველაპარაკა ინოვაციებზე, წინსვლებზე, და გაუმჯობესებაზე ... მაგრამ იცით რატომ გვჭიდება ყველა ეს ინოვაცია, წინსვლა და გაუმჯობესება?"}
{"text": "Because half the stuff that's the most mind-boggling and world-altering -- TED 1998 -- eh.\tიმიტომ, რომ ყველაზე გამაოგნებელი და სამყაროს შემცვლელი ... ! ნუ ხო იცით... TED 1998…! ეჰ"}
{"text": "(Laughter) Didn't really work out that way, did it?\t(სიცილი) არ გამოსულა ეგრე , არა?"}
{"text": "(Laughter) Where's my jet pack, Chris?\t(სიცილი) სად არის ჩემი ჯეთ პექი კრის?"}
{"text": "(Laughter) (Applause) So here we are again.\t(სიცილი) (ტაში) ასე რომ ასე ვართ ისევ"}
{"text": "And that's how it goes.\tდა აი ესეც გრძლედება"}
{"text": "We come up with another idea.\tჩვენ ახალი იდეა გვიჩნდება,"}
{"text": "We tell another story.\tახალ ამბავს ვყვებით,"}
{"text": "We hold another conference.\tახალ კონფერენციას ვატარებთ."}
{"text": "The theme of this one, as you guys have now heard seven million times, is the rediscovery of wonder.\tამჟამინდელის თემაა, როგორც თქვენ უკვე 7 მილიონჯერ მოისმინეთ ალბათ უკვე, სასწაულის ხელახალი აღმოჩენა."}
{"text": "And to me, if you really want to rediscover wonder, you need to step outside of that tiny, terrified space of rightness and look around at each other and look out at the vastness and complexity and mystery of the universe and be able to say, \"Wow, I don't know.\tჩემი აზრით - თუ მართლა გსურს სასწაულის ხელახლა აღმოჩენა, უნდა დატოვო ის პაწაწინა, დამთრგუნველი სივრცე შეუცდომლობის. უნდა მიმოვიხედოთ, დავაკვირდეთ ერთმანეთს, შევხედოთ უზარმაზარ, კომპლექსურ, მისტიკურ სამყაროს და შეგვეძლოს ვთქვათ „ვა, არ ვიცი,"}
{"text": "Maybe I'm wrong.\"\tიქნებ ვცდები“."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause) Thank you guys.\t(ტაში) მადლობა მეგობრებო"}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "That splendid music, the coming-in music, \"The Elephant March\" from \"Aida,\" is the music I've chosen for my funeral.\tდიდებული მუსიკა, რომელიც ჩაგვესმის \"ტრიუმფალური მარში\" აიდადან, არის მუსიკა, რომელიც ჩემი დაკრძალვისთვის ავარჩიე"}
{"text": "(Laughter) And you can see why. It's triumphal.\t(სიცილი) და თქვენ ხვდებით რატომ. ის ტრიუმფალურია."}
{"text": "I won't feel anything, but if I could, I would feel triumphal at having lived at all, and at having lived on this splendid planet, and having been given the opportunity to understand something about why I was here in the first place, before not being here.\tმე ვერაფერს ვიგრძნობ, მაგრამ რომ მეგრძნო, ვიგრძნობდი ტრიუმფს, რომ საერთოდ ვიცხოვრე და რომ ვიცხოვრე ამ დიდებულ პლანეტაზე და რომ მომეცა საშუალება გამეგო რაღაც, იმის შესახებ, თუ რატომ ვიყავი იქამდე, სანამ აღარ ვიქნებოდი."}
{"text": "Can you understand my quaint English accent?\tგესმით ჩემი ძველმოდური ინგლისური აქცენტი?"}
{"text": "(Laughter) Like everybody else, I was entranced yesterday by the animal session.\tროგორც ყველა, გუშინ მეც აღვფრთოვანდი ცხოველთა სესიით."}
{"text": "Robert Full and Frans Lanting and others; the beauty of the things that they showed.\tრობერტ ფული და ფრანს ლანტინგი და სხვები, იმის მშვენიერებით, რაც მათ აჩვენეს."}
{"text": "The only slight jarring note was when Jeffrey Katzenberg said of the mustang, \"the most splendid creatures that God put on this earth.\"\tერთდარეთი გამაღიზიანებელი მომენტი იყო, როცა ჯეფრი კაცენბერგმა მუსტანგზე თქვა \"ყველაზე დიდებული ქმნილება, რომელიც ღმერთმა შექმნა დედამიწაზე\""}
{"text": "Now of course, we know that he didn't really mean that, but in this country at the moment, you can't be too careful.\tჩვენ რა თქმა უნდა ვიცით, რომ სინამდვილეში ის ამას არ გულისხმობდა, მაგრამ ამ ქვეყანაში, ამჟამად, შეუძლებელია იყო ზედმეტად ფრთხილი."}
{"text": "(Laughter) I'm a biologist, and the central theorem of our subject: the theory of design, Darwin's theory of evolution by natural selection.\t(სიცილი) მე ბიოლოგი ვარ და მთავარი თეორემა ჩემს სფეროში დიზაინის თეორიაა, დარვინის ევოლუციის თეორია, ბუნებრივი გადარჩევის გზით."}
{"text": "In professional circles everywhere, it's of course universally accepted.\tრა თქმა უნდა პროფესიულ წრეებში, ის ყველგან უნივერსალურად მიღებულია."}
{"text": "In non-professional circles outside America, it's largely ignored.\tარაპროფესიულ წრეებში აშშ-ს გარეთ ძირითადად იგნორირებული,"}
{"text": "But in non-professional circles within America, it arouses so much hostility -- (Laughter) it's fair to say that American biologists are in a state of war.\tმაგრამ არაპროფესიულ წრეებში აშშ-ში, ის ისეთ მტრულ დამოკიდებულებას იწვევს (სიცილი) რომ შეგვიძლია ვთქვათ, ამერიკელი ბიოლოგები ომის მდგომარეობაში ვიმყოფებით."}
{"text": "The war is so worrying at present, with court cases coming up in one state after another, that I felt I had to say something about it.\tეს ომი ისეთი შემაშფოთებელია ამჟამად, სასამართლო პროცესებით ამა თუ იმ შტატში, რომ ვიფიქრე ამაზე რაღაც უნდა მეთქვა."}
{"text": "If you want to know what I have to say about Darwinism itself, I'm afraid you're going to have to look at my books, which you won't find in the bookstore outside.\tთუ თქვენ გაინტერესებთ, რა მაქვს სათქმელი თავად დარვინიზმზე, ვშიშობ ჩემი წიგნები უნდა წაიკითხოთ, რომლებსაც ვერ იპოვით წიგნების დახლებზე."}
{"text": "(Laughter) Contemporary court cases often concern an allegedly new version of creationism, called \"Intelligent Design,\" or ID.\t(სიცილი) თანამედროვე სასამართლო პროცესები ხშირად იხილავენ კრეაციონიზმის ე.წ. ახალ ვერსიას, სახელად \"გონივრული დიზაინი\", ანუ \"გ.დ.\""}
{"text": "Don't be fooled. There's nothing new about ID.\tარ გაგასულელონ. ახალი არაფერია \"გონივრულ დიზაინში\""}
{"text": "It's just creationism under another name, rechristened -- I choose the word advisedly -- (Laughter) for tactical, political reasons.\tეს ისევ კრეაციონიზმია სხვა სახელით, გადანათლული, ეს სიტყვა შეგნებულად ავარჩიე (სიცილი) ტაქტიკურ-პოლიტიკური მიზნებით."}
{"text": "The arguments of so-called ID theorists are the same old arguments that had been refuted again and again, since Darwin down to the present day.\t\"გ.დ. \"-ს თეორეტიკოსების ე.წ. არგუმენტები ისევ ის ძველი არგუმენტებია, რომლებიც ბევრჯერ იქნა უარყოფილი, დარვინის დროიდან დღემდე,"}
{"text": "There is an effective evolution lobby coordinating the fight on behalf of science, and I try to do all I can to help them, but they get quite upset when people like me dare to mention that we happen to be atheists as well as evolutionists.\tარსებობს ეფექტური ევოლუციური ლობისტების ჯგუფი, რომლებიც ბრძოლას მეცნიერების სახელით აწარმოებენ და მე ყველანაირად ვცდილობ მათ დავეხმარო, მაგრამ ისინი ბრაზდებიან, როცა ჩემნაირები ბედავენ და ახსენებენ, რომ ჩვენ ევოლუციონისტებთან ერთად ათეისტებიც ვართ."}
{"text": "They see us as rocking the boat, and you can understand why.\tისინი ჩვენ აღგვიქვამენ, როგორც ხალხს, რომელიც ნავს არყევს და ალბათ გესმით რატომ."}
{"text": "Creationists, lacking any coherent scientific argument for their case, fall back on the popular phobia against atheism: Teach your children evolution in biology class, and they'll soon move on to drugs, grand larceny and sexual \"pre-version.\"\tკრეაციონისტები, რომლებსაც არ აქვთ რამე გამართული მეცნიერული არგუმენტი, მიმართავენ ჩვეულ დაშინებას ათეიზმით: \"ასწავლეთ თქვენს შვილებს ევოლუცია ბილოგიის გაკვეთილზე და მალე ისინი გახდებიან ნარკომანები, ქურდები და სექსუალურად გაირყვნებიან\""}
{"text": "(Laughter) In fact, of course, educated theologians from the Pope down are firm in their support of evolution.\t(სიცილი) სინამდვილეში, ცხადია, განათლებული თეოლოგები პაპით დაწყებული მყარად უჭერენ მხარს ევოლუციას."}
{"text": "This book, \"Finding Darwin's God,\" by Kenneth Miller, is one of the most effective attacks on Intelligent Design that I know and it's all the more effective because it's written by a devout Christian.\tეს წიგნი: \"დარვინის ღმერთის ძიებაში\" კენეტ მილერისგან არის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური შეტევა გონივრულ დიზაინზე, რაც კი მინახავს და ის ეფექტურია სწორედ იმიტომ, რომ დაწერილია მხურვალე ქრისტიანის მიერ."}
{"text": "People like Kenneth Miller could be called a \"godsend\" to the evolution lobby, (Laughter) because they expose the lie that evolutionism is, as a matter of fact, tantamount to atheism.\tკენეტ მილერისნაირებს შეიძლება ევოლუციური ლობისთვის \"ღვთისგან მოვლენილი\" ვუწოდოთ. (სიცილი) რადგან ისინი ამხელენ ტყუილს, რომ ფაქტიურად ევოლუციონიზმი ათეიზმის ტოლფასია."}
{"text": "People like me, on the other hand, rock the boat.\tჩემნაირები კი, ნავს არყევენ."}
{"text": "But here, I want to say something nice about creationists.\tმაგრამ აქვე მინდა რაღაც კარგი ვთქვა კრეაციონისტებზე"}
{"text": "It's not a thing I often do, so listen carefully.\tამას ხშირად არ ვაკეთებ, ასე რომ ყურადღებით მომისმინეთ"}
{"text": "(Laughter) I think they're right about one thing.\t(სიცილი) ვფიქრობ ერთ რამეში ისინი მართლები არიან."}
{"text": "I think they're right that evolution is fundamentally hostile to religion.\tვფიქრობ ისინი მართლები არიან, რომ ევოლუცია ფუნდამენტურად მტრულია რელიგიის მიმართ."}
{"text": "I've already said that many individual evolutionists, like the Pope, are also religious, but I think they're deluding themselves.\tმე უკვე ვთქვი, რომ ბევრი ევოლუციონისტი, როგორც მაგალითად პაპი, ასევე რელიგიურებიც არიან, მაგრამ ვფიქრობ ისინი თავს იტყუებენ."}
{"text": "I believe a true understanding of Darwinism is deeply corrosive to religious faith.\tმე მიმაჩნია, რომ დარვინიზმის ნამდვილი არსი, ძირეულად დამანგრეველია რელიგიური რწმენის მიმართ."}
{"text": "Now, it may sound as though I'm about to preach atheism, and I want to reassure you that that's not what I'm going to do.\tახლა, შეიძლება ისე ჟღერდეს, რომ მე ათეიზმის ქადაგებას ვაპირებ, მაგრამ მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ამას არ ვაპირებ."}
{"text": "In an audience as sophisticated as this one, that would be preaching to the choir.\tისეთი კვალიფიციური მაყურებლისთვის როგორც აქ არის, ეს იქნებოდა როგორც საეკლესიო გუნდისთვის ქადაგება."}
{"text": "No, what I want to urge upon you -- (Laughter) Instead, what I want to urge upon you is militant atheism.\tარა, რისი თქმაც მე მინდა.. (სიცილი) სამაგიეროდ რისკენაც მინდა გიბიძგოთ, არის მებრძოლი ათეიზმი."}
{"text": "(Laughter) (Applause) But that's putting it too negatively.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მაგრამ ეს ზედმეტად ნეგატიურად ჟღერს."}
{"text": "If I was a person who were interested in preserving religious faith, I would be very afraid of the positive power of evolutionary science, and indeed science generally, but evolution in particular, to inspire and enthrall, precisely because it is atheistic.\tმე რომ ვიყო რელიგიური რწმენის შენარჩუნებით დაინტერესებული ადამიანი, შემეშინდებოდა ევოლუციური მეცნიერების პოზიტიური ძალის და ზოგადად მეცნიერებისაც, მაგრამ განსაკუთრებით ევოლუციის, რომელიც შთაგაგონებთ და გიტაცებთ სწორედ იმიტომ, რომ ის ათეისტურია."}
{"text": "Now, the difficult problem for any theory of biological design is to explain the massive statistical improbability of living things.\tბიოლოგიური დიზაინის ნებისმიერი თეორიის რთული პრობლემა, ცოცხალი არსებების შექმნის უმცირესი სტატისტიკური ალბათობის ახსნაა."}
{"text": "Statistical improbability in the direction of good design -- \"complexity\" is another word for this.\tწარმატებული დიზაინის, სხვა სიტყვებით, \"სირთულის\", სტატისტიკურად დაბალი ალბათობა,"}
{"text": "The standard creationist argument -- there is only one; they're all reduced to this one -- takes off from a statistical improbability.\tსტანდარტული კრეაციონისტული არგუმენტი, არის ერთადერთი, ყველა დაიყვანება ამ ერთზე, იწყება სტატისტიკურად დაბალი ალბათობიდან."}
{"text": "Living creatures are too complex to have come about by chance; therefore, they must have had a designer.\tცოცხალი არსებები ზედმეტად რთულები არიან, იმისთვის რომ შემთხვევით შექმნილიყვნენ, ამიტომ მათ უნდა ჰყავდეთ გონიერი შემქნელი."}
{"text": "This argument of course, shoots itself in the foot.\tცხადია, ეს არგუმენტი თვითგამანადგურებელია. ნებისმიერი შემქმნელი, რომელსაც რაღაც ნამდვილად რთულის შექმნა შეუძლია"}
{"text": "Any designer capable of designing something really complex has to be even more complex himself, and that's before we even start on the other things he's expected to do, like forgive sins, bless marriages, listen to prayers -- favor our side in a war -- (Laughter) disapprove of our sex lives, and so on.\tაუცილებლად მასზე რთული უნდა იყოს და ეს სანამ გადავალთ სხვა რამეებზე რასაც მისგან ელიან, როგორც ცოდვების მიტევება, ქორწინების კურთხევა, ლოცვების მოსმენა, ჩვენს მხარეს ყოფნა ომში, (სიცილი) ჩვენი სექსუალური ცხოვრების გაკიცხვა და ა.შ."}
{"text": "(Laughter) Complexity is the problem that any theory of biology has to solve, and you can't solve it by postulating an agent that is even more complex, thereby simply compounding the problem.\t(სიცილი) სირთულე არის პრობლემა, რომელიც ნებისმიერმა ბიოლოგიურმა თეორიამ უნდა გადაჭრას და თქვენ მას ვერ გადაჭრით ისეთი რამის შემოტანით, რომელიც კიდევ უფრო რთულია, ეს უბრალოდ ართულებს პრობლემას."}
{"text": "Darwinian natural selection is so stunningly elegant because it solves the problem of explaining complexity in terms of nothing but simplicity.\tდარვინის ბუნებრივი გადარჩევა საოცრად ელეგანტურია, რადგან ის ჭრის სირთულის ახსნის პრობლემას, მხოლოდ და მხოლოდ სიმარტივით."}
{"text": "Essentially, it does it by providing a smooth ramp of gradual, step-by-step increment.\tარსებითად ის ამას გლუვი გართულებით აკეთებს, ეტაპობრივად, ნაბიჯ-ნაბიჯ ზრდით."}
{"text": "But here, I only want to make the point that the elegance of Darwinism is corrosive to religion, precisely because it is so elegant, so parsimonious, so powerful, so economically powerful.\tდა აქ მინდა ერთი აზრი ვთქვა, რომ დარვინიზმის ელეგანტურობა დამანგრეველია რელიგიისთვის, სწორედ იმიტომ, რომ ის ასეთი ელეგანტურია, ასეთი კოხტა, ასეთი მძლავრი, ეკონომიურად მძლავრი. მას ლამაზი ჩამოკიდებული ხიდის მსგავსი ეკონომიურობის გამოხატულება აქვს."}
{"text": "The God theory is not just a bad theory.\tღმერთის თეორია, არა მხოლოდ ცუდი თეორიაა."}
{"text": "It turns out to be -- in principle -- incapable of doing the job required of it.\tის აღმოჩნდა პრინციპულად უუნარო იმის შესრულებაში, რაც მას ევალება."}
{"text": "So, returning to tactics and the evolution lobby, I want to argue that rocking the boat may be just the right thing to do.\tდავუბრუნდეთ ტაქტიკას და ევოლუციის ლობისტებს. მინდა გითხრათ, რომ ნავის რყევა შეიძლება ზუსტადაც სწორი იყოს."}
{"text": "My approach to attacking creationism is -- unlike the evolution lobby -- my approach to attacking creationism is to attack religion as a whole.\tკრეაციონიზმზე შეტევის ჩემეული მიდგომა, არ ჰგავს ევოლუციის ლობისტებისას. ჩემი კრეაციონიზმზე შეტევა მთლიანად რელიგიაზე შეტევაა."}
{"text": "And at this point I need to acknowledge the remarkable taboo against speaking ill of religion, and I'm going to do so in the words of the late Douglas Adams, a dear friend who, if he never came to TED, certainly should have been invited.\tამ მომენტში უნდა ვახსენო რელიგიის კრიტიკის საწინააღმდეგო ცნობილი ტაბუ. მე ამას დუგლას ადამსის სიტყვებით ვიზამ. ჩემი კარგი მეგობარი, რომელიც, თუ არასდროს გამოსულა TED-ში, აუცილებლად უნდა ყოფილიყო მოწვეული."}
{"text": "(Richard Saul Wurman: He was.) Richard Dawkins: He was. Good. I thought he must have been.\t(რიჩარდ სოლ ვურმანი: იყო.) რიჩარდ დოკინსი: იყო. კარგია. ვიფიქრე უნდა ყოფილიყო."}
{"text": "He begins this speech, which was tape recorded in Cambridge shortly before he died -- he begins by explaining how science works through the testing of hypotheses that are framed to be vulnerable to disproof, and then he goes on.\tის იწყებს თავის სიტყვას, რომელიც კემბრიჯში ჩაწერეს ცოტა ხნით ადრე მის სიკვდილამდე. ის იწყებს იმის ახსნით, თუ როგორ მუშაობს მეცნიერება ჰიპოთეზების გამოცდით, რომლებიც გამტყუნებადები არიან და შემდეგ ის აგრძელებს."}
{"text": "I quote, \"Religion doesn't seem to work like that.\tვციტირებ: \"რელიგია ასე არ მუშაობს."}
{"text": "It has certain ideas at the heart of it, which we call 'sacred' or 'holy.' What it means is: here is an idea or a notion that you're not allowed to say anything bad about.\tმას საფუძველში გარკვეული აზრები აქვს, რომელსაც ჩვენ წმინდას ვუწოდებთ ეს ნიშნავს: აი ეს არის აზრი, ან წარმოდგენა, რომელზეც არაფერი ცუდის თქმის უფლება არ გაქვთ."}
{"text": "You're just not. Why not? Because you're not.\"\tუბრალოდ არ გაქვთ. რატომ არა?"}
{"text": "(Laughter) \"Why should it be that it's perfectly legitimate to support the Republicans or Democrats, this model of economics versus that, Macintosh instead of Windows, but to have an opinion about how the universe began, about who created the universe -- no, that's holy.\tიმიტომ რომ არა! (სიცილი) რატომ უნდა იყოს მისაღები რესპუბლიკელების, ან დემოკრატების მხარდაჭერა? ერთი ეკონომუკური მოდელი მეორის ნაცვლად, მაკინტოში ვინდოუსის ნაცვლად, მაგრამ თუ გაქვთ წარმოდგენები იმაზე თუ როგორ შეიქმნა სამყარო, იმაზე, თუ ვინ შექმნა ის? - არა, ეს წმინდაა."}
{"text": "So, we're used to not challenging religious ideas, and it's very interesting how much of a furor Richard creates when he does it.\" -- He meant me, not that one.\tამრიგად, ჩვენ მიჩვეულები ვართ რელიგიური იდეებს არ ვეკამათოთ და საინტერესოა თუ რამხელა ფურორს ახდენს რიჩარდი, როცა ამას აკეთებს.\" მან მე მიგულისხმა და არა ის."}
{"text": "\"Everybody gets absolutely frantic about it, because you're not allowed to say these things.\t\"ყველა აბსოლუტურად გაშმაგებული ხვდება ამას, რადგან თქვენ არ გაქვთ ამის თქმის უფლება, მაგრამ რაციონალურად თუ შეხედავთ მიხვდებით,"}
{"text": "Yet when you look at it rationally, there's no reason why those ideas shouldn't be as open to debate as any other, except that we've agreed somehow between us that they shouldn't be.\"\tრომ არ არსებობს მიზეზი, თუ რატომ არ უნდა იყოს ეს აზრები ისევე ღია განსჯისთვის, როგორც ნებისმიერი სხვა, იმის გარდა რომ რატომღაც ჩვენ ასე შევთანხმდით, რომ არ უნდა იყოს.\""}
{"text": "And that's the end of the quote from Douglas.\tდუგლასის ციტატის დასასრული."}
{"text": "In my view, not only is science corrosive to religion; religion is corrosive to science.\tჩემი აზრით არა მხოლოდ მეცნიერებაა დამანგრეველი რელიგიისთვის, არამედ რელიგიაც დამანგრეველია მეცნიერებისთვის."}
{"text": "It teaches people to be satisfied with trivial, supernatural non-explanations, and blinds them to the wonderful, real explanations that we have within our grasp.\tის ასწავლის ადამიანებს დაკმაყოფილდნენ ზებუნებრივი აუხსნელობით და აბრმავებს მათ შესანიშნავი, ნამდვილი ახსნების მიმართ, რომლებიც ჩვენ გაგვაჩნია."}
{"text": "It teaches them to accept authority, revelation and faith, instead of always insisting on evidence.\tის ასწავლის მათ მიიღონ ავტორიტეტის მითითება, გამოცხადება და რწმენა, ყოველთვის მტკიცებულებების და საფუძვლების მოთხოვნის ნაცვლად"}
{"text": "There's Douglas Adams, magnificent picture from his book, \"Last Chance to See.\"\tაი, დუგლას ადამსის არაჩვეულერბივი სურათი მისი წიგნიდან \"დანახვის ბოლო შანსი\""}
{"text": "Now, there's a typical scientific journal, The Quarterly Review of Biology.\tარსებობს ტიპიური მეცნიერული ჟურნალი \"კვარტალური ბიოლოგიური მიმოხილვა\""}
{"text": "And I'm going to put together, as guest editor, a special issue on the question, \"Did an asteroid kill the dinosaurs?\"\tროგორც მოწვეული რედაქტორი მე ვაპირებ შევიმუშავო სპეციალური გამოცემა საკითხზე \"დახოცა თუ არა დინოზავრები ასტეროიდმა?\""}
{"text": "And the first paper is a standard scientific paper, presenting evidence, \"Iridium layer at the K-T boundary, and potassium argon dated crater in Yucatan, indicate that an asteroid killed the dinosaurs.\"\tდა პირველი სტატია სტანდარტული სამეცნიერო სტატიისა წარმოადგენს მტკიცებულებას: \"ირიდიუმის ფენა კ-ტ საზღვარზე კალიუმ-არგონის უძველესი კრატერი იუკატანზე, გვაჩვენებს, რომ ასტეროიდმა დახოცა დინოზავრები\""}
{"text": "Perfectly ordinary scientific paper.\tსრულიად ჩვეულებრივი სამეცნიერო ნაშრომი."}
{"text": "Now, the next one.\tახლა შემდეგი: \"სამეფო საზოგადოების პრეზიდენტს"}
{"text": "\"The President of the Royal Society has been vouchsafed a strong inner conviction that an asteroid killed the dinosaurs.\"\tჩაესმა ძლიერი შინაგანი ხმა\" (სიცილი) \"..რომ ასტეროიდმა დახოცა დინოზავრები\""}
{"text": "(Laughter) \"It has been privately revealed to Professor Huxtane that an asteroid killed the dinosaurs.\"\t(სიცილი) \"პროფესორ ჰაკსტეინს ჰქონდა გამოცხადება იმის შესახებ, რომ ასტეროიდმა დახოცა დინოზავრები\""}
{"text": "(Laughter) \"Professor Hordley was brought up to have total and unquestioning faith\" -- (Laughter) -- \"that an asteroid killed the dinosaurs.\"\t(სიცილი) \"პროფესორი ჰორდლი იყო აღზრდილი იმის სრული და შეურყეველი რწმენით\" (სიცილი) \"..რომ ასტეროიდმა დახოცა დინოზავრები\""}
{"text": "\"Professor Hawkins has promulgated an official dogma binding on all loyal Hawkinsians that an asteroid killed the dinosaurs.\"\t\"პროფესორმა ჰოკინსმა გამოაქვეყნა ოფიციალური დოქტრინა, ყველა ჭეშმარიტი ჰოკინსიანელისთვის, რომ ასტეროიდმა დახოცა დინოზავრები\""}
{"text": "(Laughter) That's inconceivable, of course.\t(სიცილი) ეს რა თქმა უნდა წარმოუდგენელია."}
{"text": "But suppose -- [Supporters of the Asteroid Theory cannot be patriotic citizens] (Laughter) (Applause) In 1987, a reporter asked George Bush, Sr.\tმაგრამ წარმოიდგინეთ.. [ასტერიდის თეორიის მხარდამჭერები ვერ იქნებიან პატრიოტები] (აპლოდისმენტები) 1987 წელს ჟურნალისტმა ჰკითხა ჯორჯ ბუშ უფროსს,"}
{"text": "whether he recognized the equal citizenship and patriotism of Americans who are atheists.\tაღიარებს თუ არა ის თანაბარ პატრიოტებად და მოქალაქეებად ათეისტ ამერიკელებს."}
{"text": "Mr. Bush's reply has become infamous.\tბატონი ბუშის პასუხი სამწუხაროდ ცნობილია:"}
{"text": "\"No, I don't know that atheists should be considered citizens, nor should they be considered patriots.\t\"არა, არ ვიცი ათეისტები თუ უნდა ჩაითვალონ მოქალაქეებად და არც პატრიოტებად"}
{"text": "This is one nation under God.\"\tეს ერთი ერია ღვთის წინაშე\""}
{"text": "Bush's bigotry was not an isolated mistake, blurted out in the heat of the moment and later retracted.\tეს არ იყო ბუშის ერთჯერადი წამოცდენა, რომელიც მას სიცხარეში აღმოხდა და შემდეგ უარყო."}
{"text": "He stood by it in the face of repeated calls for clarification or withdrawal.\tის იგივეს ამტკიცებდა, მოთხოვნების პასუხად, რომ დაეზუსტებინა ან უარეყო."}
{"text": "He really meant it.\tის მართლაც ასე თვლის. მეტიც, მან იცოდა რომ ეს არ ემუქრება მის წარმატებას არჩევნებში, უფრო პირიქით."}
{"text": "Democrats as well as Republicans parade their religiousness if they want to get elected.\tდემოკრატები ისევე როგორც რესპუბლიკელები, აფიშირებას უკეთებენ საკუთარ რელიგიურობას, თუ უნდათ, რომ იყვნენ არჩეულები, ორივე ახსენებს \"ერთ ერს ღვთის წინაშე\""}
{"text": "What would Thomas Jefferson have said?\tრას იტყოდა ტომას ჯეფერსონი?"}
{"text": "[In every country and in every age, the priest has been hostile to liberty] Incidentally, I'm not usually very proud of being British, but you can't help making the comparison.\t[ყველა დროში და ქვეყანაში მღვდელი თავისუფლების მტერი იყო] სხვათაშორის როგორც წესი ძალიან არ ვამაყობ ხოლმე ბრიტანელობით, მაგრამ ამ შემთხვევაში შედარება აუცილებელია"}
{"text": "(Applause) In practice, what is an atheist?\t[ფუნტი: დარვინი; დოლარი: \"ღმერთის გვწამს\"] (აპლოდისმენტები) პრინციპში რას წარმოადგენს ათეისტი?"}
{"text": "An atheist is just somebody who feels about Yahweh the way any decent Christian feels about Thor or Baal or the golden calf.\tათეისტი უბრალოდ არის ის, ვინც იაჰვეზე იმას ფიქრობს, რასაც ნებსიმიერი წესიერი ქრისტიანი თორაზე, ან ბაალზე, ან ოქროს ხბოზე."}
{"text": "As has been said before, we are all atheists about most of the gods that humanity has ever believed in.\tროგორც ადრე ითქვა, ჩვენ ყველანი ათეისტები ვართ უმრავლესობა ღმერთების მიმართ, რომლებისაც ხალხს ოდესღაც სწამდათ, უბრალოდ ზოგი ჩვენგანი ერთი ღმერთით უფრო შორს მიდის"}
{"text": "(Laughter) (Applause) And however we define atheism, it's surely the kind of academic belief that a person is entitled to hold without being vilified as an unpatriotic, unelectable non-citizen.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) როგორც არ უნდა განვმარტოთ ათეიზმი ეს ერთგვარი აკადემიური აზრია, რომლის გამოთქმის უფლებაც ნებისმიერ ადამიანს აქვს არაპატრიოტად, ან არამოქალაქედ ძაგების გარეშე"}
{"text": "Nevertheless, it's an undeniable fact that to own up to being an atheist is tantamount to introducing yourself as Mr. Hitler or Miss Beelzebub.\tდა მიუხედავად ამისა უდავო ფაქტია, რომ ათეისტად ყოფნის აღიარება იგივეა რაც წარუდგე ვინმეს, როგორც ჰიტლერი, ან მის ბიელზიბაბად"}
{"text": "And that all stems from the perception of atheists as some kind of weird, way-out minority.\tდა შედეგად ათეისტები აღიქმებიან, როგორც რაღაც უცნაური და უჩვეულო უმცირესობა."}
{"text": "Natalie Angier wrote a rather sad piece in the New Yorker, saying how lonely she felt as an atheist.\tნატალი ენჟიერმა დაწერა საკმაოდ სევდიანი ნაწყვეტი ნიუ იორკერში იმაზე თუ როგორი მარტოსული იყო იგი ათეისტად."}
{"text": "She clearly feels in a beleaguered minority.\tის ცხადად გრძნობს თავს ალყაში მყოფ უმცირესობაში,"}
{"text": "But actually, how do American atheists stack up numerically?\tმაგრამ სინამდვილეში რიცხვობრივად რამდენი ათეისტია აშშ-ში?"}
{"text": "The latest survey makes surprisingly encouraging reading.\tბოლო კვლევები მოულოდნელად დამაიმედებელ შედეგებს აჩვენებს."}
{"text": "Christianity, of course, takes a massive lion's share of the population, with nearly 160 million.\tქრისტიანები რა თქმა უნდა ლომის წილია მოსახლეობის, დაახლოებით 160 მილიონი."}
{"text": "But what would you think was the second largest group, convincingly outnumbering Jews with 2.8 million, Muslims at 1.1 million, Hindus, Buddhists and all other religions put together?\tროგორ ფიქრობთ, რომელი ჯგუფია სიდიდით მეორე დამაჯერებლად აჭარბებს 2,8 მილიონ ებრაელს და 1,1 მილიონ მუსლიმს ინდუისტებს და ბუდისტებს და სხვა რელიგიებს ერთად აღებულს?"}
{"text": "The second largest group, with nearly 30 million, is the one described as non-religious or secular.\tსიდიდით მეორე ჯგუფი თითქმის 30 მილიონით აღიწერება როგორც არარელიგიური, ან სეკულარული."}
{"text": "You can't help wondering why vote-seeking politicians are so proverbially overawed by the power of, for example, the Jewish lobby -- the state of Israel seems to owe its very existence to the American Jewish vote -- while at the same time, consigning the non-religious to political oblivion.\tსაკვირველია პოლიტკოსები, რომლებიც ამომრჩეველთა ხმებზე ნადირობენ, ერიდებიან, მაგალითად ებრაული ლობისტების ძალას თითქოს ისრაელის სახელმწიფოს არსებობა, ამერიკელი ებრაელების ხმებით განისაზღვრა, მაშინ როცა არარელიგიური ხმები პოლიტიკურ დავიწყებას მიეცემა."}
{"text": "This secular non-religious vote, if properly mobilized, is nine times as numerous as the Jewish vote.\tსწორად მობილიზებული არარელიგური ამომრჩეველი, 9-ჯერ აღემატება რაოდენობით ებრაულს."}
{"text": "Why does this far more substantial minority not make a move to exercise its political muscle?\tრატომ არ ცდილობს ეს უმცირესობისგან შორს მყოფი ჯგუფი, გაავარჯიშოს საკუთარი პოლიტიკური კუნთები."}
{"text": "Well, so much for quantity. How about quality?\tბევრი ვისაუბრე რაოდენობაზე, რაც შეეხება ხარისხს?"}
{"text": "Is there any correlation, positive or negative, between intelligence and tendency to be religious?\tარსებობს თუ არა რამე სახის კორელაცია, პოზიტიური, ან ნეგატიური ინტელექტსა და რელიგიისკენ მიდრეკილებას შორის?"}
{"text": "[Them folks misunderestimated me] (Laughter) The survey that I quoted, which is the ARIS survey, didn't break down its data by socio-economic class or education, IQ or anything else.\t(სიცილი) კვლევა, რომლის ციტირებაც მე გავაკეთე კომპანია \"არისის\" კვლევაა, მასში მონაცემები არაა ჩაშლილი სოციალ-ეკონომიკური, ან განათლების სტატუსით, ინტელექტის დონით, ან სხვა ნიშნებით,"}
{"text": "But a recent article by Paul G. Bell in the Mensa magazine provides some straws in the wind.\tმაგრამ ცოტა ხნის წინ პოლ ჯ. ბელის სტატია ჟურნალ \"მენსაში\", შეიცავს ზოგიერთ მინიშნებებს."}
{"text": "Mensa, as you know, is an international organization for people with very high IQ.\tმენსა როგორც იცით საერთაშორისო ორგანიზაციაა მაღალი ინტელექტის ადამიანებისთვის."}
{"text": "And from a meta-analysis of the literature, Bell concludes that, I quote -- \"Of 43 studies carried out since 1927 on the relationship between religious belief, and one's intelligence or educational level, all but four found an inverse connection.\tდა ლიტერატურის მეტა ანალიზით ბელი ასკვნის, რომ ვციტირებ: \"1927 წლიდან ჩატარებული 43 კვლევიდან, რომელიც რელიგიური წარმოდგენებს და ინტელექტს შორის კავშირს ადგენდა, ყველამ, 4 კვლევის გარდა, აჩვენა უკუდამოკიდებულება."}
{"text": "That is, the higher one's intelligence or educational level, the less one is likely to be religious.\"\tეს ნიშნავს, რომ რაც უფრო მაღალია ინტელექტის დონე, ან განათლება, მით უფრო პატარაა რელიგიურობის ალბათობა\""}
{"text": "Well, I haven't seen the original 42 studies, and I can't comment on that meta-analysis, but I would like to see more studies done along those lines.\tარ მინახავს 42 კვლევის ორიგინალები და მეტა ანალიზზე კომენტარს ვერ გავაკეთებ, მაგრამ ვისურვებდი ამ თემაზე მეტი კვლევა ტარდებოდეს."}
{"text": "And I know that there are -- if I could put a little plug here -- there are people in this audience easily capable of financing a massive research survey to settle the question, and I put the suggestion up, for what it's worth.\tმე ვიცი, რომ აქ ესწრება, თუ ნებას მომცემთ, ამ აუდიტორიაში იმყოფებიან ადამიანები, ვისაც თავისუფლად შეუძლიათ დააფინანსონ მასშტაბური კვლევა, ამ საკითხის გასარკვევად და მე ყოველი შემთხვევისთვის ამ იდეას გთავაზობთ."}
{"text": "But let me know show you some data that have been properly published and analyzed, on one special group -- namely, top scientists.\tახლა ნება მომეცით წარმოგიდგინოთ მონაცემები, რომლებიც დეტალურად გაანალიზდა და გამოქვეყნდა წამყვანი მეცნიერების ჯგუფის მიერ."}
{"text": "In 1998, Larson and Witham polled the cream of American scientists, those who'd been honored by election to the National Academy of Sciences, and among this select group, belief in a personal God dropped to a shattering seven percent.\t1998 წელს, ლარსონმა და ვითემმა ჩაატარეს გამოკითხვა ყველაზე ცნობილ ამერიკელ მეცნიერებში. იმათ შორის, ვისაც ერგო პატივი ყოფილიყო მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრი და ამ ცალკე აღებულ ჯგუფში, პიროვნული ღმერთის რწმენა დაცემულია 7%-მდე."}
{"text": "About 20 percent are agnostic; the rest could fairly be called atheists.\tდაახლოებით 20% არის აგნოსტიკოსი, დანარჩენები თავს ათეისტებს უწოდებდნენ."}
{"text": "Similar figures obtained for belief in personal immortality.\tმსგავსი ციფრები იქნა მიღებული პიროვნების უკვდავობის რწმენაზეც."}
{"text": "Among biological scientists, the figure is even lower: 5.5 percent, only, believe in God.\tმეცნიერ-ბიოლოგებში, ციფრები კიდევ უფრო დაბალია. მხოლოდ 5.5% სჯერა ღმერთის."}
{"text": "Physical scientists, it's 7.5 percent.\tმეცნიერ-ფიზიკოსებიდან 7.5%-ს."}
{"text": "I've not seen corresponding figures for elite scholars in other fields, such as history or philosophy, but I'd be surprised if they were different.\tარ მინახავს მსგავსი კვლევების შედეგები მეცნიერების სხვა დარგებში ისეთებში როგორც ისტორია და ფილოსოფიაა, მაგრამ გამიკვირდებოდა სხვა შედეგები რომ ყოფილიყო."}
{"text": "So, we've reached a truly remarkable situation, a grotesque mismatch between the American intelligentsia and the American electorate.\tამრიგად ჩვენ აღმოვჩნდით, მართლაც საოცარ სიტუაციაში აბსურდულ შეუსაბამობაში, ამერიკელ ინტელიგენციასა და ამერიკულ ელექტორატს შორის."}
{"text": "A philosophical opinion about the nature of the universe, which is held by the vast majority of top American scientists and probably the majority of the intelligentsia generally, is so abhorrent to the American electorate that no candidate for popular election dare affirm it in public.\tფილოსოფიური წარმოდგენები ბუნებაზე და სამყაროზე, რომელიც წამყვანი ამერიკელი მეცნიერების უმრავლესობას გააჩნია და შესაძლოა ინტელიგენციის უმრავლესობას ზოგადად, იმდენად ეწინააღმდეგება ელექტორატისას, რომ ვერცერთი არჩევნების კანდიდატი, ვერ გაბედავს ამის საჯარო გამოხატვას."}
{"text": "If I'm right, this means that high office in the greatest country in the world is barred to the very people best qualified to hold it -- the intelligentsia -- unless they are prepared to lie about their beliefs.\tთუ მე მართალი ვარ, მაშინ ეს ნიშნავს, რომ უმაღლესი მმართველი ორგანო უდიდესი ქვეყნისა მსოფლიოში დახურულია ხალხისთვის, რომელთა ადგილიც იქ არის, ანუ ინტელიგენციისთვის, თუ მზად არ იქნებიან იცრუონ საკუთარ რწმენა-წარმოდგენებზე."}
{"text": "To put it bluntly: American political opportunities are heavily loaded against those who are simultaneously intelligent and honest.\tსიმართლე გითხრათ ამერიკის პოლიტიკური შესაძლებლობები დიდად ეწინააღმდეგება ისეთებს, ვინც ერთდეროულად ინტელექტუალიც არის და გულწრფელიც."}
{"text": "(Laughter) (Applause) I'm not a citizen of this country, so I hope it won't be thought unbecoming if I suggest that something needs to be done.\t(აპლოდისმენტები) მე არ ვარ ამ ქვეყნის მოქალაქე, ვიმედოვნებ ჩემი სიტყვები არ იქნება ცუდად გაგებული, მაგრამ მიმაჩნია, რომ რაღაც უნდა გაკეთდეს."}
{"text": "(Laughter) And I've already hinted what that something is.\t(სიცილი) და მე უკვე მიგანიშნეთ რა არის ეს \"რაღაც\"."}
{"text": "From what I've seen of TED, I think this may be the ideal place to launch it.\tიქიდან რაც TED-ზე მინახავს, ეს ადგილი იდეალური იქნებოდა სტარტისთვის"}
{"text": "Again, I fear it will cost money.\tმაგრამ ვიმეორებ, ვშიშობ ეს ფული დაჯდება."}
{"text": "We need a consciousness-raising, coming-out campaign for American atheists.\tაუცილებელია ცნობიერების გამოღვიძება. კამპანია ამერიკელი ათეისტების თვითგამოაშკარავებისთვის"}
{"text": "(Laughter) This could be similar to the campaign organized by homosexuals a few years ago, although heaven forbid that we should stoop to public outing of people against their will.\t(სიცილი) ეს შეიძლება ჰგავდეს კამპანიას, რომელიც ჰომოსექუალებმა ჩაატარეს რამდენიმე წლის წინ. თუმცა ღმერთმა არ ქნას მოგვიწიოს ხალხის გამოსააშკარავებლად ბრძოლა მათი ნების წინააღმდეგ."}
{"text": "In most cases, people who out themselves will help to destroy the myth that there is something wrong with atheists.\tძირითადად ადამიანები, რომლებიც ღიად აფიქსირებენ საკუთარ თავს ეხმარებიან იმ მითის დამსხვრევას, რომ ათეისტებს რაღაც სჭირთ."}
{"text": "On the contrary, they'll demonstrate that atheists are often the kinds of people who could serve as decent role models for your children, the kinds of people an advertising agent could use to recommend a product, the kinds of people who are sitting in this room.\tპირიქით ისინი, დემონსტრირებას მოახდენენ, რომ ათეისტები არიან ადამიანები, რომლებიც გამოდგებიან ღირსეულ მაგალითად თქვენი შვილებისთვის. ადამიანები, რომლებსაც სარეკლამო აგენტი პროდუქტის რეკლამისთვის გამოიყენებდა ხალხის ისეთი ტიპი, რომლებიც ამ აუდიტორიაში სხედან."}
{"text": "There should be a snowball effect, a positive feedback, such that the more names we have, the more we get.\tუნდა შეიქმნას გუნდის ეფექტი, დადებითი უკურეაქცია, რომ რაც უფრო მეტი ხალხი გვყავს, მით მეტს უნდოდეს შემოერთება."}
{"text": "There could be non-linearities, threshold effects.\tპროცესი შეიძლება იყოს არაერთგვაროვანი, ზღურბლის ეფექტით."}
{"text": "When a critical mass has been obtained, there's an abrupt acceleration in recruitment.\tროცა კრიტიკული მასა იქნება მიღწეული, დაიწყება რიგების შევსების უეცარი აჩქარება"}
{"text": "And again, it will need money.\tდა ისევ, ამას დასჭირდება ფული."}
{"text": "I suspect that the word \"atheist\" itself contains or remains a stumbling block far out of proportion to what it actually means, and a stumbling block to people who otherwise might be happy to out themselves.\tეჭვი მაქვს, რომ თავად სიტყვა\"ათეისტი\" არის შემაფერხებელი, არის რა შორს, საკუთარი ნამდვილი მნიშვნელობისგან, შემაფერხებელია ხალხისთვის ვინც უმისოდ, მარტივად თვითგამოაშკარავდებოდნენ."}
{"text": "So, what other words might be used to smooth the path, oil the wheels, sugar the pill?\tკიდევ როგორი სიტყვები შეიძლება გზის მოსასწორებლად გამოვიყენოთ ბორბლის დასაზეთად, აბის დასატკბობად?"}
{"text": "Darwin himself preferred \"agnostic\" -- and not only out of loyalty to his friend Huxley, who coined the term.\tთვითონ დარვინიც \"აგნოსტიციზმს\" ამჯობინებდა და არა მხოლოდ თავის მეგობარ ჰაქსლის მიმართ ლოიალობის გამო, ვინც ის გამოიგონა."}
{"text": "Darwin said, \"I have never been an atheist in the same sense of denying the existence of a God.\tდარვინმა თქვა: \"მე არასდროს ვიყავი ათეისტი ღმერთის არსებობის უარყოფის გაგებით."}
{"text": "I think that generally an 'agnostic' would be the most correct description of my state of mind.\"\tვფიქრობ რომ ზოგადად 'აგნიოსტიკოსი', იქნებოდა ჩემი დამოკიდებულების ყველაზე ზუსტი დახასიათება\""}
{"text": "He even became uncharacteristically tetchy with Edward Aveling.\tის არადამახასიათებლად ადვილად ღიზიანდებოდა კიდეც ედვარდ ეივლინგზე"}
{"text": "Aveling was a militant atheist who failed to persuade Darwin to accept the dedication of his book on atheism -- incidentally, giving rise to a fascinating myth that Karl Marx tried to dedicate \"Das Kapital\" to Darwin, which he didn't, it was actually Edward Aveling.\tეივლინგი იყო მებრძოლი ათეისტი, რომელმაც ვერ დაარწმუნა დარვინი, მიეღო მისთვის მიძღვნილი წიგნი ათეიზმზე. რითიც მისცა დასაბამი საოცარ მითს, რომ კარლ მარქსი აპირებდა დარვინისთვის \"კაპიტალის\" მიძღვნას რაც მას არ გაუკეთებია. ეს ეივლინგი იყო."}
{"text": "What happened was that Aveling's mistress was Marx's daughter, and when both Darwin and Marx were dead, Marx's papers became muddled up with Aveling's papers, and a letter from Darwin saying, \"My dear sir, thank you very much but I don't want you to dedicate your book to me,\" was mistakenly supposed to be addressed to Marx, and that gave rise to this whole myth, which you've probably heard.\tუბრალოდ მარქსის შვილი ეივლინგის შეყვარებული იყო და მას შემდეგ რაც დარვინიც და მარქსიც მოკვდნენ, მარქსის დოკუმენტები აერიათ ეივლინგისაში და დარვინის წერილი სიტყვებით: \"ჩემო ძვირფასო სერ, დიდი მადლობა, მაგრამ არ მინდა, რომ ეს წიგნი მომიძღვნათ\" იქნა შეცდომით აღქმული როგორც მარქსისთვის მიწერილი. და ამან შობა მთელი მითი, რომელიც შესაძლოა გსმენიათ."}
{"text": "It's a sort of urban myth, that Marx tried to dedicate \"Kapital\" to Darwin.\tეს ერთგვარი ურბანული ლეგენდაა რომ მარქსი ცდილობდა \"კაპიტალი\" მიეძღვნა დარვინისთვის."}
{"text": "Anyway, it was Aveling, and when they met, Darwin challenged Aveling.\tმოკლედ, ეს იყო ეივლინგი და როცა ისინი შეხვდნენ დარვინმა ჰკითხა მას:"}
{"text": "\"Why do you call yourselves atheists?\"\t\"რატომ ეძახით საკუთარ თავს ათეისტებს?\""}
{"text": "\"'Agnostic, '\" retorted Aveling, \"was simply 'atheist' writ respectable, and 'atheist' was simply 'agnostic' writ aggressive.\"\t\"აგნოსტიკოსი\" უპასუხა ეივლინგმა \"უბრალოდ წესიერი ათეისტია და ათეისტი კი - აგრესიული აგნოსტიკოსი\""}
{"text": "Darwin complained, \"But why should you be so aggressive?\"\tდარვინმა უკმაყოფილოდ ჰკითხა: \"და რატომ უნდა იყოთ აგრესიული?\""}
{"text": "Darwin thought that atheism might be well and good for the intelligentsia, but that ordinary people were not, quote, \"ripe for it.\"\tდარვინი ფიქრობდა, რომ ათეიზმი შესაფერისია ინტელიგენციისთვის, მაგრამ ჩვეულებრივი ხალხი, ვციტირებ, \"ვერ დაღვინდნენ იქამდე\""}
{"text": "Which is, of course, our old friend, the \"don't rock the boat\" argument.\tეს კი ძველი ჩვეული არგუმენტია: \"ნავს ნუ არყევთ\""}
{"text": "It's not recorded whether Aveling told Darwin to come down off his high horse.\tზუსტად არ არის ცნობილი, ურჩია თუ არა ეივლინგმა დარვინს კვარცხლბეგიდან ჩამოსვლა."}
{"text": "(Laughter) But in any case, that was more than 100 years ago.\t(სიცილი) ყველა შემთხვევაში, ეს იყო 100 წლის წინ."}
{"text": "You'd think we might have grown up since then.\tთითქოს უნდა გავზრდილიყავით მას შემდეგ."}
{"text": "Now, a friend, an intelligent lapsed Jew, who, incidentally, observes the Sabbath for reasons of cultural solidarity, describes himself as a \"tooth-fairy agnostic.\"\tჩემი მეგობარი ინტელექტუალი, ყოფილი იუდეველი, რომელიც სხვათა შორის შაბათობას ესწრება, კულტურული სოლიდარობის გამო, საკუთარ თავს \"ფერიების აგნოსტიკოსს\" უწოდებს."}
{"text": "He won't call himself an atheist because it's, in principle, impossible to prove a negative, but \"agnostic\" on its own might suggest that God's existence was therefore on equal terms of likelihood as his non-existence.\tის არ მიიჩნევს თავს ათეისტად, იმიტომ რომ პრინციპში შეუძლებელია დაამტკიცო უარყოფა, მაგრამ აგნოსტიკოსი თავის მხრივ ნიშნავს ღმერთის არსებობა - არარსებობის თანაბრ ალბათობას."}
{"text": "So, my friend is strictly agnostic about the tooth fairy, but it isn't very likely, is it?\tასე რომ ჩემი მეგობარი მკაცრად აგნოსტიკოსია ფერიების მიმართ, მაგრამ მათი არსებობა ნაკლებად სავარაუდოა არა?"}
{"text": "Like God.\tისევე როგორც ღმერთის."}
{"text": "Hence the phrase, \"tooth-fairy agnostic.\"\tსხვა სიტყვებით \"ფერიის აგნოსტიკოსი\"."}
{"text": "Bertrand Russell made the same point using a hypothetical teapot in orbit about Mars.\tბერტრან რასელმა მსგავსი აზრი თქვა, ჰიპოთეტიური ჩაიდანის გამოყენებით, რომელიც მარსის ორბიტაზე დაფრინავს."}
{"text": "You would strictly have to be agnostic about whether there is a teapot in orbit about Mars, but that doesn't mean you treat the likelihood of its existence as on all fours with its non-existence.\tთქვენ აგნოსტიკოსი უნდა იყოთ მარსის ორბიტაზე მოძრავი ჩაიდანის მიმართაც, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ თანაბრად შესაძლებლად განიხილავთ მის არსებობა - არარსებობას."}
{"text": "The list of things which we strictly have to be agnostic about doesn't stop at tooth fairies and teapots; it's infinite.\tსაგნების სია, რომელთაც ჩვენ აგნოსტიკურად უნდა მივუდგეთ, არ იზღუდება ფერიებით და ჩაიდნებით."}
{"text": "If you want to believe one particular one of them -- unicorns or tooth fairies or teapots or Yahweh -- the onus is on you to say why.\tის უსასრულოა. თუ თქვენ გსურთ რომელიმე მათგანი იწამოთ, იქნება ეს ცალ რქა, თუ ფერია, თუ ჩაიდანი, თუ იაჰვე მტკიცების ტვირთი თქვენზეა, თუ რატომ ვიწამოთ"}
{"text": "The onus is not on the rest of us to say why not.\tდა არა იმათზე ვისაც არ სწამს."}
{"text": "We, who are atheists, are also a-fairyists and a-teapotists.\tჩვენ ათეისტები ვართ ასევე ა-ფერიისტები და ა-ჩაიდნისტები"}
{"text": "(Laughter) But we don't bother to say so.\t(სიცილი) მაგრამ ამას არ ვახსენებთ."}
{"text": "And this is why my friend uses \"tooth-fairy agnostic\" as a label for what most people would call atheist.\tამიტომ იყენებს ჩემი მეგობარი განმარტებას \"ფერიის აგნოსტიკოსი\" იმის აღსანიშნად, რასაც უმეტესობა ათეისტს ვეძახით."}
{"text": "Nonetheless, if we want to attract deep-down atheists to come out publicly, we're going to have find something better to stick on our banner than \"tooth-fairy\" or \"teapot agnostic.\"\tმაგრამ თუ ჩვენ გვინდა, რომ ათეისტებმა საჯაროდ განაცხადონ საკუთარ წარმოდგენებზე, ბანერისთვის რაღაც უკეთესი უნდა ვიპოვოთ, ვიდრე \"ფერიების\", ან \"ჩაიდნის აგნოსტიკოსი\""}
{"text": "So, how about \"humanist\"?\tმაგალითად რას ფიქრობთ \"ჰუმენისტზე\"?"}
{"text": "This has the advantage of a worldwide network of well-organized associations and journals and things already in place.\tმას აქვს უპიტარესობა, როგორც კარგად ორანიზებული ასოციაციის ქსელი, საკუთარი ჟურნალებით და სხვა საჭირო რამეებით"}
{"text": "My problem with it is only its apparent anthropocentrism.\tჩემი პრობლემა იმშია, რომ ეს აშკარა ანთროპოცენტრიზმია."}
{"text": "One of the things we've learned from Darwin is that the human species is only one among millions of cousins, some close, some distant.\tერთ-ერთი რამ, რაც დარვინისგან ვისწავლეთ, არის რომ ადამიანის სახეობა მხოლოდ ერთია, სხვა მილიონობით მონათესავე შორეულ, თუ ახლობელ სახეობებს შორის."}
{"text": "And there are other possibilities, like \"naturalist,\" but that also has problems of confusion, because Darwin would have thought naturalist -- \"Naturalist\" means, of course, as opposed to \"supernaturalist\" -- and it is used sometimes -- Darwin would have been confused by the other sense of \"naturalist,\" which he was, of course, and I suppose there might be others who would confuse it with \"nudism\".\tარსებობს კიდევ ერთი საშუალება, \"ნატურალისტი\" მაგალითად, მაგრამ აქაც გაურკვევლობაა, რადგან დარვინი იფიქრებდა, რომ ნატურალისტი ეს \"სუპერნატურალისტის\" საპირისპიროა და ხანდახან ეს განსაზღვრება გამოიყენება. დარვინს ის აერეოდა \"ნატურალისტის\" სხვა გაგებაში, რომელიც იყო რა თქმა უნდა და ალბათ არსებობენ სხვებიც, ვინც ამ სიტყვას აურევენ ნუდიზმში."}
{"text": "(Laughter) Such people might be those belonging to the British lynch mob, which last year attacked a pediatrician in mistake for a pedophile.\t(სიცილი) ასეთმა ხალხმა მაგალითად ლინჩი მოუწყვეს შარშან პედიატრს, აურიეს რა ის პედოფილში."}
{"text": "(Laughter) I think the best of the available alternatives for \"atheist\" is simply \"non-theist.\"\t(სიცილი) მე ვფიქრობ საუკეთესო შესაძლო ალტერნატივა ათეისტისა არის უბრალოდ \"არა-თეისტი\""}
{"text": "It lacks the strong connotation that there's definitely no God, and it could therefore easily be embraced by teapot or tooth-fairy agnostics.\tეს სიტყვა აცილებს იმ ქვეტექტს, რომ ღმერთი ნამვდილად არ არსებობს. შესაბამისად მარტივად შეიძლება გამოვიყენოთ ჩაიდნების და ფერიების აგნოსტიკოსებთან."}
{"text": "It's completely compatible with the God of the physicists.\tეს მთლიანად ეთანადება ღმერთს, რომლისაც ფიზიკოსებს სჯერათ."}
{"text": "When atheists like Stephen Hawking and Albert Einstein use the word \"God,\" they use it of course as a metaphorical shorthand for that deep, mysterious part of physics which we don't yet understand.\tროცა ისეთი ათეისტები როგორც სტივენ ჰოკინგი და ალბერტ აინშტაინი იყენებენ სიტყვა \"ღმერთს\", ისინი რა თქმა უნდა იყენებენ როგორც მეტაფორას, პირობით აღნიშვნას, ფიზიკის იმ ღრმად გაურკვეველი ნაწილისთვის, რომელიც ჯერ ვერ გაგვირკვევია."}
{"text": "\"Non-theist\" will do for all that, yet unlike \"atheist,\" it doesn't have the same phobic, hysterical responses.\t\"არა-თეისტი\" ყველაფერ ამას მოიცავს, თან \"ათეისტისგან\" განსხვავებით, ამ სიტყვას თან არ სდევს ისტერიული შიშის რეაქცია."}
{"text": "But I think, actually, the alternative is to grasp the nettle of the word \"atheism\" itself, precisely because it is a taboo word, carrying frissons of hysterical phobia.\tსინამდვილეში ვფიქრობ, რომ ალტერნატივის სახით უნდა შევეჭიდოთ თავად სიტყვა \"ათეისტს\" სწორედ იმიტომ რომ ტაბუა, რომელსაც თან სდევს ისტერიული შიში."}
{"text": "Critical mass may be harder to achieve with the word \"atheist\" than with the word \"non-theist,\" or some other non-confrontational word.\tკრიტიკული მასის მიღწევა ძნელი იქნება სიტყვა \"ათეისტით\", ვიდრე \"არა-თეისტით\", ან სხვა რამე არაკონფრონტაციული სიტყვით."}
{"text": "But if we did achieve it with that dread word \"atheist\" itself, the political impact would be even greater.\tთუმცა მიზნისთვის იმ საშინელი სიტყვა \"ათეისტით\" რომ მიგვეღწია, მაშინ პოლიტიკური გავლენა გაცილებით ძლიერი იქნებოდა."}
{"text": "Now, I said that if I were religious, I'd be very afraid of evolution -- I'd go further: I would fear science in general, if properly understood.\tროგორც ვთქვი, მე რომ რელიგიური ვყოფილიყავი ძალიან შემეშინდებოდა ევოლუციის. მეტიც, მე შემეშინდებოდა მეცნიერების ზოგადად."}
{"text": "And this is because the scientific worldview is so much more exciting, more poetic, more filled with sheer wonder than anything in the poverty-stricken arsenals of the religious imagination.\tეს იმიტომ რომ სამყაროს მეცნიერული ხედვა, იმდენად უფრო ამაღელვებელი და პოეტურია, უფრო სავსე საკვირველებით, ვიდრე ნებისმიერი რამ, იმ ღარიბ რელიგიურ წარმოდგენებში."}
{"text": "As Carl Sagan, another recently dead hero, put it, \"How is it that hardly any major religion has looked at science and concluded, 'This is better than we thought!\tროგორც კარლ სეიგანმა, კიდევ ერთმა ცოტა ხნის წინ გარდაცვლილმა გმირმა, თქვა: \"როგორ მოხდა, რომ არცერთმა სერიოზულმა რელიგიამ როცა შეხედა მეცნიერბას არ გააკეთა დასკვნა: \"ეს უკეთესია ვიდრე ჩვენ გვეგონა! სამყარო გაცილებით უფრო დიდია,"}
{"text": "The universe is much bigger than our prophet said, grander, more subtle, more elegant'?\tვიდრე ჩვენმა წინასწარმეტყველმა გვითხრა, უფრო გრანდიოზული, დახვეწილი და ელეგანტური\" ამის ნაცვლად ამბობენ: \"არა, არა, არა!"}
{"text": "My god is a little god, and I want him to stay that way.' A religion, old or new, that stressed the magnificence of the universe as revealed by modern science, might be able to draw forth reserves of reverence and awe hardly tapped by the conventional faiths.\"\tჩემი ღმერთი - პატარა ღმერთია და მინდა ის ასეთად დარჩეს\" რელიგია ძველი თუ ახალი, რომელიც ხაზს უსვამს სამყაროს საკვირველებას, რაც თანამედროვე მეცნიერებითაა აღმოჩნეილი, იწვევს უფრო მეტ პატივისცემას და მოკრძალებას, ვიდრე ტრადიციული რწმენები\""}
{"text": "Now, this is an elite audience, and I would therefore expect about 10 percent of you to be religious.\tმე ვვარაუდობ, რომ ამ ელიტარულ აუდიტორიაში დაახლოებით 10% არის რელიგიური."}
{"text": "Many of you probably subscribe to our polite cultural belief that we should respect religion.\tბევრი თქვენგანი ალბათ მისდევს რელიგიის პატივიცემის ჩვენს ზრდილობიან"}
{"text": "But I also suspect that a fair number of those secretly despise religion as much as I do.\tკულტურულ შეთანხმებას, მაგრამ მე ასევე ვეჭვობ რომ მათ საკმაო რაოდენობას, მალულად სძულს რელიგია, იმდენად რამდენადაც მე."}
{"text": "(Laughter) If you're one of them, and of course many of you may not be, but if you are one of them, I'm asking you to stop being polite, come out, and say so.\t(სიცილი) თუ თქვენ ერთ-ერთი მათგანი ხართ, შეიძლება ბევრი თქვენგანი არც იყოს, მაგრამ თუ თქვენ ერთი მათგანი ხართ, ნუღარ იქნებით ზრდილობიანი გამოდით და თქვით ამის შესახებ, და თუ აღმჩნდა რომ თქვენ მდიდარი ხართ,"}
{"text": "And if you happen to be rich, give some thought to ways in which you might make a difference.\tდაფიქრდით იმაზე, თუ როგორ შეგიძლიათ რამე შეცვალოთ."}
{"text": "The religious lobby in this country is massively financed by foundations -- to say nothing of all the tax benefits -- by foundations, such as the Templeton Foundation and the Discovery Institute.\tამ ქვეყანაში რელიგიური ლობისტები, სერიოუზლად არიან დაფინანსებულნი ფონდებით, საგადასახადო შეღავათზე რომ არაფერი ვთქვათ, ისეთებით როგორც \"ტემპელტონის ფონდი\" და \"დისქავერის ინსტიტუტი\""}
{"text": "We need an anti-Templeton to step forward.\tჩვენ გვჭირდება ანტი ტემპელტონი, რომ ნაბიჯი გადავდგათ წინ."}
{"text": "If my books sold as well as Stephen Hawking's books, instead of only as well as Richard Dawkins' books, I'd do it myself.\tჩემი წიგნები ისევე კარგად რომ იყიდებოდეს, როგორც სტივენ ჰოკინგისა და არა მხოლოდ როგორც რიჩარდ დოკინსისა, მე ამას თვითონ გავაკეთებდი."}
{"text": "People are always going on about, \"How did September the 11th change you?\"\tხალხი ყოველთვის მეკითხება: \"როგორ შეგცვალათ თქვენ 11-მა სექტემბერმა?\""}
{"text": "Well, here's how it changed me.\tმაშ, აი, როგორ შემცვალა:"}
{"text": "Let's all stop being so damned respectful.\tმოდით, ეს ოხერი, ნუღარ ვიქნებით ასეთი ზრდილობიანები!"}
{"text": "Thank you very much.\tმადლობა ყურადღებისთვის"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Imagine a big explosion as you climb through 3,000 ft.\tწარმოიდგინეთ დიდი აფეთქება როდესაც დედამიწიდან 900 მეტრს აცდები."}
{"text": "Imagine a plane full of smoke.\tწარმოიდგინეთ კვამლით სავსე თვითმფრინავი."}
{"text": "Imagine an engine going clack, clack, clack.\tწარმოდიგინეთ ძრავის გრუხუნი: რახ, რახ, რახ, რახ, რახ, რახ, რახ."}
{"text": "It sounds scary.\tშემაძრწუნებლად ჟღერს."}
{"text": "Well, I had a unique seat that day.\tიმ დღეს გამორჩეულ სავარძელში, 1D-ზე ვიჯექი."}
{"text": "I was sitting in 1D.\tერთადერთი ვიყავი რომელსაც ბორტგამცილებლებთან შეეძლო საუბარი."}
{"text": "So I looked at them right away, and they said, \"No problem. We probably hit some birds.\"\tშევხედე თუ არა მითხრეს, \"პრობლემა არ არის. ალბათ ჩიტებს დავეჯახეთ.\""}
{"text": "The pilot had already turned the plane around, and we weren't that far.\tპილოტმა თვითმფრინავი მოაბრუნა და არც ისე შორს ვიყავით."}
{"text": "You could see Manhattan.\tშეგეძლო მანჰეტენის დანახვა."}
{"text": "Two minutes later, three things happened at the same time.\tორი წუთის შემდეგ, ერთდროულად სამი რამ მოხდა."}
{"text": "The pilot lines up the plane with the Hudson River.\tპილოტი თვითმფრინავს მდინარე ჰადსონის პარალელურად ასწორებს."}
{"text": "That's usually not the route.\tარც თუ ჩვეული მარშრუტია. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) He turns off the engines.\tაქრობს ძრავებს."}
{"text": "Now, imagine being in a plane with no sound.\tწარმოიდგინეთ ზიხართ თვითმფრინავში, რომელიც არანაირ ხმას არ გამოსცემს."}
{"text": "And then he says three words.\tდა ამბობს სამ სიტყვას -- ყველაზე უემოციო სიტყვებს, რაც ოდესმე გამიგონია."}
{"text": "He says, \"Brace for impact.\"\t\"მოემზადეთ დაცემისთვის.\""}
{"text": "I didn't have to talk to the flight attendant anymore.\tბორტგამცილებელთან საუბარი აღარ იყო საჭირო."}
{"text": "(Laughter) I could see in her eyes, it was terror.\t(სიცილი) მის თვალებში შეძრწუნება იკითხებოდა. ცხოვრება დამთავრდა."}
{"text": "Now I want to share with you three things I learned about myself that day.\tახლა მინდა გაგიზიაროთ სამი რამ, რაც იმ დღეს საკუთარი გამოცდილებით ვისწავლე."}
{"text": "I learned that it all changes in an instant.\tვისწავლე, რომ ყველაფერი წამიერად იცვლება."}
{"text": "We have this bucket list, we have these things we want to do in life, and I thought about all the people I wanted to reach out to that I didn't, all the fences I wanted to mend, all the experiences I wanted to have and I never did.\tყველას გვაქვს სურვილები, ჩამონათვალი, რისი გაკეთება გვინდა ცხოვრების მანძილზე და ვფიქრობდი იმ ადამიანებზე, ვისაც მინდოდა გამოვხმაურებოდი და არ გავაკეთე, ღობეებზე, რომლების შეკეთება მინდოდა, ცხოვრებისეული გამოწვევები, რომლებიც მინდოდა გამომეცადა, მაგრამ ვერ შევძელი."}
{"text": "As I thought about that later on, I came up with a saying, which is, \"I collect bad wines.\"\tშემდგომ, როდესაც ამაზე ვფიქრობდი, გამოთქმა მოვიფიქრე, \"ღვინოების ფუჭად შემგროვებელი.\""}
{"text": "Because if the wine is ready and the person is there, I'm opening it.\tამიერიდან, თუკი ღვინო გაქვს და ადამიანი იქ არის, ბოთლს ვხსნი."}
{"text": "I no longer want to postpone anything in life.\tცხოვრებაში აღარაფრის გადადება აღარ მინდა."}
{"text": "And that urgency, that purpose, has really changed my life.\tამ გადაოდებლობის შეგრძნებამ, ამ მიზანმა მნიშვნელოვნად შეცვალა ჩემი ცხოვრება."}
{"text": "The second thing I learned that day -- and this is as we clear the George Washington Bridge, which was by not a lot -- (Laughter) I thought about, wow, I really feel one real regret.\tმეორე, რაც იმ დღეს ვისწავლე -- დაახლოებით იმ დროს, როდესაც ჯორჯ ვაშნგტონის ხიდს ავცდით, სხვათაშორის, არც თუ უსაფრთხო მანძილით -- ვიფიქრე რომ, \"ვაუ\" მართლაც ვნანობ ერთ რამეს."}
{"text": "I've lived a good life.\tკარგი ცხოვრების გზა განვვლე."}
{"text": "In my own humanity and mistakes, I've tried to get better at everything I tried.\tჩემებურად, ჩემი შეცდომებით, ვცდილობდი უკეთესი ვყოფილიყავი ყველაფერში რასაც ვცდილობდი."}
{"text": "But in my humanity, I also allow my ego to get in.\tმაგრამ ამ გზაზე ჩემს ეგოსაც მივეცი ჩარევის საშუალება."}
{"text": "And I regretted the time I wasted on things that did not matter with people that matter.\tდა ვნანობდი იმ დროს რომელიც ფუჭად დავხარჯე ჩემთვის მნიშვნელოვან ადამიანებთან."}
{"text": "And I thought about my relationship with my wife, with my friends, with people.\tვფიქრობდი ურთიერთობაზე ჩემს მეუღლესთან, მეგობრებთან, ადამიანებთან."}
{"text": "And after, as I reflected on that, I decided to eliminate negative energy from my life.\tმოგვიანებით, როდესაც ამას ვიხსენებდი გადავწყივე ნეგატიური ენერგია მომეცილებინა ჩემი ცხოვრებიდან."}
{"text": "It's not perfect, but it's a lot better.\tიდეალურად არ გამოდის, მაგრამ ბევრად უკეთესია."}
{"text": "I've not had a fight with my wife in two years.\tორი წელია ცოლთან არ მიჩხუბია. დიდებული შეგრძლებაა."}
{"text": "It feels great.\tაღარ ვცდილობ ვიყო მართალი;"}
{"text": "I no longer try to be right; I choose to be happy.\tმე უკვე ბედნიერებას ვარჩევ."}
{"text": "The third thing I learned -- and this is as your mental clock starts going, \"15, 14, 13.\"\tმესამე, რაც ვისწავლე -- ეს მაშინ ხდება როდესაც ტვინი ავტომატურად იწყებს ათვლას: \"15, 14, 13.\""}
{"text": "You can see the water coming.\tხედავ, როგორ გიახლოვდება წყალი."}
{"text": "I'm saying, \"Please blow up.\"\tვამბობ: \"გთხოვ, აფეთქდი.\""}
{"text": "I don't want this thing to break in 20 pieces like you've seen in those documentaries.\tარ მინდა ყველაფერი 20 ნაწილად დაიმსხვრეს როგორც დოკუმენტურ ფილმებშია."}
{"text": "And as we're coming down, I had a sense of, wow, dying is not scary.\tვარდნის პროცესში, შეგრძლება მქონდა, \"ვაუ\" გარდაცვალება არ არის საშიში."}
{"text": "It's almost like we've been preparing for it our whole lives.\tთითქოს მთელი ცხოვრება ამისთვის ვემზადებოდით."}
{"text": "But it was very sad.\tმაგრამ სამწუხარო იყო."}
{"text": "I didn't want to go; I love my life.\tარ მინდოდა გარდაცვალება; მიყვარს ჩემი ცხოვრება."}
{"text": "And that sadness really framed in one thought, which is, I only wish for one thing.\tდა ეს სევდა ერთ აზრად ჩამოყალიბდა ერთ სურვილად."}
{"text": "I only wish I could see my kids grow up.\tმხოლოდ ის მინდოდა მენახა, როგორ იზრდებიან ჩემი შვილები."}
{"text": "About a month later, I was at a performance by my daughter -- first-grader, not much artistic talent -- (Laughter) Yet!\tერთი თვის შემდეგ, ჩემი ქალიშვილის წარმოდგენას ვესწრებოდი -- პირველკლასელია, არც თუ ისე არტისტული ნიჭით ... ... ჯერჯერობით. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) And I'm bawling, I'm crying, like a little kid.\tდა მე ვტიროდი, პატარა ბავშვივით."}
{"text": "And it made all the sense in the world to me.\tდა ეს ძალიან ლოგიკური იყო ჩემთვის."}
{"text": "I realized at that point, by connecting those two dots, that the only thing that matters in my life is being a great dad.\tმაშინ გავიაზრე, ამ წერტილების შეერთებით, რომ ერთადერთი, რაც მართლაც მნიშვნელოვანია ჩემს ცხოვრებაში, არის კარგი მამობა. ყველაზე დიდი, ყველაზე პრიორიტეტული"}
{"text": "Above all, above all, the only goal I have in life is to be a good dad.\tერთადერთი მიზანი, რომელიც მაქვს ცხოვრებაში არის კარგი მამობა."}
{"text": "I was given the gift of a miracle, of not dying that day.\tმე საჩუქრად მივიღე სასწაული, რომ გადავრჩი იმ დღეს."}
{"text": "I was given another gift, which was to be able to see into the future and come back and live differently.\tმეორე საჩუქარი, რომელიც მივიღე იყო მომავალში გახედვა და უკან დაბრუნება და განსხვავებულად ცხოვრება."}
{"text": "I challenge you guys that are flying today, imagine the same thing happens on your plane -- and please don't -- but imagine, and how would you change?\tმე გიწვევთ, მათ ვინც მიფრინავთ დღეს, წარმოიდგინეთ რომ იგივე მოსდის თქვენს თვითმფრინავს -- ღმერთმა ნუ ქნას -- მაგრამ წარმოიდგინეთ, როგორ შეიცვლებით?"}
{"text": "What would you get done that you're waiting to get done because you think you'll be here forever?\tრას გააკეთებთ ისეთს, რასაც ჯერჯერობით არ ჩქარობთ იმიტომ რომ გგონიათ მუდამ აქ იქნებით?"}
{"text": "How would you change your relationships and the negative energy in them?\tროგორ შეცვლით თქვენს ურთიერთობებს და მათში არსებულ უარყოფით ენერგიას?"}
{"text": "And more than anything, are you being the best parent you can?\tდა რაც მთავარია, ხართ ისეთი მშობელი, როგორიც შეგიძლიათ იყოთ?"}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "How would you like to be better than you are?\tგინდათ გახდეთ უკეთესი?"}
{"text": "Suppose I said that, with just a few changes in your genes, you could get a better memory -- more precise, more accurate and quicker.\tდაუშვათ, რომ თქვენი გენის ოდნავი ცვლილებით, თქვენ გაიუმჯობესებთ მეხსიერებას, გახდით მას უფრო ნათელს, ზუსტს და სწრაფს."}
{"text": "Or maybe you'd like to be more fit, stronger, with more stamina.\tან თქვენ მოგინდებოდათ გახდეთ ფიზიკურად უფრო ძლიერი, ამტანი."}
{"text": "Would you like to be more attractive and self-confident?\tისურვებდით ყოფილიყავით უფრო მიმზიდველი და თქვენ თავში დარწმუნებული?"}
{"text": "How about living longer with good health?\tრას იტყოდით ჯანმრთელ, ხანგრძლივ ცხოვრებაზე?"}
{"text": "Or perhaps you're one of those who's always yearned for more creativity.\tთუ თქვენ ერთ-ერთი მათგანი ხართ, ვისაც უნდა უფრო კრეატიული გახდეს?"}
{"text": "Which one would you like the most?\tრას ისურვებდით კიდევ?"}
{"text": "Which would you like, if you could have just one?\tდა თუ მარტო ერთია ამოსარჩევი?"}
{"text": "(Audience Member: Creativity.) Creativity.\t(დარბაზიდან: კრეატიული) კრეატიულობა."}
{"text": "How many people would choose creativity?\tრამდენმა ადამიანმა აირჩია კრეატიულობა?"}
{"text": "Raise your hands. Let me see.\tაიწიეთ ხელი. ვნახოთ..."}
{"text": "A few. Probably about as many as there are creative people here.\tრამოდენიმემ. ალბათ იმდენმა რამდენი კრეატიული ადამიანიც არის აქ."}
{"text": "(Laughter) That's very good.\tძალიან კარგი."}
{"text": "How many would opt for memory?\tრამდენმა აირჩია მეხსიერება."}
{"text": "Quite a few more.\tცოტათი მეტმა."}
{"text": "How about fitness?\tრაც შეეხება ფიზიკურ ფორმას?"}
{"text": "A few less.\tცოტათი ნაკლები."}
{"text": "What about longevity?\tრაც შეეხება დიდ ხანს სიცოცხლეს?"}
{"text": "Ah, the majority. That makes me feel very good as a doctor.\tუმეტესობა. როგორც ექიმი ამით ძალიან კმაყოფილი ვარ."}
{"text": "If you could have any one of these, it would be a very different world.\tთქვენ რომ შეგეძლოთ დასახელებულიდან რამის ამორჩევა, ეს სულ სხვა სამყარო იქნებოდა."}
{"text": "Is it just imaginary?\tეს აუხდენელია?"}
{"text": "Or, is it, perhaps, possible?\tთუ შესაძლებელია?"}
{"text": "Evolution has been a perennial topic here at the TED Conference, but I want to give you today one doctor's take on the subject.\tევოლუცია – მუდმივი თემაა აქ TED- კონფერენციებზე, მაგრამ თქვენ დღეს მოგიყვებით ერთი ექიმის შეხედულებას ამის შესახებ."}
{"text": "The great 20th-century geneticist, T.G. Dobzhansky, who was also a communicant in the Russian Orthodox Church, once wrote an essay that he titled \"Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution.\"\tXX საუკუნის უდიდესი გენეტიკოსი ფეოდოსი გრიგორის ძე დობჟინსკი, რომელიც ასევე მოღვაწეობდა რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში, დაწერა ესსე, რომლის სათაურიცაა \"ბიოლოგიაში არაფერს არ აქვს აზრი ევოლუციის გარეშე\""}
{"text": "Now if you are one of those who does not accept the evidence for biological evolution, this would be a very good time to turn off your hearing aid, take out your personal communications device -- I give you permission -- and perhaps take another look at Kathryn Schultz's book on being wrong, because nothing in the rest of this talk is going to make any sense whatsoever to you.\tთუ თქვენ ერთ-ერთი მათგანი ხართ, რომელიც არ იღებს ბიოლოგიური ევოლუციის ჭეშმარიტებას, თქვენთვის დადგა ხელსაყრელი მომენტი, რომ გამორთოთ ყურსასმენები, ამოიღოთ თქვენი სმარტფონი – უფლებას გაძლევთ – და იქნებ გადაფურცლოთ კეტრინ შულცის წიგნი უზუსტობის შესახებ, იმიტომ რომ ჩემი გამოსვლის შემდეგ ნაწილს თქვენთვის არანაირი აზრი არ ექნება."}
{"text": "(Laughter) But if you do accept biological evolution, consider this: is it just about the past, or is it about the future?\t(სიცილი დარბაზში) მაგრამ თუ თქვენ აღიარებთ, ბიოლოგიურ ევოლუციას, დაუფიქრდით: საქმე მხოლოდ წარსულშია, თუ ეს მომავალს ეხება?"}
{"text": "Does it apply to others, or does it apply to us?\tეს სხვებს უკავშირდება, თუ ასევე ჩვენც?"}
{"text": "This is another look at the tree of life.\tაი კიდევ ერთი წარმოდგენა სიცოცხლის ხეზე."}
{"text": "In this picture, I've put a bush with a center branching out in all directions, because if you look at the edges of the tree of life, every existing species at the tips of those branches has succeeded in evolutionary terms: it has survived; it has demonstrated a fitness to its environment.\tამ სურათზე, მე მოვათავსე ბუჩქი განშტოებებით ცენტრიდან, იმიტომ, რომ თუ თქვენ დააკვირდებით სიცოცხლის ხის გვერდებს ყველა არსებული სახეობა განშტოებების ბოლოებზეა. ევოლუციის მხრივ წარმატებულები იყვნენ : ის გადარჩა; მან აჩვენა ადაპტირებულობა მის გარემო პირობებთან"}
{"text": "The human part of this branch, way out on one end, is, of course, the one that we are most interested in.\tხის ადამიანური ნაწილი – ერთ-ერთი განშტოების ბოლო ნაწილშია, რათქმაუნდა, ჩვენ სხვები მეტად გვაინტერესებს."}
{"text": "We branch off of a common ancestor to modern chimpanzees about six or eight million years ago.\tსაერთო წინაპრიდან თანამედროვე შიმპანზესთან ერთად ჩვენ წავედით საკუთარი განვითარების გზით დაახლოებით 6-8 მლნ წლის წინ."}
{"text": "In the interval, there have been perhaps 20 or 25 different species of hominids.\tამ მონაკვეთში იყო, დაახლოებით, 20-25 ჰომინიდების სხვადასხვა სახეობა."}
{"text": "Some have come and gone.\tისინი ჩნდებოდნენ და ქრებოდნენ."}
{"text": "We have been here for about 130,000 years.\tჩვენ ვარსებობთ 130 000 წელია."}
{"text": "It may seem like we're quite remote from other parts of this tree of life, but actually, for the most part, the basic machinery of our cells is pretty much the same.\tგამოდის, თითქოს ჩვენ შორს ვართ ცხოვრების ხის სხვა ნაწილებისაგან, მაგრამ შეიძლება ითქვას, ჩვენი უჯრედების ძირითადი სტრუქტურა საკმაოდ გავს სხვებისას."}
{"text": "Do you realize that we can take advantage and commandeer the machinery of a common bacterium to produce the protein of human insulin used to treat diabetics?\tთქვენ ხვდებით, რომ ამის გამოყენება შეიძლება იმისთვის, რომ ვაიძულოთ უბრალო ბაქტერიის სტრუქტურას აწარმოოს ადამიანის ინსულინის ცილა დიაბეტის სამკურნალოდ?"}
{"text": "This is not like human insulin; this is the same protein that is chemically indistinguishable from what comes out of your pancreas.\tეს არ არის ადამიანური ინსულინის ანალოგი; ეს ზუსტად იგივე ცილაა, ქიმიურად განურჩეველია იმისგან, რასაც აწარმოებს თქვენი კუჭქვეშა ჯირკვალი."}
{"text": "And speaking of bacteria, do you realize that each of us carries in our gut more bacteria than there are cells in the rest of our body?\tდა ბაქტერიებზე საუბრისას, აცნობიერებთ, რომ ყველა თავის ნაწლავებში ატარებს უფრო მეტ ბაქტერიას, ვიდრე ჩვენს სხეულში არსებულ უჯრედებს?"}
{"text": "Maybe 10 times more.\tშესაძლოა, ათჯერ უფრო მეტს."}
{"text": "I mean think of it, when Antonio Damasio asks about your self-image, do you think about the bacteria?\tწარმოიდგინეთ, როდესაც ანტონიო დამაზიო გეკითხებათ თქვენს თვითშეფასებაზე, ფიქრობთ თქვენ ბაქტერიებზე?"}
{"text": "Our gut is a wonderfully hospitable environment for those bacteria.\tჩვენი ნაწლავები – გასაოცრად სტუმართმოყვარე გარემოა ამ ბაქტერიებისათვის."}
{"text": "It's warm, it's dark, it's moist, it's very cozy.\tიქ არის სითბო, სიბნელე, სისველე, ძალიან კომფორტულია"}
{"text": "And you're going to provide all the nutrition that they could possibly want with no effort on their part.\tთქვენ კი აწოდებთ მათ ყველანაირ საკვებ ნივთიერებებს მათგან დამოუკიდებლად."}
{"text": "It's really like an Easy Street for bacteria, with the occasional interruption of the unintended forced rush to the exit.\tპირდაპირ სამოთხეა ბაქტერიებისთვის, მაგრამ პერიოდული შესვენებებით დაუგეგმავი მიწოლით გასასვლელისკენ."}
{"text": "But otherwise, you are a wonderful environment for those bacteria, just as they are essential to your life.\tმაგრამ საერთოდ, თქვენ – შესანიშნავი გარემო ხართ ამ ბაქტერიებისათვის, ისევე როგორც ისინი აუცილებელნი არიან თქვენი ცხოვრებისთვის."}
{"text": "They help in the digestion of essential nutrients, and they protect you against certain diseases.\tისინი გვეხმარებიან მნიშვნელოვანი საკვები ნივთიერებების გადამუშავებაში. ისინი გიცავენ თქვენ ზოგიერთი დაავადებებისაგან."}
{"text": "But what will come in the future?\tმაგრამ რა მოხდება მომავალში?"}
{"text": "Are we at some kind of evolutionary equipoise as a species?\tვიმყოფებით ჩვენ ევოლუციურ ბალანსში როგორც ბიოლოგიური სახეობა?"}
{"text": "Or, are we destined to become something different -- something, perhaps, even better adapted to the environment?\tთუ ჩვენ გვიწერია გავხდეთ რაიმე სხვა – სავარაუდოდ, რაიმე უფრო მეტად ადაპტირებული გარემოსთან?"}
{"text": "Now let's take a step back in time to the Big Bang, 14 billion years ago -- the Earth, the solar system, about four and a half billion years -- the first signs of proto-life, maybe three to four billion years ago on Earth -- the first multi-celled organisms, perhaps as much as 800 or a billion years ago -- and then the human species, finally emerging in the last 130,000 years.\tმოდით აზრობრივად გავემგზავროთ წარსულში: 14 მლრდ. წლის წინ – დიდი აფეთქება. დაახლოებით 4,5 მლრდ. წლის წინ – დედამიწა, მზის სისტემა. დაახლოებით 3-4 მლრდ. წლის წინ ჩნდება სიცოცხლის პირველი ნიშნები. პირველი მრავალუჯრედიანი ორგანიზმები გამოჩნდნენ, სავარაუდოდ, 800 მილიონი ან მილიარდი წლის წინ, და ბოლოს ჩნდება ადამიანის სახეობა – ბოლო 130 000 წელიწადში."}
{"text": "In this vast unfinished symphony of the universe, life on Earth is like a brief measure; the animal kingdom, like a single measure; and human life, a small grace note.\tსამყაროს უზარმაზარ, დაუსრულებელ სიმფონიაში, სიცოცხლე დედამიწაზე – პატარა აკორდია; ცხოველების სამეფო – თითქოს ერთი ტაქტია; და ადამიანური სიცოცხლე – პატარა ნოტია."}
{"text": "That was us.\tეს ჩვენ ვიყავით"}
{"text": "That also constitutes the entertainment portion of this talk, so I hope you enjoyed it.\tასევე ეს იყო ამ ანგარიშის გასართობი ნაწილი იმედი მაქვს, მოგეწონათ."}
{"text": "(Laughter) Now when I was a freshman in college, I took my first biology class.\t(სიცილი დარბაზში) როდესაც კოლეჯში პირველკურსელი ვიყავი და ვესწრებოდი ბიოლოგიის პირველ გაკვეთილებს,"}
{"text": "I was fascinated by the elegance and beauty of biology.\tგაოცებული ვიყავი ბიოლოგიის სილამაზით და მიმზიდველობით."}
{"text": "I became enamored of the power of evolution, and I realized something very fundamental: in most of the existence of life in single-celled organisms, each cell simply divides, and all of the genetic energy of that cell is carried on in both daughter cells.\tმე შემიყვარდა ევოლუციის ძალა, და მივხვდი რაღაც ფუნდამენტურს: სიცოცხლე თითქმის ყოველთვის არსებობდა ერთუჯრედიანი ორგანიზმების სახით, თითოეული უჯრედი უბრალოდ იყოფოდა, და იმ უჯრედის მთელი გენეტიკური ენერგია გრძელდებოდა ორივე შვილობილ უჯრედში."}
{"text": "But at the time multi-celled organisms come online, things start to change.\tმაგრამ, მრავალუჯრედიანი ორგანიზმების გამოჩენისას რაღაც-რაღაცეებმა ცვლილება დაიწყო."}
{"text": "Sexual reproduction enters the picture.\tსცენაზე გამოჩნდა სქესობრივი გამრავლება."}
{"text": "And very importantly, with the introduction of sexual reproduction that passes on the genome, the rest of the body becomes expendable.\tძალიან მნიშვნელოვანია, რომ სქესობრივი გამრავლების გამოჩენის შემდეგ, რომელიც გენომის გადაცემას ახორციელებს, სხეულის დანარჩენი ნაწილი ხდება გასავალი მასალა."}
{"text": "In fact, you could say that the inevitability of the death of our bodies enters in evolutionary time at the same moment as sexual reproduction.\tპრაქტიკულად, შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენი ორგანიზმების სიკვდილის გარდაუვალობა ევოლუციურ შკალაზე გამოჩნდა იმავე მომენტში, სადაც სქესობრივი გამრავლება."}
{"text": "Now I have to confess, when I was a college undergraduate, I thought, okay, sex/death, sex/death, death for sex -- it seemed pretty reasonable at the time, but with each passing year, I've come to have increasing doubts.\tეხლა მე უნდა ვაღიარო, როდესაც მე ვიყავი კოლეჯის ბოლო კურსზე, მე ვფიქრობდი: კარგია, სექსი-სიკვდილი, სიკვდილი-სექსი, სიკვდილი სექსისათვის – მაშინ ეს საკმაოდ კარგად ჟღერდა მაგრამ წლების განმავლობაში მე უფრო და უფრო მეპარებოდა ეჭვი."}
{"text": "I've come to understand the sentiments of George Burns, who was performing still in Las Vegas well into his 90s.\tმე გავიგე ჯორჯ ბერნსის გრძნობები, რომელიც ჯერ კიდევ გამოდიოდა ლას-ვეგასში. საკუთარ მეცხრე ათეულში"}
{"text": "And one night, there's a knock at his hotel room door.\tერთ საღამოს მისი ნომრის კარებზე დააკაკუნეს."}
{"text": "He answers the door.\tმან გააღო კარი."}
{"text": "Standing before him is a gorgeous, scantily clad showgirl.\tმის წინ იდგა შესანიშნავი თამამად ჩაცმული მოცეკვავე."}
{"text": "She looks at him and says, \"I'm here for super sex.\"\tმან შეხედა მას და თქვა, \"მე მოვედი სუპერ სექსისათვის\"."}
{"text": "\"That's fine,\" says George, \"I'll take the soup.\"\t\"კარგი\", თქვა ჯორჯმა, \"მე ავიღებ სუპერს.\""}
{"text": "(Laughter) I came to realize, as a physician, that I was working toward a goal which was different from the goal of evolution -- not necessarily contradictory, just different.\t(სიცილი დარბაზში) მე მივხვდი როგორც თერაპევტი, რომ მე მივდიოდი მიზნისკენ, რომელიც განსხვავდებოდა ევოლუციის მიზნისაგან – არა საწინააღმდეგო, არამედ სხვა."}
{"text": "I was trying to preserve the body.\tმე ვცდილობდი ორგანიზმის შენახვას."}
{"text": "I wanted to keep us healthy.\tმე ვცდილობდი ჩვენს ჯანმრთელად შენარჩუნებას."}
{"text": "I wanted to restore health from disease.\tმე მინდოდა დაავადების შემდეგ ჯანმრთელობის აღდგენა."}
{"text": "I wanted us to live long and healthy lives.\tმე მინდოდა, რომ ჩვენ გვეცხოვრა მეტ ხანს და უფრო ჯანმრთელად."}
{"text": "Evolution is all about passing on the genome to the next generation, adapting and surviving through generation after generation.\tევოლუციისთვის კი მთავარია – გადასცეს გენომი შემდეგ თაობას, ადაპტირდეს და გადარჩეს თაობიდან თაობამდე."}
{"text": "From an evolutionary point of view, you and I are like the booster rockets designed to send the genetic payload into the next level of orbit and then drop off into the sea.\tევოლუციონისტური თვალსაზრისით. თქვენ და მე – როგორც რაკეტა-მატარებლები, რომლებლებიც გადასცემენ გენეტიკურად სასარგებლო ტვირთს შემდეგ ორბიტალურ დონეზე, თვითონ კი შემდეგ ვარდებიან ოკეანეში."}
{"text": "I think we would all understand the sentiment that Woody Allen expressed when he said, \"I don't want to achieve immortality through my work.\tმე ვფიქრობ, ჩვენ ყველას გვესმის ემოციები, რომლებიც გამოხატა ვუდი ალენმა, როდესაც თქვა: \"მე არ მინდა მივაღწიო უკვდავებას ჩემი სამუშაოთი."}
{"text": "I want to achieve it through not dying.\"\tმე მინდა მივაღწიო მას, სიკვდილის გარეშე.\""}
{"text": "(Laughter) Evolution does not necessarily favor the longest-lived.\t(სიცილი დარბაზში) ევოლუცია არ არის აუცილებელი იყოს შემწყალებელი დღეგრძელებისათვის."}
{"text": "It doesn't necessarily favor the biggest or the strongest or the fastest, and not even the smartest.\tარ არის აუცილებელი იყოს შემწყალებელი ყველაზე დიდების დან ძლიერების ან სწრაფების, და ყველაზე ჭკვიანების მიმართაც კი."}
{"text": "Evolution favors those creatures best adapted to their environment.\tევოლუცია ემხრობა იმ ქმნილებებს, რომლებიც უკეთ ადაპტირდნენ თავის გარემომცველ გარემოში."}
{"text": "That is the sole test of survival and success.\tეს არის ერთადერთი ტესტი გადარჩენაზე და წარმატებაზე."}
{"text": "At the bottom of the ocean, bacteria that are thermophilic and can survive at the steam vent heat that would otherwise produce, if fish were there, sous-vide cooked fish, nevertheless, have managed to make that a hospitable environment for them.\tოკეანის ფსკერზე, ის ბაქტერიები, რომლებიც სითბოს მოყვარულნი არიან და შეუძლიათ გეიზერის სიცხეში არსებობა ისეთში, იქ თევზი რომ ყოფილიყო, ის შეიწვებოდა თავისივე წვენში, ამის მიუხედავად, ამ ბაქტერიებმა შეძლეს ეს გარემო თავისათვის სტუმართმოყვარე გარემოდ გადაექციათ."}
{"text": "So what does this mean, as we look back at what has happened in evolution, and as we think about the place again of humans in evolution, and particularly as we look ahead to the next phase, I would say that there are a number of possibilities.\tამიტომ რას ნიშნავს ეს, თუ შევხედავთ იმას, თუ რა ხდებოდა ევოლუციის პროცესში, და ისევ ვიფიქრებთ ადამიანების ადგილზე ევოლუციაში, და განსაკუთრებით, თუ გავიხედავთ წინ შემდეგი ფაზისაკენ, მე ვიტყოდი, არის რიგი შესაძლებლობები."}
{"text": "The first is that we will not evolve.\tპირველი: ჩვენ არ ვევოლუციონირდებით."}
{"text": "We have reached a kind of equipoise.\tჩვენ უკვე მივაღწიეთ ჩვენი სახეობის ბალანსს."}
{"text": "And the reasoning behind that would be, first, we have, through medicine, managed to preserve a lot of genes that would otherwise be selected out and be removed from the population.\tმიზეზები შესაძლოა შემდეგი იყოს: პირველ რიგში, ჩვენ მედიცინის საშუალებით ვინარჩუნებთ გენების უმეტესობას, რომლებიც სხვა შემთხვევაში იქნებოდნენ დაბრაკულები და წაიშლებოდნენ ევოლუციიდან."}
{"text": "And secondly, we as a species have so configured our environment that we have managed to make it adapt to us as well as we adapt to it.\tმეორე, ჩვენ როგორც სახეობამ იმდენად შევცვალეთ გარემო, რომ ვაიძულეთ მას ადაპტირებულიყო ჩვენზე, ისევე როგორც ჩვენ ვადაპტირდებით მასთან."}
{"text": "And by the way, we immigrate and circulate and intermix so much that you can't any longer have the isolation that is necessary for evolution to take place.\tსხვათა შორის, ჩვენ ვცირკულირებთ ვმიგრირებთ და ვირევით ისე ძლიერად, რომ უკვე შეუძლებელია იზოლაციის მიღება, რომელიც აუცილებელია ევოლუციონირებისათვის."}
{"text": "A second possibility is that there will be evolution of the traditional kind, natural, imposed by the forces of nature.\tმეორე შესაძლებლობა მდგომარეობს იმაში, რომ იქნება ტრადიციული ევოლუცია, ბუნებრივი, ბუნების ძალებით განპირობებული."}
{"text": "And the argument here would be that the wheels of evolution grind slowly, but they are inexorable.\tარგუმენტაცია აქ ასეთია, რომ ევოლუცია მიმდინარეობს ნელა, მაგრამ გარდაუვლად."}
{"text": "And as far as isolation goes, when we as a species do colonize distant planets, there will be the isolation and the environmental changes that could produce evolution in the natural way.\tრაც შეეხება იზოლაციას – როდესაც ჩვენ, როგორც ბიოლოგიური სახეობა, დავსახლდებით მოშორებულ პლანეტებზე მოხდება იზოლაცია და გარემო პირობების ცვლილება, რამაც შესაძლოა მიგვიყვანოს ევოლუციამდე თავისი ბუნებრივი ფორმით."}
{"text": "But there's a third possibility, an enticing, intriguing and frightening possibility.\tმაგრამ არის მესამე შესაძლებლობაც, მაცდური, დამაინტრიგებელი და შემზარავი შესაძლებლობა."}
{"text": "I call it neo-evolution -- the new evolution that is not simply natural, but guided and chosen by us as individuals in the choices that we will make.\tმე ვეძახი მას ნეო-ევოლუციას – ახალ ევოლუციას, რომელიც არა მხოლოდ ბუნებრივია, არამედ მიმართული და ამორჩეულია ჩვენს, როგორც ინდივიდების მიერ, არჩევანით რომელსაც ჩვენ გავაკეთებთ."}
{"text": "Now how could this come about?\tროგორ უნდა მოხდეს ასეთი რამ?"}
{"text": "How could it be possible that we would do this?\tროგორ შეიძლება გახდეს შესაძლებელი, რომ ჩვენ ეს შევძლოთ?"}
{"text": "Consider, first, the reality that people today, in some cultures, are making choices about their offspring.\tგავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ დღესდღეობით ზოგიერთ კულტურაში ადამიანები იღებენ გადაწყვეტილებას თავის შთამომავლობაზე."}
{"text": "They're, in some cultures, choosing to have more males than females.\tზოგიერთ კულტურაში ისინი წყვიტავენ, რომ იყოლიონ მეტი ბიჭები."}
{"text": "It's not necessarily good for the society, but it's what the individual and the family are choosing.\tეს არ არის ძალიან კარგი მათი საზოგადოებისათვის, მაგრამ სწორედ ამას ირჩევენ ინდივიდები და მათი ოჯახები."}
{"text": "Think also, if it were possible ever for you to choose, not simply to choose the sex of your child, but for you in your body to make the genetic adjustments that would cure or prevent diseases.\tწარმოიდგინეთ, რომ თქვენ შეგეძლოთ არა მხოლოდ თქვენი ბავშვის სქესის ამორჩევა, არამედ თქვენი საკუთარი სხეულისთვისაც მოახდინოთ გენეტიკური ცვლილებები, რომლებიც განკურნავენ ან აღკვეთავენ დაავადებას."}
{"text": "What if you could make the genetic changes to eliminate diabetes or Alzheimer's or reduce the risk of cancer or eliminate stroke?\tრა იქნებოდა მაშინ, თქვენ რომ შეგეძლოთ გენეტიკურად შეცვლა, იმისათვის რომ წაშალოთ დიაბეტი ან ალცგეიმერის დაავადება, დაწიოთ კიბოს რისკი ან მოიშოროთ ინსულტი?"}
{"text": "Wouldn't you want to make those changes in your genes?\tნუთუ არ მოგინდებოდათ ასეთი ცვლილებების გაკეთება თქვენს გენებში?"}
{"text": "If we look ahead, these kind of changes are going to be increasingly possible.\tთუ შევხედავთ მომავალს, ასეთი ტიპის ცვლილებები გახდება სულ უფრო და უფრო შესაძლებელი."}
{"text": "The Human Genome Project started in 1990, and it took 13 years.\tპროექტი \"ადამიანის გენომი\" დაიწყო 1990 წელს. და გრძელდებოდა 13 წელიწადს."}
{"text": "It cost 2.7 billion dollars.\tის ღირს 2.7 მლრდ."}
{"text": "The year after it was finished in 2004, you could do the same job for 20 million dollars in three to four months.\tდოლარი. მისი დასრულებიდან ერთი წლის შემდეგ, 2004 წელს. თქვენ იგივე სამუშაოს შესრულებას 20 მლნ დოლარად შეძლებდით 3-4 თვეში."}
{"text": "Today, you can have a complete sequence of the three billion base pairs in the human genome at a cost of about 20,000 dollars and in the space of about a week.\tდღეს შესაძლებელია მიიღო სრული თანმიმდევრულობა ადამიანის ძირითადი სამი მილიარდი წყვილი გენისა დაახლოებით 20 000 დოლარად ერთი კვირის განმავლობაში."}
{"text": "It won't be very long before the reality will be the 1,000-dollar human genome, and it will be increasingly available for everyone.\tგაივლის არც ისე დიდი დრო, და სავსებით რეალური გახდება ადამიანის გენომი 1000 დოლარად, და ის იქნება ყველასათვის სულ უფრო ხელმისაწვდომი."}
{"text": "Just a week ago, the National Academy of Engineering awarded its Draper Prize to Francis Arnold and Willem Stemmer, two scientists who independently developed techniques to encourage the natural process of evolution to work faster and to lead to desirable proteins in a more efficient way -- what Frances Arnold calls \"directed evolution.\"\tსულ რაღაც ერთი კვირის წინ ნაციონალურმა საინჟინრო აკადემიამ (ა.შ.შ) გადასცა დრეიპერის პრემია ფრენსის არნოლდს და ვილემ შტემერს, ორ მეცნიერს, რომლებმაც დამოუკიდებლად შეიმუშავეს ტექნოლოგიები, რომლელებიც აჩქარებენ ბუნებრივ ევოლუციურ პროცესს, იმისათვის რომ მიიღონ სასურველი ცილები უფრო ეფექტური გზით – რასაც, ფრენსის არნოლდმა დაარქვა \"მიმართული ევოლუცია\"."}
{"text": "A couple of years ago, the Lasker Prize was awarded to the scientist Shinya Yamanaka for his research in which he took an adult skin cell, a fibroblast, and by manipulating just four genes, he induced that cell to revert to a pluripotential stem cell -- a cell potentially capable of becoming any cell in your body.\tრამდენიმე წლის წინ ლასკერის პრემია გადაეცა მეცნიერს სინია იამანაკას მისი კვლევებისათვის, რომელშიც მან აიღო კანის მოზრდილი უჯრედი, ფიბრობლასტი, და მხოლოდ ოთხ გენზე ზემოქმედებით, მან აიძულა ამ უჯრედს გადაქცეულიყო ღეროვან პლურიპოტენტურად – უჯრედად, რომელსაც პოტენციურად შეუძლია გახდეს თქვენი ორგანიზმის ნებისმიერი უჯრედი."}
{"text": "These changes are coming.\tეს ცვლილებები უკვე ახლოსაა."}
{"text": "The same technology that has produced the human insulin in bacteria can make viruses that will not only protect you against themselves, but induce immunity against other viruses.\tიგივე ტექნოლოგიას, რომელმაც უზრუნველყო ბაქტერიებში ადამიანის ინსულინის წარმოება, შეუძლია ვირუსების შექმნა, რომლებიც არა მხოლოდ დაგიცავენ საკუთარი თავისაგან, არამედ გამოგიმუშავებენ იმუნიტეტს სხვა ვირუსებისგანაც."}
{"text": "Believe it or not, there's an experimental trial going on with vaccine against influenza that has been grown in the cells of a tobacco plant.\tგინდ დაიჯერეთ, გინდ არა, ეხლა მიმდინარეობს ექსპერიმენტალური ცდები გრიპის ვაქცინის, რომელიც გამოყავთ თამბაქოს მცენარის უჯრედებში."}
{"text": "Can you imagine something good coming out of tobacco?\tშეგიძლიათ წარმოიდგინოთ რაიმე კარგი თამბაქოსაგან?"}
{"text": "These are all reality today, and [in] the future, will be evermore possible.\tეს ყველაფერი, დღევანდელი რეალობაა, რომელიც მომავალში კიდევ უფრო შესაძლებელი გახდება."}
{"text": "Imagine then just two other little changes.\tწარმოიდგინეთ კიდევ ორი მცირე ცვლილება."}
{"text": "You can change the cells in your body, but what if you could change the cells in your offspring?\tთქვენ შეგიძლიათ შეცვალოთ უჯრედები თქვენს ორგანიზმში, მაგრამ, თუ თქვენ შეგიძლიათ შეცვალოთ თქვენი შთამომავლის უჯრედები?"}
{"text": "What if you could change the sperm and the ova, or change the newly fertilized egg, and give your offspring a better chance at a healthier life -- eliminate the diabetes, eliminate the hemophilia, reduce the risk of cancer?\tთუ თქვენ შეგიძლიათ შეცვალოთ სპერმა და საკვერცხეები, ან შეცვალოთ ეხლახანს განაყოფიერებული საკვერცხე, და ამით თქვენს ნაყოფს მისცეთ მეტი შანსი ჯანმრთელი ცხოვრებისათვის – მოაშოროთ დიაბეტი, ან ჰემოფილია, შეამციროთ კიბოს რისკი?"}
{"text": "Who doesn't want healthier children?\tვის არ უნდა ჯანმრთელი შვილები?"}
{"text": "And then, that same analytic technology, that same engine of science that can produce the changes to prevent disease, will also enable us to adopt super-attributes, hyper-capacities -- that better memory.\tკიდევ გველის ანალიტიური ტექნოლოგიები, ისევ სამეცნიერო საშუალებები, რომლებსაც შეუძლიათ აწარმოონ ცვლილებები დაავადების თავიდან ასაცილებლად, ასევე მოგვცემენ საშუალებას სუპერთვისებების შეძენისა. ზეშესაძლებლობები – მაგალითად უკეთესი მეხსიერება."}
{"text": "Why not have the quick wit of a Ken Jennings, especially if you can augment it with the next generation of the Watson machine?\tრატომაც არ გავხდეთ მეტად გონიერები მაგალითად ანატოლი ვასერმანზე თუ მითუმეტესი გონების გაფართოება შეიძლება ახალი თაობის უოტსონის სუპერკომპიუტერით?"}
{"text": "Why not have the quick twitch muscle that will enable you to run faster and longer?\tრატომაც არ უნდა გვქონდეს სწრაფად შეკუმშვადი კუნთები, რომლებიც მოგცემენ საშუალებას ირბინოთ უფრო სწრაფად და დიდ ხანს?"}
{"text": "Why not live longer?\tრატომაც არ ვიცხოვროთ მეტ ხანს?"}
{"text": "These will be irresistible.\tეს ძალიან მომხიბლავი იქნება."}
{"text": "And when we are at a position where we can pass it on to the next generation, and we can adopt the attributes we want, we will have converted old-style evolution into neo-evolution.\tროდესაც დადგება მომენტი, როდესაც შევძლებთ ამის შემდეგი თაობისათვის გადაცემას და შევიძენთ იმ ცვლილებებს, რომლებსაც მოვისურვებთ, სწორედ მაშინ შევცვლით ჩვენ უბრალო ევოლუციას ნეო-ევოლუციით."}
{"text": "We'll take a process that normally might require 100,000 years, and we can compress it down to a thousand years -- and maybe even in the next 100 years.\tჩვენ განვახორციელებთ იმ პროცესს, რომელსაც ჩვეულებრივ შესაძლოა 100 000 წელი დაჭირდეს, და შევამცირებთ მას ათას წლამდე – შესაძლოა 100 წლამდეც კი."}
{"text": "These are choices that your grandchildren, or their grandchildren, are going to have before them.\tაი ის შესაძლებლობები, რომლებიც თქვენს შვილიშვილებს ან მათ შვილიშვილებს ექნებათ განკარგულებაში"}
{"text": "Will we use these choices to make a society that is better, that is more successful, that is kinder?\tგამოვიყენებთ კი ჩვენ ამ შესაძლობლობებს, იმიასთვის, რომ გავხადოთ საზოგადოება უკეთესი, წარმატებული და უფრო მეტად კეთილი?"}
{"text": "Or, will we selectively choose different attributes that we want for some of us and not for others of us?\tთუ ჩვენ ავირჩევთ მხოლოდ ზოგიერთ თვისებას და მოვინდომებთ მივცეთ ისინი მხოლოდ რჩეულებს, მაგრამ არა დანარჩენებს?"}
{"text": "Will we make a society that is more boring and more uniform, or more robust and more versatile?\tგადავაქცევთ ჩვენ საზოგადოებას უფრო მოსაწყენად და ერთფეროვნად თუ უფრო მყარად და მრავალფეროვნად?"}
{"text": "These are the kinds of questions that we will have to face.\tაი როგორი ტიპის კითხვებზე გავცემთ პასუხს"}
{"text": "And most profoundly of all, will we ever be able to develop the wisdom, and to inherit the wisdom, that we'll need to make these choices wisely?\tდა თუ წავალთ უფრო ღრმად, შევძლებთ ავირჩიოთ სიბრძნე და შემდეგ გადავცეთ ეს სიბრძნე, იმისათვის რომ გაკეთდეს ბრძნული არჩევანი?"}
{"text": "For better or worse, and sooner than you may think, these choices will be up to us.\tკარგია ეს თუ ცუდი, და იმაზე უფრო სწრაფად ვიდრე თქვენ გგონიათ, ეს შესაძლებლობები გამოჩნდება ჩვენს წინაშე."}
{"text": "Thank you.\tმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Phyllis Rodriguez: We are here today because of the fact that we have what most people consider an unusual friendship.\tჩვენ დღეს ერთად ვართ იმ მიზეზით, რასაც ბევრი უცნაურ მეგობრობას დაარქმევდა."}
{"text": "And it is.\tდა ეს მართლაც ასეა."}
{"text": "And yet, it feels natural to us now.\tთუმცა ჩვენ ეს ახლა ბუნებრივად მიგვაჩნია."}
{"text": "I first learned that my son had been in the World Trade Center on the morning of September 11th, 2001.\tპირველად მე გავიგე, რომ ჩემი შვილი მსოფლიო სავაჭრო ცენტრში იყო 2001 წლის, 11 სექტემბერის დილას."}
{"text": "We didn't know if he had perished yet until 36 hours later.\tჩვენ ჯერ არ ვიცოდით, ის გარდაცვლილი იყო, თუ არა. მხოლოს 36 საათის შემდეგ შევიტყვეთ."}
{"text": "At the time, we knew that it was political.\tიმ დროს ჩვენ ვიცოდით, რომ ეს პოლიტიკური საკითხი იყო."}
{"text": "We were afraid of what our country was going to do in the name of our son -- my husband, Orlando, and I and our family.\tჩვენ გვეშინოდა, რას იზამდა ჩვენი ქვეყანა, ჩვენი შვილის სახელით -- ჩემი ქმრის, ორლანდოს, ჩემი და ჩვენი ოჯახის."}
{"text": "And when I saw it -- and yet, through the shock, the terrible shock, and the terrible explosion in our lives, literally, we were not vengeful.\tროცა მე ეს ვიხილე- ჯერ კიდევ შოკურ მდგომარეობაში, საზარელ შოკში, და ამ საზარელი აფეთქებისას ჩვენს ცხოვრებაში, არ ვიყავი შურისძიებით გამსჭვალული."}
{"text": "And a couple of weeks later when Zacarias Moussaoui was indicted on six counts of conspiracy to commit terrorism, and the U.S. government called for a death penalty for him, if convicted, my husband and I spoke out in opposition to that, publicly.\tრამდენიმე კვირის შემდეგ, როდესაც ზაქარია მუსაუ დამნაშავედ ცნეს 6 გზის მონაწილედ შეთქმულებისა ტერორიზმის მოსაწყობად. და როდესაც ა.შ.შ.-ის მთავრობამ განაცხადა, რომ ბრალის დამტკიცების შემთხვევაში მას სიკვდილით დასჯიდნენ, მე და ჩემმა ქმარმა ხმამაღლა გამოვთქვით ჩვენი აზრი და საჯაროდ გამოვედით ამის წინააღმდეგ."}
{"text": "Through that and through human rights groups, we were brought together with several other victims' families.\tამის და ადამიანის უფლებათა დამცველი ჯგუფების საშუალებით ჩვენ შევხვდით სხვა მსხვერპლთა ოჯახებს."}
{"text": "When I saw Aicha in the media, coming over when her son was indicted, and I thought, \"What a brave woman.\tმე აიშა ტელევიზიით ვიხილე, როდესაც თავისი შვილი ეჭვმიტანილად აღიარეს. მე მაშინ ვიფიქრე \"რა მამაცი ქალბატონია\"."}
{"text": "Someday I want to meet that woman when I'm stronger.\"\t\"ერთ დღეს, როდესაც უფრო ძლიერი ვიქნები, მინდა გავიცნო ეს ადამიანი\""}
{"text": "I was still in deep grief; I knew I didn't have the strength.\tჯერ კიდევ მძიმედ ვგლოვობდი. ვიცოდი, რომ ამისთვის ძალა არ გამაჩნდა."}
{"text": "I knew I would find her someday, or we would find each other.\tვიცოდი, ერთ დღეს ვიპოვიდი, ან რომ ერთმანეთს ვიპოვიდით."}
{"text": "Because, when people heard that my son was a victim, I got immediate sympathy.\tროდესაც ხალხი იგებდა, რომ ჩემი შვილი იყო მსხვერპლი, იმ წამსვე თანამიგრძნობდნენ."}
{"text": "But when people learned what her son was accused of, she didn't get that sympathy.\tმაგრამ, როდესაც ხალხი იგებდა რაში დაადანაშაულეს მისი ვაჟი, მას არავინ უთანაგრძნობდა."}
{"text": "But her suffering is equal to mine.\tმაგრამ მისი ტანჯვა ჩემის თანასწორია."}
{"text": "So we met in November 2002, and Aicha will now tell you how that came about.\tასე, რომ ჩვენ ერთმანეთს 2002 წლის ნოემბერში შევხვდით. აიშა მოგითხრობთ ეს როგორ მოხდა."}
{"text": "(Translator) Aicha el-Wafi: Good afternoon, ladies and gentlemen.\tდღე მშვიდობისა, ქალბატონებო და ბატონებო."}
{"text": "I am the mother of Zacarias Moussaoui.\tმე ვარ ზაქარია მუსაუს დედა."}
{"text": "And I asked the Organization of Human Rights to put me in touch with the parents of the victims.\tმე ვთხოვე ადამიანის უფლებათა დამცველ ორგანიზაციებს დავეკავშირებინე გარდაცვლილთა მშობლებთან."}
{"text": "So they introduced me to five families.\tასე გამაცნეს მათ ხუთი ოჯახი."}
{"text": "And I saw Phyllis, and I watched her.\tმე დავინახე ფილისი და ვაკვირდებოდი."}
{"text": "She was the only mother in the group.\tის იყო ერთადერთი დედა ამ ჯგუფში."}
{"text": "The others were brothers, sisters.\tსხვები დები და ძმები იყვნენ."}
{"text": "And I saw in her eyes that she was a mother, just like me.\tდა მის თვალებში დავინახე, რომ ისიც ისეთივე დედა იყო, როგორც მე."}
{"text": "I suffered a lot as a mother.\tმე, როგორც დედამ, ძალიან ვიტანჯე."}
{"text": "I was married when I was 14.\tმე 14 წლის გავთხოვდი."}
{"text": "I lost a child when I was 15, a second child when I was 16.\t15 წლისამ ბავშვი დავკარგე. 16 წლისამ მეორე შვილი."}
{"text": "So the story with Zacarias was too much really.\tასე, რომ ზაქარიას ამბავი მართლაც, რომ ძალიან ზედმეტი ოყო ჩემთვის."}
{"text": "And I still suffer, because my son is like he's buried alive.\tდა მე დღემდე განვიცდი, რადგან ჩემი შვილი ცოცხლად დამარხულს გავს."}
{"text": "I know she really cried for her son.\tმე ვიცი, რომ ფილიმა მართლა იტირა თავისი შვილისთვის."}
{"text": "But she knows where he is.\tმაგრამ მან იცის სად არის თავისი შვილი."}
{"text": "My son, I don't know where he is.\tმე კი არ ვიცი სად არის ჩემი ვაჟი."}
{"text": "I don't know if he's alive. I don't know if he's tortured.\tარც ის ვიცი, ცოცხალია, თუ არა, ნაწამებია, თუ არა."}
{"text": "I don't know what happened to him.\tარ ვიცი, რა მოუვიდა."}
{"text": "So that's why I decided to tell my story, so that my suffering is something positive for other women.\tსწორედ ამიტომ გადავწყვიტე ჩემი ამბის მოყოლა, რომ ჩემი განცდები ყოფილიყო რაღაც დადებითი სხვა დედებისთვის."}
{"text": "For all the women, all the mothers that give life, you can give back, you can change.\tრადგან ყველა ქალმა, რომელმაც შობა, შეუძლია რაღაცის დაბრუნება, შეუძლია ცვლილების მოტანა."}
{"text": "It's up to us women, because we are women, because we love our children.\tეს ჩვენზეა, ქალებზე, რადგან ჩვენ ქალები ვართ, რადგან ჩვენ გვიყვარს ჩვენი შვილები."}
{"text": "We must be hand-in-hand and do something together.\tჩვენ ხელები უნდა ჩავჭიდოთ ერთმანეთს და ერთად ვაკეთოთ საქმე."}
{"text": "It's not against women, it's for us, for us women, for our children.\tეს არ არის ქალთა წინააღმდეგ, ეს ჩვენთვისაა, ქალებისთვის, ჩვენი შვილებისთვის."}
{"text": "I talk against violence, against terrorism.\tმე ვგმობ ძალადობას, ტერორიზმს."}
{"text": "I go to schools to talk to young, Muslim girls so they don't accept to be married against their will very young.\tმე სკოლებში დავდივარ, რათა ახალგაზრდა მუსლიმ გოგოებს ვუთხრა, რომ არ გათხოვდნენ ძალიან ახალგაზრდები და საკუთარი სურვილის წინააღმდეგ."}
{"text": "So if I can save one of the young girls, and avoid that they get married and suffer as much as I did, well this is something good.\tთუ მე შევძელი და ერთ გოგოს ცხოვრება მაინც გადავარჩინე და ავაცილე მას თავიდან ადრე გათხოვება და წვალება, როგორც ეს ჩემს შემთხვევაში იყო, მაშინ რაღაც კარგი მიქნია."}
{"text": "This is why I'm here in front of you.\tაი რატომ ვარ მე დღეს თქვენს წინაშე."}
{"text": "PR: I would like to say that I have learned so much from Aicha, starting with that day we had our very first meeting with other family members -- which was a very private meeting with security, because it was November 2002, and, frankly, we were afraid of the super-patriotism of that time in the country -- those of us family members.\tმე მინდა გითხრათ, რომ მე ძალიან ბევრი რამ ვისწავლე აიშასგან. იმ დღიდან დაწყებული, როდესაც ჩვენ პირველი შეხვედრა გვქონდა ოჯახის სხვა წევრებთან ერთად, რომელიც ძალიან დახურული შეხვედრა იყო, თავისი დაცვით. რადგან 2002 წლის ნოემბერი იყო. და გულახდილად რომ გითხრათ, ქვეყანაში იმჟამინდელი სუპერ-პატრიოტიზმისა გვეშინოდა კიდევაც"}
{"text": "But we were all so nervous.\tმაგრამ ჩვენ ყველა ისე ვნერვიულობდით..."}
{"text": "\"Why does she want to meet us?\"\t\"რატომ უნდა, რომ შეგვხვდეს?\""}
{"text": "And then she was nervous.\tდა მერე ისიც ნერვიულობდა."}
{"text": "\"Why did we want to meet her?\"\t\"რატომ გვინდოდა მასთან შეხვედრა\""}
{"text": "What did we want from each other?\tრა გვინდოდა ერთმანეთისგან?"}
{"text": "Before we knew each others' names, or anything, we had embraced and wept.\tსანამ ერთმანეთის სახელს გავიგებდით მანამდე გადავეხვიათ ერთმანეთს და ავქვითინდით."}
{"text": "Then we sat in a circle with support, with help, from people experienced in this kind of reconciliation.\tშემდეგ, გამოცდილი ხალხის დახმარებით და მხარდაჭერით, წრიულად დავსხედით."}
{"text": "And Aicha started, and she said, \"I don't know if my son is guilty or innocent, but I want to tell you how sorry I am for what happened to your families.\tდა აიშამ დაიწყო. მან თქვა: \"მე არ ვიცი ჩემი შვილი დამნაშავეა, თუ უდანაშაულო, მაგრამ მინდა გითხრათ, როგორ ძალიან ვწუხვარ იმის გამო, რაც თქვენ ოჯახებს გადახდა."}
{"text": "I know what it is to suffer, and I feel that if there is a crime, a person should be tried fairly and punished.\"\tმე ვიცი, რას ნიშნავს ტანჯვა. და ვთვლი, რომ თუ დანაშაული ჩაიდინეს დამნაშავე უნდა გაასამართლონ და დასაჯონ.\""}
{"text": "But she reached out to us in that way, and it was, I'd like to say, it was an ice-breaker.\tიგი ისეთი გრძნობით გადმოგვწვდა . და მე ვიტყოდი , რომ მან ყინული გაალღო."}
{"text": "And what happened then is we all told our stories, and we all connected as human beings.\tშემდეგ ჩვენ ყველამ მოვყევით ჩვენი ისტორიები და გამოვნახეთ საერთო, როგორც ადამიანებმა.♫"}
{"text": "By the end of the afternoon -- it was about three hours after lunch -- we'd felt as if we'd known each other forever.\tსადღაც ნაშუადღევს, დაახლოებით 3 საათზე, ჩვენ გვეგონა თითქოს საუკუნეა ვიცნობდით ერთმანეთს."}
{"text": "Now what I learned from her, is a woman, not only who could be so generous under these present circumstances and what it was then, and what was being done to her son, but the life she's had.\tაი რა ვისწავლე მისგან, ის არის ქალი, რომელსაც შეუძია იყოს გულუხვი ასეთ გარემოებებში და მაშინ, ისეთ დროს, და როდესაც მის შვილს ასეთი რამ გაუკეთს და როდესაც მან ასეთი ცხოვრება გამოიარა."}
{"text": "I never had met someone with such a hard life, from such a totally different culture and environment from my own.\tმე არასდროს გამიცვნია ასეთი მძიმე ცხოვრების მქონე ადამიანი. ასეთი განსხვავებუი კულტურიდან და გარმემოდან."}
{"text": "And I feel that we have a special connection, which I value very much.\tდა მე ვგრძნობ, რომ ჩვენ შორის, განსაკუთრებული კავშირია, რომელსაც მე ძალიან ვაფასებ."}
{"text": "And I think it's all about being afraid of the other, but making that step and then realizing, \"Hey, this wasn't so hard.\tდა მე ვთვლი, რომ ეს ყველაფერი დაკავშირებულია განსხვავებულის შიშთან, მაგრამ პირველი ნაბიჯის გადადგმის შემდეგ გააანალიზებ, რომ \"ეს სულაც არ არის ასე რთული,"}
{"text": "Who else can I meet that I don't know, or that I'm so different from?\"\tვინ შემიძლია კიდევ გავიცნო, ვისაც არ ვიცნობ? ან ვისგანაც ძალინ განვსხვავდები?”"}
{"text": "So, Aicha, do you have a couple of words for conclusion?\tაიშა რამეს, ხომ არ დაამატებდი შესაჯამებლად?"}
{"text": "Because our time is up.\tრადგან ჩვენი დრო ამოიწურა"}
{"text": "(Laughter) (Translator) AW: I wanted to say that we have to try to know other people, the other.\t(სიცილი) მე მინდოდა მეთქვა რომ ჩვენ უნდა ვცადოთ სხვების გაცნობა, იმ განსხვავებულისა."}
{"text": "You have to be generous, and your hearts must be generous, your mind must be generous.\tუნდა იყოთ გულუხვები, და გულები უნდა გქონდეთ გულუხვი, თქვენი გონება უნდა იყოს გულუხვი."}
{"text": "You must be tolerant.\tშემწყნარებლები უნდა იყოთ."}
{"text": "You have to fight against violence.\tძალადობას უნდა ებრძოლოთ."}
{"text": "And I hope that someday we'll all live together in peace and respecting each other.\tდა მე იმედი მაქვს, ერთ დღეს, ჩვენ ყველა ერთად ვიცხოვრებთ სიმშვიდეში და ერთმანეთის პატივისცემით."}
{"text": "This is what I wanted to say.\tაი ეს მინდოდა მეთქვა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "The universe is really big.\tსამყარო მართლაც დიდია"}
{"text": "We live in a galaxy, the Milky Way Galaxy.\tჩვენ ვცხოვრობთ გალქატიკაში \"რძიანი გზა\""}
{"text": "There are about a hundred billion stars in the Milky Way Galaxy.\tჩვენ გალაქტიკაში ასი მილიარდი ვარსკვლავია"}
{"text": "And if you take a camera and you point it at a random part of the sky, and you just keep the shutter open, as long as your camera is attached to the Hubble Space Telescope, it will see something like this.\tთუ მოიმარჯვებთ კამერას და დაუმიზნებთ ცის რომელიმე შემთხვევით შერჩეულ ნაწილს და საკეტს ღიად დატოვებთ სანამ თქვენი კამერა მიბმულია ჰაბლის კოსმოსურ ტელესკოპს, ის დაინახავს ასეთ რამეს"}
{"text": "Every one of these little blobs is a galaxy roughly the size of our Milky Way -- a hundred billion stars in each of those blobs.\tყოველი ეს პატარა ლაქა გალაქტიკაა, უხეში მიახლოებით \"რძიანი გზის\" ზომის ყოველ ლაქაში ასობით მილიარდი ვარსკვლავია"}
{"text": "There are approximately a hundred billion galaxies in the observable universe.\tდაკვირვებად სამყაროში, დაახლოებით ასი მილიარდი გალაქტიკაა"}
{"text": "100 billion is the only number you need to know.\t100 მილიარდი სწორედ ის რიცხვია რომელიც უნდა იცოდე"}
{"text": "The age of the universe, between now and the Big Bang, is a hundred billion in dog years.\tსამყაროს ასაკი, დიდ აფეთქებასა და ახლანდელ დროს შორის არის ასი მილიარდი ძაღლის წელი."}
{"text": "(Laughter) Which tells you something about our place in the universe.\t(სიცილი) რომელიც გვეუბნება რაღაცას სამყაროში ჩვენი ადგილის შესახებ."}
{"text": "One thing you can do with a picture like this is simply admire it.\tერთი რამ რაც შეგიძლია გააკეთო ასეთი სურათით არის რომ უბრალოდ აღფრთოვანდე მისით"}
{"text": "It's extremely beautiful.\tის საოცრად ლამაზია."}
{"text": "I've often wondered, what is the evolutionary pressure that made our ancestors in the Veldt adapt and evolve to really enjoy pictures of galaxies when they didn't have any.\tმე ხშირად მიკვირდა, რას წარმოადგენს ის ევოლუციური ზეწოლა რამაც სტეპებზე ჩვენ წინაპრებს ჩამოუყალიბა და განუვითარა გრძნობა რეალურად განეცადათ სიამოვნება გალაქტიკათა სურათებით მათ ხომ ასეთი ფიტოგრაფია არ ქონდათ."}
{"text": "But we would also like to understand it.\tმაგრამ ჩვენ ასევე გვინდა გავიგოთ ეს."}
{"text": "As a cosmologist, I want to ask, why is the universe like this?\tროგორც კოსმოლოგი, მე მინდა ვიკითხო."}
{"text": "One big clue we have is that the universe is changing with time.\tრატომაა სამყარო ასეთი? ერთი დიდი გასაღები რომელიც გვაქვს არის ის რომ სამყარო დროში იცვლება."}
{"text": "If you looked at one of these galaxies and measured its velocity, it would be moving away from you.\tთუ შეხედავთ რომელიმე გალაქტიკას და გაზომავთ მის სიჩქარეს. შეიტყობთ რომ ის თქვენ გშორდებათ"}
{"text": "And if you look at a galaxy even farther away, it would be moving away faster.\tდა თუ მოძებნით უფრო შორეული გალქტიკას ის დაგშორდებათ უფრო სწრფად"}
{"text": "So we say the universe is expanding.\tამიტომაც ჩვენ ვამბობთ სამყარო ფართოვდება"}
{"text": "What that means, of course, is that, in the past, things were closer together.\tრას ნიშნავს ეს, რათქმაუნდა იმას, რომ წარსულში ობიექტები იყო უფრო ახლოს ერთმანეთთან"}
{"text": "In the past, the universe was more dense, and it was also hotter.\tწარსულში სამყარო იყო უფრო მჭიდრო და ასევე უფრო ცხელი."}
{"text": "If you squeeze things together, the temperature goes up.\tთუ შეკუმშავთ საგნებს ერთად, ტემპერატურა ზემოთ აიწევს."}
{"text": "That kind of makes sense to us.\tასეთი სახის არსი აქვს ჩვენთვის"}
{"text": "The thing that doesn't make sense to us as much is that the universe, at early times, near the Big Bang, was also very, very smooth.\tის რასაც ასეთივე არსი არ გააჩნია არის ადრეული სამყარო, დიდ აფეთქებასთან ახლოს. ის იყო ასევე ძალიან, ძალიან გლუვი"}
{"text": "You might think that that's not a surprise.\tშესაძლოა იფიქროთ რომ ეს არ არის საკვირველი."}
{"text": "The air in this room is very smooth.\tჰაერი ამ ოთახში ძალიან გლუვია"}
{"text": "You might say, \"Well, maybe things just smoothed themselves out.\"\tშესაძლოა თქვათ. \"კარგი, შეიძლება საგნები თავად გლუვდებიან\""}
{"text": "But the conditions near the Big Bang are very, very different than the conditions of the air in this room.\tმაგრამ დიდი აფეთქების ახლოს გარემოებები ძალიან ძალიან განსხვავდება ამ ოთახის ჰაერის მდგომარეობისგან"}
{"text": "In particular, things were a lot denser.\tუფრო ზუსტად: გაცილებით დიდია ყველაფრის სიმჭიდროვე"}
{"text": "The gravitational pull of things was a lot stronger near the Big Bang.\tსაგნების გრავიტაციული მიზიდვა იყო გაცილებით ძლიერი, დიდი აფეთქების ახლოს."}
{"text": "What you have to think about is we have a universe with a hundred billion galaxies, a hundred billion stars each.\tრაც უნდა იფიქროთ ამის შესახებ არის ის რომ ჩვენ გვაქვს სამყარო ასი მილიარდი გალაქტიკით ასოებით მილიარდი ვარსკვლავით თითოეულში."}
{"text": "At early times, those hundred billion galaxies were squeezed into a region about this big -- literally -- at early times.\tადრეულ დროში, ეს ასი მილიარდი გალაქტიკა იყო მოქცეული აი ასეთი სიდიდის ზომაში სიტყვასიტყვით -- ადრეულ დროში"}
{"text": "And you have to imagine doing that squeezing without any imperfections, without any little spots where there were a few more atoms than somewhere else.\tდა თქვენ უნდა წარმოიდგინოთ ამ შემჭიდროების მოხდენა ყველანაირი ნაკლოვანების გარეშე, ყველანაირი პატარა ლაქის გარეშე სადაც იქნებოდა უფრო მეტი ატომი, ვიდრე სადმე სხვაგან"}
{"text": "Because if there had been, they would have collapsed under the gravitational pull into a huge black hole.\tრადგან რომ ყოფილიყო, ისინი კოლაფსირდებოდნენ გრავიტაციული მიზიდულობის ქვეშ უზარმაზარ შავ ხვრელში"}
{"text": "Keeping the universe very, very smooth at early times is not easy; it's a delicate arrangement.\tშენარჩუნდებოდა ძალიან ძალიან გლუვი სამყარო იმ ადრეულ დროს ეს არ არის ადვილი; ეს დელიკატური მოწესრიგერბაა."}
{"text": "It's a clue that the early universe is not chosen randomly.\tეს არის გასაღები რომ ადრეული სამყარო არ არის შემთხვევით არჩეული"}
{"text": "There is something that made it that way.\tარსებობს რაღაც რამაც ასეთად შექმნა ის."}
{"text": "We would like to know what.\tჩვენ გვინდა გავიგოთ რა."}
{"text": "So part of our understanding of this was given to us by Ludwig Boltzmann, an Austrian physicist in the 19th century.\tჩვენი გაგების ნაწილი მომდინარეობს ლუდვუგ ბოლცმანისგან ავსტრიელი ფიზიკოსი 19-ე საუკუნეში."}
{"text": "And Boltzmann's contribution was that he helped us understand entropy.\tბოლცმანის წვლილი დაგვეხმარა რათა გაგვეგო ენტროპია."}
{"text": "You've heard of entropy.\tგაგიგიათ ენტროპიის შესახებ."}
{"text": "It's the randomness, the disorder, the chaoticness of some systems.\tის რაღაც სისტემების შემთხვევითობა, უწესრიგობა და ქაოსურობაა."}
{"text": "Boltzmann gave us a formula -- engraved on his tombstone now -- that really quantifies what entropy is.\tბოლცმანმა მოგვცა ფორმულა -- რომელიც ახლა მის საფლავის ქვაზეა გრავირებული -- ის მართლაც აღწერს რა არის ენტროპია."}
{"text": "And it's basically just saying that entropy is the number of ways we can rearrange the constituents of a system so that you don't notice, so that macroscopically it looks the same.\tარსებითად ის ამბობს რომ ენტროპია არის იმ გზათა რიცხვი, რომელიც ჩვენ შეგვიძლია ხელახლა გადავაწყოთ სისტემის კონსტრუქციები, შეუმჩნევლად რომ მიკროსოპიკულად ის იგივე დარჩეს."}
{"text": "If you have the air in this room, you don't notice each individual atom.\tთუ აიღებთ ჰაერს ამ ოთახში, თქვენ ვერ შეამჩნევთ ყოველ ცალკეულ ატომს."}
{"text": "A low entropy configuration is one in which there's only a few arrangements that look that way.\tდაბალი ენტროპიის კონფიგურაცია არის ის რომელშიც შესაძლებელია მხოლოდ რამდენიმე ხელახლა გადაწყობა, რომ იგივე დარჩეს"}
{"text": "A high entropy arrangement is one that there are many arrangements that look that way.\tმაღალი ენტროპიის კონფიგურაცია არის ის სადაც მრავალი გადაწყობის შედეგად იგივე დარჩება"}
{"text": "This is a crucially important insight because it helps us explain the second law of thermodynamics -- the law that says that entropy increases in the universe, or in some isolated bit of the universe.\tეს არის გადამწყვეტად მნიშვნელოვანი გაგება რადგან ის გვეხმარება გავიგოთ თერმოდინამიკის მეორე კანონი -- კანონი რომელიც ამბობს რომ ენტროპია იზრდება სამყაროში, ან სამყაროს რომელიმე იზოლირებულ ნაწილში."}
{"text": "The reason why entropy increases is simply because there are many more ways to be high entropy than to be low entropy.\tმიზეზი თუ რატომ იზრდება ენტროპია არის უბრალოდ ის რომ არსებობს ბევრი გზა იმისთვის რომ იყოს მაღალი ენტროპია ვიდრე დაბალი"}
{"text": "That's a wonderful insight, but it leaves something out.\tეს საოცარი გამჭრიახობაა. მაგრამ ის რაღაცას გარეთ ტოვებს"}
{"text": "This insight that entropy increases, by the way, is what's behind what we call the arrow of time, the difference between the past and the future.\tმიგნება რომ ენტროპია იზრდება, სხვათაშორის არის ის რის მიღმაც როგორც ვეძახით დროის ისარია. განსხვავება წარსულსა და მომავალს შორის."}
{"text": "Every difference that there is between the past and the future is because entropy is increasing -- the fact that you can remember the past, but not the future.\tყოველი განსხვავება, რომელიც აქ არის წარსულსა და მომავალს შორის გამომდინარეობს იქიდან რომ ენტროპია იზრდება -- ფაქტი ისაა რომ თქვენ შეგიძლიათ გახსოვდეთ წარსული მაგრამ არა მომავალი."}
{"text": "The fact that you are born, and then you live, and then you die, always in that order, that's because entropy is increasing.\tფაქტია რომ თქვენ დაიბადეთ, ცხოვრობთ და შემდეგ მოკვდებით. ყოველთვის ასეა წესის მიხედვით. ეს იმიტომ რომ ენტროპია იზრდება"}
{"text": "Boltzmann explained that if you start with low entropy, it's very natural for it to increase because there's more ways to be high entropy.\tბოლცმანმა ახსნა რომ თუ თქვენ დაიწყეთ დაბალი ენტროპიით, ძალიან ბუნებრივია რომ ის გაიზრდება რადგან უფრო მეტი გზაა რათა იყოს მაღალი ენტროპია"}
{"text": "What he didn't explain was why the entropy was ever low in the first place.\tის რაც მან ვერ ახსნა იყო ის თუ რატომ არის ენტროპია პირველად დაბალი"}
{"text": "The fact that the entropy of the universe was low was a reflection of the fact that the early universe was very, very smooth.\tფაქტი რომ სამყაროს ენტროპია იყო დაბალი იყო იმ ფაქტის ანარეკლი რომ ადრეული სამყარო იყო ძალიან, ძალიან გლუვი."}
{"text": "We'd like to understand that.\tჩვენ გვინდა გავიგოთ ეს."}
{"text": "That's our job as cosmologists.\tესაა ჩვენი საქმე, როგორც კოსმოლოგების."}
{"text": "Unfortunately, it's actually not a problem that we've been giving enough attention to.\tსაუბედუროდ. ეს ფაქტიურად ის პრობლემა არაა რომელსაც საკმარისი ყურადღება დავუთმეთ."}
{"text": "It's not one of the first things people would say, if you asked a modern cosmologist, \"What are the problems we're trying to address?\"\tის არაა რომელიმე პირველთაგანი რომელსაც ხალხი იტყოდა. თუ კითხავდით თანამედროვე კოსმოლოგს \"რა პრობლემებია რომლებზეც ვცდილობთ მივუთითოთ?\""}
{"text": "One of the people who did understand that this was a problem was Richard Feynman.\tერთ ერთი პირველი მათგანი, რომელმაც გააცნობიერა რომ ეს იყო პრობლემა იყო რიჩარდ ფეინმანი."}
{"text": "50 years ago, he gave a series of a bunch of different lectures.\t50 წლის წინ. მან ჩაატარა მთელი რიგი განსხვავებული ლექციებისა."}
{"text": "He gave the popular lectures that became \"The Character of Physical Law.\"\tპოპულარული ლექციები რომელიც გახდა \"ფიზიკური კანონის ხასიათი\""}
{"text": "He gave lectures to Caltech undergrads that became \"The Feynman Lectures on Physics.\"\tმან ჩაუტარა ლექციები კალიფორნიის ტენოლოგიების ინსტიტუტის ბოლო კურსის სტუდენტებს რომელიც ცნობილია \"ფეინმენის ფიზიკის ლექციები\""}
{"text": "He gave lectures to Caltech graduate students that became \"The Feynman Lectures on Gravitation.\"\tმან ჩაუტარა ლექციები კურსდამთავრებულებს რომელიც ცნობილია \"ფეინმენის ლექციები გრავიტაციაზე.\""}
{"text": "In every one of these books, every one of these sets of lectures, he emphasized this puzzle: Why did the early universe have such a small entropy?\tთითოეულ ამ წიგნში, ყოველ ლექციაზე, ის ხაზს უსმევდა ამ თავსატეხს: რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს ასეთი დაბალი ენტროპია?"}
{"text": "So he says -- I'm not going to do the accent -- he says, \"For some reason, the universe, at one time, had a very low entropy for its energy content, and since then the entropy has increased.\tის ამბობს -- მე არ ვაპირებ აქცენტი გავაკეთო -- ის ამბობს \"რაღაც მიზეზით სამყაროს ერთ დროს, მისი ენერგიის შემცველობისთვის. ქონდა ძალიან დაბალი ენტროპია, და მას შემდეგ ენტროპია იზრდება."}
{"text": "The arrow of time cannot be completely understood until the mystery of the beginnings of the history of the universe are reduced still further from speculation to understanding.\"\tდროის ისარი შეუძლებელია მთლიანად გაგებული იქნეს სანამ სამყაროს დასაწყისის მისტერია ისევ შორს ინაცვლებს სპეკულაციიდან გაგებამდე.\""}
{"text": "So that's our job.\tმოკლედ ეს ჩვენი საქმეა."}
{"text": "We want to know -- this is 50 years ago, \"Surely,\" you're thinking, \"we've figured it out by now.\"\tჩვენ გვინდა ვიცოდეთ ეს იყო 50 წლის წინ. \"რათქმაუნდა\" თქვენ ფიქრობთ.½ \"ჩვენ ახლა ეს გამოვარკვიეთ.\""}
{"text": "It's not true that we've figured it out by now.\tარ არის მართალი რომ ახლა ჩვენ ეს გამოვარკვიეთ."}
{"text": "The reason the problem has gotten worse, rather than better, is because in 1998 we learned something crucial about the universe that we didn't know before.\tმიზეზი რის გამოც პრობლემა უარესი გახდა. ვიდრე უკეთესი. არის ეს. 1988 წელს ჩვენ გავიგეთ რაღაც გადამწყვეტი სამყაროს შესახებ, რაც აქამდე არ ვიცოდით."}
{"text": "We learned that it's accelerating.\tჩვენ გავიგეთ რომ ის აჩქარებით ფართოვდება."}
{"text": "The universe is not only expanding.\tსამყარო არა მხოლოდ ფართოვდება."}
{"text": "If you look at the galaxy, it's moving away.\tთუ უყურებთ გალაქტიკას."}
{"text": "If you come back a billion years later and look at it again, it will be moving away faster.\tის გშორდებათ. თუ დაბრუნდებით მილიარდი წლის შემდეგ და შეხედავთ მას ისევ, ის დაგშორდებათ უფრო სწრაფად."}
{"text": "Individual galaxies are speeding away from us faster and faster so we say the universe is accelerating.\tთითოეული მათგანი იფანტება ჩვენგან უფრო და უფრო სწრაფად ამიტომ ჩვენ ვამბობს სამყარო აჩქარებით ფართოვდება."}
{"text": "Unlike the low entropy of the early universe, even though we don't know the answer for this, we at least have a good theory that can explain it, if that theory is right, and that's the theory of dark energy.\tგანსხვავებით ადრეული სამყაროს დაბალი ენტროპიისა, თუმცა ჩვენ ამის პასუხიც არ ვიცით, მაგრამ გვაქვს საბოლოოდ კარგი თეორია რათა ავხსნათ. თუ ეს თეორია მართებულია. ეს არის ბნელი ენერგიის თეორია."}
{"text": "It's just the idea that empty space itself has energy.\tეს არის იდეა, რომ თავად ცარიელ სივრცეს აქვს ენერგია."}
{"text": "In every little cubic centimeter of space, whether or not there's stuff, whether or not there's particles, matter, radiation or whatever, there's still energy, even in the space itself.\tსივრცის ყოველ კუბურ სანტიმეტრს. ისე თუ ასე ეს მასალაა ასე თუ ისე აქ არის ნაწილაკები, მატერია, რადიაცია ან რომელიმე, აქ ისევ ენერგიაა, თუნდაც მხოლოდ სივრცეში."}
{"text": "And this energy, according to Einstein, exerts a push on the universe.\tდა ეს ენერგია აინშტაინის მიხედვით, უბიძგებს საყაროს"}
{"text": "It is a perpetual impulse that pushes galaxies apart from each other.\tეს არის სამუდამო იმპულსი რაც განიზიდავს გალაქტიკებს ერთმანეთისგან."}
{"text": "Because dark energy, unlike matter or radiation, does not dilute away as the universe expands.\tრადგან ბნელი ენერგია, მატერიისა და რადიაციისგან განსხვავებით არ არის გაზავებული სამყაროს გაფართოებასთან ერთად."}
{"text": "The amount of energy in each cubic centimeter remains the same, even as the universe gets bigger and bigger.\tენერგიის რაოდენობა, ყოველ კუბურ სანტიმეტრზე რჩება იგივე, მიუხედავად იმისა რომ სამყარო უფრო დიდი და დიდი ხდება."}
{"text": "This has crucial implications for what the universe is going to do in the future.\tამას გადამწყვეტი შედეგი აქვს რას იზამს სამყარო მომავალში."}
{"text": "For one thing, the universe will expand forever.\tერთის მხრივ, სამყარო გაფართოვდება სამუდამოდ."}
{"text": "Back when I was your age, we didn't know what the universe was going to do.\tმაშინ როცა მე თქვენი ასაკის ვიყავი, ჩვენ არ ვიცოდით რას იზამდა სამყარო."}
{"text": "Some people thought that the universe would recollapse in the future.\tზოგი ფიქრობდა რომ სამყარო მომავალში ისევ კოლფასირდებოდა."}
{"text": "Einstein was fond of this idea.\tაინშტაინს უყვარდა ეს იდეა."}
{"text": "But if there's dark energy, and the dark energy does not go away, the universe is just going to keep expanding forever and ever and ever.\tმაგრამ აქ ბნელი ენერგიაა და ის არსად წავა სამყარო განაგრძობს გაფართოებას სამუდამოდ."}
{"text": "14 billion years in the past, 100 billion dog years, but an infinite number of years into the future.\t14 მილიარდი წელი წარსულში, 100 მილიარდი ძაღლის წელი, მაგრამ უსასრული რიცხვი წლებისა მომავალში."}
{"text": "Meanwhile, for all intents and purposes, space looks finite to us.\tამასობაში ყველა განზრახვით და მიზნით, ჩვენთვის სივრცე სასრული ჩანს"}
{"text": "Space may be finite or infinite, but because the universe is accelerating, there are parts of it we cannot see and never will see.\tსივრცე შეიძლება იყოს სასრული ან უსასრულო, მაგრამ რადგან სამყარო აჩქარებით ფართოვდება. არის ადგილები რისი დანახვაც ჩვენ არ შეგვიძლია და ვერასდროს დავინახავთ."}
{"text": "There's a finite region of space that we have access to, surrounded by a horizon.\tარსებობს სივრცის სასრული რეგიონი რომელსაც ვწვდებით. რომელიც გარშემორტყმულია ჰორიზონტით."}
{"text": "So even though time goes on forever, space is limited to us.\tასე რომ თუნდაც მუდამ გაგრძელდეს დრო, სივრცე ლიმიტირებულია ჩვენთვის."}
{"text": "Finally, empty space has a temperature.\tსაბოლოოდ, ცარიელ სივრცეს გააჩნია ტემპერატურა."}
{"text": "In the 1970s, Stephen Hawking told us that a black hole, even though you think it's black, it actually emits radiation when you take into account quantum mechanics.\t1970-იანებში სტივენ ჰოკინგმა გვითხრა რომ შავი ხვრელი, თუმცა ფიქრობ რომ ის შავია, ფაქტიურად გამოყოფს რადიაციას როდესაც მას მიუსადაგებ კვანტურ მექანიკას."}
{"text": "The curvature of space-time around the black hole brings to life the quantum mechanical fluctuation, and the black hole radiates.\tსივრცე დროის სიმრუდე შავი ხვრელის გარშემო ხდება კვანტურ მექანიკური ფლუქტუაციები და შავი ხვრელი ანათებს."}
{"text": "A precisely similar calculation by Hawking and Gary Gibbons showed that if you have dark energy in empty space, then the whole universe radiates.\tზუსტად იგივე გამოთვლებმა ჰოკინგისა და გარი გიბონსის აჩვენეს რომ თუ გაქვს ბნელი ენერგია ცარიელ სივრცეში მაშინ მთელი სამყარო გაანათებს"}
{"text": "The energy of empty space brings to life quantum fluctuations.\tცარიელი სივრცის ენერგია ახდენს კვანტურ ფლუქტუაციებს."}
{"text": "And so even though the universe will last forever, and ordinary matter and radiation will dilute away, there will always be some radiation, some thermal fluctuations, even in empty space.\tდა თუნდაც სამყარო არსებობა გაგრძელდეს მუდამ, და ჩვეულებვრივი მატერია და რადიაცია გაუხშოვდეს, ყოველთვის იქნება რაღაც რადიაცია, რაღაც თერმული ფლუქტუაციები, თუნდაც ცარიელ სივრცეში."}
{"text": "So what this means is that the universe is like a box of gas that lasts forever.\tმოკლედ ეს ნიშნავს რომ სამყარო არის გაზის ყუთივით რომელიც მუდამ იქნება."}
{"text": "Well what is the implication of that?\tმოკლედ რას გულისხმობს ეს?"}
{"text": "That implication was studied by Boltzmann back in the 19th century.\tმის აზრს სწავლობდა ბოლცმანი 19 საუკუნეში."}
{"text": "He said, well, entropy increases because there are many, many more ways for the universe to be high entropy, rather than low entropy.\tმან თქვა, ენტროპია იზრდება რადგან არსებობს ბევრი ბევრი გზა იმისთვის რომ სამყარო იყოს მაღალი ენტროპიის, ვიდრე დაბალი ენტროპიის."}
{"text": "But that's a probabilistic statement.\tმაგრამ ეს ალბათური მტკიცებაა."}
{"text": "It will probably increase, and the probability is enormously huge.\tის ალბათ გაიზრდება, და ალბათობა ძალზედ დიდია"}
{"text": "It's not something you have to worry about -- the air in this room all gathering over one part of the room and suffocating us.\tარ ღირს შეწუხება იმაზე, რომ ჰაერი უცებ შეიკვრება ამ ოთახის ერთ ნაწილში და ჩვენ გავიგუდებით."}
{"text": "It's very, very unlikely.\tეს ძალიან ძალიან საეჭვოა."}
{"text": "Except if they locked the doors and kept us here literally forever, that would happen.\tმაგრამ თუ დაკეტავდნენ კარებს და გამოგვკეტავდნენ აქ სამუდამოდ, ეს მოხდებოდა."}
{"text": "Everything that is allowed, every configuration that is allowed to be obtained by the molecules in this room, would eventually be obtained.\tყველაფერი ეს დაშვებულია ყოველ კონფიგურაციას, რომელიც მოლეკულებს შეუძლია მიიღონ ამ ოთახში ბოლოს დაბოლოს იქნება მიღწეული."}
{"text": "So Boltzmann says, look, you could start with a universe that was in thermal equilibrium.\tმოკლედ ბოლცმანმა თქვა, შეიძლება სამყარო, დასაწყისში იმყოფებოდა თერმულ წონასწორობაში."}
{"text": "He didn't know about the Big Bang. He didn't know about the expansion of the universe.\tმან არ იცოდა დიდი აფეთქების შესახებ. მან არ იცოდა სამყაროს გაფართოების შესახებ."}
{"text": "He thought that space and time were explained by Isaac Newton -- they were absolute; they just stuck there forever.\tის ფიქრობდა რომ სივრცე და დროს აიხსნებოდა ისააკ ნიუტონით -- ისინი იყო აბსოლიტური, ისინი სამუდამოდ დარჩებოდნენ ასეთი."}
{"text": "So his idea of a natural universe was one in which the air molecules were just spread out evenly everywhere -- the everything molecules.\tმისი ეს იდეა ჭეშმარიტ სამყაროზე იყო ისეთი სადაც ჰაერის მოლეკულები ყველგან თანაბრად იყო გადანაწილებული, ყველაფრის მოლეკულები."}
{"text": "But if you're Boltzmann, you know that if you wait long enough, the random fluctuations of those molecules will occasionally bring them into lower entropy configurations.\tმაგრამ თუ თქვენ ბოლცმანი ხართ, გეცოდინებათ რომ თუ საკმარისად დიდ ხანს დაიცდით ამ მოლეკულების შემთხვევითი ფლუქტუაციები თუმცა შეუძლიათ მოიყვანონ ისინი დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციაში."}
{"text": "And then, of course, in the natural course of things, they will expand back.\tდა შემდეგ, რათქმაუნდა, საგნების ჭეშმარიტ მიმდინარეობაში, ისინი უკან გაფართოვდებიან."}
{"text": "So it's not that entropy must always increase -- you can get fluctuations into lower entropy, more organized situations.\tასე რომ ენტროპია ყოველთვის არ უნდა იზრდებოდეს -- შესაძლებელია გქონდეთ ფლუქტუაციები დაბალ ენტროპიაში, უფრო ორგანიზებულ სიტუაციებში."}
{"text": "Well if that's true, Boltzmann then goes onto invent two very modern-sounding ideas -- the multiverse and the anthropic principle.\tთუ ეს მართალია. ბოლცმანს თავში მოსდის ორი ძალიან თანამედროვე სახის იდეა -- მულტი სამყარო და ანთროპული პრინციპი."}
{"text": "He says, the problem with thermal equilibrium is that we can't live there.\tის ამბობს, თერმული წონასწორობის პრობლემა არის ის რომ ჩვენ არ შეგვიძლია იქ ცხოვრება."}
{"text": "Remember, life itself depends on the arrow of time.\tგახსოვდეთ, თვით სიცოცხლე დამოკიდებულია დროის ისარზე."}
{"text": "We would not be able to process information, metabolize, walk and talk, if we lived in thermal equilibrium.\tჩვენ არ შეგვეძლება დავამუშაოთ ინფორმაცია, მეტაბოლიზმი, სიარული და საუბარი. თუ ვიცხოვრებდით თერმულ წონასწორობაში."}
{"text": "So if you imagine a very, very big universe, an infinitely big universe, with randomly bumping into each other particles, there will occasionally be small fluctuations in the lower entropy states, and then they relax back.\tთუ წარმოიდგენთ ძალიან დიდ, უზარმაზარ სამყაროს, უსასრულოდ დიდ სამყაროს, ნაწილაკების შემთხვევითი შეჯახებებით იქ დაბალი ენტროპიის რეგიონებში იქნება შემთხვევითი პატარა ფლუქტუაციები და შემდეგ ისინი უკან გაიფანტებიან."}
{"text": "But there will also be large fluctuations.\tმაგრამ ასევე იქნება დიდი ფლუქტუაციებიც."}
{"text": "Occasionally, you will make a planet or a star or a galaxy or a hundred billion galaxies.\tშემთხვევითობით, თქვენ მიიღებთ პლანეტას ან ვარსკვლავს, ან გალაქტიკას ან ას მილიარდ გალაქტიკას."}
{"text": "So Boltzmann says, we will only live in the part of the multiverse, in the part of this infinitely big set of fluctuating particles, where life is possible.\tბოლცმანი ამბობს, ჩვვენ მხოლოდ ვცხოვრობთ მულტი სამყაროს ნაწილში, ფლუქტუაციური ნაწილაკების უსასრულოდ დიდი ნაკრების ნაწილში სადაც სიცოცხლე შესაძლებელია."}
{"text": "That's the region where entropy is low.\tეს არის რეგიონი სადაც ენტროპია დაბალია."}
{"text": "Maybe our universe is just one of those things that happens from time to time.\tშეიძლება ჩვენი სამყარო ერთ ერთი მათგანია რომელიც ხდება დრო და დრო."}
{"text": "Now your homework assignment is to really think about this, to contemplate what it means.\tაი თქვენი საშინაო დავალება -- რეალურად დაფიქრდეთ ამაზე, განჭვრიტოთ რას ნიშნავს ეს"}
{"text": "Carl Sagan once famously said that \"in order to make an apple pie, you must first invent the universe.\"\tკარლ სეიგანმა ერთხელ თქვა თავისი ცნობილი ფრაზა რომ \"თუ გინდა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი, პირველად თქვენ სამყარო უნდა გამოიგონოთ.\""}
{"text": "But he was not right.\tთუმცა ის არ იყო მართალი."}
{"text": "In Boltzmann's scenario, if you want to make an apple pie, you just wait for the random motion of atoms to make you an apple pie.\tბოლცმანის სცენარით, თუ გსურთ შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი, თქვენ უნდა მოიცადოთ ატომების შემთხვევით მოძრაობას რათა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი."}
{"text": "That will happen much more frequently than the random motions of atoms making you an apple orchard and some sugar and an oven, and then making you an apple pie.\tეს მოხდება უფრო ხშირაად ვიდრე ატომების შემთხვევითი მოძრაობა შეგაქმნევინებთ ვაშლის ხეების ბაღს შაქარს და ღუმელს, და მხოლოდ შემდეგ ვაშლის ნამცხვარს."}
{"text": "So this scenario makes predictions.\tეს სცენარი წინასწარმეტყველებს."}
{"text": "And the predictions are that the fluctuations that make us are minimal.\tეს წინასწარმეტყველებებია ის რომ ფლუქტუაციები რომელმაც ჩვენ შეგვქმნა მინიმალურია"}
{"text": "Even if you imagine that this room we are in now exists and is real and here we are, and we have, not only our memories, but our impression that outside there's something called Caltech and the United States and the Milky Way Galaxy, it's much easier for all those impressions to randomly fluctuate into your brain than for them actually to randomly fluctuate into Caltech, the United States and the galaxy.\tთუ კი წარმოიდგენთ რომ ეს ოთახი რომელშიც ჩვენ ვართ ეხლა არსებობს და ნამდვილია და აგერ ჩვენ ვართ და ჩვენ გვაქვს, არა მხოლოდ ჩვენი მეხსიერება, არამედ ჩვენი აღქმა რომ გარეთ რაღაც არის რომელსაც ქვია კალიფორნიის ტექ.ინსტიტუტი, აშშ და რძიანი გზის გალაქტიკა. ამ შთაბეჭდილებებით უფრო ადვილია რათა მოხდეს თქვენ ტვინში შემთხვევითი ფლუქტუაციები ვიდრე ფაქტობრივად მთლიანად შემთხვევითი ფლუქტუაციები \"კალტექ\"-ში (კალიფორნიის ტექ ინსტიტუტი) შტატებში და გალაქტიკაში."}
{"text": "The good news is that, therefore, this scenario does not work; it is not right.\tკარგი ამბავი ისაა რომ, ამის გამო ეს სცენარი არ მუშაობს; ის არაა სწორი."}
{"text": "This scenario predicts that we should be a minimal fluctuation.\tეს სცენარი წინასწარმეტყველებს რომ ჩვენ უნდა ვიყოთ მინიმალური ფლუქტუაციების შედეგი"}
{"text": "Even if you left our galaxy out, you would not get a hundred billion other galaxies.\tმაშინაც კი თუ დატოვებთ ჩვენ გალაქტიკას, თქვენ ვერ მიიღებთ ას მილიარდ სხვა გალაქტიკას."}
{"text": "And Feynman also understood this.\tდა ფეინმანსაც ესმოდა ეს."}
{"text": "Feynman says, \"From the hypothesis that the world is a fluctuation, all the predictions are that if we look at a part of the world we've never seen before, we will find it mixed up, and not like the piece we've just looked at -- high entropy.\tფეინმანი ამბობს, \"ჰიპოთეზიდან სადაც სამყარო ფლუქტუაციაა, ყველა ეს წინასწარმეტყველება არის ის რომ თუ ჩვენ ვნახავთ სამყაროს იმ ნაწილს რომელიც აქამდე არ გვინახავს, ჩვენ აღმოვაჩენთ, მას არეულს და არა ისეთ ნაწილს რომელსაც ვხედავთ -- მაღალ ენტროპიაზე."}
{"text": "If our order were due to a fluctuation, we would not expect order anywhere but where we have just noticed it.\tთუ ჩვენი წესრიგი ფლუქტუაციებიდან გამომდინარეობს, ჩვენ ვერ გვექნება წესრიგის მოლოდინი, გარდა იმ ადგილებისა სადაც შევამჩნიეთ ის."}
{"text": "We therefore conclude the universe is not a fluctuation.\"\tამის გამო ჩვენ გავაკეთეთ დასკვნა სამყარო არაა ფლუქტუაცია.\""}
{"text": "So that's good. The question is then what is the right answer?\tკარგი.მაშინ კითხვა ასეთია - რა არის სწორი პასუხი?"}
{"text": "If the universe is not a fluctuation, why did the early universe have a low entropy?\tთუ სამყარო არაა ფლუქტუაცია, რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს დაბალი ენტროპია?"}
{"text": "And I would love to tell you the answer, but I'm running out of time.\tდა მე დიდი სიამოვნებით გეტყოდით პასუხს, მაგრამ დრო მითავდება."}
{"text": "(Laughter) Here is the universe that we tell you about, versus the universe that really exists.\t(სიცილი) აქ არის სამყარო რომელის შესახებაც გეტყვით, სამყაროს წინააღმდეგ რომელიც მართლაც არსებობს --"}
{"text": "I just showed you this picture.\tმე გაჩვენეთ ეს სურათი."}
{"text": "The universe is expanding for the last 10 billion years or so.\tსამყარო ფართოვდება ბოლო 10 მილიარდი წლის განმავლობაში ან უფრო მეტი"}
{"text": "It's cooling off.\tის ცივდება."}
{"text": "But we now know enough about the future of the universe to say a lot more.\tთუმცა თუ ჩვენ ვიცით საკმარისი სამყაროს მომავალზე რათა ვთქვათ უფრო მეტი."}
{"text": "If the dark energy remains around, the stars around us will use up their nuclear fuel, they will stop burning.\tთუ ბნელი ენერგია დარჩება ირგვლივ, ვარსკვლავები გამოიყენებენ თავის ბირთვულ საწვავს, შეწყვეტენ ნათებას"}
{"text": "They will fall into black holes.\tისინი მოხვდებიან შავ ხვრელებში."}
{"text": "We will live in a universe with nothing in it but black holes.\tჩვენ ვიცხოვრებთ სამყაროში რომელშიც შავი ხვრელების გარდა არაფერი იქნება"}
{"text": "That universe will last 10 to the 100 years -- a lot longer than our little universe has lived.\tეს სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 100 წელს -- გაცილებით მეტ ხანს ვიდრე ჩვენმა პატარა სამყარომ იცოცხლა აქამდე."}
{"text": "The future is much longer than the past.\tმომავალი გაცილებით გრძელია ვიდრე წარსული."}
{"text": "But even black holes don't last forever.\tმაგრამ შავი ხვრელებიც კი ვერ იქნებიან მუდამ."}
{"text": "They will evaporate, and we will be left with nothing but empty space.\tისინი აორთქლებიან, და ჩვენ დავრჩებით ცარიელი სივრცის ამარა."}
{"text": "That empty space lasts essentially forever.\tცარიელი სივრცე არსებითად დარჩება სამუდამოდ."}
{"text": "However, you notice, since empty space gives off radiation, there's actually thermal fluctuations, and it cycles around all the different possible combinations of the degrees of freedom that exist in empty space.\tთუმცა, შეამჩნევთ, სანამ ცარიელი სივრცე ასხივებს რადიაციას, ფაქტიურად აქ არის თერმული ფლუქტუაციები, და ის ციკლურად მეორდება ყველა სხვადასხვა შესაძლო კომბინაციებით თავისუფალი ხარისხით, რომელც არსებობს ცარიელ სივრცეში."}
{"text": "So even though the universe lasts forever, there's only a finite number of things that can possibly happen in the universe.\tთუმცა თუნდაც სამყარომ მუდამ იარსებოს, არსებობს მხოლოდ სასრული რაოდენობის საგნები რაც შესაძლებელია მოხდეს სამყაროში"}
{"text": "They all happen over a period of time equal to 10 to the 10 to the 120 years.\tყოველი მათგანი ხდება დროის პერიოდში რომელიც უდრის 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს."}
{"text": "So here's two questions for you.\tთქვენთან ორი კითხვა მაქვს."}
{"text": "Number one: If the universe lasts for 10 to the 10 to the 120 years, why are we born in the first 14 billion years of it, in the warm, comfortable afterglow of the Big Bang?\tპირველი: თუ სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს, რატომ გავჩნდით ჩვენ მის პირველ 14 მილიარდ წელიწადში, თბილ, კომფორტულ დიდი აფეთქების დაისის შემდეგ?"}
{"text": "Why aren't we in empty space?\tრატომ არ ვართ ცარიელ სივრცეში?"}
{"text": "You might say, \"Well there's nothing there to be living,\" but that's not right.\tშესაძლოა თქვათ, \"იქ არაფერია სიცოცხლისთვის ვარგისი,\" მაგრამ ეს არაა მართალი."}
{"text": "You could be a random fluctuation out of the nothingness.\tთქვენ შესაძლებელია ყოფილიყავით შემთხვევითი ფლუქტუაცია არაფრისგან."}
{"text": "Why aren't you?\tრატომ არ ხართ?"}
{"text": "More homework assignment for you.\tუფრო მეტი საშინაო დავალება თქვენთვის."}
{"text": "So like I said, I don't actually know the answer.\tროგორც ვთქვი, ფაქტიურად მე არ ვიცი პასუხი."}
{"text": "I'm going to give you my favorite scenario.\tმე გაჩვენებთ ჩემ ფავორიტ სცენარს."}
{"text": "Either it's just like that. There is no explanation.\tშეიძლება ეს უბრალოდ ასეა. არ არსებობს არავითარი ახსნა."}
{"text": "This is a brute fact about the universe that you should learn to accept and stop asking questions.\tეს სამყაროს სასტიკი ფაქტია, რომელიც უნდა ისწავლო, რომ მიიღო და შეწყვიტო კითხვების დასმა."}
{"text": "Or maybe the Big Bang is not the beginning of the universe.\tან შეიძლება დიდი აფეთქება არ არის სამყაროს დასაწყისი."}
{"text": "An egg, an unbroken egg, is a low entropy configuration, and yet, when we open our refrigerator, we do not go, \"Hah, how surprising to find this low entropy configuration in our refrigerator.\"\tკვერცხი, გაუტეხელი კვერცხი წარმოადგენს სამყაროს დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციას, და მაინც, როცა ვაღებთ ჩვენ მაცივარს, არ წამოვიყვირებთ, \"ჰა რა მოულოდნელია აღმოაჩინო ეს დაბალ ენტროპიული კონფიგურაცია ჩვენ მაცივარში.\""}
{"text": "That's because an egg is not a closed system; it comes out of a chicken.\tეს იმიტომ რომ კვერცხი არ არის ჩაკეტილი სისტემა; მას ქათამი დებს."}
{"text": "Maybe the universe comes out of a universal chicken.\tშესაძლოა სამყარო მოდის უნივერსალური ქათმიდან."}
{"text": "Maybe there is something that naturally, through the growth of the laws of physics, gives rise to universe like ours in low entropy configurations.\tშესაძლოა არსებობს რაღაც რაც ბუნებრივად ფიზიკის კანონების ჩამოყალიბებით საშუალებას აძლევს ჩვენნაირი სამყაროს წარმოშობას დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციით."}
{"text": "If that's true, it would happen more than once; we would be part of a much bigger multiverse.\tთუ ეს მართალია, ის მოხდებოდა ერთზე ბევრად მეტჯერ; ჩვვენ ვიქნებოდით მულტი სამყაროს ნაწილი."}
{"text": "That's my favorite scenario.\tეს არის ჩემი ფავორიტი სცენარი."}
{"text": "So the organizers asked me to end with a bold speculation.\tორგანიზატორებმა მთხოვეს დამემთავრებინა თამამი მოსაზრებით."}
{"text": "My bold speculation is that I will be absolutely vindicated by history.\tჩემი თამამი მოსაზრება არის ის რომ მე აბსოლიტურად დაცული ვიქნები ისტორიით."}
{"text": "And 50 years from now, all of my current wild ideas will be accepted as truths by the scientific and external communities.\tდა 50 წლის შემდეგ, და ჩემი ყველა გიჟური იდეა მიღებული იქნება ჭეშმარიტებად სამეცნიერო და გარე საზოგადოების მიერ."}
{"text": "We will all believe that our little universe is just a small part of a much larger multiverse.\tჩვენ ყველა დავიჯერებთ რომ ჩვენი პატარა სამყარო მხოლოდ პატარა ნაწილია ბევრად დიდი მულტი სამყაროსი."}
{"text": "And even better, we will understand what happened at the Big Bang in terms of a theory that we will be able to compare to observations.\tდა კიდევ უკეთესი, ჩვენ გავიგებთ რა მოხდა დიდი აფეთქებისას თეორიის მიხედვით შეგვეძლება შევადაროთ დაკვირვებებს"}
{"text": "This is a prediction. I might be wrong.\tეს წინასწარმეტყველებაა. შეიძლება ვცდები"}
{"text": "But we've been thinking as a human race about what the universe was like, why it came to be in the way it did for many, many years.\tმაგრამ ჩვენ ვფიქრობდით როგორც ადამიანური რასა იმის შესახებ თუ როგორი იყო სამყარო, რატომ იყო ის ისეთი როგორიც იყო მრავალი მრავალი წლის განმავლობაში."}
{"text": "It's exciting to think we may finally know the answer someday.\tამაღელვებელია ფიქრი რომ ჩვენ შეიძლება ოდესმე საბოლოოდ ვიცოდეთ პასუხი."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So I want to take you on a trip to an alien world.\tე.ი. მე მსურს გამოგაზაუროთ უცხოპლანეტელთა სამყაროში."}
{"text": "And it's not a trip that requires light-years of travel, but it's to a place where it's defined by light.\tდა ეს მარშრუტი არ გაგრძელდება სინათლის წლების განმავლობაში, რადგან თვით ის არის სინათლით გამორჩეული."}
{"text": "So it's a little-appreciated fact that most of the animals in our ocean make light.\tმცირედ გააზრებული ფაქტია, რომ ოკეანის უმრავლესი ცხოველებისა წარმოქმნის ნათებას."}
{"text": "I've spent most of my career studying this phenomenon called bioluminescence.\tმე ჩემი კარიერის დიდი ნაწილი ბიოლუმინესცენციის ფენომენის შესწავლას მოვანდომე."}
{"text": "I study it because I think understanding it is critical to understanding life in the ocean where most bioluminescence occurs.\tმე ვიკვლევ მას იმიტომ, რომ მისი გააზრება აუცილებელია ოკეანეში სიცოცხლის შესასწავლად, სადაც ბიოლუმინესცენციის უმრავლესი შემთხვევები გვხვდება."}
{"text": "I also use it as a tool for visualizing and tracking pollution.\tმე ასევე ვიყენებ მათ დაბინძურების აღმოსაჩენად,"}
{"text": "But mostly I'm entranced by it.\tმაგრამ,ძირითადად , მე მათით ვარ მოხიბლული."}
{"text": "Since my my first dive in a deep-diving submersible, when I went down and turned out the lights and saw the fireworks displays, I've been a bioluminescence junky.\tჩემი პირველი ჩაყვინთვიდან ღრმად წყალში, როდესაც უკვე შუქი გავთიშე და დავინახე ფეიერვერკების, გავხდი შეპყრობილი ბიოლუმინესცენციით."}
{"text": "But I would come back from those dives and try to share the experience with words, and they were totally inadequate to the task.\tმე შემეძლო გასეირნებიდან დაბრუნებულმა გადმომეცა თქვენთვის ჩემი გამოცდილება სიტყვებით, მაგრამ ეს სრულებით არაადეკვატური საქციელი იქნებოდა."}
{"text": "I needed some way to share the experience directly.\tმე მსურდა გამოცდილება უშუალოდ გამეზიარებინა."}
{"text": "And the first time I figured out that way was in this little single-person submersible called Deep Rover.\tროდესაც ეს იდეა პირველად მომაფიქრდა, ვიყავი მცირე წყალქვეშა ტრანსპორტზე, სახელად Deep Rover."}
{"text": "This next video clip, you're going to see how we stimulated the bioluminescence.\tვიდეო კლიპი, რომელსაც ნახავთ, სწორედ ბიოლუმინესცენციაზეა."}
{"text": "And the first thing you're going to see is a transect screen that is about a meter across.\tდა პირველი რასაც შეამჩნევთ იქნება ფართო ეკრანი დაახლოებით მეტრის სიგრძის."}
{"text": "(Video) Narrator: In front of the sub, a mess screen will come into contact with the soft-bodied creatures of the deep sea.\t(ვიდეო) მთხრობელი: ნავის წინ, ეკრანთან, უამრავი ფაქიზი ცხოველი გამოჩნდება წყალქვეშა სამყაროდან."}
{"text": "With the sub's lights switched off, it is possible to see their bioluminescence -- the light produced when they collide with the mesh.\tხელოვნური ნათების გათიშვისას შესაძლებელი ხდება ბიოლუმინესცენციის დანახვა: სინათლე წარმოიქმნება ბადესთან ურთიერთქმედებისას."}
{"text": "This is the first time it has ever been recorded.\tამ მოვლენის აღბეჭდვა ფილმად პირველად ხდება."}
{"text": "Edith Widder: So I recorded that with an intensified video camera that has about the sensitivity of the fully dark-adapted human eye.\tედით ვიდერი: მე ეს გადავიღე გაძლიერებული კამერით, რომლის მგრძნობელობა სიბნელეში ადაპტირებული ადამიანის მხედველობის მსგავსია."}
{"text": "Which means that really is what you would see if you took a dive in a submersible.\tანუ ეს იგივეა, რასაც თქვენ დაინახავდით საკუთარი წყალქვეშა ნავიდან."}
{"text": "But just to try to prove that fact to you, I've brought along some bioluminescent plankton in what is undoubtedly a foolhardy attempt at a live demonstration.\tმაგრამ ფაქტისთვის თან წამოვიყვანე ბიოლუმინესცენციური პლანქტონი, რისი დემონსტრაციაც, უეჭველად, თავზეხელაღებული საქციელია"}
{"text": "(Laughter) So, if we could have the lights down and have it as dark in here as possible, I have a flask that has bioluminescent plankton in it.\t(სიცილი) თუ შეიძლება რომ ოდნავ დავაბნელოთ აუდიტორიაში. მე კოლბაში მყავს ბიოლუმინესცენციური პლანქტონი."}
{"text": "And you'll note there's no light coming from them right now, either because they're dead -- (Laughter) or because I need to stir them up in some way for you to see what bioluminescence really looks like.\tდა შენიშნავთ რომ ჯერჯერობით არავითარ სინათლეს გამოსცემს, იმიტომ რომ ან მკვდარია –– (სიცილი) ან კიდევ შენჯღრევა სჭირდება რომ დაინახოთ თუ რას ნიშნავს ბიოლუმინესცენცია."}
{"text": "(Gasps) Oops. Sorry.\t(შეცბუნება) უპს...უკაცრავად."}
{"text": "(Laughter) I spend most of my time working in the dark; I'm used to that.\t(სიცილი) ძირითად დროს სიბნელეში ვმუშაობ: შევეჩვიე."}
{"text": "Okay.\tკარგით."}
{"text": "So that light was made by a bioluminescent dinoflagellate, a single-celled alga.\tეს სინათლე წარმოქმნილი იყო ბიოლუმინესცენციური დინოფლაგელატის, ერთუჯრედიანი ალგას მიერ."}
{"text": "So why would a single-celled alga need to be able to produce light?\tმაშ რაში სჭირდება ალგას სინათლის წარმოქმნა?"}
{"text": "Well, it uses it to defend itself from its predators.\tის მას იყენებს თავდასაცავად."}
{"text": "The flash is like a scream for help.\tნათება იგივეა რაც SOS სიშანი."}
{"text": "It's what's known as a bioluminescent burglar alarm, and just like the alarm on your car or your house, it's meant to cast unwanted attention onto the intruder, thereby either leading to his capture or scaring him away.\tმას ბიოლუმინესცენციურ განგაშს უწოდებენ. და როგორც მანქანის საყვირი, ისიც საჭიროა არასასურველი ყურადღების მისაპყრობად, ძირითადად იმისთვის, რომ შეაშინოს მტაცებელი."}
{"text": "There's a lot of animals that use this trick, for example this black dragonfish.\tდა ამ ხრიკს უამრავი ცხოველი მიმართავს, მაგალითად ეს შავი თევზი"}
{"text": "It's got a light organ under its eye.\tმას მნათი ორგანოები აქვს თვალის ქვემოთ,"}
{"text": "It's got a chin barbel.\tყბასთან,"}
{"text": "It's got a lot of other light organs you can't see, but you'll see in here in a minute.\tმას ასევე უამრავი მსგავსი ორგანო აქვს, რომლებსაც ჯერჯერობით ვერ ხედავთ."}
{"text": "So we had to chase this in the submersible for quite sometime, because the top speed of this fish is one knot, which was the top speed of the submersible.\tჩვენ მოგვიწია ამ თევზისთვის საკმაოდ დიდხანს დევნა, რანგან მისი და ჩვენი ნავის მაქსიმალური სისწრაფე ერთი და იგივე იყო."}
{"text": "But it was worth it, because we caught it in a special capture device, brought it up into the lab on the ship, and then everything on this fish lights up.\tმაგრამ ამად ღირდა, იმიტომ რომ ჩვენ მოვახერხეთ მისი დაჭერა, მოვათავსეთ ლაბორატორიაში და –– ამ თევზის თითქმის მთელმა სხეულმა დაიწყო ნათება."}
{"text": "It's unbelievable.\tდაუჯერებელი იყო."}
{"text": "The light organs under the eyes are flashing.\tმნათი ორგანოები თვალებზე,"}
{"text": "That chin barbel is flashing.\tყბაზე,"}
{"text": "It's got light organs on its belly that are flashing, fin lights.\tმუცლის ქვეშ, ფარფლებიც კი ანათებდა."}
{"text": "It's a scream for help; it's meant to attract attention.\tეს ნიშანია დახმარების სათხოვნელად,"}
{"text": "It's phenomenal.\tფენომენალურია."}
{"text": "And you normally don't get to see this because we've exhausted the luminescence when we bring them up in nets.\tდა თქვენ, ჩვეულებრივ, ვერ ნახავთ ამ მოვლენას, იმიტომ, რომ ჩვენ გამოვფიტეთ მათი ლუმინესცენციური შესაძლებლობები."}
{"text": "There's other ways you can defend yourself with light.\tსხვა გზაც არსებობს სინათლით თავდაცვისას."}
{"text": "For example, this shrimp releases its bioluminescent chemicals into the water just the way a squid or an octopus would release an ink cloud.\tმაგალითად, კრევეტი წყალში უშვებს ბიოლუმინესცენციურ ნივთიერებას ისევე, როგორც რვაფეხა ქმნის მელნის ღრუბელს."}
{"text": "This blinds or distracts the predator.\tეს აბრმავებს თავდამსხმელს."}
{"text": "This little squid is called the fire shooter because of its ability to do this.\tამ პატარა კალმარს ცეცხლის მსროლელს ეძახიან მისი შესაძლებლობის გამო."}
{"text": "Now it may look like a tasty morsel, or a pig's head with wings -- (Laughter) but if it's attacked, it puts out a barrage of light -- in fact, a barrage of photon torpedoes.\tის შეიძლება რაგაც ნაჭერს ან ფრთიან ღორს უფრო ჰგავდეს –– (სიცილი) მაგრამ საფრთხის შემთხვევაში ის სინათლის ტალღებს ათავისუფლებს –– ფაქტიურად, ფოტონების ტორპედოებს ამოქმედებს."}
{"text": "I just barely got the lights out in time for you to be able to see those gobs of light hitting the transect screen and then just glowing.\tდროულად გავთიშეთ სინათლე რათა დაგენახათ მისი ნათება რომელიც ეკრანს ხვდება და შემდეგ უბრალოდ ბრწყინავს."}
{"text": "It's phenomenal.\tფენომენალურია."}
{"text": "So there's a lot of animals in the open ocean -- most of them that make light.\tუამრავი ცხოველია ოკეანეში რომლებიც სინათლეს წარმოქმნიან."}
{"text": "And we have a pretty good idea, for most of them, why.\tდა ჩვენც ვიცით თუ რატომ."}
{"text": "They use it for finding food, for attracting mates, for defending against predators.\tმაგ: საკვების, მეწყვილის საპოვნელად ან თავდასაცავად."}
{"text": "But when you get down to the bottom of the ocean, that's where things get really strange.\tმაგრამ სიღრმის მატებასთან ერთად ყველაფერი უფრო უცნაური ხდება."}
{"text": "And some of these animals are probably inspiration for the things you saw in \"Avatar,\" but you don't have to travel to Pandora to see them.\tდა ზოგიერთი მათგანი ალბათ \"ავატარის\" შთაგონების წყაროდაც იქცა. მაგრამ მათ სანახავად პანდორაზე გამგზავრება არაა საჭირო."}
{"text": "They're things like this.\tისინი სულ ახლოს არიან."}
{"text": "This is a golden coral, a bush.\tეს ოქროსფერი მარჯანია,"}
{"text": "It grows very slowly.\tძალიან ნელა იზრდება."}
{"text": "In fact, it's thought that some of these are as much as 3,000 years old, which is one reason that bottom trawling should not be allowed.\tვარაუდია რომ ზოგიერთი დაახლოებით 3 000 წლის არის. სწორედ ამიტომაა დაუშვებელი ბადის ფსკერზე თრევა."}
{"text": "The other reason is this amazing bush glows.\tსხვა განსაკუთრებული ისაა რომ ისინი ანათებენ."}
{"text": "So if you brush up against it, any place you brushed against it, you get this twinkling blue-green light that's just breathtaking.\tთუ ერთმანეთზე გაუხახუნებთ, მაშინ სწორედ ის ადგილი დაიწყებს მოცისფრო–მომწვანო ნათებას. უბრალოდ სულისშემკვრელია."}
{"text": "And you see things like this.\tდა თქვენც ასეთ რამეს ხედავთ."}
{"text": "This looks like something out of a Dr. Seuss book -- just all manner of creatures all over this thing.\tეს დაახლოებით დოქტორ სეუსისს წიგნს ჰგავს –– ყველა ზღვის ცხოველის ქცევის შესახებ."}
{"text": "And these are flytrap anemones.\tეს კიდე ზღვის ანემონია."}
{"text": "Now if you poke it, it pulls in its tentacles.\tთუ თითს წაკრავთ, საცეცებს გამოწევს,"}
{"text": "But if you keep poking it, it starts to produce light.\tთუ განაგრძობთ გაღიზიანებას, ის დაიწყებს ნათებას,"}
{"text": "And it actually ends up looking like a galaxy.\tრომელსაც გალაქტიკის ფორმა აქვს."}
{"text": "It produces these strings of light, presumably as some form of defense.\tის,სავარაუდოდ, ქმნის სინათლის სიმებს თავდასაცავად."}
{"text": "There are starfish that can make light.\tარსებობს მნათი ზღვის ვარსკვლავიც."}
{"text": "And there are brittle stars that produce bands of light that dance along their arms.\tდა არსებობს ვარსკვლავები, რომლებიც საკუთარი მხრების გასწვრივ წარმოქმნიან სინათლეს."}
{"text": "This looks like a plant, but it's actually an animal.\tეს მცენარეს უფრო ჰგავს, მაგრამ, სინამდვილეში, ცხოველია."}
{"text": "And it anchors itself in the sand by blowing up a balloon on the end of its stock.\tდა ის იმაგრებს თავს სილაში საყრდენის ბოლოს ბუშტების აფეთქებით."}
{"text": "So it can actually hold itself in very strong currents, as you see here.\tანუ მას შეუძლია თავი შეიმაგროს ძლიერი დინებისასაც, როგორც აქ ხედავთ."}
{"text": "But if we collect it very gently, and we bring it up into the lab and just squeeze it at the base of the stock, it produces this light that propagates from stem to the plume, changing color as it goes, from green to blue.\tთუ ჩვენ ფრთხილად ამოვიღებთ მას და ძირზე თითებს დავაჭერთ, ის ნათებას დაიწყებს, რომელიც ვრცელდება ღეროდან ფრთამდე ფერის ცვლილებით მწვანიდან ლურჯამდე."}
{"text": "Colorization and sound effects added for you viewing pleasure.\tხმოვანი და ვიზუალი ეფექტები მეტი სანახაობრიობის გამო დავადეთ."}
{"text": "(Laughter) But we have no idea why it does that.\t(სიცილი) მაგრამ ჩვენ წარმოდგენაც არ გვაქვს თუ ამას რატომ აკეთებს."}
{"text": "Here's another one. This is also a sea pen.\tაი კიდევ ერთი. ესეც ზღვის კალამია."}
{"text": "It's got a brittle star hitching a ride.\tის და ვარსკვლავი ერთად გადაადგილდებიან."}
{"text": "It's a green saber of light.\tდამახასიათებელია მწვანე ნათება."}
{"text": "And like the one you just saw, it can produce these as bands of light.\tდა როგორც უკვე ნახეთ, სინათლის კონებს ქმნის."}
{"text": "So if I squeeze the base, the bands go from base to tip.\tთუ მას ფუძეზე შევეხები, სინათლე წვეროსკენ გადაინაცვლებს,"}
{"text": "If I squeeze the tip, they go from tip to base.\tხოლო თუ წვერს გავაღიზიანებ, პირიქით ."}
{"text": "So what do you think happens if you squeeze it in the middle?\tდა რა მოხდება თუ შუა ნაწილს დავაწვებით..."}
{"text": "(Gasps) I'd be very interested in your theories about what that's about.\tამაზე თქვენ იფიქრეთ. ძალიან მაინტერესებს თქვენი თეორიები."}
{"text": "(Laughter) So there's a language of light in the deep ocean, and we're just beginning to understand it, and one way we're going about that is we're imitating a lot of these displays.\t(სიცილი) ანუ სინათლე კომუნიკაციის საშუალებაა ოკეანეში, და ჩვენც ვიწყებთ მის გააზრებას. და ერთერთი გზა არის იმიტაცია."}
{"text": "This is an optical lure that I've used.\tეს არის ოპტიკური სატყუარა, რომელსაც ვიყენებ."}
{"text": "We call it the electronic jellyfish.\tჩვენ მას ელექტრონულ მედუზას ვეძახით."}
{"text": "It's just 16 blue LEDs that we can program to do different types of displays.\tამ დიოდს შეუძლია სხვადასხვა პროგრამული ნათების იმიტირება."}
{"text": "And we view it with a camera system I developed called Eye-in-the-Sea that uses far red light that's invisible to most animals, so it's unobtrusive.\tდა ჩვენ მას ვაკვირდებით სპეციალური კამერით, რომელიც იყენებს გრძელტალღოვან წითელს, რასაც ვერ აღიქვამს ცხოველების უმრავლესობა."}
{"text": "So I just want to show you some of the responses we've elicited from animals in the deep sea.\tეხლა მინდა გაჩვენოთ ის პასუხი, რაც ოკეანის ბინადრებმა ჩვენს ნიშანზე გამოავლინეს."}
{"text": "So the camera's black and white.\tკადრი შავი და თეთრია."}
{"text": "It's not high-resolution.\tარ არის მაღალ განზომილებაში გადაღებული."}
{"text": "And what you're seeing here is a bait box with a bunch of -- like the cockroaches of the ocean -- there are isopods all over it.\tდა რასაც ხედავთ არის ოკეანის ტარაკნების მსგავსი ცხოველებით, იზოპოდებით, გარშემორტყმული სატყუარა."}
{"text": "And right in the front is the electronic jellyfish.\tდა ზუსტად მათ წინ არის ელექტრონული მედუზა."}
{"text": "And when it starts flashing, it's just going to be one of the LEDs that's flashing very fast.\tდა როდესაც ნათებას დაიწყებს, ანუ ერთერთი დიოდის სწრაფი გამოსხივებისას ––"}
{"text": "But as soon as it starts to flash -- and it's going to look big, because it blooms on the camera -- I want you to look right here.\tგანათებასთან ერთად კამერაში ცოტა დიდი გამოჩნდება –– მინდა აქ დააკვირდეთ."}
{"text": "There's something small there that responds.\tარის რაღაც რაც პასუხს ცემს."}
{"text": "We're talking to something.\tანუ რაღაცას ვესაუბრებით."}
{"text": "It looks like a little of string pearls basically -- in fact, three strings of pearls.\tდაახლოვებით მარგალიტის მარცვლებს ჰგავს, უფრო სწორად კი – სამ მარცვალს."}
{"text": "And this was very consistent.\tდა ეს ყველაფერი თანმიმდევრულად გრძელდებოდა."}
{"text": "This was in the Bahamas at about 2,000 feet.\tეს ხდებოდა ბაჰამაში 2 000 ფუტის სიღრმეზე,"}
{"text": "We basically have a chat room going on here, because once it gets started, everybody's talking.\tსადაც ჭორაობა იყო გამართული იმიტომ, რომ თუ ერთი იწყებს, ყველა ყვება."}
{"text": "And I think this is actually a shrimp that's releasing its bioluminescent chemicals into the water.\tვფიქრობ რომ ეს კრევეტია, რომლიც ბიოლუმინესცენციურ ნივთიერებას უშვებს."}
{"text": "But the cool thing is, we're talking to it.\tმაგარი ის არის, რომ ჩვენ ვესაუბრებით მათ,"}
{"text": "We don't know what we're saying.\tმაგრამ არ ვიცით რას ვეუბნებით."}
{"text": "Personally, I think it's something sexy.\tპირადად მე ვფიქრობ რომ რამე სექსუალურზე ვესაუბრებით."}
{"text": "(Laughter) And then finally, I want to show you some responses that we recorded with the world's first deep-sea webcam, which we had installed in Monterey Canyon last year.\t(სიცილი) და ბოლოს მინდა გაჩვენოთ ის ჩანაწერი, რომელიც გავაკეთეთ მსოფლიოში პირველი საზღვაო ვებ კამერით, რომელიც შარშან Monterey Canyon_ზე დავამონტაჟეთ."}
{"text": "We've only just begun to analyze all of this data.\tჩვენ მხოლოდ ეხლა ვაანალიზებთ ამ ინფორმაციას."}
{"text": "This is going to be a glowing source first, which is like bioluminescent bacteria.\tპირველად გამოჩნდება მოელვარე წყარო, რომელიღაც ბიოლუმინესცენციური ბაქტერია."}
{"text": "And it is an optical cue that there's carrion on the bottom of the ocean.\tეს ოპტიკური მახეა, თითქოს და საკვები აგდია ოკენის ფსკერზე."}
{"text": "So this scavenger comes in, which is a giant sixgill shark.\tაი \"მწმენდავიც\" მოდის, ამჯერად უზარმაზარი ზვიგენი."}
{"text": "And I can't claim for sure that the optical source brought it in, because there's bait right there.\tზუსტად ვერ გეტყვით ოპტიკურმა წყარომ მოიყვანა თუ სხვა რამემ,"}
{"text": "But if it had been following the odor plume, it would have come in from the other direction.\tმაგრამ თუ ეს სხვა რამ იყო, მაშინ განსხვავებული მიმართულეიდან უნდა მოსულიყო."}
{"text": "And it does actually seem to be trying to eat the electronic jellyfish.\tდა ის ცდილობს შეჭამოს ელექტრონული მედუზა."}
{"text": "That's a 12-foot-long giant sixgill shark.\tეს 12 ფუტი სიგრძის ზვიგენია."}
{"text": "Okay, so this next one is from the webcam, and it's going to be this pinwheel display.\tეს კიდევ ვებკამერით არის გადაღებული და მასზე პროპელერია გამოსახული."}
{"text": "And this is a burglar alarm.\tდა ამ შემთხვევაში განგაშის ნიშანია."}
{"text": "And that was a Humboldt squid, a juvenile Humboldt squid, about three feet long.\tაი კიდევ კალმარი, დაახლოვებით 1 მეტრის სიგრძის."}
{"text": "This is at 3,000 feet in Monterey Canyon.\tეს არის Monterey Canyon 3 000 ფუტი სიღრმეზე,"}
{"text": "But if it's a burglar alarm, you wouldn't expect it to attack the jellyfish directly.\tთუ უბრალო საგანგაშო სიგნალია, პირდაპირ არ ესხმოდეს თავს მედუზას."}
{"text": "It's supposed to be attacking what's attacking the jellyfish.\tმან უნდა შეუტიოს იმას, რაც მედუზას უტევს,"}
{"text": "But we did see a bunch of responses like this.\tმაგრამ ჩვენ ასეთ პასუხებს ვიღებთ."}
{"text": "This guy is a little more contemplative.\tეს ცხოველი ცოტა უფრო შორსმჭვრეტელია."}
{"text": "\"Hey, wait a minute.\t\"მოიცა,"}
{"text": "There's supposed to be something else there.\"\tაქ კიდევ რაღაც უნდა იყოს.\""}
{"text": "He's thinking about it.\tის ამაზე ფიქრობს,"}
{"text": "But he's persistent.\tმაგრამ უკან არ იხევს,"}
{"text": "He keeps coming back.\tგანაგრძობს მოძრაობას."}
{"text": "And then he goes away for a few seconds to think about it some more, and thinks, \"Maybe if I come in from a different angle.\"\tდა შემდეგ ცოტა ხნით, მოშორებით გადის დასაფიქრებლად, და ფიქრობს: \"თუ სხვა კუთხიდან მივალ...\""}
{"text": "(Laughter) Nope.\t(სიცილი) არა."}
{"text": "So we are starting to get a handle on this, but only just the beginnings.\tნელნელა ჩვენც ვიწყებთ სიტუაციის კონტროლს, მაგრამ მხოლოდ დასაწყისში."}
{"text": "We need more eyes on the process.\tამისათვის უკეთესად დაკვირვებაა საჭირო."}
{"text": "So if any of you ever get a chance to take a dive in a submersible, by all means, climb in and take the plunge.\tთუ რომელიმეს გექნებათ საშუალება ნავით მოგზაურობისა, ეჭვგარეშე, აუცილებლად უნდა ჩაყვინთოთ."}
{"text": "This is something that should be on everybody's bucket list, because we live on an ocean planet.\tეს ისეთი რაღაცაა, რომელიც ყველას განრიგში უნდა იყოს. იმიტომ, რომ ჩვენ ოკენის პლანეტაზე ვცხოვრობთ."}
{"text": "More than 90 percent, 99 percent, of the living space on our planet is ocean.\t90–99% საცხოვრებელი სივრცე პლანეტაზე ოკეანეშია."}
{"text": "It's a magical place filled with breathtaking light shows and bizarre and wondrous creatures, alien life forms that you don't have to travel to another planet to see.\tმაგიური ადგილია, სულისშემკვრელი ნათებებით და უმშვენიერესი ქმნილებებით დასახლებული, რომელთა სანახავათ არ მოგიწევთ სხვა პლანეტაზე გამგზავრება."}
{"text": "But if you do take the plunge, please remember to turn out the lights.\tროდესაც გადაწყვეტთ ჩაყვინთვას, არ დაგავიწყდეთ სინათლის გამორთვა,"}
{"text": "But I warn you, it's addictive.\tმაგრამ გაფრთხილებთ, შეჩვევა იცის."}
{"text": "Thank you.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm used to thinking of the TED audience as a wonderful collection of some of the most effective, intelligent, intellectual, savvy, worldly and innovative people in the world.\tმე ვფიქრობ, რომ ტედ-ის აუდიტორია მსოფლიოში ყველაზე ეფექტური, ინტელიგენტი ჭკვიანი, გონებაგახსნილი, პრაქტიკული და ინოვატორი ადამიანების შესანიშნავი ნაკრებია."}
{"text": "And I think that's true.\tდა ვფიქრობ, რომ ეს სიმართლეა"}
{"text": "However, I also have reason to believe that many, if not most, of you are actually tying your shoes incorrectly.\tთუმცა, ასევე მგონია, რომ თქვენ - თუ ყველა არა, დიდი უმრავლესობა არასწორად იკრავთ ფეხსაცმლის თასმებს."}
{"text": "(Laughter) Now I know that seems ludicrous.\t(სიცილი) ახლა ვიცი, რომ ეს უაზროდ"}
{"text": "I know that seems ludicrous.\tგეჩვენებათ."}
{"text": "And believe me, I lived the same sad life until about three years ago.\tდამიჯერეთ, მეც მსგავსი მოწყენილი ცხოვრება მქონდა დაახლოებით 3 წლის წინ."}
{"text": "And what happened to me was I bought, what was for me, a very expensive pair of shoes.\tდა აი რა მოხდა. მე ვიყიდე - ჩემთვის ძალიან ძვირიანი - ფეხსაცმელი."}
{"text": "But those shoes came with round nylon laces, and I couldn't keep them tied.\tმაგრამ ამ ფეხსაცმელს მოჰყვა ნეილონის თასმები და ისინი სულ იხსნებოდა."}
{"text": "So I went back to the store and said to the owner, \"I love the shoes, but I hate the laces.\"\tასე რომ, დავბრუნდი მაღაზიაში და პატრონს ვუთხარი: \"მე მიყვარს ფეხსაცმელი, მაგრამ ვერ ვიტან მის თასმებს\"."}
{"text": "He took a look and said, \"Oh, you're tying them wrong.\"\tმან შეხედა და თქვა: \"თქვენ მათ არასწორად იკრავთ\"."}
{"text": "Now up until that moment, I would have thought that, by age 50, one of the life skills that I had really nailed was tying my shoes.\tიმ მომენტში ვიფიქრე, რომ 50 წლის ასაკში ერთ-ერთი ცხოვრებისეული უნარი, რაც ნამდვილად ავითვისე, იყო ფეხსაცმლის თასმების შეკვრა."}
{"text": "(Laughter) But not so -- let me demonstrate.\tმაგრამ არა ასე - ნება მომეცით გიჩვენოთ."}
{"text": "This is the way that most of us were taught to tie our shoes.\tჩვენ, უმრავლესობას აი ასე გვასწავლეს თასმების შეკვრა."}
{"text": "Now as it turns out -- thank you.\tმაგრამ როგორც ჩანს , - გმადლობთ -"}
{"text": "(Applause) Wait, there's more.\tმოითმინეთ, მეტსაც გეტყვით."}
{"text": "As it turns out -- (Laughter) there's a strong form and a weak form of this knot, and we were taught the weak form.\tროგორც ჩანს, არსებობს ამ კვანძის ძლიერი და სუსტი ფორმა. და ჩვენ გვასწავლეს სუსტი ფორმით შეკვრა. და აი, როგორ უნდა მიხვდეთ."}
{"text": "If you pull the strands at the base of the knot, you will see that the bow will orient itself down the long axis of the shoe.\tთუ ნაპირებს მოქაჩავთ კვანძის ძირში დაინახავთ, რომ ბაფთა გასწორდება ფეხსაცმლის გრძელი ღერძის გასწვრივ."}
{"text": "That's the weak form of the knot.\tეს არის კვანძის სუსტი ფორმა."}
{"text": "But not to worry.\tმაგრამ, არ ინერვიულოთ."}
{"text": "If we start over and simply go the other direction around the bow, we get this, the strong form of the knot.\tთუ დავიწყებთ თავიდან და მარტივად წავალთ ბაფთის საპირისპირო მიმართულებით ჩვენ მივიღებთ ამას - ძლიერ კვანძს."}
{"text": "And if you pull the cords under the knot, you will see that the bow orients itself along the transverse axis of the shoe.\tდა თუ მოქაჩავთ ნაპირებს კვანძის ქვეშ დაინახავთ, რომ ბაფთა გასწორდება ფეხსაცმლის განივი ღერძის გასწვრივ."}
{"text": "This is a stronger knot.\tეს არის ძლიერი კვანძი. ის გაცილებით იშვიათად გაიხსნება."}
{"text": "It will come untied less often.\tიშვიათად დაგაღალატებთ,"}
{"text": "It will let you down less, and not only that, it looks better.\tგარდა ამისა, უკეთ გამოიყურება."}
{"text": "We're going to do this one more time.\tკიდევ ერთხელ გავიმეოროთ."}
{"text": "(Applause) Start as usual -- (Applause) go the other way around the loop.\t(აპლოდისმენტები) დაიწყეთ, როგორც ყოველთვის შემოატარეთ მარყუჟის მეორე მხარეს."}
{"text": "This is a little hard for children, but I think you can handle it.\tეს ცოტა რთულია ბავშვებისთვის, მაგრამ, მგონი თქვენ შეძლებთ."}
{"text": "Pull the knot.\tმოქაჩეთ კვანძი."}
{"text": "There it is: the strong form of the shoe knot.\tდა აი ისიც: ფეხსაცმლის კვანძის ძლიერი ფორმა."}
{"text": "Now, in keeping with today's theme, I'd like to point out -- something you already know -- that sometimes a small advantage someplace in life can yield tremendous results someplace else.\tდღევანდელ თემას რომ არ ავცდეთ, მინდა ხაზი გავუსვა - რაც თქვენ უკვე იცით - რომ ზოგჯერ მცირე უპირატესობას აქ მივყავართ უზარმაზარ შედეგამდე - სადღაც სხვაგან."}
{"text": "(Laughter) Live long and prosper.\tგაიხარეთ და გამრავლდით."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "(Music) Text: BeatJazz.\t(მუსიკა) ტექსტი: ბითჯაზი."}
{"text": "BeatJazz is: 1. Live looping, 2. Jazz improvisation And 3. \"Gestural\" sound design.\tბითჯაზი არის 1. ცოცხალი ლუპინგი, 2. ჯაზური იმპროვიზაცია და ჟღერადობის \"მექანიკური\" მართვა"}
{"text": "Accelerometers on each hand read hand position.\tაქსელერომეტრები თითოეულ ხელზე კითხულობენ ხელების პოზიციას."}
{"text": "The color of the lights indicates which sound I am playing.\tნათურის ფერი აღნიშნავს რა ინსტრუმენტს ვიყენებ:"}
{"text": "Red = Drums, Blue = Bass, Green = Chords, Orange = Leads, Purple = Pads The mouthpiece consists of ...\tწითელი=დასარტყამი ცისფერი=ბასები მწვანე=სიმები ნარინჯისფერი=სოლო მეწამული=კლავიშები მუნდშტუკი შედგება ..."}
{"text": "a button, two guitar picks and lots of hot glue.\tღილაკისაგან გიტარის ორი მედიატორისაგან და დიდი რაოდენობით ცხელი წებოსაგან."}
{"text": "The heads-up display is a smartphone that displays system parameters.\tწინა ინდიკატორი არის სმარტფონი, რომელიც სისტემის პარამეტრებს გვაჩვენებს."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "To atomize music culture so that ALL past, present and future genres can be studied and abstracted, live.\tმუსიკალური კულტურის ატომიზაციისათვის ისე რომ ყველა წარსული, აწმყო და მომავალი მიმდინარეობების შესწავლა მოხდეს ცოცხლად"}
{"text": "And \"BeatJazzers\" become as common as D.J.'s.\tდა \"ბითჯაზერები\" ისეთივე ჩვეულებრივები ხდებიან, როგორდ დიჯეები."}
{"text": "But mostly ...\tმეტწილად"}
{"text": "to MAKE the future rather than wait for it.\tრათა შექმნან მომავალი ვიდრე დაელოდონ მას."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "A few years ago, I felt like I was stuck in a rut, so I decided to follow in the footsteps of the great American philosopher, Morgan Spurlock, and try something new for 30 days.\tრამდენიმე წლის წინ ვიგრძენი რომ ცხოვრებაში ჩავრჩი (გავიჭედე) ერთ ადგილას, ამიტომ გადავწყვიტე ფეხდაფეხ გავყოლოდი დიდ ამერიკელ ფილოსოფოსს,მორგან სპურლაკს და მეცადა რაიმე ახალი 30 დღეში."}
{"text": "The idea is actually pretty simple.\tიდეა, სინამდვილეში, საკმაოდ მარტივია."}
{"text": "Think about something you've always wanted to add to your life and try it for the next 30 days.\tუნდა დაფიქრდე თუ რა გაკლდა ყოველთვის ცხოვრებაში და განახორციელო ეს მომდევნო 30 დღის განმავლობაში."}
{"text": "It turns out 30 days is just about the right amount of time to add a new habit or subtract a habit -- like watching the news -- from your life.\tაღმოჩნდა, რომ 30 დღე საკმარისი დროა, ახალი ჩვევის შესაძენად ან რაღაცაზე უარის სათქმელად – როგორიცაა ახალი ამბების ყურება – ყოველდღიურ ცხოვრებაში."}
{"text": "There's a few things I learned while doing these 30-day challenges.\tამ 30 დღიანი გამოწვევიდან რამოდენიმე რამ ვისწავლე."}
{"text": "The first was, instead of the months flying by, forgotten, the time was much more memorable.\tპირველი იყო ის, რომ თუკი ადრე თვე თვეს მისდევდა და დავიწყებას მიეცემოდა, ახლა აღმოვაჩინე რომ წუთები შეიძლება ბევრად უფრო დასამახსოვრებელი გახადო."}
{"text": "This was part of a challenge I did to take a picture every day for a month.\tგამოწვევის ნაწილი ყოველდღიურად ფოტოს გადაღებაში მდგომარეობდა."}
{"text": "And I remember exactly where I was and what I was doing that day.\tდა მე ზუსტად მახსოვს თუ სად ვიყავი და რას ვაკეთებდი მოცემულ დღეს."}
{"text": "I also noticed that as I started to do more and harder 30-day challenges, my self-confidence grew.\tასევე შევამჩნიე, რომ რაც უფრო რთულ 30 დღიან გამოწვევებს ვუსწორებდი თვალს, ჩემი თავდაჯერებულობა მით უფრო იზრდებოდა."}
{"text": "I went from desk-dwelling computer nerd to the kind of guy who bikes to work.\tმუდმივად კომპიუტერთან მჯდომი ბოტანიდან გადავიქეცი კაცად რომელიც სამსახურში ველოსიპედით მიდის ..."}
{"text": "For fun!\tგასართობად."}
{"text": "(Laughter) Even last year, I ended up hiking up Mt. Kilimanjaro, the highest mountain in Africa.\tყველაფერი იმით დასრულდა, რომ შარშან კილიმანჯარო, აფრიკის უმაღლესი მწვერვალი დავლაშქრე."}
{"text": "I would never have been that adventurous before I started my 30-day challenges.\tარასოდეს ვიყავი თავგადასავლების მოყვარული, სანამ 30 დღიან გამოწვევებს არ დავიწყებდი."}
{"text": "I also figured out that if you really want something badly enough, you can do anything for 30 days.\tაგრეთვე მივხვდი, რომ თუკი რაღაცის გაკეთება ძალიან გინდა 30 დღის განმავლობაში ყველაფრის მოსწრება შეიძლება."}
{"text": "Have you ever wanted to write a novel?\tოდესმე გდომებიათ ნოველის დაწერა? ყოველ ნოემბერს,"}
{"text": "Every November, tens of thousands of people try to write their own 50,000-word novel, from scratch, in 30 days.\tათი ათასობით ადამიანი ცდილობს დაწეროს 50,000 სიტყვიანი ნოველა 30 დღეში."}
{"text": "It turns out, all you have to do is write 1,667 words a day for a month.\tაღმოჩნდა, რომ ყველაფერი რაც უნდა გააკეთო ესაა დაწერო1,667 სიტყვა დღეში ერთ თვის მანძილზე."}
{"text": "So I did.\tმოკლედ, მე ეს შევძელი"}
{"text": "By the way, the secret is not to go to sleep until you've written your words for the day.\tსხვათაშორის, საიდუმლო იმაშია რომ არ დაიძინო სანამ სიტყვების დღიურ ნორმას არ დაწერ."}
{"text": "You might be sleep-deprived, but you'll finish your novel.\tშეიძლება ძილი მოიკლო, მაგრამ ნოველას აუცილებლად დაასრულებ."}
{"text": "Now is my book the next great American novel?\tარის კი ჩემი წიგნი მორიგი \"დიდი\" ამერიკული ნოველა?"}
{"text": "No. I wrote it in a month.\tარა. მე ის ერთ თვეში დავწერე."}
{"text": "It's awful.\tის საშინელია."}
{"text": "(Laughter) But for the rest of my life, if I meet John Hodgman at a TED party, I don't have to say, \"I'm a computer scientist.\"\tმაგრამ ამიერიდან, თუკი TED–ის წვეულებაზე ჯონ ჰოჯმანს შევხვდები, აღარ მომიწევს ვუთხრა: \"მე კომპიუტერული მეცნიერი ვარ\""}
{"text": "No, no, if I want to, I can say, \"I'm a novelist.\"\tარა. ახლა, უკვე შემიძლია ვუთხრა: \"მე ნოველისტი ვარ\""}
{"text": "(Laughter) So here's one last thing I'd like to mention.\t(სიცილი) კიდევ ერთი რაღაცის ხსენებაც მინდოდა."}
{"text": "I learned that when I made small, sustainable changes, things I could keep doing, they were more likely to stick.\tვისწავლე, რომ როდესაც ვაკეთებ პატარა,მტკიცე ცვლილებებს მიმდინარე გამოწვევები უფრო ადვილი გასაკეთებელია."}
{"text": "There's nothing wrong with big, crazy challenges.\tცუდი არაფერია დიდ, გიჟურ გამოწვევებში."}
{"text": "In fact, they're a ton of fun.\tსინამდვილეში, ეს ძალიან მაგარია."}
{"text": "But they're less likely to stick.\tმაგრამ ისინი უფრო რთული განსახორცილებელია."}
{"text": "When I gave up sugar for 30 days, day 31 looked like this.\tროდესაც მე ვთმობ ტკბილეულს 30 დღე 31-ე დღე ასე გამოიყურება"}
{"text": "(Laughter) So here's my question to you: What are you waiting for?\t(სიცილი) ასე რომ, გისვამთ კითხვას: რას ელოდებით?"}
{"text": "I guarantee you the next 30 days are going to pass whether you like it or not, so why not think about something you have always wanted to try and give it a shot!\tმე გაძლევთ გარანტიას რომ მომდევნო 30 დღე იქცევა წარსულად მოგწონთ ეს თუ არა, ასე რომ დაფიქრდით, რისი გაკეთება გინდოდათ ყოველთვის და განახორციელეთ ეს"}
{"text": "For the next 30 days.\tმომდევნო 30 დღის განმავლობაში."}
{"text": "Thanks.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Have you ever wondered why extremism seems to have been on the rise in Muslim-majority countries over the course of the last decade?\tდაფიქრებულხართ როდისმე, რატომ არის ექსტრემიზმი აღმავლობის გზაზე ქვეყნებში მუსლიმური უმრავლესობით ბოლო 10 წლის განმავლობაში?"}
{"text": "Have you ever wondered how such a situation can be turned around?\tდაფიქრებულხართ როდისმე, რაგორაა შესაძლებელი ასეთი სიტუაციის შემობრუნება?"}
{"text": "Have you ever looked at the Arab uprisings and thought, \"How could we have predicted that?\"\tშეგიხედავთ როდისმე არაბული ამბოხებებისთვის და გიფიქრიათ: \"ეს როგორ უნდა გვეწინასწარმეტყველა?\""}
{"text": "or \"How could we have better prepared for that?\"\tან \"უკეთ როგორ უნდა მოვმზადებულიყავით ამისთვის?\""}
{"text": "Well my personal story, my personal journey, what brings me to the TED stage here today, is a demonstration of exactly what's been happening in Muslim-majority countries over the course of the last decades, at least, and beyond.\tჩემი პირადი ამბავი, პირადი მოგზაურობა, რომელმაც დღეს TED-ის სცენაზე გამომიყვანა, არის ზუსტად იმის დემონსტრირება, თუ რაც ხდება მუსლიმური უმრავლესობის მქონე ქვეყნებში სულ მცირე ბოლო ათწლეულების განმავლობაში და უფრო მეტისაც."}
{"text": "I want to share some of that story with you, but also some of my ideas around change and the role of social movements in creating change in Muslim-majority societies.\tმინდა ამ ამბის ნაწილიც გაგიზიაროთ, და ზოგიერთი ჩემი მოსაზრებაც ცვლილებებზე და სოციალური მოძრაობების როლზე ცვლილების გამოწვევაში საზოგადოებებში მუსლიმური უმრავლესობით."}
{"text": "So let me begin by first of all giving a very, very brief history of time, if I may indulge.\tმაშ, პირველ რიგში თუ ნებას მომცემთ, დავიწყებ ისტორიის ძალიან მოკლე მიმოხილვით."}
{"text": "In medieval societies there were defined allegiances.\tშუასაუკუნეების საზოგადოებებში განსაზღვრული იყო კუთვნილებები."}
{"text": "An identity was defined primarily by religion.\tიდენტობა უპირველესად რელიგიით განისაზღვრებოდა."}
{"text": "And then we moved on into an era in the 19th century with the rise of a European nation-state where identities and allegiances were defined by ethnicity.\tშემდეგ მე-19 საუკუნეში ევროპული ერ-სახელმწიფოების აღზევებასთან ერთად, ჩვენ გადავედით ხანაში, სადაც იდენტობები და კუთვნილება ეთნოსით განისაზღვრებოდა."}
{"text": "So identity was primarily defined by ethnicity, and the nation-state reflected that.\tანუ, იდენტობას უპირველესად ეთნოსი განსაზღვრავდა და ეს ერ-სახელმწიფოზე აისახებოდა."}
{"text": "In the age of globalization, we moved on.\tგლობალიზაციის ხანაში, ჩვენ წინ წავედით."}
{"text": "I call it the era of citizenship -- where people could be from multi-racial, multi-ethnic backgrounds, but all be equal as citizens in a state.\tმე ამას მოქალაქეობის ხანას ვეძახი... როცა ადამიანები შეიძლება ყოფილიყვნენ მულტი -რასობრივი, მულტი-ეთნიკური წარმომავლობის, მაგრამ ყველა ასევე იყო სახელმწიფოს თანასწორი მოქალაქე."}
{"text": "You could be American-Italian; you could be American-Irish; you could be British-Pakistani.\tთქვენ შეიძლება ყოფილიყავით ამერიკელი-იტალიელი; ამერიკელი-ირლანდიელი; შეიძლება ყოფილიყავით ბრიტანელი-პაკისტანელი."}
{"text": "But I believe now that we're moving into a new age, and that age The New York Times dubbed recently as \"the age of behavior.\"\tმგონია რომ ახლა, ჩვენ ახალ ხანაში შევდივართ. ამ ხანას \"ნიუ იორკ ტაიმსმა\" ცოტა ხნის წინ \"ქცევის ხანა\" უწოდა."}
{"text": "How I define the age of behavior is a period of transnational allegiances, where identity is defined more so by ideas and narratives.\tმე ქცევის ხანას განვმარტავ, როგორც ტრანსნაციონალური კუთვნილებების პერიოდს, სადაც იდენტობა უფრო მეტად აზრების და ნარატივის მიხედვით განისაზღვრება."}
{"text": "And these ideas and narratives that bump people across borders are increasingly beginning to affect the way in which people behave.\tეს აზრები და ნარატივები, რომლებსაც საზღვრებს მიღმა მყოფი ადამიანები აწყდებიან მზარდ გავლენას ახდენენ ადამიანთა ქცევაზე."}
{"text": "Now this is not all necessarily good news, because it's also my belief that hatred has gone global just as much as love.\tეს არაა მაინცდამაინც კარგი ამბავი, რადგან ასევე მგონია, რომ სიძულვილიც გლობალური გახდა, ისევე როგორც სიყვარული."}
{"text": "But actually it's my belief that the people who've been truly capitalizing on this age of behavior, up until now, up until recent times, up until the last six months, the people who have been capitalizing most on the age of behavior and the transnational allegiances, using digital activism and other sorts of borderless technologies, those who've been benefiting from this have been extremists.\tმე მგონია, რომ ადამიანები ვინც ნამდვილად ისარგებლა ამჟამინდელი ქცევის ხანით დღემდე, ამ ბოლო დრომდე, ამ ბოლო 6 თვემდე, ადამიანები ვინც ყველაზე მეტად ისარგებლა ქცევის და ტრანსნაციონალური კუთვნილების ხანაში, ციფრული აქტივიზმით და სხვა საზღვრებს მიღმა ტექნოლოგიებით, ისინი ვინც ისარგებლა ამით, არიან ექსტრემისტები."}
{"text": "And that's something which I'd like to elaborate on.\tდა ეს არის რაც მინდა განვიხილო."}
{"text": "If we look at Islamists, if we look at the phenomenon of far-right fascists, one thing they've been very good at, one thing that they've actually been exceeding in, is communicating across borders, using technologies to organize themselves, to propagate their message and to create truly global phenomena.\tთუ ისლამისტებს შევხედავთ, თუ ულტრა-მემარჯვენე ფაშისტების ფენომენს შევხედავთ, ერთი რამ, რაშიც ისინი ძალიან ძლიერები არიან, ერთი რამ, რაშიც ისინი ნამდვილად უპირატესობას ფლობენ, საზღვრებს მიღმა კომუნიკაციაა, ტექნოლოგიების გამოყენება თვითორგანიზებისთვის, მათი გზავნილის გავრცელებისთვის და მართლაც, გლობალური ფენომენის შექმნისთვის."}
{"text": "Now I should know, because for 13 years of my life, I was involved in an extreme Islamist organization.\tეს მე კი უნდა ვიცოდე, რადგან ჩემი ცხოვრების 13 წელი, ექსტრემისტულ ისლამისტურ ორგანიზაციაში ვიყავი ჩართული."}
{"text": "And I was actually a potent force in spreading ideas across borders, and I witnessed the rise of Islamist extremism as distinct from Islam the faith, and the way in which it influenced my co-religionists across the world.\tმე ნამდვილად სერიოზული ძალა ვიყავი, აზრების საზღვრებს მიღმა გავრცელებაში და მე მოწმე ვიყავი ისლამური ექსტრემიზმის, რომელიც განსხვავდება ისლამური რწმენისგან და იმის თუ როგორ ზემოქმედებდა ის ჩემ თანამოძმე მორწმუნეებზე მთელ მსოფლიოში."}
{"text": "And my story, my personal story, is truly evidence for the age of behavior that I'm attempting to elaborate upon here.\tდა ჩემი ამბავი, ჩემი პირადი ამბავი, იმ ქცევის ხანის ნამდვილი მტკიცებულებაა, რომელიც მინდა რომ აქ განვიხილო."}
{"text": "I was, by the way -- I'm an Essex lad, born and raised in Essex in the U.K.\tმე, სხვათაშორის... ესექსელი ვარ, ესექსში, გაერთიანებულ სამეფოში დაბადებულ გაზრდილი."}
{"text": "Anyone who's from England knows the reputation we have from Essex.\tნებისმიერი ვინც ინგლისიდანაა იცის რა რეპუტაცია გვაქვს მათ ვინც ესექსიდან ვართ."}
{"text": "But having been born in Essex, at the age of 16, I joined an organization.\tთუმცა, ესექსში დაბადებული, 16 წლის ასაკში გავწევრიანდი ორგანიზაციაში."}
{"text": "At the age of 17, I was recruiting people from Cambridge University to this organization.\t17 წლის კემბრიჯის უნივერსიტეტიდან ხალხს ვაგრვებდი ამ ორგანიზაციისთვის."}
{"text": "At the age of 19, I was on the national leadership of this organization in the U.K.\t19 წლის ასაკში ამ ორგანიზაციის გაერთიანებული სამეფოს ნაციონალურ მმართველობაში ვიყავი."}
{"text": "At the age of 21, I was co-founding this organization in Pakistan.\t21 წლის ასაკში ამ ორგანიზაციის თანადამაარსებელი ვიყავი პაკისტანში."}
{"text": "At the age of 22, I was co-founding this organization in Denmark.\t22 წლის ასაკში ამ ორგანიზაციის თანადამაარსებელი ვიყავი დანიაში."}
{"text": "By the age of 24, I found myself convicted in prison in Egypt, being blacklisted from three countries in the world for attempting to overthrow their governments, being subjected to torture in Egyptian jails and sentenced to five years as a prisoner of conscience.\t24 წლისთვის აღმოვჩნდი ეგვიპტის ციხეში, ვიყავი მსოფლიოს სამი ქვეყნის შავ სიაში, მათი მთავრობების გადატრიალების მცდელობისთვის, ვიყავი წამების მსხვერპლი ეგვიპტის ციხეებში და მომისაჯეს 5 წელი როგორც პოლიტიკურ პატიმარს."}
{"text": "Now that journey, and what took me from Essex all the way across the world -- by the way, we were laughing at democratic activists.\tმაშ, ეს მოგზურობა და რამაც ესექსიდან მსოფლიოს გავლით აქამდე მიმიყვანა... სხვათაშორის, ჩვენ დავცინოდით დემოკრატ აქტივისტებს."}
{"text": "We felt they were from the age of yesteryear.\tჩვენ მათ წარსულის გადმონაშთებად მივიჩნევდით."}
{"text": "We felt that they were out of date.\tჩვენ ისინი მოძველებულებად მიგვაჩნდა."}
{"text": "I learned how to use email from the extremist organization that I used.\tიმეილის გამოყენება ექსტრემისტულ ორგანიზაციაში ვისწავლე."}
{"text": "I learned how to effectively communicate across borders without being detected.\tვისწავლე ეფექტური კომუნიკაცია საზღვრებს მიღმა, ისე რომ ვერ გამოვეჭირე."}
{"text": "Eventually I was detected, of course, in Egypt.\tსაბოლოოდ, რა თქმა უნდა გამომიჭირეს ეგვიპტეში,"}
{"text": "But the way in which I learned to use technology to my advantage was because I was within an extremist organization that was forced to think beyond the confines of the nation-state.\tმაგრამ ის თუ როგორ ვისწავლე ტექნოლოგიის ჩემ სასარგებლოდ გამოყენება, მოხდა იმიტომ რომ მე ექსტრემისტულ ორგანიზაციაში ვიყავი, რომელიც იძულებული იყო ეაზროვნა ერ-სახელმწიფოს საზღვრების ფარგლებს გარეთ."}
{"text": "The age of behavior: where ideas and narratives were increasingly defining behavior and identity and allegiances.\tქცევის ხანა: სადაც აზრები და ნარატივები მზარდად განსაზღვრავენ ქცევას, იდენტობას და კუთვნილებას."}
{"text": "So as I said, we looked to the status quo and ridiculed it.\tმაშ, როგორც ვთქვი ჩვენ ვუყურებდით ამ სტატუს კვოს და დავცინოდით მას."}
{"text": "And it's not just Islamist extremists that did this.\tდა არა მხოლოდ ისლამისტ-ექსტრემისტები იქცეოდნენ ასე,"}
{"text": "But even if you look across the mood music in Europe of late, far-right fascism is also on the rise.\tარამედ თუ მიმოიხედავთ და შეხედავთ ბოლო დროის ევროპის განწყობებს, ულტრა-მემარჯვენე ფაშიზმი ასევე მზარდია."}
{"text": "A form of anti-Islam rhetoric is also on the rise and it's transnational.\tანტი-ისლამური რიტორიკა ასევე აღმავლობაშია და ის ტრანსნაციონალურია."}
{"text": "And the consequences that this is having is that it's affecting the political climate across Europe.\tდა ამის შედეგია ის, რომ ეს პოლიტიკურ კლიმატს ცვლის მთელ ევროპაში."}
{"text": "What's actually happening is that what were previously localized parochialisms, individual or groupings of extremists who were isolated from one another, have become interconnected in a globalized way and have thus become, or are becoming, mainstream.\tის რაც სინამდვილეში ხდება, არის რაც ადრე ლოკალური, პროვინციული ექსტრემისტი ინდივიდები, ან ჯგუფები იყვნენ, რომლებიც ერთმანეთისგან იზოლირებულები იყვნენ, ერთმანეთს გლობალურად დაუკავშირდნენ და ამგვარად გახდნენ მეინსტრიმი,"}
{"text": "Because the Internet and connection technologies are connecting them across the world.\tრადგან ინტერნეტი და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები, მათ მსოფლიოს გარშემო აკავშირებს."}
{"text": "If you look at the rise of far-right fascism across Europe of late, you will see some things that are happening that are influencing domestic politics, yet the phenomenon is transnational.\tთუ ულტრა-მემარჯვენე ფაშიზმის აღმავლობას დააკვირდებით ბოლო დროის ევროპაში, დაინახავთ მოვლენებს, რაც საშინაო პოლიტიკაზე ახდენს გავლენას, თუმცა ეს ტრანსნაციონალური მოვლენაა."}
{"text": "In certain countries, mosque minarets are being banned.\tზოგიერთ ქვეყნებში მეჩეთის მიმარეთები იკრძალება."}
{"text": "In others, headscarves are being banned.\tსხვაში თავსაბურავები იკრძალება."}
{"text": "In others, kosher and halal meat are being banned, as we speak.\tზოგში კოშერი და ჰალალი ხორცი იკრძალება, ამ დროს როცა მე გამოვდივარ."}
{"text": "And on the flip side, we have transnational Islamist extremists doing the same thing across their own societies.\tმეორეს მხრივ კი, არსებობენ ტრანსნაციონალური ისლამისტ-ექსტრემისტები, რომლებიც იგივეს აკეთებენ საკუთარ საზოგადოებებში."}
{"text": "And so they are pockets of parochialism that are being connected in a way that makes them feel like they are mainstream.\tესენი პროვინციული კერებია, რომლებიც ერთმანეთს უკავშირდება და ამით იქმნება წარმოდგენა, რომ ეს მეინსტრიმია."}
{"text": "Now that never would have been possible before.\tადრე ეს შეუძლებელი იქნებოდა."}
{"text": "They would have felt isolated, until these sorts of technologies came around and connected them in a way that made them feel part of a larger phenomenon.\tისინი იზოლირებულად იგრძნობდნენ თავს, სანამ მსგავსი ტექნოლოგიები შემოვიდოდა და დააკავშირებდა მათ ისე, რომ თავს დიდი მოვლენის ნაწილად აგრძნობინებდა."}
{"text": "Where does that leave democracy aspirants?\tრა ეშველებათ ამ დროს დემოკრატიის მომხრეებს?"}
{"text": "Well I believe they're getting left far behind.\tმგონი რომ ისინი ძალიან ჩამორჩებიან."}
{"text": "And I'll give you an example here at this stage.\tამის მაგალითს მოგიყვანთ."}
{"text": "If any of you remembers the Christmas Day bomb plot: there's a man called Anwar al-Awlaki.\tთუ რომელიმე თქვენგანს ახსოვს საშობაო ბომბის შეთქმულება: არსებობს კაცი სახელად ანვარ ალ-ავლაკი."}
{"text": "As an American citizen, ethnically a Yemeni, in hiding currently in Yemen, who inspired a Nigerian, son of the head of Nigeria's national bank.\tამერიკის მოქალაქე, ეთნიკურად იემენელი, ამჟამად იემენშია მალვაში, მან ნიგერიელი წააქეზა, ნიგერიის ეროვნული ბანკის მმართველის ვაჟი."}
{"text": "This Nigerian student studied in London, trained in Yemen, boarded a flight in Amsterdam to attack America.\tეს ნიგერიელი ლონდონში სწავლობდა, წვრთნას იემენში გადიოდა, ჩაჯდა თვითმფრინავში ამსტერდამში, რომ ამერიკაზე განეხორციელებინა შეტევა."}
{"text": "In the meanwhile, the Old mentality with a capital O, was represented by his father, the head of the Nigerian bank, warning the CIA that his own son was about to attack, and this warning fell on deaf ears.\tამ დროს \"ძველი\" მენტალობა გამოავლინა მისმა მამამ, ნიგერიული ბანკის მმართველმა, რომელმაც შეატყობინა აშშ-ს დაზვერვას, რომ მისი შვილი ამას აპირებდა და ეს გაფრთხილება არ შეისმინეს."}
{"text": "The Old mentality with a capital O, as represented by the nation-state, not yet fully into the age of behavior, not recognizing the power of transnational social movements, got left behind.\t\"ძველი\" მენტალობა, გამოავლინა ერ-სახელმწიფომ, რომელიც ჯერ კიდევ არ შესულა ქცევის ხანაში და ვერ გრძნობს ტრანსნაციონალური სოციალური მოძრაობების ძალას. ის უკან ჩამორჩა"}
{"text": "And the Christmas Day bomber almost succeeded in attacking the United States of America.\tდა შობაზე ბომბის აფეთქებით აშშ-ზე შეტევა, თითქმის წარმატებით განხორციელდა."}
{"text": "Again with the example of the far right: that we find, ironically, xenophobic nationalists are utilizing the benefits of globalization.\tასევე ულტრა-მემარჯვენეების მაგალითი: ჩვენ ვხედავთ, ქსენოფობ ნაციონალისტებს, რომლებიც გლობალიზაციით სარგებელობენ."}
{"text": "So why are they succeeding?\tმაშ რატომ აღწევენ ისინი წარმატებას?"}
{"text": "And why are democracy aspirants falling behind?\tდა რატომ ჩამორჩებიან დემოკრატიის მომხრეები?"}
{"text": "Well we need to understand the power of the social movements who understand this.\tამისთვის ჩვენ სოციალური მოძრაობების ძალა უნდა გავიაზროთ."}
{"text": "And a social movement is comprised, in my view, it's comprised of four main characteristics.\tჩემი აზრით სოციალური მოძრაობა შედგება 4 ძირითადი მახასიათებლისგან."}
{"text": "It's comprised of ideas and narratives and symbols and leaders.\tის შედგება აზრებისა და ნარატივებისგან და სიმბოლოების და ლიდერებისგან"}
{"text": "I'll talk you through one example, and that's the example that everyone here will be aware of, and that's the example of Al-Qaeda.\tერთი მაგალითი განვიხილოთ და ეს ის მაგალითია, რომელიც აქ ყველასთვის ცნობილია. ეს ალ-ქაედას მაგალითია."}
{"text": "If I asked you to think of the ideas of Al-Qaeda, that's something that comes to your mind immediately.\tთუ გკითხავთ ალ-ქაედას აზრების შესახებ, ისინი ეგრევე მოგდით თავში."}
{"text": "If I ask you to think of their narratives -- the West being at war with Islam, the need to defend Islam against the West -- these narratives, they come to your mind immediately.\tთუ მე მათ ნარატივებზე გკითხავთ, დასავლეთს ომი აქვს ისლამთან, დასავლეთისგან ისლამის დაცვაა საჭირო... ეს ნარატივები, მყისვე მოგდით თავში."}
{"text": "Incidentally, the difference between ideas and narratives: the idea is the cause that one believes in; and the narrative is the way to sell that cause -- the propaganda, if you like, of the cause.\tსხვათაშორის, სხვაობა აზრებსა და ნარატივებს შორის: აზრი არის ის რისიც ვიღაცას სჯერა და ნარატივი ამ რაღაცის გაყიდვის გზაა... ამ რაღაცის პროპაგანდა, თუ გნებავთ."}
{"text": "So the ideas and the narratives of Al-Qaeda come to your mind immediately.\tმაშ, ალ-ქაედას აზრები და ნარატივები მყისვე მოგდით თავში."}
{"text": "If I ask you to think of their symbols and their leaders, they come to your mind immediately.\tთუ მე გკითხავთ მათ სიმბოლოებზე და ლიდერებზე, ისინიც მყისვე მოგდით თავში."}
{"text": "One of their leaders was killed in Pakistan recently.\tერთ-ერთი მათი ლიდერი, ცოტა ხნის წინ მოკლეს პაკისტანში."}
{"text": "So these symbols and these leaders come to your mind immediately.\tანუ, სიმბოლოები და ლიდერები მყისვე მოგდით თავში."}
{"text": "And that's the power of social movements.\tდა ეს არის სოციალური მოძრაობების ძალა."}
{"text": "They're transnational, and they bond around these ideas and narratives and these symbols and these leaders.\tისინი ტრანსნაციონალურია და უკავშირდებიან ამ აზრების და ნარატივების, სიმბოლოების და ლიდერების გარშემო."}
{"text": "However, if I ask your minds to focus currently on Pakistan, and I ask you to think of the symbols and the leaders for democracy in Pakistan today, you'll be hard pressed to think beyond perhaps the assassination of Benazir Bhutto.\tთუმცა, თუ მე გთხოვთ კონცენტრირდეთ პაკისტანზე და გთხოვთ დაფიქრდეთ დემოკრატიის სიმბოლოებზე და ლიდერებზე პაკისტანში დღეს, თქვენ გაგიჭირდებათ ბენაზირ ფხუტოს მკვლელობაზე შორს წასვლა."}
{"text": "Which means, by definition, that particular leader no longer exists.\tრაც თავისთავად ნიშნავს, რომ კონკრეტული ლიდერი აღარ არსებობს."}
{"text": "One of the problems we're facing is, in my view, that there are no globalized, youth-led, grassroots social movements advocating for democratic culture across Muslim-majority societies.\tჩემი აზრით, ერთ-ერთი პრობლემა რასაც ვაწყდებით არის ის რომ არ არსებობს გლობალური ახალგაზრდული, სახალხო სოციალური მოძრაობები, რომლებიც დემოკრატიულ კულტურას იცავენ საზოგადოებებში მუსლიმური უმრავლესობით."}
{"text": "There is no equivalent of the Al-Qaeda, without the terrorism, for democracy across Muslim-majority societies.\tსაზოგადოებებში მუსლიმური უმრავლესობით არ არსებობს ალ-ქაედას ექვივალენტი ტერორიზმის გარეშე, დემოკრატიისთვის."}
{"text": "There are no ideas and narratives and leaders and symbols advocating the democratic culture on the ground.\tარ არსებობს აზრები, ნარატივები, ლიდერები და სიმბოლოები, რომლებიც დემოკრატიულ კულტურას იცავენ ადგილზე."}
{"text": "So that begs the next question.\tამას მივყავართ შემდეგ კითხვამდე."}
{"text": "Why is it that extremist organizations, whether of the far-right or of the Islamist extremism -- Islamism meaning those who wish to impose one version of Islam over the rest of society -- why is it that they are succeeding in organizing in a globalized way, whereas those who aspire to democratic culture are falling behind?\tრატომაა რომ ეს ექსტრემისტული ორგანიზაციები იქნება ეს ულტრა-მემარჯვენეები, თუ ისლამისტ-ექსტრემისტები... ისლამისტებში ვგულისხმობ იმათ, ვისაც ისლამის გარკვეული ვერსიის თავს მოხვევა უნდა დანარჩენი საზოგადოებისთვის... რატომაა, რომ ისინი წარმატებას აღწევენ გლობალურ ორგანიზებაში, მაშინ როცა დემოკრატიის მხარდამჭერები ჩამორჩებიან?"}
{"text": "And I believe that's for four reasons.\tმგონია რომ ეს ოთხი მიზეზის გამოა."}
{"text": "I believe, number one, it's complacency.\tჩემი აზრით, პირველი თვითკმაყოფილებაა."}
{"text": "Because those who aspire to democratic culture are in power, or have societies that are leading globalized, powerful societies, powerful countries.\tრადგან ისინი ვინც დემოკრატიულ კულტურის მხარდამჭერია ძალაუფლებაში არიან, ან ისეთი საზოგადოებებია, რომლებიც გლობალურ, ძლევამოსილ საზოგადოებებს ძლევამოსილ ქვეყნებს უდგანან სათავეში."}
{"text": "And that level of complacency means they don't feel the need to advocate for that culture.\tდა ამით თვითკმაყოფილება ნიშნავს, რომ ისინი ვერ გრძნობენ ამ კულტურის დაცვის საჭიროებას."}
{"text": "The second, I believe, is political correctness.\tმეორე, ვფიქრობ, არის პოლიტკორექტულობა."}
{"text": "That we have a hesitation in espousing the universality of democratic culture because we are associating that -- we associate believing in the universality of our values -- with extremists.\tის რომ ჩვენ ვყოყმანობთ, დემოკრატიული კულტურა უნივერსალურად მივიღოთ. რადგან ჩვენ ამას ვუკაშირებთ... ჩვენი ღირებულებების უნივერსალურად მიღებას ექსტრემიზმს ვუკავშირებთ."}
{"text": "Yet actually, whenever we talk about human rights, we do say that human rights are universal.\tარადა, როცა ადამიანის უფლებებზე ვსაუბრობთ, ჩვენ ვამბობთ, რომ ისინი უნივერსალურია."}
{"text": "But actually going out to propagate that view is associated with either neoconservativism or with Islamist extremism.\tთუმცა, ამ მსოფლმხედველობის ღიად გავრცელება ნეოკონსერვატიზმს, ან ისლამურ ექსტრემიზმს უკავშირდება."}
{"text": "To go around saying that I believe democratic culture is the best that we've arrived at as a form of political organizing is associated with extremism.\tიაროთ და იძახოთ, რომ დემოკრატიული კულტურა არის საუკეთესო რასაც მივაღწიეთ, როგორც პოლიტიკური ორგანიზების ფორმა, უკავშირდება ექსტრემიზმს."}
{"text": "And the third, democratic choice in Muslim-majority societies has been relegated to a political choice, meaning political parties in many of these societies ask people to vote for them as the democratic party, but then the other parties ask them to vote for them as the military party -- wanting to rule by military dictatorship.\tმესამე, დემოკრატიული არჩევანი ისლამური უმრავლესობის საზოგადოებებში დაყვანილია პოლიტიკური არჩევანის დონეზე. ანუ, პოლიტიკური პარტიები ბევრ ასეთ საზოგადოებაში, ხალხს სთხოვენ მათ მისცენ ხმა როგორც დემოკრატიულ პარტიას. სხვა პარტიები ითხოვენ ხმებს როგორც სამხედრო პარტია, რომელსაც სამხედრო დიქტატურით მარვთა სურს."}
{"text": "And then you have a third party saying, \"Vote for us; we'll establish a theocracy.\"\tმესამე პარტია კიდევ ამბობს, \"მოგვეცით ხმა; ჩვენ დავამყარებთ თეოკრატიას.\""}
{"text": "So democracy has become merely one political choice among many other forms of political choices available in those societies.\tანუ დემოკრატია გახდა მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკური არჩევანი მართვის სხვა ფორმებს შორის. რომლებიც ამ საზოგადოებებშია."}
{"text": "And what happens as a result of this is, when those parties are elected, and inevitably they fail, or inevitably they make political mistakes, democracy takes the blame for their political mistakes.\tამის შედეგად ხდება ის, რომ როცა ამ პარტიებს ირჩევენ და ისინი გარდაუვლად მარცხს განიცდიან, ან გარდაუვლად უშვებენ პოლიტიკურ შეცდომებს, მათ პოლიტიკურ შეცდომებში დამნაშავედ დემოკრატია აღიქმება"}
{"text": "And then people say, \"We've tried democracy. It doesn't really work.\tდა შემდეგ ხალხი ამბობს: \"ჩვენ ვცადეთ დემოკრატია."}
{"text": "Let's bring the military back again.\"\tის არ მუშაობს. მოდით, ისევ სამხედრო მმართველობა დავაბრუნოთ\""}
{"text": "And the fourth reason, I believe, is what I've labeled here on the slide as the ideology of resistance.\tდა მეოთხე მიზეზი, ჩემი აზრით, არის რასაც მე ამ სლაიდზე წინააღმდეგობის იდეოლოგია დავარქვი."}
{"text": "What I mean by that is, if the world superpower today was a communist, it would be much easier for democracy activists to use democracy activism as a form of resistance against colonialism, than it is today with the world superpower being America, occupying certain lands and also espousing democratic ideals.\tამაში იმას ვგულისხმობ, რომ თუ მსოფლიოს ზესახელმწიფო კომუნისტური იქნებოდა, დემოკრატი აქტივისტებისთვის ბევრად უფრო მარტივი იქნებოდა, დემოკრატიული აქტივიზმის გამოყენება, როგორც წინააღმდეგობის ფორმა კოლონიალიზმის საპირისპიროდ, ვიდრე დღეს, როცა მსოფლიოს ზესახელწმიფო ამერიკაა, რომელსაც რაღაც ტერიტორიები აქვს დაკავებული და ასევე დემოკრატიულ აზრებს იზიარებს."}
{"text": "So roughly these four reasons make it a lot more difficult for democratic culture to spread as a civilizational choice, not merely as a political choice.\tმაშ, ეს ოთხი მიზეზი ართულებს დემოკრატიული კულტურის გავრცელებას, როგორც ცივლიზაციური არჩევანი და არა როგორც მხოლოდ პოლიტიკური არჩევანი."}
{"text": "When talking about those reasons, let's break down certain preconceptions.\tროცა ამ ოთხ მიზეზზე ვსაუბრობთ, მოდით გავშალოთ ზოგიერთი წინასწარგაწყობა."}
{"text": "Is it just about grievances?\tარის თუ არა ამ ყველაფრის მიზეზი მხოლოდ უკმაყოფილება?"}
{"text": "Is it just about a lack of education?\tარის თუ არა ამ ყველაფრის მიზეზი მხოლოდ განათლების ნაკლებობა?"}
{"text": "Well statistically, the majority of those who join extremist organizations are highly educated.\tსტატისტიკურად მათ უმრავლესობას, ვინც ექსტრემისტულ ორგანიზაციებში გაწევრიანდა კარგი განათლება აქვს."}
{"text": "Statistically, they are educated, on average, above the education levels of Western society.\tსტატისტიკურად მათი განათლების საშუალო დონე დასავლური საზოგადოების განათლების დონეზე მაღალია."}
{"text": "Anecdotally, we can demonstrate that if poverty was the only factor, well Bin Laden is from one of the richest families in Saudi Arabia.\tგამოცდილებიდან შეგვიძლია ვთქვათ, სიღარიბე რომ იყოს ერთადერთი ფაქტორი, მაშინ ბინ ლადენი ერთ-ერთი უმდიდრესი საუდის არაბეთის ოჯახიდანაა."}
{"text": "His deputy, Ayman al-Zawahiri, was a pediatrician -- not an ill-educated man.\tმისი მოადგილე, აიმან ალ-ზაუაჰირი, პედიატრი იყო, არც ისე გაუნათლებელი."}
{"text": "International aid and development has been going on for years, but extremism in those societies, in many of those societies, has been on the rise.\tსაერთაშორისო დახმარება და განვითარება წლების მანძილზე მიმდინარეობს, მაგრამ ექსტრემიზმი ამ საზოგადოებების უმრავლესობაში აღმავლობას განიცდის."}
{"text": "And what I believe is missing is genuine grassroots activism on the ground, in addition to international aid, in addition to education, in addition to health.\tჩემი აზრით რაც გვაკლია, ჭეშმარიტი სახალხო აქტივიზმია ადგილზე, საერთაშორისო დახმარებასთან ერთად, განათლებასთან ერთად, ჯანმრთელობასთან ერთად."}
{"text": "Not exclusive to these things, but in addition to them, is propagating a genuine demand for democracy on the ground.\tარა მათ მაგივრად, არამედ მათთან ერთად დემოკრატიის ჭეშმარიტი მოთხოვნის პროპაგანდა ადგილზე."}
{"text": "And this is where I believe neoconservatism had it upside-down.\tეს არის სადაც მგონია, ნეოკონსერვატიზმი უკუღმა მუშაობს."}
{"text": "Neoconservatism had the philosophy that you go in with a supply-led approach to impose democratic values from the top down.\tნეოკონსერვატიზმის ფილოსოფია იყო, რომ მიწოდებაა წამყვანი, ანუ დემოკრატიული ღირებულებების ზემოდან თავს მოხვევა."}
{"text": "Whereas Islamists and far-right organizations, for decades, have been building demand for their ideology on the grassroots.\tმაშინ როცა ისლამისტი და ულტრა-მემარჯვენე ორგანიზაციები, ათწლეულებია მათ იდეოლოგიაზე მოთხოვნას სახალხო მოძრაობაზე აგებენ."}
{"text": "They've been building civilizational demand for their values on the grassroots, and we've been seeing those societies slowly transition to societies that are increasingly asking for a form of Islamism.\tისინი მათ ღირებულებებზე ცივილიზაციურ მოთხოვნას აგებენ სახლახო მოძრაობაზე და ჩვენ ვხედავთ, რომ ეს საზოგადოებები გარდაიქმნებიან საზოგადოებებად, რომლებიც მზარდად ითხოვენ ისლამიზმის ფორმებს."}
{"text": "Mass movements in Pakistan have been represented after the Arab uprisings mainly by organizations claiming for some form of theocracy, rather than for a democratic uprising.\tარაბული ამბოხებების შემდეგ პაკისტანში მასობრივი მოძრაობები გამოჩნდა, ძირითადად იმ ორგანიზაციებისგან, რომლებიც დემოკრატიის ნაცვლად, თეოკრატიის რომელიღაც ფორმას ითხოვენ."}
{"text": "Because since pre-partition, they've been building demand for their ideology on the ground.\tრადგან დაყოფის შემდეგ, ისინი ადგილზე აგებდნენ მოთხოვნას მათ იდეოლოგიაზე."}
{"text": "And what's needed is a genuine transnational youth-led movement that works to actively advocate for the democratic culture -- which is necessarily more than just elections.\tსაჭიროა ჭეშმარიტი ტრანსნაციონალური ახალგაზრდული მოძრაობა, რომელიც აქტიურად იცავს დემოკრატიულ კულტურას, რაც აუცილებლად უფრო მეტია, ვიდრე მხოლოდ არჩევნები. მაგრამ სიტყვის თავისუფლების გარეშე"}
{"text": "But without freedom of speech, you can't have free and fair elections.\tვერ გექნებათ თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნები."}
{"text": "Without human rights, you don't have the protection granted to you to campaign.\tადამიანის უფლებების გარეშე, არ გაქვთ დაცვა კამპანიის ჩატარებისთვის."}
{"text": "Without freedom of belief, you don't have the right to join organizations.\tრწმენის თავისუფლების გარეშე, არ გაქვთ ორგანზაციებში გაწევრიანების უფლება."}
{"text": "So what's needed is those organizations on the ground advocating for the democratic culture itself to create the demand on the ground for this culture.\tამიტომ საჭიროა ორგანიზაციები ადგილზე, რომლებიც იცავენ თავად დემოკრატიულ კულტურას, იმისთვის რომ ადგილზე შექმნან ამ კულტურაზე მოთხოვნა."}
{"text": "What that will do is avoid the problem I was talking about earlier, where currently we have political parties presenting democracy as merely a political choice in those societies alongside other choices such as military rule and theocracy.\tეს თავიდან აგვაცილებს იმ პრობლემას, რომელზეც ზემოთ გითხარით, როცა ამჟამად პოლიტიკური პარტიები დემოკრატიას სთავაობენ როგორც მხოლოდ პოლიტიკურ არჩევანს იმ საზოგადოებებში, სხვა არჩევანთან ერთად, როგორებიცაა სამხედრო მმართველობა და თეოკრატია."}
{"text": "Whereas if we start building this demand on the ground on a civilizational level, rather than merely on a political level, a level above politics -- movements that are not political parties, but are rather creating this civilizational demand for this democratic culture.\tმაშინ როცა, თუ ამ მოთხოვნის აგებას ადგილზე დავიწყებთ, მხოლოდ პოლიტიკურის ნაცვლად, ცივილიზაციის დონეზე... პოლიტიკაზე უფრო მაღალ დონეზე... მოძრაობები, რომლებიც არ არიან პოლიტიკური პარტიები, არამედ ქმნიან ამ ცივილიზაციურ მოთხოვნას დემოკრატიული კულტურისთვის,"}
{"text": "What we'll have in the end is this ideal that you see on the slide here -- the ideal that people should vote in an existing democracy, not for a democracy.\tრასაც ბოლოს მივიღებთ არის ეს იდეალი, რომელსაც სლაიდზე ხედავთ... იდეალს, რომ ხალხმა ხმა უნდა მისცეს არსებული დემოკრატიის პირობებში, და არა დემოკრატიას."}
{"text": "But to get to that stage, where democracy builds the fabric of society and the political choices within that fabric, but are certainly not theocratic and military dictatorship -- i.e. you're voting in a democracy, in an existing democracy, and that democracy is not merely one of the choices at the ballot box.\tამ ეტაპზე მისასვლელად, როცა დემოკრატია შეადგენს საზოგადოების ქსოვილს და პოლიტკური არჩევანი ამ ქსოვილში ხდება, მემარცხენე, ან მემარჯვენე, მაგრამ ის ნამდვილად არ არის თეოკრატია და სამხედრო დიქტატურა. ანუ, თქვენ ხმას აძლევთ დემოკრატიის პირობებში, უკვე არსებულ დემოკრატიაში და რომ დემოკრატია არაა მხოლოდ ერთ-ერთი პოლიტიკური არჩევანი საარჩევნო ბიულეტენში."}
{"text": "To get to that stage, we genuinely need to start building demand in those societies on the ground.\tამ ეტაპზე მისასვლელად, ჩვენ ნამდვილად უნდა დავიწყოთ მოთხოვნის აგება იმ საზოგადოებებში ადგილებზე."}
{"text": "Now to conclude, how does that happen?\tრომ დავასრულოთ, როგორ ხდება ეს?"}
{"text": "Well, Egypt is a good starting point.\tეგვიპტე კარგი იქნებოდა დასაწყისისთვის."}
{"text": "The Arab uprisings have demonstrated that this is already beginning.\tარაბულმა ამბოხებებმა დაგვანახა, რომ ეს უკვე იწყება."}
{"text": "But what happened in the Arab uprisings and what happened in Egypt was particularly cathartic for me.\tმაგრამ რაც არაბულ ამბოხებებზე და ეგვიპტეში მოხდა, კათარზისი იყო განსაკუთრებით ჩემთვის."}
{"text": "What happened there was a political coalition gathered together for a political goal, and that was to remove the leader.\tშედგა პოლიტიკური კოალიცია, რომელიც გაერთიანდა პოლიტიკური მიზნის გარშემო, ლიდერის გადასაყენებლად."}
{"text": "We need to move one step beyond that now.\tჩვენ ახლა ამაზე უფრო შორს წასვლა გვჭირდება."}
{"text": "We need to see how we can help those societies move from political coalitions, loosely based political coalitions, to civilizational coalitions that are working for the ideals and narratives of the democratic culture on the ground.\tჩვენ უნდა ვნახოთ როგორ შევძლებთ ამ საზოგადოებებს დავეხმაოთ პოლიტიკური კოალიციებიდან, სუსტ ფუნდამენტიანი პოლიტიკური კოალიციებიდან, ცივილიზაციურ კოალიციებად გადაიქცნენ, რომლებიც მუშაობენ აზრებზე და ნარატივებზე, დემოკრატიული კულტურისთვის ადგილზე."}
{"text": "Because it's not enough to remove a leader or ruler or dictator.\tვინაიდან ლიდერის, მმართველის ან დიქტატორის გადაყენება საკმარისი არაა."}
{"text": "That doesn't guarantee that what comes next will be a society built on democratic values.\tეს არ იძლევა იმის გარანტიას, რომ რაც შემდეგ იქნება, იქნება დემოკრატიულ ღირებულებებზე აგებული საზოგადოება."}
{"text": "But generally, the trends that start in Egypt have historically spread across the MENA region, the Middle East and North Africa region.\tზოგადად კი, ტენდენცია რომელიც ეგვიპტეში დაიწყო ისტორიულად გავრცელდა \"მენა\"-ს რეგიონზე, ახლო აღმოსავლეთის და ჩრდილოეთ აფრიკის რეგიონებზე."}
{"text": "So when Arab socialism started in Egypt, it spread across the region.\tროცა არაბული სოციალიზმი დაიწყო ეგვიპტეში, ის გავრცელდა რეგიონში."}
{"text": "In the '80s and '90s when Islamism started in the region, it spread across the MENA region as a whole.\t80-იანებში და 90-იანებში, როცა ისლამიზმი დაიწყო რეგიონში, ის გავრცელდა მთელ \"მენა\"-ს რეგიონზე"}
{"text": "And the aspiration that we have at the moment -- as young Arabs are proving today and instantly rebranding themselves as being prepared to die for more than just terrorism -- is that there is a chance that democratic culture can start in the region and spread across to the rest of the countries that are surrounding that.\tდა მისწრაფება, რომელიც ამ მომენტში გვაქვს... როგორც ახალგაზრდა არაბები ადასტურებენ დღეს და მყისვე ახდენენ საკუთარი თავის გარდაქმნას, რომ მზად არიან მოკვდნენ რაღაც ტერორიზმზე უფრო მეტისთვის... არის ის, რომ არსებობს შანსი, რომ დემოკრატიული კულტურა შეიძლება დაიწყოს რეგიონში და გავრცელდეს სხვა გარშემო მყოფ ქვეყნებში."}
{"text": "But that will require helping these societies transition from having merely political coalitions to building genuinely grassroots-based social movements that advocate for the democratic culture.\tმაგრამ ამას დახმარება დასჭირდება, რომ საზოგადოებების ტრანსფორმაცია მოხდეს, მხოლოდ პოლიტიკური კოალიციებიდან ჭეშმარიტ სახალხო სოციალური მოძრაობების მშენებლობად, რომლებიც დემოკრატიულ კულტურას იცავს."}
{"text": "And we've made a start for that in Pakistan with a movement called Khudi, where we are working on the ground to encourage the youth to create genuine buy-in for the democratic culture.\tჩვენ ეს დავიწყეთ პაკისტანში, მოძრაობით სახელად \"ხუდი\", სადაც ჩვენ ვმუშაობთ ადგილზე ახალგაზრდების წასახალისებლად, რომ შექმნან ჭეშმარიტი მოთხოვნა დემოკრატიულ კულტურაზე."}
{"text": "And it's with that thought that I'll end.\tამ მოსაზრებით დავასრულებ."}
{"text": "And my time is up, and thank you for your time.\tჩემი დრო ამოიწურა და მადლობა, რომ დრო დამითმეთ"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "It is a dream of mankind to fly like a bird.\tეს კაცობრიობის ოცნებაა ჩიტივით ფრენა"}
{"text": "Birds are very agile.\tფრინველები ძალიან მოძრავები არიან"}
{"text": "They fly, not with rotating components, so they fly only by flapping their wings.\tისინი ფრენენ, არა მბრუნავი კომპონენტებით, არამედ მხოლოდ მათი ფრთების რხევით."}
{"text": "So we looked at the birds, and we tried to make a model that is powerful, ultralight, and it must have excellent aerodynamic qualities that would fly by its own and only by flapping its wings.\tჩვენ ვაკვირდებოდით ფრინველებს, და ვცადეთ შეგვექმნა მოდელი ეს უნდა იყოს ძლიერი, ზე მსუბუქი, და მას უნდა ქონდეს ჩინებული აეროდინამიკური მახასიათებლები რომელიც თავისით იფრენს მხოლოდ ფრთების რხევით."}
{"text": "So what would be better than to use the herring gull, in its freedom, circling and swooping over the sea, and to use this as a role model?\tრა იქნება უკეთესი გამოსაყენებლად თუარა ზღვის თავზე მონავარდე თოლია. ჩვენ თოლია გამოვიყენეთ მოდელად."}
{"text": "So we bring a team together.\tმოკლედ ჩვენ შევიკრიბეთ გუნდი."}
{"text": "There are generalists and also specialists in the field of aerodynamics, in the field of building gliders.\tაქ არიან სხვადასხვა პროფესიის მქონე ადამიანები, სპეციალისტები აეროდინამიკის სფეროდან პლანერების დამპროექტებლები."}
{"text": "And the task was to build an ultralight indoor-flying model that is able to fly over your heads.\tამოცანა იყო შექმნილიყო ზემსუბუქი ოთახის მფრინავი მოდელი რომელსაც შეუძლია იფრინოს თქვენს თავებს ზემოთ."}
{"text": "So be careful later on.\tასე რომ ფრთხილად იყავით მოგვიანებით"}
{"text": "(Laughter) And this was one issue: to build it that lightweight that no one would be hurt if it fell down.\tდა ეს იყო ერთი ამოცანა: შექმნილიყო ულტრა მსუბუქი აპარატი რომელიც არავის დააშავებდა თუ ჩამოვარდებოდა"}
{"text": "So why do we do all this?\tმოკლედ რატომ გავაკეთეთ ეს ყველაფერი?"}
{"text": "We are a company in the field of automation, and we'd like to do very lightweight structures because that's energy efficient, and we'd like to learn more about pneumatics and air flow phenomena.\tჩვენ ვართ კომპანია, ავტომატიზაციის სფეროში. და ჩვენ გვინდა ძალიან მსუბუქი სტრუქტურების კეთება ენერგო ეფექტურობის გამო. ჩვენ გვსურს ვიცოდეთ მეტი პნევმატიკისა და ჰაერის ნაკადის ფენომენზე."}
{"text": "So I now would like you to put your seat belts on and put your hats on.\tახლა მე მინდა რომ თქვენ შეიკრათ უსაფრთხოების ღვედები და დაიხუროთ თქვენი ქუდები"}
{"text": "So maybe we'll try it once -- to fly a SmartBird.\tშეიძლება ჩვენ ერთხელ ვცადოთ SmartBird-ის გაფრენა"}
{"text": "Thank you.\tმადლობთ"}
{"text": "(Applause) (Cheers) (Applause) (Applause ends) (Applause) So we can now look at the SmartBird.\t(აპლოდისმენტები) (აპლოდისმენტები) (აპლოდისმენტები) ჩვენ შეგვიძლია ჩავიხედოთ SmartBird-ში"}
{"text": "So here is one without a skin.\tაქ არის ის ტყავის გარეშე."}
{"text": "We have a wingspan of about two meters.\tჩვენ გვაქვს ფრთების შლილი ორი მეტრი."}
{"text": "The length is one meter and six, and the weight is only 450 grams.\tსიგრძე არის ერთი და ექვსი მეტრი. და წონა არის მხოლოდ 450 გრამი."}
{"text": "And it is all out of carbon fiber.\tდა ეს ყველაფერი ნახშირბადის ბოჭკოთია დამზადებული."}
{"text": "In the middle we have a motor, and we also have a gear in it, and we use the gear to transfer the circulation of the motor.\tშუაში ჩვენ გვაქვს მოტორი, და ასევე ჩვენ გვაქვს გადაცემის მექანიზმი ჩვენ ვიყენებთ მექანიზმს რათა მოტორის ცირკულაცია გადავცეთ ფრთებს."}
{"text": "So within the motor, we have three Hall sensors, so we know exactly where the wing is.\tმოტორში ჩვენ გვაქვს სამი დამაკავშირებელი სენსორი ჩვენ ვიცით ზუსტად სად არის ფრთა."}
{"text": "And if we now beat up and down -- (Mechanical sounds) We have the possibility to fly like a bird.\tდა თუ ჩვენ ახლა ვაკონტროლებთ ზემოთ და ქვემოთ გვაქვს შესაძლებლობა ვიფრინოთ როგორც ფრინველმა."}
{"text": "So if you go down, you have the large area of propulsion, and if you go up, the wings are not that large, and it is easier to get up.\tთუ ჩახვალთ ქვემოთ თქვენ გაქვთ ფართო არეალი ბიძგისთვის და თუ ახვალთ მაღლა, ფრთები არაა ასეთი ფართო, და ადვილი მაღლა აწევა,"}
{"text": "So, the next thing we did, or the challenges we did, was to coordinate this movement.\tშემდეგი რაც ჩვენ გავაკეთეთ, ან რა გამოწვევებივ გადავლახეთ იყო ამ მოძრაობის კორდინირება."}
{"text": "We have to turn it, go up and go down.\tჩვენ უნდა აგვემოძრავებინა ის მაღლა და დაბლა."}
{"text": "We have a split wing.\tჩვენ გვაქვს დანაწევრებული ფრთა"}
{"text": "With the split wing, we get the lift at the upper wing, and we get the propulsion at the lower wing.\tდანაწევრებული ფრთით ჩვენ ვწევთ ზემო ფრთას, და ვაძლევთ ბიძგს ქვემო ფრთას."}
{"text": "Also, we see how we measure the aerodynamic efficiency.\tაქ ჩვენ ვხედავთ როგორ ვზომავთ ჩვენ აეროდინამიკურ ეფექტურობას"}
{"text": "We had knowledge about the electromechanical efficiency and then we can calculate the aerodynamic efficiency.\tჩვენ გვაქვს ცოდნა ელექტრომექანიკურ ეფექტურობაზე და შემდეგ ჩვენ შეგვიძლია გამოვთვალოთ აეროდინამიკური ეფექტურობა."}
{"text": "So therefore, it rises up from passive torsion to active torsion, from 30 percent up to 80 percent.\tამიტომ ის იზრდება პასიური გრეხიდან აქტიურ გრეხამდე 30 პროცენტიდან 80 პროცენტამდე"}
{"text": "Next thing we have to do, we have to control and regulate the whole structure.\tშემდეგი რაც უნდა გავაკეთოთ ჩვენ უნდა გავაკონტროლოთ და დავარეგულიროთ მთელი სტრუქტურა."}
{"text": "Only if you control and regulate it, you will get that aerodynamic efficiency.\tმხოლოდ მაშინ თუ აკონტროლებ და არეგულირებ მას მიიღებ აეროდინამიკურ ეფექტურობას."}
{"text": "So the overall consumption of energy is about 25 watts at takeoff and 16 to 18 watts in flight.\tენერგიის საერთო მოხმარება არის დაახლოებით 25 ვატი აფრენისას და 16 - 18 ვატი ფრენისას."}
{"text": "Thank you.\tმადლობთ"}
{"text": "(Applause) Bruno Giussani: Markus, we should fly it once more.\t(აპლოდისმენტები) ბრუნო გიუსანი: მარკუს მე ვფიქრობ კიდევ ერთხელ უნდა გავაფრინოთ იგი."}
{"text": "Markus Fischer: Yeah, sure.\tმარკუს ფიშერი: დიახ უეჭველად"}
{"text": "(Audience) Yeah!\t(სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) (Gasps) (Cheers) (Applause)\t(შეძახილები) (მოწონების შეძახილები) (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm going to talk today about the pleasures of everyday life.\tმე დღეს გესაუბრებით ყოველდღიური ცხოვრების სიამოვნებებზე,"}
{"text": "But I want to begin with a story of an unusual and terrible man.\tმაგრამ მინდა ერთ უჩვეულო და საშინელ პიროვნებაზე ამბით დავიწყო."}
{"text": "This is Hermann Goering.\tეს ჰერმან გერინგია."}
{"text": "Goering was Hitler's second in command in World War II, his designated successor.\tგერინგი მეორე კაცი იყო ჰიტლერის შემდეგ, მეორე მსოფლიო ომის დროს. ის მისი გამოკვეთლი მემკვიდრე იყო"}
{"text": "And like Hitler, Goering fancied himself a collector of art.\tდა როგორც ჰიტლერი, გერინგიც ხელოვნების კოლექციონერი იყო."}
{"text": "He went through Europe, through World War II, stealing, extorting and occasionally buying various paintings for his collection.\tმეორე მსოფლიო ომის დროს, ის ევროპაში დადიოდა, იპარავდა, სძალავდა და ზოგჯერ ყიდულობდა სხვადასხვა ნახატებს საკუთარი კოლექციისთვის."}
{"text": "And what he really wanted was something by Vermeer.\tყველაზე ძალიან, მას ვერმეერის რომელიმე ნამუშევარი უნდოდა."}
{"text": "Hitler had two of them, and he didn't have any.\tჰიტლერს მისი ორი ნამუშევარი ჰქონდა, მას კი არცერთი."}
{"text": "So he finally found an art dealer, a Dutch art dealer named Han van Meegeren, who sold him a wonderful Vermeer for the cost of what would now be 10 million dollars.\tსაბოლოოდ მან ხელოვნებით მოვაჭრე იპოვა. ჰოლანდიელი ჰან ვან მეეგერენი, რომელმაც მას შესანიშნავი ვერმეერის ნახატი მიჰყიდა, ახლანდელი 10 მილიონი დოლარის შესაბამის თანხად."}
{"text": "And it was his favorite artwork ever.\tეს მისი ყველაზე საყვარელი ხელოვნების ნიმუში იყო."}
{"text": "World War II came to an end, and Goering was captured, tried at Nuremberg and ultimately sentenced to death.\tმეორე მსოფლიო ომი დასრულდა და გერინგი აიყვანეს, ნიურნბერგში გაასამართლეს და საბოლოოდ სიკვდილი მიუსაჯეს."}
{"text": "Then the Allied forces went through his collections and found the paintings and went after the people who sold it to him.\tმოკავშირეთა ძალებმა მოიძიეს კოლექცია და იპოვეს ნახატები; შემდეგ მოიძიეს ხალხი, ვინც მას ისინი მიჰყიდა"}
{"text": "And at some point the Dutch police came into Amsterdam and arrested Van Meegeren.\tდა რაღაც ეტაპზე ჰოლანდიურმა პოლიციამ ამსტერდამში ვან მეეგერენი დააკავა."}
{"text": "Van Meegeren was charged with the crime of treason, which is itself punishable by death.\tვან მეეგერენს ბრალად ღალატი ედებოდა, რაც ასევე სიკვდილით დასჯადი იყო."}
{"text": "Six weeks into his prison sentence, van Meegeren confessed.\tმისი დაკავებიდან 6 კვირის შემდეგ, ვან მეეგერენმა აღიარა,"}
{"text": "But he didn't confess to treason.\tმაგრამ არა ღალატი."}
{"text": "He said, \"I did not sell a great masterpiece to that Nazi.\tმან თქვა: \"მე ნაცისტისთვის ხელოვნების ნიმუში არ მიმიყიდია."}
{"text": "I painted it myself; I'm a forger.\"\tის მე თვითონ დავხატე, მე გამყალბებელი ვარ.\""}
{"text": "Now nobody believed him.\tმას არავინ დაუჯერა."}
{"text": "And he said, \"I'll prove it.\tმან თქვა: \"დავამტკიცებ."}
{"text": "Bring me a canvas and some paint, and I will paint a Vermeer much better than I sold that disgusting Nazi.\tმომიტანეთ ტილო და საღებავები და ვერმეერს ბევრად უკეთ დავხატავ, ვიდრე ის, რომელიც იმ საზიზღარ ნაცისტს მივყიდე."}
{"text": "I also need alcohol and morphine, because it's the only way I can work.\"\tმე ასევე ალკოჰოლი და მორფინი მჭიდება. ეს ჩემთვის მუშაობის ერთადერთი საშუალებაა."}
{"text": "(Laughter) So they brought him in.\t(სიცილი) მისი შემოთავაზება დააკმაყოფილეს"}
{"text": "He painted a beautiful Vermeer.\tდა მან მშვენიერი ვერმეერი დახატა."}
{"text": "And then the charges of treason were dropped.\tამის შემდეგ მას ღალატის ბრალდება მოეხსნა"}
{"text": "He had a lesser charge of forgery, got a year sentence and died a hero to the Dutch people.\tდა მხოლოდ თაღლითობა დაბრალდა. 1 წელი მიესაჯა და ჰოლანდიელი ხალხის გმირად მოკვდა."}
{"text": "There's a lot more to be said about van Meegeren, but I want to turn now to Goering, who's pictured here being interrogated at Nuremberg.\tვან მეეგერენზე მეტის მოყოლა შეიძლება, მაგრამ მინდა გერინგს მივუბრუნდე, რომელიც აქ ნიურნბერგში დაკითხვის დროს არის გამოსახული."}
{"text": "Now Goering was, by all accounts, a terrible man.\tგერინგი ცნობების თანახმად, საშინელი კაცი იყო."}
{"text": "Even for a Nazi, he was a terrible man.\tნაცისტობის კვალობაზეც კი, საშინელი კაცი იყო."}
{"text": "His American interrogators described him as an amicable psychopath.\tმისი ამერიკელი დამკითხავები მას აღწერდნენ, როგორც მეგობრულ ფსიქოპათს,"}
{"text": "But you could feel sympathy for the reaction he had when he was told that his favorite painting was actually a forgery.\tმაგრამ მის მიმართ სიმპათიით განიმსჭვალებოდით, მისი რეაქცია რომ გენახათ, როცა მას უთხრეს რომ მისი საყვარელი ნახატი, სინამდვილეში ყალბი იყო."}
{"text": "According to his biographer, \"He looked as if for the first time he had discovered there was evil in the world.\"\tმისი ბიოგრაფის თანახმად. \"ის ისე გამოიყურებოდა, თითქოს პირველად აღმოაჩინა, რომ სამყაროში ბოროტება არსებობს.\""}
{"text": "(Laughter) And he killed himself soon afterwards.\t(სიცილი) ამის შემდეგ, მალევე მან თავი მოიკლა."}
{"text": "He had discovered after all that the painting he thought was this was actually that.\tმან აღმოაჩინა, რომ ნახატი რომელიც ასეთი ეგონა, სინამდვილეში ასეთი იყო."}
{"text": "It looked the same, but it had a different origin, it was a different artwork.\tისინი მსგავსად გამოიყურებიან, მაგრამ სხვადასხვა წარმომავლობა აქვთ."}
{"text": "It wasn't just him who was in for a shock.\tმხოლოდ ის არ იყო ამით გაკვირვებული."}
{"text": "Once van Meegeren was on trial, he couldn't stop talking.\tერთხელ, ვან მეეგერენმა საკუთარ სასამართლოზე გაუჩერებლივ ლაპარაკისას,"}
{"text": "And he boasted about all the great masterpieces that he himself had painted that were attributed to other artists.\tწაიტრაბახა იმ დიდებული ნაშრომებით, რომელიც თვითონ დახატა და რომლებსაც სხვა მხატვრებს მიაწერდნენ."}
{"text": "In particular, \"The Supper at Emmaus\" which was viewed as Vermeer's finest masterpiece, his best work -- people would come [from] all over the world to see it -- was actually a forgery.\tმაგალითად: \"ვახშამი ემაუსში\", რომელიც ვერმეერის საუკეთესო ნაშრომად მიიჩნეოდა. მთელი მსოფლიოდან მოდიოდნენ მის სანახავად. ის კი ყალბი იყო."}
{"text": "It was not that painting, but that painting.\tის არა ეს ნახატი, არამედ აი ეს ნახატი იყო."}
{"text": "And when that was discovered, it lost all its value and was taken away from the museum.\tროცა ეს აღმოაჩინეს. ამ ნახატმა მთელი ფასი დაკარგა და გატანილ იქნა მუზეუმიდან."}
{"text": "Why does this matter?\tრატომ აქვს ამას მნიშვნელობა?"}
{"text": "I'm a psychologists -- why do origins matter so much?\tმე ფსიქოლოგი ვარ... რატომ აქვს წარმომავლობას ამხელა მნიშვნელობა?"}
{"text": "Why do we respond so much to our knowledge of where something comes from?\tრატომ ვრეაგირებთ ასე ძალიან, რამის წარმომავლობის შესახებ ინფორმაციაზე?"}
{"text": "Well there's an answer that many people would give.\tამაზე პასუხი ბევრს ექნება."}
{"text": "Many sociologists like Veblen and Wolfe would argue that the reason why we take origins so seriously is because we're snobs, because we're focused on status.\tბევრი ვებლენის და ვოლფესნაირი სოციოლოგი იტყოდა, რომ ჩვენთვის მნიშვნელოვანია წარმომავლობა, რადგან სნობები ვართ, სტატუსი გვაღელვებს."}
{"text": "Among other things, if you want to show off how rich you are, how powerful you are, it's always better to own an original than a forgery because there's always going to be fewer originals than forgeries.\tთუ გინდათ რომ წაიტრაბახოთ, თუ როგორი მდიდარი და ძლევამოსილი ხართ, უმჯობესია ორიგინალს ფლობდეთ, ვიდრე ყალბს. რადგან ორიგინალი ყოველთვის უფრო ცოტაა, ვიდრე ყალბი."}
{"text": "I don't doubt that that plays some role, but what I want to convince you of today is that there's something else going on.\tეჭვი არ მეპარება, რომ ეს გარკვეულ როლს ასრულებს, მაგრამ დღეს მინდა დაგარწმუნოთ, რომ ამასთან ერთად სხვა ფაქტორიც არსებობს."}
{"text": "I want to convince you that humans are, to some extent, natural born essentialists.\tმინდა დაგარწმუნოთ, რომ ადამიანები რაღაც დონეზე ბუნებრივი ესენციალისტები არიან."}
{"text": "What I mean by this is we don't just respond to things as we see them, or feel them, or hear them.\tვგულისხმობ, რომ ჩვენ რაღაცეებზე არა მხოლოდ იმის შესაბამისად ვრეაგირებთ, როგორც ვხედავთ, ვგრძნობთ, ან გვესმის,"}
{"text": "Rather, our response is conditioned on our beliefs, about what they really are, what they came from, what they're made of, what their hidden nature is.\tარამედ ჩვენი რეაქცია განპირობებულია ჩვენი წარმოდგენებით იმაზე, თუ რა არის ის სინამდვილეში, საიდან მოდის, რისგან არის, რა არის მისი ფარული ბუნება."}
{"text": "I want to suggest that this is true, not just for how we think about things, but how we react to things.\tვთვლი რომ ეს ასეა, არა მხოლოდ რამეზე ფიქრის შემთხვევაში, არამედ მასზე რეაქციის დროსაც."}
{"text": "So I want to suggest that pleasure is deep -- and that this isn't true just for higher level pleasures like art, but even the most seemingly simple pleasures are affected by our beliefs about hidden essences.\tმინდა ვთქვა რომ სიამოვნება ღრმაა და არა მხოლოდ ისეთი მაღალი დონის სიამოვნებისთვის, როგორიც ხელოვნებაა, არამედ უმარტივესი სიამოვნების სახეებიც იცვლება, ფარულ არსზე ჩვენი წარმოდგენების მიხედვით."}
{"text": "So take food.\tმაგალითად საჭმელი."}
{"text": "Would you eat this?\tშეჭამდით ამას?"}
{"text": "Well, a good answer is, \"It depends. What is it?\"\tსწორი პასუხია: \"გააჩნია რა არის\""}
{"text": "Some of you would eat it if it's pork, but not beef.\tზოგი თქვენგანი შეჭამდა თუ ეს ღორის ხორცია და არა ძროხის."}
{"text": "Some of you would eat it if it's beef, but not pork.\tზოგი შეჭამდა თუ ეს ძროხაა და არა ღორი."}
{"text": "Few of you would eat it if it's a rat or a human.\tცოტა თქვენგანი შეჭამდა ვირთხა რომ იყოს, ან ადამიანი."}
{"text": "Some of you would eat it only if it's a strangely colored piece of tofu.\tზოგი მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეჭამდა თუ ეს უცნაურად შეფერილი ტოფუა."}
{"text": "That's not so surprising.\tეს არც ისე გასაკვირია."}
{"text": "But what's more interesting is how it tastes to you will depend critically on what you think you're eating.\tუფრო საინტერესო ის არის, რომ მისი გემო დიდად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რას ფიქრობთ როცა მას ჭამთ."}
{"text": "So one demonstration of this was done with young children.\tამ ფაქტის დემონსტრირება ბავშვებზე მოხდა."}
{"text": "How do you make children not just be more likely to eat carrots and drink milk, but to get more pleasure from eating carrots and drinking milk -- to think they taste better?\tროგორ ვაჭამოთ ბავშვებს არა მხოლოდ უფრო მარტივად სტაფილო და დავალევინოთ რძე, არამედ მეტი სიამოვნებაც მივაღებინოთ ამით. უნდა ვაფიქრებინოთ, რომ ისინი უფრო გემრიელია."}
{"text": "It's simple, you tell them they're from McDonald's.\tმარტივია. თქვენ მათ ეუბნებით, რომ ისინი მაკდონალდსისაა."}
{"text": "They believe McDonald's food is tastier, and it leads them to experience it as tastier.\tმათ იციან, რომ მაკდონალდსის საჭმელი გემრიელია და ამიტომ ბავშვები მათ უფრო გემრიელად აღიქვამენ."}
{"text": "How do you get adults to really enjoy wine?\tროგორ უნდა მიაღებინოთ ზრდასრულებს ღვინისგან მეტი სიამოვნება"}
{"text": "It's very simple: pour it from an expensive bottle.\tძალიან მარტივად: ჩამოუსხით ძვირიანი ბოთლიდან."}
{"text": "There are now dozens, perhaps hundreds of studies showing that if you believe you're drinking the expensive stuff, it tastes better to you.\tარსებობს ათეულობით, შეიძლება ასეულობით კვლევა, რომელიც აჩვენებს, რომ როცა ფიქრობთ რომ ძვირიან რამეს სვამთ, ის უფრო გემრიელი გეჩვენებათ."}
{"text": "This was recently done with a neuroscientific twist.\tახლახანს იგივე ნეირომეცნიერული ხერხებით იქნა გაკეთებული."}
{"text": "They get people into a fMRI scanner, and while they're lying there, through a tube, they get to sip wine.\tფუნქციური მაგნიტური რეზონანსის გრაფიკის სკანერზე მიერთებული ადამიანები, ღვინოს მილიდან წრუპავენ."}
{"text": "In front of them on a screen is information about the wine.\tეკრანზე ისინი ღვინოს შესახებ ინფორმაციას ხედავენ."}
{"text": "Everybody, of course, drinks exactly the same wine.\tრა თქმა უნდა ყველა ერთნაირ ღვინოს სვამს,"}
{"text": "But if you believe you're drinking expensive stuff, parts of the brain associated with pleasure and reward light up like a Christmas tree.\tმაგრამ თუ ფიქრობთ რომ ძვირიანს სვამთ, ტვინის სიამოვნებასთან და ჯილდოსთან დაკავშირებული ნაწილები, ნაძვის ხესავით ანათებს."}
{"text": "It's not just that you say it's more pleasurable, you say you like it more, you really experience it in a different way.\tთქვენ არა მხოლოდ ამბობთ, რომ გსიამოვნებთ, ან უფრო მოგწონთ, თქვენ მართლაც განსხვავებულად აღიქვამთ მას."}
{"text": "Or take sex.\tან ავიღოთ სექსი."}
{"text": "These are stimuli I've used in some of my studies.\tეს არის სტიმულატორები. რომლებიც ზოგიერთ ჩემ კვლევაში გამოვიყენე"}
{"text": "And if you simply show people these pictures, they'll say these are fairly attractive people.\tდა თუ ადამიანებს ამ სურათებს აჩვენებთ, ისინი გეტყვიან, რომ ეს საკმაოდ მიმზიდველი ადამიანებია"}
{"text": "But how attractive you find them, how sexually or romantically moved you are by them, rests critically on who you think you're looking at.\tთუმცა რამდენად მიმზიდველია ისინი თქვენთვის, რამდენად სექსუალურად, ან რომანტიულად გაღელვებენ, იმაზეა დამოკიდებული, თუ ვის ფიქრობთ რომ უყურებთ."}
{"text": "You probably think the picture on the left is male, the one on the right is female.\tალბათ ფიქრობთ რომ მარცხენა მამაკაცია, მარჯვენა კი ქალი."}
{"text": "If that belief turns out to be mistaken, it will make a difference.\tთუ ეს შეცდომა აღმოჩნდა, ეს ყველაფერს შეცვლის."}
{"text": "(Laughter) It will make a difference if they turn out to be much younger or much older than you think they are.\t(სიცილი) დამოკიდებულება შეიცვლება თუ ისინი ბევრად ახალგაზრდები, ან ბევრად მოხუცები აღმოჩნდებიან ვიდრე თქვენ გეგონათ."}
{"text": "It will make a difference if you were to discover that the person you're looking at with lust is actually a disguised version of your son or daughter, your mother or father.\tასევე შეიცვლება, თუ გაიგებთ, რომ ადამიანი რომელსაც ვნებით უყურებთ, სინამდვილეში თქვენი შენიღბული შვილია, ან დედა, ან მამა."}
{"text": "Knowing somebody's your kin typically kills the libido.\tიმის ცოდნა, რომ ვიღაც თქვენი ნათესავია როგორც წესი ვნებას აქვეითებს."}
{"text": "Maybe one of the most heartening findings from the psychology of pleasure is there's more to looking good than your physical appearance.\tალბათ ერთ-ერთი ყველაზე გამამხნევებელი აღმოჩენა სიამოვნების ფსიქოლოგიაში არის ის, რომ არა მხოლოდ ფიზიკურ გარეგნობას აქვს მნიშვნელობა."}
{"text": "If you like somebody, they look better to you.\tთუ ვიღაც მოგწონთ, ის უფრო ლამაზი გეჩვენებათ."}
{"text": "This is why spouses in happy marriages tend to think that their husband or wife looks much better than anyone else thinks that they do.\tამიტომ არის, რომ ბედნიერ ქორწინებაში მყოფები ფიქრობენ, რომ მათი მეუღლეები ბევრად უფრო უკეთ გამოიყურებიან, ვიდრე სხვა ფიქრობს ამას."}
{"text": "(Laughter) A particularly dramatic example of this comes from a neurological disorder known as Capgras syndrome.\t(სიცილი) ამის განსაკუთრებული მაგალითია ნეიროლოგიური დაავადება კაპგრის სინდრომი."}
{"text": "So Capgras syndrome is a disorder where you get a specific delusion.\tკაპგრის სინდრომი არის დაავადება, როცა თქვენ გაქვთ გარკვეული ილუზია."}
{"text": "Sufferers of Capgras syndrome believe that the people they love most in the world have been replaced by perfect duplicates.\tკაპგრის სინდრომიანებს ჰგონიათ, რომ ადამიანები, რომლებიც მათ ყველაზე მეტად უყვართ ჩაანაცვლეს იდეალური კოპიებით."}
{"text": "Now often, a result of Capgras syndrome is tragic.\tხშირად კაპგრის სინდრომი ტრაგიკულად სრულდება."}
{"text": "People have murdered those that they loved, believing that they were murdering an imposter.\tადამიანები თავის საყვარელ ადამიანებს კლავენ, სჯერათ რა, რომ ისინი თვითმარქვიას კლავენ."}
{"text": "But there's at least one case where Capgras syndrome had a happy ending.\tმაგრამ არსებობს ბედნიერი დასასრულის მქონე, ერთი კაპგრის სინდრომის მაგალითი მაინც."}
{"text": "This was recorded in 1931.\tეს 1931 წლით თარიღდება."}
{"text": "\"Research described a woman with Capgras syndrome who complained about her poorly endowed and sexually inadequate lover.\"\t\"კვლევაში აღწერილია კაპგრის სინდრომიანი ქალი, რომელიც ჩიოდა საკუთარ გაჭირვებულ და სექსუალურად შეუძლო შეყვარებულზე\""}
{"text": "But that was before she got Capgras syndrome.\tმაგრამ ეს ხდებოდა კაპგრის სინდრომამდე."}
{"text": "After she got it, \"She was happy to report that she has discovered that he possessed a double who was rich, virile, handsome and aristocratic.\"\tმას შემდეგ რაც მას ეს დაემართა: \"მან ბედნიერად განაცხადა, რომ მისი ქმარის ორეული აღმოაჩინა, რომელიც მდიდარი, ვაჟკაცური, სიმპათიური და არისტოკრატული იყო.\""}
{"text": "Of course, it was the same man, but she was seeing him in different ways.\tრა თქმა უნდა, ეს ისევ ის კაცი იყო, მაგრამ ის მას სხვადასხვანაირად ხედავდა."}
{"text": "As a third example, consider consumer products.\tმესამე მაგალითად განვიხილოთ სამომხმარებლო პროდუქტები."}
{"text": "So one reason why you might like something is its utility.\tერთი მიზეზი რატომაც მოგწონთ ნივთი, არის მისი პირდაპირი გამოყენება."}
{"text": "You can put shoes on your feet; you can play golf with golf clubs; and chewed up bubble gum doesn't do anything at all for you.\tფეხსაცმელი შეიძლება ჩაიცვათ; გოლფის ჯოხით გოლფი ითამაშოთ და დაღეჭილი საღეჭილ რეზინს ვერაფერში გამოიყენებთ,"}
{"text": "But each of these three objects has value above and beyond what it can do for you based on its history.\tმაგრამ თითოეულს ამ ობიექტებიდან, მისი ისტორიიდან გამომდინარე უფრო მეტი ფასი აქვს, ვიდრე მისი უშუალო დანიშნულებით გამოყენება."}
{"text": "The golf clubs were owned by John F. Kennedy and sold for three-quarters of a million dollars at auction.\tგოლფის ჯოხს ჯონ კენედი იყენებდა და აუქციონზე 750 ათას დოლარად გაიყიდა."}
{"text": "The bubble gum was chewed up by pop star Britney Spears and sold for several hundreds of dollars.\tსაღეჭი რეზინი პოპ ვარსკვლავ ბრიტნი სპირსის ნაღეჭია და რამდენიმე ასეულ დოლარად გაიყიდა."}
{"text": "And in fact, there's a thriving market in the partially eaten food of beloved people.\tარსებობს საყვარელი ადამიანების მიერ, ნაწილობრივ ნაჭამი საკვების საკმაოდ პერსპექტიული ბაზარი."}
{"text": "(Laughter) The shoes are perhaps the most valuable of all.\t(სიცილი) ალბათ ამათ შორის ფეხსაცმელი ყველაზე ფასეულია."}
{"text": "According to an unconfirmed report, a Saudi millionaire offered 10 million dollars for this pair of shoes.\tდაუდასტურებელი ცნობებით, საუდელი მილიონერი 10 მილიონ დოლარს იხდიდა ამ ფეხსაცმელებში."}
{"text": "They were the ones thrown at George Bush at an Iraqi press conference several years ago.\tეს ის ფეხსაცმელებია, რამდენიმე წლის წინ ერაყში პრესკონფერენციაზე ჯორჯ ბუშს რომ ესროლეს."}
{"text": "(Applause) Now this attraction to objects doesn't just work for celebrity objects.\t(აპლოდისმენტები) ობიექტებით მსგასვი გატაცება მხოლოდ ცნობილი ადამაინების ნივთებზე არ ვრცელდება"}
{"text": "Each one of us, most people, have something in our life that's literally irreplaceable, in that it has value because of its history -- maybe your wedding ring, maybe your child's baby shoes -- so that if it was lost, you couldn't get it back.\tყოველ ჩვენგანს, უმეტესობას, აქვს რაღაც ცხოვრებაში, რაც შეუცვლელია. რაღაც, რასაც ფასი, მასთან დაკავშირებული ისტორიის გამო აქვს. მაგალითად ქორწინების ბეჭედი, თქვენი ბავშვის ფეხსაცმელი. ისეთი, რომ თუ მას დაკარგავთ, ვეღარ ჩაანაცვლებთ."}
{"text": "You could get something that looked like it or felt like it, but you couldn't get the same object back.\tისეთს იშოვით, რომელიც ისევე გამოიყურება, ან შეიგრძნობა, მაგრამ იმავე ნივთს ვერ დაიბრუნებთ."}
{"text": "With my colleagues George Newman and Gil Diesendruck, we've looked to see what sort of factors, what sort of history, matters for the objects that people like.\tჩემს კოლეგებთან ჯორჯ ნიუმანთან და გილ დიზენდრუკთან ერთად, გამოვიკვლიეთ რა ფაქტორები და რა ისტორია სძენს ნივთებს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას."}
{"text": "So in one of our experiments, we asked people to name a famous person who they adored, a living person they adored.\tერთ-ერთ ჩვენს ექსპერიმენტში, ხალხს ვთხოვეთ დაესახელებინათ მათი საყვარელი ცნობილი ადამიანი, რომელიც ცოცხალია."}
{"text": "So one answer was George Clooney.\tერთ-ერთი პასუხი იყო ჯორჯ კლუნი."}
{"text": "Then we asked them, \"How much would you pay for George Clooney's sweater?\"\tშემდეგ ვკითხეთ: \"რამდენს გადაიხდიდით ჯორჯ კლუნის სვიტრში?\""}
{"text": "And the answer is a fair amount -- more than you would pay for a brand new sweater or a sweater owned by somebody who you didn't adore.\tდა პასუხი საკმაოდ ნორმალური იყო.. უფრო მეტი ვიდრე ახალ სვიტრში, ან სვიტრში, რომელიც სხვა არა საყვარელ პიროვნებას ეცვა."}
{"text": "Then we asked other groups of subjects -- we gave them different restrictions and different conditions.\tშემდეგ სხვებსაც ვკითხეთ. სხვადასხვა შეზღუდვები და პირობები დავუწესეთ."}
{"text": "So for instance, we told some people, \"Look, you can buy the sweater, but you can't tell anybody you own it, and you can't resell it.\"\tმაგალითად, ზოგს ვუთხარით: \"შეგიძლიათ იყიდოთ სვიტრი, მაგრამ ვერავის ეტყვით რომ ის გაქვთ და ვერც გადაყიდით\""}
{"text": "That drops the value of it, suggesting that that's one reason why we like it.\tეს მის ფასს აგდებს, რაც ნიშნავს, რომ ეს ერთ-ერთი მიზეზია რატომაც მოგვწონს ის ნივთი."}
{"text": "But what really causes an effect is you tell people, \"Look, you could resell it, you could boast about it, but before it gets to you, it's thoroughly washed.\"\tთუმცა რასაც ყველაზე დიდი გავლენა აქვს არის როცა ადამიანს ეუბნები: \"შეგიძლიათ ის გადაყიდოთ, იტრაბახოთ, მაგრამ მხოლოდ კარგად გარეცხილი შეგიძლიათ შეიძინოთ\""}
{"text": "That causes a huge drop in the value.\tამას ფასის დიდი ვარდნა სდევს თან."}
{"text": "As my wife put it, \"You've washed away the Clooney cooties.\"\tროგორც ჩემმა ცოლმა თქვა: \"თქვენ გადარეცხეთ კლუნის ტილები\""}
{"text": "(Laughter) So let's go back to art.\t(სიცილი) დავუბრუნდეთ ხელოვნებას."}
{"text": "I would love a Chagall. I love the work of Chagall.\tმე მომწონს შაგალი. მომწონს მისი ნამუშევრები"}
{"text": "If people want to get me something at the end of the conference, you could buy me a Chagall.\tთუ რამის ჩუქება გინდათ კონფერენციის ბოლოს, შეგიძლიათ შაგალი მიყიდოთ,"}
{"text": "But I don't want a duplicate, even if I can't tell the difference.\tმაგრამ კოპია არ მინდა. მაშინაც თუ ვერ გავარჩევ."}
{"text": "That's not because, or it's not simply because, I'm a snob and want to boast about having an original.\tარა იმიტომ, ან არა მხოლოდ იმიტომ, რომ სნობი ვარ და მინდა ორიგინალით ვიტრაბახო,"}
{"text": "Rather, it's because I want something that has a specific history.\tარამედ იმიტომ რომ ისეთი რაღაც მინდა, რასაც განსაკუთრებული ისტორია აქვს."}
{"text": "In the case of artwork, the history is special indeed.\tხელოვნების ნიმუშის შემთხვევაში, ისტორია მართლაც განსაკუთრებულია."}
{"text": "The philosopher Denis Dutton in his wonderful book \"The Art Instinct\" makes the case that, \"The value of an artwork is rooted in assumptions about the human performance underlying its creation.\"\tფილოსოფოსმა დენის დატონმა თავის შესანიშნავ წიგნში: \"ხელოვნების ინსტიქტი\" აღნიშნა: \"რომ ხელოვნების ნიმუშის ფასი, ადამიანის მიერ მისი შექმნისას გაწეულ ძალისხმევაშია.\""}
{"text": "And that could explain the difference between an original and a forgery.\tეს ხსნის განსხვავებას ორიგინალსა და ყალბს შორის."}
{"text": "They may look alike, but they have a different history.\tისინი ერთნაირებია, მაგრამ განსხვავებული ისტორია აქვთ."}
{"text": "The original is typically the product of a creative act, the forgery isn't.\tორიგინალი როგორც წესი, შემოქმედებითი აქტივობის შედეგია, ყალბი კი არა."}
{"text": "I think this approach can explain differences in people's taste in art.\tმგონი ეს მიდგომა ხსნის ადამიანების განსხვავებულ გემოვნებას ხელოვნების მიმართ"}
{"text": "This is a work by Jackson Pollock.\tეს ჯეკსონ პოლოკის ნამუშევარია."}
{"text": "Who here likes the work of Jackson Pollock?\tვის მოსწონს ჯეკსონ პოლოკის ნამუშევარი?"}
{"text": "Okay. Who here, it does nothing for them?\tკარგი. ვინ არის გულგრილი?"}
{"text": "They just don't like it.\tუბრალოდ არ მოსწონს."}
{"text": "I'm not going to make a claim about who's right, but I will make an empirical claim about people's intuitions, which is that, if you like the work of Jackson Pollock, you'll tend more so than the people who don't like it to believe that these works are difficult to create, that they require a lot of time and energy and creative energy.\tმე იმის მტკიცებას არ დავიწყებ ვინაა მართალი, მაგრამ ადამიანების ინტუიციაზე ემპირიულ მტკიცებას გავაჟღერებ. თუ მოგწონთ ჯეკსონ პოლოკის ნამუშევარი, თქვენ უფრო დიდი შანსია ფიქრობდეთ, რომ ამ ნამუშევრების შექმნა რთულია და ისინი ბევრ დროს და ენერგიას მოითხოვს და შემოქმედებით ენერგიას."}
{"text": "I use Jackson Pollock on purpose as an example because there's a young American artist who paints very much in the style of Jackson Pollock, and her work was worth many tens of thousands of dollars -- in large part because she's a very young artist.\tმე ჯექსონ პოლოკის მაგალითი შეგნებულად მოვიტანე, რადგან არსებობს ახალგაზრდა ამერიკელი ხელოვანი, რომელიც ზუსტად ჯეკსონ პოლოკის სტილში ხატავს და მისი ნამუშევრები ბევრი ათეულ ათასობით დოლარი ღირს. დიდ წილად იმიტომ, რომ ის ძალიან ახალგაზრდა ხელოვანია."}
{"text": "This is Marla Olmstead who did most of her work when she was three years old.\tეს მარლა ოლმსტედია, რომელმაც მისი ნამუშევრების უმრავლესობა სამი წლის ასაკში შექმნა."}
{"text": "The interesting thing about Marla Olmstead is her family made the mistake of inviting the television program 60 Minutes II into their house to film her painting.\tმარლა ოლმსტედი იმითია საინტერესო, რომ მისმა ოჯახმა შეცდომა დაუშვა სატელევიზიო გადაცემა \"60 წუთი II\"-ის სახლში მოწვევით, სადაც მისი ნახატები აჩვენეს"}
{"text": "And they then reported that her father was coaching her.\tდა თქვეს რომ მას მისი მამა ავარჯიშებდა."}
{"text": "When this came out on television, the value of her art dropped to nothing.\tროცა ეს ტელევიზიით გავიდა, მისი ნამუშევრები სრულიად გაუფასურდა."}
{"text": "It was the same art, physically, but the history had changed.\tეს იგივე ნახატები იყო ფიზიკურად, მაგრამ მათი ისტორია შეიცვალა."}
{"text": "I've been focusing now on the visual arts, but I want to give two examples from music.\tმე აქცენტი ვიზუალურ ხელოვნებაზე მქონდა, მაგრამ მინდა მუსიკიდან ორი მაგალითი მოვიყვანო."}
{"text": "This is Joshua Bell, a very famous violinist.\tეს ჯოშუა ბელია, ძალიან ცნობილი მევიოლინე."}
{"text": "And the Washington Post reporter Gene Weingarten decided to enlist him for an audacious experiment.\tვაშინგტონ პოსტის ჟურნალისტმა ჯინ ვაინგარტენმა გადაწყვიტა ის თამამ ექსპერიმენტში ჩაერთო."}
{"text": "The question is: How much would people like Joshua Bell, the music of Joshua Bell, if they didn't know they were listening to Joshua Bell?\tშეკითხვა იყო: რამდენად მოეწონებოდა ხალხს ჯოშუა ბელი, ჯოშუა ბელის მუსიკა, თუ მათ არ ეცოდინებოდათ, რომ ჯოშუა ბელს უსმენენ?"}
{"text": "So he got Joshua Bell to take his million dollar violin down to a Washington D.C. subway station and stand in the corner and see how much money he would make.\tმან დააყენა ჯოშუა ბელი თავისი მილიონ დოლარიანი ვიოლინოთი ვაშინგტონის მეტროს სადგურის კუთხეში, რომ ენახათ რამდენ ფულს გააკეთებდა."}
{"text": "And here's a brief clip of this.\tაი ამის ამსახველი მოკლე კლიპი."}
{"text": "(Violin music) After being there for three-quarters of an hour, he made 32 dollars.\t(ვიოლინოს მუსიკა) 45 წუთის შემდეგ, მან 32 დოლარი გამოიმუშავა."}
{"text": "Not bad. It's also not good.\tცუდი არ არის, მაგრამ არც კარგია."}
{"text": "Apparently to really enjoy the music of Joshua Bell, you have to know you're listening to Joshua Bell.\tროგორც ჩანს ჯოშუა ბელის მუსიკით ნამდვილი სიამოვნების მისაღებად, უნდა იცოდეთ, რომ ჯოშუა ბელს უსმენთ."}
{"text": "He actually made 20 dollars more than that, but he didn't count it.\tმან სინამდვილეში 20 დოლარით მეტი გამოიმუშავა, მაგრამ ეს არ მიათვალეს."}
{"text": "Because this woman comes up -- you see at the end of the video -- she comes up.\tრადგან ეს ქალი... ეს ვიდეოს ბოლოს ჩანს... ის მოდის."}
{"text": "She had heard him at the Library of Congress a few weeks before at this extravagant black-tie affair.\tმან ჯოშუა ბელს კონგრესის ბიბიოთეკაში რამდენიმე კვირის წინ მოუსმინა ჰალსტუხებიან ექსტრავაგანტულ შეხვედრაზე."}
{"text": "So she's stunned that he's standing in a subway station.\tამიტომ ქალი გაოგნებულია, რომ ის მიწისქვეშაში დგას."}
{"text": "So she's struck with pity.\tქალს ის ეცოდება."}
{"text": "She reaches into her purse and hands him a 20.\tის იღებს 20 დოლარს და აძლევს მას."}
{"text": "(Laughter) (Applause) The second example from music is from John Cage's modernist composition, \"4'33\".\"\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მეორე მაგალითი მუსიკიდან, ჯონ ქეიჯის მოდერნული კომპოზიცია \"4'33\"\"-ს ეხება."}
{"text": "As many of you know, this is the composition where the pianist sits at a bench, opens up the piano and sits and does nothing for four minutes and 33 seconds -- that period of silence.\tროგორც იცით, ამ კომპოზიციისას პიანისტი ზის სკამზე, ხსნის ფორტეპიანოს და ზის, ისე რომ არაფერს აკეთებს 4 წუთისა და 33 წამის მანძლზე ეს სიჩუმის პერიოდია."}
{"text": "And people have different views on this.\tხალხს სხვადასხვა შეხედულებები აქვთ ამაზე,"}
{"text": "But what I want to point out is you can buy this from iTunes.\tმაგრამ აღსანიშნავია რომ თქვენ ამის ყიდვა iTunes - დან შეგიძლიათ."}
{"text": "(Laughter) For a dollar 99, you can listen to that silence, which is different than other forms of silence.\t(სიცილი) 1 დოლარად და 99 ცენტად, თქვენ შგიძლიათ უსმინოთ ამ სიჩუმეს, რომელიც განსხვავდება სხვა ტიპის სიჩუმეებისგან."}
{"text": "(Laughter) Now I've been talking so far about pleasure, but what I want to suggest is that everything I've said applies as well to pain.\t(სიცილი) აქამდე სიამოვნებაზე ვსაუბრობდი, მაგრამ მინდა გითხრათ, რომ ყველაფერი რაც მოგიყევით, ტკივილის შემთხვევაშიც ასეა."}
{"text": "And how you think about what you're experiencing, your beliefs about the essence of it, affect how it hurts.\tთქვენი წარმოდგენა განცდების და შეგრძნებების არსზე, გავლენას ახდენს ტკივილის ხარისხზე."}
{"text": "One lovely experiment was done by Kurt Gray and Dan Wegner.\tერთ-ერთი მშვენიერი ექსპერიმენტი, რომელიც კურტ გრეიმ და დენ ვეგნერმა ჩაატარეს."}
{"text": "What they did was they hooked up Harvard undergraduates to an electric shock machine.\tმათ ჰარვარდის ბაკალავრები, ელექტრული შოკის მანქანაზე მიაერთეს"}
{"text": "And they gave them a series of painful electric shocks.\tდა ელექტრული შოკების სერია მიაღებინეს."}
{"text": "So it was a series of five painful shocks.\tეს სერია 5 მტკივნეული შოკისგან შედგებოდა."}
{"text": "Half of them are told that they're being given the shocks by somebody in another room, but the person in the other room doesn't know they're giving them shocks.\tმათ ნახევარს უთხრეს, რომ სხვა ოთახში მყოფი ვიღაც იწვევს ამ შოკებს, მაგრამ მან თავად არ იცის ამის შესახებ."}
{"text": "There's no malevolence, they're just pressing a button.\tანუ ცუდი განზრახვა არ არის."}
{"text": "The first shock is recorded as very painful.\tის უბრალოდ ღილაკებს აჭერს. პირველი შოკი ძალიან მტკივნეულია."}
{"text": "The second shock feels less painful, because you get a bit used to it.\tმეორე ნაკლებად მტკივნეულად იგრძნობა, რადგან მას ეჩვევით."}
{"text": "The third drops, the fourth, the fifth.\tმესამე კიდევ უფრო ნაკლებად, მეოთხე, მეხუთე"}
{"text": "The pain gets less.\tდა ტკივილი მცირდება."}
{"text": "In the other condition, they're told that the person in the next room is shocking them on purpose -- knows they're shocking them.\tმეორე შემთხვევაში, მათ უთხრეს, რომ სხვა ოთახში მყოფი ადამიანი შეგნებულად იწვევს ამ შოკს... იცის რომ მათ შოკს აღებინებს."}
{"text": "The first shock hurts like hell.\tპირველ შოკი სასწაულად მტკივნეულია."}
{"text": "The second shock hurts just as much, and the third and the fourth and the fifth.\tმეორე შოკიც ზუსტად ისეთივე, მესამეც, მეოთხეც და მეხუთეც."}
{"text": "It hurts more if you believe somebody is doing it to you on purpose.\tთუ ფიქრობთ, რომ ვიღაც შეგნებულად გიკეთებთ ამას მაშინ უფრო გტკივათ."}
{"text": "The most extreme example of this is that in some cases, pain under the right circumstances can transform into pleasure.\tამის ყველაზე ექტრემალური მაგალითია, როცა ტკივილი გარკვეული სწორი გარემოებებისას შეიძლება სიამოვნებად გარდაიქმნას."}
{"text": "Humans have this extraordinarily interesting property that will often seek out low-level doses of pain in controlled circumstances and take pleasure from it -- as in the eating of hot chili peppers and roller coaster rides.\tადამიანებს ეს საოცრად საინტერესო თვისება აქვთ, როცა ხშირად დაბალი ხარისხის ტკივილს ეძებენ, რომელიც შეუძლიათ აკონტროლონ და ამით სიამოვნებას იღებენ. როგორც ცხარე წითელი ჩილის წიწაკის ჭამა, ან ამერიკული მთების ატრაქციონზე დაჯდომა."}
{"text": "The point was nicely summarized by the poet John Milton who wrote, \"The mind is its own place, and in itself can make a heaven of hell, a hell of heaven.\"\tეს აზრი კარგად შეაჯამა პოეტმა ჯონ მილტონმა. მან დაწერა: \"ტვინს თავად შეუძლია, შექმნას სამოთხე ჯოჯოხეთისგან და ჯოჯოხეთი სამოთხისგან\""}
{"text": "And I'll end with that. Thank you.\tდა მე ამით დავასრულებ."}
{"text": "(Applause)\tმადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "We are losing our listening.\tჩვენ ვკარგავთ სმენას."}
{"text": "We spend roughly 60 percent of our communication time listening, but we're not very good at it.\tჩვენ კომუნიკაციის დროის 60 პროცენტს სმენაში ვატარებთ, მაგრამ ჩვენ არ ვართ კარგები ამ საკითხში."}
{"text": "We retain just 25 percent of what we hear.\tჩვენ გაგონილის მხოლოდ 25 პროცენტს ვიმახსოვრებთ."}
{"text": "Now -- not you, not this talk, but that is generally true.\tარა თქვენ, არა ამ საუბარში, მაგრამ ზოგადად ეს სიმართლეა."}
{"text": "(Laughter) Let's define listening as making meaning from sound.\tმოდით განვსაზღვროთ მოსმენა როგორც ხმიდან აზრის გამოტანა."}
{"text": "It's a mental process, and it's a process of extraction.\tეს გონებრივი პროცესია, და ეს არის ექსტრაქციის პროცესი."}
{"text": "We use some pretty cool techniques to do this.\tჩვენ ამისათვის ვიყენებთ რამდენიმე კარგ ტექნიკას. ერთ–ერთი მათგანი არის ნიმუშის ამოცნობა."}
{"text": "One of them is pattern recognition.\t(ხმაური) ასეა წვეულებაზე,"}
{"text": "(Crowd noises) So in a cocktail party like this, if I say, \"David, Sara, pay attention\" -- some of you just sat up.\tმე თუ ვიტყვი: \"დევიდ, სარა, ყურადღება მიაქციეთ,\" ზოგიერთი თქვენგანი წამოჯდება."}
{"text": "We recognize patterns to distinguish noise from signal, and especially our name.\tჩვენ ვცნობთ ნიმუშებს რომ განვასხვავოთ ხმაური სიგნალისაგან, განსაკუთრებით კი ჩვენი სახელი."}
{"text": "Differencing is another technique we use.\tგანსხვავების ამოცნობა კიდევ ერთ ტექნიკაა, რომელსაც ჩვენ ვიყენებთ."}
{"text": "If I left this pink noise on for more than a couple of minutes, (Pink noise) you would literally cease to hear it.\tმე თუ დავტოვებ ამ ხმაურს კიდევ რამდენიმე წუთით, თქვენ ფაქტიურად შეწყვეტთ ამის მოსმენას. ჩვენ ყურადღებით ვუსმენთ განსხვავებებს,"}
{"text": "We listen to differences; we discount sounds that remain the same.\tიგნორირებას ვუკეთებთ ხმებს, რომლებიც იგივე რჩება."}
{"text": "And then there is a whole range of filters.\tარსებობს მთელი წყობა ფილტრებისა."}
{"text": "These filters take us from all sound down to what we pay attention to.\tამ ფილტრებს ყველა ხმიდან დავყავართ იმ ხმამდე, რომელსაც ყურადღება უნდა მივაქციოთ."}
{"text": "Most people are entirely unconscious of these filters.\tხალხის უმეტესობას წარმოდგენაც არ აქვთ ამ ფილტრების შესახებ."}
{"text": "But they actually create our reality in a way, because they tell us what we're paying attention to right now.\tმაგრამ ისინი ქმნიან ჩვენ რეალობას, რადგან ისინ იგვეუბნებიან თუ რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება."}
{"text": "I'll give you one example of that.\tმოგიყვანთ ერთ მაგალითს:"}
{"text": "Intention is very important in sound, in listening.\tგანზრახვა არის ძალიან მნიშვნელოვანი ხმებში, მომსმენაში."}
{"text": "When I married my wife, I promised her I would listen to her every day as if for the first time.\tროდესაც შევირთე ჩემი მეუღლე, მე დავპირდი მას, რომ ყოველდღე ისე მოვუსმენდი როგორც პირველად. ახლა კი ეს ისეთი რაღაც არის, რომელისგანაც მე ყოველდღე შორს ვარ."}
{"text": "(Laughter) But it's a great intention to have in a relationship.\t(სიცილი) მაგრამ ამ განზრახვის ქონა მნიშვნელოვანია ურთიერთობაში."}
{"text": "(Laughter) But that's not all.\tეს ყველაფერი არ არის. ხმა გვეხმარება ჩვენს სივრცესა და დროში ორიენტირებაში."}
{"text": "If you close your eyes right now in this room, you're aware of the size of the room from the reverberation and the bouncing of the sound off the surfaces; you're aware of how many people are around you, because of the micro-noises you're receiving.\tთუ თქვენ ახლა, ამ ოთახში დახუჭავთ თვალებს, თქვენ შეიცნობთ ამ ოთახის ზომას ექოთი და ზედაპირზე ხმის ანარეკლებით. თქვენ გეცოდინებათ რამდენი ადამიანია თქვენს გარშემო იმ მიკრო–ხმაურის შედეგად, რომელსაც თქვენ იღებთ."}
{"text": "And sound places us in time as well, because sound always has time embedded in it.\tხმა დროში ორიენტაციაშიც გვეხმარება, იმიტომ, რომ ხმასყოველთვის აქვს მასში ჩართული დრო."}
{"text": "In fact, I would suggest that our listening is the main way that we experience the flow of time from past to future.\tფაქტიურად, მე გეუბნებით, რომ მოესმენა არის მთავარი გზა რომელითაც ჩვენ განვიცდით დროის დინებას წარსულიდან მომავლამდე."}
{"text": "So, \"Sonority is time and meaning\" -- a great quote.\t\"ჟღერადობა არის დრო და მნიშვნელობა\" – დიდებული ციტატა მე ვთქვი დასაწყისში, ჩვენ ვკარგად ჩვენ სმენას."}
{"text": "I said at the beginning, we're losing our listening.\tრატომ ვთქვი ეს?"}
{"text": "Why did I say that?\tამისთვის ბევრი მიზეზი არსებობს."}
{"text": "First of all, we invented ways of recording -- first writing, then audio recording and now video recording as well.\tპირველ რიგში, ჩვენ გამოვიგონეთ ჩანაწერის გზა, თავიდან დამწერლობა, შემდეგ კი აუდიო ჩანაწერი და ახლა ვიდეო ჩანაწერი."}
{"text": "The premium on accurate and careful listening has simply disappeared.\tზუსტი და ფრთხილი სმენის მნიშვნელობა უბრალოდ გაქრა."}
{"text": "Secondly, the world is now so noisy, (Noise) with this cacophony going on visually and auditorily, it's just hard to listen; it's tiring to listen.\tმეორე, სამყარო ახლა უფრო ხმაურიანია, (ხმაური) როცა ეს ხმაური გრძელდება ვიზუალურად და აუდიტორიულად მოსმენა რთული და დამღლელი ხდება."}
{"text": "Many people take refuge in headphones, but they turn big, public spaces like this, shared soundscapes, into millions of tiny, little personal sound bubbles.\tზოგიერთი თავშესაფარს ყურსასმენებში პოლუბს, მაგრამ ისინი გადააქცევენ დიდ, საზოგადოებრივ სივრცეში გავრცელებულ ხმას, მილიონობით პატარა, უმცირეს ხმის ბუშტებად."}
{"text": "In this scenario, nobody's listening to anybody.\tამ სცენარში, არავინ არავის უსმენს."}
{"text": "We're becoming impatient.\tჩვენ ვხვდებით მოუთმენლები. აღარ გვინდა ორატორია,"}
{"text": "We don't want oratory anymore; we want sound bites.\tჩვენ გვინდა საუნდბაიტები."}
{"text": "And the art of conversation is being replaced -- dangerously, I think -- by personal broadcasting.\tსაუბრის ხელოვნება ჩანაცვლებულია – მე ვფიქრობ საშიში პერსონალური გადმოცემით."}
{"text": "I don't know how much listening there is in this conversation, which is sadly very common, especially in the UK.\tმე არ ვიცი რამდენად ისმინება ეს საუბარი, რომელიც სამწუხაროდ ძალიან ჩვეულებრივია განსაკუთრებით დიდ ბრიტანეთში."}
{"text": "We're becoming desensitized.\tჩვენ ვხდებით ნაკლებად მგრძნობიარენი."}
{"text": "Our media have to scream at us with these kinds of headlines in order to get our attention.\tმედიამ უნდა დაგვიყვიროს ასეთი სათაურებით იმისათვის, რომ მიიქციოს ჩვენი ყურადღება."}
{"text": "And that means it's harder for us to pay attention to the quiet, the subtle, the understated.\tეს ნიშნავს, ჩვენთვის რთულია ყურადღება მივაქციოთ, არცთუისე ხმამაღლა ნათქვამს."}
{"text": "This is a serious problem that we're losing our listening.\tეს არის სერიოზული პრობლემა, რომ ვკარგავთ სმენას."}
{"text": "This is not trivial, because listening is our access to understanding.\tეს არაა ტრივიალური. რადგანაც მოსმენა ჩვენი გზაა შემეცნებისკენ."}
{"text": "Conscious listening always creates understanding, and only without conscious listening can these things happen.\tცნობიერი სმენა ყოველთვის ქმნის შემეცნებას და მხოლოდ ცნობიერი სმენის გარეშე შესაძლოა ჩამოყალიბდეს"}
{"text": "A world where we don't listen to each other at all is a very scary place indeed.\tსამყარო სადაც ჩვენ საერთოდ არ გვესმის ერთმანეთის. ეს ძალიან საშიში ადგილია."}
{"text": "So I'd like to share with you five simple exercises, tools you can take away with you, to improve your own conscious listening.\tმინდა გაგიზიაროთ 5 მარტივი სავარჯიშო რათა გაიუმჯობესოთ თქვენი ცნობიერი სმენა. მოგწონთ ეს?"}
{"text": "Audience: Yes!\t(აუდიტორია: დიახ) კარგია."}
{"text": "Good. The first one is silence.\tპირველი არის სიჩუმე."}
{"text": "Just three minutes a day of silence is a wonderful exercise to reset your ears and to recalibrate, so that you can hear the quiet again.\tმხოლოდ სიჩუმის სამი წუთი დღეში მშვენიერი სავარჯიშოა რათა აღვადგინოთ და ხელახლა მოვაწყოთ ჩვენი ყურები ისე, რომ ჩვენ შეგვეძლოს კვლავ მოვუსმინოთ სიჩუმეს. თუ თქვენ ვერ იღებთ აბსოლუტურ სიჩუმეს,"}
{"text": "If you can't get absolute silence, go for quiet, that's absolutely fine.\tსცადეთ სიმშვიდე, ესეც კარგია."}
{"text": "Second, I call this \"the mixer.\"\tმეორე, მე მას ვეძახი მიქსერს"}
{"text": "(Noise) So even if you're in a noisy environment like this -- and we all spend a lot of time in places like this -- listen in the coffee bar to how many channels of sound can I hear?\t(ხმაური) ასე რომ, მაშინაც კი თუ თქვენ იმყოფებით ხმაურიან გარემოში მსგავსად ამისა – და ჩვენ ყველა დიდ დროს ვატარებთ ასეთ ადგილებში – მიაყურადეთ ბარში. რამდენი ხმა შეგიძლიათ გავიგონოთ?"}
{"text": "How many individual channels in that mix am I listening to?\tრამდენ ინდივიდუალურ არხს ვუსმენ ამ მიქსში?"}
{"text": "You can do it in a beautiful place as well, like in a lake.\tთქვენ შეგიძლიათ გააკეთოთ ეს ისეთ მშვენიერ ადგილებში, როგორიც არის ტბა."}
{"text": "How many birds am I hearing?\tრამდენ ჩიტს ვუსმენ?"}
{"text": "Where are they? Where are those ripples?\tსად არიან? სად არის ეს წყლის ტალღები?"}
{"text": "It's a great exercise for improving the quality of your listening.\tეს დიდებული სავარჯიშოა რათა გააუმჯობესოთ სმენის ხარისხი."}
{"text": "Third, this exercise I call \"savoring,\" and this is a beautiful exercise.\tმესამე, ამ სავარჯიშოს მე ვეძახი დაგემოვნებას, და ეს არის მშვენიერი სავარჯიშო."}
{"text": "It's about enjoying mundane sounds.\tეს არის ამქვეყნიური ხმებიდან სიამოვნების მიღების შესახებ."}
{"text": "This, for example, is my tumble dryer.\tმაგალითად, ეს არის ჩემი საშრობი."}
{"text": "(Dryer) It's a waltz -- one, two, three; one, two, three; one, two, three.\t(საშრობი) ეს არის ვალსი. ერთი, ორი, სამი. ერთი, ორი, სამი. ერთი, ორი, სამი..."}
{"text": "I love it!\tმე მომწონს."}
{"text": "Or just try this one on for size.\tან უბრალოდ სცადეთ ეს"}
{"text": "(Coffee grinder) Wow!\t(ყავის საფქვავი) ვაუ"}
{"text": "So, mundane sounds can be really interesting -- if you pay attention.\tასეთი უმნიშვნელო ხმები შეიძლება მართლა საინტერესო იყოს ყურადღებას თუ მიაქცევ. მე მას ვეძახი ფარულ გუნდს."}
{"text": "I call that the \"hidden choir\" -- it's around us all the time.\tის ჩვენს გარშემო არის მთელი დროის განმავლობაში."}
{"text": "The next exercise is probably the most important of all of these, if you just take one thing away.\tშემდეგი სავარჯიშო ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანია ამათგან, თუ თქვენ არ მიაქცევთ ერთ ფაქტს ყურადღებას."}
{"text": "This is listening positions -- the idea that you can move your listening position to what's appropriate to what you're listening to.\tეს არის სმენის პოზიცია – იდეა, რომ თქვენ შეგიძლიათ შეცვალოთ თქვენი სმენის პოზიცია იმის შესაბამისად თუ რასაც უსმენთ. ეს არის იმ ფილტრებით თამაში."}
{"text": "This is playing with those filters.\tგახსოვთ, მე მოგეცით ეს ფილტრები დასაწყისში."}
{"text": "Remember I gave you those filters?\tის იწყებს მათთან თამაშს, როგორც ბერკეტი"}
{"text": "It's starting to play with them as levers, to get conscious about them and to move to different places.\tრათა გახდეს ცნობიერი და გადაიტანოს სხვა ადგილას."}
{"text": "These are just some of the listening positions, or scales of listening positions, that you can use.\tეს არის სმენის მხოლოდ რამდენიმე პოზიცია, ან სმენის პოზიციის საფეხური, რომლებიც შეგიძლიათ გამოიყენოთ."}
{"text": "There are many.\tასეთი ბევრია."}
{"text": "Have fun with that. It's very exciting.\tგაერთეთ ამით. ეს ძალიან საინტერესოა."}
{"text": "And finally, an acronym.\tდაბოლოს, აკრონიმი."}
{"text": "You can use this in listening, in communication.\tთქვენ შეგიძლიათ ეს გამოიყენოთ სმენაში, ურთიერთობაში."}
{"text": "If you're in any one of those roles -- and I think that probably is everybody who's listening to this talk -- the acronym is RASA, which is the Sanskrit word for \"juice\" or \"essence.\"\tთუ თქვენ ხართ აქედან რომელიმეს როლში – და მე ვფიქრობ რომ ალბათ ყველა, ვინც უსმენს ამ საუბარს – აკრონიმი არის მდში (ინგ: RASA), რაც სანკრისტზე წვენს, ესენციას ნიშნავს."}
{"text": "And RASA stands for \"Receive,\" which means pay attention to the person; \"Appreciate,\" making little noises like \"hmm,\" \"oh,\" \"OK\"; \"Summarize\" -- the word \"so\" is very important in communication; and \"Ask,\" ask questions afterwards.\tდა მდში არის \"მიიღე\" რაც ნიშნავს ყურადღება მიქციე ადამიანს. \"დააფასე\", ცოტა იხმაურე მაგალითად: ჰმმ, ოჰ, კარგი; \"შეაჯამე\", სიტყვა \"ამგვარად\" მნიშვნელოვანია კომუნიკაციაში. \"იკითხე\", და დასვი კითხვა."}
{"text": "Now sound is my passion, it's my life.\tახალი ხმა ჩემი მისწრაფებაა, ეს ჩემი ცხოვრებაა."}
{"text": "I wrote a whole book about it. So I live to listen.\tმე დავწერე მთელი წიგნი ამის შესახებ. ამგვარად, მე ვცხოვრობ, რომ ვუსმინო."}
{"text": "That's too much to ask for most people.\tეს ძალიან ბევრია ხალხს მოსთხოვო."}
{"text": "But I believe that every human being needs to listen consciously in order to live fully -- connected in space and in time to the physical world around us, connected in understanding to each other, not to mention spiritually connected, because every spiritual path I know of has listening and contemplation at its heart.\tმაგრამ მე მჯერა, რომ ყოველ ადამიანს სჭირდება, რომ მოუსმინოს ცნობიერად იმისათვის, რომ იცხოვროს მთლიანად – დაკავშირებული იყოს სივრცეში და დროში ფიზიკურ სამყაროსთან ჩვენს გარშემო, დაკავშირებული იყოს სხვებთან, არ ვგულისხმობ სულიერ კავშირს, რადგან, ყველა სულიერ გზას, რომელიც მე ვიცი აქვს სმენა და განხილვა გულში."}
{"text": "That's why we need to teach listening in our schools as a skill.\tამიტომაც ჩვენ გვჭირდება რომ ვისწავლოთ მოსმენა სკოლაში როგორც უნარი."}
{"text": "Why is it not taught? It's crazy.\tრატომ არ ისწავლება სმენა? ეს სიგიჟეა."}
{"text": "And if we can teach listening in our schools, we can take our listening off that slippery slope to that dangerous, scary world that I talked about, and move it to a place where everybody is consciously listening all the time, or at least capable of doing it.\tდა თუ ჩვენ შეგვიძლია ვასწავლოთ მოსმენა სკოლაში ჩვენ შეგვიძლია ავარიდოთ ჩვენი სმენა იმ უიმედო გზას, იმ საშიშროებას, საშინელ სამყაროს, რომელზეც მე ვსაუბრობდი. და გადავანაცვლოთ ისეთ ადგილას, სადაც ყველა ყოველთვის ცნობიერად უსმენს – ან, სულ მცირე, შეუძლიათ რომ ეს გააკეთონს."}
{"text": "Now, I don't know how to do that, but this is TED, and I think the TED community is capable of anything.\tახლა კი არ ვიცი როგორ გავაკეთო ეს, მაგრამ ეს არის TED და მე ვფიქრობ TED-ში ჩართულ ადამიანებს შეუძლიათ ყველაფერი."}
{"text": "So I invite you to connect with me, connect with each other, take this mission out.\tამგვარად, მე გთავაზობთ რომ დამიკავშირდეთ მე, დავუკავშირდეთ ერთმანეთს, გავუმკლავდეთ ამ მისიას და ისწავლებოდეს მოსმენა სკოლაში"}
{"text": "And let's get listening taught in schools, and transform the world in one generation to a conscious, listening world -- a world of connection, a world of understanding and a world of peace.\tდა გარდავქმნათ სამყაროს მოდგმა ცნობიერად მსმენელთა სამყაროდ – კავშირების სამყაროდ, გაგების და სიმშვიდის სამყაროდ."}
{"text": "Thank you for listening to me today.\tმადლობას გიხდით, რომ მისმენდით დღეს."}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "Planetary systems outside our own are like distant cities whose lights we can see twinkling, but whose streets we can't walk.\tპლანეტური სისტემები, ჩვენი სისტემის გარეთ გამოიყურებიან როგორც შორეული ქალაქები, რომელთა მოციმციმე სინათლეები შეგვიძლია დავინახოთ მაგრამ მათ ქუჩებში ვერ გავივლით"}
{"text": "By studying those twinkling lights though, we can learn about how stars and planets interact to form their own ecosystem and make habitats that are amenable to life.\tთუმცა მათი მოციმციმე სინათლეების შესწავლით ჩვენ შეგვიძლია გავიგოთ, როგორ ურთიერთქმედებენ პლანეტები და ვარსკვლავები რათა ჩამოაყალიბონ თავიანთი ეკოსისტემა და სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი გარემო"}
{"text": "In this image of the Tokyo skyline, I've hidden data from the newest planet-hunting space telescope on the block, the Kepler Mission.\tტოკიოს ჰორიზონტის ამ სურათზე, მე გადავმალე უახლესი პლანეტებზე მონადირე კოსმოსური ტელესკოპის მონაცემები ამ ტელესკოპს კეპლერის მისია ჰქვია"}
{"text": "Can you see it?\tხედავთ?"}
{"text": "There we go.\tაგერაა"}
{"text": "This is just a tiny part of the sky the Kepler stares at, where it searches for planets by measuring the light from over 150,000 stars, all at once, every half hour, and very precisely.\tეს არის პაწაწინა ნაწილი ცისა რომელსაც კეპლერი უყურებს. სადაც ის ეძებს პლანეტებს და ზომავს150 000 ვარსკვლავის სინათლეს ერთად, ყოველ ნახევარ საათში და ძალიან ზუსტად"}
{"text": "And what we're looking for is the tiny dimming of light that is caused by a planet passing in front of one of these stars and blocking some of that starlight from getting to us.\tრასაც ჩვენ ვეძებთ ეს არის სინათლის პაწაწინა დაბნელება გამოწვეული პლანეტის გავლით ვარსკვლავის წინ რომელიც ბლოკავს ჩვენამდე მოსაღწევ ვარსკვლავურ სინათლეს."}
{"text": "In just over two years of operations, we've found over 1,200 potential new planetary systems around other stars.\tორი წლის განმავლობაში ჩვენ აღმოვაჩინეთ 1200 პოტენციური ახალი პლანეტური სისტემა, სხვა ვარკვლავების გარშემო."}
{"text": "To give you some perspective, in the previous two decades of searching, we had only known about 400 prior to Kepler.\tპერსპექტივაში რომ წარმოიდგინოთ, წინა ორი ათწლეულის ძებნიდან გამომდინარე ჩვენთვის ცნობილი იყო მხოლოდ 400. ეს კეპლერეამდე."}
{"text": "When we see these little dips in the light, we can determine a number of things.\tროდესაც ჩვენ ვხედავთ ამ პატარა სინათლის დაბნელებებს ჩვენ შეგვიძლია განვსაზღვროთ რამდენიმე რამ"}
{"text": "For one thing, we can determine that there's a planet there, but also how big that planet is and how far it is away from its parent star.\tერთი ის რომ აქ არის პლანეტა ასევე თუ რამდენად დიდია ის და რამდენად შორსაა თავისი მშობელი ვარსკვლავისგან."}
{"text": "That distance is really important because it tells us how much light the planet receives overall.\tეს მანძილი მართლაც მნიშვნელოვანია რადგან ის გვეუბნება საშუალოდ რამდენ სინათლეს ღებულობს"}
{"text": "And that distance and knowing that amount of light is important because it's a little like you or I sitting around a campfire: You want to be close enough to the campfire so that you're warm, but not so close that you're too toasty and you get burned.\tმანძილის და სინათლის რაოდენობის ცოდნა მნიშვნელოვანია. ეს ცოტათი წააგავს, თქვენ ან მე რომ ვისხდეთ კოცონთან თქვენ უნდა იყოთ კოცონთან საკმარისად ახლოს რომ გათბეთ, მაგრამ არა ძალიან ახლოს რომ შეიბრაწოთ და დაიწვათ."}
{"text": "However, there's more to know about your parent star than just how much light you receive overall.\tთუმცა, მეტი უნდა იცოდეთ თქვენს მშობელ ვარსკვლავზე ვიდრე უბრალოდ იმის ცოდნა თუ საერთოდ რამდენ სინათლეს იღებთ"}
{"text": "And I'll tell you why.\tმე გეტყვით რატომაც."}
{"text": "This is our star. This is our Sun.\tეს ჩვენი ვარსკვლავია, ეს ჩვენი მზეა."}
{"text": "It's shown here in visible light.\tაქ ნაჩვენებია ხილული სინათლით"}
{"text": "That's the light that you can see with your own human eyes.\tეს არის სინათლე რომელიც შეგიძლიათ დაინახოთ თქვენი საკუთარი თვალით."}
{"text": "You'll notice that it looks pretty much like the iconic yellow ball -- that Sun that we all draw when we're children.\tშეამჩნევთ რომ ის გავს ხატულა ყვითელ ბურთს -- მზე რომელიც ჩვენ ყველას დაგვიხატავს ბავშვობაში."}
{"text": "But you'll notice something else, and that's that the face of the Sun has freckles.\tმაგრამ თქვენ შეამჩნევთ სხვა რაიმესაც, რომ მზეს სახეზე ჭორფლები აქვს"}
{"text": "These freckles are called sunspots, and they are just one of the manifestations of the Sun's magnetic field.\tამ ჭორფლებს, მზის ლაქები ჰქვია. და ისინი მზის მაგნიტური ველის ერთ-ერთ მანიფესტაციას წარმოადგენენ."}
{"text": "They also cause the light from the star to vary.\tისინი აგრეთვე არიან მიზეზი მზის სინათლის ცვლილებისა."}
{"text": "And we can measure this very, very precisely with Kepler and trace their effects.\tჩვენ შეგვიძლია ეს ცვლილება კეპლერით გავზომოთ ძალიან, ძალიან ზუსტად და კვალში ჩავუდგეთ მათ ეფექტებს."}
{"text": "However, these are just the tip of the iceberg.\tთუმცა ეს მხოლოდ აისბერგის წვერია"}
{"text": "If we had UV eyes or X-ray eyes, we would really see the dynamic and dramatic effects of our Sun's magnetic activity -- the kind of thing that happens on other stars as well.\tთუ გვექნებოდა ულტრა იისფერი და რენდტენული სხივების აღქმადი თვალი ჩვენ ნამდვილად დავინახავდით ჩვენი მზის მაგნიტური აქტივობის დინამიკურ და დრამატულ ეფექტებს -- ასეთი სახის მოვლენებს რომელსაც ადგილი აქვს ასევე სხვა ვარსკვლავებზე"}
{"text": "Just think, even when it's cloudy outside, these kind of events are happening in the sky above you all the time.\tდაფიქრდით, მაშინაც კი როცა მოღრუბლულია ასეთი მოვლენები უწყვეტად ხდება თქვენს ზემოთ, ცაში."}
{"text": "So when we want to learn whether a planet is habitable, whether it might be amenable to life, we want to know not only how much total light it receives and how warm it is, but we want to know about its space weather -- this high-energy radiation, the UV and the X-rays that are created by its star and that bathe it in this bath of high-energy radiation.\tდა როდესაც ჩვენ გვინდა შევისწავლოთ რომელი პლანეტაა სიცოცხლისთვის ვარგისი, რომელი შეიძლება იყოს შესაფერისი სიცოცხლისთვის. ჩვენ გვინდა ვიცოდეთ, არა მხოლოდ მთლიანად რამდენ სინათლეს იღებს და რამდენად თბება. არამედ ჩვენ გვინდა ვიცოდეთ მისი კოსმოსური ამინდის შესახებ. ეს მაღალი ენერგიების რადიაცია. ულტრა იისფერი და რენდგენული სხივები რომელსაც მათი ვარსკვლავი ქმნის. და ეს არის მაღალი ენერგიების რადიაციული აბაზანის მიღება."}
{"text": "And so, we can't really look at planets around other stars in the same kind of detail that we can look at planets in our own solar system.\tჩვენ არ შეგვიძლია მოვძებნოთ პლანეტები სხვა ვარსკვლავების გარშემო იმავე დეტალებით რაც ჩვენ შეგვიძლია მოვძებნოთ ჩვენივე მზის სისტემაში."}
{"text": "I'm showing here Venus, Earth and Mars -- three planets in our own solar system that are roughly the same size, but only one of which is really a good place to live.\tმე გაჩვენებთ აქ ვენერას, დედამიწას და მრასს -- ეს პლანეტები ჩვენ მზის სისტემაში, უხეშად რომ ვთქვათ ერთი ზომისაა მაგრამ მხოლოდ ერთი მათგანია მართლაც კარგი ადგილი სიცოცხლისთვის."}
{"text": "But what we can do in the meantime is measure the light from our stars and learn about this relationship between the planets and their parent stars to suss out clues about which planets might be good places to look for life in the universe.\tთუმცა რაც ჯერჯერობით შეგვიძლია გავაკეთოთ არის ის რომ გავზომოთ სინათლე ჩვენი ვარსკვლავებიდან და შევისწავლოთ ეს ურთიერქმედება პლანეტებსა და მათ მშობლიურ ვარსკვლავებს შორის რომ მივაგნოთ გასაღებს თუ რომელი პლანეტები შეიძლება იყვნენ ვარგისი სიცოცხლის მოსაძებნად სამყაროში."}
{"text": "Kepler won't find a planet around every single star it looks at.\tკეპლერი ვერ იპოვის პლანეტას ყველა ვარსკვლავის გარშემო, რომელსაც იგი უყურებს"}
{"text": "But really, every measurement it makes is precious, because it's teaching us about the relationship between stars and planets, and how it's really the starlight that sets the stage for the formation of life in the universe.\tმაგრამ მართლაც, ყოველი გაზომვა რომელსაც ის აწარმოებს არის ძვირფასი რადგან ის გვასწავლის ამ ურთიერთობების შესახებ. ვარსკვლავებსა და პლანეტებს შორის. თუ როგორია რეალურად ვარკვლავთა შუქი. აყალიბებს ბაზისს სამყაროში სიცოცლის ფორმირებისა"}
{"text": "While it's Kepler the telescope, the instrument that stares, it's we, life, who are searching.\tთუმცა კეპლერი - ეს მხოლოდ ტელესკოპია რომელიც \"უყურებს\" ეს ჩვენ ვართ, სიცოცხლე, რომელიც ეძებს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმეტები)"}
{"text": "So the type of magic I like, and I'm a magician, is magic that uses technology to create illusions.\tილუზიის ერთ–ერთი სახეობა რომელიც მომწონს, მე ილუზიონისტი ვარ, ეს არის ილუზია, რომელიც იყენებს ტექნოლოგიებს იმისათვის, რომ შექმნას ილუზია."}
{"text": "So I would like to show you something I've been working on.\tმინდა გაჩვენოთ რაღაც, რაზეც დიდი ხნის განმავლობაში ვმუშაობდი."}
{"text": "It's an application that I think will be useful for artists -- multimedia artists in particular.\tეს არის აპლიკაცია რომელიც, ვფიქრობ რომ გამოსადეგი იქნება ხელოვანისთვის განსაკუთრებით კი მულტიმედია ხელოვანისთვის."}
{"text": "It synchronizes videos across multiple screens of mobile devices.\tეს არის ვიდეოების სინქრონიზაცია მობილურის რამდენიმე ეკრანზე."}
{"text": "I borrowed these three iPods from people here in the audience to show you what I mean.\tმე ვითხოვე ეს სამი აიპოდი აუდიტორიაში მყოფი ხალხისაგან იმისათვის, რომ გაჩვენოთ თუ რა მაქვს მხედველობაში."}
{"text": "And I'm going to use them to tell you a little bit about my favorite subject: deception.\tდა მე ვაპირებ გამოვიყენო ისენი რათა გითხრათ ცოტა რამ ჩემი საყვარელი საქმიანობის შესახებ: ტყუილი."}
{"text": "(Music) One of my favorite magicians is Karl Germain.\t(მუსიკა) ერთ–ერთი ჩემი საყვარელი ილუზიონისტი არის კალ გერმენი."}
{"text": "He had this wonderful trick where a rosebush would bloom right in front of your eyes.\tმას ჰქონდა ერთი არაჩვეულებრივი ფანდი, სადაც ვარდის ბუჩქი იფურჩქნებოდა პირდაპირ თქვენს თვალწინ."}
{"text": "But it was his production of a butterfly that was the most beautiful.\tმაგრამ პეპლის წარმოქნა, რომელიც ყველაზე ლამაზი იყო."}
{"text": "(Recording) Announcer: Ladies and gentlemen, the creation of life.\t(დიქტორი) ქალბატონებო და ბატონებო, სიცოცხლის შექმნა."}
{"text": "(Applause) (Music) Marco Tempest: When asked about deception, he said this: Announcer: Magic is the only honest profession.\t(აპლოდისმენტები) (მუსიკა) მარკო ტემპესტი: როცა კითხეს ტყუილის შესახებ მან უპასუხა: (დიქტორი): ილუზიონისტობა არის ერთადერთი გულწრფელი პროფესია."}
{"text": "A magician promises to deceive you -- and he does.\tილუზიონისტი გპირდება, რომ მოგატყუებს და ასეც იქცევა."}
{"text": "MT: I like to think of myself as an honest magician.\tმარკო ტემპესტი: მე მომწონს, როდესაც ვფიქრობ რომ პატიოსანი ილუზიონისტი ვარ."}
{"text": "I use a lot of tricks, which means that sometimes I have to lie to you.\tმე ვიყენებ ბევრ ფანდს რაც ნიშნავს, იმას, რომ ზოგჯერ უნდა მოგატყუოთ ."}
{"text": "Now I feel bad about that.\tახლა კი ამის გამო თავს ცუდად ვგრძნობ."}
{"text": "But people lie every day.\tთუმცა ადამიანები ყოველდღე ტყუიან."}
{"text": "(Ringing) Hold on.\t(ზარია) მოიცადეთ."}
{"text": "Phone: Hey, where are you?\t(გოგონა ტელეფონში): ჰეი, სად ხარ?"}
{"text": "MT: Stuck in traffic. I'll be there soon.\tმარკო ტემპესტი: საცობში მოვყევი. მალე მოვალ."}
{"text": "You've all done it.\tთქვენ ყველამ გააკეთეთ ეს."}
{"text": "(Laughter) (Music) Right: I'll be ready in just a minute, darling.\t(სიცილი) (ქალბატონი): ძვირფასო, ერთ წუთში მზად ვიქნები."}
{"text": "Center: It's just what I've always wanted.\t(მამაკაცი): ეს ისაა, რაც ყოველთვის მინდოდა."}
{"text": "Left: You were great.\t(ქალბატონი) კარგად გამოიყურებით."}
{"text": "MT: Deception, it's a fundamental part of life.\tმარკო ტემპესტი: სიცრუე, სიცოცხლის ფუნდამენტური ნაწილია."}
{"text": "Now polls show that men tell twice as many lies as women -- assuming the women they asked told the truth.\tსტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ კაცები ტყუიან ორჯერ უფრო ხშირად ვიდრე ქალები იმის გათვალისწინებით რომ გამოკითხვაში მონაწილე ქალებმა არ მოიტყუეს."}
{"text": "(Laughing) We deceive to gain advantage and to hide our weaknesses.\t(სიცილი) ჩვენ ვტყუით რომ მოვიგოთ უპირატესობა და დავმალოთ ჩვენი სისუსტე."}
{"text": "The Chinese general Sun Tzu said that all war was based on deception.\tჩინელი გენერალი სუნ ცუმ თქვა, რომ ყველა ომი დაფუძნებული იყო სიცრუეზე."}
{"text": "Oscar Wilde said the same thing of romance.\tოსკარ ვაილდმა თქვა მსგავსი რამ."}
{"text": "Some people deceive for money.\tზოგი ადამიანი ტყუის ფულის გამო."}
{"text": "Let's play a game.\tმოდით ვითამაშოთ."}
{"text": "Three cards, three chances.\tსამი კარტი, სამი შანსი."}
{"text": "Announcer: One five will get you 10, 10 will get you 20.\t(დიქტორი): ერთი ხუთიანი გაძლევს 10–ს, 10 კი მოგცემს 20–ს."}
{"text": "Now, where's the lady?\tსად არის ქალბატონი?"}
{"text": "Where is the queen?\tსად არის დედოფალი?"}
{"text": "MT: This one?\tმარკო ტემპესტი: ეს?"}
{"text": "Sorry. You lose.\tვწუხვარ, თქვენ წააგეთ."}
{"text": "Well, I didn't deceive you.\tმე არ მომიტყუებიხართ."}
{"text": "You deceived yourself.\tთქვენ საკუთარი თავი მოატყუეთ."}
{"text": "Self-deception.\tთვით–მოტყუება."}
{"text": "That's when we convince ourselves that a lie is the truth.\tეს ხდება მაშინ, როდესაც საკუთარ თავს ვარწმუნებთ რომ, სიცრუე სიმართლეა."}
{"text": "Sometimes it's hard to tell the two apart.\tზოგჯერ რთულია ცალცალკე გამოყო ეს ორი ცნება."}
{"text": "Compulsive gamblers are experts at self-deception.\tკომპულსიური მოთამაშეები არიან თვით–მოტყუების ექსპერტები."}
{"text": "(Slot machine) They believe they can win.\t(სათამაშო აპარატის ხმა) მათ სჯერათ, რომ შეუძლიათ მოიგონ."}
{"text": "They forget the times they lose.\tავიწყდებათ დრო რომელსაც ამაში კარგავენ."}
{"text": "The brain is very good at forgetting.\tტვინი საკმაოდ მაგარია დავიწყებაში."}
{"text": "Bad experiences are quickly forgotten.\tცუდი გამოცდილება სწრაფად გავიწყდება."}
{"text": "Bad experiences quickly disappear.\tცუდი გამოცდილება სწრაფად ქრება."}
{"text": "Which is why in this vast and lonely cosmos, we are so wonderfully optimistic.\tსწორედ ამის გამოა რომ ამ ვრცელ და მარტოსულ კოსმოსში ჩვენ საოცრად ოპტიმისტები ვართ."}
{"text": "Our self-deception becomes a positive illusion -- why movies are able to take us onto extraordinary adventures; why we believe Romeo when he says he loves Juliet; and why single notes of music, when played together, become a sonata and conjure up meaning.\tჩვენი თვით–მოტყუება ხდება პოზიტიური ილუზია რის გამოც, ფილმებს შეუძლიათ ჩაგვითრიონ არაჩვეულებრივ თავგადასავლებში. რატომ გვჯერა რომეოსი როდესაც ის იძახის რომ ჯულიეტა უყვარს? და რატომ არის, რომ თითოეული ნოტი როდესაც ერთად ჟღერდება ქმნის სონატას და იწვევს მრავალ წარმოდეგნას."}
{"text": "That's \"Clair De lune.\"\tეს \"მთვარის შუქია\""}
{"text": "Its composer, called Debussy, said that art was the greatest deception of all.\tმისმა ავტორმა დებუსიმ თქვა, რომ ხელოვნება იყო უდიდესი სიცრუე."}
{"text": "Art is a deception that creates real emotions -- a lie that creates a truth.\tხელოვნება სიცრუეა რომელიც ქმნის ნამდვილ ემოციებს – სიცრუე, რომელიც ქმნის სიმართლეს."}
{"text": "And when you give yourself over to that deception, it becomes magic.\tდა როდესაც თქვენ იღებთ ამ სიცრუეს ეს ქმნის ილუზიას."}
{"text": "[MAGIC] (Music fades slowly) (Applause) Thank you. Thank you very much.\t(აპლოდისმენტები) გმადლობთ, დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So, I was in the hospital for a long time.\tმოკლედ,საკმაოდ დიდ ხნის განმავლობაში მომიწია საავადმყოფოში ყოფნამ."}
{"text": "And a few years after I left, I went back, and the chairman of the burn department was very excited to see me -- said, \"Dan, I have a fantastic new treatment for you.\"\tრომლის დატოვებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ ისევ მომიხდა იქ დაბრუნება. ჩემი დანახვით გახარებულმა დამწვრობის დეპარტამენტის ხელმღვანელმა აღტაცებით მითხრა: \"დენ მე მაქვს მკურნალობის სრულიად ახალი, ფანტასტიკური მეთოდი თქვენთვის“."}
{"text": "I was very excited. I walked with him to his office.\tამ ამბავმა მეც ძალიან გამახარა და მას თავის კაბინეტში გავყევი,"}
{"text": "And he explained to me that, when I shave, I have little black dots on the left side of my face where the hair is, but on the right side of my face I was badly burned so I have no hair, and this creates lack of symmetry.\tდა მან ამიხსნა რომ, როცა ვიპარსავ, სახის მარცხენა მხარეს, წვერთან ერთად მაქვს პატარა შავი წერტილები, თუმცა სახის მარჯვენა მხარეს მძიმე დამწვრობის გამო წვერი არ ამომდის. რაც თავის მხრივ იწვევს შესამჩნევ ასიმეტრიას."}
{"text": "And what's the brilliant idea he had?\tდა აი, რაში მდგომარეობდა მისი შესანიშნავი იდეა?"}
{"text": "He was going to tattoo little black dots on the right side of my face and make me look very symmetric.\tის აპირებდა ჩემს ტატუირებას პატარა შავი წერტილებით ჩემი სახის მარჯვენა მხარეს. რათა ამით ის უფრო სიმეტრიული გაეხადა."}
{"text": "It sounded interesting. He asked me to go and shave.\tეს რა თქმა უნდა საინტერესოდ ჟღერდა და მან მთხოვა რომ წავსულიყავი და გამეპარსა წვერი."}
{"text": "Let me tell you, this was a strange way to shave, because I thought about it and I realized that the way I was shaving then would be the way I would shave for the rest of my life -- because I had to keep the width the same.\tმინდა გითხრათ, რომ ეს იყო გაპარსვის ძალიან უჩვეულო ფორმა, რადგან ამაზე ფიქრისას მივხვდი რომ ეს იქნებოდა გაპარსვის სწორედ ის ფორმა რომელიც უნდა გამომეყენებინა მთელი დარჩენილი სიცოცხლის განმავლობაში, საიმისოდ, რომ შემენარჩუნებინა სიმეტრია."}
{"text": "When I got back to his office, I wasn't really sure.\tექიმის კაბინეტში დაბრუნების შემდეგ, მე ნამდვილად არ ვიყავი დარწმუნებული."}
{"text": "I said, \"Can I see some evidence for this?\"\tდა ვთხოვე მას რომ, ეჩვენებინა მკურნალობის ამ ახალი მეთოდის შედეგები,"}
{"text": "So he showed me some pictures of little cheeks with little black dots -- not very informative.\tდა მან მაჩვენა რამდენიმე სურათი პატარა ლოყების, პატარა შავი წერტილებით. რაც სრულებითაც არ იყო საკმარისად ინფორმაციული."}
{"text": "I said, \"What happens when I grow older and my hair becomes white?\tმაშინ მე ვკითხე, „რა მოხდება მაშინ როდესაც ასაკი მომემატება და ჩემი წვერი გათეთრდება?"}
{"text": "What would happen then?\"\tრა მოხდება ამის შემდეგ“?"}
{"text": "\"Oh, don't worry about it,\" he said.\t\"ო, ამაზე ნუ ინერვიულებ\", მითხრა მან."}
{"text": "\"We have lasers; we can whiten it out.\"\t\"ჩვენ გვაქვს ლაზერი, რომლის მეშვეობითაც შეგვიძლია მათი გათეთრება.\""}
{"text": "But I was still concerned, so I said, \"You know what, I'm not going to do it.\"\tმაგრამ მე ჯერ კიდევ არ ვიყავი დარწმუნებული და ვუთხარი: \"იცი რა, მე არ ვაპირებ ამის გაკეთებას.\""}
{"text": "And then came one of the biggest guilt trips of my life.\tამის შემდეგ კი მე თავი ვიგრძენი დამნაშავედ ისე როგორც არასდროს."}
{"text": "This is coming from a Jewish guy, all right, so that means a lot.\tდა რადგან ეს ერთ ებრაელ ბიჭს უკავშირდება, ეს უკვე ბევრს ნიშნავს."}
{"text": "(Laughter) And he said, \"Dan, what's wrong with you?\t(სიცილი) და მან მითხრა, \"დენ, რა ხდება შენს თავს?\""}
{"text": "Do you enjoy looking non-symmetric?\tგსიამოვნებს რომ ასიმეტრიულად გამოიყურები?"}
{"text": "Do you have some kind of perverted pleasure from this?\tიღებ ამისგან რაიმე გარყვნილ სიამოვნებას?"}
{"text": "Do women feel pity for you and have sex with you more frequently?\"\tეცოდები ქალებს და უფრო ხშირად ატარებენ შენთან ღამეს\"?"}
{"text": "None of those happened.\tარცერთ მათგანს არ ჰქონია ადგილი."}
{"text": "And this was very surprising to me, because I've gone through many treatments -- there were many treatments I decided not to do -- and I never got this guilt trip to this extent.\tდა ეს ძალიან გასაოცარი იყო ჩემთვის. რადგან მე მკურნალობის არაერთი მეთოდისთვის მიმიმართავს თუმცა, ასევე იყო არაერთი მეთოდი რომლის გამოყენებაზეც მე უარი ვთქვი. მაგრამ არასოდეს მიგრძვნია დანაშაულის გრძნობა ასე მძაფრად."}
{"text": "But I decided not to have this treatment.\tთუმცა მაინც გადავწყვიტე, რომ არ გამომეყენებინა მკურნალობის ეს მეთოდი."}
{"text": "And I went to his deputy and asked him, \"What was going on?\tდა მივედი მის მოადგილესთან, რომელსაც ვკითხე,\"თუ რაში იყო საქმე?"}
{"text": "Where was this guilt trip coming from?\"\tთუ საიდან მოდიოდა დანაშაულის ეს გრძნობა?\""}
{"text": "And he explained that they have done this procedure on two patients already, and they need the third patient for a paper they were writing.\tდა მან მითხრა, რომ მათ უკვე გამოიყენეს მკურნალობის ეს მეთოდი ორ სხვა პაციენტთან, და მათ სჭირდებოდათ მესამეც იმ კვლევისთვის რომელზეც მუშაობდნენ."}
{"text": "(Laughter) Now you probably think that this guy's a schmuck.\t(სიცილი) თქვენ ახლა ალბათ ფიქრობთ რომ ეს ყმაწვილი გონებაჩლუნგია."}
{"text": "Right, that's what he seems like.\tმართალია, ის სწორედ ასეთია."}
{"text": "But let me give you a different perspective on the same story.\tმაგრამ, ნება მომეცით იგივე ამბავს სხვა კუთხით შეგახედოთ ."}
{"text": "A few years ago, I was running some of my own experiments in the lab.\tრამდენიმე წლის წინ, თავად ვატარებდი ერთ-ერთ ექსპერიმენტს ჩემს ლაბორატორიაში."}
{"text": "And when we run experiments, we usually hope that one group will behave differently than another.\tდა როდესაც ჩვენ ექსპერიმენტებს ვატარებთ, როგორც წესი იმედი გვაქვს, რომ ერთი ჯგუფი მოიქცევა მეორისაგან განსხვავებულად."}
{"text": "So we had one group that I hoped their performance would be very high, another group that I thought their performance would be very low, and when I got the results, that's what we got -- I was very happy -- aside from one person.\tასე რომ, ჩვენ გვყავდა ერთი ჯგუფი, რომელის შედეგიც იმედი მქონდა, რომ იქნებოდა ძალიან მაღალი, და მეორე ჯგუფი, რომლის მაჩვენებელიც იმედი მქონდა რომ იქნებოდა ძალიან დაბალი, და რადგან საბოლოო შედეგიც სწორედ ასეთი აღმოჩნდა მე ვიყავი ძალიან ბედნიერი - თუმცა იყო გამონაკლისი ერთი ადამიანის სახით."}
{"text": "There was one person in the group that was supposed to have very high performance that was actually performing terribly.\tრომელიც იყო იმ ჯგუფში რომელსაც ვიმედოვნებდი რომ ექნებოდა ძალიან მაღალი მაჩვენებელი, თუმცა რეალურად კი მისი შედეგი იყო ძალიან ცუდი."}
{"text": "And he pulled the whole mean down, destroying my statistical significance of the test.\tამის შედეგად კი მან მოახერხა სრულად გაენადგურებინა ტესტის სტატისტიკური მნიშვნელობა"}
{"text": "So I looked carefully at this guy.\tამის შემდეგ, მე ყურადღებით დავაკვირდი ამ ახალგაზრდას."}
{"text": "He was 20-some years older than anybody else in the sample.\tის იყო ოცდა რაღაც წლის, განსხვავებით ექსპრიმენტის სხვა მონაწილეებისაგან."}
{"text": "And I remembered that the old and drunken guy came one day to the lab wanting to make some easy cash and this was the guy.\tდა მე მახსოვდა როგორ მოვიდა ერთ დღეს უფროსი ასაკის, მთვრალი ახალგაზრდა ჩემს ლაბორატორიაში ცოტაოდენი ნაღდი ფულის მარტივი გზით გამოსამუშავებლად და ეს სწორედ ის ახალგაზრდა კაცი იყო."}
{"text": "\"Fantastic!\" I thought. \"Let's throw him out.\t\"ფანტასტიურია\" გავიფიქრე მე. \"მოდი გავაგდოთ ის ექსპერიმენტიდან"}
{"text": "Who would ever include a drunken guy in a sample?\"\tგანა ვინმე ჩართავდა ასეთ ადამიანს ტესტში\"?"}
{"text": "But a couple of days later, we thought about it with my students, and we said, \"What would have happened if this drunken guy was not in that condition?\tმაგრამ რამოდენიმე დღის შემდეგ, ჩემს სტუდენტებთან ამ საკითხზე მსჯელობისას ვთქვით, რომ \"რა მოხდებოდა თუკი ეს მთვრალი ახალგაზრდა არ იქნებოდა ასეთ მდგომარეობაში?"}
{"text": "What would have happened if he was in the other group?\tან რა მოხდება ის რომ მეორე ჯგუფში ყოფილიყო?"}
{"text": "Would we have thrown him out then?\"\tამ შემთხვევაშიც დავატოვებინებდით მას ექსპერიმენტს?\""}
{"text": "We probably wouldn't have looked at the data at all, and if we did look at the data, we'd probably have said, \"Fantastic! What a smart guy who is performing this low,\" because he would have pulled the mean of the group lower, giving us even stronger statistical results than we could.\tამ შემთხვევაში ჩვენ ალბათ საერთოდ არ შევხედავდით მიღებულ შედეგებს, და თუკი მაინც მივაქცევდით მას ყურადღებას, ვიტყოდით, რომ \"ფანტასტიურია! რა ყოჩაღი ბიჭია ასე ცუდი მაჩვენებელი რომ აქვს\" რადგან ის კიდევ უფრო ქვემოთ დასწევდა ჯგუფის საერთო შედეგს და მოგვცემდა იმაზე უფრო ძლიერ სტატისტიკურ მაჩვენებელს ვიდრე შეგვეძლო რომ მიგვეღო."}
{"text": "So we decided not to throw the guy out and to rerun the experiment.\tასე რომ, გადავწყვიტეთ დაგვეტოვებინა ეს ყმაწვილი ექსპერიმენტში და კვლავ გაგვემეორებინა ის."}
{"text": "But you know, these stories, and lots of other experiments that we've done on conflicts of interest, basically kind of bring two points to the foreground for me.\tმაგრამ თქვენ იცით ასეთი ისტორიების და კიდევ სხვა მრავალი ექსპერიმენტის შესახებ, რომელიც ჩვენ ჩაგვიტარებია ინტერესთა კონფლიქტზე, ისინი ძირითადად ორი სახის ინფორმაციას გვაწვდიან რომელიც ყველაზე მნიშვნელოვანია ჩემთვის."}
{"text": "The first one is that in life we encounter many people who, in some way or another, try to tattoo our faces.\tპირველი მათგანია ის რომ ცხოვებაში ჩენ უამრავ ადამიანს ვხვდებით რომლებიც, სხვადასხვა მეთოდებით ცდილობენ ჩვენი სახეების ტატუირებას."}
{"text": "They just have the incentives that get them to be blinded to reality and give us advice that is inherently biased.\tმათ უბრალოდ სურთ რომ არ შეიმჩნიონ რეალობა და მოგცენ ისეთი რჩევა რომელიც თავიდანვე მიკერძოებული და ტენდენციურია."}
{"text": "And I'm sure that it's something that we all recognize, and we see that it happens.\tდა მე დარწმუნებული ვარ, რომ ეს სწორედ ისა რასაც ჩვენ ყველა კარგად ვაცნობიერებთ და ვხედავთ რომ ეს ასეა."}
{"text": "Maybe we don't recognize it every time, but we understand that it happens.\tშესაძლოა ჩვენ ამას ვერ ვაცნობიერებდეთ ყოველთვის მაგრამ მაინც გვესმის რომ ასეთ რამეს აქვს ადგილი."}
{"text": "The most difficult thing, of course, is to recognize that sometimes we too are blinded by our own incentives.\tყველაზე რთული ალბათ სწორედ იმის აღიარებაა რომ ხანდახან ჩვენც დაბრმავებულები ვართ საკუთარი მისწრაფებებით."}
{"text": "And that's a much, much more difficult lesson to take into account.\tდა ეს ბევრად, ბევრად უფრო რთული გაკვეთილია მომავალში გასათვალისწინებლად."}
{"text": "Because we don't see how conflicts of interest work on us.\tრადგან ჩვენ ვერ ვხედავთ თუ რა გავლენა აქვს ინტერესთა კონფლიქტს ჩვენზე."}
{"text": "When I was doing these experiments, in my mind, I was helping science.\tროდესაც მე ამ ექსპერიმენტს ვატარებდი, ვფიქრობდი, რომ ამით მეცნიერებას ვეხმარებოდი."}
{"text": "I was eliminating the data to get the true pattern of the data to shine through.\tმე უგულვებელვყოფდი ზოგიერთ მონაცემს რათა მიმეღო მონაცემთა უფრო მკაფიო მოდელი."}
{"text": "I wasn't doing something bad.\tმე თითქოს ცუდს არაფერს ვაკეთებდი."}
{"text": "In my mind, I was actually a knight trying to help science move along.\tჩემი აზრით, მე ვიყავი რაინდი რომელიც ცდილობდა მეცნიერების განვითარებას."}
{"text": "But this was not the case.\tმაგრამ ეს ასე სულაც არ იყო."}
{"text": "I was actually interfering with the process with lots of good intentions.\tმე რეალურად ვერეოდი პროცესებში უამრავი კარგი განზრახვით."}
{"text": "And I think the real challenge is to figure out where are the cases in our lives where conflicts of interest work on us, and try not to trust our own intuition to overcome it, but to try to do things that prevent us from falling prey to these behaviors, because we can create lots of undesirable circumstances.\tდა მე მგონია რომ რეალური გამოწვევა სწორედ ისაა რომ გავარკვიოთ თუ როდის აქვს ადგილი ჩვენს ცხოვრებაში ასეთ მომენტებს სად მოქმედებს ინტერესთა კონფლიქტი ჩვენზე, და რომ არ ვენდოთ მხოლოდ ჩვენს საკუთარ ინტუიციას, მის დასაძლევად, მაგრამ ვცადოთ რომ მოვიქცეთ ისე რომ მსხვერპლად არ ვიქცეთ მსგავსი ქმედებებისა რადგან ამით ჩვენ შეგვიძლია გამოვიწვიოთ უთვალავი არასასურველი შედეგი."}
{"text": "I do want to leave you with one positive thought.\tთუმცა მე არ მინდა რომ დაგტოვოთ თუნდაც ერთი პოზიტიური იედის გარეშე."}
{"text": "I mean, this is all very depressing, right -- people have conflicts of interest, we don't see it, and so on.\tანუ მართალია ეს ყველაფერი ძალიან დეპრესიულია, ადამიანებს გააჩნიათ ინტერესთა კონფლიქტი, რომელსაც ჩვენ ვერ ვხედავთ და ასე შემდეგ."}
{"text": "The positive perspective, I think, of all of this is that, if we do understand when we go wrong, if we understand the deep mechanisms of why we fail and where we fail, we can actually hope to fix things.\tთუმცა ამ ყველაფრის დადებითი მხარე ჩემი აზრით ის არის, რომ თუ ჩვენ მივხვდებით თუ როდის არ ვიქცევით სწორად, და თუკი გავაცნობიერებთ იმ ღრმა მექანიზმს თუ რატომ და რის გამო ვუშვებთ შეცდომებს მაშინ შეგვიძლია კიდეც რომ იმედი ვიქონიოთ მათი გამოსწორების."}
{"text": "And that, I think, is the hope. Thank you very much.\tდა აი ეს კი ჩემი აზრით სწორედ რომ იმედის მომცემია.დიდ მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენდები)"}
{"text": "I'd like to take you to another world.\tნება მომეცით სხვა სამყარო გიჩვენოთ."}
{"text": "And I'd like to share a 45 year-old love story with the poor, living on less than one dollar a day.\tდა მინდა გაგიზიაროთ 45 წლის სიყვარულის ისტორია ღარიბებისადმი, მცხოვრები დღეში ერთ დოლარზე ნაკლებით."}
{"text": "I went to a very elitist, snobbish, expensive education in India, and that almost destroyed me.\tმე მივიღე ელიტარული, სნობური, ძვირად ღირებული განათლება ინდოეთში და ამან კინაღამ გამანადგურა."}
{"text": "I was all set to be a diplomat, teacher, doctor -- all laid out.\tმე თავისუფლად შემეძლო გამხტარვიყავი დიპლომატი, მასწავლებელი, ექიმი - ყველა გზა ხსინილი იყო."}
{"text": "Then, I don't look it, but I was the Indian national squash champion for three years.\tმერე, ჩემთვის ეს არ იყო მნიშვნელოვანი, მაგრამ მე ვიყავი ინდოეთის ნაციონალური ჩემპიონი სკვოშში სამი წლის განმავლობაში."}
{"text": "(Laughter) The whole world was laid out for me.\t(სიცილი) მთელი სამყარო ჩემს წინაშე იყო."}
{"text": "Everything was at my feet.\tყველაფერი ჩემს ფეხებთან იყო."}
{"text": "I could do nothing wrong.\tარასწორს ვერაფერს გავაკეთებდი."}
{"text": "And then I thought out of curiosity I'd like to go and live and work and just see what a village is like.\tშემდეგ ცნობისმოყვარებიდან გამომდინარე ვიფიქრე: მინდა ვიცხოვრო და ვიმუშაო სოფელში და უბრალოდ ვნახო როგორია ის."}
{"text": "So in 1965, I went to what was called the worst Bihar famine in India, and I saw starvation, death, people dying of hunger, for the first time.\tასე რომ 1965-ში წავედი ბიჰარში, რომელიც ინდოეთის ყველაზე უარეს შტატად ითვლება და ვნახე შიმშილი, სიკვდილი, ცხოვრებაში პირველად შიმშილისგან დაღუპული ადმიანები ვნახე."}
{"text": "It changed my life.\tამან შეცვალა ჩემი ცხოვრება."}
{"text": "I came back home, told my mother, \"I'd like to live and work in a village.\"\tსახლში დავბრუნდი, დედაჩემს ვუთხარი: \"მინდა ვმუშაობდე და ვცხოვრობდე სოფელში.\""}
{"text": "Mother went into a coma.\tდედა კომაში ჩავარდა."}
{"text": "(Laughter) \"What is this?\t(სიცილი) \"რაშია საქმე?"}
{"text": "The whole world is laid out for you, the best jobs are laid out for you, and you want to go and work in a village?\tმთელი სამყარო შენს ფეხებთანაა, საუკეთესო სამსახურის შოვნა შენთვის არაფერია და შენ გინდა იმუშაო და იცხოვრო სოფელში?"}
{"text": "I mean, is there something wrong with you?\"\tრა გჭირს, ხომ არ დაგემართა რამე?"}
{"text": "I said, \"No, I've got the best eduction.\tვთქვი:\" არა, მე მივიღე საუკეთესო განათლება."}
{"text": "It made me think.\tრამაც ფიქრი მასწავლა."}
{"text": "And I wanted to give something back in my own way.\"\tდა მინდა სანაცვლოდ რაღაც გავაკეთო ჩემით.\""}
{"text": "\"What do you want to do in a village?\t\"რისი კეთება გინდა სოფელში?"}
{"text": "No job, no money, no security, no prospect.\"\tუმუშევრობა, უფოლობა, დაუცველობა, არანაირი პერსპექტივა.\""}
{"text": "I said, \"I want to live and dig wells for five years.\"\tმე ვუთხარი:\" მე მინდა ვიცხოვრო და ჭები ვთხარო 5 წლის განმავლობაში.\""}
{"text": "\"Dig wells for five years?\t\"თხარო ჭები 5 წლის განმავლობაში?"}
{"text": "You went to the most expensive school and college in India, and you want to dig wells for five years?\"\tინდოეთში ყველაზე ძვირად ღირებულ სკოლაში და კოლეჯში იარე და გინდა ჭები თხარო 5 წლის განმავლობაში?\""}
{"text": "She didn't speak to me for a very long time, because she thought I'd let my family down.\tის დიდი ხნის განმავლობაში ხმას არ მცემდა, რადგან თვლიდა რომ ოჯახს იმედები გავუცრუე."}
{"text": "But then, I was exposed to the most extraordinary knowledge and skills that very poor people have, which are never brought into the mainstream -- which is never identified, respected, applied on a large scale.\tმაგრამ მაშინ მე მივიღე ყველაზე არაჩვეულებრივი ცოდნა და უნარები რომელებიც აქვთ ღარიბ ხალხს, რომლებსაც არასდროს გასწავლიან ზოგადი განათლების ფარგლებში - რომლებიც არასოდეს იყო აღიარებული, დაფასებული და არ იყვნენ ფართოდ გავრცელებული."}
{"text": "And I thought I'd start a Barefoot College -- college only for the poor.\tმე გადავწყვიტე დამეარსებინა ფეხშიშველთა კოლეჯი - კოლეჯი მხოლოდ ღარიბებისთვის."}
{"text": "What the poor thought was important would be reflected in the college.\tრაც ღარიბების აზრით იქნებოდა მნიშვნელოვანი ის აისახებოდა კოლეჯში."}
{"text": "I went to this village for the first time.\tმაგ სოფელში პირველად წავედი."}
{"text": "Elders came to me and said, \"Are you running from the police?\"\tუხუცესები მოვიდნენ ჩემთან და მკითხეს:\"პოლიციას ემალები?\""}
{"text": "I said, \"No.\"\tმე ვუთხარი:\"არა.\""}
{"text": "(Laughter) \"You failed in your exam?\"\t(სიცილი) \"გამოცდები ვერ ჩააბარე?\""}
{"text": "I said, \"No.\"\tმე ვუთხარი:\"არა.\""}
{"text": "\"You didn't get a government job?\" I said, \"No.\"\t\"სახელმწიფო სამსახური ვერ მიიღე?\""}
{"text": "\"What are you doing here?\tმე ვუთხარი:\"არა.\" \"რა გინდა აქ?"}
{"text": "Why are you here?\tრატომ ხარ აქ?"}
{"text": "The education system in India makes you look at Paris and New Delhi and Zurich; what are you doing in this village?\tინდოეთში განათლების სისტემა გიხსნის გზას პარიზის, ნიუ-დელის და ციურიხისკენ, რა გინდა ამ სოფელში?"}
{"text": "Is there something wrong with you you're not telling us?\"\tრაღაც გჭირს და არ გვეუბნები?\""}
{"text": "I said, \"No, I want to actually start a college only for the poor.\tმე ვუთხარი:\"არა, მე სინამდვილეში მინდა კოლეჯის დაარსება ოღონდ ღარიბებისთვის."}
{"text": "What the poor thought was important would be reflected in the college.\"\tრაც ღარიბების აზრით იქნებოდა მნიშვნელოვანი ის აისახებოდა კოლეჯში.\""}
{"text": "So the elders gave me some very sound and profound advice.\tმაშინ უხუცებმა მომცეს ძალიან კარგი და ბრძნული რჩევა."}
{"text": "They said, \"Please, don't bring anyone with a degree and qualification into your college.\"\tმათ მითხრეს:\"გთხოვთ, არავინ მოიყვანო ხარისხით ან კვალიფიკაციით შენს კოლეჯში.\""}
{"text": "So it's the only college in India where, if you should have a Ph.D. or a Master's, you are disqualified to come.\tასე რომ ეს არის ერთადერთი კოლეჯი ინდოეთში სადაც, თუ თქვენ დოქტორის ან მაგისტრის ხარისხი გაქვთ, თქვენ ვერ მოხვდებით აქ."}
{"text": "You have to be a cop-out or a wash-out or a dropout to come to our college.\tთქვენ უნდა იყოთ გაგდებული ან ჩარეცხილი რომ მოხვდეთ ჩვენს კოლეჯში."}
{"text": "You have to work with your hands.\tთქვენ ხელებით უნდა იმუშაოთ."}
{"text": "You have to have a dignity of labor.\tშრომას უნდა სცემდეთ პატივს."}
{"text": "You have to show that you have a skill that you can offer to the community and provide a service to the community.\tთქვენ უნდა დაგვანახოთ, რომ გაქვთ უნარები რომლებსაც დაახმართ თემს და შესთავაზებთ დახმარებას თემს."}
{"text": "So we started the Barefoot College, and we redefined professionalism.\tჩვენ გავხსენით ფეხშიშველთა კოლეჯი და ხელახლა განვსაზღვრეთ პროფესიონალიზმი."}
{"text": "Who is a professional?\tვინ არის პროფესინალი?"}
{"text": "A professional is someone who has a combination of competence, confidence and belief.\tპროფესიონალი არის ის ვისაც აქვს კომპეტენცია, დავდაჯერებულობა და რწმენა."}
{"text": "A water diviner is a professional.\tწყლის მაძიებელი არის პროფესიონალი."}
{"text": "A traditional midwife is a professional.\tბებიაქალი არის პროფესიონალი."}
{"text": "A traditional bone setter is a professional.\tხალხური \"ძვლების გამსწორებელი\" არის პროფესიონალი."}
{"text": "These are professionals all over the world.\tეს პროფესიონალები მთელ მსოფლიოში არიან."}
{"text": "You find them in any inaccessible village around the world.\tთქვენ იპოვით მათ მსოფლიოს ყველა მიუვალ სოფელში."}
{"text": "And we thought that these people should come into the mainstream and show that the knowledge and skills that they have is universal.\tჩვენ ვიფიქრეთ, რომ ეს ხალხი უნდა მოვიდეს ზოგად განათლებაში და აჩვენოს, რომ ცოდნა და უნარები რომლებიც მათ აქვთ უნივერსალურია."}
{"text": "It needs to be used, needs to be applied, needs to be shown to the world outside -- that these knowledge and skills are relevant even today.\tისინი უნდა იყოს გამოყენებული და გათვალისწინებული მთელმა მსოფლიომ უნდა ნახოს - ეს ცოდნა და უნარები დღესაც აქტუალურია."}
{"text": "So the college works following the lifestyle and workstyle of Mahatma Gandhi.\tკოლეჯი მუშაობს მაჰატმა განდის ცხოვრების და მუშაობის სტილის მიხედვით."}
{"text": "You eat on the floor, you sleep on the floor, you work on the floor.\tჭამ იატაკზე, გძინავს იატაკზე, მუშაობ იატაკზე."}
{"text": "There are no contracts, no written contracts.\tარ არსებობს კონტრაქტები, დაწერილი კონტრაქტები."}
{"text": "You can stay with me for 20 years, go tomorrow.\tშეგძლიათ 20 წელი იყოთ ჩემთან, ხვალევე შეგიძლიათ წახვიდეთ."}
{"text": "And no one can get more than $100 a month.\tდა 100$-ზე მეტს თვეში ვერავინ ვერ გამოიმუშავებს."}
{"text": "You come for the money, you don't come to Barefoot College.\tთუ ფულისთვის მოდიხართ, მაშინ ფეხშიშველთა კოლეჯში არ უნდა მოხვიდეთ."}
{"text": "You come for the work and the challenge, you'll come to the Barefoot College.\tმოდიხართ სამუშაოდ და გამოწვევისთვის, მაშინ მოდიხართ ფეხშიშველთა კოლეჯში."}
{"text": "That is where we want you to try crazy ideas.\tეს ადგლია სადაც გვინდა გამოსცადოთ გიჟური იდეები."}
{"text": "Whatever idea you have, come and try it.\tარ აქვს მნიშვნელობა რა იდეაა, მოდით და გამოსცადეთ."}
{"text": "It doesn't matter if you fail.\tარ აქვს მნიშვნელობა თუ მარცხს განიცდით."}
{"text": "Battered, bruised, you start again.\tნაცემი, ნატკენი, თავიდან დაიწყებთ."}
{"text": "It's the only college where the teacher is the learner and the learner is the teacher.\tეს ერთადერთი კოლეჯია სადაც მასწავლებელი მოსწავლეა და მოსწავლე მასწავლებელია."}
{"text": "And it's the only college where we don't give a certificate.\tდა ეს ერთადერთი კოლეჯია სადაც სერტიფიკატებს არ გავცემთ."}
{"text": "You are certified by the community you serve.\tთქვენ სერტიფიცირებულები ხართ თემით რომელსაც ემსახურებით."}
{"text": "You don't need a paper to hang on the wall to show that you are an engineer.\tთქვენ არ გჭირდებათ ქაღალდი კედელზე დასაკიდბლად იმის საჩვენებლად, რომ ინჟინერი ხართ."}
{"text": "So when I said that, they said, \"Well show us what is possible. What are you doing?\tასე რომ, როცა ეს ვუთხარი მათ მითხრეს:\"კარგი, გვიჩვენე რა შეიძლება გაკეთდეს."}
{"text": "This is all mumbo-jumbo if you can't show it on the ground.\"\tრას საქმიანობ? ეს ყველფერი \"მამბო-ჯამბოა\" თუ რაელურად არ დაგვანახებ.\""}
{"text": "So we built the first Barefoot College in 1986.\tასე რომ, ჩცენ ავაშენეთ პირველი ფეხშიშველთა კოლეჯი 1986 წელს."}
{"text": "It was built by 12 Barefoot architects who can't read and write, built on $1.50 a sq. ft.\tის იყო აშენებული 12 ფეხშიშველა არქიტეკტორის მიერ რომლებიც წერა-კითხვა არ იციან, აშენებული 1.50$-თ კვადრატულ ფუტზე."}
{"text": "150 people lived there, worked there.\t150 ადამიანი ცხოვრობდა და მუშაობდა იქ."}
{"text": "They got the Aga Khan Award for Architecture in 2002.\tმათ მიიღეს აგა ხანის ჯილდო არქიტექტურაში 2002 წელს."}
{"text": "But then they suspected, they thought there was an architect behind it.\tმაგრამ მერე ისინი დაეჭვდნენ, იფიქრეს რომ ამის უკან აქიტექტორი დგას."}
{"text": "I said, \"Yes, they made the blueprints, but the Barefoot architects actually constructed the college.\"\tმე ვუთხარი:\"კი, მათ ნახაზი გააკეთეს, მაგრამ ფაქტიურად ფეხშიშველა არქიტექტორებმა ააშენეს კოლეჯი.\""}
{"text": "We are the only ones who actually returned the award for $50,000, because they didn't believe us, and we thought that they were actually casting aspersions on the Barefoot architects of Tilonia.\tჩვენ ფაქტიურად ერთადერთები ვართ ვინც დააბრუნა ჯილდო, 50000$, რადგან მათ არ დაგვიჯერეს, და ჩვენ ვიფიქრეთ, რომ ისინი ცდილობდნენ ცილი დაეწამათ ფახშიშველა არქიტექტორებისთვის, ტილონიდან."}
{"text": "I asked a forester -- high-powered, paper-qualified expert -- I said, \"What can you build in this place?\"\tმე ვკითხე მეტყევეს - მნიშვნელოვან, დიპლომირებულ ექსპერტს - ვკითხე:\"რისი აშენება შეგიძლია აქ?\""}
{"text": "He had one look at the soil and said, \"Forget it. No way.\tნიადაგს შეხედა ერთხელ და თქვა:\"დაივიწყე."}
{"text": "Not even worth it.\tარ არსებობს. არ ღირს."}
{"text": "No water, rocky soil.\"\tარ არის წყალი, ქვიანი ნიადაგი.\""}
{"text": "I was in a bit of a spot.\tრთულ სიტუაციაში აღვმოჩნდი."}
{"text": "And I said, \"Okay, I'll go to the old man in village and say, 'What should I grow in this spot?'\" He looked quietly at me and said, \"You build this, you build this, you put this, and it'll work.\"\tმე ვუთხარი: \"კაი, მე წავალ სოფლის უხუცესთან და ვკითხავ, რა უნდა გავზარდო ამ ადგილას?\" უხუცესმა შემხედა და მითხრა: ააშენე ის, ააშენე ეს, ეს დათესეთ და ყველაფერი იმუშავებს.\""}
{"text": "This is what it looks like today.\tდღეს ეგ ადგილი ესე გამოიყურება."}
{"text": "Went to the roof, and all the women said, \"Clear out.\tსახურავზე რომ ავედი ყველა ქალმა მითხრა:\" გადი აქედან."}
{"text": "The men should clear out because we don't want to share this technology with the men.\tკაცები უნდა გავიდნენ, რადგან ჩვენ არ გვინდა ამ ტექნოლოგიის გაზიარება მამაკაცებისთვის."}
{"text": "This is waterproofing the roof.\"\tეს არის სახურავის ჰიდროიზოლაცია.\""}
{"text": "(Laughter) It is a bit of jaggery, a bit of urens and a bit of other things I don't know.\t(სიცილი) ცოტა გაუსუფათავებული შაქრის ლერწამი, შარდი და კიდე ცოტა სხვა რაღაცეები, არ ვიცი რა არი."}
{"text": "But it actually doesn't leak.\tმაგრამ ის ფაქტიურად არ ჟონავს."}
{"text": "Since 1986, it hasn't leaked.\t1986 წლიდან არ გაუჟონია."}
{"text": "This technology, the women will not share with the men.\tამ ტექნოლოგიას ქალების არ გაუზიარებენ მამაკაცებს."}
{"text": "(Laughter) It's the only college which is fully solar-electrified.\t(სიცილი) ეს ერთადერთი კოლეჯია რომელიც სრულად მზის ენერგიაზეა."}
{"text": "All the power comes from the sun.\tენერგია მთლიანად მზისგან მოდის."}
{"text": "45 kilowatts of panels on the roof.\t45 კილოვატიანი პანელები სახურავზე."}
{"text": "And everything works off the sun for the next 25 years.\tყველაფერი მზეზე იმუშავებს მომავალი 25 წლის განმავლობაში."}
{"text": "So long as the sun shines, we'll have no problem with power.\tასე რომ, სანამ მზე ანათებს ენერგიასათან პრობლემები არ გვექნება."}
{"text": "But the beauty is that is was installed by a priest, a Hindu priest, who's only done eight years of primary schooling -- never been to school, never been to college.\tმაგრამ მთავარი ის არის, რომ ეს იყო დამონატაჟბული მღვდლის, ინდუსი მღვდლის მიერ, რომელსაც დაწყებითი სკოლის მხოლოდ 8 წელი აქვს დამთავრებული - სკოლაში არასდროს უვლია, კოლეჯში არასდროს უსწავლია."}
{"text": "He knows more about solar than anyone I know anywhere in the world guaranteed.\tმან მეტი იცის მზის ენერგიაზე ვიდრე ვინმე სხვა ვისაც ვიცნობ მთელს მსოფლიოში, პირობას გაძლევთ."}
{"text": "Food, if you come to the Barefoot College, is solar cooked.\tსაკვები - თუ ფეხშიშველთა კოლეჯში მოხვდებით - მზის ენერგიით მზადდება."}
{"text": "But the people who fabricated that solar cooker are women, illiterate women, who actually fabricate the most sophisticated solar cooker.\tმაგრამ ადამიანები ვინც შექმენს ეს \"მზის ქურა\" ქალები არიან, უწიგნური ქალები, რომლებმაც ფაქტიურად შექმნეს მსფლიოში ყველაზე რთული \"მზის ქურა\"."}
{"text": "It's a parabolic Scheffler solar cooker.\tესაა შეფლერის პარაბოლური \"მზის ქურა\"."}
{"text": "Unfortunately, they're almost half German, they're so precise.\tსამწუხაროდ, ისინი თითქმის სანახევროდ გერმანელები არიან, ისე აკურატულად აკეთებენ."}
{"text": "(Laughter) You'll never find Indian women so precise.\t(სიცილი) თქვენ ვერ ნახავთ ასეთ აკურატულ ინდოელ ქალებს."}
{"text": "Absolutely to the last inch, they can make that cooker.\tმთლიანად, ბოლო დიუმამდე მათ შეუძლიათ მაგ ქურის აწყობა."}
{"text": "And we have 60 meals twice a day of solar cooking.\tდღეში ორჯერ 60 კერძს ვამზადებთ მზის ქურებით."}
{"text": "We have a dentist -- she's a grandmother, illiterate, who's a dentist.\tჩვენ გვყავს დანტისტი - ის ბებიაა, უწიგნურია და ის დანტისტია."}
{"text": "She actually looks after the teeth of 7,000 children.\tის ფაქტიურად 7000 ბავშვის კბილებს უვლის."}
{"text": "Barefoot technology: this was 1986 -- no engineer, no architect thought of it -- but we are collecting rainwater from the roofs.\tფეხშიშველთა ტექნოლოგია: იყო 1986 წელი - არც ერთ ინჟინერს, არც ერთ არქიტექტორს არ მოსვლია აზრად - მაგრამ ჩვენ ვაგროვებთ წვიმის წყალს სახურავებიდან."}
{"text": "Very little water is wasted.\tძალიან მცირე წყალი იკარგება."}
{"text": "All the roofs are connected underground to a 400,000 liter tank, and no water is wasted.\tყველა სახურავი დაკავშირებულია მიწისქვეშ განლაგებული 400,000 ლიტრიან ავზთან და წყალი არ იფლანგება."}
{"text": "If we have four years of drought, we still have water on the campus, because we collect rainwater.\tთუ გვალვა თუნდაც ოთხი წელი გაგრძელდეს, ჩვენ მაინც გვექნება წყალი კოლეჯში რადგან ჩვენ ვაგროვებთ წყალს."}
{"text": "60 percent of children don't go to school, because they have to look after animals -- sheep, goats -- domestic chores.\tბავშვების 60% არ დადის სკოლაში, რადგან მათ უწევთ ცხოველებზე ზრუნვა - ცხვრები, თხები - საოჯახო მეურნეობა."}
{"text": "So we thought of starting a school at night for the children.\tამიტომ ჩვენ შევქმენით საღამოს სკოლა ბავშვებისთვის."}
{"text": "Because the night schools of Tilonia, over 75,000 children have gone through these night schools.\tტილონიას საღამოს სკოლების მეშვეობით 75,000-სზე მეტმა ბავშვმა მიიღო ცოდნა."}
{"text": "Because it's for the convenience of the child; it's not for the convenience of the teacher.\tრადგან ეს არის ხელსაყრელი ბავშვისთვის და არა იმისთვის, რომ მასწავლებლისთვის იყოს მოსახერხებელი."}
{"text": "And what do we teach in these schools?\tსაერთოდ რას ვასწავლით ამ სკოლებში?"}
{"text": "Democracy, citizenship, how you should measure your land, what you should do if you're arrested, what you should do if your animal is sick.\tდემოკრატიას, მოქალაქეობას, როგორ უნდა გაზომო შენი მიწა, რა უნდა გააკეთო თუ დაგაპატიმრეს, რა უნდა გააკეთო თუ ცხოველი ავად გაგიხდა."}
{"text": "This is what we teach in the night schools.\tეს არის რასაც ვასწავლით ამ საღამოს სკოლებში."}
{"text": "But all the schools are solar-lit.\tყველა სკოლა განათებულია მზის ენერგიით."}
{"text": "Every five years we have an election.\tხუთ წელიწადში ერთხელ ჩვენ გვაქ არჩევნები."}
{"text": "Between six to 14 year-old children participate in a democratic process, and they elect a prime minister.\t6-დან 14 წლამდე ასაკის ბავშვები მონაწილეობენ დემოკრატიულ პროცესში და ირჩევენ პრემიერ მინისტრსს."}
{"text": "The prime minister is 12 years old.\tპრემიერ მინისტრი 12 წლისაა."}
{"text": "She looks after 20 goats in the morning, but she's prime minister in the evening.\tდილით 20 თხაზე ზრუნავს, მაგრამ საღამოს ის პრემიერ მინისტრია."}
{"text": "She has a cabinet, a minister of education, a minister for energy, a minister for health.\tმას აქვს მინისტრთა კაბინეტი, განათლების მინისტრი, ენერგეტიკის მინისტრი, ჯანდაცვის მინისტრი."}
{"text": "And they actually monitor and supervise 150 schools for 7,000 children.\tისინი სინამდვილეში უწევენ მონიტორინგს და კონტროლს 150 სკოლას 7,000 ბავშვისთვის."}
{"text": "She got the World's Children's Prize five years ago, and she went to Sweden.\tმან მიიღო ბავშვთა მსოფლიო ჯილდა ხუთი წლის წინ და შვედეთში გაემგზავრა."}
{"text": "First time ever going out of her village.\tცხოვრებაში პირველად დატოვა სოფელი."}
{"text": "Never seen Sweden.\tშვედეთი არასდორს უნახავს."}
{"text": "Wasn't dazzled at all by what was happening.\tსაერთოდ არ იყო გაოცებული იმით რაც ხდებოდა."}
{"text": "And the Queen of Sweden, who's there, turned to me and said, \"Can you ask this child where she got her confidence from?\tდა შვედეთის დედოფალი, რომელსაც ხედავთ, მობრუნდა ჩემსკენ და მკითხა:\"შეგიძლიათ ჰკითხოთ ამ ბავშვს საიდან იღებს თავის თავდაჯერებულობას?"}
{"text": "She's only 12 years old, and she's not dazzled by anything.\"\tის მხოლოდ 12 წლისაა და არაფერითაა გაოცებული.\""}
{"text": "And the girl, who's on her left, turned to me and looked at the queen straight in the eye and said, \"Please tell her I'm the prime minister.\"\tდა გოგონა, რომელიც მის მარცხვნივაა, მოტრილდა ჩემსკენ და შეხედა დედოფალს პირდაპირ თვალებში და თქვა,\"თუ შეიძლება უთხარით, რომ მე პრემიერ მინისთრი ვარ.\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) Where the percentage of illiteracy is very high, we use puppetry.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) სადაც უწიგნურობის დონე ძალიან მაღალია ჩვენ თოჯინებს ვიყენებთ."}
{"text": "Puppets is the way we communicate.\tთოჯინებით ვახდენთ კომუნიკაციას."}
{"text": "You have Jokhim Chacha who is 300 years old.\tეს არის ჯოკიმ ჩაჩა რომელიც 300 წლისაა."}
{"text": "He is my psychoanalyst. He is my teacher.\tის ჩემი ფსიქოანალიტიკოსია. ის ჩემი მასწავლებელია."}
{"text": "He's my doctor. He's my lawyer.\tის ჩემი ექიმია. ის ჩემი ადვოკატია."}
{"text": "He's my donor.\tის ჩემი დონორია."}
{"text": "He actually raises money, solves my disputes.\tსინამდვილეში ის აგროვებს შემოწირულობას, აგვარებს პრობლემებს."}
{"text": "He solves my problems in the village.\tის აგვარებს ჩემს პრობლემებს სოფელში."}
{"text": "If there's tension in the village, if attendance at the schools goes down and there's a friction between the teacher and the parent, the puppet calls the teacher and the parent in front of the whole village and says, \"Shake hands.\tთუ სოფელში არის დაძაბულობა, თუ დასწრება სკოლებში ეცემა და მასწავლებლსა და მშობელს შორის უთანხმოებაა, თონიჯინა ურეკავს მასწავლებეს და მშობელს მთელი სოფლის წინაშე და ეუბლენა.\" ჩამოართვით ერთმანეთს ხელი."}
{"text": "The attendance must not drop.\"\tდასწრება არ უნდა დაეცეს.\""}
{"text": "These puppets are made out of recycled World Bank reports.\tეს თოჯინები გაკეთებულია მსფლიო ბანკის გადამუსავებული ანგარიშებისგან."}
{"text": "(Laughter) (Applause) So this decentralized, demystified approach of solar-electrifying villages, we've covered all over India from Ladakh up to Bhutan -- all solar-electrified villages by people who have been trained.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ასე რომ, ეს დეცენტრალიზებული, არა მისტიფიცირებული მიდგომა სოფლების უზრუნველყოფის მზის ენერგიით ჩვენ მთელ იდოეთში გავავრცელეთ ლადახიდან ბუტანამდე - ყველა სოფელი უზრუნველყოფილია მზის ენერგიით ჩვენს მიერ მომზადებული ხალხით."}
{"text": "And we went to Ladakh, and we asked this woman -- this, at minus 40, you have to come out of the roof, because there's no place, it was all snowed up on both sides -- and we asked this woman, \"What was the benefit you had from solar electricity?\"\tჩვენ გავემგზავრეთ კადახში და ვკითხეთ ამ ქალს - და ეს მინუს 40-ზე, თქვენ გიწევთ სახურავიდან გამოსვლა, რადგან სხვა გზა არ არის, ყველფერი თოვლით იყო დაფარული ორევე მხრიდან - და ჩვენ ვკითხეთ ამ ქალს\" \"რა სარგებელი მიიღეთ მზის ენერგიისგან?\""}
{"text": "And she thought for a minute and said, \"It's the first time I can see my husband's face in winter.\"\tეს დაფიქრდა და გვიპასუხა\" \"პირველად შევძელი ჩემი ქმრის სახის დანახვა ზამთარში.\""}
{"text": "(Laughter) Went to Afghanistan.\t(სიცილი) გავემგზავრეთ ავღანეთში."}
{"text": "One lesson we learned in India was men are untrainable.\tერთი რამ რაც ინდოეთი ვისაწავლეთ ის იყო, რომ კაცებს ვერ ასწავლი."}
{"text": "(Laughter) Men are restless, men are ambitious, men are compulsively mobile, and they all want a certificate.\t(სიცილი) კაცები მოუსვენრები, ამბიციურები, და ზედმეტავ მოძრავი არიან და მათ ყველას უნდათ სერტიფიკატი."}
{"text": "(Laughter) All across the globe, you have this tendency of men wanting a certificate.\t(სიცილი) მთელ მსოფლიოში თქვენ ნახავთ ამ ტენდეციას - კაცებს უნდათ სერტიფიკატი."}
{"text": "Why? Because they want to leave the village and go to a city, looking for a job.\tრატოო? იმიტომ, რომ მათ უნდა სოფლის დატოვება და ქალქში გადასვ, სამუშაოს საძებნელად."}
{"text": "So we came up with a great solution: train grandmothers.\tამიტომ ჩვენ მივაგენით შესანიშნავ გამოსავალს - ბებიებს ვასწავლით."}
{"text": "What's the best way of communicating in the world today?\tრომელია კომუნიკციის ყველია კარგი საშუალება დღეს მსოფლიოში?"}
{"text": "Television? No.\tტელევიზია?"}
{"text": "Telegraph? No.\tარა. ტელეგრაფი?"}
{"text": "Telephone? No.\tარა. ტელეფონი?"}
{"text": "Tell a woman.\tარა. უთხარით ქალს."}
{"text": "(Laughter) (Applause) So we went to Afghanistan for the first time, and we picked three women and said, \"We want to take them to India.\"\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ამიტომ ჩვენ პირველად გავემგზავრეთ ავღანეთში და შევარჩიეთ სამი ქალი და ვუთხარით:\"ჩვენ გვინდა მათი ინდოეთში წაყვანა.\""}
{"text": "They said, \"Impossible. They don't even go out of their rooms, and you want to take them to India.\"\tმათ გვიპასუხეს:\"შეუძლებელია. ისი საკუთარ ოთახებს კი არ ტოვებენ\" და თქვენ გინდა მათი ინდოეთში წაყვანა."}
{"text": "I said, \"I'll make a concession. I'll take the husbands along as well.\"\tმე ვუთხარი:\"დათმობაზე წავალ. ქმერბსაც წავიყვანთ.\""}
{"text": "So I took the husbands along.\tასე რომ, ქმრებიც წავიყვანეთ."}
{"text": "Of course, the women were much more intelligent than the men.\tრა თქმა უნდა, ქალები უფრო გონივრულები აღმოჩნდნენ ვიდრე კაცები."}
{"text": "In six months, how do we train these women?\tექვს თვეში, როგორ ვასწავლიდით ამ ქალებს?"}
{"text": "Sign language.\tჟესტების ენით."}
{"text": "You don't choose the written word.\tთქვენ არ იყენებთ დაწერილ სიტყვას."}
{"text": "You don't choose the spoken word.\tთქვენ არ იყენებთ წარმოთქმულ სიტყვას."}
{"text": "You use sign language.\tთქვენ იყენებთ ჯესტების ენა."}
{"text": "And in six months they can become solar engineers.\tდა ექვსი თვის მერე ისინი შეიძლება გახდნენ ინჟენრები მზის ენერგიაში."}
{"text": "They go back and solar-electrify their own village.\tისი ბრუნდენდებიან და უზრუნველყოფენ მზის ენერგიით საკუთარ სოფლებს."}
{"text": "This woman went back and solar-electrified the first village, set up a workshop -- the first village ever to be solar-electrified in Afghanistan [was] by the three women.\tეს ქალები დაბრუნდნენ და უზრუნველყვეს მზის ენერგიით პირველი სოფელი, გახსნეს სახელოსნო - პირველი სოფელი ავღანეთში უზრუნველყოფილი მზის ენერგიით სამი ქალის მიერ."}
{"text": "This woman is an extraordinary grandmother.\tეს ქალი არის საოცარი ბებია."}
{"text": "55 years old, and she's solar-electrified 200 houses for me in Afghanistan.\t55 წლის და მან უზრუნველყო 200 სახლი ავღანეთში მზის ენერგიით."}
{"text": "And they haven't collapsed.\tდა ისინი არ ჩამოიქცნენ."}
{"text": "She actually went and spoke to an engineering department in Afghanistan and told the head of the department the difference between AC and DC.\tის სინამდვილეში წავიდა და ელაპარაკა ავაღანეთის საინჟინრო დეპარტამენტს და აუხსნა დეპარტამენტის უფროსს განსხვავება ცვალებად და მუდმივ დენს შორის."}
{"text": "He didn't know.\tმან არ იცოდა."}
{"text": "Those three women have trained 27 more women and solar-electrified 100 villages in Afghanistan.\tამ სამმა ქალმა თავისმხრის ასწევს 27 ქალს და უზრუნველყვეს მზის ენერგიით 100 საფელი ავღანეთში."}
{"text": "We went to Africa, and we did the same thing.\tჩვენ გავემგზავრეთ აფრიაკში და იგივე გავაკეთეთ."}
{"text": "All these women sitting at one table from eight, nine countries, all chatting to each other, not understanding a word, because they're all speaking a different language.\tყველა ეს ქალი რომელიც ზის მაგიდასთან, რვა, ცხრა ქვეყნიდან, ყველა ელაპარაკება ერთმანეთს, თუმცა ერთი სიტყვაც არ ესმით, რადგამ ყველა განსხვავებულ ენაზე საუბრობს."}
{"text": "But their body language is great.\tმაგრამ მათი სხეულის ენა საოცარია."}
{"text": "They're speaking to each other and actually becoming solar engineers.\tისინი საუბრობენ და მართალაც ხდებიან მზის ენერგიის ინჟინრები."}
{"text": "I went to Sierra Leone, and there was this minister driving down in the dead of night -- comes across this village.\tმე გავემგზავრე სიერა-ლეონეში და შევხვდი ამ მინისტრს, ის სიბნელეში მგზავრობდა - სოფლის ახლომახლო."}
{"text": "Comes back, goes into the village, says, \"Well what's the story?\"\tუკან დაბრუნდა, მივიდა სოფელში და იკითხა:\"რა მოხდა აქ?\""}
{"text": "They said, \"These two grandmothers ... \" \"Grandmothers?\" The minister couldn't believe what was happening.\tმათ უპასუხეს:\"ეს ორი ბებია ...\" \"ბებია?\" მინისტრი თვალებს არ უჯერებდა."}
{"text": "\"Where did they go?\" \"Went to India and back.\"\t\"სად იყვნენ ისინი?\" \"ინდოეთში და უკან დაბრუნდნენ.\""}
{"text": "Went straight to the president.\tპირდაპირ პრეზიდენტთან წავიდა."}
{"text": "He said, \"Do you know there's a solar-electrified village in Sierra Leone?\"\tჰკითხა მას:\"იცი რომ სიერა-ლეონეში არის მზის ენერგიით უზრუნველყოფილი სოფელი?\""}
{"text": "He said, \"No.\" Half the cabinet went to see the grandmothers the next day.\tმან უპასუხა:\"არა.\" მეორე დღეს მინისტრთა კაბინეტის ნახევა წავიდა ბებიების სანახავად."}
{"text": "\"What's the story.\"\t\"აი რა მოხდა აქ.\""}
{"text": "So he summoned me and said, \"Can you train me 150 grandmothers?\"\tმან დამიბარა და მკითხა:\" თუ შეგიძლია 150 ბებიას ასწავლო?\""}
{"text": "I said, \"I can't, Mr. President.\tმე ვუპასუხე:\"არ შემიძლია ბატონო პრეზიდენტო."}
{"text": "But they will. The grandmothers will.\"\tმაგრამ მათ შეუძლიათ. ბებიებს შეუძლიათ.\""}
{"text": "So he built me the first Barefoot training center in Sierra Leone.\tმან ამიშენა პირველი ფეხშიშველთა სასწავლო ცენტრი სიერა-ლეონეში."}
{"text": "And 150 grandmothers have been trained in Sierra Leone.\tდა 150 ბებიას ასწავლეს სიერა-ლეონეში."}
{"text": "Gambia: we went to select a grandmother in Gambia.\tგამბია: ჩვენ წავედით ბებიის შესარჩევად გამბიაში."}
{"text": "Went to this village.\tამ სოფელში მივედით."}
{"text": "I knew which woman I would like to take.\tმე ვიცოდი რომელი ქალი უნდა წამეყვანა."}
{"text": "The community got together and said, \"Take these two women.\"\tთემი შეიკრიბა და მითხრეს:\"ეს ორი ქალი წაიყვანე.\""}
{"text": "I said, \"No, I want to take this woman.\"\tმე ვუთხარი:\"არა, ეს მინდა რომ წავიყვანო.\""}
{"text": "They said, \"Why? She doesn't know the language. You don't know her.\"\tმათ მკითხეს:\"რატო? მან ენა არ იცის."}
{"text": "I said, \"I like the body language. I like the way she speaks.\"\tარ იცნობ მას.\" მე ვუპასუხე:\"მე მომწონს მისი სხეულის ენა."}
{"text": "\"Difficult husband; not possible.\"\tმომწონს როგორ ლაპარაკობს.\" \"რთული ქმარი; შეუძლებელია.\""}
{"text": "Called the husband, the husband came, swaggering, politician, mobile in his hand. \"Not possible.\"\tდავუძახე ქმარს, ქმარი მოვიდა, ყოყლოჩინა, პოლიტიკოსი, მობილურით ხელში:\"შეუძლებელია.\""}
{"text": "\"Why not?\" \"The woman, look how beautiful she is.\"\t\"რატომ არა?\" \"შეხედე, როგორი ლამაზი ქალია.\""}
{"text": "I said, \"Yeah, she is very beautiful.\"\tვუთხარი:\"კი, ძალიან ლამაზია.\""}
{"text": "\"What happens if she runs off with an Indian man?\"\t\"რა მოხდება, თუ ის ინდოელ კაცთან გაიქცევა?\""}
{"text": "That was his biggest fear.\tყველაზე მეტად მაგის ეშინოდა."}
{"text": "I said, \"She'll be happy. She'll ring you up on the mobile.\"\tმეთქი:\"ის ბედნიერი იქნება. ის დაგირეკავ ხოლმე მობილურზე.\""}
{"text": "She went like a grandmother and came back like a tiger.\tის წავიდა როგორც ბებია და დაბრუნდა როგორც ვეფხვი."}
{"text": "She walked out of the plane and spoke to the whole press as if she was a veteran.\tთვითმრინავიდან ჩამოვიდა და პრესას ისე ელაპარაკა, როგორც კარგად გამოცდილი ამ საქმეში."}
{"text": "She handled the national press, and she was a star.\tმან თავი გაართვა ნაციონალურ პრესას, ის იყო ვარსკვლავი."}
{"text": "And when I went back six months later, I said, \"Where's your husband?\"\tექვსი თვის მერე რომ დავბრუნდი, ვკითხე\"სად არის შენი ქმარი?\""}
{"text": "\"Oh, somewhere. It doesn't matter.\"\t\"ოჰ, სადღაც. არ აქვს მნიშვნელობა.\""}
{"text": "(Laughter) Success story.\t(სიცილი) წარმატების ისტორია."}
{"text": "(Laughter) (Applause) I'll just wind up by saying that I think you don't have to look for solutions outside.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) შეჯამებისთვის ვიტყვი, რომ არ არის საჭირო შორს წასვლა პასუხის საძიებლად."}
{"text": "Look for solutions within.\tეძებეთ პასუხები თქვენს გარშემო."}
{"text": "And listen to people. They have the solutions in front of you.\tდა უსმინეთ ხალხს თქვენს გარშემო."}
{"text": "They're all over the world.\tმათ აქვთ პასუხები. ისინი ყველგან არიან."}
{"text": "Don't even worry.\tარც იღელვოთ."}
{"text": "Don't listen to the World Bank, listen to the people on the ground.\tნუ უსმენთ მსოფლიო ბანკს, მოუსმინეთ ადგილობრივ ხალხს."}
{"text": "They have all the solutions in the world.\tმათ აქვთ ყველა პასუხი ამ ქვეყნად."}
{"text": "I'll end with a quotation by Mahatma Gandhi.\tმაჰათმა განდის ციტატით დავამთავრებ."}
{"text": "\"First they ignore you, then they laugh at you, then they fight you, and then you win.\"\t\"თავიდან გაიგნორებე, მერე დაგცინიან, მერე გებრძვიან და მერე იმარჯვებ.\""}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I do two things: I design mobile computers and I study brains.\tმე ორ სფეროში ვსაქმიანობ: ვაკეთებ მობილურ კომპიუტერებს და ვსწავლობ ადამიანის ტვინს."}
{"text": "Today's talk is about brains and -- (Audience member cheers) Yay! I have a brain fan out there.\tდა დღევანდელი ჩემი მოხსენება შეეხება ადამიანის ტვინს, ჰუჰ, აქ ვიღაც ტვინის ფანი ყოფილა ."}
{"text": "(Laughter) If I could have my first slide, you'll see the title of my talk and my two affiliations.\t(სიცილი) გაჩვენებთ ჩემს პირველ სლაიდს და თქვენ ნახავთ ჩემი მოხსენების სათაურს და ჩემს ორ საქმიანობის სფეროს."}
{"text": "So what I'm going to talk about is why we don't have a good brain theory, why it is important that we should develop one and what we can do about it.\tმოკლედ, მინდა ვისაუბრო, თუ რატომ არ გვაქვს ტვინის ნორმალური თეორია, რატომ არის აუცილებელი, რომ განვავითაროთ ასეთი თეორია და რა უნდა გავაკეთოთ ამ სფეროში."}
{"text": "I'll try to do all that in 20 minutes.\tვეცდები ეს ყველაფერი 20 წუთში მოგახსენოთ."}
{"text": "I have two affiliations.\tმე ორ ორგანიზაციას მივეკუთვნები უმეტესობა მიცნობთ Palm-დან და Handspring-დან,"}
{"text": "Most of you know me from my Palm and Handspring days, but I also run a nonprofit scientific research institute called the Redwood Neuroscience Institute in Menlo Park.\tმაგრამ მე ასევე ვხელმძღვანელობ არაკომერციულ სამეცნიერო კვლევის ინსტიტუტს, რომელსაც ჰქვია Redwood Neuroscience Institute მენლო პარკში,"}
{"text": "We study theoretical neuroscience and how the neocortex works.\tდა ჩვენ ვსწავლობთ თეორიულ ნეირომეცნიერებას, და ვსწავლობთ, თუ როგორ მუშაობს ნეოკორტექსი."}
{"text": "I'm going to talk all about that.\tახლა ამის შესახებ ვაპირებ საუბარს."}
{"text": "I have one slide on my other life, the computer life, and that's this slide here.\tაქ ერთი სლაიდი მაქვს ჩემს მეორე ცხოვრებაზე, კომპიუტერულ ცხოვრებაზე. ეს არის რამდენიმე ის პროდუქტი, რომლებზეც ვმუშაობდი ბოლო 20 წლის განმავლობაში,"}
{"text": "These are some of the products I've worked on over the last 20 years, starting from the very original laptop to some of the first tablet computers and so on, ending up most recently with the Treo, and we're continuing to do this.\tდაწყებული პირველი თაობის ლეპტოპით დამთავრებული პირველი პლანშეტური კომპიუტერით და ა.შ. სულ ბოლოს აღმოვჩნდი Treo-ში, და ჩვენ ვაგრძელებთ მსგავსი რამეების კეთებას."}
{"text": "I've done this because I believe mobile computing is the future of personal computing, and I'm trying to make the world a little bit better by working on these things.\tმე ვაკეთებ ამას, რადგან ნამდვილად მჯერა, რომ მობილური კომპიუტერები არის პერსონალური კომპიუტერების მომავალი, და ვცდილობ, რომ ამ საგნებზე მუშაობით ეს სამყარო გავხადო თუნდაც ცოტათი უკეთესი."}
{"text": "But this was, I admit, all an accident.\tთუმცა ყველაფერი ეს, უნდა ვაღიარო, რომ შემთხვევითობა იყო."}
{"text": "I really didn't want to do any of these products.\tმე სინამდვილეში არ მინდოდა გამეკეთებინა რომელიმე ეს პროდუქტი"}
{"text": "Very early in my career I decided I was not going to be in the computer industry.\tდა ჩემი კარიერის ძალიან ადრეულ ეტაპზე მე გადავწყვიტე, რომ არ ვიქნებოდი ჩაბმული კომპიუტერულ ინდუსტრიაში."}
{"text": "Before that, I just have to tell you about this picture of Graffiti I picked off the web the other day.\tსანამ ამაზე მოგახსენებთ, მინდა ესეც გითხრათ: მოკლედ, აქ მაქვს გრაფიტის პატარა სურათი, რომელიც ინტერნეტიდან ავიღე რამდენიმე დღის წინ."}
{"text": "I was looking for a picture for Graffiti that'll text input language.\tვეძებდი მცირე ტექსტის შემყვანი ენის ვიზუალურ სურათს, რომელსაც გრაფიტი ჰქვია"}
{"text": "I found a website dedicated to teachers who want to make script-writing things across the top of their blackboard, and they had added Graffiti to it, and I'm sorry about that.\tდა ვიპოვე მასწავლებლების ვებსაიტი, რომლებსაც ამის გაკეთება უნდათ, ანუ ამგვარი ხელნაწერის ამომცნობი რაღაცის დამატება დაფის ზედა ნაწილში, და მათ ამისთვის გრაფიტი გამოიყენეს, რის გამოც ძალიან ვწუხვარ."}
{"text": "(Laughter) So what happened was, when I was young and got out of engineering school at Cornell in '79, I went to work for Intel and was in the computer industry, and three months into that, I fell in love with something else.\t(სიცილი) მოკლედ, როცა ვიყავი ახალგაზრდა და დავამთავრე ინჟინერიის სკოლა, კორნელში 1979 წელს, გადავწყვიტე, რომ მემუშავა \"ინტელში\". მე უკვე სამი თვე ვიყავი ჩაბმული კომპიუტერულ ინდუსტრიაში"}
{"text": "I said, \"I made the wrong career choice here,\" and I fell in love with brains.\tდა უცბად შემიყვარდა სრულიად სხვა რამ და ვთქვი, რომ \"მე გავაკეთე არასწორი კარიერული არჩევანი,\" მე შემიყვარდა ტვინები."}
{"text": "This is not a real brain.\tეს ნამდვილი ტვინი არ არის."}
{"text": "This is a picture of one, a line drawing.\tსურათია, ხაზებით დახატული."}
{"text": "And I don't remember exactly how it happened, but I have one recollection, which was pretty strong in my mind.\tზუსტად არ მახსოვს, როგორ მოხდა მაგრამ ერთი მოგონება მაქვს, რომელიც გონებაში მყარად აღმებეჭდა."}
{"text": "In September of 1979, Scientific American came out with a single-topic issue about the brain.\t1979 წლის სექტემბეში, ჟურნალ \"Scientific American\"-ის ახალი ნომერი გამოვიდა, რომელიც მთლიანად ეძღვენებოდა ტვინის თემას."}
{"text": "It was one of their best issues ever.\tმართლა კარგი ნომერი იყო. უფრო სწორედ, ამ ჟურნალის ერთ-ერთი ყველაზე საუკეთესო ნომერი."}
{"text": "They talked about the neuron, development, disease, vision and all the things you might want to know about brains.\tდა ისინი საუბრობდნენ ნეირონზე განვითარებაზე, დაავადებაზე, ხედვასა და ყველა იმ საკითხზე რაც შეიძლება რომ გაინტერესებდეთ ტვინების შესახებ."}
{"text": "It was really quite impressive.\tეს ყველაფერი ნამდვილად შთამბეჭდავი იყო. ვიღაცას შეიძლება შეჰქმნოდა ისეთი შთაბეჭდილება, რომ ტვინების შესახებ ბევრი რამ ვიცით."}
{"text": "But the last article in that issue was written by Francis Crick of DNA fame.\tერთ-ერთი სტატია იმ ნომერში იყო ფრენსის კრიკის, დნმ-ის აღმომჩენის."}
{"text": "Today is, I think, the 50th anniversary of the discovery of DNA.\tდღეს, როგორც ვიცი, დნმ-ის აღმოჩენის 50-ე წლისთავია."}
{"text": "And he wrote a story basically saying, this is all well and good, but you know, we don't know diddly squat about brains, and no one has a clue how they work, so don't believe what anyone tells you.\tდა ის წერდა, რომ ეს ყველაფერი ძალიან კარგი და გასაგებია, მაგრამ იცით რა, ჩვენ სინამდვილეში არაფერი ვიცით ტვინების შესახებ და არავის წარმოდგენაც არ აქვს, თუ როგორ მუშაობენ ისინი, ამიტომ არ დაიჯეროთ, ამ საკითხზე რასაც გეტყვიან."}
{"text": "This is a quote from that article, he says: \"What is conspicuously lacking\" -- he's a very proper British gentleman -- \"What is conspicuously lacking is a broad framework of ideas in which to interpret these different approaches.\"\tაი, ციტატა იმ სტატიიდან. იგი ამბობდა, \"რაც მხედველობიდან აშკარად გვაკლია,\" ის ნამდვილი ბრიტანელი ჯენტლმენია, \"რაც მხედველობიდან აშკარად გვაკლია, არის ფართო ჩარჩო იდეებისა, რითაც შევძლებდით ამ სხვადასხვა მიდგომების ინტერპრეტირებას.\" მე ვიფიქრე, რომ სიტყვა \"ჩარჩო\" მართლაც დიდებული იყო."}
{"text": "I thought the word \"framework\" was great.\tმან ის კი არ თქვა, ჩვენ თეორიაც კი არ გვაქვსო."}
{"text": "He didn't say we didn't have a theory.\tმან თქვა, რომ ჩვენ ისიც კი არ ვიცით, როგორ დავიწყოთ ამაზე ფიქრიო -"}
{"text": "He says we don't even know how to begin to think about it.\tჩვენ ჩარჩოც კი არ გვაქვსო."}
{"text": "We don't even have a framework.\tჩვენ პრე-პარადიგმულ პერიოდში ვართ, თუ ტომას კუნის ლექსიკონს გამოვიყენებთ."}
{"text": "So I fell in love with this.\tმოკლედ, მე შემიყვარდა ეს ყველაფერი და ვთქვი, რომ"}
{"text": "I said, look: We have all this knowledge about brains -- how hard can it be?\tთუ ამდენი ცოდნა გვაქვს ტვინებზე, რატომ უნდა იყოს ჩარჩოს შემუშავება რთული?"}
{"text": "It's something we can work on in my lifetime; I could make a difference.\tეს ის არის, რაზეც შეიძლება ვიმუშავოთ მთელი ცხოვრების მანძილზე. ვგრძნობდი, რომ შემეძლო გარდატეხა შემეტანა"}
{"text": "So I tried to get out of the computer business, into the brain business.\tდა ვეცადე, რომ გამოვსულიყავი კომპიუტერების ბიზნესიდან და შევსულიყავი ტვინის ბიზნესში."}
{"text": "First, I went to MIT, the AI lab was there.\tპირველად, მე მივედი მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიურ ინსტიტუტში, სადაც იყო ხელოვნური ინტელექტის ლაბორატორია"}
{"text": "I said, I want to build intelligent machines too, but I want to study how brains work first.\tდა ვუთხარი, რომ მე მინდა ჭკვიანი მანქანების შექმნაც. და ამისათვის თავპირველად უნდა შევისწავლო, თუ როგორ მუშაობს ტვინები."}
{"text": "And they said, \"Oh, you don't need to do that.\tმათ მითხრეს, რომ უჰ, ამის გაკეთება არ გჭირდებაო."}
{"text": "You're just going to program computers, that's all.\tჩვენ უბრალოდ გვინდა კომპიუტერების დაპროგრამირება, სულ ეს არის, რაც გვინდაო."}
{"text": "I said, you really ought to study brains.\tდა მე ვუთხარი, რომ არა, თქვენ აუცილებლად უნდა შეისწავლოთ ტვინები."}
{"text": "They said, \"No, you're wrong.\"\tმათ მითხრეს, რომ ვცდები."}
{"text": "I said, \"No, you're wrong,\" and I didn't get in.\tმე ვუთხარი, რომ მე კი არ ვცდები, თქვენ ცდებით-მეთქი და არაფერი გამოვიდა."}
{"text": "(Laughter) I was a little disappointed -- pretty young -- but I went back again a few years later, this time in California, and I went to Berkeley.\t(სიცილი) ცოტა იმედგაცრუებული ვიყავი - საკმაოდ ახალგაზრდა, მაგრამ მაინც უკან დავბრუნდი რამდენიმე წლის შემდეგ, ამჯერად კალიფორნიაში, ბერკლიში. და ვთქვი, რომ ამ ყველაფერს მივუდგებოდი ბიოლოგიის კუთხიდან."}
{"text": "So I got in the PhD program in biophysics.\tდავიცავი სადოქტორო ბიოფიზიკაში და ყველაფერი კარგად მიდიოდა:"}
{"text": "I was like, I'm studying brains now. Well, I want to study theory.\tვსწავლობდი ტვინებს... მაგრამ შემდეგ ვთქვი, რომ მინდოდა მესწავლა თეორია."}
{"text": "They said, \"You can't study theory about brains.\tმათ მითხრეს, რომ ოჰ, არა, შენ ვერ შეისწავლი თეორიას ტვინების შესახებო."}
{"text": "You can't get funded for that.\tამისთვის დაფინანსებას ვერ მიიღებო."}
{"text": "And as a graduate student, you can't do that.\"\tდა როგორც სადოქტოროს სტუდენტი, ამას ვერ იზამო."}
{"text": "I was depressed; I said, but I can make a difference in this field.\tდეპრესიაში ჩავვარდი, მაგრამ ვთქვი, რომ ამ სფეროში გარდატეხის შეტანა შემიძლია-მეთქი."}
{"text": "I went back in the computer industry and said, I'll have to work here for a while.\tავდექი და დავბრუნდი კომპიუტერულ ინდუსტრიაში და ვთქვი, რომ აქ ვიმუშავებდი რამდენიმე ხნის მანძილზე."}
{"text": "That's when I designed all those computer products.\tასე გავაკეთე ეს კომპიუტერული პროდუქტები."}
{"text": "(Laughter) I said, I want to do this for four years, make some money, I was having a family, and I would mature a bit, and maybe the business of neuroscience would mature a bit.\t(სიცილი) ვთქვი, რომ ამ ყველაფერს გავაკეთებდი ოთხი წლის მანძილზე, გარკვეულ თანხას დავაგროვებდი, რადგან მყავდა ოჯახი, მოვმწიფდებოდი, და შესაძლოა ამასობაში ნეირომეცნიერების ბიზნესიც მომწიფებულიყო."}
{"text": "Well, it took longer than four years. It's been about 16 years.\tსინამდვილეში, ამ ყველაფერში 4 წელზე მეტი დრო გავიდა, დაახლოებით 16 წელი."}
{"text": "But I'm doing it now, and I'm going to tell you about it.\tმაგრამ ტვინებზე უკვე ახლა ვმუშაობ, რაზეც უნდა მოგიყვეთ კიდეც."}
{"text": "So why should we have a good brain theory?\tრატომ უნდა გვქონდეს ტვინების კარგი თეორია?"}
{"text": "Well, there's lots of reasons people do science.\tარის ბევრი მიზეზია, რატომაც ადამიანები მისდევენ მეცნიერებას."}
{"text": "The most basic one is, people like to know things.\tპირველი და ყველაზე მთავარი, რომ ადამიანებს უყვართ რაღაცების ცოდნა."}
{"text": "We're curious, and we go out and get knowledge.\tჩვენ ვართ ცნობისმოყვარენი, გავდივართ და ვღებულობთ ცოდნას."}
{"text": "Why do we study ants? It's interesting.\tრატომ ვსწავლობთ ჭიანჭველებს? იმიტომ, რომ საინტერესოა."}
{"text": "Maybe we'll learn something useful, but it's interesting and fascinating.\tშეიძლება აქედან რამე პრაქტიკულიც ვისწავლოთ, მაგრამ ეს ნამდვილად საინტერესო და შთამბეჭდავია."}
{"text": "But sometimes a science has other attributes which makes it really interesting.\tხანდახან, მეცნიერებას აქვს სხვა მხარეებიც რაც ხდის მას ძალიან, ძალიან საინტერესოს."}
{"text": "Sometimes a science will tell something about ourselves; it'll tell us who we are.\tხანდახან მეცნიერება შეიძლება იყოს რაღაც ჩვენ შესახებ, გვითხრას, თუ ვინ ვართ ჩვენ."}
{"text": "Evolution did this and Copernicus did this, where we have a new understanding of who we are.\tმაგრამ იშვიათად; ეს შეძლო ევოლუციამ და კოპერნიკმა, მოგვცეს ჩვენი საკუთარი თავის ახალი გაგება."}
{"text": "And after all, we are our brains. My brain is talking to your brain.\tბოლოსდაბოლოს, ჩვენ ყველანი ვართ ტვინები. ჩემი ტვინი ესაუბრება თქვენს ტვინს."}
{"text": "Our bodies are hanging along for the ride, but my brain is talking to your brain.\tჩვენი სხეულები აქეთ-იქით დაბოდიალობენ, მაგრამ ჩემი ტვინი ესაუბრება თქვენს ტვინს. თუ გვსურს, რომ გავიგოთ, ვინ ვართ, როგორ ვგრძნობთ და აღვიქვამთ,"}
{"text": "And if we want to understand who we are and how we feel and perceive, we need to understand brains.\tეს ნიშნავს იმას, რომ უნდა გავიგოთ, რა არის ტვინი. ხდება ისეც, რომ მეცნიერებას ზოგჯერ"}
{"text": "Another thing is sometimes science leads to big societal benefits, technologies, or businesses or whatever.\tდიდი საზოგადოებრივი სარგებლობა და ტექნოლოგიები მოაქვს, ან ბიზნესები, ან რაც კი მისგან შეიძლება წარმოიქმნას."}
{"text": "This is one, too, because when we understand how brains work, we'll be able to build intelligent machines.\tროდესაც ჩვენ გავიგებთ, როგორ მუშაობს ტვინი, ჩვენ ასევე შეგვეძლება ავაგოთ ჭკვიანი მანქანები, და ვფიქრობ, ზოგადად ეს მართლაც კარგი რამ იქნება"}
{"text": "That's a good thing on the whole, with tremendous benefits to society, just like a fundamental technology.\tდა დიდ სარგებლობას მოუტანს ჩვენს საზოგადოებას როგორც ფუნდამენტალური ტექნოლოგია."}
{"text": "So why don't we have a good theory of brains?\tმაშ, რატომ არ გვაქვს ტვინის ნორმალური თეორია?"}
{"text": "People have been working on it for 100 years.\tადამიანები მასზე 100 წელი მუშაობდნენ."}
{"text": "Let's first take a look at what normal science looks like.\tმოდით, ჯერ შევხედოთ როგორ გამოიყურება ჩვეულებრივი მეცნიერება."}
{"text": "This is normal science.\tეს არის ნორმალური მეცნიერება."}
{"text": "Normal science is a nice balance between theory and experimentalists.\tნორმალური მეცნიერება არის სათანადო ბალანსი თეორიასა და ექსპერიმენტებს შორის."}
{"text": "The theorist guy says, \"I think this is what's going on,\" the experimentalist says, \"You're wrong.\"\tანუ თეორეტიკოსი ამბობს, რომ ესა და ეს პროცესი ხდება და ექსპერიმენტატორი ეუბნება, რომ არა, მართალი არ ხარ! და ესე ხდება წინ და უკან."}
{"text": "It goes back and forth, this works in physics, this in geology.\tასე ხდება ფიზიკაში, გეოლოგიაში... მაგრამ თუ ნორმალური მეცნიერება ასეთია,"}
{"text": "But if this is normal science, what does neuroscience look like?\tმაშინ რა ხდება ნეირომეცნიერებაში? აი, რა ხდება ნეირომეცნიერებაში:"}
{"text": "This is what neuroscience looks like.\tჩვენ გვაქვს ზღვა მასალა, მათ შორის ანატომიური, ფიზიოლოგიური და ქცევითი."}
{"text": "You can't imagine how much detail we know about brains.\tვერც კი წარმოიდგენთ, რამდენი დეტალი ვიცით ტვინების შესახებ."}
{"text": "There were 28,000 people who went to the neuroscience conference this year, and every one of them is doing research in brains.\tამ წელს 28 000 ადამიანი დაესწრო ნეირომეცნიერების კონფერენციას, და თითოეული მათგანი აკეთებს კვლევას ტვინებზე."}
{"text": "A lot of data, but no theory.\tუამრავი მასალაა, მაგრამ არ არის თეორია."}
{"text": "There's a little wimpy box on top there.\tპატარა, მყიფე ყუთია ამ ყველაფრის თავზე."}
{"text": "And theory has not played a role in any sort of grand way in the neurosciences.\tთეორიას არ უთამაშია რაიმე სახის წამყვანი როლი ნეირომეცნიერებაში."}
{"text": "And it's a real shame.\tეს ნამდვილი სირცხვილია."}
{"text": "Now, why has this come about?\tრატომ მოხდა ასე?"}
{"text": "If you ask neuroscientists why is this the state of affairs, first, they'll admit it.\tთუ ჰკითხავთ ნეირომეცნიერებს, რატომ ხდება ასე, ისინი პირველ რიგში ამ ყველაფერს აღიარებენ."}
{"text": "But if you ask them, they say, there's various reasons we don't have a good brain theory.\tისინი ასევე იტყვიან, რომ არსებობს რამდენიმე მიზეზი, რატომაც არ გვაქვს ტვინის ნორმალური თეორია."}
{"text": "Some say we still don't have enough data, we need more information, there's all these things we don't know.\tზოგიერთი იტყვის, რომ არ არის საკმარისი ინფორმაცია, გვჭირდება მეტი ინფორმაციის მიღება; უამრავი რამეა, რაც არ ვიცით."}
{"text": "Well, I just told you there's data coming out of your ears.\tმე ახლახანს გითხარით, რომ ინფორმაცია მართლა უამრავია."}
{"text": "We have so much information, we don't even know how to organize it.\tიმდენი ინფორმაცია გვაქვს, რომ არც კი ვიცით, როგორ მოვახდინოთ ორგანიზება."}
{"text": "What good is more going to do?\tრას გვიზამს უფრო მეტი ინფორმაცია?"}
{"text": "Maybe we'll be lucky and discover some magic thing, but I don't think so.\tშეიძლება აღმოვჩნდეთ იღბლიანები და რაღაც მაგიური რამ აღმოვაჩინოთ, მაგრამ მაინც არა მგონია."}
{"text": "This is a symptom of the fact that we just don't have a theory.\tეს ყველაფერი იმის სიმპტომი უფრო მგონია, რომ თეორია არ გვაქვს."}
{"text": "We don't need more data, we need a good theory.\tჩვენ არ გვჭირდება მეტი ინფორმაცია - ჩვენ გვჭირდება კარგი თეორია ამ ყველაფრის შესახებ."}
{"text": "Another one is sometimes people say, \"Brains are so complex, it'll take another 50 years.\"\tდა კიდევ, ხანდახან ხალხი ამბობს ხოლმე, რომ ტვინები ძალიან რთული და კომპლექსურია, და მომდევნო 50 წელი გვჭირდება მათ გამოსაცნობად."}
{"text": "I even think Chris said something like this yesterday, something like, it's one of the most complicated things in the universe.\tკრისმაც კი თქვა ამაზე რაღაც გუშინ. ზუსტად აღარ მახსოვს, როგორ თქვი, კრის, მაგრამ მგონი დაახლოებით ის, რომ ტვინი ყველაზე უფრო რთული რამაა სამყაროშიო."}
{"text": "That's not true -- you're more complicated than your brain.\tარადა, ასე არ არის. შენ უფრო რთული მექანიზმი ხარ, ვიდრე შენი ტვინი."}
{"text": "You've got a brain.\tშენ გაქვს ტვინი. მართალია, ტვინი ძალიან რთულად გამოიყურება,"}
{"text": "And although the brain looks very complicated, things look complicated until you understand them.\tმაგრამ საგნები რთულად გამოიყურებიან, სანამ არ ახსნი."}
{"text": "That's always been the case.\tეს ყოველთვის ასე იყო. ამიტომ ყველას შეგვიძლია ვთქვათ, რომ"}
{"text": "So we can say, my neocortex, the part of the brain I'm interested in, has 30 billion cells.\tჩემს ნეოკორტექსს, რომელიც არის ტვინის ის ნაწილი, რომელიც მაინტერესებს, აქვს 30 მილიარდი უჯრედი."}
{"text": "But, you know what? It's very, very regular.\tმაგრამ იცით რა? ის არის ძალიან, ძალიან რეგულარული."}
{"text": "In fact, it looks like it's the same thing repeated over and over again.\tსინამდვილეში, ის ისე გამოიყურება, თითქოს ერთი და იგივე რამ ბევრჯერ მეორდებოდეს."}
{"text": "It's not as complex as it looks. That's not the issue.\tის არც ისე რთულია, როგორც ჩანს."}
{"text": "Some people say, brains can't understand brains.\tზოგიერთი ადამიანი ამბობს, რომ ტვინები ვერ ჩაწვდებიან ტვინებს."}
{"text": "Very Zen-like. Woo.\tრაღაც ძენის ფილოსოფიასავით ჟღერს... ვუუუუ...."}
{"text": "(Laughter) You know, it sounds good, but why? I mean, what's the point?\t(სიცილი) კარგად ჟღერს, მაგრამ რატომ? რას გულისხმობს?"}
{"text": "It's just a bunch of cells. You understand your liver.\tუჯრედების რაღაც ნაკრებია. ჩვენ კარგად გვესმის ჩვენი ღვიძლის."}
{"text": "It's got a lot of cells in it too, right?\tისიც უჯრედების ნაკრებია, არა?"}
{"text": "So, you know, I don't think there's anything to that.\tასე რომ, მე არ ვფიქრობ, რომ აქ რამე პრობლემაა."}
{"text": "And finally, some people say, \"I don't feel like a bunch of cells -- I'm conscious.\tდა ბოლოს, ზოგიერთი ადამიანი ამბობს, რომ იცით რა, მე არ განვიხილავ ჩემს თავს, როგორც უჯრედების გროვას."}
{"text": "I've got this experience, I'm in the world.\tმე ვარ ცნობიერი. მე მაქვს გამოცდილება, ვარსებობ სამყაროში..."}
{"text": "I can't be just a bunch of cells.\"\tმე ვერ ვიქნები უჯრედების გროვა."}
{"text": "Well, people used to believe there was a life force to be living, and we now know that's really not true at all.\tმაგრამ ხალხს სჯეროდა, რომ არსებობდა სიცოცხლის ძალა და ახლა ჩვენ ყველამ ვიცით, რომ ეს მართალი არ არის."}
{"text": "And there's really no evidence, other than that people just disbelieve that cells can do what they do.\tდა არ არსებობს მტკიცება, გარდა იმ ადამიანებისა, რომლებიც ამბობენ, რომ უჯრედებს შეუძლიათ აკეთონ ის, რასაც აკეთებენ."}
{"text": "So some people have fallen into the pit of metaphysical dualism, some really smart people, too, but we can reject all that.\tთუ ზოგიერთი ადამიანი ჩავარდა ამ მეტაფიზიკური დუალიზმის ორმოში, ზოგიერთი ნამდვილად ჭკვიანი ადამიანი, ჩვენ შეგვიძლია რომ ამას უბრალოდ ყურადღება არ მივაქციოთ."}
{"text": "(Laughter) No, there's something else, something really fundamental, and it is: another reason why we don't have a good brain theory is because we have an intuitive, strongly held but incorrect assumption that has prevented us from seeing the answer.\t(სიცილი) მე მინდა გითხრათ, რომ რაღაც სხვა მიზეზია, უფრო ფუნდამენტური მიზეზი, თუ რატომ არ გვაქვს ტვინის კარგი თეორია, ეს იმიტომ არის, რომ ჩვენ გვაქვს ინტუიტური, მყარი, მაგრამ არასწორი რწმენა, რომელიც ხელს გვიშლის პასუხის დანახვაში."}
{"text": "There's something we believe that just, it's obvious, but it's wrong.\tარსებობს რაღაც, რისიც გვჯერა, რომ ჭეშმარიტებაა, მაგრამ სინამდვილეში ასე არ არის."}
{"text": "Now, there's a history of this in science and before I tell you what it is, I'll tell you about the history of it in science.\tმსგავსი ისტორიები მეცნიერებაში არსებობს და სანამ გეტყოდეთ ეს რა არის, გეტყვით ამ ისტორიებზე."}
{"text": "Look at other scientific revolutions -- the solar system, that's Copernicus, Darwin's evolution, and tectonic plates, that's Wegener.\tშეხედეთ სხვა სამეცნიერო რევოლუციებს, ამ შემთხვევაში, მაგალითად, მზის სისტემის შესახებ, კოპერნიკის, ან დარვინის ევოლუციას, ან ვეგენერის ტექტონიკურ ფილებს."}
{"text": "They all have a lot in common with brain science.\tმათ ბევრი საერთო აქვთ ტვინის მეცნიერებასთან."}
{"text": "First, they had a lot of unexplained data. A lot of it.\tპირველ რიგში, ისინი შეიცავდნენ ძალიან ბევრ ამოუხსნელ ინფორმაციას, ძალიან ბევრს..."}
{"text": "But it got more manageable once they had a theory.\tმაგრამ ეს ინფორმაცია გახდა ადვილად ორგანიზებადი, როდესაც მათ მოიგონეს თეორია."}
{"text": "The best minds were stumped -- really smart people.\tსაუკეთესო გონების მქონე ადამიანები დაბნეულები იყვნენ, ნამდვილად ძალიან ჭკვიანი ადამიანები,"}
{"text": "We're not smarter now than they were then; it just turns out it's really hard to think of things, but once you've thought of them, it's easy to understand.\tჩვენ არ ვართ მათზე უფრო ჭკვიანები, ვიდრე ისინი მაშინ იყვნენ. უბრალოდ, როგორც ჩანს, რთულია საგნებზე ფიქრი, მაგრამ როდესაც მოიფიქრებ, უკვე ადვილი ხდება მისი გაგება."}
{"text": "My daughters understood these three theories, in their basic framework, in kindergarten.\tეს სამი თეორია ჩემმა ქალიშვილებმა გაიგეს მაშინ, როდესაც ისინი ჯერ კიდევ იყვნენ საბავშო ბაღში."}
{"text": "It's not that hard -- here's the apple, here's the orange, the Earth goes around, that kind of stuff.\tდა ახლა არც ისე რთულია. აი გაქვს ვაშლი, ან ფორთოხალი, და დედამიწა ბრუნავს თავისი ღერძის გარშემო და ა.შ."}
{"text": "Another thing is the answer was there all along, but we kind of ignored it because of this obvious thing.\tპასუხი ყოველთვის არსებობდა, უბრალოდ ჩვენ იგნორირებას ვუწევდით ამ აშკარა პასუხს."}
{"text": "It was an intuitive, strongly held belief that was wrong.\tჩვენ ვინარჩუნებდით ინტუიტურ, მყარ რწმენას, რომელიც იყო მცდარი."}
{"text": "In the case of the solar system, the idea that the Earth is spinning, the surface is going a thousand miles an hour, and it's going through the solar system at a million miles an hour -- this is lunacy; we all know the Earth isn't moving.\tმზის სისტემის შემთხვევაში, ეს არის იდეა, რომ დედამიწა ბრუნავს და დედამიწის ზედაპირი საათში ათას მილს გადის, და რომ დედამიწა მზის სისტემაში საათში მილიონ მილს გადის. ეს ხო სიგიჟეა. ჩვენ ყველამ ვიცით, რომ დედამიწა არ ბრუნავს."}
{"text": "Do you feel like you're moving a thousand miles an hour?\tრა, გრძნობთ, რომ საათში ათასობით მილს გავდივართ? რა თქმა უნდა, არა."}
{"text": "If you said Earth was spinning around in space and was huge -- they would lock you up, that's what they did back then.\tვინმეს რომ ეთქვა, რომ ის ბრუნავს თავის თავის გარშემო სივრცეში და ის ძალიან დიდია, ალბათ დაგამწყვევდნენ, და იმ დროში მართლაც ასეც შვრებოდნენ. (სიცილი)"}
{"text": "So it was intuitive and obvious. Now, what about evolution?\tანუ მათ ჰქონდათ ინტუიტური და ცხადი რწმენა. ახლა რაც შეეხება ევოლუციას."}
{"text": "Evolution, same thing.\tევოლუციაც მსგავსი ისტორიაა. ჩვენ ჩვენს შვილებს ვასწავლეთ, რომ ბიბლია როგორც ამბობს,"}
{"text": "We taught our kids the Bible says God created all these species, cats are cats; dogs are dogs; people are people; plants are plants; they don't change.\tღმერთმა შექმნა ყველა არსება, კატები არიან კატები, ძაღლები არიან ძაღლები, ადამიანები არიან ადამიანები, მცენარეები არიან მცენარეები, ისინი არ იცვლებიან. ნოემ ჩასვა ისინი კიდობანში , ბლაბლაბლაბლა....იცით დანარჩენი."}
{"text": "The fact is, if you believe in evolution, we all have a common ancestor.\tფაქტი ის არის, რომ თუ გჯერა ევოლუციის, ჩვენ ყველას გვყავს საერთო წინაპარი,"}
{"text": "We all have a common ancestor with the plant in the lobby!\tჩვენ და დერეფანში დარგულ მცენარეს ერთი წინაპარი გვყავს."}
{"text": "This is what evolution tells us. And it's true. It's kind of unbelievable.\tევოლუცია ამას გვეუბნება. და ეს სიმართლეა, თუმცა დაუჯერებელია."}
{"text": "And the same thing about tectonic plates.\tიგივე შეიძლება ითქვას ტექტონიკურ ფილებზეც."}
{"text": "All the mountains and the continents are kind of floating around on top of the Earth.\tყველა მთა და კონტინენტი დაფარფატებს დედამიწაზე."}
{"text": "It doesn't make any sense.\tისე ჩანს თითქოს უაზრობაა."}
{"text": "So what is the intuitive, but incorrect assumption, that's kept us from understanding brains?\tასე რომ, რა არის ის ინტუიტური, მაგრამ არასწორი რწმენა, რომელიც ხელს გვიშლიდა ტვინების გააზრებაში?"}
{"text": "I'll tell you. It'll seem obvious that it's correct. That's the point.\tახლა მე ამას გეტყვით, და თქვენ მოგეჩვენებათ, რომ ეს იმდენად ცხადია, რომ სწორია."}
{"text": "Then I'll make an argument why you're incorrect on the other assumption.\tდა მიზანიც ეს არის, არა? შემდეგ მე წამოვაყენებ ჩემს არგუმენტს, თუ რატომ ცდებით თქვენ."}
{"text": "The intuitive but obvious thing is: somehow, intelligence is defined by behavior; we're intelligent because of how we do things and how we behave intelligently.\tინტიუტური, მაგრამ აშკარა \"სიმართლე\" ის არის, რომ თითქოს ჭკუა განისაზღვრება ქცევით. ჩვენ ვართ ჭკვიანები იმიტომ, რომ რაღაც წესით ვაკეთებთ რაღაცებს... და ვიქცევით ჭკვიანურად."}
{"text": "And I'm going to tell you that's wrong.\tსინამდვილეში, ეს ტყუილია."}
{"text": "Intelligence is defined by prediction.\tსინამდვილეში, ჭკუა განისაზღვრება პროგნოზირებით."}
{"text": "I'm going to work you through this in a few slides, and give you an example of what this means.\tამაზე მოგახსენებთ რამდენიმე სლაიდის დახმარებით, მაგალითს მოგცემთ, თუ რას ვგულისხმობ."}
{"text": "Here's a system.\tაი, აქ არის სისტემა."}
{"text": "Engineers and scientists like to look at systems like this.\tინჟინრებს უყვართ ამგვარ სისტემებზე დაკვირვება."}
{"text": "They say, we have a thing in a box. We have its inputs and outputs.\tმეცნიერებს უყვართ ამგვარ სისტემებზე დაკვირვება. ისინი ამბობენ, რომ ჩვენ გვაქვს საგანი ყუთში, და გვაქვს მის შიგნით შემავალი და გარეთ გამომავალი საგნები."}
{"text": "The AI people said, the thing in the box is a programmable computer, because it's equivalent to a brain.\tხელოვნური ინტელექტის (AI) მკვლევარებმა თქვეს, რომ ეს საგანი ყუთში არის პროგრამირებადი კომპიუტერი რადგან იგი ექვივალენტურია ტვინის, და ჩვენ გამოვკვებავთ მას შიგ შემავალი ინფორმაციით."}
{"text": "We'll feed it some inputs and get it to do something, have some behavior.\tჩვენ მას ვაიძულებთ გააკეთოს რამე, ჰქონდეს გარკვეული ქცევა."}
{"text": "Alan Turing defined the Turing test, which essentially says, we'll know if something's intelligent if it behaves identical to a human -- a behavioral metric of what intelligence is that has stuck in our minds for a long time.\tალან ტურინგმა შეადგინა ტურინგის ტესტი, რომელიც გულისხმობს, რომ ჩვენ ვიგებთ რაღაცის ჭკუას იმგვარად, რომ ვადარებთ მას ადამიანს. ეს არის ჭკუის ბიჰევიორული საზომი, რომელიც ჩვენს გონებაში დიდი ხნით იყო აღბეჭდილი."}
{"text": "Reality, though -- I call it real intelligence.\tრეალობა კი, მე ვეძახი მას რეალურ ჭკუას"}
{"text": "Real intelligence is built on something else.\tრეალური ჭკუა დაფუძნებულია სრულიად სხვა რამეზე."}
{"text": "We experience the world through a sequence of patterns, and we store them, and we recall them.\tჩვენ სამყაროს განვიცდით შაბლონების თანმიმდევრობით და ჩვენ მათ ვინახავთ, შემდეგ ჩვენ მათ ვიხსენებთ. როდესაც ვიხსენებთ, ჩვენ მათ ვაწყვილებთ რეალობასთან"}
{"text": "When we recall them, we match them up against reality, and we're making predictions all the time.\tდა ჩვენ ვახდენთ პროგნოზირებას."}
{"text": "It's an internal metric; there's an internal metric about us, saying, do we understand the world, am I making predictions, and so on.\tეს არის მუდმივი საზომი. ეს არის მუდმივი საზომი, რომელიც გვეკითხება: ვიგებთ სამყაროს? ვაკეთებ პროგნოზირებას?"}
{"text": "You're all being intelligent now, but you're not doing anything.\tდა ა.შ. თქვენ ამ წუთას იქცევით ჭკვიანურად, მაგრამ თქვენ არ აკეთებთ არაფერს. შეიძლება იფხანთ თქვენს სხეულს, ან ცხვირში იქექებით,"}
{"text": "Maybe you're scratching yourself, but you're not doing anything.\tარ ვიცი, მაგრამ ახლა არაფერს აკეთებთ."}
{"text": "But you're being intelligent; you're understanding what I'm saying.\tმაგრამ თქვენ ხართ ჭკვიანები, თქვენ იგებთ, რასაც ვამბობ."}
{"text": "Because you're intelligent and you speak English, you know the word at the end of this sentence.\tიმიტომ, რომ თქვენ ხართ ჭკვიანები და საუბრობთ ინგლისურად, თქვენ იცით, თუ რა იქნება ბოლოში ამ -- (სიჩუმე) წინადადების. ეს სიტყვა უცბად მოგივიდათ თავში."}
{"text": "The word came to you; you make these predictions all the time.\tამგვარ წინასწარგათვლებს გამუდმებით აკეთებთ."}
{"text": "What I'm saying is, the internal prediction is the output in the neocortex, and somehow, prediction leads to intelligent behavior.\tმე ვამბობ, რომ ეს გამუდმებითი პროგნოზირება არის ნეოკორტექსიდან გამომავალი. რაღაცნაირად პროგნოზირებას მივყავართ აზრიან მოქმედებამდე."}
{"text": "Here's how that happens: Let's start with a non-intelligent brain.\tგეტყვით, როგორ ხდება. ჯერ დავიწყოთ განუვითარებელი ტვინით. ავიღოთ ძველი ტვინი"}
{"text": "And we'll say it's a non-mammal, like a reptile, say, an alligator; we have an alligator.\tმოდი ეს არ იყოს ძუძუმწოვრის ტვინი, არამედ იყოს რეპტილიის, მაგალითად, ალიგატორის. იყოს ეს ალიგატორის ტვინი."}
{"text": "And the alligator has some very sophisticated senses.\tალიგატორის ტვინს აქვს ძალიან დახვეწილი სენსორები."}
{"text": "It's got good eyes and ears and touch senses and so on, a mouth and a nose.\tმას აქვს კარგი თვალები, ყურები და შეხების შეგრძნებები პირი და ცხვირი. მას აქვს ძალიან კომპლექსური ქცევა."}
{"text": "It can run and hide. It has fears and emotions. It can eat you.\tმას შეუძლია გაიქცეს და დაიმალოს. აქვს შიშები და ემოციები."}
{"text": "It can attack. It can do all kinds of stuff.\tმას შეუძლია ასევე შეგჭამოთ. მას შეუძლია თავს დაგესხათ. მოკლედ, გააკეთოს სხვადასხვა მოქმედება"}
{"text": "But we don't consider the alligator very intelligent, not in a human sort of way.\tთუმცა ჩვენ არ ვთვლით, რომ ალიგატორი ძალიან ჭკვიანია, ადამიანური გაგებით ჭკვიანი."}
{"text": "But it has all this complex behavior already.\tამავე დროს, მას აქვს კომპლექსური და რთული ქცევები."}
{"text": "Now in evolution, what happened?\tრა მოხდა ევოლუციის დროს?"}
{"text": "First thing that happened in evolution with mammals is we started to develop a thing called the neocortex.\tპირველი, რაც მოხდა ძუძუმწოვრების ევოლუციაში, ჩვენ განგვივითარდა რაღაც, რომელსაც ჰქვია ნეოკორტექსი."}
{"text": "I'm going to represent the neocortex by this box on top of the old brain.\tახლავე განახებთ ნეოკორტექსის სურათს, აი, ეს ყუთი, რომელიც ძველი ტვინის თავზეა დამაგრებული."}
{"text": "Neocortex means \"new layer.\" It's a new layer on top of your brain.\tნეოკორტექსი ახალი ფენაა. ეს არის ახალი ფენა თქვენს ტვინზე."}
{"text": "It's the wrinkly thing on the top of your head that got wrinkly because it got shoved in there and doesn't fit.\tთუ არ იცით, რაზე ვამბობ. ეს არის ნაოჭებიანი ფენა თქვენს თავში, ის გახდა ნაოჭებიანი იმიტომ, რომ თავის ქალაში ვერ ეტეოდა და ჩაიხვია."}
{"text": "(Laughter) Literally, it's about the size of a table napkin and doesn't fit, so it's wrinkly.\t(სიცილი) არა, მართლა, მართლა ესეა. ის დაახლოებით მაგიდის ხელსახოცის ზომაა. მაგრამ ის არ ეტევა თავის ქალაში და ამიტომ გახდა ნაოჭიანი."}
{"text": "Now, look at how I've drawn this.\tშეხედეთ, როგორ დავხატე:"}
{"text": "The old brain is still there.\tძველი ტვინი კვლავ ადგილზეა."}
{"text": "You still have that alligator brain. You do. It's your emotional brain.\tეს კვლავ ალიგატორის ტვინია. თქვენ შენარჩუნებული გაქვთ ეს ტვინი, ეს თქვენი ემოციონალური ტვინია."}
{"text": "It's all those gut reactions you have.\tემოციური რეაქციები აქედან მოდის"}
{"text": "On top of it, we have this memory system called the neocortex.\tდა მის თავზე ჩვენ გვაქვს მახსოვრობის სისტემა, რომელსაც ნეოკორტექსი ჰქვია."}
{"text": "And the memory system is sitting over the sensory part of the brain.\tეს მახსოვრობის სისტემა ტვინის გრძნობითი ნაწილის თავზეა,"}
{"text": "So as the sensory input comes in and feeds from the old brain, it also goes up into the neocortex.\tანუ გრძნობითი იმპულსი გამოდის ძველი ტვინიდან და შედის ნეოკორტექსში."}
{"text": "And the neocortex is just memorizing.\tნეოკორტექსი მას იმახსოვრებს."}
{"text": "It's sitting there saying, I'm going to memorize all the things going on: where I've been, people I've seen, things I've heard, and so on.\tიმახსოვრებს ყველაფერს, რაც ხდება, სად ვიყავი, ვინ ვნახე, რა გავიგე და ა.შ."}
{"text": "And in the future, when it sees something similar to that again, in a similar environment, or the exact same environment, it'll start playing it back: \"Oh, I've been here before,\" and when you were here before, this happened next.\tმომავალში, როცა ხედავ რამე მსგავსს, უკვე განცდილს იმავე გარემოში, ან ზუსტად იმავე გარემოში, ის ახვევს უკან გამოცდილებას, ანუ იხსენებს. ოჰ, მე აქ უკვე ვიყავი. როცა აქ ვიყავი, შემდეგ ეს მოხდა. ასე ის გაძლევთ მომავლის პროგნოზირების უნარს."}
{"text": "It literally feeds back the signals into your brain; they'll let you see what's going to happen next, will let you hear the word \"sentence\" before I said it.\tის უკუსიგნალებს აწვდის თქვენს ტვინს, რომელიც გაძლევთ საშუალებას გაიგოთ, შემდეგ რა მოხდება, მაგალითად, გაიგოთ სიტყვა \"წინადადება\", ვიდრე მე მას წარმოვთქვამდე."}
{"text": "And it's this feeding back into the old brain that will allow you to make more intelligent decisions.\tეს უკუსიგნალი ძველ ტვინში გვაძლევს საშუალებას, რომ მივიღოთ ჭკვიანური გადაწყვეტილებები."}
{"text": "This is the most important slide of my talk, so I'll dwell on it a little.\tეს ჩემი მოხსენების ყველაზე მნიშვნელოვანი სლაიდია, ამიტომ, მასზე ცოტა ხნით კიდევ გავჩერდები."}
{"text": "And all the time you say, \"Oh, I can predict things,\" so if you're a rat and you go through a maze, and you learn the maze, next time you're in one, you have the same behavior.\tანუ ყოველთვის, როცა ამბობ, რომ შეგიძლია მოვლენების პროგნოზირება, თუ ხარ თაგვი, გაივლი ლაბირინთში და დაიმახსოვრებ ამ ლაბირინთს. მომავალში როცა ლაბირინთში მოხვდები და არ იცი როგორ მოიქცე,"}
{"text": "But suddenly, you're smarter; you say, \"I recognize this maze, I know which way to go; I've been here before; I can envision the future.\"\tუცბად გაგახსენდება, რომ უი, მე ვიცი ეს ლაბირინთი, ვიცი რა გზით უნდა წავიდე. მე აქ უკვე ვიყავი, მე შემიძლია მომავალი ქცევის გათვლა."}
{"text": "That's what it's doing.\tეს მექანიზმი სწორედ ასე მუშაობს. ეს ასე მუშაობს ადამიანებში და ყველა ძუძუმწოვარში,"}
{"text": "This is true for all mammals -- in humans, it got a lot worse.\tთუმცა ადამიანების შემთხვევაში საქმე უფრო რთულადაა."}
{"text": "Humans actually developed the front of the neocortex, called the anterior part of the neocortex.\tადამიანებს განუვითარდათ ნეოკორტექსის წინა ნაწილი, რომელსაც ჰქვია ნეოკორტექსის ფრონტალური ნაწილი."}
{"text": "And nature did a little trick.\tბუნებამ პატარა ოინი ჩაგვიტარა."}
{"text": "It copied the posterior, the back part, which is sensory, and put it in the front.\tმან ტვინის უკანა ნაწილის წინ კოპირება მოახდინა. უკანა ნაწილი გრძნობითია და ეს ნაწილი ჩასვა წინაც."}
{"text": "Humans uniquely have the same mechanism on the front, but we use it for motor control.\tამიტომ, მხოლოდ ადამიანებს აქვთ იგივე მექანიზმი ტვინის ფრონტალურ ნაწილშიც, რომელსაც ვიყენებთ მოტორული კონტროლისთვის,"}
{"text": "So we're now able to do very sophisticated motor planning, things like that.\tანუ ჩვენ გვაქვს უნარი განვახორციელოთ დახვეწილი მოტორული დაგეგმარება."}
{"text": "I don't have time to explain, but to understand how a brain works, you have to understand how the first part of the mammalian neocortex works, how it is we store patterns and make predictions.\tდრო არ მაქვს ამაში ჩასაღრმავებლად, მაგრამ თუ გვინდა რომ გავიგოთ, როგორ მუშაობს ტვინი, უნდა გავიგოთ, ძუძუმწოვრების ნეოკორტექსის პირველი ნაწილი როგორ მუშაობს, როგორ ვინახავთ მაგალითებს და ვაკეთებთ პროგნოზირებას. მოდით, პროგნოზირების რამდენიმე შემთხვევას გეტყვით."}
{"text": "I already said the word \"sentence.\"\tუკვე გითხარით სიტყვა \"წინადადება\". მუსიკაში"}
{"text": "In music, if you've heard a song before, when you hear it, the next note pops into your head already -- you anticipate it.\tთუ სიმღერა უკვე მოსმენილი გაქვთ, მაგალითად, თუ ჯილის მიერ ნამღერი სიმღერები უკვე მოგისმენია, როდესაც ის კვლავ დაიწყებს მათ მღერას, შემდეგი ნოტი უკვე თავისით ამოგიხტებათ ტვინში. თქვენ ახდენთ იმის წინასწარმეტყველებას, თუ რას იზამს ის."}
{"text": "With an album, at the end of a song, the next song pops into your head.\tმაგალითად, როდესაც მუსიკალურ ალბომს უსმენთ, შემდეგი სიმღერა ალბომის მიმდევრობაში თავისით გახსენდებათ."}
{"text": "It happens all the time, you make predictions.\tასეთი რამეები გამუდმებით ხდება. თქვენ ახდენთ პროგნოზირებას."}
{"text": "I have this thing called the \"altered door\" thought experiment.\tმე მაქვს ერთი ექსპერიმენტი, რომელსაც ჰქვია შეცვლილი კარის ექსპერიმენტი."}
{"text": "It says, you have a door at home; when you're here, I'm changing it -- I've got a guy back at your house right now, moving the door around, moving your doorknob over two inches.\tამ ექსპერიმენტის მიხედვით, თქვენი სახლის კარს მე ახლა, როდესაც თქვენ აქ იმყოფებით, შევცვლი. გავაგზავნი ვინმეს ვინც თქვენს სახლში კარებს გამოგიცვლით. ისინი თქვენს სახელურს ორი ინჩის იქით გადაადგილებენ."}
{"text": "When you go home tonight, you'll put your hand out, reach for the doorknob, notice it's in the wrong spot and go, \"Whoa, something happened.\"\tროდესაც დღეს საღამოს სახლში მიხვალთ, თქვენ თქვენს ხელს წაიღებთ იქ, სადაც სახელური გეგულებათ, და უცბად შეამჩნევთ, რომ არასწორად წაიღეთ ხელი, და იტყვით, რომ ვა, რაღაც მოხდა."}
{"text": "It may take a second, but something happened.\tრამდენიმე წამი წაიღებს იმის გააზრებას, თუ რა მოხდა."}
{"text": "I can change your doorknob in other ways -- make it larger, smaller, change its brass to silver, make it a lever, I can change the door; put colors on, put windows in.\tთქვენი სახელურის შეცვლა კიდევ სხვანაირად შემიძლია. მას გავხდი უფრო დიდს ან პატარას. თუ იყო ბრინჯაოსი, გავხდი ვერცხლისას. ან გავხდი მას ჩამკეტს. გადავღებავ თქვენს კარს, დავაყანებ მასზე ფანჯრებს."}
{"text": "I can change a thousand things about your door and in the two seconds you take to open it, you'll notice something has changed.\tათასი რამის შეცვლა შემიძლია თქვენს კარებზე, და იმ ორ წამში, რაც კარის გაღებას სჭირდება, თქვენ გაიაზრებთ, რომ რაღაც შეიცვალა."}
{"text": "Now, the engineering approach, the AI approach to this, is to build a door database with all the door attributes.\tინჟინერული მიდგომა, AI (ხელოვნური ინტელექტის) მიდგომა იქნება კარიბების საინფორმაციო საცავის შექმნა. მასში იქნება კარების ყველა ატრიბუტი."}
{"text": "And as you go up to the door, we check them off one at time: door, door, color ...\tროდესაც საკუთარი სახლის კარს მიუახლოვდები, საცავი შეამოწმებს მას: კარები, კარები კარები, ფერი... და ა.შ."}
{"text": "We don't do that. Your brain doesn't do that.\tხვდებით ალბათ, რასაც ვგულიხმობ. ჩვენ ამას არ ვაკეთებთ."}
{"text": "Your brain is making constant predictions all the time about what will happen in your environment.\tჩვენი ტვინი ამას არ აკეთებს. ჩვენი ტვინი უბრალოდ ახდენს მუდმივ პროგნოზირებას ანუ იმის გათვლას, თუ რა მოხდება მოცემულ გარემოში."}
{"text": "As I put my hand on this table, I expect to feel it stop.\tროდესაც ჩემს ხელს ამ მაგიდაზე ვდებ, ჩემი მოლოდინი არის, რომ ის გაჩერდება."}
{"text": "When I walk, every step, if I missed it by an eighth of an inch, I'll know something has changed.\tროდესაც დავდივარ, თუ ინჩის მეოთხედით ავაცილე, ვხვდები, რომ რაღაც იცვლება."}
{"text": "You're constantly making predictions about your environment.\tჩვენ ყოველთვის ვაკეთებთ წინასწარმეტყველებებს გარემოში."}
{"text": "I'll talk about vision, briefly.\tმოკლედ ვისაუბროთ ხედვის უნარზე."}
{"text": "This is a picture of a woman.\tაქ მაქვს ქალის სურათი"}
{"text": "When we look at people, our eyes saccade over two to three times a second.\tროდესაც ხალხს უყურებთ, თქვენი თვალი მოძრაობს ორ-სამჯერ წამში."}
{"text": "We're not aware of it, but our eyes are always moving.\tთქვენ ამას ვერ ხვდებით, მაგრამ თქვენი თვალები მუდმივად მოძრაობენ. როდესაც ვიღაცას თვალებში უყურებთ,"}
{"text": "When we look at a face, we typically go from eye to eye to nose to mouth.\tჩვეულებრივ, ჯერ თვალიდან იწყებთ, შემდეგ ცხვირი, პირი..."}
{"text": "When your eye moves from eye to eye, if there was something else there like a nose, you'd see a nose where an eye is supposed to be and go, \"Oh, shit!\"\tროდესაც თვალიდან თვალზე გადადიხარ და ხედავ რაღაცას , რაც ჰგავს ცხვირს, ხედავ ცხვირს იქ, სადაც წესით თვალი უნდა იყოს, ამბობ, ოჰ, ჯანდაბა..."}
{"text": "(Laughter) \"There's something wrong about this person.\"\t(სიცილი) ამ ტიპს რაღაც სჭირს."}
{"text": "That's because you're making a prediction.\tეს იმიტომ ხდება, რომ შენ ახდენ წინასწარგანსაზღვრას,"}
{"text": "It's not like you just look over and say, \"What am I seeing? A nose? OK.\"\tისე არ ხდება, რომ უბრალოდ შეხედავ ვინმეს და იტყვი, \"ვა რას ვხედავ?\" \"ცხვირია, მერე რა...\" არა, თქვენ გაქვთ მოლოდინი, რომ იმ ადგილას რაღაც დაგხვდებათ."}
{"text": "No, you have an expectation of what you're going to see.\t(სიცილი)"}
{"text": "Every single moment.\tდა ბოლოს, მოდი შევხედოთ იმასაც, რანაირად ვსაზღვრავთ ჭკუას."}
{"text": "We test it by prediction: What is the next word in this ...?\tჩვენ ვსაზღვრავთ მას პროგნოზირებას უნარით. რა იქნება შემდეგი სიტყვა?"}
{"text": "This is to this as this is to this. What is the next number in this sentence?\tეს მოდის ამის შემდეგ და ეს ამის შემდეგ... რა იქნება შემდეგი ციფრი ამ წინადადებაში?"}
{"text": "Here's three visions of an object. What's the fourth one?\tაქ არის ობიექტის სამი ხედვა. რა არის მეოთხე?"}
{"text": "That's how we test it. It's all about prediction.\tმეოთხე არის ის, თუ რანაირად ვახდენთ მის \"დატესტვას\", როგორ ვახდენთ წინასწარგანსაზღვრას, წინასწარმეტყველებას."}
{"text": "So what is the recipe for brain theory?\tრა იქნება ტვინის თეორიის რეცეპტი?"}
{"text": "First of all, we have to have the right framework.\tპირველ რიგში, უნდა გვქონდეს შესაბამისი ჩარჩო."}
{"text": "And the framework is a memory framework, not a computational or behavior framework, it's a memory framework.\tეს ჩარჩო არის მეხსიერების ჩარჩო, და არა გამოთვლითი ან ქცევითი ჩართო. ეს არის მეხსიერების ჩარჩო. როგორ ინახავ და იხსენებ ამ მოდელების შაბლონებს?"}
{"text": "It's spatiotemporal patterns.\tეს სივრცით-დროითი შაბლონებია. სწორედ ამ ჩარჩოში სამუშაოდ უნდა მოვაქციოთ რამდენიმე კარგი თეორეტიკოსი."}
{"text": "Then, if in that framework, you take a bunch of theoreticians -- biologists generally are not good theoreticians.\tბიოლოგები არც ისე კარგი თეორეტიკოსები არიან. ეს ყოველთვის ასე არ არის, მაგრამ ზოგადად, ბიოლოგიაში თეორიის სანიმუშო ისტორია არ აქვთ."}
{"text": "I've found the best people to work with are physicists, engineers and mathematicians, who tend to think algorithmically.\tსაუკეთესო ხალხი, ვისთანაც ვმუშაობ, არიან ფიზიკოსები, ინჟინრები და მათემატიკოსები, რომლებიც ფიქრობენ ალგორითმულად."}
{"text": "Then they have to learn the anatomy and the physiology.\tმათ სჭირდებათ ანატომიის და ფიზიოლოგიის შესწავლა."}
{"text": "You have to make these theories very realistic in anatomical terms.\tეს თეორიები ანატომიური თვალსაზრისით რეალისტური უნდა იყოს."}
{"text": "Anyone who tells you their theory about how the brain works and doesn't tell you exactly how it's working and how the wiring works -- it's not a theory.\tვინმე როცა ადგება და გიყვება, თავის თეორიას, როგორ მუშაობს ტვინი, და არ გიყვება ზუსტად თუ რა პროცესები ხდება ტვინში კარგ თეორიას ვერ აყალიბებს. ამას ვაკეთებთ რედვუდის ნეირომეცნიერების ინსტიტუტში."}
{"text": "I'd love to tell you we're making fantastic progress in this thing, and I expect to be back on this stage sometime in the not too distant future, to tell you about it.\tმეტი დრო რომ მქონდეს, სიამოვნებით მოგიყვებით ფანტასტიურ პროგრესზე, რაც ჩვენს საქმეში გვაქვს, და მე ვიმედოვნებ, რომ ამ სცენაზე კვლავ დავბრუნდები, იმედია არც ის შორეულ მომავალში. მე ნამდვილად ძალიან აღტყინებული ვარ."}
{"text": "I'm really excited; this is not going to take 50 years.\tეს არ წაიღებს 50 წელს."}
{"text": "What will brain theory look like?\tროგორი იქნება ტვინის თეორია?"}
{"text": "First of all, it's going to be about memory.\tპირველ რიგში, ეს იქნება თეორია მეხსიერების შესახებ,"}
{"text": "Not like computer memory -- not at all like computer memory.\tარა როგორც კომპიეტული მეხსიერების. ეს სრულებითაც არ ჰგავს კომპიუტერულ მეხსიერებას."}
{"text": "It's very different.\tის ძალიან, ძალიან განსხვავებულია.ეს არის ამ მაღალი განზომილებების"}
{"text": "It's a memory of very high-dimensional patterns, like the things that come from your eyes.\tშაბლონების მეხსიერება, რაღაცების რაც შენში შენი თვალებიდან შედის."}
{"text": "It's also memory of sequences: you cannot learn or recall anything outside of a sequence.\tეს არის ასევე მიმდევრობების მეხსიერება. თქვენ ვერ ისწავლით ან გაიხსნებთ რამეს მიმდევრობების გარეშე."}
{"text": "A song must be heard in sequence over time, and you must play it back in sequence over time.\tსიმღერას უსმენთ რაღაც მიმდევრობით დროში და ის უნდა გადაახვიოთ ასევე რაღაც მიმდევრობით."}
{"text": "And these sequences are auto-associatively recalled, so if I see something, I hear something, it reminds me of it, and it plays back automatically.\tდა ეს მიმდევრობები ავტო-ასოციაციურად გვახსენდება, ანუ თუ ვხედავ რამეს, ან თუ ვისმენ რამეს, რაც რაღაცას მაგონებს, ავტომატურად ეხვევა ჩემი მეხსიერება უკან. ეს ავტომატური გადახვევაა."}
{"text": "It's an automatic playback.\tმომავალი მიღებული ინფორმაციის პროგნოზირება სასურველი შედეგია."}
{"text": "And as I said, the theory must be biologically accurate, it must be testable and you must be able to build it.\tროგორც ვთქვი, თეორია უნდა იყოს ბიოლოგიურად გამართული და შეიძლებოდეს მისი გამოცდა, ასევე მისი აშენებაც."}
{"text": "If you don't build it, you don't understand it.\tთუ მას ვერ ააშენებ, მაშინ ვერც გაიგებ."}
{"text": "One more slide.\tაი, კიდევ ერთი სლაიდიც. რა იქნება შედეგი?"}
{"text": "What is this going to result in?\tჩვენ ნამდვილად ვაპირებთ ჭკვიანი მანქანების შექმნას?"}
{"text": "Are we going to really build intelligent machines?\tდიახ, აბსოლუტურად ასეა."}
{"text": "Absolutely. And it's going to be different than people think.\tდა ისინი არ იქნებიან ისეთი, როგორიც ხალხს წარმოუდგენია."}
{"text": "No doubt that it's going to happen, in my mind.\tეს ნამდვილად მოხდება."}
{"text": "First of all, we're going to build this stuff out of silicon.\tპირველ რიგში, ჩვენ შევქმნით მას სილიკონისგან,"}
{"text": "The same techniques we use to build silicon computer memories, we can use here.\tიგივე ტექნიკით, რასაც ვხმარობთ კომპიუტერების სილიკონის მეხსიერების შექმნაში. მისი გამოყენება აქაც შეიძლება."}
{"text": "But they're very different types of memories.\tეს იქნება განსხვავებული ტიპის მეხსიერებები."}
{"text": "And we'll attach these memories to sensors, and the sensors will experience real-live, real-world data, and learn about their environment.\tამ მეხსიერებებს მივაბამთ სენსორებს და სენსორები განიცდიან რეალური ცხოვრების ფაქტებს, და ისინი დაიწყებენ საკუთარი გარემოს შესწავლას."}
{"text": "Now, it's very unlikely the first things you'll see are like robots.\tეს არ ნიშნავს იმას, რომ პირველი რასაც დაინახავთ, რობოტები იქნება."}
{"text": "Not that robots aren't useful; people can build robots.\tარა იმიტომ, რომ რობოტები არიან გამოუსადეგარნი ან იმიტომ, რომ ადამიანები ვერ შექმნიან რობოტებს."}
{"text": "But the robotics part is the hardest part. That's old brain. That's really hard.\tრობოტიკის ნაწილი ყველაზე რთულია. ეს ჩვენი საწყისი, \"ძველი\" ტვინია, რისი აგებაც ძალიან რთულია."}
{"text": "The new brain is easier than the old brain.\tახალი ტვინის აგება უფრო ადვილია, ვიდრე ძველის."}
{"text": "So first we'll do things that don't require a lot of robotics.\tპირველ რიგში რასაც გავაკეთებთ არის ის, რაც მოითხოვს ნაკლებ რობოტიკას."}
{"text": "So you're not going to see C-3PO.\tანუ თქვენ ვერ იხილავთ C-3PO-ს."}
{"text": "You're going to see things more like intelligent cars that really understand what traffic is, what driving is and have learned that cars with the blinkers on for half a minute probably aren't going to turn.\tთქვენ უფრო იხილავთ ისეთ საგნებს, როგორიცაა მაგალითად ჭკვიანი მანქანები, რომლებმაც იციან, თუ რა არის საცობი და რას ნიშნავს სიარული, და ისწავლიან, რომ ზოგიერთი ტიპის მანქანას ფანრები ნახევარი წუთით თუ აქვთ ანთებული ესე იგი მობრუნებას არ აპირებს და ა.შ."}
{"text": "(Laughter) We can also do intelligent security systems.\t(სიცილი) ჩვენ ასევე შეგვიძლია დაცვის სისტემების შექმნა."}
{"text": "Anytime we're basically using our brain but not doing a lot of mechanics -- those are the things that will happen first.\tასეთ რამეებს გამოვიყენებთ ნებისმიერ სფეროში, სადაც ჯერ კიდევ ვიყენებთ ჩვენს ტვინს და არ ვიყენებთ საკმარის მექანიკას. ეს ისეთი რამეებია, რაც მალე მოხდება."}
{"text": "But ultimately, the world's the limit.\tსამყაროს აქვს რაღაც ზღვარი."}
{"text": "I don't know how this will turn out.\tმე არ ვიცი რაში გადაიზრდება ეს ყველაფერი."}
{"text": "I know a lot of people who invented the microprocessor.\tმე ვიცი ბევრი ადამიანი, ვინც შექმნა მიკროპროცესორი,"}
{"text": "And if you talk to them, they knew what they were doing was really significant, but they didn't really know what was going to happen.\tდა თუ თქვენ მათ დაელაპარაკებით, ისინი გეტყვიან, რომ აკეთებდნენ რაღაც მნიშვნელოვანს, მაგრამ ზუსტად რა მოხდებოდა, არავინ იცოდა."}
{"text": "They couldn't anticipate cell phones and the Internet and all this kind of stuff.\tისინი ვერ წარმოიდგენდნენ მობილურ ტელეფონებს, ინტერნეტს და ა.შ."}
{"text": "They just knew like, \"We're going to build calculators and traffic-light controllers.\tმათ იცოდნენ, რომ შექმნიდნენ კალკულატორებს და საცობის შუქნიშნის კონტროლიორებს. ისინი ვერ წარმოიდგენდნენ, რომ რაღაც დიდს ქმნიდნენ."}
{"text": "But it's going to be big!\"\tიგივე გზით, ტვინის მეცნიერება და მეხსიერებები"}
{"text": "In the same way, brain science and these memories are going to be a very fundamental technology, and it will lead to unbelievable changes in the next 100 years.\tიქნება ფუნდამენტური ტექნოლოგია, რომელიც მომდევნო 100 წლის მანძილზე წარმოუდგენელ ცვლილებებამდე მიგვიყვანს."}
{"text": "And I'm most excited about how we're going to use them in science.\tდა მე ყველაზე მეტად აღტყნიებული ვარ, თუ როგორ გამოვიყენებთ მათ მეცნიერებაში."}
{"text": "So I think that's all my time -- I'm over, and I'm going to end my talk right there.\tვფიქრობ, რომ ჩემი საუბრის დრო ამოიწურა და მე ამით დავამთავრებ."}
{"text": "You all know the truth of what I'm going to say.\tთქვენ ყველამ იცით იმ ჭეშმარიტების შესახებ, რაზეც უნდა გესაუბროთ."}
{"text": "I think the intuition that inequality is divisive and socially corrosive has been around since before the French Revolution.\tვგონებ, ის ფაქტი, რომ უთანასწორობა საზოგადოებას ვნებს და უთანხმოებას აჩენს საფრანგეთის რევოლუციის შემდეგ არსებობს."}
{"text": "What's changed is we now can look at the evidence, we can compare societies, more and less equal societies, and see what inequality does.\tერთადერთი რაც შეიცვალა, არის ის, რომ დღეს ჩვენ შეგვიძლია გადავხედოთ ფაქტებს, შევადაროთ საზოგადოებები, ასე თუ ისე თანასწორი საზოგადოებები და დავინახოთ, რას იწვევს უთანასწორობა."}
{"text": "I'm going to take you through that data and then explain why the links I'm going to be showing you exist.\tმე წარმოგიდგენთ მონაცემებს და შემდგომ ავხსნი, რატომ არსებობს ის კავშირები, რომლებზეც მე მიგითითებთ."}
{"text": "But first, see what a miserable lot we are.\tმაგრამ ჯერ დავაკვირდეთ რამდენად საბრალონი ვართ."}
{"text": "(Laughter) I want to start though with a paradox.\t(სიცილი) მე სურს, პარადოქსით დავიწყო."}
{"text": "This shows you life expectancy against gross national income -- how rich countries are on average.\tამ ცხრილზე ჩანს სიცოცხლის ხანგრძლივობა მთლიან ეროვნულ შემოსავალთან მიმართებით -- თუ, რამდენად მდიდრები არიან ქვეყნები საშუალოდ"}
{"text": "And you see the countries on the right, like Norway and the USA, are twice as rich as Israel, Greece, Portugal on the left.\tდა თქვენ ხედავთ ქვეყნებს მარცხენა მხარეს ნორვეგიას, აშშ-ს, რომლებიც საბერძნეთზე, პორტუგალიაზე ორჯერ მდიდარი ქვეყნებია."}
{"text": "And it makes no difference to their life expectancy at all.\tდა ეს მათ სიცოცხლის ხანგრძლივობაზე საერთოდ არ აისახება."}
{"text": "There's no suggestion of a relationship there.\tარ არსებობს რაიმე მიმართება მათ შორის,"}
{"text": "But if we look within our societies, there are extraordinary social gradients in health running right across society.\tმაგრამ თუ დავაკვირდებით საზოგადოებებს შიგნით არსებულ სხვაობებს, შევამჩნევთ განსაკუთრებულ სოციალურ განსხავებებს, რომლებიც მჟღავნდება საზოგადოების ჯანმრთელობის მდგომარეობაში"}
{"text": "This, again, is life expectancy.\tაი, გიჩვენებთ სიცოხლის ხანგრძლივობის მონაცემებს,"}
{"text": "These are small areas of England and Wales -- the poorest on the right, the richest on the left.\tეს არის ინგლისისა და უელსის მცირე ნაწილი--- უღარიბესი ნაწილი მარჯვნივ, უმდიდრესი კი მარცხნივ."}
{"text": "A lot of difference between the poor and the rest of us.\tძალიან დიდი განსხვავებაა ღარიბებსა და ჩვენს შორის."}
{"text": "Even the people just below the top have less good health than the people at the top.\tზედა ფენაზე ოდნავ ქვევით მყოფთაც კი ნაკლებად კარგი ჯანმრთელობა აქვთ ვიდრე მათ, ვინც ზედა ფენას ეკუთვნის."}
{"text": "So income means something very important within our societies, and nothing between them.\tე.ი. შემოსავალი დიდ მნიშვნელობას იძენს საზოგადოების შიგნით, და უმნიშვნელო რჩება საზოგადოებებს შორის მიმართებაში"}
{"text": "The explanation of that paradox is that, within our societies, we're looking at relative income or social position, social status -- where we are in relation to each other and the size of the gaps between us.\tეს პარადოქსი იმით აიხსნება, რომ ჩვენს საზოგადოებებს შიგნით ჩვენ ფარდოფითი შემოსავალი გვაინტერესებს ან სოციალური მდგომარეობა, სტატუსი-- რა ადგილი გვიკავია სხვებთან მიმართებით და ჩვენს შორის რამხელა სივრცეა."}
{"text": "And as soon as you've got that idea, you should immediately wonder: what happens if we widen the differences, or compress them, make the income differences bigger or smaller?\tმიხვდებით თუ არა ამას, იკითხავთ: რა მოხდება, თუ ჩვენ ამ განსხვავებას გავზრდით ან შევამცირებთ, შემოსავლებს შორის სხვაობას გავზრდით ან დავაპატარავებთ?"}
{"text": "And that's what I'm going to show you.\tსწორედ ამას გაჩვენებთ ეხლა."}
{"text": "I'm not using any hypothetical data.\tმე არანაირ ჰიპოთეტურ ინფორმაციას არ ვიყენებ."}
{"text": "I'm taking data from the U.N. -- it's the same as the World Bank has -- on the scale of income differences in these rich developed market democracies.\tმე მომაქვს გაეროს მონაცემები -- იგივე მონაცემებს ფლობს მსოფლიო ბანკიც -- განვითარებული მდიდარი საბაზრო ეკონომიკის დემოკრატიების შემოსავლებთან დაკავშირებით."}
{"text": "The measure we've used, because it's easy to understand and you can download it, is how much richer the top 20 percent than the bottom 20 percent in each country.\tსაზომი, რომელიც ჩვენ გამოვიყენეთ მარტივი გასაგებია და თქვენც შეგიძლიათ ჩამოტვირთოთ. გვიჩვენებს, რამდენად მდიდარია ზედა 20 პროცენტი მოსახლეობა ქვედა(ღარიბ) 20 პროცენზე თითოეულ ქვეყანაში."}
{"text": "And you see in the more equal countries on the left -- Japan, Finland, Norway, Sweden -- the top 20 percent are about three and a half, four times as rich as the bottom 20 percent.\tთქვენ ხედავთ, რომ შედარებით თანასწორ ქვეყნებში - მარცხნივ იაპონია, ფინეთი, ნორვეგია, შევედეთი - ზედა 20 პროცენტი სამნახევარჯერ მდიდარია ქვედა 20 პროცენტზე."}
{"text": "But on the more unequal end -- U.K., Portugal, USA, Singapore -- the differences are twice as big.\tმაგრამ უფრო სოციალურად უთანასწორო გარემოში დიდი ბრიტანეთი, პორტუგალია, აშშ, სინგაპური სხვაობა ორჯერ დიდია."}
{"text": "On that measure, we are twice as unequal as some of the other successful market democracies.\tიგივე საზომით, ჩვენ ორჯერ უფრო უთანაწორო საზოგადეობა გვაქვს ვიდრე სხვა წარმატებულ საბაზრო დემოკრატიებს."}
{"text": "Now I'm going to show you what that does to our societies.\tახალა გაჩვენებთ რა გავლენა აქვს ამას ჩვენს საზოგადოებაზე."}
{"text": "We collected data on problems with social gradients, the kind of problems that are more common at the bottom of the social ladder.\tჩვენ შევაგროვეთ მონაცემები იმ პრობლემების შესახებ, რომლებიც უფრო ფართოდ გვხვდება საზოგადოების ქვედა ფენაში."}
{"text": "Internationally comparable data on life expectancy, on kids' maths and literacy scores, on infant mortality rates, homicide rates, proportion of the population in prison, teenage birthrates, levels of trust, obesity, mental illness -- which in standard diagnostic classification includes drug and alcohol addiction -- and social mobility.\tსაერთაშორისო მონაცემები სიცოცხლის განხგრძლივობაზე, ბავშვთა მათემატიკისა და წერა-კითხვის ქულებზე ჩვილ ბავშვთა სიკვიდლიანობისა და მკვლელობის დონეზე, პატიმარი მოსახლეობის წილზე, ახალგაზრდების ორსულებაზე, ნდობის დონეზე, სიმსუქნეზე, ფსიქიურ დაავადებებზე --- რომლებიც სტანდარტული დიაგნოსტიკური კლასიფიკაციით გულისხმობს ნარკომანიასა და ალკოჰილიზმს, და სოციალურ მობილობაზე."}
{"text": "We put them all in one index.\tყოველივეს ერთი ინდექსი მივანიჭეთ."}
{"text": "They're all weighted equally.\tყველა მონაცემი თანასწორადაა შეწონილი -"}
{"text": "Where a country is is a sort of average score on these things.\tგამოყვანილია ქვეყნის საშუალო ქულა ამ საკითებში."}
{"text": "And there, you see it in relation to the measure of inequality I've just shown you, which I shall use over and over again in the data.\tდა აი, თქვენ ხედავთ რა მიმართებაა უთანასწორობის საზომთან, რომელიც მე ახლახანს გაჩვენეთ. და მე კიდევ ხშირად მოვიყვან ამ ინფორმაციას."}
{"text": "The more unequal countries are doing worse on all these kinds of social problems.\tშედარებით უფრო უთანასწორო ქვეყნებში სიტუაცია უარესია ყველა ამ სოციალურ პრობლემებთან დაკავშირებით."}
{"text": "It's an extraordinarily close correlation.\tსაგრძნობლად დიდია თანაფარდობა."}
{"text": "But if you look at that same index of health and social problems in relation to GNP per capita, gross national income, there's nothing there, no correlation anymore.\tმაგრამ თუკი იგივე ინდექსს ავიღებთ ჯანმრთელობასა და სოციალურ პრობელემებთან დაკავშირებით ერთ სულ მოსახლეზე, მთლიან ეროვნულ პროდუქტთან მიმართებით, აქ კავშირი არ არსებობს, აღარანაირი თანაფარდობა არ გვაქვს."}
{"text": "We were a little bit worried that people might think we'd been choosing problems to suit our argument and just manufactured this evidence, so we also did a paper in the British Medical Journal on the UNICEF index of child well-being.\tჩვენ ოდნავ გვაღელვებდა, რომ ხალხი იფიქრებდა, ჩვენ პრობლემებს ჩვენი მოსაზრების დასასაბუთებლად ვარჩევდით, უბრალოდ ვქმნიდით სამხილებს -- ამის გამო, ჩვენ UNICEF-ის ბავშვის კეთიდლღეობის ინდექსთან დაკავშირებით ბრიტანეთის სამედიცინო ჟურნალში ნაშრომიც ვიკვლიეთ."}
{"text": "It has 40 different components put together by other people.\tეს ინდექსი სხვადასხვა ხალხის მიერ მოყვანილი 40 სხვადასხვა კომპონენტისაგან შედგებოდა."}
{"text": "It contains whether kids can talk to their parents, whether they have books at home, what immunization rates are like, whether there's bullying at school.\tეს გულისხმობდა - შეუძლიათ თუ არა ბავშვებს მშობლებთან ურთიერთობა, აქვთ თუ არა მათ სახლში წიგნები, როგორია იმუნიზაციის დონე, აქვთ თუ არა ჩხუბები სკოლაში."}
{"text": "Everything goes into it.\tყველაფერს მოიცავდა."}
{"text": "Here it is in relation to that same measure of inequality.\tაი, რა მიმართებაშია ის იგივე უთანასწორობის საზომთან."}
{"text": "Kids do worse in the more unequal societies.\tბავშვები უარასედ არიან უთანასწორო საზოგადოებებში."}
{"text": "Highly significant relationship.\tთანაფარდობა შესამჩნევად მაღალია."}
{"text": "But once again, if you look at that measure of child well-being, in relation to national income per person, there's no relationship, no suggestion of a relationship.\tმაგრამ, კიდევ ერთხელ, თუ დააკვირდებით ბავშვის კეთილდღეობის საზომს ერთ სულ მოსახლეზე ეროვნულ შემოსავალთან მიმართებით, ვერანაირ დამოკიდებულებას ვერ იპოვით. არანაირი მიმართება არ არსებობს."}
{"text": "What all the data I've shown you so far says is the same thing.\tრა მონაცემებიც მე აქამდე წარმოგიდგინეთ, იგივეს ადასტურებს."}
{"text": "The average well-being of our societies is not dependent any longer on national income and economic growth.\tჩვენი საზოგადოებების საშუალო კეთილდღეობა აღარ არის დამოკიდებული ეროვნულ შემოსავალზე და ეკონომიკურ ზრდაზე."}
{"text": "That's very important in poorer countries, but not in the rich developed world.\tეს ძალიან მნიშვნელოვანია უფრო ღარიბ ქვეყნებში, მაგრამ არა მდიდარ, განვითარებულ სამყაროში."}
{"text": "But the differences between us and where we are in relation to each other now matter very much.\tმაგრამ ჩვენს შორის განსხვავებები და ის, თუ სად ვართ ერთმანეთთან მიმართებით, დღეს ძალიან ბევრს ნიშნავს."}
{"text": "I'm going to show you some of the separate bits of our index.\tმე ჩვენი ინდექსის გარკვეულ ნაწილებს წარმოგიდგენთ."}
{"text": "Here, for instance, is trust.\tმაგალითად, ნდობა."}
{"text": "It's simply the proportion of the population who agree most people can be trusted.\tეს არის უბრალოდ მოსახლეობის ის ნაწილი, რომელიც ეთანხმება, რომ ხალხს შეგვიძლია ვენდოთ."}
{"text": "It comes from the World Values Survey.\tეს \"მსოფლიოს ღირებულებათა კვევის\" მონაცემებია."}
{"text": "You see, at the more unequal end, it's about 15 percent of the population who feel they can trust others.\tშედარებით უთანასწორო ნაწილში მოსახლეობის 15%-ია ვინც თვლის, რომ მათ სხვების ნდობა შეუძლიათ."}
{"text": "But in the more equal societies, it rises to 60 or 65 percent.\tმაგრამ უფრო თანასწორ საზოგადოებებში, ეს მაჩვენებელი 60-დან 65 პროცენტამდე იზრდება."}
{"text": "And if you look at measures of involvement in community life or social capital, very similar relationships closely related to inequality.\tდა თუ დააკვირდებით საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართულობის ხარისხს, ან სოციალურ კაპიტალს, ძალიან მსგავსი მაჩვენებლებია უთანასწორობასთან მიმართებით."}
{"text": "I may say, we did all this work twice.\tმე შემიძლია გითხრათ, რომ ჩვენ ეს სამუშაო 2-ჯერ შევასრულეთ."}
{"text": "We did it first on these rich, developed countries, and then as a separate test bed, we repeated it all on the 50 American states -- asking just the same question: do the more unequal states do worse on all these kinds of measures?\tპირველად მდიდარ, განვითარებად ქვეყნებზე, და შემდეგ ცალცალკე ტესტად გავიმეორეთ ყველაფერი ამერიკის 50 შტატში -- ვსვამდით ერთსა და იმავე კითხვას: შედარებით უთანასწორო შტატები უფრო უარეს მდგომარეობაში არიან მოცემული საზომების მიხედვით?"}
{"text": "So here is trust from a general social survey of the federal government related to inequality.\tაქ არის ნდობის მაჩვენებელი ფედერალური მთავრობის სოციალური კვლევის მიხედვით უთანასწორობასთან მიმართებით."}
{"text": "Very similar scatter over a similar range of levels of trust.\tძალიან მსგავსი გაბნებვაა ნდობის ხარისხის დიაპაზონში."}
{"text": "Same thing is going on.\tიგივე რამ ხდება."}
{"text": "Basically we found that almost anything that's related to trust internationally is related to trust amongst the 50 states in that separate test bed.\tძირითადად, ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ ყველაფერი, რაც უკავშირდება ნდობას საერთაშორისო დონეზე, უკავშირდება ნდობას 50 შტატს შორის -"}
{"text": "We're not just talking about a fluke.\tჩვენ უბრალო დამთხვევაზე არ ვსაუბრობთ."}
{"text": "This is mental illness.\tეს ფსიქიკური დაავადებაა."}
{"text": "WHO put together figures using the same diagnostic interviews on random samples of the population to allow us to compare rates of mental illness in each society.\tმსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ შემთხევით შერჩევაზე ერთი და იგივე დიაგნოსტიკური გამოკითხვების გამოყენებით ეს მონაცემები შეაგროვა. და მოგვცა საშუალება შეგვედარებინა მენტალური დაავადების დონე თითოეულ საზოგადოებაში."}
{"text": "This is the percent of the population with any mental illness in the preceding year.\tეს მოსახლეობის ის პროცენტია, რომელსაც გასული წლის განმავლობაში რაიმე მენტალური დაავადება აღენიშნებოდა."}
{"text": "And it goes from about eight percent up to three times that -- whole societies with three times the level of mental illness of others.\tრაც 8 პროცენტიდან სამჯერ უფრი დიდ მაჩვენებლამდე ადის -- გვაჩვენებს მთელს საზოგადოებებს, სადაც მენტალური დაავადებები სამჯერ ხშირია სხვებთან შედარებით."}
{"text": "And again, closely related to inequality.\tდა კვლავაც დიდი კავშირი გვაქვს უთანასწორობასთან."}
{"text": "This is violence.\tეს ძალადობაა."}
{"text": "These red dots are American states, and the blue triangles are Canadian provinces.\tეს წითელი წერტილები ამერიკის შტატებია, და ლურჯი სამკუთხედები კანადის პროვინციებია."}
{"text": "But look at the scale of the differences.\tმაგრამ შეხედეთ განსხვავების მასშტაბებს."}
{"text": "It goes from 15 homicides per million up to 150.\t15 მკვლევლობიდან 150-მდე ავდივართ."}
{"text": "This is the proportion of the population in prison.\tეს არის პატიმართა წილი მთლიან მოსახლეობაში."}
{"text": "There's a about a tenfold difference there, log scale up the side.\tდაახლოებით ათმაგი განსხვავებაა"}
{"text": "But it goes from about 40 to 400 people in prison.\t40-დან 400-მდე ადის პატიმართა მოსახლეობა."}
{"text": "That relationship is not mainly driven by more crime.\tეს დამოკიდებულება არ არის დანაშაულის ზრდით განპირობებული."}
{"text": "In some places, that's part of it.\tზოგ შემთხევევებში ეს ასეა."}
{"text": "But most of it is about more punitive sentencing, harsher sentencing.\tმაგრამ ძირითადად ეს გაძლიერებულ სადამსჯელო ნორმებს ეხება, უფრო მკაცრ სასჯელებს."}
{"text": "And the more unequal societies are more likely also to retain the death penalty.\tდა უფრო უთანასწორო საზოგადოებები ინარჩუნებენ სიკვდილით დასჯას."}
{"text": "Here we have children dropping out of high school.\tაქ ჩანს ბავშვები, რომლებიც სკოლიდან გამოდიან."}
{"text": "Again, quite big differences.\tკვლავაც დიდი განსხვავებაა."}
{"text": "Extraordinarily damaging, if you're talking about using the talents of the population.\tსაოცრად საზიანო, თუ მოსახლეობის ნიჭის გამოყენებაზე ვსაუბრობთ."}
{"text": "This is social mobility.\tეს სოციალური მობილობაა."}
{"text": "It's actually a measure of mobility based on income.\tეს არის მობილობის დონე, შემოსავლებთან მიმართებაში,"}
{"text": "Basically, it's asking: do rich fathers have rich sons and poor fathers have poor sons, or is there no relationship between the two?\tრომელიც გვეკითხება: ყავთ თუ არა მდიდარ მამებს მდიდარი შვილები და ღარიბ მამებს ღარიბი შვილები? თუ საერთოდ არ არის დამოკიდებულება მათ შორის?"}
{"text": "And at the more unequal end, fathers' income is much more important -- in the U.K., USA.\tუფრო უთანასწორო საზოგადოებებში მამების შემოსავალი გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია - დიდ ბირტანეთში, აშშ-ში."}
{"text": "And in Scandinavian countries, fathers' income is much less important.\tდა სკანდინავიის ქვეყნებში, მამების შემოსავალი ნაკლებად მნიშვნელოვანია."}
{"text": "There's more social mobility.\tდა უფრო ხშირია სოციალური მობილობა."}
{"text": "And as we like to say -- and I know there are a lot of Americans in the audience here -- if Americans want to live the American dream, they should go to Denmark.\tდა როგორც ამბობენ - და მე ვიცი ბევრი ამერიკელია აუდიტორიაში - თუ ამერიკელებს სურთ იცხოვრონ \"ამერიკული ოცნებით\", ისინი დანიაში უნდა გადასახლდნენ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) I've shown you just a few things in italics here.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) რამდენიმე რამ გამოვყავი თქვენთვის."}
{"text": "I could have shown a number of other problems.\tშემეძლო ბევრი სხვა პრობლემა მომეყვანა."}
{"text": "They're all problems that tend to be more common at the bottom of the social gradient.\tეს ყველა ის პრობლემებია, რომლებიც ხშირად გვხვდება ქვედა ფენებში."}
{"text": "But there are endless problems with social gradients that are worse in more unequal countries -- not just a little bit worse, but anything from twice as common to 10 times as common.\tმაგრამ უამრავი პრობლემაა სხვადასხვა შრეებში, რომლებიც უარესია უთანასწორო ქვეყნებში - არა უბრალოდ უარესი, არამედ ორჯერ და 10-ჯერ უარესი."}
{"text": "Think of the expense, the human cost of that.\tიფიქრეთ დანახარჯებზე, მის ადამიანურ საფასურზე."}
{"text": "I want to go back though to this graph that I showed you earlier where we put it all together to make two points.\tუკვე მოყვანილ გრაფიკს მინდა დავუბრუნდე, სადაც ყველაფერს მოვუყარეთ თავი, ორ დასკვნას გავაკეთებ."}
{"text": "One is that, in graph after graph, we find the countries that do worse, whatever the outcome, seem to be the more unequal ones, and the ones that do well seem to be the Nordic countries and Japan.\tერთი, რომ გრაფიკიდან გრაფიკამდე იკვეთება, რომ ქვეყნები, რომლებსაც უარესი მდგომარეობა ახასიათებთ - უთანასწოროა. და ისინი, რომლებსაც უკეთესად ვახასიათებთ - არის სკანდინავიური ქვეყნები და იაპონია,"}
{"text": "So what we're looking at is general social disfunction related to inequality.\tსჩანს, რომ საქმე გვაქვს უთანასწორობასთან დაკავშირებულ საერთო სოციალურ დისფუნქციასთან."}
{"text": "It's not just one or two things that go wrong, it's most things.\tარა მარტო ერთი და ორი რამ შავდება, არამედ საკითხთა უმრავლესობა."}
{"text": "The other really important point I want to make on this graph is that, if you look at the bottom, Sweden and Japan, they're very different countries in all sorts of ways.\tკიდევ ერთი შენიშვნა ამ გრაფიკთან დაკავშირებით არის, რომ თუ ქვევით დავაკვირდებით, შვედეთი და იაპონია - ისინი ძალიან განსხვავებული ქვეყნებია ყოველ მხრივ."}
{"text": "The position of women, how closely they keep to the nuclear family, are on opposite ends of the poles in terms of the rich developed world.\tქალთა პოზიცია, რამდენად ახლოს არიან ისინი ოჯახურ ბირთვთან, სავსებით განსხვავებულია მდიდარი განვითარებული ქვეყნების პირობაზე."}
{"text": "But another really important difference is how they get their greater equality.\tარანაკლებ მნიშვნელოვანი განსხვავებაა იმაში, თუ როგორ აღწევენ მაღალი დონის თანასწორობას."}
{"text": "Sweden has huge differences in earnings, and it narrows the gap through taxation, general welfare state, generous benefits and so on.\tშვედეთში დიდი სხვაობაა შემოსავლებს შორის. სხვაობას ბეგარით ამცირებენ. როგორც ზოგადად კეთილდღეობის სახელმწიფოში, გულუხვი დახმარებების გზებით და ა.შ."}
{"text": "Japan is rather different though.\tიაპონია ბევრად განსხვავბულია ამ მხრივ."}
{"text": "It starts off with much smaller differences in earnings before tax.\tაქ ბევრად ნაკლებია სხვაობა შემოსავლებს შორის."}
{"text": "It has lower taxes.\tგაცილებით დაბალი ბეგარაცაა."}
{"text": "It has a smaller welfare state.\tკეთილდღეობის სახელმწიფო ბევრად მცირეა"}
{"text": "And in our analysis of the American states, we find rather the same contrast.\tამერიკის შტატების ანალიზისას მსგავს კონტრასტს ვაწყდებით."}
{"text": "There are some states that do well through redistribution, some states that do well because they have smaller income differences before tax.\tარსებობს ქვეყნები, რომლებიც გადანაწილებით იგებენ, და ქვეყნები, სადაც იმით იგებენ, რომ შემოსავლებს შორის მცირე სხვაობას ინარჩუნებენ."}
{"text": "So we conclude that it doesn't much matter how you get your greater equality, as long as you get there somehow.\tაქედან ვასკვნით, რომ დიდად არ აქვს მნიშვნელობა რა გზით აღწევ თანასწორობას, მთავარია შედეგამდე მისვლა."}
{"text": "I am not talking about perfect equality, I'm talking about what exists in rich developed market democracies.\tმე არ ვსაუბრობ სრულ თანასწორობაზე, მე ვსაუბრობ იმაზე, რაც ხდება მდიდარ საბაზრო დემოკრატიებში."}
{"text": "Another really surprising part of this picture is that it's not just the poor who are affected by inequality.\tკიდევ ერთი მართლაც საოცარი ფაქტია, რომ არა მხოლოდ ღარიბები ზარალდებიან უთანასწორობით."}
{"text": "There seems to be some truth in John Donne's \"No man is an island.\"\tარის რაღაც სიმართლე ჯონ დონსის \"არც ერთი ადამიანი არ არის კუნძული\"."}
{"text": "And in a number of studies, it's possible to compare how people do in more and less equal countries at each level in the social hierarchy.\tბევრ კვლევაში შეგვიძლია შევადაროთ, როგორ იქცევინ ადამიანები შედარებით თანასწორ თუ უთანასწორო ქვეყნებში, იერარქიის თითოეულ საფეხურზე."}
{"text": "This is just one example.\tაი ერთი მაგალითი."}
{"text": "It's infant mortality.\tეს არის ჩვილთა სიკვდილინობა."}
{"text": "Some Swedes very kindly classified a lot of their infant deaths according to the British register of general socioeconomic classification.\tრამდენიმე შვედმა გამოიკვლია ჩვილთა სიკვდილიანობა ბრიტანული სოციოეკონომიკური კლასიფიკაციის მეთოდით."}
{"text": "And so it's anachronistically a classification by fathers' occupations, so single parents go on their own.\tანაქრონულად დალაგებულია - კლასიფიცირებულია მამების პროფესიის მიხედვით, მარტოხელა მშობლები დამოუკიდებლად არის განხილული."}
{"text": "But then where it says \"low social class,\" that's unskilled manual occupations.\tდა სადაც \"დაბალი სოციალური კლასი” წერია უკვალიფიკაციო ხელობის მცდონენი იგულისხმება."}
{"text": "It goes through towards the skilled manual occupations in the middle, then the junior non-manual, going up high to the professional occupations -- doctors, lawyers, directors of larger companies.\tშუაში კვალიფიციური ხელობის მცოდნეა, შემდეგ უმცროსი ხელობის მცოდნე, და ასე გრძელდება პროფესიონალამდე - ექიმამდე, იურისტამდე, დიდი კომპანიის დირექტორებამდე."}
{"text": "You see there that Sweden does better than Britain all the way across the social hierarchy.\tთქვენ ხედავთ, რომ შვედეთი უფრო კარგ მდგომარეობაშია, ვიდრე ბრიტანეთი მთელს სოციალურ იერარქიაში."}
{"text": "The biggest differences are at the bottom of society.\tყველაზე დიდი სხვაობა საზოგადოების ქვედა ფენაში შეინიშნება,"}
{"text": "But even at the top, there seems to be a small benefit to being in a more equal society.\tმაგრამ ზედა ფენაშიც კი ნაკლები სარგებელი ჩანს, როდესაც უთანასწორო საზოგადოებაში იმყოფები."}
{"text": "We show that on about five different sets of data covering educational outcomes and health in the United States and internationally.\tეს ჩანს 5 სხვადასხვა მონაცემში, რომელიც ეხება საგანმანათლებლო სისტემას და ჯანმრთელობას აშშ-ში და საერთაშორისო დონეზე."}
{"text": "And that seems to be the general picture -- that greater equality makes most difference at the bottom, but has some benefits even at the top.\tეს საერთო სურათია - უფრო დიდი დონის უთანასწორორბა დიდ სხვაობებს ქვედა ფენაში წარმოქმნის. და მცირე სარგებელი მოაქვს ზედა ფენაში."}
{"text": "But I should say a few words about what's going on.\tმე რამდენიმე სიტყვა უნდა ვთქვა ამის ასახსნელად."}
{"text": "I think I'm looking and talking about the psychosocial effects of inequality.\tვგონებ, მე ვსაუბრობ უთანასაწორობის ფსიქოსოციალურ ეფექტებზე."}
{"text": "More to do with feelings of superiority and inferiority, of being valued and devalued, respected and disrespected.\tმეტი კავშირია უფროს-უმცროსობის აღქმასთან, იმასთან, ხარ თუ არა დაფასებული, ან გცემენ თუ არა პატივს."}
{"text": "And of course, those feelings of the status competition that comes out of that drives the consumerism in our society.\tშესაბამისად, სოციალურ სტატუსთან დაკავშირებული გრძნობები აღძრავს მომხმარებლურ დამოკიდებულებას ჩვენს საზოგადოებაში."}
{"text": "It also leads to status insecurity.\tეს ასევე იწვევს უსაფრთხოების განცდას."}
{"text": "We worry more about how we're judged and seen by others, whether we're regarded as attractive, clever, all that kind of thing.\tმეტად გვაღელვებს, თუ როგორ გვიყურებენ და გვსჯიან, გვთვლიან თუ არა მიმზიდველებად, ჭკვიანებად, და მისთ."}
{"text": "The social-evaluative judgments increase, the fear of those social-evaluative judgments.\tსაზოგადოების შეფასებაზე დამოკიდებული გადაწყვეტილებები იზრდება, იზრდება შიში ამგვარად განსჯისა."}
{"text": "Interestingly, some parallel work going on in social psychology: some people reviewed 208 different studies in which volunteers had been invited into a psychological laboratory and had their stress hormones, their responses to doing stressful tasks, measured.\tსაინტერესოა ფაქტი - სოციალურ ფსიქოლოგში პარალელურად ტარდებოდა კვლევა: ადამიანების ჯგუფმა შეისწავლა 208 შემთხვევა, სადაც მოხალისეები ფსიქოლოგიურ ლაბორატორიაში მოიხმეს. გაუზომეს სტრესის ჰორმონები, მათი რეაქცია სტრესული დავალებების შესრულებისას."}
{"text": "And in the review, what they were interested in seeing is what kind of stresses most reliably raise levels of cortisol, the central stress hormone.\tსაბოლოოდ, მათ აინტერესებდათ ენახათ, როგორი სტრესული შემთხვევების დროს იზრდებოდა კორტიზოლის დონე ყველაზე ხშირად - დონე მთავარი სტრესის ჰორმონისა."}
{"text": "And the conclusion was it was tasks that included social-evaluative threat -- threats to self-esteem or social status in which others can negatively judge your performance.\tდასკვნა იყო, რომ იმ მომენტებში, როდესაც დავალება საზოგადოებისაგან განსჯის საფრთხეს შეიცავდა. საფრთხეს უქმნიდა თვით-შეფასებას და სოციალურ სტატუსს. გულისხმობდა შემთხვევებს, როდესაც ურაყოფითად განგსჯიდნენ."}
{"text": "Those kind of stresses have a very particular effect on the physiology of stress.\tმსგავსი ტიპის სტრესს განსაკუთრებული ეფექტი აქვს სტრესის ფსიქოლოგიაზე."}
{"text": "Now we have been criticized.\tჩვენ გაგვაკრიტიკეს."}
{"text": "Of course, there are people who dislike this stuff and people who find it very surprising.\t- რა თქმა უნდა არსებობს ხალხი, ვისაც ეს არ მოსწონს და ხალხი, ვისაც ეს აოცებს."}
{"text": "I should tell you though that when people criticize us for picking and choosing data, we never pick and choose data.\tმაგრამ ერთი რამ უნდა გითხრათ, როდესაც ხალხი გვადანაშაულებს მონაცემების თვითნებურად შერჩევაში - ცდებიან."}
{"text": "We have an absolute rule that if our data source has data for one of the countries we're looking at, it goes into the analysis.\tჩვენ გვაქვს წესი - როდესაც წყარო გვაწვდის მონაცემს ერთი ქვეყნის შესახებ, ჩვენ მას ვაანალიზებთ."}
{"text": "Our data source decides whether it's reliable data, we don't.\tჩვენი წყარო განსაზღვრავს, არის მონაცემი სანდო, თუ არა და არა ჩვენ."}
{"text": "Otherwise that would introduce bias.\tსხვა შემთხვევაში მიკერძოებასთან გვექნებოდა საქმე."}
{"text": "What about other countries?\tრა შეგვიძლია ვთქვათ სხვა ქვეყნებზე?"}
{"text": "There are 200 studies of health in relation to income and equality in the academic peer-reviewed journals.\t200-მდე კვლევა არსებობს აკადემიურ ჟურნალებში ჯანმრთელობის შემოსავალთან და თანასწორობასთან დამოკიდებულების სასწავლად."}
{"text": "This isn't confined to these countries here, hiding a very simple demonstration.\tეს კვლევები მხოლოდ ამ ქვეყნებს არ ეხება, და ამჟღავნებს ერთსა და იმავე ტენდენციას."}
{"text": "The same countries, the same measure of inequality, one problem after another.\tიგივე ქვეყნები, იგივე დონის უთანასწორობა, პრობლემას პრობლემა მოსდევს."}
{"text": "Why don't we control for other factors?\tრატომ არ შემოგვყავს სხვა ფაქტორები?"}
{"text": "Well we've shown you that GNP per capita doesn't make any difference.\tჩვენ გაჩვენეთ, რომ ეეპ ერთ სულ მოსახლეზე არანაირ გავლენას არ ახდენს."}
{"text": "And of course, others using more sophisticated methods in the literature have controlled for poverty and education and so on.\tრა თქმა უნდა სხვებს, ვისაც უფრო სრულყოფილი მეთოდები გამოუყნებია ჰქონიათ კონტროლი სიღარიბესა და განათლებაზე, და ა.შ."}
{"text": "What about causality?\tრა შეგვიძლია ვთქვათ მიზეზ-შედეგობრიობაზე?"}
{"text": "Correlation in itself doesn't prove causality.\tთანაფარდობა თავისთავად არ ამტკიცებს მიზეზ-შედეგობრიობას."}
{"text": "We spend a good bit of time.\tჩვენ დიდ დროს ვხარჯავთ."}
{"text": "And indeed, people know the causal links quite well in some of these outcomes.\tმართლაც, ხალხმა იცის ამ შემთხვევებში მიზეზ-შედეგობრიობის შესახებ."}
{"text": "The big change in our understanding of drivers of chronic health in the rich developed world is how important chronic stress from social sources is affecting the immune system, the cardiovascular system.\tჩვენს ცნობიერებაში ცვლილებაა საჭირო, რომ მივხვდეთ მძღოლის ჯანმრთელობის მდგომარეობას, განვითარებულ ქვეყანაში, მხოლოდ იმუნური და კარდიოვასკულარული სისტემა არ განსაზღვრავს, მასზე სოციალური სტერესებიც მოქმედებს."}
{"text": "Or for instance, the reason why violence becomes more common in more unequal societies is because people are sensitive to being looked down on.\tმაგალითად, ამბობენ, რომ მიზეზი თუ რატომ არის ძალადობა უფრო ხშირი უთანასწორო საზოგადოებებში, არის ის, რომ ხალხი ვერ იტანს, როდესაც ზევიდან უყურებენ."}
{"text": "I should say that to deal with this, we've got to deal with the post-tax things and the pre-tax things.\tეს რომ მოვაგვაროთ, საჭიროა, გავუმკლვდეთ პოსტ და პრე დაბეგვრასთან დაკავშირებულ საკითხებს."}
{"text": "We've got to constrain income, the bonus culture incomes at the top.\tუნდა შევზღუდოთ შემოსავალი, განსაკუთრებით, ზედმეტი შემოსვლების კულტურა."}
{"text": "I think we must make our bosses accountable to their employees in any way we can.\tვგონებ, ჩვენი უფროსები სკუთარ თანამშრომლებთან ანგარიშვალდებულები უნდა გავხადოთ, ყველანაირად, როგორც კი შეგვიძლია."}
{"text": "I think the take-home message though is that we can improve the real quality of human life by reducing the differences in incomes between us.\tსახლში წასაღები მესიჯი შეიძლება იყოს, - რომ ჩვენ შეგვიძლია ადამიანის ცხოვრების გაუმჯობესება ჩვენს შემოსავლებს შორის სხვაობის შემცირებით."}
{"text": "Suddenly we have a handle on the psychosocial well-being of whole societies, and that's exciting.\tუცებ ჩვენს ხელთაა მთელი საზოგადოების ფსიქო-სოციალური კეთილდღეობა, ეს აღმაფრთოვანებელია."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "It's a real pleasure to be here.\tაქ ყოფნა ნამდვილი სიამოვნებაა."}
{"text": "I last did a TED Talk I think about seven years ago or so.\tბოლოს აქ ვისაუბრე ალბათ შვიდი წლის წინ."}
{"text": "I talked about spaghetti sauce.\tვყვებოდი სპაგეტის სოუსზე."}
{"text": "And so many people, I guess, watch those videos.\tდა იმდენი ადამიანი უყურებს ამ ვიდეოებს, როგორც ჩანს."}
{"text": "People have been coming up to me ever since to ask me questions about spaghetti sauce, which is a wonderful thing in the short term -- (Laughter) but it's proven to be less than ideal over seven years.\tმას მერე მოდის ხალხი ჩემთან და მეკითხება სპაგეტის სოუსზე, რაც მშვენიერი რამეა ცოტა ხნის განმავლობაში (სიცილი) მაგრამ არც ისე იდეალურია როდესაც შვიდი წელი გრძელდება."}
{"text": "And so I though I would come and try and put spaghetti sauce behind me.\tასე რომ მოვედი იმისთვის, რომ სპაგეტის სოუსი უკან მოვიტოვო."}
{"text": "(Laughter) The theme of this morning's session is Things We Make.\t(სიცილი) დილის სესიის თემა არის \"ჩვენი ნაკეთობები\"."}
{"text": "And so I thought I would tell a story about someone who made one of the most precious objects of his era.\tასე რომ ვიფიქრე რომ მოვყვები ისტორიას ერთ ადამიანზე რომელმაც შექმნა თავის ერაში ერთ-ერთი ძვირფასი ნივთი."}
{"text": "And the man's name is Carl Norden.\tმისი სახელია კარლ ნორდენი."}
{"text": "Carl Norden was born in 1880.\tკარლ ნორდენი დაიბადა 1880 წელს."}
{"text": "And he was Swiss.\tის შვეიცარიელი იყო."}
{"text": "And of course, the Swiss can be divided into two general categories: those who make small, exquisite, expensive objects and those who handle the money of those who buy small, exquisite, expensive objects.\tდა რა თქმა უნდა, შვეიცარიელები შეიძლება ორ კატეგორიად დაიყოს: რომლებიც აკეთებენ პატარა, იშვიათ, ძვირფას ობიექტებს და რომლებიც იმათ ფულს მართავენ რომლებიც ყიდულობენ პატარა, იშვიათ, ძვირფას ნივთებს."}
{"text": "And Carl Norden is very firmly in the former camp.\tკარლ ნორდელი მტკიცედ მიეკუთვნება პირველ ბანაკს."}
{"text": "He's an engineer.\tის ინჟინერია."}
{"text": "He goes to the Federal Polytech in Zurich.\tსწავლობს ფედერალურ პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში, ციურიხში."}
{"text": "In fact, one of his classmates is a young man named Lenin who would go on to break small, expensive, exquisite objects.\tმისი ერთ-ერთი კლასელი იყო ყმაწვილი სახელად ლენინი რომელიც შემდგომ პატარა, ძვირფასი, იშვიათი ნივთების განადგურებას შეუდგა."}
{"text": "And he's a Swiss engineer, Carl.\tის შვეიცარიელი ინჟინერია, კარლი."}
{"text": "And I mean that in its fullest sense of the word.\tდა ამას სიტყვის სრული მნიშვნელობით ვამბობ."}
{"text": "He wears three-piece suits; and he has a very, very small, important mustache; and he is domineering and narcissistic and driven and has an extraordinary ego; and he works 16-hour days; and he has very strong feelings about alternating current; and he feels like a suntan is a sign of moral weakness; and he drinks lots of coffee; and he does his best work sitting in his mother's kitchen in Zurich for hours in complete silence with nothing but a slide rule.\tაცვია სამ ნაწილიანი კოსტიუმები; და ატარებს ძალიან ძალიან პატარა, მაგრამ მნიშვნელოვან ულვაშს; ის დომინანტურია ნარცისისტული და მოტივირებული და აქვს გასაოცარი ეგო; და მუშაობს 16 საათს დღეში; და თავისი მტკიცე მოსაზრებები აქვს ცვლად ძაბვასთან დაკავშირებით; და მისი აზრით ნამზეური მორალური არამდგრადობის გამოვლინებაა; და სვამს დიდი ოდენობით ყავას; და თავის საუკეთესო შრომას ციურიხში, დედის სამზარეულოში საათობით აბსოლუტურ სიჩუმეში აკეთებს მხოლოდ სახაზავის თანხლებით."}
{"text": "In any case, Carl Norden emigrates to the United States just before the First World War and sets up shop on Lafayette Street in downtown Manhattan.\tნებისმიერ შემთხვევაში, კარლ ნორდენი ემიგრირებს შეერთებულ შტატებში ზუსტად პირველი მსოფლიო ომის დაწყებამდე და სახელოსნოს ხსნის ლაფაიეტის ქუჩაზე მანჰეტენის ცენტრში."}
{"text": "And he becomes obsessed with the question of how to drop bombs from an airplane.\tდა ის შეპყრობილი ხდება კითხვით როგორ ჩამოაგდოს ბომბი თვითმფრინავიდან."}
{"text": "Now if you think about it, in the age before GPS and radar, that was obviously a really difficult problem.\tთუკი დაუფიქრდებით, GPS-ისა და რადარის ეპოქამდე, ეს მნიშვნელოვანი პრობლემა იყო."}
{"text": "It's a complicated physics problem.\tრთული ფიზიკის პრობლემა."}
{"text": "You've got a plane that's thousands of feet up in the air, going at hundreds of miles an hour, and you're trying to drop an object, a bomb, towards some stationary target in the face of all kinds of winds and cloud cover and all kinds of other impediments.\tგაქვთ თვითმფრინავი, რომელიც ათასობით ფუტის სიმაღლეზეა ჰაერში, მოძრაობს ასობით მილი/საათით, და გინდათ იქიდან ობიექტის , ბომბის ჩამოგდება, სტატიკურ მიზანზე ყველანაირი ქარის, ღრუბლების და სხვა ბარიერების მიუხედავად."}
{"text": "And all sorts of people, moving up to the First World War and between the wars, tried to solve this problem, and nearly everybody came up short.\tდა ყველანაირი ტიპის ხალხი, პირველ მსოფლიო ომამდე და ომებს შორის, ცდილობდა ამ პრობლემის გადაჭრას, და თითქმის ყველას ხელი მოეცარა."}
{"text": "The bombsights that were available were incredibly crude.\tარსებული ბომბის სამიზნეები წარმოუდგენლად დაუხვეწავი იყო."}
{"text": "But Carl Norden is really the one who cracks the code.\tმაგრამ კარლ ნორდენი ზუსტად ის არის, რომელმაც ამოხსნა ეს პრობლემა."}
{"text": "And he comes up with this incredibly complicated device.\tდა ის ქმნის საოცრად ჩახლართულ მოწყობილობას."}
{"text": "It weighs about 50 lbs.\tრომელიც 23 კილოს იწონის."}
{"text": "It's called the Norden Mark 15 bombsight.\tმისი სახელია ნორდენ მარკ 15 ბომბის სამიზნე."}
{"text": "And it has all kinds of levers and ball-bearings and gadgets and gauges.\tდა აქვს ათასნაირი სახელური და საპირწონე და მოწყობილობა."}
{"text": "And he makes this complicated thing.\tის ქმნის ამ ჩახლართულ ნივთს."}
{"text": "And what he allows people to do is he makes the bombardier take this particular object, visually sight the target, because they're in the Plexiglas cone of the bomber, and then they plug in the altitude of the plane, the speed of the plane, the speed of the wind and the coordinates of the target.\tის აძლევს საშუალებას კონკრეტული ობიექტები დაიბომბოს ვიზუალური მონიშვნის საფუძველზე, დამმიზნებელი ზის შუშის ნაწილში და შეჰყავს თვითმფრინავის მონაცემები თვითმფრინავის სიჩქარე, ქარის სიჩქარე და კოორდინატები სამიზნის."}
{"text": "And the bombsight will tell him when to drop the bomb.\tდა მოწყობილობა ეტყვის როდის ჩამოაგდოს ბომბი."}
{"text": "And as Norden famously says, \"Before that bombsight came along, bombs would routinely miss their target by a mile or more.\"\tდა ნორდენი ამბობს ცნობილ სიტყვებს, \"სანამ ბომბის სამიზნე გამოჩნდებოდა, ყუმბარები რეგულარულად აცდენდნენ მიზანს კილომეტრით ან მეტით.\""}
{"text": "But he said, with the Mark 15 Norden bombsight, he could drop a bomb into a pickle barrel at 20,000 ft.\tმაგრამ მისი სიტყვებით, მისი მოწყობილობის მეშვეობით შესაძლებელი იყო ბომბის მიზანში მორტყმა 6 კილომეტრის სიმაღლიდან."}
{"text": "Now I cannot tell you how incredibly excited the U.S. military was by the news of the Norden bombsight.\tეხლა არ შემიძლია გითხრათ როგორი აღტაცებით შეხვდენენ სამხედროები ამ მოწყობილობის გამოჩენი ამბავს."}
{"text": "It was like manna from heaven.\tეს ციურ მანანას ჰგავდა."}
{"text": "Here was an army that had just had experience in the First World War, where millions of men fought each other in the trenches, getting nowhere, making no progress, and here someone had come up with a device that allowed them to fly up in the skies high above enemy territory and destroy whatever they wanted with pinpoint accuracy.\tაგერ იყო არმია რომელმაც ახლახანს გადაიტანა პირველი მსოფლიო ომი სადაც მილიონობით ადამიანი ებრძოდა ერთმანეთს სანგრებიდან, ყოველგვარი წინსვლის, პროგრესის გარეშე და ვიღაცამ გამოიგონა მოწყობილობა რომელიც საშუალებას აძლევდათ ჰაერში აჭრილიყვნენ გადაეფრინათ მოწინააღმდეგის ტერიტორიაზე და გაენადგურებინათ რაც სურდათ აბსოლუტური სიზუსტით."}
{"text": "And the U.S. military spends 1.5 billion dollars -- billion dollars in 1940 dollars -- developing the Norden bombsight.\tდა ამერიკის თავდაცვა ხარჯავს 1.5 მილიარდ დოლარს 1940 წლის დოლარებზეა საუბარი ნორდენის ბომბის სამიზნის პროექტის განსახორციელებლად."}
{"text": "And to put that in perspective, the total cost of the Manhattan project was three billion dollars.\tშედარებისთვის მანჰეტენის პროექტის მთლიანი დანახარჯი სამი მილიარდი დოლარი იყო."}
{"text": "Half as much money was spent on this Norden bombsight as was spent on the most famous military-industrial project of the modern era.\tნორდენის პროექტს დასჭირდა იმ თანხის ნახევარი რამდენიც მოხმარდა ყველაზე ცნობილ მილიტარისტულ-ინდუსტრიულ პროექტს თანამედროვე ეპოქაში."}
{"text": "And there were people, strategists, within the U.S. military who genuinely thought that this single device was going to spell the difference between defeat and victory when it came to the battle against the Nazis and against the Japanese.\tდა იყო ხალხი, სტრატეგები, ამერიკის თავდაცვაში რომლებსაც მართლაც სჯეროდათ რომ ეს ერთი მოწყობილობა გადაწყვეტდა გამარჯვების ან დამარცხების ბედს როდესაც საქმე ნაცისტების ან იაპონელების წინააღმდეგ ბრძოლა იქნებოდა."}
{"text": "And for Norden as well, this device had incredible moral importance, because Norden was a committed Christian.\tნორდენისთვისაც ამ მოწყობილობას ზნეობრივი მნიშვნელობა ჰქონდა, იმიტომ რომ ის მტკიცე ქრისტიანი იყო."}
{"text": "In fact, he would always get upset when people referred to the bombsight as his invention, because in his eyes, only God could invent things.\tიმდენად, რომ აღშფოთებული იყო როდესაც ხალხი ამ სამიზნეს მის გამოგონებას ეძახდა, რადგან მისი აზრით, მხოლოდ ღმერთს შეეძლო შემოქმედება."}
{"text": "He was simply the instrument of God's will.\tის კი მხოლოდ მისი ნების აღსასრულებელი ინსტრუმენტი იყო."}
{"text": "And what was God's will?\tდა რა იყო ღმრთის ნება?"}
{"text": "Well God's will was that the amount of suffering in any kind of war be reduced to as small an amount as possible.\tღმერთს სურდა ნებისმიერ ომში ტანჯვის მოცულობის მინიმუმამდე შემცირება."}
{"text": "And what did the Norden bombsight do?\tდა რას აკეთებდა ნორდენის სამიზნე?"}
{"text": "Well it allowed you to do that.\tიძლეოდა ზუსტად ამის საშუალებას."}
{"text": "It allowed you to bomb only those things that you absolutely needed and wanted to bomb.\tსაშუალებას რომ ბომბი მხოლოდ იმ სამიზნეს მოხვედროდა რომლის დაბომბვა გარდაუვალი იყო."}
{"text": "So in the years leading up to the Second World War, the U.S. military buys 90,000 of these Norden bombsights at a cost of $14,000 each -- again, in 1940 dollars, that's a lot of money.\tასე რომ მეორე მსოფლიო ომის წინა წლებში ამერიკის თავდაცვა ყიდულობს 90 000 ნორდენის სამიზნეს 14'000 დოლარად თითოს ისევ 1940 წლის დოლარებში, რაც დიდი ფულია."}
{"text": "And they trained 50,000 bombardiers on how to use them -- long extensive, months-long training sessions -- because these things are essentially analog computers; they're not easy to use.\tშემდეგ ამზადებენ 50 000 ბომბდამშენს, რომ სცოდნოდათ მისი გამოყენება ხანგრძლივი, რამდენიმე თვიანი მომზადების სესიებში იმიტომ რომ რეალურად ეს ანალოგური კომპიუტერია; არც ისე მარტივი გამოსაყენებელი."}
{"text": "And they make every one of those bombardiers take an oath, to swear that if they're ever captured, they will not divulge a single detail of this particular device to the enemy, because it's imperative the enemy not get their hands on this absolutely essential piece of technology.\tდა აიძულებენ თითოეულს ფიცი დადოს, რომ თუკი ტყვედ ჩავარდებიან, არ გასცემენ არცერთ დეტალს ამ მოწყობილობის გამოყენების თაობაზე, იმიტომ რომ ყველაზე მნიშვნელოვანია მტრის ხელს აცდეს ეს უმნიშვნელოვანესი ტექნოლოგია."}
{"text": "And whenever the Norden bombsight is taken onto a plane, it's escorted there by a series of armed guards.\tროდესაც ნორდენის სამიზნე თვითმფრინავში აჰქონდათ ხოლმე მიყვებოდა შეიარაღებული დაცვის მთელი ჯგუფი."}
{"text": "And it's carried in a box with a canvas shroud over it.\tმიჰქონდათ ყუთით, რომელსაც ბრეზენტი ჰქონდა შემოხვეული."}
{"text": "And the box is handcuffed to one of the guards.\tდა ხელბორკილით იყო მიბმული ერთ-ერთ მცველზე."}
{"text": "It's never allowed to be photographed.\tმისი ფოტოგრაფირების ნება არასოდეს მიუციათ."}
{"text": "And there's a little incendiary device inside of it, so that, if the plane ever crashes, it will be destroyed and there's no way the enemy can ever get their hands on it.\tდა მის შიგნით პატარა მოწყობილობა იყო რომელიც თვითმფრინავის ჩამოვარდნის შემთხვევაში, მის განადგურებას უზრუნველყოფდა იმისთვის რომ როგორმე მოწინააღმდეგის ხელისთვის აეცილებინათ."}
{"text": "The Norden bombsight is the Holy Grail.\tნორდენის სამიზნე იყო ამ ყველაფრის მიზეზი."}
{"text": "So what happens during the Second World War?\tდა რა მოხდა მეორე მსოფლიო ომის დროს?"}
{"text": "Well, it turns out it's not the Holy Grail.\tაღმოჩნდა რომ ეს არ არის უებარი საშუალება."}
{"text": "In practice, the Norden bombsight can drop a bomb into a pickle barrel at 20,000 ft., but that's under perfect conditions.\tპრაქტიკაში ნორდენის სამიზნეს შეეძლო ჩამოეგდო ბომბი 6 კილომეტრის სიმაღლიდან.. მაგრამ მხოლოდ იდეალურ გარემოებებში."}
{"text": "And of course, in wartime, conditions aren't perfect.\tდა რა თქმა უნდა ომის დროს გარემო სულაც არაა იდეალური."}
{"text": "First of all, it's really hard to use -- really hard to use.\tპირველ რიგში, ის ძალიან რთული გამოსაყენებელია, ძალიან ძალიან რთული."}
{"text": "And not all of the people who are of those 50,000 men who are bombardiers have the ability to properly program an analog computer.\tდა ყველას 50 000 ბომბდამშენის ეკიპაჟიდან არ აქვს შესაბამისი მომზადება მის სამართავად."}
{"text": "Secondly, it breaks down a lot.\tმეორეც, ის ხშირად გამოდის მწყობრიდან."}
{"text": "It's full of all kinds of gyroscopes and pulleys and gadgets and ball-bearings, and they don't work as well as they ought to in the heat of battle.\tმოწყობილობა სავსეა ათასნაირი ჯიროსკოპით და მოსაქაჩით და სამართავი საპირწონეებით, და არ მუშაობენ ისე როგორც უნდა მუშაობდნენ გახურებული ბრძოლის დროს."}
{"text": "Thirdly, when Norden was making his calculations, he assumed that a plane would be flying at a relatively slow speed at low altitudes.\tმესამეც, როდესაც ნორდენი თავის გათვლებს აკეთებდა, დაშვებული ჰქონდა რომ თვითმფრინავი შედარებით მცირე სისწრაფით იფრენდა, ნაკლებ სიმაღლეზე."}
{"text": "Well in a real war, you can't do that; you'll get shot down.\tთუმცა რეალურ ომში ამას ვერ იზამ; თუ არ გინდა ჩამოგაგდონ."}
{"text": "So they started flying them at high altitudes at incredibly high speeds.\tასე რომ დაიწყეს მაღლა ფრენა გაცილებით მეტი სისწრაფით."}
{"text": "And the Norden bombsight doesn't work as well under those conditions.\tდა ნორდენის სამიზნე არ მუშაობს კარგად ამ პირობებში."}
{"text": "But most of all, the Norden bombsight required the bombardier to make visual contact with the target.\tრაც ყველაზე მთავარია, სამიზნეს სჭირდებოდა მმართველი რომელსაც შეეძლო დაენახა ვიზუალურად სამიზნე."}
{"text": "But of course, what happens in real life?\tმაგრამ რა ხდება რეალურად?"}
{"text": "There are clouds, right.\tღრუბლები, რა თქმა უნდა."}
{"text": "It needs cloudless sky to be really accurate.\tმოწყობილობას უღრუბლო ცა სჭირდება სიზუსტისთვის."}
{"text": "Well how many cloudless skies do you think there were above Central Europe between 1940 and 1945?\tმაგრამ რამდენი უღრუბლო ცა იქნებოდა ცენტრალური ევროპის თავზე 1940 და 1945 წლებს შორის?"}
{"text": "Not a lot.\tარც თუ ისე ბევრი."}
{"text": "And then to give you a sense of just how inaccurate the Norden bombsight was, there was a famous case in 1944 where the Allies bombed a chemical plant in Leuna, Germany.\tდა იმის შეგრძნება რომ მოგცეთ რამდენად არააკურატული იყო სამიზნე, მოვიყვან ცნობილ მაგალითს 1944 წლიდან როდესაც მოკავშირეებმა დაბომბეს ქიმიური ქარხანა ლეუნაში, გერმანიაში."}
{"text": "And the chemical plant comprised 757 acres.\tქიმიური ქარხანა მოიცავდა 3 კვადრატულ კილომეტრს."}
{"text": "And over the course of 22 bombing missions, the Allies dropped 85,000 bombs on this 757 acre chemical plant, using the Norden bombsight.\tდა 22 დაბომბვითი მისიის მანძილზე, მოკავშირეებმა ჩამოაგდეს 85 000 ჭურვი ამ 3 კვადრატულ კილომეტრზე, ნორდენის სამიზნის გამოყენებით."}
{"text": "Well what percentage of those bombs do you think actually landed inside the 700-acre perimeter of the plant?\tრამდენი მათგანი მოხვდა თქვენი აზრით ამ 3 კვადრატულ კილომეტრიან პერიმეტრზე?"}
{"text": "10 percent. 10 percent.\t10%. დიახ, 10 პროცენტი."}
{"text": "And of those 10 percent that landed, 16 percent didn't even go off; they were duds.\tდა ამ 10%-დან რომელიც დავარდა, 16% არც კი აფეთქდა; გაუმართავი იყო."}
{"text": "The Leuna chemical plant, after one of the most extensive bombings in the history of the war, was up and running within weeks.\tეს ქიმიური ქარხანა, ამ უდიდესი დაბომბვის მანძილზე ომის ისტორიაში კვირების განმავლობაში მუშაობდა."}
{"text": "And by the way, all those precautions to keep the Norden bombsight out of the hands of the Nazis?\tამ გახსენებაზე, რა სიფრთხილე სჭირდებოდა ამ მოწყობილობის ნაცისტებისგან დასაფარავად?"}
{"text": "Well it turns out that Carl Norden, as a proper Swiss, was very enamored of German engineers.\tაღმოჩნდა რომ კარლ ნორდენი, როგორც ჩამოყალიბებული შვეიცარიელი, აღფრთოვანებული იყო გერმანელი ინჟინრებით."}
{"text": "So in the 1930s, he hired a whole bunch of them, including a man named Hermann Long who, in 1938, gave a complete set of the plans for the Norden bombsight to the Nazis.\tასე რომ 1930 წელს, ბევრი მათგანი დაიქირავა, მათ შორის ადამიანი სახელად ჰერმან ლონგი რომელმაც 1938 წელს მოწყობილობის სრული ნახაზები გადასცა ნაცისტებს."}
{"text": "So they had their own Norden bombsight throughout the entire war -- which also, by the way, didn't work very well.\tგამოდის რომ მათაც ჰქონდათ ნორდენის სამიზნე მთელი ომის ნაძილზე. რომელიც ასევე არ მუშაობდა მაინცდამაინც კარგად."}
{"text": "(Laughter) So why do we talk about the Norden bombsight?\t(სიცილი) ასე რომ, რატომ ვლაპარაკობთ ნორდენის გამოგონებაზე?"}
{"text": "Well because we live in an age where there are lots and lots of Norden bombsights.\tიმიტომ რომ ჩვენს დროში უხვად გვაქვს ნორდენის ბომმბის სამიზნის ანალოგები."}
{"text": "We live in a time where there are all kinds of really, really smart people running around, saying that they've invented gadgets that will forever change our world.\tვცხოვრობთ დროში სადაც უამრავი მართლაც ძალიან ჭკვიანი ადამიანი მოძრაობს გარშემო, და ამბობს რომ გამოიგონეს რაღაც მოწყობილობა რომელიც სამუდამოდ შეცვლის მსოფლიოს."}
{"text": "They've invented websites that will allow people to be free.\tგამოიგონეს ვებ-გვერდები, რომელიც ხალხს თავისუფლების საშუალებას აძლევს."}
{"text": "They've invented some kind of this thing, or this thing, or this thing that will make our world forever better.\tგამოიგონეს ასეთი ნივთი, ისეთი ნივთი, კიდევ ასეთი ნივთი რომელიც მსოფლიოს გააუმჯობესებს."}
{"text": "If you go into the military, you'll find lots of Carl Nordens as well.\tთუ წახვალთ სამხედროებთან იპოვნით უამრავ კარლ ნორდენს."}
{"text": "If you go to the Pentagon, they will say, \"You know what, now we really can put a bomb inside a pickle barrel at 20,000 ft.\"\tთუ მიხვალთ პენტაგონში, გეტყვიან \"იცით რა, ეხლა ნამდვილად შეგვიძლია ბომბის სამიზნეში 100% სიზუსტით მორტყმა 6 კილომეტრის სიმაღლიდან\""}
{"text": "And you know what, it's true; they actually can do that now.\tდა იცით რა? ეს მართლაც ასეა; ახლა უკვე შეუძლიათ ეს."}
{"text": "But we need to be very clear about how little that means.\tმაგრამ ჩვენ ცხადად უნდა გვესმოდეს რამდენად მცირეს ნიშნავს ეს."}
{"text": "In the Iraq War, at the beginning of the first Iraq War, the U.S. military, the air force, sent two squadrons of F-15E Fighter Eagles to the Iraqi desert equipped with these five million dollar cameras that allowed them to see the entire desert floor.\tერაქის ომში, პირველი ერაყის ომის დასაწყისში ამერიკის ჯარმა, საჰაერო ძალებმა, გააგზავნეს F-15E Fighter Eagles-ის ორი შენაერთი ერაყის უდაბნოში რომლებიც 5 მილიონი დოლარის ღირბეულების კამერებით იყო აღჭურვილი რომლის მეშვეობითაც მთელი უდაბნოს ზედაპირს აკონტროლებდნენ."}
{"text": "And their mission was to find and to destroy -- remember the Scud missile launchers, those surface-to-air missiles that the Iraqis were launching at the Israelis?\tდა მათი მისია იყო რაკეტების გამშვებების აღმოჩენა და განადგურება, იმ დედამიწა-ჰაერი რაკეტების რომლებსაც ერაყელები ისრაელის წინააღმდეგ იყენებდნენ."}
{"text": "The mission of the two squadrons was to get rid of all the Scud missile launchers.\tამ ორი დანაყოფის მისია იყო ყველა გამშვების განადგურება"}
{"text": "And so they flew missions day and night, and they dropped thousands of bombs, and they fired thousands of missiles in an attempt to get rid of this particular scourge.\tდა გაფრინდნე მისიაზე დღე და ღამე, და ჩამოყარეს ათასობით ბომბი და ისროლეს ათასობით რაკეტა ამ კონკრეტული დანადგარების გასაუვნებელყოფად."}
{"text": "And after the war was over, there was an audit done -- as the army always does, the air force always does -- and they asked the question: how many Scuds did we actually destroy?\tდა როდესაც ომი დამთავრდა და აუდიტი ჩატარდა რომელსაც არმია ყოველთვის აკეთებს, საჰაერო ძალები აკეთებენ ყოველთვის დასვეს კითხვა: რამდენი გამშვები გავანადგურეთ რეალურად?"}
{"text": "You know what the answer was?\tდა იცით პასუხი?"}
{"text": "Zero, not a single one.\tნული, არც ერთი ცალი."}
{"text": "Now why is that?\tდა რატომ?"}
{"text": "Is it because their weapons weren't accurate?\tიმიტომ რომ იარაღი იყო არაზუსტი?"}
{"text": "Oh no, they were brilliantly accurate.\tარა, ისინი მშვენივრად ასრულებდნენ საქმეს."}
{"text": "They could have destroyed this little thing right here from 25,000 ft.\tკილომეტრობით რადიუსში შეეძლოთ იმ ნივთის განადგურება."}
{"text": "The issue was they didn't know where the Scud launchers were.\tსაქმე ისაა, რომ არ იცოდნენ სად იყო ეს გამშვებები."}
{"text": "The problem with bombs and pickle barrels is not getting the bomb inside the pickle barrel, it's knowing how to find the pickle barrel.\tამ ყველაფრის პრობლემა ბომბის მიზანში მორტყმა არაა პრობლემაა იცოდე სადაა მიზანი."}
{"text": "That's always been the harder problem when it comes to fighting wars.\tეს ყოველთვის უფრო რთული პრობლემა იყო როდესაც საქმე ომს ეხება."}
{"text": "Or take the battle in Afghanistan.\tან ავღანეთის ბრძოლა ავიღოთ."}
{"text": "What is the signature weapon of the CIA's war in Northwest Pakistan?\tრომელიც დამახასიათებელი იარაღი ჩრდილო პაკისტანის ომში?"}
{"text": "It's the drone. What is the drone?\tეს არიდ დრონი. რა არის დრონი?"}
{"text": "Well it is the grandson of the Norden Mark 15 bombsight.\tეს არის ნორდენ მარკ 15-ის შვილიშვილი."}
{"text": "It is this weapon of devastating accuracy and precision.\tწარმოუდგენელი სიზუსტის იარაღი."}
{"text": "And over the course of the last six years in Northwest Pakistan, the CIA has flown hundreds of drone missiles, and it's used those drones to kill 2,000 suspected Pakistani and Taliban militants.\tდა ბოლო ექვსი წლის მანძილზე ჩრდილოეთ პაკისტანში, ასობით რაკეტა გაუშვეს და გამოიყენეს დრონები 2000 ეჭვმიტანლი გასანადგურებლად პაკისტანელ და თალიბან სამხედროებს შორის."}
{"text": "Now what is the accuracy of those drones?\tრა იყო ამ დრონების სიზუსტის მაჩვენებელი?"}
{"text": "Well it's extraordinary.\tმართლაც გასაოცარი."}
{"text": "We think we're now at 95 percent accuracy when it comes to drone strikes.\tდაახლოებით 95% ზუსტად იყო მიზანში მოხვედრილი."}
{"text": "95 percent of the people we kill need to be killed, right?\tანუ 95% მოვკალით იმ ადამიანებიდან, ვინც უნდა მოგვეკლა, ასეა?"}
{"text": "That is one of the most extraordinary records in the history of modern warfare.\tეს ერთ-ერთი გამორჩეული მაჩვენებელია თანამედროვე ომების ისტორიაში."}
{"text": "But do you know what the crucial thing is?\tმაგრამ იცით რა არის მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "In that exact same period that we've been using these drones with devastating accuracy, the number of attacks, of suicide attacks and terrorist attacks, against American forces in Afghanistan has increased tenfold.\tზუსტად იმ პერიოდში როდესაც ამ დრონებს ვიყენებდით გამანადგურებელი სიზუსტით, შეტევების რაოდენობა, კამიკაძეების და ტერორისტების შეტევების რაოდენობა ამერიკელი და ავღანი ძალების წინააღმდეგ ათჯერ გაიზარდა."}
{"text": "As we have gotten more and more efficient in killing them, they have become angrier and angrier and more and more motivated to kill us.\tროდესაც ჩვენ სულ უფრო ეფექტურები ვხდებოდით მათ დახოვცაში ისინი სულ უფრო ბრაზდებოდნენ და უფრო მოტივირებულები ხდებოდნენ ჩვენს დასახოცად."}
{"text": "I have not described to you a success story.\tმე არ მომიყოლია წარმატების ისტორია."}
{"text": "I've described to you the opposite of a success story.\tმე აგიღწერეთ სრულიად საწინააღმდეგო."}
{"text": "And this is the problem with our infatuation with the things we make.\tდა ეს არის პრობლემა რომელიც ჩვენს დამოკიდებულებაშია, იმ ნივთებისადმი რომლებსაც ჩვენ ვაკეთებთ."}
{"text": "We think the things we make can solve our problems, but our problems are much more complex than that.\tჩვენ ვფიქრობთ, რომ შეგვიძლია გადავჭრათ პრობლემები ნივთების გამოგონებით მაგრამ ჩვენი პრობლემები გაცილებით რთულია."}
{"text": "The issue isn't the accuracy of the bombs you have, it's how you use the bombs you have, and more importantly, whether you ought to use bombs at all.\tპრობლემა ბომბების სიზუსტეში არაა არამედ იმაში, როგორ იყენებ ამ ყველაფერს და რაც უფრო მნიშვნელოვანია, უნდა გამოიყენო ბომბი საერთოდ, თუ არა."}
{"text": "There's a postscript to the Norden story of Carl Norden and his fabulous bombsight.\tარსებობს პოსტ სკრიპტუმი ნორდენის ამბავის კარლ ნორდენის და მისი შესანიშნავი სამიზნის ისტორიისა."}
{"text": "And that is, on August 6, 1945, a B-29 bomber called the Enola Gay flew over Japan and, using a Norden bombsight, dropped a very large thermonuclear device on the city of Hiroshima.\tდა ასე ჟღერს. 1945 წლის 6 აგვისტოს B-29 ბომბდამშენი სახელად ენოლა გეი მიფრინავდა იაპონიის თავზე და ნორდენის სამიზნის გამოყენებით ჩამოაგდო უზარმაზარი თერმოატომური მოწყობილობა ქალაქის თავზე, სახელად ჰიროშიმა."}
{"text": "And as was typical with the Norden bombsight, the bomb actually missed its target by 800 ft.\tდა როგორც ამ სამიზნეს სჩვეოდა ბომბი აცდა სამიზნეს 250 მეტრით."}
{"text": "But of course, it didn't matter.\tმაგრამ რა თქმა უნდა ამას მნიშვნელობა არ ჰქონდა."}
{"text": "And that's the greatest irony of all when it comes to the Norden bombsight.\tდა ეს არის ყველაზე დიდი ირონია რაც ნორდენის გამოგონებას უკავშირდება."}
{"text": "the air force's 1.5 billion dollar bombsight was used to drop its three billion dollar bomb, which didn't need a bombsight at all.\tსაჰაერო ძალების დახარჯული 1.5 მილიარდი გამოიყენეს 3 მილიარდიანი ბომბის ჩამოსაგდებად, რომელსაც საერთოდ არ სჭირდებოდა სამიზნე."}
{"text": "Meanwhile, back in New York, no one told Carl Norden that his bombsight was used over Hiroshima.\tამ დროს, ნიუ იორკში არავინ უთხრა კარლ ნორდენს რომ მისი სამიზნე ჰიროშიმაში გამოიყენეს."}
{"text": "He was a committed Christian.\tის მტკიცე ქრისტიანი იყო."}
{"text": "He thought he had designed something that would reduce the toll of suffering in war.\tმისი აზრით იგონებდა რაღაცას რასაც უნდა შეემცირებინა ომში ტანჯვის რაოდენობა."}
{"text": "It would have broken his heart.\tრეალობა კი ნამდვილად გულს გაუტეხავდა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Is there anything unique about human beings?\tარის რაიმე უნიკალური ადამიანებში?"}
{"text": "There is.\tარის."}
{"text": "We're the only creatures with fully developed moral sentiments.\tჩვენ ერთადერთი არსებები ვართ სრულად განვითარებული მორალური სენტიმენტებით."}
{"text": "We're obsessed with morality as social creatures.\tროგორც სოციალური არსებები, ჩვენ შეპყრობილები ვართ მორალურობით."}
{"text": "We need to know why people are doing what they're doing.\tჩვენ გვესაჭიროება ვიცოდეთ რატომ აკეთებენ ადამიანები იმას, რასაც აკეთებენ."}
{"text": "And I personally am obsessed with morality.\tმე პირადად შეპყრობილი ვარ მორალურობით."}
{"text": "It was all due to this woman, Sister Mary Marastela, also known as my mom.\tრაც ამ ქალის დამსახურებაა, დედა მერი მარასტელა, იგივე დედაჩემი."}
{"text": "As an altar boy, I breathed in a lot of incense, and I learned to say phrases in Latin, but I also had time to think about whether my mother's top-down morality applied to everybody.\tბავშვობაში, როცა სტიქაროსანი ვიყავი, ბევრი საკმეველი ვისუნთქე და ლათინური ფრაზებიც ვისწავლე, მაგრამ ამის გარდა, მქონდა საშუალება დავფიქრებულიყავი დედაჩემის ღვთაებრივი მორალი რამდენად უნივერსალური იყო."}
{"text": "I saw that people who were religious and non-religious were equally obsessed with morality.\tვხედავდი, რომ მორწმუნე და არამორწმუნე ადამიანები თანაბრად მორალურები იყვნენ."}
{"text": "I thought, maybe there's some earthly basis for moral decisions.\tვიფიქრე, რომ იქნებ რაღაც სხვა, მიწიერი საფუძველი არსებობს მორალური გადაწყვეტილებებისათვის."}
{"text": "But I wanted to go further than to say our brains make us moral.\tმაგრამ მინდოდა იმაზე უფრო შორს წასვლა, ვიდრე იმის თქმა, რომ ჩვენი გონება გვხდის ჩვენ მორალურს."}
{"text": "I want to know if there's a chemistry of morality.\tმაინტერესებდა, თუ არსებობდა მორალურობის ქიმია."}
{"text": "I want to know if there was a moral molecule.\tმინდოდა მცოდნოდა, ხომ არ არსებობს მორალური მოლეკულა."}
{"text": "After 10 years of experiments, I found it.\t10 წლიანი ექსპერიმენტების შემდეგ მე მივაგენი მას."}
{"text": "Would you like to see it? I brought some with me.\tგინდათ განახოთ? ცოტა წამოვიღე თან."}
{"text": "This little syringe contains the moral molecule.\tეს პატარა შპრიცი შეიცავს მორალურ მოლეკულას."}
{"text": "(Laughter) It's called oxytocin.\t(სიცილი) მას ოქსიტოცინს ეძახიან."}
{"text": "So oxytocin is a simple and ancient molecule found only in mammals.\tოქსიტოცინი მარტივი და ძველი მოლეკულაა, რომელიც მხოლოდ ძუძუმწოვრებშია აღმოჩენილი."}
{"text": "In rodents, it was known to make mothers care for their offspring, and in some creatures, allowed for toleration of burrowmates.\tცნობილია, რომ მღრღნელებში მის გამოა, რომ დედები რომ თავიანთ პირმშოზე ზრუნავენ, რამდენიმე სხვა არსებაში ტოლერანტობის სტიმულირებას ახდენს.,"}
{"text": "But in humans, it was only known to facilitate birth and breastfeeding in women, and is released by both sexes during sex.\tმაგრამ ადამიანებში, მხოლოდ ის იყო ცნობილი რომ ქალებში ხელს უწყობდა შვილის გაჩენას და ძუძუთი კვებას, ასევე ის რომ ოქსიტოცინი გამოიყოფა სექსის დროს ორივე სქესის მიერ."}
{"text": "So I had this idea that oxytocin might be the moral molecule.\tასე რომ, ვიფიქრე რომ ოქსიტოცინი შეიძლება იყოს მორალური მოლეკულა."}
{"text": "I did what most of us do -- I tried it on some colleagues.\tმე კოლეგებს ვკითხე აზრი."}
{"text": "One of them told me, \"Paul, that is the world's stupidist idea.\tერთ-ერთმა მითხრა, \"პოლ, ეს მსოფლიოში ყველაზე უაზრო იდეაა."}
{"text": "It is,\" he said, \"only a female molecule.\tიგი მხოლოდ ქალური მოლეკულაა."}
{"text": "It can't be that important.\"\tარ შეიძლება ის ასეთი მნიშვნელოვანი იყოს.\""}
{"text": "But I countered, \"Well men's brains make this too.\tმე კი ვუთხარი: \"კაცის ტვინიც გამოიმუშავებს მას."}
{"text": "There must be a reason why.\"\tრაღაც ახსნა უნდა ქონდეს ამ ფაქტს.\""}
{"text": "But he was right, it was a stupid idea.\tმაგრამ ის მართალი იყო, სულელური იდეა იყო."}
{"text": "But it was testably stupid.\tმაგრამ ის იყო სულელური იდეა რომლის გაზომვასაც შევძლებდით."}
{"text": "In other words, I thought I could design an experiment to see if oxytocin made people moral.\tსხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შემეძლო ისეთი ექსპერიმენტის ჩატარება, სადაც დავადგენდით, ხდიდა თუ არა ოქსიტოცინი ადამიანებს მორალურს."}
{"text": "Turns out it wasn't so easy.\tროგორც აღმოჩნდა, ეს არც თუ მარტივი საქმე იყო."}
{"text": "First of all, oxytocin is a shy molecule.\tპირველ რიგში, ოქსიტოცინი \"მორცხვი\" მოლეკულაა."}
{"text": "Baseline levels are near zero, without some stimulus to cause its release.\tსაბაზისო დონეები თითქმის ნულს უტოლდება, სტიმულირების გარეშე რთულია მათი გამოყოფა."}
{"text": "And when it's produced, it has a three-minute half-life, and degrades rapidly at room temperature.\tდა როცა ის გამოიყოფა, მისი საციცოცხლო ციკლი სამ წუთნახევარია, და დეგრადირებს ოთახის ტემპერატურაზე."}
{"text": "So this experiment would have to cause a surge of oxytocin, have to grab it fast and keep it cold.\tასე რომ ექსპერიმენტს უნდა გამოეყო ოქსიტოცინის ტალღა რომელსაც სწრაფად დავიჭერდით და ცივად შევინარჩუნებდით."}
{"text": "I think I can do that.\tვფიქრობ ამას შევძლებ."}
{"text": "Now luckily, oxytocin is produced both in the brain and in the blood, so I could do this experiment without learning neurosurgery.\tსაბედნიეროდ ოქსიტოცინი გამოიყოფა როგორც ტვინში, ასევე სისხლში. ასე რომ არ ექსპერიმენტის ჩატარებას ნეიროქირურგიის შესწავლის გარეშე შევძლებდი."}
{"text": "Then I had to measure morality.\tშემდეგ მორალურობა უნდა გამეზომა."}
{"text": "So taking on Morality with a capital M is a huge project.\tამ თემას შეჭიდება ძალიან რთულია."}
{"text": "So I started smaller.\tასე რომ მე უფრო მცირე საკითხით დავიწყე."}
{"text": "I studied one single virtue: trustworthiness.\tკონკრეტულად ერთი საკითხი ავიღე: სანდოობა"}
{"text": "Why? I had shown in the early 2000s that countries with a higher proportion of trustworthy people are more prosperous.\tრატომ? ორიათასიანების დასაწყისში ვაჩვენე, რომ ქვეყნები, სადაც დიდი რაოდენობით სანდო ადამიანი ცხოვრობდა, უფრო მდიდარი იყო."}
{"text": "So in these countries, more economic transactions occur and more wealth is created, alleviating poverty.\tამ ქვეყნებში უფრო მეტი ეკონომიკური ტრანზაქცია ხორცილედება და უფრო მეტი დოვლათი იქმნება, რაც სიღარიბეს ამსუბუქებს."}
{"text": "So poor countries are by and large low trust countries.\tასე რომ ღარიბი ქვეყნები მეტწილად ნაკლებად მიმნდობი ქვეყნები არიან."}
{"text": "So if I understood the chemistry of trustworthiness, I might help alleviate poverty.\tთუკი ნდობის ბუნებას შევიცნობდი, შეიძლება სიღარიბეც კი შემემსუბუქებინა."}
{"text": "But I'm also a skeptic.\tმაგრამ მე სკეპტიკოსიც ვარ."}
{"text": "I don't want to just ask people, \"Are you trustworthy?\"\tარ მინდა უბრალოდ ვკითხო ხალხს: \"რამდენად სანდო ხარ?\""}
{"text": "So instead I use the Jerry Maguire approach to research.\tამის ნაცვლად მე გამოვიყენე ჯერი მაგუაიერის მიდგომა კვლევისადმი."}
{"text": "If you're so virtuous, show me the money.\tთუ ასეთი სათნო ხარ, მაჩვენე ფული."}
{"text": "So what we do in my lab is we tempt people with virtue and vice by using money.\tასე რომ, ჩვენს ლაბორატორიაში ჩვენ ვაცდენთ ადამიანებს ფულის მეშვეობით."}
{"text": "Let me show you how we do that.\tმოდით აგიხსნათ, როგორ ვაკეთებთ ამას."}
{"text": "So we recruit some people for an experiment.\tვარჩევთ ხალხს ექსპერიმენტისათვის."}
{"text": "They all get $10 if they agree to show up.\tთითოეული მათგანი იღებს 10 დოლარს, თუკი მოსვლაზე გვთანხმდებიან."}
{"text": "We give them lots of instruction, and we never ever deceive them.\tვაძლევთ უამრავ ინსტრუქციას და მათ არასოდეს ვატყუებთ."}
{"text": "Then we match them in pairs by computer.\tშემდეგ მათ ვაწყვილებთ კომპიუტერთან."}
{"text": "And in that pair, one person gets a message saying, \"Do you want to give up some of your $10 you earned for being here and ship it to someone else in the lab?\"\tამ წყვილში ერთი მათგანი იღებს წერილს: \"გინდა გაუნაწილო შენი გამომუშავებული 10 დოლარიდან ნაწილი და გადასცე რომელი სხვა მონაწილეს ლაბორატორიაში?\""}
{"text": "The trick is you can't see them, you can't talk to them.\tსაქმე იმაშია რომ შენ ვერ ხედავ მათ, ვერ დაელაპარაკები მათ."}
{"text": "You only do it one time.\tშენ ამას მხოლოდ ერთხელ აკეთებ."}
{"text": "Now whatever you give up gets tripled in the other person's account.\tრასაც შენ გასცემ სამმაგდება სხვა მონაწილის ანგარიშზე."}
{"text": "You're going to make them a lot wealthier.\tშენ მათ საგრძნობლად გაამდიდრებ."}
{"text": "And they get a message by computer saying person one sent you this amount of money.\tდა ისინი იღებენ შეტყობინებას ამ პიროვნებამ გამოგიგზავნა ეს რაოდენობა თანხა."}
{"text": "Do you want to keep it all, or do you want to send some amount back?\tმთლიანად დაიტოვებ, თუ გსურს რაღაც რაოდენობის უკან დაბრუნება?"}
{"text": "So think about this experiment for minute.\tერთი წუთით დაფიქრდით ამ ექსპერიმენტზე."}
{"text": "You're going to sit on these hard chairs for an hour and a half.\tსაათნახევარი ამ უხეშ სკამზე უნდა იჯდეთ."}
{"text": "Some mad scientist is going to jab your arm with a needle and take four tubes of blood.\tვიღაც გიჟი მეცნიერი აპირებს თქვენი მკლავიდან სისხლის აღებას."}
{"text": "And now you want me to give up this money and ship it to a stranger?\tდა თქვენ გინდათ მე რომ ავდგე და ვიღაც უცნობს ფული გავუგზავნო?"}
{"text": "So this was the birth of vampire economics.\tასე წარმოიშვა ვამპირული ეკონომიკა."}
{"text": "Make a decision and give me some blood.\tმიიღე გადაწყვეტილება და ცოტა სისხლი მომეცი."}
{"text": "So in fact, experimental economists had run this test around the world, and for much higher stakes, and the consensus view was that the measure from the first person to the second was a measure of trust, and the transfer from the second person back to the first measured trustworthiness.\tსხვათაშორის, ექსპერიმენტალმა ეკონომისტებმა ეს ტესტი მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში ჩაატარეს გაცილებით დიდ თანხებზე, საერთო ხედვა იყო რომ პირველი პიროვნებიდან მეორე პიროვნებამდე საზომი იყო ნდობის საზომი. ხოლო მეორე პიროვნებიდან პირველ პიროვნების მიმართ ტრანსფერი ზომავდა საიმედოობას."}
{"text": "But in fact, economists were flummoxed on why the second person would ever return any money.\tმაგრამ ეკონომისტები დაეჭვებულები იყვნენ იმაზე, მეორე პირს საერთოდ რატომ უნდა დაებრუნებინა რამე თანხა."}
{"text": "They assumed money is good, why not keep it all?\tმათ დაასკვნეს, ფული კარგია, რატომ სულ არ დავიტოვოთ?"}
{"text": "That's not what we found.\tმაგრამ ჩვენ სხვა რაღაც აღმოვაჩინეთ."}
{"text": "We found 90 percent of the first decision-makers sent money, and of those who received money, 95 percent returned some of it.\t90% იმათგან, ვინც პირველ გადატყვეტილებას იღებდა, აგზავნიდა თანხას და მათგან, ვინც თანხას იღებდა, 95% უკან აბრუნებდა თანხის ნაწილს."}
{"text": "But why?\tრატომ?"}
{"text": "Well by measuring oxytocin we found that the more money the second person received, the more their brain produced oxytocin, and the more oxytocin on board, the more money they returned.\tოქსიტოცინის გაზომვით ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ რაც უფრო მეტ ფულს იღებდა მეორე პიროვნება, მით უფრო მეტ ოქსიტოცინს გამოიმუშავებდა მისი ტვინი. და რაც უფრო მეტი იყო ოქსიტოცინი, მით უფრო მეტ თანხას აბრუნებდნენ."}
{"text": "So we have a biology of trustworthiness.\tასე რომ, ნდობის ბიოლოგიას ჩავწვდით."}
{"text": "But wait. What's wrong with this experiment?\tმაგრამ რა შეცდომაა ამ ექსპერიმენტში?"}
{"text": "Two things.\tორი რამ."}
{"text": "One is that nothing in the body happens in isolation.\tპირველი, სხეულში არაფერი ხდება იზოლირებულად."}
{"text": "So we measured nine other molecules that interact with oxytocin, but they didn't have any effect.\tამიტომ ჩვენ 9 სხვა მოლეკულა გავზომეთ, რომლებიც ურთიერთქმედებენ ოქსიტოცინთან, მაგრამ მათში ცვლილელები არ იყო."}
{"text": "But the second is that I still only had this indirect relationship between oxytocin and trustworthiness.\tმეორე კი ის იყო, რომ ჩვენ მაინც ირიბად დავაკავშირეთ ოქსიტოცინი და ნდობა."}
{"text": "I didn't know for sure oxytocin caused trustworthiness.\tდარწმუნებით არ ვიცოდით, რომ ოქსიტოცინი იწვევს ნდობას."}
{"text": "So to make the experiment, I knew I'd have to go into the brain and manipulate oxytocin directly.\tექსპერიმენტისათვის მჭირდებოდა ტვინში ჩახედვა და პირადპირი მანიპულირება ოქსიტოცინით."}
{"text": "I used everything short of a drill to get oxytocin into my own brain.\tმე ბურღის გარდა ყველაფერი გამოვიყენე, რომ ოქსიტოცინი ჩემს ტვინში მოხვედრილიყო."}
{"text": "And I found I could do it with a nasal inhaler.\tდა აღმოვაჩინე, რომ ამის გაკეთება ცხვირის ინჰალატორის მეშვეობით შეიძლებოდა."}
{"text": "So along with colleagues in Zurich, we put 200 men on oxytocin or placebo, had that same trust test with money, and we found that those on oxytocin not only showed more trust, we can more than double the number of people who sent all their money to a stranger -- all without altering mood or cognition.\tციურიხში ჩემს კოლეგებთან ერთად დავსვით 200 კაცი ოქსიტოცინზე ან პლაცებოზე, ჩავატარეთ იგივე ტესტი ნდობაზე, და აღმოვაჩინეთ, რომ ისინი, ვინც ოქსიტოცინს იღებდნენ არამარტო უფრო დიდ ნდობას იჩენდნენ, არამედ გაგვიორმაგდა იმ ადამიანების რაოდენობა, ვინც მთელი თანხა გაუგზავნა უცნობს -- განწყობისა და კოგნიტიურობის შეცვლის გარეშე."}
{"text": "So oxytocin is the trust molecule, but is it the moral molecule?\tასე რომ ოქსიტოცინი ნდობის მოლეკულაა, მაგრამ არის კი ის მორალური მოლეკულა?"}
{"text": "Using the oxytocin inhaler, we ran more studies.\tოქსიტოცინის ინჰალატორით ჩვენ უფრო მეტი ცდა ჩავატარეთ."}
{"text": "We showed that oxytocin infusion increases generosity in unilateral monetary transfers by 80 percent.\tვაჩვენეთ რომ ოქსიტოცინი ზრდის გულუხვობას ცალმხრივ ფულად გადარიცხვებში 80%-ით."}
{"text": "We showed it increases donations to charity by 50 percent.\tზრდის ქველმოქმედებას 50%-ით."}
{"text": "We've also investigated non-pharmacologic ways to raise oxytocin.\tასევე გამოვიკვლიეთ არა-ფარმაკოლოგიური გზები ოქსიტოცინის გასაზრდელად."}
{"text": "These include massage, dancing and praying.\tმათ შორის, მასაჟი ცეკვა და ლოცვა."}
{"text": "Yes, my mom was happy about that last one.\tდიახ, დედაჩემი ამ უკანასკნელით ძალიან გახარებული იყო."}
{"text": "And whenever we raise oxytocin, people willingly open up their wallets and share money with strangers.\tვზრდით თუ არა ოქსიტოცინს, ადამიანები საკუთარი სურვილით იღებენ საფულეებს და უზიარებენ საკუთარ ფულს უცნობებს."}
{"text": "But why do they do this?\tმაგრამ რატომ აკეთებენ ამას?"}
{"text": "What does it feel like when your brain is flooded with oxytocin?\tრა გრძნობაა, როცა გონებაში ოქსიტოცინის მოზღვავებაა?"}
{"text": "To investigate this question, we ran an experiment where we had people watch a video of a father and his four year-old son, and his son has terminal brain cancer.\tამ საკითხის შესასწავლად ჩავატარეთ ექსპერიმენტი სადაც ადამიანებს ვაჩვენეთ ვიდეო მამაზე და მის 4 წლის ტვინის კიბოთი სასიკვდილოდ დაავადებულ შვილზე."}
{"text": "After they watched the video, we had them rate their feelings and took blood before and after to measure oxytocin.\tამ ვიდეოს შემდეგ გავაზომინეთ საკუთარი შეგრძნებები და ოქსიტოცინის გასაზომად ვიდეოს ჩვენებამდე და ამის მერე სისხლი ავუღეთ."}
{"text": "The change in oxytocin predicted their feelings of empathy.\tოქსიტოცინის ცვლილება პროგნოზირებდა მათ ემპათიას."}
{"text": "So it's empathy that makes us connect to other people.\tასე რომ ემპათია არის ის, რაც გვაკავშირებას სხვა ადამიანებთან."}
{"text": "It's empathy that makes us help other people.\tემპათია გვიბიძგებს დავეხმაროთ სხვებს."}
{"text": "It's empathy that makes us moral.\tემპათია გვაქცევს მორალურად."}
{"text": "Now this idea is not new.\tეს ახალი აზრი არაა."}
{"text": "A then unknown philosopher named Adam Smith wrote a book in 1759 called \"The Theory of Moral Sentiments.\"\tიმ დროს უცნობმა ფილოსოფოსმა, ადამ სმითმა 1759 წელს დაწერა წიგნი სახელად \"მორალური სენტიმენტების თეორია\""}
{"text": "In this book, Smith argued that we are moral creatures, not because of a top-down reason, but for a bottom-up reason.\tამ წიგნში სმითი ამბობდა, ჩვენ მორალური არსებები ვართ არა ღვთაებრივი,ზემოდან ნაკარნახევი მიზეზების, არამედ ადამიანური, ქვემოდან მომავალი მიზეზების გამო."}
{"text": "He said we're social creatures, so we share the emotions of others.\tის ამბობდა, რომ ჩვენ სოციალური არსებები ვართ, ასე რომ, ჩვენ ვიზიარებთ სხვების ემოციებს."}
{"text": "So if I do something that hurts you, I feel that pain.\tთუ ისეთ რამეს ვაკეთებ, რაც შენ გატკენს, მეც ვიგრძნობ ამ ტკივილს."}
{"text": "So I tend to avoid that.\tასე რომ, ვცდილობ ავირიდო ის."}
{"text": "If I do something that makes you happy, I get to share your joy.\tთუკი ისეთ რამეს ვაკეთებ რაც გაბედნიერებს, შენს სიხარულს ვიზიარებ."}
{"text": "So I tend to do those things.\tასე რომ მე აასეთ საქციელს გავიმეორებ."}
{"text": "Now this is the same Adam Smith who, 17 years later, would write a little book called \"The Wealth of Nations\" -- the founding document of economics.\tეს ის ადამ სმითია, რომელმაც 17 წლის შემდეგ \"ხალხთა სიმდიდრე\" დაწერა -- დოკუმენტი, რომელიც ეკონომიკის საძირკველია."}
{"text": "But he was, in fact, a moral philosopher, and he was right on why we're moral.\tმაგრამ ის სინამდვილეში მორალური ფილოსოფოსი იყო და სწორად მსჯელობდა ჩვენს მორალურობაზე."}
{"text": "I just found the molecule behind it.\tმე კი ამ ყველაფრის უკან მდგომი მოლეკულა აღმოვაჩინე."}
{"text": "But knowing that molecule is valuable, because it tells us how to turn up this behavior and what turns it off.\tამ მოლეკულის ცნობა ფასეულია, რადგან გვეუბნება, რა განაპირობებს ჩვენს ამგვარ ქცევას."}
{"text": "In particular, it tells us why we see immorality.\tის ასევე გვიხსნის, რატომ ვაწყდებით ჩვენ ამორალობას."}
{"text": "So to investigate immorality, let me bring you back now to 1980.\tამორალურობის გამოსაძიებლად მოდით 1980 წელში დაგაბრუნებთ."}
{"text": "I'm working at a gas station on the outskirts of Santa Barbara, California.\tბენზოგასამრთ სადგურზე ვმუშაობ კალიფორნიაში, სანტა ბარბარას გარეუბანში."}
{"text": "You sit in a gas station all day, you see lots of morality and immorality, let me tell you.\tზიხარ ამ სადგურში მთელი დღე და დამიჯერეთ, უამრავ მორალურ თუ ამორალურ რამეს ხედავ."}
{"text": "So one Sunday afternoon, a man walks into my cashier's booth with this beautiful jewelry box.\tერთ კვირა საღამოს, კაცი შემოდის ჩემს მოლარის ჯიხურში სამკაულების ულამაზესი ყუთით."}
{"text": "Opens it up and there's a pearl necklace inside.\tხსნის და შიგნით მარგალიტის ყელსაბამია."}
{"text": "And he said, \"Hey, I was in the men's room.\tამბობს: \"ტუალეტში ვიყავი"}
{"text": "I just found this. What do you think we should do with it?\"\tდა ეს ვნახე. რას ფიქრობ, რა უნდა ვუყოთ?\""}
{"text": "\"I don't know, put it in the lost and found.\"\t\"რა ვიცი, დადეთ დაკარგული ნივთების ადგილას.\""}
{"text": "\"Well this is very valuable.\t\"მაგრამ ეს ხომ ძალიან ძვირფასია."}
{"text": "We have to find the owner for this.\" I said, \"Yea.\"\tამის პატრონი უნდა ვიპოვოთ\". მე ვუთხარი: \"ჰოო, მართალია\""}
{"text": "So we're trying to decide what to do with this, and the phone rings.\tდა სანამ ჩვენ გამოსავლის ძიებაში ვიყავით ტელეფონმა დარეკა."}
{"text": "And a man says very excitedly, \"I was in your gas station a while ago, and I bought this jewelry for my wife, and I can't find it.\"\tაღელვებულმა კაცმა დაიწყო ტელეფონში: \"თქვენს ბენზოგასამართ სადგურში ვიყავი ახლახანს, ჩემი მეუღლისთვის სამკაული მქონდა ნაყიდი და ვერსად ვპოულობ.\""}
{"text": "I said, \"Pearl necklace?\" \"Yeah.\"\tმე ვკითხე: \"მარგალიტის ყელსაბამი?\""}
{"text": "\"Hey, a guy just found it.\"\t\"დიახ\" \"ერთმა კაცმა იპოვა.\""}
{"text": "\"Oh, you're saving my life. Here's my phone number.\t\"სიკვდილს გადამარჩინეთ. აგერ ჩემი ტელეფონის ნომერი."}
{"text": "Tell that guy to wait half an hour.\tუთხარით იმ კაცს, ნახევარი საათი დამელოდოს."}
{"text": "I'll be there and I'll give him a $200 reward.\"\tმოვალ და 200 დოლარს ვაჩუქებ.\""}
{"text": "Great, so I tell the guy, \"Look, relax.\tძალიან კარგი, ასე რომ ამ კაცს ვეუბნები: \"დამშვიდდით და"}
{"text": "Get yourself a fat reward. Life's good.\"\tმოემზადეთ მსუყე საჩუქარისათვის. ცხოვრება მშვენიერია.\""}
{"text": "He said, \"I can't do it.\tმან მიპასუხო: \"არ შემიძლია."}
{"text": "I have this job interview in Galena in 15 minutes, and I need this job, I've got to go.\"\tგალენაში გასაუბრება მაქვს 15 წუთში, ძალიან მჭირდება ეს სამსახური, აუცილებლად უნდა წავიდე.\""}
{"text": "Again he asked me, \"What do you think we should do?\"\t\"რა ვქნათ?\" - კვლავ მკითხა."}
{"text": "I'm in high school. I have no idea.\tმე სკოლის მოსწავლე ვარ."}
{"text": "So I said, \"I'll hold it for you.\"\tაზრზე არა ვარ. ჰოდა ვეუბნები: \"თქვენს ნაცვლად დაველოდები იმ კაცს.\""}
{"text": "He said, \"You know, you've been so nice, let's split the reward.\"\tმან მითხრა: \"თქვენი ძალიან მადლობელი ვარ, მოდი საჩუქარი გავყოთ.\""}
{"text": "I'll give you the jewelry, you give me a hundred dollars, and when the guy comes ... \" You see it. I was conned.\tმე თქვენ სამკაულს დაგიტოვებთ, თქვენ 100 დოლარი მომეცით და როცა ის კაცი მოვა ... \" ხედავთ. ასე მომატყუეს."}
{"text": "So this is a classic con called the pigeon drop, and I was the pigeon.\tეს კლასიკური ფანდია, და მე ვიყავი მსხვერპლი."}
{"text": "So the way many cons work is not that the conman gets the victim to trust him, it's that he shows he trusts the victim.\tბევრი ფანდის იდეა ის კი არაა, რომ თაღლითმა მსხვერპლის ნდობა დაიმსახუროს, პირიქით – ის თავად აჩვენებს მსხვერპლს, რომ ენდობა მას."}
{"text": "Now we know what happens.\tახლა ჩვენ ვიცით რა ხდება."}
{"text": "The victim's brain releases oxytocin, and you're opening up your wallet or purse, giving away the money.\tმსხვერლის გონება გამოიმუშავებს ოქსიტოცინს, შენც ხსნი შენს საფულეს და ფულს გასცემ."}
{"text": "So who are these people who manipulate our oxytocin systems?\tჰოდა ვინაა ეს ხალხი, ვინც ოქსიტოცინის სისტემებით მანიპულირებს."}
{"text": "We found, testing thousands of individuals, that five percent of the population don't release oxytocin on stimulus.\tათასობით ადამიანზე ტესტები ჩატარებით აღმოვაჩინეთ, რომ მოსახლეობის 5% არ გამოიმუშავებს ოქსიტოცინს სტიმულირებისას."}
{"text": "So if you trust them, their brains don't release oxytocin.\tანუ, თუ თქვენ მათ ენდობით, მათი ტვინი არ გამოიმუშავებს ოქსიტოცინს."}
{"text": "If there's money on the table, they keep it all.\tთუკი ფულია მაგიდაზე, ისინი ყველას თავისთვის იტოვებენ."}
{"text": "So there's a technical word for these people in my lab.\tჩემს ლაბორატორიაში ასეთი ადამიანებისათვის ტექნიკური ტერმინი გვაქვს."}
{"text": "We call them bastards.\tჩვენ მათ ნაძირლებს ვეძახით."}
{"text": "(Laughter) These are not people you want to have a beer with.\t(სიცილი) ასეთ ხალხთან ჭიქა ლუდი არ გესიამოვნებოდათ."}
{"text": "They have many of the attributes of psychopaths.\tფსიქოპატების ბევრ მახასიათებელი აქვთ."}
{"text": "Now there are other ways the system can be inhibited.\tგარდა ამისა ბევრი სხვა მიზეზიცაა, რამაც შეიძლება ამ სისტემას ხელი შეუშალოს."}
{"text": "One is through improper nurturing.\tერთ–ერთი არასათანადო მზრუნველობაა."}
{"text": "So we've studied sexually abused women, and about half those don't release oxytocin on stimulus.\tსექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ქალები გამოვიკვლიეთ. მათგან ნახევარი ვერ გამოიმუშავებს ოქსიტოცინს სტიმულირებისას."}
{"text": "You need enough nurturing for this system to develop properly.\tსაკმარისი მზრუნვაა საჭირო, ეს სისტემა სწორად რომ განვითარდეს."}
{"text": "Also, high stress inhibits oxytocin.\tასევე, მაღალი სტრესი აფერხებს ოქსიტოცინს."}
{"text": "So we all know this, when we're really stressed out, we're not acting our best.\tყველამ ვიცით, როცა ჩვენ სტრესში ვართ, საუკეთესოდ ნამდვილად არ ვიქცევით."}
{"text": "There's another way oxytocin is inhibited, which is interesting -- through the action of testosterone.\tოქსიტოცინს ხელს უშლის ასევე – და ეს საინტერესოა – ტესტოსტერონის მოქმედება."}
{"text": "So we, in experiments, have administered testosterone to men.\tექსპერიმენტებში კაცებს ტესტოსტერონი მივეცით"}
{"text": "And instead of sharing money, they become selfish.\tდა ფულის გაზიარების ნაცვლად ისინი ეგოისტები ხდებოდნენ."}
{"text": "But interestingly, high testosterone males are also more likely to use their own money to punish others for being selfish.\tსაინტერესო ისაა, რომ ტესტოსტერონის მაღალი დონის მქონე კაცები უფრო ხშირად იყენებდნენ საკუთარ ფულს ეგოისტური ქმედებეის გამო სხვების დასასჯელად."}
{"text": "(Laughter) Now think about this. It means, within our own biology, we have the yin and yang of morality.\t(სიცილი) დაფიქრდით ამაზე. ჩვენს სხეულის შიგნით არის მორალურიბის ინი და იანი ."}
{"text": "We have oxytocin that connects us to others, makes us feel what they feel.\tჩვენში არის ოქსიტოცინი, რომელიც სხვებთან გვაკავშირებს, გვაგრძნობინებს სხვის გრძნობებს."}
{"text": "And we have testosterone.\tდა ასევე ტესტოსტერონი."}
{"text": "And men have 10 times the testosterone as women, so men do this more than women -- we have testosterone that makes us want to punish people who behave immorally.\tკაცებში ტესტოსტერონი ათჯერ მეტია, ვიდრე ქალებში, ასე რომ კაცები უფრო ხშირად აკეთებენ ამას -- ჩვენშია ტესტოსტერონი რომელიც სურვილს გვიჩენს დავსაჯოთ ისინი, ვინც ამორალურად იქცევა."}
{"text": "We don't need God or government telling us what to do.\tჩვენ არ გვჭირდება ღმერთი ან სახელმწიფო, რომ გვიკარნახოს რა ვაკეთოთ."}
{"text": "It's all inside of us.\tეს ყველაფერი ჩვენშია."}
{"text": "So you may be wondering: these are beautiful laboratory experiments, do they really apply to real life?\tიკითხავთ ალბათ: ეს მხოლოდ მშვენიერი ლაბორატორიული ექსპერიმენტებია, რეალურ ცხოვრებაში როგორაა?"}
{"text": "Yeah, I've been worrying about that too.\tამაზე მეც ვფიქრობდი."}
{"text": "So I've gone out of the lab to see if this really holds in our daily lives.\tასე რომ, ლაბორატორიის გარეთ გავედი, რომ ყოველდღიურობაში დამენახა ეს ყველაფერი."}
{"text": "So last summer, I attended a wedding in Southern England.\tგასულ ზაფხულს სამხრეთ ინგლისში ქორწილში ვიყავი."}
{"text": "200 people in this beautiful Victorian mansion.\t200 ადამიანი ლამაზ ვიქტორიანულ სასახლეში."}
{"text": "I didn't know a single person.\tარავის ვიცნობდი."}
{"text": "And I drove up in my rented Vauxhall.\tმივედი ჩემი ნაქირავები ვოქსელით."}
{"text": "And I took out a centrifuge and dry ice and needles and tubes.\tამოვიღე ცენტრიფუგა და მშრალი ყინული, ნემსი და სინჯარები,"}
{"text": "And I took blood from the bride and the groom and the wedding party and the family and the friends before and immediately after the vows.\tდა პატარძალსა და სიძეს სისხლის ავუღე. ასევე მათი ოჯახის წევრებსა და მეგობრებსაც ერთმანეთისთვის საქორწინო ფიცის მიცემამდე და უცებვე ფიცის მიცემის შემდეგ."}
{"text": "(Laughter) And guess what?\t(სიცილი) და იცით რა?"}
{"text": "Weddings cause a release of oxytocin, but they do so in a very particular way.\tქორწილები იწვევენ ოქსიტოცინის გამომუშავებას. მაგრამ თავისებურად."}
{"text": "Who is the center of the wedding solar system?\tვინ არის საქორწინო მზის სისტემის ცენტრში?"}
{"text": "The bride.\tპატარძალი."}
{"text": "She had the biggest increase in oxytocin.\tის გამოყოფს ყველაზე მეტ ოქსიტოცინს."}
{"text": "Who loves the wedding almost as much as the bride?\tვის უყვარს ყველაზე მეტად ქორწილი, პატარძლის შემდეგ?"}
{"text": "Her mother, that's right.\tპატარძლის დედას, მართალია."}
{"text": "Her mother was number two.\tდედამისი მეორე იყო."}
{"text": "Then the groom's father, then the groom, then the family, then the friends -- arrayed around the bride like planets around the Sun.\tშემდეგ სიძის მამა და შემდეგ სიძე. შემდეგ ოჯახის წევრები და შემდეგ მეგობრები -- განლაგებულები არიან პატარძლის ირგვლივ, როგორც პლანეტები მზის გარშემო."}
{"text": "So I think it tells us that we've designed this ritual to connect us to this new couple, connect us emotionally.\tმგონი ეს იმას გვიჩვენებს, რომ ჩვენ შევქმენით რიტუალი რათა დავუკავშირდეთ ახალ წყვილს. დავუკავშირდეთ ემოციურად."}
{"text": "Why? Because we need them to be successful at reproducing to perpetuate the species.\tრატომ? ჩვენ გვსურს რომ ისინი იყვნენ წარმატებულები რეპროდუქციისას სახეობის გასაგრძელებლად."}
{"text": "I also worried that my trust experiments with small amounts of money didn't really capture how often we actually trust our lives to strangers.\tასევე ვშიშობდი, რომ ჩემს ექსპერიმეტები მცირე თანხების გამო სინამდვილეში კარგად არ ასახავს, თუ რამდენად ხშირად ვანდობთ უცხოებს ჩვენს სიცოცხლეს."}
{"text": "So even though I have a fear of heights, I recently strapped myself to another human being and stepped out of an airplane at 12,000 ft.\tმიუხედავად იმისა, რომ სიმაღლის მეშინია, ახლახანს მივები სხვა ადამიანს და 12,000 ფუტის სიმაღლეზე თვითმფრინავიდან გადმოვხტი."}
{"text": "I took my blood before and after, and I had a huge spike of oxytocin.\tავიღე სისსხლის ანალიზი ნახტომამდე და შემდგომ და აღმოვაჩინე რომ ოქსიტოცინის უზარმაზარი მოზღვავება მქონდა."}
{"text": "And there are so many ways we can connect to people.\tუამრავი სხვა გზაა, რითიც ჩვენ სხვა ადამიანებს ვუკავშირდებით."}
{"text": "For example, through social media.\tმაგალითად სოციალური მედიით."}
{"text": "Many people are Tweeting right now.\tბევრი ადამიანი აკეთებს ტვიტს ამ მომენტში."}
{"text": "So we investigated the role of social media and found the using social media produced a solid double-digit increase in oxytocin.\tასე რომ, ჩვენ გამოვიკვლიეთ სოციალური მედიის როლი. და აღმოვაჩინეთ რომ ის ოქსიტოცინის დონის ორციფრიან ზრდას იწვევდა ."}
{"text": "So I ran this experiment recently for the Korean Broadcasting System.\tახლახანს კორეის სამაუწყებლო სისტემისათვის ექსპერიმეტი ჩავატარე"}
{"text": "And they had the reporters and their producers participate.\tსადაც მათი რეპორტიორები და პროდიუსერები იღებდნენ მონაწილეობას."}
{"text": "And one of these guys, he must have been 22, he had 150 percent spike in oxytocin.\tდა ერთ–ერთს, ასე 22 წლის ბიჭს ოქსიტოცინის 150%-იანი ზრდა ჰქონდა."}
{"text": "I mean, astounding; no one has this.\tგასაოცარია. ასეთი შედეგი არავის ქონდა."}
{"text": "So he was using social media in private.\tის ჩუმად იყენებდა სოციალურ მედიას."}
{"text": "When I wrote my report to the Koreans, I said, \"Look, I don't know what this guy was doing,\" but my guess was interacting with his mother or his girlfriend.\tროცა კორეელებს რეპორტი გავუგზავნე, ვუთხარი, \"ზუსტად არ ვიცი ის რას აკეთებდა,\" მაგრამ ვფიქორბდი რომ ეკონტაქტებოდა დედას ან შეყვარებულს."}
{"text": "They checked.\tშეამოწმეს."}
{"text": "He was interacting on his girlfriend's Facebook page.\tის თავის შეყვარებულს ფეისბუქით ეკონტაქტებოდა."}
{"text": "There you go. That's connection.\tაი, კავშირი."}
{"text": "So there's tons of ways that we can connect to other people, and it seems to be universal.\tმილიონობით გზაა, სხვებს რომ დავუკავშირდეთ, და ეს უნივერსალურია."}
{"text": "Two weeks ago, I just got back from Papua New Guinea where I went up to the highlands -- very isolated tribes of subsistence farmers living as they have lived for millenia.\tორი კვირის წინა დავბრუნდი პაპუა ახალი გვინეიდან სადაც მთაში ვიყავი -- იქ ძალიან იზოლირებული ტომებია, რომლებიც სოფლის მეურნეობას მიყვებიან და ისევე ცხოვრებენ, როგორც ათასწლეულების წინ."}
{"text": "There are 800 different languages in the highlands.\tიქ მთაში 800 სხვადასხვა ენა აქვთ."}
{"text": "These are the most primitive people in the world.\tეს ყველაზე პრიმიტიული ხალხია დედამიწაზე."}
{"text": "And they indeed also release oxytocin.\tდა ისინიც ასევე გამოიმუშავებენ ოქსიტოცინს."}
{"text": "So oxytocin connects us to other people.\tოქსიტოცინი სხვა ხალხთან გვაკავშირებს."}
{"text": "Oxytocin makes us feel what other people feel.\tოქსიტოცინის გვაგრძნობინებს იმას, რასაც სხვები გრძნობენ."}
{"text": "And it's so easy to cause people's brains to release oxytocin.\tდა ისეთი მარტივია, ადამიანის ტვინმა გამოიმუშავოს ოქსიტოცინი."}
{"text": "I know how to do it, and my favorite way to do it is, in fact, the easiest.\tმე ვიცი, როგორ უნდა გავაკეთო ეს. და ჩემისაყვარელი მეთოდი ყველაზე მარტივია."}
{"text": "Let me show it to you.\tმოდით, გაჩვენებთ."}
{"text": "Come here. Give me a hug.\tმოდი, ჩამეხუტე."}
{"text": "(Laughter) There you go.\t(სიცილი) აი, ასე."}
{"text": "(Applause) So my penchant for hugging other people has earned me the nickname Dr. Love.\t(აპლოდისმენტები) ჩემმა მიდრეკილებამ, ჩავეხუტო სხვა ადამიანებს მომიპოვა მეტსახელიც - დოქტორი სიყვარული."}
{"text": "I'm happy to share a little more love in the world, it's great, but here's your prescription from Dr. Love: eight hugs a day.\tბედნიერი ვარ სამყაროში ცოტა მეტი სიყვარულის გაზიარებით ეს შესანიშნავია, და აი თქვენი რეცეპტი დოქტორ სიყვარულისაგან: 8 ჩახუტება დღეში."}
{"text": "We have found that people who release more oxytocin are happier.\tაღმოვაჩინეთ, რომ ადამიანები, რომლებიც მეც ოქსიტოცინს გამოიმუშავებენ უფრო ბედნიერები არიან."}
{"text": "And they're happier because they have better relationships of all types.\tისინი უფრო ბედნიერები არიან, რადგანაც მათ ყველა ტიპის ურთიერთობები აქვთ უკეთესი."}
{"text": "Dr. Love says eight hugs a day.\tდოქტორ სიყვარული გეუბნებათ – 8 ჩახუტება დღეში."}
{"text": "Eight hugs a day -- you'll be happier and the world will be a better place.\t8 ჩახუტება და თქვენ უფრო ბედნირები იქნებით. და დედამიწაც უკეთესი ადგილი იქნება."}
{"text": "Of course, if you don't like to touch people, I can always shove this up your nose.\tნუ, რა თქმა უნდა, თუ სხვა ადამიანებთან შეხება არ მოგწონთ, მაშინ შემიძლია ეს შეგასხათ ცხვირში."}
{"text": "(Laughter) Thank you.\t(სიცილი) მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I want to talk to you about something kind of big.\tმე მინდა გესაუბროთ რაღაც დიდზე."}
{"text": "We'll start here.\tაქედან დავიწყოთ."}
{"text": "Sixty-five million years ago -- (Laughter) the dinosaurs had a bad day.\t65 მილიონი წლის წინ დინოზავრებს ცუდი დღე ქონდათ."}
{"text": "(Laughter) A chunk of rock six miles across, moving something like 50 times the speed of a rifle bullet, slammed into the Earth.\t(სიცილი) ექვსი მილის დიამეტრის კლდის ნამსხვრევი რომელიც მოძრაობდა ტყვიის სიჩქარეზე 50-ჯერ სწრაფად, შეეჯახა დედამიწას."}
{"text": "It released its energy all at once, and it was an explosion that was mind-numbing.\tმან ერთდროულად გამოანთავისუფლა ენერგია, ეს იყო წარმოუდგენელი აფეთქება."}
{"text": "If you took every nuclear weapon ever built at the height of the Cold War, lumped them together, and blew them up at the same time, that would be one one-millionth of the energy released at that moment.\tთუ აიღებთ ყოველ ბირთვულ იარაღს რომელიც ოდესმე შექმნილა ცივი ომის პიკში, შეაგროვებთ ერთად და ააფეთქებთ ერთდროულად, ეს იქნებოდა ერთი მემილიონედი იმ ენერგიისა რომელიც გამონთავისუფლდა იმ მომენტში"}
{"text": "The dinosaurs had a really bad day.\tდინოზავრებს მართლაც ცუდი დღე ქონდათ."}
{"text": "OK?\tკარგი?"}
{"text": "Now, a six-mile-wide rock is very large.\tექვსი მილის სიგანის ქვა მართლაც ძალიან დიდია."}
{"text": "We all live here in Boulder.\tჩვენ ყველა ქვაზე ვცხოვრობთ."}
{"text": "If you look out your window and see Longs Peak -- you're probably familiar with it -- now, scoop up Longs Peak and put it out in space.\tთუ გაიხედავთ თქვენი ფანჯრიდან, შეგიძლიათ დაინახოთ ლონგ პიკი, შეიძლება ნაცნობია თქვენთვის. ახლა აიღეთ იგი და გაიტანეთ"}
{"text": "Take ... Meeker, Mt. Meeker.\tკოსმოსში. აიღეთ მიკერი, მთა მიკერი და შეაერთეთ იქ,"}
{"text": "Lump that in there, and put that in space as well.\tდა ისიც კოსმოში,"}
{"text": "And Mt. Everest. And K2.\tევერესტი და K2,"}
{"text": "And the Indian peaks.\tდა ინდოეთის მწვერვალები, რა იდეაც მოგივათ,"}
{"text": "Then you're starting to get an idea of how much rock we're talking about, OK?\tთუ რამდენ ქვას აიღებთ, კარგი?"}
{"text": "We know it was that big because of the impact it had and the crater it left.\tჩვენ ვიცით რომ ასეთი დიდი იყო გამომდინარე, დარტყმიდან და კრატერიდან რომელიც დატოვა."}
{"text": "It hit in what we now know as Yucatan, the Gulf of Mexico.\tმან დაარტყა, ადგილს რომელსაც ჩვენ ვიცნობთ როგორც იუკატანი. მექსიკის ყურეში."}
{"text": "You can see here, there's the Yucatan Peninsula, if you recognize Cozumel off the east coast there.\tშეგიძლიათ ნახოთ, აი ისიც იუკატანის ნახევარკუნძული, თუ იცნობთ აღმოსავლეთ მხარის საკურორტო კუნძულს აქ."}
{"text": "Here is how big of a crater was left.\tაი ასეთი დიდი კრატერი დატოვა."}
{"text": "It was huge.\tუზარმაზარი იყო, მასშტაბი რომ შეიგრძნოთ,"}
{"text": "To give you a sense of the scale ... there you go.\tკარგი, აგერ, მასშტაბი აგერაა"}
{"text": "The scale here is 50 miles on top, a hundred kilometers on the bottom.\t50 მილი ზემოთ, ასი კილომეტრი"}
{"text": "This thing was 300 kilometers across -- 200 miles -- an enormous crater that excavated out vast amounts of earth that splashed around the globe and set fires all over the planet, threw up enough dust to block out the sun.\tფსკერზე, ეს იყო 300 კილომეტრზე გადაჭიმული -- 200 მილზე -- უზარმაზარი კრატერი ამოთხარა უზარმაზარი რაოდენობის მიწა მოაფრქვია დედამიწაზე, ცეცხლი იყო მთელ პლანეტაზე, საკმარისი მტვერი რომ დაებლოკა მზე,"}
{"text": "It wiped out 75 percent of all species on Earth.\tმან გაანადგურა სახეობების 75 პროცენტი დედამიწაზე."}
{"text": "Now, not all asteroids are that big.\tყველა ასტეროიდი ასეთი დიდი არაა."}
{"text": "Some of them are smaller.\tზოგიერთი მათგანი უფრო პატარაა."}
{"text": "Here is one that came in over the United States in October of 1992.\tაგერ ერთი მათგანი, რომელიც ჩამოვარდა შტატებში 1992 წლის ოქტომბერში."}
{"text": "It came in on a Friday night.\tის გვეწვია პარასკევ ღამეს."}
{"text": "Why is that important?\tრატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "Because back then, video cameras were just starting to become popular, and parents would bring them to their kids' football games to film their kids playing football.\tრადგან მაშინ, ვიდეო კამერები პოპულარული ხდებოდა, და ხალხს დაქონდათ, მშობლები ატარებდნენ, მათი ბავშვების ფეხბურთის თამაშის გადასაღებად და სანამ იგი მოფრინავდა პარასკევ ღამეს,"}
{"text": "And since this came in on a Friday, they were able to get this great footage of this thing breaking up as it came in over West Virginia, Maryland, Pennsylvania and New Jersey until it did that to a car in New York.\tმათ შეეძლოთ გადაეღოთ ეს მაგარი კადრები რომელმაც გადმოსერა დასავლეთ ვირჯინია, მერილენდი, პენსილვანია და ნიუ ჯერსი სანამ ეს არ გაუკეთა მანქანას, ნიუ იორკში."}
{"text": "(Laughter) Now, this is not a 200-mile-wide crater, but then again, you can see the rock, which is sitting right here, about the size of a football, that hit that car and did that damage.\t(სიცილი) ეს არაა 200 მილის სიგანის კრატერი, მაგრამ ისევ თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ქვა რომელიც აქ დევს, დაახლოებით ფეხბურთის ბურთის ზომა, რომელმაც დაარტყა ამ მანქანას და გამოიწვია ეს დაზიანება."}
{"text": "Now, this thing was probably about the size of a school bus when it first came in.\tეს რაღაც ალბათ სკოლის ავტობუსის ზომა იქნებოდა, პირველად."}
{"text": "It broke up through atmospheric pressure, it crumbled, and then the pieces fell apart and did some damage.\tის ატმოსფერული წნევისგან დაიშალა, დაქუცმაცდა, და ნაწილები გაიფანტა და გამოიწვია რაღაც ზიანი."}
{"text": "Now, you wouldn't want that falling on your foot or your head, because it would do that to it.\tარ მოგინდებოდათ ეს თქვენ ფეხზე დაგცემოდათ ან თავზე, რადგან ცუდ რამეს გაგიკეთებდათ."}
{"text": "But it won't wipe out, you know, all life on Earth, so that's fine.\tის მთელ სიცოცხლეს ვერ გაანადგურებს დედამიწაზე, და ეს კარგია, მაგრამ ის გვაჩვენებს"}
{"text": "But it turns out, you don't need something six miles across to do a lot of damage.\tარ არის აუცილებელი ექვსი მილის ზომის რაღაც დიდი ზიანი რომ მოგვიტანოს."}
{"text": "There is a median point between tiny rock and gigantic rock, and in fact, if any of you have ever been to near Winslow, Arizona, there is a crater in the desert there that is so iconic that it is actually called \"Meteor Crater.\"\tარსებობს საშუალო წერტილია პაწაწინა ქვებსა და გიგანტურ ქვებს შორის. თუ რომელიმე თქვენგანი ოდესმე ყოფილა უინსლოუს ახლოს, არიზონაში, იქ არის კრატერი უდაბნოში, რომელიც არის ისეთი სიმბოლური, რომ მეტეორის კრატერი ეწოდება."}
{"text": "To give you a sense of scale, this is about a mile wide.\tმასშტაბი რომ დაგანახოთ, მისი სიგანე დაახლოებით ერთი მილია."}
{"text": "If you look up at the top, that's a parking lot, and those are recreational vehicles right there.\tთუ აიხედავთ მაღლა, ეს პარკირების ადგილია ეს რეკრეაციული მანქანებია"}
{"text": "So it's about a mile across, 600 feet deep.\tის ერთ მილზეა გადაჭიმული, 600 ფუტი სიღრმის."}
{"text": "The object that formed this was probably about 30 to 50 yards across, so roughly the size of Macky Auditorium here.\tობიექტი რომელმაც ეს ჩამოაყალიბა იყო ალბათ უხეშად 30-დან 50-მდე იარდის ზომის ამ, მაქქეის აუდიტორიის, ზომის"}
{"text": "It came in at speeds that were tremendous, slammed into the ground, blew up, and exploded with the energy of roughly a 20-megaton nuclear bomb -- a very hefty bomb.\tსაშინელი სიჩქარით წამოვიდა, შეასკდა მიწას, აფეთქდა დაახლოებით 20 მეგატონის ბირთვული ბომბის ენერგიით უზარმაზარი ბომბი."}
{"text": "This was 50,000 years ago, so it may have wiped out a few buffalo or antelope, or something like that out in the desert, but it probably would not have caused global devastation.\tეს იყო 50 000 წლის წინ, შეიძლება მან გაანადგურა რამდენიმე ბიზონი და ანტილოპა. ან რაიმე მსგავსი უდაბნოში, მაგრამ ალბათ მან არ გამოიწვია გლობალური განადგურება."}
{"text": "It turns out that these things don't have to hit the ground to do a lot of damage.\tროგორც ჩანს მიწაზე ჩამოვარდნილი, ისინი არ იწვევენ დიდ ზიანს."}
{"text": "Now, in 1908, over Siberia, near the Tunguska region -- for those of you who are Dan Aykroyd fans and saw \"Ghostbusters,\" when he talked about the greatest cross-dimensional rift since the Siberia blast of 1909, where he got the date wrong, but that's OK.\tახლა, 1908 წელს ციმბირში, ტუნგუსკას რეგიონათან ახლოს -- მათთვის ვინც დენ აიკროუდის გულშემატკივრები ხართ და გინახავთ \"მოჩვენებებზე მონადირენი\" როდესაც ის საუბრობდა დიდ მრავალგანზომილებიან ბზარზე სანამ ციმბირში აფეთქდა 1909, როცა ის მოხვდა, თარიღი შეცდომა იყო, მაგრამ არაუშავს (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) It was 1908. That's fine. I can live with that.\tეს იყო 1908 წელს. ასე შემიძლია. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Another rock came into the Earth's atmosphere and this one blew up above the ground, several miles up above the surface of the Earth.\tმორიგი ქვა შემოვიდა დედამიწის ატმოსფეროში და იგი აფეთქდა მიწის ზემოთ, რამდენიმე მილით მაღლა, დედამიწის ზედაპირიდან."}
{"text": "The heat from the explosion set fire to the forest below it, and then the shock wave came down and knocked down trees for hundreds of square miles.\tაფეთქების სიცხემ გააჩინა ცეცხლი ქვემოთ, ტყეში, შოკური ტალღა წამოვიდა ქვემოთ და დაარტყა ხეებს ასობით კვადრატულ მილზე."}
{"text": "This did a huge amount of damage.\tდიდი ზიანი გამოიწვია."}
{"text": "And again, this was a rock probably roughly the size of this auditorium that we're sitting in.\tდა ისევ, ეს იყო ქვა დაახლოებით, ამ აუდიტორიის ზომის რომელშიც ვიმყოფებით."}
{"text": "In Meteor Crater, it was made of metal, and metal is much tougher, so it made it to the ground.\tმეტეორის კრატერი შექმნა მეტალმა, მეტალი გაცილებით მჭიდროა, მოკლედ მან წარმოქმნა ეს მიწაზე."}
{"text": "The one over Tunguska was probably made of rock, and that's much more crumbly, so it blew up in the air.\tტუნგოსკაზე მომხდარი ალბათ წარმოქმნა ქვამ რომელიც გაცილებით მყიფე იყო."}
{"text": "Either way, these are tremendous explosions -- 20 megatons.\tამიტომ ის ჰაერში აფეთქდა, ორივე შემთხვევაში ეს საზარელი აფეთქებაა 20 მეგატონის."}
{"text": "Now, when these things blow up, they're not going to do global ecological damage.\tროცა ისინი ფეთქდება, არ იწვევენ გლობალურ ეკოლოგიურ ზიანს."}
{"text": "They're not going to do something like the dinosaur killer did.\tისინი ვერ გამოიწვევენ ისეთ რამეს რაც დინოზავრთა მკვლელმა გამოიწვია."}
{"text": "They're just not big enough.\tისინი უბრალოდ საკმარისად დიდები არ არიან."}
{"text": "But they will do global economic damage, because they don't have to hit, necessarily, to do this kind of damage.\tმაგრამ გლობალურ ეკონომიკურ ზიანს მოიტანენ, რადგან ისინი არ დაარტყამენ, აუცილებლად, ასეთი ზიანი რომ გამოიწვიონ."}
{"text": "They don't have to do global devastation.\tისინი ვერ გამოიწვევენ გლობალურ განადგურებას"}
{"text": "If one of these things were to hit pretty much anywhere, it would cause a panic.\tთუ ერთ-ერთი მათგანი დაგვარტყამს სადმე, ის გამოიწვევს პანიკას. მაგრამ თუ ის ჩამოვარდება ქალაქში, მნიშვნელოვან ქალაქში --"}
{"text": "But if it came over a city, an important city -- not that any city is more important than others, but some of them we depend on more on the global economic basis -- that could do a huge amount of damage to us as a civilization.\tარც ერთი მათგანი არ არის ერთი მეორეზე მნიშვნელოვანი, მაგრამ ზოგიერთ მათგანზე მეტად ვართ დამოკიდებული გლობალურ ეკონომიკურ ბაზისზე -- ეს მოგვაყენებდა უზარმაზარ ზიანს"}
{"text": "So, now that I've scared the crap out of you -- (Laughter) what can we do about this?\tროგორც ცივილიზაციას. აჰა, ახლა როცა ასე დაგაფრთხეთ -- (სიცილი) რა შეგვიძლია მოვიმოქმედოთ?"}
{"text": "This is a potential threat.\tეს პოტენციური საფრთხეა."}
{"text": "Let me note that we have not had a giant impact like the dinosaur killer for 65 million years.\tნება მომეცით, შევნიშნო რომ არ გვაქვს უზარმაზარი შეჯახება, ისეთი როგორმაც მოკლა დინოზავრები 65 მილიონი წლის წინ."}
{"text": "They're very rare.\tასეთები ძალიან იშვიათია."}
{"text": "The smaller ones happen more often, but probably on the order of a millennium, every few centuries or every few thousand years.\tპატარა შემთხვევები ხდება უფრო ხშირად, თუმცა ალბათ ათასწლეულიში ერთხელ, ყოველ რამდენიმე საუკუნეში ან რამდენიმე ათას"}
{"text": "But it's still something to be aware of.\tწელში, მაგრამ ეს მაინც ისეთია რომლის შესახებაც უნდა იცოდე."}
{"text": "Well, what do we do about them?\tკარგით, რას მოვიმოქმედებთ?"}
{"text": "The first thing we have to do is find them.\tპირველი, რაც უნდა გავაკეთოთ ესაა მათი პოვნა."}
{"text": "This is an image of an asteroid that passed us in 2009.\tეს არის ასტეროიდის სურათი რომელმაც გაგვიარა 2009-ში"}
{"text": "It's right here.\tეს აქაა."}
{"text": "But you can see that it's extremely faint.\tმაგრამ როგორც ხედავთ, ის ექსტრემალურად მკრთალია."}
{"text": "I don't know if you can see that in the back row.\tმე არც კი ვიცი ხედავთ თუ არა მას"}
{"text": "These are just stars.\tის შავ რიგშია. ეს უბრალოდ ვარსკვლავებია."}
{"text": "This is a rock that was about 30 yards across, so roughly the size of the ones that blew up over Tunguska and hit Arizona 50,000 years ago.\tეს არის ქვა რომელიც არის 30 იარდის ზომის. უხეშად იმ ზომის რომელიც აფეთქდა ტუნგოსკაზე და ჩამოვარდა არიზონაში 50 000 წლის წინ."}
{"text": "These things are faint.\tისინი მკრთალია."}
{"text": "They're hard to see, and the sky is really big.\tძნელია მათი დანახვა, ცა კი მართლაც დიდია."}
{"text": "We have to find these things first.\tპირველად ისინი უნდა ვიპოვოთ."}
{"text": "Well, the good news is, we're looking for them.\tკარგი ამბავი ისაა, რომ ჩვენ მათ ვეძებთ."}
{"text": "NASA has devoted money to this; the National Science Foundation and other countries are interested in doing this.\tNASA-მ გამოყო ფული ამისთვის. ნაციონალური სამეცნიერო ფონდი, სხვა ქვეყნები დიდად დაინტერესებულნი არიან ამით."}
{"text": "We're building telescopes that are looking for the threat.\tჩვენ ვქმნით ტელესკოპებს, რომელიც ეძებენ ამ საფრთხეს, ეს პირველი დიდი ნაბიჯია,"}
{"text": "That's a great first step. But what's the second step?\tმაგრამ რა არის მეორე ნაბიჯი?"}
{"text": "The second step is if we see one heading toward us, we have to stop it.\tმეორე ნაბიჯი არის ის რომ, როდესაც ვხედავთ გვემუქრება შეჯახება,"}
{"text": "What do we do?\tშევაჩეროთ იგი. რა უნდა ვქნათ? თქვენ ალბათ გაგიგიათ ამ ასტეროიდის შესახებ"}
{"text": "If you haven't yet, you will.\tაპოფისი. თუ არადა გაიგებთ."}
{"text": "If you've heard about the Mayan 2012 apocalypse, you're going to hear about Apophis, because you're keyed in to all the doomsday networks, anyway.\tთუ გაგიგიათ მაიას 2012-ის აპოკალიფსზე, გაიგებდით აპოფისის შესახებ, რადგან დაკავშირებული ხართ ქვეყნის აღსასრულის ქსელთან."}
{"text": "(Laughter) Apophis is an asteroid that was discovered in 2004.\tაპოფისი არის ასტეროიდი რომელიც აღმოჩენილ იქნა 2004-ში"}
{"text": "It's roughly 250 [meters] across, so it's pretty big -- bigger than a football stadium.\tის დაახლოებით 250 იარდის ზომისაა, ცოტა დიდია - დიდი ზომის. უფრო დიდი ვიდრე ფეხბურთის სტადიონი -- ის ჩაუვლის"}
{"text": "And it's going to pass by the Earth in April of 2029.\tდედამიწას 2029 წლის აპრილში."}
{"text": "And it's going to pass us so close that it's actually going to come underneath our weather satellites.\tდა ის ჩაივლის ისე ახლოს რომ გაივლის ჩვენი ამინდის თანამგზავრების ქვემოთ."}
{"text": "The Earth's gravity is going to bend the orbit of this thing so much that if it's just right, if it passes through this region of space, this kidney-bean-shaped region called the keyhole, the Earth's gravity will bend it just enough that seven years later, on April 13 -- which is a Friday, I'll note -- in the year 2036 -- (Laughter) you can't plan that kind of stuff -- (Laughter) Apophis is going to hit us.\tდედამიწის გრავიტაცია მოხრის მის ორბიტას სწორედ იმდენად, რომ თუ ის გაივლის, ამ რეგიონში, ამ თირკმლის, ლობიოს ფორმის რეგიონს ეწოდება კლიტის ჭუჭრუტანა, დედამიწის გრავიტაცია მოხრის მას საკმარისად რომ შვიდი წლის შემდეგ 13 აპრილს, პარასკევს, შევნიშნავ, 2036 წელს... (სიცილი) -- ასეთ რამეს ვერ დაგეგმავ -- აპოფისი დაგვარტყამს."}
{"text": "And it's 250 meters across, so it would do unbelievable damage.\tდა ის 250 მეტრისაა, ის მოიტანს დაუჯერებელ ზიანს"}
{"text": "The good news is that the odds of it actually passing through this keyhole and hitting us next go-around are one in a million, roughly -- very, very low odds.\tკარგი ამბავი ისაა რომ შანსი ფაქტიურად ამ ჭუჭრუტანაში გავლისა და მეორე წრეზე დარტყმის არის მილიონიდან ერთი, უხეშად რომ ვთქვათ -- ძალიან, ძალიან დაბალი შანსი, მე პირადად"}
{"text": "So I personally am not lying awake at night worrying about this at all.\tარ ვწევარ ღამე ფხიზელი ამაზე ნერვიულობით."}
{"text": "I don't think Apophis is a problem.\tმე არ ვფიქრობ აპოფისი პრობლემაა. ფაქტიურად აპოფისი მოწყალეა,"}
{"text": "In fact, Apophis is a blessing in disguise, because it woke us up to the dangers of these things.\tრადგან მან გაგვაღვიძა ამ საფრთხეების წინაშე."}
{"text": "This thing was discovered just a few years ago and could hit us a few years from now.\tიგი აღმოჩენილი იქნა რამდენიმე წლის წინ და დაგვეჯახება რამდენიმე წლის შემდეგ."}
{"text": "It won't, but it gives us a chance to study these kinds of asteroids.\tარ დაგვეჯახება, თუმცა მოგვცემს შანსს შევისწავლოთ ამ ტიპის ასტეროიდები."}
{"text": "We didn't really necessarily understand these keyholes, and now we do, and it turns out that's really important, because how do you stop an asteroid like this?\tჩვენ მართლაც არ გვესმოდა ეს ჭუჭრუტანები, და ახლა ჩვენ გვესმის, ეს აჩვენებს რომ ეს მართაც მნიშვნელოვანია, რადგანაც, როგორ შეაჩერებ ასეთ ასტროიდს?"}
{"text": "Well, let me ask you: What happens if you're standing in the road and a car's headed for you?\tკარგით, ნება მომეცით გკითხოთ, რა მოხდება თუ თქვენ დგეხართ გზის შუაში და ავტომობილი"}
{"text": "What do you do?\tგიახლოვდებათ? რას აკეთებთ? ამას აკეთებთ."}
{"text": "You do this. Right? Move, and the car goes past you.\tსწორია? გადაადგილება. ავტომობილი გაგივლით."}
{"text": "But we can't move the Earth, at least not easily, but we can move a small asteroid.\tმაგრამ ჩვენ არ შეგვიძლია დედამიწის გადაადგილება. ადვილი არაა, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია პატარა ასტროიდის გადაადგილება."}
{"text": "And it turns out, we've even done it.\tროგორც ჩანს, ჩვენ გავაკეთეთ კიდეც ეს."}
{"text": "In the year 2005, NASA launched a probe called Deep Impact, which slammed a piece of itself into the nucleus of a comet.\t2005 წელს NASA-მ გაუშვა ზონდი რომელსაც ერქვა Deep Impact (ძლიერი დარტყმა), რომელიც შეეჯახა-- რომელმაც თავისი ნაწილი შეაჯახა კომეტის ბირთვს"}
{"text": "Comets are very much like asteroids.\tკომეტები ძალიან გვანან ასტეროიდებს."}
{"text": "The purpose wasn't to push it out of the way; the purpose was to make a crater to excavate the material and see what was underneath the surface of this comet, which we learned quite a bit about.\tმიზანი არ იყო მისთვის ბიძგი. მიზანი იყო კრატერის ამოთხრა მასალის ნახვა, თუ რა არის შიგნით ამ კომეტის ზედაპირი, რაც შევისწავლეთ ცოტათი."}
{"text": "We did move the comet a little tiny bit -- not very much, but that wasn't the point.\tსულ ცოტათი გადავაადგილეთ, ბევრით ვერა, მაგრამ ეს არ იყო მიზანი."}
{"text": "However, think about this: This thing is orbiting the Sun at 10, 20 miles per second.\tიფიქრეთ ამაზე. ეს რაღაც ტრიალებს მზის გარშემო 10 მილი წამში, 20 მილი წამში სიჩქარით."}
{"text": "We shot a space probe at it and hit it, OK?\tჩვენ გავუშვით ზონდი და დავაჯახეთ."}
{"text": "Imagine how hard that must be, and we did it.\tწარმოიდგინეთ რა ძნელი იქნებოდა, და ჩვენ ეს გავაკეთეთ."}
{"text": "That means we can do it again.\tეს ნიშნავს რომ ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ კვლავ."}
{"text": "If we see an asteroid that's coming toward us, headed right for us, and we have two years to go?\tთუ დაგვჭირდება, თუ დავინახავთ ასტეროიდი გვიახლოვდება და მომართულია ჩვენსკენ, ჩვენ გვაქვს ორი წელი, ბუმ!"}
{"text": "Boom! We hit it.\tდავარტყამთ."}
{"text": "You know, if you watch the movies -- (Laughter) you might think: Why don't we use a nuclear weapon?\tშეგიძლიათ ცადოთ -- თქვენ იცით, თუ უყურებთ ფილმებს, შესაძლოა იფიქროთ, რატომ არ გამოვიყენებთ ბირთვულ იარაღს?"}
{"text": "Well, you can try that, but the problem is timing.\tეს, კარგით, შესაძლოა ცადოთ, მაგრამ პრობლემა გაანგარიშებაა"}
{"text": "Shoot a nuclear weapon at this thing, you have to blow it up within a few milliseconds of tolerance, or else you'll miss it.\tესვრით ბირთვულ იარაღს მას, უნდა ააფეთქოთ რამდენიმე მილი წამში სხვაგვარად გაუშვებ შანსს. და არსებობს უამრავი პრობლემა"}
{"text": "And there are a lot of other problems with that; it's very hard to do.\tამასთან დაკავშირებით, ამის გაკეთება ძალიან ძნელია."}
{"text": "But just hitting something? That's pretty easy.\tმაგრამ უბრალოდ დარტყმა რამეზე?"}
{"text": "I think even NASA can do that, and proved that they can.\tეს საკმაოდ ადვილია. მე ვფიქრობ NASA-საც კი შეუძლია ეს."}
{"text": "(Laughter) The problem is, if you hit this asteroid, you've changed the orbit, you measure the orbit, then you find out, oh yeah, we just pushed it into a keyhole, and now it's going to hit us in three years.\tდა მათ დაამტკიცეს რომ შეუძლიათ. (სიცილი) პრობლემა ისაა, რა მოხდება თუ დაარტყამ ამ ასტეროიდს, თქვენ შეცვლით ორბიტას, გაზომავ ორბიტას და აღმოაჩენ, ოჰ, ჩვენ ვუბიძგეთ ჭუჭრუტანისკენ, და ახლა ის სამ წელიწადში დაგვეჯახება."}
{"text": "Well, my opinion is: fine!\tკარგით, ჩემი აზრით"}
{"text": "It's not hitting us in six months -- that's good.\tის რომ არ გვეჯახება ექვს თვეში, ეს კარგია. ახლა ჩვენ გვაქვს სამი წელი რომ კიდევ რაიმე მოვიმოქმედოთ."}
{"text": "And you can hit it again.\tშესაძლოა კიდევ დავარტყათ."}
{"text": "That's kind of ham-fisted; you might just push it into a third keyhole or whatever, so you don't do that.\tასე მოუქნელად. შესაძლებელია მესამე ჭუჭრუტანისკენ უბიძგო, ასე რომ ეს არ უნდა გააკეთო. ეს არის ის ნაწილი, რომელიც უბრალოდ მიყვარს."}
{"text": "(Laughter) After the big macho \"Grr ... bam! We're gonna hit this thing in the face,\" then we bring in the velvet gloves.\t(სიცილი) დიდი ვაჟკაცური \" რრრრრ ბუმ! -ის შემდეგ ჩვენ ჩვენ ამ რაღაცას დავარტყამთ პირდაპირ,\" და გამოვაჩენთ მის ხავერდის ხელთათმანებს."}
{"text": "(Laughter) There's a group of scientists and engineers and astronauts, and they call themselves The B612 Foundation.\t(სიცილი) არსებობენ მეცნიერთა და ინჟინერთა ჯგუფი ასტრონომები, საკუთარ თავს ასე ეძახიან B612 ფონდი, თქვენთვის"}
{"text": "For those of you who've read \"The Little Prince,\" you understand that reference, I hope -- the little prince lived on an asteroid called B612.\tვისაც წაუკითხავს \"პატარა პრინცი\" იმედია ხვდებით მინიშნებას. პატარა პრინცი რომელიც ცხოვრობდა ასტეროიდზე, რომელსაც ერქვა B612"}
{"text": "These are smart guys -- men and women -- astronauts, like I said, engineers.\tისინი ჭკვიანი ხალხია -- მამაკაცები და ქალები -- ასტრონავტები, როგორც ვთქვი, ინჟინრები"}
{"text": "Rusty Schweickart, who was an Apollo 9 astronaut, is on this.\tრასთი შვეიკარტი, რომელიც იყო აპოლო 9-ის"}
{"text": "Dan Durda, my friend who made this image, works here at Southwest Research Institute in Boulder, on Walnut Street.\tასტრონავტი, ერთ-ერთი მათგანია, ჩემი მეგობარი რომელმაც შექმნა ეს სურათი, მუშაობს აქ სამხრეთ დასავლეთის ქვების კვლევით ინსტიტუტში,"}
{"text": "He created this image for this.\tუალნათის ქუჩაზე. მან შექმნა ამის სურათი, და ფაქტიურად ის ერთ ერთი ასტრონომია"}
{"text": "He's actually one of the astronomers who works for them.\tვინც მუშაობს მათთან."}
{"text": "If we see an asteroid that's going to hit the Earth and we have enough time, we can hit it to move it into a better orbit.\tთუ ჩვენ ვხედავთ ასტეროიდს რომელიც აპირებს დაარტყას დედამიწას და ჩვენ გვაქვს საკმარისი დრო, ჩვენ შეგვიძლია ვუბიძგოთ მას უკეთეს ორბიტაზე."}
{"text": "But then what we do is launch a probe that has to weigh a ton or two.\tშემდეგ რასაც გავაკეთებთ, გავგზავნით ზონდს, რომელიც იწონის ტონას ან ორ ტონას."}
{"text": "It doesn't have to be huge -- a couple of tons, not that big -- and you park it near the asteroid.\tის არ იქნება უზარმაზარი -- რამდენიმე ტონა. არც ასეთი დიდი -- და გააჩერებთ ასტეროიდის ახლოს."}
{"text": "You don't land on it, because these things are tumbling end over end.\tარ დასვამთ მასზე, რადგანაც ისინი"}
{"text": "It's very hard to land on them.\tქანაობენ აქეთ იქეთ. ძალიან ძნელია მასზე დაჯდომა. ნაცვლად ამისა მიიყვანთ მასთან ახლოს."}
{"text": "The gravity of the asteroid pulls on the probe, and the probe has a couple of tons of mass.\tასტეროიდის გრავიტაცია ექაჩება ზონდს, და ზონდი იწონის რამდენიმე ტონას."}
{"text": "It has a little tiny bit of gravity, but it's enough that it can pull the asteroid, and you have your rocket set up -- you can barely see it here, but there's rocket plumes -- and these guys are connected by their own gravity, and if you move the probe very slowly -- very, very gently, you can very easily finesse that rock into a safe orbit.\tმას აქვს პაწაწინა გრავიტაცია, მაგრამ ეს საკმარისია რომ მიიზიდოს ასტეროიდი, და თქვენ რაკეტები უნდა დაამონტაჟოთ, ასე რომ შეგიძლიათ -- ოჰ შეგიძლიათ თამამად ნახოთ აქ, მაგრამ აქ რაკეტის კვამლია -- და თქვენ ფაქტიურად, ეს ხალხი დაკავშირებულია საკუთარ გრავიტაციასთან, და თუ თქვენ ზონდს გადაადგილებთ ძალიან ნელა, ნაზად, შეგიძლიათ ადვილად გაიყვანოთ ეს ქვა უსაფრთხო ორბიტაზე."}
{"text": "You can even put in orbit around the Earth where we could mine it, although that's a whole other thing; I won't go into that.\tშესაძლოა დედამიწის ორბიტაზეც გაუშვათ სადაც შეგვიძლია მადნის მოპოვება, თუმცა ეს სულ სხვა რამეა. არ გავყვები."}
{"text": "(Laughter) But we'd be rich!\t(სიცილი) მაგრამ ჩვენ მდიდრები ვიქნებით!"}
{"text": "(Laughter) So think about this, right?\t(სიცილი) ასე რომ დაფიქრდით ამაზე, კარგი?"}
{"text": "There are these giant rocks flying out there, and they're hitting us, and they're doing damage to us.\tარსებობს ასეთი დიდი ქვები, რომელიც დაფრინავენ, და ისინი გვეჯახებიან, მოაქვთ ზიანი მაგრამ ჩვენ გამოვარკვიეთ როგორ გავაკეთოთ"}
{"text": "But we've figured out how to do this, and all the pieces are in place to do this.\tდა ყველა ნაწილი არის ადგილზე ამის განსახორციელებლად."}
{"text": "We have astronomers with telescopes, looking for them.\tჩვენ გვყავს ასტრონომები ადგილზე ტელესკოპებითურთ რომლებიც მათ ეძებენ, ჩვენ გვყავს ჭკვიანი ხალხი."}
{"text": "We have very, very smart people, who are concerned about this and figuring out how to fix the problem, and we have the technology to do this.\tძალიან, ძალიან ჭკვიანი ხალხი არის დაკავშირებული ამასთან და არკვევენ როგორ მოგვარდეს პრობლემა. და ჩვენ გვაქვს ტექნოლოგია ამის განსახორციელებლად."}
{"text": "This probe actually can't use chemical rockets.\tზონდს ფაქტიურად, არ შეუძლია გამოიყენოს ქიმიური რაკეტები."}
{"text": "Chemical rockets provide too much thrust, too much push.\tქიმიური რაკეტები წარმოქმნიან დიდ ბიძგს, ზონდი შეეჯახებოდა პირდაპირ."}
{"text": "The probe would just shoot away.\tჩვენ გამოვიგონეთ რაღაც რომელსაც იონის ძრავი ქვია"}
{"text": "We invented something called an ion drive, which is a very, very, very low-thrust engine.\tრომელიც არის ძალიან ძალიან დაბალი ბიძგის ძრავი"}
{"text": "It generates the force a piece of paper would have on your hand -- incredibly light, but it can run for months and years, providing that very gentle push.\tის გამოიმუშავებს ძალას რომელიც ქაღალდის ნაგლეჯის დასაკავებლადაა საჭირო, დაუჯერებლად მსუბუქი. მაგრამ მას შეუძლია განაგრძოს მოქმედება თვეები და წლები, წარმოქმნას ძალზედ მსუბუქი ბიძგი."}
{"text": "If anybody here is a fan of the original \"Star Trek,\" they ran across an alien ship that had an ion drive, and Spock said, \"They're very technically sophisticated.\tთუ რომელიმე თქვენგანი აქ არის \"ვარსკვლავური გზის\" მოყვარული, ისინი მოძრაობენ უცხოპლანეტური ხომალდით რომელსაც აქვს იონის ძრავა და სპოკმა თქვა, \"ისინი ტექნიკურად ძალზედ დახვეწილები არიან."}
{"text": "They're a hundred years ahead of us with this drive.\"\tასეულობით წლით გვისრებენ.\""}
{"text": "Yeah, we have an ion drive now.\tიონური ძრავა ჩვენ ახლა გვაქვს. (სიცილი)"}
{"text": "We don't have the Enterprise, but we've got an ion drive now.\tჩვენ ვერ ვმოგზაურობთ, მაგრამ მაგრამ გვაქვს იონური ძრავა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Spock.\t(აპლოდისმენტები) სპოკი."}
{"text": "(Laughter) So ...\t(სიცილი) ასე რომ..."}
{"text": "That's the difference -- that's the difference between us and the dinosaurs.\tესაა განსხვავება, ესაა განსხვავება ჩვენსა და დინოზავრებს შორის."}
{"text": "This happened to them.\tეს დაემართათ მათ."}
{"text": "It doesn't have to happen to us.\tიგივე არ უნდა დაგვემართოს ჩვენ."}
{"text": "The difference between the dinosaurs and us is that we have a space program and we can vote, and so we can change our future.\tგანსხვავება ჩვენსა და დინოზავრებს შორის არის ის რომ ჩვენ გვაქვს კოსმოსური პროგრამა და ჩვენ შეგვიძლია მხარი დავუჭიროთ, და შევცვალოთ ჩვენი მომავალი."}
{"text": "(Laughter) We have the ability to change our future.\t(სიცილი) ჩვენ გვაქვს უნარი შევცვალოთ ჩვენი მომავალი."}
{"text": "Sixty-five million years from now, we don't have to have our bones collecting dust in a museum.\t65 მილიონი წლის მერე რომ არ მოაგროვონ ჩვენი ძვლები მტვერში და მუზეუმში გამოფინონ."}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Do you remember the story of Odysseus and the Sirens from high school or junior high school?\tალბათ გახსოვთ ოდისევსის და სირინოზების ისტორია სასკოლო წლებიდან."}
{"text": "There was this hero, Odysseus, who's heading back home after the Trojan War.\tარსებობდა ასეთი გმირი , ოდისევსი. ის ტროას ომის შემდეგ სახლში ბრუნდება."}
{"text": "And he's standing on the deck of his ship, he's talking to his first mate, and he's saying, \"Tomorrow, we will sail past those rocks, and on those rocks sit some beautiful women called Sirens.\tდგას თავისი ხომალდის გემბანზე და თავის პირველ თანაშემწეს ელაპარაკება. და ეუბნება: „ხვალ იმ კლდეების მახლობლად გავცურავთ სადაც ის ლამაზი ქალები სხედან, სირინოზებს რომ ეძახიან."}
{"text": "And these women sing an enchanting song, a song so alluring that all sailors who hear it crash into the rocks and die.\"\tისინი ისეთ მომაჯადოებელ სიმღერას მღერიან, ისეთი მომნუსხველია, რომ ყველა მეზღვაური, რომელიც მას მოისმენს, კლდეებს ეჯახება და იღუპება.“"}
{"text": "Now you would expect, given that, that they would choose an alternate route around the Sirens, but instead Odysseus says, \"I want to hear that song.\tთქვენ ფიქრობთ, რომ იცოდა რა ეს, ოდისევსი სხვა მარშრუტით წავიდოდა და გვერდს აუვლიდა სირინოზებს. მაგრამ აი, რას ამბობს ის: „მე მინდა მათი სიმღერა მოვისმინო."}
{"text": "And so what I'm going to do is I'm going to pour wax in the ears of you and all the men -- stay with me -- so that you can't hear the song, and then I'm going to have you tie me to the mast so that I can listen and we can all sail by unaffected.\"\tამიტომ, აი, როგორ მოვიქცევით - ყურებში ცვილს ჩაგასხამთ ყველა თქვენგანს, ყველას ამ ხომალდზე - მოიცადეთ, მისმინეთ! იმისათვის, რომ თქვენ სიმღერა ვერ გაიგონოთ. მე კი ანძაზე მიმაბამთ, ასე მე მათ სიმღერასაც მოვისმენ და გვერდსაც უვნებლად ავუქცევთ.“"}
{"text": "So this is a captain putting the life of every single person on the ship at risk so that he can hear a song.\tაი, ესაა კაპიტანი, რომელიც გემის ეკიპაჟის წევრების სიცოცხლეს საფრთხეში აგდებს იმისათვის, რომ სიმღერა მოისმინოს."}
{"text": "And I'd like to think if this was the case, they probably would have rehearsed it a few times.\tმე მგონია, რომ თუკი მართლა ასე მოიქცნენ ალბათ ამისთვის მოემზადებოდნენ კიდეც."}
{"text": "Odysseus would have said, \"Okay, let's do a dry run.\tოდისევსი იტყოდა „კარგი, მოდი რეპეტიცია გავიაროთ."}
{"text": "You tie me to the mast, and I'm going to beg and plead.\tწარმოიდგინეთ, რომ მიმაბით ანძაზე. მე დაგიწყებთ მუდარას, რომ გამათავისუფლოთ."}
{"text": "And no matter what I say, you cannot untie me from the mast.\tმაგრამ რაც არ უნდა გითხრათ, არ გამათავისუფლოთ."}
{"text": "All right, so tie me to the mast.\"\tახლა მოდით და მიმაბით!“"}
{"text": "And the first mate takes a rope and ties Odysseus to the mast in a nice knot.\tპირველი თანაშემწე იღებს თოკს და საფუძვლიანად აბამს ოდისევსს ანძაზე."}
{"text": "And Odysseus does his best job playacting and says, \"Untie me. Untie me.\tოდისევსიც როლში შედის და ამბობს „ამხსენით! ამხსენით!"}
{"text": "I want to hear that song. Untie me.\"\tსიმღერის მოსმენა მინდა."}
{"text": "And the first mate wisely resists and doesn't untie Odysseus.\tამხსენით!“ პირველი თანაშემწე ბრძნულად უძლებს მის ვედრებას და არ ათავისუფლებს მას."}
{"text": "And then Odysseus says, \"I see that you can get it.\tმერე ოდისევსი ეუბნება „კარგი, ვხედავ, რომ გაიგეთ."}
{"text": "All right, untie me now and we'll get some dinner.\"\tახლა ამხსენით და ვისადილოთ“"}
{"text": "And the first mate hesitates.\tმისი პირველი თანაშემწე ორჭოფობას იწყებს."}
{"text": "He's like, \"Is this still the rehearsal, or should I untie him?\"\t„ეს ისევ რეპეტიციაა? თუ მართლა ავხსნა?“"}
{"text": "And the first mate thinks, \"Well, I guess at some point the rehearsal has to end.\"\tპირველი თანაშემწე ფიქრობს „როდესღაც რეპეტიციაც ხომ უნდა დასრულდეს?“"}
{"text": "So he unties Odysseus, and Odysseus flips out.\tის ათავისუფლებს ოდისევსს. ოდისევსი გადარეულია."}
{"text": "He's like, \"You idiot. You moron.\t„შე სულელო! შე შტერო!"}
{"text": "If you do that tomorrow, I'll be dead, you'll be dead, every single one of the men will be dead.\tხვალ, რომ ასე მოიქცე, მე მოვკვდები, შენც მოკვდები და თითოეული ადამიანი ამ გემზე მოკვდება."}
{"text": "Now just don't untie me no matter what.\"\tარ გამათავისუფლო, რაც არ უნდა მოხდეს.“"}
{"text": "He throws the first mate to the ground.\tთავის თანაშემწეს მიწაზე ანარცხებს."}
{"text": "This repeats itself through the night -- rehearsal, tying to the mast, conning his way out of it, beating the poor first mate up mercilessly.\tასე გრძელდება მთელი ღამე- რეპეტიცია, ანძაზე მიბმა, თავის დახსნა, თანაშემწის უწყალოდ ცემა."}
{"text": "Hilarity ensues.\tმხიარულება გრძელდება."}
{"text": "Tying yourself to a mast is perhaps the oldest written example of what psychologists call a commitment device.\tსაკუთარი თავის ანძაზე მიბმა ალბათ ყველაზე ძველი წერილობითი მაგალითია იმისა, რასაც ფსიქოლოგები ვალდებულების მექანიზმს ეძახიან."}
{"text": "A commitment device is a decision that you make with a cool head to bind yourself so that you don't do something regrettable when you have a hot head.\tვალდებულების მექანიზმი არის გადაწყვეტილება, რომელსაც იღებ ცივი გონებით, რომ მომავალში, უნებისყოფობით არ გააკეთო რაღაცა, რასაც შემდგომ ინანებ."}
{"text": "Because there's two heads inside one person when you think about it.\tჩვენ ხომ ორი თავი გვაქვს თითქოს - რომ დავფიქრდეთ."}
{"text": "Scholars have long invoked this metaphor of two selves when it comes to questions of temptation.\tმეცნიერები დიდი ხანია ამ „ორი მეს“ მეტაფორას იყენებენ როცა ცდუნების თემას განიხილავენ."}
{"text": "There is first, the present self.\tჯერ არსებობს ჩვენი ამჟამინდელი, დღევანდელი „მე“."}
{"text": "This is like Odysseus when he's hearing the song.\tეს ის ოდისევსია, რომელსაც სიმღერა ესმის."}
{"text": "He just wants to get to the front row.\tმას უნდა რომ წინა რიგებში მოხვდეს."}
{"text": "He just thinks about the here and now and the immediate gratification.\tმას მხოლოდ „ახლა და ამჟამად“ ადარდებს და ის სიამოვნება, რომელსაც უმალ მიიღებს."}
{"text": "But then there's this other self, the future self.\tმაგრამ ამავე დროს არის მეორე „მე“, მომავალი „მე“."}
{"text": "This is Odysseus as an old man who wants nothing more than to retire in a sunny villa with his wife Penelope outside of Ithaca -- the other one.\tეს ის ოდისევსია, რომელიც მოხუცია და სხვა არაფერი უნდა თუ არა მზიან სახლში მშვიდი ცხოვრება თავის ცოლ პენელოპესთან ერთად ითაკასთან ახლოს. ეს მეორეა."}
{"text": "So why do we need commitment devices?\tდა მაინც, რაში გვჭირდება ვალდებულების მექანიზმები?"}
{"text": "Well resisting temptation is hard, as the 19th century English economist Nassau William Senior said, \"To abstain from the enjoyment which is in our power, or to seek distant rather than immediate results, are among the most painful exertions of the human will.\"\tცდუნებაზე უარის თქმა რთულია, როგორც მე-19 საუკუნის ინგლისელი ეკონომისტი ნასო ვილიამ უფროსი ამბობდა „თავი შეიკავო სიამოვნებისგან, რომელიც ახლა შეგიძლია მიიღო, ან სწრაფ შედეგებს, გრძელვადიანი შედეგები არჩიო, ადამიანური ნებისყოფის ერთერთი ყველაზე რთული გამოცდაა.“"}
{"text": "If you set goals for yourself and you're like a lot of other people, you probably realize it's not that your goals are physically impossible that's keeping you from achieving them, it's that you lack the self-discipline to stick to them.\tთუ თქვენ მიზნებს ისახავთ და სხვა ადამიანებივით ხართ, კარგად გესმით ალბათ, რომ მათ განა იმიტომ, ვერ აღწევთ, რომ ეს ფიზიკურად შეუძლებელია - არამედ იმიტომ, რომ ნებისყოფა გაკლიათ."}
{"text": "It's physically possible to lose weight.\tფიზიკურად შესაძლებელია დაიკლო წონა."}
{"text": "It's physically possible to exercise more.\tფიზიკურად შესაძლებელია მეტი ივარჯიშო."}
{"text": "But resisting temptation is hard.\tმაგრამ ცდუნებაზე უარის თქმა რთულია."}
{"text": "The other reason that it's difficult to resist temptation is because it's an unequal battle between the present self and the future self.\tცდუნებაზე უარის თქმა კიდევ იმიტომ არის ძნელი, რომ ეს არათანაბარი ბრძოლაა დღევანდელ „მე“-სა და მომავალ „მე“-ს შორის."}
{"text": "I mean, let's face it, the present self is present.\tვაღიაროთ, დღევანდელი “მე” - დღევანდელობაა."}
{"text": "It's in control. It's in power right now.\tის მართავს სიტუაციას. ახლა ისაა ძალაუფლებაში."}
{"text": "It has these strong, heroic arms that can lift doughnuts into your mouth.\tმას აქვს ძლიერი, ჰეროიკული მკლავები რომლებიც ნამცხვარს თქვენ პირთან მიიტანენ."}
{"text": "And the future self is not even around.\tმომავალი “მე” ჯერ ახლოსაც კი არ არის."}
{"text": "It's off in the future. It's weak.\tის შორსაა მომავალში."}
{"text": "It doesn't even have a lawyer present.\tის სუსტია. ადვოკატიც კი არ ყავს."}
{"text": "There's nobody to stick up for the future self.\tმომავალ “მე”-ს არავინ დაიცავს."}
{"text": "And so the present self can trounce all over its dreams.\tამგვარად დღევანდელი “მე” სულ გადათელავს მის ოცნებებს."}
{"text": "So there's this battle between the two selves that's being fought, and we need commitment devices to level the playing field between the two.\tასეთი ბრძოლაა ამ ორ “მე”-ს შორის და ჩვენ გვჭირდება ვალდებულების მექანიზმები იმისათვის, რომ ისინი ამ ბრძოლაში თანაბარ პირობებში იყვნენ."}
{"text": "Now I'm a big fan of commitment devices actually.\tმე ვალდებულების მექანიზმების დიდი მომხრე ვარ."}
{"text": "Tying yourself to the mast is the oldest one, but there are other ones such as locking a credit card away with a key or not bringing junk food into the house so you won't eat it or unplugging your Internet connection so you can use your computer.\tანძაზე მიბმა ყველაზე ძველია, მაგრამ სხვებიც არსებობს მაგალითად საკრედიტო ბარათის ჩაკეტვა უჯრაში, სახლში არაჯანსაღი საკვების არ მოტანა, რომ არ ჭამო, ან ინტერნეტის კაბელის გამორთვა, რომ კომპიუტერით იმუშავო."}
{"text": "I was creating commitment devices of my own long before I knew what they were.\tვალდებულების მექანიზმებს მე თვითონ დიდი ხნის წინ ვიგონებდი სანამ გავიგებდი, რომ რამე ასეთი არსებობდა."}
{"text": "So when I was a starving post-doc at Columbia University, I was deep in a publish-or-perish phase of my career.\tროცა კოლუმბიის უნივერსიტეტის პოსტ-დოქტორანტურის მშიერი სტუდენტი ვიყავი, ჩემი კარიერის „გამოაქვეყნე ან გაქრი“ ეტაპზე ვიყავი."}
{"text": "I had to write five pages a day towards papers or I would have to give up five dollars.\tყოველ დღე ხუთი გვერდი უნდა დამეწერა ჩემი სტატიებისთვის ან ხუთი დოლარი უნდა დამეთმო."}
{"text": "And when you try to execute these commitment devices, you realize the devil is really in the details.\tდა როცა ვცდილობთ ეს ვალდებულების მექანიზმები ავამოქმედოთ, მაშინ ვხვდებით, რომ ეშმაკი მართლაც რომ დეტალებშია."}
{"text": "Because it's not that easy to get rid of five dollars.\tიმიტომ, რომ არც ისე მარტივია ხუთი დოლარი მოიშორო."}
{"text": "I mean, you can't burn it; that's illegal.\tვერ დაწვავ, ცხადია - ეს უკანონოა."}
{"text": "And I thought, well I could give it to a charity or give it to my wife or something like that.\tამიტომ ვიფიქრე ქველმოქმედებაზე გავცემთქი, ან ცოლს მივცემ ან რამე მსგავსი."}
{"text": "But then I thought, oh, I'm sending myself mixed messages.\tმერე მივხვდი, რომ ეს ორაზროვნება დამაბნევდა."}
{"text": "Because not writing is bad, but giving to charity is good.\tარდაწერა - ცუდია, მაგრამ ქველმოქმედება - კარგია."}
{"text": "So then I would kind of justify not writing by giving a gift.\tასე ხომ ყოველთვის ადვილად გავიმართლებდი თავს. არ ვწერ მაგრამ სამაგიეროდ საჩუქარს გავცემ."}
{"text": "And then I kind of flipped that around and thought, well I could give it to the neo-Nazis.\tმერე ეს აზრი განვავითარე, შემეძლო ნეონაცისტებისთვის მიმეცა ეს ფული."}
{"text": "But then I was like, that's more bad than writing is good, and so that wouldn't work.\tმერე მიხვდვი, რომ ეს საქციელი უფრო ცუდია, ვიდრე წერა არის კარგი, ამიტომ არ გამოდგებოდა."}
{"text": "So ultimately, I just decided I would leave it in an envelope on the subway.\tსაბოლოოდ, გადავწყვიტე, რომ კონვერტში ჩავდებდი და მეტროში დავტოვებდი."}
{"text": "Sometimes a good person would find it, sometimes a bad person would find it.\tმას ხან კარგი ადამიანი იპოვიდა, ხან ცუდი ადამიანი იპოვიდა."}
{"text": "On average, it was just a completely pointless exchange of money that I would regret.\tსაშუალოდ კი ეს სრულიად უაზრო ქმედება გამოვიდოდა, რაც ჩემში სინანულს აღძრავდა."}
{"text": "(Laughter) Such it is with commitment devices.\t(სიცილი) ასეა ვალდებულების მექანიზმების საქმე."}
{"text": "But despite my like for them, there's two nagging concerns that I've always had about commitment devices, and you might feel this if you use them yourself.\tმიუხედავად იმისა, რომ მე ისინი მომწონს, ორი რამ სულ მაფიქრებდა ხოლმე. ამ ვალდებულების მექანიზმებთან დაკავშირებით. ამას იგრძნობთ, როგორც კი ეცდებით, რომ ისინი გამოიყენოთ."}
{"text": "So the first is, when you've got one of these devices going, such as this contract to write everyday or pay, it's just a constant reminder that you have no self-control.\tპირველი ის არის, რომ როცა ამ მექანიზმს ჩართავ, მაგალითად როგორიცაა ჩემი კონტრაქტი - წერა ან ფული, ის მუდმივად შეგახსენებს, რომ ნებისყოფა საერთოდ არ გაქვს."}
{"text": "You're just telling yourself, \"Without you, commitment device, I am nothing, I have no self-discipline.\"\tშენ თავს ეუბნები „შენ გარეშე, ვალდებულების მექანიზმო, მე არარაობა ვარ. ნებისყოფა არ გამაჩნია.“"}
{"text": "And then when you're ever in a situation where you don't have a commitment device in place -- like, \"Oh my God, that person's offering me a doughnut, and I have no defense mechanism,\" -- you just eat it.\tდა როცა აღმოჩნდები სიტუაციაში, რომლისთვისაც ვალდებულების მექანიზმი არ გაქვს - ფიქრობ „ვაი! ეს ადამიანი ნამცხვარს მთავაზობს, მე კი დაცვის მექანიზმი არ მაქვს“ – და უბრალოდ ჭამ."}
{"text": "So I don't like the way that they take the power away from you.\tამიტომ არ მომწონს ის, რომ ეს მექანიზმები ჩვენ ძალას გვართმევს."}
{"text": "I think self-discipline is something, it's like a muscle.\tმე ვფიქრობ ნებისყოფა კუნთივითაა."}
{"text": "The more you exercise it, the stronger it gets.\tრაც მეტად ავარჯიშებ, მით უფრო ძლიერი ხდება."}
{"text": "The other problem with commitment devices is that you can always weasel your way out of them.\tმეორე პრობლემა, რომელიც ვალდებულების მექანიზმებს აქვს, არის ის, რომ ყოველთვის შეგიძლია თავი დაიძვრინო."}
{"text": "You say, \"Well, of course I can't write today, because I'm giving a TEDTalk and I have five media interviews, and then I'm going to a cocktail party and then I'll be drunk after that.\tშენ თავს ეუბნები „ცხადია, რომ დღეს ვერ დავწერ, იმიტომ, რომ ტედ-ზე გამოვდივარ და კიდევ ხუთი ინტერვიუ მაქვს, მერე წვეულებაზე მივდივარ, რომელზეც დავთვრები."}
{"text": "And so there's no way that this is going to work.\"\tასე, რომ არანაირად არ გამოვა.“"}
{"text": "So in effect, you are like Odysseus and the first mate in one person.\tანუ რეალურად შენში არის ორივე, ოდისევსიც და მისი თანაშემწეც."}
{"text": "You're putting yourself, you're binding yourself, and you're weaseling your way out of it, and then you're beating yourself up afterwards.\tშენ თავს იბამ და მერე ისევ თავს ითავისუფლებ, და მერე კიდევ თვითგვემაში ხარ."}
{"text": "So I've been working for about a decade now on finding other ways to change people's relationship to the future self without using commitment devices.\tუკვე დაახლოებით ათი წელია იმაზე ვმუშაობ, რომ აღმოვაჩინო სხვა გზები, როგორ შეიძლება შეიცვალოს ადამიანის ეს დამოკიდებულება საკუთარი “მე”-სადმი მომავალში ვალდებულების მექანიზმების გამოყენების გარეშე."}
{"text": "In particular, I'm interested in the relationship to the future financial self.\tკერძოდ, მე მაინტერესებს მომავალ ფინანსურ “მე”-სთან კავშირი."}
{"text": "And this is a timely issue.\tეს კი ძალიან დროული თემაა."}
{"text": "I'm talking about the topic of saving.\tმე დაზოგვაზე ვლაპარაკობ."}
{"text": "Now saving is a classic two selves problem.\tდაზოგვა კლასიკურად \"ორი მე”-ს პრობლემაა."}
{"text": "The present self does not want to save at all.\tდღევანდელ “მე”-ს სულაც არ უნდა დაზოგვა."}
{"text": "It wants to consume.\tმას უნდა მოიხმაროს."}
{"text": "Whereas the future self wants the present self to save.\tმაშინ, როცა მომავალ “მე”-ს უნდა, რომ დღევანდელმა “მე”-მ დაზოგოს."}
{"text": "So this is a timely problem.\tასე რომ ეს საკითხი აქტუალურია."}
{"text": "We look at the savings rate and it has been declining since the 1950s.\tჩვენ რომ შევხედოთ დაზოგვის კოეფიციენტებს, აღმოვაჩენთ რომ ისინი 1950 წლის მერე სულ მცირდება."}
{"text": "At the same time, the Retirement Risk Index, the chance of not being able to meet your needs in retirement, has been increasing.\tამავე დროს, საპენსიო რისკის ინდექსი, ანუ ალბათობა, იმისა, რომ პენსიაზე საკუთარ საჭიროებებს ფინანსურად ვერ დააკმაყოფილებ, მხოლოდ იზრდება."}
{"text": "And we're at a situation now where for every three baby boomers, the McKinsey Global Institute predicts that two will not be able to meet their pre-retirement needs while they're in retirement.\tანუ ჩვენ ვართ სიტუაციაში, რომელშიც 40 და 50-იან წლებში დაბადებული ყოველი სამი ადამიანიდან - ორი, მაკკინზი გლობალ ინსტიტუტის გათვლებით, ვეღარ შეიქმნის იმ მატერიალურ პირობებს, რაც პენსიამდე ქონდა."}
{"text": "So what can we do about this?\tრა შეგვიძლია, რომ გავაკეთოთ?"}
{"text": "There's a philosopher, Derek Parfit, who said some words that were inspiring to my coauthors and I.\tაი, რა თქვა ფილოსოფოსმა დერეკ პარფიტმა, რამაც ძალიან შთაგვაგონა მე და ჩემი თანაავტორები."}
{"text": "He said that, \"We might neglect our future selves because of some failure of belief or imagination.\"\tმან თქვა „ჩვენ შესაძლოა უგულვებელვყობთ ჩვენ მომავალ „მე“-ს, იმიტომ, რომ ან არ გვჯერა ან წარმოსახვა გვაკლია.“"}
{"text": "That is to say, we somehow might not believe that we're going to get old, or we might not be able to imagine that we're going to get old some day.\tეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ თითქოს არ გვჯერა, რომ მოვხუცდებით, ან არ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რომ ოდესღაც მოვხუცდებით."}
{"text": "On the one hand, it sounds ridiculous.\tერთის მხრივ, ეს სასაცილოდ ჟღერს."}
{"text": "Of course, we know that we're going to get old.\tცხადია, რომ ვიცით, რომ დავბერდებით."}
{"text": "But aren't there things that we believe and don't believe at the same time?\tმაგრამ განა არ არსებობს რაღაცეები, რაც გვჯერა და თან არ გვჯერა?"}
{"text": "So my coauthors and I have used computers, the greatest tool of our time, to assist people's imagination and help them imagine what it might be like to go into the future.\tმე და ჩემმა თანაავტორებმა ჩვენი დროის ყველაზე მაგარი ინსტრუმენტი, კომპიუტერი გამოვიყენეთ, რომ ადამიანების წარმოსახვას დავხმარებოდით, რომ მომავალი დაენახათ და ამ მომავალში საკუთარი თავი წარმოედგინათ."}
{"text": "And I'll show you some of these tools right here.\tრამდენიმე ასეთ ხერხს ახლა გაჩვენებთ."}
{"text": "The first is called the distribution builder.\tპირველს ქვია განაწილების ინსტრუმენტი."}
{"text": "It shows people what the future might be like by showing them a hundred equally probable outcomes that might be obtained in the future.\tის ადამიანებს მომავალს აჩვენებს, აჩვენებს რა 100 თანაბრად შესაძლებელ შედეგს, რომელიც შეიძლება, რომ მომავალში დადგეს."}
{"text": "Each outcome is shown by one of these markers, and each sits on a row that represents a level of wealth and retirement.\tყოველი მათგანი აი, ასეთი ნიშნით აღინიშნება და ყოველი ეს ნიშანი მოთავსებულია რიგში, რომელიც პენსიისა და სიმდიდრის დონეზე მიუთითებს."}
{"text": "Being up at the top means that you're enjoying a high income in retirement.\tთუ ეს ნიშანი ზემოთ არის, ეს ნიშნავს, რომ შენ პენსიაზე მაღალი შემოსავალი გაქვს."}
{"text": "Being down at the bottom means that you're struggling to make ends meet.\tთუ ნიშანი ქვემოთაა, ეს ნიშნავს, რომ საკმაოდ გიჭირს."}
{"text": "When you make an investment, what you're really saying is, \"I accept that any one of these 100 things could happen to me and determine my wealth.\"\tროცა ინვესტიციას აკეთებ, შენ ფაქტიურად ასეთ რამეს ამბობ „მე მესმის, რომ ამ 100 მოვლენიდან ნებისმიერი შეიძლება შემემთხვეს და ამან განსაზღვროს ჩემი სიმდიდრეც.“"}
{"text": "Now you can try to move your outcomes around.\tასე შეგიძლია ამ შედეგებით ითამაშო."}
{"text": "You can try to manipulate your fate, like this person is doing, but it costs you something to do it.\tშეგიძლია საკუთარი ბედი განაგო, აი როგორც ეს ადამიანი აკეთებს. მაგრამ ეს უფასოდ არ ხდება."}
{"text": "It means that you have to save more today.\tეს ნიშნავს, რომ დღეს უფრო მეტი უნდა დაზოგო."}
{"text": "Once you find an investment that you're happy with, what people do is they click \"done\" and the markers begin to disappear, slowly, one by one.\tროცა აღმოაჩენ ინვესტიციას, რომელიც გიზიდავს, იღებ საბოლოო გადაწყვეტილებას და ასრულებ - ნიშნები ქრება, ასე, ნელნელა."}
{"text": "It simulates what it is like to invest in something and to watch that investment pan out.\tასე, ხდება სიმულაცია პროცესისა, როცა ინვესტიციას აკეთებ და მის შედეგებს იღებ."}
{"text": "At the end, there will only be one marker left standing and it will determine our wealth in retirement.\tბოლოს მხოლოდ ერთი ნიშანი დარჩება და ის განსაზღვრავს ჩვენს სიმდიდრეს საპენსიო ასაკში."}
{"text": "Yes, this person retired at 150 percent of their working income in retirement.\tდიახ, ეს პიროვნება პენსიაზე რომ გავა მისი ამჟამინდელი შემოსავლის 150% ექნება."}
{"text": "They're making more money while retired than they were making while they were working.\tმას უფრო მეტი ფული ექნება პენსიაზე ვიდრე ახლა აქვს, როცა მუშაობს."}
{"text": "If you're like most people, just seeing that gave you a small sense of elation and joy -- just to think about making 50 percent more money in retirement than before.\tთქვენც თუ სხვა ბევრი ადამიანივით ხართ, ამის დანახვამ სიხარულის განცდა მოგგვარათ - ის, რომ 50%-ით უფრო მეტი ფული გექნებათ პენსიაზე."}
{"text": "However, had you ended up on the very bottom, it might have given you a slight sense of dread and/or nausea thinking about struggling to get by in retirement.\tთუმცა, სულ ძირში რომ აღმოჩენილიყავით, ეს ცოტა შეგაშინებდათ ან გულს შეგიწუხებდათ იმის წარმოდგენა, რომ პენსიაზე კაპიკების ამარა უნდა იარსებოთ."}
{"text": "By using this tool over and over and simulating outcome after outcome, people can understand that the investments and savings that they undertake today determine their well-being in the future.\tსიმულაციის ამ ინსტრუმენტის გამოყენებით, ცდიან რა სხვადასხვა შედეგებს, ადამიანებს შეუძლიათ გაიაზრონ, რომ მათი დანაზოგები და ინვესტიციები დღეს განაპირობებენ მათ კეთილდღეობას ხვალ."}
{"text": "Now people are motivated through emotions, but different people find different things motivating.\tადამიანების მოტივაციას ემოციები აღძრავს, მაგრამ სხვადასხვა ადამიანს სხვდასხვა რამ უქმნის მოტივაციას."}
{"text": "This is a simulation that uses graphics, but other people find motivating what money can buy, not just numbers.\tეს სიმულაციური მოდელი გრაფიკულ გამოსახულებებს იყენებს. ზოგ ადამიანს ის უფრო აინტერესებს ნახოს თუ რის ყიდვას შეძლებს, არა მხოლოდ რიცხვები."}
{"text": "So here I made a distribution builder where instead of showing numerical outcomes, I show people what those outcomes will get you, in particular apartments that you can afford if you're retiring on 3,000, 2,500, 2,000 dollars per month and so on.\tამიტომ გავაკეთე განაწილების ინსტრუმენტი რომელიც ფულის რაოდენობას კი არ აჩვენებს, არამედ იმას თუ რა შეიძლება ამ ფულით იყიდო - კერძოდ როგორ ბინაში შეძლებ იცხოვრო თუკი პენსიაზე შენი შემოსავალი თვეში არის 3000, 2500, 2000 და ა.შ. დოლარი."}
{"text": "As you move down the ladder of apartments, you see that they get worse and worse.\tრაც უფრო ქვემოთ ჩამოდიხარ შემოსავლის კიბეზე, მით უფრო უარესი ბინები გერგება."}
{"text": "Some of them look like places I lived in as a graduate student.\tზოგი მათგანი ჩემი სტუდენტობის საცხოვრებელს მაგონებს."}
{"text": "And as you get to the very bottom, you're faced with the unfortunate reality that if you don't save anything for retirement, you won't be able to afford any housing at all.\tსულ ქვემოთ რომ ჩამოხვალ, იმ უბადრუკ რეალობას აწყდები, რომელსაც მიიღებ თუკი ფულს საერთოდაც არ დაზოგავ საპენსიოდ და სახლი სულაც არ გექნება."}
{"text": "Those are actual pictures of actual apartments renting for that amount as advertised on the Internet.\tეს რეალური ფოტოებია ბინების, რომლებიც ამ ფასებად ქირავდება ინტერნეტის საშუალებით."}
{"text": "The last thing I'll show you, the last behavioral time machine, is something that I created with Hal Hershfield, who was introduced to me by my coauthor on a previous project, Bill Sharpe.\tახლა კი ბოლო რამეს გაჩვენებთ. ბოლო ქცევის სიმულატორი, რომელიც ჰალ ჰერშფილდთან ერთად შევქმენი, რომელიც წინა პროექტზე ჩემმა თანაავტორმა, ბილ შარფმა გამაცნო."}
{"text": "And what it is is an exploration into virtual reality.\tეს არის ვირტუალურ რეალობაში შესვლა."}
{"text": "So what we do is we take pictures of people -- in this case, college-age people -- and we use software to age them and show these people what they'll look like when they're 60, 70, 80 years old.\tაი, რას ვაკეთებთ. ადამიანებს ვუღებთ სურათებს, ამ შემთხვევაში კოლეჯის სტუდენტებს - და კომპიუტერის საშუალებით ვაბერებთ რომ დავანახოთ ამ ხალხს, თუ როგორები იქნებიან 60, 70 ან 80 წლის ასაკში."}
{"text": "And we try to test whether actually assisting your imagination by looking at the face of your future self can change you investment behavior.\tჩვენ ვცდილობთ დავადგინოთ, ცვლის თუ არა ადამიანების დაზოგვისა და ინვესტირების ქცევას ასაკში საკუთარი თავის ხილვა."}
{"text": "So this is one of our experiments.\tაი, ერთერთი ჩვენი ექსპერიმენტი."}
{"text": "Here we see the face of the young subject on the left.\tჩვენ ვხედავთ ახალგაზრდა პირის ფოტოს მარცხნივ."}
{"text": "He's given a control that allows him to adjust his savings rate.\tის აკონტროლებს იმას თუ რამდენს დაზოგავს."}
{"text": "As he moves his savings rate down, it means that he's saving zero when it's all the way here at the left.\tრაც უფრო მარცხნივ მოძრაობს, მით ნაკლებს ზოგავს და უკიდურეს მარცხენა წერტილში - ნულს."}
{"text": "You can see his current annual income -- this is the percentage of his paycheck that he can take home today -- is quite high, 91 percent, but his retirement income is quite low.\tთქვენ ხედავთ მის დღევანდელ შემოსავალს - ეს მისი ხელფასის ის ნაწილია, რომელსაც ის დღეს იყენებს - საკმაოდ მაღალია - 91%, ამ დროს მისი საპენსიო შემოსავალი ძალიან დაბალია."}
{"text": "He's going to retire on 44 percent of what he earned while he was working.\tპენსიაზე მას მისი დღევანდელი შემოსავლის 44% ექნება მხოლოდ."}
{"text": "If he saves the maximum legal amount, his retirement income goes up, but he's unhappy because now he has less money on the left-hand side to spend today.\tთუკი ის ნებადართულ მაქსიმუმს დაზოგავს დღეს, მისი საპენსიო შემოსავლებიც გაიზრდება, მაგრამ ეს არ მოსწონს, იმიტომ, რომ დღეს სახარჯად ნაკლები ფული რჩება - მარცხენა მხარეს."}
{"text": "Other conditions show people the future self.\tმეორე შემთხვევაში ადამიანები თავის მომავალ “მე”-ს ხედავენ."}
{"text": "And from the future self's point of view, everything is in reverse.\tმომავალი “მე”-ს გადმოსახედიდან, ყველაფერი პირიქითაა."}
{"text": "If you save very little, the future self is unhappy living on 44 percent of the income.\tთუ ძალიან ცოტას დაზოგავ, მომავალი “მე” უკმაყოფლოა და არ მოსწონს 44%-ზე ცხოვრება."}
{"text": "Whereas if the present self saves a lot, the future self is delighted, where the income is close up near 100 percent.\tმაშინ როცა, თუკი დღევანდელი “მე” ბევრს ზოგავს, მომავალი “მე” აღფრთოვანებულია, როცა მისი შემოსავალი დღევანდელი შემოსავლის 100%-ს უახლოვდება."}
{"text": "To bring this to a wider audience, I've been working with Hal and Allianz to create something we call the behavioral time machine, in which you not only get to see yourself in the future, but you get to see anticipated emotional reactions to different levels of retirement wealth.\tფართო აუდიტორიისთვის რომ მეჩვენებინა, ჰალთან და ელიანზთან ერთად ვიმუშავე და შევქმენით ე.წ. ქცევითი დროის მანქანა, რომელშიც შენ არა მხოლოდ ხედავ საკუთარ თავს მომავალში, არამედ ასევე ხედავ მის მოსალოდნელ ემოციურ რეაქციებს საპენსიო ასაკისთვის გამოზოგილი ფულის სხვდასხვა რაოდენობაზე."}
{"text": "So for instance, here is somebody using the tool.\tაი, მაგალითად, ვიღაცა იყენებს ამ ინსტრუმენტს."}
{"text": "And just watch the facial expressions as they move the slider.\tდააკვრიდით, როგორ იცვლება სახის გამომეტყველება ნიშნულის მოძრაობასთან ერთად."}
{"text": "The younger face gets happier and happier, saving nothing.\tრაც ნაკლებს ზოგავს, მით უფრო კმაყოფილია ახალგაზრდა სახე."}
{"text": "The older face is miserable.\tასაკოვანი სახე კი საწყალია."}
{"text": "And slowly, slowly we're bringing it up to a moderate savings rate.\tაი ნელნელა ვზრდით დანაზოგებს საშუალო დონემდე"}
{"text": "And then it's a high savings rate.\tდა ავდივართ დიდ დანაზოგებზე."}
{"text": "The younger face is getting unhappy.\tახალგაზრდა სახე უკმაყოფილო ხდება,"}
{"text": "The older face is quite pleased with the decision.\tასაკოვანს კი მოსწონს ეს გადაწყვეტილება."}
{"text": "We're going to see if this has an effect on what people do.\tგვაინტერესებს, ახდენს თუ არა ეს გავლენას ადამიანების ქცევაზე."}
{"text": "And what's nice about it is it's not something that biasing people actually, because as one face smiles, the other face frowns.\tკარგი ისაა, რომ ეს პროგრამა მიკერძოების საშუალებას არ იძლევა, იმიტომ, რომ როცა ერთი სახე კმაყოფილია, მეორე იჭმუხნება."}
{"text": "It's not telling you which way to put the slider, it's just reminding you that you are connected to and legally tied to this future self.\tის არ გკარნახობს, რა მიმართულებით ამოძრავო ნიშნული. ის უბრალოდ შეგახსენებს, რომ შენ დაკავშირებული და სამართლებრივადაც მიბმული ხარ საკუთარ მომავალ “მე”-სთან."}
{"text": "Your decisions today are going to determine its well-being.\tშენი გადაწყვეტილება დღეს განსაზღვრავს მის კეთილდღეობას."}
{"text": "And that's something that's easy to forget.\tეს საკმაოდ ადვილად გვავიწყდება ხოლმე."}
{"text": "This use of virtual reality is not just good for making people look older.\tვირტუალური რეალობის გამოყენება მარტო იმისთვის კი არ გამოდგება, რომ ადამიანები „დავაბეროთ“."}
{"text": "There are programs you can get to see how people might look if they smoke, if they get too much exposure to the sun, if they gain weight and so on.\tშეგვიძლია ვნახოთ, როგორ იცვლება სახე ხანგრძლივი მოწევის, მზეზე ჭარბად ყოფნის, წონის მომატების და სხვა რაღაცეების შედეგად."}
{"text": "And what's good is, unlike in the experiments that Hal and myself ran with Russ Smith, you don't have to program these by yourself in order to see the virtual reality.\tეს კარგი იმიტომ არის, რომ ჰალისა და ჩემი ექსპერიმენტებისგან განსხვავებით, რომლებსაც რას სმითთან ერთად ვატარებდით, შენ თავად არ გჭირდება პროგრამირება, ვირტუალური რეალობა, რომ ნახო."}
{"text": "There are applications you can get on smartphones for just a few dollars that do the same thing.\tსმარტფონების აპლიკაციები ზუსტად იგივეს აკეთებენ... სულ რამდენიმე დოლარად იყიდი."}
{"text": "This is actually a picture of Hal, my coauthor.\tეს ჰალის ფოტოა, ჩემი თანაავტორის."}
{"text": "You might recognize him from the previous demos.\tწინა სურათებიდან იცნობდით."}
{"text": "And just for kicks we ran his picture through the balding, aging and weight gain software to see how he would look.\tაი ასე, ვიხალისეთ, ხან გავამელოტეთ, ხან დავაბერეთ და ხან გავასუქეთ, რომ გვენახა, რა მოხდებოდა."}
{"text": "Hal is here, so I think we owe it to him as well as yourself to disabuse you of that last image.\tჰალი აქ არის და მგონი დროა მოვრჩეთ მისი სურათის ბოროტად გამოყენებას."}
{"text": "And I'll close it there.\tმე კი ამაზე დავასრულებ."}
{"text": "On behalf of Hal and myself, I wish all the best to your present and future selves.\tჰალისა და ჩემი სახელით, ყველაფერს საუკეთესოს გისურვებთ თქვენ და თქვენ მომავალ “მე”-ებს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "There have been many revolutions over the last century, but perhaps none as significant as the longevity revolution.\tბევრი რევოლუცია მოხდა, უკანასკნელი საუკუნის განმავლობაში, მაგრამ ალბათ არც ერთი იყო ისეთი მნიშვნელოვანი, როგორიც მოხდა სიცოცხლის გახანგრძლივებაში."}
{"text": "We are living on average today 34 years longer than our great-grandparents did -- think about that.\tსაშუალოდ ჩვენ ვცხოვრობთ 34 წლით უფრო მეტ ხანს, ვიდრე ჩვენი წინაპრები. დაუფიქრდით!"}
{"text": "That's an entire second adult lifetime that's been added to our lifespan.\tეს მთელი ერთი ზრდასრული ცხოვრებაა, რომელიც მიემატა ჩვენს ცხოვრებას."}
{"text": "And yet, for the most part, our culture has not come to terms with what this means.\tუმეტესწილად, ჯერ კიდევ ვერ გააცნობიერა ჩვენმა საზოგადოებამ თუ რას ნიშნავს ეს."}
{"text": "We're still living with the old paradigm of age as an arch.\tჩვენ ისევ ძველი პარადიგმით ვცხოვრობთ, ასაკი როგორც თაღი."}
{"text": "That's the metaphor, the old metaphor.\tეს მეტაფორაა, ძველი მეტაფორა."}
{"text": "You're born, you peak at midlife and decline into decrepitude.\tჩვენ ვიბადებით, შუა ასაკში ვაღწევთ პიკს და შემდგომ შკალა ქვევით მიდის."}
{"text": "(Laughter) Age as pathology.\t(სიცილი) ასაკი როგორც პათოლოგია. დღეს უამრავი ადამიანი --"}
{"text": "But many people today -- philosophers, artists, doctors, scientists -- are taking a new look at what I call \"the third act\" -- the last three decades of life.\tფილოსოფოსები, მხატვრები, ექიმები, მეცნიერები სხვანაირად უყურებენ იმას, რასაც მე ვეძახი მესამე აქტს სიცოცხლის ბოლო, მესამე დეკადას."}
{"text": "They realize that this is actually a developmental stage of life with its own significance, as different from midlife as adolescence is from childhood.\tმათ გააცნობიერეს რომ ეს არის ცხოვრების განვითარების ეტაპი მთელი თავისი მნიშვნელობით -- რომელიც ისევე განსხვავდება შუა ასაკისგან როგორც მოზარდობა - ბავშვობისაგან."}
{"text": "And they are asking -- we should all be asking: How do we use this time?\tდა ისინი სვამენ კითხვას, რომელიც ჩვენც უნდა დავსვათ -- როგორ გამოვიყენოთ ეს დრო?"}
{"text": "How do we live it successfully?\tროგორ გამოვიყენოთ ის წარმატებით და სასარგებლოდ?"}
{"text": "What is the appropriate new metaphor for aging?\tრა იქნება ახალი შესაფერისი მეტაფორა ამ ასაკისთვის?"}
{"text": "I've spent the last year researching and writing about this subject.\tბოლო რამდენიმე წელი ამ საკითხზე კვლევას და წერას დავუთმე"}
{"text": "And I have come to find that a more appropriate metaphor for aging is a staircase -- the upward ascension of the human spirit, bringing us into wisdom, wholeness, and authenticity.\tდა მივაგენი უფრო შესაფერის მეტაფორას ამ ასაკისთვის - - კიბე ადამიანის სულის განვითარების სიბრძნის ასაკი, სინამდვილის ასაკი."}
{"text": "Age not at all as pathology.\tასაკი არაა პათოლოგია"}
{"text": "Age as potential.\tასაკი არის პოტენციალი, შესაძლებლობა"}
{"text": "And guess what?\tდა იცით რა?"}
{"text": "This potential is not for the lucky few.\tეს შესაძლებლობა მხოლოდ რჩეულებს არ ეძლევათ."}
{"text": "It turns out, most people over 50 feel better, are less stressed, less hostile, less anxious.\tროგორც აღმოჩნდა, 50-ს გადაცილებული ადამიანების უმეტესობა უკეთესად გრძნობს თავს, ნაკლებად სტრესულია ნაკლებად მტრულად განწყობილი და მშფოთვარე."}
{"text": "We tend to see commonalities more than differences.\tჩვენ უფრო მიდრეკილნი ვართ დავინახოთ მსგავსება ვიდრე განსხვავება."}
{"text": "Some of the studies even say we're happier.\tკვლევების ნაწილი ამბობს რომ, ამ ასაკში უფრო ბედნიერნი ვართ,"}
{"text": "(Laughter) This is not what I expected, trust me.\tამას არ ველოდი, დამიჯერეთ. მე დეპრესიული წარსულიდან მოვდივარ."}
{"text": "As I was approaching my late 40s, when I would wake up in the morning, my first six thoughts would all be negative.\tროდესაც 40-ს მივაღწიე დილით ადგომისას ჩემი პირველი ექვსი აზრი, რომელიც თავში მომდიოდა იყო ნგატიური. და შემეშინდა."}
{"text": "And I got scared.\tვიფიქრე ო, ღმერთო!"}
{"text": "I thought, \"Oh my gosh. I'm going to become a crotchety old lady.\"\tმე კაპრიზიანი მოხუცი ვხდები."}
{"text": "But now that I am actually smack-dab in the middle of my own third act, I realize I've never been happier.\tმაგრამ ახლა, როდესაც ჩემი მესამე აქტის შუაში ვარ, მივხვდი რომ არასოდეს ვყოფილვარ უფრო ბედნიერი."}
{"text": "I have such a powerful feeling of well-being.\tისეთი ძლიერი განცდა მაქვს საკუთარი ბედნიერების"}
{"text": "And I've discovered that when you're inside oldness, as opposed to looking at it from the outside, fear subsides.\tდა აღმოვაჩინე, როდესაც ვბერდებით, ყველაფერი პირიქითაა, ვიდრე გარედან ჩანს, ქრება შიში,"}
{"text": "You realize you're still yourself -- maybe even more so.\tაცნობიერებ რომ ისევ ის ხარ ვინც იყავი, შეიძლება უფრო მეტადაც კი ვიდრე ოდესმე ყოფილხარ."}
{"text": "Picasso once said, \"It takes a long time to become young.\"\tერთხელ პიკასომ თქვა: \"ძალიან დიდი დრო ჭირდება რომ ახალგზრდა გახდე\""}
{"text": "(Laughter) I don't want to romanticize aging.\t(სიცილი) არ მინდა ამ ასაკის რომანტიზება მოვახდინო,"}
{"text": "Obviously, there's no guarantee that it can be a time of fruition and growth.\tრა თქმა უნდა არ არის გარანტია რომ ეს იქნება ზრდის და აყვავების ხანა. ბევრია დამოკიდებული იღბალზე."}
{"text": "Some of it is a matter of luck.\tბევრი - გენეტიკაზე."}
{"text": "One third of it, in fact, is genetic.\tერთი მესამედი სწორედ გენეტიკაზეა დამოკიდებული."}
{"text": "And there isn't much we can do about that.\tდა ვერაფერს ვუზამთ ამას."}
{"text": "But that means that two-thirds of how well we do in the third act, we can do something about.\tმაგრამ ეს ნიშნავს რომ ორი მესამედი იმისა თუ როგორ ვიქნებით მესამე აქტის განმავლობაში ჩვენზეა დამოკიდებული."}
{"text": "We're going to discuss what we can do to make these added years really successful, and use them to make a difference.\tმოდით ვისაუბროთ რა შეგვიძლია გავაკეთოთ რომ ეს დამატებითი წლები წარმატებით გავატაროთ და გამოვიყენოთ ის განსხვავებულად."}
{"text": "Now, let me say something about the staircase, which may seem like an odd metaphor for seniors, given the fact that many seniors are challenged by stairs.\tნება მომეცით გითხრათ კიბეზე, რომელიც უფროსი ასაკის ადამიანებს შეიძლება უჩვეულოდ მეტაფორად მოეჩვენოთ თუ გავითვალისწინებთ რომ უმეტესობისთვის კიბე არის გამოწვევა"}
{"text": "(Laughter) Myself included.\t(სიცილი) ჩემი ჩათვლით."}
{"text": "As you may know, the entire world operates on a universal law: entropy, the second law of thermodynamics.\tროგორც ალბათ იცით, მთელი სამყარო ფუნქციონირებს ერთი კანონით: ენთროპია, თერმოდინამიკის მეორე კანონი."}
{"text": "Entropy means that everything in the world -- everything -- is in a state of decline and decay -- the arch.\tენთროპია ნიშნავს, რომ ყველაფერი სამყაროში, ყველაფერი ინგრევა, ძველდება, ბერდება. თაღი."}
{"text": "There's only one exception to this universal law, and that is the human spirit, which can continue to evolve upwards, the staircase, bringing us into wholeness, authenticity, and wisdom.\tმხოლოდ ერთი გამონაკლისია ამ უნივერსალურ კანონში ეს არის ადამიანის სული, რომელიც ვითარდება აგრძელებს სიცოცხლეს, ადის კიბეზე მივყავართ სიბრძნემდე, სულის სიმრთელემდე"}
{"text": "And here's an example of what I mean.\tამის მაგალითი არსებობეს"}
{"text": "This upward ascension can happen even in the face of extreme physical challenges.\tზევით სვლა, შესაძლებელია თუნდაც არასახარბიელო ფიზიკური პირობების შემთხვევაშიც"}
{"text": "About three years ago, I read an article in the New York Times.\tდაახლოებით სამი წლის წინ \"ნიუ-იორკ ტაიმსში\" წავიკითხე სტატია"}
{"text": "It was about a man named Neil Selinger -- 57 years old, a retired lawyer, who had joined the writers' group at Sarah Lawrence, where he found his writer's voice.\tის იყო მამაკაცზე, ნილ სელინჯერზე -- 57 წლის, პენზიაზე გასულ იურისტზე -- რომელიც შეუერთდა მწერალთა ჯგუფს სარა ლოურენსის კოლეჯში, სადაც მან აღმოაჩინა მწერლის ნიჭი."}
{"text": "Two years later, he was diagnosed with ALS, commonly known as Lou Gehrig's disease.\tორი წლის შემდეგ, მას დაუსვეს ALS დიაგნოზი, ასევე ცნობილი როგორც Lou Gehrig - ს ავადმყოფობა."}
{"text": "It's a terrible disease. It's fatal.\tეს საშინელი ავადმყოფობაა, ფატალური."}
{"text": "It wastes the body, but the mind remains intact.\tის ანადგურებს სხეულს, მაშინ როდესაც გონება მუშაობს"}
{"text": "In this article, Mr. Selinger wrote the following to describe what was happening to him.\tამ სტატიაში მისტერ სელინჯერი წერდა აღწერდა თუ რა ემართებოდა"}
{"text": "And I quote: \"As my muscles weakened, my writing became stronger.\tციტატა: \"იმ დროს როცა ჩემი კუნთები სუსტდება ჩემი მწერლის უნარები ძლიერდება."}
{"text": "As I slowly lost my speech, I gained my voice.\tთანდათან ვკარგავ მეტყველების უნარს მაგრამ მოვიპოვე ხმა"}
{"text": "As I diminished, I grew.\tვქრები, მაგრამ ვიზრდები."}
{"text": "As I lost so much, I finally started to find myself.\"\tძალიან ბევრი დავკარგე, მაგრამ საბოლოოდ საკუთარი თავი ვიპოვე.\""}
{"text": "Neil Selinger, to me, is the embodiment of mounting the staircase in his third act.\tჩემთვის ნილ სელინჯერი კიბეზე ზევით ამავალი ადამიანის განსახიერებაა ცხოვრების მესამე აქტში."}
{"text": "Now we're all born with spirit, all of us, but sometimes it gets tamped down beneath the challenges of life, violence, abuse, neglect.\tჩვენ ყველა ვიბადებით სულით, ყველა, მაგრამ ზოგჯერ ვტყდებით სულიერად ცხოვრებისეული გამოწვევებისგან, ძალადობის, შეურაცხყოფის, უყურადღეობისგან."}
{"text": "Perhaps our parents suffered from depression.\tალბათ ჩვენი მშობლები დეპრესიისგან იტანჯებოდნენ ალბათ ჩვენი სიყვარულიც კი უჭირდათ"}
{"text": "Perhaps they weren't able to love us beyond how we performed in the world.\tიმის გამო თუ როგორ ვიქცეოდით."}
{"text": "Perhaps we still suffer from a psychic pain, a wound.\tალბათ ჩვენ კვლავ ვიტანჯებით ფიზიკური ტკივილებისგან."}
{"text": "Perhaps we feel that many of our relationships have not had closure.\tშეგრძნება რომ ჩვენი უამრავი ურთიერთობა ჯერ კიდევ დაუმთავრებელია და ჩვენ თავს ვგრძნობთ ჩამოუყალიბებლად."}
{"text": "Perhaps the task of the third act is to finish up the task of finishing ourselves.\tალბათ სწორედ ეს თვითშემეცნებაა, რაც მესამე აქტში უნდა დავასრულოთ, უნდა დავასრულოთ საკუთარი თავები."}
{"text": "For me, it began as I was approaching my third act, my 60th birthday.\tჩემთვის ეს დაიწყო, როდესაც მესამე აქტს მივაღწიე, ჩემს მე-60 დაბადების დღეს."}
{"text": "How was I supposed to live it?\tროგორ უნდა გავატარო ეს ეტაპი?"}
{"text": "What was I supposed to accomplish in this final act?\tრას უნდა მივაღწიო ამ დამამთავრებელ აქტში?"}
{"text": "And I realized that, in order to know where I was going, I had to know where I'd been.\tდა მივხვდი, გარდა იმისა რომ უნდა მცოდნოდა საით მივდივარ, ასევე უნდა მცოდნოდა საიდან მოვედი."}
{"text": "And so I went back and I studied my first two acts, trying to see who I was then, who I really was, not who my parents or other people told me I was, or treated me like I was.\tმოვიხედე უკან შევისწავლე ჩემი განვლილი პირველი ორი აქტი იმის ცდაში რომ მივმხვდარიყავი ვინ ვიყავი როგორი ვიყავი სინამდვილეში არა ის, რასაც ჩემი მშობლები და სხვა ადამიანები მეუბნებოდნენ რომ ვიყავი ან როგორც მექცეოდნენ ისინი. არამედ თუ ვინ ვიყავი მე?"}
{"text": "But who was I?\tვინ იყვნენ ჩემი მშობლები,"}
{"text": "Who were my parents -- not as parents, but as people?\tარა როგორც მშობლები, არამედ როგორც ადამიანები"}
{"text": "Who were my grandparents?\tვინ იყვნენ ჩემი ბებიები და ბაბუები?"}
{"text": "How did they treat my parents?\tროგორ ექცეოდნენ ჩემს მშობლებს?"}
{"text": "These kinds of things.\tდა ამგვარი საკითხები."}
{"text": "I discovered, a couple of years later, that this process that I had gone through is called by psychologists \"doing a life review.\"\tრამოდენიმე წლის შემდეგ აღმოვაჩინე რომ ეს პროცესი რასაც მე გავდიოდი ფსიქოლოგიში ეწოდება განვლილი ცხოვრების მიმოხილვა"}
{"text": "And they say it can give new significance and clarity and meaning to a person's life.\tისინი ამბობენ რომ ამან შეიძლება ახალი მნიშვნელობა სიცხადე და აზრი შესძინოს ადამიანის ცხოვრებას."}
{"text": "You may discover, as I did, that a lot of things that you used to think were your fault, a lot of things you used to think about yourself, really had nothing to do with you.\tშეიძლება თქვენ, ისევე როგორც მე, აღმოაჩინოთ რომ უამრავი რამ რასაც ფიქრობდით, რასაც საკუთარ თავზე ფიქრობდით, საერთო არაფერი ქონდა თქვენთან."}
{"text": "It wasn't your fault; you're just fine.\tთქვენი დანაშაული არ იყო , თქვენ სწორად მოიქეცით"}
{"text": "And you're able to go back and forgive them.\tთქვენ საშუალება გეძლევათ დაბრუნდეთ უკან წარსულში მიუტევოთ მათ,"}
{"text": "And forgive yourself.\tმიუტევოთ საკუთარ თავს. და ამგვარად შეგიძლიათ გაანთავისუფლოდ საკუთარი თავი"}
{"text": "You're able to free yourself from your past.\tწარსულისგან. თქვენ შეგიძლიათ შეცვალოთ თქვენი დამოკიდებულება"}
{"text": "You can work to change your relationship to your past.\tწარსულის მიმართ."}
{"text": "Now while I was writing about this, I came upon a book called \"Man's Search for Meaning\" by Viktor Frankl.\tროდესაც ამაზე ვწერდი გადავეყარე წიგნს, სათაურით \"ადამიანი საზრისის ძიებაში\" ვიქტორ ფრანკლის ავტორობით. ვიქტორ ფრანკლი იყო გერმანელი ფსიქიატრი,"}
{"text": "Viktor Frankl was a German psychiatrist who'd spent five years in a Nazi concentration camp.\tრომელმაც ხუთი წელიწადი გაატარა საკონცენტრაციო ბანაკში"}
{"text": "And he wrote that, while he was in the camp, he could tell, should they ever be released, which of the people would be OK, and which would not.\tდა დაწერა რომ ბანაკში ყოფნისას მას შეეძლო ეთქვა ვინ დააღწევდა თავს ბანაკს, ვინ იქნებოდა კარგად და ვინ არ იქნებოდა."}
{"text": "And he wrote this: \"Everything you have in life can be taken from you except one thing: your freedom to choose how you will respond to the situation.\tმან დაწერა: ყველაფერი რაც გაქვს ცხოვრებაში შეიძლება დაკარგო ერთი რამის გარდა, შენი არჩევანი თუ რა კუთხით შეხედავ სიტუაციას, მოვლენას."}
{"text": "This is what determines the quality of the life we've lived -- not whether we've been rich or poor, famous or unknown, healthy or suffering.\tსწორედ ეს განსაზღვრავს ჩვენი განვლილი ცხოვრების ხარისხს -- არა ის მდიდრები ვართ თუ ღარიბები ცნობილები თუ უცნობები ჯანმრთელები თუ ნატანჯები."}
{"text": "What determines our quality of life is how we relate to these realities, what kind of meaning we assign them, what kind of attitude we cling to about them, what state of mind we allow them to trigger.\"\tის რაც ჩვენი ცხოვრების ხარისხს განსაზღვრავს არის ის თუ როგორ ვიღებთ ამ რეალობას, რა აზრს მივანიჭებთ მათ, რა დამოკიდებულება გვაქვს მათ მიმართ, როგორ სულიერ მდგომარეობას გვიქმნის ეს მოვლენები."}
{"text": "Perhaps the central purpose of the third act is to go back and to try, if appropriate, to change our relationship to the past.\tალბათ მესამე აქტი მთავარი მიზანია დავბრუნდეთ უკან და ვეცადოთ, თუ შესაძლებელია შევცვალოთ ჩვენი დამოკიდებულება წარსულის მიმართ."}
{"text": "It turns out that cognitive research shows when we are able to do this, it manifests neurologically -- neural pathways are created in the brain.\tროგორც აღმოჩნდა შემეცნებითი კვლევები აჩვენებს, რომ როდესაც ამ პროცესს გავდივართ, ეს აისახება ნევროლოგიურად ახალი ნერვული ბილიკები ჩნდება ტვინში."}
{"text": "You see, if you have, over time, reacted negatively to past events and people, neural pathways are laid down by chemical and electrical signals that are sent through the brain.\tთუ თქვენ რეაგირებთ წარსულ ფაქტებზე და ადამიანებზე ნეგატიურად ნერვული ბილოკების ახალი გზები იკვეთება, რომელიც ქიმიური და ელექტრონული სიგნალებს უშვებს ტვინში."}
{"text": "And over time, these neural pathways become hardwired.\tდროთა განმავლობაში ეს ნერვული ბილიკები ძლიერდება ხდება ნორმა --"}
{"text": "They become the norm -- even if it's bad for us, because it causes us stress and anxiety.\tთუნდაც ეს ჩვენთვის ცუდი იყოს რადგან ის სტრესს და ნერვიულობას იწვევს."}
{"text": "If, however, we can go back and alter our relationship, re-vision our relationship to past people and events, neural pathways can change.\tთუმცა, ჩვენ შეგვიძლია დავბრუნდეთ უკან და შევცვალოთ ჩვენი დამოკიდებულება გადავხედოთ ჩვენს დამოკიდებულებებს წარსულ ადამიანებზე და მოვლენებზე და ეს ბილიკები შეიძლება შეიცვალოს."}
{"text": "And if we can maintain the more positive feelings about the past, that becomes the new norm.\tდა თუ მოვახერხებთ, რომ პოზიტიური შეგრძნებები გვქონდეს წარსულთან მიმართებაში ეს ახალი ნორმა გახდება."}
{"text": "It's like resetting a thermostat.\tეს თერმომეტრზე ტემპერატურის ვარდნას გავს."}
{"text": "It's not having experiences that makes us wise.\tგამოცდილება კი არ გვაბრძენებს,"}
{"text": "It's reflecting on the experiences that we've had that makes us wise and that helps us become whole, brings wisdom and authenticity.\tის რეაქცია რაც ამ გამოცდილებასთან მიმართებაში გვაქვს, გვაბრძენებს და გვეხმარება სიმშვიდის და სრულყოფის მიღწევაში."}
{"text": "It helps us become what we might have been.\tდა გვეხმარება გავხდეთ ისინი ვინც ვიყავით."}
{"text": "Women start off whole, don't we?\tქალები თავიდან კარგად ვიწყებთ, არა?"}
{"text": "I mean, as girls, we're feisty -- \"Yeah? Who says?\"\tვგულისხმობ რომ გოგოები უფრო თავდაჯერებულები ვართ"}
{"text": "(Laughter) We have agency.\tდიდი ძალა და ენერგია გვაქვს. თავად ვართ მთავარი ობიექტი საკუთარ ცხოვრებაში."}
{"text": "We are the subjects of our own lives.\tმაგრამ ძალიან ხშირად,"}
{"text": "But very often, many, if not most of us, when we hit puberty, we start worrying about fitting in and being popular.\tბევრი, თუ უმეტესობა არა, ჩვენი სექსუალური სიმწიფის დროს ვიწყებთ საკუთარი თავის დამკვიდრებას საზოგადოებაში და პოპულარობაზე ფიქრს."}
{"text": "And we become the subjects and objects of other people's lives.\tდა ჩვენ ვხდებით სხვების ცხოვრების ობიექტები და სუბიექტები"}
{"text": "But now, in our third acts, it may be possible for us to circle back to where we started, and know it for the first time.\tმაგრამ ახლა, ჩვენი ცხოვრების მესამე აქტში, შესაძლებელია წავიდეთ წრეზე, საიდანაც დავიწყეთ და თავიდან განვიცადოთ. და თუ ამას შევძლებთ,"}
{"text": "And if we can do that, it will not just be for ourselves.\tეს იქნება, არა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის."}
{"text": "Older women are the largest demographic in the world.\tასაკიანი ქალები ყველაზე ფართო დემოგრაფიული ჯგუფია დედამიწაზე."}
{"text": "If we can go back and redefine ourselves and become whole, this will create a cultural shift in the world, and it will give an example to younger generations so that they can reconceive their own lifespan.\tთუ დავბრუნდებით უკან და გადავაფასებთ საკუთარ თავს გავხდებით მეტად სრულყოფილები, ეს იქნება კულტურული ბიძგი სამყაროსთვის მისცემს მაგალითს ახალ თაობას რათა მათ გადახედონ და გადააფასონ საკუთარი ცხოვრება"}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When I was seven years old and my sister was just five years old, we were playing on top of a bunk bed.\tროდესაც 7 წლის ვიყავი, ჩემი და კი მხოლოდ 5 წლის იყო, ჩვენს ორსართულიან საწოლზე ვთამაშობდით ხოლმე."}
{"text": "I was two years older than my sister at the time -- I mean, I'm two years older than her now -- but at the time it meant she had to do everything that I wanted to do, and I wanted to play war.\tმაშინ ჩემს დაზე 2 წლით უფროსი ვიყავი ანუ, ახლაც მასზე ორი წლით უფროსი ვარ, მაგრამ მაშინ ეს იმას ნიშნავდა, რომ მას იმის გაკეთება უწევდა რაც მე მსურდა, და მე ომობანას თამაში მინდოდა."}
{"text": "So we were up on top of our bunk beds.\tჰოდა, ჩვენი ორსართულიანი საწოლის თავზე ვართ"}
{"text": "And on one side of the bunk bed, I had put out all of my G.I. Joe soldiers and weaponry.\tდა საწოლის ერთ მხარეს მომიწია \"ჯი აი ჯოს\" ყველა ჯარისკაცისა და სრული შეიარაღების მობილიზაცია."}
{"text": "And on the other side were all my sister's My Little Ponies ready for a cavalry charge.\tსაწოლის მეორე მხარეს კი ჩემი დის ყველა \"ჩემი პატარა პონი\" მზად იყო იერიშისთვის."}
{"text": "There are differing accounts of what actually happened that afternoon, but since my sister is not here with us today, let me tell you the true story -- (Laughter) which is my sister's a little on the clumsy side.\tრამდენიმე ვერსიაა იმის შესახებ თუ რეალურად რა მოხდა იმ შუადღეს, მაგრამ ვინაიდან ჩემი და დღეს აქ არ იმყოფება ნება მიბოძეთ ამ ისტორიის რეალური ვერსია გიამბოთ (სიცილი) რომელიც ჩემი დის ცოტა მოუქნელ მხარეს წარმოაჩენს."}
{"text": "Somehow, without any help or push from her older brother at all, Amy disappeared off of the top of the bunk bed and landed with this crash on the floor.\tროგორღაც, მისი უფროსი ძმის დახმარებისა და ხელის კვრის გარეშე, ემი საწოლის კიდიდან გაუჩინარდა და იატაკზე დაენარცხა."}
{"text": "I nervously peered over the side of the bed to see what had befallen my fallen sister and saw that she had landed painfully on her hands and knees on all fours on the ground.\tაღელვებულმა გადავიხედე საწოლის კიდიდან, რომ დამენახა რა დაემართა ჩემს დაცემულ დას და დავინახე, რომ ხელებსა და მუხლებზე მტკივნეულად დაცემულიყო და ოთხივე კიდურით იატაკს ეყრდნობოდა."}
{"text": "I was nervous because my parents had charged me with making sure that my sister and I played as safely and as quietly as possible.\tძალიან განვიცადე, რადგან მშობლებმა დამავალეს ჩემი დისთვის მიმეხედა და მასთან მეთამაშა რაც შეიძლება უსაფრთხოდ და მშვიდად."}
{"text": "And seeing as how I had accidentally broken Amy's arm just one week before -- (Laughter) (Laughter ends) heroically pushing her out of the way of an oncoming imaginary sniper bullet, (Laughter) for which I have yet to be thanked, I was trying as hard as I could -- she didn't even see it coming -- I was trying hard to be on my best behavior.\tიმწუთას თვალწინ მედგა სრულიად შემთხვევით როგორ მოვტეხე ემის ხელი სულ რაღაც ერთი კვირით ადრე (სიცილი) წარმოსახვითი სნაიპერის ტყვიისგან მისი გმირულად გადარჩენის მცდელობისას, (სიცილი) რომლისთვისაც ჯერაც არ მიმიღია დამსახურებული მადლობა, არადა ყველაფერი გავაკეთე - მას კი არც დაუნახავს მისკენ მიმართული საშიშროება - ამ ყველაფრის შემდეგ, მაქსიმუმს ვაკეთებდი, რომ საუკეთესოდ მოვქცეულიყავი."}
{"text": "And I saw my sister's face, this wail of pain and suffering and surprise threatening to erupt from her mouth and wake my parents from the long winter's nap for which they had settled.\tდა ამ დროს დავინახე ჩემი დის სახე, რომელსაც ტკივილი, ტანჯვა და გაოცება აღბეჭდვოდა და კივილის ამოხეთქვის საშიშროება, რომელიც მშობლებს გამოაღვიძებდა მათი გრძელი ზამთრისეული ძილისგან."}
{"text": "So I did the only thing my frantic seven year-old brain could think to do to avert this tragedy.\tდა მე ის ერთადერთი რამ გავაკეთე, რაც ჩემმა გასაოცარმა 7 წლის ტვინმა იმწუთას მოიფიქრა ამ ტრაგედიის თავიდან ასაცილებლად."}
{"text": "And if you have children, you've seen this hundreds of times.\tდა თუ თქვენც გყავთ ბავშვები, ეს მრავალჯერ გექნებათ ნანახი."}
{"text": "I said, \"Amy, wait. Don't cry. Did you see how you landed?\tემის ვუთხარი: \"მოიცადე, არ იტირო. დაინახე როგორ დაეცი?"}
{"text": "No human lands on all fours like that.\tვერცერთი ადამიანი შეძლებს შენსავით დაეცეს ოთხივე კიდურზე."}
{"text": "Amy, I think this means you're a unicorn.\"\tემი, მე ვფიქრობ ეს ნიშნავს, რომ შენ უნიკორნი ხარ.\""}
{"text": "(Laughter) Now, that was cheating, because there was nothing she would want more than not to be Amy the hurt five year-old little sister, but Amy the special unicorn.\t(სიცილი) რასაკვირველია, ეს ეშმაკობა იყო რადგან მას არაფერი სურდა იმაზე მეტად რომ 5 წლის ტკივილით აღსავსე ჩემი უმცოსი და ემი კი არ ყოფილიყო არამედ, ემი - განსაკუთრებული უნიკორნი."}
{"text": "Of course, this option was open to her brain at no point in the past.\tრა თქმა უნდა ეს ვერსია მის ტვინში ამ მომენტამდე არ არსებობდა. და ნათლად დაინახავდით როგორ უმკლავდებოდა ჩემი საწყალი, მანიპულირებული და კონფლიქტს,"}
{"text": "And you could see how my poor, manipulated sister faced conflict, as her little brain attempted to devote resources to feeling the pain and suffering and surprise she just experienced, or contemplating her new-found identity as a unicorn.\tროდესაც მისი პატარა ტვინი ცდილობდა აერჩია, რომ გონებრივი რესურსი დაეთმო ტკივილის, ტანჯვისა და იმ გაოცებისთვის რომელიც იმწუთას დაეუფლა, თუ ჩაღრმავებოდა მის ახალ იდენტობას, როგორც უნიკორნი."}
{"text": "And the latter won.\tდა ამ უკანასკნელმა გაიმარჯვა."}
{"text": "Instead of crying or ceasing our play, instead of waking my parents, with all the negative consequences for me, a smile spread across her face and she scrambled back up onto the bunk bed with all the grace of a baby unicorn -- (Laughter) with one broken leg.\tიმის მაგივრად, რომ ეტირა და თამაში შეეწყვიტა, იმის მაგივრად, რომ მშობლები გაეღვიძებინა, და ჩემთვის ყოველმხრივ უარყოფითი შედეგები მოეტანა, მის სახეზე ღიმილი გაკრთა და საწოლზე ამოძვრა მთელი მისი ახალდაბადებული უნიკორნის მოხდენილობით - (სიცილი) და ერთი მოტეხილი ფეხით."}
{"text": "What we stumbled across at this tender age of just five and seven -- we had no idea at the time -- was was going be at the vanguard of a scientific revolution occurring two decades later in the way that we look at the human brain.\tის რაც ჩვენ აღმოვაჩინეთ 5 და 7 წლის უმანკო ასაკში - და რასაც მაშინ ვერ ვაცნობიერებდით - იყო მოწინავე მეცნიერული რევოლუცია, რომელიც ორი ათწლეულის შემდეგ მოხდა ადამიანის ტვინის აღქმასთან მიმართებაში."}
{"text": "We had stumbled across something called positive psychology, which is the reason I'm here today and the reason that I wake up every morning.\tჩვენ მაშინ გადავაწყდით რაღაცას, რომელსაც პოზიტიური ფსიქოლოგია ჰქვია და რომელიც დღეს ჩემი აქ ყოფნის მთავარი მიზეზია და ყოველი ახალი დღის დაწყების სტიმულიც."}
{"text": "When I started talking about this research outside of academia, with companies and schools, the first thing they said to never do is to start with a graph.\tროდესაც აკადემიური წრის გარეთ ამ კვლევაზე საუბარი დავიწყე, კომპანიებთან და სკოლებან, პირველი რაც მირჩიეს იყო, რომ საუბარი არ დამეწყო დიაგრამის ჩვენებით."}
{"text": "The first thing I want to do is start with a graph.\tმაგრამ მაინც მინდა ამ დიაგრამით დავიწყო."}
{"text": "This graph looks boring, but it is the reason I get excited and wake up every morning.\tეს დიაგრამა მოსაწყენად გამოიყურება, მაგრამ ისაა ჩემი შთაგონების წყარო, რომლითაც ყოველ დილით ვიღვიძებ."}
{"text": "And this graph doesn't even mean anything; it's fake data.\tდა ეს დიაგრამა რამესაც კი არ ნიშნავს: ის ყალბი მონაცემებისგან შედგება."}
{"text": "What we found is -- (Laughter) If I got this data studying you, I would be thrilled, because there's a trend there, and that means that I can get published, which is all that really matters.\tჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ - (სიცილი) თუ ამ მონაცემებს თქვენს შესასწავლად გამოვიყენებდით, აღფრთოვანებული დავრჩებოდი, რადგან ამ მონაცემებში გარკვეული ტენდენციაა, და ეს ნიშნავს, რომ ჩემი კვლევა შეიძლება გამოქვეყნდეს, რაც რეალურად ყველაზე მნიშვნელოვანია."}
{"text": "There is one weird red dot above the curve, there's one weirdo in the room -- I know who you are, I saw you earlier -- that's no problem.\tმრუდის ზემოთ ერთი უცნაური წითელი წერტილია, ოთახში ერთი უცნაური ადამიანია - ვიცი რომელიც ხარ, წეღან დაგინახე - მაგრამ პრობლემა არაა."}
{"text": "That's no problem, as most of you know, because I can just delete that dot.\tეს პრობლემა არაა, რადგან, როგორც უმრავლესობა თქვენგანმა იცის, მე უბრალოდ შემიძლია წავშალო ეს წერტილი."}
{"text": "I can delete that dot because that's clearly a measurement error.\tმე შემიძლია წავშალო ეს წერტილი, რადგან ნათელია, რომ ის კვლევითი შეცდომაა."}
{"text": "And we know that's a measurement error because it's messing up my data.\tდა ვიცით, რომ ეს კვლევითი შეცდომაა, რადგან ჩემს მონაცემებს თავდაყირა აყენებს."}
{"text": "(Laughter) So one of the first things we teach people in economics, statistics, business and psychology courses is how, in a statistically valid way, do we eliminate the weirdos.\t(სიცილი) ასე რომ, ერთერთი პირველი რამ რასაც ვასწავლით ეკონომიკაში, სტატისტიკაში, ბიზნესსა და ფსიქოლოგიაში, არის სტატისტიკურად გამართლებული გზით, უცნაური შემთხვევების აღკვეთა."}
{"text": "How do we eliminate the outliers so we can find the line of best fit?\tროგორ მოვიშოროთ ცდომილებები, რომ უნაკლო მრუდი მივიღოთ?"}
{"text": "Which is fantastic if I'm trying to find out how many Advil the average person should be taking -- two.\tრაც შესანიშნავად გამომადგებოდა თუ ვეცდებოდი გამერკვია საშუალოდ რამდენი აბი \"ადვილი\" უნდა მიიღოს ადამიანმა - ორი."}
{"text": "But if I'm interested in your potential, or for happiness or productivity or energy or creativity, we're creating the cult of the average with science.\tმაგრამ თუ მე თქვენი პოტენციალით, ან ბედნიერების ან პროდუქტიულობის, ან ენერგიის, ან შემოქმედებითობის დონით ვარ დაინტერესებული, მეცნიერებაში საშუალოს კულტს ვქმნით."}
{"text": "If I asked a question like, \"How fast can a child learn how to read in a classroom?\"\tთუ მე გკითხავდით: \"რამდენად სწრაფად შეუძლია ბავშვს კითხვის სწავლა კლასში\""}
{"text": "scientists change the answer to \"How fast does the average child learn how to read in that classroom?\"\tმეცნიერები ამ კითხვას შეცვლიდნენ: \"რამდენად სწრაფად შეუძლია საშუალო შესაძლებლობის ბავშვს ისწავლის კითხვა კლასში?\""}
{"text": "and we tailor the class towards the average.\tდა ჩვენ კლასს ვქმნით საშუალო შესაძლებლობების გარშემო."}
{"text": "If you fall below the average, then psychologists get thrilled, because that means you're depressed or have a disorder, or hopefully both.\tთუ თქვენ საშუალოზე დაბლა დგახართ, ფსიქოლოგებს აღაფრთოვანებთ, რადგან ეს ნიშნავს, რომ თქვენ დეპრესია ან რაიმე სხვა აშლილობა გაქვთ, ან იმედია ორივე."}
{"text": "We're hoping for both because our business model is, if you come into a therapy session with one problem, we want to make sure you leave knowing you have ten, so you keep coming back.\tორივეს ვიმედოვნებთ, რადგან ჩვენი ბიზნეს მოდელის მიხედვით, თუ თერაპიაზე მხოლოდ ერთი პრობლემით მოხვალთ, ჩვენ ვუზრუნველყოფთ, წასვლისას გაიაზროთ, რომ ათი პრობლემა გაქვთ, რომ განაგრძოთ ჩვენთან ვიზიტები."}
{"text": "We'll go back into your childhood if necessary, but eventually we want to make you normal again.\tთუ საჭიროა, თქვენს ბავშვობასაც დავუბრუნდებით, მაგრამ დროთა განმავლობაში გვინდა ისევ ნორმალურად გაქციოთ."}
{"text": "But normal is merely average.\tმაგრამ ნორმალური უბრალოდ საშუალოს ნიშნავს."}
{"text": "And positive psychology posits that if we study what is merely average, we will remain merely average.\tპოზიტიურ ფსიქოლოგიას მიაჩნია, რომ თუ ჩვენ უბრალოდ საშუალოს შევისწავლით, ჩვენც უბრალოდ საშუალო დავრჩებით."}
{"text": "Then instead of deleting those positive outliers, what I intentionally do is come into a population like this one and say, why?\tამიტომ, იმ პოზიტიური ცდომილებების წაშლის მაგივრად მე გამიზნულად ვურღმავდები მსგავს ადამიანებს და ვსვამ კითხვას: რატომ?"}
{"text": "Why are some of you high above the curve in terms of intellectual, athletic, musical ability, creativity, energy levels, resiliency in the face of challenge, sense of humor?\tრატომ დგახართ ზოგიერთი თქვენგანი მრუდიდან საკმაოდ მაღლა თქვენი ინტელექტუალური, ათლეტური და მუსიკალური შესაძლებლობებით, თქვენი შემოქმედებითობით, ენერგიის დონით, მდგრადობით გამოწვევების წინაშე, იუმორის გრძნობით?"}
{"text": "Whatever it is, instead of deleting you, what I want to do is study you.\tრომელიც არ უნდა იყოს, იმის მაგივრად რომ წაგშალოთ, მინდა შეგისწავლოთ."}
{"text": "Because maybe we can glean information, not just how to move people up to the average, but move the entire average up in our companies and schools worldwide.\tრადგან იქნებ შევძლოთ, რომ მოვიძიოთ ინფორმაცია არა მხოლოდ იმაზე, თუ როგორ ავიყვანოთ ადამიანები საშუალოზე მაღლა, არამედ, როგორ ავწიოთ თავად საშუალო მარჟა, ჩვენს კომპანიებსა და სკოლებში, მსოფლიოს მასშტაბით."}
{"text": "The reason this graph is important to me is, on the news, the majority of the information is not positive.\tმიზეზი იმისა, თუ რატომ არის ეს დიაგრამა ჩემთვის მნიშვნელოვანი წარმოდგენილია ახალ ამბებშიც - ინფორმაციის უმრავლესობა არ არის პოზიტიური."}
{"text": "in fact it's negative.\tუფრო მეტიც, ის ნეგატიურია."}
{"text": "Most of it's about murder, corruption, diseases, natural disasters.\tინფორმაციის უმრავლესობა ეხება მკვლელობებს, კორუფციას, დაავადებებს, ბუნებრივ კატასტროფებს."}
{"text": "And very quickly, my brain starts to think that's the accurate ratio of negative to positive in the world.\tდა უნებლიედ, ჩვენი ტვინი იწყებს ფიქრს, რომ ზუსტად ესაა პოზიტივისა და ნეგატივის თანაფარდობა მსოფლიოში."}
{"text": "This creates \"the medical school syndrome.\"\tამას კი \"სამედიცინო სკოლის სინდრომთან\" მივყავართ."}
{"text": "During the first year of medical training, as you read through a list of all the symptoms and diseases, suddenly you realize you have all of them.\tსამედიცინოზე სწავლების პირველ წელს, როდესაც დაავადებების და მათი სიმპტომების სიას ეცნობი უეცრად აცნობიერებ რომ ყველა მათგანი გჭირს."}
{"text": "(Laughter) I have a brother in-law named Bobo, which is a whole other story.\t(სიცილი) ჩემს სიძეს ჰქვია ბობო, რომელიც ცალკე ისტორიაა მოსაყოლად."}
{"text": "Bobo married Amy the unicorn.\tბობო დაქორწინებულია უნიკორნ ემიზე."}
{"text": "Bobo called me on the phone -- (Laughter) from Yale Medical School, and Bobo said, \"Shawn, I have leprosy.\"\tერთხელაც ბობო მირეკავს ტელეფონზე - (სიცილი) იელის სამედიცინო სკოლიდან, და მეუბნება: \"შონ, კეთრი მაქვს.\""}
{"text": "(Laughter) Which, even at Yale, is extraordinarily rare.\t(სიცილი) რომელიც, იელშიც კი საოცრად იშვიათია."}
{"text": "But I had no idea how to console poor Bobo because he had just gotten over an entire week of menopause.\tწარმოდგენა არ მქონდა როგორ მენუგეშებინა საცოდავი ბობო, რომელმაც სულ ცოტა ხნის წინ გადაიტანა ერთკვირიანი მენოპაუზა."}
{"text": "(Laughter) We're finding it's not necessarily the reality that shapes us, but the lens through which your brain views the world that shapes your reality.\t(სიცილი) აღმოვაჩინეთ, რომ აუცილებლად რეალობა კი არ გვქმნის, არამედ თქვენს რეალობას ქმნის ის ლინზები, რომლითაც თქვენი ტვინი აღიქვამს სამყაროს."}
{"text": "And if we can change the lens, not only can we change your happiness, we can change every single educational and business outcome at the same time.\tდა თუ ჩვენ შევძლებთ ლინზები შევცვალოთ, ეს არამხოლოდ ჩვენს ბედნიერებას შეცვლის, არამედ თითოეული საგანმანათლებლო და ბიზნეს მიღწევების შეცვლასაც შევძლებთ."}
{"text": "I applied to Harvard on a dare.\tჰარვარდში გაბედულად გავაგზავნე განაცხადი."}
{"text": "I didn't expect to get in, and my family had no money for college.\tარ ველოდი, რომ ჩავირიცხებოდი და არც ჩემს ოჯახს ჰქონდა ფული სწავლის გადასახადისთვის."}
{"text": "When I got a military scholarship two weeks later, they let me go.\tორი კვირის შემდეგ, როდესაც სამხედრო სტიპენდია მივიღე, მათ გამიშვეს."}
{"text": "Something that wasn't even a possibility became a reality.\tის რაც შესაძლებელიც კი არ იყო, რეალობა გახდა. ვვარაუდობდი, რომ ამას ყველა ჩემსავით პრივილეგიად აღიქვამდა"}
{"text": "I assumed everyone there would see it as a privilege as well, that they'd be excited to be there.\tდა ყველას უხაროდა რომ იქ მოხვდა. აუდიტორიაშიც კი, რომელიც თქვენზე ჭკვიანი ადამიანებით იყო სავსე,"}
{"text": "Even in a classroom full of people smarter than you, I felt you'd be happy just to be in that classroom.\tვფიქრობდი, რომ იქ ყოფნაც კი ბედნიერებას მოგგვრიდათ. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ზოგი ადამიანი ნამდვილად განიცდიდა ამას, თუმცა"}
{"text": "But what I found is, while some people experience that, when I graduated after my four years and then spent the next eight years living in the dorms with the students -- Harvard asked me to; I wasn't that guy.\t4 წლიანი სწავლის შემდეგ და მას მერე რაც 8 წელი ვიცხოვრე სტუდენტთა საცხოვრებელში - ეს ჰარვარდმა მთხოვა - ეგ ტიპი არ ვიყავი. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) I was an officer to counsel students through the difficult four years.\tსტუდენტთა მრჩეველი ვიყავი მათი რთული 4 წლის განმავლობაში"}
{"text": "And in my research and my teaching, I found that these students, no matter how happy they were with their original success of getting into the school, two weeks later their brains were focused, not on the privilege of being there, nor on their philosophy or physics, but on the competition, the workload, the hassles, stresses, complaints.\tდა ჩემი კვლევისა და სწავლების პერიოდში აღმოვაჩინე, რომ ეს სტუდენტები, მნიშვნელობა არ აქვს რამდენად ბედნიერი იყვნენ, მათი პირვანდელი წარმატებით, რომ ჰარვადში ჩაირიცხნენ, ორი კვირის შემდეგ მათი ტვინი აქცენტს აკეთებდა არა იმ პრივილეგიაზე რომ ისინი აქ სწავლობდნენ, არც ფილოსოფიაზე და ფიზიკაზე, არამედ კონკურენციაზე, დატვირთვაზე, სურთულეებზე, სტრესზე, ჩივილებზე."}
{"text": "When I first went in there, I walked into the freshmen dining hall, which is where my friends from Waco, Texas, which is where I grew up -- I know some of you know this.\tროდესაც პირველად პირველკურსელთა სასადილო დარბაზში შევაბიჯე სადაც ჩემი მეგობრები ვაკოდან, ტეხასის შტატიდან - ეს ის ადგილია სადაც გავიზარდე - ვიცი რომ ზოგიერთ თქვენგანს გაუგია სად არის - მეწვეოდნენ ხოლმე, მიმოიხედავდნენ და"}
{"text": "When they'd visit, they'd look around, and say, \"This dining hall looks like something out of Hogwart's.\"\tიტყოდნენ \"ეს სასადილო დარბაზი ჰოგვარტსს გავს ჰარი პოტერიდან\""}
{"text": "It does, because that was Hogwart's and that's Harvard.\tნამდვილად გავს, რადგან ჰოგვარტსი ჰარი პოტერში ჰარვარდია."}
{"text": "And when they see this, they say, \"Why do you waste your time studying happiness at Harvard?\tშემდეგ ამას დაინახავდნენ და მკითხავდნენ: \"შონ, რატომ ფლანგავ შენ დროს ჰარვარდში ბედნიერების შესასწავლად?"}
{"text": "What does a Harvard student possibly have to be unhappy about?\"\tსერიოზულად, რამ შეიძლება გახადოს ჰარვარდის სტუდენტი უბედური?\""}
{"text": "Embedded within that question is the key to understanding the science of happiness.\tზუსტად ამ კითხვას უკავშირდება ბედნიერების შესახებ მეცნიერების გასაღებიც."}
{"text": "Because what that question assumes is that our external world is predictive of our happiness levels, when in reality, if I know everything about your external world, I can only predict 10% of your long-term happiness.\tრადგან კითხვა მოიცავს ვარაუდს, რომ გარემო განსაზღვრავს ჩვენი ბედნიერების დონეს მაშინ როცა რეალურად, მე რომც ყველაფერი ვიცოდე თქვენი გარემოს შესახებ მხოლოდ 10%-ით შევძლებ გამოვიცნო თქვენი სამომავლო ბედნიერების დონე."}
{"text": "90 percent of your long-term happiness is predicted not by the external world, but by the way your brain processes the world.\tთქვენი სამომავლო ბედნიერების 90% არა არსებული გარემოთი არამედ იმით განისაზღვრება თუ როგორ აღიქვამს თქვენი ტვინი ამ გარემოს."}
{"text": "And if we change it, if we change our formula for happiness and success, we can change the way that we can then affect reality.\tდა თუ ჩვენ ამას შევცვლით, თუ ბედნიერებისა და წარმატების ფორმულას შევცვლით, რეალობის ჩვენეულ აღქმასაც შევცვლით."}
{"text": "What we found is that only 25% of job successes are predicted by IQ, 75 percent of job successes are predicted by your optimism levels, your social support and your ability to see stress as a challenge instead of as a threat.\tჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ პროფესიული წარმატების მხოლოდ 25%-ს განაპირობებს IQ, პროფესიული წარმატების 75% კი განპირობებულია თქვენი ოპტიმიზმის დონით, სოციალური მხარდაჭერით და თქვენი უნარით, შეხედოთ სტრესს როგორც გამოწვევას და არა საფრთხეს."}
{"text": "I talked to a New England boarding school, probably the most prestigious one, and they said, \"We already know that.\tროდესაც \"ნიუ ინგლენდის\" პანსიონს ვესაუბრე, რომელიც ერთერთი პრესტიჟული სკოლაა, მათ მითხრეს: \"ჩვენ ეს კარგად ვიცით."}
{"text": "So every year, instead of just teaching our students, we have a wellness week.\tსწორედ ამიტომ ყოველწლიურად ჩვეულებრივ სასწავლო პროცესთან ერთად, ჩვენ გვაქვს კეთილდღეობის კვირა."}
{"text": "And we're so excited. Monday night we have the world's leading expert will speak about adolescent depression.\tდა ამაღელვებელია, რომ ორშაბათ საღამოს გვესტუმრება მსოფლიოს წამყვანი ექსპერტი და ისაუბრებს ზრდასრულთა დეპრესიაზე. სამშაბათ საღამოს თემაა ძალადობა სკოლაში და ბულინგი."}
{"text": "Tuesday night it's school violence and bullying.\tოთხშაბათ საღამოს კვებით დარღვევებს შევეხებით."}
{"text": "Thursday night is illicit drug use.\tხუთშაბათს საღამოს - ნარკოტიკების მოხმარებას."}
{"text": "And Friday night we're trying to decide between risky sex or happiness.\"\tაი პარასკევისთვის კი, ვცდილობთ არჩევანი გავაკეთოთ რისკიან სექსსა და ბედნიერებას შორის."}
{"text": "(Laughter) I said, \"That's most people's Friday nights.\"\t(სიცილი) მე ვუპასუხე: \"ეგ ხომ ისეც ყველა ჩვენგანის პარასკევი საღამოს თემაა.\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) Which I'm glad you liked, but they did not like that at all.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მიხარია, რომ ჩემი კომენტარი მოგეწონათ, მაგრამ მათ სულაც არ ჰქონიათ იგივე რეაქცია."}
{"text": "Silence on the phone.\tსატელეფონო საუბრისას დუმილი ჩამოვარდა."}
{"text": "And into the silence, I said, \"I'd be happy to speak at your school, but that's not a wellness week, that's a sickness week.\tეს დუმილი გამოვიყენე და დავამატე: \"მოხარული ვიქნები თქვენს სკოლაში სიტყვით გამოვიდე, მაგრამ კეთილდღეობის კვირა კი არა, ავადმყოფობის კვირა გამოდის."}
{"text": "You've outlined all the negative things that can happen, but not talked about the positive.\"\tთქვენ ყველა შესაძლო ნეგატიურ მოვლენას მოუყარეთ თავი და პოზიტიურზე სიტყვაც არ დაგიძრავთ.\""}
{"text": "The absence of disease is not health.\tავადმყოფობის არ არსებობა ჯანმრთელობას არ ნიშნავს."}
{"text": "Here's how we get to health: We need to reverse the formula for happiness and success.\tჯანმრთელობას კი აი ასე მივაღწევთ: ბედნიერებისა და წარმატების ფორმულა უნდა გადავანაცვლოთ."}
{"text": "In the last three years, I've traveled to 45 countries, working with schools and companies in the midst of an economic downturn.\tბოლო სამი წლის განმავლობაში 45 ქვეყანაში ვიმოგზაურე, ვმუშაობდი სკოლებთან და კომპანიებთან, ეკონომიკური კრიზისის შუაგულში."}
{"text": "And I found that most companies and schools follow a formula for success, which is this: If I work harder, I'll be more successful.\tდა მე აღმოვაჩინე, რომ კომპანიებისა და სკოლების უმრავლესობა წარმატების შემდეგ ფორმულას იყენებს: თუ უფრო მეტს ვიმუშავებ, უფრო წარმატებული ვიქნები."}
{"text": "And if I'm more successful, then I'll be happier.\tდა თუ მეტ წარმატებას მივაღწევ, უფრო ბედნიერიც ვიქნები."}
{"text": "That undergirds most of our parenting and managing styles, the way that we motivate our behavior.\tძალიან ხშირად ეს იდეა ჩვენი აღზრდისა და მართვის სტილშიც იკვეთება და ჩვენი ქცევის მოტივაციაშიც."}
{"text": "And the problem is it's scientifically broken and backwards for two reasons.\tმაგრამ პრობლემა იმაშია, რომ ეს მეცნიერულად გაუმართავი და არასწორი მიდგომაა ორი მიზეზის გამო:"}
{"text": "Every time your brain has a success, you just changed the goalpost of what success looked like.\tყოველ ჯერზე, როდესაც თქვენი ტვინი წარმატებას მიაღწევს, ის ცვლის წარმატების სამიზნეს."}
{"text": "You got good grades, now you have to get better grades, you got into a good school and after you get into a better one, you got a good job, now you have to get a better job, you hit your sales target, we're going to change it.\tთუ კარგი ნიშნები უკვე მიიღეთ, ახლა უკეთესი ნიშნების მიღების დროა. კარგ უნივერსიტეტში ჩაირიცხეთ, შემდეგ უკეთესში ჩაირიცხებით. კარგი სამსახური იშოვნეთ, ახლა დროა უკეთესი ნახოთ. გაყიდვებში თქვენს მიზანს მიაღწიეთ, ახლა კი ახალი მიზნის დასახვის დროა. და თუ ბედნიერება წარმატების შემდეგ მდებარეობს, თქვენი ტვინი იქამდე ვერასდროს მიაღწევს."}
{"text": "And if happiness is on the opposite side of success, your brain never gets there.\tროგორც საზოგადოება, ჩვენ მუდმივად გადავაჩოჩებთ ხოლმე ბედნიერებას წარმოსახვით ჰორიზონტზე."}
{"text": "We've pushed happiness over the cognitive horizon, as a society.\tდა ამიტომაა, რომ გვგონია თუ წარმატებული ვიქნებით,"}
{"text": "And that's because we think we have to be successful, then we'll be happier.\tეს ბედნიერებასაც მოგვიტანს. მაგრამ რეალური პრობლემა ისაა, რომ ჩვენი ტვინი საპირისპირო ფორმულით მუშაობს."}
{"text": "But our brains work in the opposite order.\tთუ შეძლებთ გაზარდოთ ადამიანის პოზიტიურობის დონე აწმყოში,"}
{"text": "If you can raise somebody's level of positivity in the present, then their brain experiences what we now call a happiness advantage, which is your brain at positive performs significantly better than at negative, neutral or stressed.\tმისი ტვინი იმის განცდას იწყებს, რასაც ჩვენ ბედნიერების უპირატესობას ვუწოდებთ, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ პოზიტიურ განწყობაზე თქვენი ტვინი მნიშვნელოვნად უკეთ მუშაობს ვიდრე ნეგატიურზე, ნეიტრალურზე ან სტრესულზე. თქვენი ინტელექტი, შემოქმედებითი უნარები და ენერგიის დონე იზრდება."}
{"text": "Your intelligence rises, your creativity rises, your energy levels rise.\tრეალურად, ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ საქმიანობის ყველა შედეგი უმჯობესდება."}
{"text": "Your brain at positive is 31% more productive than your brain at negative, neutral or stressed.\tთქვენი ტვინი პოზიტიურ განწყობაზე 31%-ით უფრო პროდუქტიულია, ვიდრე ნეგატიურზე, ნეიტრალურზე ან სტრესულზე."}
{"text": "You're 37% better at sales.\tთქვენი უნარები გაყიდვებში 37%-ით უმჯობესდება."}
{"text": "Doctors are 19 percent faster, more accurate at coming up with the correct diagnosis when positive instead of negative, neutral or stressed.\tექიმები 19%-ით უფრო სწრაფები და ზუსტები არიან სწორი დიაგნოზის დასმაში როდესაც პოზიტიურ განწყობაზე არიან, ნაცვლად ნეგატიურისა, ნეიტრალურისა ან სტრესულისა."}
{"text": "Which means we can reverse the formula.\tრაც იმაზე მიანიშნებს, რომ ჩვენ შეგვიძლია ფორმულა გადავანაცვლოთ."}
{"text": "If we can find a way of becoming positive in the present, then our brains work even more successfully as we're able to work harder, faster and more intelligently.\tთუ შევძლებთ, რომ პოზიტიურ განწყობაზე დავდგეთ, ჩვენი ტვინი კი უფრო წარმატებით დაიწყებს მუშაობას და შევძლებთ უკეთ, უფრო სწრაფად და უფრო გონივრულად ვიმუშაოთ."}
{"text": "We need to be able to reverse this formula so we can start to see what our brains are actually capable of.\tჩვენ გვჭირდება შევძლოთ ფორმულის გადანაცვლება იმისთვის, რომ დავინახოთ რეალურად რა შეუძლია ჩვენს ტვინს."}
{"text": "Because dopamine, which floods into your system when you're positive, has two functions.\tრადგანაც დოპამინს, რომელსაც თქვენი ორგანიზმი პოზიტიური განწყობის დროს გამოყოფს ორი ფუნქცია აქვს."}
{"text": "Not only does it make you happier, it turns on all of the learning centers in your brain allowing you to adapt to the world in a different way.\tის არა მარტო უფრო ბედნიერს გხდით, არამედ თქვენს ტვინში ასტიმულირებს სასწავლო ცენტრებს, რომელიც საშუალებას გაძლევთ სხვაგვარად შეძლოთ გარე სამყაროსთან ადაპტაცია. ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ არსებობს გზები თქვენი ტვინის გასავარჯიშებლად,"}
{"text": "We've found there are ways that you can train your brain to be able to become more positive.\tრომ ის უფრო პოზიტიური გახადოთ. მხოლოდ 2 წუთით დღეში, 21 დღის განმავლობაში,"}
{"text": "In just a two-minute span of time done for 21 days in a row, we can actually rewire your brain, allowing your brain to actually work more optimistically and more successfully.\tშეგიძლიათ გადატვირთოთ თქვენი ტვინის პროგრამა ისე, რომ რეალურად შეძლოთ უფრო ოპტიმისტურად და წარმატებულად მუშაობა."}
{"text": "We've done these things in research now in every company that I've worked with, getting them to write down three new things that they're grateful for for 21 days in a row, three new things each day.\tჩვენს კვლევებში ვცადეთ ეს მიდგომა ყველა კომპანიასთან, რომელთანაც ვმუშაობდით და ვთხოვეთ ჩამოეწერათ სამი რამ რაზეც მადლიერი იყვნენ 21 დღის განმავლობაში, 3 ახალი რამ, ყოველ დღე. და ამ პროცესის დასასრულს,"}
{"text": "And at the end of that, their brain starts to retain a pattern of scanning the world not for the negative, but for the positive first.\tმათი ტვინი იწყებს სქემის ათვისებას, რომელიც გარე სამყაროს პირველ რიგში პოზიტივით აღიქვამს და არა ნეგატივით. ბოლო 24 საათში მომხდარი ერთი პოზიტიური გამოცდილების შესახებ ჩანაწერის გაკეთებით"}
{"text": "Journaling about one positive experience you've had over the past 24 hours allows your brain to relive it.\tთქვენი ტვინი გაითავისებს მას. ეს სავარჯიშო თქვენს ტვინს ასწავლის, რომ თქვენი ქცევა მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Exercise teaches your brain that your behavior matters.\tჩვენი აღმოჩენით, ეს მედიტაცია ტვინს საშუალებას აძლევს"}
{"text": "We find that meditation allows your brain to get over the cultural ADHD that we've been creating by trying to do multiple tasks at once and allows our brains to focus on the task at hand.\tჩვენი კულტურის მიერ თავმსოხვეულ ყურადღების დეფიციტს გაუმკლავდეს, რომელიც რამდენიმე ამოცანის ერთდროულად შესრულების მცდელობით შევიძინეთ. ის საშუალებას აძლევს ტვინს ფოკუსი გააკეთოს ჩვენს წინაშე არსებულ ერთ ამოცანაზე. და ბოლოს, ყოველდღიური მარტივი კეთილი საქმეებიც გაცნობიერებული სიკეთეა."}
{"text": "And finally, random acts of kindness are conscious acts of kindness.\tჩვენ შეგვხედრია ადამიანები, რომლებიც ხსნიან ელ-ფოსტას,"}
{"text": "We get people, when they open up their inbox, to write one positive email praising or thanking somebody in their support network.\tრომ ერთი პოზიტიური წერილი მიწერონ ვინმეს მათი სოციალური წრიდან, რომელშიც შეაქებენ ან მადლობას გადაუხდიან მათ. და ამ ქმედებით"}
{"text": "And by doing these activities and by training your brain just like we train our bodies, what we've found is we can reverse the formula for happiness and success, and in doing so, not only create ripples of positivity, but a real revolution.\tდა მათი ტვინის გავარჯიშებით ისე, როგორც ჩვენ ვავარჯიშებთ ჩვენს სხეულს, ჩვენ აღმოჩენით, ისინი ახდენენ ბედნიერებისა და წარმატების ფორმულის გადანაცვლებას. ამ ცვლილებით არამარტო პოზიტიურ ტალღებს ქმნიან, არამედ რეალურ რევოლუციასაც! დიდი მადლობა! (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "The things we make have one supreme quality -- they live longer than us.\tჩვენს შექმნილ ნივთებს ერთი მთავარი თვისება აქვთ... ისინი ჩვენზე ხანგრძლივად ცხოვრობენ."}
{"text": "We perish, they survive; we have one life, they have many lives, and in each life they can mean different things.\tჩვენ ვკვდებით, ისინი კი რჩებიან; ჩვენ ერთი სიცოცხლე გვაქვს, მათ კი უამრავი და თითოეულ სიცოცხლეში შეიძლება სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეთ."}
{"text": "Which means that, while we all have one biography, they have many.\tრაც იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ ყველას ერთი ბიოგრაფია გვაქვს, მათ კი - ბევრი."}
{"text": "I want this morning to talk about the story, the biography -- or rather the biographies -- of one particular object, one remarkable thing.\tამ დილით, მინდა ერთი კონკრეტული საგნის, ერთი განსაკუთრებული ნივთის, ერთ ისტორიაზე, ბიოგრაფიაზე... უფრო სწორად ბიოგრაფიებზე ვისაუბრო."}
{"text": "It doesn't, I agree, look very much.\tგეთანხმებით, რომ მაინცდამაინც განსაკუთრებულად არ გამოიყურება."}
{"text": "It's about the size of a rugby ball.\tიგი დაახლოებით რაგბის ბურთის ზომისაა."}
{"text": "It's made of clay, and it's been fashioned into a cylinder shape, covered with close writing and then baked dry in the sun.\tთიხისგანაა დამზადებული და გარეგნულად ცილინდრის ფორმა აქვს, დაფარულია მჭიდრო წარწერებით და შემდეგ გამომშრალია მზეზე."}
{"text": "And as you can see, it's been knocked about a bit, which is not surprising because it was made two and a half thousand years ago and was dug up in 1879.\tროგორც თქვენ ხედავთ, მცირე ნაწილი მომტვრეულია, რაც დიდად გასაკვირი არცაა, რადგან იგი 2500 წლის წინ დაამზადეს და 1879 წელს არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოაჩინეს."}
{"text": "But today, this thing is, I believe, a major player in the politics of the Middle East.\tმაგრამ დღეს, ჩემი აზრით, ეს ნივთი ახლო აღმოსავლეთის პოლიტიკაში მთავარ როლს თამაშობს."}
{"text": "And it's an object with fascinating stories and stories that are by no means over yet.\tეს არის ნივთი მომაჯადოვებელი ისტორიებით, და ეს ისტორიები დღემდე გრძელდება."}
{"text": "The story begins in the Iran-Iraq war and that series of events that culminated in the invasion of Iraq by foreign forces, the removal of a despotic ruler and instant regime change.\tეს ისტორია ირან-ერაყის ომის დროს დაიწყო როცა განვითარებულმა მოვლენებმა საბოლოოდ უცხო ძალების მიერ ერაყში შეჭრა, დესპოტი მმართველის ჩამოგდება და რეჟიმის მყისიერი ცვლა გამოიწვია."}
{"text": "And I want to begin with one episode from that sequence of events that most of you would be very familiar with, Belshazzar's feast -- because we're talking about the Iran-Iraq war of 539 BC.\tდა მე სწორედ ამ მოვლენათა თანმიმდევრობის ერთი ეპიზოდით მინდა დავიწყო, რომელიც ბევრმა თქვენგანმა კარგად იცის. ესაა ბალთაზარის ნადიმი, რადგანაც ჩვენ ირან-ერაყის ძვ.წ. 530 წელს მომხდარ ომზე ვსაუბრობთ."}
{"text": "And the parallels between the events of 539 BC and 2003 and in between are startling.\tპარალელები ძვ.წ. 539 და ახ.წ. 2003 წელს მომხდარ მოვლენებს შორის გასაოცარია."}
{"text": "What you're looking at is Rembrandt's painting, now in the National Gallery in London, illustrating the text from the prophet Daniel in the Hebrew scriptures.\tეკრანზე ხედავთ რემბრანტის ნახატს, რომელიც ამჟამად ლონდონის ეროვნულ გალერეაშია. მასზე დანიელ წინასწარმეტყველის ტექსტის ილუსტრაციაა ებრაული ბიბლიიდან."}
{"text": "And you all know roughly the story.\tეს ისტორია მეტ-ნაკლებად ალბათ ყველამ იცით."}
{"text": "Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar, Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem and captured the people and taken the Jews back to Babylon.\tბალთაზარი, ნაბუქოდონოსორის ვაჟია. ნაბუქოდონოროსმა ისრაელი დაიპყრო, იერუსალიმი გაძარცვა, ხალხი შეიპყრო და ებრაელები ბაბილონში დააბუნა."}
{"text": "Not only the Jews, he'd taken the temple vessels.\tმან არა მხოლოდ ებრაელები წაიყვანა, არამედ ტაძრის ჭურჭელიც წაიღო."}
{"text": "He'd ransacked, desecrated the temple.\tმან გაძარცვა და შებღალა ტაძარი"}
{"text": "And the great gold vessels of the temple in Jerusalem had been taken to Babylon.\tდა იერუსალიმის ტაძრის ოქროს დიდებული ჭურჭელი ბაბილონში წაიღო."}
{"text": "Belshazzar, his son, decides to have a feast.\tერთხელაც, მისმა ვაჟმა, ბალთაზარმა ნადიმის გამართვა გადაწყვიტა."}
{"text": "And in order to make it even more exciting, he added a bit of sacrilege to the rest of the fun, and he brings out the temple vessels.\tნადიმი რომ უფრო დიდებული გამოსულიყო, მან დანარჩენ გასართობს ცოტა მკრეხელობაც დაამტა და ტაძრის ჭურჭელი გამოიტანა."}
{"text": "He's already at war with the Iranians, with the king of Persia.\tამ დროს იგი უკვე ომობდა ირანელებთან, სპარსეთის მეფესთან."}
{"text": "And that night, Daniel tells us, at the height of the festivities a hand appeared and wrote on the wall, \"You are weighed in the balance and found wanting, and your kingdom is handed over to the Medes and the Persians.\"\tდა იმ ღამით, როგორც დანიელი გვიყვება, შუა ნადიმის დროს ხელი გამოჩნდა და კედელზე დაწერა, \"სასწორზე აიწონე და მსუბუქი აღმოჩნდი, გაიყო შენი სამეფო და მიდიელებსა და სპარსელებს მიეცა იგი\""}
{"text": "And that very night Cyrus, king of the Persians, entered Babylon and the whole regime of Belshazzar fell.\tდა იმავე ღამეს, სპარსეთის მეფე კიროსი, ბაბილონში შეიჭრა და ბალთაზარის მმართველობა დასრულდა."}
{"text": "It is, of course, a great moment in the history of the Jewish people.\tრა თქმა უნდა ეს უდიდესი მოვლენაა ებრაელი ხალხის ისტორიაში."}
{"text": "It's a great story. It's story we all know.\tეს დიდებული ისტორიაა. ისტორია, რომელიც ყველამ ვიცით."}
{"text": "\"The writing on the wall\" is part of our everyday language.\tგამოთქმა:\"წარწერა კედელზე\" (The writing on the wall) როგორც ცუდის მომასწავებელი, ყოველდღიური ენი ნაწილი გახდა"}
{"text": "What happened next was remarkable, and it's where our cylinder enters the story.\tრაც შემდეგ მოხდა აღსანიშნავია და ჩვენი ცილინდრიც სწორედ ამ დროს შემოდის ისტორიაში."}
{"text": "Cyrus, king of the Persians, has entered Babylon without a fight -- the great empire of Babylon, which ran from central southern Iraq to the Mediterranean, falls to Cyrus.\tსპარსეთის მეფე კიროსი ბაბილონში უომრად შევიდა და ბაბილონის დიდებული იმპერია, რომელიც ცენტრალური სამხრეთ ირანიდან ხმელთაშუა ზღვამდე იყო გადაჭიმული ხელში ჩაიგდო."}
{"text": "And Cyrus makes a declaration.\tამ დროს კიროსმა გამოსცა ბრძანება."}
{"text": "And that is what this cylinder is, the declaration made by the ruler guided by God who had toppled the Iraqi despot and was going to bring freedom to the people.\tდა სწორედ ესაა ცილინდრი, ბრძანება, ღვთის კურთხევით შერჩეული მმართველისა, რომელმაც ჩამოაგდო ერაყელი დესპოტი და ხალხისთვის თავისუფლების დაბრუნება სურდა."}
{"text": "In ringing Babylonian -- it was written in Babylonian -- he says, \"I am Cyrus, king of all the universe, the great king, the powerful king, king of Babylon, king of the four quarters of the world.\"\tჟღერადი ბაბილონურით... იქ ბაბილონურ ენაზე ეწერა... ის ამბობს: \"მე ვარ კიროსი, სამყაროს მეფე, დიდებული და ძლევამოსილი მეფე, მეფე ბაბილონისა და მეფე მსოფლიოს ოთხივე მხარისა\"."}
{"text": "They're not shy of hyperbole as you can see.\tროგორც ხედავთ, გაზვიადებას არ ერიდებიან."}
{"text": "This is probably the first real press release by a victorious army that we've got.\tეს ალბათ, გამარჯვებული ჯარის პირველი პრეს-რელიზია რაც კი არსებობს"}
{"text": "And it's written, as we'll see in due course, by very skilled P.R. consultants.\tდა როგორც ვნახავთ, ძალიან გამოცდილი პიარ კონსულტანტების მიერაა დაწერილი."}
{"text": "So the hyperbole is not actually surprising.\tამიტომ, გაზვიადება დიდად გასაკვირი არცაა."}
{"text": "And what is the great king, the powerful king, the king of the four quarters of the world going to do?\tმაშ, დიდებული მეფე, ძლევამოსილი მეფე, მსოფლიოს ოთხივე მხარის მეფე რის გაკეთებას აპირებს?"}
{"text": "He goes on to say that, having conquered Babylon, he will at once let all the peoples that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar -- have captured and enslaved go free.\tის შემდეგ ამბობს, რომ ბაბილონის დაპყრობისთანავე, ყველა ხალხებს ვინც ბაბილონელებმა... ნაბუქოდონოროსმა და ბალთაზარმა დაიპრეს და დაიმონეს გაათავისფლებს."}
{"text": "He'll let them return to their countries.\tის მათ თავიანთ ქვეყნებში დაბრუნების უფლებას მისცემს."}
{"text": "And more important, he will let them all recover the gods, the statues, the temple vessels that had been confiscated.\tდა ყველაზე მთავარი, იგი მისცემს მათ უფლებას, რომ აღადგინონ ღმერთები, ქანდაკებები, ტაძრის ჭურჭელი, რომლებიც ჩამოართვეს."}
{"text": "All the peoples that the Babylonians had repressed and removed will go home, and they'll take with them their gods.\tდა ხალხებს, ვინც კი ბაბილონელებმა შეავიწროვეს და გადაასახლეს სახლში დააბრუნებს და თავიანთ ღმერთებსაც თან წაიღებენ."}
{"text": "And they'll be able to restore their altars and to worship their gods in their own way, in their own place.\tისინი ისევ შეძლებენ საკუთარი საკურთხევლების აღდგენას და თავიანთი ღმერთების თაყვანისცემას, საკუთარი წესებითა და საკუთარ ტერიტორიაზე."}
{"text": "This is the decree, this object is the evidence for the fact that the Jews, after the exile in Babylon, the years they'd spent sitting by the waters of Babylon, weeping when they remembered Jerusalem, those Jews were allowed to go home.\tეს არის ბრძანებულება, ეს ნივთი არის იმის მტკიცებულება, რომ ბაბილონში გაძევების შემდეგ, ებრაელებს, რომლებმაც წლები გაატარეს ბაბილონის მდინარეებთან და იერუსალიმის გახსენებისას ცრემლებად იღვრებოდნენ, სახლში დაბუნების უფლება მიეცათ."}
{"text": "They were allowed to return to Jerusalem and to rebuild the temple.\tმათ იერუსალიმში დაბრუნებისა და ტაძრის თავიდან აშენების უფლება მიეცათ."}
{"text": "It's a central document in Jewish history.\tამ დოკუმენტს ებრაელების ისტორიაში ცენტრალური ადგილი უჭირავს."}
{"text": "And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures reported in ringing terms.\t\"ნეშტთა\" და \"ეზრას\" წიგნები ებრაული ბიბლიიდან მკაფიოდ მოგვითხრობს ამაზე."}
{"text": "This is the Jewish version of the same story.\tეს არის იგივე ისტორიის ებრაული ვერსია."}
{"text": "\"Thus said Cyrus, king of Persia, 'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee, and he has charged me to build him a house in Jerusalem.\t\"ასე ამბობს კიროსი, სპარსეთის მეფე: 'ქვეყნის ყველა სამეფო მე მიბოძა უფალმა, ცათა ღმერთმა, და დამავალა მისთვის სახლის აგება იერუსალიმში"}
{"text": "Who is there among you of his people?\tვინც თქვენს შორის მისი ერიდან არის,"}
{"text": "The Lord God be with him, and let him go up.'\" \"Go up\" -- aaleh.\tუფალი, მისი ღმერთი, იყოს მასთან, და წავიდეს! ? 'წავიდეს' — aaleh"}
{"text": "The central element, still, of the notion of return, a central part of the life of Judaism.\tმთავარი ელემენტი, მაინც დაბრუნებაა. იუდაიზმში ცხოვრების ცენტრალური ნაწილია."}
{"text": "As you all know, that return from exile, the second temple, reshaped Judaism.\tროგორც ყველამ ვიცით, გადასახლებიდან დაბრუნებამ, მეორე ტაძარმა, იუდაიზმს ახალი ფორმა შესძინა."}
{"text": "And that change, that great historic moment, was made possible by Cyrus, the king of Persia, reported for us in Hebrew in scripture and in Babylonian in clay.\tდა ეს ცვლილება, ეს დიდებული ისტორიული მომენტი, რომელიც სპარსეთის მეფის კიროსის მეოხებით მოხდა, ბიბლიაში ივრითითაა მოთხრობილი და თიხაზე კი - ბაბილონურად."}
{"text": "Two great texts, what about the politics?\tორი დიდებული ტექსტი, მაგრამ რა ხდება პოლიტიკაში?"}
{"text": "What was going on was the fundamental shift in Middle Eastern history.\tრაც ამ მხრივ ხდებოდა, ეს იყო ფუნდამენტური ძვრა ახლო აღმოსავლეთის ისტორიაში."}
{"text": "The empire of Iran, the Medes and the Persians, united under Cyrus, became the first great world empire.\tირანის იმპერია, მიდია და სპარსეთი კიროსის გავლენის ქვეშ გაერთიანდა და მსოფლიოს პირველი დიდებული იმპერია გახდა."}
{"text": "Cyrus begins in the 530s BC.\tეს პროცესი კიროსმა ძვ.წ. 530-იან წლებში დაიწყო"}
{"text": "And by the time of his son Darius, the whole of the eastern Mediterranean is under Persian control.\tდა მისი ვაჟის დარიუსის დროს კი, მთელი აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ტერიტორია სპარსეთის კონტოლის ქვეშ მოექცა."}
{"text": "This empire is, in fact, the Middle East as we now know it, and it's what shapes the Middle East as we now know it.\tრეალურად, ეს იმპერია არის ახლანდელი ახლო აღმოსავლეთი და სწორედ მან მისცა ახლო აღმოსავლეთს ის ფორმა რაც დღეს აქვს."}
{"text": "It was the largest empire the world had known until then.\tეს იყო, იმ დროისთვის მსოფლიოს ისტორიაში ყველაზე დიდი იმპერია."}
{"text": "Much more important, it was the first multicultural, multifaith state on a huge scale.\tკიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ეს იყო პირველი მულტიკულტურული, მულტირელიგიური დიდი მასშტაბის სახელმწიფო."}
{"text": "And it had to be run in a quite new way.\tის სრულიად ახლებურად უნდა ემართათ"}
{"text": "It had to be run in different languages.\tდა სხვადასხვა ენაზე უნდა ემართათ."}
{"text": "The fact that this decree is in Babylonian says one thing.\tის ფაქტი, რომ ეს ბრძანებულება ბაბილონურ ენაზეა, სწორედ ამაზე მეტველებს."}
{"text": "And it had to recognize their different habits, different peoples, different religions, different faiths.\tმას უნდა ეღიარებინა მათი განსხვავებული წეს-ჩვეულებები. განსხვავებული ხალხები, განსხვავებული რელიგიები და სარწმუნოებები."}
{"text": "All of those are respected by Cyrus.\tკიროსი ყველა ამ ფაქტორს სცემდა პატივს."}
{"text": "Cyrus sets up a model of how you run a great multinational, multifaith, multicultural society.\tკიროსმა შექმნა მოდელი, თუ როგორ უნდა მართო დიდი, მულტინაციონალური, მულტირელიგიური და მულტიკულტურული საზოგადოება."}
{"text": "And the result of that was an empire that included the areas you see on the screen, and which survived for 200 years of stability until it was shattered by Alexander.\tდა ამ ყველაფრის შედეგად შეიქმნა იმპერია, რომელიც ეკრანზე ნაჩვენებ ტერიტორიებს მოიცავდა და რომელმაც 200 წელი სტაბილურობაში იარსება, სანამ ალქსანდრე მაკედონელმა არ დაარღვია."}
{"text": "It left a dream of the Middle East as a unit, and a unit where people of different faiths could live together.\tრამაც ახლო აღმოსავლეთის ერთობის ოცნება დაასამარა ისეთი ერთობის, სადაც განსხვავებული რწმენის ადამიანები ერთად იცხოვრებდნენ."}
{"text": "The Greek invasions ended that.\tამ ყველაფერს ბერძნულმა შემოსევებმა დაუსვეს წერტილი."}
{"text": "And of course, Alexander couldn't sustain a government and it fragmented.\tდა ცხადია, ალექსანდრემ ვერ შეძლო მმართველობის შენარჩუნება და იგი დაქუცმაცდა."}
{"text": "But what Cyrus represented remained absolutely central.\tთუმცა, ის რასაც კიროსი წარმოადგენდა კვლავ მთავარ ფაქტორად რჩება."}
{"text": "The Greek historian Xenophon wrote his book \"Cyropaedia\" promoting Cyrus as the great ruler.\tბერძენი ისტორიკოსი ქსენოფონტე თავის წიგნში \"კიროპედია\" კიროსს, როგორც დიდებულ მმართველს ახასიათებს."}
{"text": "And throughout European culture afterward, Cyrus remained the model.\tდა მას შემდეგ ევეროპის ისტორიაში, კიროსი ნიმუშად დარჩა."}
{"text": "This is a 16th century image to show you how widespread his veneration actually was.\tეს მე-16 საუკუნის სურათია, რომელიც გვაჩვენებს, თუ რამდენად დიდი იყო მისდამი პატივისცემა."}
{"text": "And Xenophon's book on Cyrus on how you ran a diverse society was one of the great textbooks that inspired the Founding Fathers of the American Revolution.\tქსენეფონტეს წიგნი კიროსის შესახებ, თუ როგორ უნდა მართო მრავალნაირი საზოგადოება, ერთ-ერთი დიდებული სახელმძღვანელოა, რომელიც ამერიკული რევოლუციის დამფუძვნებელი მამებისთვის შთაგონების წყარო გახდა."}
{"text": "Jefferson was a great admirer -- the ideals of Cyrus obviously speaking to those 18th century ideals of how you create religious tolerance in a new state.\tჯეფერსონი, კიროსის იდეალების დიდი ტაყვანისმცემელი იყო, რაზეც მეტყველებს მე-18 საუკუნის იდეალები, თუ როგორ იქმნება რელიგიური ტოლერანტობა ახალ სახელმწიფოში."}
{"text": "Meanwhile, back in Babylon, things had not been going well.\tამ დროს კი, ბაბილონში, საქმეები არც ისე კარგად მიდიოდა."}
{"text": "After Alexander, the other empires, Babylon declines, falls into ruins, and all the traces of the great Babylonian empire are lost -- until 1879 when the cylinder is discovered by a British Museum exhibition digging in Babylon.\tალექსანდრეს შემდეგ, სხვა იმპერიები, ბაბილონი დასუსტდა, ნანგრევებად იქცა და დიდებული ბაბილონის იმპერიის კვალი 1879 წლამდე იკარგება, სანამ ბრიტანეთის მუზეუმის მიერ ბაბილონში ჩატერებული გათხრების შედეგად ცილინდრს აღმოაჩენდნენ."}
{"text": "And it enters now another story.\tახლა კი ის, ახალ ისტორიაში შედის."}
{"text": "It enters that great debate in the middle of the 19th century: Are the scriptures reliable? Can we trust them?\tის შედის მე-19 საუკუნის შუაში არსებულ დიდ კამათში, იმის შესახებ, არის თუ არა სანდო ბიბლია? უნდა ვენდოთ თუ არა ამ წყაროს?"}
{"text": "We only knew about the return of the Jews and the decree of Cyrus from the Hebrew scriptures.\tმხოლოდ ებრაული ბიბლიიდან ვიცით, რომ კიროსის ბრძანებულებით ებრაელები დაბრუნდნენ."}
{"text": "No other evidence.\tსხვა მტკიცებულება არ გაგვაჩნია."}
{"text": "Suddenly, this appeared.\tდა უცებ, გამოჩნდა ეს ცილინდრი."}
{"text": "And great excitement to a world where those who believed in the scriptures had had their faith in creation shaken by evolution, by geology, here was evidence that the scriptures were historically true.\tრამაც დიდი აღფრთოვანება გამოიწვია, იმ ხალხში, ვისაც ბიბლიის სჯეროდა და ევოლუციისა და გეოლოგიის გამო რწმენა შეერყა. ეს კი იყო მკიცებულება იმასა, რომ ბიბლიაში ისტორული სიმართლე ეწერა."}
{"text": "It's a great 19th century moment.\tეს მე-19 საუკუნის მნიშვნელოვანი მომენტია."}
{"text": "But -- and this, of course, is where it becomes complicated -- the facts were true, hurrah for archeology, but the interpretation was rather more complicated.\tთუმცა... და ცხადია აქ ვითარება რთულდება... ფაქტები სწორი იყო არქეოლოგიის წყალობით, მაგრამ ინტერპრეტაცია ბევრად რთული იყო,"}
{"text": "Because the cylinder account and the Hebrew Bible account differ in one key respect.\tრადგან ცილინდრზე და ებრაულ ბიბლიაში არსებული განმარტება, ერთ მთავარ საკითხში განსხვავდებოდა."}
{"text": "The Babylonian cylinder is written by the priests of the great god of Bablyon, Marduk.\tბაბილონური ცილინდრი, ბაბილონის დიდი ღმერთის, მარდუკის მღვდლების მიერ იქნა დაწერილი,"}
{"text": "And, not surprisingly, they tell you that all this was done by Marduk.\tდა გასაკვირი არცაა, როცა ისინი წერენ, რომ ეს ყველაფერი მარდუკმა მოახდინა."}
{"text": "\"Marduk, we hold, called Cyrus by his name.\"\t\"ვთვლით, რომ მარდუკმა სახელით მიმართა კიროსს\""}
{"text": "Marduk takes Cyrus by the hand, calls him to shepherd his people and gives him the rule of Babylon.\tმარდუკი ხელს ჰკიდებს კიროსს და მოუწოდებს მას მწყემსოს მისი ხალხი და ბაბილონს აძლევს მართვაში."}
{"text": "Marduk tells Cyrus that he will do these great, generous things of setting the people free.\tმარდუკმა უთხრა კიროსს, რომ ის გააკეთებდა დიდებულ და კეთილ საქმეს, როგორც ხალხის გათავისუფლებაა."}
{"text": "And this is why we should all be grateful to and worship Marduk.\tსწორედ ესაა, რის გამოც უნდა ვუმადლოდეთ და თაყვანს ვცემდეთ მარდუკს."}
{"text": "The Hebrew writers in the Old Testament, you will not be surprised to learn, take a rather different view of this.\tებრაელი მწერლები, ძველ აღთქმაში, ალბათ არ გაგიკვირდებათ, ამ მომენტს სხვაგვარად უყურებენ."}
{"text": "For them, of course, it can't possibly by Marduk that made all this happen.\tმათთვის, ცხადია, ამ ყველაფრის გამკეთებელი მარდუკი ვერ იქნებოდა."}
{"text": "It can only be Jehovah.\tეს მხოლოდ იეჰოვა შეიძლება ყოფილიყო."}
{"text": "And so in Isaiah, we have the wonderful texts giving all the credit of this, not to Marduk but to the Lord God of Israel -- the Lord God of Israel who also called Cyrus by name, also takes Cyrus by the hand and talks of him shepherding his people.\tასე რომ ესაიას წიგნში, დიდებული ტექსტებია, რომელშიც ეს ყველაფერი არა მარდუკს, არამედ ისრაელის მაღალ ღმერთს მიეწერება. ისრაელის მაღალმა ღმერთმაც სახელით იხმო კიროსი, მანაც ჩაკიდა ხელი და მანაც მოუწოდა თავისი ხალხის მწყემსობისკენ."}
{"text": "It's a remarkable example of two different priestly appropriations of the same event, two different religious takeovers of a political fact.\tეს ერთი მოვლენის, ორი განსხვავებული სამღვდელოების მიერ მითვისების, შესანიშნავი მაგალითია. პოლიტიკური ფაქტის ორი განსხვავებული რელიგიის მიერ ხელში ჩაგდება."}
{"text": "God, we know, is usually on the side of the big battalions.\tღმერთი, ვიცით, რომ ჩვეულებრივ დიდი ბატალიონების მხარესაა,"}
{"text": "The question is, which god was it?\tმაგრამ ისმის კითხვა, რომელი ღმერთი იყო ეს?"}
{"text": "And the debate unsettles everybody in the 19th century to realize that the Hebrew scriptures are part of a much wider world of religion.\tდა ამ დავამ ყველა ააღელვა მე-19 საუკუნეში, როცა მიახვედრა, რომ ებრაული ბიბლია უფრო ფართე რელიგიური სამყაროს ნაწილია."}
{"text": "And it's quite clear the cylinder is older than the text of Isaiah, and yet, Jehovah is speaking in words very similar to those used by Marduk.\tასევე ცხადია, რომ ცილინდრი ესაიას წიგნზე ძველია, მიუხედავად ამისა, იეჰოვას სიტყვები ძალიან ჰგავს მარდუკის მიერ გამოყენებულ სიტყვებს."}
{"text": "And there's a slight sense that Isaiah knows this, because he says, this is God speaking, of course, \"I have called thee by thy name though thou hast not known me.\"\tდა არსებობს მცირე შეგრძნება, რომ ესაიამ ეს იცის, რადგან ის ამბობს, ამას ღმერთი ამბობს, რა თქმა უნდა: \"ჩემი რჩეულის, გულისათვის გიწოდებ სახელს და გნათლავ თუმცა არ მიცნობ\"."}
{"text": "I think it's recognized that Cyrus doesn't realize that he's acting under orders from Jehovah.\tვფიქრობ აღიარებულია, რომ კიროსმა არც კი იცოდა, რომ იეჰოვას ბრძანებას ასრულებდა."}
{"text": "And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk.\tდა ასევე გაუკვირდებოდა, რომ გაეგო თურმე მარდუკის ბრძანებებს ასრულებდა,"}
{"text": "Because interestingly, of course, Cyrus is a good Iranian with a totally different set of gods who are not mentioned in any of these texts.\tრადგანაც საინტარესოა, რომ კიროსი კარგი ირანელია, რომელიც სრულიად სხვა ღმერთებს ეთაყვანება, რომლებიც არცერთ ამ ტექსტში არაა ნახსენები."}
{"text": "(Laughter) That's 1879.\t(სიცილი) ეს 1879 წელია."}
{"text": "40 years on and we're in 1917, and the cylinder enters a different world.\t40 წლის შემდეგ 1917 წელია და ცილინდრი ახალ სამყაროში შედის."}
{"text": "This time, the real politics of the contemporary world -- the year of the Balfour Declaration, the year when the new imperial power in the Middle East, Britain, decides that it will declare a Jewish national home, it will allow the Jews to return.\tამჯერად, თანამდროვე მსოფლიოს რეალურ პოლიტიკაში. ესაა \"ბალფურის დეკლარაციის\" მიღების წელი, წელი, როცა ახალმა იმპერიულმა ძალამ ახლო აღმოსავლეთში, ბრიტანეთმა, გადაწყვიტა რომ ის გამოაცხადებდა ებრაელებისთვის ეროვნულ კერას და მათ, დაბრუნების უფლებას მისცემდა."}
{"text": "And the response to this by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic.\tამას აღმოსავლეთ ევროპის ებრაელი მოსახლეობა აღფრთოვანებით შეხვდა."}
{"text": "And across Eastern Europe, Jews display pictures of Cyrus and of George V side by side -- the two great rulers who have allowed the return to Jerusalem.\tმთელ აღმოსავლეთ ევროპაში, ებრაელებს ერთმანეთის გვერდიგვერდ, კიროსისა და ჯორჯ V-ის სურათები გამოჰქონდათ. ორი უდიდესი მმართველის, რომელმაც მათ იერუსალიმში დაბრუნების საშუალება მისცა."}
{"text": "And the Cyrus cylinder comes back into public view and the text of this as a demonstration of why what is going to happen after the war is over in 1918 is part of a divine plan.\tშესაბამისად, კიროსის ცილინდრი კვლავ საჯარო თვალთახედვის არეში ბრუნდება და მისი ტექსტი, იმის საჩვენებლად გამოდგება, რომ რაც ომის დასრულების შემდეგ 1918 წელს მოხდება, უფლის გეგმის ნაწილია."}
{"text": "You all know what happened.\tთქვენ ყველამ იცით რაც მოხდა."}
{"text": "The state of Israel is setup, and 50 years later, in the late 60s, it's clear that Britain's role as the imperial power is over.\tისრაელის სახელმწიფო მომზადდა, და 50 წლის შემდეგ, 60-იანი წლების ბოლოს, ცხადი გახდა, რომ ბრიტანეთის, როგორც იმპერიული ძალის როლი დასრულდა."}
{"text": "And another story of the cylinder begins.\tდა აქედან ცილინდრის ახალი ისტორია იწყება."}
{"text": "The region, the U.K. and the U.S. decide, has to be kept safe from communism, and the superpower that will be created to do this would be Iran, the Shah.\tგაერთიანებულმა სამეფომ და აშშ-მ გადაწყვიტეს, რომ რეგიონი კომუნიზმისგან დაეცვათ და ზესახელმწიფო, რომელიც შეიქმნებოდა ამის განსახორციელებლად უნდა ყოფილიყო, ირანი და მისი შაჰი."}
{"text": "And so the Shah invents an Iranian history, or a return to Iranian history, that puts him in the center of a great tradition and produces coins showing himself with the Cyrus cylinder.\tდა ამგვარად, შაჰი იგონებს ირანის ისტორიას, ან უბრუნდება ირანის ისტორიას და ამით დიდი ტრადიციის ცენტრში ექცევა, და ჭრის მონეტებს, სადაც იგი, კიროსის ცილინდრთან ერთადაა გამოსახული."}
{"text": "When he has his great celebrations in Persepolis, he summons the cylinder and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran, and is part of those great celebrations of the Pahlavi dynasty.\tპერსეპოლისში გამართული დიდი ზეიმობისას, მან გამოიხმო ცილინდრი, იგი ითხოვეს ბრიტანეთის მუზეუმისგან და თეირანში წაიღეს. ის ფაჰლავის დინასტიის დიდი დღესასწაულების ნაწილი გახდა."}
{"text": "Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.\tკიროსის ცილიდრი: შაჰის მმართველობის გარანტი."}
{"text": "10 years later, another story: Iranian Revolution, 1979.\t10 წლის შემდეგ კი, კიდევ ერთი ისტორია: ირანის რევოლუცია, 1979 წელი."}
{"text": "Islamic revolution, no more Cyrus; we're not interested in that history, we're interested in Islamic Iran -- until Iraq, the new superpower that we've all decided should be in the region, attacks.\tისლამური რევოლუცია. კიროსი აღარაა; ჩვენ არ გვაინტერესებს ის ისტორია, ჩვენ გვაინტერესებს ისლამური ირანი... სანამ ერაყი, ახალი ზესახელმწიფო, რომელიც ყველამ გადავწყვიტეთ, რომ რეგიონში უნდა იყოს, შეტევას დაიწყებს."}
{"text": "Then another Iran-Iraq war.\tშემდეგ კიდევ ერთი ირან-ერაყის ომი."}
{"text": "And it becomes critical for the Iranians to remember their great past, their great past when they fought Iraq and won.\tირანელებისთვის, მათი დიდებული წარსულის გახსენება მნიშვნელოვანი ხდება. იმ დიდებული წარსულის, როცა ერაყს ებრძოდნენ და დაამარცხეს."}
{"text": "It becomes critical to find a symbol that will pull together all Iranians -- Muslims and non-Muslims, Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran, people who are devout, not devout.\tმნიშვნელოვანი ხდება ისეთი სიმბოლოს პოვნა, რომელიც ყველა ირანელს გააერთიანებს... მუსლიმებს, არამუსლიმებს ქრიატიანებს, ზოროასტრისტებს, ირანში მცხოვრებ ებრაელებს, მოწმუნეებს და არამორწმუნეებს."}
{"text": "And the obvious emblem is Cyrus.\tამის ნათელი სიმბოლო კი - კიროსია."}
{"text": "So when the British Museum and Tehran National Musuem cooperate and work together, as we've been doing, the Iranians ask for one thing only as a loan.\tამგვარად, როცა ბრიტანეთის და თეირანის ეროვნულმა მუზეუმები თანამშრომლობენ და ერთად მუშაობენ, ისე როგორც ამას ვაკეთებდით, ირანელები მხოლოდ ერთი რამის სესხებას ითხოვენ."}
{"text": "It's the only object they want.\tეს ერთადერთი ნივთია, რაც მათ უნდათ."}
{"text": "They want to borrow the Cyrus cylinder.\tმათ უნდათ, რომ კიროსის ცილინდრი ისესხონ."}
{"text": "And last year, the Cyrus cylinder went to Tehran for the second time.\tდა გასულ წელს, კიროსის ცილინდრი თეირანში უკვე მეორედ გაემგზავრა."}
{"text": "It's shown being presented here, put into its case by the director of the National Museum of Tehran, one of the many women in Iran in very senior positions, Mrs. Ardakani.\tაი, აქ ჩანს, როგორ დებს მას ყუთში, თეირანის ეროვნული მუზეუმის დირექტორი, ერთ-ერთი ქალი ირანში, იმ მრავალთა შორის, რომელიც მაღალ თანამდებობაზეა, ქალბატონი არდაკანი."}
{"text": "It was a huge event.\tეს უდიდესი მოვლენა იყო."}
{"text": "This is the other side of that same picture.\tეს არის იგივე სურათის მეორე მხარე."}
{"text": "It's seen in Tehran by between one and two million people in the space of a few months.\tთეირანში ეს ცილინდრი რამდენიმე თვის განმავლობაში, 1-დან 2 მილიონამდე ადამიანმა მოინახულა."}
{"text": "This is beyond any blockbuster exhibition in the West.\tეს ნებისმიერი ბლოკბასტერის გამოფენას აჭარბებს დასავლეთში."}
{"text": "And it's the subject of a huge debate about what this cylinder means, what Cyrus means, but above all, Cyrus as articulated through this cylinder -- Cyrus as the defender of the homeland, the champion, of course, of Iranian identity and of the Iranian peoples, tolerant of all faiths.\tდა დიდი განხილვის საგანია, თუ რას ნიშნავს ცილინდრი, რას გულისხმობს კიროსი, მაგრამ, უმთავრესად, კიროსი, როგორც ამას ცილინდრი გადმოგვცემს... კიროსი არის სამშობლოს დამცველი, რა თქმა უნდა, ირანული იდენტობის და ირანელი ხალხის დამცველი, ტოლერანტული ყველა აღმსარებლობისადმი."}
{"text": "And in the current Iran, Zoroastrians and Christians have guaranteed places in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.\tდა ამჟამინდელ ირანში, ზოროასტრისტებსა და ქრისტიანებს გარანტირებული ადგილი აქვთ ირანულ პარლამენტში, რაც ძალიან, ძალიან საამაყოა."}
{"text": "To see this object in Tehran, thousands of Jews living in Iran came to Tehran to see it.\tამ ექსპონატის სანახავად, ირანში მცხოვრები ათასობით ებრაელი ჩავიდა თეირანში."}
{"text": "It became a great emblem, a great subject of debate about what Iran is at home and abroad.\tეს გახდა უდიდესი სიმბოლო, და დიდი დავის საგანი, თუ როგორია ირანი შინ და გარეთ."}
{"text": "Is Iran still to be the defender of the oppressed?\tისევ არის ირანი დაჩაგრულთა დამცველი?"}
{"text": "Will Iran set free the people that the tyrants have enslaved and expropriated?\tგაათავისუფლებს ირანი იმ ხალხს, რომლებიც ტირანებმა დაიმონეს და დაჩაგრეს?"}
{"text": "This is heady national rhetoric, and it was all put together in a great pageant launching the return.\tეს არის მხურვალე ეროვნული რიტორიკა, და ეს ყველაფერი გაერთიანებული იყო კარგად დადგმულ დაბრუნების აღნიშვნაში."}
{"text": "Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage with great figures from Iranian history gathering to take their place in the heritage of Iran.\tსცენაზე თქვენ ხედავთ კიროსის ცილინდრის გადიდებულ ვერსიას, ირანის ისტორიის დიდებულ ფიგურებთან ერთად, რომლებიც ირანის ისტორიაში საკუთარი ადგილის დასამკვიდრებლად შეიკრიბნენ."}
{"text": "It was a narrative presented by the president himself.\tსწორედ ეს ამბავი წარმოადგინა თავად პრეზიდენტმა."}
{"text": "And for me, to take this object to Iran, to be allowed to take this object to Iran was to be allowed to be part of an extraordinary debate led at the highest levels about what Iran is, what different Irans there are and how the different histories of Iran might shape the world today.\tდა ჩემთვის ამ ნივთის ირანში წაღება, ამ ნივთის ირანში წაღების უფლება, გასაოცარი დავის ნაწილად გახდომას ნიშნავდა, რომელმაც უმაღლეს დონეზე მიმდინარეობდა, იმის შესახებ, თუ რას წარმადგენს ირანი, ირანის რამდენი განსხვავებული სახე არსებობს და როგორ სახეს მისცემდა მსოფლიოს დღეს ირანის სხვადასხვა ისტორია."}
{"text": "It's a debate that's still continuing, and it will continue to rumble, because this object is one of the great declarations of a human aspiration.\tეს დავა დღემდე გრძელდება, და კვლავ მძაფრად გაგრძელდება, რადგანაც ეს ნივთი, ადამიანის მისწრაფებების ერთ-ერთი უდიდესი დეკლრაციაა."}
{"text": "It stands with the American constitution.\tის ამერიკის კონსტიტუციის გვერდით დგას."}
{"text": "It certainly says far more about real freedoms than Magna Carta.\tდა ნამდვილი თავისუფლების შესახებ ბევრად მეტს გვამცნობს, ვიდრე \"თავისუფლების დიდი ქარტია\"."}
{"text": "It is a document that can mean so many things, for Iran and for the region.\tეს არის დოკუმენტი, რომელსაც ირანისა და რეგიონისათვის შეიძლება ბევრნაირი მნიშვნელობა ჰქონდეს."}
{"text": "A replica of this is at the United Nations.\tმისი ასლი გაეროში ინახება."}
{"text": "In New York this autumn, it will be present when the great debates about the future of the Middle East take place.\tის წარმოდგენილი იქნება, შემოდგომაზე ნიუ იორკში, როცა ახლო აღმოსავლეთის მომავლის შესახებ დებატები გაიმართება."}
{"text": "And I want to finish by asking you what the next story will be in which this object figures.\tდა მინდა შემდეგი კითხვით დავასრულო. რა იქნება შემდეგი ისტორია, რომელშიც ეს ნივთი ფიგურირებს?"}
{"text": "It will appear, certainly, in many more Middle Eastern stories.\tცხადია, რომ ის კიდევ ბევრ ახლო აღმოსავლურ ისტორიაში გამოჩნდება."}
{"text": "And what story of the Middle East, what story of the world, do you want to see reflecting what is said, what is expressed in this cylinder?\tდა ახლო აღმოსავლეთის რომელ ისტორიაში, მსოფლიოს რომელ ისტორიაში გსურთ, რომ ნახოთ ის, რასაც ცილინდრი ამბობს და რაც ცილინდრზეა გამოხატული?"}
{"text": "The right of peoples to live together in the same state, worshiping differently, freely -- a Middle East, a world, in which religion is not the subject of division or of debate.\tხალხების უფლება, იცხოვრონ ერთად, ერთ ქვეყანაში, სხვადასხვაგვარად ილოცონ, თავისფლად... ახლო აღმოსავლეთი და მსოფლიო, სადაც რელიგია არ ჰყოფს და არ იწვევს დავას."}
{"text": "In the world of the Middle East at the moment, the debates are, as you know, shrill.\tახლო აღმოსავლეთის სამყაროში ამ დროისათვის, როგორც იცით ეს დავა ძალიან მწვავეა."}
{"text": "But I think it's possible that the most powerful and the wisest voice of all of them may well be the voice of this mute thing, the Cyrus cylinder.\tმაგრამ ვფიქრობ, რომ შესაძლებელია, ყველაზე ძლევამოსილი და ბრძნული ხმა, იყოს ამ უხმო ნივთის, კიროსის ცილინდრის ხმა."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When I was nine years old, I went off to summer camp for the first time.\tროდესაც ცხრა წლის ვიყავი პირველად წავედი საზაფხულო ბანაკში."}
{"text": "And my mother packed me a suitcase full of books, which to me seemed like a perfectly natural thing to do.\tდედამ ჩემოდანი წიგნებით გამივსო, რაც სრულიად ბუნებრივად მომეჩვენა."}
{"text": "Because in my family, reading was the primary group activity.\tიმიტომ, რომ ჩემს ოჯახში კითხვა იყო ჯგუფური მუშაობის ძირითადი ფორმა."}
{"text": "And this might sound antisocial to you, but for us it was really just a different way of being social.\tშესაძლოა ეს თქვენ ასოციალურად ჩათვალოთ მაგრამ ჩვენთვის ეს იყო ურთიერთობის უბრალოდ განსხვავებული ფორმა."}
{"text": "You have the animal warmth of your family sitting right next to you, but you are also free to go roaming around the adventureland inside your own mind.\tშენ გრძნობ შენი ოჯახის სითბოს რომელიც შენს გვერდით გყავს, მაგრამ ამავე დროს შენ შეგიძლია თავისუფლად იმოგზაურო შენს წარმოსახვაში."}
{"text": "And I had this idea that camp was going to be just like this, but better.\tდა ვფიქრობდი, რომ ბანაკიც სწორედ ასეთი იქნებოდა, უკეთესიც კი."}
{"text": "(Laughter) I had a vision of 10 girls sitting in a cabin cozily reading books in their matching nightgowns.\t(სიცილი) წარმოვიდგენდი როგორ იჯდა 10 გოგო თავიანთ კოტეჯში მყუდროდ , საღამურებში და კითხულობდნენ წიგნებს."}
{"text": "(Laughter) Camp was more like a keg party without any alcohol.\t(სიცილი) ბანაკი აღმოჩნდა ლუდის წვეულების მსგავსი, ალკოჰოლის გარეშე."}
{"text": "And on the very first day, our counselor gathered us all together and she taught us a cheer that she said we would be doing every day for the rest of the summer to instill camp spirit.\tპირველივე დღეს ჩვენმა ზედამხედველმა შეგვკრიბა ყველანი და გვასწავლა ყიჟინა რომელიც, როგორც თვითონ თქვა, უნდა შეგვესრულებინა ყოველდღე ზაფხულის ბოლომდე იმისათვის, რომ ბანაკში შეგვექმნა შესაბამისი განწყობა."}
{"text": "And it went like this: \"R-O-W-D-I-E, that's the way we spell rowdie.\tის ჟღერდა შემდეგნაირად: \"ხ-მ-ა-უ-რი, ჩვენ ასე ვწერთ ხმაურს."}
{"text": "Rowdie, rowdie, let's get rowdie.\"\tხმაური, ხმაური, მოდი ვიხმაუროთ.\""}
{"text": "(Laughter) Yeah.\tდიახ."}
{"text": "So I couldn't figure out for the life of me why we were supposed to be so rowdy, or why we had to spell this word incorrectly.\tვერაფრით ვერ ვხვდებოდი, რატომ უნდა ვყოფილიყავით ხმაურიანები, ან რატომ უნდა დაგვემარცვლა ეს სიტყვა შეცდომით."}
{"text": "(Laughter) But I recited a cheer. I recited a cheer along with everybody else.\t(სიცილი) მაგრამ მე ვუერთდებოდი ყიჟინას სხვებთან ერთად."}
{"text": "I did my best.\tვაკეთებდი ჩემს მაქსიმუმს."}
{"text": "And I just waited for the time that I could go off and read my books.\tმე უბრალოდ ველოდი დროს, რომ წავსულიყავი და წამეკითხა ჩემი წიგნები."}
{"text": "But the first time that I took my book out of my suitcase, the coolest girl in the bunk came up to me and she asked me, \"Why are you being so mellow?\" -- mellow, of course, being the exact opposite of R-O-W-D-I-E.\tპირველად როდესაც ამოვიღე წიგნი ჩანთიდან ყველაზე გამორჩეული გოგო მომიახლოვდა და მკითხა: \" რატომ ხარ ასეთი ჩუმი?\" ჩუმი, რა თქმა უნდა, იყო სრულიად საპირისპირო ხ-მ-ა-უ-რ-ი-ა-ნ-ი-ს-ა. მეორედ, როდესაც კვლავ ვცადე იგივეს გაკეთება,"}
{"text": "And then the second time I tried it, the counselor came up to me with a concerned expression on her face and she repeated the point about camp spirit and said we should all work very hard to be outgoing.\tზედამხედველი მომიახლოვდა შეშფოთებული სახით, შემახსენა ბანაკის სულისკვეთების არსი და მითხრა, რომ ჩვენ ყველას ბევრი უნდა გვეშრომა, რომ ვყოფილიყავით გახსნილები."}
{"text": "And so I put my books away, back in their suitcase, and I put them under my bed, and there they stayed for the rest of the summer.\tასე რომ, ჩავდე ჩემი წიგნები ჩემოდანში და შევინახე საწოლის ქვეშ, სადაც ისინი დარჩნენ ზაფხულის ბოლომდე."}
{"text": "And I felt kind of guilty about this.\tამის გამო თავს დამნაშავედ ვგრძნობდი."}
{"text": "I felt as if the books needed me somehow, and they were calling out to me and I was forsaking them.\tვგრძნობდი თითქოს წიგნებს ვჭირდებოდი, თითქოს მეძახდნენ, მე ისინი მივატოვე."}
{"text": "But I did forsake them and I didn't open that suitcase again until I was back home with my family at the end of the summer.\tმაგრამ მე ნამდვილად მივატოვე ისინი და ჩემოდანი სახლში დაბრუნებამდე, ზაფხულის ბოლომდე არც კი გამიხსნია."}
{"text": "Now, I tell you this story about summer camp.\tახლა მე მოგიყვებით ისტორიას საზაფხულო ბანაკზე."}
{"text": "I could have told you 50 others just like it -- all the times that I got the message that somehow my quiet and introverted style of being was not necessarily the right way to go, that I should be trying to pass as more of an extrovert.\tშემეძლო მომეყოლა კიდევ 50 მსგავსი ამბავი, სადაც მთავარი მესიჯი იყო ყოველთვის ის, რომ ჩემი მშვიდი და ინტროვერტული ხასიათი არც თუ ისე ნორმალური იყო, რომ უნდა მეცადა ვყოფილიყავი უფრო ექსტრავერტი."}
{"text": "And I always sensed deep down that this was wrong and that introverts were pretty excellent just as they were.\tსადღაც სიღრმეში ყოველთვის ვგრძნობდი, რომ ეს იყო მცდარი და რომ ინტროვერტები თავისებურად საკმაოდ კარგები იყვნენ."}
{"text": "But for years I denied this intuition, and so I became a Wall Street lawyer, of all things, instead of the writer that I had always longed to be -- partly because I needed to prove to myself that I could be bold and assertive too.\tმაგრამ წლების მანძილზე მე უარვყოფდი ამ ინტუიციას და ასე გავხდი უოლ სტრიტის იურისტი ნაცვლად მწერლისა, რაც მე ყოველთვის მინდოდა. ნაწილობრივ იმიტომაც, რომ საკუთარი თავისთვის დამემტკიცებინა, მეც შემეძლო ვყოფილიყავი გაბედული და პირდაპირი."}
{"text": "And I was always going off to crowded bars when I really would have preferred to just have a nice dinner with friends.\tყოველთვის დავდიოდი ხალხმრავალ ბარებში მაშინ, როდესაც მერჩივნა მესადილა მეგობრებთან ერთად."}
{"text": "And I made these self-negating choices so reflexively, that I wasn't even aware that I was making them.\tმე ვაკეთებდი თვით-საწინააღმდეგო არჩევანს იმდენად რეფლექსურად, რომ ვერც კი ვაცნობიერებდი, რას ვაკეთებდი."}
{"text": "Now this is what many introverts do, and it's our loss for sure, but it is also our colleagues' loss and our communities' loss.\tეს ისაა, რასაც ბევრი ინტროვერტი აკეთებს, და ეს, რა თქმა უნდა, დანაკარგია ჩვენთვის, აგრეთვე დანაკარგია ჩვენი კოლეგებისთვის და ჩვენი საზოგადეობისთვისაც."}
{"text": "And at the risk of sounding grandiose, it is the world's loss.\tასევე, მაპატიეთ პათოსისათვის, ეს არის მსოფლიოს დანაკარგიც."}
{"text": "Because when it comes to creativity and to leadership, we need introverts doing what they do best.\tრადგან, როდესაც საქმე ეხება კრეატიულობას და ლიდერობას, ჩვენ გვჭირდება ინტროვერტები, რომ მათ აკეთონ ის რაც ყველაზე კარგად გამოსდით."}
{"text": "A third to a half of the population are introverts -- a third to a half.\tმოსახლეობის მესამედი ან ნახევარი ინტროვერტია -- 30% - 50%."}
{"text": "So that's one out of every two or three people you know.\tეს არის ერთი ადამიანი, ყოველი ორი ან სამი თქვენი ნაცნობიდან."}
{"text": "So even if you're an extrovert yourself, I'm talking about your coworkers and your spouses and your children and the person sitting next to you right now -- all of them subject to this bias that is pretty deep and real in our society.\tთუკი თქვენ ხართ ექსტრავერტი, მაშინ საუბარია თქვენს კოლეგაზე, მეუღლეზე და ბავშვებზე და ადამიანზე, რომელიც ახლა თქვენს გვერდით ზის. ყოველი მათგანი განიცდის ამ პირუთვნელობას, რაც ასე ღრმადაა გამჯდარი ჩვენს საზოგადოებაში."}
{"text": "We all internalize it from a very early age without even having a language for what we're doing.\tჩვენ მას ვითვისებთ ძალიან ადრეული ასაკიდან, როცა ჩვენ, არც კი შეგვიძლია ვთქვათ რას ვაკეთებთ."}
{"text": "Now, to see the bias clearly, you need to understand what introversion is.\tეს პირუთვნელობა ნათლად რომ დაინახოთ, საჭიროა გაიგოთ რა არის ინტროვერსია."}
{"text": "It's different from being shy.\tის განსხვავდება სიმორცხვისაგან."}
{"text": "Shyness is about fear of social judgment.\tსიმორცხვე საზოგადოებრივი განაჩენის შიშია"}
{"text": "Introversion is more about, how do you respond to stimulation, including social stimulation.\tინტროვერსია კი გულისხმობს იმას, თუ როგორ პასუხობ შენ სხვადასხვა სტიმულს, მათ შორის სოციალურ სტიმულებს."}
{"text": "So extroverts really crave large amounts of stimulation, whereas introverts feel at their most alive and their most switched-on and their most capable when they're in quieter, more low-key environments.\tრეალურად, ექსტრავერტებს ესაჭიროებათ დიდი დოზით სტიმულები, მაშინ, როცა ინტროვერტები თავს საუკეთესოდ გრძნობენ, უფრო აქტიურები და ქმედუნარიანები არიან, როცა ისინი იმყოფებიან მშვიდ, მოკრძალებულ გარემოში."}
{"text": "Not all the time -- these things aren't absolute -- but a lot of the time.\tარა ყოველთვის - ეს არ არის აბსოლუტური- მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში ეს ასეა."}
{"text": "So the key then to maximizing our talents is for us all to put ourselves in the zone of stimulation that is right for us.\tამდენად, ჩვენი ტალანტის მაქსიმიზაციისათვის, უნდა მოვხვდეთ ჩვენთვის შესაფერისი სტიმულების გარემოში."}
{"text": "But now here's where the bias comes in.\tმაგრამ, სწორედ ამ დროს იჩენს თავს ის საყოველთაო მცდარი აზრი."}
{"text": "Our most important institutions, our schools and our workplaces, they are designed mostly for extroverts and for extroverts' need for lots of stimulation.\tჩვენი ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტიტუტები, სკოლები და სამსახურები ძირითადად განკუთვნილია და გათვლილია ექსტრავერტებზე და ექსტრავერტებისთვის საჭირო სტიმულების დიდ რაოდენობაზე."}
{"text": "And also we have this belief system right now that I call the new groupthink, which holds that all creativity and all productivity comes from a very oddly gregarious place.\tგარდა ამისა, ამჟამად ჩვენ გვჯერა სისტემის, რომელსაც მე ვეძახი ჯგუფურ აზროვნებას, რომელიც ამბობს, რომ კრეატიულობა და პროდუქტიულობა მოდის ისეთი ადგილიდან, სადაც ბევრი ადამიანია ერთად."}
{"text": "So if you picture the typical classroom nowadays: When I was going to school, we sat in rows.\tწარმოიდგინეთ თანამედროვე, ტიპიური საკლასო ოთახი: როცა მე დავიოდი სკოლაში, ჩვენ ვისხედით რიგებად."}
{"text": "We sat in rows of desks like this, and we did most of our work pretty autonomously.\tჩვენ ვისხედით რიგზე განლაგებულ მერხებთან ასე და უმეტესწილად ვმუშაობდით დამოუკიდებლად."}
{"text": "But nowadays, your typical classroom has pods of desks -- four or five or six or seven kids all facing each other.\tმაგრამ დღეს, ტიპიური საკლასო ოთახი აღჭურვილია შეჯგუფებული მერხებით -- 4, 5, 6, 7 ბავშვი ზის პირისპირ"}
{"text": "And kids are working in countless group assignments.\tდა ერთად ასრულებს უამრავ ჯგუფურ დავალებას."}
{"text": "Even in subjects like math and creative writing, which you think would depend on solo flights of thought, kids are now expected to act as committee members.\tისეთ საგნებშიც, როგორებიც არის მათემატიკა ან შემოქმედებითი წერა, რომელიც დამოკიდებულია მხოლოდ ერთი ადამიანის აზროვნებაზე, ბავშვებს უწევთ იმოქმედონ, როგორც კომისიის წევრებს."}
{"text": "And for the kids who prefer to go off by themselves or just to work alone, those kids are seen as outliers often or, worse, as problem cases.\tხოლო ის ბავშვები, რომლებსაც ურჩევნიათ გავიდნენ თავიანთთვის და იმუშაონ მარტო აღიქმებიან გარიყულებად, ან უარეს შემთხვევაში, პრობლემატურ პიროვნებებად."}
{"text": "And the vast majority of teachers reports believing that the ideal student is an extrovert as opposed to an introvert, even though introverts actually get better grades and are more knowledgeable, according to research.\tმასწავლებელთა უმრავლესობა ამბობს, რომ იდეალური მოსწავლე არის ექსტრავერტი და არა ინტროვერტი, მიუხედავად იმისა, რომ სინამდვილეში ინტროვერტები იღებენ უკეთეს ნიშნებს და იციან უფრო მეტი, რაც დადგენილია კვლევებით."}
{"text": "(Laughter) Okay, same thing is true in our workplaces.\t(სიცილი) იგივე შეიძლება ითქვას ჩვენს სამსახურებზეც."}
{"text": "Now, most of us work in open plan offices, without walls, where we are subject to the constant noise and gaze of our coworkers.\tდღეს უმეტესობა მუშაობს ღია ოფისებში, კედლების გარეშე, სადაც განვიცდით მუდმივ ხმაურსა და კოლეგების დაჟინებულ მზერას."}
{"text": "And when it comes to leadership, introverts are routinely passed over for leadership positions, even though introverts tend to be very careful, much less likely to take outsize risks -- which is something we might all favor nowadays.\tროცა საქმე ეხება ლიდერობას, ინტროვერტები, როგორც წესი რჩებიან გვერდზე ლიდერის პოზიციიდან, მიუხედავად იმისა, რომ ინტროვერტები გაცილებით უფრო ფრთხილები არიან, უფრო მეტად ერიდებიან ზედმეტ რისკებს - რასაც ჩვენ დღეს ყველაზე მეტად უნდა ვაფასებდეთ."}
{"text": "And interesting research by Adam Grant at the Wharton School has found that introverted leaders often deliver better outcomes than extroverts do, because when they are managing proactive employees, they're much more likely to let those employees run with their ideas, whereas an extrovert can, quite unwittingly, get so excited about things that they're putting their own stamp on things, and other people's ideas might not as easily then bubble up to the surface.\tადამ გრანტის საინტერესო კვლევამ უორტონის სკოლაში დაადგინა, რომ ინტროვერტი ლიდერები ხშირად უკეთეს შედეგებს აღწევენ ვიდრე ექსტრავერტი, რადგან, პროდუქტიული თანამშრომლების ხელმძღვანელობისას ისინი ნებას აძლევენ თანამშრომლებს იხელმძღვანელონ საკუთარი იდეებით, მაშინ როდესაც ექსტავერტები, უნებლიედ, აღტაცებაში მოდიან, ატყობენ ყველაფერს თავიანთ კვალს და სხვების იდეები, მარტივად ვერ პოვებს განვითარებას."}
{"text": "Now in fact, some of our transformative leaders in history have been introverts.\tფაქტია, ზოგი ლიდერი, ვინც გარდატეხა მოახდინა ისტორიაში იყო ინტროვერტი."}
{"text": "I'll give you some examples.\tმოვიყვან რამდენიმე მაგალითს."}
{"text": "Eleanor Roosevelt, Rosa Parks, Gandhi -- all these people described themselves as quiet and soft-spoken and even shy.\tელეონორა რუზველტი, როზა პარკსი, განდი - ყველა მათგანი აღწერდა საკუთარ თავს როგორც წყნარს, მშვიდად მოსაუბრეს და მორცხვსაც კი."}
{"text": "And they all took the spotlight, even though every bone in their bodies was telling them not to.\tყველა მათგანი მოხვდა ყურადღების ცენტრში, მიუხედავად იმისა, რომ სხეულის ყველა ნაწილი მათ ეწინააღმდეგებოდა."}
{"text": "And this turns out to have a special power all its own, because people could feel that these leaders were at the helm not because they enjoyed directing others and not out of the pleasure of being looked at; they were there because they had no choice, because they were driven to do what they thought was right.\tეს აღმოჩნდა განსაკუთრებულად მიმზიდველი ძალა, ხალხი გრძნობდა, რომ ეს ლიდერები არ იდგნენ მართვის სადავეებთან იმიტომ, რომ მათ მოსწონდათ სხვების მართვა, ან სიამოვნებდათ როგორ უყურებდა მათ ყველა, არამედ იმიტომ, რომ მათ სხვა არჩევანი არ ჰქონდათ, ისინი იძულებულები იყვენენ გაეკეთებინათ რაც სწორად მიაჩნდათ."}
{"text": "Now I think at this point it's important for me to say that I actually love extroverts.\tვფიქრობ ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია ვთქვა, რომ მე ნამდვილად მიყვარს ექსტრავერტები."}
{"text": "I always like to say some of my best friends are extroverts, including my beloved husband.\tყოველთვის მსიამოვნებს ავღნიშნო, რომ ჩემი რამდენიმე უახლოესი მეგობარი ექსტრავერტია, მათ შორის ჩემი საყვარელი მეუღლეც."}
{"text": "And we all fall at different points, of course, along the introvert/extrovert spectrum.\tრა თქმა უნდა ჩვენ სხვადასხვა მხარეს ვიმყოფებით, როდესაც საქმე ეხება სპექტრს ინტროვერტი/ექსტრავერტი."}
{"text": "Even Carl Jung, the psychologist who first popularized these terms, said that there's no such thing as a pure introvert or a pure extrovert.\tკარლ იუნგმაც კი, ვინც პირველად მოახდინა ამ თემის პოპულარიზება, თქვა, რომ არ არსებობს წმინდად ინტროვერტი, ან წმინდად ექსტრავერტი."}
{"text": "He said that such a man would be in a lunatic asylum, if he existed at all.\tმან თქვა,რომ ასეთი ადამიანი შეშლილთა თავშესაფარში იქნებოდა, თუკი ის საერთოდ არსებობდა."}
{"text": "And some people fall smack in the middle of the introvert/extrovert spectrum, and we call these people ambiverts.\tზოგიერთი ადამიანი იმყოფება შუაში ინტროვერტი/ექსტრავერტი სპექტრზე, ჩვენ მათ ვუწოდებთ ემბივერტებს."}
{"text": "And I often think that they have the best of all worlds.\tხშირად მე ვფიქრობ, რომ მათ ყველაფერი საუკეთესო აქვთ."}
{"text": "But many of us do recognize ourselves as one type or the other.\tბევრი ჩვენგანი საკუთარ თავს მიაკუთვნებს ან ერთ ან მეორე ტიპს."}
{"text": "And what I'm saying is that culturally, we need a much better balance.\tმე იმის თქმა მინდა, რომ ჩვენ გვჭირდება უკეთესი ბალანსი,"}
{"text": "We need more of a yin and yang between these two types.\tმეტი ჰარმონია ხასიათის ამ ორ ტიპს შორის."}
{"text": "This is especially important when it comes to creativity and to productivity, because when psychologists look at the lives of the most creative people, what they find are people who are very good at exchanging ideas and advancing ideas, but who also have a serious streak of introversion in them.\tეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, როცა საქმე ეხება კრეატიულობას და პროდუქტიულობას, რადგან, როცა ფსიქოლოგები აკვირდებიან შემოქმედი ადამიანების ცხოვრებას, ისინი პოულობენ, რომ ამ ადამიანებს კარგად გამოსდით იდეის გაცვლა-გამოცვლა და განვითარება, მაგრამ აგრეთვე ახასიათებთ მკვეთრი ინტროვერსია."}
{"text": "And this is because solitude is a crucial ingredient often to creativity.\tეს იმიტომ, რომ განმარტოება ხშირად უმთავრესი ინგრედიენტია კრეატიულობისა."}
{"text": "So Darwin, he took long walks alone in the woods and emphatically turned down dinner-party invitations.\tდარვინს უყვარდა ტყეში მარტო სეირნობა და ხაზგასმით ამბობდა უარს საზეიმო სადილებზე."}
{"text": "Theodor Geisel, better known as Dr. Seuss, he dreamed up many of his amazing creations in a lonely bell tower office that he had in the back of his house in La Jolla, California.\tთეოდორ გეიზელმა, ცნობილმა როგორც ექიმი სიუზი, შექმნა მისი გასაოცარი პერსონაჟები თავის ზარის კოშკში, რომელიც იყო მისი სახლის უკან, ქალაქში ლა ჯოლა, კალიფორნია."}
{"text": "And he was actually afraid to meet the young children who read his books for fear that they were expecting him this kind of jolly Santa Claus-like figure and would be disappointed with his more reserved persona.\tმას სინამდვილეში ეშინოდა იმ ბავშვებთან შეხვედრის, რომლებიც კითხულობდნენ მის წიგნებს. ეშინოდა, რადგან ბავშვებს ის წარმოედგინათ კეთილი თოვლის ბაბუის მსგავსი და გაწბილებულები იქნებოდნენ ასეთი თავშეკავებული პერსონის ნახვით."}
{"text": "Steve Wozniak invented the first Apple computer sitting alone in his cubicle in Hewlett-Packard where he was working at the time.\tსტივ ვოზნიაკმა გამოიგონა პირველი ეიფლის კომპიუტერი მარტომ საკუთარ კაბინეტში, ჰიულეტ-პაკარდში, სადაც ის იმჟამად მუშაობდა. ის ამბობს, რომ ის ვერასოდეს გახდებოდა ასეთი მაღალი დონის პროფესიონალი,"}
{"text": "And he says that he never would have become such an expert in the first place had he not been too introverted to leave the house when he was growing up.\tრომ არ ყვარებოდა მისი ინტროვერტული ხასიათის გამო სახლში ყოფნა მოზარდობისას. რა თქმა უნდა,"}
{"text": "Now, of course, this does not mean that we should all stop collaborating -- and case in point, is Steve Wozniak famously coming together with Steve Jobs to start Apple Computer -- but it does mean that solitude matters and that for some people it is the air that they breathe.\tეს არ ნიშვანს იმას, რომ ჩვენ ყველამ უნდა შევწყვიტოთ თანამშრომლობა - სტივ ვოზნიაკი დაუკავშირდა სტივ ჯობსს, რომ დაეწყოთ ეიფლის კომპიუტერების წარმოება - მაგრამ იმას კი ნიშნავს, რომ განმარტოება მნიშვნელოვანია და რომ ზოგიერთისთვის ეს არის ის, რითიც სუნთქავს."}
{"text": "And in fact, we have known for centuries about the transcendent power of solitude.\tსინამდვილეში, ჩვენ საუკუნეებია ვიცით განმარტოების ტრანსცენდენტური ძალის შესახებ,"}
{"text": "It's only recently that we've strangely begun to forget it.\tმხოლოდ, რატომღაც ბოლო დროს დავიწყეთ ამის დავიწყება."}
{"text": "If you look at most of the world's major religions, you will find seekers -- Moses, Jesus, Buddha, Muhammad -- seekers who are going off by themselves alone to the wilderness, where they then have profound epiphanies and revelations that they then bring back to the rest of the community.\tთუკი, გადავხედავთ მსოფლიოს მთავარ რელიგიებს ვნახავთ ჭეშმარიტების მაძიებლებს - მოსე, იესო, ბუდა, მუჰამედი - რომლებიც მიდიან თავიანთთვის, მარტონი უდაბურ ადგილებში, სადაც მათ აქვთ გამოცხადებები და ხილვები, რომლის შესახებაც უკან დაბრუნებულები უამბობდნენ საზოგადოებას."}
{"text": "So, no wilderness, no revelations.\tამდენად, თუ არ არის უდაბური ადგილი, არ არის ხილვებიც."}
{"text": "This is no surprise, though, if you look at the insights of contemporary psychology.\tგასაკვირი არ არის, თუკი ჩავიხედავთ თანამედროვე ფსიქოლოგიაში."}
{"text": "It turns out that we can't even be in a group of people without instinctively mirroring, mimicking their opinions.\tაღმოჩნდება, რომ შენ არ შეგიძლია იყო ადამიანების ჯგუფის ნაწილი, თუ ინსტინქტურად არ მიბაძე მათ შეხედულებებს."}
{"text": "Even about seemingly personal and visceral things like who you're attracted to, you will start aping the beliefs of the people around you without even realizing that that's what you're doing.\tროგორც ჩანს, ყველაფერი პირადული და ვისცერული ადამიანისა, რომელიც შენ მოგწონს, მიმზიდველია და შენ ემსგავსები შენს ირგვლივ მყოფებს გაუთვითცნობიერებლად."}
{"text": "And groups famously follow the opinions of the most dominant or charismatic person in the room, even though there's zero correlation between being the best talker and having the best ideas -- I mean zero.\tცნობილია, რომ ჯგუფები მიყვებიან ყველაზე ქარიზმატული და დომინანტი ადამიანის აზრებს, მიუხედავად იმისა, რომ კორელაცია არ არსებობს საუკეთესო საუბრის უნარსა და საუკეთესო იდეების ქონას შორის. ნულოვანია!"}
{"text": "So -- (Laughter) You might be following the person with the best ideas, but you might not.\tამდენად... (სიცილი) თქვენ შეიძლება მიყვებით ადამიანს საუკეთესო იდეებით, შეიძლება არა."}
{"text": "And do you really want to leave it up to chance?\tნამდვილად გინდათ, რომ ბედმა გადაწვყიტოს ეს?"}
{"text": "Much better for everybody to go off by themselves, generate their own ideas freed from the distortions of group dynamics, and then come together as a team to talk them through in a well-managed environment and take it from there.\tყველასათვის ბევრად უკეთესია განმარტოვდნენ, განავითარონ საკუთარი იდეები ჯგუფის ხელისშემშლელი ზეგავლენის გარეშე, შემდეგ შეიკრიბონ ერთ გუნდად, რომ გაუზიარონ ერთმანეთს იდეები კარგად ორგანიზებულ გარემოში და ასე გამოიტანონ დასკვნები."}
{"text": "Now if all this is true, then why are we getting it so wrong?\tთუკი ეს ყველაფერი სიმართლეა, მაშ რატომ ვცდებით?"}
{"text": "Why are we setting up our schools this way, and our workplaces?\tრატომ გვაქვს სკოლები და სამუშაო ადგილები ასე მოწყობილი?"}
{"text": "And why are we making these introverts feel so guilty about wanting to just go off by themselves some of the time?\tრატომ ვაგრძნობინებთ ინტროვერტებს თავს დამნაშავედ, თუ დროდადრო სურთ განმარტოვება?"}
{"text": "One answer lies deep in our cultural history.\tერთი პასუხი, იმალება ჩვენი კულტურული ისტორიის სიღრმეში."}
{"text": "Western societies, and in particular the U.S., have always favored the man of action over the \"man\" of contemplation.\tდასავლური საზოგადოებები, და განსაკუთრებით ამერიკა, უპირატესობას ყოველთვის ანიჭებდა მოქმედებაზე ორიენტირებულ ადამიანს, ვიდრე მოაზროვნეს, ორიენტირებულს ფიქრსა და ღრმა ანალიზზე."}
{"text": "But in America's early days, we lived in what historians call a culture of character, where we still, at that point, valued people for their inner selves and their moral rectitude.\tამერიკის ისტორიის ადრეულ ეტაპზე ისტორიკოსების თქმით ჩვენ ვცხოვრობდით ხასიათის კულტურაში, სადაც ჩვენ, ჯერ კიდევ ვაფასებდით ადამიანების შინაგან სამყაროს და მორალურ სამართლიანობას."}
{"text": "And if you look at the self-help books from this era, they all had titles with things like \"Character, the Grandest Thing in the World.\"\tთუკი, ჩვენ ვნახავთ წიგნებს ამ ეპოქის პიროვნულობის განვითარებისათვის, მათ ყველას აქვთ მსგავსი სათაურისა - ‘ხასიათი, უდიდებულესი საგანი მსოფლიოში’."}
{"text": "And they featured role models like Abraham Lincoln, who was praised for being modest and unassuming.\tმათ გამორჩეული როლი შეიტანეს აბრაამ ლინკოლნის მოდელში, რომელიც შექებულ იქნა მისი უბრალოებისა და მოკრძალებულობისთვის."}
{"text": "Ralph Waldo Emerson called him \"A man who does not offend by superiority.\"\tრალფ უალდო ემერსონმა მას უწოდა \"კაცი რომელიც არ შეურაწგყოფს თავისი აღმატებულებით.\""}
{"text": "But then we hit the 20th century, and we entered a new culture that historians call the culture of personality.\tშემდეგ დადგა მე-20 საუკენე და ჩვენ შევედით ახალ კულტურაში, პიროვნების კულტურა, როგორც მას ისტორიკოსები უწოდებენ."}
{"text": "What happened is we had evolved an agricultural economy to a world of big business.\tმოხდა ისე, რომ ჩვენ აგრარული ეკონომიკიდან ჩვენ გადავინაცვლეთ დიდ ბიზნესში."}
{"text": "And so suddenly people are moving from small towns to the cities.\tდა უეცრად ხალხმა იწყო გადასვლა პატარა ქალაქებიდან დიდ ქალაქებში."}
{"text": "And instead of working alongside people they've known all their lives, now they are having to prove themselves in a crowd of strangers.\tიმ ადამიანების გვერდით მუშაობის ნაცვლად, რომლებსაც ისინი მთელი ცხოვრება იცნობდნენ, ახლა მათ უხდებათ თავის დამკვიდრება უცხო ადამიანებს შორის."}
{"text": "So, quite understandably, qualities like magnetism and charisma suddenly come to seem really important.\tამდენად გასაგებია, რომ ისეთი თვისებები, როგორიცაა მიმზიდველობა და ქარიზმა უეცრად ძალიან მნიშვნელოვანი გახდა."}
{"text": "And sure enough, the self-help books change to meet these new needs and they start to have names like \"How to Win Friends and Influence People.\"\tამის კვალდაკვალ, წიგნები პიროვნულობის განვითარებისათვის შეიცვალა და მიიღო მსგავსი დასახელებები: ‘'როგორ გავიმარჯვოთ მეგობრებთან და მოვახდინოთ გავლენა ხალხზე.\""}
{"text": "And they feature as their role models really great salesmen.\tმათი გამოხატულება, ძირითადი მოდელი"}
{"text": "So that's the world we're living in today.\tარის შესანიშნავი ნოქარი. ასეთია მსოფლიო, რომელშიც ჩვენ დღეს ვცხოვრობთ."}
{"text": "That's our cultural inheritance.\tეს არის ჩვენი კულტურული მემკვიდრეობა."}
{"text": "Now none of this is to say that social skills are unimportant, and I'm also not calling for the abolishing of teamwork at all.\tეს ყველაფერი, სულაც არ ნიშნავს, იმას რომ კომუნიკაბელურობის უნარი არ არის მნიშვნელოვანი და არც მე მოვუწოდებ ვინმეს გუნდური მუშაობის გაუქმებისაკენ."}
{"text": "The same religions who send their sages off to lonely mountain tops also teach us love and trust.\tრელიგიები, რომლებიც აგზავნიან თავიანთ ბრძენკაცებს მთის სიმაღლეებზე მარტო, ასევე გვასწავლიან ჩვენ სიყვარულსა და ნდობას."}
{"text": "And the problems that we are facing today in fields like science and in economics are so vast and so complex that we are going to need armies of people coming together to solve them working together.\tპრობლემები რომლებსაც დღეს ჩვენ ვაწყდებით მეცნიერებასა და ეკონომიკაში იმდენად ვრცელი და კომპლექსურია, რომ გვჭირდება მთელი არმია ადამიანებისა, რომლებიც იმუშავებენ ერთად მათ გადასაჭრელად."}
{"text": "But I am saying that the more freedom that we give introverts to be themselves, the more likely that they are to come up with their own unique solutions to these problems.\tმე იმის თქმა მინდა, რომ რაც მეტ თავისუფლებას მივცემთ ინტროვერტებს იყვნენ ისეთები, როგორებიც სინამდვილეში არიან, მით უკეთ იპოვიან ისინი ამ პრობლემების მოგვარების უნიკალურ მეთოდებს."}
{"text": "So now I'd like to share with you what's in my suitcase today.\tახლა მინდა გაჩვენოთ დღეს რა დევს ჩემს ჩანთაში."}
{"text": "Guess what?\tგამოიცანით?"}
{"text": "Books.\tწიგნები."}
{"text": "I have a suitcase full of books.\tჩემი ჩანთა სავსე არის წიგნებით."}
{"text": "Here's Margaret Atwood, \"Cat's Eye.\"\tაქ არის მარგარეტ ეტვუდი, \"კატის თვალი.\""}
{"text": "Here's a novel by Milan Kundera.\tაქ არის მილან კუნდერას რომანი."}
{"text": "And here's \"The Guide for the Perplexed\" by Maimonides.\tდა აქ არის \"მერყევთა გზამკვლევი\""}
{"text": "But these are not exactly my books.\tმაიმონიდის. მაგრამ ესენი არ არის ჩემი წიგნები."}
{"text": "I brought these books with me because they were written by my grandfather's favorite authors.\tმე წამოვიღე ეს წიგნები თან იმიტომ, რომ ისინი ჩემი ბაბუის საყვარელ ავტორებს ეკუთვნის."}
{"text": "My grandfather was a rabbi and he was a widower who lived alone in a small apartment in Brooklyn that was my favorite place in the world when I was growing up, partly because it was filled with his very gentle, very courtly presence and partly because it was filled with books.\tჩემი ბაბუა იყო რაბინი და ის იყო ქვრივი, რომელიც ცხოვრობდა მარტო პატარა ბინაში, ბრუკლინში. მოზარდობისას ეს იყო ჩემთვის უსაყვარლესი ადგილი მთელს დედამიწაზე. ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ატმოსფერო იყო ძალიან მშვიდი და დახვეწილი, როგორც ბაბუა და ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ჩემს ირგვლივ იყო უამრავი წიგნი."}
{"text": "I mean literally every table, every chair in this apartment had yielded its original function to now serve as a surface for swaying stacks of books.\tამ ბინაში თითქმის ყველა მაგიდის, ყველა სკამის მთავარ ფუნქციად გადაქცეულიყო ის, რომ მათზე დატეულიყო დასტა წიგნებისა."}
{"text": "Just like the rest of my family, my grandfather's favorite thing to do in the whole world was to read.\tისევე როგორც მთელი ჩემი ოჯახის, ჩემი ბაბუის ყველაზე საყვარელი საქმიანობა იყო კითხვა."}
{"text": "But he also loved his congregation, and you could feel this love in the sermons that he gave every week for the 62 years that he was a rabbi.\tმას ასევე უყვარდა თავისი მრევლი და ამას თქვენ იგრძნობდით ქადაგებისას, რომელსაც ის ატარებდა ყოველ კვირა 62 წლის მანძილზე, როცა ის იყო რაბინი."}
{"text": "He would takes the fruits of each week's reading and he would weave these intricate tapestries of ancient and humanist thought.\tის ყოველი წაკითხულიდან იღებდა ნიუანსებს და ქსოვდა უძველესი და კლასიკური ფიქრების რთულ გობელენს."}
{"text": "And people would come from all over to hear him speak.\tმოდიოდა უამრავი ადამიანი სხვადასხვა მხრიდან, რომ მოესმინათ მისი საუბარი."}
{"text": "But here's the thing about my grandfather.\tმაგრამ არის ერთი რამ ჩემს ბაბუასთან დაკავშირებით."}
{"text": "Underneath this ceremonial role, he was really modest and really introverted -- so much so that when he delivered these sermons, he had trouble making eye contact with the very same congregation that he had been speaking to for 62 years.\tმიუხედავად მისი საზეიმო როლისა ის იყო მოკრძალებული და ნამდვილი ინტროვერტი – იმდენად, რომ ქადაგებისას მას უჭირდა თვალებით კონტაქტი სწორედ იმ მრევლთან, რომელსაც ის ესაუბრებოდა 62 წლის განმავლობაში."}
{"text": "And even away from the podium, when you called him to say hello, he would often end the conversation prematurely for fear that he was taking up too much of your time.\tტრიბუნის მიღმა, როდესაც დაუძახებდით მას მისასალმებლად, ის ხშირად ასრულებდა საუბარს ნაადრევად შიშის გამო, რომ ის თქვენ გართმევდათ ძალიან დიდ დროს."}
{"text": "But when he died at the age of 94, the police had to close down the streets of his neighborhood to accommodate the crowd of people who came out to mourn him.\tროდესაც ის გარდაიცვალა 94 წლის ასაკში, მილიციას მოუხდა ირგვლივ ქუჩების გადაკეტვა, რათა გაეტარებინა ხალხის მასა, რომელიც მოვიდა მის დასატირებლად."}
{"text": "And so these days I try to learn from my grandfather's example in my own way.\tდღეს ვცდილობ ვისწავლო ჩემი ბაბუის მაგალითზე და გავითავისო ის ჩემს ცხოვრებაში."}
{"text": "So I just published a book about introversion, and it took me about seven years to write.\tახლახანს გამოვიდა ჩემი წიგნი ინტროვერსიაზე, რომლის დასაწერად დამჭირდა შვიდი წელი."}
{"text": "And for me, that seven years was like total bliss, because I was reading, I was writing, I was thinking, I was researching.\tეს შვიდი წელი ჩემთვის იყო ნამდვილი ნეტარება, რადგან მე ვკითხულობდი, ვწერდი, ვფიქრობდი, ვიკვლევდი."}
{"text": "It was my version of my grandfather's hours of the day alone in his library.\tეს იყო ჩემეული ვერსია იმ დროისა, რომელსაც ბაბუა ატარებდა მარტო, მის ბიბლიოთეკაში."}
{"text": "But now all of a sudden my job is very different, and my job is to be out here talking about it, talking about introversion.\tმაგრამ, სრულიად მოულოდნელად ჩემი საქმე არის განსხვავებული, ახლა მე მიწევს ვიდგე აქ და ვისაუბრო ამაზე, ვისაუბრო ინტროვერსიაზე."}
{"text": "(Laughter) And that's a lot harder for me, because as honored as I am to be here with all of you right now, this is not my natural milieu.\t(სიცილი) ეს ჩემთვის არის გაცილებით რთული, რადგან, მიუხედავად იმ პატივისა, რასაც მე თქვენთან ყოფნით ვიღებ, ეს არ არის ჩემთვის ბუნებრივი გარემო."}
{"text": "So I prepared for moments like these as best I could.\tამდენად, ასეთი შემთხვევებისთვის ვემზადებოდი მთელი ჩემი შესაძლებლობებით."}
{"text": "I spent the last year practicing public speaking every chance I could get.\tბოლო წლის განმავლობაში, საჯარო გამოსვლების პრაქტიკისათვის მე ვიყენებდი ყველა შანსს, რომელიც მეძლეოდა."}
{"text": "And I call this my \"year of speaking dangerously.\"\tმე მას ვუწოდე \" სახიფათო საუბრების წელი\"."}
{"text": "(Laughter) And that actually helped a lot.\t(სიცილი) ეს ნამდვილად ძალიან დამეხმარა."}
{"text": "But I'll tell you, what helps even more is my sense, my belief, my hope that when it comes to our attitudes to introversion and to quiet and to solitude, we truly are poised on the brink on dramatic change.\tმაგრამ მინდა გითხრათ, ის რაც უფრო მეტად მეხმარება არის ჩემი შეგრძნება, რწმენა, იმედი იმისა, რომ როცა საქმე შეეხება ჩვენს დამოკიდებულებას ინტოვერსიის, სიწყნარის და განმარტოების მიმართ, ჩვენ ვდგავართ დიდი ცვლილებების ზღვარზე."}
{"text": "And so I am going to leave you now with three calls for action for those who share this vision.\tმე ვთვლი, ეს ასეა. ახლა ვაპირებ მოგიწოდოთ სამი ქმედებისაკენ"}
{"text": "Number one: Stop the madness for constant group work.\tიმათ, ვინც იზიარებთ ამ შეხედულებას. პირველი: შეაჩერეთ წამება მუდმივი ჯგუფური მუშაობით."}
{"text": "(Laughter) Thank you.\tუბრალოდ შეწყვიტეთ. (სიცილი) გმადლობთ."}
{"text": "(Applause) And I want to be clear about what I'm saying, because I deeply believe our offices should be encouraging casual, chatty cafe-style types of interactions -- you know, the kind where people come together and serendipitously have an exchange of ideas.\t(აპლოდისმენტები) მინდა განვმარტო ჩემი აზრი ამის შესახებ. მე ღრმად მწამს, რომ ჩვენი ოფისები უნდა იყოს სტიმულის მომცემი გახსნილი, კაფეებისთვის დამახასიათებელი ურთიერთობებისთვის, სადაც ადამიანები იკრიბებიან და წარმატებულად უზიარებენ ერთმანეთს იდეებს."}
{"text": "That is great.\tეს ძალიან კარგია."}
{"text": "It's great for introverts and it's great for extroverts.\tეს კარგია ინტოვერტებისთვისაც და ექსტრავერტებისთვისაც."}
{"text": "But we need much more privacy and much more freedom and much more autonomy at work.\tჩვენ გვჭირდება მეტი კონფიდენციალურობა, მეტი თავისუფლება და მეტი ავტონომია სამსახურში. იგივე შეიძლება ითქვას სკოლებზეც."}
{"text": "We need to be teaching kids to work together, for sure, but we also need to be teaching them how to work on their own.\tრა თქმა უნდა, ჩვენ უნდა ვასწავლოთ ბავშვებს ერთად მუშაობა, მაგრამ ჩვენ ასევე უნდა ვასწავლოთ მათ დამოუკიდებლად მუშაობაც."}
{"text": "This is especially important for extroverted children too.\tეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექსტრავერტი ბავშვებისთვისაც."}
{"text": "They need to work on their own because that is where deep thought comes from in part.\tმათ სჭირდებათ დამოუკიდებლად მუშაობა, რადგენ ასე შეიძლება შეაღწიო საგნის არსში."}
{"text": "Okay, number two: Go to the wilderness.\tკარგი, მეორე: გადით უდაბურ ადგილებში."}
{"text": "Be like Buddha, have your own revelations.\tიყავით ბუდას მსგავსნი, იქონიეთ საკუთარი გამოცხადებები."}
{"text": "I'm not saying that we all have to now go off and build our own cabins in the woods and never talk to each other again, but I am saying that we could all stand to unplug and get inside our own heads a little more often.\tმე არ ვამბობ, რომ ახლა ჩვენ ყველანი უნდა წავიდეთ და ავიშენოთ კოტეჯები ტყეში და არასდროს დაველაპარაკოთ ერთმანეთს, მაგრამ ვამბობ, რომ ჩვენ უნდა გამოვეთიშოთ გარე სამყაროს და ჩავუღრმავდეთ საკუთარ თავს ცოტა უფრო ხშირად."}
{"text": "Number three: Take a good look at what's inside your own suitcase and why you put it there.\tმესამე: კარგად ჩაიხედეთ რა დევს თქვენს ჩემოდანში და რატომ ჩადეთ ის იქ."}
{"text": "So extroverts, maybe your suitcases are also full of books.\tექსტრავერტებო, შესაძლოა თქვენი ჩემოდანიც სავსე არის წიგნებით."}
{"text": "Or maybe they're full of champagne glasses or skydiving equipment.\tშესაძლოა შამპანურის ჭიქებით ან პარაშუტის აღჭურვილობით."}
{"text": "Whatever it is, I hope you take these things out every chance you get and grace us with your energy and your joy.\tრაც არ უნდა იყოს, იმედია თქვენ ყოველი შესაძლებლობის შემთხვევაში ამოიღებთ მათ და აგვავსებთ თქვენი ენერგიითა და მხიარულებით."}
{"text": "But introverts, you being you, you probably have the impulse to guard very carefully what's inside your own suitcase.\tმაგრამ ინტროვერტებო, როგორც თქვენთვის არის დამახასიათებელი, თქვენ გაქვთ იმპულსი ყურადღებით დაიცვათ ის, რაც თქვენს ჩემოდანშია."}
{"text": "And that's okay.\tეს ნორმალურია."}
{"text": "But occasionally, just occasionally, I hope you will open up your suitcases for other people to see, because the world needs you and it needs the things you carry.\tმაგრამ დროდადრო, მხოლოდ დროდადრო, მე იმედი მაქვს თქვენ გახსნით თქვენს ჩემოდანს სხვა ადამიანებისთვის, რადგან მსოფლიოს თქვენ ჭირდებით და ჭირდება თქვენი ნივთები."}
{"text": "So I wish you the best of all possible journeys and the courage to speak softly.\tასე რომ, მე თქვენ გისურვებთ შესაძლებლობებს საუკეთესო მოგზაურობისთვის და სიმამაცეს რბილად საუბრისთვის."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause) Thank you. Thank you.\t(აპლოდისმენტები) გმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\tგმადლობთ. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Today I'm going to talk about unexpected discoveries.\tდღეს ვაპირებ გესაუბროთ მოულოდნელ აღმოჩენებზე."}
{"text": "Now I work in the solar technology industry.\tახლა მე ვმუშაობ მზის ტექნოლოგიების ინდუსტრიაში"}
{"text": "And my small startup is looking to force ourselves into the environment by paying attention to ...\tდა ჩემი ახალი ბიზნესი ცდილობს მოგვიწოდოს შევიჭრათ ისეთ გარემოში, სადაც ყურადღებას მივაქცევთ ..."}
{"text": "... paying attention to crowd-sourcing.\t... სადაც ყურადღებას მივაქცევთ ხალხის ძიებას."}
{"text": "It's just a quick video of what we do.\tპატარა ვიდეოა იმაზე თუ რას ვაკეთებთ."}
{"text": "Huh. Hang on a moment.\tერთი წუთით."}
{"text": "It might take a moment to load.\tწუთი დაჭირდება რომ ჩაიტვირთოს."}
{"text": "(Laughter) We'll just -- we can just skip -- I'll just skip through the video instead ...\t(სიცილი) მოდით -- ეს შეგვიძლია გამოვტოვოთ -- მოდით გამოვტოვებ ვიდეოს ..."}
{"text": "(Laughter) No.\t(სიცილი) არა."}
{"text": "(Laughter) (Laughter) (Music) This is not ...\t(სიცილი) (სიცილი) (მუსიკა) ეს არ არის ..."}
{"text": "(Laughter) Okay.\t(სიცილი) კარგი."}
{"text": "(Laughter) Solar technology is ...\t(სიცილი) მზის ტექნოლოგია არის ..."}
{"text": "Oh, that's all my time?\tსულ ეს არის ჩემი დრო?"}
{"text": "Okay. Thank you very much.\tკარგით. ძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I want to discuss with you this afternoon why you're going to fail to have a great career.\tდღეს მინდა თქვენთან ერთად განვიხილო, თუ რატომ ვერ მიაღწევთ დიდებულ კარიერას."}
{"text": "(Laughter) I'm an economist.\t(სიცილი) მე ეკონომისტი ვარ."}
{"text": "I do dismal.\tდეპრესიულ საქმეს ვაკეთებ."}
{"text": "End of the day, it's ready for dismal remarks.\tსაბოლოოდ, დროა დეპრესიული შენიშვნებისთვის."}
{"text": "I only want to talk to those of you who want a great career.\tმე მინდა მარტო მათ მივმართო, ვისაც დიდებული კარიერა სურს."}
{"text": "I know some of you have already decided you want a good career.\tვიცი, რომ ზოგ თქვენგანს გადაწყვეტილი აქვს ჰქონდეს კარგი კარიერა."}
{"text": "You're going to fail, too.\tთქვენც მარცხს განიცდით."}
{"text": "(Laughter) Because -- goodness, you're all cheery about failing.\t(სიცილი) ღმერთო ჩემო, ასე გამხიარულებთ წარუმატებლობა?"}
{"text": "(Laughter) Canadian group, undoubtedly.\t(სიცილი) ნამდვილად კანადელების ჯგუფია."}
{"text": "(Laughter) Those trying to have good careers are going to fail, because, really, good jobs are now disappearing.\t(სიცილი) ვინც ცდილობს, რომ ჰქონდეს კარგი კარიერა, მარცხს განიცდის. იმიტომ რომ ნამდვილად კარგი სამუშაო ადგილები ქრება."}
{"text": "There are great jobs and great careers, and then there are the high-workload, high-stress, bloodsucking, soul-destroying kinds of jobs, and practically nothing in-between.\tარის არაჩვეულებრივი სამუშაო ადგილები და კარიერები და არის დიდი დატვირთვის, დიდი სტრესის, სისხლისმსმელი, სულის გამანადგურებელი სამუშაო ადგილები და ფაქტიურად არაფერი ამ ორ უკიდურესობას შორის."}
{"text": "So people looking for good jobs are going to fail.\tამიტომ, ვინც კარგ სამუშაო ადგილს ეძებს, მარცხს განიცდის."}
{"text": "I want to talk about those looking for great jobs, great careers, and why you're going to fail.\tმინდა ვისაუბრო მათზე, ვინც დიდებულ სამუშაო ადგილს და კარიერას ეძებს. და იმაზე, თუ რატომ განიცდით მარცხს ამაში."}
{"text": "First reason is that no matter how many times people tell you, \"If you want a great career, you have to pursue your passion, you have to pursue your dreams, you have to pursue the greatest fascination in your life,\" you hear it again and again, and then you decide not to do it.\tპირველი მიზეზია, რომ არ აქვს მნიშვნელობა რამდენჯერ გეუბნებიან: \"თუ გსურს დიდებული კარიერა, უნდა მიჰყვე ვნებას, უნდა მიჰყვე შენს ოცნებებს, უნდა მიჰყვე შენი ცხოვრების ყველაზე დიდ გატაცებას\" თქვენ ეს არაერთხელ გესმით და შემდეგ მაინც წყვეტთ ეს არ გააკეთოთ."}
{"text": "It doesn't matter how many times you download Steven J.'s Stanford commencement address, you still look at it and decide not to do it.\tარ აქვს მნიშვნელობა, რამდენჯერ ჩამოტვირთავთ სტივენ ჯეის სტენფორდის გამოსაშვებ მიმართვას თქვენ უყურებთ მას და მაინც წყვეტთ არ გააკეთოთ ასე."}
{"text": "I'm not quite sure why you decide not to do it.\tარ ვარ დარწმუნებული, რატომ აკეთებთ ასე."}
{"text": "You're too lazy to do it. It's too hard.\tგეზარებათ ამის გაკეთება. ძალიან ძნელია."}
{"text": "You're afraid if you look for your passion and don't find it, you'll feel like you're an idiot, so then you make excuses about why you're not going to look for your passion.\tგეშინიათ რომ თუ დაფიქრდებით თქვენ ვნებაზე და ვერ იპოვით მას, თავს იდიოტად იგრძნობთ და შემდეგ იწყებთ გამართლებების ძებნას, თუ რატომ არ გინდათ ვნების პოვნა."}
{"text": "They are excuses, ladies and gentlemen.\tეს არის გამართლებები, ქალბატონებო და ბატონებო."}
{"text": "We're going to go through a whole long list -- your creativity in thinking of excuses not to do what you really need to do if you want to have a great career.\tჩვენ წინაშე წარმოჩნდება, თქვენი კრეატიულობის მიერ შექმნილი მთელი სია გამართლებებისა არ აკეთოთ ის, რისი გაკეთებაცაა საჭირო, თუ გინდათ, რომ დიდებული კარიერა გქონდეთ."}
{"text": "So, for example, one of your great excuses is: (Sigh) \"Well, great careers are really and truly, for most people, just a matter of luck.\tმაგალითისთვის, თქვენი ერთ-ერთი დიდი გამართლება: \"უმეტესობისთვის დიდებული კარიერა, არის მხოლოდ და მხოლოდ იღბალის საკითხი."}
{"text": "So I'm going to stand around, I'm going to try to be lucky, and if I'm lucky, I'll have a great career.\tამიტომ უბრალოდ დავეყუდები და შევეცდები ვიყო იღბლიანი და თუ გამიმართლებს, მექნება დიდებული კარიერა."}
{"text": "If not, I'll have a good career.\"\tთუ არა, მექნება კარგი კარიერა.\""}
{"text": "But a good career is an impossibility, so that's not going to work.\tმაგრამ კარგი კარიერა შეუძლებელია, ასე რომ, ეს არ გამოვა."}
{"text": "Then, your other excuse is, \"Yes, there are special people who pursue their passions, but they are geniuses.\tშემდეგი გამართლება: \"კი, არის განსაკუთრებული ხალხი, რომელიც მისდევს თავის ვნებას, მაგრამ ისინი გენიოსები არიან."}
{"text": "They are Steven J.\tისინი სტივენ ჯეიები არიან."}
{"text": "I'm not a genius.\tმე არ ვარ გენიოსი."}
{"text": "When I was five, I thought I was a genius, but my professors have beaten that idea out of my head long since.\"\tროცა ხუთი წლის ვიყავი, ვფიქრობდი, რომ გენიოსი ვიყავი, მაგრამ, ჩემმა პროფესორებმა ეს აზრი დიდი ხნის წინ ამომიგდეს თავიდან\""}
{"text": "(Laughter) \"And now I know I am completely competent.\"\t(სიცილი) \"და ახლა ვიცი, რომ აბსოლუტურად კომპეტენტური ვარ."}
{"text": "Now, you see, if this was 1950, being completely competent -- that would have given you a great career.\tხომ გესმით, ახლა რომ 1950 წელი იყოს, კომპეტენტურობა, დიდებულ კარიერას განაპირობებდა."}
{"text": "But guess what?\tმაგრამ, აბა გამოიცანით?"}
{"text": "This is almost 2012, and saying to the world, \"I am totally, completely competent,\" is damning yourself with the faintest of praise.\tახლა თითქმის 2012 წელია და იმის თქმა, რომ: \"მე ვარ აბსოლუტურად კომპეტენტური\" არის საკუთარი თავის სრულ უმნიშვნელობაში მხილება."}
{"text": "And then, of course, another excuse: \"Well, I would do this, I would do this, but, but -- well, after all, I'm not weird.\tრა თქმა უნდა, შემდეგი გამართლება: \"ამას გავაკეთებდი, იმას გავაკეთებდი, მაგრამ, მაგრამ... ბოლო-ბოლო მე ვიღაც უცნაური ტიპი ხომ არ ვარ."}
{"text": "Everybody knows that people who pursue their passions are somewhat obsessive.\tყველამ იცის, რომ ხალხი, რომელიც საკუთარ ვნებებს მისდევს რაღაცნაირი აკვიატებულები არიან."}
{"text": "A little strange.\tცოტა უცნაურები."}
{"text": "Hmm? Hmm? Okay?\tჰმ? ჰმ? კარგით?"}
{"text": "You know, a fine line between madness and genius.\tზუსტად იცით რა არის გამყოფი ხაზი შეშლილობასა და გენიოსობას შორის."}
{"text": "\"I'm not weird. I've read Steven J.'s biography.\tმე არ ვარ უცნაური. მე სტივენ ჯეი.-ს ბიოგრაფია წავიკითხე"}
{"text": "Oh my goodness -- I'm not that person. I am nice.\tღმერთო ჩემო... მე არ ვარ ასეთი პიროვნება."}
{"text": "I am normal.\tმე კარგი ვარ. მე ნორმალური ვარ."}
{"text": "I'm a nice, normal person, and nice, normal people -- don't have passion.\"\tმე კარგი, ნორმალური ადამიანი ვარ და კარგ, ნორმალურ ადამიანებს... არ გააჩნიათ ვნება.\""}
{"text": "(Laughter) \"Ah, but I still want a great career.\t(სიცილი) \"მაგრამ, მე მაინც მინდა დიდებული კარიერა."}
{"text": "I'm not prepared to pursue my passion, so I know what I'm going to do, because I have a solution.\tმე არ ვარ მზად მივყვე ჩემს ვნებებს, ამიტომ, ვიცი რასაც გავაკეთებ, რადგან მაქვს გადაწყვეტა."}
{"text": "I have a strategy.\tმაქვს სტრატეგია."}
{"text": "It's the one Mommy and Daddy told me about.\tეს არის რაც დედიკომ და მამიკომ მითხრეს."}
{"text": "Mommy and Daddy told me that if I worked hard, I'd have a good career.\tდედიკომ და მამიკომ მითხრეს, რომ თუ ბევრს ვიმუშავებ, კარგი კარიერა მექნება."}
{"text": "So, if you work hard and have a good career, if you work really, really, really hard, you'll have a great career.\tასე რომ, თუ მუშაობ ბევრს და გაქვს კარგი კარიერა, თუ იმუშავებ ძალიან, ძალიან, ძალიან ბევრს, გექნება დიდებული კარიერა."}
{"text": "Doesn't that, like, mathematically make sense?\"\tმათემატიკურად ასე არ არის?\""}
{"text": "Hmm. Not.\tჰმ... არა."}
{"text": "But you've managed to talk yourself into that.\tმაგრამ თქვენ შეძელით საკუთარი თავის ამაში დარწმუნება."}
{"text": "You know what? Here's a little secret: You want to work? You want to work really, really, really hard?\tიცით რა? საიდუმლოს გაგიმხელთ: გინდათ მუშაობა? ძალიან, ძალიან, ძალიან ბევრი მუშაობა?"}
{"text": "You know what? You'll succeed.\tიცით რა? ამას შეძლებთ."}
{"text": "The world will give you the opportunity to work really, really, really, really hard.\tმსოფლიო მოგცემთ ამის საშუალებას, იმუშაოთ ძალიან, ძალიან, ძალიან ბევრი."}
{"text": "But, are you so sure that that's going to give you a great career, when all the evidence is to the contrary?\tმაგრამ, დარწმუნებული ხართ, რომ ეს მოგცემთ დიდებულ კარიერას, მაშინ, როცა ყველაფერი საწინააღმდეგოზე მეტყველებს?"}
{"text": "So let's deal with those of you who are trying to find your passion.\tამიტომ მოდით გადავიდეთ მათზე, ვინც ცდილობს იპოვოს თავისი ვნება."}
{"text": "You actually understand that you really had better do it, never mind the excuses.\tთქვენ ხვდებით, რომ ეს ნამდვილად უნდა გააკეთოთ, ყველა მიზეზის მიუხედავად."}
{"text": "You're trying to find your passion -- (Sigh) and you're so happy.\tთქვენ ცდილობთ იპოვოთ ვნება... და თქვენ ძალიან ბედნიერი ხართ."}
{"text": "You found something you're interested in.\tთქვენ იპოვეთ რაღაც, რაც გაინტერესებთ."}
{"text": "\"I have an interest! I have an interest!\"\t\"მე მაქვს ინტერესი! მე მაქვს ინტერესი!\""}
{"text": "You tell me.\tმეუბნებით."}
{"text": "You say, \"I have an interest!\" I say, \"That's wonderful!\tთქვენ ამბობთ: \"მე მაქვს ინტერესი!\" მე გპასუხობთ: \"მშვენიერია!"}
{"text": "And what are you trying to tell me?\"\tდა რას გულისხმობთ?\""}
{"text": "\"Well, I have an interest.\"\t\"მე მაქვს ინტერესი\""}
{"text": "I say, \"Do you have passion?\"\tმე გეკითხებით: \"გაქვთ ვნება?\""}
{"text": "\"I have an interest,\" you say.\t\"მაქვს ინტერესი\" მპასუხობთ."}
{"text": "\"Your interest is compared to what?\"\t\"რას ადარებთ თქვენს ინტერესს?\""}
{"text": "\"Well, I'm interested in this.\"\t\"მე მაინტერესებს ეს\""}
{"text": "\"And what about the rest of humanity's activities?\"\t\"და რას იტყვით კაცობრიობის სხვა საქმიანობებზე?\""}
{"text": "\"I'm not interested in them.\"\t\"ისინი არ მაინტერესებს\""}
{"text": "\"You've looked at them all, have you?\"\t\"ყვლა საქმიანობა ნახეთ?\""}
{"text": "\"No. Not exactly.\"\t\"არა, ყველა არა\""}
{"text": "Passion is your greatest love.\tვნება არის უდიდესი სიყვარული."}
{"text": "Passion is the thing that will help you create the highest expression of your talent.\tვენება არის რაღაც, რაც თქვენს ნიჭს სრულად გამოვლენის საშუალებს მისცემს."}
{"text": "Passion, interest -- it's not the same thing.\tვნება და ინტერესი არ არის ერთიდაიგივე."}
{"text": "Are you really going to go to your sweetie and say, \"Marry me! You're interesting.\"\tმიხვალთ თქვენს გულის რჩეულთან და ეტყვით: \"გამომყევი ცოლად! შენ საინტერესო ხარ.\""}
{"text": "(Laughter) Won't happen.\t(სიცილი) არ გამოვა."}
{"text": "Won't happen, and you will die alone.\tარ გამოვა და მარტო მოკვდებით."}
{"text": "(Laughter) What you want, what you want, what you want, is passion.\t(სიცილი) რაც გჭირდებათ, რაც გჭირდებათ, რაც გჭირდებათ, არის ვნება."}
{"text": "It is beyond interest.\tის ინტერესზე მაღლა დგას."}
{"text": "You need 20 interests, and then one of them, one of them might grab you, one of them might engage you more than anything else, and then you may have found your greatest love, in comparison to all the other things that interest you, and that's what passion is.\tგჭირდებათ 20 ინტერესი და შემდეგ ერთმა მათგანმა, ერთმა მათგანმა შეიძლება გაგიტაცოთ, ერთმა მათგანმა შეიძლება ყველაფერზე უფრო ჩაგითრიოთ და მაშინ იპოვით უდიდეს სიყვარულს, გაცილებით ძლიერს სხვებთან შედარებით, რომელიც გაინტერესებთ და აი ეს არის ვნება."}
{"text": "I have a friend, proposed to his sweetie.\tმყავს მეგობარი, რომელმაც ცოლობა სთხოვა თავის შეყვარებულს."}
{"text": "He was an economically rational person.\tის ეკონომიკურად რაციონალური ადამიანი იყო."}
{"text": "He said to his sweetie, \"Let us marry.\tთავის შეყვარებულს უთხრა, \"დავქორწინდეთ."}
{"text": "Let us merge our interests.\"\tგავაერთიანოთ ინტერესები.\""}
{"text": "(Laughter) Yes, he did.\t(სიცილი) კი, ასე ქნა."}
{"text": "\"I love you truly,\" he said. \"I love you deeply.\t\"ნამდვილად მიყვარხარ\", თქვა მან \"ღრმაა ჩემი სიყვარული"}
{"text": "I love you more than any other woman I've ever encountered.\tმიყვარხარ ნებისმიერი ქალზე მეტად, რომელსაც ოდესმე შევხვედრივარ"}
{"text": "I love you more than Mary, Jane, Susie, Penelope, Ingrid, Gertrude, Gretel -- I was on a German exchange program then.\tმიყვარხარ მეტად, ვიდრე მერი, ჯეინი, სუზი, პენელოპე, ინგრიდი, გერტრუდა, გრეტელი... მაშინ გერმანიაში ვიყავი გაცვლითი პროგრამით."}
{"text": "I love you more than --\" All right.\tმიყვარხარ უფრო მეტად ვიდრე...\" კარგით."}
{"text": "She left the room halfway through his enumeration of his love for her.\tჩემი მეგობარი შუა სიყვარულის ახსნაში იყო, როცა გოგო ოთახიდან გავიდა."}
{"text": "After he got over his surprise at being, you know, turned down, he concluded he'd had a narrow escape from marrying an irrational person.\tროცა ჩემი მეგობარი უარის გაოცებისგან გამოფხიზლდა, დაასკვნა, რომ ბეწვზე გადარჩა და კინაღამ ირაციონალური ადამიანი მოიყვანა ცოლად."}
{"text": "Although, he did make a note to himself that the next time he proposed, it was perhaps not necessary to enumerate all of the women he had auditioned for the part.\tთუმცა, დაიმახსოვრა, რომ შემდეგი სიყვარულის ახსნისთვის ალბათ საჭირო არ იყო ყველა ქალის სახელის ჩამოთვლა, რომელსაც საცოლედ სინჯავდა."}
{"text": "(Laughter) But the point stands.\t(სიცილი) მაგრამ აზრი გასაგებია."}
{"text": "You must look for alternatives so that you find your destiny, or are you afraid of the word \"destiny\"?\tუნდა სცადოთ სხვადასხვა ალტერნატივა, რათა იპოვოთ ბედი. გეშინიათ სიტყვის \"ბედი\"?"}
{"text": "Does the word \"destiny\" scare you?\tსიტყვა \"ბედი\" გაშინებთ?"}
{"text": "That's what we're talking about.\tსწორედ ამაზე ვსაუბრობთ."}
{"text": "And if you don't find the highest expression of your talent, if you settle for \"interesting,\" what the hell ever that means, do you know what will happen at the end of your long life?\tთუ არ მისცემთ თქვენს ნიჭს სრულად გამოვლენის საშუალებას და დაკმაყოფილდებით \"საინტერესოთი\" - რასაც არ უნდა ნიშნავდეს ეს, იცით რა მოხდება თქვენი გრძელი ცხოვრების ბოლოს?"}
{"text": "Your friends and family will be gathered in the cemetery, and there beside your gravesite will be a tombstone, and inscribed on that tombstone it will say, \"Here lies a distinguished engineer, who invented Velcro.\"\tმეგობრები და ნათესავები შეიკრიბებიან სასაფლაოზე, და თქვენი საფლავის ქვაზე ეწერება: და თქვენი საფლავის ქვაზე ეწერება: \"აქ განისვენებს გამორჩეული ინჟინერი, რომელმაც გამოიგონა ფხრიწიანი ლენტი.\""}
{"text": "But what that tombstone should have said, in an alternative lifetime, what it should have said if it was your highest expression of talent, was, \"Here lies the last Nobel Laureate in Physics, who formulated the Grand Unified Field Theory and demonstrated the practicality of warp drive.\"\tმაგრამ რა უნდა ეწეროს საფლავის ქვაზე, სხვა ცხოვრებით რომ გეცხოვრათ? თქვენი ნიჭის სრულად გამოვლენის შემთხვევაში: \"აქ განისვენებს ნობელის ლაურეატი ფიზიკის დარგში, რომელმაც ჩამოაყალიბა ველის საერთო თეორია და დაამტკიცა სინათლის სიჩქარეზე უფრო სწრაფად გადაადგილების შესაძლებლობა."}
{"text": "(Laughter) Velcro, indeed!\t(სიცილი) ფხრიწიანი ლენტი!"}
{"text": "(Laughter) One was a great career.\t(სიცილი) პირველი იყო დიდებული კარიერა."}
{"text": "One was a missed opportunity.\tმეორე - ხელიდან გაშვებული შესაძლებლობები."}
{"text": "But then, there are some of you who, in spite of all these excuses, you will find, you will find your passion.\tზოგი თქვენგანი, მიუხედავად ყველა მიზეზისა, იპოვის თავის ვნებას."}
{"text": "And you'll still fail.\tდა მაინც განიცდის მარცხს."}
{"text": "You're going to fail, because -- because you're not going to do it, because you will have invented a new excuse, any excuse to fail to take action, and this excuse, I've heard so many times: \"Yes, I would pursue a great career, but, I value human relationships -- (Laughter) more than accomplishment.\tთქვენ განიცდით მარცხს... რადგან არ გააკეთებთ ამას, იმიტომ რომ მოიგონებთ ახალ გამართლებას. ნებისმიერ გამართლებას, რომ არ იმოქმედოთ, და ეს გამართლება ბევრჯერ მსმენია: \"კი, მე შემეძლო მივყოლოდი დიდებულ კარიერას, მაგრამ მე ვაფასებ ადამიანურ ურთიერთობებს... (სიცილი) უფრო მეტად, ვიდრე მიღწევებს."}
{"text": "I want to be a great friend.\tმინდა ვიყო დიდებული მეგობარი."}
{"text": "I want to be a great spouse.\tმინდა ვიყო დიდებული მეუღლე."}
{"text": "I want to be a great parent, and I will not sacrifice them on the altar of great accomplishment.\"\tმინდა ვიყო დიდებული მშობელი, და მე არ შევწირავ მათ დიდი მიღწევების საკურთხეველს.\""}
{"text": "(Laughter) What do you want me to say?\t(სიცილი) რა გნებავთ რომ ვთქვა?"}
{"text": "Now, do you really want me to say now, tell you, \"Really, I swear I don't kick children.\"\tმართლა გსურთ რომ გითხრათ \"მართლა, ვფიცავ, ბავშვებს არ ვცემ.\""}
{"text": "(Laughter) Look at the worldview you've given yourself.\t(სიცილი) შეხედეთ თქვენს მიერ შექმნილ მსოფლმხედველობას."}
{"text": "You're a hero no matter what.\tთქვენ ყველა შემთხვევაში გმირი ხართ"}
{"text": "And I, by suggesting ever so delicately that you might want a great career, must hate children.\tდა მე, უნდა მძულდეს ბავშვები, იმის გამო, რომ ძალიან დელიკატურად გთავაზობთ გქონდეთ დიდებული კარიერა."}
{"text": "I don't hate children. I don't kick them.\tმე არ მძულს ბავშვები."}
{"text": "Yes, there was a little kid wandering through this building when I came here, and no, I didn't kick him.\tარ ვცემ მათ. კი, იყო ერთი ბავშვი, რომელიც ამ შენობაში შემხვდა და არა, მე მისთვის არ დამირტყამს."}
{"text": "(Laughter) Course, I had to tell him the building was for adults only, and to get out.\t(სიცილი) რა თქმა უნდა ვუთხარი, რომ შენობა მხოლოდ ზრდასრულებისთვისაა და წავიდეს."}
{"text": "He mumbled something about his mother, and I told him she'd probably find him outside anyway.\tმან რაღაცა წაილუღლუღა დედამისზე და მე ვუთხარი, რომ სავარაუდოდ შენობის გარეთ იპოვიდა მას."}
{"text": "Last time I saw him, he was on the stairs crying.\tბოლოს რომ ვნახე, კიბეებზე იჯდა და ტიროდა."}
{"text": "(Laughter) What a wimp.\t(სიცილი) მტირალა."}
{"text": "(Laughter) But what do you mean? That's what you expect me to say.\t(სიცილი) რას გულისხმობთ? განა ამას არ ელოდით ჩემგან?"}
{"text": "Do you really think it's appropriate that you should actually take children and use them as a shield?\tმართლა ფიქრობთ, რომ ეს სწორია, რომ შვილები ფარად გამოიყენოთ?"}
{"text": "You know what will happen someday, you ideal parent, you?\tიცით, რა მოხდება ერთ დღეს? თქვენ, იდეალურო მშობელო?"}
{"text": "The kid will come to you someday and say, \"I know what I want to be.\tერთ დღეს შვილი მოვა და გეტყვით \"მე ვიცი ვინ მინდა რომ გამოვიდე."}
{"text": "I know what I'm going to do with my life.\"\tვიცი როგორ მინდა ვიცხოვრო.\""}
{"text": "You are so happy.\tთქვენ ბედნიერი ხართ."}
{"text": "It's the conversation a parent wants to hear, because your kid's good in math, and you know you're going to like what comes next.\tეს ის საუბარია, რომელზეც მშობელი ოცნებობს, თქვენი შვილი კარგია მათემატიკაში და წინასწარ იცით, რომ რაც უნდა გითხრათ მოგეწონებათ"}
{"text": "Says your kid, \"I have decided I want to be a magician.\tთქვენი შვილი გეუბნებათ, \"მე გადავწყვიტე ვიყო ილუზიონისტი."}
{"text": "I want to perform magic tricks on the stage.\"\tმინდა საოცარი ტრიუკები შევასრულო სცენაზე.\""}
{"text": "(Laughter) And what do you say?\t(სიცილი) და თქვენ რას პასუხობთ?"}
{"text": "You say, you say, \"That's risky, kid.\tთქვენ ამბობთ, თქვენ ამბობთ, \"შვილო, ეს სარისკოა."}
{"text": "Might fail, kid. Don't make a lot of money at that, kid.\tშეიძლება არ გამოგივიდეს. ამით ფულს ვერ იშოვი, შვილო."}
{"text": "I don't know, kid, you should think about that again, kid.\tარ ვიცი, შვილო. კიდევ უნდა დაფიქრდე ამაზე."}
{"text": "You're so good at math, why don't you --\" The kid interrupts you and says, \"But it is my dream. It is my dream to do this.\"\tასე კარგად გამოგდის მათემატიკა, რატომ არ...\" შვილი გაწყვეტინებთ და გეუბნებათ \"მაგრამ ეს ჩემი ოცნებაა. ამის კეთება ჩემი ოცნებაა.\""}
{"text": "And what are you going to say?\tდა თქვენ რას ეუბნებით?"}
{"text": "You know what you're going to say?\tიცით რას ეუბნებით?"}
{"text": "\"Look kid. I had a dream once, too, but -- But --\" So how are you going to finish the sentence with your \"but\"?\t\"მისმინე შვილო, ერთ დროს მეც მქონდა ოცნება, მაგრამ... მაგრამ... მაშ, როგორ დაამთავრებთ თქვენს წინადადებას?"}
{"text": "\"But. I had a dream too, once, kid, but I was afraid to pursue it.\"\t\"მეც მქონდა ოცნება, შვილო, მაგრამ შემეშინდა მას გავყოლოდი.\""}
{"text": "Or are you going to tell him this: \"I had a dream once, kid.\tთუ, ამას ეტყვით: \"ერთ დროს ოცნება მქონდა, შვილო,"}
{"text": "But then, you were born.\"\tმაგრამ, მერე შენ გაჩნდი.\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) Do you really want to use your family, do you really ever want to look at your spouse and your kid, and see your jailers?\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მართლა გსურთ თქვენი ოჯახის გამოყენება? მართლა გსურთ თქვენს მეუღლეს და შვილს, თქვენს მეტუსაღეებად ხედავდეთ?"}
{"text": "There was something you could have said to your kid, when he or she said, \"I have a dream.\"\tარის რაღაც, რაც შეიძლება გეპასუხათ თქვენი შვილისთვის, როცა მან გითხრათ: \"მე მაქვს ოცნება.\""}
{"text": "You could have said -- looked the kid in the face and said, \"Go for it, kid!\tთქვენ შეგეძლოთ გეთქვათ... ჩაგეხედათ თვალებში და გეთქვათ: \"კარგია! სცადე, შვილო!"}
{"text": "Just like I did.\"\tისევე, როგორც ოდესღაც მე ვცადე\""}
{"text": "But you won't be able to say that, because you didn't.\tმაგრამ თქვენ ვერ შეძლებთ ამის თქმას, იმიტომ რომ არ გიცდიათ."}
{"text": "So you can't.\tასე რომ, ვერ ეტყვით."}
{"text": "(Laughter) And so the sins of the parents are visited on the poor children.\t(სიცილი) ამიტომ, მშობლების ცოდვები საწყალ შვილებზე გადადის."}
{"text": "Why will you seek refuge in human relationships as your excuse not to find and pursue your passion?\tრატომ ეძებთ თავშესაფარს ადამიანურ ურთიერთობებში იმის გასამართლებლად, რომ არ ეძებოთ და არ მისდიოთ ვნებას?"}
{"text": "You know why.\tთქვენ იცით რატომ."}
{"text": "In your heart of hearts, you know why, and I'm being deadly serious.\tგულის სიღრმეში, იცით რატომ და მე ამას სრული სერიოზულობით ვამბობ."}
{"text": "You know why you would get all warm and fuzzy and wrap yourself up in human relationships.\tიცით რატომ ხდებით თბილი და ფუმფულა და ეხვევით ადამიანურ ურთიერთობებში."}
{"text": "It is because you are -- you know what you are.\tიმიტომ რომ თქვენ ხართ... იცით რაც ხართ."}
{"text": "You're afraid to pursue your passion.\tთქვენ გეშინიათ მიჰყვეთ ვნებას."}
{"text": "You're afraid to look ridiculous.\tგეშინიათ სასაცილოდ გამოიყურებოდეთ."}
{"text": "You're afraid to try.\tგეშინიათ სცადოთ."}
{"text": "You're afraid you may fail.\tგეშინიათ, რომ შეიძლება მარცხი განიცადოთ."}
{"text": "Great friend, great spouse, great parent, great career.\tდიდებული მეგობარი, მეუღლე, მშობელი, კარიერა."}
{"text": "Is that not a package? Is that not who you are?\tერთი პაკეტი არ არის? ეს თქვენ არ ხართ?"}
{"text": "How can you be one without the other?\tროგორ შეიძლება ერთი იყოს, მეორის გარეშე?"}
{"text": "But you're afraid.\tმაგრამ, თქვენ გეშინიათ."}
{"text": "And that's why you're not going to have a great career.\tდა ეს არის მიზეზი, რომ ვერ მიაღწევთ დიდებულ კარიერას."}
{"text": "Unless -- \"unless,\" that most evocative of all English words -- \"unless.\"\tთუ არ... \"თუ არ\" ეს ძლიერი გამოსაფხიზლებელი ფრაზა. \"თუ არ.\""}
{"text": "But the \"unless\" word is also attached to that other, most terrifying phrase, \"If only I had ...\"\tმაგრამ \"თუ არ\" ასევე კავშირშია სხვა, საშინელ ფრაზასთან: \"ნეტა გამეკეთებინა...\""}
{"text": "\"If only I had ...\"\t\"ნეტა გამეკეთებინა...\""}
{"text": "If you ever have that thought ricocheting in your brain, it will hurt a lot.\tთუ როდესმე გაგჩენიათ ეს აზრი, რომელიც დახტის თავში, ეს ძალიან მტკივნეული იქნება."}
{"text": "So, those are the many reasons why you are going to fail to have a great career.\tასე რომ, ეს არის ბევრი მიზეზი იმისა, რომ თქვენ ვერ მიაღწევთ დიდებულ კარიერას"}
{"text": "Unless -- Unless.\tთუ არ... თუ არ..."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I have a question for you: Are you religious?\tკითხვა მაქვს თქვენთან ხართ რელიგიური?"}
{"text": "Please raise your hand right now if you think of yourself as a religious person.\tაწიეთ ხელი თუ შეიძლება თუ თავს რელიგიურად მიიჩნევთ."}
{"text": "Let's see, I'd say about three or four percent.\tვნახოთ, სადღაც 3 ან 4 პროცენტი."}
{"text": "I had no idea there were so many believers at a TED Conference.\tარ მეგონა ასე ბევრი მორწუნე თუ ესწრებოდა TED-ის კონფერენციას."}
{"text": "(Laughter) Okay, here's another question: Do you think of yourself as spiritual in any way, shape or form? Raise your hand.\t(სიცილი) კარგი, შემდეგი კითხვა: თვლით თუ არა თავს რამე გაგებით, ან ფორმით სულიერად?"}
{"text": "Okay, that's the majority.\tაწიეთ ხელი. კარგი, უმრავლესობა."}
{"text": "My Talk today is about the main reason, or one of the main reasons, why most people consider themselves to be spiritual in some way, shape or form.\tჩემი დღევანდელი საუბარი ეხება მთავარ, ან ერთ-ერთ მთავარ მიზეზს იმისა, თუ რატომ მიიჩნევს უმეტესობა თავს რამე გაგებით, ან ფორმით სულიერად."}
{"text": "My Talk today is about self-transcendence.\tჩემი დღევანდელი საუბარი თვითტრანსცენდენტულობაზეა."}
{"text": "It's just a basic fact about being human that sometimes the self seems to just melt away.\tცნობილი ფაქტია, რომ ადამიანები ზოგჯერ თითქოს საკუთარ \"მე\"-ს ვკარგავთ"}
{"text": "And when that happens, the feeling is ecstatic and we reach for metaphors of up and down to explain these feelings.\tდა როცა ეს ხდება, აღფროვანებას ვგრძნობთ და ამ გრძნობების აღსაწერად მეტაფორებს ვიშველიებთ."}
{"text": "We talk about being uplifted or elevated.\tჩვენ ვყვებით, რომ ამ დროს ავმაღლდით, ან აღვზევდით."}
{"text": "Now it's really hard to think about anything abstract like this without a good concrete metaphor.\tრთულია ასეთ აბსტრაქტულ რამეზე მსჯელობა კონკრეტული კარგი მეტაფორის გარეშე."}
{"text": "So here's the metaphor I'm offering today.\tამიტომ ასეთ მეტაფორას გთავაზობთ."}
{"text": "Think about the mind as being like a house with many rooms, most of which we're very familiar with.\tწარმოიდგინეთ რომ გონება სახლია ბევრი ოთახით, რომელთაგან უმრავლესობა ჩვენთვის ძალიან ნაცნობია."}
{"text": "But sometimes it's as though a doorway appears from out of nowhere and it opens onto a staircase.\tმაგრამ ზოგჯერ თითქოს არსაიდან კარი ჩნდება მაგრამ ზოგჯერ თითქოს არსაიდან კარი ჩნდება და მის მიღმა კიბეა."}
{"text": "We climb the staircase and experience a state of altered consciousness.\tჩვენ ავდივართ კიბეზე და ცნობიერების ცვლილებას ვგრძნობთ."}
{"text": "In 1902, the great American psychologist William James wrote about the many varieties of religious experience.\t1902 წელს დიდმა ამერიკელმა ფსიქოლოგმა უილიამ ჯეიმსმა რელიგიური განცდების ბევრ სხვადასხვაობაზე დაწერა."}
{"text": "He collected all kinds of case studies.\tმან შეაგროვა ყველა კვლევა."}
{"text": "He quoted the words of all kinds of people who'd had a variety of these experiences.\tდააციტირა ყველა იმ ტიპის ადამიანის სიტყვები, ვინც მსგავსი რამეები გამოსცადა."}
{"text": "One of the most exciting to me is this young man, Stephen Bradley, had an encounter, he thought, with Jesus in 1820.\tჩემთვის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ეს ახალგაზრდა კაცი, სტივენ ბრედლია, რომელსაც ეგონა რომ იესო ნახა 1820 წელს."}
{"text": "And here's what Bradley said about it.\tაი, რა თქვა ბრედლიმ ამაზე."}
{"text": "(Music) (Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape for about one second in the room, with arms extended, appearing to say to me, \"Come.\"\t(მუსიკა) (ვიდეო) სტივენ ბრედლი: მეგონა მხსნელი ვნახე ადამიანის ფორმით ოთახში სადღაც 1 წამით. ის ხელგაშლილი იყო და თითქოს მეუბნებოდა: \"მოდი\"."}
{"text": "The next day I rejoiced with trembling.\tშემდეგ დღეს სიხარულისგან ვკანკალებდი"}
{"text": "My happiness was so great that I said I wanted to die.\tუდიდესი ბედნიერებისგან, ვთქვი რომ სიკვდილი მინდოდა."}
{"text": "This world had no place in my affections.\tეს სამყარო არ იყო ჩემთვის ამაღელვებელი."}
{"text": "Previous to this time, I was very selfish and self-righteous.\tამ დრომდე, მე ძალიან ეგოისტი და თვითკმაყოფილი ვიყავი."}
{"text": "But now I desired the welfare of all mankind and could, with a feeling heart, forgive my worst enemies.\tმაგრამ ახლა მთელი კაცობრიობისთვის კეთილდღეობა მსურდა და შემეძლო მთელი გულით მიმეტევებინა ჩემი ყველაზე უარესი მტრებისთვის."}
{"text": "JH: So note how Bradley's petty, moralistic self just dies on the way up the staircase.\tჯ.ჰ. : დააკვირდით, როგორ კვდება ბრედლის უმნიშვნელო, მორალისტური \"მე\" კიბეზე ასვლისას"}
{"text": "And on this higher level he becomes loving and forgiving.\tდა ამ ზედა დონეზე ის მოსიყვარულე და მიმტევებელი ხდება."}
{"text": "The world's many religions have found so many ways to help people climb the staircase.\tმსოფლიოს ბევრი რელიგია სხვადასხვა გზით დაეხმარა ხალხს კიბეზე ასვლაში."}
{"text": "Some shut down the self using meditation.\tზოგი მედიტაციაში ჩაიკეტა,"}
{"text": "Others use psychedelic drugs.\tსხვებმა ფსიქოდელური წამლები გამოიყენეს"}
{"text": "This is from a 16th century Aztec scroll showing a man about to eat a psilocybin mushroom and at the same moment get yanked up the staircase by a god.\tეს მე-16 საუკუნის აცტეკების გრაგნილია. აქ ჩანს კაცი, რომელიც პსილოციბინიანი სოკოს შეჭმას აპირებს და ამავე დროს ის კიბეზე აჰყავს ღმერთს."}
{"text": "Others use dancing, spinning and circling to promote self-transcendence.\tზოგი ცეკვას, ტრიალს და წრეზე მოძრაობას მიმართავს თვითტრანსცენდეტულობის მისაღწევად."}
{"text": "But you don't need a religion to get you through the staircase.\tმაგრამ თქვენ არ გჭირდებათ რელიგია კიბეზე ასასვლელად."}
{"text": "Lots of people find self-transcendence in nature.\tბევრი ადამიანი თვითტრანსცენდეტულობას ბუნებაში პოულობს."}
{"text": "Others overcome their self at raves.\tსხვები საკუთარ \"მე\"-ს რეივებზე ძლევენ."}
{"text": "But here's the weirdest place of all: war.\tმაგრამ აი, ყველაზე უცნაური ადგილი: ომი."}
{"text": "So many books about war say the same thing, that nothing brings people together like war.\tბევრი წიგნი ომზე ერთსა და იგივეს ამბობს, რომ არაფერი არ აერთიანებს ადამიანებს ისე, როგორც ომი."}
{"text": "And that bringing them together opens up the possibility of extraordinary self-transcendent experiences.\tმათი ეს ერთობა თვითტრანსცენდენტულობის განცდის საოცარ საშუალებას იძლევა."}
{"text": "I'm going to play for you an excerpt from this book by Glenn Gray.\tგლენ გრეის ამ წიგნიდან ამონარიდს მოგასმენინებთ."}
{"text": "Gray was a soldier in the American army in World War II.\tგრეი მეორე მსოფლიო ომის დროს ამერიკის არმიის ჯარისკაცი იყო."}
{"text": "And after the war he interviewed a lot of other soldiers and wrote about the experience of men in battle.\tომის შემდეგ, მან ბევრი სხვა ჯარისკაცის და ბრძოლაში მყოფი ადამიანის გამოცდილებაზე დაწერა."}
{"text": "Here's a key passage where he basically describes the staircase.\tაი, საკვანძო ნაწილი, სადაც ის ფაქტიურად კიბეს აღწერს."}
{"text": "(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit that the experience of communal effort in battle has been the high point of their lives.\t(ვიდეო) გლენ გრეი: ბევრი ვეტერანი აღიარებს, რომ ბრძოლაში საერთო ძალისხმევის განცდა, მათი ცხოვრების მწვერვალი იყო."}
{"text": "\"I\" passes insensibly into a \"we,\" \"my\" becomes \"our\" and individual faith loses its central importance.\t\"მე\" შეუმჩნევლად გადადის \"ჩვენ\"-ში \"ჩემი\" ხდება \"ჩვენი\" და პირადი რწმენა საკუთარ მთავარ მნიშვნელოვნებას კარგავს."}
{"text": "I believe that it is nothing less than the assurance of immortality that makes self-sacrifice at these moments so relatively easy.\tმე ვთვლი, რომ სულ ცოტა უკვდავობის რწმენა არის ის, რაც ამ წუთებში თავგანწირვას შედარებით იოლს ხდის."}
{"text": "I may fall, but I do not die, for that which is real in me goes forward and lives on in the comrades for whom I gave up my life.\tმე შეიძლება წავიქცე, მაგრამ არ მოვკვდები, რადგან ის რაც ჩემში ცხოვრობს გრძელდება. და ჩემს მეგობრებში აგრძელებს ცხოვრებას. მათში, ვისთვისაც მე სიცოცხლე გავწირე."}
{"text": "JH: So what all of these cases have in common is that the self seems to thin out, or melt away, and it feels good, it feels really good, in a way totally unlike anything we feel in our normal lives.\tჯ.ჰ. : ყველა ამ შემთხვევას ის საერთო აქვს, რომ \"მე\" თითქოს მცირდება და ქრება და ეს კარგი შეგრძნებაა, ისეთი კარგი შეგრძნება, როგორსაც ვერასდროს ვგრძნობთ ჩვენ ყოველდღიურ ცხოვრებაში."}
{"text": "It feels somehow uplifting.\tის თითქოს აგამაღლებს."}
{"text": "This idea that we move up was central in the writing of the great French sociologist Emile Durkheim.\tზემოთ ასვლის ეს აზრი, მთავარია დიდი ფრანგი სოციოლოგის ემილ დურკჰეიმის ნაწერებში."}
{"text": "Durkheim even called us Homo duplex, or two-level man.\tდურკჰეიმმა ჰომო დუპლექსიც კი გვიწოდა, ან ორ-დონიანი კაცი."}
{"text": "The lower level he called the level of the profane.\tქვედა დონეს მან მიწიერი დონე უწოდა."}
{"text": "Now profane is the opposite of sacred.\tმიწიერი სასულიეროს საპირისპიროა."}
{"text": "It just means ordinary or common.\tის ჩვეულებრივს ნიშნავს."}
{"text": "And in our ordinary lives we exist as individuals.\tჩვენ ჩვეულებრივ ცხოვრებაში ვარსებობთ როგორც ინდივიდები."}
{"text": "We want to satisfy our individual desires.\tჩვენ საკუთარი ინდივიდუალური სურვილების დაკმაყოფილება გვსურს."}
{"text": "We pursue our individual goals.\tჩვენ ინდივიდუალური მიზნებისკენ მივიწევთ."}
{"text": "But sometimes something happens that triggers a phase change.\tმაგრამ ზოგჯერ რაღაც ხდება, რაც ცვლილებას იწვევს."}
{"text": "Individuals unite into a team, a movement or a nation, which is far more than the sum of its parts.\tინდივიდები ერთიანდებიან გუნდში, მოძრაობაში, ან ერში. რაც უფრო მეტია ვიდრე მისი ნაწილების ნაკრები."}
{"text": "Durkheim called this level the level of the sacred because he believed that the function of religion was to unite people into a group, into a moral community.\tდურკჰეიმმა ამ დონეს სულიერების დონე შეარქვა, რადგან ის თვლიდა, რომ რელიგიის ფუნქცია ადამიანების ჯგუფებად გაერთოანება იყო, მორალურ საზოგადოებებად."}
{"text": "Durkheim believed that anything that unites us takes on an air of sacredness.\tდურკჰეიმი თვლიდა რომ ნებისმიერი რამ, რაც გვაერთიანებს სულიერების ნაპერწკალს შეიცავს"}
{"text": "And once people circle around some sacred object or value, they'll then work as a team and fight to defend it.\tდა როცა ადამიანები რამე სულიერის, ან ფასეულის გარშემო ერთიანდებიან, ისინი ერთ გუნდად მუშაობენ და იბრძვიან მის დასაცავად."}
{"text": "Durkheim wrote about a set of intense collective emotions that accomplish this miracle of E pluribus unum, of making a group out of individuals.\tდურკჰეიმმა ისეთ მძლავრ, კოლექტიურ ემოციებზე დაწერა, რომლებიც ამ სასწაულს ახდენენ: \"ბევრისგან ერთი\", რაც ჯგუფის შექმნაა ინდივიდებისგან."}
{"text": "Think of the collective joy in Britain on the day World War II ended.\tწარმოიდგინეთ ის საყოველთაო სიხარული ბრიტანეთში მეორე მსოფლიო ომის დასრულების დღეს."}
{"text": "Think of the collective anger in Tahrir Square, which brought down a dictator.\tწარმოიდგინეთ ის საყოველთაო წყრომა ტაჰრირის მოედანზე, რომელმაც დიქტატორი დაამხო."}
{"text": "And think of the collective grief in the United States that we all felt, that brought us all together, after 9/11.\tწარმოიდგინეთ ის საყოველთაო მწუხარება აშშ-ში, რომელიც ყველამ ვიგრძენით და რომელმაც ყველა გაგვაერთიანა 9/11-ის შემდეგ."}
{"text": "So let me summarize where we are.\tმოდით შევაჯამოთ სად ვართ."}
{"text": "I'm saying that the capacity for self-transcendence is just a basic part of being human.\tმე ვამბობ, რომ თვითტრანსცენდენტულობის უნარი ადამიანად ყოფნის ძირითადი ნაწილია."}
{"text": "I'm offering the metaphor of a staircase in the mind.\tმე გთავაზობთ გონებრივი კიბის მეტაფორას. მე გთავაზობთ გონებრივი კიბის მეტაფორას."}
{"text": "I'm saying we are Homo duplex and this staircase takes us up from the profane level to the level of the sacred.\tვამბობ, რომ ჰომო დუპლექსები ვართ და ამ კიბეს მიწიერი დონიდან სასულიეროზე ავყავართ."}
{"text": "When we climb that staircase, self-interest fades away, we become just much less self-interested, and we feel as though we are better, nobler and somehow uplifted.\tროცა ამ კიბეზე ავდივართ პირადი ინტერესები ქრება, ჩვენ ბევრად ნაკლებად ეგოცენტრულები ვხდებით და ვგრძნობთ რომ ვართ უკეთესები, უფრო კეთილშობილები და რაღაცნაირად ამაღლებულნი."}
{"text": "So here's the million-dollar question for social scientists like me: Is the staircase a feature of our evolutionary design?\tაი, უმნიშვნელოვანესი კითხვა ჩემნაირი სოციალური მეცნიერებისთვის: არის ეს კიბე ჩვენი ევოლუციის ნაწილი?"}
{"text": "Is it a product of natural selection, like our hands?\tარის ის ბუნებრივი გადარჩევის შედეგი, როგორც ჩვენი ხელები,"}
{"text": "Or is it a bug, a mistake in the system -- this religious stuff is just something that happens when the wires cross in the brain -- Jill has a stroke and she has this religious experience, it's just a mistake?\tთუ ეს დეფექტია, სისტემის შეცდომა? ეს რელიგიური ამბები მხოლოდ მაშინ ხდება, როცა ტვინში მოკლე ჩართვაა? ჯილს ინსულტი დაემართა და რელიგიური განცდა ჰქონდა. ეს მხოლოდ შეცდომაა."}
{"text": "Well many scientists who study religion take this view.\tბევრი მეცნიერი, ვინც რელიგიას შეისწავლის ამ აზრზეა."}
{"text": "The New Atheists, for example, argue that religion is a set of memes, sort of parasitic memes, that get inside our minds and make us do all kinds of crazy religious stuff, self-destructive stuff, like suicide bombing.\tმაგალითად, \"ახალი ათეისტები\" ამტკიცებენ, რომ რელიგია რაღაც პარაზიტული მემების (კულტურული წეს-ჩვეულება) ნაკრებია, რომელიც ჩვენს ტვინში აღწევს და ყველანაირ რელიგიურ სიგიჟეს გვაკეთებინებს, როგორც თვითგანადგურება და თავის აფეთქებაა."}
{"text": "And after all, how could it ever be good for us to lose ourselves?\tბოლო-ბოლო, როგორ შეიძლება საკუთარი \"მე\"-ს დაკარგვა როდისმე კარგი იყოს?"}
{"text": "How could it ever be adaptive for any organism to overcome self-interest?\tროგორ შეიძლება რომელიმე ორგანიზმისთვის ადაპტაციური თვისება პირადი ინტერესის უგულებელყოფა იყოს?"}
{"text": "Well let me show you.\tნება მომეცით გაჩვენოთ."}
{"text": "In \"The Descent of Man,\" Charles Darwin wrote a great deal about the evolution of morality -- where did it come from, why do we have it.\t\"ადამიანის წარმოშობაში\" ჩარლზ დარვინმა მორალის ევოლუციაზე ბლომად დაწერა. საიდან გაჩნდა და რატომ გვაქვს ის."}
{"text": "Darwin noted that many of our virtues are of very little use to ourselves, but they're of great use to our groups.\tდარვინმა აღნიშნა, რომ ბევრ ჩვენს ღირსებას ნაკლები სარგებელი აქვს საკუთარი თავისთვის, მაგრამ სასარგებლოა ჩვენი ჯგუფებისთვის."}
{"text": "He wrote about the scenario in which two tribes of early humans would have come in contact and competition.\tმან სცენარი შემოგვთავაზა, სადაც პირველყოფილი ადამიანების ორ ტომს შორის შეხვედრა და შეჯიბრი გაიმართა."}
{"text": "He said, \"If the one tribe included a great number of courageous, sympathetic and faithful members who are always ready to aid and defend each other, this tribe would succeed better and conquer the other.\"\tმან თქვა: \"თუ ერთ-ერთ ტომში დიდი რაოდენობით მამაცი, გულისხმიერი და თავდადებული წევრები აღმოჩნდებიან, რომლებიც მუდამ მზად არიან ერთმანეთის დასახმარებლად და დასაცავად, ეს ტომი აჯობებს და დაიპყრობს მეორეს\""}
{"text": "He went on to say that \"Selfish and contentious people will not cohere, and without coherence nothing can be effected.\"\tის აგრძელებს: \"ეგოისტი და ანტაგონისტი ადამიანები ვერ შეთანხმდებიან და შეთანხმებული მოქმედების გარეშე კი, ვერაფერს შეცვლით\""}
{"text": "In other words, Charles Darwin believed in group selection.\tსხვა სიტყვებით, ჩარლზ დარვინს სჯეროდა ჯგუფური გადარჩევის."}
{"text": "Now this idea has been very controversial for the last 40 years, but it's about to make a major comeback this year, especially after E.O. Wilson's book comes out in April, making a very strong case that we, and several other species, are products of group selection.\tეს აზრი საკამათო იყო ბოლო 40 წლის მანძილზე, მაგრამ წელს საგრძნობი გარღვევა ელის, განსაკუთრებით მას შემდეგ რაც ე.ო. უილსონის წიგნი გამოვა აპრილში, რომელშიც ძლიერი არგუმენტია იმის შესახებ, რომ ჩვენ და ზოგიერთი სხვა სახეობა ჯგუფური გადარჩევის შედეგი ვართ."}
{"text": "But really the way to think about this is as multilevel selection.\tთუმცა, სინამდვილეში ეს მრავალდონიან გადარჩევად უნდა აღქვივათ."}
{"text": "So look at it this way: You've got competition going on within groups and across groups.\tშემდეგნაირად შეხედეთ: შეჯიბრი ხდება ჯგუფებს შიგნითაც და ჯგუფებს შორისაც."}
{"text": "So here's a group of guys on a college crew team.\tაი, ბიჭების ჯგუფი კოლეჯის გუნდიდან."}
{"text": "Within this team there's competition.\tამ გუნდის შიგნით შეჯიბრია. ამ გუნდის შიგნით შეჯიბრია."}
{"text": "There are guys competing with each other.\tეს ბიჭები ერთმანეთს ეჯიბრებიან."}
{"text": "The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team.\tყველაზე ნელი და სუსტი მენიჩბეები გავარდებიან გუნდიდან"}
{"text": "And only a few of these guys are going to go on in the sport.\tდა მხოლოდ რამდენიმე მათაგნი გაჰყვება ამ სპორტს"}
{"text": "Maybe one of them will make it to the Olympics.\tშეიძლება ერთ-ერთმა ოლიმპიადას მიაღწიოს."}
{"text": "So within the team, their interests are actually pitted against each other.\tანუ, გუნდში მათი ინტერესები ერთმანეთის საწინააღმდეგოა."}
{"text": "And sometimes it would be advantageous for one of these guys to try to sabotage the other guys.\tდა ზოგჯერ ერთისთვის შეიძლება სასარგებლოც იყოს სხვებისთვის ხელის შეშლა."}
{"text": "Maybe he'll badmouth his chief rival to the coach.\tშეიძლება მან მთავარ კონკურენტზე ცუდი თქვას მწვრნელთან."}
{"text": "But while that competition is going on within the boat, this competition is going on across boats.\tთუმცა, ნავის შიგნით არსებული შეჯიბრის პარალელურად, ნავებს შორისაც შეჯიბრია"}
{"text": "And once you put these guys in a boat competing with another boat, now they've got no choice but to cooperate because they're all in the same boat.\tდა როცა ეს ბიჭები სხვა ნავთან შეჯიბრისთვის ერთ ნავში ჩასხდებიან, მათ ერთმანეთთან თანამშრომლობის გარდა ალტერნატივა აღარ აქვთ, რადგან ისინი ყველა ერთ ნავში არიან."}
{"text": "They can only win if they all pull together as a team.\tისინი მხოლოდ მაშინ გაიმარჯვებენ, თუ როგორც გუნდი ისე იმოქმედებენ."}
{"text": "I mean, these things sound trite, but they are deep evolutionary truths.\tეს ბანალურად ჟღერს, მაგრამ ეს ღრმა ევოლუციური ჭეშმარიტებაა."}
{"text": "The main argument against group selection has always been that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators, but as soon as you have a group of cooperators, they're just going to get taken over by free-riders, individuals that are going to exploit the hard work of the others.\tჯგუფური სელექციის საწინააღმდეგო მთავარი არგუმენტი ყოველთვის იყო, რომ თანამშრომლობა კარგია, მაგრამ როგორც კი თანამშრომლების ჯგუფი გაჩნდება, გაჩნდებიან ასევე მუქთახორებიც, ინდივიდები, რომლებიც სხვისი მძიმე შრომის ხარჯზე იქნებიან."}
{"text": "Let me illustrate this for you.\tნება მომეცით გაჩვენოთ ეს ყველაფერი."}
{"text": "Suppose we've got a group of little organisms -- they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what -- and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative.\tდავუშვათ გვაქვს პატარა ორგანიზმების ჯგუფი. ეს შეიძლება იყოს ბაქტერია, ან ზაზუნა. არ აქვს მნიშვნელობა. დავუშვათ ეს პატარა ჯგუფი ევოლუციურად მოთანამშრომლედ განვითარდა."}
{"text": "Well that's great. They graze, they defend each other, they work together, they generate wealth.\tმშვენიერია. ისინი იკვებებიან, იცავენ ერთმანეთს, ერთად მუშაობენ, მდიდრდებიან."}
{"text": "And as you'll see in this simulation, as they interact they gain points, as it were, they grow, and when they've doubled in size, you'll see them split, and that's how they reproduce and the population grows.\tროგორც ამ სიმულაციაში ნახავთ, ურთიერთქმედებისას ისინი ქულებს მოიპოვებენ, ანუ იზრდებიან და როცა მათი ზომა გაორმაგდება - იყოფიან. ისინი ასე მრვალდებიან და მათი რაოდენობაც იზრდება."}
{"text": "But suppose then that one of them mutates.\tახლა, დავუშვათ ერთი მათგანი მუტაციას განიცდის."}
{"text": "There's a mutation in the gene and one of them mutates to follow a selfish strategy.\tგენში მუტაციაა და ერთის მუტაცია ეგოისტურ ქმედებებში ვლინდება."}
{"text": "It takes advantage of the others.\tის ბოროტად სარგებლობს სხვებით"}
{"text": "And so when a green interacts with a blue, you'll see the green gets larger and the blue gets smaller.\tდა როცა მწვანე ლურჯთან ურთიერთქმედებს, თქვენ ნახავთ, რომ მწვანე იზრდება, ლურჯი მცირდება."}
{"text": "So here's how things play out.\tმაშ, აი როგორ ხდება ეს ყველაფერი."}
{"text": "We start with just one green, and as it interacts it gains wealth or points or food.\tჩვენ ვიწყებთ მხოლოდ ერთი მწვანე ორგანიზმით და ურთიერთქმედების შედეგად ის მოიპოვებს სიმდიდრეს, ქულებს, ან საჭმელს"}
{"text": "And in short order, the cooperators are done for.\tდა მოკლე დროში, მოთანამშრომლე ჯგუფი ნადგურდება."}
{"text": "The free-riders have taken over.\tყველაფერს მუქთახორები ეუფლებიან."}
{"text": "If a group cannot solve the free-rider problem then it cannot reap the benefits of cooperation and group selection cannot get started.\tთუ ჯგუფი მათ პრობლემას ვერ გადაწყვეტს, ის თანამშრომლობით სარგებელს ვერ მიიღებს და ჯგუფური გადარჩევაც ვერ მოხდება."}
{"text": "But there are solutions to the free-rider problem.\tმაგრამ არსებობს მუქთახორების პრობლემის გადაჭრა"}
{"text": "It's not that hard a problem.\tეს არც ისე რთული პრობლემაა."}
{"text": "In fact, nature has solved it many, many times.\tპრინციპში, ბუნებამ ის ბევრჯერ გადაწყვიტა."}
{"text": "And nature's favorite solution is to put everyone in the same boat.\tბუნების საყვარელი გადაწყვეტა ყველას ერთ ნავში ჩასმაა."}
{"text": "For example, why is it that the mitochondria in every cell has its own DNA, totally separate from the DNA in the nucleus?\tმაგალითად, რატომ არის რომ მიტოქონდრიას ყველა უჯრედში საკუთარი დნმ აქვს? ბირთვის დნმ-სგან სრულიად განცალკევებული."}
{"text": "It's because they used to be separate free-living bacteria and they came together and became a superorganism.\tეს იმიტომ რომ ერთ დროს ეს ცალკე მყოფი მუქთახორა ბაქტერია იყო და ისინი სუპერორგანიზმად გაერთიანდნენ. და ისინი სუპერორგანიზმად გაერთიანდნენ."}
{"text": "Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why -- but once they got a membrane around them, they were all in the same membrane, now all the wealth-created division of labor, all the greatness created by cooperation, stays locked inside the membrane and we've got a superorganism.\tასე თუ ისე, შეიძლება ერთმა მეორე გადაყლაპა ზუსტად ვერ გავიგებთ, მაგრამ როგორც კი მათ გარშემო მემბრანა გაჩნდა, ანუ როცა ყველა ერთ მემბრანაში აღმოჩნდა, ახლა მთელი სიმდიდრე... სამუშაოს განაწილებით, მთელი თანამშრომლობით შექმნილი დიდება, ამ ერთ მემბრანაშია ჩაკეტილი და გვაქვს სუპერორგანიზმი."}
{"text": "And now let's rerun the simulation putting one of these superorganisms into a population of free-riders, of defectors, of cheaters and look what happens.\tმოდით კვლავ გავუშვათ სიმულაცია და მუქთახორების, განდგომილი, ყალთაბანდების სიმრავლეში ერთ-ერთი ეს სუპერორგანიზმი ჩავსვათ და შეხედეთ რა მოხდება."}
{"text": "A superorganism can basically take what it wants.\tსუპერორგანიზმს შეუძლია მიიღოს რაც სჭირდება."}
{"text": "It's so big and powerful and efficient that it can take resources from the greens, from the defectors, the cheaters.\tის ისეთი დიდი, ძლიერია და ეფექტურია, რომ შეუძლია მწვანეებისგან, განდგომილებისგან და მუქთახორებისგან რესურსების აღება"}
{"text": "And pretty soon the whole population is actually composed of these new superorganisms.\tდა საკმაოდ მალე მთელი სიმრავლე ამ ახალი სუპერორგანიზმებისგან შედგება."}
{"text": "What I've shown you here is sometimes called a major transition in evolutionary history.\tიმას რაც აქ გაჩვენეთ ზოგჯერ მთავარ გადასვლას უწოდებენ ევოლუციურ ისტორიაში."}
{"text": "Darwin's laws don't change, but now there's a new kind of player on the field and things begin to look very different.\tდარვინის კანონები არ იცვლება, მაგრამ ახლა მინდორზე ახალი ტიპის მოთამაშეა და რაღაცეები სხვანაირად გამოიყურება."}
{"text": "Now this transition was not a one-time freak of nature that just happened with some bacteria.\tეს გადასვლა არ იყო ბუნების ერთჯერადი გამოხტომა, რომელიც მხოლოდ რომელიღაც ბაქტერიაზე მოხდა."}
{"text": "It happened again about 120 or a 140 million years ago when some solitary wasps began creating little simple, primitive nests, or hives.\tეს კიდევ მოხდა, დაახლოებით 120 ან 140 მილიონი წლის წინ, როცა გარკვეულმა განცალკევებულმა ბზიკებმა დაიწყეს მარტივი, პრიმიტიული ბუდეების და სკების შექმნა."}
{"text": "Once several wasps were all together in the same hive, they had no choice but to cooperate, because pretty soon they were locked into competition with other hives.\tროცა კი რამდენიმე ბზიკი ერთ სკაში მოხვდა, მათ თანამშრომლობის გარდა არჩევანი აღარ ჰქონდათ, რადგან მალევე ისინი სხვა სკებთან შეჯიბრში ჩაებნენ."}
{"text": "And the most cohesive hives won, just as Darwin said.\tდა ყველაზე შეთანხმებულებმა სკებმა გაიმარჯვეს. ზუსტად ისე როგორც დარვინი ამბობდა."}
{"text": "These early wasps gave rise to the bees and the ants that have covered the world and changed the biosphere.\tეს ადრეული ბზიკები, იყვნენ იმ ფუტკრების და ჭიანჭველების წინაპრები, რომლებმაც გაავსეს მსოფლიო და შეცვალეს ბიოსფერო."}
{"text": "And it happened again, even more spectacularly, in the last half-million years when our own ancestors became cultural creatures, they came together around a hearth or a campfire, they divided labor, they began painting their bodies, they spoke their own dialects, and eventually they worshiped their own gods.\tეს კიდევ ერთხელ მოხდა კიდევ უფრო შთამბეჭდავად, ბოლო ნახევარი მილიონი წლის წინ. როცა ჩვენი წინაპრები, კულტურული არსებები გახდნენ. ისინი შეიკრიბნენ კერის, ან კოცონის ირგვლივ დაინაწილეს სამუშაო. დაიწყეს საკუთარი სხეულების მოხატვა, საკუთარ დიალექტზე საუბარი. და საბოლოოდ საკუთარი ღმერთების თაყვანისცემა."}
{"text": "Once they were all in the same tribe, they could keep the benefits of cooperation locked inside.\tროგორც კი ერთ ტომში მოხვდნენ, შეძლეს თანამშრომლობის სარგებელი შიგნით მოექციათ."}
{"text": "And they unlocked the most powerful force ever known on this planet, which is human cooperation -- a force for construction and destruction.\tმათ აღმოაჩინეს ყველაზე ძლევამოსილი რამ ამ პლანეტაზე: ადამიანთა თანამშრომლობა. შენებისა და ნგრევის ძალა. შენებისა და ნგრევის ძალა."}
{"text": "Of course, human groups are nowhere near as cohesive as beehives.\tრა თქმა უნდა ადამიანთა ჯგუფები ახლოსაც არ არიან სკაში ფუტკრებისნაირ შეთანხმებულ მუშაობასთან."}
{"text": "Human groups may look like hives for brief moments, but they tend to then break apart.\tადამიანთა ჯგუფები რაღაც მომენტებში მათ ემსგავსებიან, მაგრამ შემდეგ როგორც წესი იშლებიან."}
{"text": "We're not locked into cooperation the way bees and ants are.\tჩვენ არ ვართ ისეთ მჭიდრო თანამშრომლობაში როგორც ფუტკრები და ჭიანჭველები."}
{"text": "In fact, often, as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts, often those divisions are along religious lines.\tპრინციპში, ხშირად როგორც არაბული გაზაფხულის ბევრ რევოლუციაში ვნახეთ, ხშირად დაყოფა რელიგიური ნიშნითაა."}
{"text": "Nonetheless, when people do come together and put themselves all into the same movement, they can move mountains.\tმიუხედავად ამისა, როცა ხალხი ერთიანდება და საკუთარ ძალისხმევას ერთ მოძრაობას ახმარს, მას მთების შეძვრა შეუძლია."}
{"text": "Look at the people in these photos I've been showing you.\tშეხედეთ ამ ხალხს, რომელიც ფოტოებზე გაჩვენეთ."}
{"text": "Do you think they're there pursuing their self-interest?\tფიქრობთ ისინი იქ პირადი ინტერესისთვის არიან,"}
{"text": "Or are they pursuing communal interest, which requires them to lose themselves and become simply a part of a whole?\tთუ საერთო ინტერესისთვის, რაც მათგან საკუთარი \"მე\"-ს დაკარგვას მოითხოვს იმისთვის რომ ერთი მთლიანის ნაწილი გახდნენ?"}
{"text": "Okay, so that was my Talk delivered in the standard TED way.\tკარგი, ეს იყო ჩემი საუბარი სტანდარტულ TED-ის ფორმატში."}
{"text": "And now I'm going to give the whole Talk over again in three minutes in a more full-spectrum sort of way.\tახლა იგივე საუბარს 3 წუთის განმავლობაში უფრო სრული სპექტრის სტილში შემოგთავაზებთ."}
{"text": "(Music) (Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties of religious experience, as William James explained.\t(მუსიკა) (ვიდეო) ჯონათან ჰეიდტი: ჩვენ ადამიანები როგორც უილიამ ჯეიმსი ხსნის, ბევრნაირად გამოვცდით რელიგიას."}
{"text": "One of the most common is climbing the secret staircase and losing ourselves.\tერთ-ერთი ჩვეული საიდუმლო კიბეზე ასვლა, და საკუთარი \"მე\"-ს დაკარგვაა."}
{"text": "The staircase takes us from the experience of life as profane or ordinary upwards to the experience of life as sacred, or deeply interconnected.\tკიბეს სიცოცხლის მიწიერი განცდიდან, ზემოთ სასულიერო, ან ღრმად ურთიერთგადაჯაჭვულ სიცოცხლეში ავყავართ."}
{"text": "We are Homo duplex, as Durkheim explained.\tროგორც დურკჰეიმმა ახსნა, ჩვენ ჰომო დუპლექსები ვართ."}
{"text": "And we are Homo duplex because we evolved by multilevel selection, as Darwin explained.\tჰომო დუპლექსი ვართ, რადგან როგორც დარვინმა ახსნა ევოლუცია მრავალდონიანი გადარჩევით განვიცადეთ."}
{"text": "I can't be certain if the staircase is an adaptation rather than a bug, but if it is an adaptation, then the implications are profound.\tდარწმუნებული არ ვარ კიბე ადაპტაციური თვისებაა თუ დეფექტი, მაგრამ თუ ის ადაპტაციურია, მაშინ მას ღრმად მიმავალი შედეგები აქვს."}
{"text": "If it is an adaptation, then we evolved to be religious.\tთუ ის ადაპტაციურია, მაშინ ჩვენ განვვითარდით, რომ ვიყოთ რელიგიურები."}
{"text": "I don't mean that we evolved to join gigantic organized religions.\tიმას არ ვგულისხმობ, რომ გიგანტურ ორგანიზებულ რელიგიებში გასაერთიანებლად განვვითარდით."}
{"text": "Those things came along too recently.\tასეთი რამეები ზედმეტად ახალია."}
{"text": "I mean that we evolved to see sacredness all around us and to join with others into teams and circle around sacred objects, people and ideas.\tვგულისხმობ, რომ განვვითარდით ჩვენს გარშემო სულიერების დასანახად და სხვებთან ერთად გუნდებში გასაერთიანებლად, რომ შევიკრიბოთ სულიერი საგნების, ადამიანების და იდეების გარშემო."}
{"text": "This is why politics is so tribal.\tამიტომ არის პოლიტიკა ასეთი ტომობრივი."}
{"text": "Politics is partly profane, it's partly about self-interest, but politics is also about sacredness.\tპოლიტიკა ნაწილობრივ მიწიერია, ნაწილობრივ პირადი ინტერესია, მაგრამ ის ასევე სულიერებასაც შეიცავს."}
{"text": "It's about joining with others to pursue moral ideas.\tის სხვებთან გაერთიანებას გულისხმობს, მორალური იდეების განხორციელებისთვის."}
{"text": "It's about the eternal struggle between good and evil, and we all believe we're on the good team.\tის მუდმივ ბრძოლაზეა ბოროტსა და კეთილს შორის და ჩვენ ყველას გვჯერა, რომ კეთილ გუნდში ვართ."}
{"text": "And most importantly, if the staircase is real, it explains the persistent undercurrent of dissatisfaction in modern life.\tდა რაც ყველაზე მთავარია, თუ კიბის იდეა რეალურია, ის ხსნის თანამედროვე ცხოვრებით მუდმივ დაუკმაყოფილებლობის შეგრძნებას."}
{"text": "Because human beings are, to some extent, hivish creatures like bees.\tრადგან ადამიანები რაღაც დონეზე ფუტკრებივით არსებები არიან."}
{"text": "We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment.\tჩვენ ფუტკრები ვართ და სკებიდან განმანათლებლობის პერიოდში"}
{"text": "We broke down the old institutions and brought liberty to the oppressed.\tჩვენ დავამსხვრიეთ ძველი ინსტიტუციები და მოვუტანეთ თავისუფლება ჩაგრულებს."}
{"text": "We unleashed Earth-changing creativity and generated vast wealth and comfort.\tჩვენ შევძელით დედამიწის შეცვლა ჩვენი შემოქმედებით და შევქმენით დიდი სიმდიდრე და კომფორტი."}
{"text": "Nowadays we fly around like individual bees exulting in our freedom.\tდღეს-დღეობით ჩვენ დავფრინავთ როგორც ინდივიდი ფუტკრები."}
{"text": "But sometimes we wonder: Is this all there is?\tმაგრამ ზოგჯერ ვუფიქრდებით: სულ ეს არის?"}
{"text": "What should I do with my life?\tრა უნდა ვუყო ჩემს ცხოვრებას?"}
{"text": "What's missing?\tრა მაკლია?"}
{"text": "What's missing is that we are Homo duplex, but modern, secular society was built to satisfy our lower, profane selves.\tგვაკლია ის, რომ ჩვენ ჰომო დუპლექსები ვართ, მაგრამ თანამედროვე სეკულარული საზოგადოება ჩვენი ქვედა, მიწიერი სურვილების დასაკმაყოფილებლადაა."}
{"text": "It's really comfortable down here on the lower level.\tაქ, ქვედა დონეზე მართლაც კომფორტულია."}
{"text": "Come, have a seat in my home entertainment center.\tმოდით დაჯეგით ჩემი სახლის გასართობ ცენტრში."}
{"text": "One great challenge of modern life is to find the staircase amid all the clutter and then to do something good and noble once you climb to the top.\tთანამედროვე ცხოვრების ერთი დიდი გამოწვევა ამ აურზაურში კიბის პოვნაა და როცა ზემოთ ახვალთ, რაღაც კარგის და კეთილშობილურის გაკეთება."}
{"text": "I see this desire in my students at the University of Virginia.\tმე ამის სურვილს ჩემ სტუნდენტებში ვხედავ ვირჯინიის უნივერსიტეტში."}
{"text": "They all want to find a cause or calling that they can throw themselves into.\tმათ ყველას მიზნის და მოწოდების პოვნა სურთ, რომელსაც თავს მიუძღვნიან."}
{"text": "They're all searching for their staircase.\tმათგან ყველა კიბეს ეძებს"}
{"text": "And that gives me hope because people are not purely selfish.\tდა ეს იმედს მაძლევს, რადგან ადამიანები არ არიან მხოლოდ ეგოისტები."}
{"text": "Most people long to overcome pettiness and become part of something larger.\tუმეტესობას საკუთარი უმნიშვნელობის დაძლევა და რაღაც უფრო დიდის ნაწილად ყოფნა სურს."}
{"text": "And this explains the extraordinary resonance of this simple metaphor conjured up nearly 400 years ago.\tდა ეს ხსნის იმ დიდ რეზონანსს, რაც ამ მარტივმა მეტაფორამ გამოიწვია. რომელიც თითქმის 400 წლის წინ გაჩნდა:"}
{"text": "\"No man is an island entire of itself.\t\"ადამიანი კუნძული როდია, ცალკე გარიყული."}
{"text": "Every man is a piece of the continent, a part of the main.\"\tყოველი ადამიანი მიწისა და წყლის ნაწილია.\""}
{"text": "JH: Thank you.\tჯ.ჰ. : მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I was born in Den Bosch, where the painter Hieronymus Bosch named himself after.\tდავიბადე დენ ბოსხში ადგილი რომლის სახელსაც ატარებდა მხატვარი ჰიერონიმუს ბოსხი."}
{"text": "And I've always been very fond of this painter who lived and worked in the 15th century.\tამიტომ მე ყოველთვის ძალიან მომწონდა ეს მხატვარი რომელიც ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა მე-15 საუკუნეში."}
{"text": "And what is interesting about him in relation to morality is that he lived at a time where religion's influence was waning, and he was sort of wondering, I think, what would happen with society if there was no religion or if there was less religion.\tყველაზე საინტერესო, რაც მას აკავშირებს მორალთან არის ის, რომ ის ცხოვრობდა დროში როდესაც რელიგიის გავლენა თანდათან სუსტდებოდა. და მას აინტერსებდა, მე ვფიქრობ, რა მოელოდა საზოგადოებას რელიგიის გარეშე, ან ნაკლებ რელიგიურობის შემთხვევაში."}
{"text": "And so he painted this famous painting, \"The Garden of Earthly Delights,\" which some have interpreted as being humanity before the Fall, or being humanity without any Fall at all.\tამიტომ მან დახატა მისი ცნობილი ნახატი \"ტკბობის ბაღი,\" რომელიც ზოგმა აღიქვა როგორც კაცობრიობა მის მორალურ დაცემამდე, ზოგმა კიდევ როგორც კაცობრიობა ყოველგვარი მორალური დაცემის გარეშე."}
{"text": "And so it makes you wonder, what would happen if we hadn't tasted the fruit of knowledge, so to speak, and what kind of morality would we have.\tამიტომ ის გაიძულებს იფიქრო იმაზე, თუ რა მოხდებოდა რომ ჩვენ, ასე ვთქვათ, არ გვეგემა ცოდნის ნაყოფი, და როგორი მორალი გვექნებოდა?"}
{"text": "Much later, as a student, I went to a very different garden, a zoological garden in Arnhem where we keep chimpanzees.\tბევრად უფრო გვიან, როგორც სტუდენტი, მე წავედი სულ სხვა ბაღში, ზოოლოგიურ ბაღში, არნემში სადაც ჩვენ გვყავს შიმპანზეები."}
{"text": "This is me at an early age with a baby chimpanzee.\tეს მე ვარ ახალგაზრდა პატარა შიმპანზესთან ერთად."}
{"text": "(Laughter) And I discovered there that the chimpanzees are very power-hungry and wrote a book about it.\t(სიცილი) და იქ მე აღმოვაჩინე, რომ შიმპანზეები არიან ძალაუფლების მოყვარულნი ძალიან და ამასთან დაკავშირებით დავწერე წიგნი."}
{"text": "And at that time the focus in a lot of animal research was on aggression and competition.\tიმ დროისათვის ცხოველებზე ჩატარებულ კვლევებში აქცენტი კეთდებოდა აგრესიაზე და კონკურენციაზე."}
{"text": "I painted a whole picture of the animal kingdom and humanity included, was that deep down we are competitors, we are aggressive, we are all out for our own profit, basically.\tჩემი წარმოდგენა მთლიანად ცხოველთა სამყაროზე, და მასთან ერთად ადამიანებზე, იყო ის, რომ სადღაც სიღრმეში ჩვენ ვართ მეტოქეები, ჩვენ ვართ აგრესიულები, ჩვენ ძირითადად ყველაფერს ვაკეთებთ პირადი სარგებლის ნახვის მიზნით."}
{"text": "This is the launch of my book.\tეს არის, როდესაც გამოვიდა ჩემი წიგნი."}
{"text": "I'm not sure how well the chimpanzees read it, but they surely seemed interested in the book.\tზუსტად ვერ გეტყვით რამდენად კარგად წაიკითხეს შიმპანზეებმა ის, მაგრამ ისინი ნამდვილად ჩანდნენ წიგნით დაინტერესებულნი."}
{"text": "(Laughter) Now in the process of doing all this work on power and dominance and aggression and so on, I discovered that chimpanzees reconcile after fights.\tიმ დროს, როდესაც ვმუშაობდი ძალაუფლებასა და გავლენაზე, აგრესიაზე და ა.შ., აღმოვაჩინე, რომ შიმპანზეები ჩხუბის შემდეგ რიგდებიან."}
{"text": "And so what you see here is two males who have had a fight.\tთქვენ ახლა ხედავთ ორ მამრ შიმპანზეს, რომლებმაც ცოტა ხნის წინ იჩხუბეს."}
{"text": "They ended up in a tree, and one of them holds out a hand to the other.\tბოლოს, ისინი ავიდნენ ხეზე, სადაც ერთ-ერთი მათგანი მეორეს უწვდის ხელს."}
{"text": "And about a second after I took the picture, they came together in the fork of the tree and kissed and embraced each other.\tსურათის გადაღებიდან დაახლოებით ერთი წამის შემდეგ ისინი მიუახლოვდნენ ერთმანეთს და მათ აკოცეს და მოეხვივნენ ერთმანეთს. ეს არის ძალიან საინტერესო,"}
{"text": "And this is very interesting because at the time, everything was about competition and aggression, so it wouldn't make any sense.\tრადგან იმ დროს აქცენტი კეთდებოდა კონკურენციაზე და აგრესიაზე, და ეს ყველაფერი გაუგებარი ჩანდა. მთავარი არის მოგება ან წაგება."}
{"text": "The only thing that matters is that you win or you lose.\tმაშინ რატომ რიგდებით ჩხუბის შემდეგ?"}
{"text": "But why reconcile after a fight? That doesn't make any sense.\tგაუგებარია."}
{"text": "This is the way bonobos do it. Bonobos do everything with sex.\tეს არის ის რასაც ჯუჯა შიმპანზეები აკეთებენ. ჯუჯა შიმპანზეები ყველაფერს აკეთებენ სექსის დახმარებით."}
{"text": "And so they also reconcile with sex.\tდა შესაბამისად შერიგებითაც სექსის დახმარებით რიგდებიან."}
{"text": "But the principle is exactly the same.\tმაგრამ პრინციპი არის ერთი და იგივე."}
{"text": "The principle is that you have a valuable relationship that is damaged by conflict, so you need to do something about it.\tპრინციპი არის ის, რომ თქვენ გაქვთ მნიშვნელოვანი ურთიერთობა რომელიც დაზარალდა კონფლიქტის შედეგად, ხოლო თქვენ ამისთვის რაღაც უნდა გააკეთოთ."}
{"text": "So my whole picture of the animal kingdom, and including humans also, started to change at that time.\tშედეგად, მთელი ჩემი წარმოდგენა ცხოველთა სამყაროზე და მასთან ერთად ადამიანებზე, თანდათან შეიცვალა. ჩვენ გვაქვს ეს სურათი"}
{"text": "So we have this image in political science, economics, the humanities, the philosophy for that matter, that man is a wolf to man.\tპოლიტიკურ მეცნიერებაში, ეკონომიკაში, ჰუმანიტარულ მეცნიერებებში, ფილოსოფიაშიც, რომ კაცი კაცისთვის მგელია."}
{"text": "And so deep down, our nature is actually nasty.\tდა რომ სადღაც სიღრმეში ჩვენი ბუნება სინამდვილეში ბილწია."}
{"text": "I think it's a very unfair image for the wolf.\tმე ვფიქრობ ეს არის ძალიან უსამართლო წარმოდგენა მგელზე"}
{"text": "The wolf is, after all, a very cooperative animal.\tმგელი, ბოლოს და ბოლოს არის ცხოველი რომელიც სხვებთან თანამშრომლობს."}
{"text": "And that's why many of you have a dog at home, which has all these characteristics also.\tამიტომაც არის, რომ ბევრ თქვენგანს სახლში ჰყავს ძაღლი რომელსაც იგივე თვისებები აქვს. და ეს არის უსამართლო ადამიანებთან მიმართებაში,"}
{"text": "And it's really unfair to humanity, because humanity is actually much more cooperative and empathic than given credit for.\tიმიტომ, რომ ადამიანები გაცილებით უფრო თანამგრძნობნი არიან ვიდრე მათზე წარმოუდგენიათ."}
{"text": "So I started getting interested in those issues and studying that in other animals.\tმე უფრო და უფრო დავინტერესდი ამ საკითხებით და დავიწყე მათი შესწავლა სხვა ცხოველებშიც."}
{"text": "So these are the pillars of morality.\tესენი არის მორალის საყრდენები."}
{"text": "If you ask anyone, \"What is morality based on?\"\tთუ ვინმეს ჰკითხავთ, \"რას ემყარება მორალი?\""}
{"text": "these are the two factors that always come out.\tეს არის ორი ძირითადი რამ რაც ყოველთვის გამოიკვეთება."}
{"text": "One is reciprocity, and associated with it is a sense of justice and a sense of fairness.\tერთი არის ურთიერთმოქმედება, რომელიც ასოცირდება სამართლიანობისა და თანასწორობის გრძნობასთან."}
{"text": "And the other one is empathy and compassion.\tდა მეორე არის თანაგრძნობა და სიბრალული. ადამიანთა მორალი გაცილებით უფრო მეტია,"}
{"text": "And human morality is more than this, but if you would remove these two pillars, there would be not much remaining, I think.\tმაგრამ თუკი მას გამოაცლით ამ საყრდენებს, ვფიქრობ, რომ ბევრი არაფერი დარჩება."}
{"text": "So they're absolutely essential.\tაქედან გამომდინარე, ისინი არიან არსებითად მნიშვნელოვანი."}
{"text": "So let me give you a few examples here.\tნება მომეცით, მოვიყვანო რამდენიმე მაგალითი ამასთან დაკავშირებით."}
{"text": "This is a very old video from the Yerkes Primate Center, where they trained chimpanzees to cooperate.\tეს არის იერკის პრიმატების ცენტრის ძველი ვიდეო ჩანაწერი სადაც შიმპანზეებს ასწავლიან თანამშრომლობას."}
{"text": "So this is already about a hundred years ago that we were doing experiments on cooperation.\tუკვე დაახლოებით ასე წელი გავიდა მას შემდეგ რაც ჩვენ დავიწყეთ ექსპერიმენტების ჩატარება თანამშრომლობაზე."}
{"text": "What you have here is two young chimpanzees who have a box, and the box is too heavy for one chimp to pull in.\tაქ არის ორი ახალგაზრდა შიმპანზე რომელთაც აქვთ ყუთი, და ეს ყუთი არის საკმაოდ მძიმე იმისთვის, რომ ერთმა შიმპანზემ შესძლოს მისი გადაადგილება."}
{"text": "And of course, there's food on the box.\tდა რა თქმა უნდა, ყუთზე არის საკვები. სხვა შემთხვევაში ისინი არ ეცდებოდნენ მის გადაადგილებას."}
{"text": "Otherwise they wouldn't be pulling so hard.\tისინი ეწევიან ყუთს თავიანთკენ."}
{"text": "And so they're bringing in the box.\tდა თქვენ ხედავთ, რომ ისინი მოქმედებენ სინქრონულად."}
{"text": "And you can see that they're synchronized.\tხედავთ, რომ ისინი მუშაობენ ერთად, ეწევიან ყუთს ერთდროულად."}
{"text": "You can see that they work together, they pull at the same moment.\tეს უკვე დიდი წინსვლაა ბევრ ცხოველში"}
{"text": "It's already a big advance over many other animals who wouldn't be able to do that.\tრომელი ვერ შესძლებდა ამის გაკეთებას."}
{"text": "Now you're going to get a more interesting picture, because now one of the two chimps has been fed.\tახლა თქვენ ნახავთ გაცილებით უფრო საინტერესო სურათს, იმიტომ, რომ ამჯერად ერთ-ერთი შიმპანზე უკვე გამოკვებეს."}
{"text": "So one of the two is not really interested in the task anymore.\tამდენად, ორიდან ერთ-ერთი აღარ არის დაინტერსებული დავალების შესრულებით."}
{"text": "(Laughter) (Laughter) (Laughter) [- and sometimes appears to convey its wishes and meanings by gestures.] Now look at what happens at the very end of this.\t(სიცილი) (სიცილი) (სიცილი) დააკვირდით რა მოხდება ბოლოს."}
{"text": "(Laughter) He takes basically everything.\t(სიცილი) მას მიაქვს თითქმის ყველაფერი."}
{"text": "(Laughter) There are two interesting parts about this.\t(სიცილი) აქ არის ორი საინტერესო რამ."}
{"text": "One is that the chimp on the right has a full understanding he needs the partner -- so a full understanding of the need for cooperation.\tერთი ის, რომ შიმპანზე რომელიც არის მარჯვნივ სრულად ხვდება, რომ მას სჭირდება პარტნიორი-- ის გრძნობს თანამშრომლობის საჭიროებას."}
{"text": "The second one is that the partner is willing to work even though he's not interested in the food.\tმეორე არის ის, რომ მის პარტნიორს სურს იმუშაოს მიუხედავად იმისა, რომ მას საკვები არ აინტერესებს."}
{"text": "Why would that be?\tრატომ ხდება ასე? შესაძლოა ეს დაკავშირებულია ურთიერთმოქმედებასთან."}
{"text": "Well, that probably has to do with reciprocity.\tუამრავი ფაქტი არსებობს პრიმატებში და სხვა ცხოველებში"}
{"text": "There's actually a lot of evidence in primates and other animals that they return favors.\tიმისა, რომ ისინი სანაცვლოდ ეხმარებიან ერთმანეთს. ასე, რომ სანაცვლოდ მასაც დაეხმარებიან"}
{"text": "He will get a return favor at some point in the future.\tროდესმე, მომავალში."}
{"text": "And so that's how this all operates.\tაი, ასე ხდება ეს ყველაფერი. იგივე გავაკეთეთ სპილოებთან დაკავშირებით."}
{"text": "We do the same task with elephants.\tსპილოებთან მუშაობა ძალიან საშიშია."}
{"text": "Another problem with elephants is that you cannot make an apparatus that is too heavy for a single elephant.\tკიდევ ერთი პრობლემა სპილოებთან დაკავშირებით არის ის, რომ ვერ შექმნით ისეთ ხელსაწყოს რომელიც ერთი სპილოსათვის ძალიან მძიმე იქნება."}
{"text": "Now you can probably make it, but it's going to be a pretty clumsy apparatus, I think.\tშესაძლოა გააკეთოთ კიდეც, მაგრამ მგონია, რომ ის არ იქნება საკმარისად გამძლე."}
{"text": "And so what we did in that case -- we do these studies in Thailand for Josh Plotnik -- is we have an apparatus around which there is a rope, a single rope.\tდა რაც ამ შემთხვევაში გავაკეთეთ-- ჩვენ ამ კვლევებს ვატარებთ ტაილანდში ჯოშ პლოტნიკისათვის-- არის ის, რომ ავიღეთ ხელსაწყო რომელსაც გარშემო აქვს თოკი, მხოლოდ ერთი თოკი."}
{"text": "And if you pull on this side of the rope, the rope disappears on the other side.\tდა თუ ამ გვერდიდან გასწევთ თოკს, მაშინ მეორე გვერდზე თოკი გაქრება."}
{"text": "So two elephants need to pick it up at exactly the same time, and pull.\tასე რომ, ორმა სპილომ ის უნდა აიღოს და გასწიოს ერთდროულად."}
{"text": "Otherwise nothing is going to happen and the rope disappears.\tწინააღმდეგ შემთხვევაში არაფერი არ მოხდება და თოკი გაქრება."}
{"text": "The first tape you're going to see is two elephants who are released together arrive at the apparatus.\tპირველი ჩანაწერი რომელსაც თქვენ ნახავთ, არის ის, რომ ორი სპილო რომლებიც გამოუშვეს ერთდროულად მიდიან ხელსაწყოსთან."}
{"text": "The apparatus is on the left, with food on it.\tხელსაწყო დევს მარცხნივ რომელზეც დევს საკვები."}
{"text": "And so they come together, they arrive together, they pick it up together, and they pull together.\tისინი მოდიან ერთდროულად, იღებენ მას და წევენ ერთდროულად. ეს საკმაოდ იოლიო მათთვის."}
{"text": "There they are.\tაი ისინიც."}
{"text": "So that's how they bring it in.\tისინი წევენ თოკს. მაგრამ ამჯერად ჩვენ ვაპირებთ ის უფრო გავართულოთ."}
{"text": "But now we're going to make it more difficult.\tიმიტომ, რომ ამ ექსპერიმენტის მიზანი"}
{"text": "Because the purpose of this experiment is to see how well they understand cooperation.\tარის დავინახოთ რამდენად კარგად ესმით მათ თანამშრომლობა. მაგალითად, ესმით თუ არა მათ ეს ისევე კარგად როგორც შიმპანზეებს?"}
{"text": "What we do in the next step is we release one elephant before the other and that elephant needs to be smart enough to stay there and wait and not pull at the rope -- because if he pulls at the rope, it disappears and the whole test is over.\tდა ამ მიზნით ერთი სპილო გამოვუშვით მეორეზე ადრე, საჭიროა სპილო იყოს საკმარისად ჭკვიანი იმისთვის, რომ იქ დადგეს, დაელოდოს და არ გასწიოს თოკი-- იმიტომ, რომ თუ გასწევს თოკს, ის გაქრება და ექსპერიმენტიც დასრულდება. ამ სპილომ გააკეთე რაღაც არაკანონიერი,"}
{"text": "Now this elephant does something illegal that we did not teach it.\tრომელიც ჩვენ მისთვის არ გვისწავლებია."}
{"text": "But it shows the understanding he has, because he puts his big foot on the rope, stands on the rope and waits there for the other, and then the other is going to do all the work for him.\tმაგრამ ეს მიგვანიშნებს მის მიხვედრილობაზე, იმიტომ, რომ ის დგამს მის დიდ ფეხს თოკზე, დგება თოკზე და ელოდება მეორეს, ამის მერე მეორემ უნდა შეასრულოს მთელი სამუშაო."}
{"text": "So it's what we call freeloading.\tაი, ამას ეძახიან სამადლოდ რჩენას."}
{"text": "(Laughter) But it shows the intelligence that the elephants have.\t(სიცილი) მაგრამ ეს მიგვანიშნებს სპილოების გონიერებაზე."}
{"text": "They developed several of these alternative techniques that we did not approve of, necessarily.\tმათ შეიმუშავეს რამდენიმე შესაძლო ხერხი რომელიც ჩვენთვის აუცილებლად მისაღები არ ყოფილა."}
{"text": "(Laughter) So the other elephant is now coming ...\tამჯერად მოდის მეორე სპილო"}
{"text": "and is going to pull it in.\tრომელიც გასწევს მას."}
{"text": "Now look at the other; it doesn't forget to eat, of course.\tდააკვირდით მეორეს. რა თქმა უნდა, მას ჭამა არ დაავიწყდა. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) This was the cooperation and reciprocity part.\tეს იყო თანამშრომლობა, ურთიეთმოქმედების ნაწილი. ახლა ცოტა რამ თანაგრძნობის შესახებ."}
{"text": "Empathy is my main topic at the moment, of research.\tამჟამად, თანაგრძნობა არის ჩემი კვლევის მთავარი თემა."}
{"text": "And empathy has two qualities: One is the understanding part of it.\tთანაგრძნობას აქვს, ასე ვთქვათ, ორი თვისება. მისი ერთ-ერთი ნაწილი არის გაგების უნარი."}
{"text": "This is just a regular definition: the ability to understand and share the feelings of another.\tეს არის მისი ჩვეულებრივი განმარტება: უნარი გაიგო და გაიზიარო სხვების გრძნობები. და მისი ემოციური ნაწილი."}
{"text": "And the emotional part.\tთანაგრძნობის გამოხატვის ორი საშუალება არსებობს."}
{"text": "Empathy has basically two channels: One is the body channel, If you talk with a sad person, you're going to adopt a sad expression and a sad posture, and before you know it, you feel sad.\tერთი არის სხეულის საშუალებით მისი გამოხატვა. თუ თქვენ ესაუბრებით სევდიან ადამიანს, თქვენ თვითონაც მიიღებთ სევდიან გამომეტყველებას და სევდიან პოზას, და სანამ ამას მიხვდებით თქვენ გრძნობთ სევდას."}
{"text": "And that's sort of the body channel of emotional empathy, which many animals have.\tეს არის ემოციური თანაგრძნობის სხეულის საშუალებით გამოხატვა. რაც ბევრ ცხოველს ახასიათებს. თქვენს უბრალო ძაღლსაც კი."}
{"text": "That's why people keep mammals in the home and not turtles or snakes or something like that, who don't have that kind of empathy.\tამიტომაც ჰყავთ ადამიანებს ძუძუმწოვრები სახლში და არა კუები ან გველები და რაღაც მსგავსი რომელთაც არ ახასიათებთ მსგავსი თანაგრძნობა."}
{"text": "And then there's a cognitive channel, which is more that you can take the perspective of somebody else.\tდა არსებობს გონებრივი გამოხატვის საშუალება, რომელიც გაცილებით იმაზე მეტია ვიდრე სხვისი დამოკიდებულების გათავისება. და ეს უფრო შეზღუდულია."}
{"text": "And that's more limited.\tცოტა ცხოველია--მე ვფიქრობ სპილოებს და მაიმუნებს შეუძლიათ მსგავსი რაღაცეების გაკეთება--"}
{"text": "Very few animals, I think elephants and apes, can do that kind of thing.\tმაგრამ ძალიან ცოტა ცხოველი არის ისეთი, რომელთაც შეუძლიათ ამის გაკეთება."}
{"text": "So synchronization, which is part of that whole empathy mechanism, is a very old one in the animal kingdom.\tსინქრონიზაცია, რომელიც არის მთლიანად თანაგრძნობის შემადგენელი ნაწილი ძალიან დიდი ხანია არსებობს ცხოველთა სამყაროში. და ადამიანებში, რა თქმა უნდა, ჩვენ შეგვიძლია შევისწავლოთ ის"}
{"text": "In humans, of course, we can study that with yawn contagion.\tიმაზე დაკვირვებით თუ როგორ გადაედება მთქნარება."}
{"text": "Humans yawn when others yawn.\tადამიანები ამთქნარებენ როდესაც ამთქნარებენ სხვები."}
{"text": "And it's related to empathy.\tდა ეს დაკავშირებულია თანაგრძნობასთან."}
{"text": "It activates the same areas in the brain.\tმას მოქმედებაში მოჰყავს ტვინის ერთი და იგივე ზონები."}
{"text": "Also, we know that people who have a lot of yawn contagion are highly empathic.\tასევე, ჩვენთვის ცნობილია, რომ ის ადამიანები რომელთათვისაც მთქნარება იოლად გადამდებია არიან ძალიან თანამგრძნობნი."}
{"text": "People who have problems with empathy, such as autistic children, they don't have yawn contagion.\tადამიანებსთვის რომელთაც თანაგრძნობა ნაკლებად ახასიათებთ, როგორებიც არიან აუტისტი ბავშვები, მთქნარება არ არის გადამდები. ეს არის ერთმანეთთან კავშირში."}
{"text": "And we study that in our chimpanzees by presenting them with an animated head.\tჩვენ ამას ვსწავლობთ იმ შიმპანზეებზე დაკვირვებით, რომელთაც ვაჩვენეთ ანიმაციური თავი."}
{"text": "So that's what you see on the upper-left, an animated head that yawns.\tსწორედ ის რასაც თქვენ ხედავთ მარცხენა მაღალ კუთხეში, ანიმაციური თავი რომელიც ამთქნარებს."}
{"text": "And there's a chimpanzee watching, an actual real chimpanzee watching a computer screen on which we play these animations.\tდა ესეც შიმპანზე რომელიც მას უყურებს. ნამდვილი შიმპანზე რომელიც უყურებს კომპიუტერის ეკრანს რომელზეც გადის ანიმაციები."}
{"text": "(Laughter) So yawn contagion that you're probably all familiar with -- and maybe you're going to start yawning soon now -- is something that we share with other animals.\t(სიცილი) მთქნარების გადადება რომელიც ალბათ თქვენთვის ყველასთვის კარგად ნაცნობია-- და შესაძლოა თქვენც დაიწყოთ მთქნარება მალე-- არის ის, რაც ჩვენ გვაერთიანებს სხვა ცხოველებთან."}
{"text": "And that's related to that whole body channel of synchronization that underlies empathy, and that is universal in the mammals, basically.\tეს არის დაკავშირებული სინქრონიზაციის სხეულის საშუალებით გამოხატვასთან რომელიც საფუძვლად უდევს თანაგრძნობას. და რომელიც უნივერსალურია ძუძუმწოვრებში."}
{"text": "We also study more complex expressions -- This is consolation.\tჩვენ ასევე ვსწავლობთ უფრო რთული გამოხატვის ფორმებს. ეს არის ნუგეშის ცემა."}
{"text": "This is a male chimpanzee who has lost a fight and he's screaming, and a juvenile comes over and puts an arm around him and calms him down.\tეს არის მამრი შიმპანზე რომელმაც წააგო ჩხუბი და ახლა ყვირის, და მოზარდი შიმპანზე მიდის მასთან და ხვევს ხელს და ამშვიდებს მას."}
{"text": "That's consolation.\tეს არის ნუგეში. ის ძალიან გავს ადამიანურ ნუგეშის ცემას."}
{"text": "And consolation behavior -- (Laughter) it's empathy driven.\tნუგეშის ცემა არის თანაგრძნობით გამოწვეული."}
{"text": "Actually, the way to study empathy in human children is to instruct a family member to act distressed, and then to see what young children do.\tბავშვებში თანაგრძნობის შესწავლის საშუალება არის ის, რომ ოჯახის წევრმა თავი მოაჩვენოს მათ სევდიანად და შემდეგ ის დაინახავს რას გააკეთებენ ბავშვები. ეს დაკავშირებულია თანაგრძნობასთან,"}
{"text": "And so it is related to empathy, and that's the kind of expressions we look at.\tდა რასაც ვხედავთ არის მისი გამოხატვის ფორმა."}
{"text": "We also recently published an experiment you may have heard about.\tასევე, ჩვენ ახლახანს გამოვაქვეყნეთ ექსპერიმენტი რომელზეც შესაძლოა უკვე გსმენიათ."}
{"text": "It's on altruism and chimpanzees, where the question is: Do chimpanzees care about the welfare of somebody else?\tის ეხება ალტრუიზმსა და შიმპანზეებს რომლის მთავარი კითხვაც არის, ზრუნავენ თუ არა შიმპანზეები სხვების კეთილდღეობაზე?"}
{"text": "And for decades it had been assumed that only humans can do that, that only humans worry about the welfare of somebody else.\tათწლეულების განმავლობაში მიიჩნევდნენ რომ ეს მხოლოდ ადამიანებს შეუძლიათ, რომ მხოლოდ ადამიანები ღელავენ სხვების კეთილდღეობაზე."}
{"text": "Now we did a very simple experiment.\tჩვენ ჩავატარეთ ძალიან მარტივი ექსპერიმენტი. ამას ვაკეთებთ შიმპანზეებზე რომლებიც ცხოვრობენ ლორენსვილში,"}
{"text": "We do that on chimpanzees that live in Lawrenceville, in the field station of Yerkes.\tიერკის საველე სადგურში."}
{"text": "And so that's how they live.\tასე ცხოვრობენ ისინი."}
{"text": "And we call them into a room and do experiments with them.\tშევიყვანეთ ისინი ოთახში და ჩავატარეთ ექსპერიმენტი."}
{"text": "In this case, we put two chimpanzees side-by-side, and one has a bucket full of tokens, and the tokens have different meanings.\tამისათვის ორი შიმპანზე მოვათავსეთ ერთმანეთის გვერდით. ერთ-ერთს აქვს ცილინდრებით სავსე ვედრო და მათ აქვთ სხვადასხვა მნიშვნელობა."}
{"text": "One kind of token feeds only the partner who chooses, the other one feeds both of them.\tცილინდრის ერთ სახეობას შეუძლია მხოლოდ იმ პარტნიორის გამოკვება რომელიც მას ირჩევს, ხოლო მეორეს--ორივე მათგანის."}
{"text": "So this is a study we did with Vicki Horner.\tეს კვლევა ჩავატარეთ ვიკი ჰორნერთან ერთად."}
{"text": "And here, you have the two color tokens.\tაქ არის ორი ფერის ცილინდრი."}
{"text": "So they have a whole bucket full of them.\tმათ აქვთ ცილინდრებით სავსე მთელი ვედრო. და მათ უნდა ამოირჩიონ ორი ფერიდან ერთი."}
{"text": "You will see how that goes.\tახლა ნახავთ ეს როგორ ხდება."}
{"text": "So if this chimp makes the selfish choice, which is the red token in this case, he needs to give it to us, we pick it up, we put it on a table where there's two food rewards, but in this case, only the one on the right gets food.\tთუკი ეს შიმპანზე გააკეთებს ეგოისტურ არჩევანს, რომელსაც ამ შემთხვევაში აღნიშნავს წითელი ცილინდრი მან უნდა მოგვცეს ცილინდრი ჩვენ. ჩვენ ვიღებთ მას, ვდებთ მაგიდაზე სადაც ორივესათვის არის ჯიდლო საკვების სახით. მაგრამ ამჯერად მხოლოდ მარჯვნივ მყოფი შიმპანზე იღებს საკვებს."}
{"text": "The one on the left walks away because she knows already that this is not a good test for her.\tმარცხნივ მყოფი მიდის იმიტომ, რომ მან უკვე იცის რომ ეს ტესტი მისთვის კარგი არ არის."}
{"text": "Then the next one is the pro-social token.\tშემდეგი არის პროსოციალური ცილინდრი"}
{"text": "So the one who makes the choices -- that's the interesting part here -- for the one who makes the choices, it doesn't really matter.\tის, რომელიც აკეთებს არჩევანს--ეს არის საინტერესო მომენტი-- იმისთვის, რომელიც აკეთებს არჩევანს, ამას მნიშვნელობა არ აქვს."}
{"text": "So she gives us now a pro-social token and both chimps get fed.\tის გვაძლევს ჩვენ პროსოციალური ცილინდრს და ორივე შიმპანზე იღებს საკვებს."}
{"text": "So the one who makes the choices always gets a reward.\tამდენად, ის რომელიც აკეთებს არჩევანს ყოველთვის იღებს ჯილდოს."}
{"text": "So it doesn't matter whatsoever.\tმაგრამ ამას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს."}
{"text": "And she should actually be choosing blindly.\tის ამას უნდა აკეთებდეს დაუფიქრებლად."}
{"text": "But what we find is that they prefer the pro-social token.\tმაგრამ რაც აღმოვაჩინეთ არის, ის რომ ისინი უპირატესობას ანიჭებენ პროსოციალური ცილინდრს."}
{"text": "So this is the 50 percent line, that's the random expectation.\tეს არის 50 პროცენტიანი ზღვარი მოსალოდნელი ქცევისა."}
{"text": "And especially if the partner draws attention to itself, they choose more.\tგანსაკუთრებით თუ პარტნიორი იქცევს ყურადღებას, არჩევანის რაოდენობა მეტია."}
{"text": "And if the partner puts pressure on them -- so if the partner starts spitting water and intimidating them -- then the choices go down.\tდა თუ პარტნიორი ახდენს ზეწოლას-- თუ პარტნიორი დაიწყებს წყლის შესხამს ან მათ დაშინებას-- მაშინ არჩევანი იკლებს."}
{"text": "(Laughter) It's as if they're saying, \"If you're not behaving, I'm not going to be pro-social today.\"\tთითქოს ამით ამბობენ \"თუკი შენ არ მოიქცევი კარგად, მე არ ვიქნები დღეს მეგობრული.\""}
{"text": "And this is what happens without a partner, when there's no partner sitting there.\tეს ხდება პარტნიორის არყოფნის შემთხვევაში, როდესაც იქ არ ზის პარტნიორი. ამდენად, ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ შიმპანზეები ზრუნავენ--"}
{"text": "So we found that the chimpanzees do care about the well-being of somebody else -- especially, these are other members of their own group.\tსხვების კეთილდღეობაზე-- განსაკუთრებით, თავიანთი ჯგუფის წევრებზე."}
{"text": "So the final experiment that I want to mention to you is our fairness study.\tბოლო ექსპერიმენტი რომელზეც მინდა მოგიყვეთ შეეხება სამართლიანობას."}
{"text": "And so this became a very famous study.\tის გახდა ძალიან ცნობილი კვლევა."}
{"text": "And there are now many more, because after we did this about 10 years ago, it became very well-known.\tმის გარდა არსებობს კიდევ ბევრი, იმიტომ, რომ როდესაც ჩვენ ის ჩავატარეთ 10 წლის წინ, ის გახდა ძალიან ცნობილი."}
{"text": "And we did that originally with Capuchin monkeys.\tჩვენ ის ჩავატარეთ კაპუცინის ოჯახის მაიმუნებზე."}
{"text": "And I'm going to show you the first experiment that we did.\tახლა გაჩვენებთ ჩვენს მიერ ჩატარებულ პირველ ექსპერიმენტს."}
{"text": "It has now been done with dogs and with birds and with chimpanzees.\tის ასავე ჩაატარეს ძაღლებზე და ჩიტებზე და შიმპანზეებზე."}
{"text": "But with Sarah Brosnan, we started out with Capuchin monkeys.\tმაგრამ სარა ბროსნანთან ერთად ჩვენ ის ჩავატარეთ კაპუცინის ოჯახის მაიმუნებზე."}
{"text": "So what we did is we put two Capuchin monkeys side-by-side.\tგავაკეთეთ ის, რომ მოვათავსეთ ორი მაიმუნი ერთმანეთის გვერდით."}
{"text": "Again, these animals, live in a group, they know each other.\tეს ცხოველები ცხოვრობენ ჯგუფებად და კარგად იცნობენ ერთმანეთს. ჩვენ გამოვიყვანეთ ისინი ჯგუფიდან და მოვათავსეთ ტესტისათვის განკუთვნილ კამერაში."}
{"text": "We take them out of the group, put them in a test chamber.\tაქ არის ძალიან მარტივი დავალება"}
{"text": "And there's a very simple task that they need to do.\tრომელიც მათ უნდა შეასრულონ."}
{"text": "And if you give both of them cucumber for the task, the two monkeys side-by-side, they're perfectly willing to do this 25 times in a row.\tთუკი ორივე მათგანს მიაწოდებ კიტრს დავალების შესასრულებლად, მაიმუნები, რომლებიც არიან ერთმანეთის გვერდით, მას შეასრულებენ 25-ჯერ ზედიზედ."}
{"text": "So cucumber, even though it's only really water in my opinion, but cucumber is perfectly fine for them.\tამდენად, კიტრი, რომელიც ჩემი აზრით მხოლოდ წყალია, აბსოლუტურად მისაღებია მათთვის."}
{"text": "Now if you give the partner grapes -- the food preferences of my Capuchin monkeys correspond exactly with the prices in the supermarket -- and so if you give them grapes -- it's a far better food -- then you create inequity between them.\tმაგრამ თუკი პარტნიორს მისცემთ ყურძენს-- ჩემი კაპუცინის ოჯახის მაიმუნების არჩევანი ზუსტად შეესაბამება სუპერმარკეტის ფასებს-- და თუკი მისცემთ მათ ყურძენს--რომელიც გაცილებით უკეთესია-- მაშინ თქვენ დაარღვევთ მათ შორის თანასწორობას."}
{"text": "So that's the experiment we did.\tეს არის ის ექსპერიმენტი რომელიც ჩვენ ჩავატარეთ."}
{"text": "Recently, we videotaped it with new monkeys who'd never done the task, thinking that maybe they would have a stronger reaction, and that turned out to be right.\tახლახანს ჩვენ ეს ჩავწერეთ ახალ მაიმუნებთან მუშაობისას რომელთაც არასდროს შეუსრულებიათ რაიმე დავალება, ვიფიქრეთ, რომ მათი რეაქცია უფრო ძლიერი იქნებოდა, და ეს ასეც აღმოჩნდა. მარცხნივ მყოფი მაიმუნი იღებს კიტრს."}
{"text": "The one on the left is the monkey who gets cucumber.\tმარჯვნივ მყოფი იღებს ყურძენს."}
{"text": "The one on the right is the one who gets grapes.\tის რომელიც იღებს კიტრს,"}
{"text": "The one who gets cucumber -- note that the first piece of cucumber is perfectly fine.\tგვანიშნებს, რომ მისთვის კიტრი შესანიშნავია. პირველ ნაჭერს ჭამს."}
{"text": "Then she sees the other one getting grape, and you will see what happens.\tშემდეგ ის ხედავს, რომ მეორე იღებს ყურძენს და ახლა ნახავთ რა მოხდება."}
{"text": "So she gives a rock to us. That's the task.\tის გვაძლევს ქვას. ეს არის დავალება."}
{"text": "And we give her a piece of cucumber and she eats it.\tჩვენ მას ვაძლევთ კიტრის ნაჭერს და ის ჭამს."}
{"text": "The other one needs to give a rock to us.\tმეორემაც ჩვენ უნდა მოგვცეს ქვა."}
{"text": "And that's what she does.\tდა ასეც იქცევა."}
{"text": "And she gets a grape ...\tის იღებს ყურძენს და ჭამს მას."}
{"text": "and eats it.\tმეორე ამას ხედავს."}
{"text": "The other one sees that.\tის გვაძლევს ქვას,"}
{"text": "She gives a rock to us now, gets, again, cucumber.\tდა იღებს ისევ კიტრს."}
{"text": "(Laughter) (Laughter ends) She tests a rock now against the wall.\t(სიცილი) ახლა ის სინჯავს ქვას კედელზე."}
{"text": "She needs to give it to us.\tმან ის ჩვენ უნდა მოგვცეს. ის ისევ იღებს კიტრს."}
{"text": "(Laughter) So this is basically the Wall Street protest that you see here.\t(სიცილი) თქვენ ახლა ხედავთ ნამდვილ უოლ სტრიტის პროტესტს."}
{"text": "(Laughter) (Applause) I still have two minutes left -- let me tell you a funny story about this.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ნება მომეცით გითხრათ-- ჯერ კიდევ მაქვს ორი წუთი, ნება მომეცით მოგიყვეთ ერთი სასაცილო ამბავი ამასთან დაკავშირებით. ეს კვლევა გახდა ძალიან ცნობილი"}
{"text": "This study became very famous and we got a lot of comments, especially anthropologists, economists, philosophers.\tდა ჩვენ მივიღეთ უამრავი კომენტარი, განსაკუთრებით ანთროპოლოგებს, ეკონომისტებს, ფილოსოფოსებს,"}
{"text": "They didn't like this at all.\tსაერთოდ არ მოეწონათ ის."}
{"text": "Because they had decided in their minds, I believe, that fairness is a very complex issue, and that animals cannot have it.\tრადგან, თავიანთ გონებაში მათ გადაწყვიტეს, მე მჯერა, რომ სამართლიანობა არის ძალიან კომპლექსური და ის არ შეიძლება ჰქონდეთ ცხოველებს."}
{"text": "And so one philosopher even wrote us that it was impossible that monkeys had a sense of fairness because fairness was invented during the French Revolution.\tერთმა ფილოსოფოსმა მოგვწერა კიდეც რომ შეუძლებელია მაიმუნებს ჰქონდეთ სამართლიანობის გრძნობა იმიტომ, რომ სამართლიანობა გამოიგონეს საფრანგეთის რევოლუციის დროს."}
{"text": "(Laughter) And another one wrote a whole chapter saying that he would believe it had something to do with fairness, if the one who got grapes would refuse the grapes.\t(სიცილი) ერთმა კიდევ დაწერა მთელი თავი რომ ის დაიჯერებდა მაიმუნების სამართლიანობის გრძნობას იმ შემთხვევაში თუ ის რომელიც იღებდა ყურძენს უარს იტყოდა ყურძენზე."}
{"text": "Now the funny thing is that Sarah Brosnan, who's been doing this with chimpanzees, had a couple of combinations of chimpanzees where, indeed, the one who would get the grape would refuse the grape until the other guy also got a grape.\tსასაცილო ის არის, რომ სარა ბროსნანს, რომელიც ამას აკეთებდა შიმპანზეებზე, ჰყავდა შიმპანზეების რამდენიმე წყვილი რომელთა შორისაც, ერთი უარს ამბობდა ყურძენზე მანამ სანამ მეორეც არ მიიღებდა ყურძენს."}
{"text": "So we're getting very close to the human sense of fairness.\tამდენად, ჩვენ ვუახლოვდებით ადამიანურ სამართლიანობის გრძნობას."}
{"text": "And I think philosophers need to rethink their philosophy for a while.\tდა მე მგონია, რომ ფილოსოფოსებმა უნდა გადახედონ საკუთარ ფილოსოფიას ცოტა ხნით."}
{"text": "So let me summarize.\tნება მომეცით შევაჯამო."}
{"text": "I believe there's an evolved morality.\tმჯერა, რომ არსებობს მაღალ-განვითარებული მორალი."}
{"text": "I think morality is much more than what I've been talking about, but it would be impossible without these ingredients that we find in other primates, which are empathy and consolation, pro-social tendencies and reciprocity and a sense of fairness.\tმგონია, რომ მორალი გაცილებით იმაზე მეტია ვიდრე ის რაზეც მე ვსაუბრობდი, მაგრამ ის ასევე ვერ იარსებებდა იმ ძირითადი კომპონენტების გარეშე რომლებიც ჩვენ აღმოვაჩინეთ სხვა პრიმატებში, რომელიც არის თანაგრძნობა და ნუგეში, პროსოციალური მიდრეკილებები და ურთიერთმოქმედება და სამართლიანობის გრძნობა."}
{"text": "And so we work on these particular issues to see if we can create a morality from the bottom up, so to speak, without necessarily god and religion involved, and to see how we can get to an evolved morality.\tჩვენ ვმუშაობთ ამ კონკრეტულ საკითხებზე რათა დავინახოთ არის თუ არა შესაძლებელი შეიქმნას მორალი, ასე ვთქვათ, ღმერთისა და რელიგიის ჩარევის გარეშე, და დავინახოთ როგორ შეიძლება მივიდეთ უფრო განვითარებულ მორალამდე."}
{"text": "And I thank you for your attention.\tმადლობას გიხდით ყურადღებისათვის."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm going to talk to you today about hopefully converting fear into hope.\tდღეს მე მოგითხრობთ იმის შესახებ, თუ როგორ გადავაქციოთ შიში იმედად."}
{"text": "When we go to the physician today -- when we go to the doctor's office and we walk in, there are words that we just don't want to hear.\tროცა მივდივართ ექიმთან, და შევდგამთ ფეხს მის კაბინეტში არის სიტყვები, რომლის მოსმენაც არ გვინდა."}
{"text": "There are words that we're truly afraid of.\tარის სიტყვები, რომლებისაც ნამდვილად გვეშინია."}
{"text": "Diabetes, cancer, Parkinson's, Alzheimer's, heart failure, lung failure -- things that we know are debilitating diseases, for which there's relatively little that can be done.\tდიაბეტი, კიბო, პარკინსონი, ალცჰეიმერი, გულისა და ფილტვების უკმარისობა. ეს არის დაავადებები, რომლებიც გვაუძლურებს. რომლებთანაც ვერაფერს გავხდებით."}
{"text": "And what I want to lay out for you today is a different way of thinking about how to treat debilitating disease, why it's important, why without it perhaps our health care system will melt down if you think it already hasn't, and where we are clinically today, and where we might go tomorrow, and what some of the hurdles are.\tდა მე მინდა თქვენ წარმოგიდგინოთ დღეს განსხვავებული აზრი და მეთოდი თუ როგორ უნდა ვებრძოლოთ ამ დაავადებებს, რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი. რატომ შეიძლება ამის გამო ჩვენი ჯანდაცვის სისტემა დაინგრეს, თუ თქვენ არ ფიქრობთ, რომ ის უკვე დაინგრა. სად ვართ ჩვენ კლინიკური თვალსაზრისით დღეს და სად ვიქნებით ხვალ. და რა გვიშლის წინსვლაში."}
{"text": "And we're going to do all of that in 18 minutes, I promise.\tდა ჩვენ ამას 18 წუთში მოვახერხებთ, პირობას გაძლევთ."}
{"text": "I want to start with this slide, because this slide sort of tells the story the way Science Magazine thinks of it.\tმე მინდა დავიწყო ამ სლაიდით, იმიტომ რომ ამ სლაიდში ასახულია თუ რას ფიქრობს Science Magazine ამის შესახებ."}
{"text": "This was an issue from 2002 that they published with a lot of different articles on the bionic human.\tეს არის 2002 წლის ნომერი, რომელშიც დაიბეჭდა მრავალი სტატია ხელოვნურ ადამიანზე."}
{"text": "It was basically a regenerative medicine issue.\tეს იყო ნომერი რეგენერაციულ მედიცინის შესახებ."}
{"text": "Regenerative medicine is an extraordinarily simple concept that everybody can understand.\tრეგენერაციული მედიცინა ძალიან მარტივი იდეაა ყველასთვის ადვილად გასაგები."}
{"text": "It's simply accelerating the pace at which the body heals itself to a clinically relevant timescale.\tესა არის ტემპის აჩქარება, რითაც სხეული კურნავს საკუთარ თავს კლინიკურად მისაღები დროის მონაკვეთში."}
{"text": "So we know how to do this in many of the ways that are up there.\tჩვენ ვიცით თუ როგორ მივაღწიოთ ამას უამრავი არსებული საშუალებებით."}
{"text": "We know that if we have a damaged hip, you can put an artificial hip in.\tჩვენ ვიცით რომ თუ გვაქვს დაზიანებული მენჯ-ბარძაყის სახსარი,ის შეიძლება შევცვალოთ ხელოვნურით."}
{"text": "And this is the idea that Science Magazine used on their front cover.\tდა ეს არის იდეა რომელიც Science Magazine გამოსახა ჟურნალის ყდაზე"}
{"text": "This is the complete antithesis of regenerative medicine.\tეს არის რეგენერაციული მედიცინის სრული ანტითეზისი."}
{"text": "This is not regenerative medicine.\tეს არ არის რეგენერაციული მედიცინა."}
{"text": "Regenerative medicine is what Business Week put up when they did a story about regenerative medicine not too long ago.\tრეგენერაციული მედიცინა არის ის რაც გამოაქვეყნა Business Week-მა როცა მათ დაწერეს სტატია რეგენერაციულ მედიცინაზე ცოტა ხნის წინ"}
{"text": "The idea is that instead of figuring out how to ameliorate symptoms with devices and drugs and the like -- and I'll come back to that theme a few times -- instead of doing that, we will regenerate lost function of the body by regenerating the function of organs and damaged tissue.\tიდეა იმაში მდგომარეობს რომ იმის ნაცვლად რომ გავარკვიოთ თუ, როგორ ვებრძოლოთ სიმპტომებს მოწყობილობებითა და წამლებით, და ასე შემდეგ - და ამ თემას რამდენიმეჯერ დავუბრუნდები - ამის მაგივრად ჩვენ რეგენერაციას ვუკეთებთ სხეულის დაკარგულ ფუნქციებს კონკრეტული ორგანოს ფუნქციების და ქსოვილების რეგენერაციით."}
{"text": "So that at the end of the treatment, you are the same as you were at the beginning of the treatment.\tამ მეთოდით, მკურნალობის დასასრულს, თქვენ ისეთივე იქნებით, როგორც დასაწყისში."}
{"text": "Very few good ideas -- if you agree that this is a good idea -- very few good ideas are truly novel.\tძალიან ცოტაა კარგი იდეები -- თუ დამეთანხმებითნ ეს კარგი იდეაა -- ძალიან ცოტაა ჭეშმარიტად ახალი იდეები."}
{"text": "And this is just the same.\tდა ესეც ზუსტად ასეთივეა"}
{"text": "If you look back in history, Charles Lindbergh, who was better known for flying airplanes, was actually one of the first people along with Alexis Carrel, one of the Nobel Laureates from Rockefeller, to begin to think about, could you culture organs?\tთუ ისტორიას გადავხედავთ, ჩარლზ ლინდბერგი -- რომელიც ცნობილი იყო როგორც მფრინავი - იყო პირველი იმათთაგანი ალექსის კარელთან ერთად რომლებიც გახდნენ ნობელის პრემიის ლაურეატები როკფელერებისგან, რომლებამც დაიწყეს ფიქრი, შეიძლება თუ არა გამოვზარდოთ ორგანოები?"}
{"text": "And they published this book in 1937, where they actually began to think about, what could you do in bio-reactors to grow whole organs?\tდა მათ 1937 წელს გამოქვეყნეს წიგნი, სადაც მათ ფაქტიურად დაიწყეს ფიქრი იმაზე, თუ რისი გაკეთება შეიძლება ბიო-რეაქტორში, რომ გამოვზარდოთ ორგანოები?"}
{"text": "We've come a long way since then.\tმას შემდეგ დიდი დრო გავიდა."}
{"text": "I'm going to share with you some of the exciting work that's going on.\tმე მინდა დღეს მიმდინარე ძალიან საინტერესო კვლევის ნაწილი გაგიზიაროთ."}
{"text": "But before doing that, what I'd like to do is share my depression about the health care system and the need for this with you.\tმაგარმ სანამ ამას გავაკეთებ მე მინდა გამოვხატო ჩემი უკმაყოფილება ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის მიმართ და ამის საჭიროება თქვენც დაგანახოთ."}
{"text": "Many of the talks yesterday talked about improving the quality of life, and reducing poverty, and essentially increasing life expectancy all around the globe.\tბევრ გუშინდელ გამოსვლაში ითქვა იმის შესახებ თუ როგორ გავაუმჯობესოთ სიცოცხლის ხარისხი და შევამციროთ სიღარიბე. და გავზარდოთ სიცოცხლის ხანგრძლივობა მთელს პლანეტაზე."}
{"text": "One of the challenges is that the richer we are, the longer we live.\tერთ ერთი გამოწვევა არის ის რომ, რამდენადაც მდიდრები ვართ მით უფრო მეტ ხანს ვცოცხლობთ."}
{"text": "And the longer we live, the more expensive it is to take care of our diseases as we get older.\tრაც უფრო მეტ ხანს ვცოცხლობთ, მით უფრო ძვირი გვიჯდება იმ დაავედებების მკურნალობა დაბერებამდე."}
{"text": "This is simply the wealth of a country versus the percent of population over the age of 65.\tეს არის მარტივი შეფარდებაა ქვეყნის სიმდიდრესა და 65 წელს გადაცილებული მოსახლეობის რაოდენობას შორის."}
{"text": "And you can basically see that the richer a country is, the older the people are within it.\tმარტივი შესამჩენვია ის რომ რაც უფრო მდიდარია ქვეყანა მით უფრო მეტი ასაკოვანი ხალხი ცხოვრობს იქ."}
{"text": "Why is this important?\tრატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "And why is this a particularly dramatic challenge right now?\tრატომ არის ასეთი დრამატული ეს პრობლემა ახლა?"}
{"text": "If the average age of your population is 30, then the average kind of disease that you have to treat is maybe a broken ankle every now and again, maybe a little bit of asthma.\tთუ მოსახლეობის საშუალო ასაკი არის 30, მაშინ საშუალო დაავადებების ტიპი რომელსაც ვებრძვით ძეიძლება იყოს დრო და დრო ტერფის მოტეხილობა, ცოტაოდენი ასთმა."}
{"text": "If the average age in your country is 45 to 55, now the average person is looking at diabetes, early-onset diabetes, heart failure, coronary artery disease -- things that are inherently more difficult to treat, and much more expensive to treat.\tთუ საშუალო ასაკი თქვენს ქვეყანაში არის 45 დან 55 წლამდე საშუალოდ გავრცელებული დაავადება არის დიაბეტი, ნაადრევი დიაბეტი, გულის დაავადებები, კორონარული არტერიების დაავადებები. დაავადებები რომელიბიც პრინციპულად უფრო ძნელი დასამარცხებელია და უფრო ძვირია."}
{"text": "Just have a look at the demographics in the U.S. here.\tშეერთებული შტატების დემოგრაფიას რომ გადავხედოთ"}
{"text": "This is from \"The Untied States of America.\"\tეს არის \"The United States of America."}
{"text": "In 1930, there were 41 workers per retiree.\t\"-მონაცემები 1930 წელს ერთ პენსიონერზე 41 მოსამსახურე მოდიოდა."}
{"text": "41 people who were basically outside of being really sick, paying for the one retiree who was experiencing debilitating disease.\t41 ადამიანი რომელიც არ იყო ძალიან მძიმედ ავად, იხიდნენ გადასახადს ერთი დაავადებული პენსიონერისთვის."}
{"text": "In 2010, two workers per retiree in the U.S.\t2010 წელს, 2 მოსამსახურე ერთ პენსიონერზე აშშ-ში."}
{"text": "And this is matched in every industrialized, wealthy country in the world.\tდა იგივეა ყველა განვითარებულ, მდიდარ ქვეყანაში მთელს მსოფლიოში."}
{"text": "How can you actually afford to treat patients when the reality of getting old looks like this?\tროგორ უნდა მოხერხდეს პაციენტების განკურნება, როცა დაბერების რეალობა ასე გამოიყურება?"}
{"text": "This is age versus cost of health care.\tეს არის ასაკის და მურნალობის ხარჯების შეფარდება."}
{"text": "And you can see that right around age 45, 40 to 45, there's a sudden spike in the cost of health care.\tსადც ჩანს, რომ 45 დან 45 წლამდე არის საფასურის მკვეთრი ზრდა."}
{"text": "It's actually quite interesting. If you do the right studies, you can look at how much you as an individual spend on your own health care, plotted over your lifetime.\tეს მართლაც საინტერესოა - თუ კარგად დავაკვირდებით, შეიძლება ვნახოთ ხარჯები სამედიცინო მომსახურებაზე, სიცოცხლის განმავლობაში."}
{"text": "And about seven years before you're about to die, there's a spike.\tდაახლოებით 7 წლით ადრე სიკვდილამდე ფიქსირდება მკვეთრი ზრდა."}
{"text": "And you can actually -- (Laughter) -- we won't get into that.\tდა ფაქტიურად შეიძლება - (სიცილი) - მოდით არ ჩავუღრმავდეთ ამას."}
{"text": "(Laughter) There are very few things, very few things that you can really do that will change the way that you can treat these kinds of diseases and experience what I would call healthy aging.\t(სიცილი) ძალიან ცოტა, ძალიან ცოტა რამ შეიძლება გაკეთდეს რომ შევცვალოთ ასეთი ავადმყოფობების მკურნალობის მეთოდები და გამოვცადოთ, ის რასაც მე ვეძახი ჯანმრთელ დაბერებას."}
{"text": "I'd suggest there are four things, and none of these things include an insurance system or a legal system.\tმე ვფიქრობ, რომ არის 4 მეთოდი. და ერთი მათგანი არ ითვალისწინებს დაზღვევასა და სამართლებრივ სისტემას."}
{"text": "All those things do is change who pays.\tეს სისტემები განსაზღვრავენ გადამხდელს."}
{"text": "They don't actually change what the actual cost of the treatment is.\tისინი სინამდვილეში არ ცვლიან მკურნალობის ფაქტიურ საფასურს."}
{"text": "One thing you can do is not treat. You can ration health care.\tასევე შეიძლება არ ვიმკურნალოთ. შეიძლება მკურნალობის ნორმირება."}
{"text": "We won't talk about that anymore. It's too depressing.\tმაგრამ ამის შესახებ მეტს არ ვისაუბრებ."}
{"text": "You can prevent.\tეს ძალიან მოსაწყენია. შესაძლებელია აღკვეთა."}
{"text": "Obviously a lot of monies should be put into prevention.\tცხადია, რომ პროფილაქტიკაზე უნდა დაიხარჯოს ბევრი ფული."}
{"text": "But perhaps most interesting, to me anyway, and most important, is the idea of diagnosing a disease much earlier on in the progression, and then treating the disease to cure the disease instead of treating a symptom.\tმაგრამ ყველაზე საინტერესო და მნიშვნელოვანი, თუნდაც ჩემთვის, არის ავადმყოფობების დიაგნოსტირება განვითარების საწყის სადიებში, და შემდგომ მისი მკურნალობა, და არა სიმპტომებთან ბრძოლა."}
{"text": "Think of it in terms of diabetes, for instance.\tმოდით ამ კუთხით შევხედოთ დიაბეტს."}
{"text": "Today, with diabetes, what do we do?\tრას ვაკეთებთ დღეს დიაბეტთან მიმართებაში?"}
{"text": "We diagnose the disease eventually, once it becomes symptomatic, and then we treat the symptom for 10, 20, 30, 40 years.\tჩვენ მის დიაგნოსტიკას ვახდენთ მას შემდეგ რაც ის ხდება სიმპტომატური, და შემდეგ ვკურნავთ სიმპტომებს 10, 20, 30, 40 წლის განმავლობაში."}
{"text": "And we do OK. Insulin's a pretty good therapy.\tდა ყველაფერი რიგზეა. ინსულინი საკმაოდ კარგი წამალია."}
{"text": "But eventually it stops working, and diabetes leads to a predictable onset of debilitating disease.\tმაგრამ უცებ ის არ მოქმედებს. და დიაბეტს მივყავართ ნაწინასწარმეტყველებ დამაუძლურებელ ავადმყოფობამდე."}
{"text": "Why couldn't we just inject the pancreas with something to regenerate the pancreas early on in the disease, perhaps even before it was symptomatic?\tრატომ არ შეგვყვას კუჭქვეშა ჯირკვალში ნივთიერება ადრეულ სტადიებზე რეგენერაციისათვის, თუნდა მანამდე სანამ ის სიმპტომატური გახდება?"}
{"text": "And it might be a little bit expensive at the time that we did it, but if it worked, we would truly be able to do something different.\tეს შეიძლება ცოტათი ძვირიც იყოს, როცა ამას დავიწყებთ მაგრამ თუ გაამართლებს, ეს ძალიან დიდი მიღწევა იქნება."}
{"text": "This video, I think, gets across the concept that I'm talking about quite dramatically.\tჩემი თვალსაზრისით, ეს ვიდეო ძალიან ეფექტურ წარმოდგენას გვიქმნის იმაზე თუ რას ვამბობ მე."}
{"text": "This is a newt re-growing its limb.\tეს არის ტრიტონი, ის თავიდან ზრდის მის კიდურს."}
{"text": "If a newt can do this kind of thing, why can't we?\tთუ ეს შეუძლია ტრიტონს. რატომ არ შეგვიძლია ჩვენ?"}
{"text": "I'll actually show you some more important features about limb regeneration in a moment.\tსინამდვილეში მინდა დაგანახოთ უფრო მნიშვნელოვანი მომენტები კიდურების რეგენერაცია წამში."}
{"text": "But what we're talking about in regenerative medicine is doing this in every organ system of the body, for tissues and for organs themselves.\tმაგრამ ის, რასაც ჩვენ ვამბობთ რეგენერაციულ მედიცინაში - არის იგივე სხეულის სისტემაში შემავალი ორგანოებისთვის, ქსოვილებისთვის და თვით ორგანოებისთვის."}
{"text": "So today's reality is that if we get sick, the message is we will treat your symptoms, and you need to adjust to a new way of life.\tრა ხდება სინამდვილეში - თუ დავსნეულდით, ჩვენ უნდა ვუმკურნალოთ სიმპტომებს, და მივეჩვიოთ ცხოვრების ახალ პირობებს."}
{"text": "I would pose to you that tomorrow -- and when tomorrow is we could debate, but it's within the foreseeable future -- we will talk about regenerative rehabilitation.\tმე გეტყვით თქვენ, რომ ხვალ -- როდის იქნება ხვალ ამაზე შეიძლება ვიდაოთ, მაგრამ უახლოეს მომავალში -- ჩვენ ვისაუბრებთ რეგენარაციულ რეაბილიტაციაზე."}
{"text": "There's a limb prosthetic up here, similar actually one on the soldier that's come back from Iraq.\tეს არის კიდურის პროთეზი, იმის მსგავსი, როგორიც ჯარისკაცს აქვს, რომელიც ერაყიდან დაბრუნდა..."}
{"text": "There are 370 soldiers that have come back from Iraq that have lost limbs.\tიქ არის 370 ჯარისკაცი, რომლებმაც ერაყში კიდურები დაკარგეს."}
{"text": "Imagine if instead of facing that, they could actually face the regeneration of that limb.\tწარმოიდგინეთ, პროთეზის ნაცვლად მათ, რომ შეეძლოთ კიდურების რეგენერაცია."}
{"text": "It's a wild concept.\tეს გიჟური იდეაა."}
{"text": "I'll show you where we are at the moment in working towards that concept.\tმე გაჩვენებთ, თუ სად ვართ ამ იდეაზე მუშაობის პროცესში."}
{"text": "But it's applicable, again, to every organ system.\tამის გამოყენება შეიძლება ორგანოების ნებისმიერი სისტემისათვის."}
{"text": "How can we do that?\tროგორ შევძელბთ ამას?"}
{"text": "The way to do that is to develop a conversation with the body.\tამის გაკეთება შეიძლება სხეულთან კომუნიკაციის დამყარებით."}
{"text": "We need to learn to speak the body's language.\tჩვენ უნდა ვისწავლოთ სხეულის ენაზე საუბარი."}
{"text": "And to switch on processes that we knew how to do when we were a fetus.\tდა ჩავრთოთ პროცესები, რომელთა ჩართვაც შეგვეძლო სანამ ებრიონები ვიყავით."}
{"text": "A mammalian fetus, if it loses a limb during the first trimester of pregnancy, will re-grow that limb.\tძუძუმწოვარის ემბრიონი, თუ დაკარგავს კიდურს ორსულობის პირველ ტრიმესტრში, თავიდან გამოიზრდის მას."}
{"text": "So our DNA has the capacity to do these kinds of wound-healing mechanisms.\tამგვარად, ჩვენს დნმ-ს აქვს ჭრილობების მკურნალობის მექანიზმი."}
{"text": "It's a natural process, but it is lost as we age.\tეს ბუნებრივი პროცესია, და ის ქრება, როცა ჩვენ ვიზრდებით."}
{"text": "In a child, before the age of about six months, if they lose their fingertip in an accident, they'll re-grow their fingertip.\tბავშვი, დაახლოებით 6 თვემდე, თუ შემთხვევით დაკარგავს თითის წვერს, მას ახალი თითის წვერი გამოეზრდება."}
{"text": "By the time they're five, they won't be able to do that anymore.\tხუთი წლის ბავშვს კი ეს უკვე არ შეუძლია."}
{"text": "So to engage in that conversation with the body, we need to speak the body's language.\tიმისათვის, რომ დავიწყოთ სხეულთან დიალოგი უნდა ვისაუბროთ მის ენაზე."}
{"text": "And there are certain tools in our toolbox that allow us to do this today.\tდა ჩვენ გვაქვს ინსტრუმენტები, რომელიც ამის საშუალებას გვაძლევს უკვე დღეს."}
{"text": "I'm going to give you an example of three of these tools through which to converse with the body.\tმე მოგიყვანთ სამი ასეთი ინსტრუმენტის მაგალითს, რომლის დახმარებითაც ჩვენ შეგვიძლია ვესაუბროთ სხეულს."}
{"text": "The first is cellular therapies.\tპირველი - უჯრედული თერაპია."}
{"text": "Clearly, we heal ourselves in a natural process, using cells to do most of the work.\tრა თქმა უნდა, ჩვენ ჩვენს თავს ბუნებრივად ვმკურნალობთ, და უმთავრესად უჯრედების საშუალებით."}
{"text": "Therefore, if we can find the right cells and implant them in the body, they may do the healing.\tამიტომაც, თუ ვიპოვით საჭირო უჯრედებს და მოვახდენთ მათ იმპლანტაციას სხეულში, მათ შეიძლება გვიმკურნალონ."}
{"text": "Secondly, we can use materials.\tმეორე, ჩვენ შეგვიძლია მატერიალების გამოყენება."}
{"text": "We heard yesterday about the importance of new materials.\tგუშინ ჩვენ გავიგეთ ახალი მატერიალების მნიშვნელობის შესახებ."}
{"text": "If we can invent materials, design materials, or extract materials from a natural environment, then we might be able to have those materials induce the body to heal itself.\tჩვენ რომ შეგვეძლოს მატერიალების გამოგონება, მატერიალების შემუშავება, ან ბუნებრივი გარემოდან მათი გამოცალკევება, მაშინ ჩვენ შევძლებდით ამ მატერიალებით დაგვერწმუნებინნა სხეული, რომ განეკურნა საკუთარი თავი."}
{"text": "And finally, we may be able to use smart devices that will offload the work of the body and allow it to heal.\tდა ბოლოს, ჩვენ შეგვეძლებოდა გამოგვეყენებინა ჭკვიანი მოწყობილობები რომლებიც განტვირთავენ სხეულს და მისცემენ განკურნების საშუალებას."}
{"text": "I'm going to show you an example of each of these, and I'm going to start with materials.\tმე გაჩვენებთ ყოველი მაგალითის შესაბამის მაგალითს, და დავიწყებ მატერიალებით."}
{"text": "Steve Badylak -- who's at the University of Pittsburgh -- about a decade ago had a remarkable idea.\tსტივ ბაიალკას - პიტსბურგის უნივერსიტეტიდან - დაახლოებით ათი წლის წინ ჰქონდა შესანიშნავი იდეა."}
{"text": "And that idea was that the small intestine of a pig, if you threw away all the cells, and if you did that in a way that allowed it to remain biologically active, may contain all of the necessary factors and signals that would signal the body to heal itself.\tდა ეს იდეა მდგომარეობდა იმაში, რომ ღორის წვრილი ნაწლავი, თუ გადავყრით ყველა უჯრედს, და თუ გავაკეთებთ ამას, როცა ის ბიოლოგიურად აქტიურია, შესაძლოა შეიცავს ყველა საჭირო ფაქტორასა და სიგნალს რომლებიც განკურნების სიგნალს მისცემენ სხეულს."}
{"text": "And he asked a very important question.\tდა მან დასვა მნიშვნელოვანი კითხვა."}
{"text": "He asked the question, if I take that material, which is a natural material that usually induces healing in the small intestine, and I place it somewhere else on a person's body, would it give a tissue-specific response, or would it make small intestine if I tried to make a new ear?\tმან დასვა კითხვა, თუ ავიღებთ ასეთ მატერიალს, რომელიც არის ბუნებრივი მატერიალი, რომელიც ჩვეულებრივ იწვევს შეხორცებას წვრილ ნაწლავში, და მოვათავსოთ ის კიდე სადმე ადამიანის სხეულში, მოგვცემს თუ არა ქსოვილის სპეცოფიურ რეაქციას? თუ გამოგვივა პატარა კუჭი, როცა ვცდილობთ ახალი ყურის გამოზრდას?"}
{"text": "I wouldn't be telling you this story if it weren't compelling.\tმე არ მოგიყვებოდით ამ ისტორიას, რომ არ ყოფილიყო ის დამაჯერებელი."}
{"text": "The picture I'm about to show you is a compelling picture.\tსურათი რომლის ჩვენებაც მინდა - (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) However, for those of you that are even the slightest bit squeamish -- even though you may not like to admit it in front of your friends -- the lights are down. This is a good time to look at your feet, check your Blackberry, do anything other than look at the screen.\t- დამაჯერებელი სურათი. თუცმა, იმათთვის ვინც ცოტათი მაინც მიდრეკილია პირღებინებისკენ - და მიუხედავად იმისა რომ არ გინდათ ამის აღიარება მეგობრებთან - შუქი ჩამქარალია. ყველაზე კარგი დროა დახედოთ თქვენს ფეხებს, შეამოწმოთ სმარტფონი, გააკეთოთ რამე რომ არ უყუროთ ეკრანს."}
{"text": "(Laughter) What I'm about to show you is a diabetic ulcer.\t(სიცილი) რისი ჩვენებაც მინდა - ეს არის დიაბეტური წყლული."}
{"text": "And although -- it's good to laugh before we look at this.\tდა მუხედავად ამისა - უკეთესია გავიცინოთ მანამ სანამ ვნახავთ."}
{"text": "This is the reality of diabetes.\tეს დიაბეტის რეალობაა."}
{"text": "I think a lot of times we hear about diabetics, diabetic ulcers, we just don't connect the ulcer with the eventual treatment, which is amputation, if you can't heal it.\tმე ვფიქრობ, როცა ჩვენ ხშირად გვესმის დიაბეტიანებზე, დიაბეტურ წყლულებზე, ჩვენ არ ვუკავშირებთ წყლულს შესაძლო მკურნალობას, ანუ ამპუტაცია, თუ შეუძლებელია განკურნება."}
{"text": "So I'm going to put the slide up now. It won't be up for long.\tმე გაჩვენებთ სლაიდს."}
{"text": "This is a diabetic ulcer. It's tragic.\tცოტა ხნით. ეს არის დიაბეტური წყლული."}
{"text": "The treatment for this is amputation.\tეს საშინელებაა. მკურნალობა - ამპუტაცია."}
{"text": "This is an older lady. She has cancer of the liver as well as diabetes, and has decided to die with what' s left of her body intact.\tეს ხნიერი ქალია. მას ღვიძლის კიბო აქვს დიაბეტთან ერთად, და გადწყვიტა სიკვდილი იმით თუ რაც დარჩა მისი სხეულისგან ხელუხლებელი."}
{"text": "And this lady decided, after a year of attempted treatment of that ulcer, that she would try this new therapy that Steve invented.\tდა ამ ქალმა გადაწყვიტა, წყლულის ერთ წლიანი მკურნალობის მცდელობების შემდეგ, მოსინჯოს სტივის მიერ გამოგონილი ახალი მკურნალობა."}
{"text": "That's what the wound looked like 11 weeks later.\tაი როგორ გამოიყურებოდა ის 11 კვირის შემდეგ."}
{"text": "That material contained only natural signals.\tეს მატერიალი შეგებოდა მხოლოდ ბუნებრივი სიგნალებისგან."}
{"text": "And that material induced the body to switch back on a healing response that it didn't have before.\tდა ამ მატერიალმა გააღვიძა სხეულის მკურნალობის რეაქცია რომელიც აქამდე არ იყო."}
{"text": "There's going to be a couple more distressing slides for those of you -- I'll let you know when you can look again.\tიქნება კიდევ რამოდენიმე უფრო სამწუხარო სლაიდს მათთვის თქვენს შორის - გეტყვით როცა შეგიძლიათ შეხედოთ."}
{"text": "This is a horse. The horse is not in pain.\tეს არის ცხენი. ცხენს არ ტკივა."}
{"text": "If the horse was in pain, I wouldn't show you this slide.\tცხენისვის ეს რომ მტკივნეული ყოფილიყო, არ გაჩვენებდით ამ სლაიდს."}
{"text": "The horse just has another nostril that's developed because of a riding accident.\tამ ცხენს უბრალოდ აქვს კიდევ ერთი ნესტო, რომელიც გამოეზარდა, ჯირითის დროს მიღებული ტრავმის შემდეგ."}
{"text": "Just a few weeks after treatment -- in this case, taking that material, turning it into a gel, and packing that area, and then repeating the treatment a few times -- and the horse heals up.\tმკურნალობიდან სულ რაღაც რამოდენიმე კვირის შემდეგ -- ამ შემთხვევაში, ამიღეთ ის მატერიალი და გადავაქციეთ ის ჟელედ, ამოვავსეთ ეს ადგილი და გავიმეორეთ მკურნალობა რამოდენიმეჯერ - და ცხენი გამოჯანმრთელდა."}
{"text": "And if you took an ultrasound of that area, it would look great.\tდა თუ გავაკეთებთ ამ ადგილის ექოსკოპიას, ყველაფერი რიგზე იქნება."}
{"text": "Here's a dolphin where the fin's been re-attached.\tაქ არის დელფინი, რომელსაც მიამაგრეს ფარფლი."}
{"text": "There are now 400,000 patients around the world who have used that material to heal their wounds.\tმიმდინარე დროისთვის 400 000 პაციენტი მთელს მსოფლიოში იყენებს ამ მატერიალს ჭრილობების შესახორცებლად."}
{"text": "Could you regenerate a limb?\tშეიძლება თუ არა კიდურების რეგენერაცია?"}
{"text": "DARPA just gave Steve 15 million dollars to lead an eight-institution project to begin the process of asking that question.\tDARPA-მ გამოუყო სტივს 15 მილიონი დოლარი რომ განახორციელოს პროექტი, რითაც დაიყებს ამკითხვაზე პასუხის ძიებას."}
{"text": "And I'll show you the 15 million dollar picture.\tდა მე გაჩვნებთ სურათს რომელიც 15 მილიონი ღირს."}
{"text": "This is a 78 year-old man who's lost the end of his fingertip.\tეს 78 წლის ადამიანია, რომელმაც თითის წვერი დაკარგა."}
{"text": "Remember that I mentioned before the children who lose their fingertips.\tგახსოვთ, ადრე გითხარით ბავშვების შესახებ, რომლებმაც თითის წვერები დაკარგეს."}
{"text": "After treatment that's what it looks like.\tაი როგორ გამოიყურება ეს მკურნალობის შემდეგ."}
{"text": "This is happening today.\tეს დღესაც ხდება."}
{"text": "This is clinically relevant today.\tეს დღეს კლინიკურადაა დამტკიცებული."}
{"text": "There are materials that do this. Here are the heart patches.\tარის მატერიალები, რომლებიც ამას აკეთებს. არის სკერებლები გულისთვის."}
{"text": "But could you go a little further?\tმაგრამ შეიძლება თუ არა წავიდეთ უფრო წინ?"}
{"text": "Could you, say, instead of using material, can I take some cells along with the material, and remove a damaged piece of tissue, put a bio-degradable material on there?\tშეიძლება თუ არა, მატერიალების გამოყენების ნაცვლად გამოვიყენოთ რამოდენიმე უჯრედი მატერიალთან ერთად, და მოვაშოროთ ქსოვილის დაზიანებული ნაწილები, მოვათავსოთ ბიო-გამხრწნელი მატერიალი?"}
{"text": "You can see here a little bit of heart muscle beating in a dish.\tაქ ვხედავთ გულის კუნთის პატარა ნაჭერს ჭურჭელში."}
{"text": "This was done by Teruo Okano at Tokyo Women's Hospital.\tეს ტერუო ოკანომ გააკეთა ტოკიოს ქალთა საავადმყოფოში."}
{"text": "He can actually grow beating tissue in a dish.\tმას ფაქტიურად შეუძლია ჭურჭელში გამოზარდოს მფეთქავი უჯრედები."}
{"text": "He chills the dish, it changes its properties and he peels it right out of the dish.\tის აციებს ჭურჭელს და ის იცვლის მის თვისებებს, რის შემდეგაც გადმოაქვს ის ჭურჭლიდან."}
{"text": "It's the coolest stuff.\tეს ძალიან მაგარია."}
{"text": "Now I'm going to show you cell-based regeneration.\tახლა მინდა გაჩვენოთ უჯრედზე-დაფუძნებული რეგენერაცია."}
{"text": "And what I'm going to show you here is stem cells being removed from the hip of a patient.\tდა რაც მინდა გაჩვენოთ ეს არის ღეროვანი უჯრედები, რომლებიც პაციენტის ბარძაყიდანაა ამოღებული."}
{"text": "Again, if you're squeamish, you don't want to watch.\tისევ, თუ თქვენ სუსტად გრძნობთ თავს, არ უყუროთ."}
{"text": "But this one's kind of cool.\tმაგრამ ეს ძალიან მაგარია."}
{"text": "So this is a bypass operation, just like what Al Gore had, with a difference.\tეს არის შუნტირების ოპერაცია, იმის მსგავსი როგორც ალ გორს ჰქონდა, ცოტა განსხვავებით."}
{"text": "In this case, at the end of the bypass operation, you're going to see the stem cells from the patient that were removed at the beginning of the procedure being injected directly into the heart of the patient.\tამ შემთხვევაში, შუნტირების ოპერაციის ბოლოში, თქვენ ნახავთ პაციენტის ღეროვან უჯრედებს რომლებიც ოპერაციის დასაწყისში იქნა ამოღებული მოთავსდება პირდაპირ პაციენტის გულში."}
{"text": "And I'm standing up here because at one point I'm going to show you just how early this technology is.\tდა მე აქ ვდგავარ იმიტომ, რომ გაჩვენოთ თუ რამდენად ნაადრევია ეს ტექნოლოგია ჯერ."}
{"text": "Here go the stem cells, right into the beating heart of the patient.\tაი ღეროვანი უჯრედები, პირდაპირ პაციენტის მფეთქავ გულში."}
{"text": "And if you look really carefully, it's going to be right around this point you'll actually see a back-flush.\tდა თუ ყურადღებით დააკვირდებით, ის უნდა მოთავსდეს ამ წერტილის გარშემო თქვენ ხედავთ უკუ-დინებას."}
{"text": "You see the cells coming back out.\tთქვენ ხედავთ ღეროვან უჯრედებს რომლებიც უკან ბრუნდება."}
{"text": "We need all sorts of new technology, new devices, to get the cells to the right place at the right time.\tჩვენ გვჭირდება უახლესი ტექნოლოგიები, ახალი მოწყობილობები, რომ მოვათავსოთ უჯრედები საჭირო ადგილას საჭირო დროს."}
{"text": "Just a little bit of data, a tiny bit of data.\tსულ ცოტა ინფორმაცია, ინფორმაციის მცირე ნაწილი."}
{"text": "This was a randomized trial.\tეს შემთხვევითი ექსპერიმენტი იყო."}
{"text": "At this time this was an N of 20. Now there's an N of about 100.\tმაშინ ასეთი იყო 20-დან ერთი. ახლა დაახლოებით 100 დან ერთი."}
{"text": "Basically, if you take an extremely sick patient and you give them a bypass, they get a little bit better.\tჩვეულებრივ, თუ ავიღებთ ექსტრემალურად ავადმყოფ პაციენტს და გავუკეთებთ შუნტირებას, ისინი ცოტათი უკეთესად იგრძნობენ თავს."}
{"text": "If you give them stem cells as well as their bypass, for these particular patients, they became asymptomatic.\tთუ გამოვიყენებთ ღეროვან უჯრედებს შუნტირებასთან ერთად, ამ კონკრეტულ პაციენტებს სიმპტომები არ გამოუჩნდება."}
{"text": "These are now two years out.\tეს 2 წლის წინ იყო."}
{"text": "The coolest thing would be is if you could diagnose the disease early, and prevent the onset of the disease to a bad state.\tუკეთესი იქნებოდა, რომ შესაძლებელი იყოს ამ ავადმყოფობების ადრეული დიაგნოსტიკა, და მოვახერხოთ ვიწინასწარმეტყველოთ ავადმყოფობები გართულებებით."}
{"text": "This is the same procedure, but now done minimally invasively, with only three holes in the body where they're taking the heart and simply injecting stem cells through a laparoscopic procedure.\tეს ისეთივე პროცედურაა, მაგრამ უკვე მინიმალური ქირურგიული ჩარევით, სულ რაღაც 3 ჭრილობა სხეულზე, ვპოულობთ გულს და ვნერგავთ ღეროვან უჯრედებს."}
{"text": "There go the cells.\tაი უჯრედები."}
{"text": "We don't have time to go into all of those details, but basically, that works too.\tჩვენ არ გვაქვს დრო შევეხოთ უფრო მეტ დეტალებს, თუმცა ესეც უკვე მუშაობს."}
{"text": "You can take patients who are less sick, and bring them back to an almost asymptomatic state through that kind of therapy.\tშეიძლება ავიღოთ ნაკლებად დაავადებული პაციენტი და დავაბრუნოთ ის ფაქტიურად უსიმპტომო მდგომარეობაში ამისთანა მკურნალობით."}
{"text": "Here's another example of stem-cell therapy that isn't quite clinical yet, but I think very soon will be.\tაი კიდევ ერთი მაგალითი, როცა ვკურნავთ ღეროვანი უჯრედებით, მეთოდი ბოლომდე არ დახვეწილა ჯერ მაგრამ მალე იქნება."}
{"text": "This is the work of Kacey Marra from Pittsburgh, along with a number of colleagues around the world.\tეს არის კეისი მარას ნამუშევარი პიტსბურგიდან, კოლეგების ჯგუფთან ერთად მთელი მსოფლიოდან."}
{"text": "They've decided that liposuction fluid, which -- in the United States, we have a lot of liposuction fluid.\tმათ გადაწყვიტეს, რომ ლიპოსაქციის შემდეგ დარჩენილი სითხე, აქ ა.შ.შ.-ში ხშირად იკეთებენ ლიპოსაქციას."}
{"text": "(Laughter) It's a great source of stem cells.\t(სიცილი) ეს არის ღეროვანი უკრედების კარგი წყარო."}
{"text": "Stem cells are packed in that liposuction fluid.\tისინი ძალიან ბევრია ამ სითხეში."}
{"text": "So you could go in, you could get your tummy-tuck.\tასე რომ შეგიძლიათ მოხვიდეთ და შეითხელოთ მუცელი."}
{"text": "Out comes the liposuction fluid, and in this case, the stem cells are isolated and turned into neurons.\tმიირება სითხე, ამ შემთხვევაში ღეროვანი უჯრედები იზოლირებულია და გადაქვცეულია ნეირონებად."}
{"text": "All done in the lab.\tყველაფერი ლაბორატორიაში კეთდება."}
{"text": "And I think fairly soon, you will see patients being treated with their own fat-derived, or adipose-derived, stem cells.\tდა მე ვფიქრობ, ძალიან მალე ჩვენ ვნახავთ პაციენტების განკურნებას მათივე ღეროვანი უჯრედებით, რომელიც მიიღეა მათივე ცხიმიდან ან ლიპოციტებიდან."}
{"text": "I talked before about the use of devices to dramatically change the way we treat disease.\tმე უკვე ვამბობდი, რომ მოწყობილობების გამოყენება შეძლებს საგრძნობლად შეცვალოს პაციენტების მკურნალობის პროცესი"}
{"text": "Here's just one example before I close up.\tდა კიდევ ერთი მაგალითი, მანამ სანამ დავასრულებ."}
{"text": "This is equally tragic.\tეს ისევე ტრაგიკულია."}
{"text": "We have a very abiding and heartbreaking partnership with our colleagues at the Institute for Surgical Research in the US Army, who have to treat the now 11,000 kids that have come back from Iraq.\tჩვენ ძალიან მყარი და იმედის გამაცრუებელი თანამშრომლობა გვაქვს ჩვენს კოლეგებთან ა.შ.შ-ს სამხედრო საჰაერო ძალების ქირურგიული კვლევების ინსტიტუტიდან. რომლებსაცუწევთ 11 000 ერაყიდან დაბრუნებული ჯარისკაცების მკურნალობა."}
{"text": "Many of those patients are very severely burned.\tბევრ მათგანს აქვს ძალიან მძიმე დამწვრობები."}
{"text": "And if there's anything that's been learned about burn, it's that we don't know how to treat it.\tდა თუ არის ის-რაც ჩვენ გავიგედ დამწვრობებზე, ეს არის ის, რომ ჩვენ არ ვიცით მათი მკურნალობა."}
{"text": "Everything that is done to treat burn -- basically we do a sodding approach.\tის რაც გაკეთდა დამწვრობის მკურნალობისთვის - უმთავრესად ჩვენ ვიყენებთ გადანერგვას"}
{"text": "We make something over here, and then we transplant it onto the site of the wound, and we try and get the two to take.\tჯერ ჩვენ ვამზადებთ რაღაცას აქ და მერე ვნერგავთ დაზიანებულ ადგილზე და მერე ჩვენ ვცდილობთ მეორედ და მესამედ."}
{"text": "In this case here, a new, wearable bio-reactor has been designed -- it should be tested clinically later this year at ISR -- by Joerg Gerlach in Pittsburgh.\tამ შემთხვევისთვის, არის შექმნილი ახალი ბიო-რეაქტორი -- ის კლინიკურად უნდა შემოწმდეს გვიან ამ წელს ISR-ში -- იორგ ჰერლახის მიერ პიტსბურგიდან."}
{"text": "And that bio-reactor will lay down in the wound bed.\tდა ეს ბიო-რეაქტორი თავსდება დამწვრობის ზედაპირზე."}
{"text": "The gun that you see there sprays cells.\tპოსტოლეტიდან, რომესაც ხედავთ, ასხურებენ უჯრედებს."}
{"text": "That's going to spray cells over that area.\tის ასხურებს უჯრედებს ზედაპირზე."}
{"text": "The reactor will serve to fertilize the environment, deliver other things as well at the same time, and therefore we will seed that lawn, as opposed to try the sodding approach.\tრეაქტორი იმუშავებს როგორც გარემოს გამაფხვიერებელი, და ამასთანავე შეასრულებს სხვა ფუქციებსაც, ასე და ამგვარად ჩვენ ვთესავთ ამ ნიადაგში იმის მაგივრად რომ გადმოვნერგოთ."}
{"text": "It's a completely different way of doing it.\tეს სრულიად განსხვავებული მეთოდია."}
{"text": "So my 18 minutes is up.\tაი ჩემი 18 წუთიც უახლოვდება დასასრულს."}
{"text": "So let me finish up with some good news, and maybe a little bit of bad news.\tნება მომეცით დავასრულო კარგი სიახლეებით, და შესაძლოა ცოტა ცუდითაც."}
{"text": "The good news is that this is happening today.\tკარგი სიახლე - ეს ის არის რაც ხდება დღეს."}
{"text": "It's very powerful work.\tეს მნიშვნელოვანი საქმეა."}
{"text": "Clearly the images kind of get that across.\tგამოსახულებები, გარკვეულ წილად ნათელ წარმოდგენას ქმნიან ამაზე."}
{"text": "It's incredibly difficult because it's highly inter-disciplinary.\tეს ძალიან ძნელია დისციპლინათაშორისი განსხვავებების მაღალი დონის გამო."}
{"text": "Almost every field of science engineering and clinical practice is involved in trying to get this to happen.\tცოდნის თითქმის ყველა სფერო და კლინიკური პრაქტიკები ამოქმედდა ამის რეალიზაციისთვის."}
{"text": "A number of governments, and a number of regions, have recognized that this is a new way to treat disease.\tზოგიერთი მთავრობა და რეგიონების ჯგუფი აღიარებს, რომ ეს არის ავადმყოფობების მკურნალობის ახალი მეთოდი."}
{"text": "The Japanese government were perhaps the first, when they decided to invest first 3 billion, later another 2 billion in this field.\tიაპონიის მთავრობა პირველი იყო ამაში, როცა მათ 3 მილიარდის ინვესტიცია ჩადეს, და მოგიანებით კიდევ 2 მილიარდი დაამატეს."}
{"text": "It's no coincidence.\tეს დამთხვევა არ არის."}
{"text": "Japan is the oldest country on earth in terms of its average age.\tიაპონია - ყველაზე მოხუცი ქვეყანაა მსოფლიოში თუ საშუალო ასაკის თვალსაზრისით შევხედავთ."}
{"text": "They need this to work or their health system dies.\tმათ ეს სჭირდებათ, თუ არა და მათი ჯანდაცვის სისტემა მოკვდება."}
{"text": "So they're putting a lot of strategic investment focused in this area.\tამიტომაც ისინი აკეთებენ დიდ კაპიტალდაბანდებებს ამ სფეროში."}
{"text": "The European Union, same thing.\tევროკავშირში - იგივეა."}
{"text": "China, the same thing.\tჩინეთში - იგივე."}
{"text": "China just launched a national tissue-engineering center.\tჩინეთმა ახლახან აამოქმედა ქსოვილების გამოკვლევის ეროვნული ცენტრი."}
{"text": "The first year budget was 250 million US dollars.\tბიუჯერი პირველ წელს იყო 250 მილიონი დოლარი."}
{"text": "In the United States we've had a somewhat different approach.\tა.შ.შ.-ში ჩვენ რაღაც სხვანაირი მიდგომა გვაქვს."}
{"text": "(Laughter) Oh, for Al Gore to come and be in the real world as president.\tჩვენ - (სიცილი) მართლა ელ გორი უნდა გახდეს ამერიკის პრეზიდენტი"}
{"text": "We've had a different approach.\tჩვენ სხვა მიდგომა გვაქვს."}
{"text": "And the approach has basically been to just sort of fund things as they come along.\tდა მიდგომა უმთავრესად მდგომარეობს პროექტის ჩვეულებრივ მხარდაჭერაში ჩამოყალიბების დროს."}
{"text": "But there's been no strategic investment to bring all of the necessary things to bear and focus them in a careful way.\tმაგრამ არ ყოფილა გრძელვადიანი ინვესტიციები, რომ შეგვექმნა ყველაფერი აუცილებელი და მიგვემართა საჭირო მხარეს."}
{"text": "And I'm going to finish up with a quote, maybe a little cheap shot, at the director of the NIH, who's a very charming man.\tმე მინდა დავასრულო ციტატით, რომელმაც შეიძლება მტკივნეულად მოხვდეს ჯანმრთელობის ნაციონალური ინსტიტუტის დირექტორს, შესანიშნავ ადამიანს."}
{"text": "Myself and Jay Vacanti from Harvard went to visit with him and a number of his directors of his institute just a few months ago, to try and convince him that it was time to take just a little piece of that 27.5 billion dollars that he's going to get next year and focus it, in a strategic way, to make sure we can accelerate the pace at which these things get to patients.\tმე და ჯეი ვაკანტი ჰარვარდიდან მივედით მასთა და კიდე მისი ინსტიტუტის რამდენიმე დირექტორთან ვიზიტით რამდენიმე თვის წინ. და ვცადეთ დაგვერწმუნებინა ის იმაში, რომ აეღოთ პატარა ნაწილი 27.5 მილიარდიდან, რომელსაც მიიღებს შემდეგ წელს და მიემართა ის სტრატეგიულად, რომ დავრწმუნებულიყავით, რომ შეგვიძლია დავაჩქაროთ პროცესი, რომ ეს ტექნოლოგია უფრო სწაფათ მივიდეს პაციენტამდე."}
{"text": "And at the end of a very testy meeting, what the NIH director said was, \"Your vision is larger than our appetite.\"\tდა ამ ძალიან გამაღიზიანებელი ვიზიტის ბოლოს, ინსტიტუტის დირექტორმა თქვა: \"თქვენი ხედვა უფრო მეტია ვიდა ჩვენი მადა\""}
{"text": "I'd like to close by saying that no one's going to change our vision, but together we can change his appetite.\tდა მე დავასრულებ იმით, რომ არც ერთი ჩვენგანი არ ვაპირებთ შევიცვალოთ ხედვა, მაგრამ ერთად ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ მისი მადა."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "A few months ago the Nobel Prize in physics was awarded to two teams of astronomers for a discovery that has been hailed as one of the most important astronomical observations ever.\tრამდენიმე თვის წინ ნობელის პრემიით ფიზიკაში დაჯილდოვდა ასტრონომთა ორი ჯგუფი აღმოჩენისთვის რომელიც აღიარებულ იქნა როგორც ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ასტრონომიული ობსერვაცია ოდესმე."}
{"text": "And today, after briefly describing what they found, I'm going to tell you about a highly controversial framework for explaining their discovery, namely the possibility that way beyond the Earth, the Milky Way and other distant galaxies, we may find that our universe is not the only universe, but is instead part of a vast complex of universes that we call the multiverse.\tდა დღეს, მას შემდეგ რაც სიამაყით აღწერილ იქნა რა აღმოაჩინეს მათ, მე ვაპირებ მოგიყვეთ, საკმაოდ საკამათო საკითხის შესახებ ამ აღმოჩენის ასახსნელად, უფრო ზუსტად შესაძლებლობებზე რომ ძალიან შორს დედამიწიდან \"რძიანი გზიდან\" შორეული გალაქტიკებისკენ, ჩვენ შესაძლოა აღმოვაჩნოთ, რომ ჩვენი სამყარო, არ არის ერთადერთი არამედ ნაწილი, უკიდეგანო, კომპლექსური სამყაროსი, რომელსაც ვეძახით მულტი სამყაროს."}
{"text": "Now the idea of a multiverse is a strange one.\tმულტი სამყაროს იდეა უცნაურია."}
{"text": "I mean, most of us were raised to believe that the word \"universe\" means everything.\tვგულისხმობ, თითქმის ყოველი ჩვენგანი გაიზარდა რწმენით, რომ სიტყვა \"სამყარო\" ნიშნავს ყველაფერს."}
{"text": "And I say most of us with forethought, as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.\tმე ვამბობ, უმეტესობა ჩვენგანს, თუმცა, ჩემ ოთხი წლის ქალიშვილს, დაბადებიდან ესმოდა ჩემი საუბარი ამ იდეებზე."}
{"text": "And last year I was holding her and I said, \"Sophia, I love you more than anything in the universe.\"\tშარშან მე ის მეჭირა და ვუთხარი, \"სოფია, სამყაროში ყველაზე მეტად მიყვარხარ.\""}
{"text": "And she turned to me and said, \"Daddy, universe or multiverse?\"\tის მომიბრუნდა და მითხრა: \"მამიკო. სამყაროში თუ მულტი სამყაროში?\""}
{"text": "(Laughter) But barring such an anomalous upbringing, it is strange to imagine other realms separate from ours, most with fundamentally different features, that would rightly be called universes of their own.\t(სიცილი) მაგრამ ამ ანომალური აღზრდის გარდა უცნაურია, წარმოიდგინო სხვა, ჩვენგან გამოყოფილი სამფლეობელოები, უმეტესად ფუნდამენტურად განსხვავებული მახასიათებლებით მათ სამართლიანად უნდა ვუწოდოთ, დამოუკიდებელი სამყაროები"}
{"text": "And yet, speculative though the idea surely is, I aim to convince you that there's reason for taking it seriously, as it just might be right.\tდა კიდევ, სპეკულაციური, იდეა უთუოდ არის, განზრახული მაქვს დაგარწმუნოთ რომ არსებობს მიზეზი იმისა რათა სერიოზულად მივიღოთ, რომ ეს ყველაფერი უნდა იყოს მართალი."}
{"text": "I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.\tსამ ნაწილად მოგითხრობთ, მულტი სამყაროს შესახებ."}
{"text": "In part one, I'm going to describe those Nobel Prize-winning results and to highlight a profound mystery which those results revealed.\tერთ ნაწილში, აგიღწერთ ნობელის პრემიის მოგების შედეგებზე და მთავარ სიღრმისეულ მისტერიაზე რომელიც ამ შედეგებმა გამოავლინა."}
{"text": "In part two, I'll offer a solution to that mystery.\tმეორე ნაწილში, მე წამოვაყენებ ამ მისტერიის გადაწყვეტას."}
{"text": "It's based on an approach called string theory, and that's where the idea of the multiverse will come into the story.\tის დაფუძნებულია სიმების თეორიის მიღწევაზე, და აქ არის მულტი სამყაროს იდეა რომელიც ჩაერთვება ამბავში."}
{"text": "Finally, in part three, I'm going to describe a cosmological theory called inflation, which will pull all the pieces of the story together.\tბოლოს მესამე ნაწილში, აღვწერ კოსმოლოგიურ თეორიას რომელსაც ინფლაცია ეწოდება, რომელიც ისტორიის ყველა ნაწილს შეაერთებს,"}
{"text": "Okay, part one starts back in 1929 when the great astronomer Edwin Hubble realized that the distant galaxies were all rushing away from us, establishing that space itself is stretching, it's expanding.\tკარგი, პირველი ნაწილი იწყება 1929 წელს. როდესაც დიდ ასტრონომმა ედვინ ჰაბლმა გააცნობიერა რომ შორეული გალაქტიკები გვშორდებოდნენ ჩვენ, აქედან დაფუძნდა რომ თავად სივრცე იჭიმება, ის ფართოვდება."}
{"text": "Now this was revolutionary.\tეს რევოლუციური იყო,"}
{"text": "The prevailing wisdom was that on the largest of scales the universe was static.\tგაბატონებული მახვილგონივრული აზრით, უდიდეს მასშტაბებზე სამყარო იყო სტატიკური."}
{"text": "But even so, there was one thing that everyone was certain of: The expansion must be slowing down.\tმაგრამ მაინც, არსებობდა ერთი რამ, რომელშიც ყველა დარწმუული იყო: გაფართოება უნდა შენელებულიყო."}
{"text": "That, much as the gravitational pull of the Earth slows the ascent of an apple tossed upward, the gravitational pull of each galaxy on every other must be slowing the expansion of space.\tისე როგორც, დედამიწის გრავიტაციული მიზიდულობა ანელებს ვაშლის მოძრაობას ზემოთ, ყოველი გალაქტიკის გრავიტაციულმა მიზიდულობამ, ერთმანეთის მიმართ უნდა შეანელოს სივრცის გაფართოება."}
{"text": "Now let's fast-forward to the 1990s when those two teams of astronomers I mentioned at the outset were inspired by this reasoning to measure the rate at which the expansion has been slowing.\tახლა მოდით გადმოვხტეთ 1990-იანებში როდესაც ასტრონომთა ამ ორმა ჯგუფმა როგორც თავიდან ვახსენე შთაგონებული იყვნენ ამ მიზეზით რათა გაეზომათ კოეფიციენტი რომლითაც გაფართოება უნდა შენელებულიყო."}
{"text": "And they did this by painstaking observations of numerous distant galaxies, allowing them to chart how the expansion rate has changed over time.\tდა მათ გააკეთეს ეს გულმოდგინე დაკვირვებებით მრავალრიცხვოვან შორეულ გალაქტიკებზე, იმის აღნიშვნით თუ როგორ იცვლებოდა დროის განმავლობაში გაფართოების კოეფიციენტი."}
{"text": "Here's the surprise: They found that the expansion is not slowing down.\tაქ აღმოჩნდა მოულოდნელობა: მათ აღმოაჩინეს რომ გაფართოება კი არ ნელდება."}
{"text": "Instead they found that it's speeding up, going faster and faster.\tარამედ, მათი აღმოჩენა იყო, რომ ის ჩქარდება, ფართოვდება უფრო სწრაფად და სწრაფად."}
{"text": "That's like tossing an apple upward and it goes up faster and faster.\tეს არის როგორც ვაშლის სწრაფვა ზემოთ და ის მიიწევს უფრო სწრაფად და სწრაფად."}
{"text": "Now if you saw an apple do that, you'd want to know why.\tახლა თუ დაინახეთ რომ ვაშლმა ეს გააკეთა, თქვენ გინდათ იცოდეთ რატომ."}
{"text": "What's pushing on it?\tრა უბიძგებს მას?"}
{"text": "Similarly, the astronomers' results are surely well-deserving of the Nobel Prize, but they raised an analogous question.\tამგვარად, ასტრონომების მიღებული შედეგები უეჭველად ღირსია, ნობელის პრემიის. მაგრამ მათ დაებადათ ანალოგიური კითხვა."}
{"text": "What force is driving all galaxies to rush away from every other at an ever-quickening speed?\tრა ძალა უბიძგებს ყველა გალაქტიკას გაიფანტნონ ერთმანეთსგან აჩქარებულად?"}
{"text": "Well the most promising answer comes from an old idea of Einstein's.\tყველაზე იმედის მომცემი პასუხი აინშტაინის ძველი იდეიდან მოდის."}
{"text": "You see, we are all used to gravity being a force that does one thing, pulls objects together.\tხედავთ, ჩვენ ყველა ვიყენებთ გრავიტაციას როგორც ძალას, რომელიც ერთ რამეს აკეთებს ობიექტებს კრავს ერთად,"}
{"text": "But in Einstein's theory of gravity, his general theory of relativity, gravity can also push things apart.\tმაგრამ აინშტაინის გრავიტაციის თეორიაში, მის ფარდობითობის ზოგად თეორიაში, გრავიტაციას ასევე შეუძლია ობიექტების განზიდვა,"}
{"text": "How? Well according to Einstein's math, if space is uniformly filled with an invisible energy, sort of like a uniform, invisible mist, then the gravity generated by that mist would be repulsive, repulsive gravity, which is just what we need to explain the observations.\tროგორ? აინშტაინის მათემატიკის მიხედვით, თუ სივრცე ერთგვაროვნად სავსეა შეუმჩნეველი ენერგიით, როგორც ერთგვაროვანი, შეუმჩნეველი ნისლი, ეს ნისლი წარმოქმნის გრავიტაციას რომელიც იქნება უკუგდებითი, გრავიტაციული განზიდვა ზუსტად ის რაც გვჭირდება რათა ამოვხსნათ ეს დაკვირვებები."}
{"text": "Because the repulsive gravity of an invisible energy in space -- we now call it dark energy, but I've made it smokey white here so you can see it -- its repulsive gravity would cause each galaxy to push against every other, driving expansion to speed up, not slow down.\tრადგანაც გრავიტაციული განზიდვა იქნება შეუმჩნეველი სივრცის ენერგიისგან -- მას ვუწოდებთ ბნელ ენერგიას, მაგრამ მე ის თეთრ კვამლად წარმოვადგინე, რათა დაინახოთ -- ეს არის განმზიდავი გრავიტაცია რომელიც არის ყოველი გალაქტიკის ბიძგის მიზეზი, რომელიც გაფართოების აჩქარებას იწვევს. და არა შენელებას,"}
{"text": "And this explanation represents great progress.\tდა ეს ამოხსნა დიდ პროგრესს წარმოადგენს."}
{"text": "But I promised you a mystery here in part one.\tთუმცა მე მისტერიას დაგპირდით აქ პირველ ნაწილში."}
{"text": "Here it is.\tაგერ ისიც."}
{"text": "When the astronomers worked out how much of this dark energy must be infusing space to account for the cosmic speed up, look at what they found.\tროდესაც ასტრონომებმა გააცნობიერეს თუ რამდენად უნდა იყოს ბნელი ენერგია შერეული სივრცეს რათა გამოიწვიოს კოსმოსური აჩქარება, ნახეთ რა აღმოაჩინეს მათ,"}
{"text": "This number is small.\tრიცხვი პატარაა."}
{"text": "Expressed in the relevant unit, it is spectacularly small.\tგამოხატულია მართებულ ერთეულში, ის შთამბეჭდავად პატარაა."}
{"text": "And the mystery is to explain this peculiar number.\tმისტერია კი ამ კონკრეტული რიცხვის ახსნაში მდგომარეობს,"}
{"text": "We want this number to emerge from the laws of physics, but so far no one has found a way to do that.\tჩვენ გვინდა რომ ეს რიცხვი გამოვლინდეს ფიზიკის კანონებში, მაგრამ ჯერ ვერავინ იპოვნა გზა ამის გასაკეთებლად."}
{"text": "Now you might wonder, should you care?\tთქვენ შეიძლება გაგიკვირდეთ, რა განაღვლებს?"}
{"text": "Maybe explaining this number is just a technical issue, a technical detail of interest to experts, but of no relevance to anybody else.\tშეიძლება ამ რიცხვის ამოხსნა მხოლოდ ტექნიკური გამოსავალშია ტექნიკურ დეტალებში. რომელიც სპეცილისტების ინტერესშია, მაგრამ არა რელავენტური ნებისმიერისთვის."}
{"text": "Well it surely is a technical detail, but some details really matter.\tრათქმაუნდა ეს ტექნიკური დეტალია, მაგრამ ზოგიერთი დეტალი მართლა ღირებულია,"}
{"text": "Some details provide windows into uncharted realms of reality, and this peculiar number may be doing just that, as the only approach that's so far made headway to explain it invokes the possibility of other universes -- an idea that naturally emerges from string theory, which takes me to part two: string theory.\tზოგიერთი დეტალი წარმოადგენს ფანჯრებს რეალობის აღუწერელ სამფლობელოებში. და ეს კონკრეტული რიცხვი შეიძლება ზუსტად ისაა. როგორც ერთადერთი მიღწევა, რომელიც გაკეთდა მისი რეალურად ახსნსთვის ის ითხოვს სხვა სამყაროების არსებობის შესაძლებლობას -- იდეა რომელიც ბუნებრივად წარმოჩინდება სიმების თეორიიდან, აქედან გადავივარ მეორე ნაწილზე: სიმების თეორია,"}
{"text": "So hold the mystery of the dark energy in the back of your mind as I now go on to tell you three key things about string theory.\tმოკლედ მისტერია რომელსაც ბნელი ენერგია მოიცავს უკან თქვენ გონებაში ახლა რასაც ვაპირებ გითხრათ, არის სამი გასაღები სიმების თეორიაზე,"}
{"text": "First off, what is it?\tპირველი, რა არის ეს?"}
{"text": "Well it's an approach to realize Einstein's dream of a unified theory of physics, a single overarching framework that would be able to describe all the forces at work in the universe.\tეს არის აინშტაინის ოცნების რეალიზებასთან მიახლოება ფიზიკის გამაერთიანებელ თეორიასთან, ერთი ყველაფრის მომცველი სტრუქტურა რომელიც შეძლებს აღწეროს ყველა ძალა რომლითაც მოქმედებს სამყარო."}
{"text": "And the central idea of string theory is quite straightforward.\tსიმების თეორიის ცენტრალური იდეა სავსებით პირდაპირია."}
{"text": "It says that if you examine any piece of matter ever more finely, at first you'll find molecules and then you'll find atoms and subatomic particles.\tის ამბობს თუ კარგად გამოიკვლევთ მატერიის ნებისმიერ ნაწილს, ჯერ აღმოაჩენთ მოლეკულებს შემდეგ ატომებს და სუბატომურ ნაწილაკებს."}
{"text": "But the theory says that if you could probe smaller, much smaller than we can with existing technology, you'd find something else inside these particles -- a little tiny vibrating filament of energy, a little tiny vibrating string.\tმაგრამ თეორია ამბობს, თუ შეისწავლი უფრო მცირე მასშტაბზე, ბევრად მცირეზე, ვიდრე შეუძლია ჩვენ არსებულ ტექნოლოგიას, აღმოაჩენთ რაღაცას ამ ნაწილაკებში -- პატარა, ციცქნა ვიბრირებად ენერგიის ძაფებს, პატარა, ვიბრირებად სიმებს."}
{"text": "And just like the strings on a violin, they can vibrate in different patterns producing different musical notes.\tდა როგორც სიმებს ვიოლინოზე, შეუძლია განსხვავებული სიხშირის ვიბრაცია რომელიც წარმოქმნის განსხვავებულ მუსიკალურ ნოტებს"}
{"text": "These little fundamental strings, when they vibrate in different patterns, they produce different kinds of particles -- so electrons, quarks, neutrinos, photons, all other particles would be united into a single framework, as they would all arise from vibrating strings.\tამ პატარა ფუნდამენტური სიმების, სხვადასხვა სიხშირის ვიბრაცია, წარმოქმნის სხვადასხვა სახის ნაწილაკებს -- ელექტრონები კვარკები, ნეიტრონები, პროტონები, ყველა დანარჩენი ნაწილაკები იქნებიან გაერთიანებული, ერთადერთ სტრუქტურაში, რადგან ისინი ყველა წარმოიქმნებიან ვიბრირებადი სიმებისგან."}
{"text": "It's a compelling picture, a kind of cosmic symphony, where all the richness that we see in the world around us emerges from the music that these little, tiny strings can play.\tდამაჯერებელი სურათია, ეს კოსმოსური სიმფონიის მაგვარია, სადაც ყველა სიმდიდრე რომელსაც ვხედავთ, სამყაროში ჩვენს ირგვლივ მომდინარეობს მუსიკიდან რომელსაც ეს პატარა, უმცირესი სიმები უკრავენ."}
{"text": "But there's a cost to this elegant unification, because years of research have shown that the math of string theory doesn't quite work.\tმაგრამ აქ არის ნაკლი ამ ელეგანტური გაერთიანებისა, რადგანაც წლობით კვლევებმა აჩვენა, რომ სიმების თეორის მათემატიკა საკმარისად კარგად არ მუშაობს."}
{"text": "It has internal inconsistencies, unless we allow for something wholly unfamiliar -- extra dimensions of space.\tმას შიდა შეუსაბამობები აქვს, სანამ ჩვენ არ დავუშვებთ რაღაც მთლიანად უჩვეულოს სივრცის დამატებით განზომილებებს."}
{"text": "That is, we all know about the usual three dimensions of space.\tეს არის ის რაც ჩვენ ყველამ ვიცით, ჩვეულებვრივი, სივრცის სამი განზომილება."}
{"text": "And you can think about those as height, width and depth.\tთქვენ შეგიძლიათ მათი გააზრება როგორც სიმაღლე, სიგანე და სიღრმე."}
{"text": "But string theory says that, on fantastically small scales, there are additional dimensions crumpled to a tiny size so small that we have not detected them.\tმაგრამ სიმების თეორია ამბობს, რომ ფანტასტიკურად პატარა მასშტაბებზე, არსებობს დამატებითი განზომილებები ჩახვეული პატარა ზომებში, იმდენად პატარა რომ ჩვენ ვერ ვაფიქსირებთ მათ."}
{"text": "But even though the dimensions are hidden, they would have an impact on things that we can observe because the shape of the extra dimensions constrains how the strings can vibrate.\tთუმცა მაშინაც კი თუ შეუმჩნეველია ისინი, მათ უნდა ქონდეთ გავლენა იმ საგნებზე რომლებზეც შეგვიძლია დაკვირვება რადგანაც ექსტრა განზომილებების ფორმა განსაზღვრავს, თუ როგორ შეუძლიათ სიმებს ვიბრაცია."}
{"text": "And in string theory, vibration determines everything.\tდა სიმების თეორიაში, ვიბრაცია განსაზღვრავს ყველაფერს."}
{"text": "So particle masses, the strengths of forces, and most importantly, the amount of dark energy would be determined by the shape of the extra dimensions.\tნაწილაკების მასა, ძალების სიძლიერე, და ყველაზე მნიშვნელოვანი, ბნელი ენერგიის რაოდენობა შეიძლება განისაზღვროს ექსტრა განზომილებების ზომით."}
{"text": "So if we knew the shape of the extra dimensions, we should be able to calculate these features, calculate the amount of dark energy.\tასე რომ თუ გვეცოდინებოდა ექსტრა განზომილებების ფორმა, შეგვეძლებოდა გამოგვეთვალა ეს მახასიათებლები, გამოგვეთვალა ბნელი ენერგიის რაოდენობა,"}
{"text": "The challenge is we don't know the shape of the extra dimensions.\tგამოწვევა რომელიც არ ვიცით არის ექსტრა განზომილებების ფორმა,"}
{"text": "All we have is a list of candidate shapes allowed by the math.\tყველაფერი რაც გაგვაჩნია არის კანდიდატი ფორმების სია მათემატიკით დაშვებული."}
{"text": "Now when these ideas were first developed, there were only about five different candidate shapes, so you can imagine analyzing them one-by-one to determine if any yield the physical features we observe.\tროდესაც ეს იდეები თავდაპირველად ჩამოყალიბდნენ, არსებობდა მხოლოდ ხუთი განსხვავებული კანდიდატი შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ მათი ანალიზი თითო თითოდ რათა განისაზღვროს მათი სარგებლიანობა ფიზიკურ მახასიათებლებს, რომლებსაც ვაკვირდებით."}
{"text": "But over time the list grew as researchers found other candidate shapes.\tმაგრამ დროის განმავლობაში სია გაიზარდა მკვლევარებმა აღმოაჩინეს სხვა კანდიდატური ფორმები."}
{"text": "From five, the number grew into the hundreds and then the thousands -- A large, but still manageable, collection to analyze, since after all, graduate students need something to do.\tხუთიდან, რიცხვი გაიზარდა ასეულებამდე და შემდეგ ათასებამდე -- დიდი, მაგრამ ჯერ კიდევ მართვადი, კოლექცია რომელის ანალიზია საჭირო მას შემდეგ ხარისხის მქონე სტუდენტებს სჭირდებათ რაიმეს კეთება."}
{"text": "But then the list continued to grow into the millions and the billions, until today.\tმაგრამ სიამ გააგრძელა ზრდა მილიონამდე და მილიარდამე დღესდღეობით."}
{"text": "The list of candidate shapes has soared to about 10 to the 500.\tკანდიდატური ფორმების სიამ მოიმატა 10-დან 500-მდე"}
{"text": "So, what to do?\tმოკლედ რა უნდა გააკეთო?"}
{"text": "Well some researchers lost heart, concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions, each giving rise to different physical features, string theory would never make definitive, testable predictions.\tზოგიერთმა მკვლევარმა გული აიცრუა, ექსტრა განზომილებების ამდენი კანდიდატური ფორმის გამო ყოველი მათგანი ნიშნავდა განსხვავებულ ფიზიკურ მახასიათებლებს, სიმების თეორია ვერასდროს შექმნიდა განსაზღვრულ, გადამოწმებად, ვარაუდებს."}
{"text": "But others turned this issue on its head, taking us to the possibility of a multiverse.\tთუმცა სხვებს თავში მოუვიდათ ამ ყველაფრის გადაწყვეტის იდეა, რომელსაც გადავყავართ მულტი სამყაროს არსებობის შესაძლებლობაში."}
{"text": "Here's the idea.\tაი იდეაც."}
{"text": "Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.\tშესაძლოა ყოველი ფორმა თანაბრად საყრდენია ყოველ მათგანზე"}
{"text": "Each is as real as every other, in the sense that there are many universes, each with a different shape, for the extra dimensions.\tყოველი მათგანი ერთნაირად რეალურია, იმ გაგებით რომ არსებობს მულტი სამყარო, ყოველი მათგანი განსხვავებული ექსტრა განზომილებების ფორმით."}
{"text": "And this radical proposal has a profound impact on this mystery: the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.\tდა ამ რადიკალური წინადადებას გააჩნია სიღრმისეული გავლენა წინამდებარე მისტერიაზე: ბნელი ენერგიის რაოდენობა, გამოვლინა ნობელის პრემიის მფლობელმა შედეგებმა."}
{"text": "Because you see, if there are other universes, and if those universes each have, say, a different shape for the extra dimensions, then the physical features of each universe will be different, and in particular, the amount of dark energy in each universe will be different.\tრადგან თქვენ ხედავთ თუ არსებობს სხვა სამყაროები, და თუ ამ სამყაროებს თითოეულს აქვს, ვთქვათ, განსხვავებული ექსტრა განზომილებების ფორმა, მაშინ თითოეული სამყაროს ფიზიკური მახასიათებლები, იქნება განსხვავებული და უფრო ზუისტად, ბნელი ენერგიის რაოდენობა ყოველ სამყაროში იქნება განსხვავებული"}
{"text": "Which means that the mystery of explaining the amount of dark energy we've now measured would take on a wholly different character.\tრაც ნიშნავს რომ მისტერია ბნელი ენერგიის რაოდენობის ამოხსნისა, რომელიც გავზომეთ იქნება მთლიანად სხვნაირი ხასიათის"}
{"text": "In this context, the laws of physics can't explain one number for the dark energy because there isn't just one number, there are many numbers.\tამ კონტექსტის მიხედვით, ფიზიკის კანონება არ შეუძლიათ ახსნან ბნელი ენერგიის ერთი რიცხვი იმიტომ რომ ეს მხოლოდ ერთია, არსებობს უამრავი რიცხვი."}
{"text": "Which means we have been asking the wrong question.\tრაც ნიშნავს რომ ჩვენ ვსვამდით არასწორ კითხვას."}
{"text": "It's that the right question to ask is, why do we humans find ourselves in a universe with a particular amount of dark energy we've measured instead of any of the other possibilities that are out there?\tსწორი კითხვა, რომელიც უნდა დასვა არის, რატომ ვარსებობთ, ჩვენ ადამიანები სამყაროში რომელსაც გააჩნია ეს კონკრეტული ოდენობის ბნელი ენერგია, რომელიც გავზომეთ ნაცვლად, სხვა ნებისმიერი შესაძლებლობისა რომელიც არსებობს?"}
{"text": "And that's a question on which we can make headway.\tეს არის კითხვა რომელიც შეგვიძლია წავიმძღვაროთ."}
{"text": "Because those universes that have much more dark energy than ours, whenever matter tries to clump into galaxies, the repulsive push of the dark energy is so strong that it blows the clump apart and galaxies don't form.\tრადგან ის სამყაროები რომლებსაც აქვთ, მეტი ბნელი ენერგია, ვიდრე ჩვენსას, როდესაც მატერია ცდილობს, შეიკრას გალაქტიკებად, ბნელი ენერგიის განმზიდავი ბიძგი ისეთი ძლიერია რომ შლის შეჯგუფებას და გალაქტიკები ვერ ფორმირდება."}
{"text": "And in those universes that have much less dark energy, well they collapse back on themselves so quickly that, again, galaxies don't form.\tდა იმ სამყაროებში, რომლებსაც აქვთ ბევრად ნაკლები ბნელი ენერგია, ისინი უკანვე კოლაფსირებენ ისე სწრაფად რომ ისევ გალაქტიკები ვერ ფორმირდება."}
{"text": "And without galaxies, there are no stars, no planets and no chance for our form of life to exist in those other universes.\tგალაქტიკების გარეშე, არ არის ვარსკვლავები, პლანეტები და არც შანსი ჩვენი სახის სიცოცხლის არსებობისა სხვა სამყაროებში."}
{"text": "So we find ourselves in a universe with the particular amount of dark energy we've measured simply because our universe has conditions hospitable to our form of life.\tასე რომ ჩვენ საკუთარი თავი აღმოვაჩინეთ სამყაროში რომელსაც აქვს კონკრეტული ოდენობის ბნელი ენერგია, რომელიც გავზომეთ უბრალოდ იმიტომ რომ, ჩვენ სამყაროს გააჩნია ჩვენი სიცოცხლის ფორმისთვის საჭირო გარემოებანი."}
{"text": "And that would be that.\tესეც ასე."}
{"text": "Mystery solved, multiverse found.\tსაიდუმლო ამოხსნილია, მულტი სამყარო აღმოჩენილია."}
{"text": "Now some find this explanation unsatisfying.\tთუმცა ზიგიერთს ამ ახსნამ არ დააკმაყოფილა."}
{"text": "We're used to physics giving us definitive explanations for the features we observe.\tჩვენ ვიყენებთ ფიზიკას რომელიც გვაძლევს გადამწყვეტ ახსნა-განმარტებებს იმ მახასიათებლებზე რომლებსაც ვაკვირდებით."}
{"text": "But the point is, if the feature you're observing can and does take on a wide variety of different values across the wider landscape of reality, then thinking one explanation for a particular value is simply misguided.\tთუმცა ამოსავალი წერტილი არის ის თუ მახასიათებლები რომელსაც აკვირდებით შესაძლებელია ავიღოთ, მრავალფეროვან განსხვავებულ ღირებულებებზე რეალობის ფართო ლანდშაფტზე, მაშინ ერთ ახსნა-განმარტება კონკრეტული ღირებულებისთვის უბრალოდ შეცდომაა."}
{"text": "An early example comes from the great astronomer Johannes Kepler who was obsessed with understanding a different number -- why the Sun is 93 million miles away from the Earth.\tადრეული მაგალითი მომდინარეობს დიდი ასტრონომისგან იოჰანეს კეპლერისგან რომელიც შეპყრობილი იყო რათა გაეგო სხვა ციფრი -- რატომაა მზე 93 მილიონი მილის მოშორებით დედამიწისგან."}
{"text": "And he worked for decades trying to explain this number, but he never succeeded, and we know why.\tის მუშაობდა ათწლეულების მანძილზე და ცდილობდა ამოეხსნა ეს რიცხვი, მაგრამ მან წარმატება ვერ მოიპოვა, და ჩვენ ვიცით რატომაც."}
{"text": "Kepler was asking the wrong question.\tკეპლერი არასწორ კითხვას სვავდა."}
{"text": "We now know that there are many planets at a wide variety of different distances from their host stars.\tჩვენ ახლა უკვე ვიცით რომ არსებობს ბევრი პლანეტა ფართო მრავალფეროვანი, განსხვავებული მანძილებით დაშორებული მშობელ ვარსკვლავთან."}
{"text": "So hoping that the laws of physics will explain one particular number, 93 million miles, well that is simply wrongheaded.\tიმ იმედით რომ ფიზიკის კანონები ახსნის ერთ კონკრეტულ რიცხვს, 93 მილიონი მილს, არის უბრალოდ მცდარი"}
{"text": "Instead the right question to ask is, why do we humans find ourselves on a planet at this particular distance, instead of any of the other possibilities?\tნაცვლად ამისა სწორი კითხვაა რატომ ვარსებობთ ჩვენ პლანეტაზე ამ კონკრეტული მანძილი დაშორებით, ნაცვლად სხვა ნებისმიერი შესაძლებლობისა?"}
{"text": "And again, that's a question we can answer.\tდა ისევ, ეს არის კითხვა რომელსაც შეგვიძლია ვუპასუხოთ."}
{"text": "Those planets which are much closer to a star like the Sun would be so hot that our form of life wouldn't exist.\tის პლანეტები, რომელიც არიან უფრო ახლოს თავის ვარსკვლავთან იქნებიან ისეთი ცხელი რომე ჩვენი სახის სიცოცხლე ვერ იარსებებს."}
{"text": "And those planets that are much farther away from the star, well they're so cold that, again, our form of life would not take hold.\tდა ის პლანეტები არიან უფრო შორს ვარსკვლავიდან, ისეთი ცივები არიან რომ, ისევ ჩვენი სახის სიცოცხლე ვერ იქნება."}
{"text": "So we find ourselves on a planet at this particular distance simply because it yields conditions vital to our form of life.\tჩვენ არმოვაჩინეთ საკუთარი თავი პლანეტაზე რომელიც არის კონკრეტული მანძილით დაშორებული, უბრალოდ იმიტომ რომ ის აწარმოებს გარემოებებს, რომელიც არის არსებითი, ჩვენი სახის სიცოცხლისთვის."}
{"text": "And when it comes to planets and their distances, this clearly is the right kind of reasoning.\tდა როცა საქმე ეხება პლანეტებს და მათ მანძილებს, ეს ნამდვილად არის სწორი მსჯელობა"}
{"text": "The point is, when it comes to universes and the dark energy that they contain, it may also be the right kind of reasoning.\tამოსავალი წერტილი როცა, საქმე მიდგება სამყაროებზე და ბნელ ენერგიაზე, რომლებსაც ისინი შეიცავენ, ასევე შეიძლება იყოს სწორი მსჯელობა."}
{"text": "One key difference, of course, is we know that there are other planets out there, but so far I've only speculated on the possibility that there might be other universes.\tერთი ძირითადი განსხვავება, რათქმაუნდა, არის რომ, ჩვენ ვიცით რომ არსებობს სხვა პლანეტები, და მე მხოლოდ ვივარაუდე შესძლებლობები იმისა რომ სხვა სამყაროები შესაძლოა არსებობს."}
{"text": "So to pull it all together, we need a mechanism that can actually generate other universes.\tყველაფერს რომ თავი მოვუყაროთ, ჩვენ გვჭირდება მექანიზმი რომელსაც შეეძლება სხვა სამყაროების წარმოება."}
{"text": "And that takes me to my final part, part three.\tდა სწორედ ეს გადამიყვანს ფინალურ, მესამე ნაწილში."}
{"text": "Because such a mechanism has been found by cosmologists trying to understand the Big Bang.\tრადგანაც ასთი მექანიზმი იქნა აღმოჩენილი კოსმოლოგების მიერ, რომლებიც ცდილობდნენ გაეგოთ დიდი აფეთქება."}
{"text": "You see, when we speak of the Big Bang, we often have an image of a kind of cosmic explosion that created our universe and set space rushing outward.\tთქვენ იცით, როცა ჩვენ ვსაუბრობთ დიდ აფეთქებაზე, ჩვენ წარმოვიდგენთ სურათს რაღაც კოსმოსური აფეთქებისა რომელმაც შექმნა ჩვენი სამყარო და გამოიწვია სივრცის გაფართოება."}
{"text": "But there's a little secret.\tთუმცა აქ პატარა საიდუმლოა."}
{"text": "The Big Bang leaves out something pretty important, the Bang.\tდიდი აფეთქება, რაღაც მნიშვნელოვანს უყურადღებოდ ტოვებს, აფეთქება."}
{"text": "It tells us how the universe evolved after the Bang, but gives us no insight into what would have powered the Bang itself.\tის გვეუბნება როგორ განვითარდა სამყარო აფეთქების შემდეგ, მაგრამ არ გვძლევს შევაღწიოთ იქ თუ რამ გამოიწვია თავად აფეთქება."}
{"text": "And this gap was finally filled by an enhanced version of the Big Bang theory.\tეს ხვრელი საბოლოოდ ამოივსო დიდი აფეთქების თეორიის გაფართოებული ვერსიით."}
{"text": "It's called inflationary cosmology, which identified a particular kind of fuel that would naturally generate an outward rush of space.\tმას ქვია ინფლაციური კოსმოლოგია, რომელიც იდენტიფიცირებულია როგორც კონკრეტული სახის საწვავი რომელიც ბუნებირვად წარმოქმნის სივრცის აჩქარებულ გაფართოებას."}
{"text": "The fuel is based on something called a quantum field, but the only detail that matters for us is that this fuel proves to be so efficient that it's virtually impossible to use it all up, which means in the inflationary theory, the Big Bang giving rise to our universe is likely not a one-time event.\tსაწვავი დაფუძნებულია, იმაზე რასაც ვუწოდებთ კვანტურ ველს, მაგრამ მხოლოდ ერთი დეტალი რომელიც მნიშვნელოვანია ჩვენთვის რომ საწვავი იმდენად ეფექტურია რომ ფაქტიურად შეუძლებელია რომ სულ გამოყენებულ იქნას, რაც ნიშნავს ინფლაციურ თეორიაში, რომ ჩვენი სამყაროს წარმოშობა დიდი აფეთქებისგან არ არის ერთჯერადი მოვლენა."}
{"text": "Instead the fuel not only generated our Big Bang, but it would also generate countless other Big Bangs, each giving rise to its own separate universe with our universe becoming but one bubble in a grand cosmic bubble bath of universes.\tნაცვლად ამისა, საწვავმა წარმოქმნა არამხოლოდ ჩვენი დიდი აფეთქება, არამედ ის წარმოშობდა ურიცხვ სხვა დიდ აფეთქებებს ყოველ მათგანი წარმოქმნის დამოუკიდებელ სამყაროებს ჩვენი სამყარო იქნება ერთი ბუშტი უზარმაზარ კოსმოსური ბუშტების აბაზანაში."}
{"text": "And now, when we meld this with string theory, here's the picture we're led to.\tდა ახლა, როცა გავაერთიანებთ მას სიმების თეორიასთან, ასეთ სურათს მივიღებთ."}
{"text": "Each of these universes has extra dimensions.\tყოველ ამ სამყაროს აქვს დამატებითი განზომილებები,"}
{"text": "The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.\tექსტრა განზომილებებს გააჩნია, მრავალფეროვანი, განსხვავებული ფორმები."}
{"text": "The different shapes yield different physical features.\tგანსხვავებული ფორმები აწარმოებენ განსხვავებულ ფიზიკურ მახასიათებლებს."}
{"text": "And we find ourselves in one universe instead of another simply because it's only in our universe that the physical features, like the amount of dark energy, are right for our form of life to take hold.\tდა ჩვენ აღმოვაჩინეთ საკუთარი თავი ამ სამყაროში, და არა სხვაში უბრალოდ იმიტომ რომ, მხოლოდ ჩვენ სამყაროში არის ფიზიკური მახასიათებლები, როგრიცაა ბნელი ენერგიის ოდენობა, ისეთი რომ ჩვენი სახის სიცოცხლე დაუშვას."}
{"text": "And this is the compelling but highly controversial picture of the wider cosmos that cutting-edge observation and theory have now led us to seriously consider.\tეს არის მყარი მაგრამ დიდად საკამათო სურათი კოსმოსის დიდ მასშტაბებზე. ამ თანამედროვე დაკვირვებებმა და თეორიამ მიმართულება მოგვცა სერიოზულად განგვეხილა."}
{"text": "One big remaining question, of course, is, could we ever confirm the existence of other universes?\tერთი დიდი დარჩენილი კითხვა რათქმაუნდა არის, შევძლებთ კი ოდესმე დავადასტუროთ სხვა სამყაროების არსებობა?"}
{"text": "Well let me describe one way that might one day happen.\tნება მიბოძეთ აღვწერო გზა იმისა თუ როგორ შეიძლება ერთ დღეს ეს მოხდეს."}
{"text": "The inflationary theory already has strong observational support.\tინფლაციურ თეორიას უკვე აქვს ძლიერი დაკვირვებითი მხარდაჭერა."}
{"text": "Because the theory predicts that the Big Bang would have been so intense that as space rapidly expanded, tiny quantum jitters from the micro world would have been stretched out to the macro world, yielding a distinctive fingerprint, a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots, across space, which powerful telescopes have now observed.\tრადგანაც თეორია წინასწარმეტყველებს რომ დიდი აფეთქება, უნდა ყოფილიყო ისეთი ინტენსიური რომ სივრცე სწრაფად გაფართოებულიყო. პაწაწინა კვანტური რხევა მიკრო სამყაროდან გაიწლელებოდა მაკრო სამყაროში. დატოვებდა დამახასიათებელ ანაბეჭდს, ოდნავ უფრო ცხელი და ცივი ლაქების ნიმუშს, კოსმოსში, რომელსაც ძლიერი ტელესკოპები ახლა აკვირდებიან."}
{"text": "Going further, if there are other universes, the theory predicts that every so often those universes can collide.\tწავიდეთ უფრო შირს, თუ არსებობს სხვა სამყაროები, თეორია წინასწარმეტყველებს, რომ ყველას, ხშირად შეუძლიათ შეეჯახონ ერთმანეთს,"}
{"text": "And if our universe got hit by another, that collision would generate an additional subtle pattern of temperature variations across space that we might one day be able to detect.\tდა თუ ჩვენი სამყარო მიეჯახება სხვას, ეს შეჯახება გამოიწვევს დამატებით სათუთი ნიმუშის სივრცის ტემპერატურული ვარიაციების გაჩენას შესაძლოა ჩვენ ერთ დღეს შევძლოთ მისი დაფიქსირება."}
{"text": "And so exotic as this picture is, it may one day be grounded in observations, establishing the existence of other universes.\tდა ისევე ეგზოტიური როგორც ეს სურათია შესაძლოა იყოს მტკიცე დაკვირვებებით, რომელიც დაამკვიდრებს აზრს რომ სხვა სამყაროები არსებობს."}
{"text": "I'll conclude with a striking implication of all these ideas for the very far future.\tდასკვნას ვაკეთებ ყველა ამ აზრთა გასაოცარი თანამონაწილეობით ძალიან შორეულ მომავალში."}
{"text": "You see, we learned that our universe is not static, that space is expanding, that that expansion is speeding up and that there might be other universes all by carefully examining faint pinpoints of starlight coming to us from distant galaxies.\tხედავთ, ჩვენ გავიგეთ რომ ჩვენი სამყარო სტატიკური არაა, სივრცე ფართოვდება, რომ გაფართოება აჩქარებას განიცდის და შესაძლოა არსებობდეს სხვა სამყაროები ყველაფერი ეს მკრთალი ვარსკვლავური სინათლის ფრთხილი დაკვირვებით რომლებიც შორეული გალაქტიკებიდან მოდიან."}
{"text": "But because the expansion is speeding up, in the very far future, those galaxies will rush away so far and so fast that we won't be able to see them -- not because of technological limitations, but because of the laws of physics.\tთუმცა რადგან გაფართოება ჩქარდება, ძალიან შორეულ მომავალში, ეს გალაქტიკები გაიფანტებიან იმდენად შორს და სწრაფად რომ ჩვენ აღარ შეგვეძლება მათი დანახვა -- არა ტექნოლოგიური ლიმიტის გამო, არამედ ფიზიკის კანონების გამო."}
{"text": "The light those galaxies emit, even traveling at the fastest speed, the speed of light, will not be able to overcome the ever-widening gulf between us.\tსინათლე რომელსაც ის გალაქტიკები ასხივებენ უსწრაფესი სიჩქარით მოგზაურობითაც კი, სინათლის სიჩქარით. არ შეეძლებათ დაძლიონ სულ უფრო გაფართოებადი უფსრკული ჩვენ შორის."}
{"text": "So astronomers in the far future looking out into deep space will see nothing but an endless stretch of static, inky, black stillness.\tშორეულ სივრცეში მომზირალი ასტრონომები, შორეულ მომავალში ვერაფერს დაინახავენ, გარდა უსასრულო სტატიკური, შავი სიჩუმესა."}
{"text": "And they will conclude that the universe is static and unchanging and populated by a single central oasis of matter that they inhabit -- a picture of the cosmos that we definitively know to be wrong.\tდა ისინი დაადგენენ რომ სამყარო სტატიკური და უცვლელია და დასახლებულია, ერთადერთი ცენტრალური მატერიის ოაზისით სადაც ისინი სახლობენ -- კოსმოსის სურათი რომელიც ჩვენ კარგად ვიცით, იქნება არასწორი."}
{"text": "Now maybe those future astronomers will have records handed down from an earlier era, like ours, attesting to an expanding cosmos teeming with galaxies.\tშეიძლება მომავალ ასტრონომებს ქონდეთ ჩანაწერი რომელიც შემორჩენილი იქნება ადრეული ერიდან როგორიც ჩვენია, რომელიც დაამოწმებს გაფართოებად კოსმოსს გალაქტიკებით სავსე,"}
{"text": "But would those future astronomers believe such ancient knowledge?\tმაგრამ განა ის მომავალი ასტრონომები დაიჯერებენ ასეთ უძველეს ცოდნას?"}
{"text": "Or would they believe in the black, static empty universe that their own state-of-the-art observations reveal?\tთუ დაიჯერებენ შავ, სტატიკურ ცარიელ სამყაროს რომელსაც მათი თანამედროვე კვლევები გამოავლენს?"}
{"text": "I suspect the latter.\tმე უკანასკნელს ვეჭვობ."}
{"text": "Which means that we are living through a remarkably privileged era when certain deep truths about the cosmos are still within reach of the human spirit of exploration.\tრაც ნიშნავს რომ ჩვენ ვცხოვრობთ განსაკუთრებულად პრივილეგირებულ ეპოქაში როცა ზოგიერთი ღრმა ჭეშმარიტება კოსმოსის შესახებ ჯერ ისევ მისაწვდომია ადამიანური ცნობისმოყვარე სულისთვის"}
{"text": "It appears that it may not always be that way.\tროგორც ჩანს, ეს სულ ასე არ იქნება."}
{"text": "Because today's astronomers, by turning powerful telescopes to the sky, have captured a handful of starkly informative photons -- a kind of cosmic telegram billions of years in transit.\tრადგანაც დღევანდელი ასტრონომებმა, თავიანთი ძლიერი ტელესკოპების ცისკენ შეტრიალებით, დაიჭირეს ერთი მუჭა ინფორმაციული ფოტონებისა -- კოსმოსური ტელეგრამის მსგავსი მილიარდობით წელი მგზავრობაში მყოფი."}
{"text": "and the message echoing across the ages is clear.\tდა ამ შეტყობინების ექო ეპოქების განმავლობაში ნათელია."}
{"text": "Sometimes nature guards her secrets with the unbreakable grip of physical law.\tზოგჯერ ბუნება ყარაულობს თავის საიდუმლოებებს ფიზიკური კანონების მტკიცე ჩაჭერით,"}
{"text": "Sometimes the true nature of reality beckons from just beyond the horizon.\tზოგჯერ რეალობის ჭეშმარიტი ბუნება დასტურს აძლევს ჰორიზონტის მიღმიდან."}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Chris Anderson: Brian, thank you.\t(აპლოდისმენტები) კრის ანდერსონი: ბრაიან, მადლობ."}
{"text": "The range of ideas you've just spoken about are dizzying, exhilarating, incredible.\tმთელი რიგი იდეები რომელზეც ახლა ისაუბრე თავბრუდამხევია, მასტიმულირებელი და დაუჯერებელი.."}
{"text": "How do you think of where cosmology is now, in a sort of historical side?\tროგორ ფიქრობ სად იმყოფება ახლა კოსმოლოგია, ისტორიული თვათახედვიდან?"}
{"text": "Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?\tვართ ჩვენ რაიმე უჩვეულოს შუაში, ისტორიულად, შენი აზრით?"}
{"text": "BG: Well it's hard to say.\tბრაიან გრინი: ძნელი სათქმელია."}
{"text": "When we learn that astronomers of the far future may not have enough information to figure things out, the natural question is, maybe we're already in that position and certain deep, critical features of the universe already have escaped our ability to understand because of how cosmology evolves.\tროდესაც შევიტყვეთ რომ შორეული მომავლის ასტრონომებს შეიძლება არ ქონდეთ საკმარისი ინფორმაცია, რაღაცეების გამოსარკვევად, ბუნებრივი კითხვაა, შესაძლოა ჩვენ უკვე ვართ ამ პოზიციაში და გარკვეული სამყაროს სიღრმისეული კრიტიკული მახასიათებლები უკვე გაგვექცა, ჩვენი ამოხსნის შესაძლებლობებიდან რადგანაც როგორც კოსმოლოგია ვითარდება,"}
{"text": "So from that perspective, maybe we will always be asking questions and never be able to fully answer them.\tამ პერსპექტივიდან, შეიძლება ჩვენ მუდამ ვსვამდეთ კითხვებს და ვერასდროს შევძლოთ ბოლომდე გავცეთ პასუხები."}
{"text": "On the other hand, we now can understand how old the universe is.\tმეორეს მხრივ, ჩვენ ახლა გავიგეთ სამყაროს ასაკი."}
{"text": "We can understand how to understand the data from the microwave background radiation that was set down 13.72 billion years ago -- and yet, we can do calculations today to predict how it will look and it matches.\tჩვენ გვესმის როგორ გავიგოთ ფონური მიკროტალღური რადიაციის მონაცემები ეს მოხდა 13,72 მილიარდი წლის წინ -- და კიდევ ჩვენ შეგვიძლია გამოთვლა დღეს რათა ვიწინასწარმეტყველოთ, როგორ გამოიყურება ის და ის ემთხვევა."}
{"text": "Holy cow! That's just amazing.\tსაოცარია! ეს მართლაც შესანიშნავია."}
{"text": "So on the one hand, it's just incredible where we've gotten, but who knows what sort of blocks we may find in the future.\tმოკლედ ერთის მხრივ ეს მართლაც შესანიშნავია, რაც ჩვენ მივიღეთ, მაგრამ ვინ იცის რა სახის შეფერხებები შეიძლება შეგვხვდეს მომავალში."}
{"text": "CA: You're going to be around for the next few days.\tკრის ანდერსონი: თქვენ იტრიალებთ რამდენიმე დღის მანძილზე."}
{"text": "Maybe some of these conversations can continue.\tშესაძლოა ეს საუბრები გაგრძელდეს."}
{"text": "Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.) (Applause)\tმადლობა. მადლობა ბრაიან (ბგ: სიამოვნებით.) (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "What you have here is an electronic cigarette.\tმე ხელში მაქვს ელექტრონული სიგარეტი."}
{"text": "It's something that, since it was invented a year or two ago, has given me untold happiness.\tდა მას შემდეგ რაც ის შექმნეს დაახლოებით ერთი-ორი წლის წინ, მოაქვს ჩემთვის ენითაუწერელი ბედნიერება."}
{"text": "(Laughter) A little bit of it, I think, is the nicotine, but there's something much bigger than that; which is, ever since, in the UK, they banned smoking in public places, I've never enjoyed a drinks party ever again.\t(სიცილი) ნაწილობრივ ნიკოტინის გამო, თუმცა არის უფრო სერიოზული მიზეზიც. მას შემდეგ რაც ბრიტანეთში, საზოგადოებრივ ადგილებში აკრძალეს მოწევა, მე აღარ მომწონდა წვეულებებზე სიარული."}
{"text": "(Laughter) And the reason, I only worked out just the other day, which is: when you go to a drinks party and you stand up and hold a glass of red wine and you talk endlessly to people, you don't actually want to spend all the time talking.\t(სიცილი) მიზეზი არის იმაში - სულ რაღაც გუშინ მივხვდი ამას - რომ როდესაც წვეულებაზე ხარ, დგახარ და გიჭირავს ხელში წითელი ღვინით სავსე ბოკალი და გაუჩერებლად საუბრობ ხალხთან, არ გინდება გაუჩერბლად საუბარი."}
{"text": "It's really, really tiring.\tეს ძალიან, ძალიან დამღლელია."}
{"text": "Sometimes you just want to stand there silently, alone with your thoughts.\tზოგჯერ გინდება სიჩუმეში ყოფნა, მარტოს საკუთარ ფიქრებთან."}
{"text": "Sometimes you just want to stand in the corner and stare out of the window.\tან დადგე კუთხეში და იყურო ფანჯრიდან."}
{"text": "Now the problem is, when you can't smoke, if you stand and stare out of the window on your own, you're an antisocial, friendless idiot.\tმაგრამ პრობლემა იმაშია, რომ თუ არ ეწევი, დგახარ მარტო და იყურები ფანჯარაში, გავხარ მარტოხელა იდიოტს."}
{"text": "(Laughter) If you stand and stare out of the window on your own with a cigarette, you're a fucking philosopher.\t(სიცილი) მაგრამ თუ დგახარ მარტო, იყურები ფანჯრდან და ეწევი სიგარეტს, გავხარ ფილოსოფოსს."}
{"text": "(Laughter) (Applause) So the power of reframing things cannot be overstated.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) უნარი შევაფასოთ საგნები განსხვავებული კუთხით დასაფასებელია."}
{"text": "What we have is exactly the same thing, the same activity, but one of them makes you feel great and the other one, with just a small change of posture, makes you feel terrible.\tორი მსგავსი, ფაქტობრივად იდენტური ქმედება მაგრამ ერთი ამაღლებს განწყობას ხოლო მეორე, საკმარისია მასში შევიტანოთ პატარა ცვლილება დგები საშინელ ხასიათზე."}
{"text": "And I think one of the problems with classical economics is, it's absolutely preoccupied with reality.\tმე ვფიქრობ კლასიკური ეკონომიკის ერთ-ერთი ძირითადი პრობლემა არის გაჭედვა (გაშეშება, ჩაციკვლა) რეალობაზე."}
{"text": "And reality isn't a particularly good guide to human happiness.\tრეალობა კი არ არის საუკეთესო გამცილებელი ადამიანების ბედნიერების გზაზე."}
{"text": "Why, for example, are pensioners much happier than the young unemployed?\tმაგალითად რატომ, არიან თუ არა პენსიონრები უფრო ბედნიერნი ვიდრე ახალგაზრდა უმუშევრები?"}
{"text": "Both of them, after all, are in exactly the same stage of life.\tისინი ორივე არიან ცხოვრების ერთ ეტაპზე, ერთი და იგივე საფეხურზე."}
{"text": "You both have too much time on your hands and not much money.\tორივეს აქვს უამრავი დრო და ცოტა ფული."}
{"text": "But pensioners are reportedly very, very happy, whereas the unemployed are extraordinarily unhappy and depressed.\tსტატისტიკაზე დაყრდნობით კი პენსიონრები გაცილებით უფრო ბედნიერნი არიან, იმ დროს როცა ახალგაზრდა უმუშევრები არიან ძალიან უბედურნი და დეპრესიულნი."}
{"text": "The reason, I think, is that the pensioners believe they've chosen to be pensioners, whereas the young unemployed feel it's been thrust upon them.\tმიზეზი ვფიქრობ არის იმაში რომ პენსიონრები ფიქრობენ რომ ეს მათი არჩევანია, მაშინ როცა უმუშევრები ფიქრობენ რომ ეს მათი ნების წინააღმდეგ ხდება."}
{"text": "In England, the upper-middle classes have actually solved this problem perfectly, because they've re-branded unemployment.\tინგლისში საშუალო ფენის წარმომადგენლებმა იპოვეს არაჩვეულებრივი გამოსავალი, მათ გადააფასეს უმუშევრობის გაგება."}
{"text": "If you're an upper-middle-class English person, you call unemployment \"a year off.\"\tთუ შენ ხარ ინგლისელი საშუალო კლასის წარმომადგენელი, შენ შეგიძლია უმუშევრობას დაარქვა ერთწლიანი შვებულება."}
{"text": "(Laughter) And that's because having a son who's unemployed in Manchester is really quite embarrassing.\t(სიცილი) ამიტომაც თუ გყავს უმუშევარი შვილი მაგალითად მანჩესტერში ეს დიდი სირცხვილია"}
{"text": "But having a son who's unemployed in Thailand is really viewed as quite an accomplishment.\tმაგრამ თუ გყავს უმუშევარი შვილი ტაილანდში ეს მიღწევად ეთვლება."}
{"text": "(Laughter) But actually, the power to re-brand things -- to understand that our experiences, costs, things don't actually much depend on what they really are, but on how we view them -- I genuinely think can't be overstated.\t(სიცილი) უნარი რომ შეხედო მოვლენებს სხავასხვა კუთხიდან -- გამოცდილებას, დანახარჯებს, საგნებს არ არის დამოკიდებული იმაზე თუ რას წარმოადგენს ეს მოვლენები რეალობაში, არამედ იმაზე თუ როგორ ვხედავთ ჩვენ მათ -- მე გულწრფელად ვფიქრბ რომ ეს თვისება დასაფასებელია."}
{"text": "There's an experiment I think Daniel Pink refers to, where you put two dogs in a box and the box has an electric floor.\tარის ასეთი ექსპერიმენტი რომელიც თუ არ ვცდები დანიელ პინკმა ახსენა, როდესაც ორ ძაღლს სვამენ ყუთში, რომელსაც ელექტრო იატაკი აქვს."}
{"text": "Every now and then, an electric shock is applied to the floor, which pains the dogs.\tდროდადრო ამ იატაკში გადის ელექტროენერგია რომელიც ტკივილს აყენებს ძაღლებს."}
{"text": "The only difference is one of the dogs has a small button in its half of the box.\tერთი განსხვავებაა მხოლოდ, ერთ ძაღლს თავის კუთხეში აქვს პატარა ღილაკი."}
{"text": "And when it nuzzles the button, the electric shock stops.\tდა როდესაც მიაწვება ღილაკს, დენი ჩერდება"}
{"text": "The other dog doesn't have the button.\tმეორე ძაღლს კი ეს ღილაკი არა აქვს."}
{"text": "It's exposed to exactly the same level of pain as the dog in the first box, but it has no control over the circumstances.\tორივე ძაღლს თანაბარი ტკივილი ადგება მაგრამ მას არ აქვს გავლენა გარემოებაზე. როგორც წესი პირველი ძაღლი შედარებით კმაყოფილია,"}
{"text": "The second dog lapses into complete depression.\tმეორე კი ვარდება სრულ დეპრესიაში."}
{"text": "The circumstances of our lives may actually matter less to our happiness than the sense of control we feel over our lives.\tჩვენი ცხოვრების გარემოებამ შეიძლება ნაკლები გავლენა იქონიოს ჩვენს ბედნიერებაზე ვიდრე კონტროლის შეგრძნებამ რაც გვაქვს ჩვენს ცხოვრებაზე."}
{"text": "It's an interesting question.\tეს საინტერესო შეკითხვაა."}
{"text": "We ask the question -- the whole debate in the Western world is about the level of taxation.\tჩვენ ვდაობთ - მთელი დასავლური სამყარო დაობს გადასახადების სიდიდეზე."}
{"text": "But I think there's another debate to be asked, which is the level of control we have over our tax money, that what costs us 10 pounds in one context can be a curse; what costs us 10 pounds in a different context, we may actually welcome.\tმაგრამ მე ვფიქორბ ამ საკითხის მეორე მხარეზე უნდა ვიდავოთ, რა დონეზე ვაკონტროლებთ ჩვენ ჩვენი გადასახადებით შეგროვილ თანხას. ერთ კონტექსტში 10 ფუნტი შეიძლება მოგვეჩვენოს საშინელებად (წყევლად). მაგრამ განსხვავებულ კონტექსტში, იგივე 10 ფუნტს დავხარჯავთ სიხარულით."}
{"text": "You know, pay 20,000 pounds in tax toward health, and you're merely feeling a mug.\tთქვენ იცით, რომ თუ ჩვენ გადავიხდით 20 000 ფუნტს ჯანდაცვისთვის ვგრძნობთ თავს გაძარცვულად,"}
{"text": "Pay 20,000 pounds to endow a hospital ward, and you're called a philanthropist.\tმაგრამ თუ შევწირავთ იგივე თანხას საავადმყოფოს საჭიროებისთვის ვგრძნობთ თავს ფილანტროპად."}
{"text": "I'm probably in the wrong country to talk about willingness to pay tax.\tმგონი არასწორ ქვეყანაში ვარ იმისათვის რომ ვისაუბრო გადასახადებს გადახდაზე."}
{"text": "(Laughter) So I'll give you one in return: how you frame things really matters.\t(სიცილი) კიდევ ერთი მაგალითი, როგორი მნიშვნელობა აქვს მიწოდების ფორმას."}
{"text": "Do you call it \"The bailout of Greece\"?\tამას დაუძახებთ საბერძნეთის გადარჩენას"}
{"text": "Or \"The bailout of a load of stupid banks which lent to Greece\"?\tთუ იმ სულელი ბანკების გადარჩენას რომელმაც საბერძნეთს ფული ასესხა,"}
{"text": "(Laughter) Because they are actually the same thing.\tეს ერთი და იგივეა,"}
{"text": "What you call them actually affects how you react to them, viscerally and morally.\tმაგრამ რასაც დაარქმევთ ამას პრინციპში განსაზღვრავს ის თუ როგორ მოქმედებთ, როგორ რეაგირებთ ამ ფაქტზე რაციონალურად და მორალურად."}
{"text": "I think psychological value is great, to be absolutely honest.\tმე ვფიქრობ ფსიქოლოგიური ფასეულობა ძალიან მნიშვნელოვანია"}
{"text": "One of my great friends, a professor called Nick Chater, who's the Professor of Decision Sciences in London, believes we should spend far less time looking into humanity's hidden depths, and spend much more time exploring the hidden shallows.\tჩემი ერთ-ერთი საუკეთესო მეგობარი, პროფესორი ნიკ ჩარტერი, რომელიც არის ლონდონში გადაწყვეტილების მიღების თეორიის სპეციალისტი, ფიქრობს რომ ჩვენ ნაკლები დრო უნდა დავუთმოთ ადამიანში დაფარული სიღრმეების ძებნას და მეტი დრო დავუთმოთ, იმას რაც არ არის ღრმად მაგრამ დამალულია."}
{"text": "I think that's true, actually.\tმე ვფიქრობ რომ ეს მართალია."}
{"text": "I think impressions have an insane effect on what we think and what we do.\tმე ვფიქრობ რომ სუბიექტურ შეხედულებას აქვს უზარმაზარი ეფექტი იმაზე, რასაც ჩვენ ვფიქრობთ და რასაც ვაკეთებთ."}
{"text": "But what we don't have is a really good model of human psychology -- at least pre-Kahneman, perhaps, we didn't have a really good model of human psychology to put alongside models of engineering, of neoclassical economics.\tმაგრამ რაც ჩვენ არ გვაქვს არის ადამიანის ფსიქიკის რეალურად კარგი მოდელი. ყოველ შემთხვევაში კანემანამდე, ჩვენ არ გვქონდა ადამიანის ფსიქოლოგიის კარგი მოდელი რომ შეგვედარებინა ინჟინერიის ან ნეოკლასიკური ეკონომიკის მოდელისთვის."}
{"text": "So people who believed in psychological solutions didn't have a model.\tასე რომ, ადამიანებს რომელთაც სჯეროდათ ფსიქოლოგიურ გადაწყვეტილების არ ჰქონდათ მოდელი"}
{"text": "We didn't have a framework.\tჩვენ არ გვქონდა სამოქმედო ჩარჩო."}
{"text": "This is what Warren Buffett's business partner Charlie Munger calls \"a latticework on which to hang your ideas.\"\tეს არის ის, რასაც უორენ ბაფეტის ბიზნეს პარტნიორი, ჩარლი მანგერი ეძახის \"რკინის ბადე, სადაც უნდა ჩამოკიდოთ თქვენი იდეები.\" ინჟინრებს, ეკონომისტებს, კლასიკურ ეკონომისტებს"}
{"text": "Engineers, economists, classical economists all had a very, very robust existing latticework on which practically every idea could be hung.\tჰქონდა ძალიან მყარი რკინის ბადე სადაც შეიძლებოდა პრაქტიკულად ყველა იდეის დაკიდება."}
{"text": "We merely have a collection of random individual insights without an overall model.\tჩვენ უბრალოდ გვაქვს სხვადასხვა ინდივიდების იდეები საერთო მოდელის გარეშე."}
{"text": "And what that means is that, in looking at solutions, we've probably given too much priority to what I call technical engineering solutions, Newtonian solutions, and not nearly enough to the psychological ones.\tდა ეს ნიშნავს რომ გამოსავლის ძიებაში, შეფასებისას გადავაჭარბეთ რასაც ვეძახით ტექნიკურ გადაწყვეტილებებს, ნიუტონურ გადაწყვეტილებებს და არ დავაფასეთ ფსიქოლოგიური გადაწყვეტილებები."}
{"text": "You know my example of the Eurostar: six million pounds spent to reduce the journey time between Paris and London by about 40 minutes.\tთქვენ ალბათ გახსოვთ მაგალითი რომელიც მე მოვყევი - ევროსტართან დაკავშირებით. 6 მილიონი ფუნტი დაიხარჯა მგზავრობის დროის შესამცირებლად პარიზსა და ლონდონს შორის, რომელიც 40 წუთია."}
{"text": "For 0.01 percent of this money, you could have put wi-fi on the trains, which wouldn't have reduced the duration of the journey, but would have improved its enjoyment and its usefulness far more.\tამ თანხის მხოლოდ 0.01 პროცენტით შეიძლებოდა უკაბელო ინტერნეტის დაყენება მატარებელში, რომელიც მართალია არ შეამცირებდა მგზავრობის ხანგრძლივობას, მაგრამ უფრო გასართობი და სასარგებლო იქნებოდა მგზავრობაში გატარებული დრო."}
{"text": "For maybe 10 percent of the money, you could have paid all of the world's top male and female supermodels to walk up and down the train handing out free Château Pétrus to all the passengers.\tალბათ ამ თანხის 10 პროცენტი, ეყოფოდა რომ აგვენაზღაურებინა მსოფლიოს საუკეთესო ტოპ მოდელი გოგოები და ბიჭები რომ ევლოთ ვაგონებს შორის და მგზავრებისთვის უფასოდ დაერიგებინათ შატო პეტრუსი."}
{"text": "(Laughter) You'd still have five million pounds in change, and people would ask for the trains to be slowed down.\tდა დაგრჩებოდათ 5 მილიონი ფუნტი ხურდაში, და მგზავრები მოითხოვდნენ რომ უფრო ნელა ევლო მატარებელს."}
{"text": "(Laughter) Why were we not given the chance to solve that problem psychologically?\t(სიცილი) რატომ არ მოგვეცა საშუალება რომ გადაგვეჭრა ეს პრობლემა ფსიქოლოგიურად?"}
{"text": "I think it's because there's an imbalance, an asymmetry in the way we treat creative, emotionally driven psychological ideas versus the way we treat rational, numerical, spreadsheet-driven ideas.\tმე ვფიქრობ იმიტომ რომ დისბალანსი და ასიმეტრიაა, იმაში თუ როგორი დამოკიდებულება გვაქვს ჩვენ შემოქმედებით, კრეატიულ, ემოციით ნაკარნახევ ფსიქოლოგიურ იდეებს და რაციონალურ, ციფრებით განმტკიცებულ, ცხრილების მსგავს იდეებ შორის."}
{"text": "If you're a creative person, I think, quite rightly, you have to share all your ideas for approval with people much more rational than you.\tთუ შენ ხარ კრეატიული ადამიანი, ვფიქრობ ხშირად გიწევს შენი იდეების გაზიარება და დამტკიცება ადამიანებთან რომლებიც გაცილებით რაციონალურნი არიან ვიდრე შენ."}
{"text": "You have to go in and have a cost-benefit analysis, a feasibility study, an ROI study and so forth.\tუნდა გქონდეს მოგება-ზარალის ანალიზი ინვესტიციის უკან ამოღების გეგმა და ა.შ."}
{"text": "And I think that's probably right.\tდა ვფიქრობ რომ ეს მართალიც არის."}
{"text": "But this does not apply the other way around.\tმაგრამ მეორეს მხრივ ეს არ მუშაობს."}
{"text": "People who have an existing framework -- an economic framework, an engineering framework -- feel that, actually, logic is its own answer.\tადამიანები რომელთაც აქვთ სამოქმედო ჩარჩო, ეკონომიკური ჩარჩო, ინჟინერული ჩარჩო, ფიქრობენ რომ მხოლოდ ლოგიკაა ერთადერთი სწორი პასუხი."}
{"text": "What they don't say is, \"Well, the numbers all seem to add up, but before I present this idea, I'll show it to some really crazy people to see if they can come up with something better.\"\tმაგრამ ისინი არ ამბობენ \"ნუ... ციფრებთან დაკავშირებით ყველაფერი კარგადაა, მაგრამ მოდი მანამდე მე წავიღებ ამ იდეას და ვაჩვენებ მართლა გადარეულ ხალხს რომ შეხედონ, იქნებ მათ უკეთესად შეუძლიათ ამის გაკეთება.\""}
{"text": "And so we -- artificially, I think -- prioritize what I'd call mechanistic ideas over psychological ideas.\tდა ჩვენ, მე ვფიქრობ ხელოვნურად პრიორიტეტს ვანიჭებთ როგორც მე ამას ვეძახი მექანიკურ იდეებს, ფსიქოლოგიური იდეების ნაცვლად."}
{"text": "An example of a great psychological idea: the single best improvement in passenger satisfaction on the London Underground, per pound spent, came when they didn't add any extra trains, nor change the frequency of the trains; they put dot matrix display boards on the platforms -- because the nature of a wait is not just dependent on its numerical quality, its duration, but on the level of uncertainty you experience during that wait.\tაი, მაგალითი არაჩვეულებრივი ფსიქოლოგიური იდეის: ლონდონის მეტროში, მგზავრთა კმაყოფილების გაუმჯობესებისთვის არ დაუმატებიათ მატარებლები, არც არსებული გააუმჯობესეს, არამედ დააყენეს ციფრული დისპლეი პლატფორმებზე. იმიტომ რომ ლოდინის ბუნება ამგვარია რომ ის დამოკიდებულია არა ხანგრძლივობაზე და ციფრებზე, არამედ გაურკვევლობაზე ამ ლოდინის განმავლობაში."}
{"text": "Waiting seven minutes for a train with a countdown clock is less frustrating and irritating than waiting four minutes, knuckle biting, going, \"When's this train going to damn well arrive?\"\t7 წუთი ლოდინი უკანადათვლით საათზე უფრო მარტივია ვიდრე 4 წუთი ლოდინი და ფრჩხილების კვნეტა და ფიქრი იმაზე: \"როდის მოვა ეს ჯანდაბა მატარებელი?\""}
{"text": "Here's a beautiful example of a psychological solution deployed in Korea.\tაი, კიდევ ერთი კარგი მაგალითი ფსიქოლოგიური გადაწყვეილების, კორეიდან. შუქნიშნის წითელი ფერი აღჭურვეს უკუთვლის მოწყობილობით"}
{"text": "It's proven to reduce the accident rate in experiments.\tდა დამტკიცდა რომ საგზაო საავარიო შემთხვევები შემცირდა."}
{"text": "Why?\tრატომ? იმიტომ რომ სიბრაზე, მოუთმენლობა და გაღიზიანება"}
{"text": "Because road rage, impatience and general irritation are massively reduced when you can actually see the time you have to wait.\tმნიშვნელოვნად იკლებს, როდესაც იცი რამდენი დაგრჩა კიდევ მოსაცდელი."}
{"text": "In China, not really understanding the principle behind this, they applied the same principle to green traffic lights -- (Laughter) which isn't a great idea.\tჩინეთში, სადაც ბოლომდე ვერ გაიგეს ამ მოდელის პრინციპი იგივე უკუთვლის მოწყობილობა დაუყენეს მწვანე ფერსაც. (სიცილი) რომელიც ნამდვილად არ იყო კარგი იდეა."}
{"text": "You're 200 yards away, you realize you've got five seconds to go, you floor it.\tთუ დაგრჩა 200 იარდი შუქნიშნამდე და ხედავ რომ გაქვს დარჩენილი 5 წამი, აჭერ გაზს ბოლომდე."}
{"text": "(Laughter) The Koreans, very assiduously, did test both.\t(სიცილი) კორეელებმა სცადეს ორივე ვარიანტი."}
{"text": "The accident rate goes down when you apply this to red traffic lights; it goes up when you apply it to green traffic lights.\tავტოავარიის შემთხვევები იკლებს თუ მხოლოდ წითელ ფერს დაუყენებ უკუთვლის მოწყობილობას და იმატებს თუ უყენებ მწვანე ფერს."}
{"text": "This is all I'm asking for, really, in human decision making, is the consideration of these three things.\tგადაწყვეტილების მიღების პროცესში, ყურადსაღებია ეს სამი ფაქტორი."}
{"text": "I'm not asking for the complete primacy of one over the other.\tმე არ ვამბობ რომ ერთს უნდა მიენიჭოს უპირატესობა მეორესთან შედარებით."}
{"text": "I'm merely saying that when you solve problems, you should look at all three of these equally, and you should seek as far as possible to find solutions which sit in the sweet spot in the middle.\tმე უბრალოდ ვამბობ, რომ როდესაც თქვენ ჭრით რაიმე პრობლემას თანაბარი ყურადღება უნდა დაეთმოს სამივეს და რამდენადაც შესაძლებელია გამოსავალი უნდა ეძიოთ ამ სამი ფაქტორის გადაკვეთის წერტილთან ახლოს."}
{"text": "If you actually look at a great business, you'll nearly always see all of these three things coming into play.\tთუ შევხედავთ წარმატებულ ბიზნესებს, თითქმის ყოველთვის დავინახავთ ამ სამ ელემენტს."}
{"text": "Really successful businesses -- Google is a great, great technological success, but it's also based on a very good psychological insight: people believe something that only does one thing is better at that thing than something that does that thing and something else.\tმართლა ძალიან წარმატებული ბიზნესები: გუგლი, რომელიც არის ძალიან, ძალიან დიდი ტექნოლოგიური წარმატება, ასევე არის დამყარებული ძალიან კარგ ფსიქოლოგიურ მოდელზე: ადამიანებს სწამთ რომ თუ რაღაც სპეციალიზდება მხოლოდ ერთ პროდუქტზე/სერვისზე ის უკეთესად აკეთებს მას, ვიდრე ის რომელიც აკეთებს იგივეს და კიდევ პლიუს რაღაც სხვასაც."}
{"text": "It's an innate thing called \"goal dilution.\"\tეს არის რასაც უწოდებენ მიზნის დანაწევრებას."}
{"text": "Ayelet Fishbach has written a paper about this.\tაილეტ ფიშბახმა ამაზე შრომა დაწერა."}
{"text": "Everybody else at the time of Google, more or less, was trying to be a portal.\tგუგლის პერიოდში, ასე თუ ისე სხვა პორტალებიც, ცდილობდნენ იგივეს. ეს არის ძებნის ფუნქცია,"}
{"text": "Yes, there's a search function, but you also have weather, sports scores, bits of news.\tასევე არის ამინდი, სპორტული სიახლეები, ცოტა ახალი ამბები, გუგლი მიხვდა, რომ თუ ხარ მხოლოდ კარგი საძიებო სისტემა"}
{"text": "Google understood that if you're just a search engine, people assume you're a very, very good search engine.\tადამიანები ფიქრობენ რომ ხარ საუკეთესო."}
{"text": "All of you know this, actually, from when you go in to buy a television, and in the shabbier end of the row of flat-screen TVs, you can see, are these rather despised things called \"combined TV and DVD players.\"\tთქვენ ეს ყველაფერი იცით როდესაც თქვენ მიდიხართ ტელევიზორის საყიდლად და იქვე კუთხეში, პლაზმური ტელევიზორების გაყოლებაზე ხედავთ კომბინირებულ ტელევიზორს DVD პლეიერთან ერთად,"}
{"text": "And we have no knowledge whatsoever of the quality of those things, but we look at a combined TV and DVD player and we go, \"Uck.\tთქვენ წარმოდგენა არ გაქვთ ამ პროდუქტის ხარისხის შესახებ, მაგრამ შევხედავთ და ვამბობთ: \"ააჰ, არა"}
{"text": "It's probably a bit of a crap telly and a bit rubbish as a DVD player.\"\tალბათ არც ტელევიზორი ვარგა და პლეიერიც ვერ ქაჩავს.\""}
{"text": "So we walk out of the shops with one of each.\tდა გამოდიხართ მაღაზიიდან ერთ-ერთით."}
{"text": "Google is as much a psychological success as it is a technological one.\tგუგლი არის როგორც ფსიქოლოგიური, ასევე ტექნოლოგიური წარმატების მაგალითი"}
{"text": "I propose that we can use psychology to solve problems that we didn't even realize were problems at all.\tმე ვამტკიცებ რომ ფსიქოლოგიას შეუძლია ისეთი პრობლემების გადაჭრა, რომელსაც ზოგჯერ არც აღვიქვამთ პრობლემად."}
{"text": "This is my suggestion for getting people to finish their course of antibiotics.\tჩემი რჩევა რომ აიძულო ადამიანებს გაიარონ გამოწერილი ანტიბიოტიკის სრული კურსი"}
{"text": "Don't give them 24 white pills; give them 18 white pills and six blue ones and tell them to take the white pills first, and then take the blue ones.\tარის რომ არ მივცეთ მათ 24 ცალი თეთრი აბი, არამედ მივცეთ 18 თეთრი და 6 ლურჯი აბი და ვუთხრათ რომ ჯერ დალიონ თეთრები, ხოლო მხოლოდ შემდეგ ლურჯები. ამას ქვია \"ნაწილებად დაყოფა\"."}
{"text": "The likelihood that people will get to the end is much greater when there is a milestone somewhere in the middle.\tალბათობა იმისა რომ ადამიანები ბოლოში გავლენ გაცილებით მაღალია თუ შუაში არის კრიტიკული წერტილები."}
{"text": "One of the great mistakes, I think, of economics is it fails to understand that what something is -- whether it's retirement, unemployment, cost -- is a function, not only of its amount, but also its meaning.\tჩემი აზრით ეკონომიკის ერთ-ერთი დიდი შეცდომა არის ის რომ არ ესმის რომ ყველაფერი ჩვენს გარშემო, ეს იქნება პენსიაზე გასვლა, უმუშევრობა, დანახარჯები, არის ფუნქცია რომელიც დამოკიდებულია არა მხოლოდ რაოდენობაზე არამედ თავად არსზე."}
{"text": "This is a toll crossing in Britain.\tბრიტანეთში არის ფასიანი გადასასვლელი ხიდი"}
{"text": "Quite often queues happen at the tolls.\tდა საკმაოდ ხშირად მასზე არის რიგები."}
{"text": "Sometimes you get very, very severe queues.\tხანდახან უზარმაზარი რიგებია."}
{"text": "You could apply the same principle, actually, to the security lanes in airports.\tაქ შეიძლება იგივე პრინციპის გამოყენება, როგორც დაცვის ხაზი აეროპორტში,"}
{"text": "What would happen if you could actually pay twice as much money to cross the bridge, but go through a lane that's an express lane?\tრა მოხდება რომ გადაიხადო ორჯერ მეტი რომ ურიგოდ გადახვიდე ხიდზე და გაიარო ცალკე გამოყოფილ ექსპრეს გასასვლელში?"}
{"text": "It's not an unreasonable thing to do; it's an economically efficient thing to do.\tეს იქნებოდა ჭკვიანური და ასევე ეკონომიკურად მომგებიანი."}
{"text": "Time means more to some people than others.\tზოგიერთისთვის დრო უფრო ძვირად ფასობს ვიდრე სხვისთვის."}
{"text": "If you're waiting trying to get to a job interview, you'd patently pay a couple of pounds more to go through the fast lane.\tთუ მიდიხარ მაგალითად სამსახურის გასაუბრებაზე, სიამოვნებით გადაიხდი დამატებით ორ ფუნტს რომ ჩქარ გასასვლელში გაიარო."}
{"text": "If you're on the way to visit your mother-in-law, you'd probably prefer -- (Laughter) you'd probably prefer to stay on the left.\tმაგრამ თუ მიდიხარ მაგალითად სიდედრთან ალბათ არჩევ რომ რიგში ჩადგე."}
{"text": "The only problem is if you introduce this economically efficient solution, people hate it ...\tპრობლემა იმაშია რომ როდესაც შენ შემოიტან ამ ეკონომიკურად მომგებიან გამოსავალს ხალხს ძალიან არ მოეწონება."}
{"text": "because they think you're deliberately creating delays at the bridge in order to maximize your revenue, and, \"Why on earth should I pay to subsidize your incompetence?\"\tრადგან იფიქრებს რომ გამიზნულად იქმნება ხიდზე საცობები მოგების მაქსიმიზაციისთვის. \"რატომ უნდა გადავიხადო ზედმეტი თქვენს არაკომპეტენტურობაში?\""}
{"text": "On the other hand, change the frame slightly and create charitable yield management, so the extra money you get goes not to the bridge company, it goes to charity ...\tმეორეს მხრივ, თუ ოდნავ შევცვლით კუთხეს და დავამატებთ ქველმოქმედების ელემენტს და დამატებითი შემოსავალი მოხმარდება არა ხიდის კომპანიას არამედ ქველმოქმედებას,"}
{"text": "and the mental willingness to pay completely changes.\tფსიქოლოგიური მზაობა ზედმეტის გადახდის სრულიად შეიცვლება."}
{"text": "You have a relatively economically efficient solution, but one that actually meets with public approval and even a small degree of affection, rather than being seen as bastardy.\tგამოიძებნა შედარებით ეფექტური გამოსავალი, რომელიც პასუხობს საზოგადოებრივ სტანდარტებს, რომელიც მცირე ზეგავლენასაც კი ახდენს და არ გრძნობენ თავს გაძარცვულად."}
{"text": "So where economists make the fundamental mistake is they think that money is money.\tეკონომისტები უშვებენ ფუნდამენტურ შეცდომას, როდესაც ფქრობენ რომ ფული მხოლოდ ფულია."}
{"text": "Actually, my pain experienced in paying five pounds is not just proportionate to the amount, but where I think that money is going.\tსინამდვილეში ჩემი 5 ფუნტის დანახარჯი არ არის პროპორციული ამ თანხის არამედ იმაზე ფიქრით თუ სად მიდის ეს თანხა რეალურად"}
{"text": "And I think understanding that could revolutionize tax policy.\tდა ვფიქრობ ამის გაცნობიერება რევოლუციას მოახდენს როგორც საგადასახადო პოლიტიკაში"}
{"text": "It could revolutionize the public services.\tასევე საჯარო მომსახურების სფეროში."}
{"text": "It could actually change things quite significantly.\tამან შეიძლება მართლაც მნიშვნელოვნად შეცვალოს ყველაფერი."}
{"text": "[Ludwig Von Mises is my hero.] Here's a guy you all need to study.\tარის ადამიანი, რომელიც უნდა წაიკითხოთ. ის არის ავსტრიის სკოლის ეკონომისტი,"}
{"text": "He's an Austrian School economist who was first active in the first half of the 20th century in Vienna.\tრომელიც პირველად გამოჩნდა მე-20 საუკუნის პირველ ნახევარში, ვენაში."}
{"text": "What was interesting about the Austrian School is they actually grew up alongside Freud.\tავსტრიული სკოლა საინტერესოა იმით რომ ის ფაქტობრივად ჩამოყალიბდა ფროიდის მოღვაწეობის პერიოდში"}
{"text": "And so they're predominantly interested in psychology.\tდა ამიტომ ფაქტობრივად სრულიად გათვალისწინებულია ფსიქოლოგიური ფაქტორი."}
{"text": "They believed that there was a discipline called praxeology, which is a prior discipline to the study of economics.\tმათ ჯეროდათ რომ არსებობდა ასეთი მიმდინარეობა \"პრაქსიოლოგია\", რომელიც არის ეკონომიკის შესავალი საგანი (პრერეკვიზიტი საგანი)."}
{"text": "Praxeology is the study of human choice, action and decision-making.\tპრაქსიოლოგია არის მიმდინარეობა, რომელიც შეისწავლის ადამიანის არჩევანს, ქმედებას და გადაწყვეტილების მიღებას"}
{"text": "I think they're right.\tმე ვფიქრობ რომ ისინი მართალი იყვნენ. ვფიქრობ საშიშროება, რომელიც დღევანდელ მსოფლიოს ემუქრება"}
{"text": "I think the danger we have in today's world is we have the study of economics considers itself to be a prior discipline to the study of human psychology.\tგვაქვს სწავლება - ეკონომიკა, რომელსაც მიიჩნევენ გაცილებით მნიშვნელოვან დისციპლინად ვიდრე ადამიანის ფსიქოლოგიას სწავლებას."}
{"text": "But as Charlie Munger says, \"If economics isn't behavioral, I don't know what the hell is.\"\tროგორც ჩარლი მანგერი ამბობდა \"თუ ეკონომიკა არ არის ქცევით განპირობებული მაშინ მე არ ვიცი რა ჯანდაბაა ეს.\""}
{"text": "Von Mises, interestingly, believes economics is just a subset of psychology.\tსაინტერესოა, რომ ფონ მიზესი მიიჩნევდა ეკონომიკას ფსიქოლოგიის ნაწილად."}
{"text": "I think he just refers to economics as \"the study of human praxeology under conditions of scarcity.\"\tმე ვფიქრობ ის ეკონომიკას მიაკუთვნებდა ადამიანის პრაქსეოლოგიას შეზღუდულ პირობებში."}
{"text": "But Von Mises, among many other things, I think uses an analogy which is probably the best justification and explanation for the value of marketing, the value of perceived value and the fact that we should treat it as being absolutely equivalent to any other kind of value.\tმაგრამ მიზესი, ბევრ სხვასთან ერთად იყენებდა ანალოგს, რომელიც ვფიქრობ ყველაზე კარგი დასაბუთება და ახსნაა მარკეტინგის და აღქმის ღირებულების, როგორც ფასეულობის. ჩვენ ისინი საჭიროა მივიღოთ, როგორც თანაბარი სხვა ფასეულობებთან შედარებით."}
{"text": "We tend to, all of us, even those of us who work in marketing, think of value in two ways: the real value, which is when you make something in a factory or provide a service, and then there's a dubious value, which you create by changing the way people look at things.\tჩვენ მიდრეკილები ვართ -- ისინიც კი, ვინც მარკეტინგში მუშაობენ -- ღირებულება ორ განზომილებაში წარმოვიდგინოთ. ერთი არის რეალური ღირებულება, აკეთებ რამეს ქარხანაში ან სერვის აწვდი, და მეორე ოდნავ უცნაური ან საეჭვო ღირებულება, როცა ქმნი ღირებულებას ხალხის შეხედულების შეცვლით. ვონ მიზესი უარყოფდა ამ შეხედულებას."}
{"text": "Von Mises completely rejected this distinction.\tის შემდეგ ანალოგიას იყენებდა,"}
{"text": "And he used this following analogy: he referred to strange economists called the French physiocrats, who believed that the only true value was what you extracted from the land.\tაღებულს ფრანგი ფსიქიოკრატებისაგან, რომელთაც სჯეროდათ, რომ რეალური ღირებულება მხოლოდ მიწიდან მიიღება."}
{"text": "So if you're a shepherd or a quarryman or a farmer, you created true value.\tთუ მწყემსი ხარ, ან ფერმერი, ან მაღაროში მუშაობ, მხოლოდ მაშინ ქმნი რეალურ ღირებულებას."}
{"text": "If however, you bought some wool from the shepherd and charged a premium for converting it into a hat, you weren't actually creating value, you were exploiting the shepherd.\tთუ მატყლი იყიდე მწყემსისაგან გარდაქმენი ქუდად და ამიტომ უფრო ძვირად ყიდი საქონელს, შენ არ შეგიქმნია ღირებულება, უბრალოდ, მწყემს ექსპლუატაცია გაუკეთე."}
{"text": "Now, Von Mises said that modern economists make exactly the same mistake with regard to advertising and marketing.\tახლა ვონ მიზესი ფიქრობს რომ თანამედროვე ეკონომისტები უშვებენ იგივე შეცდომას რეკლამასთან და მარკეტინგთან მიმართებაში."}
{"text": "He says if you run a restaurant, there is no healthy distinction to be made between the value you create by cooking the food and the value you create by sweeping the floor.\tის ამბობს, რომ თუ შენ გაქვს რესტორანი არ განსხვავდება ფასეულობა რასაც ქმნი ქმნი საკვების მომზადების დროს და იატაკის მოწმენდის დროს. პირველი ქმნის პირდაპირ პროდუქტს,"}
{"text": "One of them creates, perhaps, the primary product -- the thing we think we're paying for -- the other one creates a context within which we can enjoy and appreciate that product.\tრაშიც ჩვენ ვიხდით ფულს ხოლო მეორე ქმნის კონტექსტს, გარემოს ჩვენს ვიღებთ სიამოვნებას ნაყიდი პროდუქტით"}
{"text": "And the idea that one of them should have priority over the other is fundamentally wrong.\tდა ის რომ ერთ მათგანს უნდა ქონდეს უპირატესობა მეორესთან შედარებით საფუძველშივე მცდარია."}
{"text": "Try this quick thought experiment: imagine a restaurant that serves Michelin-starred food, but where the restaurant smells of sewage and there's human feces on the floor.\tვცადოთ პატარა ექსპერიმენტი. წარმოიდგინეთ რომ რესტორანს აქვს მიშლენის ვარსკვლავიანი მენიუ, (მიშლენის მეგზური ყოველწლიური რესტორნების გიდების სერია) მაგრამ ამავე დროს რესტორანში არის კანალიზაციის სუნი და იატაკზე ფეკალიებია."}
{"text": "(Laughter) The best thing you can do there to create value is not actually to improve the food still further, it's to get rid of the smell and clean up the floor.\tსაუკეთესო რამ რაც შეგიძლია გააკეთო არის არა ის რომ საკვები გააუმჯობესო კიდევ უფრო მეტად არამედ მოწმინდო იატაკი და მოსპო სუნი."}
{"text": "And it's vital we understand this.\tძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ეს გვესმოდეს."}
{"text": "If that seems like a sort of strange, abstruse thing -- in the UK, the post office had a 98 percent success rate at delivering first-class mail the next day.\tთუ გეჩვენებათ რომ ეს ძალიან უცნაური და გაუგებარია, მაგალითად ბრიტანეთში საფოსტო მომსახურების მეორე დღესვე ადგილზე მიტანის სერვისს აქვს 98%."}
{"text": "They decided this wasn't good enough, and they wanted to get it up to 99.\tმათ გადაწყვიტეს რომ ეს არ იყო საკმარისი და მოინდომეს რომ მაჩვენებელი აეწიათ 99%მდე. ამის მცდელობამ ფაქტობრივად გაანადგურა ორგანიზაცია."}
{"text": "The effort to do that almost broke the organization.\tამ დროს რომ გეკითხა ადამიანებისთვის"}
{"text": "If, at the same time, you'd gone and asked people, \"What percentage of first-class mail arrives the next day?\"\tთუ რამდენი პროცენტით სრულდება ადგილზე მიტანა,"}
{"text": "the average answer, or the modal answer, would have been \"50 to 60 percent.\"\tპასუხი საშუალოდ იყო \"50-60 პროცენტი.\""}
{"text": "Now, if your perception is much worse than your reality, what on earth are you doing trying to change the reality?\tასე რომ თუ თქვენი აღქმა გაცილებით უარესია ვიდრე რეალობა, მაშინ რას აკეთებ ამ დედამიწაზე, რეალობის შეცვლას ცდილობ?"}
{"text": "That's like trying to improve the food in a restaurant that stinks.\tეს იგივეა რომ გააუმჯობესო რესტორანში საკვები, იმ დროს როცა ის უბრალოდ ყარს."}
{"text": "What you need to do is, first of all, tell people that 98 percent of first-class mail gets there the next day.\tპირველი რაც უნდა გააკეთო არის არის ის რომ უთხრა ადამიანებს რომ ფოსტის პირველი კლასის გზავნილების ადგილზე მიტანა სრულდება 98 პროცენით."}
{"text": "That's pretty good.\tეს საკმაოდ კარგია. მე ვიტყოდი რომ ბრიტანეთში უკეთესი საზომი იქნებოდა"}
{"text": "I would argue, in Britain, there's a much better frame of reference, which is to tell people that more first-class mail arrives the next day in the UK than in Germany, because generally, in Britain, if you want to make us happy about something, just tell us we do it better than the Germans.\tეთქვათ ადამიანებისთვის რომ ჩვენთან ადგილზე მიტანის სერვისის პროცენტი გაცილებით მაღალია ვიდრე გერმანიაში. რადგან როგორც წესი თუ გინდა ასიამოვნო ბრიტანელებს, უნდა გვითხრა რომ რაღაცას გერმანელებზე უკეთ ვაკეთებთ. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) (Applause) Choose your frame of reference and the perceived value, and therefore, the actual value is completely transformed.\t(აპლოდისმენტები) აირჩიეთ თქვენი ხედვის კუთხე და რეალური ღირებულება შეიცვლება"}
{"text": "It has to be said of the Germans that the Germans and the French are doing a brilliant job of creating a united Europe.\tუნდა უთხრათ გერმანელებს რომ ისინი და ფრანგები ასრულებენ ფასდაუდებელ საქმეს ევროპის გაერთიანებისთვის."}
{"text": "The only thing they didn't expect is they're uniting Europe through a shared mild hatred of the French and Germans.\tერთადერთი რაც არ იციან რომ ამას საერთო მცირე სიძულვილით აკეთებენ."}
{"text": "But I'm British; that's the way we like it.\tმაგრამ მე ბრიტანელი ვარ და ეს მოგვწონს."}
{"text": "(Laughter) What you'll also notice is that, in any case, our perception is leaky.\tასევე უნდა აღინიშნოს რომ ყველა შემთხვევაში ჩვენი პერსეფციები (აღქმა) ამოწურვადია. ჩვენ ვერ ვასახელებთ განსხვავებას საკვების ხარისხს"}
{"text": "We can't tell the difference between the quality of the food and the environment in which we consume it.\tდა იმ გარემოს შორის სადაც მას მოვიხმართ"}
{"text": "All of you will have seen this phenomenon if you have your car washed or valeted.\tყველას გეცნობათ ფენომენი, როდესაც გარეცხილი მანქანა"}
{"text": "When you drive away, your car feels as if it drives better.\tთითქოს უკეთ დადის."}
{"text": "(Laughter) And the reason for this -- unless my car valet mysteriously is changing the oil and performing work which I'm not paying him for and I'm unaware of -- is because perception is, in any case, leaky.\tამის მიზეზი თუ მრეცხავს სასწაულებრივად არ გამოუცვლია ზეთი მანქანაში, და გაუკეთა მანქანას ის რაშიც არ გადაგიხდია, იმიტომ რომ ჩვენი პერსეფციები ამოწურვადია;"}
{"text": "Analgesics that are branded are more effective at reducing pain than analgesics that are not branded.\tცნობილი ბრენდის ანალგეტიკები უფრო ეფექტურად ამცირებენ ტკივილს, ვიდრე უცნობი ბრენდების."}
{"text": "I don't just mean through reported pain reduction -- actual measured pain reduction.\tმე მხოლოდ სტატისკიტას არ ვგულისხმობ, როცა ვსაუბრობ ტკივილის შემცირების მაჩვენებელზე, არამედ, რეალურად გაზომვად, ციფრებზე."}
{"text": "And so perception actually is leaky in any case.\tასე რომ პერსეფციები ნებისმიერ შემთხვევაში ამოწურვადია."}
{"text": "So if you do something that's perceptually bad in one respect, you can damage the other.\tთუ გააკეთებთ რაიმეს რაც ცუდია ერთის მხრივ შეიძლება დააზიანო მეორე."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I have the answer to a question that we've all asked.\tპასუხი მაქვს კითხვაზე, რომელიც ყველას გაგვჩენია"}
{"text": "The question is, Why is it that the letter X represents the unknown?\tკითხვა მდგომარეობს შემდეგში: რატომ წარმოადგენს ასო x უცნობს?"}
{"text": "Now I know we learned that in math class, but now it's everywhere in the culture -- The X prize, the X-Files, Project X, TEDx.\tვიც,ი რომ ეს მათემატიკის გაკვეთილზე ვისწავლეთ, მაგრამ ახლა ის ყველგანაა კულტურაში. X პრიზი, X ფაილები პროექტი X, TEDx"}
{"text": "Where'd that come from?\tსაიდან მოდის ეს?"}
{"text": "About six years ago I decided that I would learn Arabic, which turns out to be a supremely logical language.\tდაახლოებით ექვსი წლის წინ გადავწყვიტე რომ არაბული მესწავლა, რომელიც უაღრესად ლოგიკური ენა აღმოჩნდა."}
{"text": "To write a word or a phrase or a sentence in Arabic is like crafting an equation, because every part is extremely precise and carries a lot of information.\tსიტყვის, ფრაზის, ან წინადადების დაწერა, განტოლების შედგენას წააგავს, რადგან თითოეული ნაწილი განსაკუთრებით ზუსტია და ბევრ ინფორმაციას ატარებს."}
{"text": "That's one of the reasons so much of what we've come to think of as Western science and mathematics and engineering was really worked out in the first few centuries of the Common Era by the Persians and the Arabs and the Turks.\tეს ერთ-ერთი მიზეზია იმისა, თუ რატომ ვფიქრობთ, რომ დასავლური მეცნიერება, მათემატიკა და ინჟინერია წარმოიშვა ახალი წელთაღრიცხვით პირველ საუკუნეებში სპარსელების, არაბებისა და თურქების მიერ."}
{"text": "This includes the little system in Arabic called al-jebra.\tამაში შედის პატარა სისტემა არაბულად, რომელსაც ალ-ჯაბრა ჰქვია."}
{"text": "And al-jebr roughly translates to \"the system for reconciling disparate parts.\"\tალ-ჯაბრა უხეშად ითარგმნება, როგორც: \"არათავსებადი ნაწილების შეთავსების სისტემა\""}
{"text": "Al-jebr finally came into English as algebra.\tალ-ჯაბრა ინგლისურში ალგებრად დამკვიდრდა."}
{"text": "One example among many.\tეს ერთ-ერთი მაგალითია ბევრს შორის."}
{"text": "The Arabic texts containing this mathematical wisdom finally made their way to Europe -- which is to say Spain -- in the 11th and 12th centuries.\tარაბული ტექსტებმა, რომლებიც ამ მათემატიკურ სიბრძნეს შეიცავდნენ, საბოლოოდ ევროპაში მოაღწიეს. კერძოდ კი ესპანეთში XI და XII საუკუნეებში."}
{"text": "And when they arrived there was tremendous interest in translating this wisdom into a European language.\tდა როდესაც ჩააღწიეს ამ სიბრძნის ევროპულ ენებზე თარგმნამ დიდი ინტერესი გამოიწვია."}
{"text": "But there were problems.\tმაგრამ პრობლემებს წააწყდნენ."}
{"text": "One problem is there are some sounds in Arabic that just don't make it through a European voice box without lots of practice.\tერთი პრობლემა არის ის, რომ არაბულში ზოგი ბგერა ევროპული ხმოვანი იოგებისთვის ვარჯიშის გარეშე ძნელად წარმოსათქმელი იყო."}
{"text": "Trust me on that one.\tამაზე მენდეთ."}
{"text": "Also, those very sounds tend not to be represented by the characters that are available in European languages.\tასევე, ზუსტად ეს ბგერები ევროპულ ენებში არსებული სიმბოლოებით ვერ გამოისახება."}
{"text": "Here's one of the culprits.\tამაში ერთ-ერთი დამნაშავე"}
{"text": "This is the letter sheen, and it makes the sound we think of as SH -- \"sh.\"\tასო \"შიინია\" და ის გამოითქმის როგორც \"SH\" (\"შ\")"}
{"text": "It's also the very first letter of the word shayun, which means \"something\" just like the the English word \"something\" -- some undefined, unknown thing.\tის ასევე სიტყვა \"შალან\"-ის პირველი ასოა, რაც \"რაღაცას\" ნიშნავს. როგორც ინგლისურში სიტყვა \"რაღაც\". რაღაც ამოუცნობი, უცნობი რამ."}
{"text": "Now in Arabic, we can make this definite by adding the definite article \"al.\"\tარაბულში კი, ის შეგვიძლია განვსაზღროთ \"ალ\" განსაზღვრული არტიკლის დამატებით."}
{"text": "So this is al-shayun -- the unknown thing.\tასე რომ, ეს არის \"ალ-შალანი\", რაღაც უცნობი რამ."}
{"text": "And this is a word that appears throughout early mathematics, such as this 10th-century derivation of roots.\tდა ეს სიტყვა გვხვდება ყველგან ადრეულ მათემატკაში, როგორც მაგალითად X საუკუნის დამტკიცებების გამოყვანაში."}
{"text": "The problem for the Medieval Spanish scholars who were tasked with translating this material is that the letter sheen and the word shayun can't be rendered into Spanish because Spanish doesn't have that SH, that \"sh\" sound.\tშუასაუკუნოვანი ესპანელი მეცნიერებისთვის, რომლებსაც ამ მასალის თარგმნა ევალებოდათ, პრობლემას წარმოადენდა ასო \"შიინი\" და სიტყვა \"შალანი\", რომლებიც ესპანურში ვერ გადაჰყავდათ, რადგან ესპანურს არ აქვს ეს \"შ\", \"შ\" ჟღერადობა."}
{"text": "So by convention, they created a rule in which they borrowed the CK sound, \"ck\" sound, from the classical Greek in the form of the letter Kai.\tამიტიმ, შეთანხმდნენ და შექმნეს წესი, რომლის თანახმად, მათ ისესხეს CK ბგერა, \"ქ\" ჟღერადობის ბგერა კლასიკური ბერძნულიდან, ასო \"ϗ\"-ს (\"კაი\") სახით."}
{"text": "Later when this material was translated into a common European language, which is to say Latin, they simply replaced the Greek Kai with the Latin X.\tმოგვიანებით, როცა ეს მასალა ითარგმნა საერთო ევროპულ ენაზე, კერძოდ კი ლათინურად, მათ უბრალოდ ჩაანაცვლეს ბერძნული \"ϗ\" ლათინური x-ით"}
{"text": "And once that happened, once this material was in Latin, it formed the basis for mathematics textbooks for almost 600 years.\tდა როდესაც ეს მოხდა, როდესაც ეს მასალა ლათინურად იყო, ის ჩამოყალიბდა მათემატიკის სახელმძღვანელოების საფუძვლად დაახლოებით 600 წლის განმავლობაში."}
{"text": "But now we have the answer to our question.\tთუმცა, ახლანდელი პასუხი ჩვენს კითხვაზე."}
{"text": "Why is it that X is the unknown?\tრატომ არის x უცნობი?"}
{"text": "X is the unknown because you can't say \"sh\" in Spanish.\tx უცნობია, რადგან \"შ-ს\" წარმოთქმა ესპანურში შეუძლებელია."}
{"text": "(Laughter) And I thought that was worth sharing.\t(სიცილი) ვფიქრობ ეს ღირდა გაზიარებად."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Allison Hunt: My three minutes hasn't started yet, has it?\tელისონ ჰანტი: ჩემი სამი წუთი ჯერ არ დაწყებულა, ჰო?"}
{"text": "Chris Anderson: No, you can't start the three minutes.\tკრის ანდერსონი: არა, ჯერ ნუ ჩართავთ მრიცხველს."}
{"text": "Reset the three minutes, that's just not fair.\tთავიდან დაიწყეთ დროის ათვლა, ეს უსამართლობაა."}
{"text": "AH: Oh my God, it's harsh up here.\tელისონი: ღმერთო, რა სიმკაცრეა თქვენთან."}
{"text": "I mean I'm nervous enough as it is.\tძალიან ვნერვიულობ."}
{"text": "But I am not as nervous as I was five weeks ago.\tთუმცა ისე აღარ ვნერვიულობ, როგორც 5 კვირის წინ."}
{"text": "Five weeks ago I had total hip replacement surgery.\t5 კვირის წინ მთლიანი მენჯ-ბარძაყის სახსარი უნდა შეეცვალათ ჩემთვის."}
{"text": "Do you know that surgery?\tგსმენიათ ამ ოპერაციაზე?"}
{"text": "Electric saw, power drill, totally disgusting unless you're David Bolinsky, in which case it's all truth and beauty.\tელექტრო-ხერხი, ბურღი, ნამდვილად ამაზრზენია თუკი, ცხადია, დევიდ ბოლინსკი არ ხართ, რის შემთხვევაშიც ეს სილამაზეა."}
{"text": "Sure David, if it's not your hip, it's truth and beauty.\tრა თქმა უნდა, დევიდ, თუკი შენ არ გიცვლიან თეძოს, ეს სილამაზედ მოგეჩვენება."}
{"text": "Anyway, I did have a really big epiphany around the situation, so Chris invited me to tell you about it.\tმოკლედ, ამ სიტუაციის გარშემო საინტერესო შთაგონება მეწვია, ამიტომ კრისმა გამოცდილების გასაზიარებლად დამპატიჟა ."}
{"text": "But first you need to know two things about me.\tთუმცა, მანამდე ორი რამ უნდა იცოდეთ ჩემს შესახებ."}
{"text": "Just two things.\tმხოლოდ ორი რამ."}
{"text": "I'm Canadian, and I'm the youngest of seven kids.\tმე კანადელი ვარ და ამასთან, უმცროსი 7 შვილს შორის."}
{"text": "Now, in Canada, we have that great healthcare system.\tჩვენ, კანადაში, შესანიშნავი ჯანდაცვის სისტემა გვაქვს."}
{"text": "That means we get our new hips for free.\tრაც ნიშნავს რომ ახალ თეძოებს უფასოდ ვიღებთ."}
{"text": "And being the youngest of seven, I have never been at the front of the line for anything. OK?\tხოლო იმის გამო რომ უმცროსი ვარ 7 შვილს შორის, წინა რიგებში არასოდეს ვყოფილვარ, გესმით?"}
{"text": "So my hip had been hurting me for years.\tთეძო წლების მანძილზე მტკიოდა."}
{"text": "I finally went to the doctor, which was free.\tროგორც იქნა, მივედი ექიმთან, რაც უფასო იყო."}
{"text": "And she referred me to an orthopedic surgeon, also free.\tმან ორთოპედ-ქირურგთან გამიშვა, ასევე უფასოდ."}
{"text": "Finally got to see him after 10 months of waiting -- almost a year.\tმასთან მიღებაზე 10 თვის შემდეგ მოვხდი - 1 წელი ველოდი."}
{"text": "That is what free gets you.\tაი როდის არის უფასო ყველი სათაგურში."}
{"text": "I met the surgeon, and he took some free X-rays, and I got a good look at them. And you know, even I could tell my hip was bad, and I actually work in marketing.\tშევხვდი ქირურგს და მან უფასო რენტგენი გადამიღო, რომელსაც მეც კარგად დავაკვირდი. და იცით, მეც კი შემეძლო მეთქვა რომ თეძო ცუდად გამოიყურებოდა და სხვათაშორის, მე მარკეტინგში ვმუშაობ."}
{"text": "So he said, \"Allison, we've got to get you on the table.\tექიმმა მითხრა, \"ელისონ, საოპერაციო მაგიდაზე მოგიწევს დაწოლა."}
{"text": "I'm going to replace your hip -- it's about an 18-month wait.\"\tმენჯ-ბარძაყის სახსარი უნდა შეგიცვალოთ - -დაახლოებით, 18 თვის შემდეგ\""}
{"text": "18 more months.\tკიდევ 18 თვე."}
{"text": "I'd already waited 10 months, and I had to wait 18 more months.\tუკვე 10 თვე ვიცადე და კიდევ 18 თვე უნდა მეთმინა."}
{"text": "You know, it's such a long wait that I actually started to even think about it in terms of TEDs.\tიცით, ეს ისეთი დიდი დროა რომ TED - ის თვალსაზრისითაც კი დავიწყე ფიქრი."}
{"text": "I wouldn't have my new hip for this TED.\tარ მექნებოდა ახალი თეძო ამ TED -სათვის."}
{"text": "I wouldn't have my new hip for TEDGlobal in Africa.\tარ მექნებოდა ახალი თეძო TEDGlobal -სათვის აფრიკაში."}
{"text": "I would not have my new hip for TED2008.\tარ მექნებოდა ახალი თეძო TED2008 -სათვის."}
{"text": "I would still be on my bad hip. That was so disappointing.\tკვლავაც მტკივან მენჯბარძაყის სახსარზე ვიდგებოდი."}
{"text": "So, I left his office and I was walking through the hospital, and that's when I had my epiphany.\tეს კი ძალიან მწყვეტდა გულს. მოკლედ, დავტოვე ექიმის კაბინეტი და დავბოდიალობდი საავადმყოფოს დერეფნებში და სწორედ მაშინ მეწვია შთაგონება."}
{"text": "This youngest of seven had to get herself to the front of the line.\tეს უმცროსი შვიდ და-ძმას შორის რიგის დასაწყისში უნდა მოხვდეს."}
{"text": "Oh yeah.\tაი ასე."}
{"text": "Can I tell you how un-Canadian that is?\tშეიძლება გითხრათ როგორი არა-კანადური საქციელია ეს?"}
{"text": "We do not think that way.\tჩვენ ასე არ ვფიქრობთ."}
{"text": "We don't talk about it. It's not even a consideration.\tამაზე არ ვსაუბრობთ. უბრალოდ, არც კი განიხილება."}
{"text": "In fact, when we're traveling abroad, it's how we identify fellow Canadians.\tროდესაც საზღვარგარეთ ვმოგზაურობთ, სწორედ ასე ვცნობთ თანამემამულე კანადელებს."}
{"text": "\"After you.\" \"Oh, no, no. After you.\"\t\"თქვენს შემდეგ.\" \"ო, არა. მხოლოდ, თქვენს შემდეგ.\""}
{"text": "Hey, are you from Canada? \"Oh, me too! Hi!\"\t\"უი, თქვენ კანადიდან ხართ?\" \"იცით, მეც!, გამარჯობა!\""}
{"text": "\"Great! Excellent!\"\t\"დიდებულია! შესანიშნავია!\""}
{"text": "So no, suddenly I wasn't averse to butting any geezer off the list.\tმოულოდნელად, არ ვიყავი წინააღმდეგი გამეწია რიგიდან ვინმე მოხუცი."}
{"text": "Some 70-year-old who wanted his new hip so he could be back golfing, or gardening.\tვინმე 70 წლის ბაბუა, რომელსაც ახალი სახსარი სჭირდებოდა, რათა გოლფსა და მებაღეობას დაბრუნებოდა."}
{"text": "No, no. Front of the line.\tარა, რიგში პირველი მე უნდა ვიყო."}
{"text": "So by now I was walking the lobby, and of course, that hurt, because of my hip, and I kind of needed a sign.\tროდესაც უკვე ფოიეში ვიყავი და რა თქმა უნდა, თეძო ძალიან მტკიოდა, მჭირდებოდა ნიშანი ზემოდან."}
{"text": "And I saw a sign.\tდა მე დავინახე ის."}
{"text": "In the window of the hospital's tiny gift shop there was a sign that said, \"Volunteers Needed.\" Hmm.\tსაავადმყოფოს საჩუქრების მაღაზიის ფანჯარაზე იყო აბრა წარწერით, \" გვესაჭიროება მოხალისეები.\""}
{"text": "Well, they signed me up immediately.\tჰმმ. სამსახურში ეგრევე ამიყვანეს."}
{"text": "No reference checks. None of the usual background stuff, no.\tარანარირი რეკომენდაციები. არანაირი გამოცდილება, არაფერი."}
{"text": "They were desperate for volunteers because the average age of the volunteer at the hospital gift shop was 75.\tმოხალისეები ჰაერივით ესაჭიროებოდათ, რადგან მოხალისეთა საშულო ასაკი საავადმყოფოს საჩუქრების მაღაზიაში იყო 75 წელი."}
{"text": "Yeah. They needed some young blood.\tჰო. ახალგზარდა მოხალისეებს იყვნენ მოწყურებულნი."}
{"text": "So, next thing you know, I had my bright blue volunteer vest, I had my photo ID, and I was fully trained by my 89-year-old boss.\tმოკლედ, მიხვდებოდით, რომ მომცეს ნათელი ლურჯი მოხალისის ჟილეტი. მქონდა ჩემი ბეიჯი ფოტოთი და 89 წლის უფროსმა ჩამიტარა ტრეინინგი."}
{"text": "I worked alone.\tმარტო ვმუშაობდი."}
{"text": "Every Friday morning I was at the gift shop.\tყოველ პარასკევ დილით საჩუქრების მაღაზიაში ვიყავი."}
{"text": "While ringing in hospital staff's Tic Tacs, I'd casually ask, \"What do you do?\"\tროდესაც საავადმყოფოს თანამშრომლები ჩემგან Tic Tac -ს ყიდულობდნენ ჩვეულებრივ ვეკითხებოდი, \" რას საქმიანობ?\""}
{"text": "Then I'd tell them, \"Well, I'm getting my hip replaced -- in 18 months.\tშემდეგ ვუყვებოდი, \"იცი, 18 თვეში მენჯბარძაყის სახსრის ოპერაცია უნდა გამიკეთონ .\""}
{"text": "It's gonna be so great when the pain stops. Ow!\"\tისეთი შვებით ამოვისუნთქავ ტკივილი რომ გაჩერდება, ოი!\""}
{"text": "All the staff got to know the plucky, young volunteer.\tასე გაიცნო პერსონალმა მამაცი ახალგაზრდა მოხალისე."}
{"text": "My next surgeon's appointment was, coincidentally, right after a shift at the gift shop.\tისე დაემთხვა, რომ ჩემი შემდეგი ვიზიტი ქირურგთან ზუსტად მაღაზიაში მორიგეობის შემდეგ იყო."}
{"text": "So, naturally, I had my vest and my identification.\tამიტომ, ბუნებრივია, ჩემი ბეიჯი და ჟილეტი თან მქონდა."}
{"text": "I draped them casually over the chair in the doctor's office.\tმე ისინი ექიმის კაბინეტში, სავარძელზე გადავკიდე."}
{"text": "And you know, when he walked in, I could just tell that he saw them.\tდა იცით, როდესაც ის შემოვიდა, ზუსტად ვიცი, რომ კარგად დაინახა."}
{"text": "Moments later, I had a surgery date just weeks away, and a big fat prescription for Percocet.\tრამდენიმე წუთში, უკვე მქონდა ზუსტი ოპერაციის თარიღი რამდენიმე კვირის შემდეგ და მსხვილი დანიშნულება პერკოცეტზე (ტკივილგამაყუჩებელი)."}
{"text": "Now, word on the street was that it was actually my volunteering that got me to the front of the line.\tდღეს ჭორაობენ რომ სწორედ ჩემმა მოხალისეობამ წამწია წინ რიგში."}
{"text": "And, you know, I'm not even ashamed of that.\tდა იცით, მე ამის არც კი მრცხვენია."}
{"text": "Two reasons.\tორი მიზეზის გამო."}
{"text": "First of all, I am going to take such good care of this new hip.\tჯერ ერთი, ჩემს ახალ თეძოს ძალიან კარგად მოვუვლი."}
{"text": "But also I intend to stick with the volunteering, which actually leads me to the biggest epiphany of them all.\tდა მეორეც, ვაპირებ რომ განვაგრძო მოხალისეობა, რასაც ჩემს მთავარ შთაგონებამდე მივყავარ."}
{"text": "Even when a Canadian cheats the system, they do it in a way that benefits society.\tმაშინაც კი როდესაც კანადელი სისტემას ატყუებს, ამას ისე აკეთებს რომ საზოგადოებას სარგებელი მოუტანოს."}
{"text": "The phenomenon you saw here for a brief moment is called quantum levitation and quantum locking.\tფენომენი, რომელსაც თქვენ ახლა აკვირდებოდით, არის კვანტური ლევიტაცია და კვანტური საკეტი."}
{"text": "And the object that was levitating here is called a superconductor.\tობიექტი, რომელიც აქ ლევიტირებდა, არის ზეგამტარი."}
{"text": "Superconductivity is a quantum state of matter, and it occurs only below a certain critical temperature.\tზეგამტარობა - მატერიის კვანტური მდგომარეობა (მატერიის მეხუთე მდგომარეობა), რომელიც ვლინდება მხოლოდ გარკვეული კრიტიკული ტემპერატურის ქვევით."}
{"text": "Now, it's quite an old phenomenon; it was discovered 100 years ago.\tსხვათაშორის, ეს საკმაოდ ცნობილი ფენომენია; ის პირველად 100 წლის წინ აღმოაჩინეს"}
{"text": "However, only recently, due to several technological advancements, we are now able to demonstrate to you quantum levitation and quantum locking.\tმაგრამ მხოლოდ ახლახან, მაღალი ტექნოლოგიების განვითარების შედეგად, ჩვენ შეგვიძლია გაჩვენოთ თქვენ კვანტური ლევიტაციისა და კვანტური საკეტის ეფექტი."}
{"text": "So, a superconductor is defined by two properties.\tამგვარად, ზეგამტარი განისაზღვრება ორი თვისებით:"}
{"text": "The first is zero electrical resistance, and the second is the expulsion of a magnetic field from the interior of the superconductor.\tპირველი: ნულოვანი წინაღობა ელექტრულ ველში, მეორე: მაგნიტური ველის გამოდევნა (მაგნიტური ველი ვერ შედის მასში)"}
{"text": "That sounds complicated, right?\tრთულად ჟღერს, მართლა?"}
{"text": "But what is electrical resistance?\tმაგრამ რა არის ელექტრული წინაღობა?"}
{"text": "So, electricity is the flow of electrons inside a material.\tელექტრული დენი - ეს არის ელექტრონების ნაკადი მატერიალის შიგნით."}
{"text": "And these electrons, while flowing, they collide with the atoms, and in these collisions they lose a certain amount of energy.\tეს ელექტრონები, სანამ მოძრაობენ, ეჯახებიან ატომებს და ამ დაჯახებების დროს იკარგება ენერგიის გარკვეული რაოდენობა."}
{"text": "And they dissipate this energy in the form of heat, and you know that effect.\tელექტრონები ამ ენერგიას სითბოს სახით ავრცელებენ და თქვენ ყველამ იცით ეს ეფექტი."}
{"text": "However, inside a superconductor there are no collisions, so there is no energy dissipation.\tმიუხედავად ამისა, ზეგამტარის შიგნით ასეთი შეჯახებები არ არის, ამიტომაც ენერგია არ იკარგება."}
{"text": "It's quite remarkable. Think about it.\tეს შესანიშნავია, უბრალოდ დაფიქრდით ამაზე."}
{"text": "In classical physics, there is always some friction, some energy loss.\tკლასიკურ ფიზიკაში ყოველთვის არის ხახუნი, ანუ ენერგიის დანაკარგი."}
{"text": "But not here, because it is a quantum effect.\tმაგრამ არა ჩვენს შემთხვევაში, კვანტური ეფექტისას."}
{"text": "But that's not all, because superconductors don't like magnetic fields.\tდა ეს ყველაფერი არ არის: ზეგამტარებს არ უყვართ მაგნიტური ველი."}
{"text": "So a superconductor will try to expel magnetic field from the inside, and it has the means to do that by circulating currents.\tაქედან გამომდინარე, ზეგამტარი შეეცდება გამოდევნოს მისგან მაგნიტური ველი, ამას ის ელექტრული დენის ცირკულაციით გააკეთებს."}
{"text": "Now, the combination of both effects -- the expulsion of magnetic fields and zero electrical resistance -- is exactly a superconductor.\tდა აი, ვღებულობთ ორი ეფექტის შერწყმას: შეუღწევადობა მაგნიტური ველისათვის და ნულოვანი წინაღობა ელექტრულ ველში - აი, რა არის ზეგამტარი."}
{"text": "But the picture isn't always perfect, as we all know, and sometimes strands of magnetic field remain inside the superconductor.\tჩვენ ასევე ვიცით, რომ იდეალური არაფერი გამოდის, ზოგჯერ მაგნიტური ველის ხაზები ზეგამტარში რჩება."}
{"text": "Now, under proper conditions, which we have here, these strands of magnetic field can be trapped inside the superconductor.\tდა შესაბამისი პირობების შემთხვევაში, რომელიც ჩვენ აქ გვაქვს, მაგნიტური ველის ეს ხაზები შეიძლება ზეგამტარის შიგნით ჩაიკეტოს."}
{"text": "And these strands of magnetic field inside the superconductor, they come in discrete quantities.\tმაგნიტური ველის ეს \"ძაფები\" ზეგამტარის შიგნით დისკრეტულია (ულუფებია)"}
{"text": "Why? Because it is a quantum phenomenon. It's quantum physics.\tრატომ? იმიტომ რომ ეს არის კვანტური ფენომენი, კვანტური ფიზიკა."}
{"text": "And it turns out that they behave like quantum particles.\tდა გამოდის, რომ მაგნიტური ველის ეს ხაზები იქცევიან, როგორც კვანტური ნაწილაკები."}
{"text": "In this movie here, you can see how they flow one by one discretely.\tკლიპში ჩანს თუ როგორ მოძრაობენ ისინი ერთმანეთის მიყოლებით დისკრეტულად (ულუფებად)"}
{"text": "This is strands of magnetic field. These are not particles, but they behave like particles.\tეს არის მაგნიტური ველის ხაზები. ეს არ არის ნაწილაკები, მაგრამ ისინი ნაწილაკებივით იქცევიან."}
{"text": "So, this is why we call this effect quantum levitation and quantum locking.\tზუსტად ამიტომაც ვუწოდებთ ჩვენ ამ ეფექტს კვანტური ლევიტაციასა და კვანტურ საკეტს."}
{"text": "But what happens to the superconductor when we put it inside a magnetic field?\tრა მოსდით ზეგამტარებს, როცა ჩვენ მათ მაგნიტურ ველში ვათავსებთ?"}
{"text": "Well, first there are strands of magnetic field left inside, but now the superconductor doesn't like them moving around, because their movements dissipate energy, which breaks the superconductivity state.\tპირველ რიგში, მაგნიტური ველის ძალწირები შიგნით \"ზიან\", და ზეგამტარს არ უნდა რომ ისინი იქ მოძრაობდნენ, იმიტომ, რომ ასეთ მოძრაობას ენერგიის დაკარგვა მოყვება, რაც ზეგამტარობის მდგომარეობას არღვევს."}
{"text": "So what it actually does, it locks these strands, which are called fluxons, and it locks these fluxons in place.\tდა ზეგამტარი ბლოკავს ამ ძალწირებს, რომლებსაც ფლუქსონებს ვუწოდებთ, ანუ ამწყვდევს ფლუქსონებს ადგილზე."}
{"text": "And by doing that, what it actually does is locking itself in place.\tამავდროულად ის საკუთარ თავსაც აფიქსირებს მუდმივ მდგომარეობაში."}
{"text": "Why? Because any movement of the superconductor will change their place, will change their configuration.\tრატომ? იმიტომ რომ ზეგამტარის ნებისმიერი მოძრაობა შეცვლის ხაზის მდებარეობას და კონფიგურაციას."}
{"text": "So we get quantum locking. And let me show you how this works.\tასე ჩვენ ვღებულობთ კვანტურ საკეტს. მოდით გაჩვენებთ თუ როგორ მუშაობს ეს."}
{"text": "I have here a superconductor, which I wrapped up so it'd stay cold long enough.\tაი მე მაქვს ზეგამტარი, რომელიც მე აზოტში შევინახე, რომ არ გამთბარიყო."}
{"text": "And when I place it on top of a regular magnet, it just stays locked in midair.\tროცა მე მას ჩვეულებრივი მაგნიტის ზევით ვათავსებ, ის თითქოს ეკიდება ჰაერში."}
{"text": "(Applause) Now, this is not just levitation. It's not just repulsion.\t(აპლოდისმენტები) ეს არა მხოლოდ ლევიტაციასს. ეს არა უბრალოდ განზიდვაა."}
{"text": "I can rearrange the fluxons, and it will be locked in this new configuration.\tმე შემიძლია ფლუქსონების პოზიციის შეცვლა და ის ისევ \"ჩაიკეტება\" ახალ მდგომარეობაში."}
{"text": "Like this, or move it slightly to the right or to the left.\tაი ასე, ან ცოტა მარჯვნივ, ან მარცხნივ..."}
{"text": "So, this is quantum locking -- actually locking -- three-dimensional locking of the superconductor.\tკვანტური საკეტი ეს არის ზეგამტარის ფიქსირება სამ განზომილებიან სივრცეში."}
{"text": "Of course, I can turn it upside down, and it will remain locked.\tრა თქმა უნდა მე შემიძლია ის გადმოვაბრუნო, და ის დაფიქსირებული დარჩება."}
{"text": "Now, now that we understand that this so-called levitation is actually locking, Yeah, we understand that.\tმხოლოდ ახლა გვესმის ჩვნ, რომ ეგრეთ წოდებული ლევიტაცია.... სინამდვილეში არის საკეტი."}
{"text": "You won't be surprised to hear that if I take this circular magnet, in which the magnetic field is the same all around, the superconductor will be able to freely rotate around the axis of the magnet.\tთქვენ არ გაგიკვირდეთ, როცა გაიგებთ, რომ თუ მე ავიღებ ამ წრიულ მაგნიტს, სადაც მაგნიტური ველი ერთნაირია მთელს წრეზე, ეს საშუალებას მისცემს ზეგამტარს თავისუფლად იბრუნოს მაგნიტის ღერძის გარშემო."}
{"text": "Why? Because as long as it rotates, the locking is maintained.\tრატომ? იმიტომ, რომ სანამ ის ბრუნავს, საკეტი უცვლელი რჩება."}
{"text": "You see? I can adjust and I can rotate the superconductor.\tხედავთ? მე შემიძლია მისი მდებარეობის შეცვლა და თავიდან დატრიალება."}
{"text": "We have frictionless motion. It is still levitating, but can move freely all around.\tჩვენ გვაქვს მოძრაობა ხახუნის გარეშე. ის ლევიტირებს და თავისუფლად მოძრაობს თავის გარშემო."}
{"text": "So, we have quantum locking and we can levitate it on top of this magnet.\tჩვენ გვაქვს კვანტური საკეტი და ლევიტაცია ამ მაგნიტზე."}
{"text": "But how many fluxons, how many magnetic strands are there in a single disk like this?\tრამდენი ფლუქსონია იქ, მაგნიტური ველის რამდენი ხაზია ერთი დისკის შიგნით?"}
{"text": "Well, we can calculate it, and it turns out, quite a lot.\tშეიძლება დავითვალოთ, და საკმარისად ბევრი გამოვა."}
{"text": "One hundred billion strands of magnetic field inside this three-inch disk.\tმაგნიტური ველის ასი ტრილიონი \"ძაფი\" 7 სანტიმეტრიანი დისკის შიგნით."}
{"text": "But that's not the amazing part yet, because there is something I haven't told you yet.\tმაგრამ ეს არ არის ყველაზე საინტერესო, იმიტომ, რომ მე თქვენთვის ყველაფერი არ მიჩვენებია."}
{"text": "And, yeah, the amazing part is that this superconductor that you see here is only half a micron thick. It's extremely thin.\tყველაზე საინტერესო ის არის, რომ ზეგამტარი, რომელსაც თქვენ ხედავთ ახლა, სისქით ნახევარი მიკრონია მხოლოდ."}
{"text": "And this extremely thin layer is able to levitate more than 70,000 times its own weight.\tის ძალიან თხელია. და ეს ძალიან თხელი ფირფიტა უძლებს დატვირთვას, რომელიც 70 ათასჯერ უფრო დიდია საკუთარ მასაზე."}
{"text": "It's a remarkable effect. It's very strong.\tეს საკვირველი ეფექტია. ის ძალიან ძლიერია."}
{"text": "Now, I can extend this circular magnet, and make whatever track I want.\tმე შმიძლია წრიული მაგნიტის გადიდება, და მისგან ნებისმიერი კონფიგურაცია შევქმნა."}
{"text": "For example, I can make a large circular rail here.\tმაგალითად დიდი წრიული რკინიგზა."}
{"text": "And when I place the superconducting disk on top of this rail, it moves freely.\tდა როცა ზეგამტარს მოვათავსებ ამ რელსზე, ის თავისუფლად იმოძრავებს."}
{"text": "(Applause) And again, that's not all. I can adjust its position like this, and rotate, and it freely moves in this new position.\t(აპლოდისმენტები) და ეს ყველაფერი არ არის. მე შემიძლია მისი მდებარეობის შეცვლა და ისევ გაშვება წრეზე, და ის ისევ დატრიალდება ახალი მდგომარეობით."}
{"text": "And I can even try a new thing; let's try it for the first time.\tმე შემიძლია ვცადო ახალი რამ. მოდით ვცადოთ."}
{"text": "I can take this disk and put it here, and while it stays here -- don't move -- I will try to rotate the track, and hopefully, if I did it correctly, it stays suspended.\tეს პირველადაა. მე შემიძლია ავიღო დისკი და ჩამოვკიდო ის, სანამ ის აქ არის ჩამოკიდული -- ნუ მოძრაობ -- შევეცდები რელსის გადაბრუნებას, და იმედი მაქვს, თუ მე სწორად ვიქცევი, დისკი ჩამოკიდული დარჩება."}
{"text": "(Applause) You see, it's quantum locking, not levitation.\t(აპლოდისმენტები) ხედავთ, ეს კვანტური საკეტია და არა ლევიტაცია."}
{"text": "Now, while I'll let it circulate for a little more, let me tell you a little bit about superconductors.\tმოდით იბრუნოს კიდევ ცოტა ხანი, ხოლო მე მოგიყვებით ზეგამტარების შესახებ."}
{"text": "Now -- (Laughter) -- So we now know that we are able to transfer enormous amount of currents inside superconductors, so we can use them to produce strong magnetic fields, such as needed in MRI machines, particle accelerators and so on.\tასე რომ... (სიცილი) ჩვენ ახლა ვიცით, რომ შეგვიძლია ჩავკეტოთ ძალწირების დიდი რაოდენობა, და ეს საშუალებას გვაძლევს ვაწარმოოთ ძლიერი მოგნიტური ველი, რომელიც საჭიროა მაგნიტურ-რეზონანსული აპარატურისათვის, ნაწილაკების ამაჩქარებლისათვის და ასე შემდეგ."}
{"text": "But we can also store energy using superconductors, because we have no dissipation.\tჩვენ შევძლებთ შევინახოთ ენერგია, ზეგამტარების საშუალებით, იმიტომ რომ არ იქნება ენერგიის დანაკარგი."}
{"text": "And we could also produce power cables, to transfer enormous amounts of current between power stations.\tშევძლებთ დავამზადოთ სუპერ მაღალვოლტაჟიანი კაბელები, რომლითაც გადაიცემა ელეტრული დენი."}
{"text": "Imagine you could back up a single power station with a single superconducting cable.\tწარმოიდინეთ, რომ დაგჭირდებათ მხოლოდ ერთი ზეგამტარი კაბელი, რომ უზრუნველყოთ მთელი ელექტროსადგური."}
{"text": "But what is the future of quantum levitation and quantum locking?\tრა მომავალი აქვს კვანტურ ლევიტაციას და კვანტურ საკეტს?"}
{"text": "Well, let me answer this simple question by giving you an example.\tნება მომეცით გიპასუხოთ მაგალითით."}
{"text": "Imagine you would have a disk similar to the one I have here in my hand, three-inch diameter, with a single difference.\tწარმოიდგინეთ, რომ არის თითქმის ასეთივე დისკი, როგორც მე მიჭირავს ხელში, 7 სანტიმეტრი დიამეტრში, მაგრამ ერთი განსხვავებით."}
{"text": "The superconducting layer, instead of being half a micron thin, being two millimeters thin, quite thin.\tზეგამტარი ფირფიტის სისქე ნახევარი მიკრონის ნაცვლად იყოს ორი მილიმეტრი, ანუ საკმარისად დიდი."}
{"text": "This two-millimeter-thin superconducting layer could hold 1,000 kilograms, a small car, in my hand.\tეს ორ-მილიმეტრიანი ზეგამტარი ფენა შეძლებს 1000 კილოგრამი დატვირთვის მიღებას ანუ პატარა ავტომობილს, რომლის ხელში დაჭერასაც შევძლებ."}
{"text": "Amazing. Thank you.\tგასაოცარია. გმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "The murder happened a little over 21 years ago, January the 18th, 1991, in a small bedroom community of Lynwood, California, just a few miles southeast of Los Angeles.\tმკვლელობა მოხდა დაახლოებით 21 წლის წინ, 1991 წლის 18 იანვარს, პატარა გარეუბანში ლინვუდში, კალიფორნიაში, ლოს ანჯელესის სამხრეთ-აღმოსავლეთით რამდენიმე კმ-ის მანძილზე."}
{"text": "A father came out of his house to tell his teenage son and his five friends that it was time for them to stop horsing around on the front lawn and on the sidewalk, to get home, finish their schoolwork, and prepare themselves for bed.\tმამა გარეთ, საკუთარი თინეიჯერი ვაჟისთვის და მისი 5 მეგობრისთვის იმის სათქმელად გავიდა, რომ სახლის წინ მდელოზე თამაშის შეწყვეტის დრო იყო. შესულიყვნენ, დაესრულებინათ საშინაო დავალება და მომზადებულიყვნენ დასაძინებლად."}
{"text": "And as the father was administering these instructions, a car drove by, slowly, and just after it passed the father and the teenagers, a hand went out from the front passenger window, and -- \"Bam, Bam!\" -- killing the father.\tროცა მამა მათ ამისკენ მოუწოდებდა, გვერდით ნელა მოძრავმა მანქანამ ჩაიარა, და როგორც კი გასცდა მამას და თინეიჯერებს, წინა სავარძლის ფანჯრიდან ვიღაცამ ხელი გამოყო და - \"ბა, ბა!\" - მამა მოკლეს."}
{"text": "And the car sped off.\tმანქანამ ჩაიქროლა და გაქრა."}
{"text": "The police, investigating officers, were amazingly efficient.\tპოლიცია, გამომძიებლები, გასაოცრად ქმედითები იყვნენ."}
{"text": "They considered all the usual culprits, and in less than 24 hours, they had selected their suspect: Francisco Carrillo, a 17-year-old kid who lived about two or three blocks away from where the shooting occurred.\tმათ ყველა შესაძლო დამნაშავე შეისწავლეს და 24 საათზე ნაკლებ დროში, შეარჩიეს ეჭვმიტანილი. ფრასცისკო კარილო, 17 წლის ბიჭი, რომელიც 2-3 კვარტლის მოშორებით ცხოვრობდა იმ ადგილიდან, სადაც სროლა მოხდა."}
{"text": "They found photos of him. They prepared a photo array, and the day after the shooting, they showed it to one of the teenagers, and he said, \"That's the picture.\tიპოვეს მისი ფოტოები, მოამზადეს ამოსაცნობად და სროლიდან მეორე დღეს, აჩვენეს ერთ-ერთ თინეიჯერს. მან თქვა, რომ: \"ეს მისი სურათია."}
{"text": "That's the shooter I saw that killed the father.\"\tეს მსროლელი ვნახე, რომელმაც მამა მოკლა.\""}
{"text": "That was all a preliminary hearing judge had to listen to, to bind Mr. Carrillo over to stand trial for a first-degree murder.\tეს წინასწარი მოსმენა საკმარისი აღმოჩნდა მოსამართლისთვის, რომ კარილო, პირველი ხარისხის კვლელობაში ბრალდებისთვის გაესამართლებინა."}
{"text": "In the investigation that followed before the actual trial, each of the other five teenagers was shown photographs, the same photo array.\tძირითად მოსმენამდე, გამოძიების ფარგლებში, ხუთი თინეიჯერიდან თითოეულს ამოსაცნობად იგივე ფოტოსერია აჩვენეს."}
{"text": "The picture that we best can determine was probably the one that they were shown in the photo array is in your bottom left hand corner of these mug shots.\tსავარაუდოდ, სურათი, რომელიც იმ ფოტოსერიაში აჩვენეს, არის ამ ფოტოების ქვედა მარცხენა კუთხეში."}
{"text": "The reason we're not sure absolutely is because of the nature of evidence preservation in our judicial system, but that's another whole TEDx talk for later. (Laughter) So at the actual trial, all six of the teenagers testified, and indicated the identifications they had made in the photo array.\tდარწმუნებულები არ ვართ, რადგან მართლმსაჯულების ჩვენ სისტემაში, მტკიცებულებათა შენახვის წესია ასეთი, თუმცა, ეს სრულებით სხვა TEDx talk-ის თემაა. (სიცილი) ძირითადი სასამართლოს მოსმენაზე, ექვსივე თინეიჯერმა მისცა ჩვენება და დაადასტურა ამოცნობა ფოტოსერიის მიხედვით."}
{"text": "He was convicted. He was sentenced to life imprisonment, and transported to Folsom Prison.\tის ცნეს დამნაშავედ. უვადო პატიმრობა მიუსაჯეს და გადაიყვანეს ფოლსომის ციხეში."}
{"text": "So what's wrong?\tმაშ, რაშია პრობლემა?"}
{"text": "Straightforward, fair trial, full investigation.\tცხადი, სამართლიანი სასამართლო, სრული გამოძიება."}
{"text": "Oh yes, no gun was ever found.\tდა ჰო, იარაღი ვერ იპოვეს."}
{"text": "No vehicle was ever identified as being the one in which the shooter had extended his arm, and no person was ever charged with being the driver of the shooter's vehicle.\tვერც იმ მანქანის იდენტიფიცირება მოხდა, საიდანაც მსროლელმა ხელი გადმოყო და მსროლელის მძღოლობისთვისაც ბრალი არავისთვის წაუყენებიათ."}
{"text": "And Mr. Carrillo's alibi?\tდა ბ-ნი კარილოს ალიბი?"}
{"text": "Which of those parents here in the room might not lie concerning the whereabouts of your son or daughter in an investigation of a killing?\tამ ოთახში რომელი მშობელი არ მოიტყუება, მათი შვილების ადგილსამყოფელზე მკვლელობის გამოძიების საქმეში?"}
{"text": "Sent to prison, adamantly insisting on his innocence, which he has consistently for 21 years.\tციხეში მყოფი, საკუთარ უდანაშაულობას უწყვეტად ამტკიცებდა, 21 წლის განმავლობაში."}
{"text": "So what's the problem?\tმაშ, რაშია პრობლემა?"}
{"text": "The problems, actually, for this kind of case come manyfold from decades of scientific research involving human memory.\tპრობლემებს ამ სახის საქმეში, ბევრ შემთხვევაში, ადამიანის მეხსიერების სფეროში, ათწლეულების სამეცნიერო კვლევები ადასტურებს."}
{"text": "First of all, we have all the statistical analyses from the Innocence Project work, where we know that we have, what, 250, 280 documented cases now where people have been wrongfully convicted and subsequently exonerated, some from death row, on the basis of later DNA analysis, and you know that over three quarters of all of those cases of exoneration involved only eyewitness identification testimony during the trial that convicted them.\tპირველ რიგში, \"უდანაშაულობის\" პროექტიდან მთელი სტატისტიკური ანალიზი გვაქვს, საიდანაც ვიცით, რომ გვაქვს 250, 280 დოკუმენტურად დადასტურებული საქმე, სადაც ადამიანები უსაფუძვლოდ ცნეს დამნაშავედ და შემდეგ გაამართლეს. ზოგი სასიკვდილო განაჩენის მქონე, დნმ-ის მოგვიანებითი ანალიზის საფუძველზე. ამ გამამართლებელი საქმეების 3/4-ში სასამართლო პროცესზე დამნაშავედ ცნობა, მხოლოდ თვითმხილველი მოწმის მიერ ამოცნობას ეფუძნებოდა."}
{"text": "We know that eyewitness identifications are fallible.\tჩვენ ვიცით, რომ თვითმხილველ მოწმეთა მიერ ამოცნობა შეიძლება მცდარი იყოს."}
{"text": "The other comes from an interesting aspect of human memory that's related to various brain functions but I can sum up for the sake of brevity here in a simple line: The brain abhors a vacuum.\tმეორე პრობლემა, ადამიანის მეხსიერების საინტერესო ასპექტიდან გამომდინარეობს და ტვინის სხვადასხვა ფუნქციებს ეხევა. თუმცა, სიმოკლისთვის შემიძლია შევაჯამო მარტივი ნათქვამით: ტვინი ვერ იტანს ვაკუუმს!"}
{"text": "Under the best of observation conditions, the absolute best, we only detect, encode and store in our brains bits and pieces of the entire experience in front of us, and they're stored in different parts of the brain.\tდაკვირვების საუკეთესო პირობებში, აბსოლუტურად საუკეთესოში, ჩვენ მთლიანი გამოცდილების მხოლოდ ნაჭრებს და ნაწყვეტებს ვავლენთ, ვშიფრავთ და ვიმახსოვრებთ ჩვენ ტვინში. და ისინი ტვინის სხვადასხვა ნაწილში ინახება."}
{"text": "So now, when it's important for us to be able to recall what it was that we experienced, we have an incomplete, we have a partial store, and what happens?\tდა როდესაც მნიშვნელოვანია გავიხსენოთ, თუ რა გადაგვხდა თავს, ჩვენ არასრული, ნაწილობრივი სურათი გვაქვს და რა ხდება?"}
{"text": "Below awareness, with no requirement for any kind of motivated processing, the brain fills in information that was not there, not originally stored, from inference, from speculation, from sources of information that came to you, as the observer, after the observation.\tქვეცნობიერად, ყველანაირი განზრახვის გარეშე ტვინი ცარიელ ადგილებს იმ ინფორმაციით ავსებს, რაც მასში არ იყო. რაც თავდაპირველად ფიქრის, ან მსჯელობის შედეგად არ იქნა შენახული და თქვენთან, როგორც დამკვირვებელთან, არ მოსულა რამე ინფორმაციის წყაროდან."}
{"text": "But it happens without awareness such that you don't, aren't even cognizant of it occurring.\tეს ხდება გააზრების გარეშე. თქვენ ვერც კი აცნობიერებთ, რომ ეს ხდება."}
{"text": "It's called reconstructed memories.\tამას რეკონსტრუქციული მეხსიერება ეწოდება."}
{"text": "It happens to us in all the aspects of our life, all the time.\tეს გვემართება ყოველთვის, ჩვენი სიცოცხლის ყველა ასპექტში."}
{"text": "It was those two considerations, among others -- reconstructed memory, the fact about the eyewitness fallibility -- that was part of the instigation for a group of appeal attorneys led by an amazing lawyer named Ellen Eggers to pool their experience and their talents together and petition a superior court for a retrial for Francisco Carrillo.\tეს იყო ის ორი საკითხი, სხვებთან ერთად... რეკონსტრუქციულმა მეხსიერებამ, თვითმხილველების არასანდოობამ... რამაც ნაწილობრივ წააქეზა გასაჩივრებაში მონაწილე ადვოკატთა ჯგუფი, რომელსაც არაჩვეულებრივი ადვოკატი, ელენ ეგერსი უძღვებოდა, გაეერთიანებინათ მათი გამოცდილება და ნიჭი, და მიემართათ ზემდგომი სასამართლოსთვის ფრანცისკო კარილოს საქმის გადასანჯვის მოთხოვნით."}
{"text": "They retained me, as a forensic neurophysiologist, because I had expertise in eyewitness memory identification, which obviously makes sense for this case, right?\tმათ ექსპერტ ნეიროფიზიოლოგად, მე დამიქირავეს, რადგან მე თვითმხილველ მოწმეთა მეხსიერების შესწავლაში მქონდა გამოცდილება, რაც აშრაკად მნიშვნელოვანია ამ საქმეში."}
{"text": "But also because I have expertise and testify about the nature of human night vision.\tამასთან ერთად, მაქვს ადამიანის ღამით ხედვის ბუნების შესწავლის გამოცდილება."}
{"text": "Well, what's that got to do with this?\tეს რაღა შუაშია?"}
{"text": "Well, when you read through the case materials in this Carrillo case, one of the things that suddenly strikes you is that the investigating officers said the lighting was good at the crime scene, at the shooting.\tროდესაც კარილოს საქმის მასალებს კითხულობთ, ერთი რამ, რაც მაშინვე თვალში გეცემათ ისაა, რომ გამომძიებლებმა თქვეს, დანაშაულის ადგილზე სადაც სროლა მოხდა, განათება კარგი იყოო."}
{"text": "All the teenagers testified during the trial that they could see very well.\tსასამართლო სხდომაზე ყველა თინეიჯერმა მისცა ჩვენება, რომ ისინი ძალიან კარგად ხედავდნენ."}
{"text": "But this occurred in mid-January, in the Northern Hemisphere, at 7 p.m. at night.\tმაგრამ ეს იანვრის შუაში მოხდა, ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში, საღამოს 7 საათზე."}
{"text": "So when I did the calculations for the lunar data and the solar data at that location on Earth at the time of the incident of the shooting, all right, it was well past the end of civil twilight and there was no moon up that night.\tროცა მთვარის და მზის მონაცემების მიხედვით, გამოთვლები ჩავატარე, სროლის განხორციელებისას შესაბამისი მდებარეობის და დროისთვის, აღმოჩნდა, რომ შებინდების დასასრულს კარგა ხანი იყო გადაცილებული და იმ ღამეს მთვარე არ ანათებდა."}
{"text": "So all the light in this area from the sun and the moon is what you see on the screen right here.\tასე რომ, მზის და მთვარის მთელი სინათლე ამ არეალში ისეთი იყო, რასაც ხედავთ ეკრანზე."}
{"text": "The only lighting in that area had to come from artificial sources, and that's where I go out and I do the actual reconstruction of the scene with photometers, with various measures of illumination and various other measures of color perception, along with special cameras and high-speed film, right?\tამ ადგილსთვის ერთადერთი სინათლე ხელოვნური წყაროებიდან უნდა მოსულიყო. აქ გავედი და სცენის რეალური რეკონსტრუქცია გავაკეთე ფოტომეტრებით, განათების სხვადასხვა გაზომვებით და ფერის აღქმის სხვადასხვა გაზომვებით. სპეციალური კამერებით და მაღალი მგრძნოველობის მქონე ფირით."}
{"text": "Take all the measurements and record them, right?\tვიღებ ყველა გამოთვლებს და ვიწერ მათ."}
{"text": "And then take photographs, and this is what the scene looked like at the time of the shooting from the position of the teenagers looking at the car going by and shooting.\tშემდეგ ვიღებ ფოტოებს და აი როგორ გამოიყურებოდა სცენა სროლის დროს თინეიჯერების მდებარეობიდან, როდესაც მანქანის ჩავლას და სროლას უყურებდნენ."}
{"text": "This is looking directly across the street from where they were standing.\tეს არის პირდაპირ ქუჩის გადაღმა ყურებისას იმ ადგილიდან, სადაც ისინი იდგნენ."}
{"text": "Remember, the investigating officers' report said the lighting was good.\tგაიხსენეთ, გამომძიებლების ანგარიშში ეწერა, რომ განათება იყო კარგი."}
{"text": "The teenagers said they could see very well.\tთინეიჯერებმა თქვეს, რომ ძალიან კარგად ხედავდნენ."}
{"text": "This is looking down to the east, where the shooting vehicle sped off, and this is the lighting directly behind the father and the teenagers.\tეს არის აღმოსავლეთით გახედვისას, სადაც მანქანამ აუჩქარა და აი, ეს კი არის სინათლე უშუალოდ მამის და თინეიჯერების უკან."}
{"text": "As you can see, it is at best poor.\tროგორც ხედავთ, საუკეთესო ვარიანტში ეს ცუდი განათებაა."}
{"text": "No one's going to call this well-lit, good lighting, and in fact, as nice as these pictures are, and the reason we take them is I knew I was going to have to testify in court, and a picture is worth more than a thousand words when you're trying to communicate numbers, abstract concepts like lux, the international measurement of illumination, the Ishihara color perception test values.\tარავინ უწოდებს ამას კარგად განათებულს, კარგ სინათლეს. ხედავთ, რომ კარგი სურათებია. ისინი იმიტომ გადავიღეთ, რომ ვიცოდი სასამართლოში მიმიწევდა ჩვენების მიცემა და სურათი უფრო ღირებულია, ვიდრე ათასი სიტყვა, როცა ციფრების ახსნას ცდილობთ, ისეთი აბსტრატული კონცეფციების, როგორიცაა: ლუქსი, განათების საერთაშორისო ერთეული, იშიჰარას ფერების აღქმის სატესტო მნიშვნელობები."}
{"text": "When you present those to people who are not well-versed in those aspects of science and that, they become salamanders in the noonday sun. It's like talking about the tangent of the visual angle, all right?\tროდესაც მათ, ამ სფეროში ნაკლებად გათვითცნობიერებულ ადამიანებს წარუდგენთ, ისინი შუადღის მზეში მყოფი სალამანდრებივით უსიცოცხლოები ხდებიან. ეს ხედვის კუთხის ტანგენსზე საუბარს ჰგავს."}
{"text": "Their eyes just glaze over, all right?\tმათ უბრალოდ თვალები უშეშდებათ."}
{"text": "A good forensic expert also has to be a good educator, a good communicator, and that's part of the reason why we take the pictures, to show not only where the light sources are, and what we call the spill, the distribution, but also so that it's easier for the trier of fact to understand the circumstances.\tკარგი სასამართლო ექსპერტი, ასევე კარგი პედაგოგიც უნდა იყოს, კარგი გადმომცემი და ნაწილობრივ ამიტომაც გდავიღეთ სურათები, რომ ვაჩვენოთ არა მხოლოდ სად არის სინათლის წყაროები და როგორაა განაწილებული, რასაც განფენას ვეძახით, არამედ ასევე იმისთვის, რომ მსაჯული ადვილად ჩაწვდეს გარემოებებს."}
{"text": "So these are some of the pictures that, in fact, I used when I testified, but more importantly were, to me as a scientist, are those readings, the photometer readings, which I can then convert into actual predictions of the visual capability of the human eye under those circumstances, and from my readings that I recorded at the scene under the same solar and lunar conditions at the same time, so on and so forth, right, I could predict that there would be no reliable color perception, which is crucial for face recognition, and that there would be only scotopic vision, which means there would be very little resolution, what we call boundary or edge detection, and that furthermore, because the eyes would have been totally dilated under this light, the depth of field, the distance at which you can focus and see details, would have been less than 18 inches away.\tეს იმ სურათების ნაწილია, რომლებიც ჩვენების მიცემისას გამოვიყენე. თუმცა, ჩემთვის, როგორც მეცნიერისთვის, უფრო მნიშვნელოვანი ფოტომეტრის ის მონაცემები იყო, რომლებიც რეალურ პროგნოზებში შემიძლია გადავიყვანო, თუ რა ვიზუალური შესაძლებლობები გააჩნია ადამიანის თვალს, იმ პირობებში, და იმ მონაცემებიდან, რომლებიც შემთხვევის ადგილზე ჩავიწერე, იგივე მზის და მთვარის პირობებში, იგივე დროს და ა.შ. შემიძლია იმის პროგნოზირება, რომ იქ ვერ იქნებოდა ფერების საიმედო აღქმა, რაც აუცილებლია სახის შესაცნობად და რომ იქ შეიძლება მხოლოდ ღამის მხედველობა ყოფილიყო, რაც ძალიან მცირე გარჩევადობას გულისხმობს, ეს არის, რასაც მხოლოდ კონტურების და ზღვრების გარჩევას ვეძახით. უფრო მეტიც, რადგან თვალების გუგები სრულად გაფართოებული იქნებოდა ამ სინათლეში და სიმკვეთრის ამ სიღრმეში, მანძილი, რომელზეც ფოკუსირებას და დეტალების გარჩევას შეძლებდით, ნახევარ მეტრზე ნაკლები უნდა ყოფილიყო."}
{"text": "I testified to that to the court, and while the judge was very attentive, it had been a very, very long hearing for this petition for a retrial, and as a result, I noticed out of the corner of my eye that I thought that maybe the judge was going to need a little more of a nudge than just more numbers.\tმე ეს ჩვენება მივეცი სასამართლოს და მართალია, მოსამართლე ძალიან ყურადღებით მისმენდა, მაგარმ ეს საქმის გადასინჯვის მოთხოვნაზე პროცესი, ძალიან, ძალიან გრძელი გამოდგა და შევამჩნიე, რომ შეიძლება მოსამართლეს ცოტა მეტი ბიძგი სჭირდებოდა, ვიდრე მხოლოდ ციფრები."}
{"text": "And here I became a bit audacious, and I turned and I asked the judge, I said, \"Your Honor, I think you should go out and look at the scene yourself.\"\tამ დროს ცოტა გავკადნიერდი, მივბრუნდი და ვკითხე მოსამართლეს: \"თქვენო ღირსებავ, ვფიქრობ უნდა მიხვიდეთ და თავად ნახოთ დანაშაულის ადგილი.\""}
{"text": "Now I may have used a tone which was more like a dare than a request — (Laughter) — but nonetheless, it's to this man's credit and his courage that he said, \"Yes, I will.\"\tშესაძლოა უფრო გამოწვევის ტონი გამოვიყენე, ვიდრე თხოვნის, (სიცილი) თუმცა, ამის მიუხედაცად, ამ კაცის და მისი გამბედაობის სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ მან მიპასუხა: \"კი, ვნახავ.\""}
{"text": "A shocker in American jurisprudence.\tშოკი ამერიკულ იურისპრუდენციაში."}
{"text": "So in fact, we found the same identical conditions, we reconstructed the entire thing again, he came out with an entire brigade of sheriff's officers to protect him in this community, all right? (Laughter) We had him stand actually slightly in the street, so closer to the suspect vehicle, the shooter vehicle, than the actual teenagers were, so he stood a few feet from the curb toward the middle of the street.\tამდენად, ჩვენ იდენტური პირობები შევქმენით და დანაშაულის მთელი სცენა ხელახლა აღვადგინეთ. ის შერიფების მთელი ბრიგადით მოვიდა, რომლებიც ამ დასახლებაში, მას დასაცავად ახლდნენ? (სიცილი) ჩვენ ის ცოტა ქუჩისკენ დავაყენეთ, ამდენად მსროლელის მანქანასთან იმაზე უფრო ახლოს, ვიდრე თინეიჯერები იყვნენ რეალურად. მაშ, ის ტროტუარიდან ნახევარიოდე მეტრში იდგა, სახით გზის შუა ნაწილისკენ."}
{"text": "We had a car that came by, same identical car as described by the teenagers, right?\tჩვენ ჩამოვატარეთ მანქანა, თინეიჯერების მიერ აღწერილის იდენტური მანქანა."}
{"text": "It had a driver and a passenger, and after the car had passed the judge by, the passenger extended his hand, pointed it back to the judge as the car continued on, just as the teenagers had described it, right?\tმანქანაში იყვნენ მძღოლი და მგზავრი. როდესაც მანქანამ მოსამართლეს ჩაუარა, მგზავრმა გამოწია ხელი, უკან მოსამართლეს ისე დაუმიზნა, რომ მანქანა სვლას აგრძელებდა, ზუსტად ისე, როგორც თინეიჯერებმა აღწერეს."}
{"text": "Now, he didn't use a real gun in his hand, so he had a black object in his hand that was similar to the gun that was described.\tმგზავრს არ ეჭირა რეალური იარაღი, მას ეჭირა აღწერილი იარაღის მსგავსი. შავი ფერის საგანი."}
{"text": "He pointed by, and this is what the judge saw.\tმგზავრმა დაუმიზნა და ეს დაინახა მოსამართლემ."}
{"text": "This is the car 30 feet away from the judge.\tეს მანქანა მოსმართლისგან 9 მეტრის მანძილზეა."}
{"text": "There's an arm sticking out of the passenger side and pointed back at you.\tმგზავრს ხელი აქვს გამოყოფილი და უკან გიმიზნებთ."}
{"text": "That's 30 feet away.\tეს 9 მეტრის დაშორებითაა."}
{"text": "Some of the teenagers said that in fact the car was 15 feet away when it shot.\tზოგმა თინეიჯერმა ისიც კი თქვა, რომ მანქანა გასროლისას 4.5 მეტრის მანძილზე იყო."}
{"text": "Okay. There's 15 feet.\tმაშ, ეს არის 4.5 მეტრი."}
{"text": "At this point, I became a little concerned.\tამ ეტაპზე ცოტა არ იყოს ავღელდი."}
{"text": "This judge is someone you'd never want to play poker with.\tეს მოსამართლე ისეთი იყო, როგორთანაც პოკერის თამაშს არ ისურვებდით."}
{"text": "He was totally stoic. I couldn't see a twitch of his eyebrow.\tის აბსოლუტური სტოიკოსი იყო. წარბი არ შეუხრია."}
{"text": "I couldn't see the slightest bend of his head.\tთავი არც კი გაუნძრევია."}
{"text": "I had no sense of how he was reacting to this, and after he looked at this reenactment, he turned to me and he says, \"Is there anything else you want me to look at?\"\tწარმოდგენა არ მქონდა, რა რეაქცია ჰქონდა. მას შემდეგ რაც მოვლენის რეკონსტრუიქციას უყურა, მომიბრუნდა და მკითხა: \"არის კიდევ რამე, რაც გინდათ, რომ ვნახო?\""}
{"text": "I said, \"Your honor,\" and I don't know whether I was emboldened by the scientific measurements that I had in my pocket and my knowledge that they are accurate, or whether it was just sheer stupidity, which is what the defense lawyers thought — (Laughter) — when they heard me say, \"Yes, Your Honor, I want you stand right there and I want the car to go around the block again and I want it to come and I want it to stop right in front of you, three to four feet away, and I want the passenger to extend his hand with a black object and point it right at you, and you can look at it as long as you want.\"\tვუპასუხე: \"თქვენო ღირსებავ\" და არ ვიცი ჩემმა სამეცნიერო გაანგარიშებებმა გამათამამა, რომელიც თან მქონდა და იმის ცოდნამ, რომ ეს გაანგარიშებები სწორი იყო, ან შეიძლება ეს სრული უგუნურების გამო იყო, რაც დაცვის ადვოკატებმა გაიფიქრეს, (სიცილი) როდესაც ვუპასუხე: \"დიახ, თქვენო ღირსებავ, თუ შეიძლება დარჩეთ ადგილზე და მინდა, რომ მანქანამ კვლავ შემოუაროს კვარტალს, მოვიდეს და გაჩერდეს, ზუსტად თქვენს წინ, დაახლოებოთ 1 მეტრის მანძილზე. მინდა, რომ მგზავრმა ხელი გამოწიოს რომლითაც იმ შავ საგანს დაგიმიზნებთ და შეგიძლიათ დააკვირდეთ მას რამდენი ხანიც გნებავთ.\""}
{"text": "And that's what he saw. (Laughter) You'll notice, which was also in my test report, all the dominant lighting is coming from the north side, which means that the shooter's face would have been photo-occluded. It would have been backlit.\tეს იყო ის, რაც მან დაინახა. (სიცილი) შეამჩნევთ და ეს ჩემ დასკვნაშიც იყო, რომ ძირითადი განათება ჩრდილოეთიდანაა, რაც იმას ნიშავს, რომ მსროლელის სახე არ გამოჩნდებოდა. ის უკნიდან იქნებოდა განათებული."}
{"text": "Furthermore, the roof of the car is causing what we call a shadow cloud inside the car which is making it darker.\tუფრო მეტიც, მანქანის სახურავი მანქანის შიგნით გამოიწვევდა იმას, რასაც ჩვენ ვეძახით - ჩრდილის ღრუბელს, რაც მას კიდევ უფრო აბნელებს."}
{"text": "And this is three to four feet away.\tეს ხდება დაახლოებით 1 მეტრის მანძილზე."}
{"text": "Why did I take the risk?\tრატომ გავრისკე?"}
{"text": "I knew that the depth of field was 18 inches or less.\tმე ვიცოდი, რომ სიმკვეთრის სიღრმე ნახევარ მეტრზე ნაკლები იყო."}
{"text": "Three to four feet, it might as well have been a football field away.\t1 მეტრის მანძილზე, იგივე წარმატებით გამოჩნდებოდა, როგორც სტადიონს იქით."}
{"text": "This is what he saw.\tეს არის ის, რაც მან დაინახა."}
{"text": "He went back, there was a few more days of evidence that was heard. At the end of it, he made the judgment that he was going to grant the petition for a retrial.\tმოსამართლე დაბრუნდა. საქმის მოსმენა რამდენიმე დღე გაგრძელდა ბოლოს, მან მიიღო გადაწყვეტილება, რომ დააკმაყოფილებდა საქმის გადასინჯვის მოთხოვნას."}
{"text": "And furthermore, he released Mr. Carrillo so that he could aid in the preparation of his own defense if the prosecution decided to retry him.\tუფრო მეტიც, მან გაათავისუფლა ბ-ნი კარილო, რომ საკუთარი დაცვის მომზადებას დახმარებოდა, თუკი პროკურატურა საქმის ხელახლა აღძვრას გადაწყვეტდა."}
{"text": "Which they decided not to.\tრაც მათ გადაწყვიტეს არ გაეკეთებინათ."}
{"text": "He is now a freed man. (Applause) (Applause) This is him embracing his grandmother-in-law.\tახლა ის თავისუფალია. (აპლოდისმენტები) აქ ჩანს როგორ ეხვევა მეუღლის ბებიას."}
{"text": "He -- His girlfriend was pregnant when he went to trial, right? And she had a little baby boy.\tმისი შეყვარებული ორსულად იყო, როცა გაასამართლეს. მას ეყოლა ვაჟიშვილი."}
{"text": "He and his son are both attending Cal State, Long Beach right now taking classes. (Applause) And what does this example -- what's important to keep in mind for ourselves?\tახლა, ის და მისი ვაჟი, ორივე, კალიფორნიის შტატის უნივერსიტეტ \"ლონგ ბიჩში\" სწავლობენ. (აპლოდისმენტები) და რას აჩვენებს ეს მაგალითი? რა არის მნიშვნელოვანი, რომ გვახსოვდეს?"}
{"text": "First of all, there's a long history of antipathy between science and the law in American jurisprudence.\tპირველ რიგში, მეცნიერებას და სამართალს ამერიკულ იურისპრუდენციაში ანტიპათიის ხანგრძლივი ისტორია აქვთ."}
{"text": "I could regale you with horror stories of ignorance over decades of experience as a forensic expert of just trying to get science into the courtroom.\tსასამართლო ექსპერტის ათწლეულობით გამოცდილებიდან, რომელიც ცდილობს სხდომათა დარბაზში მეცნიერება შეიტანოს, შემიძლია უვიცობის საშინელი ისტორიებით გაგიმასპინძლდეთ."}
{"text": "The opposing council always fight it and oppose it.\tმეორე მხარე ყოველთვის ეწინააღმდეგება და ებრძვის ამას."}
{"text": "One suggestion is that all of us become much more attuned to the necessity, through policy, through procedures, to get more science in the courtroom, and I think one large step toward that is more requirements, with all due respect to the law schools, of science, technology, engineering, mathematics for anyone going into the law, because they become the judges.\tერთი რჩევაა, რომ ჩვენ ყველამ უფრო მეტად გავიაზროთ საჭიროება, პოლიტიკის გზით, პროცედურების გზით, რომ მეტი მეცნიერება შევიდეს სხდომათა დარბაზში. ვფიქრობ, რომ ამ მიმართულებით ერთი დიდი ნაბიჯი, სამართლის სკოლებისადმი დიდი პატივისცემით, არის მეტი მოთხოვნები, მეცნიერების, ტექნოლოგიების, ინჟინერიის, მათემატიკის მიმართ ყველასთვის, ვინც სამართალზე სწავლობს, რადგან ისინი ხდებიან მოსამართლეები."}
{"text": "Think about how we select our judges in this country.\tიფიქრეთ იმაზე, თუ როგორ ვარჩევთ მოსამართლეებს ამ ქვეყანაში."}
{"text": "It's very different than most other cultures. All right?\tეს სხვა კულტურათა უმეტესობისგან ძალიან განსხვავდება."}
{"text": "The other one that I want to suggest, the caution that all of us have to have, I constantly have to remind myself, about just how accurate are the memories that we know are true, that we believe in?\tკიდევ ერთი რამ, რაც მინდა გირჩიოთ, არის სიფრთხილე, რაც ყველამ უნდა გამოვიჩინოთ. მე განუწყვეტლივ ვახსენებ საკუთარ თავს, რამდენად ზუსტია მოგონებები, რომლებიც სიმართლე გვგონია, რომლებისაც გვჯერა?"}
{"text": "There is decades of research, examples and examples of cases like this, where individuals really, really believe. None of those teenagers who identified him thought that they were picking the wrong person.\tარსებობს ათწლეულების კვლევა, ამ საქმის მსგავსი უამრავი მაგალითი, სადაც ადამიანებს ნამდვილად სჯერათ. თინეიჯერებიდან ვინც ის ამოიცნო, არცერთს არ უფიქრია, რომ სხვა ადამიანს დაადო ხელი."}
{"text": "None of them thought they couldn't see the person's face.\tარცერთს არ ეგონა, რომ დამნაშავის სახე ვერ დაინახეს."}
{"text": "We all have to be very careful.\tჩვენ ყველა უნდა ვიყოთ ფრთხილად."}
{"text": "All our memories are reconstructed memories.\tჩვენი მეხსიერება რეკონსტრუქციული მეხსიერებაა."}
{"text": "They are the product of what we originally experienced and everything that's happened afterwards.\tეს არის პროდუქტი იმისა, რაც თავდაპირველად განვიცადეთ და ყველაფერი იმისა, რაც შემდგომ მოხდა."}
{"text": "They're dynamic.\tმეხსიერება დინამიურია."}
{"text": "They're malleable. They're volatile, and as a result, we all need to remember to be cautious, that the accuracy of our memories is not measured in how vivid they are nor how certain you are that they're correct.\tმეხსიერება დამყოლია, ცვალებადია. შედეგად, ყველას უნდა გვახსოვდეს, რომ ფრთხილად ვიყოთ, რადგან ჩვენი მეხსირების სიზუსტე იმით არ იზომება, თუ რამდენად ნათელია ის ან იმით, თუ რამდენად დარწმუნებული ვართ მის სისწორეში."}
{"text": "Thank you. (Applause)\tმადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So I want to start by offering you a free no-tech life hack, and all it requires of you is this: that you change your posture for two minutes.\tმინდა იმით დავიწყო, რომ შემოგთავაზოთ ერთი უფასო რჩევა - ცხოვრებისეული ხრიკი ამისათვის კი საჭიროა, რომ თქვენ ორი წუთით შეიცვალოთ პოზა."}
{"text": "But before I give it away, I want to ask you to right now do a little audit of your body and what you're doing with your body.\tმაგრამ, სანამ ამ ხრიკს გაგიზიარებთ, მინდა გთხოვოთ, რომ ”დაათვალიეროთ” საკუთარი სხეული და გაიაზროთ, რა მდგომარეობაშია ის ახლა."}
{"text": "So how many of you are sort of making yourselves smaller?\tრამდენი თქვენგანი ცდილობს, რომ დაპატარავდეს?"}
{"text": "Maybe you're hunching, crossing your legs, maybe wrapping your ankles.\tშეიძლება მოხრილი ხართ, ფეხი ფეხზე გაქვთ გადადებული,"}
{"text": "Sometimes we hold onto our arms like this.\tან ხელები გაქვთ გადაჯვარედინებული. ხანდახან ხელებს ასე ვიჭერთ,"}
{"text": "Sometimes we spread out. (Laughter) I see you.\tხანდახან ვშლით მათ. (ისმის სიცილი) გხედავთ. (ისმის სიცილი)"}
{"text": "So I want you to pay attention to what you're doing right now.\tმოკლედ, მინდა, რომ დააკვირდეთ იმას, თუ რას აკეთებთ ამ წუთას."}
{"text": "We're going to come back to that in a few minutes, and I'm hoping that if you learn to tweak this a little bit, it could significantly change the way your life unfolds.\tჩვენ ამ საკითხს რამდენიმე წუთში დავუბრუნდებით და მე იმედი მაქვს, რომ ჩემს ხრიკს ოდნავ მაინც თუ აუღებთ ალღოს, შეძლებთ მნიშვნელოვნად შეცვალოთ თქვენი ცხოვრება."}
{"text": "So, we're really fascinated with body language, and we're particularly interested in other people's body language.\tამგვარად, ჩვენ ძალიან გვიტაცებს სხეულის ენა, მით უფრო მეტად გვაინტერესებს სხვა ადამიანების სხეულის ენა."}
{"text": "You know, we're interested in, like, you know — (Laughter) — an awkward interaction, or a smile, or a contemptuous glance, or maybe a very awkward wink, or maybe even something like a handshake.\tაი ხომ იცით, ჩვენ გვაინტერესებს როცა (ისმის სიცილი) იგრძნობა უხერხულობა ურთიერთობაში, ან ვამჩნევთ ღიმილს, ან ზიზღნარევ მზერას, ან ძალიან ტლანქად ჩაკრულ თვალს, ან სულაც ხელის ჩამორთმევას."}
{"text": "Narrator: Here they are arriving at Number 10.\tსაუბრობს მთხრობელი: აი ისინიც გამოჩნდნენ 10 ნომერთან და შეხედეთ"}
{"text": "This lucky policeman gets to shake hands with the President of the United States.\tპოლიციელს გაუმართლა, მას პრეზიდენტმა ჩამოართვა ხელი. აშშ-ს პრეზიდენტმა!"}
{"text": "Here comes the Prime Minister -- No. (Laughter) (Applause) (Laughter) (Applause) Amy Cuddy: So a handshake, or the lack of a handshake, can have us talking for weeks and weeks and weeks.\tდა აი, ახლა პრემიერ-მინისტრიც - ? მაგრამ არაო! (ისმის სიცილი) (ისმის სიცილი) (ისმის აპლოდისმენტები) საუბრობს ემი ქადი: ანუ ხან, რომ ჩამოართმევენ ხელს და ხან არა. რაც, შესაძლოა კვირების განმავლობაში განიხილებოდეს."}
{"text": "Even the BBC and The New York Times.\tმათ შორის BBC-სა და New York Times-ში."}
{"text": "So obviously when we think about nonverbal behavior, or body language -- but we call it nonverbals as social scientists -- it's language, so we think about communication.\tცხადია, როცა ჩვენ სხეულის ენაზე ვსაუბრობთ, რასაც სოციალურ მეცნიერებაში ჩვენ არავერბალურ ქცევას ვუწოდებთ -- რადგანაც ეს ენაა, ბუნებრივია, კომუნიკაციის თემა გვახსენდება."}
{"text": "When we think about communication, we think about interactions.\tხოლო, როცა კომუნიკაციაზე ვსაუბრობთ, იქვე ვგულისხმობთ ურთიერთობებსაც."}
{"text": "So what is your body language communicating to me?\tრას მეუბნება მე თქვენი სხეულის ენა?"}
{"text": "What's mine communicating to you?\tან პირიქით, როგორ გესმით თქვენ ჩემი სხეულის ენა?"}
{"text": "And there's a lot of reason to believe that this is a valid way to look at this.\tმრავალი მიზეზის გამო, მართებულია ამ საკითხის ასეთ ჭრილში განხილვა."}
{"text": "So social scientists have spent a lot of time looking at the effects of our body language, or other people's body language, on judgments.\tმართლაც, მეცნიერებმა სოციალურ სფეროში ბევრი დრო დახარჯეს, იმისათვის, რომ შეესწავლათ ჩვენი და სხვების სხეულის ენის გავლენა ადამიანების მსჯელობაზე."}
{"text": "And we make sweeping judgments and inferences from body language.\tჩვენ ძალიან სწრაფად გვექმნება წარმოდგენა და აზრი ადამიანზე, მისი სხეულის ენიდან გამომდინარე."}
{"text": "And those judgments can predict really meaningful life outcomes like who we hire or promote, who we ask out on a date.\tდა ამ წარმოდგენებსა და აზრებს, შესაძლოა რეალური და მნიშვნელოვანი შედეგები მოყვეს. მაგალითად, ადამიანის სამუშაოზე აყვანა, დაწინაურება ან პაემანზე დაპატიჟება."}
{"text": "For example, Nalini Ambady, a researcher at Tufts University, shows that when people watch 30-second soundless clips of real physician-patient interactions, their judgments of the physician's niceness predict whether or not that physician will be sued.\tმაგალითად, ნალინი ამბადი, მკვლევარი ტაფტის უნივერსიტეტიდან გვეუბნება, რომ მას შემდეგ, რაც ადამიანები ნახავენ 30 წამიან უხმო ვიდეო-კლიპს რომელიც ექიმისა და პაციენტის ურთიერთობას ასახავს რეალურ სიტუაციაში, ის თუ, რამდენად დადებითი წარმოდგენა შეექმნათ მათ ექიმზე, გამოდგება იმისათვის, რომ ვივარაუდოთ, უჩივლებენ თუ არა მას"}
{"text": "So it doesn't have to do so much with whether or not that physician was incompetent, but do we like that person and how they interacted?\tაქ საუბარი იმდენად იმაზე კი არ არის, არის თუ არა ეს ექიმი კომპეტენტური, არამედ იმაზე, მოგვწონს თუ არა ეს ადამიანი და ის თუ, როგორ იქცეოდა ის მოცემულ სიტუაციაში."}
{"text": "Even more dramatic, Alex Todorov at Princeton has shown us that judgments of political candidates' faces in just one second predict 70 percent of U.S. Senate and gubernatorial race outcomes, and even, let's go digital, emoticons used well in online negotiations can lead you to claim more value from that negotiation.\tკიდევ უფრო შთამბეჭდავია პრინსოტნის უნივერსიტეტიდან ალექს თოდოროვის აღმოჩენა, რომ პოლიტიკური კანდიდატების სახეებზე ერთწამიანი დაკვირვების შედეგად ჩამოყალიბებული აზრი 70 პროცენტით ემთხვევა აშშ-ს სენატორებისა გუბერნატორების არჩევნების შედეგებს. უფრო მეტიც, ახლა ციფრულ სამყაროზე გადავიდეთ, ”ემოტიკონებს”, რომლებიც ონლაინ მოლაპარაკებებში გამოიყენება, შეუძლიათ კიდევ უფრო წარმატებული გახადონ მოლაპარაკება."}
{"text": "If you use them poorly, bad idea. Right?\tანუ გირჩევნიათ ისინი კარგად გამოიყენოთ, არა?"}
{"text": "So when we think of nonverbals, we think of how we judge others, how they judge us and what the outcomes are.\tროცა ჩვენ არავერბალურ ენას განვიხილავთ, გვაინტერესებს, როგორ განვსჯით სხვებს, ან სხვები, როგორ განგვსჯიან ჩვენ და რა შედეგები მოყვება ამას."}
{"text": "We tend to forget, though, the other audience that's influenced by our nonverbals, and that's ourselves.\tთუმცა, ჩვენ ხშირად გვავიწყდება სხვა აუდიტორია, რომელზეც ჩვენი სხეულის ენა ახდენს გავლენას. და ეს აუდიტორია თავად ჩვენ ვართ ."}
{"text": "We are also influenced by our nonverbals, our thoughts and our feelings and our physiology.\tჩვენი სხეულის ენა ჩვენზეც ზემოქმედებს. ის გავლენას ახდენს ჩვენს აზრებზე, ჩვენს გრძნობებზე და ჩვენს ფიზიოლოგიაზე."}
{"text": "So what nonverbals am I talking about?\tდა მაინც, რას ვგულისხმობ ამ სხეულის ენაში?"}
{"text": "I'm a social psychologist. I study prejudice, and I teach at a competitive business school, so it was inevitable that I would become interested in power dynamics.\tმე სოციალური ფსიქოლოგი ვარ და სტერეოტიპულ განწყობებს (prejudice) შევისწავლი. მაღალრეიტინგულ ბიზნეს-სკოლაში ვასწავლი, ამდენად, ჩემი დაინტერესება ძალაუფლების თემით გარდაუვალი იყო."}
{"text": "I became especially interested in nonverbal expressions of power and dominance.\tკერძოდ, მე დავინტერესდი ძალაუფლებისა და დომინანტურობის არავერბალური გამოხატულებებით."}
{"text": "And what are nonverbal expressions of power and dominance?\tროგორია ძალაუფლებისა და დომინანტურობის არავერბალური გამოხატულებები?"}
{"text": "Well, this is what they are.\tაი, როგორია!"}
{"text": "So in the animal kingdom, they are about expanding.\tამგვარად, ცხოველთა სამყაროში ის სხეულის გაშლას, განვრცობას გულისხმობს."}
{"text": "So you make yourself big, you stretch out, you take up space, you're basically opening up.\tშენ ფართოდ იშლები და იწელები, რომ უფრო დიდი გამოჩნდე, რომ მეტი სივრცე დაიკავო ანუ არსებითად, უფრო მეტად გამოჩნდე ."}
{"text": "It's about opening up.\tდიახ, უფრო მეტად გამოჩნდე."}
{"text": "And this is true across the animal kingdom.\tდა ეს მართლაც ასეა ცხოველთა სამყაროში."}
{"text": "It's not just limited to primates.\tდა ეს მხოლოდ პრიმატებს არ ეხება,"}
{"text": "And humans do the same thing. (Laughter) So they do this both when they have power sort of chronically, and also when they're feeling powerful in the moment.\tადამიანებიც ზუსტად ასე იქცევიან. (ისმის სიცილი) ამას ყოველთვის აკეთებენ, მაშინაც, როცა მუდმივად გრძნობენ ძალაუფლებას და მაშინაც, როცა ეს გრძნობა დროებითია."}
{"text": "And this one is especially interesting because it really shows us how universal and old these expressions of power are.\tაი ეს, მაგალითად, ძალიან საინტერესოა! ის აჩვენებს თუ რამდენად უნივერსალური და დროში გამოცდილია ძალაუფლების ამგვარი გამოხატულებები."}
{"text": "This expression, which is known as pride, Jessica Tracy has studied.\tაი ეს მდგომარეობა, რომელიც სიამაყეს გამოხატავს, ჯესიკა თრეისიმ შეისწავლა."}
{"text": "She shows that people who are born with sight and people who are congenitally blind do this when they win at a physical competition.\tმან დაადგინა, რომ ადამიანები, ვისაც არ ჰქონია მხედველობის პრობლემები და ისინიც, ვინც დაბადებით უსინათლონი არიან, ასე აკეთებენ, როცა სპორტულ შეჯიბრებაში იმარჯვებენ."}
{"text": "So when they cross the finish line and they've won, it doesn't matter if they've never seen anyone do it.\tროცა ისინი ფინიშის ხაზს გადაკვეთენ და გამარჯვებულნი არიან, არ აქვს მნიშვნელობა, უნახავთ თუ არა სხვა როგორ იქცევა ამ დროს."}
{"text": "They do this.\tისინი ასე აკეთებენ. ხელები ზემოთ არის ატაცებული და ნიკაპიც ოდნავ აწეულია."}
{"text": "What do we do when we feel powerless?\tროგორ ვიქცევით, როცა უძლურად ვგრძნობთ თავს?"}
{"text": "We do exactly the opposite.\tზუსტად საწინააღმდეგოს ვაკეთებთ."}
{"text": "We close up. We wrap ourselves up.\tვიკუნტებით."}
{"text": "We make ourselves small.\tვიხრებით. ვპატარავდებით. არ გვინდა, ჩვენს გვერდზე მყოფ ადამიანს შევეჯახოთ."}
{"text": "So again, both animals and humans do the same thing.\tდა ამ შემთხვევაშიც, ცხოველები და ადამიანები ერთმანეთისგან არ განსხვავდებიან."}
{"text": "And this is what happens when you put together high and low power.\tდა აი რა ხდება, როცა ერთმანეთს ძლევამოსილი და უსუსური"}
{"text": "So what we tend to do when it comes to power is that we complement the other's nonverbals.\tადამიანები ხვდებიან. ანუ, ჩვენ, როგორც წესი, მეორე ადამიანის არავერბალური ქცევის საპასუხო ქცევას ვახორციელებთ."}
{"text": "So if someone is being really powerful with us, we tend to make ourselves smaller. We don't mirror them.\tთუკი, მეორე ადამიანი ჩვენთან მიმართებაში დიდი ძალაუფლებას ავლენს, ჩვენ ’ვპატარავდებით’. ჩვენ არ ვიმეორებთ სარკისებურად მათ ქცევას."}
{"text": "We do the opposite of them.\tჩვენ საპირისპიროდ ვიქცევით."}
{"text": "So I'm watching this behavior in the classroom, and what do I notice?\tაი მე, ვაკვირდები ჩემს სტუდენტებს აუდიტორიაში, და რას ვამჩნევ?"}
{"text": "I notice that MBA students really exhibit the full range of power nonverbals.\tმე ვამჩნევ, რომ MBA სტუდენტები ავლენენ ძალაუფლების გამომხატველი არავერბალური ქცევის სრულ სპექტრს."}
{"text": "So you have people who are like caricatures of alphas, really coming into the room, they get right into the middle of the room before class even starts, like they really want to occupy space.\tგვყავს სტუდენტები, რომლებიც ნამდვილი ”ალფა არსებები” არიან, რომლებიც, მაშინვე ოთახის ცენტრში შემოდიან, ჯერ კიდევ სანამ ლექცია დაიწყება, მათ უკვე უნდათ, რომ სივრცე დაიკავონ."}
{"text": "When they sit down, they're sort of spread out.\tსხდებიან ფართოდ გაშლილ პოზაში."}
{"text": "They raise their hands like this.\tხელს ასე სწევენ."}
{"text": "You have other people who are virtually collapsing when they come in. As soon they come in, you see it.\tდა მეორეს მხრივ, გვყავს სტუდენტები, რომლებიც მართლაც ერთი-ორად პატარავდებიან, როცა ოთხაში შემოდიან. ამას, მათი შემოსვლისთანავე ამჩნევ."}
{"text": "You see it on their faces and their bodies, and they sit in their chair and they make themselves tiny, and they go like this when they raise their hand.\tეს აისახება მათ სახეებსა და სხეულებზე. ისინი სხდებიან თავიანთ ადგილებზე და პატარავდებიან. და ხელს, აი ასე იწევენ."}
{"text": "I notice a couple of things about this.\tამასთან დაკავშირებით, რამდენიმე დაკვირვება მაქვს."}
{"text": "One, you're not going to be surprised.\tპირველი, რომელიც მგონი არ გაგაკვირვებთ,"}
{"text": "It seems to be related to gender.\tსავარაუდოდ უკავშირდება სქესს."}
{"text": "So women are much more likely to do this kind of thing than men.\tქალები, უფრო მეტი ალბათობით გააკეთებენ ამას, ვიდრე კაცები."}
{"text": "Women feel chronically less powerful than men, so this is not surprising.\tქალები ქრონიკულად უფრო ნაკლებ ძალაუფლებას გრძნობენ, ვიდრე კაცები - ამდენად ეს გასაკვირი არ არის."}
{"text": "But the other thing I noticed is that it also seemed to be related to the extent to which the students were participating, and how well they were participating.\tმაგრამ მეორე რამ, რაც მე შევამჩნიე, არის ის, რომ ძალაუფლების გამოხატულება, ასევე უკავშირდება ლექციებზე სტუდენტების აქტიურობის სიხშირესაც და ხარისხსაც."}
{"text": "And this is really important in the MBA classroom, because participation counts for half the grade.\tMBA-ს ლექციებზე კი ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ აქტიურობის ქულა ჯამური შეფასების ნახევარს შეადგენს."}
{"text": "So business schools have been struggling with this gender grade gap.\tბიზნეს-სკოლები თავს იტეხენ, როგორ გადალახონ ეს სქესთაშორის სხვაობით გამოწვეული ნიშნების პრობლემა."}
{"text": "You get these equally qualified women and men coming in and then you get these differences in grades, and it seems to be partly attributable to participation.\tსწავლას, ორივე სქესის, ერთნაირად კარგი სტუდენტები იწყებენ, მაგრამ ბოლოში განსხვავებულ შეფასებებს იღებენ, რისი მიზეზიც, როგორც სჩანს, ნაწილობრივ ლექციაზე აქტიურობაა."}
{"text": "So I started to wonder, you know, okay, so you have these people coming in like this, and they're participating.\tმეც დავიწყე ამ საკითხზე ფიქრი, კარგი, ეს ხალხი ასე შემოდის აუდიტორიაში, და"}
{"text": "Is it possible that we could get people to fake it and would it lead them to participate more?\tლექციის დროს აქტიურობს. ნეტა, არის შესაძლებელი, რომ ადამიანებმა ითამაშონ? გახდებიან ამის მერე ისინი უფრო აქტიურები?"}
{"text": "So my main collaborator Dana Carney, who's at Berkeley, and I really wanted to know, can you fake it till you make it?\tდენა ქარნი ჩემი კოლეგაა ბერკლიდან, რომელთან ერთადაც მე ძირითადად ვმუშაობ, მე მართლაც მინდოდა გამეგო, შეიძლება ითამაშო და ბოლოს გამოგივიდეს?"}
{"text": "Like, can you do this just for a little while and actually experience a behavioral outcome that makes you seem more powerful?\tანუ, ცოტა ხანი ეს გააკეთო, როგორც თამაში, იმიტაცია და მერე, ერთხელაც, მართლაც გამოგივიდეს ასე მოქცევა და რეალურად იგრძნო ძალაუფლება?"}
{"text": "So we know that our nonverbals govern how other people think and feel about us. There's a lot of evidence.\tჩვენ ხომ ვიცით, რომ ჩვენი სხეულის ენა გადამწყვეტ როლს თამაშობს, იმაში თუ რას ფიქრობენ ადამიანები ჩვენზე. ამის ბევრი დასტურია."}
{"text": "But our question really was, do our nonverbals govern how we think and feel about ourselves?\tმაგრამ ჩვენ სინამდივლეში გვაინტერესებდა, ახდენს თუ არა ჩვენი სხეულის ენა გავლენას საკუთარი თავის მიმართ ჩვენს განწყობებსა და დამოკიდებულებებზე."}
{"text": "There's some evidence that they do.\tგარკვეულწილად, ამის დასტურიც არსებობს."}
{"text": "So, for example, we smile when we feel happy, but also, when we're forced to smile by holding a pen in our teeth like this, it makes us feel happy.\tმაგალითად, ჩვენ ვიღიმით, როცა გვიხარია, მაგრამ მაშინაც კი, როცა ჩვენ იძულებით ვიღიმით, იმიტომ, რომ კალამი გვიჭირავს პირით, აი ასე, სიხარულის განცდა გვეუფლება."}
{"text": "So it goes both ways.\tესეიგი, ასეც ხდება და ისეც."}
{"text": "When it comes to power, it also goes both ways.\tდა რაც შეეხება ძალაუფლებას, აქაც იგივე ვითარებაა."}
{"text": "So when you feel powerful, you're more likely to do this, but it's also possible that when you pretend to be powerful, you are more likely to actually feel powerful.\tანუ, როცა ძალაუფლებას გრძნობ, დიდი ალბათობით, აი ასე გააკეთებ, მაგრამ ასევე შესაძლებელია პირიქით, თავი მოაჩვენო, რომ გრძნობ ძალაუფლებას და მართლაც იგრძნო ძალაუფლება."}
{"text": "So the second question really was, you know, so we know that our minds change our bodies, but is it also true that our bodies change our minds?\tამგვარად, მეორე რამ, რაც ჩვენ გვაინტერესებდა, იყო ჩვენ ვიცით, რომ ჩვენი გონება გავლენას ახდენს ჩვენს სხეულზე, მაგრამ მართალია, რომ ჩვენი სხეულიც ცვლის ჩვენს ტვინს?"}
{"text": "And when I say minds, in the case of the powerful, what am I talking about?\tდა რას ვგულისხმობ, როცა ვსაუბრობ, იმ ადამიანების ტვინებზე, ვინც ძალაუფლებას გრძნობს?"}
{"text": "So I'm talking about thoughts and feelings and the sort of physiological things that make up our thoughts and feelings, and in my case, that's hormones. I look at hormones.\tმე ვგულისხმობ აზრებს და გრძნობებს, და იმ ფიზიოლოგიურ მოვლენებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ჩვენს აზრებსა და გრძნობებზე, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში - ჰორმონებზე. მე ჰორმონებს შევისწავლი."}
{"text": "So what do the minds of the powerful versus the powerless look like?\tკარგით, მაინც როგორია ძალაუფლების გრძნობით აღვსილი"}
{"text": "So powerful people tend to be, not surprisingly, more assertive and more confident, more optimistic.\tან უძლური ადამიანის ტვინი? როგორც მოსალოდნელი იყო, ძალაუფლების გრძნობის მქონე ადამიანები უფრო გამბედავნი, თავდაჯერებულნი და ოპტიმისტურებიც კი, არიან."}
{"text": "They actually feel they're going to win even at games of chance.\tმათ აქვთ გრძნობა, რომ წარმატებას მიაღწევენ, მაშინაც კი, როცა ეს იღბალზეა დამოკიდებული."}
{"text": "They also tend to be able to think more abstractly.\tმათ, ასევე, როგორც წესი უფრო გამოსდით აბსტრაქტულად აზროვნება"}
{"text": "So there are a lot of differences. They take more risks.\tმათ ძალიან ბევრი რამ განასხვავებთ. ისინი უფრო რისკიანები არიან."}
{"text": "There are a lot of differences between powerful and powerless people.\tძალიან ბევრი განსხვავებაა ძალაუფლების მეტი და ნაკლები გრძნობის მქონე ადამიანებს შორის."}
{"text": "Physiologically, there also are differences on two key hormones: testosterone, which is the dominance hormone, and cortisol, which is the stress hormone.\tეს განსხვავებები ფიზიოლოგიურ დონეზეც ვლინდება, ორი საკვანძო ჰორმონით: ტესტოსტერონი, რომელიც დომინანტურობის ჰორმონია, და კორტიზოლი, რომელიც სტრესის ჰორმონია."}
{"text": "So what we find is that high-power alpha males in primate hierarchies have high testosterone and low cortisol, and powerful and effective leaders also have high testosterone and low cortisol.\tანუ ვლინდება, რომ ძალაუფლების მქონე ალფა მამრებს პრიმატების საზოგადოებრივ იერარქიაში აქვთ ტესტოსტერონის მაღალი და კორტიზოლის დაბალი დონეები. ასეთივე ჰორმონალური სურათი იკვეთება ძლევამოსილ და წარმატებულ ლიდერებში."}
{"text": "So what does that mean? When you think about power, people tended to think only about testosterone, because that was about dominance.\tროგორ უნდა გავიგოთ ეს? როცა ძალაუფლებაზე ვსაუბრობთ, ხალხი, ადრე, როგორც წესი, მხოლოდ ტესტოსტერონს მოიაზრებდა, იმიტომ, რომ ის დომინანტურობას უკავშირდება."}
{"text": "But really, power is also about how you react to stress.\tმაგრამ სინამდვილეში, ძალაუფლების განცდა, ასევე უკავშირდება იმას, თუ როგორ რეაგირებთ სტრესზე."}
{"text": "So do you want the high-power leader that's dominant, high on testosterone, but really stress reactive?\tანუ, გინდათ ლიდერი, რომელიც დომინანტურია, ტესტოსტერონის მაღალი დონე აქვს, მაგრამ სტრესის მიმართ მგრძნობიარეა?"}
{"text": "Probably not, right?\tალბათ არ გინდათ."}
{"text": "You want the person who's powerful and assertive and dominant, but not very stress reactive, the person who's laid back.\tთქვენ გინდათ ადამიანი, რომელიც ძლევამოსილია, გამბედავი და დომინანტური, არ არის სტრესის მიმართ მგრძნობიარე, არამედ მშვიდია."}
{"text": "So we know that in primate hierarchies, if an alpha needs to take over, if an individual needs to take over an alpha role sort of suddenly, within a few days, that individual's testosterone has gone up significantly and his cortisol has dropped significantly.\tჩვენ ვიცით, რომ პრიმატებში, თუკი მამრი მოიპოვებს დომინანტურ, ალფა პოზიციას, ასე ვთქვათ, მოულოდნელად, სულ რამდენიმე დღეში მისი ტესტოსტერონის დონე არსებითად იმატებს, ხოლო კორტიზოლის დონე - არსებითად ეცემა."}
{"text": "So we have this evidence, both that the body can shape the mind, at least at the facial level, and also that role changes can shape the mind.\tამგვარად, ჩვენ გვაქვს დასტური იმისა, რომ სხეულს აქვს გავლენა გონებაზე, სულ მცირე, სახის გამომეტყველების დონეზე, და ასევე, დასტური იმისა, რომ როლის შეცვლაც ახდენს გავლენას ტვინზე."}
{"text": "So what happens, okay, you take a role change, what happens if you do that at a really minimal level, like this tiny manipulation, this tiny intervention?\tანუ აი რა ხდება, თქვენ იცვლით როლს, რა ხდება თუკი ეს ცვლილება ძალიან მცირეა, სულ მცირე, მინიმალური ცვლილება."}
{"text": "\"For two minutes,\" you say, \"I want you to stand like this, and it's going to make you feel more powerful.\"\tთქვენ ეუბნებით თქვენ თავს, ”ორი წუთის განმავლობაში, მინდა ასე ვიდგე, და ამისგან მე მეტ ძალაუფლებას შევიგრძნობ”"}
{"text": "So this is what we did.\tაი, რა გავაკეთეთ ჩვენ."}
{"text": "We decided to bring people into the lab and run a little experiment, and these people adopted, for two minutes, either high-power poses or low-power poses, and I'm just going to show you five of the poses, although they took on only two.\tგადავწყვიტეთ, ლაბორატორიაში, პატარა ექსპერიმენტზე მოგვეწვია ხალხი, რომელსაც ორი წუთის განმავლობაში, სხვადასხვა, მაღალი ან დაბალი ძალაუფლების გამომხატველი პოზა უნდა მიეღოთ. მე გაჩვენებთ, ხუთ ასეთ პოზას, თუმცა ყოველი ცალკული ადამიანი მხოლოდ ორ პოზას იღებდა."}
{"text": "So here's one.\tაი, ერთერთი მათგანი."}
{"text": "A couple more.\tკიდევ ორი."}
{"text": "This one has been dubbed the \"Wonder Woman\" by the media.\tამას ”ქალი საოცრება” შეარქვეს მედიაში."}
{"text": "Here are a couple more.\tაი, კიდევ რამდენიმე."}
{"text": "So you can be standing or you can be sitting.\tანუ, ზოგი იჯდა, ზოგი იდგა."}
{"text": "And here are the low-power poses.\tესენი დაბალი ძალაუფლების გამომხატველი პოზებია."}
{"text": "So you're folding up, you're making yourself small.\tადამიანი ძალიან იკუნტება, პატარავდება."}
{"text": "This one is very low-power.\tეს ძალიან უსუსური პოზაა."}
{"text": "When you're touching your neck, you're really protecting yourself.\tროცა საკუთარ კისერს ეხები, ცდილობ საკუთარი თავის დაცვას."}
{"text": "So this is what happens.\tდა აი, რა ხდება. ეს ხალხი შემოდის,"}
{"text": "They come in, they spit into a vial, for two minutes, we say, \"You need to do this or this.\"\tმათ სხვადასხვა სივრცეებში ვანაწილებთ, და ვეუბნებით, რომ ორი წუთის განმავლობაში ასეთი ან ასეთი პოზა მიიღონ."}
{"text": "They don't look at pictures of the poses.\tმათ არანაირ გამოსახულებას არ ვაჩვენებთ, იმიტომ, რომ არ გვინდა,"}
{"text": "We don't want to prime them with a concept of power.\tრამეზე მივანიშნოთ. ჩვენ გვინდა, რომ მათ თავად იგრძნონ ძალაუფლება,"}
{"text": "We want them to be feeling power.\tხომ ასეა? მოკლედ, ორი წუთის განმავლობაში ისინი რაღაც პოზაში არიან."}
{"text": "We then ask them, \"How powerful do you feel?\" on a series of items, and then we give them an opportunity to gamble, and then we take another saliva sample.\tშემდეგ ვეკითხებით მათ, თუ რამდენად აქვთ ძალაუფლების განცდა, გარკვეულ საკითხებთან მიმართებაში. მერე, ვაძლევთ მათ შესაძლებლობას, რომ ჩაერთონ აზარტულ თამაშში და ვიღებთ მათი ნერწყვის ნიმუშს."}
{"text": "That's it. That's the whole experiment.\tსულ ეს არის, მთელი ექსპერიმენტი."}
{"text": "So this is what we find.\tდა აი, რა აღმოვაჩინეთ. რისკიანობას, რაც აზარტულ თამაშებში აუცილებელია, გამოავლენ"}
{"text": "Risk tolerance, which is the gambling, we find that when you are in the high-power pose condition, 86 percent of you will gamble.\tთუკი მანამდე მაღალი ძალაუფლების გამომხატველ პოზაში იყავი, 86 პროცენტიანი ალბათობით."}
{"text": "When you're in the low-power pose condition, only 60 percent, and that's a whopping significant difference.\tთუკი, დაბალი ძალაუფლების გამომხატველ პოზაში იყავი, რისკიანობის გამოვლენის მხოლოდ 60 პროცენტიანი შანსია."}
{"text": "Here's what we find on testosterone.\tეს დიდი სხვაობაა! მონაწილეთა ტესტოსტერონის დონეზე კი, ეს ასე აისახა."}
{"text": "From their baseline when they come in, high-power people experience about a 20-percent increase, and low-power people experience about a 10-percent decrease.\tთუ შევადარებთ ექსპერიმენტის დაწყებამდე მიღებულ მონაცემებს მაღალი ძალაუფლების გამომხატველი პოზის მიღების შემთხვევაში, მან 20%-ით მოიმატა, ხოლო დაბალი ძალაუფლების გამომხატველი პოზის მიღების შედეგად - 10%-ით დაიკლო."}
{"text": "So again, two minutes, and you get these changes.\tანუ, სულ ორი წუთი და აი, ასეთ ცვლილებებს ვიღებთ."}
{"text": "Here's what you get on cortisol.\tრაც შეეხება კორტიზოლის მონაცემებს. მაღალი ძალაუფლების გამომხატველი პოზის შედეგად"}
{"text": "High-power people experience about a 25-percent decrease, and the low-power people experience about a 15-percent increase.\tმონაწილეებში მისი დონე 25%-ით იკლებს, ხოლო დაბალი ძალაუფლების გამომხატველი პოზის მიღების შედეგად კი - 15%-ით იზრდება."}
{"text": "So two minutes lead to these hormonal changes that configure your brain to basically be either assertive, confident and comfortable, or really stress-reactive, and feeling sort of shut down.\tორი წუთი იწვევს ასეთ ჰორმონალურ ცვლილებებს, რომლებსაც შეუძლიათ შეცვალონ თქვენი მდგომარეობა, გაგხადონ გაბედული, თავდაჯერებული და კომფორტულად გაგრძნობინონ თავი, ან გაგხადონ სტრესის მიმართ მეტად მგრძნობიარე,"}
{"text": "And we've all had the feeling, right?\tრაღაცნაირად უძლური. ეს გრძნობა კი ალბათ ყველას განგვიცდია, არა?"}
{"text": "So it seems that our nonverbals do govern how we think and feel about ourselves, so it's not just others, but it's also ourselves.\tროგორც სჩანს, ჩვენი სხეულის ენა მართლაც ახდენს გავლენას იმაზე, თუ რა აზრი და დამოკიდებულება გვაქვს საკუთარი თავის მიმართ. ესეიგი, ჩვენს თვითშეფასებაზე არა მხოლოდ სხვები, არამედ ჩვენც ვახდენთ გავლენას."}
{"text": "Also, our bodies change our minds.\tდა ჩვენი სხეულებიც ახდენს გავლენას ჩვენს გონებაზე."}
{"text": "But the next question, of course, is, can power posing for a few minutes really change your life in meaningful ways?\tშესაბამისად, შემდეგი შეკითხვა ასეთია: რამდენიმე წუთით რაღაც პოზა, რომ მივიღო, ეს მართლა შეცვლის რამეს ჩემს ცხოვრებაში?"}
{"text": "This is in the lab, it's this little task, it's just a couple of minutes.\tის რაც ვნახეთ, ლაბორატორიაში ხდებოდა. პატარა დავალება იყო, სულ ორწუთიანი."}
{"text": "Where can you actually apply this?\tმაგრამ, რეალობაში, სად შეიძლება ამის გამოყენება?"}
{"text": "Which we cared about, of course.\tრაც ცხადია, ჩვენი გვაინტერესებს კიდეც."}
{"text": "And so we think where you want to use this is evaluative situations, like social threat situations.\tჩვენ ვფიქრობთ, რომ ამის გამოყენება, აზრიანად, შესაძლებელია სიტუაციებში, რომლებშიც ხდება შეფასება, განსჯა. მაგალითად სოციალური სიტუაციები, რომელიც საფრთხის შემცველია."}
{"text": "Where are you being evaluated, either by your friends?\tსადაც, მაგალითად გაფასებენ, თუნდაც შენი მეგობრები."}
{"text": "For teenagers, it's at the lunchroom table.\tაი, თინეიჯერი, რომ წარმოვიდგინოთ ბუფეტში."}
{"text": "For some people it's speaking at a school board meeting.\tან თუნდაც საკუთარი თავი წარმოიდგინეთ, როცა საჯაროდ გამოდიხართ რამე სხდომაზე."}
{"text": "It might be giving a pitch or giving a talk like this or doing a job interview.\tან ცდილობთ კლიენტი დაიყოლიოთ, ან ასე, ჩემსავით გამოსვლა გაქვთ ან გასაუბრება, სამუშაოზე ასაყვნად."}
{"text": "We decided that the one that most people could relate to because most people had been through, was the job interview.\tჩვენც, სწორედ, სამსახურში ასაყვანად გასაუბრების სიტუაცია ავირჩიეთ, რადგან ეს უმრავლესობისათვის კარგად ნაცნობი სიტაუციაა."}
{"text": "So we published these findings, and the media are all over it, and they say, Okay, so this is what you do when you go in for the job interview, right?\tგამოვაქვეყნეთ ჩვენი კვლევის შედეგები. მედიაც ძალიან დაინტერესდა და, თურმე, აი ასე უნდა გააკეთო, როცა გასაუბრებაზე გადიხარო."}
{"text": "(Laughter) You know, so we were of course horrified, and said, Oh my God, no, that's not what we meant at all.\t(ისმის სიცილი) ჩვენ გული შეგვიწუხდა, ცხადია, და განვაცხადეთ, რომ, ღმერთო ჩემო, ამას სულაც არ ვგულისხმობდით."}
{"text": "For numerous reasons, no, don't do that.\tამისთვის ბევრი მიზეზია, არა, არა და არა, ასე არ მოიქცეთ!"}
{"text": "Again, this is not about you talking to other people.\tიმიტომ, რომ აქ მთავარი საკითხი, ის კი არ არის, სხვებს როგორ ესაუბრები,"}
{"text": "It's you talking to yourself.\tარამედ საკუთარ თავს რას ეუბნები."}
{"text": "What do you do before you go into a job interview? You do this.\tრას აკეთებ მანამდე, სანამ გასაუბრებაზე შეხვალ?"}
{"text": "You're sitting down. You're looking at your iPhone -- or your Android, not trying to leave anyone out.\tროგორც წესი - ამას. მართალია? ზიხარ, ჩაჰყურებს შენს აიფონს, ან ანდროიდს, რომ არავინ გამომრჩეს."}
{"text": "You're looking at your notes, you're hunching up, making yourself small, when really what you should be doing maybe is this, like, in the bathroom, right? Do that. Find two minutes.\tან ხომ იცი, უყურებ შენს ჩანაწერებს, ბეჭებში მოხრილი და დაპატარავებული ხარ. მაშინ, როცა სინამდვილეში აი, ამას უნდა აკეთებდე, თუნდაც საპირფარეშოში, რატომაც არა?! გამოყავი ორი წუთი და გააკეთე ეს."}
{"text": "So that's what we want to test. Okay?\tაი რისი შემოწმება გვინდა, გასაგებია ხო?"}
{"text": "So we bring people into a lab, and they do either high- or low-power poses again, they go through a very stressful job interview.\tისევ შევკრიბეთ ადამიანები ლაბორატორიაში და ისევ ვთხოვეთ მიეღოთ მაღალი ან დაბალი ძალაუფლების გამომხატველი პოზები, რის მერეც მათ ძალიან სტრესული გასაუბრება გაიარეს."}
{"text": "It's five minutes long. They are being recorded.\tეს გასაუბრება, სულ 5 წუთს გრძელდებოდა."}
{"text": "They're being judged also, and the judges are trained to give no nonverbal feedback, so they look like this.\tჩვენ ვიწერდით. ამასთანავე, გვყავდა შემფასებლები, რომლებიც წინასწარ მოვამზადეთ, რომ არ გამოეხატათ არანაირი არავერბალურ რეაქცია. აი, ასეთი სახეებით ისხდნენ. წარმოიდგინეთ,"}
{"text": "Imagine this is the person interviewing you.\tეს ადამიანი ზის თქვენს პირისპირ გასაუბრებაზე."}
{"text": "So for five minutes, nothing, and this is worse than being heckled.\tმთელი 5 წუთი, ის, აი ასე, უმეტყველო სახით ზის. ამას ჯობია გაგაწყვეტინოს ხოლმე."}
{"text": "People hate this.\tადამიანები ამას ვერ იტანენ."}
{"text": "It's what Marianne LaFrance calls \"standing in social quicksand.\"\tამას მერიან ლეფრანსი \"სოციალურ მორევში დგომას\" უწოდებს."}
{"text": "So this really spikes your cortisol.\tეს ნამდვილად აგიწევთ კორტიზოლის დონეს."}
{"text": "So this is the job interview we put them through, because we really wanted to see what happened.\tმოკლედ, ასეთი გასაუბრება უნდა გაევლოთ, რადგან ჩვენ, მართლაც გვაინტერესებდა რა მოხდებოდა."}
{"text": "We then have these coders look at these tapes, four of them.\tამის შემდეგ, ჩანაწერები ნახეს სხვა ადამიანებმა,"}
{"text": "They're blind to the hypothesis. They're blind to the conditions.\tამ ადამიანებს წარმოდგენა არ ქონდათ არც ექსპერიმენტის ჰიპოთეზაზე, არც პირობებზე."}
{"text": "They have no idea who's been posing in what pose, and they end up looking at these sets of tapes, and they say, \"We want to hire these people,\" all the high-power posers.\tარც ის იცოდნენ, რომელი მონაწილე რა პოზას იღებდა გასაუბრებამდე. ამ ადამიანებმა, მას შემდეგ, რაც ყველა ჩანაწერი ნახეს თქვეს ”აი ეს ხალხი გვინდა ჩვენ”-ო. და სწორედ ის მონაწილეები აირჩიეს, ვისაც მაღალი ძალაუფლების პოზა ჰქონდა მიღებული გასაუბრებამდე."}
{"text": "\"We don't want to hire these people.\t”ეს ხალხი არ გვინდა”-ო."}
{"text": "We also evaluate these people much more positively overall.\"\t”ვინც შევარჩიეთ, ის ხალხი საერთოდ, ზოგადად უფრო მოგვეწონა”-ო."}
{"text": "But what's driving it?\tრატომ მოხდა ასე? ეს სულაც არ აღმოჩნდა გასაუბრების შინაარსზე დამოკიდებული."}
{"text": "It's about the presence that they're bringing to the speech.\tეს განპირობებული იყო იმით, თუ რამდენად ჩართული იყო კანდიდატი თავისსავე საუბარში."}
{"text": "Because we rate them on all these variables related to competence, like, how well-structured is the speech?\tჩვეულებრივ კანდიდატი ფასდება ისეთი პარამეტრებით, როგორიცაა მისი ცოდნა. ან რამდენად მწყობრია"}
{"text": "How good is it? What are their qualifications?\tმისი მსჯელობა, ან კარგი მოსასმენია. როგორია მისი გამოცდილება."}
{"text": "No effect on those things. This is what's affected.\tმაგრამ ეს ასპექტები არ იცვლება."}
{"text": "These kinds of things.\tაი, რა იცვლება. ეს იცვლება. ადამიანები რეალურად ვლინდებიან."}
{"text": "They're bringing themselves.\tისინი პიროვნულად ვლინდებიან."}
{"text": "They bring their ideas, but as themselves, with no, you know, residue over them.\tგამოთქვამენ საკუთარ, რეალურად საკუთარ აზრებს, ყოველგვარი ზეგავლენის გარეშე."}
{"text": "So this is what's driving the effect, or mediating the effect.\tსწორედ ამას ეფუძნება, ეს განსაზღვრავს იმას, თუ როგორ აფასებენ მათ სხვები."}
{"text": "So when I tell people about this, that our bodies change our minds and our minds can change our behavior, and our behavior can change our outcomes, they say to me, \"It feels fake.\" Right?\tამას, სხვა ადამიანებს, რომ ვეუბნები, რომ ჩვენი სხეულის ენა ჩვენს ცნობიერებას ცვლის, ჩვენი ცნობიერება - ჩვენს ქცევას, ხოლო ქცევა კი შედეგებს, ასეთ პასუხებს ვიღებ: ”არ ვიცი - რაღაც ხელოვნურია ამაში.” არა?"}
{"text": "So I said, fake it till you make it.\tმე ვეუბნები - შენც ითამაშე და გამოგივა."}
{"text": "It's not me.\tმაგრამ ამაზე მეუბნებიან,"}
{"text": "I don't want to get there and then still feel like a fraud.\t”არ მინდა მივიდე გასაუბრებაზე და ხელოვნური ვიყო,"}
{"text": "I don't want to feel like an impostor.\tთავი მოვაჩვენო. ეს თითქოს ტყუილს გავს."}
{"text": "I don't want to get there only to feel like I'm not supposed to be here.\tარ მინდა ვიყო იქ და ვიფიქრო, რომ სინამდვილეში, იქ ჩემი ადგილი არ არის.”"}
{"text": "And that really resonated with me, because I want to tell you a little story about being an impostor and feeling like I'm not supposed to be here.\tდა ეს კი გულზე მომხვდა. ჩემზე ერთ პატარა ამბავს მოგიყვებით, როცა მეც ეს გრძნობა მქონდა, რომ თავს ვაჩვენებდი და იქ არ ვიყავი, სადაც მეკუთვნოდა ყოფნა."}
{"text": "When I was 19, I was in a really bad car accident.\tროცა 19 წლის ვიყავი, მძიმე ავარიაში მოვყევი."}
{"text": "I was thrown out of a car, rolled several times.\tმანქანიდან გადმოვვარდი, მიწაზე რამდენჯერმე გადავგორდი."}
{"text": "I was thrown from the car.\tდარტყმის ძალამ მანქანიდან გადმომაგდო."}
{"text": "And I woke up in a head injury rehab ward, and I had been withdrawn from college, and I learned that my IQ had dropped by two standard deviations, which was very traumatic.\tგონზე, რომ მოვედი თავის ტრავმით სარეაბილიტაციო დაწესებულებაში ვიწექი. კოლეჯი მივატოვე და აღმოვაჩინე, რომ ჩემი ინტელექტის ინდექსმა ორი სტანდარტული გადახრით იკლო, რაც ძალიან მძიმე იყო."}
{"text": "I knew my IQ because I had identified with being smart, and I had been called gifted as a child.\tჩემი ინტელექტის ინდექსი ყოველთვის ვიცოდი, იმიტომ, რომ ითვლებოდა, რომ ჭკვიანი ვიყავი, ნიჭიერ ბავშვად მივიჩნეოდი."}
{"text": "So I'm taken out of college, I keep trying to go back.\tკოლეჯში აღარ ვიყავი, მე კი, ისევ იქ დაბრუნებას ვცდილობდი."}
{"text": "They say, \"You're not going to finish college.\tმეუბნებოდნენ, რომ კოლეჯს ვერ დავამთავრებდი."}
{"text": "Just, you know, there are other things for you to do, but that's not going to work out for you.\"\tრამე სხვა საქმე უნდა მოიფიქრო შენთვის, კოლეჯში სწავლა აღარ გამოგივაო."}
{"text": "So I really struggled with this, and I have to say, having your identity taken from you, your core identity, and for me it was being smart, having that taken from you, there's nothing that leaves you feeling more powerless than that.\tჩემთვის ეს დიდი ბრძოლა იყო. მინდა გითხრათ, როცა ხელიდან გეცლება ის არსებითი, რასთანაც ასე აიგივებ თავს, და ჩემთვის ეს იყო ჭკუა და ნიჭიერება, როცა ეს გეცლება, ძალიან უმწეოდ გრძნობ თავს."}
{"text": "So I felt entirely powerless.\tსრულიად უსუსურად ვგრძნობდი თავს. სულ ჩემს თავზე ვმუშაობდი."}
{"text": "I worked and worked, and I got lucky, and worked, and got lucky, and worked.\tმიმართლებდა და ისევ ვმუშაობდი. და ისევ მიმართლებდა."}
{"text": "Eventually I graduated from college.\tასე კოლეჯიც დავამთავრე."}
{"text": "It took me four years longer than my peers, and I convinced someone, my angel advisor, Susan Fiske, to take me on, and so I ended up at Princeton, and I was like, I am not supposed to be here.\tამისთვის ოთხი წლით მეტი დამჭირდა, ვიდრე ჩემს კურსელებს. მერე ერთი ადამიანიც დავარწმუნე, ჩემი ანგელოზივით ხელმძღვანელი, სიუზან ფისკე და პრინსტონში აღმოვჩნდი. იქ კი ვიფიქრე, აქ ჩემი ადგილი არ არისთქო."}
{"text": "I am an impostor.\tთვითმარქვია ვარ."}
{"text": "And the night before my first-year talk, and the first-year talk at Princeton is a 20-minute talk to 20 people.\tდა პირველი წლის დამასრულებელი გამოსვლის წინა ღამეს, წლის დამასრულებელი გამოსვლა 20 წუთიანია, გაითვალისწინეთ,"}
{"text": "That's it.\t20 კაციანი აუდიტორიის წინაშე. სულ ესაა."}
{"text": "I was so afraid of being found out the next day that I called her and said, \"I'm quitting.\"\tისე შემეშინდა, რომ მამხილებდნენ, რომ დავურეკე სიუზანს და ვუთხარი, რომ აღარ ვაგრძელებდი სწავლას."}
{"text": "She was like, \"You are not quitting, because I took a gamble on you, and you're staying.\tმან მიპასუხა ”შენ ვერსად ვერ წახვალ, იმიტომ, რომ მე შენზე ფსონი დავდე, ამიტომ დარჩები."}
{"text": "You're going to stay, and this is what you're going to do.\tდარჩები და აი, რას გააკეთებ."}
{"text": "You are going to fake it.\tთავს მოაჩვენებ. შენ გამოხვალ, იმდენჯერ, რამდენჯერაც მოგთხოვენ."}
{"text": "You're just going to do it and do it and do it, even if you're terrified and just paralyzed and having an out-of-body experience, until you have this moment where you say, 'Oh my gosh, I'm doing it.\tკიდევ, და კიდევ, და კიდევ სულ, რომ გული გისკდებოდეს, დამბლა დაგეცეს სხეული არ დაგემორჩილოს. იქამდე, სანამ არ დადგება მომენტი, როცა იტყვი ღმერთო!"}
{"text": "Like, I have become this. I am actually doing this.'\" So that's what I did.\tგამომდის! ეს მე მართლა გამომდის, ბუნებრივად გამომდის. და მეც ასე მოვიქეცი."}
{"text": "Five years in grad school, a few years, you know, I'm at Northwestern, I moved to Harvard, I'm at Harvard, I'm not really thinking about it anymore, but for a long time I had been thinking, \"Not supposed to be here.\"\tხუთი წელი უმაღლესში ვისწავლე, რამდენიმე წელი. მერე ნორსვესტერნში მოვხვდი. ჰარვარდში გადავედი. უკვე ჰარვარდში ვიყავი. აქ ამაზე უკვე აღარ ვფიქრობდი, მაგრამ მანამდე, დიდი ხანი მიტრიალებდა ეს აზრი თავში ”ჩემი ადგილი აქ არ არის. აქ ყოფნა არ მეკუთვნის.”"}
{"text": "So at the end of my first year at Harvard, a student who had not talked in class the entire semester, who I had said, \"Look, you've gotta participate or else you're going to fail,\" came into my office. I really didn't know her at all.\tჰარვარდში პირველი წლის დასასრულს, ერთი სტუდენტი, რომელიც, მთელი სემესტრი ჩუმად იჯდა აუდიტორიაში, და რომელსაც ვუთხარი, უნდა ჩაერთო, თორემ არაფერი გამოგივათქო, ჩემთან კაბინეტში შემოვიდა. აბსოლუტურად არ ვიცნობდი მას."}
{"text": "She came in totally defeated, and she said, \"I'm not supposed to be here.\"\tძალიან დათრგუნული იყო და მითხრა, აქ ჩემი ადგილი არ არისო."}
{"text": "And that was the moment for me.\tდა ეს ის მომენტი იყო, როცა მე ორი რამ გავიაზრე."}
{"text": "One was that I realized, oh my gosh, I don't feel like that anymore.\tპირველი, იმას მივხვდი, რომ, ღმერთო ჩემო, მე ეს განცდა აღარ მეუფლება."}
{"text": "I don't feel that anymore, but she does, and I get that feeling.\tხომ გესმით? მე ასე აღარ ვფიქრობ, მაგრამ ის - ფიქრობს, და მე მისი მესმის."}
{"text": "And the second was, she is supposed to be here!\tასევე გავიაზრე, რომ მისი ადგილი იქ იყო."}
{"text": "Like, she can fake it, she can become it.\tმას შეუძლია, ითამაშოს, თავი მოაჩვენოს და ერთხელაც გამოუვა."}
{"text": "So I was like, \"Yes, you are! You are supposed to be here!\tამიტომ ვუთხარი ”აქ არის შენი ადგილი. შენ გეკუთვნის აქ ყოფნა!”"}
{"text": "And tomorrow you're going to fake it, you're going to make yourself powerful, and, you know -- (Applause) And you're going to go into the classroom, and you are going to give the best comment ever.\"\tხვალ, თავს ისე მოგვაჩვენებ, თითქოს შეგიძლია იგრძნობ, რომ ძალა გაქვს, და იცი რა? გამოგივა! (ისმის აპლოდისმენტები) (ისმის აპლოდისმენტები) ”შენ შემოხვალ აუდიტორიაში, და ყველაზე კარგ კომენტარს გააკეთებ, რაც გაგიკეთებია”"}
{"text": "You know? And she gave the best comment ever, and people turned around and were like, oh my God, I didn't even notice her sitting there. (Laughter) She comes back to me months later, and I realized that she had not just faked it till she made it, she had actually faked it till she became it.\tიცით? მართლაც გააკეთა ასეთი კომენტარი. აუდიტორიაში ხალხი შებრუნდა, რომ შეეხედათ, იმისთვის, რომელიც მანამდე არასოდეს შეუმჩნევიათ, იქ თუ იჯდა. (ისმი სიცილი) რამდენიმე თვის მერე, ეს სტუდენტი ისევ მოვიდა ჩემთან და მივხვდი, რომ მან, კი არა ითამაშა და ბოლოს კარგად გამოუვიდა, არამედ მან ითამაშა და ბოლოს გაიშინაგნა."}
{"text": "So she had changed.\tეს ადამიანი შეიცვალა."}
{"text": "And so I want to say to you, don't fake it till you make it.\tამიტომ მინდა გითხრათ, თამაშში ნუკი დახელოვნდებით,"}
{"text": "Fake it till you become it.\tითამაშეთ, სანამ არ გაიშინაგნებთ."}
{"text": "Do it enough until you actually become it and internalize.\tხომ გესმით? იქამდე ეცადეთ, სანამ არ გაითავისებთ და ბუნებრივი არ გახდება."}
{"text": "The last thing I'm going to leave you with is this.\tდაბოლოს, მინდა ვთქვა, რომ"}
{"text": "Tiny tweaks can lead to big changes.\tპატარა ბიძგებს დიდი ცვლილებების გამოწვევა შეუძლიათ."}
{"text": "So, this is two minutes.\tსულ ეს ორი წუთი."}
{"text": "Two minutes, two minutes, two minutes.\tორი წუთი. ორი წუთი. ორი წუთი."}
{"text": "Before you go into the next stressful evaluative situation, for two minutes, try doing this, in the elevator, in a bathroom stall, at your desk behind closed doors.\tსანამ მორიგ დაძაბულ, შემფასებლურ სიტუაციაში ამოყოფთ თავს, ორი წუთით, გააკეთეთ ეს. ლიფტში, საპირფარეშოში, თქვენს მაგიდასთან - მოფარებულ ადგილას."}
{"text": "That's what you want to do.\tეს გჭირდებათ."}
{"text": "Configure your brain to cope the best in that situation.\tმომართეთ თქვენი გონება, რომ სიტუაციას თავი საუკეთესოდ გაართვას."}
{"text": "Get your testosterone up. Get your cortisol down.\tაწიეთ თქვენი ტესტოსტერონის დონე."}
{"text": "Don't leave that situation feeling like, oh, I didn't show them who I am.\tდაწიეთ კორტიზოლი. ნუ გამოხვალთ იმ შეგრძნებით, რომ თავი ვერ გამოავლინეთ."}
{"text": "Leave that situation feeling like, I really feel like I got to say who I am and show who I am.\tგამოდით გრძნობით, რომ გამოავლინეთ თქვენი ნამდვილი სახე და შესაძლებლობები."}
{"text": "So I want to ask you first, you know, both to try power posing, and also I want to ask you to share the science, because this is simple.\tთქვენ კი მინდა გთხოვოთ, ისიც, რომ თქვენ გამოიყენოთ ეს ხრიკი, და ისიც, რომ ეს ცოდნა სხვებს გაუზიაროთ."}
{"text": "I don't have ego involved in this. (Laughter) Give it away. Share it with people, because the people who can use it the most are the ones with no resources and no technology and no status and no power.\tეს მარტივია. და ჩემს ეგოს ემეტება. (ისმის სიცილი) გაეცით ეს ცოდნა. გაუზიარეთ სხვებს, იმიტომ, რომ ის ვისაც ეს ცოდნა ყველაზე მეტად გამოადგება, ის ხალხია ვისაც არც რესურსები აქვს, არც ტექნოლოგია, არც სტატუსი და არც ძალაუფლება."}
{"text": "Give it to them because they can do it in private.\tმიეცით მათ ეს ცოდნა, რადგან ამის გაკეთება მათ დამოუკიდებლადაც შეუძლიათ."}
{"text": "They need their bodies, privacy and two minutes, and it can significantly change the outcomes of their life.\tამისთვის, მხოლოდ საკუთარი სხეული, სიმარტოვე და 2 წუთი დასჭირდებათ. და მათ შეუძლიათ საკუთარი ცხოვრება მნიშვნელოვნად შეცვალონ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(ისმის აპლოდისმენტები) (ისმის აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Hi. So, this chap here, he thinks he can tell you the future.\tმოგესალმებით. ეს ახალგაზრდა ფიქრობს რომ შეუძლია მომავალი გამოიცნოს."}
{"text": "His name is Nostradamus, although here the Sun have made him look a little bit like Sean Connery. (Laughter) And like most of you, I suspect, I don't really believe that people can see into the future.\tმისი სახელი ნოსტრადამუსია, თუმცა ცეცხლმა უფრო შონ კონერს დაამსგავსა. (სიცილი) და როგორც უმრავლეს თქვენგანს, მეც არ მჯერა ადამიანების, რომლებიც მომავალს ხედავენ"}
{"text": "I don't believe in precognition, and every now and then, you hear that somebody has been able to predict something that happened in the future, and that's probably because it was a fluke, and we only hear about the flukes and about the freaks.\tმაგრამ ხშირად გვესმის, რომ ვიღაცამ მოახერხა მომავლის წინასწრმეტყველება, რომელიც ალბათ უბრალო დამთხვევა იყო, და მართლაც, ტენდენციასავით მხოლოდ დამთხვევებისა და გამართლებების შესახებ ვიგებთ."}
{"text": "We don't hear about all the times that people got stuff wrong.\tჩვენამდე იშვიათად მოდის ხმა შეცდომებზე."}
{"text": "Now we expect that to happen with silly stories about precognition, but the problem is, we have exactly the same problem in academia and in medicine, and in this environment, it costs lives.\tთუმცა ეს სულელური ისტორიები არაფერს ცვლის. საქმე ისაა, რომ ჩვენ იგივე პრობლემები გვაქვს აკადემიასა და მედიცინაში, სადაც შეცდომა სიცოცხლედ ფასობს."}
{"text": "So firstly, thinking just about precognition, as it turns out, just last year a researcher called Daryl Bem conducted a piece of research where he found evidence of precognitive powers in undergraduate students, and this was published in a peer-reviewed academic journal and most of the people who read this just said, \"Okay, well, fair enough, but I think that's a fluke, that's a freak, because I know that if I did a study where I found no evidence that undergraduate students had precognitive powers, it probably wouldn't get published in a journal.\tეხლა ცოტა ისევ წინასწარმეტყველების შესახებ: გასულ წელს მკვლევარმა დერილ ბემმა დაკვირვების შედეგად იპოვა მტკიცებულება იმის შესახებ, რომ სტუდენტებს გააჩნიათ წინასწარმეტყველური შესაძლებლობები და ეს მოსაზრება ერთერთ აკადემიურ ჟურნალში იქნა დაბეჭდილი. თუმცა ეს ინფორმაცია ბევრისთვის ალბათ არაფრის მთქმელია, მაგრამ მე ამას დამთხვევას ვეძახი. საინტერესოა მე რომ საპირისპირო დამედგინა ანუ არანაირი ზებუნებრივი ძალების დამამტკიცებელი ფაქტი აღმომეჩინა ეს კვლევა ალბათ არც ერთ ჟურნალში გამოქვეყნდებოდა."}
{"text": "And in fact, we know that that's true, because several different groups of research scientists tried to replicate the findings of this precognition study, and when they submitted it to the exact same journal, the journal said, \"No, we're not interested in publishing replication. We're not interested in your negative data.\"\tდა ეს სიმართლეა, რადგან იმის მერე რამდენიმე დამოუკიდებელმა სამეცნიერო ჯგუფმა გაიმეორა ექსპერიმენტი ექსტრასენსობის აღმოსაჩენად და როდესაც უარყოფითი შედეგებით მიადგნენ იმავე ჟურნალს გამოსაქვეყნებლად პასუხად სასტიკი უარი მიიღეს, რადგან უარყოფითი შედეგი არ მიიჩნიეს საინტერესოდ."}
{"text": "So this is already evidence of how, in the academic literature, we will see a biased sample of the true picture of all of the scientific studies that have been conducted.\tეს უკვე ფაქტია, რომ აკადემიურ ლიტერატურაში ვხვდებით სახეშეცვლილ და არაობიექტურ სურათს ყველა იმ სამეცნიერო კვლევების შედეგებისა, რაც კი ჩატარებულა."}
{"text": "But it doesn't just happen in the dry academic field of psychology.\tარ იფიქროთ რომ ეს ტენდენცია მხოლოდ ფსიქოლოგიის სფეროს უკავშირდება."}
{"text": "It also happens in, for example, cancer research.\tიგივე მაგალითები გვაქვს თუნდაც სიმსივნის თემატიკაში."}
{"text": "So in March, 2012, just one month ago, some researchers reported in the journal Nature how they had tried to replicate 53 different basic science studies looking at potential treatment targets in cancer, and out of those 53 studies, they were only able to successfully replicate six.\t2012 წლის მარტში ზოგმა მკვლევარმა მიმართა ინფორმაციით ჟურნალ \"Nature\" თუ როგორ გაიმეორეს 53 განსხვავებული კვლევა სიმსივნის პოტენციურ მკურნალობასთან დაკავშირებით. მათ 53-დან დადებითი შედეგი მხოლოდ 6 შემთხვევაში მიიღეს."}
{"text": "Forty-seven out of those 53 were unreplicable.\t47 კი უარყოფითი აღმოჩნდა."}
{"text": "And they say in their discussion that this is very likely because freaks get published.\tდა ეს შედეგი იმით განმარტეს, რომ არაობიექტური ინფორმაცია იბეჭდება."}
{"text": "People will do lots and lots and lots of different studies, and the occasions when it works they will publish, and the ones where it doesn't work they won't.\tხალხი მრავალ განსხვავებულ კვლევას ატარებს და ხანდახან უმართლებთ , რომელსაც აქვეყნებენ კიდეც და ყველა სხვა წარუმატებელ შემთხვევას უგულებელყოფენ."}
{"text": "And their first recommendation of how to fix this problem, because it is a problem, because it sends us all down blind alleys, their first recommendation of how to fix this problem is to make it easier to publish negative results in science, and to change the incentives so that scientists are encouraged to post more of their negative results in public.\tრეკომენდაცია თუ როგორ გამოვასწოროთ ეს პრობლემა, რომელიც ასე გვაბრმავებს, მდგომარეობს იმაში, რომ გაადვილდეს უარყოფითი შედეგების მქონე ექსპერიმენტების გამოქვეყნება და შეიცვალოს ტენდენცია, რომ მეცნიერებმაც უფრო გაბედულად ბეჭდონ უარყოფითი შედეგები."}
{"text": "But it doesn't just happen in the very dry world of preclinical basic science cancer research.\tთუმცა ასეთი მიდგომა არ გვხვდება იშვიათად ან მხოლოდ სიმსივნესთან დაკავშირებით."}
{"text": "It also happens in the very real, flesh and blood of academic medicine. So in 1980, some researchers did a study on a drug called lorcainide, and this was an anti-arrhythmic drug, a drug that suppresses abnormal heart rhythms, and the idea was, after people have had a heart attack, they're quite likely to have abnormal heart rhythms, so if we give them a drug that suppresses abnormal heart rhythms, this will increase the chances of them surviving.\tმსგავსი ფორმატით ხელმძღვანელობს თანამედროვე აკადემიური მედიცინა. 1980 წელს მკვლევარებმა შეისწავლეს ანტიარითმიული წამალი \"ლორკაიდინი\", რომელიც ბლოკავს გულის აბნორმალურ რითმებს. იდეა ის იყო , რომ გულის ინფარქტის შემდეგ დიდი ალბათობაა რომ განვითარდეს გულის რითმის დარღვევები. შესაბამისად თუ ჩვენ ამ პროცესს ხელს შევუშლით ანტიარითმიული მედიკამენტით, ამით მათი გადარჩენის შანსს გავზრდით."}
{"text": "Early on its development, they did a very small trial, just under a hundred patients.\tპირველად ჩატარდა მცირე მასშტაბის კვლევა, დაახლოებით 100 ადამინზე ნაკლები პაციენტით."}
{"text": "Fifty patients got lorcainide, and of those patients, 10 died.\tმათგან 50 იღებდა ლორკაიდინს, აქედან 10 გარდაიცვალა."}
{"text": "Another 50 patients got a dummy placebo sugar pill with no active ingredient, and only one of them died.\tდარჩენილი 50 პაციენტი იყო პლაცებოზე და მათ შორის მხოლოდ ერთის გამოსავალს წარმოდგენდა სიკვდილი."}
{"text": "So they rightly regarded this drug as a failure, and its commercial development was stopped, and because its commercial development was stopped, this trial was never published.\tასე რომ წამალი გამოუსადეგარი აღმოჩნდა. შედეგად შეწყდა მისი პროდუქცია და ამის გამო ზემოთ ხსენებული კვლევა არასოდეს გამოქვეყნებულა."}
{"text": "Unfortunately, over the course of the next five, 10 years, other companies had the same idea about drugs that would prevent arrhythmias in people who have had heart attacks.\tსამწუხაროდ, შემდგომი 5-10 წლის განმალობში გრძელდებოდა შეუმოწმებელი ანტიარითმიული საშუალებებით პოსტინფარქტული პაციენტების მკურნალობა."}
{"text": "These drugs were brought to market. They were prescribed very widely because heart attacks are a very common thing, and it took so long for us to find out that these drugs also caused an increased rate of death that before we detected that safety signal, over 100,000 people died unnecessarily in America from the prescription of anti-arrhythmic drugs.\tისინი ხელმისაწვდომი იყო ნებისმიერ აფთიაქში და ფართოდ გამოიყენებოდა გულის ინფარქტის მაღალი ინსიდენსის გამო და დიდი დრო დასჭირდა იმის დადგენას,რომ ეს მედიკამენტებიც ზრდიან სიკვდილიანობის რისკს. მაგრამ სანამ ამას დავამტკიცებდით 100,000-ზე მეტი ადმიანი გარდაიცვალა ამერიკაში ანტიარითმიული პრეპარატების უყურადღებო გამოყენების გამო."}
{"text": "Now actually, in 1993, the researchers who did that 1980 study, that early study, published a mea culpa, an apology to the scientific community, in which they said, \"When we carried out our study in 1980, we thought that the increased death rate that occurred in the lorcainide group was an effect of chance.\"\tმოგვიანებით, 1993 წელს მეცნიერმა, რომელმაც ჩაატარა 1980 წლის კვლევა განუცხადა საზოგადოებას რომ ექსპერიმენტის უარყოფითი შედეგები რომლებიც მიუთითებდნენ ანტიარითმიული საშუალების არაეფექტურობას, შეიძლება შემთხვევითი ყოფილიყო."}
{"text": "The development of lorcainide was abandoned for commercial reasons, and this study was never published; it's now a good example of publication bias.\tმიუხედავად იმისა რომ წამლის განვითარება შეწყდა, კვლევის შედეგები არასდროს დაბეჭდილა. ეს კარგი მაგალითია პუბლიკაციური მანევრისა,"}
{"text": "That's the technical term for the phenomenon where unflattering data gets lost, gets unpublished, is left missing in action, and they say the results described here \"might have provided an early warning of trouble ahead.\"\tრაც ტექნიკური სახელია ფენომენისა, როდესაც ჭეშმარიტი ინფორმაცია იკარგება, რჩება გამოუქვეყნებელი, რასაც ჩვენ შემთხვევაში წინასწარი გამაფრთხილებლის როლი შეიძლება ეთამაშა."}
{"text": "Now these are stories from basic science.\tაქ მონათხრობი ისტორიები მოძველებულია,"}
{"text": "These are stories from 20, 30 years ago.\tსადღაც 20-30 წლის წინანდელი."}
{"text": "The academic publishing environment is very different now.\tდღესდღეობით პუბლიკაციური გარემო სახეცვლილია."}
{"text": "There are academic journals like \"Trials,\" the open access journal, which will publish any trial conducted in humans regardless of whether it has a positive or a negative result.\tარსებობს სპეციალური ჟურნალი \"Trials\", რომელიც აქვეყნებს ნებისმიერ კვლევას ჩატარებულს ადამიანებზე მათი შედეგის და მიუხედავად."}
{"text": "But this problem of negative results that go missing in action is still very prevalent. In fact it's so prevalent that it cuts to the core of evidence-based medicine.\tმაგრამ პრობლემამაც იცვალა სახე და იმდენად ხშირ მოვლენად იქცა რომ მტკიცებითი მედიცინის ერთერთ ბირთვდაც კი მოგვევლინა."}
{"text": "So this is a drug called reboxetine, and this is a drug that I myself have prescribed. It's an antidepressant.\tარის ასეთი წამალი \"რებოქსეტინი', რომელსაც მეც ხშირდ ვუნიშნავდი პაციენტებს."}
{"text": "And I'm a very nerdy doctor, so I read all of the studies that I could on this drug. I read the one study that was published that showed that reboxetine was better than placebo, and I read the other three studies that were published that showed that reboxetine was just as good as any other antidepressant, and because this patient hadn't done well on those other antidepressants, I thought, well, reboxetine is just as good. It's one to try.\tის ანტიდეპრესანტია. მე როგორც წიგნის ჭიას, მიყვარს ყველანაირი ინფორმციის თავმოყრა წამლის შესახებ. წავიკითხე ერთი სტატია, სადაც ეწერა რომ რებოქსეტინი უკეთესი იყო პლაცებოზე, და კიდევ სამი, სადაც ამტკიცებდნენ რომ ის იმავე ეფექტურობით ხასიათდებოდა, როგორც სხვა ანტიდეპრესანტები. და რადგან ეს სხვა ანტიდეპრესანტები არაეფექტური იყო ჩემი პაციენტის შემთხვევაში, გადავწყვიტე \"რებოქსეტინი\" გამომეყენებინა."}
{"text": "But it turned out that I was misled. In fact, seven trials were conducted comparing reboxetine against a dummy placebo sugar pill. One of them was positive and that was published, but six of them were negative and they were left unpublished.\tმაგრამ აღმოჩნდა რომ მომატყუეს. სინამდვილეში შვიდი რანდომიზირებული კვლევა ჩატარდა \"რებოქსეტინისა\" და პლაცებო ეფექტის შესადარებლად. მათ შორის ერთი დადებითი იყო, რომელიც გამოქვეყნდა, და დანარჩენი ექვსი უარყოფითი - არა."}
{"text": "Three trials were published comparing reboxetine against other antidepressants in which reboxetine was just as good, and they were published, but three times as many patients' worth of data was collected which showed that reboxetine was worse than those other treatments, and those trials were not published.\tსამი ცდის შედეგები დაიბეჭდა, სადაც \"რებოქსენტინმა\" ანალოგიური შედეგი აჩვენა სხვა ანტიდეპრესანტებთან შედარებით და აბა გამოიცანით - სამივე გამქვეყნდა, მაშინ როდესაც სამჯერ მეტი ინფორმაცია დაგროვდა იმის დამადასტურებლად, რომ რებოქსეტინი ნაკლებად ეფექტური იყო ვიდრე სხვა მედიკამენტები, თუმცა ეს არ გამოუქვეყნებიათ."}
{"text": "I felt misled.\tმე მომატყუეს!"}
{"text": "Now you might say, well, that's an extremely unusual example, and I wouldn't want to be guilty of the same kind of cherry-picking and selective referencing that I'm accusing other people of.\tთქვენ შეგიძლიათ ეს იშვიათ მოვლენად მიიჩნიოთ, თუმცა მე არ მინდა ვიქცე დამნაშავედ მსგავსი არასწორი შერჩევის მექანიზმის გამო. დამნაშავე ის ხალხია ვინც ამას მირჩევს."}
{"text": "But it turns out that this phenomenon of publication bias has actually been very, very well studied.\tმაგრამ იმედი უნდა გაგიცრუოთ - პუბლიკაციური მანევრი უკვე კარგად აპრობირებული მეთოდია."}
{"text": "So here is one example of how you approach it.\tუფრო მარტივად ეხლა აგიხსნით."}
{"text": "The classic model is, you get a bunch of studies where you know that they've been conducted and completed, and then you go and see if they've been published anywhere in the academic literature. So this took all of the trials that had ever been conducted on antidepressants that were approved over a 15-year period by the FDA.\tკლასიკური მოდელი ასეთია: შენ გაქვს უამრავი დამუშავებული და დასრულებული კვლევა, შემდეგ მიდიხარ და ამოწმებ თუ გამოქვეყნდა რომელიმე აკადემიურ ლიტერატურაში. აღსანიშნავია რომ ყურადღებაში მიღებულ იქნა მხოლოდ ის კვლევები, რომლებიც FDA-ს მიერ იქნა განხილული."}
{"text": "They took all of the trials which were submitted to the FDA as part of the approval package.\tსაქმე ისაა რომ ეს არ წარმოადგენს კვლევების სრულ რაოდენობას"}
{"text": "So that's not all of the trials that were ever conducted on these drugs, because we can never know if we have those, but it is the ones that were conducted in order to get the marketing authorization.\tრადგან ყველა მეცნიერი არ მიმართავს FDA-ს თუ მას არ სჭირდება მარკეტინგული ავტორიზაცია რაც არც ისე დიდი ნაწილია კვლევებისა."}
{"text": "And then they went to see if these trials had been published in the peer-reviewed academic literature. And this is what they found.\tშემდეგ კი შემოწმდა გამოქვეყნდა თუ არა ყველა ნაშრომი ლიტერატურაში და აი რა აღმოაჩინეს."}
{"text": "It was pretty much a 50-50 split. Half of these trials were positive, half of them were negative, in reality.\tსინამდვილეში პასუხი 50:50 იყო. ანუ ნახევარი დადებითი შედეგით, ნახევარიც-უარყოფითი."}
{"text": "But when they went to look for these trials in the peer-reviewed academic literature, what they found was a very different picture.\tმაგრამ როდესაც გამოქვეყნებული ლიტერატურა გადაამოწმეს სახეზე განსხვავებული სურათი დახვდათ."}
{"text": "Only three of the negative trials were published, but all but one of the positive trials were published.\tუარყოფითი ნახევრიდან მხოლოდ სამი იყო გამოქვეყნებული, დადებითიდან კი ყველა გარდა ერთისა."}
{"text": "Now if we just flick back and forth between those two, you can see what a staggering difference there was between reality and what doctors, patients, commissioners of health services, and academics were able to see in the peer-reviewed academic literature.\tდა თუ შევადარებთ ფაქტობრივ რეალობას ნაბეჭდთან, სხვაობა აღმაშფოთებელი იქნება. ამ გზით დამახინჯებული რეალობა გადაეცემა ექიმებს, ექიმებიდან კი პაციენტებს, რაც მათ ჯანმრთელობაზე აისახება."}
{"text": "We were misled, and this is a systematic flaw in the core of medicine.\tჩვენ მოგვატყუეს და ეს სისტემა მტკიცებითი მედიცინის ბირთვს წრმოადგენს."}
{"text": "In fact, there have been so many studies conducted on publication bias now, over a hundred, that they've been collected in a systematic review, published in 2010, that took every single study on publication bias that they could find.\tდღესდღეობით ეს უკვე საიდუმლო აღარაა. უამრავი სტატია დაიბეჭდა პუბლიკაციურ მანევრზე. 2010 წელს გამოქვეყნდა ასეთი სტატიების ნაკრები. ეს სენია, რომელიც"}
{"text": "Publication bias affects every field of medicine.\tმედიცინის ყველა სფეროს მოედო."}
{"text": "About half of all trials, on average, go missing in action, and we know that positive findings are around twice as likely to be published as negative findings.\tსაშუალოდ კვლევათა ნახევარი იკარგება, და უკვე ვიცით რომ ცდები დადებითი შედეგებით უფრო აქტიურად იბეჭდება, ვიდრე უარყოფითი."}
{"text": "This is a cancer at the core of evidence-based medicine.\tეს არის მტკიცებითი მედიცინის სიმსივნე."}
{"text": "If I flipped a coin 100 times but then withheld the results from you from half of those tosses, I could make it look as if I had a coin that always came up heads.\tთუ მე მონეტას 100-ჯერ ავაგდებ და დაგიმალავ შედეგებს, შემიძლია ისეც მოგაჩვენო, რომ სულ ერთი მხარე ამოდიოდა."}
{"text": "But that wouldn't mean that I had a two-headed coin.\tმაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს რომ მონეტას მხოლოდ ერთი მხარე აქვს."}
{"text": "That would mean that I was a chancer and you were an idiot for letting me get away with it. (Laughter) But this is exactly what we blindly tolerate in the whole of evidence-based medicine.\tუფრო იმას ნიშნავს რომ მიმართლებდა და შენც იდიოტი ხარ რომ თავი გაისულელე (სიცილი). ეს სწორედ ის არის რისიც ბრმად გვჯერა მთელ მტკიცებით მედიცინაში."}
{"text": "And to me, this is research misconduct.\tჩემთვის ეს თაღლითობაა."}
{"text": "If I conducted one study and I withheld half of the data points from that one study, you would rightly accuse me, essentially, of research fraud.\tთუ მე ვატარებ კვლევას და შედეგების ნახევარს ვმალავ, მართალი იქნები თუ ტყუილში დამადანაშაულებ."}
{"text": "And yet, for some reason, if somebody conducts 10 studies but only publishes the five that give the result that they want, we don't consider that to be research misconduct.\tდა მაინც, როდესაც ვიღაც 10 კვლევიდან მარტო იმ 5 აქვეყნებს რომელიც მისთვის სასურველ შედეგს იძლევა, ჩვენ ხმას არ ვიღებთ."}
{"text": "And when that responsibility is diffused between a whole network of researchers, academics, industry sponsors, journal editors, for some reason we find it more acceptable, but the effect on patients is damning.\tდა როდესაც ეს პასუხისმგებლობა გადანაწილებულია მთელ ჯგუფზე : მკვლევარებზე, აკადემიკოსებზე, ექიმებზე, სპონსორებსა თუ ჟურნალის რედაქტორებზე, ჩვენთვისც უფრო მისაღები ხდება შეცდომები, თუმცა ამ იგნორირებას პაციენტებზე გამანადგურებელი შედეგი აქვს."}
{"text": "And this is happening right now, today.\tდა ეს ხდება ახლა, დღეს."}
{"text": "This is a drug called Tamiflu. Tamiflu is a drug which governments around the world have spent billions and billions of dollars on stockpiling, and we've stockpiled Tamiflu in panic, in the belief that it will reduce the rate of complications of influenza.\tარის ასეთი წამალი - \"ტამიფლუ\". \"ტამიფლუ\" ის წამალია რომლის მარაგის შესაქმნელად დაიხარჯა მილიარდობით დოლარი სხვადასხვა მთავრობების მიერ მსოფლიო მასშტაბით იმ იმედით, რომ \"ტამიფლუ\" შეამცირებდა ვირუსულ გართულებებს."}
{"text": "Complications is a medical euphemism for pneumonia and death. (Laughter) Now when the Cochrane systematic reviewers were trying to collect together all of the data from all of the trials that had ever been conducted on whether Tamiflu actually did this or not, they found that several of those trials were unpublished.\tგართულება ეს სამედიცინო ტერმინია პნევმონიის და სიკვდილის აღსანიშნავად. (სიცილი) და როდესაც კოხრეინის სისტემატიური მიმოხილვა გაეცნო ყველა მონაცემს რაც არსებობდა \"ტამიფლუს\" კვლევების შესახებ, აღმოჩნდა რომ რამდენიმე მათგანი არ გამოქვეყნებულა"}
{"text": "The results were unavailable to them.\tდა პასუხებიც უცნობი იყო."}
{"text": "And when they started obtaining the writeups of those trials through various different means, through Freedom of Information Act requests, through harassing various different organizations, what they found was inconsistent.\tდა როდესაც მათ ამ მიჩქმალული ინფორმაციის ძიება დაიწყეს სხვადასხვა გზებით, პირველი რაც შეამჩნიეს იყო შეუსაბამობა რეალურსა და ნაბეჭდს შორის."}
{"text": "And when they tried to get a hold of the clinical study reports, the 10,000-page long documents that have the best possible rendition of the information, they were told they weren't allowed to have them.\tდა როდესაც მოინდომეს ამ 10 000 გვერდიანი დიკუმენტის მოპოვება როგორც საუკეთესო ნივთმტკიცებისა მათ უარი განუცხადეს ინფორმაციის გასაჯაროებაზე."}
{"text": "And if you want to read the full correspondence and the excuses and the explanations given by the drug company, you can see that written up in this week's edition of PLOS Medicine.\tდა თუ გსურთ სრული სტატიის წაკითხვა აღნიშნულ ფაქტთან დაკავშირებით შეგიძლიათ გაეცნოთ ერთერთი ჟურნალის ამ კვირის გამოშვებას(თარიღის გამო არაფერ შუაშია)"}
{"text": "And the most staggering thing of all of this, to me, is that not only is this a problem, not only do we recognize that this is a problem, but we've had to suffer fake fixes.\tყველაზე შემაშფოთებელი კი ის არის რომ არა მარტო პრობლემა განაგრძობს არსებობას არმედ მასთან ერთად უეფექტო გადაჭრის გზებიც."}
{"text": "We've had people pretend that this is a problem that's been fixed.\tარსებობს ხალხი რომლისთვისც ეს პრობლემა მოგვარებულია:"}
{"text": "First of all, we had trials registers, and everybody said, oh, it's okay. We'll get everyone to register their trials, they'll post the protocol, they'll say what they're going to do before they do it, and then afterwards we'll be able to check and see if all the trials which have been conducted and completed have been published.\tმათი აზრით კვლევების რეგისტრაციული მონაცემების, სადაც ასახულია მოკლე ინფორმაცია თუ რა მიზანს ისახავს ესა თუ ის ექსპერიმენტი, შედარებით გამოქვეყნებულ მასალასთან შესაძებელია დაადგინო რომელი კვლევა დაიჩრდილა."}
{"text": "But people didn't bother to use those registers.\tმაგრამ მეცნიერთა უმრავლესობა არც არეგისტრირებს ნაშრომს."}
{"text": "And so then the International Committee of Medical Journal Editors came along, and they said, oh, well, we will hold the line.\tამაზე პასუხად სამედიცინო ჟურნალების რედაქტორებმა განაცხადეს რომ არ დაიბეჭდებოდა არცერთი სტატია,"}
{"text": "We won't publish any journals, we won't publish any trials, unless they've been registered before they began.\tრომლის შესაბამის კვლევას რეგისტრაცია არ ექნებოდა გავლილი."}
{"text": "But they didn't hold the line. In 2008, a study was conducted which showed that half of all of trials published by journals edited by members of the ICMJE weren't properly registered, and a quarter of them weren't registered at all.\tთუმცა მათ არ შეასრულეს ნათქვამი. 2008 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ გამოქვეყნებული კვლევების ნახევარს ნორმალურად არც კი ქონდა გავლილი რეგისტრაცია, ხოლო მეოთხედს კი საერთოდაც არა."}
{"text": "And then finally, the FDA Amendment Act was passed a couple of years ago saying that everybody who conducts a trial must post the results of that trial within one year.\tდა ბოლოს, FDA განაცხადა რომ ჩატარებული კვლევა უნდა გამოქვეყნდეს მაქსიმუმ ერთი წლის ვადის ფარგლებში."}
{"text": "And in the BMJ, in the first edition of January, 2012, you can see a study which looks to see if people kept to that ruling, and it turns out that only one in five have done so.\tდა თუ გადავხედავთ სტატიებს სამედიცინო ჟურნალებში, თითქოს ყველაფერი წესრიგშია ამ მხრივ, სინამდვილეში კი ხუთიდან მხოლოლოდ ერთი აკმაყოფილებს ამ კრიტერიუმს."}
{"text": "This is a disaster.\tეს კატასტროფაა."}
{"text": "We cannot know the true effects of the medicines that we prescribe if we do not have access to all of the information.\tჩვენ არ შეგვიძლია განვსაზღვროთ წამლის ჭეშმარიტი ეფექტი, სანამ ინფორმაციის ნაწილი დაფარულია."}
{"text": "And this is not a difficult problem to fix.\tდა ამ პრობლემის გამოსწორება არც ისე რთულია."}
{"text": "We need to force people to publish all trials conducted in humans, including the older trials, because the FDA Amendment Act only asks that you publish the trials conducted after 2008, and I don't know what world it is in which we're only practicing medicine on the basis of trials that completed in the past two years.\tუნდა ვაიძულოთ ხალხი რომ გამოაქვეყნოს ყველა კვლევის შედეგი, რაც კი ადამიანზე ჩატარებულა, თუნდაც ძველი, მიუხედავად იმისა რომ FDA განსხვავებულ სტანდარტს აწესებს. რადგან მე არ ვიცი სამყარო, სადაც მკურნალობის მეთოდს მხოლოდ გასული ორი წლის მონაცემების საფუძველზე იმუშავებდნენ."}
{"text": "We need to publish all trials in humans, including the older trials, for all drugs in current use, and you need to tell everyone you know that this is a problem and that it has not been fixed.\tკიდევ ერთხელ ვიტყვი რომ უნდა გამოქვეყნდეს ყველა კვლევის შედეგი იმ მედიკამენტებზე, რომლებიც ეხლა ხმარებაშია, და თქვენც უნდა მოითხოვოთ ეს, რამეთუ ეს პრობლემაა, რომელიც ისევ აქტუალურია."}
{"text": "Thank you very much. (Applause) (Applause)\tდიდი მადლობა. (აპლოდისმენტები) (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Now, have any of y'all ever looked up this word?\tოდესმე რომელმე თქვენგანს ეს სიტყვა გიძებნიათ?"}
{"text": "You know, in a dictionary? (Laughter) Yeah, that's what I thought.\tლექსიკონში, რა თქმა უნდა (სიცილი). სწორედ ასეთ პასუხს ველოდი."}
{"text": "How about this word?\tამ სიტყვაზე რას იტყვით?"}
{"text": "Here, I'll show it to you.\tაი, ახლავე გაჩვენებთ."}
{"text": "Lexicography: the practice of compiling dictionaries.\tლექსიკოგრაფია: ლექსიკონების შედგენის პრაქტიკა."}
{"text": "Notice -- we're very specific -- that word \"compile.\"\tყურადღება მიაქციეთ ამ სიტყვას \"შედგენა\" რადგან ის ძალიან ზუსტია."}
{"text": "The dictionary is not carved out of a piece of granite, out of a lump of rock. It's made up of lots of little bits.\tლექსიკონი გრანიტის ნაჭრიდან არაა ჩამოჭრილი, არც კლდის ლოდიდან. ის ბევრი მცირე ნაწილისგან შედგება."}
{"text": "It's little discrete -- that's spelled D-I-S-C-R-E-T-E -- bits.\tეს არის პატარა დისკრეტული... ასე იწერება: დ-ი-ს-კ-რ-ე-ტ-უ-ლ-ი... ნაწილებია"}
{"text": "Now one of the perks of being a lexicographer -- besides getting to come to TED -- is that you get to say really fun words, like lexicographical.\tდა ეს ნაწილები არის სიტყვები. ლექსოკოგრაფის ერთ-ერთი დადებითი მხარე... გარდა იმისა, რომ TED-ში მოსვლა შეგიძლია... ისაა, რომ სახალისო სიტყვების თქმა გიწევს. მაგალითად, როგორიცაა ლექსიკოგრაფული."}
{"text": "Lexicographical has this great pattern: it's called a double dactyl. And just by saying double dactyl, I've sent the geek needle all the way into the red. (Laughter) (Applause) But \"lexicographical\" is the same pattern as \"higgledy-piggledy.\"\tამ სიტყვას(lexicographical) თავისებური სტრუქტურა აქვს: მას ორმაგ დაქტილს უწოდებენ. ორმაგი დაქტილის ხსენებით, უკვე ტვინიკოსობის ზღვარს გადავაჭარბე (სიცილი) (აპლოდისმენტები) \"lexicographical\"-ს იგივე სტრუქტურა აქვს, რაც \"higgledy-piggledy\"-ს"}
{"text": "Right? It's a fun word to say, and I get to say it a lot.\tარა? სასაცილო სიტყვაა და მე მისი თქმა ბევრჯერ მიწევს."}
{"text": "Now, one of the non-perks of being a lexicographer is that people don't usually have a kind of warm, fuzzy, snuggly image of the dictionary.\tთუმცა, ლექსიკოგრაფობის უარყიფითი მხარე ისაა, რომ ჩვეულებრივ, ხალხი ლექსიკონს როგორც თბილს, რბილს და საყვარელს არ უყურებს."}
{"text": "Right? Nobody hugs their dictionaries.\tმეთანხმებით? საკუთარ ლექსიკონებს გულში არავინ იხუტებს."}
{"text": "But what people really often think about the dictionary is, they think more like this.\tძირითადად ხალხი ლექსიკონს დაახლოებით ასეთად აღიქვამს."}
{"text": "Just to let you know, I do not have a lexicographical whistle.\tდა ისე, უბრალოდ, რომ იცოდეთ, მე ლექსიკოგრაფული სასტვენი არ მაქვს,"}
{"text": "But people think that my job is to let the good words make that difficult left-hand turn into the dictionary, and keep the bad words out.\tმაგრამ ხალხს მიაჩნია, რომ ჩემი საქმე \"კარგი\" სიტყვების ლექსიკონის რთულად მოსაპოვებელ მარცხენა მხარეს მოთავსება და \"ცუდი\" სიტყვების მისგან ამოშლაა."}
{"text": "But the thing is, I don't want to be a traffic cop.\tთუმცა საქმე იმაშია, რომ სულაც არ მინდა საგზაო პოლიციელის როლში ყოფნა."}
{"text": "For one thing, I just do not do uniforms.\tპირველ რიგში იმიტომ, რომ უნიფორმები არ მიყვარს."}
{"text": "And for another, deciding what words are good and what words are bad is actually not very easy.\tდა მეორე, განასხვავო კარგი და ცუდი სიტყვები, მარტივი საქმე სულაც არაა."}
{"text": "And it's not very fun. And when parts of your job are not easy or fun, you kind of look for an excuse not to do them.\tარც სახალისო და მაშინ, როცა თქვენი საქმე არც მარტივია და არც სახალისო, მიზეზების ძებნას იწყებთ, რომ არ შეასრულოთ."}
{"text": "So if I had to think of some kind of occupation as a metaphor for my work, I would much rather be a fisherman.\tამიტომ, თუკი ჩემს პროფესიას, მეტაფორულად მეთევზეობას შევადარებდი."}
{"text": "I want to throw my big net into the deep, blue ocean of English and see what marvelous creatures I can drag up from the bottom.\tმინდა ჩემი დიდი ბადე, ინგლისურის ლურჯ, ღრმა ოკეანეში გადავისროლო და ვნახო რა საოცარი ქმნილებების ამოვიყვანას შევძლებ ფსკერიდან."}
{"text": "But why do people want me to direct traffic, when I would much rather go fishing?\tრატომ უნდა ხალხს, რომ მოძრაობა ვაკონტროლო, როცა მე თევზაობა მირჩევნია?"}
{"text": "Well, I blame the Queen.\tაი, ამაში დედოფალს ვადანაშაულებ."}
{"text": "Why do I blame the Queen?\tრატომ ვადანაშაულებ დედოფალს?"}
{"text": "Well, first of all, I blame the Queen because it's funny.\tპირველ რიგში იმიტომ, რომ ეს სასაცილოა"}
{"text": "But secondly, I blame the Queen because dictionaries have really not changed.\tმეორე მხრივ კი - იმიტომ, რომ ლექსიკონები პრინციპში არ შეცვლილა."}
{"text": "Our idea of what a dictionary is has not changed since her reign.\tჩვენი წარმოდგენა ლექსიკონის შესახებ, მისი მეფობის შემდეგ არ შეცვლილა."}
{"text": "The only thing that Queen Victoria would not be amused by in modern dictionaries is our inclusion of the F-word, which has happened in American dictionaries since 1965.\tერთადერეთი რამ, რაც დედოფალ ვიქტორიას თანამდეროვე ლექსიკონებში არ მოეწონებოდა \"fuck\" სიტყვის დამატებაა, რომელიც ამერიკულ ლექსიკონებს 1965 წლიდან დაემატა."}
{"text": "So, there's this guy, right? Victorian era.\tაი, ეს ადამიანი, ვიქტორიანული ეპოქა."}
{"text": "James Murray, first editor of the Oxford English Dictionary.\tჯეიმს მიურეი, ოქსფორდის ინგლისური ენის ლექსიკონის პირველი რედაქტორი."}
{"text": "I do not have that hat. I wish I had that hat.\tასეთი ქუდი არ მაქვს, ისე არ დავიწუნებდი."}
{"text": "So he's really responsible for a lot of what we consider modern in dictionaries today.\tსწორედ ეს ადამიანია პასუხისმგებელი იმაზე, რასაც ჩვენ თანამედროვე ლექსიკონს ვუწოდებთ."}
{"text": "When a guy who looks like that, in that hat, is the face of modernity, you have a problem.\tროცა ადამიანი ასეთი ჩაცმულობითა და ქუდით, თანამედროვეობის სახეს წარმოადგენს, ეს ნიშნავს, რომ პრობლემა გვაქვს."}
{"text": "And so, James Murray could get a job on any dictionary today.\tანუ დღეს ჯეიმს მიურეი თავისუფლად შეძლებდა ნებისმიერ ლექსიკონზე მუშაობას,"}
{"text": "There'd be virtually no learning curve.\tრადგან მას შემდეგ არც არაფერი გვისწავლია."}
{"text": "And of course, a few of us are saying: okay, computers!\tდა რა თქმა უნდა, ზოგი ჩვენგანი იტყვის: კომპიუტერები!"}
{"text": "Computers! What about computers?\tკომპიუტერები!"}
{"text": "The thing about computers is, I love computers.\tრას იტყვით კომპიუტერებზე? მე თუ მკითხავთ, მე მიყვარს კომპიუტერები."}
{"text": "I mean, I'm a huge geek, I love computers.\tძალიან კარგად ვფლობ მათ და მიყვარს ისინი."}
{"text": "I would go on a hunger strike before I let them take away Google Book Search from me.\tშიმშილობასაც კი დავიწყებდი, თუ ვინმე გუგლ-წიგნების ძიების წართმევას შეეცდებოდა."}
{"text": "But computers don't do much else other than speed up the process of compiling dictionaries.\tთუმცა კომპიუტერები მხოლოდ და მხოლოდ აჩქარებენ ლექსიკონების შექმნის პროცესს,"}
{"text": "They don't change the end result.\tმეტი არაფერი. ისინი საბოლოო შედეგს ვერ ცვლიან,"}
{"text": "Because what a dictionary is, is it's Victorian design merged with a little bit of modern propulsion.\tრადგანაც დღევანდელი ლექსიკონები, ვიქტორიანული დიზაინის და მცირეოდენი თანამედროვე ელემენტების გაერთიანებაა."}
{"text": "It's steampunk. What we have is an electric velocipede.\tიგი მოძველებული ორთქლის მანქანასავითაა."}
{"text": "You know, we have Victorian design with an engine on it. That's all!\tხელში ელექტრონული ველოსიპედი შეგვრჩა. მიმიხვდით, ვიქტორიანული დიზაინი გვაქვს, მასზე დამაგრებული ძრავით."}
{"text": "The design has not changed.\tსულ ესაა? დიზაინი არ შეცვლილა."}
{"text": "And OK, what about online dictionaries, right?\tკარგი, რას იტყვით ონლაინ ლექსიკონებზე?"}
{"text": "Online dictionaries must be different.\tონლაინ ლექსიკონები ალბათ სხვაგვარია. ეს ოქსფორდის ინგლისური ენის ლექსიკონია, ონლაინ ლექსიკონებში ერთ-ერთი საუკეთესო."}
{"text": "This is my favorite word, by the way.\tსხვათა შორის ეს ჩემი საყვარელი სიტყვაა"}
{"text": "Erinaceous: pertaining to the hedgehog family; of the nature of a hedgehog.\tErinaceous: ზღარბისებრთა ოჯახს მიეკუთვნება; ზღარბის თვისებების მქონე."}
{"text": "Very useful word. So, look at that.\tძალიან გამოსადეგი სიტყვაა."}
{"text": "Online dictionaries right now are paper thrown up on a screen.\tერთი შეხედეთ. ამ ეტაპზე ონლაინ ლექსიკონი ეკრანზე გადატანილი ფურცელია."}
{"text": "This is flat. Look how many links there are in the actual entry: two!\tიგი ბრტყელია. შეხედეთ რამდენი ბმულია თავად ჩანაწერში: ორი!"}
{"text": "Right? Those little buttons, I had them all expanded except for the date chart.\tარა? ეს პატარა ღილაკები, კალენდრის გარდა ყველა გავშალე,"}
{"text": "So there's not very much going on here.\tაქ ბევრი არაფერი ხდება."}
{"text": "There's not a lot of clickiness.\tცოტა დაჭერადი რამეა."}
{"text": "And in fact, online dictionaries replicate almost all the problems of print, except for searchability.\tრეალურად, ონლაინ ლექსიკონები, ბეჭდური ლექსიკონის თითქმის ყველა პრობლემას იმეორებს, გარდა ძებნისა"}
{"text": "And when you improve searchability, you actually take away the one advantage of print, which is serendipity.\tდა ძებნის გაადვილებით, სინამდვილეში ბეჭდური ვერსიის უპირატესობას, მოულოდნელად პოვნის შესაძლებლობას ვკარგავთ."}
{"text": "Serendipity is when you find things you weren't looking for, because finding what you are looking for is so damned difficult.\tრაც ისეთი რამის პოვნას გულისხმობს, რასაც სულაც არ ეძებდით, რადგან იმის პოვნა რასაც ეძებთ, ძალზე რთულია."}
{"text": "So -- (Laughter) (Applause) -- now, when you think about this, what we have here is a ham butt problem.\tანუ... (სიცილი)(აპლოდისმენტები)... თუ დაფიქრდებით მინდა გითხრათ, რომ დიდი ლორის ნაჭრის პრობლემასთან გვაქვს საქმე. ყველამ ვიცით რას ნიშნავს დიდი ლორის ნაჭრის პრობლემა?"}
{"text": "Does everyone know the ham butt problem?\tქალი დიდი საოჯახო სადილისათვის ლორს ამზადებს."}
{"text": "Woman's making a ham for a big, family dinner.\tმან ლორს დიდი ნაჭერი ჩამოაჭრა და გადადგება დაუპირა."}
{"text": "She goes to cut the butt off the ham and throw it away, and she looks at this piece of ham and she's like, \"This is a perfectly good piece of ham. Why am I throwing this away?\"\tუცებ შეხედა ამ ნაჭერს და გაიფიქრა: \"მშვენიერი ნაჭერია, რატომ უნდა გადავაგდო?"}
{"text": "She thought, \"Well, my mom always did this.\"\tმაგრამ დედაჩემი ყოველთვის ასე იქცეოდა.\""}
{"text": "So she calls up mom, and she says, \"Mom, why'd you cut the butt off the ham, when you're making a ham?\"\tამიტომ დაუძახა დედას და ჰკითხა: \"დედა, რატომ აგდებ ხოლმე ლორის ნაჭერს, როცა მას ამზადებ?"}
{"text": "She says, \"I don't know, my mom always did it!\"\tდედამ უპასუხა: \"დედაჩემი სულ ასე აკეთებდა\""}
{"text": "So they call grandma, and grandma says, \"My pan was too small!\" (Laughter) So, it's not that we have good words and bad words.\tამიტომ ქალმა ბებიას დაუძახა და იგივე ჰკითხა: ბებიამ კი უპასუხა: \"იმიტომ რომ ძალიან პატარა ტაფა მქონდაო\" (სიცილი) შესაბამისად საქმე ის კი არაა, რომ კარგი და ცუდი სიტყვები არსებობს,"}
{"text": "We have a pan that's too small!\tარამედ ის, რომ ჩვენი ტაფა ზედმეტად პატარაა!"}
{"text": "You know, that ham butt is delicious! There's no reason to throw it away.\tყველამ ვიცით, რომ ლორის ნაჭერი ძალიან გემრიელია და არ უნდა გადავაგდოთ."}
{"text": "The bad words -- see, when people think about a place and they don't find a place on the map, they think, \"This map sucks!\"\tრაც შეეხება ცუდ სიტყვებს... როცა რამე ადგილს ვეძებთ და მას რუკაზე ვერ ვპოულობთ, ვფიქრობთ, რომ ეს რუკა უვარგისია!"}
{"text": "When they find a nightspot or a bar, and it's not in the guidebook, they're like, \"Ooh, this place must be cool! It's not in the guidebook.\"\tროცა ვპოულობთ ღამის კლუბს ან ბარს, რომელიც მეგზურში არ არის, გვგონია რომ ეს მაგარი ადგილია, რადგან მეგზურში არ არის."}
{"text": "When they find a word that's not in the dictionary, they think, \"This must be a bad word.\" Why? It's more likely to be a bad dictionary.\tხოლო როცა ლექსიკონში სიტყვას ვერ ვპოულობთ ვფიქრობთ, რომ ეს ცუდი სიტყვაა. რატომ? უფრო სავარაუდოა, რომ ლექსიკონია ცუდი."}
{"text": "Why are you blaming the ham for being too big for the pan?\tრატომ ვადანაშაულებთ ლორს იმის გამო, რომ ჩვენ ტაფაში არ ეტევა?"}
{"text": "So, you can't get a smaller ham.\tრადგან უფრო პატარა ლორი ვერ ვიშოვეთ."}
{"text": "The English language is as big as it is.\tინგლისური ენა ისეთი დიდია, როგორიც არის."}
{"text": "So, if you have a ham butt problem, and you're thinking about the ham butt problem, the conclusion that it leads you to is inexorable and counterintuitive: paper is the enemy of words.\tასე რომ, თუ თქვენ ლორის ნაჭრის პრობლება გაქვთ, ან ეს პრობლემა გაფიქრებთ, დასკვნა რომლამდეც თქვენ ამ პრობლემას მიყავხართ, ულმობელი და ალოგიკურია. ფურცელი სიტყვების მტერია."}
{"text": "How can this be? I mean, I love books. I really love books.\tეს როგორ? მე მიყვარს წიგნები, მართლა მიყვარს"}
{"text": "Some of my best friends are books.\tზოგი ჩემი საუკეთესო მეგობარი სწორედ წიგნია."}
{"text": "But the book is not the best shape for the dictionary.\tთუმცა, წიგნი ლექსიკონისთვის საუკეთესო ფორმა არაა."}
{"text": "Now they're going to think \"Oh, boy.\tალბათ ახლა იფიქრებთ: \"კარგი ერთი,"}
{"text": "People are going to take away my beautiful, paper dictionaries?\"\tჩემ ლამაზ, ქაღალდის ლექსიკონებს წაიღებენ?\""}
{"text": "No. There will still be paper dictionaries.\tარა. ისინი კვლავ გვექნება."}
{"text": "When we had cars -- when cars became the dominant mode of transportation, we didn't round up all the horses and shoot them.\tროცა მანქანები გაჩნდა... ანუ როცა მანქანა გადაადგილების ძირითადი საშუალება გახდა, ცხენები არავის შეუკრებია და დაუხვრიტავს."}
{"text": "You know, there're still going to be paper dictionaries, but it's not going to be the dominant dictionary.\tესე იგი, ფურცლის ლექსიკონები კვლავ იქნება, მაგრამ არა როგორც ძირითადი ლექსიკონი."}
{"text": "The book-shaped dictionary is not going to be the only shape dictionaries come in. And it's not going to be the prototype for the shapes dictionaries come in.\tწიგნის ფორმის ლექსიკონი, მისი ერთადერთი ფორმა არ არის და შესაბამისად ვერც იქნება სამომავლო ლექსიკონების პროტოტიპი."}
{"text": "So, think about it this way: if you've got an artificial constraint, artificial constraints lead to arbitrary distinctions and a skewed worldview.\tმოდი ამ საკითხს ასე შევხედოთ, თუ თქვენ ხელოვნურ შეზღუდვას განიცდით, ხელოვნურ შეზღუდვებს შემთხვევით განმასხვავებლებსა და დამახინჯებულ მსოფლმხედველობამდე მივყავართ."}
{"text": "What if biologists could only study animals that made people go, \"Aww.\" Right?\tწარმოიდგნიეთ რა იქნებოდა თუ ბიოლოგები, მხოლოდ ადამიანებისთვის თვალწარმტაც ცხოველებს შიესწავლიდნენ."}
{"text": "What if we made aesthetic judgments about animals, and only the ones we thought were cute were the ones that we could study?\tრა მოხდებოდა, ცხოველები ესთეტიური თვალსაზრისით რომ შეგვეფასებინა და მხოლოდ საყვარელი ცხოველების შესწავლა შეგვძლებოდა?"}
{"text": "We'd know a whole lot about charismatic megafauna, and not very much about much else.\tჩვენ ყველაფერი გვეცოდინებოდა ქარიზამტული მეგაფაუნის შესახებ, მაგრამ ძალიან ცოტა სხვა დანარჩენზე."}
{"text": "And I think this is a problem.\tჩემი აზრით, სწორედ ესაა პრობლემა."}
{"text": "I think we should study all the words, because when you think about words, you can make beautiful expressions from very humble parts.\tჩემი აზრით, ყველა სიტყვა უნდა ვისწავლოთ, რადგან სიტყვებზე ფიქრისას ძალიან მოკრძალებული ნაწილებისგან, ლამაზი გამონათქვამების შექმნა შეგიძლიათ."}
{"text": "Lexicography is really more about material science.\tლექსიკოგრაფია უფრო მეტად მასალათმცოდნეობაა."}
{"text": "We are studying the tolerances of the materials that you use to build the structure of your expression: your speeches and your writing. And then, often people say to me, \"Well, OK, how do I know that this word is real?\"\tჩვენ იმ მასალების გამძლეობას ვსწავლობთ, რომელთა გამოყენებითაც თქვენ გამონათქვამებს აგებთ. მეტყვველებისა და წერის დროს. ხალხი ხშირად მეკითხება: \"როგორ უნდა მივხვდეთ, რომ სიტყვა ნამდვილია?\""}
{"text": "They think, \"OK, if we think words are the tools that we use to build the expressions of our thoughts, how can you say that screwdrivers are better than hammers?\tმათი აზრით, თუ სიტყვა ჩვენი აზრების გამოხატვის საშუალებაა, როგორ შეიძლება ვთქვათ, რომ სახრახნისი ჩაქუჩს სჯობს?"}
{"text": "How can you say that a sledgehammer is better than a ball-peen hammer?\"\tან ურო, მხვილპირიან ჩაქუჩზე უკეთესია?"}
{"text": "They're just the right tools for the job.\tისინი უბრალოდ საქმიანობის შესაბამისი ხელსაწყოებია."}
{"text": "And so people say to me, \"How do I know if a word is real?\"\tდა ხალხი მეკითხება: \"როგორ მივხვდეთ, რომ სიტყვა ნამდვილია?\""}
{"text": "You know, anybody who's read a children's book knows that love makes things real.\tიცით, ყველას ვისაც საბავშვო წიგნები წაუკითხავს იცის, რომ საგნებს სიყვარული ხდის ნამდვილს."}
{"text": "If you love a word, use it. That makes it real.\tთუ გიყვართ სიტყვა, გამოიყენეთ იგი. სწორედ ეს ხდის მას ნამდვილს."}
{"text": "Being in the dictionary is an artificial distinction.\tარის თუ არა ის ლექსიკონში, ეს მხოლოდ ხელოვნური განსხვავებაა."}
{"text": "It doesn't make a word any more real than any other way.\tლექსიკონში შეტანა სიტყვას უფრო მეტად ნამდვილს არ ხდის."}
{"text": "If you love a word, it becomes real.\tთუ თქვენ გიყვართ სიტყვა, ის ნამდვილი ხდება."}
{"text": "So if we're not worrying about directing traffic, if we've transcended paper, if we are worrying less about control and more about description, then we can think of the English language as being this beautiful mobile.\tამგვარად, თუ მოძრაობის კონტროლი აღარ გვადარდებს და ფურცლის ეტაპიც გადავლახეთ, თუკი ნაკლებს ვფიქრობთ კონტროლზე და მეტს აღწერაზე, მაშინ შეგვიძლია ინგლისური ენა, ამ ლამაზ მობილად(კინეტიკური ქანდაკება) მივიჩნიოთ."}
{"text": "And any time one of those little parts of the mobile changes, is touched, any time you touch a word, you use it in a new context, you give it a new connotation, you verb it, you make the mobile move.\tროცა კი შეხებისას ამ მობილის პატარა ნაწილები იცვლება... როცა კი თქვენ სიტყვას ეხებით, თქვენ მას ახალ კონტექსტში იყენებთ, ახალ კონოტაციას სძენთ, გამოთქვამთ, მობილს ამოძრავებთ."}
{"text": "You didn't break it. It's just in a new position, and that new position can be just as beautiful.\tთქვენ ის არ გაგიტეხავთ. ეს უბრალოდ ახალი მდგომარეობაა. და ეს ახალი მდგომარეობა შეიძლება ისეთივე ლამაზი იყოს."}
{"text": "Now, if you're no longer a traffic cop -- the problem with being a traffic cop is there can only be so many traffic cops in any one intersection, or the cars get confused. Right?\tახლა კი, როცა საგზაო პოლიციელი აღარ ხართ.. საგზაო პოლიციელობის პრობლემა ისაა, რომ ერთ გზაჯვარედინზე მხოლოდ ერთი მარეგულერებელი უნდა იყოს, სხვაგვარდად მძღოლები დაიბნევიან, არა?"}
{"text": "But if your goal is no longer to direct the traffic, but maybe to count the cars that go by, then more eyeballs are better.\tმაგრამ, თუ თქვენ მოძრაობას აღარ არეგულირებთ და უბრალოდ მოძრავი მანქანების დათვლა გსურთ, მეტი თვალი უფრო გამოგადგებათ."}
{"text": "You can ask for help!\tამიტომ, შეგიძლიათ დახმარება ითხოვოთ!"}
{"text": "If you ask for help, you get more done. And we really need help.\tდახმარებას თუ მოითხოვთ, მეტს შეძლებთ. და ჩვენ დახმარება ნამდვილად გვჭირდება"}
{"text": "Library of Congress: 17 million books, of which half are in English.\tკონგრესის ბიბლიოთეკა: 17 მილიონი წიგნი, მათი ნახევარი ინგლისურ ენაზეა."}
{"text": "If only one out of every 10 of those books had a word that's not in the dictionary in it, that would be equivalent to more than two unabridged dictionaries.\tთუ იქ არსებული 10 წიგნიდან 1-ში მაინც იქნება სიტყვა, რომელიც ლექსიკონში არაა, ამ სიტყვების მთლიანი რაოდენობა 2 სრული ლექსიკონის ეკვივალენტი იქნებოდა."}
{"text": "And I find an un-dictionaried word -- a word like \"un-dictionaried,\" for example -- in almost every book I read. What about newspapers?\tარალექსიკონურ სიტყვას, თითქმის ყველა წიგნში ვპოულობ. მაგალითად, როგორიცაა სიტყვა \"არალექსიკონური\" (un-dictionaried)"}
{"text": "Newspaper archive goes back to 1759, 58.1 million newspaper pages. If only one in 100 of those pages had an un-dictionaried word on it, it would be an entire other OED.\tმაგრამ გაზეთები? გაზეთების არქივი 1759 წლიდან არსებობს, 58,1 მილიონი გაზეთის გვერდი. აქედან ყოველი 100-დან 1-ში მაინც, თუ იქნება არალექსიკონური სიტყვა, მთელი ოქსფირდის ლექსიკონი გამოვიდოდა."}
{"text": "That's 500,000 more words. So that's a lot.\t500 000-ზე მეტი სიტვყა. ეს ძალიან ბევრია"}
{"text": "And I'm not even talking about magazines. I'm not talking about blogs -- and I find more new words on BoingBoing in a given week than I do Newsweek or Time.\tდა აქ არ ვათვლი ჟურნალებს და ბლოგებს, სხვათა შორის. კვირაში\"BoingBoing\"-ში უფრო მეტ ახალ სიტყვას ვპოულობ, ვიდრე \"Newsweek\"-სა და \"Time\"-ში."}
{"text": "There's a lot going on there.\tიქ ბევრ სიტყვას შეხვდებით."}
{"text": "And I'm not even talking about polysemy, which is the greedy habit some words have of taking more than one meaning for themselves.\tპოლისემიაზე აღარაფერს ვამბობ. ეს ზოგიერთი სიტყვის ხარბი თვისებაა, ერთის ნაცვლად რამდენიმე მნიშვნელობა შეითავსოს."}
{"text": "So if you think of the word \"set,\" a set can be a badger's burrow, a set can be one of the pleats in an Elizabethan ruff, and there's one numbered definition in the OED.\tაი, ავიღოთ ინგლისური სიტყვა \"set\", რომელიც შიეძლება მაჩვის სოროსაც ნიშნავდეს; ელიზაბეთის საყელოს ნაკეცსაც და ოქსფორდის ლექსიკონში არის ერთი განმარტება,"}
{"text": "The OED has 33 different numbered definitions for set.\tსადაც ამ სიტყვას 33 მნიშვნელობა შეესაბამება."}
{"text": "Tiny, little word, 33 numbered definitions.\tპატარა, მოკლე სიტყვა და 33 მნიშვნელობა."}
{"text": "One of them is just labeled \"miscellaneous technical senses.\"\tერთ-ერთ მათგანი კი ასეთია: \"მრავალნაირი ტექნიკური მნიშვნელობა\""}
{"text": "Do you know what that says to me?\tეს იცით რას მეუბნება?"}
{"text": "That says to me, it was Friday afternoon and somebody wanted to go down the pub. (Laughter) That's a lexicographical cop out, to say, \"miscellaneous technical senses.\"\tპარასკევი საღამო იყო და ვიღაცას პაბში წასვლა უნდოდა. (სიცილი) სწორედ ლექსიკოგრაფმა შეიმოკლა საქმე და დაწერა: \"მრავალნაირი ტექნიკური მნიშვნელობა\"."}
{"text": "So, we have all these words, and we really need help!\tამგვარად, ყველა ეს სიტყვა ჩვენია და დახმარება ნამდვილად გვჭირდება."}
{"text": "And the thing is, we could ask for help -- asking for help's not that hard.\tსაქმე ისაა, რომ დახმარების თხოვნა შეგვიძლია. დახმარების თხოვნა რთული სულაც არაა."}
{"text": "I mean, lexicography is not rocket science.\tანუ, ლექსიკოგრაფია სარაკეტო მეცნიერება არ არის."}
{"text": "See, I just gave you a lot of words and a lot of numbers, and this is more of a visual explanation.\tხედავთ? ბევრი სიტყვა და რიცხვი ვახსენე, ეს კი უფრო ვიზუალურ განმარტებებს მოგვცემს."}
{"text": "If we think of the dictionary as being the map of the English language, these bright spots are what we know about, and the dark spots are where we are in the dark.\tწარმოვიდგინოთ ლექსიკონი, ინგლისური ენის რუკაა. ეს ნათელი წერტილები კი, ის რაც ვიცით ხოლო ბნელი წერტილები რაც არ ვიცით."}
{"text": "If that was the map of all the words in American English, we don't know very much.\tამერიკული ინგლისურის სიტყვების რუკის შემთხვევაში, ძალიან ცოტა რამ ვიცით."}
{"text": "And we don't even know the shape of the language.\tჩვენ ენის ფორმაც კი არ ვიცით."}
{"text": "If this was the dictionary -- if this was the map of American English -- look, we have a kind of lumpy idea of Florida, but there's no California!\tეს რომ ამერიკული ინგლისურის რუკა იყოს... შეხედეთ, ფლორიდაზე ძალიან ბუნდოვანი წარმოდგენა გვაქვს. კალიფორნია კი, რუკაზე საერთოდ არაა!"}
{"text": "We're missing California from American English.\tამერიკულ ინგლისურში კალიფორნია გვაკლია."}
{"text": "We just don't know enough, and we don't even know that we're missing California.\tმასზე ცოტა რამ ვიცით და ვერც კი ვხვდებით, რომ რუკაზე კალიფორნია გვაკლია."}
{"text": "We don't even see that there's a gap on the map.\tრუკაზე ცარიელ ადგილს ვერც კი ვამჩნევთ."}
{"text": "So again, lexicography is not rocket science.\tასე რომ კვლავ ვიმეორებ, ლექსიკოგრაფია სარაკეტო მეცნიერება არ არის."}
{"text": "But even if it were, rocket science is being done by dedicated amateurs these days. You know?\tთუმცა რომც იყოს, სარაკეტო მეცნირებით დღესდღეობით თავდადებული მოყვარეულები არიან დაკავებული."}
{"text": "It can't be that hard to find some words!\tხვდებით? ასეთი რთულიც არ უნდა იყოს სიტყვების ძებნა!"}
{"text": "So, enough scientists in other disciplines are really asking people to help, and they're doing a good job of it.\tროგორც ვხედავთ, სხვა სფეროს მეცნიერები, დახმარებას ითხოვენ და ამით კარგ საქმესაც აკეთებენ."}
{"text": "For instance, there's eBird, where amateur birdwatchers can upload information about their bird sightings.\tმაგალითად, არსებობს საიტი \"eBird\", რომლზეც მოყვარული ჩიტის შემსწავლელები, ჩიტებზე მოპოვებულ ინფორმაციას ტვირთავენ."}
{"text": "And then, ornithologists can go and help track populations, migrations, etc.\tშემდეგ კი ორნიტოლოგები მიდიან და ეხმარებიან მათ პოპულაციის, მიგრაციის და სხვა რამეების შესწავლაში."}
{"text": "And there's this guy, Mike Oates. Mike Oates lives in the U.K.\tარსებობს ერთი ადამიანი, მაიკ ოუტსი."}
{"text": "He's a director of an electroplating company.\tის ბრიტანეთში ცხოვრობს და გალვანური კომპანიის დირექტორია."}
{"text": "He's found more than 140 comets.\tმან 140-ზე მეტი კომეტა აღმოაჩინა."}
{"text": "He's found so many comets, they named a comet after him.\tმან იმდენი კომეტა იპოვა, რომ ერთ-ერთს მისი სახელიც დაარქვეს."}
{"text": "It's kind of out past Mars. It's a hike.\tეს მარსის იქით, შორეული მოგზაურობაა."}
{"text": "I don't think he's getting his picture taken there anytime soon.\tარამგონია მან იქ უახლოეს მომავლში სურათები გადაიღოს,"}
{"text": "But he found 140 comets without a telescope.\tმაგრამ ფაქტია, რომ მან ტელესკოპის გარეშე 140 კომეტა აღმოაჩინა."}
{"text": "He downloaded data from the NASA SOHO satellite, and that's how he found them.\tმან ეს NASA SOHO-ს თანამგზავრიდან ჩამოტვირთული მონაცემებით შეძლო."}
{"text": "If we can find comets without a telescope, shouldn't we be able to find words?\tთუ ტელესკოპის გარეშე კომეტების პოვნა შეგვიძლია სიტყვების პოვნას ვეღარ შევძლებთ?"}
{"text": "Now, y'all know where I'm going with this.\tალბათ მიმიხვდით საითკენაც მივდივარ."}
{"text": "Because I'm going to the Internet, which is where everybody goes.\tმივდივარ ინტერნეტისკენ, იქ სადაც ყველა შედის."}
{"text": "And the Internet is great for collecting words, because the Internet's full of collectors.\tინტერნეტი სიტყვების შეგროვების დიდებული საშუალებაა, რადგან იგი შემგროვებლებითაა სავსე."}
{"text": "And this is a little-known technological fact about the Internet, but the Internet is actually made up of words and enthusiasm.\tინტერნეტის შესახებ ის ფაქტი ცოტამ თუ იცის, რომ რეალურად ინტრნეტი სიტყვებისა და ენთუზიაზმის ერთობლიობაა."}
{"text": "And words and enthusiasm actually happen to be the recipe for lexicography. Isn't that great?\tსიტყვები და ენთუზიაზმი კი ლექსიკოგრაფიის მთავარი რეცეპტია."}
{"text": "So there are a lot of really good word-collecting sites out there right now, but the problem with some of them is that they're not scientific enough.\tმაგარია, არა? ამჟამად ძალიან ბევრი კარგი სიტყვის შემგროვებელი საიტი არსებობს, თუმცა, მათი ნაკლი ისაა, რომ ისინი არასამეცნიეროა."}
{"text": "They show the word, but they don't show any context.\tისინი სიტყვას კონტექსტის გარეშე აჩვენებენ."}
{"text": "Where did it come from? Who said it?\tსაიდან წარმოიშვა ეს სიტყვა?"}
{"text": "What newspaper was it in? What book?\tვინ გამოიყენა? რომელ გაზეთში იყო? რომელ წიგნში?"}
{"text": "Because a word is like an archaeological artifact.\tსიტყვა არქეოლოგიური არტეფაქტივითაა."}
{"text": "If you don't know the provenance or the source of the artifact, it's not science, it's a pretty thing to look at.\tთუ არტეფაქტის წარმოშობის ისტორია არ ვიცით, ეს მეცნიერება აღარაა, იგი უბრალო ლამაზ საგნად იქცევა."}
{"text": "So a word without its source is like a cut flower.\tასე რომ, სიტყვა წყაროს გარეშე მოწყვეტილი ყვავილივითაა."}
{"text": "You know, it's pretty to look at for a while, but then it dies.\tლამაზი შესახედია, მაგრამ ჭკნება."}
{"text": "It dies too fast.\tთანაც ძალიან სწრაფად."}
{"text": "So, this whole time I've been saying, \"The dictionary, the dictionary, the dictionary, the dictionary.\"\tმთელი ამ ხნის განმავლობაში ვიმეორებ: \"ლექსიკონი, ლექსიკონი, ლექსიკონი, ლექსიკონი\""}
{"text": "Not \"a dictionary,\" or \"dictionaries.\" And that's because, well, people use the dictionary to stand for the whole language.\tდა არა \"რომელიმე ლექსიკონი\" ან \"ლექსიკონები\" რადგანაც ხალხი ლექსიკონს მთლიანი ენის აღსანიშნავად იყენებს."}
{"text": "They use it synecdochically.\tისინი მას სინექდოქიკურად(synecdochically) იყენებენ."}
{"text": "And one of the problems of knowing a word like \"synecdochically\" is that you really want an excuse to say \"synecdochically.\"\tსინექდოქიკურისმაგვარი სიტყვების ცოდნის ერთ-ერთი პრობლემა ისაა, რომ ამ სიტყვის სათქმელად საბაბია საჭირო."}
{"text": "This whole talk has just been an excuse to get me to the point where I could say \"synecdochically\" to all of you.\tმთელი ეს საუბარი მხოლოდ საბაბი იყო, რომ აქამდე მოვსულიყავი და ყველა თგვენგანისათვის მეთქვა \"სინექდოქიკურად\""}
{"text": "So I'm really sorry. But when you use a part of something -- like the dictionary is a part of the language, or a flag stands for the United States, it's a symbol of the country -- then you're using it synecdochically.\tძალიან ვწუხვარ, მაგრამ როცა რაღაცის ნაწილს იყენებთ, როგორც ლექსიკონია ენის ნაწილი, ან აშშ-ს დროშას ქვეყნის სიმბოლო, მაშინ თქვენ მას სინექდოქიკურად იყენებთ."}
{"text": "But the thing is, we could make the dictionary the whole language.\tთუმცა საქმე ისაა, რომ ჩვენ ლექსიკონში მთელი ენის მოქცევა შეგვიძლია."}
{"text": "If we get a bigger pan, then we can put all the words in.\tთუ ჩვენ უფრო დიდ ტაფას ავიღებთ, მასში ყველა სიტყვის მოთავსებას შევძლებთ."}
{"text": "We can put in all the meanings.\tყველა მნიშვნელობას მასში მოვათავსებდით."}
{"text": "Doesn't everyone want more meaning in their lives?\tგანა ყველას ეს არ გვინდა? მეტი მნიშვნელობა ცხოვრებაში."}
{"text": "And we can make the dictionary not just be a symbol of the language -- we can make it be the whole language.\tდა ჩვენ შეგვიძლია ლექსიკონი არა მხოლოდ ენის სიმბოლოდ, არამედ მთლიან ენად ვაქციოთ."}
{"text": "You see, what I'm really hoping for is that my son, who turns seven this month -- I want him to barely remember that this is the form factor that dictionaries used to come in.\tიცით? მე ვიმედოვნებ, რომ ჩემი ვაჟი, რომელიც ამ თვეში 7-ის ხდება, მინდა რომ მას მხოლოდ ბუნდოვნად ახსოვდეს, ასეთი ფორმის ლექსიკონების არსებობა."}
{"text": "This is what dictionaries used to look like.\tდა იცოდეს, რომ ასეთი ლექსიკონები ოდესღაც არსებობდა."}
{"text": "I want him to think of this kind of dictionary as an eight-track tape.\tმინდა, რომ მისთვის ასეთ ლექსიკონი მაგნიტურ ფირივით იყოს,"}
{"text": "It's a format that died because it wasn't useful enough.\tრომელიც გამოუსადეგარი აღმოჩნდა და ხალხმა დაივიწყა."}
{"text": "It wasn't really what people needed.\tის ხალხს ნამდვილად არ სჭირდებოდა."}
{"text": "And the thing is, if we can put in all the words, no longer have that artificial distinction between good and bad, we can really describe the language like scientists.\tსაქმე ისაა, რომ თუ ყველა სიტყვას მოვაგროვებთ, და ხელოვნური განსხვავება კარგ და ცუდ სიტყვას შორის, აღარ გვექნება, ენის მეცნიერულ აღწერას შევძლებთ."}
{"text": "We can leave the aesthetic judgments to the writers and the speakers.\tხოლო ესთეტიკურ შეფასებას მწერლებს და ორატორებს მივანდობთ."}
{"text": "If we can do that, then I can spend all my time fishing, and I don't have to be a traffic cop anymore.\tთუ ამას შევძლებთ, მთელ ჩემს დროს თევზაობას დავუთმობ და საგზაო პოლიციელობა აღარ მომიწევს."}
{"text": "Thank you very much for your kind attention.\tუღრმესი მადლობა ყურადღებისათვის."}
{"text": "B.J. was one of many fellow inmates who had big plans for the future.\tბი.ჯეი. ჩემი ერთ-ერთი ამხანაგი იყო ციხეში ძალიან დიდი სამომავლო გეგმებით."}
{"text": "He had a vision. When he got out, he was going to leave the dope game for good and fly straight, and he was actually working on merging his two passions into one vision.\tმას ხედვა ჰქონდა. ციხიდან რომ გაუშვებდნენ, ნარკოტიკებს თავს დაანებებდა და ახალ ცხოვრებას დაიწყებდა; ის თავისი ორი სუსტი წერტილის შერწყმასა და ბიზნესად ქცევაზე მუშაობდა."}
{"text": "He'd spent 10,000 dollars to buy a website that exclusively featured women having sex on top of or inside of luxury sports cars. (Laughter) It was my first week in federal prison, and I was learning quickly that it wasn't what you see on TV.\tმზად იყო დაეხარჯა 10 ათასი დოლარი, ვებ-გვერდის შესაქმნელად, სადაც ექსკლუზიურად აჩვენებდნენ ქალებს, რომელთაც სექსი აქვთ ძვირფას სპორტულ მანქანებზე ან მათ შიგნით. (სიცილი) ფედერალურ ციხეში ყოფნის პირველივე კვირას აღმოვაჩინე, რომ ის განსხვავდებოდა იმისგან, რასაც ტელევიზორში გვიჩვენებენ."}
{"text": "In fact, it was teeming with smart, ambitious men whose business instincts were in many cases as sharp as those of the CEOs who had wined and dined me six months earlier when I was a rising star in the Missouri Senate.\tსინამდვილეში, იქ უამრავი ჭკვიანი, ამბიციური ადამიანი იჯდა რომელთა ბიზნეს ინსტიქტები ხშირად ისეთივე ძლიერი იყო, როგორც იმ CEO -ების, რომლებიც თავს მეხვია მანამდე 6 თვით ადრე, როდესაც მისურის სენატის ამომავალი ვარსკვლავი ვიყავი."}
{"text": "Now, 95 percent of the guys that I was locked up with had been drug dealers on the outside, but when they talked about what they did, they talked about it in a different jargon, but the business concepts that they talked about weren't unlike those that you'd learn in a first year MBA class at Wharton: promotional incentives, you never charge a first-time user, focus-grouping new product launches, territorial expansion.\t95 პროცენტი პატიმრებისა, რომელთა ერთადაც ვიყავი გამომწყვდეული გარეთ ნარკოტიკების დილერი გახლდათ; მართალია, თავიანთ ძველ საქმიანობაზე განსხვავებული ჟარგონებით მიყვებოდნენ, მაგრამ მათი ბიზნეს კონცეფციები არ განხვავდებოდა იმისაგან, რასაც უორტონის ბიზნეს სკოლაში MBA- ს პირველ წელს გასწავლიან: პრომო აქციები, პირველად მომხმარებელს ფულს არ ართმევ, ფოკუს ჯგუფები ახალი პროდუქტის გაშვებისას, ახალი ტერიტორიების ათვისება."}
{"text": "But they didn't spend a lot of time reliving the glory days.\tთუმცა, წარსულ დიდებაზე ისინი ბევრს არ ფიქრობდნენ."}
{"text": "For the most part, everyone was just trying to survive.\tციხეში ყველა, უბრალოდ, თავის გატანას ცდილობს."}
{"text": "It's a lot harder than you might think.\tეს ბევრად უფრო რთულია, ვიდრე წარმოგიდგენიათ."}
{"text": "Contrary to what most people think, people don't pay, taxpayers don't pay, for your life when you're in prison. You've got to pay for your own life.\tგანსხვავებით იმისაგან რასაც უმეტესობა ფიქრობს, მოქალაქეები, გადასახადის გადამხდელები არ აფინანსებენ პატიმრის ციხეში ცხოვრებას. თვითონ გიწევს ხარჯების გაწევა."}
{"text": "You've got to pay for your soap, your deodorant, toothbrush, toothpaste, all of it.\tთვითონ უნდა იყიდო საპონი, დეზოდორანტი, კბილის ჩოთქი, კბილის პასტა და ყველაფერი."}
{"text": "And it's hard for a couple of reasons.\tეს კი რამოდენიმე მიზეზის გამო რთულია."}
{"text": "First, everything's marked up 30 to 50 percent from what you'd pay on the street, and second, you don't make a lot of money.\tჯერ ერთი, ყველაფერი 30-50 პროცენტით უფრო ძვირია ვიდრე ქუჩაში და მეორეც, ციხეში დიდ ფულს ვერ გააკეთებ."}
{"text": "I unloaded trucks. That was my full-time job, unloading trucks at a food warehouse, for $5.25, not an hour, but per month.\tმე ფურგონებს ვცლიდი. ეს ჩემი სრულ-განაკვეთიანი სამსახური იყო, ფურგონებს ვცლიდი საკვების საწყობში, 5.25 დოლარად არა საათში, არამედ თვეში."}
{"text": "So how do you survive?\tმაშ, როგორ უნდა გადარჩე?"}
{"text": "Well, you learn to hustle, all kinds of hustles.\tუნდა მიდგე-მოდგე, ფული იშოვო."}
{"text": "There's legal hustles.\tარსებობს ფულის შოვნის ლეგალური გზები."}
{"text": "You pay everything in stamps. Those are the currency.\tყველაფრისათვის საფოსტო მარკებით იხდი."}
{"text": "You charge another inmate to clean his cell.\tესაა ვალუტა. შეგიძლია სხვა პატიმარს გადაახდევინო მისი საკნის დასუფთავებისათვის."}
{"text": "There's sort of illegal hustles, like you run a barbershop out of your cell.\tარსებობს შედარებით არალეგალური გზებიც, მაგალითად, საპარიკმახერო შენს საკანში."}
{"text": "There's pretty illegal hustles: You run a tattoo parlor out of your own cell.\tუფრო არალეგალური გზაა საკუთარ საკანში ტატუ- სალონის გახსნა."}
{"text": "And there's very illegal hustles, which you smuggle in, you get smuggled in, drugs, pornography, cell phones, and just as in the outer world, there's a risk-reward tradeoff, so the riskier the enterprise, the more profitable it can potentially be.\tდა ბოლოს, ფულის შოვნის ყველაზე არალეგალური გზაა - კონტრაბანდა; ნარკოტიკების, პორნოგრაფიის, მობილური ტელეფონების პროპაგანდა და ისევე როგორც ეს გარეთაა, რისკისა და შამპანურის პრინციპი, რაც უფრო რისკიანია საქმე, მით უფრო მომგებიანი შეიძლება იყოს ის."}
{"text": "You want a cigarette in prison? Three to five dollars.\tგინდა სიგარეტი ? - 3-დან 5 დოლარამდე."}
{"text": "You want an old-fashioned cell phone that you flip open and is about as big as your head? Three hundred bucks.\tგინდა ძველ-მოდური გასაშლელი მობილური ტელეფონი, რომელიც ლამის შენი თავის ზომისაა?"}
{"text": "You want a dirty magazine?\t- 300 დოლარი. გინდა პორნო-ჟურნალი?"}
{"text": "Well, it can be as much as 1,000 dollars.\tეს შეიძლება 1000 დოლარიც კი დაგიჯდეთ."}
{"text": "So as you can probably tell, one of the defining aspects of prison life is ingenuity.\tასე რომ, ციხის ცხოვრების ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ასპექტი - მოხერხებულობაა."}
{"text": "Whether it was concocting delicious meals from stolen scraps from the warehouse, sculpting people's hair with toenail clippers, or constructing weights from boulders in laundry bags tied on to tree limbs, prisoners learn how to make do with less, and many of them want to take this ingenuity that they've learned to the outside and start restaurants, barber shops, personal training businesses.\tიქნება ეს გემრიელი კერძების მომზადება საწყობიდან მოპარული ნარჩენებისგან, თმის შეჭრა პედიკურის მაკრატლით თუ სიმძიმეების კონსტრუქცია სამრეცხაოს ჩანთებში ჩაწყობილი ქვებით, რომელთაც ხის ტოტებზე აბავენ, პატიმრები სწავლობენ საქმის კეთებას შეზღუდული რესურსებით და ბევრ მათგანი ცდილობს ეს შეძენილი მოხერხებულობა თავისუფლებაზეც გამოიყენოს და გახსნას რესტორანი, საპარიკმახერო, პერსონალური მწვრთნელის და სხვა ბიზნესები."}
{"text": "But there's no training, nothing to prepare them for that, no rehabilitation at all in prison, no one to help them write a business plan, figure out a way to translate the business concepts they intuitively grasp into legal enterprises, no access to the Internet, even.\tთუმცა არ არსებობს ტრეინინგები, არაფერი რაც შეამზადებს მათ, არანაირი რეაბილიტაცია ციხეში, არავინ ეხმარება ბიზნეს-გეგმების დაწერაში, როგორ უნდა აქციონ ინტუიციით მიხვედრილი ბიზნეს-კონცეფციები ლეგალურ საწარმოებად, მათ ინტერნეტთანაც კი არ აქვთ წვდომა."}
{"text": "And then, when they come out, most states don't even have a law prohibiting employers from discriminating against people with a background.\tხოლო როდესაც გამოდიან ... უმეტეს ქვეყანაში არ არსებობს კანონი, რომელიც აუკრძალავს დამსაქმებელს ნაციხარი ადამიანების დისკრიმინაციას."}
{"text": "So none of us should be surprised that two out of three ex-offenders re-offend within five years.\tასე რომ, არავის უნდა გაუკვირდეს რომ 3 მსჯავრდებულიდან 2 პირველი 5 წლის განმავლობაში ისევ ციხეში ხვდება."}
{"text": "Look, I lied to the Feds. I lost a year of my life from it.\tმე ფედერალები მოვატყუე. ამის გამო ცხოვრების ერთი წელი დავკარგე."}
{"text": "But when I came out, I vowed that I was going to do whatever I could to make sure that guys like the ones I was locked up with didn't have to waste any more of their life than they already had.\tთუმცა, როდესაც გამოვედი დავიფიცე რომ გავაკეთებდი ყველაფერს რაც შემეძლო რომ იმ ბიჭებს, რომელთა ერთადაც ციხეში ვიჯექი აღარ დაეკარგათ იმაზე მეტი დრო, რაც უკვე დაკარგეს."}
{"text": "So I hope that you'll think about helping in some way.\tვიმედოვნებ, რომ თქვენც დაფიქრდებით მათ დახმარებაზე."}
{"text": "The best thing we can do is figure out ways to nurture the entrepreneurial spirit and the tremendous untapped potential in our prisons, because if we don't, they're not going to learn any new skills that's going to help them, and they'll be right back.\tსაუკეთესო რამ რისი გაკეთებაც შეიძლება ესაა გზების გამოვლენა თუ როგორ განვავითაროთ სამეწარმეო ნიჭი და უზარმაზარი არარეალიზებული პოტენციალი ჩვენს ციხეებში, რადგან თუკი ამას გავაკეთებთ, ისინი ვერ შეიძენენ ახალ უნარებს რომლებიც დაეხმარებოდნენ მათ და ისევ ციხეში აღმოჩნდებიან."}
{"text": "All they'll learn on the inside is new hustles.\tდა იქ კი მხოლოდ ფულის კეთების ახალ გზებს სწავლობენ."}
{"text": "Thank you. (Applause)\tდიდი მადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Images like this, from the Auschwitz concentration camp, have been seared into our consciousness during the twentieth century and have given us a new understanding of who we are, where we've come from and the times we live in.\tმსგავსი სურათები აუშვიცის საკონცენტრაციო ბანაკიდან, მე-20 საუკუნის განმავლობაში ჩაიბეჭდა ჩვენ ცნობიერებაში და მოგვცა საშუალება, ახლიდან გაგვეცნო საკუთარი თავები, საიდან მოვედით და რა დროში ვცხოვრობთ."}
{"text": "During the twentieth century, we witnessed the atrocities of Stalin, Hitler, Mao, Pol Pot, Rwanda and other genocides, and even though the twenty-first century is only seven years old, we have already witnessed an ongoing genocide in Darfur and the daily horrors of Iraq.\tმე-20 საუკუნის მანძილზე, ჩვენ სტალინის, ჰიტლერის, მაოს, პოლ პოტის სისასტიკეების, რუანდის და სხვა გენოციდების მოწმენი გავხდით და თუმცა მე-20 საუკუნე სულ რაღაც 7 წლისაა, ჩვენ უკვე მოვესწარით მიმდინარე დარფურის გენოციდს და ერაყის ყოველდღიურ საშინელებებს."}
{"text": "This has led to a common understanding of our situation, namely that modernity has brought us terrible violence, and perhaps that native peoples lived in a state of harmony that we have departed from, to our peril.\tამან მიგვიყვანა სიტუაციის საერთო აღქმამდე, კერძოდ იქამდე, რომ თანამედროვეობამ საშინელი ძალადობა მოგვიტანა და შესაძლოა, რომ პირველყოფილი ადამიანები ჰარმონიაში ცხოვრობდნენ,"}
{"text": "Here is an example from an op-ed on Thanksgiving, in the Boston Globe a couple of years ago, where the writer wrote, \"The Indian life was a difficult one, but there were no employment problems, community harmony was strong, substance abuse unknown, crime nearly non-existent, what warfare there was between tribes was largely ritualistic and seldom resulted in indiscriminate or wholesale slaughter.\" Now, you're all familiar with this treacle.\tრასაც ჩვენდა საზიანოდ, ჩვენვე დავშორდით. აი, მაგალითად, გაზეთ \"Boston Globe\"-ში ორიოდე წლის წინ ეწერა: \"ინდიელების ცხოვრება რთული იყო, მაგრამ მათ არ ჰქონდათ დასაქმების პრობლემა, ძლიერი იყო ჰარმონია, ნარკომანია უცნობი იყო, კრიმინალი თითქმის არ არსებობდა, ტომებს შორის ბრძოლა კი, ძირითადად რიტუალური ხასიათის იყო და იშვიათად მთავრდებოდა განურჩეველი, ან მასიური მკვლელობით\" თქვენთვის ყველასთვის ნაცნობია ეს თბილი ისტორიები."}
{"text": "We teach it to our children. We hear it on television and in storybooks. Now, the original title of this session was, \"Everything You Know Is Wrong,\" and I'm going to present evidence that this particular part of our common understanding is wrong, that, in fact, our ancestors were far more violent than we are, that violence has been in decline for long stretches of time, and that today we are probably living in the most peaceful time in our species' existence.\tჩვენ ამას ბავშვებს ვასწავლით. ეს გვესმის ტელევიზორში და თხზულებებში. ამ გამოსვლის საწყისი სათაური იყო: \"ყველაფერი რაც გსმენიათ მცდარია\" და მე ვაპირებ ვაჩვენო, რომ ჩვენი ცოდნის ეს კონკრეტული ნაწილი მცდარია, რომ ჩვენი წინაპრები, იყვნენ ბევრად უფრო მოძალადეები ვიდრე ჩვენ, რომ ძალადობა იკლებს უკვე დიდი ხანია და რომ დღეს, ალბათ ვცხოვრობთ ყველაზე მშვიდობიან დროში ჩვენი სახეობის არსებობის მანძილზე."}
{"text": "Now, in the decade of Darfur and Iraq, a statement like that might seem somewhere between hallucinatory and obscene. But I'm going to try to convince you that that is the correct picture. The decline of violence is a fractal phenomenon. You can see it over millennia, over centuries, over decades and over years, although there seems to have been a tipping point at the onset of the Age of Reason in the sixteenth century. One sees it all over the world, although not homogeneously.\tახლა, დარფურის და ერაყის დროში ასეთი მტკიცება შეიძლება სადღაც ბოდვად, ან უხამსობადაც აღიქმბოდეს, მაგრამ მე შევეცდები დაგარწმუნოთ, რომ ეს რეალური სურათია. ძალადობის კლება მუდმივი მოვლენაა. თქვენ შეგიძლიათ ამას ათასწლეულების, საუკუნეების, ათწლეუების და წლების მანძლზე დააკვირდეთ. თუმცა როგორც ჩანს იყო გარდამტეხი მომენტი, რაციონალიზმის ეპოქის დასაწყისში მე-16 საუკუნეში. ეს ჩანს ყველგან, ოღონდ არა ერთგვაროვნად."}
{"text": "It's especially evident in the West, beginning with England and Holland around the time of the Enlightenment.\tეს განსაკუთრებით ჩანს დასავლეთში, ინგლისიდან და ჰოლანდიიდან დაწყებული საგანმანათლებლო ეპოქის პერიოდში."}
{"text": "Let me take you on a journey of several powers of 10 -- from the millennium scale to the year scale -- to try to persuade you of this. Until 10,000 years ago, all humans lived as hunter-gatherers, without permanent settlements or government. And this is the state that's commonly thought to be one of primordial harmony. But the archaeologist Lawrence Keeley, looking at casualty rates among contemporary hunter-gatherers, which is our best source of evidence about this way of life, has shown a rather different conclusion.\tნება მომეცით გამოგზაუროთ 10-ის ხარისხებში. ათასწლეულის მასშტაბიდან, წლიურ მასშტაბამდე, იმისთვის რომ დაგარწმუნოთ ამაში. 10 000 წლის წინ ყველა ადამიანი იყო მონადირე-შემგროვებელი, მუდმივი საცხოვრებლის და მთავრობის გარეშე. სწორედ ეს არის ის მდგომარეობა, რომელიც მიჩნეულია ჰარმონიის პირველსახედ. მაგრამ არქეოლოგი ლორენს კილი, თანამედროვე მონადირე-შემგროვებლების მსხვერპლიანობაზე დაკვირვებით, რომელიც მტკიცებულებების საუკეთესო წყაროა, განსხვავებულ დასკვნამდე მივიდა."}
{"text": "Here is a graph that he put together showing the percentage of male deaths due to warfare in a number of foraging, or hunting and gathering societies.\tეს არის გრაფიკი, რომელიც მან შექმნა ის აჩვენებს ომში მამრების სიკვდილიანობის პროცენტს ფურაჟირების, მონადირეების და შემგროვებლების რამდენიმე ტომში."}
{"text": "The red bars correspond to the likelihood that a man will die at the hands of another man, as opposed to passing away of natural causes, in a variety of foraging societies in the New Guinea Highlands and the Amazon Rainforest.\tწითელი სვეტები აჩვენებს მამაკაცის ბუნებრივი სიკვდილისგან განსხვავებულ, სხვისი ხელით მოკვლის ალბათობას საკვების მომპოვებელ საზოგადოებებში, ახალი გვინეის კუნძულზე და ამაზონის ტყეებში."}
{"text": "And they range from a rate of almost a 60 percent chance that a man will die at the hands of another man to, in the case of the Gebusi, only a 15 percent chance. The tiny, little blue bar in the lower left-hand corner plots the corresponding statistic from United States and Europe in the twentieth century, and includes all the deaths of both World Wars. If the death rate in tribal warfare had prevailed during the 20th century, there would have been two billion deaths rather than 100 million.\tმამაკაცის სხვისი ხელით მკვლელობის პროცენტი იცვლება 60%-დან, გებუსის ტომის შემთხვევაში, 15%-მდე. პატარა ლურჯი ზოლი, მარცხენა დაბალ კუთხეში აშშ-ს და ევროპის მე-20 საუკუნის სტატისტიკას შეესაბამება და მოიცავს ყველა მკვლელობას ორივე მსოფლიო ომის ჩათვლით. ტომთაშორისი ომების შესაბამისი სიკვდილიანობა რომ ყოფილიყო მე-20 საუკუნეში 100 მილიონის ნაცვლად, დაიხოცებოდა 2 მილიარდი."}
{"text": "Also at the millennium scale, we can look at the way of life of early civilizations such as the ones described in the Bible. And in this supposed source of our moral values, one can read descriptions of what was expected in warfare, such as the following from Numbers 31: \"And they warred against the Midianites as the Lord commanded Moses, and they slew all the males. And Moses said unto them, 'Have you saved all the women alive? Now, therefore, kill every male among the little ones and kill every woman that hath known man by lying with him, but all the women children that have not know a man by lying with him keep alive for yourselves.'\" In other words, kill the men; kill the children; if you see any virgins, then you can keep them alive so that you can rape them.\tასევე ათასწლეულების მასშტაბში, შეგვიძლია შევხედოთ ადრეული ცივილიზაციების ცხოვრების წესს. ისეთს, რომელიც ბიბლიაშია აღწერილი და ამ ვითომ მორალური ღირებულებების წყაროში, შეიძლება წავიკითხოთ, რა იყო იმ დროს ომში მოსალოდნელი. მაგალითდ შემდეგი რიცხვნი 31: \"გაილაშქრეს მიდიანზე, როგორც ნაბრძანები ჰქონდა მოსესთვის უფალს, და დახოცეს ყველა მამრი. უთხრა მათ მოსემ ახლა გაწყვიტეთ ბავშვებში ყოველი მამროვანი, ყოველი ქალი, რომელსაც შეცნობილი ჰყავს კაცი მამრის საწოლზე, მოკალით. ხოლო ყოველი დედროვანი ბავშვებში, რომელსაც არ შეუცვნია მამაკაცი მამრის საწოლზე, ცოცხალი დაიტოვეთ\" სხვა სიტყვებით, მოკალით კაცები, მოკალით ბავშვები; თუ ქალწულს ნახავთ, შეგიძლიათ ცოცხალი დატოვოთ, და გააუპატიუროთ."}
{"text": "You can find four or five passages in the Bible of this ilk.\tთქვენ ნახავთ ოთხ, ხუთ მსგავს ნაწყვეტს ბიბლიაში."}
{"text": "Also in the Bible, one sees that the death penalty was the accepted punishment for crimes such as homosexuality, adultery, blasphemy, idolatry, talking back to your parents -- (Laughter) -- and picking up sticks on the Sabbath.\tასევე ბიბლიაში ნახავთ, რომ სიკდვილით დასჯა მიღებული სასჯელი იყო ისეთი დანაშაულებებისთვის, როგორიც ჰომოსექსუალობა, ღალატი, მკრეხელობა, მშობლებისთვის შეპასუხება. (სიცილი) და ფიჩხის შეგროვება შაბათ დღეს."}
{"text": "Well, let's click the zoom lens down one order of magnitude, and look at the century scale.\tმოდით შევამციროთ და შევხედოთ საუკუნის მასშტაბით."}
{"text": "Although we don't have statistics for warfare throughout the Middle Ages to modern times, we know just from conventional history -- the evidence was under our nose all along that there has been a reduction in socially sanctioned forms of violence.\tთუმცა ჩვენ არ გვაქვს შუა საუკუნეებიდან თანამედროვეობამდე ომების სტატისტიკა, ამის შესახებ მხოლოდ ზოგადი ისტორიიდან ვიცით, იმის მტკიცებულება, რომ საზოგადოების მიერ დაშვებული ძალდობის ფორმის კლებაა სულ ჩვენ თვალწინ იყო,"}
{"text": "For example, any social history will reveal that mutilation and torture were routine forms of criminal punishment. The kind of infraction today that would give you a fine, in those days would result in your tongue being cut out, your ears being cut off, you being blinded, a hand being chopped off and so on.\tმაგალითად, ნებისმიერი საზოგადოების ისტორიიდან ჩანს, რომ დასახიჩრება და წამება იყო სასჯელის ჩვეული ფორმა. ისეთი დარღვევა, რომელიც დღეს ჯარიმით ისჯება, მაშინ ენის მოჭრით, ყურების დაჭრით, დაბრმავებით, ხელის მოჭრით და ა.შ."}
{"text": "There were numerous ingenious forms of sadistic capital punishment: burning at the stake, disemboweling, breaking on the wheel, being pulled apart by horses and so on.\tმთავრდებოდა. მაშინ იყო მთელი რიგი მახვილგონივრული სადისტური დასჯის სასიკვდილო ფორმები. კოცონზე დაწვა, გამოშიგვნა, ბორბალზე გაკვრა, ორი მხრიდან ცხენების მიერ გაგლეჯა და ა.შ."}
{"text": "The death penalty was a sanction for a long list of non-violent crimes: criticizing the king, stealing a loaf of bread. Slavery, of course, was the preferred labor-saving device, and cruelty was a popular form of entertainment. Perhaps the most vivid example was the practice of cat burning, in which a cat was hoisted on a stage and lowered in a sling into a fire, and the spectators shrieked in laughter as the cat, howling in pain, was burned to death.\tსიკვდილით ისჯებოდა არაძალადობრივი დანაშაულების მთელი სია: მეფის კრიტიკა, პურის ნატეხის მოპარვა. რა თქმა უნდა მონათმფლობელობა, იყო სამუშაოს შესამსუბუქებელი დანადგარი და სისასტიკე გართობის პოპულარული ფორმა იყო ყველაზე თვასლაჩინოა კატის დაწვის პრაქტიკის მაგალითი, როცა ყულფში გამობმულ კატას, ცეცხლში უშვებდნენ და მაყურებლები ხარხარებდნენ იმაზე, თუ როგორ იკლაკნებოდა კატა ტკივილისგან და კვდებოდა ცეცხლში."}
{"text": "What about one-on-one murder? Well, there, there are good statistics, because many municipalities recorded the cause of death.\tრაც შეეხება ერთი-ერთზე მკვლელობას. არსებობს კარგი სტატისტიკა, რადგან ბევრი მუნიციპალიტეტი ჩანაწერში უთითებდა სიკვდილის მიზეზს."}
{"text": "The criminologist Manuel Eisner scoured all of the historical records across Europe for homicide rates in any village, hamlet, town, county that he could find, and he supplemented them with national data, when nations started keeping statistics.\tკრიმინოლოგმა მანუელ აიზნერმა შეისწავლა ევროპის მასშტაბით ნებისმიერ სოფელში, ქალაქში, ქვეყანაში, მკვლელობის სიხშირის ყველა ისტორიული მონაცემი და შეავსო ის ნაციონალური მონაცემებით, იმ დროიდან, რაც ქვეყნებმა დაიწყეს"}
{"text": "He plotted on a logarithmic scale, going from 100 deaths per 100,000 people per year, which was approximately the rate of homicide in the Middle Ages. And the figure plummets down to less than one homicide per 100,000 people per year in seven or eight European countries. Then, there is a slight uptick in the 1960s. The people who said that rock 'n' roll would lead to the decline of moral values actually had a grain of truth to that.\tსტატისტიკის წარმოება. მან ეს დაიტანა ლოგარითმულ შკალაზე, წელიწადში 100 000 კაცზე, 100 სიკვდილიდან დაწყებული, რაც არის მკვლელობების დაახლოებითი სიხშირე შუა საუკუნეებში. გრაფი ეცემა 1 სიკვდილზე დაბლა 100000 კაცზე წელიწადში შვიდ ან რვა ევროპულ ქვეყანაში, შემდეგ პატარა ნახტომია 60-იანებში. რა გასაკვირიც არ უნდა იყოს ხალხი, რომელიც ამბობდა, რომ როკენროლი მორალურ დეგრადირებას გამოიწვევს რაღაცაში მართლები იყვნენ."}
{"text": "But there was a decline from at least two orders of magnitude in homicide from the Middle Ages to the present, and the elbow occurred in the early sixteenth century.\tსიკვდილიანობის სულ მცირე ორ თანრიგიანი კლება იყო შუა საუკუნეებიდან დღემდე და გარდამტეხი იყო მე-16 საუკუნეების დასაწყისი."}
{"text": "Let's click down now to the decade scale.\tახლა, დავიდეთ 10 წლეულების მასშტაბზე."}
{"text": "According to non-governmental organizations that keep such statistics, since 1945, in Europe and the Americas, there has been a steep decline in interstate wars, in deadly ethnic riots or pogroms, and in military coups, even in South America. Worldwide, there's been a steep decline in deaths in interstate wars. The yellow bars here show the number of deaths per war per year from 1950 to the present.\tარასამთავრობო ორგანიზაციების თანახმად რომლებიც ასეთ სტატისტიკას 1945 წლიდან აწარმოებენ ევროპასა და ამერიკაში, მოხდა მკვეთრი კლება სახელმწიფოთაშორის ომებში, ეთნიკურ კონფლიქტებში, დარბევებში და სამხედრო გადატრიალებებში. სამხრეთ ამერიკაშიც კი. მთელ მსოფლიოში სიკვდილიანობის მკვეთრი კლებაა სახელმწიფოთაშორის ომებში. ყვითელი სვეტები აჩვენებს სიკვდილიანობის რიცხვს ყოველ ომში ყოველ წელს, 1950 წლიდან დღემდე."}
{"text": "And, as you can see, the death rate goes down from 65,000 deaths per conflict per year in the 1950s to less than 2,000 deaths per conflict per year in this decade, as horrific as it is.\tროგორც ხედავთ, სიკვდილიანობის სიხშირე 65 000-დან კონფლიკტში, წელიწადში, 1950 წლიდან დადის მხოლოდ 2000 სიკვდილამდე თითო კონფლიქტში წელიწადში ამ ათწლეულში, რა ცუდიც არ არის."}
{"text": "Even in the year scale, one can see a decline of violence.\tწლების მასშტაბშიც კი შეიძლება ძალადობის კლების დანახვა."}
{"text": "Since the end of the Cold War, there have been fewer civil wars, fewer genocides -- indeed, a 90 percent reduction since post-World War II highs -- and even a reversal of the 1960s uptick in homicide and violent crime.\tცივი ომის დასრულების შემდეგ, ნაკლები სამოქალაქო ომები იყო, ნამვდილად ნაკლები გენოციდი. 90 პროცენტით შემცირდა მეორე მსოფლიო ომის დონესთან შედარებით. 1960 წლის ნახტომიც კი უკან დაბრუნდა."}
{"text": "This is from the FBI Uniform Crime Statistics. You can see that there is a fairly low rate of violence in the '50s and the '60s, then it soared upward for several decades, and began a precipitous decline, starting in the 1990s, so that it went back to the level that was last enjoyed in 1960.\tეს მონაცემები ფსბ საერთო კრიმინალის სტატისტიკისაა. თქვენ ხედავთ, რომ ძალადობის საკმაოდ დაბალი დონეა 50-იანებში და 60-იანებში, შემდეგ ნახტომია რამდენიმე ათწლეულის მანძილზე და იწყება კლება 1990 წლიდან, ისე რომ უბრუნდება 1960 წლის ნიშნულს."}
{"text": "President Clinton, if you're here, thank you.\tპრეზიდენტო კლინტონ, თუ აქ ხართ, მადლობა."}
{"text": "(Laughter) So the question is, why are so many people so wrong about something so important? I think there are a number of reasons.\t(სიცილი) მაშ, ისმის კითხვა, რატომ ცდება ამდენი ხალხი ასეთ მნიშვნელოვან რამეზე? ვფიქრობ ამას რიგი მიზეზები აქვს."}
{"text": "One of them is we have better reporting. The Associated Press is a better chronicler of wars over the surface of the Earth than sixteenth-century monks were.\tერთ-ერთია ის რომ ჩვენ უკეთესი შეტყობინების საშუალებები გვაქვს. ცნობების სააგენტო \"Associated Press\", ომის ქრონიკის უკეთესი მომწოდებელია, ვიდრე მე-16 საუკუნის ბერები."}
{"text": "There's a cognitive illusion. We cognitive psychologists know that the easier it is to recall specific instances of something, the higher the probability that you assign to it.\tარსებობს კოგნიტიური ილუზია. ჩვენ ფსიქოლოგებმა ვიცით, რომ რაც უფრო ადვილია გაიხსენო რაღაც კონკრეტული შემთხვევა, მით უფრო დიდია საკუთარი თავის ამ შემთხვევასთან ასოცირების შანსი."}
{"text": "Things that we read about in the paper with gory footage burn into memory more than reports of a lot more people dying in their beds of old age. There are dynamics in the opinion and advocacy markets: no one ever attracted observers, advocates and donors by saying things just seem to be getting better and better.\tამბები სისხლიანი ილუსტრაციით, რომლებზეც გაზეთში ვკითხულობთ, უფრო ძლიერ აღიბეჭდება ჩვენს მეხსიერებაში, ვიდრე ცნობა ბევრად მეტი ხალხის სიკვდილზე სიბერისგან საკუთარ საძინებელში. არსებობს აზრთა რაღაც დინამიკა და ბაზრის წახალისება. ვერავინ მიიზიდავს დამკვირვებელს, ადვოკატს და დონორს იმის თქმით, რომ საქმეები უკეთ და უკეთ მიდის."}
{"text": "(Laughter) There's guilt about our treatment of native peoples in modern intellectual life, and an unwillingness to acknowledge there could be anything good about Western culture.\t(სიცილი) თანამედროვე ინტელექტუალურ წრეებში არსებობს დანაშაულის გრძნობა ძირძველ ხალხებთან მიმართებაში და იმის არ აღიარების სურვილი, რომ დასავლურ კულტურაში"}
{"text": "And of course, our change in standards can outpace the change in behavior. One of the reasons violence went down is that people got sick of the carnage and cruelty in their time.\tშეიძლება რამე კარგი იყოს და რა თქმა უნდა ჩვენი სტანდარტების ცვლილებამ, შეიძლება საქციელის ცვლილებას გადაასწროს. ძალადობის კლების ერთი მიზეზი არის ის, რომ ხალხს იმ დროს ყელში ამოუვიდა ხოცვა და სისასტიკე"}
{"text": "That's a process that seems to be continuing, but if it outstrips behavior by the standards of the day, things always look more barbaric than they would have been by historic standards. So today, we get exercised -- and rightly so -- if a handful of murderers get executed by lethal injection in Texas after a 15-year appeal process. We don't consider that a couple of hundred years ago, they may have been burned at the stake for criticizing the king after a trial that lasted 10 minutes, and indeed, that that would have been repeated over and over again. Today, we look at capital punishment as evidence of how low our behavior can sink, rather than how high our standards have risen.\tროგორც ჩანს ეს პროცესი გრძელდება. მაგრამ თუ სტანდარტები წინ უსწრებს ქცევას, მოვლენები ყოველთვის უფრო ბარბაროსული ჩანს ვიდრე გამოჩნდებოდნენ ისტორიული სტანდარტების ფონზე. დღეს ჩვენ სამართლიანად გვაშფოთებს, როცა ტეხასში 15 წლიანი სააპელაციო პროცესის შემდეგ, რამდენიმე მკვლელს სასიკვდილო ინექციით უსრულებენ განაჩენს. ჩვენ არ ვითვალსწინებთ რომ 200 წლის წინ ისინი შესაძლოა დაეწვათ, 10 წუთიანი სასამართლოს შემდეგ მეფის კრიტიკისთვის. ასეთი რამ მუდმივად ხდებოდა. დღეს ჩვენ სიკვდილით დასჯას ვუყურებთ როგორც იმის მანიშნებელს, თუ რა დონეზე შეიძლება დაეცეს ჩვენი ქცევა და არა იმისას თუ როგორ აიწია ჩვენმა სტანდარტებმა."}
{"text": "Well, why has violence declined? No one really knows, but I have read four explanations, all of which, I think, have some grain of plausibility. The first is, maybe Thomas Hobbes got it right. He was the one who said that life in a state of nature was \"solitary, poor, nasty, brutish and short.\" Not because, he argued, humans have some primordial thirst for blood or aggressive instinct or territorial imperative, but because of the logic of anarchy. In a state of anarchy, there's a constant temptation to invade your neighbors preemptively, before they invade you. More recently, Thomas Schelling gives the analogy of a homeowner who hears a rustling in the basement. Being a good American, he has a pistol in the nightstand, pulls out his gun, and walks down the stairs.\tკარგი, მაშ რატომ მცირდება ძალადობა? სინამდვილეში არავინ იცის, მაგრამ მე 4 ახსნა წავიკითხე, რომელთაგან ჩემი აზრით თითოეული შეიცავს სიმართლის მარცვალს. პირველი: შეიძლება ტომას ჰობსი მართალი იყო როცა თქვა, რომ სახელმწიფოებრიობამდე პერიოდის ცხოვრება იყო \"განმარტოებული, ღარიბი, საზიზღარი, უმოწყალო და მოკლე\", არა იმიტომ რომ ადამიანებს გააჩნიათ თანდაყოლილი სისხლის წყურვილი, ან აგრესიული ინსტიქტები და ტერიტორიული იმპერატივები, არამედ თავად ანარქიის ლოგიკით, ანარქიის მდგომარეობაში, არსებობს მუდმივი ცდუნება დაასწრო და თავს დაესხა მეზობელს, მანამ სანამ ის დაგესხმება. ტომას შელინგი ავლებდა ასეთ ანაგლოგიას. სახლის მეპატრონეს სარდაფიდან ესმის ხმა. როგორც კარგ ამერიკელს მას ტუმბოში აქვს იარაღი."}
{"text": "And what does he see but a burglar with a gun in his hand.\tიღებს იარაღს და ჩადის კიბეზე და ხედავს"}
{"text": "Now, each one of them is thinking, \"I don't really want to kill that guy, but he's about to kill me.\tქურდს იარაღით. თითოეული მათგანი ფიქრობს. \"მე არ მინდა მისი მოკვლა,"}
{"text": "Maybe I had better shoot him, before he shoots me, especially since, even if he doesn't want to kill me, he's probably worrying right now that I might kill him before he kills me.\" And so on.\tმაგრამ ის აპირებს ჩემს მოკვლას ჯობია მას ვესროლო, სანამ ის მესვრის. თან მას ჩემი მოკვლა რომც არ უნდოდეს, ალბათ ეშინია, რომ მე მოვკლავ მას სანამ ის მომკლავს მე...\" და ა.შ."}
{"text": "Hunter-gatherer peoples explicitly go through this train of thought, and will often raid their neighbors out of fear of being raided first.\tმონადირე-შემგროვებლები ცხადად გაივლებენ აზრთა ამ მიმდევრობას თავში და ხშირად თავს ესხმიან მეზობლებს შიშისგან, რომ მათ დაასწრებენ."}
{"text": "Now, one way of dealing with this problem is by deterrence.\tამ პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი ხერხი შეკავებაა."}
{"text": "You don't strike first, but you have a publicly announced policy that you will retaliate savagely if you are invaded.\tშენ არ ისვრი პირველი, მაგრამ გაქვს საჯაროდ გაცხადებული პოლოტიკა, რომ შენ უპასუხებ სასტიკად თუ ვინმე შემოგიტევს"}
{"text": "The only thing is that it's liable to having its bluff called, and therefore can only work if it's credible. To make it credible, you must avenge all insults and settle all scores, which leads to the cycles of bloody vendetta.\tერთი მომენტი არის ის, რომ ასეთი განცხადება შეიძლება ყალბი იყოს, შესაბამისად ეს პოლიტიკა ქმედითი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ თქვენ დაგიჯერებენ. ანუ თქვენ უნდა უპასუხოთ ყველა თავდასხმას და გაუსწოროთ ანგარიში. რაც მიდის სისხლიან ვენდეტებამდე."}
{"text": "Life becomes an episode of \"The Sopranos.\" Hobbes' solution, the \"Leviathan,\" was that if authority for the legitimate use of violence was vested in a single democratic agency -- a leviathan -- then such a state can reduce the temptation of attack, because any kind of aggression will be punished, leaving its profitability as zero. That would remove the temptation to invade preemptively, out of fear of them attacking you first.\tცხოვრება ხდება \"სოპრანოს კლანის\" სერია. ჰობსის გადაწყვეტილება \"ლევიათანი\", მდგომარეობს იმაში, რომ ძალადობის გამოყენების ლეგიტიმური უფლება ვანდოთ ერთადერთ დემოკრატიულად არჩეულ სააგენტოს, ლევიათანს. ეს შეამცირებს თავდასხმის ცდუნებას, რადგან ნებისმიერი აგრესია დაისჯება, რაც მის ეფექტურობას გაანულებს. ეს ხსნის გამაფრთხილებელი შეტევის ცდუნებას იმის შიშით, რომ არ დაასწრონ."}
{"text": "It removes the need for a hair trigger for retaliation to make your deterrent threat credible. And therefore, it would lead to a state of peace. Eisner -- the man who plotted the homicide rates that you failed to see in the earlier slide -- argued that the timing of the decline of homicide in Europe coincided with the rise of centralized states.\tდა ეს ხსნის მუდმივად საბრძოლო მზადყოფნის აუცილებლობას, იმისთვის, რომ აჩვენოთ თქვენი მუქარის რეალურობა. ამას მივყავართ მშვიდობამდე. აისნერი, ვინც შეადგინა მკვლელობების გრაფიკი, რომელიც წინა სლაიდზე არ გინახავთ, ამტკიცებდა, რომ ევროპაში მკვლელობის დონის შემცირების პერიოდი, დაემთხვა ცენტრალიზებული სახელმწიფოების გაძლიერებას."}
{"text": "So that's a bit of a support for the leviathan theory.\tეს არგუმენტი ლევიათანის თეორიის სასარგებლოა."}
{"text": "Also supporting it is the fact that we today see eruptions of violence in zones of anarchy, in failed states, collapsed empires, frontier regions, mafias, street gangs and so on.\tამაზე ის ფაქტიც მეტყველებს, რომ დღეს ჩვენ ძალადობის აფეთქებებს ანარქიის ზონებში ვხედავთ: უუნარო სახელმწიფოებში, დანგრეულ იმპერიებში განუვითარებელ რეგიონებში, მაფიებში, ქუჩურ დაჯგუფებებში და ა.შ."}
{"text": "The second explanation is that in many times and places, there is a widespread sentiment that life is cheap.\tმეორე ახსნა არის ის, რომ ბევრ დროსა და ადგილას გავრცელებულია სენტიმენტი, რომ ცხოვრება არაფრად ღირს"}
{"text": "In earlier times, when suffering and early death were common in one's own life, one has fewer compunctions about inflicting them on others. And as technology and economic efficiency make life longer and more pleasant, one puts a higher value on life in general.\tადრეულ ხანაში, როცა ტანჯვა და ადრეული სიკვდილი ჩვეული იყო საკუთარ ცხოვრებაში, ადამიანს ნაკლებად ადარდებდა სხვისთვის ზიანის მიყენება. როცა ტექნოლოგიამ და ეკონომიკურმა ეფექტურობამ, ცხოვრება გაახანგრძლივა და უფრო სასიამოვნო გახადა, ამან უფრო დიდი ფასი შესძინა"}
{"text": "This was an argument from the political scientist James Payne.\tზოგადად სიცოცხლეს. ეს იყო პოლიტ. მეცნიერის ჯეიმს პეინის არგუმენტი"}
{"text": "A third explanation invokes the concept of a nonzero-sum game, and was worked out in the book \"Nonzero\" by the journalist Robert Wright. Wright points out that in certain circumstances, cooperation or non-violence can benefit both parties in an interaction, such as gains in trade when two parties trade their surpluses and both come out ahead, or when two parties lay down their arms and split the so-called peace dividend that results in them not having to fight the whole time.\tმესამე ახსნას შემოაქვს არანულოვანი თამაშის ცნება შემუშავებულ წიგნში \"არანულოვანი\" ჟურნალისტ რობერტ რაიტის მიერ. რაიტი აღნიშნავს, რომ გარკვეულ სიტუაციაში კოოპერაცია და არა-ძალადობრიობა, შეიძლება უპირატესი იყოს ურთიერთობაში, როგორიც არის ვაჭრობიდან მიღებული მოგება, როცა ორი მხარე ვაჭრობს სიჭარბით და მოგებული რჩება, ან როცა ორივე მხარე ყრის იარაღს, ზოგავს სამხედრო დანახარჯს და არ არიან იძულებულნი მუდმივად იომონ."}
{"text": "Wright argues that technology has increased the number of positive-sum games that humans tend to be embroiled in, by allowing the trade of goods, services and ideas over longer distances and among larger groups of people.\tრაიტი ამტკიცებს, რომ ტექნოლოგიებმა გაზარდეს დადებით ნაშთიანი თამაშების რაონდეობა, რომელშიც ჩვენ ვერთვებით. რაც საშუალებას გვაძლევს გავცვალოთ საქონელი მომსახურება და იდეები დიდ მანძლებზე და ადამიანთა დიდ ჯგუფებს შორის."}
{"text": "The result is that other people become more valuable alive than dead, and violence declines for selfish reasons. As Wright put it, \"Among the many reasons that I think that we should not bomb the Japanese is that they built my mini-van.\"\tშედეგად, სხვა ადამიანები უფრო ფასობენ, როცა ისინი ცოცხლები არიან. და ძალადობა ეგოისტური მიზეზებით მცირდება. რაიტის სიტყვებით: \"ბევრ მიზეზს შორის, რატომაც ვფქირობ, რომ იაპონელები არ უნდა დავბომბოთ, არის ის, რომ მათ ჩემი მანქანა შექმნეს\""}
{"text": "(Laughter) The fourth explanation is captured in the title of a book called \"The Expanding Circle,\" by the philosopher Peter Singer, who argues that evolution bequeathed humans with a sense of empathy, an ability to treat other peoples' interests as comparable to one's own. Unfortunately, by default we apply it only to a very narrow circle of friends and family.\t(სიცილი) მეოთხე ახსნა ასახულია ფილოსოფოს პიტერ სინგერის წიგნში: \"გაფართოებადი წრე\", რომელიც ფიქრობს, რომ ევოლუციამ ადამიანს თანაგრძნობის უნარი გაუღვივა: თვისება, რომ სხვა ადამიანების ინტერესები, განვიხილოთ საკუთარის მსგავსად. სამწუხაროდ, როგორც წესი, ამ თვისებას ჩვენ ვიყნებთ, მხოლოდ მეგობრების და ოჯახის წევრების ვიწრო წრეზე."}
{"text": "People outside that circle are treated as sub-human, and can be exploited with impunity. But, over history, the circle has expanded. One can see, in historical record, it expanding from the village, to the clan, to the tribe, to the nation, to other races, to both sexes, and, in Singer's own arguments, something that we should extend to other sentient species. The question is, if this has happened, what has powered that expansion?\tამ წრის გარეთ ადამიანები განიხილებიან როგორც ქვე ადამიანები და მათი ექსპლუატაცია დაშვებულია, მაგრამ ისტორიის მანძილზე, ეს წრე ფართოვდებოდა. შეიძლება ისტორიული ჩანაწერებში ვნახოთ, რომ გაფართოება მიდიოდა სოფლამდე, კლანამდე, ტომამდე, ნაციამდე, სხვა რასებამდე, ორივე სქესამდე და სინგერის თანახმად, წრე უნდა გაფართოვდეს სხვა მგრძნობიარე ცხოველებამდეც. კითხვა ის არის, რომ თუ ეს მართლაც მოხდა, რა იდგა ამ გაფართოების უკან?"}
{"text": "And there are a number of possibilities, such as increasing circles of reciprocity in the sense that Robert Wright argues for.\tარსებობს ბევრი ვარიანტი: ურთიერთთანამშრომლობის წრეები იმ აზრით, რომელზეც როპერტ რაიტი საუბრობს."}
{"text": "The logic of the golden rule -- the more you think about and interact with other people, the more you realize that it is untenable to privilege your interests over theirs, at least not if you want them to listen to you. You can't say that my interests are special compared to yours, anymore than you can say that the particular spot that I'm standing on is a unique part of the universe because I happen to be standing on it that very minute.\tოქროს წესის ლოგიკა: რაც უფრო მეტს ფიქრობ სხვაზე და თანამშრომლობ მათთან, მით უფრო აცნობიერებ, რომ უაზრობაა საკუთარი ინტერესების სხვისაზე მაღლა დაყენება, ყოველ შემთხვევაში, თუ გინდათ, რომ მოგისმინონ ვერ იტყვით, რომ \"ჩემი ინტერესები განსაკუთრებულია, უფრო ღირებული, ვიდრე შენი\" ისევე როგორც ვერ იტყვით: \"აი ეს ადგილი სადაც ვდგავარ, სამყაროს უნიკალური ნაწილია მხოლოდ იმიტომ, რომ მე ვდგავარ მასზე ამ წუთას\""}
{"text": "It may also be powered by cosmopolitanism, by histories, and journalism, and memoirs, and realistic fiction, and travel, and literacy, which allows you to project yourself into the lives of other people that formerly you may have treated as sub-human, and also to realize the accidental contingency of your own station in life, the sense that \"there but for fortune go I.\"\tმიზეზი შეიძლება იყოს კოსმოპოლიტიზმი, ისტორია, ჟურნალისტიკა, მეხსიერება, ლიტერატურა, მოგზაურობა, განათლება, ყველაფერი რაც გვაძლევს საშუალებას თავი წარმოვიდგინოთ სხვის ადგილას, იმათ ადგილას ვისაც შესაძლოა ქვე ადამიანებად მოვიაზრებდით. ასევე ჩვენი მდგომარეობის შემთხვევითობის გაცნობიერება. იმისი რომ \"ეს გამართლებაა სადაც ვარ და როგორც\""}
{"text": "Whatever its causes, the decline of violence, I think, has profound implications. It should force us to ask not just, why is there war? But also, why is there peace? Not just, what are we doing wrong? But also, what have we been doing right?\tრითიც არ უნდა იყოს გამოწვეული, ძალადობის შემცირებას აქვს ღრმა შედეგები. მარტო ის კითხვები კი არ უნდა ისმებოდეს \"რატომ არის ომი?\" არამედ ისიც \"რატომ დადგა მშვიდობა?\" არა მხოლოდ \"რას ვაკეთებთ არასწორად\", არამედ \"რა ვაკეთებთ სწორად?\""}
{"text": "Because we have been doing something right, and it sure would be good to find out what it is.\tრადგან რაღაც სწორად ვაკეთეთ და კარგი იქნებოდა გაგვეგო კონკრეტულად რა."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause).\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Chris Anderson: I loved that talk. I think a lot of people here in the room would say that that expansion of -- that you were talking about, that Peter Singer talks about, is also driven by, just by technology, by greater visibility of the other, and the sense that the world is therefore getting smaller. I mean, is that also a grain of truth?\tკრის ანდერსონი: მომეწონა გამოსვლა. ვფიქრობ ბევრი აქ მყოფი დამეთანხმება, რომ ეს გაფართოება, რომელზეც თქვენ საუბრობდით, რომელზეც პიტერ სინგერი საუბრობს, გამოწვეულია ტექნოლოგიით, სხვა ადმიანებთან წვდომით და შეგრძნებით რომ მსოფლიო მცირდება. ამაშიც ხომ არის სიმართლის მარცვალი?"}
{"text": "Steven Pinker: Very much. It would fit both in Wright's theory, that it allows us to enjoy the benefits of cooperation over larger and larger circles. But also, I think it helps us imagine what it's like to be someone else. I think when you read these horrific tortures that were common in the Middle Ages, you think, how could they possibly have done it, how could they have not have empathized with the person that they're disemboweling? But clearly, as far as they're concerned, this is just an alien being that does not have feelings akin to their own. Anything, I think, that makes it easier to imagine trading places with someone else means that it increases your moral consideration to that other person.\tსტივენ პინკერი: რა თქმა უნდა. ეს ეთანხმება რაიტის თეორიასაც. იმას, რომ ჩვენ თანამშრომლობის ნაყოფით შეგვიძლია სულ უფრო და უფრო ფართე საზოგადოებებში ვისარგებლოთ. ასევე ჩემი აზრით ეს გვეხმარება თავი წარმოიდგინოთ სხვის ადგილას. როცა კითხულობ შუა საუკუნეების ამ კოშმარულ წამებებზე ფიქრობ, როგორ აკეთებდნენ ამას, როგორ შეეძლოთ არ თანაეგრძნოთ ადამიანისთვის, რომელსაც შიგნავდნენ? მაგრამ ცხადია, რაღაც დონეზე მათ ეჩვენებოდათ, რომ ის რაღაც უცხო პლანეტელივითაა, რომელსაც არ აქვს მათი მსგავსი გრნძობები. მგონი ყველაფერი რაც სხვის ადგილზე ყოფნის წარმოდგენის საშუალება გვაძლევს. აძლიერბს მორალურ ბმას ამ ადამიანთან."}
{"text": "CA: Well, Steve, I would love every news media owner to hear that talk at some point in the next year. I think it's really important. Thank you so much.\tკ,ა. : სტივ მინდა უახლოეს მომავალში ეს, მედია სააგენტოების ყველა მფლობელმა გაიგოს მგონი ეს ძალიან მნიშვნელოვანია დიდი მადლობა"}
{"text": "SP: My pleasure.\tს.პ.: მადლობა თქვენ."}
{"text": "I'm here today to talk about a disturbing question, which has an equally disturbing answer.\tმე ვარ აქ რომ გესაუბროთ ერთ შემაწუხებელ კითხვაზე, რომელსაც აქვს ასევე შემაწუხებელი პასუხი."}
{"text": "My topic is the secrets of domestic violence, and the question I'm going to tackle is the one question everyone always asks: Why does she stay?\tჩემი თემა არის ოჯახური ძალადობის საიდუმლოებები და კითხვა, რომელსაც შევეხები არის ის, რაც ყველას აინტერესებს : რატომ ჩერდებოდა ის მასთან?"}
{"text": "Why would anyone stay with a man who beats her?\tრატომ უნდა გაჩერდე იმ მამაკაცთან რომელიც გირტყამს?"}
{"text": "I'm not a psychiatrist, a social worker or an expert in domestic violence.\tმე არა ვარ ფსიქოთერაპევტი, სოციალური მუშაკი ანდა ექსპერტი ოჯახურ ძალადობაზე."}
{"text": "I'm just one woman with a story to tell.\tმე ვარ უბრალოდ ერთი ქალი რომელსაც გააჩნია ისტორია."}
{"text": "I was 22. I had just graduated from Harvard College.\tმე ვიყავი 22 წლის, ახალი დამთავრებული მქონდა ჰარვარდის კოლეჯი."}
{"text": "I had moved to New York City for my first job as a writer and editor at Seventeen magazine.\tმე გადავედი ნიუ იორკში ჩემი პირველი სამუშაოსთვის, მწერალისა და რედაქტორის თანამდებობაზე ჟურნალ \"სევენთინ\"-ში."}
{"text": "I had my first apartment, my first little green American Express card, and I had a very big secret.\tამ დროისათვის მე მქონდა ჩემი პირველი ბინა, ჩემი პირველი პატარა მწვანე \"ამერიქან ექსპრესს\" ბარათი და მე მქონდა ძალიან დიდი საიდუმლო."}
{"text": "My secret was that I had this gun loaded with hollow-point bullets pointed at my head by the man who I thought was my soulmate, many, many times.\tჩემი საიდუმლო იყო ეს თოფი, დატენილი ყრუ ტყვიებითა და მიბჯენილი ჩემს თავზე, კაცის მიერ, რომელიც მეგონა რომ ჩემი სულიერი მეგობარი იყო, დიდი, ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში."}
{"text": "The man who I loved more than anybody on Earth held a gun to my head and threatened to kill me more times than I can even remember.\tკაცი, რომელიც მე მიყვარდა ყველაზე მეტად დედამიწაზე, ჩემს თავთან იარაღით მომართული სიკვდილით მემუქრებოდა. მეტჯერ ვიდრე შემეძლო დამახსოვრება."}
{"text": "I'm here to tell you the story of crazy love, a psychological trap disguised as love, one that millions of women and even a few men fall into every year.\tმე ვარ აქ რომ მოგიყვეთ გიჟური სიყვარულის ისტორია, სიყვარულით შენიღბული ფსიქოლოგიური მახე, რომელშიც მილიონობით ქალი და შედარებით ცოტა მამაკაცი ებმება ყოველწლიურად."}
{"text": "It may even be your story.\tეს შესაძლოა თქვენი ისტორიაცაა."}
{"text": "I don't look like a typical domestic violence survivor.\tმე არ ვგავარ ტიპიური ოჯახური ძალადობიდან გადარჩენილს,"}
{"text": "I have a B.A. in English from Harvard College, an MBA in marketing from Wharton Business School.\tმე მაქვს ჰარვარდის კოლეჯის ბაკალავრის ხარისხი ინგლისურში და ვარტონის ბიზნეს სკოლის მაგისტრის ხარისხი მარკეტინგში."}
{"text": "I've spent most of my career working for Fortune 500 companies including Johnson & Johnson, Leo Burnett and The Washington Post.\tმე დავუთმე ჩემი კარიერის უდიდესი ნაწილი \"ფორტუნ 500-ის\" კომპანიებში მუშაობას. მათ შორის ჯონსონ და ჯონსონში, ლეო ბურნეტსა და ვაშინგტონ პოსტში."}
{"text": "I've been married for almost 20 years to my second husband and we have three kids together.\tუკვე თითქმის 20 წელია რაც გავთხოვდი მეორედ და ჩვენ გვყავს სამი შვილი,"}
{"text": "My dog is a black lab, and I drive a Honda Odyssey minivan.\tჩემი ძაღლი არის შავი ლაბრადორი და მე ვატარებ ჰონდა ოდისეას ფურგონს."}
{"text": "(Laughter) So my first message for you is that domestic violence happens to everyone -- all races, all religions, all income and education levels.\t(სიცილი დარბაზში) შესაბამისად, ჩემი პირველი გზავნილი თქვენ მიმართ არის ის რომ ოჯახური ძალადობა შეიძლება ყველას შეემთხვეს. ყველა რასაში, ყველა რელიგიაში, ყველანაირი შემოსავლისა და განათლების მქონე ადამიანიასათვის,"}
{"text": "It's everywhere.\tის ყველგან არის."}
{"text": "And my second message is that everyone thinks domestic violence happens to women, that it's a women's issue.\tჩემი მეორე გზავნილი არის ის, რომ ყველა ფიქრობს ოჯახური ძალადობა შეიძლება მხოლოდ ქალებს შეეხოთ, რომ ეს ქალის საქმეა."}
{"text": "Not exactly.\tარც ისეა."}
{"text": "Over 85 percent of abusers are men, and domestic abuse happens only in intimate, interdependent, long-term relationships, in other words, in families, the last place we would want or expect to find violence, which is one reason domestic abuse is so confusing.\tმოძალადეთა 85 პროცენტზე მეტი არის მამაკაცი და ოჯახური ძალადობა ხდება მხოლოდ ინტიმურ, ურთიერთდამოკიდებულ, გრძელვადიან ურთიერთობებში. სხვა სიტყვით რომ ვთქვათ - ოჯახში, უკანასკნელი ადგილი სადაც ჩვენ ვისურვებდით რომ დავუპირისპირდეთ ძალადობას, ეს არის ერთ-ერთი მიზეზი თუ რატომ არის ოჯახური ძალადობა ესეთი გაუგებარი."}
{"text": "I would have told you myself that I was the last person on Earth who would stay with a man who beats me, but in fact I was a very typical victim because of my age.\tმე მითქვამს ჩემი თავისთვის რომ მე ვიქნებოდი უკანასკნელი ადამიანი დედამიწაზე, რომელიც გაჩერდებოდა მოძალადე ადამიანთან, მაგრამ სინამდვილეში მე ვიყავი ჩემი ასაკის ტიპიური მსხვერპლი."}
{"text": "I was 22, and in the United States, women ages 16 to 24 are three times as likely to be domestic violence victims as women of other ages, and over 500 women and girls this age are killed every year by abusive partners, boyfriends, and husbands in the United States.\tმე ვიყავი 22 წლის და ამერიკის შეერთებულ შტატებში ქალები 16 დან 24 წლამდე 3 ჯერ მსგავსად არიან ოჯახური ძალადობის მსხვერპლნი როგორც სხვა ასაკის ქალები. და ზოგადად ამ ასაკის 500 ზე მეტი გოგონა და ქალი არის მოკლული მოძალადე პარტნიორის, შეყვარებულისა და ქმრების მიერ ამერიკაში."}
{"text": "I was also a very typical victim because I knew nothing about domestic violence, its warning signs or its patterns.\tმე ვიყავი ძალიან ტიპიური მსხვერპლი იმიტომ რომ მე არაფერი გამეგებოდა ოჯახურ ძალადობაზე, მის გამაფრთხილებელ ნიშნებსა და ნიმუშებზე."}
{"text": "I met Conor on a cold, rainy January night.\tმე შევხვდი კონორს იანვრის ცივ და წვიმიან ღამეს."}
{"text": "He sat next to me on the New York City subway, and he started chatting me up.\tის იჯდა ჩემს გვერდზე ნიუ იორკის მეტროში და გამიბა საუბარი."}
{"text": "He told me two things.\tმან მითხრა ორი რაღაც,"}
{"text": "One was that he, too, had just graduated from an Ivy League school, and that he worked at a very impressive Wall Street bank.\tერთი, რომ მასაც ახალი დამთავრებული ჰქონდა \"ივ ლიგის\" სკოლა და მუშაობდა საკმაოდ შთამბეჭდავ \"ვოლ სთრიით\" ბანკში,"}
{"text": "But what made the biggest impression on me that first meeting was that he was smart and funny and he looked like a farm boy.\tმაგრამ ყველაზე მეტად რაც ჩემზე გავლენა იქონია იყო მისი ჭკუა და იუმორი, ასევე ის გავდა ფერმერ ბიჭს."}
{"text": "He had these big cheeks, these big apple cheeks and this wheat-blond hair, and he seemed so sweet.\tმას ჰქონდა დიდი ლოყები, ამ დიდი ვაშლივით ლოყებით და მისი ხობლისფერი თმებით ის ძალიან საყვარელი ჩანდა."}
{"text": "One of the smartest things Conor did, from the very beginning, was to create the illusion that I was the dominant partner in the relationship.\tყველაზე ჭკვიანური, რაც კონორმა თავიდანვე გააკეთა, იყო ის, რომ შემიქმნა ილუზია რომ ჩვენს ურთიერთობაში მე ვიყავი დომინანტი."}
{"text": "He did this especially at the beginning by idolizing me.\tმან ეს დასაწყისშივე სპეციალურად გააკეთა ჩემი გაღმერთებით."}
{"text": "We started dating, and he loved everything about me, that I was smart, that I'd gone to Harvard, that I was passionate about helping teenage girls, and my job.\tჩვენ დავიწყეთ შეხვედრები და მას უყვარდა ყველაფერი ჩემში, ის რომ ვიყავი ჭკვიანი, ნასწავლი მქონდა ჰარვარდში, რომ მომწონდა თინეიჯერი გოგონების დახმარება და ჩემი საქმე."}
{"text": "He wanted to know everything about my family and my childhood and my hopes and dreams.\tმას სურდა ცოდნოდა ყველაფერი ჩემი ოჯახის შესახებ, ჩემი ბავშობის, ჩემი იმედებისა და ოცნებების შესახებ."}
{"text": "Conor believed in me, as a writer and a woman, in a way that no one else ever had.\tკონორს სჯეროდა ჩემი, როგორც მწერლისა და ქალის, და ამას იმგვარად გამოხატავდა, რაც არავის არ გაუეკეთებია"}
{"text": "And he also created a magical atmosphere of trust between us by confessing his secret, which was that, as a very young boy starting at age four, he had been savagely and repeatedly physically abused by his stepfather, and the abuse had gotten so bad that he had had to drop out of school in eighth grade, even though he was very smart, and he'd spent almost 20 years rebuilding his life.\tდა ასე შექმნა მან ნდობის მაგიური ატმოსფერო ჩვენ შორის. თავისი საუდუმლოებების აღიარებით, რაც შეეხებოდა იმას თუ როგორ გახდა ოთხი წლის ასაკში მხეცური და მრავალჯერადი ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლი მისი მამინაცვალის მიერ და ამან იმდენად დიდი დაღი დაასვა რომ მან მიატოვა სკოლა მერვე კლასში. თუმცა კი ის ძალიან ჭკვიანი იყო და მან გაატარა თითქმის 20 წელი რომ თავიდან დაეწყო ცხოვრება."}
{"text": "Which is why that Ivy League degree and the Wall Street job and his bright shiny future meant so much to him.\tსწორედ ამიტომ იყო რომ \"ივ ლიგის\" ხარისხი \"ვოლ სთრითის \" სამსახური და ბრწყინვალე მომავალი ძალიან ბევრს ნიშნავდა მისთვის."}
{"text": "If you had told me that this smart, funny, sensitive man who adored me would one day dictate whether or not I wore makeup, how short my skirts were, where I lived, what jobs I took, who my friends were and where I spent Christmas, I would have laughed at you, because there was not a hint of violence or control or anger in Conor at the beginning.\tმე თუ თქვენ მეტყოდით რომ, ეს განათლებული, მხიარული, მგრძნობიარე კაცი, რომელიც მე მაღმერთებდა, ერთ დღესაც დამიწყებდა მბრძანებლობას თუ როგორი მაკიაჟი მქონოდა, თუ რა სიგრძის ქვედაბოლოები მეტარებინა, თუ სად მეცხოვრა,სად მემუშავა, როგორი მეგობრები უნდა მყოლოდა და როგორ უნდა გამეტარებინა შობა, მე აუცილებლად დაგცინებდით, რადგან ძალადობის, კონტროლისა და სიბრაზის მინიშნებაც კი არ იყო კონორში ურთიერთობის დასაწყისში."}
{"text": "I didn't know that the first stage in any domestic violence relationship is to seduce and charm the victim.\tმე არ ვიცოდი, რომ პირველი საფეხური ოჯახური ძალადობის ურთიერთობებში არის მსხვერპლის მოხიბვლა და შეცდენა."}
{"text": "I also didn't know that the second step is to isolate the victim.\tმე არც ის ვიცოდი რომ მეორე ნაბიჯი იყო მსხვერპლის იზოლირება."}
{"text": "Now, Conor did not come home one day and announce, \"You know, hey, all this Romeo and Juliet stuff has been great, but I need to move into the next phase where I isolate you and I abuse you\" — (Laughter) — \"so I need to get you out of this apartment where the neighbors can hear you scream and out of this city where you have friends and family and coworkers who can see the bruises.\"\tეს არ ნიშნავს რომ კონორი ერთ დღეს სახლში მოვიდა და განაცხადა : \"იცი რა, ეს რომეო და ჯულიეტას ამბები კარგი იყო მაგრამ მე მინდა გადაგიყვანო შენ შემდეგ საფეხურზე, სადაც მე შენს იზოლირებას მოვახდენ და შეურაცხყოფას მოგაყენებ\" - (სიცილი დარბაზში) \"შესაბამისად მე უნდა გაგიყვანო ამ შენობიდან, სადაც მეზობლების შეუძლიათ გაიგონონ შენი ყვირილი და მოგაშორო ოჯახს, მეგორბებსა და თანამშრომლებს ვისაც შეუძლიათ დაინახონ შენი დალურჯებული ადგილები.\""}
{"text": "Instead, Conor came home one Friday evening and he told me that he had quit his job that day, his dream job, and he said that he had quit his job because of me, because I had made him feel so safe and loved that he didn't need to prove himself on Wall Street anymore, and he just wanted to get out of the city and away from his abusive, dysfunctional family, and move to a tiny town in New England where he could start his life over with me by his side.\tამის ნაცვლად, ერთ პარასკევ საღამოს კონორი სახლში მოვიდა და მითრა რომ ის წამოვიდა სამსახურიდან, თავისი საოცნებო სამსახურიდან და მან ხაზი გაუსვა რომ ეს გააკეთა ჩემი გულისთვის, იმიტომ რომ მე ვაგრძნობინე მას სიყვარული და სიმშვიდე, ამიტომ მას აღარ ჭირდებოდა დაემტკიცებინა თავისი თავისთვის ბევრი რამე, აღარ ჭირდებოდა \"ვოლ სთრითი\" და მას უნდოდა ქალაქის, მისი მოძალადე და დისფუნქციური ოჯახიდან მოშორება და \"ნიუ ენგლანდის \" პატარა ქალაქში გადასვლა, სადაც ის შეძლებდა თავის ცხოვრების თავიდან დაწყებას ჩემთან ერთად."}
{"text": "Now, the last thing I wanted to do was leave New York, and my dream job, but I thought you made sacrifices for your soulmate, so I agreed, and I quit my job, and Conor and I left Manhattan together.\tუკანასკნელი რამ რაც მინდოდა იყო ის რომ დამეტოვებინა ნიუ იურკი და ჩემი ოცნების სამსახური, მაგრამ მე ამას შევხედე როგორც თავის განწირვა სულიერი მეგობრისათვის. შესაბამისად მე დავთანხმდი და მივატოვე სამსახური, მე და კონორმა კი დავტოვეთ მანჰეტენი."}
{"text": "I had no idea I was falling into crazy love, that I was walking headfirst into a carefully laid physical, financial and psychological trap.\tმე აზრადაც კი არ მომსვლია როგორ გიჟურ სიყვარულში ვეშვებოდი, თუ როგორ წინდაუხედავად მივდიოდი ფრთხილად დაგებულ ფიზიკურ, ფინანსწურ და ფსიქოლოგიურ მახეში."}
{"text": "The next step in the domestic violence pattern is to introduce the threat of violence and see how she reacts.\tშემდეგი ნაბიჭი ოჯახური ძალადობის ნიმუშში არის ძალადობის მუქარის გაცნობა მსხვერპლისთვის და შემდეგ დაკვირვება მის რეაქციებზე."}
{"text": "And here's where those guns come in.\tდა სწორედ ესაა მომენტი როდესაც ჩნდება იარაღი."}
{"text": "As soon as we moved to New England -- you know, that place where Connor was supposed to feel so safe -- he bought three guns.\tროგორც კი \"ნიუ ინგლენდში\" გადავედით, ადგილი, სადაც კონორს უნდა ეგრძნო თავი დაცულად, მან იყიდა სამი იარაღი."}
{"text": "He kept one in the glove compartment of our car.\tაქედან ერთი შეინახა ჩვენი მანქანის შიდა უჯრაში,"}
{"text": "He kept one under the pillows on our bed, and the third one he kept in his pocket at all times.\tმეორე შეინახა ჩვენი საწოლის ბალიშის ქვეშ და მესამე კი გამუდმებით ჯიბეში ედო."}
{"text": "And he said that he needed those guns because of the trauma he'd experienced as a young boy.\tმიზეზი, რომლითაც ის ხსნიდა ამ თოფების აუცილებლობას იყო ის ტრამვა რაც ახალგაზრდობის ჟამს შეემთხვა"}
{"text": "He needed them to feel protected.\tდა იარაღები ეხმარებოდნენ მას დაცულობის შეგრძნებაში."}
{"text": "But those guns were really a message for me, and even though he hadn't raised a hand to me, my life was already in grave danger every minute of every day.\tსინამდვილეში ეს თოფები იყო პირდაპირი გზავნილი ჩემთვის და მიხუდევად ამისა მას არასოდეს აუწევია ხელი ჩემზე. ყოველი დღის ყოველ წუთში ჩემს ცხოვრებას უკვე სერიოზული საფრთხე ემუქრებოდა."}
{"text": "Conor first physically attacked me five days before our wedding.\tკონორი პირველად ფიზიკურად გამისწორდა ჩვენს ქორწილამდე ხუთი დღით ადრე."}
{"text": "It was 7 a.m. I still had on my nightgown.\tდილის 7 საათი იყო, მე ჯერ კიდევ ღამისპერანგი მეცვა"}
{"text": "I was working on my computer trying to finish a freelance writing assignment, and I got frustrated, and Conor used my anger as an excuse to put both of his hands around my neck and to squeeze so tightly that I could not breathe or scream, and he used the chokehold to hit my head repeatedly against the wall.\tდა ვმუშაობდი კომპიუტერზე, ვცდილობდი დამემთავრებინა შტატგარეშე წერითი დავალება, რამაც ჩემი გაღიზიანება გამოიწვია და კონორმა ჩემი სიბრაზე გამოიყენა როგორც მობოდიშება იმისათვის, რომ ორივე ხელი მომხვია ყელზე და მომიჭირა მჭიდროთ რათა მე არ შემძლებოდა სუნთვა ანდა ყვირილი. ჩემი გაგუდვის მცდელობის დროს ის განმეორებით მარტყმევინებდა თავს კედელზე."}
{"text": "Five days later, the ten bruises on my neck had just faded, and I put on my mother's wedding dress, and I married him.\tხუთი დღის შემდეგ ჩემს კისერზე არსებული ათი ჩალურჯება გაქრა და მე ჩავიცვი დედაჩემის ნაქონი საქორწინო კაბა და გავყევი ცოლად."}
{"text": "Despite what had happened, I was sure we were going to live happily ever after, because I loved him, and he loved me so much.\tმიუხედავად იმისა თუ რაც მოხდა, მე დარწმუნებული ვიყავი რომ ჩვენ ვიცხოვრებდით დიდხანს და ბედნიერად, რადგან მე ის მიყვარდა და მასაც ძალიან ვუყვარდი მე"}
{"text": "And he was very, very sorry.\tდა ამავდროულად ის ძალიან, ძალიან წუხდა,"}
{"text": "He had just been really stressed out by the wedding and by becoming a family with me.\tმომხდარს აბრალებდა წინა საქორწინო სტრესსა და იმ ფაქტს რომ ჩემი ოჯახის წევრი ხდებოდა."}
{"text": "It was an isolated incident, and he was never going to hurt me again.\tმისი თქმით ეს იყო იზოლირებული ინციდენტი და რომ აღარასოდეს მატკენდა."}
{"text": "It happened twice more on the honeymoon.\tთუმცა ანალოგიური ორჯერ განმეორდა თაფლობის თვისას."}
{"text": "The first time, I was driving to find a secret beach and I got lost, and he punched me in the side of my head so hard that the other side of my head repeatedly hit the driver's side window.\tპირველად მაშინ როდესაც მანქანას ვმართავდი საიდუმლო სანაპიროს საპოვნად და დავიკარგე, რაზეც ისე დამარტყა თავში, რომ ჩემი თავის მეორე ნაწილით დავეტაკე გვერდითა ფანჯარას."}
{"text": "And then a few days later, driving home from our honeymoon, he got frustrated by traffic, and he threw a cold Big Mac in my face.\tმეორედ კი მაშინ, როდესაც რამდენიმე დღის შემდეგ ისევ მანქანით ვბრუნდებოდით თაფლობის თვიდან, ის გაღიზიანდა გადატვირთული მოძრაობის გამო და მესროლა სახეში ცივი \"ბიგ მაკი\"."}
{"text": "Conor proceeded to beat me once or twice a week for the next two and a half years of our marriage.\tკონორი აგრძელებდა ჩემს ცემას კვირაში ერთხელ ან ორჯერ მაინც, ჩვენი ქორწინების შემდეგი ორ-ნახევარი წელიწადის განმავლობაში."}
{"text": "I was mistaken in thinking that I was unique and alone in this situation.\tმე ვცდებოდი, როდესაც ვფიქრობდი რომ ვიყავი ერთადერთი და მარტო მსგავს სიტუაციაში."}
{"text": "One in three American women experiences domestic violence or stalking at some point in her life, and the CDC reports that 15 million children are abused every year, 15 million.\tყოველი სამი ამერიკელი ქალიდან ერთს მაინც გამოუცდია ოჯახური ძალადობა ან თვალთვალის მსხვერპლი გამხდარა და \"სიდისის\" გამოკვლევები ამბობს რომ 15 მილიონი ბავშვი არის შეურაცხყოფილი ფიზიკურად, 15 მილიონი ბავშვი."}
{"text": "So actually, I was in very good company.\tშესაბამისად, მე კიდევ კარგად მქონდა საქმე."}
{"text": "Back to my question: Why did I stay?\tთუ დავუბრუნდე ჩემს კითხვას თუ რატომ დავრჩი მასთან?"}
{"text": "The answer is easy.\tპასუხი მარტივია..."}
{"text": "I didn't know he was abusing me.\tმე ვერ ვაანალიზებდი რომ ის ჩემზე ძალას ხმარობდა,"}
{"text": "Even though he held those loaded guns to my head, pushed me down stairs, threatened to kill our dog, pulled the key out of the car ignition as I drove down the highway, poured coffee grinds on my head as I dressed for a job interview, I never once thought of myself as a battered wife.\tმიუხედავად იმისა რომ ის დატენილი თოფით მემუქრებოდა, მაგორებდა კიბეებზე, მემუქრებოდა რომ მოკლავდა ჩვენს ძაღლს, გზატკეცილზე მიმავალი მანქანიდან მიძრობდა გასაღებს, მასხავდა დაფქულ ყავას თავზე როდესაც სამუშაოს გასაუბრებაზე მივდიოდი. არასოდეს შემიხედავს ჩემთვის როგორც ნაცემ და ნაწამებ ცოლზე."}
{"text": "Instead, I was a very strong woman in love with a deeply troubled man, and I was the only person on Earth who could help Conor face his demons.\tმიუხედავად ამისა, მე ვიყავი ძალიან ძლიერი ქალი, შეყვარებული ღრმა პრობლემების მქონე კაცზე და მე ვიყავი ერთადერთი ადამიანი დედამიწაზე, რომელიც ეხმარებოდა კონორს საკუთარ დემონებთან დაპირისპირებაში."}
{"text": "The other question everybody asks is, why doesn't she just leave?\tშემდეგი შეკითხვა რომელსაც ყველა სვამს არის : რატომ არ ადგა და უბრალოდ წავიდა?"}
{"text": "Why didn't I walk out? I could have left any time.\tრატომ არ წავედი? მე შემეძლო ყოველ წუთს დამეტოვებინა."}
{"text": "To me, this is the saddest and most painful question that people ask, because we victims know something you usually don't: It's incredibly dangerous to leave an abuser.\tჩემთვის, ეს არის ყველაზე მტკივნეული და სევდიანი კითხვა რომელსაც ხალხი სვამს, რადგანაც მსხვერპლებმა იციან რაღაც რაც თქვენ როგორც წესი არ იცით. ეს არის წარმოუდგენლად საშიში რომ დატოვო მოძალადე,"}
{"text": "Because the final step in the domestic violence pattern is kill her.\tრადგან ოჯახური ძალადონის ნიმუშშის ბოლო ეტაპი არის მსხვერპლის სიკვდილი."}
{"text": "Over 70 percent of domestic violence murders happen after the victim has ended the relationship, after she's gotten out, because then the abuser has nothing left to lose.\t70 პროცენტზე მეტი სიკვდილის ფაქტი ფიქსირდება, მაშინ როდესაც მსხვეპრლი წყვეტს ურთიერთობას. როდესაც მსხვერპლი ტოვებს მოძალადეს აღარაფერი აქვს დასაკარგი."}
{"text": "Other outcomes include long-term stalking, even after the abuser remarries; denial of financial resources; and manipulation of the family court system to terrify the victim and her children, who are regularly forced by family court judges to spend unsupervised time with the man who beat their mother.\tსხვა სახის შედეგი შეიძლება იყოს გრძელვადიანი დევნა, მაშინაც კი თუ მოძალადე ხელახლა ქორწინდება; ფინანსურ მოვალეობებზე თავის არიდება; და საოჯახო სამართლით მანიპულირება რათა დააშინოს მსხვერპლი და მისი შვილები, რომლებიც რეგულარულად არიან იძლებულები საოჯახო სამართლის მოსამართლეების მიერ რომ გაატარონ დრო ყოლევგვარი ზედამხედველობის გარეშე კაცთან, რომელიც ცემდა მათ დედას."}
{"text": "And still we ask, why doesn't she just leave?\tდა ჩვენ კი კვლავ ვკითხულობთ, თუ რატომ არ დატოვა მან ის?"}
{"text": "I was able to leave, because of one final, sadistic beating that broke through my denial.\tმე შემეძლო მისი დატოვება, და სწორედ ჩემმა საბოლოო და სადისტურმა ცემამ დაარღვია ჩემი დუმილი,"}
{"text": "I realized that the man who I loved so much was going to kill me if I let him.\tმე გავაანალიზე რომ კაცი რომელიც მე ასე ძალიან მიყვარდა, მომკლავდა თუ მე მას ამის ნებას მივცემდი."}
{"text": "So I broke the silence.\tშესაბამისად მე დავარღვიე ეს სიჩუმე."}
{"text": "I told everyone: the police, my neighbors, my friends and family, total strangers, and I'm here today because you all helped me.\tმე ვუთხარი ყველას: პოლიციას, მეზობლებს, მეგობრებსა და ოჯახის წევრებს, სრულიად უცნობებსაც კი და დღეს მე აქა ვარ რადგან ყველა თქვენგანი დამეხმარა."}
{"text": "We tend to stereotype victims as grisly headlines, self-destructive women, damaged goods.\tჩვენ გვაქვს მიდრეკილება რომ სტერეოტიპირება მოვახდინოთ მსხვერპლების საზარელი სათაურებით, როგორიცაა თვითგამანადგურებელი ქალები თვითონვე აზიანებენ საკუთარ თავს."}
{"text": "The question, \"Why does she stay?\"\tკითხვა თუ: \"რატომ დარჩა ის მასთან?\""}
{"text": "is code for some people for, \"It's her fault for staying,\" as if victims intentionally choose to fall in love with men intent upon destroying us.\tარის კანონი ბევრი ადამიანისთვის რომ დაადანაშაულოს ქალები, რადგან თითქოსდა მსხვერპლებს განზრახ უყვარდებათ კაცები, რომლებიც მათ აზიანებენ."}
{"text": "But since publishing \"Crazy Love,\" I have heard hundreds of stories from men and women who also got out, who learned an invaluable life lesson from what happened, and who rebuilt lives -- joyous, happy lives -- as employees, wives and mothers, lives completely free of violence, like me.\tმაგრამ \"გიჟური სიყვარულის\" გამოქვეყნების შემდეგ, მე მოვისმინე ათასობით ისტორიები კაცებისა და ქალებისგან, რომლებმაც ასევე გადადგეს მსგავსი ნაბიჯი, რომლებმაც მიიღეს ფასდაუდებელი ცხოვრების გაკვეთილი და რომლებმაც ააშენეს ახალი ცხოვრება -- მხიარული და ბენდიერი ცხოვრება -- როგორც თანამშრომლებმა,ცოლებმა და დედებმა და ცხოვრობენ სრულიან თავისუფლად ყოველგვარი ძალადობისაგან, ჩემსავით."}
{"text": "Because it turns out that I'm actually a very typical domestic violence victim and a typical domestic violence survivor.\tაღმოჩნდა რა რომ მე ვარ ძალიან ტიპიური ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი და ტიპიური ოჯახური ძალადობას გადარჩენილი."}
{"text": "I remarried a kind and gentle man, and we have those three kids.\tმე ხელახლა გავთხოვდი კეთილ და თავაზიან მამაკაცზე და ჩვენ გვყავს სამი შვილი ერთად,"}
{"text": "I have that black lab, and I have that minivan.\tმე მყავს შავი ლაბრადორი და ფურგონი ."}
{"text": "What I will never have again, ever, is a loaded gun held to my head by someone who says that he loves me.\tრაც მე არასოდეს მექნება ისევ, აღარასოდეს, არის დატენილი იარაღი ჩემს თავთან ისეთი ადამიანის მიერ მომართული რომელიც სიყვარულს მიმტკიცებს."}
{"text": "Right now, maybe you're thinking, \"Wow, this is fascinating,\" or, \"Wow, how stupid was she,\" but this whole time, I've actually been talking about you.\tზუსტად ეხლა, შეიძლება თქვენ ფიქრობთ, \"ვაუ, ეს გასაოცარი ისტორიაა\" ანდა \"ვაუ, როგორი სულელი ყოფილა,\" მაგრამ მთელი ამ ხნის მანძილზე მე თქვენზე ვფიქრობდი."}
{"text": "I promise you there are several people listening to me right now who are currently being abused or who were abused as children or who are abusers themselves.\tმე შეგპირდით რომ არის ზოგი ადამიანი რომელიც ეხლა მისმებს, რომელიც ეხლაც ძალადობის მსხვერპლია, ან ბავშობაში იყო მსხვერპლი, ან ვინც თვითონ მოძალადეა."}
{"text": "Abuse could be affecting your daughter, your sister, your best friend right now.\tძალადობას შეუძლია გავლენა იქონიოს თქვენს ქალიშვილზე, თქვენს დაზე, თქვენს საუკეთესო მეგობარზე ზუსტად ეხლა."}
{"text": "I was able to end my own crazy love story by breaking the silence.\tმე შევძელი დამესრულებინა ჩემი გიჟური სიყვარულის ისტორია სიჩუმის დარღვევით."}
{"text": "I'm still breaking the silence today.\tმე დღესაც სიჩუმეს ვარღვევ."}
{"text": "It's my way of helping other victims, and it's my final request of you.\tეს არის ჩემი გზა სხვა მსხვერპლებს დასახმარებლად და ეს არის ჩემი საბოოლოო თხოვნა თქვენს მიმართ."}
{"text": "Talk about what you heard here.\tისაუბრეთ ამაზე როდესაც გაიგონებთ,"}
{"text": "Abuse thrives only in silence.\tძალადობა მხოლოდ სიჩუმეში ყვავის."}
{"text": "You have the power to end domestic violence simply by shining a spotlight on it.\tთქვენ შეგწევთ ძალა ბოლო მოუღოთ ძალადობას, მარტივად თუკი გააშუქებთ მას."}
{"text": "We victims need everyone.\tჩვენ, მსხვერპლებს გვჭირდებით ყველა,"}
{"text": "We need every one of you to understand the secrets of domestic violence.\tჩვენ გვჭირდება თითოეული თქვენგანი რომ იცოდეთ ოჯახური ძალადობის საუდუმლოებები."}
{"text": "Show abuse the light of day by talking about it with your children, your coworkers, your friends and family.\tძალადობის ფაქტების გამომზეურება მოხდება მასზე საუბრებით თქვენს შვილებთან, თანამშრომლებთან, მეგობრებსა და ოჯახის წევრებთან."}
{"text": "Recast survivors as wonderful, lovable people with full futures.\tდავეხმაროთ გადარჩენილებს რომ გახდნენ მშვენიერი და საყვარელი ადამიანები, დიდი მომავალით."}
{"text": "Recognize the early signs of violence and conscientiously intervene, deescalate it, show victims a safe way out.\tშეამჩნიეთ ძალადობის ადრეული ნიშნები და კეთილსინდისიერად ჩაერიეთ, გაანეიტრალეთ, დაეხმარეთ მსხვერპლს დაცული გამოსავალის ძიებაში."}
{"text": "Together we can make our beds, our dinner tables and our families the safe and peaceful oases they should be.\tერთად ჩვენ შეგვიძლია გავხადოთ ჩვენი საწოლები, ჩვენი სასადილო მაგიდები და ჩვენი ოჯახი დაცულ და მშვიდობიან ოაზისად როგორიც უნდა იყოს ის."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When I was 11, I remember waking up one morning to the sound of joy in my house.\tროდესაც 11 წლის ვიყავი, მე მახსოვს სიხარულის ნოტაზე გაღვიძება ერთ დილას."}
{"text": "My father was listening to BBC News on his small, gray radio.\tმამაჩემი უსმენდა \"ბიბისის\" სიახლეებს თავის პატარა ნაცრისფერ რადიოში."}
{"text": "There was a big smile on his face which was unusual then, because the news mostly depressed him.\tმის სახეზე ღიმილმა გაირბინა, რაც არც თუ ხშირი იყო, რადგან ახალი ამბები უმეტესად თრგუნავდა მას."}
{"text": "\"The Taliban are gone!\" my father shouted.\t\"თალიბანები წავიდნენ ! \" მამაჩემი ყვირდოდა,"}
{"text": "I didn't know what it meant, but I could see that my father was very, very happy.\tმე კი არ ვიცოდი ეს რას ნიშნავდა, მაგრამ იმას კი ვხედავდი რომ მამაჩემი ძალიან, ძალიან ბედნიერი იყო."}
{"text": "\"You can go to a real school now,\" he said.\t\"შენ ეხლა უკვე შეგიძია ნამდვილ სკოლაში წახვიდე \" მან მითხრა."}
{"text": "A morning that I will never forget.\tეს იყო დილა რომელსაც არასოდეს დავივიწყდება."}
{"text": "A real school.\tნამდვილი სკოლა."}
{"text": "You see, I was six when the Taliban took over Afghanistan and made it illegal for girls to go to school.\tროგორც მოგეხსენებათ, მე ვიყავი ექვსი წლის როდესაც თალიბანებმა დაიპყრეს ავღანეთი და აკრძალეს გოგონებისათვის სკოლაში სიაურული."}
{"text": "So for the next five years, I dressed as a boy to escort my older sister, who was no longer allowed to be outside alone, to a secret school.\tშესაბამისად შემდეგი ხუთი წელი მე ვიცვამდი როგორც ბიჭი, რათა გამეცილებინა ჩემი უფროსი და,რომელსაც აღარ შეეძლო საიდუმლო სკოლაში ევლო მარტო."}
{"text": "It was the only way we both could be educated.\tეს იყო ერთადერთი გზა რომ ორივეს მიგვეღო განათლება ."}
{"text": "Each day, we took a different route so that no one would suspect where we were going.\tყოველ დღე ჩვენ ვირჩევდით სხვადასხვა გზას, შესაბამისად ვერავინ იღებდა ეჭვს თუ სად მივდიოდით."}
{"text": "We would cover our books in grocery bags so it would seem we were just out shopping.\tჩვენ ვმალავდით ჩვენს წიგნებს სურსათის ჩანთებში, რაც აფიქრებინებდა სხვებს რომ სავაჭროდ მივდიოდით."}
{"text": "The school was in a house, more than 100 of us packed in one small living room.\tსკოლა მოწყობილი იყო სახლში, 100ზე მეტი ბავშვი ვეტეოდით ერთ პატარა ოთახში."}
{"text": "It was cozy in winter but extremely hot in summer.\tეს იყო მყუდრო ზამთარში მაგრამ ექსტრემალურად ცხელი ზაფხულში."}
{"text": "We all knew we were risking our lives -- the teacher, the students and our parents.\tჩვენ ყველამ ვიცოდით რომ ჩვენს სიცოცხლეს საფრთხეში ვიგდებდით-- მასწავლებელი, მოსწავლეები და ჩვენი მშობლები."}
{"text": "From time to time, the school would suddenly be canceled for a week because Taliban were suspicious.\tდროდადრო, სკოლამ მუშაობა შეწყვიტა რამოდენიმე თვით, რადგანაც თალიბანებმა ეჭვი აიღეს."}
{"text": "We always wondered what they knew about us.\tჩვენ ყოველთვის გვაინტერებდა რას ფიქრობდნენ ისინი ჩვენზე."}
{"text": "Were we being followed?\tდაგვედევნებოდნენ ?"}
{"text": "Do they know where we live?\tიცოდნენ სად ვცხოვრობდით ?"}
{"text": "We were scared, but still, school was where we wanted to be.\tძალიან გვეშინოდა, მაგრამ მაინც სკოლა ის ადგილი იყო სადაც გვინდოდა რომ ვყოფილიყავით."}
{"text": "I was very lucky to grow up in a family where education was prized and daughters were treasured.\tმე იღბლიანი ვიყავი რომ გავიზარდე ისეთ ოჯახში სადაც განათლება დაფასებული იყო და ქალიშვილები კი ოჯახის საგანძურებად ითვლებოდნენ."}
{"text": "My grandfather was an extraordinary man for his time.\tბაბუაჩემი იყო თავის დროს ექსტრაორდინალური ადამიანი."}
{"text": "A total maverick from a remote province of Afghanistan, he insisted that his daughter, my mom, go to school, and for that he was disowned by his father.\tსრულიად განსხვავებული და თავისუფალი აზროვნების პიროვნება ავღანეთის შორეული პროვინციიდან, მან ყველაფერი გააკეთა რომ თავის ქალიშვილს- დედაჩემს სკოლაში ევლო, რის გამოც მამამისმა უარყო იგი."}
{"text": "But my educated mother became a teacher.\tთუმცა განათლებული დედაჩემი გახდა მასწავლებელი"}
{"text": "There she is.\tდა აი ისიც ."}
{"text": "She retired two years ago, only to turn our house into a school for girls and women in our neighborhood.\tის 2 წლის წინ წამოვიდა სამსახურიდან მხოლოდ იმიტომ რომ ექცია ჩვენი სახლი სკოლად გოგონებისა და ქალებისათვის."}
{"text": "And my father -- that's him -- he was the first ever in his family to receive an education.\tდა მამაჩემი - აი ეს არის - ის იყო პირველი თავის ოჯახში ვინც მიიღო განათლება."}
{"text": "There was no question that his children would receive an education, including his daughters, despite the Taliban, despite the risks.\tკითხვაც კი აღარ ჩნდებოდა რომ მისი შვილებიც ისწავლიდნენ, ქალიშილების ჩათვლით. მიუხედავად თალიბანებისა, მიუხედავად სხვა საშიშროებებისა."}
{"text": "To him, there was greater risk in not educating his children.\tმისთვის მთავარი რისკი იყო რომ ვერ მიიღებდნენ განათლებას მისი შვილები."}
{"text": "During Taliban years, I remember there were times I would get so frustrated by our life and always being scared and not seeing a future.\tთალიბანთა დროს მე მახსოვს იყო დრო როცა მე იმედგაცრუებული ვიყავი ჩვენი ცხოვრებით და ყოველთვის მაშინებდა მომავალზე ფიქრი."}
{"text": "I would want to quit, but my father, he would say, \"Listen, my daughter, you can lose everything you own in your life.\tმე ვფიქრობდი რომ მიმეტოვებინა სწავლა, თუმცა მამაჩემა მე მითხრა : \"მისმინე შვილო, შენ შეიძლება დაკარგო ყველაფერი შენს ცხოვრებაში."}
{"text": "Your money can be stolen. You can be forced to leave your home during a war.\tშენ შეიძლება მოგპარონ ფული, შენ შეიძლება გაიძულონ დატოვო შენო სახლი ომის დროს,"}
{"text": "But the one thing that will always remain with you is what is here, and if we have to sell our blood to pay your school fees, we will.\tმაგრამ ერთადერთი რამ რაც ყოველთვის შენთან იქნება არის ის რაც აქაა, და თუკი ჩვენ მოგვიწევს გავყიდოთ ჩვენი სისხლი რათა გადავიხადოთ სკოლის გადასახადები, ჩვენ ამას ვიზავთ."}
{"text": "So do you still not want to continue?\"\tამის შემდეგ კიდევ გინდა რომ შეწყვიტო ? \""}
{"text": "Today I am 22.\tდღეს მე 22 წლის ვარ."}
{"text": "I was raised in a country that has been destroyed by decades of war.\tმე გავიზარდე იმ ქვეყანაში რომელსაც ათწლეულების ომი ანგრევდა."}
{"text": "Fewer than six percent of women my age have made it beyond high school, and had my family not been so committed to my education, I would be one of them.\tჩემი ასაკის მხოლოდ 6 პროცენტზე ნაკლებმა ქალმა მოახერხა იგივე საშუალო სკოლის მიღმა, და რომ არა ჩემი ოჯახის თავდადება ჩემი განათლების მიმართ, მეც ერთერთი მათგანი ვიქნებოდი."}
{"text": "Instead, I stand here a proud graduate of Middlebury College.\tამისნაცვლად, მე ამაყად ვდგავარ აქ \"მიდლებური\"-ს კოლეჯ დამთავრებული."}
{"text": "(Applause) When I returned to Afghanistan, my grandfather, the one exiled from his home for daring to educate his daughters, was among the first to congratulate me.\t(აპლოდისმენტები) როდესაც მე დავბრუნდი ავღანეთში, ბაბუაჩემი, რომელიც განდევნილი იყო ოჯახიდან, რადგან მან გაბედა და განათლებას აზიარა ქალიშვილები, იყო პირველი მათგანი ვინც მომილოცა."}
{"text": "He not only brags about my college degree, but also that I was the first woman, and that I am the first woman to drive him through the streets of Kabul.\tიგი არა მარტო ტრაბახობს ჩემი კოლეჯის ხარისხით, მაგრამ ასევე ხაზს უსვამს რომ მე ვიყავი პირველი ქალი და მე ვარ პირველი ქალი რომელმაც მანქანით გაასეირნა იგი ქაბულის ქუჩებში."}
{"text": "(Applause) My family believes in me.\t(აპლოდისმენტები) ჩემს ოჯახს ჯერა ჩემი."}
{"text": "I dream big, but my family dreams even bigger for me.\tმე ბევრს ვოცნებობ, მაგრამ ჩემი ოჯახი უფრო ბევრს ოცნებობს ჩემზე."}
{"text": "That's why I am a global ambassador for 10x10, a global campaign to educate women.\tაი ამიტომ ვარ მე საყოველთაო ელჩი 10x10- სათვის, რომელიც არის ქალთა განმანათლებელი საყოველთაო კამპანია."}
{"text": "That's why I cofounded SOLA, the first and perhaps only boarding school for girls in Afghanistan, a country where it's still risky for girls to go to school.\tაი ამიტომ ვარ \"სოლა\"-ს თანადამფუძნებელი, პირველი და სავარაუდოდ ერთადერთი სკოლა ინტერნატი გოგონებისათვის ავღანეთში, ქვეყანაში სადაც ისევ საშიშია გოგონებისათვის სკოლაში სიარული."}
{"text": "The exciting thing is that I see students at my school with ambition grabbing at opportunity.\tამაღელვებელი მომენტი ჩემთვის არის ის როდესაც ვხედავ სკოლის მოსწავლეებს, ამბიციით რომ გამოიყენონ ეს შესაძლებლობა."}
{"text": "And I see their parents and their fathers who, like my own, advocate for them, despite and even in the face of daunting opposition.\tდა მე ვხედავ მათ მშობლებს, მამებს, რომლებიც, მსგავსად ჩემებისა , ეხმარებიან საკუთარ შვილებს, მიუხედავათ ასეთი საშიში მოწინააღმდეგეების დროს."}
{"text": "Like Ahmed. That's not his real name, and I cannot show you his face, but Ahmed is the father of one of my students.\tაი როგორც აჰმედი. ეს არ არის მისი ნამდვილი სახელი და მე არ შემიძლია გაჩვენოთ მისი სახე, მაგრამ აჰმედი არის ჩემი მოსწავლის მშობელი."}
{"text": "Less than a month ago, he and his daughter were on their way from SOLA to their village, and they literally missed being killed by a roadside bomb by minutes.\tერთ თვეზე ნაკლები დროის წინ, ის და მისი ქალიშვილი \"სოლა\"- დან ბრუნდებოდნენ უკან თავიანთ სოფელში. და ისინი ფაქტიურად აცდნენ სიკვდილს რომელიც გამოწვეული იყო გზისპირა აფეთქებით."}
{"text": "As he arrived home, the phone rang, a voice warning him that if he sent his daughter back to school, they would try again.\tროგორც კი სახლში მივიდა, ტელეფონმა დარეკა, ხმამ გააფრთხილა, რომ თუკი ის უკან გაგზავნიდა ქალიშვილს სკოლაში, ისინი კვლავ გაიმეორებდნენ იმავეს."}
{"text": "\"Kill me now, if you wish,\" he said, \"but I will not ruin my daughter's future because of your old and backward ideas.\"\t\"მომკალით ეხლავე, თუკი ასე გსურთ\" მან უპასუხა, \"მაგრამ მე არ დავანგრევ ჩემი ქალიშვილის მომავალს, თქვენი მოძველებული და ჩამორჩენილი იდეების გამო.\""}
{"text": "What I've come to realize about Afghanistan, and this is something that is often dismissed in the West, that behind most of us who succeed is a father who recognizes the value in his daughter and who sees that her success is his success.\tროდესაც მე ვფიქრობ ავღანეთზე, ,და ეს არის რაღაც რაც ხშირად განსხვავებულია დასავლეთში, მათ უკან, ვინც წარმატებას მივაღწიეთ, დგას მამა რომელიც აღიარებას მისი ქალიშვილის მნიშვნელობას და რომელიც მიიჩნევს ქალიშვილის წარმატებას საკუთარ წარმატებად."}
{"text": "It's not to say that our mothers aren't key in our success.\tმე არ ვამბობ რომ დედაჩვენებს არ მიუძღვით წამყვანი როლი ჩვენს წარმატებაში,"}
{"text": "In fact, they're often the initial and convincing negotiators of a bright future for their daughters, but in the context of a society like in Afghanistan, we must have the support of men.\tსინამდვილეში, ისინი არიან მთავარი და დამარწმუნებელი მომლაპარაკეებლები თავიანთი ქალიშვილების ნათელ მომავალზე, მაგრამ ავღანეთის საზოგადოების მაგალითზე, ჩვენ უნდა გვქონდეს მამაკაცთა მხარდაჭერა."}
{"text": "Under the Taliban, girls who went to school numbered in the hundreds -- remember, it was illegal.\tთალიბანთა დროს, გოგონები რომლებიც დადიოდნენ სკოლაში, დაახლოებით ასამდე ახსოვთ, რომ ეს იყო არალეგალური."}
{"text": "But today, more than three million girls are in school in Afghanistan.\tმაგრამ დღეს, სამ მილიონზე მეტი გოგონა დადის სკოლაში."}
{"text": "(Applause) Afghanistan looks so different from here in America.\t(აპლოდისმენტები) ავღანეთი ამერიკისგან ძალიან განსვავდება,"}
{"text": "I find that Americans see the fragility in changes.\tმე აღმოვაჩინე რომ ამერიკელები ამჩნევენ მერყეობას ცვლილებებში,"}
{"text": "I fear that these changes will not last much beyond the U.S. troops' withdrawal.\tვშიშობდი, რომ ეს ცვილებები აღარ გასტანს დიდხანს, როდესაც ამერიკელები თავიანთ ჯარებს გაიყვანენ."}
{"text": "But when I am back in Afghanistan, when I see the students in my school and their parents who advocate for them, who encourage them, I see a promising future and lasting change.\tმაგრამ როდესაც მე უკან დავბრუნდი ავღანეთში, როდესაც დავინახე ჩემი სკოლის მოსწავლეები და მათი მშობლები რომლებიც იბრძვიან მათთვის, რომლებიც ამხნევენებ მათ, მე ვხედავ პერსპექტიულ მომავალს და ხანგრძლივ ცვლილებას."}
{"text": "To me, Afghanistan is a country of hope and boundless possibilities, and every single day the girls of SOLA remind me of that.\tჩემთვის, ავღანეთი არის იმედებისა და უსაზღვრო შესაძლებლობების ქვეყანა და ყოველ დღე \"სოლა\"-ს გოგოები მარწმუნებენ ამაში."}
{"text": "Like me, they are dreaming big.\tჩემსავით, ისინი ოცნებობენ ბევრს."}
{"text": "Thank you.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "There's a group of people in Kenya.\tარსებობს ადამიანთა ჯგუფი კენიაში,"}
{"text": "People cross oceans to go see them.\tრომელთა სანახავად ადამიანები კვეთენ ოკეანეებს."}
{"text": "These people are tall.\tისინი არიან მაღლები,"}
{"text": "They jump high. They wear red.\tმათ შეუძლიათ მაღლა ხტომა, ისინი ატარებენ წითელს"}
{"text": "And they kill lions.\tდა ისინი ხოცავენ ლომებს."}
{"text": "You might be wondering, who are these people?\tალბათ დაგაინტერესათ თუ ვინ არიან ეს ადამიანები ?"}
{"text": "These are the Maasais.\tისინი არიან მასაის ხალხი ."}
{"text": "And you know what's cool? I'm actually one of them.\tდა იცით რა არის ძალიან მაგარი? სინამდვილეში მეც ერთ-ერთი მათგანი ვარ."}
{"text": "The Maasais, the boys are brought up to be warriors.\tმასაის ბიჭები იზრდებიან რომ გახდნენ მეომრები,"}
{"text": "The girls are brought up to be mothers.\tგოგონები კი იზრდებიან რომ გახდნენ დედები."}
{"text": "When I was five years old, I found out that I was engaged to be married as soon as I reached puberty.\tროდესაც მე ხუთი წლის ვიყავი, მე აღმოვაჩინე რომ დანიშნული ვიყავი და მომწიფებისთანავე გავთხოვდებოდი."}
{"text": "My mother, my grandmother, my aunties, they constantly reminded me that your husband just passed by.\tდედაჩემი, ბებიაჩემი, ჩემი დეიდები განუწყვეტლივ მახსენებდნენ, რომ ჩემმა მეუღლემ ეხლახანს ჩამიარა გვერდით."}
{"text": "(Laughter) Cool, yeah?\t(სიცილი დარბაზში) ხომ მაგარია არა?"}
{"text": "And everything I had to do from that moment was to prepare me to be a perfect woman at age 12.\tდა ყველაფერი რაც ამ მომენტიდან მევალებოდა, იყო ის რომ გავმხდარიყავი იდეალური ქალი 12 წლის ასაკში."}
{"text": "My day started at 5 in the morning, milking the cows, sweeping the house, cooking for my siblings, collecting water, firewood.\tჩემი დღე იწყებოდა დილის 5 საათზე, ვწველიდი ძროხებს, ვალაგებდი სახლს, საჭმელს ვუმზადები ჩემს და-ძმებს, ვაგროვებდი წყალს, შეშას."}
{"text": "I did everything that I needed to do to become a perfect wife.\tმე ვაკეთებდი ყველაფერს რაც უნდა გამეკეთებინა, რათა გავმხდარიყავი იდეალური ცოლი."}
{"text": "I went to school not because the Maasais' women or girls were going to school.\tმე დავდიოდი სკოლაში არა იმიტომ რომ მასაის ქალები ან გოგონები დადიან სკოლაში,"}
{"text": "It's because my mother was denied an education, and she constantly reminded me and my siblings that she never wanted us to live the life she was living.\tარამედ იმიტომ რომ თავის დროზე დედაჩემა უარი თქვა განათლებაზე და ის გამუდმებით გვახსენებდა მე და ჩემს და-ძმებს რომ მას არ უნდოდა ჩვენ გვეცხოვრა ისე როგორც ის ცხოვრობდა."}
{"text": "Why did she say that?\tრატომ თქვა ეს?"}
{"text": "My father worked as a policeman in the city.\tმამაჩემი მუშაობდა პოლიციელად ქალაქში."}
{"text": "He came home once a year.\tის მოდიოდა სახლში წელიწადში ერთხელ,"}
{"text": "We didn't see him for sometimes even two years.\tმას ვერ ვნახულობდით ხშირად, ზოგჯერ ორ წელიწადის განმავლობაშიც კი"}
{"text": "And whenever he came home, it was a different case.\tდა ყოველთვის როცა ის სახლში იყო, განსხვავებულ შემთხვევასთან გვქონდა საქმე."}
{"text": "My mother worked hard in the farm to grow crops so that we can eat.\tდედაჩემი თავდაუზოგავად მუშაობდა ფერმაში, რომ კარგი მოსავალი მოეყვანა და ჩვენთვის ეჭმია."}
{"text": "She reared the cows and the goats so that she can care for us.\tიგი ზრდიდა ძროხებსა და თხებს, რათა შემდეგ ჩვენზე ეზრუნა."}
{"text": "But when my father came, he would sell the cows, he would sell the products we had, and he went and drank with his friends in the bars.\tმაგრამ როცა მამაჩემი სახლში დაბრუნდა, მან გაყიდა ძროხები, გაყიდა ყველაფერი რაც გაგვაჩნდა, შემდეგ კი დასალევად წავიდე ბარში მეგობრებთან ერთად."}
{"text": "Because my mother was a woman, she was not allowed to own any property, and by default, everything in my family anyway belongs to my father, so he had the right.\tმხოლოდ იმიტომ რომ დედაჩემი იყო ქალი, მას არ ჰქონდა საკუთრების უფლება და ჩვეულებრივ ყველაფერი ჩემს ოჯახში ეკუთვნის მამაჩემს, შესაბამისად მას გააჩნია უფლებები."}
{"text": "And if my mother ever questioned him, he beat her, abused her, and really it was difficult.\tდა თუ კი ოდესმე დედაჩემს კითხვები დაუსვამს ამ თემაზე, იგი იყო ნაცემი, შეურაცხყიფილი და უბრალოდ საქმე მეტად რთულად იყო."}
{"text": "When I went to school, I had a dream.\tმე როცა სკოლაში დავდიოდი, მე მქონდა ოცნება,"}
{"text": "I wanted to become a teacher.\tოცნება რომ გავმხდარიყავი მასწავლებელი."}
{"text": "Teachers looked nice.\tმასწავლებლები კარგად გამოიყურებიან,"}
{"text": "They wear nice dresses, high-heeled shoes.\tისინი იცვამენ ლამაზად, ატარებენ მაღალქუსლიან ფეხსაცმელებს,"}
{"text": "I found out later that they are uncomfortable, but I admired it.\tრომელიც სხვათა შორის აღმოვაჩინე რომ საკმაოდ არაკომფორტულია, მაგრამ მე მაინც აღფრთოვანებული ვიყავი."}
{"text": "(Laughter) But most of all, the teacher was just writing on the board -- not hard work, that's what I thought, compared to what I was doing in the farm.\t(სიცილი დარბაზში) მაგრამ, მასწავლებელთა უმეტესობა უბრალოდ დაფაზე წერით იყო დაკავებული. არც თუ ისე რთული საქმეა - ვფიქრობდი მე როდესაც ვადარებდი ჩემს საქმიანობებს ფერმაში."}
{"text": "So I wanted to become a teacher.\tაი ამიტომ მინდოდა გავმხდარიყავი მასწავლებელი."}
{"text": "I worked hard in school, but when I was in eighth grade, it was a determining factor.\tმე თავდაუზოგავად ვმეცადინეობდი სკოლაში, მაგრამ როდესაც ვიყავი მერვე კლასში, დადგა გადამწყვეტი ფაქტორი."}
{"text": "In our tradition, there is a ceremony that girls have to undergo to become women, and it's a rite of passage to womanhood.\tჩვენ გვაქვს ტრადიცია, რომლის ფარგლებში გოგონამ უნდა გაიაროს გარკვეული ცერემონია რომ გახდეს ქალი და ეს არის რიტუალი ქალობაში შესასვლელად."}
{"text": "And then I was just finishing my eighth grade, and that was a transition for me to go to high school.\tროდესაც ვამთავრებდი მერვე კლასს, უნდა გამეგრძელებინა სწავლა საშუალო სკოლაში."}
{"text": "This was the crossroad.\tეს იყო ჩემთვის გზაჯვარედინი."}
{"text": "Once I go through this tradition, I was going to become a wife.\tმივიღებდი რა მონაწილეობას ამ ცერემონიალში, მე გავხდებოდი ქალი,"}
{"text": "Well, my dream of becoming a teacher will not come to pass.\tთუმცა ჩემი ოცნება გავმხდარიყავი მასწავლებელი უნდა დამევიწყებინა ."}
{"text": "So I talked -- I had to come up with a plan to figure these things out.\tშესაბამისად მე ვთქვი რომ უნდა მომეფიქრებინა გეგმა რათა მეპოვა გამოსავალი ამ სიტუაციაში."}
{"text": "I talked to my father. I did something that most girls have never done.\tმე დაველაპარაკე მამაჩემს, ეს იყო ის რაც ბევრ გოგოს არასოდეს გაუკეთებია."}
{"text": "I told my father, \"I will only go through this ceremony if you let me go back to school.\"\tმე ვუთხარი მამაჩემს : \"მე მხოლოდ მაშინ გავხდები ამ რიტულის მონაწილე, თუ შენ სკოლაში დამაბრუნებ\""}
{"text": "The reason why, if I ran away, my father will have a stigma, people will be calling him the father of that girl who didn't go through the ceremony.\tმიზეზი თუ რატომ მოვიქეცი ასე იყო შემდეგი, თუკი გავიქცეოდი, მამაჩემი იქნებოდა დაღდასმული, ხალხი მას დაუძახებდა მამას,რომლის გოგონამ უარი თქვა რიტუალზე."}
{"text": "It was a shameful thing for him to carry the rest of his life.\tეს იყო ყველაზე სამარცხვინო ტვირთი რომელიც მას უნდა ეტარებინა მთელი დარჩენილი ცხოვრება."}
{"text": "So he figured out. \"Well,\" he said, \"okay, you'll go to school after the ceremony.\"\tშესაბამისად მან გააანალიზა და თქვა : \"კარგი, შენ დაბრუნდები სკოლაში ცერემონიის შემდეგ\"."}
{"text": "I did. The ceremony happened.\tმე ეს გავაკეთე , რიტუალის ნაწილი გავხდი."}
{"text": "It's a whole week long of excitement.\tმთელი კვირა იყო მხიარულებისა და მღელვარების,"}
{"text": "It's a ceremony. People are enjoying it.\tეს იყო ცერემონიალი, სადაც ადამიანები ერთობოდნენ."}
{"text": "And the day before the actual ceremony happens, we were dancing, having excitement, and through all the night we did not sleep.\tსანამ ცერემონიალი დაიწყებოდა, ჩვენ ვცეკვავდით და ვერთობოდით, მთელი ღამე არ გვეძინა."}
{"text": "The actual day came, and we walked out of the house that we were dancing in. Yes, we danced and danced.\tროდესაც ის დღე დადგა, ჩვენ გამოვედით სახლიდან, რომელშიც ვცეკვავდით. დიახ, ჩვენ ვცეკვავდით და ვცეკვავდით."}
{"text": "We walked out to the courtyard, and there were a bunch of people waiting.\tჩვენ გავიარეთ ეზო და შემდეგ გველოდა შეკრებილი ხალხი."}
{"text": "They were all in a circle.\tყველანი წრეში იყვნენ"}
{"text": "And as we danced and danced, and we approached this circle of women, men, women, children, everybody was there.\tდა ცეკვავდნენ გაუჩერებლივ. როდესაც მივუახლოვდით წრეს,სადაც ქალები, კაცები, ბავშვები იყვნენ შეკრებილნი,"}
{"text": "There was a woman sitting in the middle of it, and this woman was waiting to hold us.\tშუაში იჯდა ქალი და ის გველოდებოდა, რომ შევეკავებინეთ."}
{"text": "I was the first. There were my sisters and a couple of other girls, and as I approached her, she looked at me, and I sat down.\tმე ვიყავი პირველი, იქვე იყვნენ ჩემი დები და სხვა გოგონებიც. როდესაც მე მივუახლოვდი ამ ქალს, მან შემომხედა და მე დავჯექი."}
{"text": "And I sat down, and I opened my legs.\tდავჯექი რა მე გავშალე ფეხები."}
{"text": "As I opened my leg, another woman came, and this woman was carrying a knife.\tამ დროს მოვიდა მეორე ქალი, რომელსაც ეკავა დანა"}
{"text": "And as she carried the knife, she walked toward me and she held the clitoris, and she cut it off.\tდა ამ დანით იგი მოემართებოდა პირდაპირ ჩემსკენ. მან დამიჭირა ხელით და მომაჭრა კლიტორი."}
{"text": "As you can imagine, I bled. I bled.\tროგორც წარმოგიდგენიათ დამეწყო სისხლდენა."}
{"text": "After bleeding for a while, I fainted thereafter.\tსისხლდენის შემდეგ კი გული წამივიდა."}
{"text": "It's something that so many girls -- I'm lucky, I never died -- but many die.\tეს არის რაღაც, რომლითაც ბევრი გოგონა იღუპება, მე კი იღბლიანი აღმოვჩნდი რომ გადავრჩი."}
{"text": "It's practiced, it's no anesthesia, it's a rusty old knife, and it was difficult.\tეს ტარდება ყოველგვარი ანესთეზიის გარეშე, ძველი ჟანგიანი დანით და ეს მართლა მტკივნეული მომენტია."}
{"text": "I was lucky because one, also, my mom did something that most women don't do.\tმე აღმოვჩდნი იღბლიანი იმიტომ რომ დედაჩემმა გააკეთა ისეთი რამ, რასაც ბევრი ქალი არ აკეთებს."}
{"text": "Three days later, after everybody has left the home, my mom went and brought a nurse.\tსამი დღის შემდეგ, როდესაც ყველამ დატოვა სახლი, დედაჩემი წავიდა და მომიყვანა ექთანი,"}
{"text": "We were taken care of.\tრომელმაც ჩვენ მოგვიარა."}
{"text": "Three weeks later, I was healed, and I was back in high school.\tსამი კვირის შემდეგ, მოშუშების შემდეგ წავედი სკოლაში."}
{"text": "I was so determined to be a teacher now so that I could make a difference in my family.\tმე ვიყავი ისეთი მოწადინებული მასწავლებლობაზე რომ მზად ვიყავი შემეცვალა რაღაცეები ჩემს ოჯახში."}
{"text": "Well, while I was in high school, something happened.\tნუ როდესაც მე საშუალო სკოლაში ვიყავი, მოხდა რაღაც."}
{"text": "I met a young gentleman from our village who had been to the University of Oregon.\tმე შევხვდი ახალგაზრდა ჯენტლმენს ჩვენი სოფლიდან, რომელიც ნამყოფი იყო ორეგონის უნივერსიტეტში."}
{"text": "This man was wearing a white t-shirt, jeans, camera, white sneakers -- and I'm talking about white sneakers.\tეს იყო კაცი რომელიც ატარებდა თეთრ მაისურს, ჯინსებს, კამერას თეთრ კედებს და მე ეხლა ვსაუბრობ თეთრ კედებზე."}
{"text": "There is something about clothes, I think, and shoes.\tარის რაღაც ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელშიც."}
{"text": "They were sneakers, and this is in a village that doesn't even have paved roads. It was quite attractive.\tიგი ატარებდა კედებს სოფელში, სადაც დაგებული გზებიც კი არ იყო, რაც განსხვავებულ მომხიბვლელობას მატებდა."}
{"text": "I told him, \"Well, I want to go to where you are,\" because this man looked very happy, and I admired that.\tმე მას ვუთხარი: \"მეც მინდა იქ წავიდე სადაც შენ ხარ\" რადგან ეს ადამიანი ბედნიერი გამოიყურებოდა და ამით მე მოვიხიბლე."}
{"text": "And he told me, \"Well, what do you mean, you want to go?\tმან მიპასუხა: \"კარგი,მაგრამ რას გულისხმობ რომ გინდა წახვიდე?"}
{"text": "Don't you have a husband waiting for you?\"\tნუთუ მეუღლე არ გელოდება?\""}
{"text": "And I told him, \"Don't worry about that part.\tმე კი ვუპასუხე: \"არ ინერვიულო მაგაზე,"}
{"text": "Just tell me how to get there.\"\tუბრალოდ მითხარი როგორ მოვხვდე იქ.\""}
{"text": "This gentleman, he helped me.\tეს ჯენტლმენი მე დამეხმარა ."}
{"text": "While I was in high school also, my dad was sick.\tროდესაც მე საშუალო სკოლაში დავდიოდი, მამაჩემი ავად გახდა."}
{"text": "He got a stroke, and he was really, really sick, so he really couldn't tell me what to do next.\tმას მოუვიდა ინსულტი და ის მართლა ცუდად იყო, შესაბამისად მას არ შეეძლო ეთქვა თუ რა უნდა ყოფილიყო ჩემი შემდეგი ნაბიჯი."}
{"text": "But the problem is, my father is not the only father I have.\tმაგრამ პრობლემა ის არის, რომ მამაჩემი არაა ჩემი ერთადერთი მამა რომელიც მყავს,"}
{"text": "Everybody who is my dad's age, male in the community, is my father by default -- my uncles, all of them -- and they dictate what my future is.\tყოველი ჩემი თემის მამრობითი სქესისა და მამაჩემის ასაკის ადამიანი მამად მეკუთვნის. ჩემი ბიძები, ყველანი მკარნახობდნენ თუ როგორი უნდა ყოფილიყო ჩემი მომავალი."}
{"text": "So the news came, I applied to school and I was accepted to Randolph-Macon Woman's College in Lynchburg, Virginia, and I couldn't come without the support of the village, because I needed to raise money to buy the air ticket.\tმოვიდა სიახლე ჩემს აპლიკაციასთან დაკავშირებით, თანხმობა მომივიდა რანდოლფ-მაკონის ქალთა კოლეჯიდან რომელიც მდებარეობდა ქალაქ ლინჩბურგში, ვირჯინიის შტატში. მაგრამ მე არ შემეძლო სოფლის დახმარების გარეშე წასვლა, რადგან მე მჭირდებოდა ფული ბილეთის საყიდლად."}
{"text": "I got a scholarship but I needed to get myself here.\tმიუხედავად იმისა რომ დაფინანსება მივიღე, იქ ჩასვლა ჩემით უნდა მომეხერხებინა."}
{"text": "But I needed the support of the village, and here again, when the men heard, and the people heard that a woman had gotten an opportunity to go to school, they said, \"What a lost opportunity.\tშესაბამისად მე მჭირდებოდა სოფლის თანადგომა და როდესაც კაცებმა გაიგეს, რომ სწორედ გოგონამ მოიპოვა შესაძლებლობა წასულიყო სასწავლებლად საზღვარგარეთ, მათ თქვეს: \"როგორი დაკარგული შესაძლებლობაა,"}
{"text": "This should have been given to a boy. We can't do this.\"\tეს უნდა ყოფილიყო ბიჭისათვის, ჩვენ ამას ვერ დავუჭერთ მხარს."}
{"text": "So I went back and I had to go back to the tradition.\tშესაბამისად მე დავუბრუნდი ჩემს ცხოვრებას და ტრადიციებს."}
{"text": "There's a belief among our people that morning brings good news.\tარსებობს გარკვეული რწმენა ჩემს ხალხში, რომ დილას მოაქვს კარგი ამბები,"}
{"text": "So I had to come up with something to do with the morning, because there's good news in the morning.\tამიტომ მე უნდა მომეფიქრებინა რაღაც დილისათვის, გამომდინარე რომ დილით ყოველთვის სასიამოვნო სიახლეებია."}
{"text": "And in the village also, there is one chief, an elder, who if he says yes, everybody will follow him.\tჩვენს სოფელში არის ერთი მთავარი, უხუცესი, რომლის ნათქვამს ყველა ემორჩილება."}
{"text": "So I went to him very early in the morning, as the sun rose.\tროგორც კი მზე ამოვიდა დილით ადრე, მე წავედი მის სანახავად,"}
{"text": "The first thing he sees when he opens his door is, it's me.\tპირველი რაც კი მან დაინახა კარების გაღების შემდეგ ვიყავი მე ."}
{"text": "\"My child, what are you doing here?\"\t\"შვილო ჩემო, რას აკეთებ აქ?\""}
{"text": "\"Well, Dad, I need help. Can you support me to go to America?\"\t\"მამა, მე მჭირდება თქვენი მხარდაჭერა რომ წავიდე ამერიკაში\""}
{"text": "I promised him that I would be the best girl, I will come back, anything they wanted after that, I will do it for them.\tმე შევპირდი მას რომ ვიქნებოდი საუკეთესო მოსწავლე, რომ დავბრუნდებოდი უკან და გავაკეთებდი ყველაფერს რასაც ისინი მოისურვებდნენ."}
{"text": "He said, \"Well, but I can't do it alone.\"\tმან თქვა: \"კარგი, მაგრამ მე არ შემიძლია ამის მარტო გაკეთება\""}
{"text": "He gave me a list of another 15 men that I went -- 16 more men -- every single morning I went and visited them.\tმან მომცა მე 15 კაცის სია და მე წავედი, კიდევ 16 კაცი, ყოველ დილით მე მივდიოდი და ვსტუმრობდი მათ."}
{"text": "They all came together.\tისინი, ყველანი ერთად მოვიდნენ,"}
{"text": "The village, the women, the men, everybody came together to support me to come to get an education.\tსოფელი, ქალი, კაცი ყველა ერთად მოვიდა რომ დამხმარებოდნენ განათლების მიღებაში."}
{"text": "I arrived in America. As you can imagine, what did I find?\tმე ჩავედი ამერიკაში,როგორ წარმოგიდგენიათ, რა აღმოვაჩინე აქ?"}
{"text": "I found snow!\tმე აღმოვაჩინე თოვლი!"}
{"text": "I found Wal-Marts, vacuum cleaners, and lots of food in the cafeteria.\tმე აღმოვაჩნე ვოლ-მარტსი, მტვერსასრუტი და ძალიან ბევრი საჭმელი სასადილოში."}
{"text": "I was in a land of plenty.\tმე ვიმყოფებოდი სიუხვის მიწაზე."}
{"text": "I enjoyed myself, but during that moment while I was here, I discovered a lot of things.\tმე კარგად ვატარებდი დროს მაგრამ ჩემი აქ ყოფნის განმავლობაში, მე აღმოვაჩინე კიდევ ბევრი რაღაცეები."}
{"text": "I learned that that ceremony that I went through when I was 13 years old, it was called female genital mutilation.\tმე გავიგე და ვისწავლე, რომ ცერემონია რომლის გავლაც მე მომიწია 13 წლის ასაკში, ერქვა ქალის სასქესო ორგანოს დასახიჩრება."}
{"text": "I learned that it was against the law in Kenya.\tმე ვისწავლე რომ ეს ეწინააღმდეგებოდა კენიის კანონმდებლობას."}
{"text": "I learned that I did not have to trade part of my body to get an education. I had a right.\tმე ვისწავლე რომ მე არ ვიყავი ვალდებული გამეცვალა ჩემი სხეულის ნაწილი იმისათვის, რომ განათლება მიმეღო, მე მქონდა ამის უფლება."}
{"text": "And as we speak right now, three million girls in Africa are at risk of going through this mutilation.\tდა ამ წამს, როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ, სამი მილიონი გოგო აფრიკაში დაცვეთის რიტუალის საფრთხის წინ დგას."}
{"text": "I learned that my mom had a right to own property.\tმე ვისწავლე რომ დედაჩემს გააჩნდა საკუთრების უფლება,"}
{"text": "I learned that she did not have to be abused because she is a woman.\tმე გავიგე რომ დედაჩემი არ უნდა ყოფილიყო შეურაცხყოფილი, იმიტომ რომ ის ქალია."}
{"text": "Those things made me angry.\tამ ყველაფერმა ძალიან გამაბრაზა."}
{"text": "I wanted to do something.\tმე მინდოდა რამე გამეკეთებინა,"}
{"text": "As I went back, every time I went, I found that my neighbors' girls were getting married.\tვბრუნდებოდი რა ყოველ ჯერზე უკან, ვუყურებდი, თუ როგორ თხოვდებოდნენ ჩემი მეზობელი გოგონები,"}
{"text": "They were getting mutilated, and here, after I graduated from here, I worked at the U.N., I went back to school to get my graduate work, the constant cry of these girls was in my face.\tროგორ ხდებოდნენ დაცვეთის რიტუალის მონაწილეები და აქ , კოლეჯის დამთავრების შემდეგ, მე ვმუშაობდი გაეროში და ვბრუნდებოდი რა უკან ჩემი დამამთავრებელი ნაშრომის დასაცავად, ამ გოგოების განუწყვეტელი ტირილი სახიდან არ მშორდებოდა."}
{"text": "I had to do something.\tმე უნდა მემოქმედა!"}
{"text": "As I went back, I started talking to the men, to the village, and mothers, and I said, \"I want to give back the way I had promised you that I would come back and help you. What do you need?\"\tდავბრუნდი რა ისევ უკან, მე დავიწყე საუბარი სოფლის მამაკაცებთან და ქალებთან. მე განვაცხადე: \"მე მინდა ავასრულო ჩემი დანაპირები, რომ ჩამოვიდოდი რათა თქვენ დაგხმარებოდით, რა გჭირდებათ?\""}
{"text": "As I spoke to the women, they told me, \"You know what we need? We really need a school for girls.\"\tმე გავესაუბრე ქალებს, მათ მითხრეს : \"იცი რა გვჭირდება ? ჩვენ გვჭირდება სკოლა გოგონებისათვის.\""}
{"text": "Because there had not been any school for girls.\tრადგან მათ არ ჰქონდათ სპეციალური სკოლა გოგონებისათვის ."}
{"text": "And the reason they wanted the school for girls is because when a girl is raped when she's walking to school, the mother is blamed for that.\tდა მიზეზი, თუ რატომ უნდოდათ სკოლა გოგონებისათვის იყო ის, რომ სკოლაში მიმავალი გოგოს გაუპატიურებისათვის დედამისი იყო დამნაშავე."}
{"text": "If she got pregnant before she got married, the mother is blamed for that, and she's punished.\tთუკი გოგო დაფეხმიმდებოდა ქორწინებამდე, ასევე დედა იყო დამნაშვე და ამისათვის ისჯებოდა კიდევაც,"}
{"text": "She's beaten.\tმას სცემდნენ."}
{"text": "They said, \"We wanted to put our girls in a safe place.\"\tმათ თქვეს: \"ჩვენ გვინდა ჩვენი გოგოები იყვნენ დაცულ ადგილას.\""}
{"text": "As we moved, and I went to talk to the fathers, the fathers, of course, you can imagine what they said: \"We want a school for boys.\"\tროდესაც გადავინაცვლე მამებთან, იცით რა მითხრეს მამებმა? \"ჩვენ გვინდა სკოლა ბიჭებისათვის\""}
{"text": "And I said, \"Well, there are a couple of men from my village who have been out and they have gotten an education.\tდა მე ვუპასუხე : \"კარგი, აქ არის რამოდენიმე კაცი ამ სოფელში, რომლებმაც საზღვარგარეთ მიიღეს განათლება."}
{"text": "Why can't they build a school for boys, and I'll build a school for girls?\"\tრატომ მათ არ თხოვთ სკოლის აშენებას ბიჭებისათვის? და მე ავაშენებ სკოლას გოგონებისთვის?\""}
{"text": "That made sense. And they agreed.\tეს გონივრულად ჟღერდა და ისინიც დამთანხმდნენ."}
{"text": "And I told them, I wanted them to show me a sign of commitment.\tდა მე ვუთხარი მათ, მე მინდოდა რომ დამენახა მათი თავდადება"}
{"text": "And they did. They donated land where we built the girls' school.\tდა დავინახე კიდევაც. მათ გვაჩუქეს მიწა, სადაც ავაშენეთ სკოლა გოგოებისთვის."}
{"text": "We have.\tჩვენ გვაქვს ის."}
{"text": "I want you to meet one of the girls in that school.\tმე მინდა გაგაცნოთ ჩვენი ერთ-ერთი მოსწავლე გოგონა."}
{"text": "Angeline came to apply for the school, and she did not meet any criteria that we had.\tანჯელინს სურდა ჩვენთან ესწავლა, თუმცა ის არ ერგებოდა ჩვენს კრიტერიუმებს."}
{"text": "She's an orphan. Yes, we could have taken her for that.\tიგი არის უპატრონი და ამ მიზეზით შეგვეძლო მიგვეღო,"}
{"text": "But she was older. She was 12 years old, and we were taking girls who were in fourth grade.\tმაგრამ ასაკობრივად ვერ ემთხვეოდა, 12 წლის იყო და ჩვენ აგვყავს ბავშვები რომლებიც მეოთხე კლასში არიან."}
{"text": "Angeline had been moving from one place -- because she's an orphan, she has no mother, she has no father -- moving from one grandmother's house to another one, from aunties to aunties. She had no stability in her life.\tანჯელინს ხშირად უწევდა საცხოვრებელი გარემოს შეცვლა, გამომდინარე იქედან რომ ის უპატრონოა, არ ყავს არც დედა და არც მამა ხშირად უწევდა ერთი ბებიიდან მეორესთან გადასვლა, ერთი დეიდიდან მეორესთან და ასე შემდეგ. მას არ გააჩნდა არანაირი სტაბილურობა ცხოვრებაში."}
{"text": "And I looked at her, I remember that day, and I saw something beyond what I was seeing in Angeline.\tმე შევხედე მას და კარგად მახსოვს ის დღე, რადგან მე დავინახე რაღაც გაცილებით მეტი მასში."}
{"text": "And yes, she was older to be in fourth grade.\tდა მიუხედავად იმისა რომ ის უფროსი იყო,"}
{"text": "We gave her the opportunity to come to the class.\tჩვენ მივეცით მას შესაძლებლობა დასწრებოდა გაკვეთილებს."}
{"text": "Five months later, that is Angeline.\tხუთი თვის შემდეგ, ანჯელინი ასე გამოიყურება ."}
{"text": "A transformation had begun in her life.\tაღსანიშნავი ტრანსფორმაცია დაიწყო მის ცხოვრებაში."}
{"text": "Angeline wants to be a pilot so she can fly around the world and make a difference.\tანჯელინს უნდა გამოვიდეს მფრინავი, შემოუფრინოს დედამიწას გარშემო და შეცვალოს რაღაც."}
{"text": "She was not the top student when we took her.\tის არ იყო მოწინავე სტუდნეტი როდესაც ავიყვანეთ,"}
{"text": "Now she's the best student, not just in our school, but in the entire division that we are in.\tეხლა კი ის არის საუკეთესო მოსწავლე არამარტო ჩვენს სკოლაში, არამედ მთელს განყოფილებაში სადაც კი ვმუშაობთ."}
{"text": "That's Sharon. That's five years later.\tეს შარონია, ეს კი ხუთი წლის შემდეგ."}
{"text": "That's Evelyn. Five months later, that is the difference that we are making.\tეს ეველინია,ხუთი წლის შემდეგ, ეს არის ის ცვლილებები რომელსაც ჩვენ ვახდენთ."}
{"text": "As a new dawn is happening in my school, a new beginning is happening.\tყოველი განთიადის დადგომა ჩვენს სკოლაში, ახალი დასაწყისის ტოლფასია."}
{"text": "As we speak right now, 125 girls will never be mutilated.\tაი, ახლა როცა ჩვენ ვსაუბრობთ, 125 გოგონა გადაურჩება დასახიჩრებას,"}
{"text": "One hundred twenty-five girls will not be married when they're 12 years old.\tასოცდახუთი გოგონა არ გათხოვდება 12 წლის ასაკში."}
{"text": "One hundred twenty-five girls are creating and achieving their dreams.\tასოცდახუთი გოგონა იბრძვის თავიანთი მიზნების მისაღწევად."}
{"text": "This is the thing that we are doing, giving them opportunities where they can rise.\tეს არის სწორედ ის რასაც ვაკეთებთ, ვაძლევთ მათ შესაძლებლობეს, რომლებსაც ისინი იყენებენ."}
{"text": "As we speak right now, women are not being beaten because of the revolutions we've started in our community.\tროდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ ახლა, ქალები აღარ არიან ნაცემნი იმ რევოლუციური გამოსვლების გამო რომელიც დავიწყეთ ჩვენს თემში."}
{"text": "(Applause) I want to challenge you today.\t(აპლოდისმენტები) მე მინდა გამოგიწვიოთ თქვენ დღეს."}
{"text": "You are listening to me because you are here, very optimistic.\tთქვენ მისმენთ მე იმიტომ რომ აქ ხართ, ოპტიმისტურად განწყობილები."}
{"text": "You are somebody who is so passionate.\tთქვენ ხართ ის, ვინც ასე მგრძნობიარეა,"}
{"text": "You are somebody who wants to see a better world.\tთქვენ ხართ ის ვისაც უნდა დაინახოს უკეთესი მსოფლიო."}
{"text": "You are somebody who wants to see that war ends, no poverty.\tთქვენ ხართ ის, ვისაც უნდა ომის დამთავრება, სიღარიბის დაძლევა."}
{"text": "You are somebody who wants to make a difference.\tთქვენ ხართ ის ვისაც უნდა შეცვალოს რაღაც,"}
{"text": "You are somebody who wants to make our tomorrow better.\tთქვენ ხართ ის ვისაც უნდა ჩვენი მომავალი დღე უკეთესი იყო."}
{"text": "I want to challenge you today that to be the first, because people will follow you.\tმე მინდა რომ გამოგიწვიოთ დღეს, რათა იყოთ პირველები, რადგანაც ხალხი აუცილებლად გამოგყვებათ."}
{"text": "Be the first. People will follow you.\tიყავით პიონერები და ხალხი გამოგყვებათ."}
{"text": "Be bold. Stand up. Be fearless. Be confident.\tიყავით გაბედულები, აღიმართეთ, იყავით უშიშარნი, იყავით თავდაჯერებულნი,"}
{"text": "Move out, because as you change your world, as you change your community, as we believe that we are impacting one girl, one family, one village, one country at a time.\tიმოქმედეთ, რადგან შეცვლით რა თქვენს სამყაროს, შეცვლით რა თქვენს თემს, როგორც ჩვენ გვჯერა, ერთ გოგონაზე გავლენის ქონია უდრის ერთ ოჯახზე, ერთ სოფელზე, ერთ ქვეყანაზე გავლენის ქონას ერთდროულად."}
{"text": "We are making a difference, so if you change your world, you are going to change your community, you are going to change your country, and think about that. If you do that, and I do that, aren't we going to create a better future for our children, for your children, for our grandchildren?\tჩვენ ვახდენთ ცვლილებებს, შესაბამისად თუკი თქვენსავე სამყაროს, თქვენ შეცვლით თქვენსავე თემს, ეს გამოიწვევს ქვეყნის ცვლილებას და იფიქრეთ ამაზე. თუ თქვენ გააკეთებთ ამას და მეც გავაკეთებ ამას ნუთუ ვერ შევძლებთ შევქმნათ უკეთესი მომავალი ჩვენი შვილებისათვის, თქვენი შვილებისათვის, ჩვენი შვილიშილებისათვის?"}
{"text": "And we will live in a very peaceful world. Thank you very much.\tდა ჩვენ შევძლებთ ვიცხოვროთ მშიდობიან სამყაროში."}
{"text": "(Applause)\tძალიან დიდი მადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So here's the good news about families.\tკარგი სიახლე მაქვს ოჯახთან დაკავშირებით"}
{"text": "The last 50 years have seen a revolution in what it means to be a family.\tბოლო 50 წლის მანძილზე ოჯახის ცნებამ რევოლუცია განიცადა"}
{"text": "We have blended families, adopted families, we have nuclear families living in separate houses and divorced families living in the same house.\tჩვენ გვაქვს შერეული ოჯახები, მიმღები ოჯახები ჩვეულებრივი ოჯახები, რომლებიც ცხოვრობენ სხვადასხვა სახლებში და განქორწინებული ოჯახები, რომლებიც ცხოვრობენ ერთ სახლში"}
{"text": "But through it all, the family has grown stronger.\tმაგრამ მიუხედავად ამისა, ოჯახები ძლიერდება"}
{"text": "Eight in 10 say the family they have today is as strong or stronger than the family they grew up in.\tათი ადამიანიდან 8 ამბობს რომ მისი ოჯახი არის ისეთივე ან უფრო ძლიერი, ვიდრე ის რომელშიც თავად გაიზარდნენ"}
{"text": "Now, here's the bad news.\tახლა კი ცუდი ამბავი"}
{"text": "Nearly everyone is completely overwhelmed by the chaos of family life.\tთითქმის ყველა გადაღლილია ოჯახური ცხოვრებით ოჯახური ქაოსით"}
{"text": "Every parent I know, myself included, feels like we're constantly playing defense.\tყველა მშობელი ჩემი ჩათვლით, თითქოს გამუდმებით თავდაცვის რეჟიმში ვართ"}
{"text": "Just when our kids stop teething, they start having tantrums.\tროგორც კი კბილები ამოჭრით, ეწყებათ ტანტრუმის ასაკი"}
{"text": "Just when they stop needing our help taking a bath, they need our help dealing with cyberstalking or bullying.\tდაიწყებენ აბაზანის დაუხმარებლად მიღებას მოდის ბულინგის და კიბერ ჩაგვრის ასაკი"}
{"text": "And here's the worst news of all.\tახლა კი ყველაზე ცუდი ამბავი"}
{"text": "Our children sense we're out of control.\tჩვენი შვილების შეგრძნება, რომ ჩვენ ვერ ვაკონტროლებთ სიტუაციას"}
{"text": "Ellen Galinsky of the Families and Work Institute asked 1,000 children, \"If you were granted one wish about your parents, what would it be?\"\tელენ გალინსკიმ, \"ოჯახის და სამსახური\" დან ჩაატარა კვლევა 1000 ბავშვთან: რომ შეგეძლოთ ერთი სურვილის ასრულება, რაც უკავშირდება თქვენს მშობლებს, რას ისურევბდით?"}
{"text": "The parents predicted the kids would say, spending more time with them.\tმშობლებმა იწინასწარმეტყველეს, რომ ბავშვები იტყოდნენ გვინდა მშობლებმა მეტი დრო დაგვითმონ"}
{"text": "They were wrong. The kids' number one wish?\tმაგრამ შეცდნენ, ბავშვების ნომერ პირველი სურვილი?"}
{"text": "That their parents be less tired and less stressed.\tრომ მათი მშობლები ნაკლებად დაღლილები და დასტრესილები იყვნენ"}
{"text": "So how can we change this dynamic?\tროგორ შეგვიძლია შევცვალოთ ეს დინამიკა?"}
{"text": "Are there concrete things we can do to reduce stress, draw our family closer, and generally prepare our children to enter the world?\tარის რაიმე რაც შეგვიძლია გავაკეთოთ სტრესის შესამცირებლად? დავაახლოვოთ ოჯახი და მოვამზადოთ ჩვენი შვილები ახალი ცხოვრებისთვის?"}
{"text": "I spent the last few years trying to answer that question, traveling around, meeting families, talking to scholars, experts ranging from elite peace negotiators to Warren Buffett's bankers to the Green Berets.\tბოლო რამდენიმე წელი პასუხის ძიებას დავუთმე მოგზაურბას, ოჯახებთან შეხვედრას, მკვლევარებთან საუბარს დაწყებული მშვიდობის მომლაპარაკებლებიდან გაგრძელებული უორენ ბაფეტის ბანკირებით და დასრულებული სპეცრაზმელებით"}
{"text": "I was trying to figure out, what do happy families do right and what can I learn from them to make my family happier?\tვცდილობდი გამერკვია, რას აკეთებდნენ ბედნიერი ოჯახები სწორად და რა მესწავლა მათგან რომ ჩემი ოჯახი უფრო ბედნიერი გამეხადა"}
{"text": "I want to tell you about one family that I met, and why I think they offer clues.\tმინდა მოგითხროთ ერთ ოჯახზე და რატომ ვფიქრობ რომ მათ გასაღებს მიაგნეს"}
{"text": "At 7 p.m. on a Sunday in Hidden Springs, Idaho, where the six members of the Starr family are sitting down to the highlight of their week: the family meeting.\tგაზაფხული, კვირა დღე, საღამოს 7 საათია აიდაჰოში, ოჯახის 6 წევრი მაგიდისთან ზის< ფაერთიანებული კვირის მთავარი მოვლენის - ოჯახური შეკრების გარშემო"}
{"text": "The Starrs are a regular American family with their share of regular American family problems.\tსტარები რიგოთი ამერიკული ოჯახია ჩვეულებრივი ოჯახური პრობლემებით"}
{"text": "David is a software engineer. Eleanor takes care of their four children, ages 10 to 15.\tდევიდი პროგრამისტია, ელეანორი უვლის 4 შვილს, 10 დან 15 წლამდე ასაკის"}
{"text": "One of those kids tutors math on the far side of town.\tერთის მათემატიკის მასწავლებელი ქალაქის განაპირას ცხოვრობს"}
{"text": "One has lacrosse on the near side of town.\tმეორე ლაკროსზე დადის ქალაქის მეორე ნაწილში"}
{"text": "One has Asperger syndrome. One has ADHD.\tერთს აქვს ასპერგერის სინდრომი მეორეს - ADHD"}
{"text": "\"We were living in complete chaos,\" Eleanor said.\tჩვენ ვცხოვრობდით სრულ ქაოსში - ამბობს ელეანორი"}
{"text": "What the Starrs did next, though, was surprising.\tშემდგომ სტარებმა გასაოცარი რამ გააკეთეს"}
{"text": "Instead of turning to friends or relatives, they looked to David's workplace.\tიმის მაგივრდა რომ დახმარებისთვის მეგობრებისთვის ან ოჯახისთვის მიემართათ მათ მიმართეს დევიდის სამუშაო გარემოს"}
{"text": "They turned to a cutting-edge program called agile development that was just spreading from manufacturers in Japan to startups in Silicon Valley.\tმათ მიმართეს Agile მენეჯმენტის მეთოდს რომელიც იაპონური მანუფაქტურიდან სილიკონ ველამდე გავრცელდა"}
{"text": "In agile, workers are organized into small groups and do things in very short spans of time.\tAgile-ში ადამიანები დაყოფილები არიან მცირე გუნდებად სამუშაოს ასრულებენ წინასწარ განსაზღვულ მოკლედ დროში"}
{"text": "So instead of having executives issue grand proclamations, the team in effect manages itself.\tმენეჯერების უზარმაზარ დავალებებისა ნაცვლად გუნდი მართავს საკუთარ თავს"}
{"text": "You have constant feedback. You have daily update sessions.\tუდმივი უკუკავშირი, ყოველდღიური განახლებული სესიები"}
{"text": "You have weekly reviews. You're constantly changing.\tყოველკვირეული მიმოხილვები და მუდმი ცვლილება"}
{"text": "David said when they brought this system into their home, the family meetings in particular increased communication, decreased stress, and made everybody happier to be part of the family team.\tდევიდი ამბობს, რომ როდესაც მან ეს სისტემა სახლში დანერგა კერძოდ ოჯახური შეკრებები, გაიზარდა კომუნიკაციის ხარისხი ოჯახის წევრებს შორის შემცირდა სტრესი, ყველა უფრო ბედნიერი გახდა რადგან თავს გრძნობდნენ ერთიან ოჯახად"}
{"text": "When my wife and I adopted these family meetings and other techniques into the lives of our then-five-year-old twin daughters, it was the biggest single change we made since our daughters were born.\tროდესაც მე და ჩემმა მეუღლემ გადმოვიღეთ ეს ოჯახური შეხვედრები და სხვა ტექნიკები ჩვენი 5 წლის ტყუპების ცხოვრებაში ეს იყო უდიდესი ცვლილება, მათი დაბადების შემდეგ"}
{"text": "And these meetings had this effect while taking under 20 minutes.\tშეხვედრებს ქონდა დიდი ეფექტი მიუხედავად იმისა რომ გრძელდებოდა 20 წუთზე ნაკლები"}
{"text": "So what is Agile, and why can it help with something that seems so different, like families?\tრა არის Agile და რატომ შეუძლია მას დახმარები ისეთ განსხვავებულ გარემოში, როგორიც ოჯახია?"}
{"text": "In 1983, Jeff Sutherland was a technologist at a financial firm in New England.\t1983 წელს, ჯეფ საზარლენდი მუშაობდა ტექნოლოგიების სპეციალისტად ფინანსურ კომპანიაში"}
{"text": "He was very frustrated with how software got designed.\tის ფრუსტრირებული იყო, თუ როგორ იქმნებოდა პროგრამები"}
{"text": "Companies followed the waterfall method, right, in which executives issued orders that slowly trickled down to programmers below, and no one had ever consulted the programmers.\tკომპანიები მიყვებოდნენ ე.წ. \"waterfall\" მეთოდს სადაც აღამსრულებლები გასცემდნენ დავალებებს, რომელიც მდორედ მიედინებოდა ქვედა რგოლამდე - პროგრამისტებამდე რომელთაც აზრს არავინ ეკითხებოდა"}
{"text": "Eighty-three percent of projects failed.\tპროექტების 83% ვარდებოდა"}
{"text": "They were too bloated or too out of date by the time they were done.\tისინი ან ძალიან გაბერილი იყო ან პროექტის დასასრულისთვის შედეგი რელევანტობას კარგავდა"}
{"text": "Sutherland wanted to create a system where ideas didn't just percolate down but could percolate up from the bottom and be adjusted in real time.\tსაზარლენდს სურდა შეექმნა სისტემა, რომელიც იდეებს არა მხოლოდ ზევიდან ქვედა რგოლამდე ჩაიტანდა, არამედ პირიქით ქვევიდან ზევით და რეალურ დროში დაიხვეწებოდა"}
{"text": "He read 30 years of Harvard Business Review before stumbling upon an article in 1986 called \"The New New Product Development Game.\"\t30 წლის მანძილზე ის კითხულობდა ჰარვარდ ბიზნეს რევიუს სანამ წააწყდებოდა სტატიას სახელწოდებით: \"პროდუქტების განვითარების ახალი თამაში\""}
{"text": "It said that the pace of business was quickening -- and by the way, this was in 1986 -- and the most successful companies were flexible.\tსადაც ნათქვამი იყო, რომ ბიზნესის ტემპი მნიშვნელოვად გაიზარდა სხვათაშორის ეს იყო 1986 წელი და ყველაზე წარმატებული კომპანიები არიან ისინი ვინც ინარჩუნებს მოქნილობას"}
{"text": "It highlighted Toyota and Canon and likened their adaptable, tight-knit teams to rugby scrums.\tგანსაკუთრებით ტოიოტას და Canon-ის მაგალითები და მათი ადაპტირების უნარი შედარებული იყო"}
{"text": "As Sutherland told me, we got to that article, and said, \"That's it.\"\tცნობილი ევროპული თამაშის რაგბის კომპონენტთან - შეჭიდებასთან. როგორც მან მითხრა, ვნახეთ და ვთქვით - \"ეგ არის\""}
{"text": "In Sutherland's system, companies don't use large, massive projects that take two years.\tსაზარლენდის სისტემაში კომპანიები არ იყენებენ დიდ, მასიურ პროექტებს, რომელიც გრძელდება 2 წელიწადი."}
{"text": "They do things in small chunks.\tისინი აკეთებენ პროექტებს ნაწილ-ნაწილ მცირე ნაბიჯებით"}
{"text": "Nothing takes longer than two weeks.\tპროექტის თითო ნაწილი გრძელდება არაუმეტეს 2 კვირისა"}
{"text": "So instead of saying, \"You guys go off into that bunker and come back with a cell phone or a social network,\" you say, \"You go off and come up with one element, then bring it back. Let's talk about it. Let's adapt.\"\tიმის მაგივრად რომ ამოცანა ჟღერდეს “გადაეშვით იმ ბუნკერში და მოიტანეთ მობილური ტელეფონი ან სოციალური ქსელი” ჟღერს ამგვარად - “წადით და მოიფიქრეთ ერთი ელემენტი, მოიტანეთ, განვიხილოთ და დავნერგოთ”"}
{"text": "You succeed or fail quickly.\tთქვენ აღწევთ წარმატებას და განიცდით წარუმატებლობას ძალიან სწრაფად."}
{"text": "Today, agile is used in a hundred countries, and it's sweeping into management suites.\tდღესდღეობით Agile გამოიყენება ასობით ქვეყანაში ნელ-ნელა აღწევს მართვის პროცესებში"}
{"text": "Inevitably, people began taking some of these techniques and applying it to their families.\tხალხმა ამ ტექნიკების გამოყენება ოჯახებში დაიწყო"}
{"text": "You had blogs pop up, and some manuals were written.\tბლოგები დაიწერა, გზამკვლევები და ინსტრუქციები შეიქმნა"}
{"text": "Even the Sutherlands told me that they had an Agile Thanksgiving, where you had one group of people working on the food, one setting the table, and one greeting visitors at the door.\tსაზარლენდმა მითხრა რომ მათ AGile მადლოერების დღეც კი აქვთ სადაც ერთი ჯგუფი ადამიანებისა ამზადებს სადილს მეორე მაგიდას აწყობს, მესამე სტუმრებს ხვდება და ეპატიჟება."}
{"text": "Sutherland said it was the best Thanksgiving ever.\tმან თქვა რომ ეს საუკეთესი დღესასწაული იყო მის ცხოვრებაში."}
{"text": "So let's take one problem that families face, crazy mornings, and talk about how agile can help.\tმოდით ავიღოთ ერთი პრობლემა, რომელის წინაშე ნებისმიერი ოჯახი დგება გიჟური დილა - და ვისაუბროთ თუ როგორ შეუძლია Agile მიდომას აქ დახმარება"}
{"text": "A key plank is accountability, so teams use information radiators, these large boards in which everybody is accountable.\tმთავარი არის ანგარიშვალდებულება, გუნდი იყენებს საინფორმაციო დაფას რომელზეც ყველაფერი აღრიცხულია"}
{"text": "So the Starrs, in adapting this to their home, created a morning checklist in which each child is expected to tick off chores.\tსტარებმა, როდესაც ისინი ამ მეთოდს ოჯახში ნერგავდნენ შეიმუშავეს დილის სამუშაოების სია სადაც ყველა ბავშვი მიდიოდა და მონიშნავდა თავის გასაკეთებელ სამუშაოს გრაფას"}
{"text": "So on the morning I visited, Eleanor came downstairs, poured herself a cup of coffee, sat in a reclining chair, and she sat there, kind of amiably talking to each of her children as one after the other they came downstairs, checked the list, made themselves breakfast, checked the list again, put the dishes in the dishwasher, rechecked the list, fed the pets or whatever chores they had, checked the list once more, gathered their belongings, and made their way to the bus.\tროდესაც მათ დილით ვესტუმრე, ელეანორი ჩამოვიდა ქვედა სართულზე დაისხა ფინჯანი ყავა, დაჯდა სავარძელში ტკბილად ესაუბრებოდა თითოეულ შვილს რომლებიც ერთმანეთის მიყოლებით ჩამოდიოდნენ ზედა სართულიდან მონიშნავდნენ სიაში თავის სამუშაოს გრაფას, მოიმზადებდნენ საუზმეს კვლავ მონიშნავდნენ გრაფას, ჩაალაგებდნენ გასარეცხ ჭურჭელს თავის ადგილას ისევ მონიშნავდნენ გრაფას, აჭმევდნენ შინაურ ცხოველებს, ან გააკეთებდნენ იმას რაც სიაში ქონდათ მონიშნული ისევ მონიშნავდნენ გრაფას, აიღებდნენ საკუთარ ნივთებს და მიდიოდნენ ავტობუსისკენ"}
{"text": "It was one of the most astonishing family dynamics I have ever seen.\tეს იყო ყველაზე გასაოცარი ოჯახური დინამიკა, რაც კი ოდესმე მინახავს."}
{"text": "And when I strenuously objected this would never work in our house, our kids needed way too much monitoring, Eleanor looked at me.\tროდესაც მე შევეწინააღმდეგე, რომ ეს არასოდეს იმუშავებდა ჩემს ოჯახში რომ ჩვენს შვილებს გაცილებით მეტი მეთვალყურეობა ჭირდებათ ელეანორმა შემომხედა"}
{"text": "\"That's what I thought,\" she said.\tასეც ვიფიქრე - თქვა მან"}
{"text": "\"I told David, 'keep your work out of my kitchen.' But I was wrong.\"\tმეც ასე ვუთხარი დევიდს, მოაშორე შენი სამსახური ჩემი სამზარეულოდან მაგრამ ვცდებოდი"}
{"text": "So I turned to David: \"So why does it work?\"\tმე მივუბრუნდი დევიდს და ვკითხე - მაინც რატომ მუშაობს ეს მეთოდი?"}
{"text": "He said, \"You can't underestimate the power of doing this.\"\tნუ დააკნინებთ ამ მეთოდის მნიშვნელობას - მითხრა მან"}
{"text": "And he made a checkmark.\tდა მონიშნა გრაფა"}
{"text": "He said, \"In the workplace, adults love it.\tსამუშაო გარემოში დიდებს ეს უყვართ"}
{"text": "With kids, it's heaven.\"\tპატარებისთვის კი ეს სამოთხეა"}
{"text": "The week we introduced a morning checklist into our house, it cut parental screaming in half. (Laughter) But the real change didn't come until we had these family meetings.\tიმ კვირას, როდესაც ჩვენ წარვადგინეთ დილის ჩამონათვალი დაფაზე ამან ნახევრამდე შეამცირა მშობლოს ყვირილი (სიცილი) მაგრამ რეალური ცვლილება, მხოლოდ საოჯახო შეკრებებზე დავინახეთ"}
{"text": "So following the agile model, we ask three questions: What worked well in our family this week, what didn't work well, and what will we agree to work on in the week ahead?\tAგile მეთოდის მიხედვით ჩვენ სამ კითხვას ვსვამთ რა გაკეთდა, რა წავიდა კარგად ამ კვირაში? რა არ წავიდა კარგად და რაზე ვთანხმდებით რომ ვიმუშავებთ მომდევნო კვირაში?"}
{"text": "Everyone throws out suggestions and then we pick two to focus on.\tყველა წამოიძახებს საკუთარ მოსაზრებებს"}
{"text": "And suddenly the most amazing things started coming out of our daughters' mouths.\tდა ჩვენ ვირჩევთ ორს, რომელზეც ვიმუშავებთ"}
{"text": "What worked well this week?\tდა მოულოდნელად რაღაც გასაოცარი წარმოითქმის ჩვენი გოგონასგან"}
{"text": "Getting over our fear of riding bikes. Making our beds.\tრა მოხდა კარგი ამ კვირაში?"}
{"text": "What didn't work well? Our math sheets, or greeting visitors at the door.\tმე დავძლიე ველოსიპედის ტარების შიში, მივეჩვიე საწოლის გასწორებას ყოველ დილით. რას ვერ გავუმკლავდით? მათემატიკის ამოცანებს"}
{"text": "Like a lot of parents, our kids are something like Bermuda Triangles.\tდა სახლში მოსულ სტუმრებთან მისალმებას"}
{"text": "Like, thoughts and ideas go in, but none ever comes out, I mean at least not that are revealing.\tროგორც ბევრი მშობლისთვის, ჩვენი შვილები ხანდახან ბერმუდის სამკუთხედები არიან ჩვენთვის თითქოს უამრავი იდეა შედის მათში, მაგრამ იშვიათად გამოედინება მათგან რაიმე"}
{"text": "This gave us access suddenly to their innermost thoughts.\tვგულისხმობ გულწრფელ იდეებს"}
{"text": "But the most surprising part was when we turned to, what are we going to work on in the week ahead?\tდა უცებ ამ ყველაფერმა გზა გაგვიხსნა მათი ყველაზე ღრმა ფიქრებამდე. მაგრამ ყველაზე გასაკვირი ნაწილი იყო"}
{"text": "You know, the key idea of agile is that teams essentially manage themselves, and it works in software and it turns out that it works with kids.\tროდესაც მივადექით თუ რას ვაკეთებთ მომდევნო კვირას? ყველაზე მნიშვნელოვანი Agile-ში გუნდების მიერ თვითმართვაა"}
{"text": "Our kids love this process.\tეს თანაბრად მუშაობს როგორც აიტი პროექტებში, ასევე ბავშვებთან"}
{"text": "So they would come up with all these ideas.\tჩენს შვილებს ძალიან უყვართ ეს პროცესი"}
{"text": "You know, greet five visitors at the door this week, get an extra 10 minutes of reading before bed.\tმათ უჩნდებათ ახალი იდეები \"დავხვდეთ და მივესალმოთ 5 სტუმარს ამ კვირაში"}
{"text": "Kick someone, lose desserts for a month.\tდა მივიღებთ დაძინებამდე 10 წუთით მეტს საკითხავად\""}
{"text": "It turns out, by the way, our girls are little Stalins.\t\"დავუშავებთ ვინმეს რამეს და დავემშვიდობებით დესერტს ერთი თვით\""}
{"text": "We constantly have to kind of dial them back.\tაღმოჩნდა რომ ჩვენი გოგოები პატარა სტალინები არიან"}
{"text": "Now look, naturally there's a gap between their kind of conduct in these meetings and their behavior the rest of the week, but the truth is it didn't really bother us.\tდა ხშირად გვიწევს მათი შეჩერება. ბუნებრივია არის განსხვავება თუ როგორ იქცევიან საოჯახო შეხვედრებზე და შემდგომ კვირის განმავლობაში"}
{"text": "It felt like we were kind of laying these underground cables that wouldn't light up their world for many years to come.\tმაგრამ ეს დიდად არ გვადარდებს თითქოს ჩვენ წინასწარ ვდებთ რაღაც ქსელის მაგვარს მიწის ქვეშ"}
{"text": "Three years later -- our girls are almost eight now -- We're still holding these meetings.\tრომელიც ბევრი წლის შემდეგ გაანათებს სამი წლის შემდეგ - ჩვენი გოგონები თითქმის 8 წლისები არიან"}
{"text": "My wife counts them among her most treasured moments as a mom.\tკვლავ ვმართავთ ოჯახურ შეხვედრებს."}
{"text": "So what did we learn?\tჩემი მეუღლე ამ წუთებს ჯილდოს ეძახის მისთვის როგორც დედისთვის."}
{"text": "The word \"agile\" entered the lexicon in 2001 when Jeff Sutherland and a group of designers met in Utah and wrote a 12-point Agile Manifesto.\tმაშ ასე, რა ვისწავლეთ? სიტყვა Agile ლექსიკონში გაჩნდა 2001 წელს მას შემდეგ, რაც ჯეფ საზარლენდი თავის თანამოაზრეებთან ერთად"}
{"text": "I think the time is right for an Agile Family Manifesto.\tწავიდა იუტაში და დაწერეს Agile მანიფესტი"}
{"text": "I've taken some ideas from the Starrs and from many other families I met.\tმე ვფიქრობ მოვიდა დრო დაიწეროს Agile მანიფესტი ოჯახისათვის"}
{"text": "I'm proposing three planks.\tრაღაც იდეები სტარების ოჯახისგან ავიღე, რაღაცეები სხვა ოჯახებისგან რომელიც გავიცანი"}
{"text": "Plank number one: Adapt all the time.\tგთავაზობთ სამ პუნქტს:"}
{"text": "When I became a parent, I figured, you know what?\tპუნქტი ნომერი პირველი: გამოიყენეთ, დანერგეთ, მოირგეთ მუდმივად."}
{"text": "We'll set a few rules and we'll stick to them.\tროდესაც მე მშობელი გავხდი, იცით რას მივხვდი?"}
{"text": "That assumes, as parents, we can anticipate every problem that's going to arise.\tჩვენ დავნერგავთ რამოდენიმე წესს და მივყვებით მას"}
{"text": "We can't. What's great about the agile system is you build in a system of change so that you can react to what's happening to you in real time.\tჩვენ დავუშვით, რომ როგორც მშობლებს შეგვეძლო გვეწინასწარმეტყველა ყველა ის პრობლემა რომელიც წამოიწეოდა. ჩვენ ეს ვერ შევძელით. ეს არის სწორედ Agile სისტემაში რომ შენ შეგიძლია მუდმივად ცვალო მიდგომები"}
{"text": "It's like they say in the Internet world: if you're doing the same thing today you were doing six months ago, you're doing the wrong thing.\tდა უპასუხო ცვლილებებს რეალურ დროში ეს გავს, როგორც ამბობენ ინტერნეტის სამყაროში თუ შენ აკეთებ იმას რასაც აკეთებდი 6 თვის წინ,"}
{"text": "Parents can learn a lot from that.\tშენ რაღაცას არასწორად აკეთებ."}
{"text": "But to me, \"adapt all the time\" means something deeper, too.\tმშობლებს ძალიან ბევრის სწავლა შეგვიძლია ამ მიდგომებიდან"}
{"text": "We have to break parents out of this straitjacket that the only ideas we can try at home are ones that come from shrinks or self-help gurus or other family experts.\tმაგრამ ჩემთვის “ადაპტირდი მუდმივად” ნიშნავს უფრო ღრმას ჩვენ უნდა დავიხსნათ მშობლები “გიჟის პერანგებიდან” და გავანთავისუფლოთ იმ იდეებიდან რომ ოჯახში მხოლოდ იმ მეთოდების გამოყენება შეგვიძლია"}
{"text": "The truth is, their ideas are stale, whereas in all these other worlds there are these new ideas to make groups and teams work effectively.\tრომელსაც ფსიქოლოგები და ოჯახის ექსპერტები გვირჩევენ საქმე იმაშია რომ მათი იდეები მოძველდა, მსოფლიოში იმდენი იმდენი ახალი იდეაა იმასთან დაკავშირებით"}
{"text": "Let's just take a few examples.\tთუ როგორ უნდა იყოს გუნდი უფრო ეფექტური."}
{"text": "Let's take the biggest issue of all: family dinner.\tმოდით ავიღოთ რამოდენიმე მაგალითი"}
{"text": "Everybody knows that having family dinner with your children is good for the kids.\tავიღოთ ყველაზე რთული საკითხი: ოჯახური სადილი ყველამ იცის რომ საერთო ოჯახური სადილი"}
{"text": "But for so many of us, it doesn't work in our lives.\tძალიან სასარგებლოა ჩვენი შვილებისთვის"}
{"text": "I met a celebrity chef in New Orleans who said, \"No problem, I'll just time-shift family dinner.\tმაგრამ რამდენი ჩვენგანისთვის ეს ასე არ მუშაობს? ერთხელ შევხვდი ცნობილ შეფ მზარეულს ნიუ ორლეანში, რომელმაც მითხრა"}
{"text": "I'm not home, can't make family dinner?\t“არაა პრობლემა, მე შევცვლი საოჯახო სადილის დროს”"}
{"text": "We'll have family breakfast. We'll meet for a bedtime snack.\tარ ვარ სახლში და ვერ ვაკეთებთ საოჯახო სადილს?"}
{"text": "We'll make Sunday meals more important.\"\tმოვაწყობთ საოჯახო საუზმეს. ან შევხვდებით ძილის წინ და წავიხემსებთ."}
{"text": "And the truth is, recent research backs him up.\tუფრო მნიშვნელოვანს გავხდით კვირა დღის სადილს\""}
{"text": "It turns out there's only 10 minutes of productive time in any family meal.\tსიმართლე კი იმაშია, რომ კვლევებმა დაადასტურა მისი სიმართლე მხოლოდ 10 წუთია პროდუქტიული"}
{"text": "The rest of it's taken up with \"take your elbows off the table\" and \"pass the ketchup.\"\tნებისმიერ საოჯახო სადილში"}
{"text": "You can take that 10 minutes and move it to any part of the day and have the same benefit.\tდანაჩენი დრო შედგება: აიღე იდაყვები მაგიდიდან და გადმომაწოდე კეტჩუპი თქვენ შეგიძლიათ აიღოთ ის 10 წუთი"}
{"text": "So time-shift family dinner. That's adaptability.\tდა გადაიტანოთ ნებისმიერ ოჯახურ აქტივობაში, სარგებელი იგივე იქნება"}
{"text": "An environmental psychologist told me, \"If you're sitting in a hard chair on a rigid surface, you'll be more rigid.\tასე რომ სადილის დრო შეცვლადია და სწორედ ამას ეწოდება ადაპტირება ერთმა გარემოს ფსიქოლოგიის სპეციალისტმა მითხრა “თუ თქვენ ზიხართ მყარ სკამზე და ეს სკამი მყარ ზედაპირზე დგას,"}
{"text": "If you're sitting on a cushioned chair, you'll be more open.\"\tთქვენ უფრო მკაცრი ხართ"}
{"text": "She told me, \"When you're discipling your children, sit in an upright chair with a cushioned surface.\tთუ რბილ სკამზე - უფრო ღია ხართ როდესაც შვილებს ჭკუას არიგებთ"}
{"text": "The conversation will go better.\"\tდაჯექით სწორ სკამზე ბალიშით,"}
{"text": "My wife and I actually moved where we sit for difficult conversations because I was sitting above in the power position.\tდიალოგი უკეთესად წარიმართება” მე და ჩემმა მეუღლემ შევცვალეთ ის ადგილი სადაც რთულ საუბრებს ვმართავდით"}
{"text": "So move where you sit. That's adaptability.\tმე მაღალზე ვიჯექი, ძლიერის პოზიციაში."}
{"text": "The point is there are all these new ideas out there.\tასე რომ შეცვალე დასაჯდომი ადგილი, ესეც ადაპტირებადია."}
{"text": "We've got to hook them up with parents.\tარსი იმაშია რომ გარსემო უამრავი კარგი იდეაა,"}
{"text": "So plank number one: Adapt all the time.\tრომელსაც უნდა ჩავეჭიდოთ მშობლები"}
{"text": "Be flexible, be open-minded, let the best ideas win.\tანუ პუნქტი ნომერი პირველი: ადაპტირდი ყოველ წუთას"}
{"text": "Plank number two: Empower your children.\tიყავი მოქნილი, ღია, დაე საუკეთესო იდეებმა გაიმარჯვონ."}
{"text": "Our instinct as parents is to order our kids around.\tპუნქტი ნომერი ორი: მიეცით ბავშვებს უფლება"}
{"text": "It's easier, and frankly, we're usually right.\tჩვენი ინსტიქტი, როგორც მშობლის არის მივუთითოთ ჩვენს შვილებს."}
{"text": "There's a reason that few systems have been more waterfall over time than the family.\tეს უფრო მარტივია და გულახდილად რომ ვთქვათ ჩვენ როგორც წესი მართლებიც ვართ ტყუილად არ არის რომ არის რამოდენიმე სისტემა,"}
{"text": "But the single biggest lesson we learned is to reverse the waterfall as much as possible.\tრომელიც უფრო “თანმიმდევრული ” ვიდრე ოჯახი მაგრამ ერთი დიდი გაკვეთილი რაც ვისწავლეთ"}
{"text": "Enlist the children in their own upbringing.\tარის რომ წაიყვანო ჩანჩქერი საპირისპირო მხარეს რამდენადაც შესაძლებელია"}
{"text": "Just yesterday, we were having our family meeting, and we had voted to work on overreacting.\tჩართეთ ბავშვები საკუთარი თავების აღზრდაში სწორედ გუშინ გვქონდა ოჯახური შეკრება"}
{"text": "So we said, \"Okay, give us a reward and give us a punishment. Okay?\"\tსადაც გადავწყვიტეთ რომ ვიმუშაოთ საკუთარი თავის კონტროლზე"}
{"text": "So one of my daughters threw out, you get five minutes of overreacting time all week.\tჩვენ ვთქვით, კარგი, მოგვეცით ჯილდო და მოგვეცით სასჯელი"}
{"text": "So we kind of liked that.\tერთ-ერთი ჩემმა გოგონამ შემოგვთავაზა, რომ მთელი კვირის განმავლობაში გვაქვს 5 წუთი სკანდალისთვის"}
{"text": "But then her sister started working the system.\tჩვენ თითქოს მოგვეწონა თავიდან,"}
{"text": "She said, \"Do I get one five-minute overreaction or can I get 10 30-second overreactions?\"\tმაგრამ შემდეგ მისმა დამ დაიწყო სისტემის დახვეწა მან თქვა: შემიძლია მქონდეს ერთი ხუთწუთიანი სკანდალის მოწყობის უფლება?"}
{"text": "I loved that. Spend the time however you want.\tთუ შემიძლია მქონდეს ათი 30 წამიანი სკანდალი უფლება?"}
{"text": "Now give us a punishment. Okay.\tძალიან მომეწონა. გაანაწილონ დრო როგორც თვითონ უნდათ."}
{"text": "If we get 15 minutes of overreaction time, that's the limit.\tახლა კი სასჯელი."}
{"text": "Every minute above that, we have to do one pushup.\tკარგი თუ გვაქვს 15 წუთი სკანდალისთვის, ესაა ლიმიტი, მაშინ"}
{"text": "So you see, this is working. Now look, this system isn't lax.\tყოველ დამატებით წუთზე უნდა გავაკეთოთ ერთი აზიდვა."}
{"text": "There's plenty of parental authority going on.\tხედავთ, სისტემა მუშაობს. უყურეთ, ეს სისტემა არ არის სისუსტე,"}
{"text": "But we're giving them practice becoming independent, which of course is our ultimate goal.\tძალიან ბევრი რჩება მაინც მშობლის ძალაუფლება მაგრამ ჩვენ ვაძლევთ მათ უფლებას იყვნენ უფრო დამოუკიდებლები"}
{"text": "Just as I was leaving to come here tonight, one of my daughters started screaming.\tრაც ბუნებრივია ჩვენი საბოლოო მიზანია. წამოსვლის წინ, სანამ აქ მოვიდოდი,"}
{"text": "The other one said, \"Overreaction! Overreaction!\"\tჩემმა გოგონამ დაიწყო ყვირილი"}
{"text": "and started counting, and within 10 seconds it had ended.\tმეორემ თქვა “ჰიპერ რეაქცია, ჰიპერ რეაქცია”"}
{"text": "To me that is a certified agile miracle.\tდა დაიწყო დათვლა, 10 წამში დაასრულა სკანდალი"}
{"text": "(Laughter) (Applause) And by the way, research backs this up too.\tჩემთვის ეს არის სერტიფიცირებული Agile საოცრება (სიცილი) (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Children who plan their own goals, set weekly schedules, evaluate their own work build up their frontal cortex and take more control over their lives.\tდა სხვათაშორის კვლევებმაც დაადასტურა, ბავშვები რომლებიც გეგმავენ საკუთარ მიზნებს, ადგენენ ყოველკვირეულ გეგმებს და თვითონ აფასებენ საკუთარ შრომას, ავითარებენ თავის ტვინის ფრონტალურ ზონას"}
{"text": "The point is, we have to let our children succeed on their own terms, and yes, on occasion, fail on their own terms.\tდა მეტად აკონტროლებენ საკუთარ ცხოვრებას. არსი იმაშია, რომ ჩვენ ჩვენს შვილებს უნდა მივანდოთ თუ რა ვადებში და პირობებში მიაღწევენ წარმატებას"}
{"text": "I was talking to Warren Buffett's banker, and he was chiding me for not letting my children make mistakes with their allowance.\tდა დიახ, ზოგჯერ წარუმატებლობაც განიცადონ. მე ვესაუბრებოდი უორენ ბაფეტის ბანკირს რომელმაც დამადანაშაულა, რომ არ ვაძლევ უფლებას შვილებს"}
{"text": "And I said, \"But what if they drive into a ditch?\"\tდაუშვან შეცდომები საკუთარ ხარჯზე."}
{"text": "He said, \"It's much better to drive into a ditch with a $6 allowance than a $60,000-a-year salary or a $6 million inheritance.\"\tმე ვუთხარი - \"და ყველაფერი წყალში რომ გადაყარონ?\" მან მიპასუხა, \"ჯობია მაშინ შეცდნენ როცა 6 დოლარი აქვთ, ვიდრე მაშინ როცა 60 ათასი შემოსავალი და 6 მილიონი მემკვიდრეობა\""}
{"text": "So the bottom line is, empower your children.\tმოკლედ არსი იმაშია რომ მივცეთ უფლება ჩვენს შვილებს."}
{"text": "Plank number three: Tell your story.\tპუნქტი ნომერი სამი: მოუყევით შვილებს თქვენი ამბები"}
{"text": "Adaptability is fine, but we also need bedrock.\tადაპტირება - არაჩვეულებრივია, მაგრამ საჭიროა საყრდენი პრინციპები"}
{"text": "Jim Collins, the author of \"Good To Great,\" told me that successful human organizations of any kind have two things in common: they preserve the core, they stimulate progress.\tჯიმ კოლინზმა, ავტორი წიგნისა “კარგიდან საუკეთესომდე” მითხრა რომ წარმატებულ ორგანიზაციებს საერთო ორი რამ აქვთ ისინი ინარჩუნებენ ძირითად პრინციპებს და ხელს უწყობენ პროგრესს."}
{"text": "So agile is great for stimulating progress, but I kept hearing time and again, you need to preserve the core.\tAgile არის ძალიან კარგი ინსტრუმენტი პროგრესის სტიმულირებისთვის მაგრამ კვლავ გვესმის, \"შეინარჩუნე მთავარი\""}
{"text": "So how do you do that?\tმაგრამ როგორ გავაკეთოთ ეს?"}
{"text": "Collins coached us on doing something that businesses do, which is define your mission and identify your core values.\tკონიზი გვასწავლიდა თუ როგორ გავაკეთოთ ის რასაც ბიზნესები აკეთებენ - განვსაზღვროთ ჩვენი მიზანი და ამავდროულად შევინარჩუნოთ მთავარი ღირებულებები."}
{"text": "So he led us through the process of creating a family mission statement.\tდა ის გაგვიძღვა ოჯახური მისიის განაცხადის ჩამოყალიბების პროცესში"}
{"text": "We did the family equivalent of a corporate retreat.\tჩვენ გავაკეთეთ კორპორატიული გასვლითი ღონისძიების ოჯახური ვერსია"}
{"text": "We had a pajama party.\tჩვენ გვქონდა პიჟამა ფართი"}
{"text": "I made popcorn. Actually, I burned one, so I made two.\tმე მოვამზადე პოპკორნი. პრინციპში ერთი დამეწვა, ამიტომ ორი გავაკეთე"}
{"text": "My wife bought a flip chart.\tჩემმა მეუღლემ მოიტანა ფლიფჩარტი"}
{"text": "And we had this great conversation, like, what's important to us?\tდა ჩვენ გვქონდა არაჩვეულებრივი დიალოგი - რა არის ჩვენთვის მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "What values do we most uphold?\tრა ღირებულებებს მივყვებით?"}
{"text": "And we ended up with 10 statements.\tსაბოლოოდ მივედით 10 მთავარ ღირებულებამდე"}
{"text": "We are travelers, not tourists.\tჩვენ ვართ მოგზაურები და არა ტურისტები"}
{"text": "We don't like dilemmas. We like solutions.\tჩვენ არ გვიყვარს დილემები. ჩვენ გვიყვარს გამოსავალი"}
{"text": "Again, research shows that parents should spend less time worrying about what they do wrong and more time focusing on what they do right, worry less about the bad times and build up the good times.\tდა კვლავ, კვლევები აჩვენებს, რომ მშობლებმა ნაკლები უნდა იდარდონ თუ რას აკეთებენ არასწორად და მეტი იფიქრონ იმაზე თუ რას აკეთებენ სწორად ნაკლები იდარდონ ცუდ პერიოდებზე და ააშენონ ბევრი კარგი"}
{"text": "This family mission statement is a great way to identify what it is that you do right.\tოჯახური მისიის განაცხადი არის არაჩვეულებრივი გზა იმის განსასაზღვრად თუ რას აკეთებთ სწორად."}
{"text": "A few weeks later, we got a call from the school.\tრამოდენიმე კვირის შემდეგ, დაგვირეკეს სკოლიდან."}
{"text": "One of our daughters had gotten into a spat.\tერთ-ერთმა ჩვენმა გოგომ სკოლაში იჩხუბა."}
{"text": "And suddenly we were worried, like, do we have a mean girl on our hands?\tჩვენ დარდი დავიწყეთ, ნუთუ ჩვენი გოგონა ჩხუბისთავია?"}
{"text": "And we didn't really know what to do, so we called her into my office.\tჩვენ არ ვიცოდით რა გვექნა და დავუძახეთ მას ჩემს კაბინეტში"}
{"text": "The family mission statement was on the wall, and my wife said, \"So, anything up there seem to apply?\"\tსადაც ოჯახის მისიის განაცხადი გაკრულია კედელზე და ჩემმა მეუღლემ უთხრა: რომელიმე მათგანი შეესაბამება ამ შემთხევას?"}
{"text": "And she kind of looked down the list, and she said, \"Bring people together?\"\tმან შეხედა სიას და ამბობს: \"გავაერთიანოდ ადამიანები\""}
{"text": "Suddenly we had a way into the conversation.\tდა ჩვენ უცებ მივხვდით როგორ უნდა წაგვეყვანა საუბარი."}
{"text": "Another great way to tell your story is to tell your children where they came from.\tკიდევ ერთი ხერხი, რომ ჩვენი ამბები მოვუყვეთ ჩენს შვილებს არის ვუამბოთ თუ საიდან მოდიან ისინი."}
{"text": "Researchers at Emory gave children a simple \"what do you know\" test.\tმკვლევარებმა \"ემორიში\" მისცეს ბავშვებს ტესტი “რა იცით”"}
{"text": "Do you know where your grandparents were born?\tიცით სად დაიბადნენ თქვენი ბებია და ბაბუა?"}
{"text": "Do you know where your parents went to high school?\tსად დადიოდნენ სკოლაში თქვენი მშობლები?"}
{"text": "Do you know anybody in your family who had a difficult situation, an illness, and they overcame it?\tიცით თქვენი ოჯახის წევრებიდან რომელს გადაუტანია სერიოზული ავადმყოფობა?"}
{"text": "The children who scored highest on this \"do you know\" scale had the highest self-esteem and a greater sense they could control their lives.\tიმ ბავშვებმა რომელთან ტესტში მაღალი ქულა აიღეს ქონდათ მაღალი თვითშეფასება და საკუთარი ცხოვრების კონტროლის განცდა."}
{"text": "The \"do you know\" test was the single biggest predictor of emotional health and happiness.\tეს ტესტი იყო კარგი საშუალება ემოციური სიჯანსაღის და ბედნიერების აღმოსაჩენად"}
{"text": "As the author of the study told me, children who have a sense of -- they're part of a larger narrative have greater self-confidence.\tკვლევის ავტორმა მითხრა რომ იმ ბავშვებს რომელთანც აქვთ განცდა რომ რაღაც დიდი ნარატივის ნაწილნი არიან მაღალი თვითშეფასება აქვთ"}
{"text": "So my final plank is, tell your story.\tასე რომ ჩემი ბოლო პუნქტია - მოუყევით თქვენი ისტორია"}
{"text": "Spend time retelling the story of your family's positive moments and how you overcame the negative ones.\tმოუყევით თქვენი ოჯახური ისტორიების პოზიტიური მომეტები და თუ როგორ გადალახეთ ნეგატიურები"}
{"text": "If you give children this happy narrative, you give them the tools to make themselves happier.\tთუ თქვენ მისცემთ შვილებს ამ ბედნიერ ნარატივს თქვენ აძლევთ მათ ინსტრუმენტს გახდნენ უფრო ბედნიერები."}
{"text": "I was a teenager when I first read \"Anna Karenina\" and its famous opening sentence, \"All happy families are alike.\tმე მიყავი მოზარდი, როდესაც პირველად წავიკიტხე “ანა კარენინა” და მისი ცნობილი დასაწყისი “ყველა ბედნიერი ოჯახი ერთმანეთს გავს,"}
{"text": "Each unhappy family is unhappy in its own way.\"\tყველა უბედური ოჯახი თავისებურადაა უბედური”"}
{"text": "When I first read that, I thought, \"That sentence is inane.\tროდესაც ეს პირველად წავიკითხე, გავიფიქრე: “ეს უაზრობაა,"}
{"text": "Of course all happy families aren't alike.\"\tბუნებრივია ყველა ბედნიერი ოჯახი არ არის ერთნაირი”"}
{"text": "But as I began working on this project, I began changing my mind.\tმაგრამ როდესაც ამ პროექტზე დავიწყე მუშაობა აზრი შევიცვალე"}
{"text": "Recent scholarship has allowed us, for the first time, to identify the building blocks that successful families have.\tუახლოესმა კვლევებმა, პირველად მოგვცა საშუალება ამოგვეცნო ის აგური რომლითან არის ნაშენები ყველა წარმატებული ოჯახი"}
{"text": "I've mentioned just three here today: Adapt all the time, empower the children, tell your story.\tმე ვახსენე სამი მათგანი: ადაპტირდით მუდმივად, მიეცით უფლებები თქვენს შვილებს და მოუყევით თქვენი ისტორიები."}
{"text": "Is it possible, all these years later, to say Tolstoy was right?\tშესაძლებელია ამდენი წლის შემდეგ ვთქვათ რომ ტოლსტოი მართალი იყო?"}
{"text": "The answer, I believe, is yes.\tმგონი პასუხი არის - დიახ."}
{"text": "When Leo Tolstoy was five years old, his brother Nikolay came to him and said he had engraved the secret to universal happiness on a little green stick, which he had hidden in a ravine on the family's estate in Russia.\tროდესაც ლევ ტოლსტოი იყო ხუთი წლის მასთან მივიდა მისი ძმა ნიკალაი და უთხრა, რომ მან ამოკაწრა ბედნიერების უნივერსალური საიდუმლო მწვანე ჯოხზე. რომელიც დამალა ხეობაში, ოჯახურ მამულებში რუსეთში"}
{"text": "If the stick were ever found, all humankind would be happy.\tის ჯოხი რომ გვეპოვა, მთელი კაცობრიობა ბედნიერი იქნებოდა"}
{"text": "Tolstoy became consumed with that stick, but he never found it.\tტოლსტოი შეპყრობილი იყო იმ ჯოხით, მაგრამ ვერასოდეს იპოვა"}
{"text": "In fact, he asked to be buried in that ravine where he thought it was hidden.\tმან დაიბარა დაემარხათ იმ ხევში, სადაც ფიქრობდა რომ დამალული იყო ჯოხი"}
{"text": "He still lies there today, covered in a layer of green grass.\tის კვლავ იქ წევს, დაფარული მწვანე მოლით."}
{"text": "That story perfectly captures for me the final lesson that I learned: Happiness is not something we find, it's something we make.\tეს ისტორია ჩემთვის არის საბოლოო გაკვეთილი, რომელიც მივიღე ბედნიერება არ არის რისი პოვნაც ჩვენ შეგვიძლია ბედნიერება არის ის რასაც ვქმნით"}
{"text": "Almost anybody who's looked at well-run organizations has come to pretty much the same conclusion.\tნებისმიერი ვინც შეხედავს წარმატებულ ორგანიზაციებს დაახლოებით იგივე დასკვნამდე მივა"}
{"text": "Greatness is not a matter of circumstance.\tსიდიადე - ეს არ არის გარემოებების საკითხი."}
{"text": "It's a matter of choice.\tეს არჩევანის საკითხია."}
{"text": "You don't need some grand plan. You don't need a waterfall.\tარ არის საჭირო რაიმე დიდი გეგმის შედგენა. თქვენ არ გჭირდებათ “ჩანჩქერი” მიდგომა"}
{"text": "You just need to take small steps, accumulate small wins, keep reaching for that green stick.\tთქვენ გჭირდებათ მოკლე ნაბიჯები, პატარა გამარჯვებების დაგროვება და მიისწრაფოდეთ იმ მწვანე ჯოხისკენ."}
{"text": "In the end, this may be the greatest lesson of all.\tდა ბოლოს, შეიძლება ეს ყველაზე მთავარი გაკვეთილი იყოს"}
{"text": "What's the secret to a happy family? Try.\tრა არის ბედნიერი ოჯახის საიდუმლო?"}
{"text": "(Applause)\tმცდელობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "What is going to be the future of learning?\tროგორი იქნება სწავლება მომავალში?"}
{"text": "I do have a plan, but in order for me to tell you what that plan is, I need to tell you a little story, which kind of sets the stage.\tმე მაქვს ჩემი გეგმა მაგრამ იმისთვის რომ გითხრათ როგორია ეს გეგმა პატარა ისტორია უნდა მოგიყვეთ პატარა წინაისტორია."}
{"text": "I tried to look at where did the kind of learning we do in schools, where did it come from?\tმე ვცადე გამეგო საიდან მოდის ის სწავლების ფორმა რომელსაც ვასწავლით სკოლაში?"}
{"text": "And you can look far back into the past, but if you look at present-day schooling the way it is, it's quite easy to figure out where it came from.\tშეგვიძლია შორეულ წარსულში წავიდეთ მაგრამ დღევანდელ სწავლის მეთოდს თუ შევხედავთ მარტივია იმის გარკვევა საიდან მოდის."}
{"text": "It came from about 300 years ago, and it came from the last and the biggest of the empires on this planet. [\"The British Empire\"] Imagine trying to run the show, trying to run the entire planet, without computers, without telephones, with data handwritten on pieces of paper, and traveling by ships.\tმოდის დაახლოებით 300 წლის წინდელი უკანასკნელი და უდიდესი იმპერიიდან, რომელიც არსებობდა დედამიწაზე. წარმოიდგინეთ რომ ცდილობთ მართვას მთელი პლანეტის მართვას კომპიუტერების და ტელეფონების გარეშე ინფორმაციით, რომელიც ფურცლებზე წერია და იგზავნება გემებით."}
{"text": "But the Victorians actually did it.\tმაგრამ ვიქტორიანელებმა ეს შეძლეს."}
{"text": "What they did was amazing.\tრაც მათ გააკეთეს გასაოცარია."}
{"text": "They created a global computer made up of people.\tმათ შექმნეს გლობალური კომპიუტერი ადამიანებისგან შემდგარი კომპიუტერი"}
{"text": "It's still with us today.\tდა ის დღესაც მუშაობს."}
{"text": "It's called the bureaucratic administrative machine.\tმას ჰქვია ბიუროკრატიული ადმინისტრაციული მანქანა."}
{"text": "In order to have that machine running, you need lots and lots of people.\tამ მანქანის ასამუშავებლად ბევრი ადამიანია საჭირო."}
{"text": "They made another machine to produce those people: the school.\tამიტომ ასეთი ადამიანების \"საწარმოებლად\" კიდევ ერთი მანქანა მოიგონეს სკოლა."}
{"text": "The schools would produce the people who would then become parts of the bureaucratic administrative machine.\tსკოლას უნდა გამოეშვა ისეთი ადამიანები რომელიც შემდგომ გახდებოდა ბიუროკრატიული ადმინისტრაციული მანქანის ნაწილი."}
{"text": "They must be identical to each other.\tუნდა ყოფილიყვნენ ერთნაირი"}
{"text": "They must know three things: They must have good handwriting, because the data is handwritten; they must be able to read; and they must be able to do multiplication, division, addition and subtraction in their head.\tდა უნდა ჰქონოდათ სამი რამ: კარგი ხელწერა, იმიტომ რომ ინფორმაცია ხელნაწერი იყო; შესძლებოდათ კითხვა; და უნდა შესძლებოდათ გამრავლება გაყოფა, მიმატება და გამოკლება ზეპირად."}
{"text": "They must be so identical that you could pick one up from New Zealand and ship them to Canada and he would be instantly functional.\tიმდენად ერთნაირი უნდა ყოფილიყვნენ რომ ახალი ზელანდიიდან გემით კანადაში თუ გადაიყვანდი შეუფერხებლად უნდა გაეგრძელებინათ მუშაობა იქაც."}
{"text": "The Victorians were great engineers.\tვიქტორიანელები ბრწყინვალე ინჟინრები იყვნენ"}
{"text": "They engineered a system that was so robust that it's still with us today, continuously producing identical people for a machine that no longer exists.\tმათ იმდენად მყარი სისტემა შექმნეს რომელიც დღესაც მუშაობს და უშვებს ერთნაირ ხალხს მანქანისთვის რომელიც დღეს აღარ არსებობს."}
{"text": "The empire is gone, so what are we doing with that design that produces these identical people, and what are we going to do next if we ever are going to do anything else with it?\tიმპერია აღარ არსებობს და რას ვუპირებთ ამ სისტემას რომელიც ქმნის ერთნაირ ადამიანებს, რა არის შემდეგი ნაბიჯი თუკი ვაპირებთ რაიმე ნაბიჯის გაკეთებას?"}
{"text": "[\"Schools as we know them are obsolete\"] So that's a pretty strong comment there.\tსკოლებმა ამოწურეს თავისი თავი ეს ხმამაღალი განაცხადია"}
{"text": "I said schools as we know them now, they're obsolete.\tთუმცა მე ვამბობ რომ სკოლები, იმ სახით როგორითაც გვაქვს, უსარგებლო გახდა."}
{"text": "I'm not saying they're broken.\tარ ვამბობ რომ ცუდად ფუნქციონირებენ,"}
{"text": "It's quite fashionable to say that the education system's broken.\tეს ძალიან მიღებული გამონათქვამია"}
{"text": "It's not broken. It's wonderfully constructed.\tმაგრამ არა, მშვენივრად ფუნქციონირებენ"}
{"text": "It's just that we don't need it anymore. It's outdated.\tუბრალოდ ამ ფორმით აღარ გვჭირდებიან, ვადა გაუვიდათ."}
{"text": "What are the kind of jobs that we have today?\tრა სახის სამუშაოები გვაქვს დღეს?"}
{"text": "Well, the clerks are the computers.\tსამუშაოს დიდ ნაწილს კომპიუტერი ასრულებს,."}
{"text": "They're there in thousands in every office.\tათასობით ყველა ოფისში."}
{"text": "And you have people who guide those computers to do their clerical jobs.\tადამიანები ამ კომპიუტერებს მართავენ იმისთვის რომ საქმე გააკეთონ."}
{"text": "Those people don't need to be able to write beautifully by hand.\tმათ აღარ სჭირდებათ ლამაზი კალიგრაფია"}
{"text": "They don't need to be able to multiply numbers in their heads.\tაღარ სჭირდებათ ზეპირად გამრავლება"}
{"text": "They do need to be able to read.\tთუმცა სჭირდებათ კითხვის ცოდნა."}
{"text": "In fact, they need to be able to read discerningly.\tუფრო სწორად, გააზრებულად კითხვის უნარი."}
{"text": "Well, that's today, but we don't even know what the jobs of the future are going to look like.\tეს დღეს, მაგრამ ის არც ვიცით როგორი იქნება მომავლის სამსახური."}
{"text": "We know that people will work from wherever they want, whenever they want, in whatever way they want.\tვიცით რომ შეგვეძლება საიდანაც გვინდა იქიდან მუშაობა როდესაც გვინდა და რა ფორმითაც გვინდა."}
{"text": "How is present-day schooling going to prepare them for that world?\tდღევანდელი სკოლა როგორ უწყობს ხელს ასეთი სამყაროსთვის მზადებას?"}
{"text": "Well, I bumped into this whole thing completely by accident.\tამ მოვლენას სრულიად შემთხვევით წავაწყდი"}
{"text": "I used to teach people how to write computer programs in New Delhi, 14 years ago.\tროდესაც ადამიანებს პროგრამირებას ვასწავლიდი ნიუ დელიში, 14 წლის წინ."}
{"text": "And right next to where I used to work, there was a slum.\tიმ ადგილთან ახლოს სადაც ვმუშაობდი, ღატაკი უბანი იყო"}
{"text": "And I used to think, how on Earth are those kids ever going to learn to write computer programs?\tდა ვფიქრობდი, როგორ შეიძლება ასეთმა ბავშვებმა ოდესმე ისწავლონ პროგრამირება?"}
{"text": "Or should they not?\tან არ უნდა ისწავლონ საერთოდ?"}
{"text": "At the same time, we also had lots of parents, rich people, who had computers, and who used to tell me, \"You know, my son, I think he's gifted, because he does wonderful things with computers.\tამავე დროს ბევრ მშობელს ვიცნობდი მდიდრებს, რომელთაც ჰქონდათ კომპიუტერი და ისინი ამბობდნენ ხოლმე, \"იცით, ჩემი ბიჭი მემგონი ის გენიოსია ისეთ რაღაცებს აკეთებს კომპიუტერთან."}
{"text": "And my daughter -- oh, surely she is extra-intelligent.\"\tდა ჩემი ქალიშვილი – ოჰ, ისიც ნამდვილი ტალანტია.\""}
{"text": "And so on. So I suddenly figured that, how come all the rich people are having these extraordinarily gifted children?\tდა ა.შ. და მეც დავფიქრდი როგორ არის რომ ყველა მდიდარს ასეთი ტალანტი შვილი ჰყავს?"}
{"text": "(Laughter) What did the poor do wrong?\t(სიცილი) რა დააშავეს ღარიბებმა?"}
{"text": "I made a hole in the boundary wall of the slum next to my office, and stuck a computer inside it just to see what would happen if I gave a computer to children who never would have one, didn't know any English, didn't know what the Internet was.\tავდექი და ერთ–ერთ კედელში ღრმული გავაკეთე ღატაკ უბანში, ჩემს ოფისთან და შიგნით კომპიუტერი ჩავდგი, რომ მენახა რა მოხდებოდა იმ შემთხვევაში თუ კომპიუტერს მივცემდი ბავშვს, რომელსაც არასოდეს ჰქონია რომელმაც არ იცის ინგლისური და არ იცის რა არის ინტერნეტი."}
{"text": "The children came running in.\tბავშვებმა უცებ მოირბინეს"}
{"text": "It was three feet off the ground, and they said, \"What is this?\"\tკომპიუტერი ცოტა შემაღლებულზე იყო და იკითხეს \"ეს რა არის?\""}
{"text": "And I said, \"Yeah, it's, I don't know.\"\tმეც ვუთხარი \"ეს.. წარმოდგენა არ მაქვს.\""}
{"text": "(Laughter) They said, \"Why have you put it there?\"\t(სიცილი) მეკითხებიან \"აქ რატომ დააყენე?\""}
{"text": "I said, \"Just like that.\"\tვპასუხობ \"უბრალოდ ისე.\""}
{"text": "And they said, \"Can we touch it?\"I said, \"If you wish to.\"\t\"შეიძლება შევეხოთ?\" მე ვუთხარი \"როგორც გინდათ.\""}
{"text": "And I went away.\tდა წამოვედი"}
{"text": "About eight hours later, we found them browsing and teaching each other how to browse.\tდაახლოებით რვა საათის მერე მივედით და ვნახეთ რომ ერთმანეთს ასწავლიდნენ ინტერნეტში ძებნას."}
{"text": "So I said, \"Well that's impossible, because -- How is it possible? They don't know anything.\"\tდა ვიფიქრეთ \"ეს შეუძლებელია როგორ შეიზლება? მათ არაფერი იციან.\""}
{"text": "My colleagues said, \"No, it's a simple solution.\tჩემმა კოლეგამ თქვა, \" მარტივია"}
{"text": "One of your students must have been passing by, showed them how to use the mouse.\"\tალბათ ჩვენმა სტუდენტმა ჩაიარა და ასწავლა მაუსის გამოყენება.\""}
{"text": "So I said, \"Yeah, that's possible.\"\tმეც დავეთანხმე."}
{"text": "So I repeated the experiment. I went 300 miles out of Delhi into a really remote village where the chances of a passing software development engineer was very little. (Laughter) I repeated the experiment there.\tთუმცა ექსპერიმენტი გავიმეორეთ, ქალაქიდან 500 კილომეტრის დაშორებით მიყრუებულ სოფელში სადაც პროგრამირების სტუდენტის მოხვედრის ალბათობა არც ისე მაღალია. ექსპერიმენტი გავიმეორეთ"}
{"text": "There was no place to stay, so I stuck my computer in, I went away, came back after a couple of months, found kids playing games on it.\tდავამონტაჟეთ კომპიუტერი და წავედით, დავბრუნდით რამდენიმე თვეში, და ბავშვები კომპიუტერზე თამაშებს თამაშობდნენ."}
{"text": "When they saw me, they said, \"We want a faster processor and a better mouse.\"\tროდესაც დამინახეს მითხრეს \"უფრო ძლიერი პროცესორი და უკეთესი მაუსი გვინდა.\""}
{"text": "(Laughter) So I said, \"How on Earth do you know all this?\"\t(სიცილი) \"საიდან იცით ეს ყველაფერი?\""}
{"text": "And they said something very interesting to me.\tვკითხე და ძალიან საინტერესო პასუხი გამცეს."}
{"text": "In an irritated voice, they said, \"You've given us a machine that works only in English, so we had to teach ourselves English in order to use it.\" (Laughter) That's the first time, as a teacher, that I had heard the word \"teach ourselves\" said so casually.\tგაღიზიანებული ხმით მითხრეს \"შენ დაგვიტოვე მანქანა რომელიც მარტო ინგლისურად მუშაობს ასე რომ ჩვენს თავს ვასწავლეთ ინგლისური რომ გამოგვეყენებინა.\" ეს იყო პირველი შემთხვევა როდესაც გავიგე \"ჩვენს თავს ვასწავლეთ\" ამ ფორმით."}
{"text": "Here's a short glimpse from those years.\tესეც ეპიზოდები ამ პერიოდიდან."}
{"text": "That's the first day at the Hole in the Wall.\tეს კომპიუტერის დაყენების პირველი დღეა."}
{"text": "On your right is an eight-year-old.\tმარჯვნივ 8 წლის ბავშვია."}
{"text": "To his left is his student. She's six.\tმარცხნივ მისი მოწაფე, 6 წლის."}
{"text": "And he's teaching her how to browse.\tდა ასწავლის ინტერნეტში ძებნას."}
{"text": "Then onto other parts of the country, I repeated this over and over again, getting exactly the same results that we were.\tშემდეგ ქვეყნის სხვა ნაწილებში ვიმეორებდი და ვიმეორებდი ამ ექსპერიმენტს და იმავე შედეგებს ვიღებდი."}
{"text": "[\"Hole in the wall film - 1999\"] An eight-year-old telling his elder sister what to do.\tფილმი \"ღრმული კედელში – 1999\" 8 წლის ბავშვი ეუბნება უფროს დას რა გააკეთოს."}
{"text": "And finally a girl explaining in Marathi what it is, and said, \"There's a processor inside.\"\tდა გოგო რომელიც ინდურ დიალექტზე ხსნის რა არის ეს და ამბობ \"შიგნით პროცესორია.\""}
{"text": "So I started publishing.\tასე რომ დავიწყე ამაზე წერა."}
{"text": "I published everywhere. I wrote down and measured everything, and I said, in nine months, a group of children left alone with a computer in any language will reach the same standard as an office secretary in the West.\tგამოვაქვეყნე ყველგან, ჩავიწერე და გავზომე ყველაფერი და ვთქვი, რომ ცხრა თვეში, ბავშვების ჯგუფი მარტო დარჩენილი ნებისმიერი ენის კომპიუტერთან იმავე სტანდარტს მიაღწევს რასაც ოფისის მუშაკი დასავლეთში."}
{"text": "I'd seen it happen over and over and over again.\tსწორედ ამას ვხედავდი გამუდმებით."}
{"text": "But I was curious to know, what else would they do if they could do this much?\tმაგრამ მაინტერესებდა კიდევ რა შეუძლიათ თუ ამდენის გაკეთებას ახერხებენ?"}
{"text": "I started experimenting with other subjects, among them, for example, pronunciation.\tასე რომ დავიწყე თემებზე ექსპერიმენტი მათ შორის მაგალითად გამოთქმაზე."}
{"text": "There's one community of children in southern India whose English pronunciation is really bad, and they needed good pronunciation because that would improve their jobs.\tარის ერთი რეგიონი სამხრეთ ინდოეთში სადაც ინგლისური გამოთქმა განსაკუთრებით ცუდი აქვთ და ამის გაუმჯობესება უკეთეს სამსახურს აპოვნინებდათ."}
{"text": "I gave them a speech-to-text engine in a computer, and I said, \"Keep talking into it until it types what you say.\"\tასე რომ მივეცი ავტომატური ბეჭდვის მექანიზმი და ვუთხარი \"ელაპარაკეთ მანამდე, სანამ ზუსტად იმას არ დაბეჭდავს რასაც ამბობთ.\""}
{"text": "(Laughter) They did that, and watch a little bit of this.\t(სიცილი) და ასეც მოიქცნენ."}
{"text": "Computer: Nice to meet you.Child: Nice to meet you.\tკომპიუტერი: მოხარული ვარ გაცნობით. ბავშვი: მოხარული ვარ გაცნობით."}
{"text": "Sugata Mitra: The reason I ended with the face of this young lady over there is because I suspect many of you know her.\tეხლა იმიტომ შევჩერდი ამ ქალბატონის სახეზე, რომ სავარაუდოდ მრავალი თქვენგანი იცნობს მას."}
{"text": "She has now joined a call center in Hyderabad and may have tortured you about your credit card bills in a very clear English accent.\tამჟამად მუშაობს ქოლ–ცენტრში და შესაძლოა თქვენი საკრედიტო ბარათის შესახებ გაწვდით ინფორმაციას გამართული ინგლისური აქცენტით."}
{"text": "So then people said, well, how far will it go?\tშემდეგ უკვე კითხულობდნენ, სადამდე შეიძლება ეს ყველაფერი გაგრძელდეს?"}
{"text": "Where does it stop?\tსად არის საზღვარი?"}
{"text": "I decided I would destroy my own argument by creating an absurd proposition.\tგადავწყვიტე ჩემივე არგუმენტი გამებათილებინა და აბსურდული შემოთავაზება გავაკეთე."}
{"text": "I made a hypothesis, a ridiculous hypothesis.\tეს ჰიპოთეზა, სასაცილო ჰიპოთეზა.."}
{"text": "Tamil is a south Indian language, and I said, can Tamil-speaking children in a south Indian village learn the biotechnology of DNA replication in English from a streetside computer?\tთამილი არის სამხრეთ ინდოეთში დიალექტი და ვთქვი შესაძლოა თამილზე მოლაპარაკე ბავშვმა, სამხრეთის სოფლიდან ისწავლოს დნმ–ის კლონირების ბიოტექნოლოგია ინგლისურად მხოლოდ ქუჩის კომპიუტერის გამოყენებით?"}
{"text": "And I said, I'll measure them. They'll get a zero.\tდა ვიფიქრე, შევაფასებ. მიიღებენ ნულს."}
{"text": "I'll spend a couple of months, I'll leave it for a couple of months, I'll go back, they'll get another zero.\tშემდეგ რამდენიმე თვეს დავტოვებ როცა დავბრუნდები ისევ მიიღებენ ნულს."}
{"text": "I'll go back to the lab and say, we need teachers.\tდა შემეძლება დავბრუნდე ლაბორატორიაში და ვთქვა რომ გვჭირდება მასწავლებლები."}
{"text": "I found a village. It was called Kallikuppam in southern India.\tასე რომ ვიპოვნე ასეთი სოფელი, კალიკუპამი, სამხრეთ ინდოეთში"}
{"text": "I put in Hole in the Wall computers there, downloaded all kinds of stuff from the Internet about DNA replication, most of which I didn't understand.\tდა დავამონტაჟე კედელში კომპიოუტერი გადმოვწერე ინტერნეტიდან დნმ–ის კლონირებაზე მასალები რომლის უმეტესობა მეც არ მესმოდა."}
{"text": "The children came rushing, said, \"What's all this?\"\tდა ბავშვებმად მოირბინეს და მკითხეს \"ეს რა არის?\""}
{"text": "So I said, \"It's very topical, very important. But it's all in English.\"\tმეც ვუთხარი \"ეს ძალიან მნიშვნელოვანი რამეა, მაგრამ სულ ინგლისურადაა.\""}
{"text": "So they said, \"How can we understand such big English words and diagrams and chemistry?\"\tდა მეკითხებიან \"როგორ გავიგოთ ამხელა ინგლისური სიტყვები და დიგრამები და ქიმია?\""}
{"text": "So by now, I had developed a new pedagogical method, so I applied that. I said, \"I haven't the foggiest idea.\"\tამ დროისთვის უკვე შემუშავებული მქონდა ახალი პედაგოგიური მეთოდი და მეც გამოვიყენე. ვუთხარი \"წარმოდგენა არ მაქვს.\""}
{"text": "(Laughter) \"And anyway, I am going away.\"\t(სიცილი) \"და საერთოდაც, მე მივდივარ.\""}
{"text": "(Laughter) So I left them for a couple of months.\t(სიცილი) რამდენიმე თვით დავტოვე."}
{"text": "They'd got a zero. I gave them a test.\tმანამდე ტესტი ჩავუტარე, ნული მიიღეს."}
{"text": "I came back after two months and the children trooped in and said, \"We've understood nothing.\"\tდავბრუნდი ორი თვის შემდეგ ბავშვები შეიკრიბნენ და თქვეს \"ვერაფერი გავიგეთ.\""}
{"text": "So I said, \"Well, what did I expect?\"\tმეც ვიფიქრე \"რას ველოდი?\""}
{"text": "So I said, \"Okay, but how long did it take you before you decided that you can't understand anything?\"\tდა ვთქვი \"კარგი, მაგრამ რამდენი დრო დაგჭირდათ სანამ გადაწყვეტდით რომ არაფერი გესმით?\""}
{"text": "So they said, \"We haven't given up.\tმათ თქვეს \"ჯერ არ დავნებებულვართ."}
{"text": "We look at it every single day.\"\tყოველ დღე მოვდივართ და ვუყურებთ.\""}
{"text": "So I said, \"What? You don't understand these screens and you keep staring at it for two months? What for?\"\tმე ვთქვი \"რა? არაფერი გესმით ამ ეკრანზე და მაინც მოდიხართ და უყურებთ ორი თვეა?"}
{"text": "So a little girl who you see just now, she raised her hand, and she says to me in broken Tamil and English, she said, \"Well, apart from the fact that improper replication of the DNA molecule causes disease, we haven't understood anything else.\"\tრისთვის?\" შემდეგ ამ პატარა გოგონამ, აწია ხელი და დამტვრეულ თამილ–ინგლისურით მეუბნება \"გარდა იმ ფაქტისა რომ დნმ–ის მოლეკულის არასათანადო კლონირებამ შეიძლება დაავადება გამოიწვიოს ვერაფერი გავიგეთ.\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) So I tested them.\t(სიცილი) შემდეგ ტესტი ჩავუტარე."}
{"text": "I got an educational impossibility, zero to 30 percent in two months in the tropical heat with a computer under the tree in a language they didn't know doing something that's a decade ahead of their time.\tდა საგანმანათლებლო პარადოქსი მივიღე, ნულიდან 30 პროცენტამდე მხოლოდ ორ თვეში, ტროპიკულ სიცხეში მხოლოდ ერთი კომპიუტერით ხის ქვეშ, რომლიც მათთვის გაუგებარ ენაზე მუშაობს იმ თემაზე, რომელიც ათწლეულით წინაა."}
{"text": "Absurd. But I had to follow the Victorian norm.\tაბსურდი. მაგრამ მე ვიქტორიანული ნორმით უნდა მემოქმედა."}
{"text": "Thirty percent is a fail.\t30 პროცენტი ჩაჭრას ნიშნავს."}
{"text": "How do I get them to pass? I have to get them 20 more marks.\tროგორ შევძლო რომ ჩააბარონ? როგორ მოვაგროვებინო დამატებითი 20 ქულა?"}
{"text": "I couldn't find a teacher. What I did find was a friend that they had, a 22-year-old girl who was an accountant and she played with them all the time.\tარ შემეძლო მასწავლებლის პოვნა. ვიპოვნე მხოლოდ მათი მეგობარი 22 წლის ბუღალტერი გოგონა რომელიც მათ ეთამაშებოდა ხოლმე."}
{"text": "So I asked this girl, \"Can you help them?\"\tდა ვეკითხები \"შეგიძლია დაეხმარო?\""}
{"text": "So she says, \"Absolutely not.\tმეუბნება \"გამორიცხულია."}
{"text": "I didn't have science in school. I have no idea what they're doing under that tree all day long. I can't help you.\"\tსკოლაში არ მისწავლია მეცნიერება. წარმოდგენა არ მაქვს რას აკეთებენ მთელი დღე იმ ხის ქვეშ."}
{"text": "I said, \"I'll tell you what. Use the method of the grandmother.\"\tვერ დაგეხმარები.\" მე ვეუბნები \"აი რას გეტყვი. გამოიყენე ბებიის მეთოდი.\""}
{"text": "So she says, \"What's that?\"\tმეკითხება, \"ეგ რა არის?\""}
{"text": "I said, \"Stand behind them.\t\"დადექი მათ უკან"}
{"text": "Whenever they do anything, you just say, 'Well, wow, I mean, how did you do that?\tდა როდესაც რამეს გააკეთებენ უბრალოდ უთხარი ვაუ, ეგ როგორ გააკეთე?"}
{"text": "What's the next page? Gosh, when I was your age, I could have never done that.' You know what grannies do.\"\tშემდეგ გვერდზე რა ხდება? ღმერთო, როდესაც თქვენხელა ვიყავი ეგეთი რამე არ შემეძლო. ხომ იცი, რასაც ბებიები აკეთებენ.\""}
{"text": "So she did that for two more months.\tდა ასეც იქცეოდა კიდევ ორი თვე."}
{"text": "The scores jumped to 50 percent.\tშედეგები ავიდა 50 პროცენტზე."}
{"text": "Kallikuppam had caught up with my control school in New Delhi, a rich private school with a trained biotechnology teacher.\tკალიკუპამი დაეწია ჩემს საკონტროლო სკოლას ნიუ დელიში, მდიდარ კერძო სკოლას, ბიოტექნოლოგიაში გამოცდილი მასწავლებლით."}
{"text": "When I saw that graph I knew there is a way to level the playing field.\tროდესაც ეს დავინახე, მივხვდი რომ შეიძლება სურათის შეცვლა."}
{"text": "Here's Kallikuppam.\tესეც კალიკუპამი."}
{"text": "(Children speaking) Neurons ... communication.\tნეირონები.... კომუნიკაცია."}
{"text": "I got the camera angle wrong. That one is just amateur stuff, but what she was saying, as you could make out, was about neurons, with her hands were like that, and she was saying neurons communicate.\tკამერის კუთხე ცუდად შევარჩიე. მაგრამ აქ ამბობს, თუ გაარჩიეთ ნეირონებზე ლაპარაკობს, ხელები ასე უჭირავს და ამბობს რომ ნეირონები ურთიერთობენ."}
{"text": "At 12.\t12 წლის ასაკში."}
{"text": "So what are jobs going to be like?\tასე რომ, როგორი იქნება მომავლის სამსახური?"}
{"text": "Well, we know what they're like today.\tვიცით როგორი არის დღეს."}
{"text": "What's learning going to be like? We know what it's like today, children pouring over with their mobile phones on the one hand and then reluctantly going to school to pick up their books with their other hand.\tროგორი იქნება სწავლება? ვიცით როგორი არის დღეს, ბავშვები ერთი ხელით მობილურებში არიან ცამძვრალი და მერე უხალისოდ მიდიან სკოლაში რომ მეორე ხელით წიგნი აიღონ."}
{"text": "What will it be tomorrow?\tროგორი იქნება ეს ხვალ?"}
{"text": "Could it be that we don't need to go to school at all?\tშეიძლება საერთოდ აღარ დაგვჭირდეს სკოლაში წასვლა?"}
{"text": "Could it be that, at the point in time when you need to know something, you can find out in two minutes?\tშეიძლება რომ ოდესმე, თუკი რამის ცოდნა დაგჭირდება, შესაძლებელი იყოს ნებისმიერი პასუხის 2 წუთში პოვნა?"}
{"text": "Could it be -- a devastating question, a question that was framed for me by Nicholas Negroponte -- could it be that we are heading towards or maybe in a future where knowing is obsolete?\tშეიძლება რომ – გამანადგურებელი კითხვა, კითხვა რომელიც ნიკოლას ნეგროპონტემ დასვა – შეიძლება რომ მომავალში, ან უკვე ეხლა ცოდნამ ამოწურა თავი?"}
{"text": "But that's terrible. We are homo sapiens.\tმაგრამ ეს საშინელებაა. ჩვენ ჰომო საპიენსები ვართ."}
{"text": "Knowing, that's what distinguishes us from the apes.\tცოდნა არის რაც გამოგვარჩევს მაიმუნებისგან."}
{"text": "But look at it this way.\tმაგრამ ასე შევხედოთ"}
{"text": "It took nature 100 million years to make the ape stand up and become Homo sapiens.\tბუნებას 100 მილიონი წელი დასჭირდა რომ მაიმუნისთვის ორ ფეხზე სიარული ესწავლებინა და ჰომო საპიენსად ჩამოეყალიბებინა."}
{"text": "It took us only 10,000 to make knowing obsolete.\tჩვენ კი მხოლოდ 10 000 იმისთვის რომ ცოდნა უსარგებლო გაგვეხადა."}
{"text": "What an achievement that is.\tწარმოიდგინეთ რა მიღწევაა!"}
{"text": "But we have to integrate that into our own future.\tმაგრამ ამის ინტეგრირება უნდა მოვახერხოთ მომავალში."}
{"text": "Encouragement seems to be the key.\tწახალისება გადამწყვეტი ელემენტია."}
{"text": "If you look at Kuppam, if you look at all of the experiments that I did, it was simply saying, \"Wow,\" saluting learning.\tთუ კუპამს შევხედავთ, ან სხვა ექსპერიმენტებს, ჩვენი როლი იყო \"ვაუ\". სწავლის წახალისება."}
{"text": "There is evidence from neuroscience.\tარსებობს ფაქტებიც ნეირომეცნიერებიდან"}
{"text": "The reptilian part of our brain, which sits in the center of our brain, when it's threatened, it shuts down everything else, it shuts down the prefrontal cortex, the parts which learn, it shuts all of that down.\tტვინის ნაწილი, რომელიც ცენტრალურ ნაწილშია როდესაც საფრთხეს ხედავს, კეტავს ყველაფერს ტვინის წინა კორტექსს, ნაწილს რომელიც სწავლაზეა პასუხისმგებელი ყველაფერს ერთად."}
{"text": "Punishment and examinations are seen as threats.\tდასჯა და გამოცდები აღიქმება როგორც საფრთხე."}
{"text": "We take our children, we make them shut their brains down, and then we say, \"Perform.\"\tასე რომ ჩვენს ბავშვებს, ვუკეტავთ ტვინს და ვეუბნებით \"შედეგი გვაჩვენეთ.\""}
{"text": "Why did they create a system like that?\tრატომ შეიქმნა ასეთი სისტემა?"}
{"text": "Because it was needed.\tიმიტომ რომ საჭირო იყო."}
{"text": "There was an age in the Age of Empires when you needed those people who can survive under threat.\tიყო დრო, იმპერიის საუკუნე როდესაც საჭირო იყო ხალხი საფრთხის პირობებში გადარჩენილიყო."}
{"text": "When you're standing in a trench all alone, if you could have survived, you're okay, you've passed.\tროდესაც სანგარში ხარ მარტო თუ გადარჩები, კარგია, ჩააბარე გამოცდა."}
{"text": "If you didn't, you failed.\tთუ არა, მაშინ ჩაიჭერი."}
{"text": "But the Age of Empires is gone.\tმაგრამ ეს ერა დასრულდა."}
{"text": "What happens to creativity in our age?\tრა მოსდის შემოქმედებას ჩვენს საუკუნეში?"}
{"text": "We need to shift that balance back from threat to pleasure.\tჩვენ უნდა აღვადგინოთ ბალანსი საფრთხიდან სიამოვნებამდე."}
{"text": "I came back to England looking for British grandmothers.\tმეც დავბრუნდი ინგლისში, ბრიტანელი ბებიების საძებნელად."}
{"text": "I put out notices in papers saying, if you are a British grandmother, if you have broadband and a web camera, can you give me one hour of your time per week for free?\tგამოვაქვეყნე განცხადებები თუ ხართ ბრიტანელი ბებია და გაქვთ ინტერნეტი და ვებ–კამერა შეგიძლიათ უფასოდ დამითმოთ ერთი საათი კვირაში?"}
{"text": "I got 200 in the first two weeks.\tპირველ ორ კვირაში 200 გამომეხმაურა"}
{"text": "I know more British grandmothers than anyone in the universe. (Laughter) They're called the Granny Cloud.\tუფრო მეტ ბრიტანელ ბებიას ვიცნობ ვიდრე ნებისმიერი ამ ქვეყნად. \"ბებიების ღრუბელს\" ვეძახით."}
{"text": "The Granny Cloud sits on the Internet.\tეს ბებიების ღრუბელი ზის ინტერნეტში"}
{"text": "If there's a child in trouble, we beam a Gran.\tთუ ბავშვი გასაჭირშია, ვუგზავნით ბებიას."}
{"text": "She goes on over Skype and she sorts things out.\tუკავშირდება სკაიპით და ალაგებს სიტუაციას."}
{"text": "I've seen them do it from a village called Diggles in northwestern England, deep inside a village in Tamil Nadu, India, 6,000 miles away.\tმინახავს სოფელ დიგლსიდან ჩრდილო–დასავლეთ ინგლისიდან, ინდოეთის სოფელ ნადუში 12 000 კილომეტრის დაშორებით."}
{"text": "She does it with only one age-old gesture.\tდა მხოლოდ ერთი გამოცდილი ჟესტით აკეთებს ამას,"}
{"text": "\"Shhh.\"\t\"შშშშ\""}
{"text": "Okay?\tგასაგებია?"}
{"text": "Watch this.\tუყურეთ."}
{"text": "Grandmother: You can't catch me. You say it.\t(ვერ დამიჭერ. გაიმეორეთ)"}
{"text": "You can't catch me.\t(ვერ დამიჭერ)"}
{"text": "Children: You can't catch me.\tბავშვები: (ვერ დამიჭერ)"}
{"text": "Grandmother: I'm the Gingerbread Man.Children: I'm the Gingerbread Man.\tბებია: მე ჟღალწვერა კაცი ვარ. ბავშვები: მე ჟღალწვერა ბავშვი ვარ."}
{"text": "Grandmother: Well done! Very good.\tბებია: კარგია!"}
{"text": "SM: So what's happening here?\tყოჩაღ. რა ხდება აქ?"}
{"text": "I think what we need to look at is we need to look at learning as the product of educational self-organization.\tვფიქრობ ჩვენ გვჭირდება შევხედოთ სწავლებას როგორც საგანმანათლებლო თვით–ორგანიზაციის პროდუქტს."}
{"text": "If you allow the educational process to self-organize, then learning emerges.\tთუ მისცემ ამ პროცესს თვით–ორგანიზების საშუალებას სწავლება თავისით ხდება."}
{"text": "It's not about making learning happen.\tარ არის საჭირო \"უზრუნველყო\" სწავლება."}
{"text": "It's about letting it happen.\tუბრალოდ აცალე და მოხდება."}
{"text": "The teacher sets the process in motion and then she stands back in awe and watches as learning happens.\tმასწავლებელი უბრალოდ პროცესის ინიცირებას ახდენს და შემდეგ აკვირდება აღფრთოვანებული და მის თვალწინ ვითარდება სწავლების პროცესი."}
{"text": "I think that's what all this is pointing at.\tვფიქრობ სწორედ აქეთ მიდის."}
{"text": "But how will we know? How will we come to know?\tმაგრამ როგორ, როგორ მივიღებთ ცოდნას?"}
{"text": "Well, I intend to build these Self-Organized Learning Environments.\tჩემი მიზანია შევქმნა ასეთი თვით–ორგანიზებადი სწავლების გარემო(SOLE)"}
{"text": "They are basically broadband, collaboration and encouragement put together.\tრომელიც ძირითადად შედგება ინტერნეტის, კოლაბორაციის და წახალისების შერწყმით."}
{"text": "I've tried this in many, many schools.\tეს ბევრ სკოლაში გამომიცდია"}
{"text": "It's been tried all over the world, and teachers sort of stand back and say, \"It just happens by itself?\"\tგამომიცდია მთელი მსოფლიოს მასშტაბით და მასწავლებლები გაოცებული უყურებენ \"ეს თავისით ხდება?\""}
{"text": "And I said, \"Yeah, it happens by itself.\"\"How did you know that?\"\tდა მეც ვპასუხობ \"ეგრე გამოდის.\""}
{"text": "I said, \"You won't believe the children who told me and where they're from.\"\t\"რა იცოდი?\" ჩემი პასუხია \"არ დაიჯერებთ რომელმა ბავშვებმა მითხრეს და სად ცხოვრობენ ისინი.\""}
{"text": "Here's a SOLE in action.\tესეც SOLE მოქმედებაში."}
{"text": "(Children talking) This one is in England.\t(ბავშვები ლაპარაკობენ) ეს ინგლისში ხდება."}
{"text": "He maintains law and order, because remember, there's no teacher around.\tის ინარჩუნებს წესრიგს შენიშნეთ, მასწავლებელი არ არის იქვე."}
{"text": "Girl: The total number of electrons is not equal to the total number of protons -- SM: Australia Girl: -- giving it a net positive or negative electrical charge.\tგოგონა: ელექტრონების ჯამი არ არის პროტონების რაოდენობის ტოლი ამიტომ ხდება დადებითი ან უარყოფითი მუხტის მიღება."}
{"text": "The net charge on an ion is equal to the number of protons in the ion minus the number of electrons.\tიონის მუხტი ტოლია პროტონების რაოდენობას გამოკლებული ელექტრონების რაოდენობა ამავე იონში."}
{"text": "SM: A decade ahead of her time.\tათწლეულით წინაა თავის დროზე."}
{"text": "So SOLEs, I think we need a curriculum of big questions.\tვფიქრობ, მთავარია გვქონდეს \"დიდი კითხვების\" კურიკულიმი, სასწავლო ცხრილი"}
{"text": "You already heard about that. You know what that means.\tშეიძლება გაგიგიათ. გაგიგიატ რას ნიშნავს ეს."}
{"text": "There was a time when Stone Age men and women used to sit and look up at the sky and say, \"What are those twinkling lights?\"\tიყო დრო როდესაც ქვის ხანის ხალხი დაჯდებოდა და ცას ახედავდა და იტყოდა \"რა არის ის მოციმციმე შუქი?\""}
{"text": "They built the first curriculum, but we've lost sight of those wondrous questions.\tსწორედ მათ შექმნეს პირველი კურიკულიმი, თუმცა ასეთი საოცარი კითხვები ნელ–ნელა დაიკარგა საწავლებაში."}
{"text": "We've brought it down to the tangent of an angle.\tჩვენ ეს კუთხის ტანგესის პოვნამდე დავიყვანეთ."}
{"text": "But that's not sexy enough.\tმაგრამ ეს არაა საკმარისაც მიმზიდველი."}
{"text": "The way you would put it to a nine-year-old is to say, \"If a meteorite was coming to hit the Earth, how would you figure out if it was going to or not?\"\t9 წლის ბავშვს ეს ამგვარად უნდა აუხსნა \"მეტეორი რომ უახლოვდებოდეს დედამიწას, როგორ გაიგებ დაეჯახება თუ არა?\""}
{"text": "And if he says, \"Well, what? how?\"\tდა თუ გკითხავენ \"კი მაგრამ, როგორ?\""}
{"text": "you say, \"There's a magic word. It's called the tangent of an angle,\" and leave him alone. He'll figure it out.\tშენ ეტყვი \"არსებობს მაგიური სიტყვა. ჰქვია კუთხის ტანგესი\" და შემდეგ დატოვებ მარტო. ის მისით გაარკვევს."}
{"text": "So here are a couple of images from SOLEs.\tესეც რამდენიმე სურათი SOLE-დან."}
{"text": "I've tried incredible, incredible questions -- \"When did the world begin? How will it end?\" — to nine-year-olds.\tმე საოცარი, საოცარი კითხვები გამომიცდია \"როდის დაიწყო სამყარო? როდის დასრულდება?\" 9 წლის ბავშვებთან."}
{"text": "This one is about what happens to the air we breathe.\tეს ეხება სასუნთქ ჟანგბადს."}
{"text": "This is done by children without the help of any teacher.\tეს ბავშვების მიერ გაკეთებულია, მასწავლებლის ჩარევის გარეშე."}
{"text": "The teacher only raises the question, and then stands back and admires the answer.\tმასწავლებელი მხოლოდ კითხვებს სვამს, შემდეგ აკვირდება და იწონებს პასუხს."}
{"text": "So what's my wish?\tრა არის ჩემი სურვილი?"}
{"text": "My wish is that we design the future of learning.\tჩემი სურვილია რომ შევქმნათ მომავლის სასწავლო მოდელი."}
{"text": "We don't want to be spare parts for a great human computer, do we?\tჩვენ არ გვინდა უბრალო ნაწილები ვიყოთ დიდი კომპიუტერისთვის, ხომ ასეა?"}
{"text": "So we need to design a future for learning.\tამიტომ უნდა შევქმნათ მოდელი მომავლისთვის."}
{"text": "And I've got to -- hang on, I've got to get this wording exactly right, because, you know, it's very important.\tერთი წუთით, მინდა ზუსტად ამოვიკითხო, იმიტომ რომ ეს ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "My wish is to help design a future of learning by supporting children all over the world to tap into their wonder and their ability to work together.\tჩემი სურვილია მომავლის სწავლების მოდელის შექმნა იმისთვის, რომ მსოფლიოში ყველა ბავშვს დავეხმაროთ საკუთარი ცნობიმოყვარეობის და შესაძლებლობების ერთად გამოყენებაში."}
{"text": "Help me build this school.\tდამეხმარეთ ამ სკოლის შექმნაში."}
{"text": "It will be called the School in the Cloud.\tმისი სახელი იქნება \"სკოლა ღრუბლებში\""}
{"text": "It will be a school where children go on these intellectual adventures driven by the big questions which their mediators put in.\tეს იქნება სკოლა სადაც ბავშვები ინტელექტუალურ თავგადასავლებში იმოგზაურებენ რომელსაც მნიშვნელოვანი კითხვებით აღძრავს მედიატორი."}
{"text": "The way I want to do this is to build a facility where I can study this.\tჩემი სურვილია ავაშენო ადგილი, სადაც შევისწავლი ამას."}
{"text": "It's a facility which is practically unmanned.\tადგილი რომელსაც პრაქტიკულად არ ეყოლება თანამშრომელი."}
{"text": "There's only one granny who manages health and safety.\tმხოლოდ ერთი ბებია რომელიც უსაფრთხოებაზე ზრუნავს"}
{"text": "The rest of it's from the cloud.\tდანარჩენი მოდის ინტერნეტით."}
{"text": "The lights are turned on and off by the cloud, etc., etc., everything's done from the cloud.\tშუქიც კი ინტერნეტით იმართება, და ა,შ. ყველაფერი კეთდება ინტერნეტში განთავსებული \"ღრუბლიდან\"."}
{"text": "But I want you for another purpose.\tმაგრამ მე სხვა რამეში მჭირდება დახმარება."}
{"text": "You can do Self-Organized Learning Environments at home, in the school, outside of school, in clubs.\tთქვენც შეგიძლიათ შექმნათ SOLE-ები სახლში, სკოლაში, კლუბებში."}
{"text": "It's very easy to do. There's a great document produced by TED which tells you how to do it.\tეს ძალიან ადვილია და შეგიძლიათ დოკუმენტიც გადმოწეროთ და ნახოთ როგორ."}
{"text": "If you would please, please do it across all five continents and send me the data, then I'll put it all together, move it into the School of Clouds, and create the future of learning.\tთუ შეგიძლიათ, გთხოვთ, გთხოვთ გააკეთოთ ყველა კონტინენტზე და გამომიგზავნეთ მონაცემები რომელსაც მე შევკრებ და შევიტან ღრუბელში ამ ერთიან სკოლაში და შევქმნით მომავლის სწავლის პროცესს."}
{"text": "That's my wish.\tესაა ჩემი სურვილი."}
{"text": "And just one last thing.\tდა კიდევ ერთი რამ."}
{"text": "I'll take you to the top of the Himalayas.\tეხლა წაგიყვანთ ჰიმალაის მთებში"}
{"text": "At 12,000 feet, where the air is thin, I once built two Hole in the Wall computers, and the children flocked there.\t3600 კილომეტრზე, სადაც სუნთქვაც ჭირს, ერთხელ ორი კომპიუტერი ჩავიტანე და ბავშვები იქაც მიაწყდნენ."}
{"text": "And there was this little girl who was following me around.\tდა იქ იყო ერთი გოგონა, რომელიც გვერდში მომყვებოდა"}
{"text": "And I said to her, \"You know, I want to give a computer to everybody, every child.\tდა მე ვუთხარი \"იცი, მე მინდა ყველას მივცე კომპიუტერი, ყველა ბავშვს."}
{"text": "I don't know, what should I do?\"\tდა არ ვიცი, რა უნდა ვქნა?\""}
{"text": "And I was trying to take a picture of her quietly.\tდა თან მინდოდა ჩუმად სურათი გადამეღო."}
{"text": "She suddenly raised her hand like this, and said to me, \"Get on with it.\"\tუცებ ხელი ასწია ასე და მითხრა, \"საქმეს შეუდექი.\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) I think it was good advice.\t(სიცილი) ვფიქრობ კარგი რჩევაა."}
{"text": "I'll follow her advice. I'll stop talking.\tვიქცევი ამ რჩევის მიხედვით."}
{"text": "Thank you. Thank you very much.\tვწყვეტ საუბარს. მადლობა. დიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause) Thank you. Thank you. (Applause) Thank you very much. Wow. (Applause)\t(აპლოდისმენტები) მადლობა, მადლობა. დიდი მადლობა, ვაუ."}
{"text": "When I was little, I thought my country was the best on the planet.\tპატარა რომ ვიყავი, ვფიქრობდი რომ ჩემი ქვეყანა იყო საუკეთესო პლანეტაზე,"}
{"text": "And I grew up singing a song called \"Nothing To Envy.\"\tდა გავიზარდე სიმღერით \"არაფერი გვაქვს შესაშური.\""}
{"text": "And I was very proud.\tმე ვიყავი ძალიან ამაყი."}
{"text": "In school, we spent a lot of time studying the history of Kim Il-Sung, but we never learned much about the outside world, except that America, South Korea, Japan are the enemies.\tსკოლაში ჩვენ დიდ დროს ვუთმობდით გვესწავლა კიმ II-სუნგის ისტორია, მაგრამ არასდროს გვისწავლია მეტი დანარჩენ მსოფლიოზე, გარდა იმისა, რომ ამერიკა, სამხრეთ კორეა, იაპონია არიან მტრები."}
{"text": "Although I often wondered about the outside world, I thought I would spend my entire life in North Korea, until everything suddenly changed.\tთუმცა მე ხშირად ვოცნებობდი გარე მსოფლიოზე, მე ვფიქრობდი, რომ მთელი ცხოვრება უნდა გამეტარებინა ჩრდილოეთ კორეაში, სანამ უეცრად ყველაფერი არ შეიცვალა."}
{"text": "When I was seven years old, I saw my first public execution.\t7 წლის ასაკში, მე პირველად ვნახე სახალხო სიკვდილით დასჯა,"}
{"text": "But I thought my life in North Korea was normal.\tმაგრამ ვფიქრობდი, რომ ჩემი ცხოვრება ჩრდილოეთ კორეაში იყო ნირმალური."}
{"text": "My family was not poor, and myself, I had never experienced hunger.\tჩემი ოჯახი არ იყო ღარიბი, და მე არასდროს განმიცდია შიმშილი."}
{"text": "But one day, in 1995, my mom brought home a letter from a coworker's sister.\tმაგრამ 1995 წლის ერთ დღეს, დედამ სახლში მოიტანა წერილი მისი თანამშრომლის დისგან."}
{"text": "It read, \"When you read this, our five family members will not exist in this world, because we haven't eaten for the past three weeks.\tის იკითხებოდა, \"როცა თქვენ ამას წაიკითხავთ, ჩვენი ოჯახის ხუთივე წევრი იქნება გარდაცვლილი, იმიტომ რომ ჩვენ არ გვიჭამია უკვე ორი კვირაა."}
{"text": "We are lying on the floor together, and our bodies are so weak, we are waiting to die.\"\tჩვენ ვწევართ ერთად იატაკზე, და ჩვენი სხეულები ისე არის დაუძლურებული, განწირულები ვართ სიკვდილისათვის.\""}
{"text": "I was so shocked.\tმე ვიყავი შოკირებული."}
{"text": "This was the first time I heard that people in my country were suffering.\tეს იყო პირველი შემთხვევა, როცა გავიგე, რომ ჩემს ქვეყანაში ადამიანები იტანჯებოდნენ."}
{"text": "Soon after, when I was walking past a train station, I saw something terrible that to this day I can't erase from my memory.\tმალევე, როცა მე მივდიოდი რკინიგზის სადგურთან, დავინახე რაღაც საშინელება, რომელიც არ შემიძლია ამოვშალო მეხსიერებიდან."}
{"text": "A lifeless woman was lying on the ground, while an emaciated child in her arms just stared helplessly at his mother's face.\tუსიცოცხლო ქალი ეგდო მიწაზე, მისუსტებული ბავშვი მის ხელებში უმწეოდ მიშტერებოდა დედას სახეზე."}
{"text": "But nobody helped them, because they were so focused on taking care of themselves and their families.\tმაგრამ არავინ ეხმარებოდა მათ, რადგან ყველანი ფოკუსირებული იყვნენ ეზრუნათ საკუთარ თავზე და ოჯახებზე."}
{"text": "A huge famine hit North Korea in the mid-1990s.\tდიდი შიმშილობა დაატყდა თავს ჩრდილოეთ კორეას 1990-იანი წლების შუაში."}
{"text": "Ultimately, more than a million North Koreans died during the famine, and many only survived by eating grass, bugs and tree bark.\tჯამში, მილიონ ჩრდილოეთ კორეელზე მეტი გარდაიცვალა შიმშილობის პერიოდში და ბევრი გადარჩა მხოლოდ ბალახის, ხოჭოების და ხის ქერქის ჭამით."}
{"text": "Power outages also became more and more frequent, so everything around me was completely dark at night, except for the sea of lights in China, just across the river from my home.\tელექტროენერგიის გათიშვაც უფრო და უფრო ხშირი გახდა, ჩემს ირგვლივ ყველაფერი იყო სრულიად ბნელი, გარდა სინათლისა რომელსაც ვხედავდი ჩინეთში, ჩემი სახლიდან მდინარის მოპირდაპირე მხარეს."}
{"text": "I always wondered why they had lights, but we didn't.\tმე ყოველთვის მაინტერესებდა, რატომ ქონდათ სინათლე მათ და არ გვქონდა ჩვენ."}
{"text": "This is a satellite picture showing North Korea at night, compared to neighbors.\tეს არის სურათი სატელიტიდან, სადაც ჩანს ჩრდილოეთ კორეა მის მეზობლებთან შედარებით."}
{"text": "This is the Amnok River, which serves as a part of the border between North Korea and China.\tეს არის მდინარე ამროკი, რომელიც არის საზღვრის ნაწილი ჩრდილოეთ კორეასა და ჩინეთს შორის."}
{"text": "As you can see, the river can be very narrow at certain points, allowing North Koreans to secretly cross.\tროგორც ხედავთ, მდინარე ვიწროა გარკვეულ ადგილებში, რაც მისი მალულად გადაკვეთის საშუალებას აძლევს ჩრდილოეთ კორეელებს."}
{"text": "But many die.\tმაგრამ ბევრი იღუპება."}
{"text": "Sometimes, I saw dead bodies floating down the river.\tზოგჯერ, მე ვხედავ მკვდარ სხეულებს, მოტივტივეს მდინარეზე."}
{"text": "I can't reveal many details about how I left North Korea, but I only can say that during the ugly years of the famine, I was sent to China to live with distant relatives.\tმე არ შემიძლია გავაცხადო ბევრი დეტალი, თუ როგორ დავტოვე ჩრდილოეთ კორეა, მე მხოლოდ ის შემიძლია ვთქვა, რომ შიმშილობის საშინელ წლებში გამგზავნეს ჩინეთში შორეულ ნათესავებთან საცხოვრებლად."}
{"text": "But I only thought that I would be separated from my family for a short time.\tვფიქრობდი, რომ ვიქნებოდი ჩემი ოჯახისგან განცალკევებული მხოლოდ მოკლე დროით."}
{"text": "I could have never imagined that it would take 14 years to live together.\tმე ვერასდროს წარმოვიდგენდი, თუ ეს გასტანდა 14 წელიწადს."}
{"text": "In China, it was hard living as a young girl without my family.\tჩინეთში რთული იყო ცხოვრება ახალგაზრდა გოგოსთვის ოჯახის გარეშე."}
{"text": "I had no idea what life was going to be like as a North Korean refugee.\tმე არ ვიცი ცხოვრება, რომელიც მსგავსი იქნება ჩრდილოეთ კორეელი ლტოლვილის ცხოვრებისა,"}
{"text": "But I soon learned it's not only extremely difficult, it's also very dangerous, since North Korean refugees are considered in China as illegal migrants.\tმე მალე ვისწავლე, რომ ეს მხოლოდ ძალზე ძნელი კი არ იყო, აგრეთვე იყო ძალიან საშიშიც, რადგან ჩრდილოეთ კორეელი ლტოლვილები"}
{"text": "So I was living in constant fear that my identity could be revealed, and I would be repatriated to a horrible fate, back in North Korea.\tჩინეთში ითვლებიან, როგორც არალეგალი ემიგრანტები. ასე რომ, მე ვცხოვრობდი მუდმივ შიშში, რომ შეიძლებოდა ჩემი ვინაობა გამოაშკარავებულიყო და რეპატრირებული ვყოფილიყავი საშინელ ბედში, უკან ჩრდილოეთ კორეაში."}
{"text": "One day, my worst nightmare came true, when I was caught by the Chinese police, and brought to the police station for interrogation.\tერთ დღეს, ჩემი უსაშინლესი კოშმარი გადაიქცა სინამდვილედ, როდესაც მე დამიჭირა ჩინეთის პოლიციამ და წამიყვანა პოლიციის განყოფილებაში დასაკითხად."}
{"text": "Someone had accused me of being North Korean, so they tested my Chinese language abilities, and asked me tons of questions.\tვიღაცამ დამადანაშაულა ჩრდილოეთ კორეელობაში, მათ შეამოწმეს ჩემი ჩინური ენის ცოდნა და დამისვეს უამრავი კითხვა."}
{"text": "I was so scared.\tმე ისეთი შეშინებული ვიყავი,"}
{"text": "I thought my heart was going to explode.\tმეგონა რომ ჩემი გული აფეთქდებოდა."}
{"text": "If anything seemed unnatural, I could be imprisoned and repatriated.\tთუ რამე არაბუნებრივად მოეჩვენებოდათ, მე ვიქნებოდი დაპატიმრებული და რეპატრირებული."}
{"text": "I thought my life was over.\tმეგონა რომ ჩემი სიცოცხლე დასრულებულდა,"}
{"text": "But I managed to control all the emotions inside me, and answer the questions.\tმაგრამ მე მოვახერხე ჩემი ემოციების გაკონტროლება და ვუპასუხე კითხვებს."}
{"text": "After they finished questioning me, one official said to another, \"This was a false report. She's not North Korean.\"\tჩემი დაკითვის დასრულების შემდეგ, ერთმა სამართალდამცავმა უთხრა მეორეს, „ეს შეტყობინება იყო ტყუილი. ის არ არის ჩრდილოეთ კორეელი.”"}
{"text": "And they let me go. It was a miracle.\tდა მათ დამრთეს წასვლის ნება. ეს იყო სასწაული."}
{"text": "Some North Koreans in China seek asylum in foreign embassies.\tზოგიერთი ჩრდილოეთ კორეელი ჩინეთში ეძებს თავშესაფარს უცხოეთის საელჩოებში,"}
{"text": "But many can be caught by the Chinese police, and repatriated.\tმაგრამ ბევრი მათგანი შეიძლება ჩინეთის პოლიციამ დაიჭიროს და დაარეპორტოს."}
{"text": "These girls were so lucky.\tეს გოგოები იყვნენ იღბლიანები."}
{"text": "Even though they were caught, they were eventually released, after heavy international pressure.\tმიუხედავად იმისა რომ ისინი იყვნენ დაჭერილები, ისინი საბოლოოდ გათავისუფლდნენ ძლიერი საერთაშორისო ზეწოლის შედეგად."}
{"text": "These North Koreans were not so lucky.\tეს ჩრდილოეთ კორეელები არ აღმოჩნდნენ ისეთი იღბლიანები."}
{"text": "Every year, countless North Koreans are caught in China and repatriated to North Korea, where they can be tortured, imprisoned, or publicly executed.\tყოველ წელს, უამრავ ჩრდილოეთ კორეელს იჭერენ ჩინეთში და არეპორტებენ ჩრდილოეთ კორეაში, სადაც ისინი შეიძლება იყვნენ ნაწამები, დაპატიმრებული ან საჯაროდ დახვრეტილი."}
{"text": "Even though I was really fortunate to get out, many other North Koreans have not been so lucky.\tმიუხედავად იმისა, რომ მე ნამდვილად გამიმართლა გამოღწევაში, ბევრ ჩრდილოეთ კორეელს ასე არ გაუმართლა."}
{"text": "It's tragic that North Koreans have to hide their identities and struggle so hard just to survive.\tტრაგედიაა, რომ ჩრდილოეთ კორეელებს უწევთ დამალონ თავიანთი ვინაობა და იბრძოლონ მხოლოდ გადარჩენისათვის."}
{"text": "Even after learning a new language and getting a job, their whole world can be turned upside down in an instant.\tახალი ენის სწავლით და სამსახურის მიღების შემდეგაც, მათი ცხოვრება შეიძლება მყისიერად შეიცვალოს."}
{"text": "That's why, after 10 years of hiding my identity, I decided to risk going to South Korea.\tსწორედ ამიტომ, ჩემი ვინაობის 10 წლიანი მალვის შემდეგ, მე გადავწყვიტე გამერისკა წასვლა სამხრეთ კორეაში"}
{"text": "And I started a new life yet again.\tდა დავიწყე ახალი ცხოვრება კიდევ ერთხელ."}
{"text": "Settling down in South Korea was a lot more challenging than I had expected.\tდამკვიდრება სამხრეთ კორეაში იყო ბევრად უფრო რთული, ვიდრე მე მოველოდი."}
{"text": "English was so important in South Korea, so I had to start learning my third language.\tინგლისური ისეთი მნიშვნელოვანი იყო სამხრეთ კორეაში, რომ მე უნდა დამეწყო მესამე ენის შესწავლა."}
{"text": "Also, I realized there was a wide gap between North and South.\tასევე, მე გავაცნობიერე რომ იყო დიდი უფსკრული ჩრდილოეთსა და სამხრეთს შორის."}
{"text": "We are all Korean, but inside, we have become very different, due to 67 years of division.\tჩვენ ყველა ვართ კორეელები, მაგრამ შინაგანად, ჩვენ გავხდით ძალიან განსხვავებულები 67 წლიანი გაყოფის შემდეგ."}
{"text": "I even went through an identity crisis.\tმე გავიარე იდენტობის კრიზისი."}
{"text": "Am I South Korean or North Korean?\tსამხრეთ კორეელი ვარ თუ ჩრდილოეთ კორეელი?"}
{"text": "Where am I from? Who am I?\tსაიდან ვარ მე? ვინ ვარ მე?"}
{"text": "Suddenly, there was no country I could proudly call my own.\tმოულიდნელად, არ არსებობდა ქვეყანა, რომელსაც მე ამაყად დავარქმევდი ჩემსას."}
{"text": "Even though adjusting to life in South Korea was not easy, I made a plan -- I started studying for the university entrance exam.\tმიუხედავად იმისა, რომ მორგება ცხოვრებაზე სამხრეთ კორეაში არ იყო ადვილი, მე შევიმუშავე გეგმა. დავიწყე მზადება უნივერსიტეტის მისაღები გამოცდისათვის."}
{"text": "Just as I was starting to get used to my new life, I received a shocking phone call.\tროგორც კი მე დავიწყე ჩემს ახალ ცხოვრებასთან შეგუება, მე მივიღე შოკისმომგვრელი ზარი."}
{"text": "The North Korean authorities intercepted some money that I sent to my family, and, as a punishment, my family was going to be forcibly removed to a desolate location in the countryside.\tჩრდილოეთ კორეის ხელისუფლებამ ჩამოჭრა ფული, რომელიც მე გავუგზავნე ჩემს ოჯახს, და როგორც სასჯელი, ჩემი ოჯახი გადასახლებული იქნებოდა იზოლირებულ ადგილას ქალაქგარეთ."}
{"text": "They had to get out quickly.\tისინი უნდა გასულიყვნენ სწრაფად,"}
{"text": "So I started planning how to help them escape.\tამიტომ მე დავიწყე დაგეგმვა, როგორ დავხმარებოდი მათ გაქცევაში."}
{"text": "North Koreans have to travel incredible distances on the path to freedom.\tჩრდილოეთ კორეელებს უწევთ გაიარონ წარმოუდგენელი მანძილი თავისუფლებისაკენ მიმავალ გზაზე."}
{"text": "It's almost impossible to cross the border between North Korea and South Korea.\tთითქმის შეუძლებელია გადაკვეთო საზღვარი ჩრდილოეთ კორეასა და სამხრეთ კორეას შორის,"}
{"text": "So, ironically, I took a flight back to China and headed toward the North Korean border.\tასე რომ, მე მომიწია გადავფრენილიყავი უკან ჩინეთში და გავემართე ჩრდილოეთ კორეის საზღვრისაკენ."}
{"text": "Since my family couldn't speak Chinese, I had to guide them somehow through more than 2,000 miles in China, and then into Southeast Asia.\tრადგან ჩემი ოჯახი არ საუბრობდა ჩინურად, მე მომიწია მათი გაძღოლა, 2000 მილის მანძილზე ჩინეთში და შემდეგ სამხრეთ აზიაში."}
{"text": "The journey by bus took one week, and we were almost caught several times.\tავტობუსით მგზავრობამ გასტანა ერთი კვირა, ჩვენ რამდენიმეჯერ ლამის დაგვიჭირეს."}
{"text": "One time, our bus was stopped and boarded by a Chinese police officer.\tერთხელ, ჩვენი ავტობუსი გააჩერეს და ამოვიდა ჩინელი პოლიციის ოფიცერი."}
{"text": "He took everyone's I.D. cards, and he started asking them questions.\tმან გამოართვა ყველას პირადობის დამადასტურებელი მოწმობები და დაიწყო შეკითხვების დასმა."}
{"text": "Since my family couldn't understand Chinese, I thought my family was going to be arrested.\tრადგან ჩემს ოჯახს არ ესმოდა ჩინური, ვფიქრობდი მათ დააპატიმრებდნენ."}
{"text": "As the Chinese officer approached my family, I impulsively stood up, and I told him that these are deaf and dumb people that I was chaperoning.\tროგორც კი ჩინელი ოფიცერი მოუახლოვდა ჩემს ოჯახს, მე იმპულსურად წამოვდექი და ვუთხარი მას, რომ ისინი იყვნენ ყრუ-მუნჯები რომლებსაც მე ვმეთვალყურეობდი."}
{"text": "He looked at me suspiciously, but luckily, he believed me.\tმან შემომხედა საეჭვოდ, მაგრამ საბედნიეროდ დამიჯერა მე."}
{"text": "We made it all the way to the border of Laos.\tჩვენ ვიქცეოდით ასე მთელი გზა ლაოსის საზღვრამდე,"}
{"text": "But I had to spend almost all my money to bribe the border guards in Laos.\tმაგრამ მე თითქმის მთელი ჩემი ფული დავხარჯე საზღვრის დაცვის მოქრთამისათვის ლაოსში."}
{"text": "But even after we got past the border, my family was arrested and jailed for illegal border crossing.\tმაგრამ როგორც კი ჩვენ გავცდით საზღვარს, ჩემი ოჯახი დაკავებული და დაპატიმრებული იქნა საზღვრის უკანონო გადაკვეთისათვის."}
{"text": "After I paid the fine and bribe, my family was released in one month.\tმას შემდეგ რაც მე გადავიხადე ჯარიმა და ქრთამი, ჩემი ოჯახი გაათავისუფლეს ერთ თვეში,"}
{"text": "But soon after, my family was arrested and jailed again, in the capital of Laos.\tმაგრამ მალევე, ისინი ისევ დააკავეს და დააპატიმრეს ლაოსის დედაქალაქში."}
{"text": "This was one of the lowest points in my life.\tეს იყო ერთერთი ყველაზე რთული წერტილი ჩემს ცხოვრებაში."}
{"text": "I did everything to get my family to freedom, and we came so close, but my family was thrown in jail, just a short distance from the South Korean embassy.\tმე გავაკეთე ყველაფერი ჩემი ოჯახის თავისუფლებისათვის, და ჩვენ ვიყავით ძალიან ახლოს, მაგრამ ჩემი ოჯახი გადაყვანილ იქნა საპატიმროში სამხრეთ კორეის საელჩოსთან."}
{"text": "I went back and forth between the immigration office and the police station, desperately trying to get my family out.\tმე დავდიოდი წინ და უკან საემიგრაციოსა და პოლიციის ოფისს შორის, სასოწარკვეთილი ვცდილობდი ჩემი ოჯახის გათავისუფლებას,"}
{"text": "but I didn't have enough money to pay a bribe or fine anymore.\tმაგრამ არ მქონდა საკმარისი ფული რომ კიდევ გადამეხადა ქრთამი და ჯარიმა."}
{"text": "I lost all hope.\tმე დავკარგე ყველა იმედი."}
{"text": "At that moment, I heard one man's voice ask me, \"What's wrong?\"\tიმ მომენტში, მე მომესმა კაცის ხმა, რომელიც მეკითხებოდა, „რა ხდება”?"}
{"text": "I was so surprised that a total stranger cared enough to ask.\tმე ვიყავი გაოცებული, რომ სრულიად უცხო მეკითხებოდა."}
{"text": "In my broken English, and with a dictionary, I explained the situation, and without hesitating, the man went to the ATM, and he paid the rest of the money for my family, and two other North Koreans to get out of jail.\tჩემი დამტვრეული ინგლისურით და ლექსიკონის დახმარებით, მე ავუხსენი სიტუაცია, ყოყმანის გარეშე კაცი მივიდა ბანკომატთან და გადაიხადა დარჩენილი ფული ჩემი ოჯახის და კიდევ ორი ჩრდილოეთ კორეელის ციხიდან გასათავისუფლებლად."}
{"text": "I thanked him with all my heart, and I asked him, \"Why are you helping me?\"\tმე მადლობა გადავუხადე მას მთელი გულით და ვკითხე, „რატომ მეხმარებით მე?”"}
{"text": "\"I'm not helping you,\" he said.\t„მე თქვენ არ გეხმარებით” თქვა მან"}
{"text": "\"I'm helping the North Korean people.\"\t„მე ვეხმარები ჩრდილოეთ კორეელ ხალხს.”"}
{"text": "I realized that this was a symbolic moment in my life.\tმე გავაცნობიერე რომ ეს იყო სიმბოლური მომენტი ჩემს ცხოვრებაში."}
{"text": "The kind stranger symbolized new hope for me and the North Korean people, when we needed it most.\tკეთილმა უცნობმა შექმნა ახალი იმედი ჩემთვის და ჩრდილოეთ კორეელი ხალხისათვის, როცა ჩვენ ასე ძალიან გვჭირდებოდა ის,"}
{"text": "And he showed me that the kindness of strangers and the support of the international community are truly the rays of hope we North Korean people need.\tმან დამანახა მე რომ უცხოების სიკეთე და საერთაშორისო საზოგადოების მხარდაჭერა არის ნამდვილად იმედის სხივი, რომელიც ჩვენ, ჩრდილოეთ კორეელ ხალხს გვჭირდება."}
{"text": "Eventually, after our long journey, my family and I were reunited in South Korea.\tსაბოლოოდ, გრძელი მგზავრობის შემდეგ, მე და ჩემი ოჯახი გავერთიანდით სამხრეთ კორეაში,"}
{"text": "But getting to freedom is only half the battle.\tმაგრამ თავისუფლების მოპოვება არის ბრძოლის მხოლოდ ნახევარი."}
{"text": "Many North Koreans are separated from their families, and when they arrive in a new country, they start with little or no money.\tბევრი ჩრდილოეთ კორეელი გამიჯნული არის თავიანთ ოჯახს, და როცა ისინი ჩამოდიან ახალ ქვეყანაში, ისინი იწყებენ ცოტა ფულით ან საერთოდ უფულოდ."}
{"text": "So we can benefit from the international community for education, English language training, job training, and more.\tასე რომ, ჩვენ შეგვიძლია ვისარგებლოთ საერთაშორისო საზოგადოების დახმარებით განათლებისათვის, ინგლისური ენის სწავლისათვის, სამუშაო ტრენინგისათვის და სხვა."}
{"text": "We can also act as a bridge between the people inside North Korea and the outside world.\tჩვენ შეგვიძლია ვიყოთ ხიდი ხალხისათვის ჩრდილოეთ კორეასა და დანარჩენ მსოფლიოს შორის,"}
{"text": "Because many of us stay in contact with family members still inside, and we send information and money that is helping to change North Korea from inside.\tიმიტომ რომ ბევრი ჩვენთაგანი ინარჩუნებს კონტაქტს ოჯახებთან და ჩვენ შეგვიძლია გავაგზავნოთ ინფორმაცია და ფული, რომელიც დაეხმარება ჩრდილოეთ კორეას შეიცვალოს შიგნიდან."}
{"text": "I've been so lucky, received so much help and inspiration in my life, so I want to help give aspiring North Koreans a chance to prosper with international support.\tისეთი იღბლიანი ვიყავი, იმდენი დახმარება და შთაგონება მიმიღია ცხოვრებაში, მინდა დავეხმარო და მივცე მისწრაფება ჩრდილოეთ კორეელებს,"}
{"text": "I'm confident that you will see more and more North Koreans succeeding all over the world, including the TED stage.\tმიაღწიონ წარმატებას საერთაშორისო მხარდარდაჭერით. დარწმუნებული ვარ რომ თქვენ ნახავთ უფრო მეტ და მეტ ჩრდილოეთ კორეელს წარმატებულს მთელს მსოფლიოში,"}
{"text": "Thank you.\tმათ შორის ტედის სცენაზეც."}
{"text": "(Applause)\tმადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "What you're doing, right now, at this very moment, is killing you.\tრასაც ახლა, აი, ამ წუთას აკეთებ გკლავს."}
{"text": "More than cars or the Internet or even that little mobile device we keep talking about, the technology you're using the most almost every day is this, your tush.\tუფრო მეტად, ვიდრე მანქანები ან ინტერნეტი ან ის პატარა მობილური მოწყობილობა, რომელზეც სულ ვსაუბრობთ, ტექნოლოგია, რომელსაც შენ იყენებ თითქმის ყოველდღიურად, ეს არის – შენი უკანალი."}
{"text": "Nowadays people are sitting 9.3 hours a day, which is more than we're sleeping, at 7.7 hours.\tდღესდღეობით ადამიანები დღეში 9.3 საათი სხედან, რაც იმაზე მეტია, რამდენიც გვძინავს – 7.7 საათი."}
{"text": "Sitting is so incredibly prevalent, we don't even question how much we're doing it, and because everyone else is doing it, it doesn't even occur to us that it's not okay.\tჯდომა იმდენად დაუჯერებლად გავრცელებულია, იმასაც კი არ ვაყენებთ კითხვის ქვეშ, რამდენად ხშირად ვსხედვართ და რახან ყველა დანარჩენიც ზის, თავში აზრადაც არ მოგვდის, რომ ეს მთლად კარგი არაა."}
{"text": "In that way, sitting has become the smoking of our generation.\tამ მხრივ, ჯდომა ჩვენი თაობისათვის მოწევის მაგვარი გახდა."}
{"text": "Of course there's health consequences to this, scary ones, besides the waist.\tრა თქმა უნდა, ეს ჯანმრთელობაზე ტოვებს კვალს, წელის გარდა, სხვა, საშიშ კვალსაც."}
{"text": "Things like breast cancer and colon cancer are directly tied to our lack of physical [activity], Ten percent in fact, on both of those.\tდაავადებები, როგორიცაა მკერდის კიბო და ნაწლავის კიბო პირდაპირაა დაკავშირებული ჩვენი ფიზიკური აქტივობის ნაკლებობასთან. ამ ორივე დაავადებასთან, 10%–ით."}
{"text": "Six percent for heart disease, seven percent for type 2 diabetes, which is what my father died of.\tგულის დაავადებებთან – 6%–ით, 7%–ით დიაბეტის მეორე ტიპთან, რამაც მამაჩემი შეიწირა."}
{"text": "Now, any of those stats should convince each of us to get off our duff more, but if you're anything like me, it won't.\tწესით, ამ მონაცემებიდან ერთიც კი საკმარისი უნდა იყოს ჩვენს დასარწმუნებლად, რომ უფრო მეტად ავწიოთ უკანალი, მაგრამ თუ ოდნავ მაინც ჩემნაირი ხართ, ეს არ იქნება საკმარისი."}
{"text": "What did get me moving was a social interaction.\tის, რამაც მართლა ამამოძრავა, სოციალური ურთიერთობა იყო."}
{"text": "Someone invited me to a meeting, but couldn't manage to fit me in to a regular sort of conference room meeting, and said, \"I have to walk my dogs tomorrow. Could you come then?\"\tვიღაცამ შეხვედრაზე დამპატიჟა, მაგრამ ვერ მოახერხა ჩვენი შეხვედრა ჩვეულებრივ, საკონფერენციო ოთახის შეხვედრა გამოსულიყო და მითხრა: \"ხვალ ჩემი ძაღლები უნდა გავასეირნო. შეგიძლია მაშინ მოხვიდე?\""}
{"text": "It seemed kind of odd to do, and actually, that first meeting, I remember thinking, \"I have to be the one to ask the next question,\" because I knew I was going to huff and puff during this conversation.\tძალიან უცნაურად ჟღერდა და სიმართლე გითხრათ, იმ პირველი შეხვედრის დროს მახსოვს, ვფიქრობდი \"აუცილებლად მე უნდა დავსვა შემდეგი შეკითხვა\" იმიტომ რომ ვიცოდი, რომ ამ საუბრის დროს ქშენა და ხვნეშა მომიწევდა."}
{"text": "And yet, I've taken that idea and made it my own.\tდა მაინც, მე ეს იდეა ავიტაცე და ჩემად ვაქციე."}
{"text": "So instead of going to coffee meetings or fluorescent-lit conference room meetings, I ask people to go on a walking meeting, to the tune of 20 to 30 miles a week.\tდა ყავის შეხვედრებზე სიარულის ან ცივი ნათებით განათებული შეხვედრების ოთახებში ჯდომის ნაცვლად მე ხალხს ვთხოვ, სასიარულო შეხვედრებზე წამოვიდეს, რაც კვირაში 20–30 მილის სიარული გამომდის."}
{"text": "It's changed my life.\tამან ჩემი ცხოვრება შეცვალა."}
{"text": "But before that, what actually happened was, I used to think about it as, you could take care of your health, or you could take care of obligations, and one always came at the cost of the other.\tმაგრამ აქამდე რაც მოხდა იყო ის, რომ ადრე ვფიქრობდი, კაცს ან ჯანმრთელობაზე შეეძლო ზრუნვა, ან ვალდებულებების შესრულებაზე, და ამათგან ერთი მხოლოდ მეორეს ხარჯზე იყო შესაძლებელი."}
{"text": "So now, several hundred of these walking meetings later, I've learned a few things.\tახლა კი,ასობით ამგვარი სასიარულო შეხვედრის შემდეგ, რამდენიმე რამ ვისწავლე."}
{"text": "First, there's this amazing thing about actually getting out of the box that leads to out-of-the-box thinking.\tპირველ რიგში, საოცარია, რომ მართლა ყუთიდან გამოსვლა ახალისებს შემოქმედებით ფიქრს."}
{"text": "Whether it's nature or the exercise itself, it certainly works.\tარ ვიცი ეს ბუნების ბრალია თუ თავად ვარჯიშის, მაგრამ ეს ნამდვილად მუშაობს."}
{"text": "And second, and probably the more reflective one, is just about how much each of us can hold problems in opposition when they're really not that way.\tდა მეორე, ალბათ უფრო დასაფიქრებელი ისაა, თუ თითოეული ჩვენგანი რამდენად აყენებენ ამოცანებს როგორც ერთმანეთის გამომრიცხავს მაშინ, როცა სინამდვილეში ეს ასე სულაც არაა."}
{"text": "And if we're going to solve problems and look at the world really differently, whether it's in governance or business or environmental issues, job creation, maybe we can think about how to reframe those problems as having both things be true.\tთუ ჩვენ პრობლემების გადაწყვეტა და სამყაროსათვის მართლა სხვაგვარად შეხედვა გვინდა, ეს სახელმწიფოს მმართველობაში იქნება თუ ბიზნესში, გარემოს დაცვის საკითხებში თუ სამუშაო ადგილების შექმნაში, იქნებ დავფიქრდეთ, როგორ შევცვალოთ ამ პრობლემების აღქმა ისე, რომ მათგან ორივე ჭეშმარიტება იყოს."}
{"text": "Because it was when that happened with this walk-and-talk idea that things became doable and sustainable and viable.\tიმიტომ, რომ სწორედ ეს გამოვიდა ამ სიარულში ლაპარაკის იდეიდან – რომ რაღაცეები გაკეთბადი, მდგრადი და ეფექტური ხდება,"}
{"text": "So I started this talk talking about the tush, so I'll end with the bottom line, which is, walk and talk.\tმე ეს საუბარი ჭეშმარიტებაზე საუბრით დავიწყე, ასე რომ, დავამთავრებ დედააზრით – იარეთ და ისაუბრეთ."}
{"text": "Walk the talk.\tიარეთ და ისაუბრეთ."}
{"text": "You'll be surprised at how fresh air drives fresh thinking, and in the way that you do, you'll bring into your life an entirely new set of ideas.\tგაგიკვირდებათ, რამდენად იწვევს სუფთა ჰაერი ახლებურ ფიქრს, და ამით თქვენს ცხოვრებაში სულ ახალ იდეებს შემოიტანთ."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I have spent my entire life either at the schoolhouse, on the way to the schoolhouse, or talking about what happens in the schoolhouse.\tმთელი ჩემი ცხოვრება გავატარე სკოლაში, ან სკოლისკენ მიმავალ გზაზე, ან სკოლის ამბებზე საუბარში."}
{"text": "(Laughter) Both my parents were educators, my maternal grandparents were educators, and for the past 40 years, I've done the same thing.\tჩემი მშობლები პედაგოგები იყვნენ, დედის მხრიდან ბებია და პაპაც პედაგოგები იყვნენ, და ბოლო 40 წელია მეც იგივე საქმეს ვაკეთებ."}
{"text": "And so, needless to say, over those years I've had a chance to look at education reform from a lot of perspectives.\tამიტომ ზედმეტია იმის თქმა, რომ ,მთელი ამ წლების განმავლობაში მქონია საშუალება თვალყური მედევნებინა საგანმანათლებლო რეფორმისთვის უამრავი კუთხით."}
{"text": "Some of those reforms have been good.\tზოგიერთი რეფორმათაგანი კარგი იყო."}
{"text": "Some of them have been not so good.\tზოგიერთი არც ისე კარგი."}
{"text": "And we know why kids drop out.\tდა ჩვენ ვიცით, რატომ წყვეტენ ბავშვები სწავლას სკოლაში."}
{"text": "We know why kids don't learn.\tჩვენ ვიცით რატომ არ სწავლობენ ბავშვები."}
{"text": "It's either poverty, low attendance, negative peer influences...\tეს ან სიღარიბეა, დასწრების დაბალი მაჩვენებელი თანატოლების უარყოფითი ზეგავლენა."}
{"text": "We know why.\tჩვენ ვიცი რატომ"}
{"text": "But one of the things that we never discuss or we rarely discuss is the value and importance of human connection.\tმაგრამ ერთ-ერთი, რასაც არასოდეს განვიხილავთ ან იშვიათად გავიხილავთ არის ადამიანთა კავშირის ღირებულება და მნიშვნელობა,"}
{"text": "Relationships.\tურთიერთობები."}
{"text": "James Comer says that no significant learning can occur without a significant relationship.\tჯეიმს კომერი ამბობს, რომ ვერ მოხდება მნიშვნელოვანი სწავლება, მნიშვნელოვანი ურთიერთობების გარეშე."}
{"text": "George Washington Carver says all learning is understanding relationships.\tჯორჯ ვაშინგტონ კარვერი ამბობს, რომ სწავლება ურთიერთობების შესწავლა და გაგებაა."}
{"text": "Everyone in this room has been affected by a teacher or an adult.\tყველა ჩვენთაგანი ყოფილა მასწავლებლის თუ ზრდასრულის ზეგავლენის ქვეშ."}
{"text": "For years, I have watched people teach.\tწლებია, ვუყურებ როგორ ასწავლის ხალხი."}
{"text": "I have looked at the best and I've looked at some of the worst.\tმინახავს საუკეთესოც და ასევე მინახავს ყველაზე ცუდიც."}
{"text": "A colleague said to me one time, \"They don't pay me to like the kids.\tკოლეგამ მითხრა ერთხელ, \"ისინი არ მიხდიან ფულს იმისთვის, რომ მომეწონოს ბავშვი."}
{"text": "They pay me to teach a lesson.\tმიხდიან ფულს გაკვეთილის ჩატარებაში."}
{"text": "The kids should learn it.\tბავშვებმა უნდა ისწავლონ."}
{"text": "I should teach it, they should learn it, Case closed.\"\tმე უნდა ვასწავლო. მათ უნდა ისწავლონ. საქმე დახურულია.\""}
{"text": "Well, I said to her, \"You know, kids don't learn from people they don't like.\"\tკარგით, მე ვუთხარი მას, \"იცით, ბავშვები არ სწავლობენ იმისგან ვინც მათ არ მოსწონთ.\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) She said, \"That's just a bunch of hooey.\"\t(სიცილი) (ტაში) მათ თქვა, \"ეს მხოლოდ სულელური საუბარია.\""}
{"text": "And I said to her, \"Well, your year is going to be long and arduous, dear.\"\tდა მე ვუთხარი. \"ნუ თქვენი წელი საკმაოდ ხანგრძლივი და რთული იქნება საყვარელო.\""}
{"text": "Needless to say, it was.\tზედმეტი იქნება ავღნიშნო, რომ იყო."}
{"text": "Some people think that you can either have it in you to build a relationship, or you don't.\tზოგიერთი ადამიანი ფიქრობს, რომ ან შინაგანად იცი ურთიერთობა ხალხთან, ან არ გამოგდის."}
{"text": "I think Stephen Covey had the right idea.\tვფიქრობ სტივენ ქავის ქონდა სწორი აზრი."}
{"text": "He said you ought to just throw in a few simple things, like seeking first to understand, as opposed to being understood.\tმან თქვა უბრალოდ უნდა გადააგდო რამდენიმე მარტივი რამ, როგორიცაა, პირველ რიგში ეძიო, რომ გაუგო ისევე, როგორც პირიქით, გაგიგონ."}
{"text": "Simple things, like apologizing.\tმარტივი რამ ,როგორიცაა მობოდიშება."}
{"text": "You ever thought about that?\tოდესმე გიფიქრიათ ამაზე?"}
{"text": "Tell a kid you're sorry, they're in shock.\tუთხარი ბავშვს, რომ წუხარ, და ისინი შოკში არიან."}
{"text": "(Laughter) I taught a lesson once on ratios.\tერთხელ, გაკვეთილი მქონდა ფარდობითობაზე."}
{"text": "I'm not real good with math, but I was working on it.\tარ ვარ ძლიერი მათემატიკაში, მაგრამ ვმუშაობდი ამაზე."}
{"text": "(Laughter) And I got back and looked at that teacher edition.\tმივუბრუნდი მასწავლებლის გამოცემას."}
{"text": "I'd taught the whole lesson wrong.\tმთელი გაკვეთილი არასწორად ჩავატარე."}
{"text": "(Laughter) So I came back to class the next day and I said, \"Look, guys, I need to apologize.\t(სიცილი) ასე, რომ მეორე დღეს, მივედი ჩემს კლასთან და ვუთხარი, \"მისმინეთ ბავშვებო, უნდა მოგიბოდიშოთ."}
{"text": "I taught the whole lesson wrong. I'm so sorry.\"\tმთელი გაკვეთილი არასწორად გასწავლეთ."}
{"text": "They said, \"That's okay, Ms. Pierson.\tძალიან ვწუხვარ.\" მათ თქვეს, \"არაუშავს, მის პირსონ."}
{"text": "You were so excited, we just let you go.\"\tისეთი აღელვებული იყავით, უბრალოდ ნება დაგრთეთ.\" (სიცილი) (ტაში)"}
{"text": "I have had classes that were so low, so academically deficient, that I cried.\tმყოლია კლასები, ძალიან სუსტები ისეთი დაბალი აკადემიური მოსწრებით, რომ ვიტირე."}
{"text": "I wondered, \"How am I going to take this group, in nine months, from where they are to where they need to be?\tგავოცდი, როგორ ვაპირებ ამ ჯგუფის მიყვანას ცხრა თვეში, იქიდან სადაც, არიან, იქ სადაც უნდა იყვნენ?"}
{"text": "And it was difficult, it was awfully hard.\tეს იყო ძნელი. მართლაც, რომ საშინლად რთული იყო."}
{"text": "How do I raise the self-esteem of a child and his academic achievement at the same time?\tროგორ ავამაღლე ბავშვს ღირსების შეგრძნება? და ამავდროულად მისი აკადემიური მიღწევებიც?"}
{"text": "One year I came up with a bright idea.\tერთ წელში, მივედი ერთ ბრწყინვალე აზრამდე"}
{"text": "I told all my students, \"You were chosen to be in my class because I am the best teacher and you are the best students, they put us all together so we could show everybody else how to do it.\"\tჩემს ყველა მოსწავლეს ვუთხარი, \"თქვენ აგირჩიეს, რომ ჩემს კლასში მოხვედრილიყავით იმიტომ, რომ მე საუკეთესო მასწავლებელი ვარ და თქვენ საუკეთესო მოსწავლეები, ჩვენ ერთად შეგვკრიბეს რომ ვაჩვენოთ ყველა დანარჩენს, როგორ უნდა გააკეთონ ეს.\""}
{"text": "One of the students said, \"Really?\"\tერთ-ერთმა მოსწავლემ თქვა, \"მართლა?\""}
{"text": "(Laughter) I said, \"Really. We have to show the other classes how to do it, so when we walk down the hall, people will notice us, so you can't make noise.\t(სიცილი) მე ვუთხარი \"მართლა, ჩვენ უნდა ვაჩვენოთ სხვა კლასებს როგორ გააკეთონ საუკეთესოდ, ისე, რომ როცა დერეფანში გავალთ ხალხი შეგვამჩნევს, ასე, რომ ვერ იხმაურებთ."}
{"text": "You just have to strut.\"\tმხოლოდ ამაყად გაივლით.\""}
{"text": "(Laughter) And I gave them a saying to say: \"I am somebody.\tდა მივეცი ანდაზა სათქმელად: 'მე ვარ ვიღაც."}
{"text": "I was somebody when I came.\tვიყავი ვიღაც, როცა მოვედი."}
{"text": "I'll be a better somebody when I leave.\tდა უკეთესი ვიღაც ვიქნები, როცა დავტოვებ აქაურობას."}
{"text": "I am powerful, and I am strong.\tმე ვარ ღონიერი და ძლიერი."}
{"text": "I deserve the education that I get here.\tმე ვიმსახურებ განათლებას, რასაც აქ ვიღებ."}
{"text": "I have things to do, people to impress, and places to go.\"\tმე გასაკეთებელი მაქვს რაღაც, რაც ხალხს გააოცებს და ადგილები სანახავი.\""}
{"text": "And they said, \"Yeah!\"\tდა მათ თქვეს, \"დიახ, აბა რა!\""}
{"text": "(Laughter) You say it long enough, it starts to be a part of you.\tამას იმდენ ხანს ამბობ, სანამ შენი ნაწილი არ გახდება."}
{"text": "(Applause) I gave a quiz, 20 questions.\tასე, რომ--- (ტაში) მივეცი დავალება, 20 კითხვა."}
{"text": "A student missed 18.\tსტუდენტმა თვრამეტს არასწორად გასცა პასუხი."}
{"text": "I put a \"+2\" on his paper and a big smiley face.\tმე დავუწერე \"+2\" მის ფურცელზე და დიდი ღიმილი დავუხატე."}
{"text": "(Laughter) He said, \"Ms. Pierson, is this an F?\"\tმან თქვა, \"მის პირსონ, ეს F არის?\""}
{"text": "I said, \"Yes.\"\tმე ვუთხარი \"დიახ\""}
{"text": "(Laughter) He said, \"Then why'd you put a smiley face?\"\tმან თქვა, \"მაშინ რატომ დახატეთ ეს ღიმილი?\""}
{"text": "I said, \"Because you're on a roll.\tმე ვუთხარი, \"იმიტომ, რომ წარმატების გზაზე დგახარ."}
{"text": "You got two right. You didn't miss them all.\"\tორი სწორი პასუხი გაქვს, ყველას არ გაეცი არასწორი პასუხი.\""}
{"text": "(Laughter) I said, \"And when we review this, won't you do better?\"\tმე ვუთხარი,\" რომ განვიხილავთ ამას გააკეთებ უკეთესად?\""}
{"text": "He said, \"Yes, ma'am, I can do better.\"\tმან თქვა, \"დიახ მემ, მე შემიძლია უკეთ გაკეთება.\""}
{"text": "You see, \"-18\" sucks all the life out of you.\tიცით, \"-18\" სიცოცხლეს გართმევს"}
{"text": "\"+2\" said, \"I ain't all bad.\"\t\"+2\" თქვა, \"მთლიანად ცუდი არ იყო.\" (სიცილი) (ტაში)"}
{"text": "For years, I watched my mother take the time at recess to review, go on home visits in the afternoon, buy combs and brushes and peanut butter and crackers to put in her desk drawer for kids that needed to eat, and a washcloth and some soap for the kids who didn't smell so good.\tწლების განმავლობაში ვუყურებდი დედას არდადაგებზე, დროს უთმობდა განხილვას საღამოობით სახლში დადიოდა ვიზიტებზე, ყიდულობდა ფუნჯებს ,არაქისის კარაქს და კრეკერებს რომ ჩაედო მისი მაგიდის უჯრაში, ბავშვებისთვის, რომლებიც კვებას საჭიროებდა, პირსახოცს და საპონს, რომლებსაც არც ისე კარგი სუნი ასდიოდათ."}
{"text": "See, it's hard to teach kids who stink.\tიცით რთულია ასწავლო ბავშვებს, ცუდი სუნი რომ ასდით."}
{"text": "(Laughter) And kids can be cruel.\tბავშვებს შეუძლიათ იყვნენ სასტიკები."}
{"text": "And so she kept those things in her desk, and years later, after she retired, I watched some of those same kids come through and say to her, \"You know, Ms. Walker, you made a difference in my life.\tასე, რომ დედა ინახავდა ამ ნივთებს მის უჯრაში, და წლების შემდეგ, როცა ის პენსიაზე გავიდა, ვხედავდი, როგორ მოდიოდა, ზოგიერთი ბავშვი და ეუბნებოდნენ, \"იცით, მის ვოლკერ, თქვენ ზეგავლენა მოახდინეთ ჩემს ცხოვრებაზე."}
{"text": "You made it work for me.\tთქვენ ის ჩემთვის აამუშავეთ."}
{"text": "You made me feel like I was somebody, when I knew, at the bottom, I wasn't.\tთქვენ მაგრძნობინეთ, რომ ვიღაც ვიყავი, მაშინ, როცა გულის სიღრმეში, ვიცოდი, რომ არ ვიყავი."}
{"text": "And I want you to just see what I've become.\"\tდა მინდა უბრალოდ ნახოთ, როგორი გავხდი.\""}
{"text": "And when my mama died two years ago at 92, there were so many former students at her funeral, it brought tears to my eyes, not because she was gone, but because she left a legacy of relationships that could never disappear.\tროცა დედა გარდაიცვალა 1992 წელს დაკრძალვაზე, მისი მრავალი ყოფილი მოსწავლე მოვიდა ცრემლები მომგვარა, არა იმიტომ, რომ დედა წავიდა, არამედ იმიტომ, რომ ურთიერთობების მემკვიდრეობა დატოვა ასე რომ ის ვერასოდეს გაუჩინარდებოდა."}
{"text": "Can we stand to have more relationships?\tშეგვიძლია მხარი დავუჭიროთ მეტ ურთიერთობებს?"}
{"text": "Absolutely.\tრა თქმა უნდა"}
{"text": "Will you like all your children? Of course not.\tყველა შენი მოსწავლე მოგეწონება?"}
{"text": "(Laughter) And you know your toughest kids are never absent.\tრა თქმა უნდა არა. თქვენ იცით, რომ ყველაზე რთული მოსწავლეები არასოდეს აცდენენ"}
{"text": "(Laughter) Never.\t(სიცილი) არასოდეს. ყველა ვერ მოგეწონებათ,"}
{"text": "You won't like them all, and the tough ones show up for a reason.\tრთული მოსწავლეები რაღაც მიზეზით მოდიან."}
{"text": "It's the connection. It's the relationships.\tეს არის კავშირი. ეს არის ურთიერთობები. და მაშინ, როცა ყველა ვერ მოგწონს, მთავარი ის არის, რომ ისინი ამას ვერასოდეს გაიგებენ."}
{"text": "So teachers become great actors and great actresses, and we come to work when we don't feel like it, and we're listening to policy that doesn't make sense, and we teach anyway.\tამგვარად მასწავლებლები უდიდესი მსახიობები ხდებიან, მოვდივართ სამსახურში, მაშინ როცა არ გვსურს დიდად მუშაობა და ვუსმენთ მოსაზრებებს, რომელიც აზრს მოკლებულია, და მაინც ვასწავლით"}
{"text": "We teach anyway, because that's what we do.\tმაინც ვასწავლით, რადგან სწორედ ეს არის, რასაც ვაკეთებთ."}
{"text": "Teaching and learning should bring joy.\tსწავლამ და სწავლებამ სიამოვნება უნდა მოგგვაროს."}
{"text": "How powerful would our world be if we had kids who were not afraid to take risks, who were not afraid to think, and who had a champion?\tროგორი ბრწყინვალე იქნებოდა მსოფლიო ისეთი ბავშვები, რომ გვყავდეს, ვისაც გარისკვის არ შეეშინდებათ არ შეეშინდებათ ფიქრის, და ვისაც ეყოლება ჩემპიონი?"}
{"text": "Every child deserves a champion, an adult who will never give up on them, who understands the power of connection, and insists that they become the best that they can possibly be.\tყველა ბავშვი იმსახურებს ჩემპიონს, მოზრდილს, რომელიც არასოდეს ჩაიქნევს მათზე ხელს ვისაც ესმის, კავშირის ძალა და დაიჟინებს, რომ მათ შეეძლებათ გახდნენ იმაზე უკეთესები ვიდრე შესაძლებელია."}
{"text": "Is this job tough? You betcha.\tრთულია ეს საქმე?"}
{"text": "Oh God, you betcha.\tღმერთმანი, უდაოდ"}
{"text": "But it is not impossible.\tმაგრამ არა შეუძლებელი."}
{"text": "We can do this. We're educators.\tჩვენ შეგვიძლია ეს. ჩვენ მასწავლებლები ვართ"}
{"text": "We're born to make a difference.\tჩვენ დავიბადეთ, რომ მოვახდინოთ ზეგავლენა"}
{"text": "Thank you so much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "When I was 27 years old, I left a very demanding job in management consulting for a job that was even more demanding: teaching.\tროცა 27 წლის ვიყავი, ძალიან მოთხოვნადი სამსახური მივატოვე მენეჯმენტის სფეროში, რათა დამეწყო კიდევ უფრო მოთხოვნადი სამსახური: მასწავლებლობა."}
{"text": "I went to teach seventh graders math in the New York City public schools.\tნიუ-იორკის საჯარო სკოლებში მეშვიდე კლასელებისთვის მათემატიკის სასწავლებლად გადავედი."}
{"text": "And like any teacher, I made quizzes and tests.\tროგორც ყველა მასწავლებელმა, მეც შევადგინე ქუიზები და ტესტები."}
{"text": "I gave out homework assignments.\tვაძლევდი საშინაო დავალებებს."}
{"text": "When the work came back, I calculated grades.\tშემდეგ ვწერდი შესრულებული სამუშაოს ქულებს."}
{"text": "What struck me was that IQ was not the only difference between my best and my worst students.\tგავოცდი როცა მივხვდი, რომ IQ არ იყო ერთადერთი განსხვავება, ჩემს საუკეთესო და ყველაზე ცუდ მოსწავლეებს შორის."}
{"text": "Some of my strongest performers did not have stratospheric IQ scores.\tჩემს ყველაზე ძლიერ მოსწავლეებს სულაც არ ჰქონდათ ზემაღალი IQ მაჩვენებელი."}
{"text": "Some of my smartest kids weren't doing so well.\tჩემს ყველაზე ჭკვიანი ბავშვებს კი, არ ჰქონდათ ისეთი კარგი შედეგები"}
{"text": "And that got me thinking.\tდა ამან დამაფიქრა."}
{"text": "The kinds of things you need to learn in seventh grade math, sure, they're hard: ratios, decimals, the area of a parallelogram.\tის რასაც მეშვიდე კლასის მათემატიკა გვასწავლოს რა თქმა უნდა რთულია: პროპორციები, ათწილადები, პარალელოგრამის ფართობი,"}
{"text": "But these concepts are not impossible, and I was firmly convinced that every one of my students could learn the material if they worked hard and long enough.\tმაგრამ ამ ცნებების გაგება არ არის შეუძლებელი და მე მტკიცედ მჯეროდა, რომ თითოეულ ჩემს სტუდენტს შეეძლო ამის შესწავლა, თუ უფრო გულმოდგინედ და ხანგრძლივად ისწავლიდნენ."}
{"text": "After several more years of teaching, I came to the conclusion that what we need in education is a much better understanding of students and learning from a motivational perspective, from a psychological perspective.\tრამდენიმე წლიანი სწავლების შემდეგ, მივედი დასკვნამდე, რომ განათლებაში რაც გვჭირდება, არის სტუდენტთა უკეთესი გაგება და სწავლების მოტივაციის კუთხით, ფსიქოლოგიური კუთხით დანახვა."}
{"text": "In education, the one thing we know how to measure best is IQ.\tგანათლებაში, ყველაზე კარგად IQ-ს გაზომვა ვიცით."}
{"text": "But what if doing well in school and in life depends on much more than your ability to learn quickly and easily?\tმაგრამ იქნებ სკოლაში და ცხოვრებაში წარმატება, უფრო მეტ რამეზეა დამოკიდებული, ვიდრე სწრაფად და მარტივად სწავლის უნარი?"}
{"text": "So I left the classroom, and I went to graduate school to become a psychologist.\tამრიგად, მე დავტოვე საკლასო ოთახი და გავხდი ფსიქოლოგიის მკვლევარი."}
{"text": "I started studying kids and adults in all kinds of super challenging settings, and in every study my question was, who is successful here and why?\tმე დავიწყე ბავშვებისა და ზრდსრულების შესწავლა ყველა სახის რთულ სიტუაციებში. ყოველ კვლევაში ჩემი კითხვა იყო: ვინ არის აქ წარმატებული და რატომ?"}
{"text": "My research team and I went to West Point Military Academy.\tმე და ჩემი მკვლევართა გუნდი წავედით West Point-ის სამხედრო აკადემიაში."}
{"text": "We tried to predict which cadets would stay in military training and which would drop out.\tშევეცადეთ გამოგვეცნო კადეტთაგან ვინ გააგრძელებდა სწავლას და ვის გარიცხავდნენ."}
{"text": "We went to the National Spelling Bee and tried to predict which children would advance farthest in competition.\tჩვენ წავედით National Spelling Bee-ს მართლწერის კონკურსზე და ვცდილობდით გამოგვეცნო ვინ გავიდოდა ყველაზე შორს ამ კონკურსში."}
{"text": "We studied rookie teachers working in really tough neighborhoods, asking which teachers are still going to be here in teaching by the end of the school year, and of those, who will be the most effective at improving learning outcomes for their students?\tჩვენ ვსწავლობდით ახალბედა მასწავლებელებს, რომლებიც რთულ უბნებში მუშაობდნენ, გვაინტერესებდა რომელი მასწავლებელი გააგრძელებდა იქ მუშაობას სასწავლო წლის ბოლომდე და ვინ მიაღწევდა უფრო დიდ შედეგს სტუდენტთა შედეგების გაუმჯობესებაში."}
{"text": "We partnered with private companies, asking, which of these salespeople is going to keep their jobs?\tვმუშაობდით კერძო კომპანიებთან, გვაინტერესებდა, მათი გაყიდვების რომელი სპეციალისტი შეინარჩუნებდა სამსახურს."}
{"text": "And who's going to earn the most money?\tვინ გამოიმუშავებდა ყველაზე მეტ ფულს?"}
{"text": "In all those very different contexts, one characteristic emerged as a significant predictor of success.\tყველა ამ განსხვავებულ კონტექსტში, ერთი მახასიათებელი აღმოჩნდა წარმატების მნიშვნელოვანი განმსაზღვრელი."}
{"text": "And it wasn't social intelligence.\tდა ეს არ იყო სოციალური ინტელექტი."}
{"text": "It wasn't good looks, physical health, and it wasn't IQ.\tეს არ იყო კარგი გარეგნობა, ჯანმრთელობა და არც IQ."}
{"text": "It was grit.\tეს იყო შეუპოვრობა."}
{"text": "Grit is passion and perseverance for very long-term goals.\tშეუპოვრობა არის გრძელვადიანი მიზნების მიღწევის წყურვილი და გამბედაობა."}
{"text": "Grit is having stamina.\tშეუპოვრობაა გამძლეობის უნარის ქონა."}
{"text": "Grit is sticking with your future, day in, day out, not just for the week, not just for the month, but for years, and working really hard to make that future a reality.\tშეუპოვრობა ნიშნავს მომავალთან შერკინებას, დღითიდღე, არა მხოლოდ კვირების და თვეების, არამედ წლების მანძილზე, და გულმოდგინედ მუშაობას რათა მომავალი რეალობად აქციო."}
{"text": "Grit is living life like it's a marathon, not a sprint.\tშეუპოვრობა არის ცხოვრება, რომელიც მარათონია და არა - სპრინტი."}
{"text": "A few years ago, I started studying grit in the Chicago public schools.\tრამდენიმე წლის წინ, შეუპოვრობის შესწავლა ჩიკაგოს საჯარო სკოლებში დავიწყე."}
{"text": "I asked thousands of high school juniors to take grit questionnaires, and then waited around more than a year to see who would graduate.\tსაშუალო სკოლის ათასობით მოსწავლეს ვთხოვე შეევსოთ შეუპოვრობის თემაზე კითხვარები და წელიწადზე მეტი ველოდებოდი, რათა მენახა ვინ დაამთავრდებდა სკოლას."}
{"text": "Turns out that grittier kids were significantly more likely to graduate, even when I matched them on every characteristic I could measure, things like family income, standardized achievement test scores, even how safe kids felt when they were at school.\tაღმოჩნდა, რომ მეტად შეუპოვარი ბავშვები უფრო დიდი ალბათობით ამთავრებდნენ სკოლებს. მაშინაც კი, როცა ისინი ერთმანეთს ისეთი მახასიათებლებით მივუთანადე, როგორიცაა ოჯახის შემოსავლები, ტესტის ქულები, ისიც კი თუ რამდენად უსაფრთხოდ გრძნობდნენ ბავშვები თავს სკოლაში."}
{"text": "So it's not just at West Point or the National Spelling Bee that grit matters.\tამიტომ, West Point, ან მართლწერის კონკური არ არის ერთადერთი ადგილი, სადაც შეუპოვრობა მნიშვნელოვანია,"}
{"text": "It's also in school, especially for kids at risk for dropping out.\tასევეა სკოლებშიც, განსაკუთრებით გარიცხვის პირას მყოფი ბავშვებისთვის."}
{"text": "To me, the most shocking thing about grit is how little we know, how little science knows, about building it.\tჩემთვის შოკისმომგვრელია ის, თუ რამდენად ცოტა ვიცით შეუპოვრობაზე, რა მწირია მის ზრდასთან დაკავშირებული მეცნიერული ცოდნა."}
{"text": "Every day, parents and teachers ask me, \"How do I build grit in kids?\tყოველდღე, მშობლები და მასწავლებელები მეკითხებიან: „როგორ გავაღვიძოთ შეუპოვრობა ბავშვებში?"}
{"text": "What do I do to teach kids a solid work ethic?\tროგორ ჩავუნერგო ბავშვს მყარი სამუშაო ეთიკა?"}
{"text": "How do I keep them motivated for the long run?\"\tროგორ შევანარჩუნებინო მოტივაცია დიდი ხნის განმავლობაში?"}
{"text": "The honest answer is, I don't know.\tჩემი გულახდილი პასუხია, არ ვიცი."}
{"text": "(Laughter) What I do know is that talent doesn't make you gritty.\t(სიცილი) ერთი რამ ვიცი, რომ ნიჭი არ გხდით შეუპოვარს."}
{"text": "Our data show very clearly that there are many talented individuals who simply do not follow through on their commitments.\tჩვენი კვლევა ნათლად აჩვენებს, რომ ბევრი ნიჭიერი ადამიანი, უბრალოდ არ ასრულებს საკუთარ მოვალეობებს."}
{"text": "In fact, in our data, grit is usually unrelated or even inversely related to measures of talent.\tსინამდვილეში, ჩვენ მონაცემებში შეუპოვრობა არ არის პირდაპირ, ან უკუკავშირში ნიჭიერების დონესთან."}
{"text": "So far, the best idea I've heard about building grit in kids is something called \"growth mindset.\"\tჯერ-ჯერობით საუკეთესო აზრი, რომელიც ბავშვებში შეუპოვრობის ზრდასთან დაკავშირებით მსმენია ე.წ."}
{"text": "This is an idea developed at Stanford University by Carol Dweck, and it is the belief that the ability to learn is not fixed, that it can change with your effort.\t„ზრდის მენტალიტეტია“. ეს იდეა სტენფორდის უნივერსიტეტში ქეროლ დუეკმა ჩამოაყალიბა და ესაა წარმოდგენა, რომ სწავლის უნარი არ არის უცვლელი, რომ მისი შეცვლა ძალისხმევითაა შესაძლებელი."}
{"text": "Dr. Dweck has shown that when kids read and learn about the brain and how it changes and grows in response to challenge, they're much more likely to persevere when they fail, because they don't believe that failure is a permanent condition.\tდოქტორმა დუეკმა აჩვენა, რომ როცა ბავშვები კითხულობენ და სწავლობენ, თუ როგორ იცვლება და ვითარდება ტვინი გამოწვევის საპასუხოდ, ისინი გაცილებით უფრო მტკიცედ აგრძელებენ მუშაობას მარცხის შემდეგ, რადგან მათ არ სჯერათ, რომ მარცხი მუდმივი მდგომარეობაა."}
{"text": "So growth mindset is a great idea for building grit.\tასე რომ, ზრდაზე ორიენტირებული აზროვნება არის ის რაც შეუპოვრობას აჩენს,"}
{"text": "But we need more.\tმაგრამ ჩვენ უფრო მეტი გვჭირდება."}
{"text": "And that's where I'm going to end my remarks, because that's where we are.\tდა აქ დავასრულებ ჩემს მონაყოლს, რადგან ჩვენ აქ ვართ ახლა."}
{"text": "That's the work that stands before us.\tეს სამუშაო დგას ჩვენს წინაშე."}
{"text": "We need to take our best ideas, our strongest intuitions, and we need to test them.\tჩვენ უნდა ავიღოთ ჩვენი საუკეთესო იდეები, ძლიერი ინტუიცია და გამოვცადოთ ისინი."}
{"text": "We need to measure whether we've been successful, and we have to be willing to fail, to be wrong, to start over again with lessons learned.\tჩვენ უნდა გავიგოთ, ვიყავით თუ არა წარმატებულნი, უნდა ვიყოთ მზად განვიცადოთ მარცხი, დავუშვათ შეცდომები, რათა დავიწყოთ ყველაფერი თავიდან მიღებული გაკვეთილებით."}
{"text": "In other words, we need to be gritty about getting our kids grittier.\tსხვა სიტყვებით, ჩვენ გვჭირდება ვიყოთ შეუპოვრები, გავხადოთ ჩვენი ბავშვები მეტად შეუპოვრები."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Growing up in Taiwan as the daughter of a calligrapher, one of my most treasured memories was my mother showing me the beauty, the shape and the form of Chinese characters.\tროცა ტაივანში ვიზრდებოდი როგორც კალიგრაფის ქალიშვილის, ჩემი ერთ-ერთი უძვირფასესი მოგონება ისაა, როგორ მაჩვენებდა დედაჩემი ჩინური იეროგლიფების მშვენიერებას, მოყვანილობასა და ფორმას."}
{"text": "Ever since then, I was fascinated by this incredible language.\tმას შემდეგ მე სულ მოხიბლული ვარ ამ არაჩვეულებრივი ენით."}
{"text": "But to an outsider, it seems to be as impenetrable as the Great Wall of China.\tმაგრამ გარეშე თვალისთვის ის ჩინეთის დიდი კედელივით შეუღწევადი ჩანს."}
{"text": "Over the past few years, I've been wondering if I can break down this wall, so anyone who wants to understand and appreciate the beauty of this sophisticated language could do so.\tბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში ვფიქრობდი როგორ შევძლო ამ კედლის გარღვევა, რომ ყველა მსურველმა შეძლოს ამ დახვეწილი ენის მშვენიერების გაგება და დაფასება."}
{"text": "I started thinking about how a new, fast method of learning Chinese might be useful.\tმე იმაზე დავიწყე ფიქრი, რა სასარგებლო შეიძლება იყოს ჩინურის შესწავლის ახალი, სწრაფი მეთოდი."}
{"text": "Since the age of five, I started to learn how to draw every single stroke for each character in the correct sequence.\tმე ხუთი წლიდან დავიწყე თითოეული იეროგლიფისათვის ყოველი მოსმის სწორი თანმიმდევრობით დახატვა."}
{"text": "I learned new characters every day during the course of the next 15 years.\tმე ყოველდღე ვსწავლობდი ახალ იეროგლიფებს მომდევნო 15 წლის განმავლობაში."}
{"text": "Since we only have five minutes, it's better that we have a fast and simpler way.\tრადგან ჩვენ მხოლოდ ხუთი წუთი გვაქვს, ჩვენთვის უფრო სწრაფი და მარტივი გზაა უკეთესი."}
{"text": "A Chinese scholar would understand 20,000 characters.\tჩინელ მეცნიერს 20 000 იეროგლიფის ცნობა შეუძლია."}
{"text": "You only need 1,000 to understand the basic literacy.\tყოველდღიური წერა-კითხვისთვის მხოლოდ 1000 გჭირდება."}
{"text": "The top 200 will allow you to comprehend 40 percent of basic literature -- enough to read road signs, restaurant menus, to understand the basic idea of the web pages or the newspapers.\tტოპ 200 იეროგლიფი კი ძირითადი ლიტერატურის 40 პროცენტის გაცნობას შეგაძლებინებს - ეს საკმარისია იმისთვის, რომ საგზაო ნიშნები და რესტორნების მენიუები წაიკითხოთ, ვებ გვერდების ან საგაზეთო სტატიების ძირითადი აზრი გაიგოთ."}
{"text": "Today I'm going to start with eight to show you how the method works.\tდღეს მე რვა იეროგლიფით დავიწყებ, რომ გაჩვენოთ, როგორ მუშაობს ეს მეთოდი."}
{"text": "You are ready?\tმზად ხართ?"}
{"text": "Open your mouth as wide as possible until it's square.\tგააღეთ პირი რაც შეიძლება დიდზე, სანამ კვადრატული არ გახდება."}
{"text": "You get a mouth.\tეს პირია."}
{"text": "This is a person going for a walk.\tეს არის ადამიანი, რომელიც სეირნობს."}
{"text": "Person.\tადამიანი."}
{"text": "If the shape of the fire is a person with two arms on both sides, as if she was yelling frantically, \"Help! I'm on fire!\" -- This symbol actually is originally from the shape of the flame, but I like to think that way. Whichever works for you.\tთუ ცეცხლის ფორმა არის ადამიანი გვერდებზე ორი ხელით, თითქოს გიჟივით ყვირის, \"მიშველეთ! ცეცხლი მიკიდია!\" - ეს იეროგლიფი ალის ფორმიდან მომდინარეობს, მაგრამ მე ასე ფიქრი უფრო მომწონს. მოკლედ, თქვენ რაც უფრო გამოგადგებათ ის იყოს."}
{"text": "This is a tree.\tეს ხე არის."}
{"text": "Tree.\tხე."}
{"text": "This is a mountain.\tეს მთა არის."}
{"text": "The sun.\tმზე."}
{"text": "The moon.\tმთვარე."}
{"text": "The symbol of the door looks like a pair of saloon doors in the wild west.\tკარის იეროგლიფი ველური დასავლეთის ბარის კარს ჰგავს."}
{"text": "I call these eight characters radicals.\tმე ამ რვა იეროგლიფს რადიკალებს ვეძახი."}
{"text": "They are the building blocks for you to create lots more characters.\tისინი არიან აგურები იმისთვის, რომ თქვენ უფრო მეტი იეროგლიფი შექმნათ."}
{"text": "A person.\tადამიანი."}
{"text": "If someone walks behind, that is \"to follow.\"\tთუ ვინმე უკან მიყვება, ეს არის \"გაყოლა\"."}
{"text": "As the old saying goes, two is company, three is a crowd.\tროგორც ძველი ანდაზა ამბობს, ორი ადამიანი კომპანიაა, სამი კი - ბრბო."}
{"text": "If a person stretched their arms wide, this person is saying, \"It was this big.\"\tთუ ადამიანი ხელებს განზე გაშლის, ის ამბობს \"აი, ასეთი დიდია\"."}
{"text": "The person inside the mouth, the person is trapped.\tადამიანი პირში - ადამიანი დამწყვდეულია."}
{"text": "He's a prisoner, just like Jonah inside the whale.\tის პატიმარია, როგორც იონა ზვიგენის მუცელში."}
{"text": "One tree is a tree. Two trees together, we have the woods.\tერთი ხე - ხე არის. ორი ხე ერთად უკვე კორომია."}
{"text": "Three trees together, we create the forest.\tსამი ხე ერთად უკვე ტყეს ქმნის."}
{"text": "Put a plank underneath the tree, we have the foundation.\tხის ქვეშ ფიცარი დადეთ და საძირკველს მიიღებთ."}
{"text": "Put a mouth on the top of the tree, that's \"idiot.\" (Laughter) Easy to remember, since a talking tree is pretty idiotic.\tხის თავზე პირი დადეთ - ეს \"იდიოტია\". (სიცილი) ადვილი დასამახსოვრებელია, რადგან მოლაპარაკე ხე საკმაოდ იდიოტური რამე იქნებოდა."}
{"text": "Remember fire?\tცეცხლი გახსოვთ?"}
{"text": "Two fires together, I get really hot.\tორი ცეცხლი ერთად - ძალიან ცხელა."}
{"text": "Three fires together, that's a lot of flames.\tსამი ცეცხლი ერთად - უამრავი ალია."}
{"text": "Set the fire underneath the two trees, it's burning.\tორი ხის ქვეშ ცეცხლი დაანთეთ და უკე იწვის."}
{"text": "For us, the sun is the source of prosperity.\tჩვენთვის, მზე კეთილდღეობის წყაროა."}
{"text": "Two suns together, prosperous.\tორი მზე ერთად - კეთილდღეობაა."}
{"text": "Three together, that's sparkles.\tსამი ერთად - ბრჭყვიალებია."}
{"text": "Put the sun and the moon shining together, it's brightness.\tერთად დასვით მანათობელი მზე და მთვარე და ნათელი გამოგივათ."}
{"text": "It also means tomorrow, after a day and a night.\tეს ასევე \"ხვალ\"-საც ნიშნავს - ანუ დღის და ღამის შემდეგ რაც იქნება."}
{"text": "The sun is coming up above the horizon. Sunrise.\tმზე ჰორიზონტს ზემოთ ამოდის."}
{"text": "A door. Put a plank inside the door, it's a door bolt.\tმზის ამოსვლა. კარი. კარში ფიცარი ჩადეთ, და ეს კარის საკეტია."}
{"text": "Put a mouth inside the door, asking questions.\tკარში პირი დასვით - და კითხვის დასმა გამოვა."}
{"text": "Knock knock. Is anyone home?\tკაკუ კაკუ. ვინმე არის სახლში?"}
{"text": "This person is sneaking out of a door, escaping, evading.\tეს ადამიანი კარიდან იპარება- გაპარვა, გაქცევა."}
{"text": "On the left, we have a woman.\tმარცხნივ ჩვენ ქალი გვყავს."}
{"text": "Two women together, they have an argument.\tორი ქალი ერთად - ჩხუბობენ."}
{"text": "(Laughter) Three women together, be careful, it's adultery.\t(სიცილი) სამი ქალი ერთად, ფრთხილად იყავით, ეს ღალატია."}
{"text": "So we have gone through almost 30 characters.\tამასობაში უკვე თითქმის 30 იეროგლიფი გავიარეთ."}
{"text": "By using this method, the first eight radicals will allow you to build 32.\tამ მეთოდით და პირველი რვა რადიკალით 32 იეროგლიფის შექმნას შეძლებთ."}
{"text": "The next group of eight characters will build an extra 32.\tშემდეგი რვა იეროგლიფით კიდევ დამატებით 32 შექმნით."}
{"text": "So with very little effort, you will be able to learn a couple hundred characters, which is the same as a Chinese eight-year-old.\tასე რომ, მცირედი ძალისხმევით რამდენიმე ასეული იეროგლიფის სწავლას შეძლებთ, რაც ჩინელი რვა წლის ბავშვის დონეა."}
{"text": "So after we know the characters, we start building phrases.\tრაც იეროგლიფები ვისწავლეთ, ფრაზების შექმნაც დავიწყოთ."}
{"text": "For example, the mountain and the fire together, we have fire mountain. It's a volcano.\tმაგალითად, მთა და ცეცხლი ერთად, ცეცხლოვან მთას გვაძლევს."}
{"text": "We know Japan is the land of the rising sun.\tეს ვულკანია. ჩვენ ვიცით, რომ იაპონია ამომავალი მზის ქვეყანაა."}
{"text": "This is a sun placed with the origin, because Japan lies to the east of China.\tეს არის მზე, რომელიც თავისი წარმომავლობის ადგილასაა რადგან იაპონია ჩინეთის აღმოსავლეთით მდებარეობს."}
{"text": "So a sun, origin together, we build Japan.\tასე რომ, მე და წარმომავლობა ერთად - და უკვე იაპონია მივიღეთ."}
{"text": "A person behind Japan, what do we get?\tადამიანი იაპონიის უკან - რა მივიღეთ?"}
{"text": "A Japanese person.\tიაპონელი ადამიანი."}
{"text": "The character on the left is two mountains stacked on top of each other.\tმარცხნივ მოცემულ იეროგლიფზე ერთმანეთზე შედგმული ორი მთაა გამოსახული."}
{"text": "In ancient China, that means in exile, because Chinese emperors, they put their political enemies in exile beyond mountains.\tძველ ჩინეთში ეს გადასახლებას ნიშნავდა. რადგან ჩინელი იმპერატორები თავიანთ პოლიტიკურ მტრებს მთების მიღმა ასახლებდნენ."}
{"text": "Nowadays, exile has turned into getting out.\tდღეისათვის გადასახლება გარეთ გაღწევად გადაიქცა."}
{"text": "A mouth which tells you where to get out is an exit.\tპირი, რომელიც გეუბნება საიდან შეგიძლია გარეთ გააღწიო გასასვლელის ნიშანია."}
{"text": "This is a slide to remind me that I should stop talking and get off of the stage. Thank you.\tეს ის სლაიდია, რომელმაც უნდა შემახსენოს, რომ ლაპარაკს უნდა მოვრჩე და სცენიდან გავიდე."}
{"text": "(Applause)\tმადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Thank you very much.\tუღრმესი მადლობა"}
{"text": "I moved to America 12 years ago with my wife Terry and our two kids.\tამერიკაში 12 წლის წინ წავედი ჩემ ცოლთან, ტერთან და ორ შვილთან ერთად."}
{"text": "Actually, truthfully, we moved to Los Angeles -- (Laughter) thinking we were moving to America, but anyway -- (Laughter) It's a short plane ride from Los Angeles to America.\tსიმართლე გითხრათ ჩვენ წავედით ლოს ანჯელესში (სიცილი)-- ვფიქრობდით, რომ ამერიკაში მივდიოდით, თუმცა, თვითმფრინავით მოკლე მანძილია, ლოს ანჯელესიდან"}
{"text": "(Laughter) I got here 12 years ago, and when I got here, I was told various things, like, \"Americans don't get irony.\"\tამერიკამდე. აქ, 12 წლის წინ ჩამოვედი ჩამოსვლის შემდეგ უამრავი ამბავი მითხრეს როგორიცაა, \"ამერიკელებს, ირონია არ ესმით.\""}
{"text": "(Laughter) Have you come across this idea?\tოდესმე გსმენიათ ამის შესახებ?"}
{"text": "It's not true.\tეს არ არის მართალი."}
{"text": "I've traveled the whole length and breadth of this country.\tმთლიანად შემოვიარე ეს ქვეყანა."}
{"text": "I have found no evidence that Americans don't get irony.\tდა არავითარი დამამტკიცებელი საბუთი არ მინახავს, რომ ამერიკელებს არ ესმით ირონია."}
{"text": "It's one of those cultural myths, like, \"The British are reserved.\"\tეს ერთ-ერთი ის კულტურული მითია როგორიცაა, 'ბრიტანელები, მორცხვები არიან.\""}
{"text": "(Laughter) I don't know why people think this.\tარ ვიცი რატომ ფიქრობს ხალხი ასე."}
{"text": "We've invaded every country we've encountered.\tჩვენ დავიპყარით ყველა ქვეყანა, რომელსაც შევხვდით."}
{"text": "(Laughter) But it's not true Americans don't get irony, but I just want you to know that that's what people are saying about you behind your back.\t(სიცილი) მაგრამ ნამდვილად არ არის მართალი, რომ ამერიკელები ირონიას ვერ იგებენ. უბრალოდ მინდა იცოდეთ რას ამბობს ხალხი თქვენს ზურგს უკან."}
{"text": "You know, so when you leave living rooms in Europe, people say, thankfully, nobody was ironic in your presence.\tიცით, ევროპაში, როცა გადიხართ სასტუმრო ოთახიდან ხალხი ამბობს, მადლობა ღმერთს არავინ იყო ირონიული თქვენი თანდასწრებით."}
{"text": "(Laughter) But I knew that Americans get irony when I came across that legislation, \"No Child Left Behind.\"\tმე ვიცოდი, რომ ამერიკელებს ირონია ესმით როცა პირველად გავიგე იმ კანონმდებლობის შესახებ \"არც ერთი ბავშვი უყურადღებოდ,\""}
{"text": "(Laughter) Because whoever thought of that title gets irony.\tიმიტომ, რომ ვინც ეს სათაური მოიფიქრა, მას აუცილებლად ესმის ირონია"}
{"text": "(Laughter) Don't they?\tარა?, იმიტომ--"}
{"text": "(Applause) Because it's leaving millions of children behind.\t(სიცილი) (ტაში)-- იმიტომ რომ, მილიონობით ბავშვი რჩება უყურადღებოდ."}
{"text": "Now I can see that's not a very attractive name for legislation: \"Millions of Children Left Behind.\"\tახლა ვხედავ, რომ ეს არც ისე მიმზიდველი სახელია ამ კანონისთვის. მილიონობით ბავშვი, რჩება ყურადღების მიღმა, მე ამას ვხედავ."}
{"text": "What's the plan?\tრა არის გეგმა? ჩვენ ვფიქრობთ"}
{"text": "We propose to leave millions of children behind, and here's how it's going to work.\tმილიონობით ბავშვის ყურადღების მიღმა დატოვებას, და აი როგორ მუშაობს"}
{"text": "And it's working beautifully.\tმშვენივრად მუშაობს,"}
{"text": "(Laughter) In some parts of the country, 60 percent of kids drop out of high school.\tქვეყნის ზოგიერთ ნაწილში, სტუდენტების 60 პროცენტმა მიატოვა სწავლა სკოლაში."}
{"text": "In the Native American communities, it's 80 percent of kids.\tადგილობრივ, ამერიკულ საზოგადოებაში ბავშვების 80 პროცენტია ასე."}
{"text": "If we halved that number, one estimate is it would create a net gain to the U.S. economy over 10 years, of nearly a trillion dollars.\tეს რიცხვი, რომ გავანახევროთ, მოუტანს წმინდა შემოსავალს ამერიკის ეკონომიკას ათი წლის განმავლობაში დაახლოებით ბილიონ დოლარს."}
{"text": "From an economic point of view, this is good math, isn't it, that we should do this?\tეკონომიკური თვალსაზრისით, კარგი მათემატიკური გათვლაა არაა, რაც უნდა გავაკეთოთ?"}
{"text": "It actually costs an enormous amount to mop up the damage from the dropout crisis.\tმართლაც, ძალიან დიდი თანხა ჯდება აანაზღაურო ის ზარალი, რომელსაც სკოლადაუმთავრებელ სტუდენტებს მოაქვთ."}
{"text": "But the dropout crisis is just the tip of an iceberg.\tმაგრამ სკოლიდან წასულების რიცხვი, მხოლოდ ზღვაში წვეთია,"}
{"text": "What it doesn't count are all the kids who are in school but being disengaged from it, who don't enjoy it, who don't get any real benefit from it.\tრასაც არ ვთვლით, ეს ყველა ის ბავშვია, ვინც სკოლაში დადის. მაგრამ არ არიან ჩართულები, არ სიამოვნებთ, ისინი, ვინც არ იღებენ რეალურ სარგებელს სკოლიდან"}
{"text": "And the reason is not that we're not spending enough money.\tდა მიზეზი ის არის, არა ის, რომ საკმარის თანხას არ ვხარჯავთ,"}
{"text": "America spends more money on education than most other countries.\tამერიკა იმაზე მეტ ფულს ხარჯავს განათლებაზე ვიდრე ქვეყნების უმრავლესობა."}
{"text": "Class sizes are smaller than in many countries.\tკლასების სიდიდე გაცილებით ნაკლებია ვიდრე ბევრ სხვა ქვეყანაში"}
{"text": "And there are hundreds of initiatives every year to try and improve education.\tდა ათასობით ინიციატივაა ყოველ წელიწადს ცდილობენ გააუმჯობესონ განათლების ხარისხი"}
{"text": "The trouble is, it's all going in the wrong direction.\tპრობლემა ის არის, რომ ყველაფერი არასწორი მიმართულებით მიდის"}
{"text": "There are three principles on which human life flourishes, and they are contradicted by the culture of education under which most teachers have to labor and most students have to endure.\tსამი პრინციპია, როცა ადამიანის ცხოვრება იწყებს აყვავებას და მათ ეწინააღმდგეგება განათლების კულტურა სადაც მასწავლებლების უმრავლესობამ უნდა იმუშაოს და სტუდენტების უმრავლესობას უხდებათ ყველაფრის ატანა."}
{"text": "The first is this, that human beings are naturally different and diverse.\tუპირველესია ის, რომ ადამიანები ბუნებრივად განსხვავებულები და მრავალფეროვნები არიან"}
{"text": "Can I ask you, how many of you have got children of your own?\tშეიძლება გკითხოთ რამდენ თქვენთაგანს გყავთ საკუთარი შვილი?"}
{"text": "Okay. Or grandchildren.\tკარგით, ან შვილიშვილი."}
{"text": "How about two children or more? Right.\tორი შვილი ან მეტი?"}
{"text": "And the rest of you have seen such children.\tკარგით და დანარჩენს უნახავს ამგვარი ბავშვი."}
{"text": "(Laughter) Small people wandering about.\t(სიცილი) პატარა ადამიანები, აქეთ იქით, რომ დადიან"}
{"text": "(Laughter) I will make you a bet, and I am confident that I will win the bet.\tსანაძლეოს დაგიდებთ დარწმუნებული ვარ მოვიგებ"}
{"text": "If you've got two children or more, I bet you they are completely different from each other.\tთუ ორი შვილი ან მეტი გყავთ, ფსონს ვდებ,რომ ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებულები არიან"}
{"text": "Aren't they?\tარა? არ არიან?"}
{"text": "(Applause) You would never confuse them, would you?\t(ტაში) არასოდეს აგერევათ ერთმანეთში, არა?"}
{"text": "Like, \"Which one are you? Remind me.\"\tმაგალითად, \"რომელი ხარ?"}
{"text": "(Laughter) \"Your mother and I need some color-coding system so we don't get confused.\"\tშემახსენე მე და შენი დედა ვაპირებთ გაგაცნოთ ფერთა კოდირების სისტემა, რომ არ დავიბნეთ და აგვერიოთ"}
{"text": "Education under \"No Child Left Behind\" is based on not diversity but conformity.\tგანათლება, \"არცერთი ბავშვი ყურადღების გარეშე\" კანონმდებლობის დროს დაფუძნებულია არა მრავალფეროვნებაზე არამედ შესაბამისობაზე"}
{"text": "What schools are encouraged to do is to find out what kids can do across a very narrow spectrum of achievement.\tრასაც სკოლას ავალებენ შესასრულებლად არის, გაიგონ რა შეუძლიათ ბავშვებს გააკეთონ მიღწევის ძალიან ვიწრო სპექტრით."}
{"text": "One of the effects of \"No Child Left Behind\" has been to narrow the focus onto the so-called STEM disciplines.\tერთ-ერთი შედეგი პოლიტიკის \"არც ერთი ბავშვი ყურადღების გარეშე\" ფოკუსის დავიწროვება არის ეგრედ წოდებული STEM დისციპლინამდე."}
{"text": "They're very important.\tეს ძალიან მნიშვნელოვანია"}
{"text": "I'm not here to argue against science and math.\tაქ იმისთვის არ ვარ, რომ მეცნიერებისა და მათემატიკის წინააღმდეგ გამოვიდე"}
{"text": "On the contrary, they're necessary but they're not sufficient.\tპირიქით, ისინი საჭიროა, მაგრამ არა საკმარისი."}
{"text": "A real education has to give equal weight to the arts, the humanities, to physical education.\tნამდვილმა განათლებამ, თანაბარი მნიშვნელობა უნდა მიანიჭოს ხელოვნებას, ჰუმანიტარულ საგნებსა და ფიზიკურ აღზრდას."}
{"text": "An awful lot of kids, sorry, thank you -- (Applause) One estimate in America currently is that something like 10 percent of kids, getting on that way, are being diagnosed with various conditions under the broad title of attention deficit disorder.\tძალიან ბევრი, უკაცრავად, მადლობა--(ტაში)--- ერთ-ერთი ხარჯთაღრიცხვა ამერიკაში არის, რომ დაახლოებით 10 პროცენტი ბავშვებისა ამ გზით მიდის დიაგნოზირებულია, სხვადასხვა ვითარებაში, მსხვილი სათაურით, ყოფაქცევის პრობლემა."}
{"text": "ADHD.\tADHD. არ ვამბობ, რომ ასეთი რამ არ არსებობს."}
{"text": "I just don't believe it's an epidemic like this.\tუბრალოდ არ მჯერა რომ გავრცელდა, როგორც ეპიდემია."}
{"text": "If you sit kids down, hour after hour, doing low-grade clerical work, don't be surprised if they start to fidget, you know?\tთუ დასვავ ბავშვებს საათობით, გააკეთებინებ დაბალხარისხოვან სასულიერო საქმეს იცით, არ გაგიკვირდეთ, თუ ისინი ცქმუტვას დაიწყებენ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Children are not, for the most part, suffering from a psychological condition.\t(სიცილი) (ტაში) ბავშვები, უმეტეს შემთხვევაში არ განიცდიან ფსიქოლოგიურ პრობლემებს."}
{"text": "They're suffering from childhood.\tისინი ბავშვობით არიან ავად."}
{"text": "(Laughter) And I know this because I spent my early life as a child.\t(სიცილი) და იცით ეს ვიცი იმიტომ, რომ ჩემი ადრეული ცხოვრება გავატარე"}
{"text": "I went through the whole thing.\tროგორც ბავშვმა. მე გავიარე ყოველივე ეს."}
{"text": "Kids prosper best with a broad curriculum that celebrates their various talents, not just a small range of them.\tბავშვები წარმატებას აღწევენ იმ სრულყოფილი სასწავლო გეგმით, რომელიც ეხმიანება, მათ მრავალმხრივ ნიჭს, და არა მათ მცირე ნაწილს."}
{"text": "And by the way, the arts aren't just important because they improve math scores.\tდა სხვათაშორის ხელოვნება არ არის მხოლოდ მნიშვნელოვანი იმისთვის რომ, აუმჯობესებს მათემატიკის ქულებს"}
{"text": "They're important because they speak to parts of children's being which are otherwise untouched.\tის მნიშვნელოვანია, რადგან ესაუბრება ბავშვის იმ სულიერ მხარეს რაც ჯერ კიდევ შეუხებელია ."}
{"text": "The second, thank you -- (Applause) The second principle that drives human life flourishing is curiosity.\tმეორე, მადლობა---- (ტაში) მეორე პრინციპი, რაც ხელს უწყობს ადამიანის ცხოვრებას აყვავებაში არის ცნობისმოყვარეობა."}
{"text": "If you can light the spark of curiosity in a child, they will learn without any further assistance, very often.\tთუ შეძლებ ბავშვში ცნობისმოყვარეობის ნაპერწკალის გაღვივებას, ყოველგვარი შემდგომი დახმარების გარეშეც ისწავლის"}
{"text": "Children are natural learners.\tბავშვები ბუნებრივი მსწავლელები არიან"}
{"text": "It's a real achievement to put that particular ability out, or to stifle it.\tნამდვილი მიღწევაა ამ კონკრეტული შესაძლებლობის ჩაქრობა ან მისი ჩახშობა."}
{"text": "Curiosity is the engine of achievement.\tცნობისმოყვარეობა, მიღწევისთვის საუკეთესო იარაღია."}
{"text": "Now the reason I say this is because one of the effects of the current culture here, if I can say so, has been to de-professionalize teachers.\tმიზეზი, რატომაც ვამბობ ამას არის ის, რომ ერთ-ერთი შედეგი ამჟამინდელი კულტურის, თუ შემიძლია ასე ვთქვა მასწავლებლების პროფესიონალიზმის შემცირებაა"}
{"text": "There is no system in the world or any school in the country that is better than its teachers.\tმსოფლიოში არ არსებობს ისეთი სისტემა ან ისეთი სკოლა ქვეყანაში რომელიც უკეთესია თავიანთ მასწავლებლებზე."}
{"text": "Teachers are the lifeblood of the success of schools.\tმასწავლებელი, მამოძრავებელი ძალაა, სკოლის წარმატების."}
{"text": "But teaching is a creative profession.\tმაგრამ, მასწავლებლობა შემოქმედებითი პროფესიაა"}
{"text": "Teaching, properly conceived, is not a delivery system.\tმასწავლებლობა, სწორად აღქმული, არ არის მიწოდების სისტემა."}
{"text": "You know, you're not there just to pass on received information.\tსწავლების კურსს, მხოლოდ ინფორმაციის მიღებისთვის არ გადიხარ"}
{"text": "Great teachers do that, but what great teachers also do is mentor, stimulate, provoke, engage.\tჩინებული მასწავლებლები ასე აკეთებენ მაგრამ გარდა ამისა, ჩინებული მასწავლებელი ასევე დამრიგებელია. ახდენს ბავშვების სტიმულირებას, წახალისებასა და ჩართვას სასწავლო პროცესში"}
{"text": "You see, in the end, education is about learning.\tსაბოლოოდ, განათლება მხოლოდ სწავლაა."}
{"text": "If there's no learning going on, there's no education going on.\tთუ არ მიმდინარეობს სწავლის პროცესი არ არის განათლებაც."}
{"text": "And people can spend an awful lot of time discussing education without ever discussing learning.\tხალხმა შესაძლოა უამრავი დრო დახარჯოს განათლების განხილვაზე სწავლების პროცესის განხილვის გარეშე."}
{"text": "The whole point of education is to get people to learn.\tგანათლების მთლიანი არსი, იმაშია, რომ მიიყვანო ხალხი სწავლამდე."}
{"text": "An old friend of mine -- actually very old, he's dead.\tჩემი მეგობარი, ძველი მეგობარი-- ძალიან ძველი"}
{"text": "(Laughter) That's as old as it gets, I'm afraid.\tის გარდაცვლილია. (სიცილი) ვშიშობ მეტად ძველი ვეღარ გახდება."}
{"text": "(Laughter) But a wonderful guy he was, wonderful philosopher.\tმაგრამ შესანიშნავი პიროვნება, ბრწყინვალე ფილოსოფოსი"}
{"text": "He used to talk about the difference between the task and achievement senses of verbs.\tის საუბრობდა ამოცანისა და მიღწევის გრძნობის ზმნების განსხვავებაზე."}
{"text": "You can be engaged in the activity of something, but not really be achieving it, like dieting.\tიცით, შესაძლოა იყო ჩართული, რომელიმე აქტოვობაში მაგრამ ვერ აღწევდე მიზანს, როგორიც არის დიეტა."}
{"text": "(Laughter) It's a very good example.\tძალიან კარგი მაგალითია"}
{"text": "There he is. He's dieting.\tაი ისიც, ის დიეტაზეა."}
{"text": "Is he losing any weight? Not really.\tმაგრამ იკლებს წონაში?"}
{"text": "(Laughter) Teaching is a word like that.\tარც ისე სწავლებაც დაახლოებით მსგავსი სიტყვაა."}
{"text": "You can say, \"There's Deborah, she's in room 34, she's teaching.\"\tშეიძლება თქვა, \"34 ოთახში დებორაა, ის ასწავლის. \""}
{"text": "But if nobody's learning anything, she may be engaged in the task of teaching but not actually fulfilling it.\tმაგრამ თუ არავინ სწავლობს, ის შესაძლოა ჩართული იყოს სწავლების ამოცანაში მაგრამ სინამდვილეში არ ასრულებდეს მას."}
{"text": "The role of a teacher is to facilitate learning.\tმანსწავლებლის როლი, სწავლების გაადვილება და შესაძლებლობის მიცემაა."}
{"text": "And part of the problem is, I think, that the dominant culture of education has come to focus on not teaching and learning, but testing.\tპრობლემის ნაწილი, კი ის არის, როგორც მე ვრიქრობ განათლების გავრცელებული კულტურა ფოკუსს ახდენს არა სწავლასა და სწავლებაზე, არამედ გამოცდებზე."}
{"text": "Now, testing is important.\tახლა ცოდნის შეფასებაა მნიშვნელოვანი."}
{"text": "Standardized tests have a place.\tადგილი აქვს სტანდარტულ ტესტებს"}
{"text": "But they should not be the dominant culture of education.\tმაგრამ ეს არ უნდა იყოს განათლების კულტურა"}
{"text": "They should be diagnostic. They should help.\tის არა მხოლოდ დიაგნოზს უნდა სვავდეს . უნდა იყოს დახმარების საშუალება."}
{"text": "(Applause) If I go for a medical examination, I want some standardized tests.\t(ტაში) თუ სამედიცინო გამოკვლევაზე წავალ, მინდა სტანდარტული ტესტი."}
{"text": "I do.\tმართლა მინდა."}
{"text": "I want to know what my cholesterol level is compared to everybody else's on a standard scale.\tმინდა ვიცოდე, ქოლესტერინის დონე ჩემს ორგანიზმში სხვასთან შედარებული, სტანდარტული სკალაზე."}
{"text": "I don't want to be told on some scale my doctor invented in the car.\tარ მინდა მითხრან იმ სკალის მიხედვით, რომელიც ექიმმა გამოიგონა მანქანაში."}
{"text": "(Laughter) \"Your cholesterol is what I call Level Orange.\"\t\"თქვენი ქოლესტერინი, არის ის რასაც მე ვეძახი, ფორთოხლის რაოდენობას.\""}
{"text": "\"Really?\"\t\"მართლა?"}
{"text": "(Laughter) \"Is that good?\" \"We don't know.\"\tკარგია?\" \"არ ვიცით.\""}
{"text": "(Laughter) But all that should support learning.\tმაგრამ ყოველივე ეს, უნდა ეხმარებოდეს სწავლას, და არა ხელს უშლიდეს"}
{"text": "It shouldn't obstruct it, which of course it often does.\tრაც რა თქმა უნდა, ძალიან ხშირად ხდება"}
{"text": "So in place of curiosity, what we have is a culture of compliance.\tცნობისმოყვარეობის ადგილას, რაც გვაქვს არის დათმობის კულტურა."}
{"text": "Our children and teachers are encouraged to follow routine algorithms rather than to excite that power of imagination and curiosity.\tჩვენს ბავშვებსა და მასწავლებლებს, ხელს უწყობენ მიყვნენ რუტინულ ალგორითმებს იმის ნაცვლად, რომ წაახალისონ წარმოსახვისა და ცნობისმოყვარეობის ძალა"}
{"text": "And the third principle is this: that human life is inherently creative.\tდა მესამე პრინციპი არის: რომ ადამიანის ცხოვრება არსებითად შემოქმედებითია."}
{"text": "It's why we all have different résumés.\tამიტომაც გვაქვს განსხვავებული რეზუმე."}
{"text": "We create our lives, and we can recreate them as we go through them.\tჩვენ ვქმნით ჩვენს ცხოვრებას და ჩვენვე განვაახლებთ მას სიცოცხლის მანძილზე."}
{"text": "It's the common currency of being a human being.\tეს ადამიანის საერთო თვისებაა"}
{"text": "It's why human culture is so interesting and diverse and dynamic.\tამიტომაც არის ადამიანის კულტურა ასეთი საინტერესო, მრავალფეროვანი"}
{"text": "I mean, other animals may well have imaginations and creativity, but it's not so much in evidence, is it, as ours?\tდა დინამიური. ცხოველებსაც შეუძლიათ ქონდეთ კარგი წარმოსახვის ნიჭი და შემოქმედებითობა, მაგრამ არ არის შესამჩნევად და აშკარად. არის ისე როგორც ჩვენი?"}
{"text": "I mean, you may have a dog.\tშესაძლოა გყავთ ძაღლი"}
{"text": "And your dog may get depressed.\tდა თქვენი ძაღლი შეიძლება უიმედოდ იყოს."}
{"text": "You know, but it doesn't listen to Radiohead, does it?\tმაგრამ იცით, ის ამ დროს არ უსმენს \"Radiohead\"-ს არა?"}
{"text": "(Laughter) And sit staring out the window with a bottle of Jack Daniels.\t(სიცილი) და არ იწყებს ფანჯრიდან ყურებას, ჯეკ დენიელსის ბოთლით"}
{"text": "(Laughter) \"Would you like to come for a walk?\"\t(სიცილი) და შენ ეუბნები, \"გინდა სასეირნოდ გავიდეთ?\""}
{"text": "\"No, I'm fine.\"\tის კი ამბობს, \"არა, კარგად ვარ."}
{"text": "(Laughter) \"You go. I'll wait. But take pictures.\"\tშენ წადი, მე დაგელოდები."}
{"text": "(Laughter) We all create our own lives through this restless process of imagining alternatives and possibilities, and one of the roles of education is to awaken and develop these powers of creativity.\tმაგრამ სურათები გადაიღე.\" ჩვენ თვითონ ვქმნით ჩვენ ცხოვრებას, ამ დაუდგრომელ პროცესში ალტერნატივებისა და შესაძლებლობების წარმოსახვაში, და რა არის განათლების ერთ-ერთი როლი გააღვიძოს და განავითაროს შემოქმედების ძალა."}
{"text": "Instead, what we have is a culture of standardization.\tამის ნაცვლად გვაქვს სტანდარტიზებული კულტურა."}
{"text": "Now, it doesn't have to be that way.\tასე არ უნდა იყოს."}
{"text": "It really doesn't.\tმართლაც რომ არ უნდა იყოს."}
{"text": "Finland regularly comes out on top in math, science and reading.\tფინეთი, რეგულარულად გვხვდება პირველ ადგილზე"}
{"text": "Now, we only know that's what they do well at, because that's all that's being tested.\tმათემატიკაში, მეცნიერებასა და კითხვაში. ახლა მხოლოდ ეს ვიცით, რასაც კარგად აკეთებენ რადგან ამჟამად მხოლოდ ამ საგნებში ტარდება ტესტი."}
{"text": "That's one of the problems of the test.\tეს ერთ-ერთი პრობლემაა ტესტის."}
{"text": "They don't look for other things that matter just as much.\tარ ეძებენ სხვა არაფერს, გარდა იმისა რაც მნიშვნელოვნად ითვლება."}
{"text": "The thing about work in Finland is this: they don't obsess about those disciplines.\tროგორ კეთდება საქმე ფინეთში: ისინი არ არიან შეპყრობილები მეცნიერების ამ დარგებით."}
{"text": "They have a very broad approach to education, which includes humanities, physical education, the arts.\tმათ განათლების მიმართ ძალიან ფართო მიდგომა აქვთ რაც მოიცავს ჰუმანიტარულ საგნებსაც, ფიზიკურ აღზრდასა და ხელოვნებასაც."}
{"text": "Second, there is no standardized testing in Finland.\tმეორეც, ფინეთში არ არის სტანდარტული ტესტები."}
{"text": "I mean, there's a bit, but it's not what gets people up in the morning, what keeps them at their desks.\tძალიან მცირე რაოდენობით არის, მაგრამ ეს არ აღვიძებს ხალხს დილით. ეს არ აიძულებს მათ დასხდნენ მერხებთან."}
{"text": "The third thing -- and I was at a meeting recently with some people from Finland, actual Finnish people, and somebody from the American system was saying to the people in Finland, \"What do you do about the drop-out rate in Finland?\"\tდა მესამე, ახლახანს შეხვედრაზე ვიყავი რამოდენიმე, ფინეთიდან იყო, ანუ ფინელებთან ერთად, და ვიღაც ამერიკის სისტემიდან ეუბნებოდა ხალხს ფინეთში, \"რას აკეთებთ, სკოლიდან წასული მოსწავლეების პროცენტულ მაჩვენებელზე?\""}
{"text": "And they all looked a bit bemused, and said, \"Well, we don't have one.\tყველამ ცოტა გაოცებით შეხედეს და თქვეს, \"ჩვენ არ გვყავს ასეთი მოსწავლე.\""}
{"text": "Why would you drop out?\tრატომ წახვალთ სკოლიდან?"}
{"text": "If people are in trouble, we get to them quite quickly and we help and support them.\"\tთუ ვინმეს, რამე აწუხებს, სასწრაფოდ ვაქცევთ ყურადღებას ვეხმარებით და თანაგრძნობას ვუცხადებთ მას.\""}
{"text": "Now people always say, \"Well, you know, you can't compare Finland to America.\"\tახლა ხალხი ყოველთვის ამბობს, \"იცით, ვერ შეადარებთ ამერიკას ფინეთს.\""}
{"text": "No. I think there's a population of around five million in Finland.\tვერა. მე ვფიქრობ მოსახლეობა ფინეთში დაახლოებით 5 მილიონს შეადგენს."}
{"text": "But you can compare it to a state in America.\tმაგრამ შეგვიძლია ის შევადაროთ ამერიკის, რომელიმე შტატს."}
{"text": "Many states in America have fewer people in them than that.\tამერიკის ბევრ შტატში გაცილებით ნაკლებია მოსახლეობა ვიდრე ფინეთში,"}
{"text": "I mean, I've been to some states in America and I was the only person there.\tამერიკის რამოდენიმე შტატში ვყოფილვარ და ერთადერთი ადამიანი მე ვყოფილვარ."}
{"text": "(Laughter) Really. Really.\t(სიცილი) მართლა, მართლა. მთხოვეს კარი ჩამეკეტა, როცა წავედი."}
{"text": "(Laughter) But what all the high-performing systems in the world do is currently what is not evident, sadly, across the systems in America -- I mean, as a whole.\t(სიცილი) მაგრამ რას აკეთებს მაღალი ხარისხის მქონე სისტემები მსოფლიოში რაც სამწუხაროდ, ამჟამად არ გვხვდება, ამერიკის სისტემის ფარგლებში-ვგულისხმობ, სრულად,"}
{"text": "One is this: they individualize teaching and learning.\tპირველ რიგში: ისინი დეტალურად განსაზღვრავენ სწავლას და სწავლებას"}
{"text": "They recognize that it's students who are learning and the system has to engage them, their curiosity, their individuality, and their creativity.\tისინი აცნობიერებენ, რომ მოსწავლეა, ვინც სწავლობს და სისტემამ უნდა ჩართოს ისინი, მათი ცნობისმოყვარეობა, მათი ინდივიდუალიზმი და მათი შემოქმედებითობა,"}
{"text": "That's how you get them to learn.\tაი, როგორ გააღვიძებ მასში სწავლის სურვილს."}
{"text": "The second is that they attribute a very high status to the teaching profession.\tმეორეც, ის, რომ ისინი ძალიან მაღალ სტატუს აძლევენ მასწავლებლის პროფესიას."}
{"text": "They recognize that you can't improve education if you don't pick great people to teach and keep giving them constant support and professional development.\tისინი აცნობიერებენ, რომ ვერ მიიღებ განათლების მაღალ ხარისხს თუ არ აარჩევ ბრწყინვალე ადამიანს მასწავლებლად და თუ არ გამოუცხადებ მას მუდმივ მხარდაჭერას და დაეხმარები პროფესიულ განვითარებაში."}
{"text": "Investing in professional development is not a cost.\tპროფესიულ განვითარებაში ფულის ჩადება, არ არის ხარჯი"}
{"text": "It's an investment, and every other country that's succeeding well knows that, whether it's Australia, Canada, South Korea, Singapore, Hong Kong or Shanghai.\tეს არის ინვესტიცია. და ყველა იმ ქვეყანას, რომელმაც წარმატებას მიაღწია, არის ეს, ავსტრალია, კანადა, სამხრეთ კორეა, სინგაპური, ჰონ-კონგი თუ შანხაი."}
{"text": "They know that to be the case.\tესმის, ეს როგორც საქმე."}
{"text": "And the third is, they devolve responsibility to the school level for getting the job done.\tდა მესამე, ისინი პასუხისმგებლობას გადასცემენ სკოლას, გააკეთონ მათი საქმე."}
{"text": "You see, there's a big difference here between going into a mode of command and control in education -- That's what happens in some systems.\tხედავთ, დიდი განსხვავებაა, რაც აქ ხდება განათლებაში, ის ბრძანების და კონტროლის სახეს იღებს --- სწორედ ეს ხდება ზოგიერთ სისტემაში."}
{"text": "Central or state governments decide, they know best and they're going to tell you what to do.\tცენტრალური მთავრობა ღებულობს გადაწყვეტილებას ან სახელმწიფო წყვეტს მათ იციან უკეთ და გეტყვიან რა და როგორ გააკეთო."}
{"text": "The trouble is that education doesn't go on in the committee rooms of our legislative buildings.\tპრობლემა ის არის რომ განათლების პროცესი არ მიმდინარეობს საკანონმდებლო შენობების ოთახებში."}
{"text": "It happens in classrooms and schools, and the people who do it are the teachers and the students, and if you remove their discretion, it stops working.\tეს ხდება საკლასო ოთახებსა და სკოლებში, და ხალხი, ვინც ამას ახორციელებს, მასწავლებლები და მოსწავლეები არიან, და თუ შეუზღუდავ მათ მოქმედების თავისუფლებას, მაშინ სისტემა წყვეტს მუშაობას."}
{"text": "You have to put it back to the people.\tუნდა დაუბრუნო იმ ხალხს."}
{"text": "(Applause) There is wonderful work happening in this country.\t(ტაში) შესანიშნავი საქმე კეთდება ამ ქვეყანაში."}
{"text": "But I have to say it's happening in spite of the dominant culture of education, not because of it.\tუნდა ვთქვა, რომ ეს ხდება განათლების დომინანტური კულტურის მიუხედავად, და არა ამის გამო."}
{"text": "It's like people are sailing into a headwind all the time.\tხალხი მუდმივად დინების საწინააღმდეგოდ მიდის"}
{"text": "And the reason I think is this: that many of the current policies are based on mechanistic conceptions of education.\tდა ვფიქრობ ამის შედეგია ის, რომ ამჟამინდელი პოლიტიკის დიდი ნაწილი ეყრდნობა განათლების მექანიკურ კონცეფციას."}
{"text": "It's like education is an industrial process that can be improved just by having better data, and somewhere in the back of the mind of some policy makers is this idea that if we fine-tune it well enough, if we just get it right, it will all hum along perfectly into the future.\tგანათლება ინდუსტრიული პროცესია რომელიც შესაძლოა განვითარდეს უბრალოდ უკეთესი ინფორმაციის ქონის შედეგად, და ვფიქრობ, რომ ამ პოლიტიკის მიღმა მისი შემქმნელების იდეა ის არის, რომ თუ საკმარისად შევიტანთ მცირეოდენ ცვლილებას, თუ სწორად მივიღებთ და გავიგებთ უფრო აქტიური გახდება და უკეთ იმუშავებს მომავალში."}
{"text": "It won't, and it never did.\tვერ იმუშავებს და არასოდეს უმუშავია."}
{"text": "The point is that education is not a mechanical system.\tაზრი, ის არის, რომ განათლება არ არის მექანიკური სისტემა"}
{"text": "It's a human system.\tის ადამიანური სისტემაა."}
{"text": "It's about people, people who either do want to learn or don't want to learn.\tის ხალხს ეხება. ხალხს, რომელსაც უნდა ან არ უნდა სწავლა"}
{"text": "Every student who drops out of school has a reason for it which is rooted in their own biography.\tყველა მოსწავლეს, რომელიც სწავლას წყვეტს სკოლაში ამის მიზეზი აქვს. რაც მისი ბიოგრაფიიდან მოდის."}
{"text": "They may find it boring.\tმათ შესაძლოა მოსაწყენად ეჩვენება ის."}
{"text": "They may find it irrelevant.\tშესაძლოა არარელევანტურადაც თვლის."}
{"text": "They may find that it's at odds with the life they're living outside of school.\tშესაძლოა აღიქვავენ, სკოლას, როგორც რაღაც ზედმეტს იმ ცხოვრებასთან, რომელიც სკოლის გარეთ აქვთ."}
{"text": "There are trends, but the stories are always unique.\tარსებობს ასეთი ტენდენციები, მაგრამ ამბები ყოველთვის უნიკალურია."}
{"text": "I was at a meeting recently in Los Angeles of -- they're called alternative education programs.\tახლახანს ვიყავი შეხვედრაზე ლოს ანჯელესში განათლების ალტერნატიულ პროგრამების შესახებ"}
{"text": "These are programs designed to get kids back into education.\tარსებობს სპეციალური პროგრამები, რომ დააბრუნონ სკოლიდან წასული ბავშვები."}
{"text": "They have certain common features.\tმათ კონკრეტული საერთო მახასიათებლები აქვთ."}
{"text": "They're very personalized.\tძალიან პერსონალიზებულია."}
{"text": "They have strong support for the teachers, close links with the community and a broad and diverse curriculum, and often programs which involve students outside school as well as inside school.\tმასწავლებლებს ძალიან დიდ მხარდაჭერას უცხადებენ, ახლო კავშირი აქვთ საზოგადოებასათან აქვთ ფართო და მრავარფეროვანი სასწავლო გეგმა, და ხშირად აქვთ პროგრამები, რომლებიც სტუდენტებს რთავენ სკოლის გარეთ და შიდა აქტივობებში."}
{"text": "And they work.\tისინი მუშაობენ."}
{"text": "What's interesting to me is, these are called \"alternative education.\"\tრაც ჩემთვის ძალიან საინტერესოა, მათ ეძახიან \"ალტერნატიულ განათლებას.\""}
{"text": "(Laughter) You know?\tხვდებით?"}
{"text": "And all the evidence from around the world is, if we all did that, there'd be no need for the alternative.\tდა მთელს მსოფლიოში ცხადია, ის რომ ჩვენ რომ ყველამ ეს გავაკეთოთ, აღარ იქნება საჭირო ალტერნატივა."}
{"text": "(Applause) (Applause ends) So I think we have to embrace a different metaphor.\t(ტაში) ასე, რომ ვფიქრობ ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ განსხვავებული მეტაფორა."}
{"text": "We have to recognize that it's a human system, and there are conditions under which people thrive, and conditions under which they don't.\tუნდა გავაცნობიეროთ, რომ ეს არის ადამიანური სისტემა, რომ არსებობს პირობები რა დროსაც ადამიანი წარმატებას აღწევს, და პირობები, როცა ვერ აღწევენ."}
{"text": "We are after all organic creatures, and the culture of the school is absolutely essential.\tჩვენ ყველა ორგანული ქმნილებები ვართ, და სკოლის კულტურა არსებითია."}
{"text": "Culture is an organic term, isn't it?\tკულტურა ორგანული ტერმინია, არა?"}
{"text": "Not far from where I live is a place called Death Valley.\tჩემი საცხოვრებლიდან არც ისე შორს არის ადგილი სახელად \"სიკვდილის ხეობა\"."}
{"text": "Death Valley is the hottest, driest place in America, and nothing grows there.\tეს ყველაზე ცხელი და მშრალი ადგილია ამერიკაში. იქ არაფერი იზრდება."}
{"text": "Nothing grows there because it doesn't rain.\tარაფერი იზრდება რადგან არასოდეს წვიმს."}
{"text": "Hence, Death Valley.\tაქედან გამომდინარე, სიკვდილის ხეობა."}
{"text": "In the winter of 2004, it rained in Death Valley.\t2004 წლის ზამთარში, იწვიმა ხეობაში."}
{"text": "Seven inches of rain fell over a very short period.\tმსხვილი წვეთები ცვიოდა მცირე ხნით."}
{"text": "And in the spring of 2005, there was a phenomenon.\tდა 2005 წლის გაზაფხულზე."}
{"text": "The whole floor of Death Valley was carpeted in flowers for a while.\tფენომენი მოხდა სიკვდილის ხეობის მთელი მიდამო დაიფარა ყვავილებით"}
{"text": "What it proved is this: that Death Valley isn't dead.\tრამდენიმე ხნით. რა დაამტკიცა ამან: სიკვდილის ხეობა არ არის მკვდარი."}
{"text": "It's dormant.\tუბრალოდ თვლემს."}
{"text": "Right beneath the surface are these seeds of possibility waiting for the right conditions to come about, and with organic systems, if the conditions are right, life is inevitable.\tზუსტად ზედაპირის ქვეშ, არის შესაძლებლობის მარცვლები ელოდებიან შესაფერის პირობებს, რომ გამოჩდნენ, და ორგანული სისტემით, თუ პირობები ზუსტია სიცოცხლე გარდაუვალია."}
{"text": "It happens all the time.\tის ყოველთვის მიმდინარეობს."}
{"text": "You take an area, a school, a district, you change the conditions, give people a different sense of possibility, a different set of expectations, a broader range of opportunities, you cherish and value the relationships between teachers and learners, you offer people the discretion to be creative and to innovate in what they do, and schools that were once bereft spring to life.\tიღებ ერთ ადგილს, სკოლას თუ უბანს, ცვლი პირობებს, აძლევ ხალხს განსხვავებულ საშუალებებს და განსხვავებულ მოლოდინს გაცილებით უფრო ფართო შესაძლებლობებს ზრუნავ და აფასებ მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს შორის ურთიერთობებს, სთავაზობ ხალხს მოქმედების თავისუფლებას, შემოქმედებითობაში. ეხმარები იყვნენ ინოვაციურები იმაში, რასაც აკეთებენ და სკოლებს, რომლებსაც აკლდათ ეს, ივსებიან სიცოცხლის წყურვილით."}
{"text": "Great leaders know that.\tბრწყინვალე ლიდერებმა იციან ეს."}
{"text": "The real role of leadership in education -- and I think it's true at the national level, the state level, at the school level -- is not and should not be command and control.\tჭეშმარიტი როლი განათლების ლიდერობაში და ვფიქრობ ნამდვილია ეროვნულ დონეზე, სახელმწიფო დონეზე, სკოლის დონეზე -- არ არის და არც უნდა იყოს ბრძანება და კონტროლი."}
{"text": "The real role of leadership is climate control, creating a climate of possibility.\tლიდერობის მთავარი როლი არის კლიმატის კონტროლი, შესაძლებლობების კლიმატის შექმნა."}
{"text": "And if you do that, people will rise to it and achieve things that you completely did not anticipate and couldn't have expected.\tდა თუ ამას გააკეთებ, ხალხი ამისკენ მიილტვის მიაღწევს იმას, რაც არც კი გაგითვალისწინებია და არც მოელოდი."}
{"text": "There's a wonderful quote from Benjamin Franklin.\tშესანიშნავი ანდაზაა ბენჟამენ ფრანკლინის."}
{"text": "\"There are three sorts of people in the world: Those who are immovable, people who don't get it, or don't want to do anything about it; there are people who are movable, people who see the need for change and are prepared to listen to it; and there are people who move, people who make things happen.\"\t\"სამი სახის ადამიანია მსოფლიოში: ის, ვინც უმოძრაოა, ადამიანი, რომელიც ვერ იგებს, არ უნდა გაიგოს, ისინი ყველაფერს გააკეთებენ ამისთვის. არსებობს ხალხი, ვინც მოძრავია, ხალხი ვინც ხედავს ცვლილების საჭიროებას და მზად არიან მოუსმინონ მათ. და ხალხი ვინც ამოძრავებს, ხალხი, ვინც ამოქმედებს ყველაფერს.\""}
{"text": "And if we can encourage more people, that will be a movement.\tდა თუ შევძლებთ მეტი ხალხის წახალისებას, ისინი შექმნიან ერთ მოძრაობას."}
{"text": "And if the movement is strong enough, that's, in the best sense of the word, a revolution.\tდა თუ ეს მოძრაობა საკმარისად ძლიერი იქნება, ეს იქნება სიტყვა რევოლუციის საუკეთესო აღქმა."}
{"text": "And that's what we need.\tდა ეს არის სწორედ ის რაც გვჭირდება."}
{"text": "Thank you very much.\tუღრმესი მადლობა"}
{"text": "(Applause) Thank you very much.\t(ტაში) ძალიან დიდი მადლობა. (ტაში)"}
{"text": "Everyone needs a coach.\tყველას ჭირდება მასწავლებელი"}
{"text": "It doesn't matter whether you're a basketball player, a tennis player, a gymnast or a bridge player.\tარ აქვს მნიშვნელობა კალათბურთელი ხარ ჩოგბურთელი, ტანმოვარჯიშე თუ ბრიჯის მოთამაშე"}
{"text": "(Laughter) My bridge coach, Sharon Osberg, says there are more pictures of the back of her head than anyone else's in the world. (Laughter) Sorry, Sharon. Here you go.\tსიცილი ჩემი ბრიჯის მასწავლებელი, შარონ ოსბრგი ამბობს რომ მას ყველაზე მეტი ფოტო აქვს მისი კეფის ვიდრე ვინმეს მთელს მსოფლიოში (სიცილი) მაპატიე, შერონ. აი ისიც..."}
{"text": "We all need people who will give us feedback.\tჩვენ ყველას გვჭირდება ადამიანი ვისგანაც უკუკავშირს მივიღებთ"}
{"text": "That's how we improve.\tასე შევძლებთ განვითარებას."}
{"text": "Unfortunately, there's one group of people who get almost no systematic feedback to help them do their jobs better, and these people have one of the most important jobs in the world.\tსამწუხაროდ, არის ადამიანთა ჯგუფი რომელიც ვერ იღებს სისტემატიურ უკუკავშირს იმისათვის, რომ მათ საქმე უკეთ აკეთონ და ამ ადამიანებს აქვთ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პროფესია მსოფლიოში"}
{"text": "I'm talking about teachers.\tმე ვსაუბრობ მასწავლებლებზე."}
{"text": "When Melinda and I learned how little useful feedback most teachers get, we were blown away.\tროდესაც მე და მილინდამ შევიტყვეთ თუ რა მცირე სასარგებლო უკუკავშირს იღებს მასწავლებლების უმრავლესობა გაოგნებული დავრჩით."}
{"text": "Until recently, over 98 percent of teachers just got one word of feedback: Satisfactory.\tბოლო პერიოდამდე, მასწავლებელთა 98% იღებდა მხოლოდ ერთი ტიპის უკუკავშირს: დამაკმაყოფილებელი."}
{"text": "If all my bridge coach ever told me was that I was \"satisfactory,\" I would have no hope of ever getting better.\tჩემთვის ყველა ბრიჯის მასწავლებელს ოდესმე რომ ეთქვა რომ ჩემი მიღწევები დამაკმაყოფილებელია მე არასოდეს მექნებოდა თამაშის გაუმჯობესების იმედი."}
{"text": "How would I know who was the best?\tროგორ უნდა გამეგო ვინ იყო საუკეთესო?"}
{"text": "How would I know what I was doing differently?\tროგორ უნდა გამეგო თუ რას ვაკეთებდი არასწორად?"}
{"text": "Today, districts are revamping the way they evaluate teachers, but we still give them almost no feedback that actually helps them improve their practice.\tდღესდღობით, ოლქები მუშაობენ თუ როგორ გააუმჯობესონ მასწავლებელთა შეფასების სისტემა, მაგრამ ჩვენ კვლავ ძალიან მცირე უკუკავშირს ვაძლევთ მათ რაც მათ მისცემდა საშუალებას გაეუმჯობესებინათ საკუთარი საქმიანობა"}
{"text": "Our teachers deserve better.\tჩვენი მასწავლებლები მეტს იმსახურებენ."}
{"text": "The system we have today isn't fair to them.\tსისტემა, რომელიც დღეს გვაქვს, არ არის სამართლიანი მათ მიმართ"}
{"text": "It's not fair to students, and it's putting America's global leadership at risk.\tუსამართლოა სტუდენტების მიმართაც ხოლო ამერიკის გლობალურ ლიდერობას რისკის ქვეშ აყენებს."}
{"text": "So today I want to talk about how we can help all teachers get the tools for improvement they want and deserve.\tდღეს მინდა ვისაუბრო იმაზე თუ როგორ შეგვიძლია დავეხმაროთ მასწავლებლებს რომ მიიღონ უკეთესი მექანიზმი, რომელიც მათ განვითარებისთვის სჭირდებათ და იმსახურებენ ისინი ამას იმსახურებენ."}
{"text": "Let's start by asking who's doing well.\tმოდით დავიწყოთ შეკითხვით: ვინ ართმევს ამ საქმეს თავს ყველაზე უკეთ?"}
{"text": "Well, unfortunately there's no international ranking tables for teacher feedback systems.\tსამწუხაროდ არ არსებობს საერთაშორისო რეიტინგები, მასწავლებელთა შეფასების სისტემები"}
{"text": "So I looked at the countries whose students perform well academically, and looked at what they're doing to help their teachers improve.\tმე გადავხედე სხვადასხვა ქვეყნებს რომელთა სტუდენტების აკადემიური მოსწრება იყო საუკეთესო და დავაკვირდი თუ რას აკეთებენ ეს ქვეყნები, რომ დაეხმარონ მასწავლებლებს განვითარდნენ"}
{"text": "Consider the rankings for reading proficiency.\tმოდით განვიხილოთ კითხვის უნარების რეიტინგები."}
{"text": "The U.S. isn't number one.\tამერიკა არ არის ნომერი პირველი."}
{"text": "We're not even in the top 10.\tჩვენ პირველ ათეულშიც კი არ ვართ."}
{"text": "We're tied for 15th with Iceland and Poland.\tჩვენ მე-15 ადგილს ვიყოფთ ისლანდიასა და პოლონეთთან ერთად."}
{"text": "Now, out of all the places that do better than the U.S. in reading, how many of them have a formal system for helping teachers improve?\tყველა იმ ქვეყანაში, რომელშიც კითხვითი უნარების დონე უფრო მაღალია ვიდრე ამერიკაში რამდენ მათგანს აქვს ფორმალური სისტემა მასწავლებლების დასახმარებლად რათა გააუმჯობესონ მათი საქმიანობა?"}
{"text": "Eleven out of 14.\t14 ქვეყნიდან 11-ს აქვს ამგვარი სისტემა."}
{"text": "The U.S. is tied for 15th in reading, but we're 23rd in science and 31st in math.\tამერიკა არის მეთხუთმეტე კითხვითი უნარების მიხედვით, მაგრამ ვართ 23-ე მეცნიერების შესწავლის მხრივ და 31-ე მათემატიკაში."}
{"text": "So there's really only one area where we're near the top, and that's in failing to give our teachers the help they need to develop their skills.\tასე რომ არის მხოლოდ ერთი სფერო, სადაც პირველობასთან ახლოს ვართ და ეს სფეროა წარუმატებლობა, მასწავლებლებს დავეხმაროთსაჭირო უნარების განვითარებაში."}
{"text": "Let's look at the best academic performer: the province of Shanghai, China.\tმოდით დავაკვირდეთ საუკეთესოს ამ ნუსხაში: შანხაის პროვინცია, ჩინეთი."}
{"text": "Now, they rank number one across the board, in reading, math and science, and one of the keys to Shanghai's incredible success is the way they help teachers keep improving.\tისინი იკავებენ პირველ ადგილს ყველა მიმართულებით, კითხვითი უნარები, მათემატიკა, მეცნიერება, და შანხაის საოცარი წარმატების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი არის ის თუ როგორ ეხმარებიან მასწავლებლებს განვითარებაში."}
{"text": "They made sure that younger teachers get a chance to watch master teachers at work.\tმათ უზრუნველყვეს ახალგაზრდა მასწავლებლებისთვის საშუალება დაკვირვებოდნენ გამოცდილ მასწავლებლებს მუშაობის პროცესში."}
{"text": "They have weekly study groups, where teachers get together and talk about what's working.\tისინი ყოველკვირეულად იკრიბებიან სასწავლო ჯგუფებში, სადაც განიხილავენ სწავლების იმ მეთოდებს, რაც ყველაზე კარგად მუშაობს."}
{"text": "They even require each teacher to observe and give feedback to their colleagues.\tმეტიც, მათ მოეთხოვებათ რომ დააკვირდნენ და მისცენ რჩევები საკუთარ კოლეგებს."}
{"text": "You might ask, why is a system like this so important?\tთქვენ შეიძლებათ იკითხოთ თუ რატომ არის ეს სისტემა ასეთი მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "It's because there's so much variation in the teaching profession.\tიმიტომ, რომ არსებობს უამრავი ვარიაციის საშუალება მასწავლებლის პროფესიაში."}
{"text": "Some teachers are far more effective than others.\tზოგიერთი მასწავლებელი ბევრად უფრო ეფექტურია ვიდრე მეორე."}
{"text": "In fact, there are teachers throughout the country who are helping their students make extraordinary gains.\tრეალურად, ქვეყნის მასშტაბით არიან მასწავლებლები რომლებიც ეხმარებიან თავის სტუდენტებს მიაღწიონ წარმოუდგენელ წარმატებებს"}
{"text": "If today's average teacher could become as good as those teachers, our students would be blowing away the rest of the world.\tთუ დღეს საშუალო სტატისტიკური მასწავლებელი მიაღწევს ისეთივე წარმატებას, როგორსაც სწორედ ეს მასწავლებლები, ჩვენი სტუდენტები აჯობებდნენ დანარჩენ მსოფლიოს."}
{"text": "So we need a system that helps all our teachers be as good as the best.\tასე რომ ჩვენ გვჭირდება სისტემა, რომ დავეხმაროთ ჩვენს მასწავლებლებს იყვნენ საუკეთესოები."}
{"text": "What would that system look like?\tროგორი უნდა იყოს ეს სისტემა?"}
{"text": "Well, to find out, our foundation has been working with 3,000 teachers in districts across the country on a project called Measures of Effective Teaching.\tიმისათვის რომ ეს გავარკვიოთ, ჩვენმა ფონდმა იმუშავა 3,000 მასწავლებელთან მთელი ქვეყნის მაშტაბით ოლქებში პროექტის ფარგლებში რომლის სახელწოდებაა - \"სწავლების ეფექტურობის გაზომვა\""}
{"text": "We had observers watch videos of teachers in the classroom and rate how they did on a range of practices.\tჩვენ გვყავდა დამკვირვებლები, რომელნიც უყურებდნენ ვიდეოებს რომელზეც გადაღებული იყო მასწავლებლების სამუშაო პროცესი კლასში და ფასდებოდა თუ როგორი იყო მათი საქმიანობა სხვადასხვა მიმართულებით"}
{"text": "For example, did they ask their students challenging questions?\tმაგალითად, უსვამდნენ თუ არა სტუდენტებს რთულ შეკითხვებს?"}
{"text": "Did they find multiple ways to explain an idea?\tეძებდნენ თუ არა ახსნის სხვადასხვა მეთოდებს"}
{"text": "We also had students fill out surveys with questions like, \"Does your teacher know when the class understands a lesson?\"\tჩვენ ასევე სტუდენტებს შევავსებინეთ კითხვარები, რომელშიც იყო კითხვები როგორიცაა \"ხვდება თუ არა მასწავლებელი როდის გაიგო კლასმა ახალი გაკვეთილი?\""}
{"text": "\"Do you learn to correct your mistakes?\"\t\"სწავლობთ თუ არა საკუთარი შეცდომების გასწორებას?\""}
{"text": "And what we found is very exciting.\tდა რაც აღმოვაჩინეთ იყო ძალიან საინტერესო"}
{"text": "First, the teachers who did well on these observations had far better student outcomes.\tიმ მასწავლებლებს, რომლებმაც გამოკითხვაში უკეთესი შედეგი აჩვენეს ჰყავდათ უკეთესი შედეგის მქონე მოსწავლეები."}
{"text": "So it tells us we're asking the right questions.\tამით ჩვენ დავრწმუნდით რომ დასმული შეკითხვები იყო სწორი."}
{"text": "And second, teachers in the program told us that these videos and these surveys from the students were very helpful diagnostic tools, because they pointed to specific places where they can improve.\tმეორე - პროექტში ჩართულმა მასწავლებლებმა განაცხადეს რომ ეს ვიდეოები და სტუდენტების კითხვარები იყო ძალიან სასარგებლო დიაგნოსტიკური საშუალება, რადგან სწორედ იმ სისუსტეების იდენტიფიცირება მოხდა სადაც მათ დახვეწა სჭირდებათ."}
{"text": "I want to show you what this video component of MET looks like in action.\tმე მინდა გაჩვენოთ ვიდეოები ეს კომპონენტი რას გულისხმობს"}
{"text": "(Music) (Video) Sarah Brown Wessling: Good morning everybody.\t(მუსიკა) (ვიდეო) სარა ბრაუნ ვესლინგი: დილა მშვიდობისა ყველას."}
{"text": "Let's talk about what's going on today.\tმოდით ვისაუბროთ დღევანდელ დღეზე"}
{"text": "To get started, we're doing a peer review day, okay?\tდვიწყოთ კოლეგების მხირდან რეცენზიის წერის ტექნიკით, ოკ?"}
{"text": "A peer review day, and our goal by the end of class is for you to be able to determine whether or not you have moves to prove in your essays.\tდღის ბოლომდე ჩვენი მიზანია ყოველმა თქვენგანმა შეძლოს განსაზღვროს გაქვთ თუ არა საკმარისი არგუმენტები თქვენს ესსეებში."}
{"text": "My name is Sarah Brown Wessling.\tმე ვარ სარა ბრაუნ ვესლი."}
{"text": "I am a high school English teacher at Johnston High School in Johnston, Iowa.\tმე ვარ სკოლის ინგლისურის მასწავლებელი ჯონსონის კოლეჯში, აიოვა."}
{"text": "Turn to somebody next to you.\tმიუბრუნდით თქვენს გვერდზე მჯდომს"}
{"text": "Tell them what you think I mean when I talk about moves to prove. I've talk about -- I think that there is a difference for teachers between the abstract of how we see our practice and then the concrete reality of it.\tუთხარით რას ფიქრობთ, რას ვგულისხმობდი როდესაც ვსაუბრობდი არგუმენტებზე მე ვფიქრობ არის განსხვავება მასწავლებლისთვის აბსტრაქტულ ხედვაში, თუ რას აკეთებს და რა გამოდის რეალურად."}
{"text": "Okay, so I would like you to please bring up your papers.\tკარგით, ახლა გთხოვთ ამოიღოთ თქვენი რვეულები."}
{"text": "I think what video offers for us is a certain degree of reality.\tმე ვფიქრობ რომ ვიდეო გვთავაზობს სხვადასხვა რეალობას."}
{"text": "You can't really dispute what you see on the video, and there is a lot to be learned from that, and there are a lot of ways that we can grow as a profession when we actually get to see this.\tთქვენ არ შეგიძლიათ უარყოთ ის რაც ვიდეოზეა, და ძალიან ბევრი რამის სწავლა შეიძლება აქედან, და არის უამრავი გზა იმისათვის რომ გავიზარდოთ როგორც პროფესიონალები, როცა ჩვენ ამას ვხედავთ."}
{"text": "I just have a flip camera and a little tripod and invested in this tiny little wide-angle lens.\tმე მაქვს პატარა ფლიპ-კამერა და შტატივი და ფართოკუთხიანი ობიექტივი."}
{"text": "At the beginning of class, I just perch it in the back of the classroom. It's not a perfect shot.\tგაკვეთილის დაწყებამდე მე ვამაგრებ კამერას კლასის უკანა რიგში. ეს არ არის იდეალური გამოსახულება"}
{"text": "It doesn't catch every little thing that's going on.\tდა ვერ იჭერს ყველა იმ მომენტს რომელიც საკლასო ოთახში ხდება"}
{"text": "But I can hear the sound. I can see a lot.\tმაგრამ მე მესმის ხმა და შემიძლია დავინახო ძალიან ბევრი."}
{"text": "And I'm able to learn a lot from it.\tმე შემიძლია ვისწავლო ძალიან ბევრი ამ ჩანაწერით."}
{"text": "So it really has been a simple but powerful tool in my own reflection.\tეს მართლა ძალიან მარტივია მაგრამ ასევე ძალიან ძლიერი ინსრუმენტი."}
{"text": "All right, let's take a look at the long one first, okay?\tკარგით, მოდით შევხედოთ ჩანაწერს, ოკ?"}
{"text": "Once I'm finished taping, then I put it in my computer, and then I'll scan it and take a peek at it.\tროდესაც ვამთავრებ გადაღებას, ვაერთებ კამერას კომპიუტერში და ვნახავ ჩანაწერებს."}
{"text": "If I don't write things down, I don't remember them.\tთუ არ ჩავინიშნავ, შეიძლება არ დამამახსოვრდეს."}
{"text": "So having the notes is a part of my thinking process, and I discover what I'm seeing as I'm writing.\tჩანაწერების გაკეთება არის ჩემი ფიქრის პროცესის ნაწილი, და შენიშვნების წერის პროცესში მე აღმოვაჩენ ხოლმე ახალს."}
{"text": "I really have used it for my own personal growth and my own personal reflection on teaching strategy and methodology and classroom management, and just all of those different facets of the classroom.\tმე ამას ჩემი პერსონალური ზრდისთვის ვიყენებ ასევე ჩემი პირადი მოსაზრებისთვის სწავლების სტრატეგიის, მეთოდოლოგიის, კლასის მენეჯმენტის და უბრალოდ ყველა იმ მოვლენის შესახებ, რაც საკლასო ოთახში ხდება."}
{"text": "I'm glad that we've actually done the process before so we can kind of compare what works, what doesn't.\tკარგია რომ ამას ადრეც ვაკეთებდით რადგან შეგვიძლია შევადაროთ რა მუშაობს და რა - არა."}
{"text": "I think that video exposes so much of what's intrinsic to us as teachers in ways that help us learn and help us understand, and then help our broader communities understand what this complex work is really all about.\tმე ვფიქრობ ვიდეო გამოხატავს რა შეგვიძლია ჩვენ, როგორც მასწავლებლებს გვეხმარება ვისწავლოთ და გავიგოთ, და შემდგომ ფართო საზოგადოებას მივახვედროთ თუ რას გულისხმობ მასწავლებლის კომპლექსური სამუშაო."}
{"text": "I think it is a way to exemplify and illustrate things that we cannot convey in a lesson plan, things you cannot convey in a standard, things that you cannot even sometimes convey in a book of pedagogy.\tეს არის მაგალითი და ილუსტრირება იმისა რასაც ჩვენ ვერ გავწერთ გაკვეთილის გეგმაში, რასაც ვერ გადავიტანთ სტადარტებში, რასაც ზოგჯერ ვერც კი გადმოვცემთ პედაგოგიკის სახელმძღვანელებში."}
{"text": "Alrighty, everybody, have a great weekend.\tკარგით, ყველას სასიამოვნო დასვენებას გისურვებთ"}
{"text": "I'll see you later.\tშეხვედრამდე."}
{"text": "[Every classroom could look like that] (Applause) Bill Gates: One day, we'd like every classroom in America to look something like that.\tყველა გაკვეთილი შეიძლება იყოს ასეთი (აპლოდისმენტები) ბილ გეითსი: ერთ დღეს ჩვენ მოგვინდება რომ ამერიკაში ყველა გაკვეთილი ასე გამოუყურებოდეს."}
{"text": "But we still have more work to do.\tმაგრამ ამაზე კვლავ ბევრი გვაქვს სამუშაო."}
{"text": "Diagnosing areas where a teacher needs to improve is only half the battle.\tიდენტიფიცირება იმ სფეროების სადაც მასწავლებლებს დახვეწა ჭირდებათ არის ბრძოლის მხოლოდ ნახევარი."}
{"text": "We also have to give them the tools they need to act on the diagnosis.\tჩვენ მათ უნდა მივცეთ ის ინსტრუმენტები რაც მათ ჭირდებათ იმისათვის რომ დახიხვეწონ."}
{"text": "If you learn that you need to improve the way you teach fractions, you should be able to watch a video of the best person in the world teaching fractions.\tთუ გაიგებთ, რომ გჭირდებათ დახვეწოთ ის მეთოდოლოგია, რომლითაც წილადებს ასწავლით თქვენ უნდა უყუროთ ვიდეოს სადაც არის საუკეთესო მაგალითი წილადების სწავლების."}
{"text": "So building this complete teacher feedback and improvement system won't be easy.\tუკუკავშირის და პროფესიული ზრდის სრულყოფილი სისტემის შექმნა არ არის ადვილი."}
{"text": "For example, I know some teachers aren't immediately comfortable with the idea of a camera in the classroom.\tმაგალითად, მე ვიცი რამოდენიმე მასწავლებელი რომელსაც არ მოსწონს კამერის დადგმის იდეა საკლასო ოთახში."}
{"text": "That's understandable, but our experience with MET suggests that if teachers manage the process, if they collect video in their own classrooms, and they pick the lessons they want to submit, a lot of them will be eager to participate.\tეს გასაგებიცაა, მაგრამ ჩვენი გამოცდილება ამ პროექტში გვიჩვენებს, რომ თუ მასწავლებელი შეძლებს პროცესის მართვას და თუ შეაგროვებს საუკეთესო ვიდეოებს და აჩვენებს იმ ვიდეოებს რომელიც მათთვის მისაღებია, ძალიან ბევრი სიხარულით ჩაერთვება ამ პროცესში."}
{"text": "Building this system will also require a considerable investment.\tამ სისტემის შექმნა მოითხოვს დიდ ინვესტიციას."}
{"text": "Our foundation estimates that it could cost up to five billion dollars.\tჩვენმა ფონდმა დაითვალა და სავარაუდო ღირებულება შესაძლოა იყოს 5 მილიარდი დოლარი"}
{"text": "Now that's a big number, but to put it in perspective, it's less than two percent of what we spend every year on teacher salaries.\tეს დიდი ციფრია, მაგრამ თუ შევხედავთ პერსპექტივაში ეს არის იმ თანხის 2 პროცენტზე ნაკლები რასაც ყოველწლიურად ვხარჯავთ მასწავლებელთა ხელფასზე."}
{"text": "The impact for teachers would be phenomenal.\tამ პროექტის გავლენა მასწავლებლებზე გრანდიოზული იქნება."}
{"text": "We would finally have a way to give them feedback, as well as the means to act on it.\tჩვენ ბოლოსდაბოლოს გვექნება სისტემა, როთიც შევძლებთ მივცეთ მათ უკუკავშირი, ასევე საშუალებები, რომ შემდგომში შესაბამისი მოქმედებებიც განახორციელონ."}
{"text": "But this system would have an even more important benefit for our country.\tეს სისტემა მოუტანს ჩვენ ქვეყანას უფრო მეტ სარგებელს."}
{"text": "It would put us on a path to making sure all our students get a great education, find a career that's fulfilling and rewarding, and have a chance to live out their dreams.\tჩვენ დარწმუნებული ვიქნებით რომ ჩვენი სტუდენტები იღებენ საუკეთესო განათლებას იპოვიან სასარგებლო და შესაბამის სამუშაოს, და მიეცემათ ოცნებების ახდენის შანსი."}
{"text": "This wouldn't just make us a more successful country.\tეს არა მხოლოდ უფრო წარმატებულ ქვეყნად გვაქცევს,"}
{"text": "It would also make us a more fair and just one, too.\tარამედ უფრო სამართლიანადაც გვაქცევს."}
{"text": "I'm excited about the opportunity to give all our teachers the support they want and deserve.\tმე მიხარია რომ მაქვს შესაძლებლობა გავუწიო ისეთი მხარდაჭერა ჩვენს ყველა მასწავლებელს, როგორიც სურთ და იმსახურებენ."}
{"text": "I hope you are too.\tიმედი მაქვს თვენც."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "There's something that I'd like you to see.\tრაღაც მინდა გაჩვენოთ."}
{"text": "(Video) Reporter: It's a story that's deeply unsettled millions in China: footage of a two-year-old girl hit by a van and left bleeding in the street by passersby, footage too graphic to be shown.\t[ვიდეო] წამყვანი: ამ ისტორიამ ღრმად შეაშფოთა მილიონობით ადამიანი ჩინეთში: ვიდეო, რომელშიც ორი წლის გოგოს ფუგრონი დაეჯახა და გასისხლიანებული დარჩა გამვლელების ყურადღების მიღმა ვიდეო ზედმეტად მძიმეა საჩვენებლად."}
{"text": "The entire accident is caught on camera.\tმთელი უბედური შემთხვევა, კამერაზე აღიბეჭდა."}
{"text": "The driver pauses after hitting the child, his back wheels seen resting on her for over a second.\tმძღოლი აჩერებს მანქანას, მას შემდეგ რაც ბავშვს დაეჯახა, მისი უკანა საბურავები ბავშვზეა წამზე ცოტა მეტ ხანს."}
{"text": "Within two minutes, three people pass two-year-old Wang Yue by.\t2 წუთის განმავლობაში, სამი გამვლელი ჩაუვლის 2 წლის ვან იუს."}
{"text": "The first walks around the badly injured toddler completely.\tპირველი შეუხედავად მოუვლის დაზარალებულ მცირეწლოვანს."}
{"text": "Others look at her before moving off.\tსხვები შეხედავენ და მერე მიდიან."}
{"text": "Peter Singer: There were other people who walked past Wang Yue, and a second van ran over her legs before a street cleaner raised the alarm.\tპიტერ სინგერი: იყო სხვა ხალხი ვინც ჩაუარა ვან იუს და მეორე ფუგრონმა გადაუარა ფეხებზე, სანამ მეეზოვემ არ ატეხა განგაში."}
{"text": "She was rushed to hospital, but it was too late. She died.\tის გააქანეს საავადმყოფოში, მაგრამ უკვე გვიანი იყო."}
{"text": "I wonder how many of you, looking at that, said to yourselves just now, \"I would not have done that.\tის მოკვდა. მაინტერესებს ამის შემხედვარე, რამდენი თქვენგანმა უთხარით საკუთარ თავებს: \"მე ამას არ ვიზამდი."}
{"text": "I would have stopped to help.\"\tმე გავჩერდებოდი დასახმარებლად\""}
{"text": "Raise your hands if that thought occurred to you.\tაწიეთ ხელი თუ ასე იფიქრეთ."}
{"text": "As I thought, that's most of you.\tასეც ვიცოდი, უმეტესობა თქვენგანი."}
{"text": "And I believe you. I'm sure you're right.\tდა მე მჯერა თქვენი. დარწმუნებული ვარ მართლები ხართ,"}
{"text": "But before you give yourself too much credit, look at this.\tმაგრამ სანამ საკუთარ თავებს ზემდეტად შეაქებდეთ, შეხედეთ ამას."}
{"text": "UNICEF reports that in 2011, 6.9 million children under five died from preventable, poverty-related diseases.\tიუნისეფი იტყობინება რომ 2011 წელს, 6.9 მილიონი 5 წლამდე ბავშვი დაიღუპა პრევენცირებადი, სიღარიბესთან დაკავშირებული დაავადებისგან."}
{"text": "UNICEF thinks that that's good news because the figure has been steadily coming down from 12 million in 1990. That is good.\tიუნისეფის აზრით ეს კარგი სიახლეა, რადგან რიცხვები სტაბილურად მცირდება 1990 წლის 12 მილიონიდან."}
{"text": "But still, 6.9 million is 19,000 children dying every day.\tეს კარგია, მაგრამ მაინც 6.9 მილიონი, არის 19 000 ბავშვის სიკვდილი ყოველ დღე."}
{"text": "Does it really matter that we're not walking past them in the street?\tაქვს კი იმას მნიშვნელობა, რომ ჩვენ არ ჩავუვლით ხოლმე მათ ქუჩაში?"}
{"text": "Does it really matter that they're far away?\tაქვს კი იმას მნიშვნელობა, რომ ისინი შორს არიან?"}
{"text": "I don't think it does make a morally relevant difference.\tმე არ ვფიქრობ, რომ ამას მორალური მნიშვნელობა აქვს."}
{"text": "The fact that they're not right in front of us, the fact, of course, that they're of a different nationality or race, none of that seems morally relevant to me.\tის ფაქტი, რომ ისინი ჩვენს წინაშე არ არიან, ის ფაქტი, რომ ისინი სხვა ნაციონალობის არიან ან სხვა რასის, არცერთი ამ მიზეზთაგანი არ მეჩვენება მორალურად რელევანტური."}
{"text": "What is really important is, can we reduce that death toll? Can we save some of those 19,000 children dying every day?\tრაც მართლა მნიშვნელოვანია, შეგვიძლია თუ არა რომ შევაცმიროთ სიკვდილიანობის ეს რიცხვი? შეგვიძლია გადავარჩინოთ იმ 19 000 ყოველდღიური სიკვდილიდან რამდენიმე?"}
{"text": "And the answer is, yes we can.\tდა პასუხია - დიახ, ჩვენ შეგვიძლია."}
{"text": "Each of us spends money on things that we do not really need.\tყოველი ჩვენგანი ხარჯავს ფულს ისეთ რამეებზე, რაც ნამდვილად არ გვჭირდება."}
{"text": "You can think what your own habit is, whether it's a new car, a vacation or just something like buying bottled water when the water that comes out of the tap is perfectly safe to drink.\tშეგიძლიათ გაიხსენოთ რა გაქვთ ჩვევაში. არის ეს ახალი მანქანა, მოგზაურობა, თუ ბოთლი წყლის ყიდვის მსგავსი რამ, მაშინ როცა ონკანიდან მომავალი წყალი, უსაფრთხოა დასალევად."}
{"text": "You could take the money you're spending on those unnecessary things and give it to this organization, the Against Malaria Foundation, which would take the money you had given and use it to buy nets like this one to protect children like this one, and we know reliably that if we provide nets, they're used, and they reduce the number of children dying from malaria, just one of the many preventable diseases that are responsible for some of those 19,000 children dying every day.\tთქვენ შეგიძლიათ ეს ფული, რომელსაც არა საჭირო რამეებზე ხარჯავთ, მისცეთ ამ ორგანიზაციას, \"მალარიის საწინააღმდეგო ფონდს\", რომელიც თქვენს მიერ მიცემულ ფულს გამოიყენებს ამის მსგავსი ბადეების საყიდლად, იმისთვის რომ დაიცვას ისეთი ბავშვები როგორც ეს. ჩვენ ვიცით, რომ თუ მათ ბადეებით უზრუველვყოფთ ეს ამცირებს მალარიისგან დაღუპული ბავშვების რაოდენობას. მხოლოდ ერთი ბევრი პრევენცირებადი დაავადებიდან, რომელიც პაუსიხმგებელია დღეში იმ 19 000-დან რაღაც რაოდენობის სიკვდილზე."}
{"text": "Fortunately, more and more people are understanding this idea, and the result is a growing movement: effective altruism.\tსაბედნიეროდ, სულ უფრო მეტი იზიარებს ამ აზრს და შედეგად გვაქვს მზარდი მოძრაობა: ეფექტური ალტრუიზმი."}
{"text": "It's important because it combines both the heart and the head.\tეს მნიშვნელოვანია, რადგან ის იყენებს ორივეს, გონებას და გულს."}
{"text": "The heart, of course, you felt.\tგულით თქვენ რა თქმა უნდა იგრძენით."}
{"text": "You felt the empathy for that child.\tთქვენ თანაგრძნობით განიმსჭვალეთ იმ ბავშვის მიმართ,"}
{"text": "But it's really important to use the head as well to make sure that what you do is effective and well-directed, and not only that, but also I think reason helps us to understand that other people, wherever they are, are like us, that they can suffer as we can, that parents grieve for the deaths of their children, as we do, and that just as our lives and our well-being matter to us, it matters just as much to all of these people.\tმაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია გონების გამოყენებაც. იმისთვის რომ დარმწუნდეთ, რასაც აკეთებთ არის ეფექტური და სწორად მიმართული. რაციონალიზმი გვახმარება არა მხოლოდ ამაში, არამედ იმის გაგებაშიც, რომ სხვა ადამიანები, სადაც არ უნდა იყვნენ ისინი, ჩვენნაირები არიან და რომ მათ შეუძლიათ ისევე იტანჯონ, როგორც ჩვენ, რომ მშობლები განიცდიან მათი ბავშვების სიკვდილს ისევე როგორც ჩვენ და ისევე როგორც ჩვენი სიცოცხლე და კეთილდღეობაა მნიშვნელოვანია ჩვენთვის, ისევე მნიშვნელოვანია ეს სხვა ადამიანებისთვის."}
{"text": "So I think reason is not just some neutral tool to help you get whatever you want.\tამიტომ ვფიქრობ, რომ რაციონალიზმი არა მხოლოდ ნეიტრალური საშუალებაა სასურველის მისაღებად,"}
{"text": "It does help us to put perspective on our situation.\tარამედ ის გვეხმარება შევხედოთ საკუთარ მდგომარეობას სხვა მხრიდან"}
{"text": "And I think that's why many of the most significant people in effective altruism have been people who have had backgrounds in philosophy or economics or math.\tდა ვფიქრობ სწორედ ამიტომ ბევრი მნიშვნელოვანი ადამიანი ეფექტურ ალტრუიზმში იყო ფილოსოფიაში, ეკონომიკაში და მათემატიკაში განსწავლული ხალხი."}
{"text": "And that might seem surprising, because a lot of people think, \"Philosophy is remote from the real world; economics, we're told, just makes us more selfish, and we know that math is for nerds.\"\tშეიძლება ეს უჩვეულოდ გეჩვენოთ, რადგან ბევრი ფიქრობს, რომ ფილოსოფია განცალკევებულია რეალური სამყაროსგან; ჩვენ გვეუბნებიან, რომ ეკონომიკა მეტად ეგოისტს გვხდის და მათემატიკა კი ასოციალური \"ტვინიკოსებისთვის\" არის,"}
{"text": "But in fact it does make a difference, and in fact there's one particular nerd who has been a particularly effective altruist because he got this.\tმაგრამ სინამდვილეში ასე არ არის. სინამდვილეში ერთი კონკრეტული \"ტვინიკოსა\" რომელიც განსაკუთრებით ეფექტური ალტრუისტია, რადგან მას ეს აქვს."}
{"text": "This is the website of the Bill & Melinda Gates Foundation, and if you look at the words on the top right-hand side, it says, \"All lives have equal value.\"\tეს არის ბილ და მელინდა გეითსების ფონდის ვებ გვერდი და თუ თქვენ შეხედავთ სიტყვებს მარჯვენა მაღალ კუთხეში, იქ წერია: \"ყველა სიცოცხლეს თანაბარი ღირებულება აქვს\""}
{"text": "That's the understanding, the rational understanding of our situation in the world that has led to these people being the most effective altruists in history, Bill and Melinda Gates and Warren Buffett.\tეს არის გააზრება, მსოფლიოში ჩვენი მდგომარეობის რაციონალური გაგება, რამაც ეს ხალხი, ისტორიაში ყველაზე ეფექტურ ალტრუისტებად აქცია. ბილ და მელინდა გეითსები და ვორენ ბაფეტი."}
{"text": "(Applause) No one, not Andrew Carnegie, not John D. Rockefeller, has ever given as much to charity as each one of these three, and they have used their intelligence to make sure that it is highly effective.\t(აპლოდისმენტები) არავის, არც ენდრიუ კარნეგის, არც ჯონ როკფელერს, არასდროს არ გაუციათ ამდენი ქველმოქმედებისთვის, რამდენიც იმ სამიდან თითოეულს და მათ საკუთარი ინტელექტი გამოიყენეს იმისთვის, რომ დარწმუნებულიყვნენ გაცემის ეფექტურობაში."}
{"text": "According to one estimate, the Gates Foundation has already saved 5.8 million lives and many millions more, people, getting diseases that would have made them very sick, even if eventually they survived.\tერთი-ერთი მონაცემის თანახმად, გეითსის ფონდმა უკვე 5.8 მილიონი სიცოცხლე გადაარჩინა და ბევრად მეტი მილიონი ადამიანი გადაარჩინა მძიმე, თუნდაც არასასიკვდილო ავადმყოფობისგან."}
{"text": "Over the coming years, undoubtably the Gates Foundation is going to give a lot more, is going to save a lot more lives.\tმომავალ წლებში გეითსის ფონდი აპირებს უდავოდ ბევრად მეტის გაცემას და ბევრად მეტი სიცოცხლის გადარჩენას."}
{"text": "Well, you might say, that's fine if you're a billionaire, you can have that kind of impact.\tთქვენ შეიძლება თქვათ, ეს არაფერია როცა მილიარდერი ხარ, შესაძლებელია ასეთი გავლენის მოხდენა,"}
{"text": "But if I'm not, what can I do?\tმაგრამ როცა არ მაქვს ამდენი, რა უნდა ვქნა?"}
{"text": "So I'm going to look at four questions that people ask that maybe stand in the way of them giving.\tმაშ, შევხედოთ ხალხის მიერ დასმულ ოთხ შეკითხვას, რომელიც შესაძლოა მათ გაცემაში უშლის ხელს."}
{"text": "They worry how much of a difference they can make.\tისინი დარდობენ, რომ მათი წვლილი უმნიშვნელოა და არაფერს შეცვლის,"}
{"text": "But you don't have to be a billionaire.\tმაგრამ მილიარდერობა არ არის საჭირო."}
{"text": "This is Toby Ord. He's a research fellow in philosophy at the University of Oxford.\tეს ტობი ორდია. ის ფილოსოფიის მკვლევარია ოქსფორდის უნივერსიტეტში."}
{"text": "He became an effective altruist when he calculated that with the money that he was likely to earn throughout his career, an academic career, he could give enough to cure 80,000 people of blindness in developing countries and still have enough left for a perfectly adequate standard of living.\tის გახდა ეფექტური ალტრუისტი როცა გამოთვალა, რომ იმ ფულით, რომელსაც ის თავისი აკადემიური საქმიანობის მაძნილზე გამოიმუშავებდა, შეეძლო განვითარებად ქვეყნებში 80 000 ადამიანი უსინათლობისგან განეკურნა და მაინც დარჩებოდა საკმარისი ფული, საკმაოდ კარგი სტანდარტების ცხოვრებისთვის."}
{"text": "So Toby founded an organization called Giving What We Can to spread this information, to unite people who want to share some of their income, and to ask people to pledge to give 10 percent of what they earn over their lifetime to fighting global poverty.\tამიტომ ტობიმ დააარსა ორგანიზაცია სახელად: \"რისი გაცემაც შეგვიძლია\" ინფორმაციის გასავრცელებლად, რომ გაეერთიანებინა ხალხი ვისაც უნდოდა შემოსავლის გაზიარება და ეთხოვა ადამიანებისთვის გაეცათ იმის 10%, რასაც ისინი სიცოცხლის მანძილზე გამოიმუშავებენ, გლობალურ სიღარიბესთან საბრძოლველად."}
{"text": "Toby himself does better than that.\tთავად ტობი უფრო მეტს აკეთებს."}
{"text": "He's pledged to live on 18,000 pounds a year -- that's less than 30,000 dollars -- and to give the rest to those organizations.\tმან გადაწყვიტა ეცხოვრა 18 000 ფუნტზე წელიწადში. ეს 30 000 დოლარზე ნაკლებია და დანარჩენი მიეცა მსგავსი ორგანიზაციებისთვის."}
{"text": "And yes, Toby is married and he does have a mortgage.\tდიახ, ტობი ქორწინებაშია და მას აქვს იპოთეკური სესხი."}
{"text": "This is a couple at a later stage of life, Charlie Bresler and Diana Schott, who, when they were young, when they met, were activists against the Vietnam War, fought for social justice, and then moved into careers, as most people do, didn't really do anything very active about those values, although they didn't abandon them.\tეს ასაკოვანი წყვილი, ჩარლი ბრესლერი და დაიანა შოთი როცა ისინი ახალგაზრდობაში ერთმანეთს შეხვდნენ ვიეტნამის ომის საწინააღმდეგო აქტივისტები იყვნენ. სოციალური სამართლიანობისთვის იბრძოდნენ და შემდეგ როგორც უმეტესობა მიყვნენ კარიერას და განსაკუთრებული აღარაფერი გაუკეთებიათ ამ ფასეულობების სასარგებლოდ, თუმცა არც მიუტოვებიათ"}
{"text": "And then, as they got to the age at which many people start to think of retirement, they returned to them, and they've decided to cut back on their spending, to live modestly, and to give both money and time to helping to fight global poverty.\tდა შემდეგ, როცა საპენსიო ასაკს მიუახლოვდნენ დაუბრუნდნენ ამ ფასეულობებს და გადაწყვიტეს შეემცირებინათ დანახარჯი. ეცხოვრათ მოკრძალებულად და გაეცათ დრო და ფული, გლობალურ სიღარიბესთან ბრძოლისთვის."}
{"text": "Now, mentioning time might lead you to think, \"Well, should I abandon my career and put all of my time into saving some of these 19,000 lives that are lost every day?\"\tდროის ხსენებამ, შეიძლება გაფიქრებინოთ: \"რა, კარიერა უნდა მივატოვო და მთელი ჩემი დრო, ყველდღე 19 000 დაკარგული სიცოცხლიდან რაღაც ნაწილის გადარჩენას დავუთმო?\""}
{"text": "One person who's thought quite a bit about this issue of how you can have a career that will have the biggest impact for good in the world is Will Crouch.\tერთ-ერთი ადამიანი, რომელმაც საკმაოდ იფიქრა ამ საკითხზე თუ როგორ მივყვეთ კარიერას, რომელსაც უდიდესი სასიკეთო გავლენა ექნება მსოფლიოში,"}
{"text": "He's a graduate student in philosophy, and he's set up a website called 80,000 Hours, the number of hours he estimates most people spend on their career, to advise people on how to have the best, most effective career.\tარის ვილ კრაუჩი. ის ფილოსოფიის კურსდამთავრებულია. მან შექმნა ვებ გვერდი სახელად 80 000 საათი, საათების რაოდენობა რომელსაც ადამიანი საკუთარ კარიერაზე ხარჯავს, მისი გათვლებით. იმისთვის რომ ურჩიოს ხალხს, ყველაზე ეფექტური კარიერა."}
{"text": "But you might be surprised to know that one of the careers that he encourages people to consider, if they have the right abilities and character, is to go into banking or finance.\tალბათ გაგიკვირდებათ, რომ ერთ-ერთი კარიერა, რომელსაც ის ურჩევს, შესაბამისი უნარების და მახასიათებლების მქონეებს, არის ფინანსები და საბანკო საქმე."}
{"text": "Why? Because if you earn a lot of money, you can give away a lot of money, and if you're successful in that career, you could give enough to an aid organization so that it could employ, let's say, five aid workers in developing countries, and each one of them would probably do about as much good as you would have done.\tრატომ? იმიტომ რომ თუ ბევრს გამოიმუშავებთ, შეგიძლიათ ბევრი გაიღოთ და თუ თქვენ წარმატებული ხართ ამ სფეროში, თქვენ შეძლებთ მისცეთ საკმარისი დახმარება ორგანიზაციას იმისთვის რომ მან, მაგალითად 5 დამხმარე თანამშრომელი აიყვანოს განვითარებადი ქვეყნიდან და ყოველი მათგანი სავარუდოდ გააკეთებს დაახლოებით იმდენ კარგს, რამდენსაც თქვენ იზამდით."}
{"text": "So you can quintuple the impact by leading that kind of career.\tმაშ, თქვენ შეგიძლიათ გაახუთმაგოთ გავლენა, ამ კარიერული გზის გაყოლით."}
{"text": "Here's one young man who's taken this advice.\tაი, ადამიანი რომელმაც ეს რჩევა მიიღო."}
{"text": "His name is Matt Weiger.\tმისი სახელია მეტ ვაინგერი"}
{"text": "He was a student at Princeton in philosophy and math, actually won the prize for the best undergraduate philosophy thesis last year when he graduated.\tის იყო პრინსტონის ფილოსფიის და მათემატიკის სტუდენტი. შარშან, როცა ამთავრებდა მან მოიგო ბაკალავრის საუკეთესო ფილოსფიური თეზისის პრიზი."}
{"text": "But he's gone into finance in New York.\tმაგრამ ის გაჰყვა ფინანსებს ნიუ იორკში."}
{"text": "He's already earning enough so that he's giving a six-figure sum to effective charities and still leaving himself with enough to live on.\tის უკვე საკმარისს გამოიმუშავებს იმისთვის რომ 6 ნიშნა თანხა გასცეს ეფექტურ ქველმოქმედებაზე და თან საკმარისი დარჩეს საკუთარი ცხოვრებისთვის."}
{"text": "Matt has also helped me to set up an organization that I'm working with that has the name taken from the title of a book I wrote, \"The Life You Can Save,\" which is trying to change our culture so that more people think that if we're going to live an ethical life, it's not enough just to follow the thou-shalt-nots and not cheat, steal, maim, kill, but that if we have enough, we have to share some of that with people who have so little.\tმეტი ასევე მეც დამეხმარა ორგანიზაციის შექმნაში, რომელსაც სახელად ჰქვია სათაური ჩემი დაწერილი წიგნიდან \"სიცოცხლე რომლის გადარჩენაც შეგიძლია\". რომელიც ცდილობს შეცვალოს ჩვენი კულტურა, ისე რომ უფრო მეტმა ხალხმა გაიაზროს, თუ თქვენ გინდათ ეთიკურად იცხოვროთ საკმარისი არ არის \"არა კაც ჰკლა, არა იმრუშო, არა იპარო\" და ა.შ. არამედ თუ საკმარისზე მეტი გვაქვს, უნდა გავუზიაროთ უქონელთ."}
{"text": "And the organization draws together people of different generations, like Holly Morgan, who's an undergraduate, who's pledged to give 10 percent of the little amount that she has, and on the right, Ada Wan, who has worked directly for the poor, but has now gone to Yale to do an MBA to have more to give.\tორგანიზაცია სხვადასხვა თაობის ხალხს ერთად უყრის თავს. როგორც ჰოლი მორგანი, რომელიც ბაკალავრია და გასცემს თავისი შესაძლებლობის 10 პროცენტს და ეიდა ვანი, ვინც უშუალოდ ღარიბებთან მუშაობდა, მაგრამ ახლა იელშია ბიზნესის ადმინისტრირებაზე, იმისთვის რომ მეტის გაცემის შესაძლებლობა ჰქონდეს."}
{"text": "Many people will think, though, that charities aren't really all that effective.\tბევრი იფიქრებს, რომ ქველმოქმედება არც ისე ეფექტურია."}
{"text": "So let's talk about effectiveness.\tმაშ ვილაპარაკოთ ეფექტურობაზე."}
{"text": "Toby Ord is very concerned about this, and he's calculated that some charities are hundreds or even thousands of times more effective than others, so it's very important to find the effective ones.\tტობი ორდი ძალიან დაინტერესებულია ამით და მან გამოთვალა, რომ ზოგი საქველმოქმედო ასჯერ და ათასჯერაც კი უფრო ეფექტურია, ვიდრე სხვები. ასე რომ ძალიან მნიშვნელოვანია ვიპოვოთ ეფექტურები."}
{"text": "Take, for example, providing a guide dog for a blind person.\tავიღოთ მაგალითად, გზამკვლევი ძაღლის შოვნა უსინათლოსთვის."}
{"text": "That's a good thing to do, right?\tეს კარგი საქმეა არა?"}
{"text": "Well, right, it is a good thing to do, but you have to think what else you could do with the resources.\tდიახ, ეს კარგი საქმეა. მაგრამ უნდა იფიქროთ კიდევ რისი გაკეთება შიეძლებოდა ამ რესურსით."}
{"text": "It costs about 40,000 dollars to train a guide dog and train the recipient so that the guide dog can be an effective help to a blind person.\tასეთი ძაღლის გაწვრთნა და უსინათლოსთვის მისი გამოყენების სწავლება დაახლოებით 40 000 დოლარი ჯდება."}
{"text": "It costs somewhere between 20 and 50 dollars to cure a blind person in a developing country if they have trachoma.\tუსინათლოს განკურნება განვითარებად ქვეყანაში, თუ მას ტრაქომა აქვს დაახლოებით 20 დოლარიდან 50 დოლარამდე ჯდება"}
{"text": "So you do the sums, and you get something like that.\tამიტომ თუ დავაჯამებთ, ასეთ რამეს მივიღებთ."}
{"text": "You could provide one guide dog for one blind American, or you could cure between 400 and 2,000 people of blindness.\tშეგიძლიათ გზამკვლევი ძაღლით უზრუნველყოთ ერთი უსინათლო ამერიკელი, ან შეგიძლიათ 400-დან 2000-მდე უსინათლო განკურნოთ."}
{"text": "I think it's clear what's the better thing to do.\tმე ვფიქრობ ცხადია, რისი გაკეთება სჯობს."}
{"text": "But if you want to look for effective charities, this is a good website to go to.\tთუ თქვენ ეძებთ ეფექტურ ქველმოქმედებას, ამ ვებ გვერდზე უნდა შეხვიდეთ."}
{"text": "GiveWell exists to really assess the impact of charities, not just whether they're well-run, and it's screened hundreds of charities and currently is recommending only three, of which the Against Malaria Foundation is number one.\tგაეცი-კარგად(GiveWell) აფასებს ქველმოქმედი ორგანიზაციების გავლენას და არა მხოლოდ მმართველობის ეფექტურობას. მათ გააანალიზეს ასობით საქველმოქმედო ორგანიზაცია და ამჟამად მხოლოდ სამზე იძლევიან რეკომენდაციას, რომელთაგან მალარიის საწინააღმდეგო ფონდი პირველია."}
{"text": "So it's very tough. If you want to look for other recommendations, thelifeyoucansave.com and Giving What We Can both have a somewhat broader list, but you can find effective organizations, and not just in the area of saving lives from the poor.\tასე რომ ეს მაგარი ორგანიზაციაა. სხვა რეკომენდაციები თუ გაინტერესებთ thelifeyoucansave.com და GivingWhatWeCan, ორივეზე არის უფრო ფართე სია, სადაც შეგიძლიათ ეფექტური საქველმოქმედოები იპოვოთ და არა მხოლოდ გაჭირვებულების სიცოცხლის გადასარჩენად."}
{"text": "I'm pleased to say that there is now also a website looking at effective animal organizations.\tმოხარული ვარ, რომ უკვე არსებობს ცხოველების დამხმარე ორგანიზაციების ეფექტურობის შემფასებელი ვებ გვერდი"}
{"text": "That's another cause that I've been concerned about all my life, the immense amount of suffering that humans inflict on literally tens of billions of animals every year.\tეს კიდევ ერთი პრობლემაა, რომელიც მაწუხებს მთელი ცხოვრება. განუზომელი ტანჯვა, რომელსაც ადამიანები ათობით მილიარდ ცხოველს აყენებენ ყოველწლიურად."}
{"text": "So if you want to look for effective organizations to reduce that suffering, you can go to Effective Animal Activism.\tდა თუ თქვენ გინდათ იპოვოთ ეფექტური ორგანიზაციები, იმისთვის რომ ეს ტანჯვა შეამციროთ, შეგიძლიათ მიმართოთ Effective Animal Activism-ს."}
{"text": "And some effective altruists think it's very important to make sure that our species survives at all.\tზოგი ეფექტური ალტრუისტი ამას ძალიან მნიშვნელოვნად თვლის, იმისთვის რომ ჩვენი სახეობა გადარჩეს."}
{"text": "So they're looking at ways to reduce the risk of extinction.\tამიტომ ისინი ეძებენ გადაშენების რისკის შემცირების საშუალებებს."}
{"text": "Here's one risk of extinction that we all became aware of recently, when an asteroid passed close to our planet.\tერთ-ერთი გადაშენების რისკზე ცოტა ხნის წინ შევიტყვეთ, როცა ჩვენს პლანეტას ახლოს ასტეროიდმა ჩაუფრინა."}
{"text": "Possibly research could help us not only to predict the path of asteroids that might collide with us, but actually to deflect them.\tშეიძლება ამ საკითხის შესწავლა დაგვეხმაროს არა მხოლოდ ასტეროიდების ტრაექტორიების შესწავლაში, რომლებიც შეიძლება ჩვენ დაგვეჯახოს, არამედ მათ შეცვლაშიც."}
{"text": "So some people think that would be a good thing to give to.\tამიტომ ზოგი ადამიანი ცდილობს მსგავს პროექტებს დაეხმაროს."}
{"text": "There's many possibilities.\tბევრი შესაძლებლობა არსებობს."}
{"text": "My final question is, some people will think it's a burden to give.\tჩემი ბოლო კითხვა ზოგი ადამიანი თვლის, რომ გაცემა მძიმე ხვედრია,"}
{"text": "I don't really believe it is.\tმე ასე არ ვფიქრობ."}
{"text": "I've enjoyed giving all of my life since I was a graduate student.\tმე მთელი ცხოვრება ამას სიამოვნებით ვაკეთებ, უნივერსიტეტის დამთავრებიდან"}
{"text": "It's been something fulfilling to me.\tდა ეს ყოველთვის სიამოვნებას მანიჭებდა."}
{"text": "Charlie Bresler said to me that he's not an altruist.\tჩარლი ბრესლერმა მითხრა, რომ ის ალტრუისტი არ არის."}
{"text": "He thinks that the life he's saving is his own.\tის თვლის, რომ სიცოცხლე, რომელსაც შველის მისი საკუთარი სიცოცხლეა."}
{"text": "And Holly Morgan told me that she used to battle depression until she got involved with effective altruism, and now is one of the happiest people she knows.\tჰოლი მორგანმა მითხრა, რომ ის დეპრესიას ებრძოდა, სანამ ეფექტურ ალტრუიზმში არ ჩაერთო და ახლა ის თავს ერთ-ერთ უბედნიერეს ადამიანად თვლის."}
{"text": "I think one of the reasons for this is that being an effective altruist helps to overcome what I call the Sisyphus problem.\tმე ვფიქრობ, რომ ამის ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ ალტრუიზმი გვეხმარება დავძლიოთ ის რასაც მე სიზიფეს პრობლემას ვუწოდებ."}
{"text": "Here's Sisyphus as portrayed by Titian, condemned by the gods to push a huge boulder up to the top of the hill.\tაი ტიციანის ტილო, რომელიც ღმერთებისგან დაწყევლილ სიზიფეს გამოსახავს მან უზარმაზარი ლოდი უნდა ააგოროს მთის მწვერვალზე."}
{"text": "Just as he gets there, the effort becomes too much, the boulder escapes, rolls all the way down the hill, he has to trudge back down to push it up again, and the same thing happens again and again for all eternity.\tროგორც კი ის მწვერვალს აღწევს სიმძიმე გაუსაძლისი ხდება, ლოდი წყდება და ქვემოთ მთის სულ ძირში გორდება. მას უწევს ქვემოთ ჩასვლა, რომ კვლავ ააგოროს ლოდი მთაზე და ეს მეორდება ისევ და ისევ უსასრულოდ."}
{"text": "Does that remind you of a consumer lifestyle, where you work hard to get money, you spend that money on consumer goods which you hope you'll enjoy using?\tხომ არ გაგონებთ ეს მომხმარებლის ცხოვრებას? როცა თქვენ მუხლჩაუხრელად შრომობთ ფულის გამოსამუშავებლად. შემდეგ კი ხარჯავთ სამომხმარებლო ნივთებზე და იმედი გაქვთ, რომ ეს სიხარულს მოგანიჭებთ."}
{"text": "But then the money's gone, you have to work hard to get more, spend more, and to maintain the same level of happiness, it's kind of a hedonic treadmill.\tმაგრამ ფული იხარჯება და თქვენ ისევ უნდა იშრომოთ, რომ მეტი გამოიმუშავოთ და შეინარჩუნოთ სიხარულის იგივე დონე ეს ჰედონური სარბენივით არის."}
{"text": "You never get off, and you never really feel satisfied.\tთქვენ ვერასდროს ჩერდებით და ნამდვილ კმაყოფილებასაც ვერასდროს გრძნობთ."}
{"text": "Becoming an effective altruist gives you that meaning and fulfillment.\tეფექტური ალტრუიზმი კი მნიშვნელობას და კმაყოფილებას გაგრძნობინებთ."}
{"text": "It enables you to have a solid basis for self-esteem on which you can feel your life was really worth living.\tის გაძლევთ თავმოყვარეობის მყარ საფუძველს, რომელიც თქვენ გაგრძნობინებთ, რომ ცხოვრება ნამდვილად ღირს."}
{"text": "I'm going to conclude by telling you about an email that I received while I was writing this talk just a month or so ago.\tბოლოს მინდა დავასრულო წერილზე მოყოლით, რომელიც მივიღე დაახლოებით ერთი თვის წინ. ამ გამოსვლის მომზადებისას."}
{"text": "It's from a man named Chris Croy, who I'd never heard of.\tეს წერილი იყო კრის კროისგან, რომელზეც არასდროს მსმენია."}
{"text": "This is a picture of him showing him recovering from surgery.\tამ ფოტოზე ის ოპერაციის შემდეგ, გამოჯანმრთელების გზაზეა."}
{"text": "Why was he recovering from surgery?\tრატომ გაიკეთა ოპერაცია?"}
{"text": "The email began, \"Last Tuesday, I anonymously donated my right kidney to a stranger.\tწერილი იწყებოდა ასე: \"წინა სამშაბათს, მე ანონიმურად გავეცი ჩემი მარჯვენა თირკმელი უცნობ ადამიანზე."}
{"text": "That started a kidney chain which enabled four people to receive kidneys.\"\tამან გამოიწვია ქველმოქმედების მთელი ჯაჭვი, შედეგად ოთხმა ადამიანმა მიიღო თირკმელი\""}
{"text": "There's about 100 people each year in the U.S.\tაშშ-ში 100-მდე და სხვა ქვეყნებში მეტი ადამიანი"}
{"text": "and more in other countries who do that.\tაკეთებს ამას ყოველ წელს."}
{"text": "I was pleased to read it. Chris went on to say that he'd been influenced by my writings in what he did.\tმე ნასიამოვნები ვიყავი. შემდეგ კრისი წერს. რომ მას ამისკენ, ჩემმა ნაწერებმა უბიძგეს."}
{"text": "Well, I have to admit, I'm also somewhat embarrassed by that, because I still have two kidneys.\tუნდა ვაღიარო, ამან ცოტა არ იყოს შემაცბუნა, რადგან მე თავად დღემდე ორი თირკმელი მაქვს."}
{"text": "But Chris went on to say that he didn't think that what he'd done was all that amazing, because he calculated that the number of life-years that he had added to people, the extension of life, was about the same that you could achieve if you gave 5,000 dollars to the Against Malaria Foundation.\tმაგრამ შემდეგ კრისმა მაცნობა, რომ ის არ ფიქრობს, რომ რაც მან გააკეთა, ასეთი განსაკუთრებული იყო, რადგან მან გამოთვალა, რომ წლების ის რაოდენობა, რამდენითაც მან ადამიანებს სიცოცხლე გაუხანგრძლივა, დაახლოებით იმდენია, რამდენსაც მიაღწევდით 5000 დოლარი რომ შეგეწირათ მალარიასთან ბრძოლის ფონდში."}
{"text": "And that did make me feel a little bit better, because I have given more than 5,000 dollars to the Against Malaria Foundation and to various other effective charities.\tამან მე შედარებით კარგად მაგრძნობინა თავი, რადგან მე 5000 დოლარზე მეტი გავეცი მალარიასთან ბრძოლის ფონდისთვის და სხვა ეფექტური საქველმოქმედო ორგანიზაციებისთვის."}
{"text": "So if you're feeling bad because you still have two kidneys as well, there's a way for you to get off the hook.\tამიტომ თუ თქვენც ცუდად გრძნობთ თავს, იმისგან რომ ჯერ კიდევ ორი თირკმელი გაქვთ, არსებობს ამის გადაწყვეტის ძალიან კარგი მეთოდი."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Throughout the history of computers we've been striving to shorten the gap between us and digital information, the gap between our physical world and the world in the screen where our imagination can go wild.\tკომპიუტერების ისტორიის განმავლობაში ჩვენ ვცდილობდით შეგვემცირებინა ნაპრალი ჩვენსა და ციფრულ ინფორმაციას შორის, ნაპრალი ჩვენს მატერიალურ სამყაროსა და ეკრანში არსებულ სამყაროს შორის სადაც ჩვენი წარმოსახვა შესაძლოა გაცხოველდეს."}
{"text": "And this gap has become shorter, shorter, and even shorter, and now this gap is shortened down to less than a millimeter, the thickness of a touch-screen glass, and the power of computing has become accessible to everyone.\tდა ეს ნაპრალი გახდა მოკლე მოკლე და უფრო მოკლე და ახლა ეს ნაპრალი უფრო შემცირდა უფრო ცოტაა ვიდრე მილიმეტრი, სენსორული მინის სისქე და კომპიუტერული გამოთვლის ძალა გახდა ყველასთვის ხელმისაწვდომი."}
{"text": "But I wondered, what if there could be no boundary at all?\tმაგრამ მე მაინტერესებდა, თუ რა შეიძლებოდა ყოფილიყო ამ ყველაფრის საზღვარი"}
{"text": "I started to imagine what this would look like.\tმე წარმოვიდგინე თუ როგორი სახის შეიძლებოდა ყოფილიყო."}
{"text": "First, I created this tool which penetrates into the digital space, so when you press it hard on the screen, it transfers its physical body into pixels.\tპირველად, მე შევქმენი ეს იარაღი რომელიც აღწევს ციფრულ სივრცეში, ასე რომ, როცა თქვენ დააწვებით ძლიერად ეკრანს ის გადაადგილდება თავისი მატერიალური სხეულიდან პიქსელში."}
{"text": "Designers can materialize their ideas directly in 3D, and surgeons can practice on virtual organs underneath the screen.\tდიზაინერებმა შეძლეს განეხორციელებინათ ეს იდეა ძირითადად 3D–ში და ქირურგებს შეუძლიათ ივარჯიშონ ვირტუალურ ორგანოებზე ეკრანის ქვეშ."}
{"text": "So with this tool, this boundary has been broken.\tამ იარაღით საზღვარი დაინგრა."}
{"text": "But our two hands still remain outside the screen.\tმაგრამ ჩვენი ხელები ჯერ კიდევ რჩება ეკრანის გარეთ."}
{"text": "How can you reach inside and interact with the digital information using the full dexterity of our hands?\tროგორ შეგიძლიათ შეაღწიო შიგნით და ურთიერთობა დაამყარო ციფრულ ინფორმაციასთან ხელების სრული სიმარჯვის გამოყენებით?"}
{"text": "At Microsoft Applied Sciences, along with my mentor Cati Boulanger, I redesigned the computer and turned a little space above the keyboard into a digital workspace.\tმაიკროსოფტის მიერ შემუშავებულ მეცნიერებასთან, და ჩემს მენტორ ქათი ბულანჯერთან ერთად, მე გადავაკეთე კომპიუტერი და შევქმენი პატარა სივრცე კლავიატურის მაღლა ციფრულ სამუშაო სივრცეში."}
{"text": "By combining a transparent display and depth cameras for sensing your fingers and face, now you can lift up your hands from the keyboard and reach inside this 3D space and grab pixels with your bare hands.\tგამჭვირვალე ეკრანისა და ღრმა კამერის შერწყმით თქვენი თითებისა და სახის შესაგრძნობად, ახლა თქვენ შეგიძლიათ აიღოთ ხელები კლავიატურიდან და შეაღწიოთ სამ განზომილებიან სივრცეში და შეეხოთ პიქსელს თქვენი შიშველი ხელებით."}
{"text": "(Applause) Because windows and files have a position in the real space, selecting them is as easy as grabbing a book off your shelf.\t(აპლოდისმენტები) რადგან, ფანჯრებსა და ფაილებს აქვთ ადგილმდებარეობა რეალურ სივრცეში, მათი არჩევა ისეთივე ადვილია, როგორც წიგნის აღება თქვენი თაროდან."}
{"text": "Then you can flip through this book while highlighting the lines, words on the virtual touch pad below each floating window.\tშემდეგ თქვენ შეგიძლიათ გადააადგილო ეს წიგნი შეგიძლიათ ხაზი გაუსვათ, გამოარჩიოთ ფრაზები, სიტყვები ვირტუალურ სენსორულ დაფაზე, ყოველი მოტივტივე ფანჯრის ქვემოთ"}
{"text": "Architects can stretch or rotate the models with their two hands directly.\tარქიტექტორებს შეუძლიათ დაჭიმონ ან აბრუნონ მოდელები უშუალოდ მათი ხელებით."}
{"text": "So in these examples, we are reaching into the digital world.\tასე რომ, ამ მაგალითებში ჩვენ ვაღწევთ ციფრულ სამყაროში."}
{"text": "But how about reversing its role and having the digital information reach us instead?\tმაგრამ როგორ უნდა შევაბრუნოთ მისი როლი? და ნაცლად ამისა ციფრულმა ინფორმაციამ მოაღწიოს ჩვენამდე?"}
{"text": "I'm sure many of us have had the experience of buying and returning items online.\tმე დარწმუნებული ვარ, რომ ბევრ ჩვენთაგანს აქვს გამოცდილება ონლაინში ნივთების ყიდვისა და დაბრუნების."}
{"text": "But now you don't have to worry about it.\tმაგრამ ახლა თქვენ არ უნდა იდარდოთ ამის გამო."}
{"text": "What I got here is an online augmented fitting room.\tრისი თქმაც მინდა არის ის, რომ ონლაინ სივრცეში მოიმატა ასაწყობმა ოთახებმა."}
{"text": "This is a view that you get from head-mounted or see-through display when the system understands the geometry of your body.\tთქვენ ხედავთ, რომ შეგიძლიათ თავი–დაამონტაჟოთ ან დაინახოთ–ეკრანში როცა სისტემა მიხვდება თქვენი სხეულის გეომეტირას."}
{"text": "Taking this idea further, I started to think, instead of just seeing these pixels in our space, how can we make it physical so that we can touch and feel it?\tგანვიხილოთ ეს იდეა მომავლისთვის, მე დავიწყე ფიქრი, როგორი იქნება ეს პიქსელები ჩვენს სივრცეში, როგორ შეგვიძლია ჩვენ ის გავხადოთ მატერიალური ისე, რომ შევეხოთ და შევიგრძნოთ იგი?"}
{"text": "What would such a future look like?\tროგორი უნდა ყოფილიყო მომავალში?"}
{"text": "At MIT Media Lab, along with my advisor Hiroshi Ishii and my collaborator Rehmi Post, we created this one physical pixel.\tMit Media Lab-ში, ჩემს მრჩეველ ჰიროში იშისთან და ჩემს თანამშრომელ რემი პოსტთან ერთად, ჩვენ შევქმენით ეს მატერიალური პიქსელი."}
{"text": "Well, in this case, this spherical magnet acts like a 3D pixel in our space, which means that both computers and people can move this object to anywhere within this little 3D space.\tამ შემთხვევაში, ეს სფეროსებრი მაგნიტი წარმოადგენს სამ განზომილებიან პიქსელს ჩვენს სივრცეში, რაც ნიშნავს, რომ ორივეს, კომპიუტერებს და ხალხს შეუძლიათ გადაადგილონ ეს ობიექტი ყველგან მის სამ განზომილებიან სივრცეში."}
{"text": "What we did was essentially canceling gravity and controlling the movement by combining magnetic levitation and mechanical actuation and sensing technologies.\tჩვენ გავაკეთეთ ისე,, რომ არსებიათად გავაუქმეთ გრავიტაცია და გავაკონტროლეთ მოძრაობა მაგნიტური ლევიტაციის და მექანიკური ამოძრავების კომბინაციის მეშვეობით და ტექნოლოგიის შეგრძნებით."}
{"text": "And by digitally programming the object, we are liberating the object from constraints of time and space, which means that now, human motions can be recorded and played back and left permanently in the physical world.\tობიექტის ციფრული პროგრამირებით ჩვენ ვათავისუფლებთ ობიექტს დროისა და სივრცის ძალდატანებისგან, რაც ნიშნავს, რომ ადამიანის მოძრაობები შესაძლებელია ჩაწერილ იქნას, განმეორდეს და დატოვოს სამუდამოდ მატერიალური სამყარო."}
{"text": "So choreography can be taught physically over distance and Michael Jordan's famous shooting can be replicated over and over as a physical reality.\tქორეოგრაფიის შესწავლა შესაძლებელია დისტანციიდან და მაიკლ ჯორდანის ცნობილი სროლა შესაძლოა განმეორდეს ისევ და ისევ როგორც ფიზიკური რეალობა."}
{"text": "Students can use this as a tool to learn about the complex concepts such as planetary motion, physics, and unlike computer screens or textbooks, this is a real, tangible experience that you can touch and feel, and it's very powerful.\tსტუდენტებს შეუძლიათ გამოიყენონ ეს როგორც იარღი კომპლექსური კონცეფციების შესასწავლად როგორიც არის პლანეტების მოძრაობა, ფიზიკა, კომპიუტერის ეკრანისგან და სახელმძღვანელოებისგან განსხვავებით, ეს არის რეალური, ხელშესახები გამოცდილება, რომ შეგიძლიათ შეეხოთ და შეიგრძნოთ. ეს არის ძალიან ძლიერი."}
{"text": "And what's more exciting than just turning what's currently in the computer physical is to start imagining how programming the world will alter even our daily physical activities.\tდა რა არის იმაზე უფრო ამაღელვებელი როდესაც, ის რაც კომპიუტერშია, გარდაიქმნება ფიზიკურად იწყებს წარმოჩენას სყაროს დაპროგრამება როგორ შეცვლის ჩვენ ყოველდღიურ ფიზიკურ მოქმედებებს."}
{"text": "(Laughter) As you can see, the digital information will not just show us something but it will start directly acting upon us as a part of our physical surroundings without disconnecting ourselves from our world.\t(სიცილი) თქვენ შეგიძლიათ დაინახოთ, რომ ციფრული ინფორმაცია არ გვაჩვენებს ჩვენ უბრალო რაღაცას არამედ იწყებს უშუალოდ ჩვენზე მოქმედებას როგორ ჩვენ ფიზიკური გარემოს ნაწილი ჩვენი სამყაროსთან კავშირის შეწყვეტის გარეშე."}
{"text": "Today, we started by talking about the boundary, but if we remove this boundary, the only boundary left is our imagination.\tდღეს, ჩვენ დავიწყეთ საუბარი საზღვრის შესახებ, მაგრამ თუ ჩვენ გავანადგურეთ ეს საზღვარი, ერთადერთი საზღვარი დარჩა ჩვენს წარმოსახვაში,"}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "(Applause) (Music) (Applause)\tაპლოდისმენტები მუსიკა აპლოდისმენტები"}
{"text": "I'm going to talk about consciousness.\tცნობიერებაზე საუბარს ვაპირებ."}
{"text": "Why consciousness?\tრატომ ცნობიერება?"}
{"text": "Well, it's a curiously neglected subject, both in our scientific and our philosophical culture.\tეს გასაოცრად მიგდებული თემაა, როგორც ჩვენ სამეცნიერო, ისე ფილოსოფიურ კულტურაში."}
{"text": "Now why is that curious?\tრატომ არის ეს გასაოცარი?"}
{"text": "Well, it is the most important aspect of our lives for a very simple, logical reason, namely, it's a necessary condition on anything being important in our lives that we're conscious.\tეს ხომ ჩვენი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი ნაწილია მარტივი, ლოგიკური მიზეზის გამო, კერძოდ, აუცილებელი პირობაა ვიყოთ ცნობიერი, ნებისმიერი რამისთვის, რაც მნიშვნელოვანია ჩვენს ცხოვრებაში."}
{"text": "You care about science, philosophy, music, art, whatever -- it's no good if you're a zombie or in a coma, right?\tგაინტერესებთ მეცნიერება, ფილოსოფია, მუსიკა, ხელოვნება, რაც არ უნდა იყოს... ცუდია თუ ზომბი იქნებით, ან კომაში, არა?"}
{"text": "So consciousness is number one.\tმაშ, ცნობიერება პირველია."}
{"text": "The second reason is that when people do get interested in it, as I think they should, they tend to say the most appalling things.\tმეორე მიზეზია, რომ როცა ადამიანები მისით ინტერესდებიან, ვფიქრობ რომ ასეც უნდა იყოს, ისინი როგორც წესი სასწაულ რამეებს ამბობენ."}
{"text": "And then, even when they're not saying appalling things and they're really trying to do serious research, well, it's been slow. Progress has been slow.\tიმ შემთხვევაშიც, თუ ისინი არ ამბობენ სასწაულ რამეებს და მართლაც ცდილობენ ის სერიოზულად გამოიკვლიონ, საქმე ძალიან ნელა მიდის. პროგრესი ძალიან ნელია."}
{"text": "When I first got interested in this, I thought, well, it's a straightforward problem in biology.\tროცა ამით პირველად დავინტერესდი, ვიფიქრე ეს ბიოლოგიის ტრივიალური პრობლემაა."}
{"text": "Let's get these brain stabbers to get busy and figure out how it works in the brain.\tმოვცეთ ტვინს დატვირთვა და გავარკვიოთ როგორ მუშაობს ის ტვინში."}
{"text": "So I went over to UCSF and I talked to all the heavy-duty neurobiologists there, and they showed some impatience, as scientists often do when you ask them embarrassing questions.\tწავედი კალიფორნიის უნივერსიტეტში(UCSF) და იქ ყველა მოწინავე ნეირობიოლოგს ვესაუბრე და მათ თავშეუაკევბლობა გამოიჩინეს, როგორც იციან ხოლმე მეცნიერებმა, როცა მათ შემაცბუნებელ კითხვებს უსვამ."}
{"text": "But the thing that struck me is, one guy said in exasperation, a very famous neurobiologist, he said, \"Look, in my discipline it's okay to be interested in consciousness, but get tenure first. Get tenure first.\"\tმაგრამ ერთი რაღაც რამაც გამაოგნა, იყო რომ ერთმა გაღიზიანებულმა მითხრა, ძალიან ცნობილმა ნეირობიოლოგმა. მან თქვა: \"მისმინე, ჩემს დისციპლინაში ნორმალურია ინტერესდებოდე ცნობიერებით, მაგრამ ჯერ მუდმივი სამუშაო ადგილი მიიღე. მუდმივი ადგილია ჯერ საჭირო\""}
{"text": "Now I've been working on this for a long time.\tამაზე დიდი ხანია ვმუშაობ."}
{"text": "I think now you might actually get tenure by working on consciousness.\tვფიქრობ ახლა შეიძლება ცნობიერებაზე მუშაობით მუდმივი სამუშაო ადგილის მიღება."}
{"text": "If so, that's a real step forward.\tთუ ასეა, ეს ნამდვილი ნახტომია წინ."}
{"text": "Okay, now why then is this curious reluctance and curious hostility to consciousness?\tმაშ, რატომ არის ეს გასაოცარი ყოყმანი და გასაოცარი მტრობა ცნობიერების მიმართ?"}
{"text": "Well, I think it's a combination of two features of our intellectual culture that like to think they're opposing each other but in fact they share a common set of assumptions.\tვფიქრობ, რომ ეს ჩვენი ინტელექტუალური კულტურის ორი მახასიათებლის კომბინაციის ბრალია, რომლებიც თითქოს ერთმანეთს ეწინააღმდეგება, სინამდვილეში კი მათ საერთო ვარაუდები ახასიათებთ."}
{"text": "One feature is the tradition of religious dualism: Consciousness is not a part of the physical world.\tერთი მახასიათებელია რელიგიური დუალიზმის ტრადიცია: ცნობიერება არ არის ფიზიკური სამყაროს ნაწილი."}
{"text": "It's a part of the spiritual world.\tის სულიერი სამყაროს ნაწილია."}
{"text": "It belongs to the soul, and the soul is not a part of the physical world.\tის სულს ეკუთვნის და სული, ჩვენი ფიზიკური სამყაროს ნაწილი არაა."}
{"text": "That's the tradition of God, the soul and immortality.\tეს ღმერთის ტრადიციაა, სული და უკვდავობა."}
{"text": "There's another tradition that thinks it's opposed to this but accepts the worst assumption.\tარის მეორე ტრადიცია, რომელიც თითქოს ამას ეწინააღმდეგება, მაგრამ ყველაზე უარეს ვარაუდს იზიარებს."}
{"text": "That tradition thinks that we are heavy-duty scientific materialists: Consciousness is not a part of the physical world.\tეს ტრადიცია სამეცნიერო მატერიალისტურია მის მიხედვით: ცნობიერება არ არის ფიზკიკური სამყაროს ნაწილი."}
{"text": "Either it doesn't exist at all, or it's something else, a computer program or some damn fool thing, but in any case it's not part of science.\tის ან საერთოდ არ არსებობს, ან სხვა რამეა, კომპიუტერული პროგრამაა, ან რაღაც სულელური რამ, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში, ის არაა მეცნიერების ნაწილი."}
{"text": "And I used to get in an argument that really gave me a stomachache.\tმე ისეთ კამათში ჩავრთულვარ რომელმაც გული შემიწუხა."}
{"text": "Here's how it went.\tაი, როგორ იყო:"}
{"text": "Science is objective, consciousness is subjective, therefore there cannot be a science of consciousness.\t\"მეცნიერება ობიექტურია ცნობიერება სუბიექტური, ამიტომ არ შეიძლება ცნობიერების მეცნიერება არსებობდეს\""}
{"text": "Okay, so these twin traditions are paralyzing us.\tმაშ, ტრადიციების ეს წყვილი გვაფერხებს."}
{"text": "It's very hard to get out of these twin traditions.\tძალიან რთულია ტრადიციების ამ წყვილს თავი დააღწიო."}
{"text": "And I have only one real message in this lecture, and that is, consciousness is a biological phenomenon like photosynthesis, digestion, mitosis -- you know all the biological phenomena -- and once you accept that, most, though not all, of the hard problems about consciousness simply evaporate.\tდა მე ამ ლექციაში მაქვს მხოლოდ ერთი რეალური გზავნილი, ესაა: ცნობიერება ბიოლოგიური მოვლენაა, როგორც ფოტოსინთეზი, საჭმლის მონელება, მითოზი... თქვენ იცით ყველა ბიოლოგიუირ მოვლენა... და როგორც კი ამას გაიზიარებთ, ცნობიერების უმეტესი, თუმცა არა ყველა, რთული პრობლემა უბრალოდ გაქრება."}
{"text": "And I'm going to go through some of them.\tდა ვაპირებ ზოგი მათგანი განვიხილო."}
{"text": "Okay, now I promised you to tell you some of the outrageous things said about consciousness.\tმე შეგპირდით, რომ გეტყოდით ზოგ აღმაშოთებელ რამეს, რაც ცნობიერებაზე თქმულა."}
{"text": "One: Consciousness does not exist.\tპირველი: ცნობიერება არ არსებობს."}
{"text": "It's an illusion, like sunsets.\tეს ილუზიაა, როგორც მზის ჩასვლა."}
{"text": "Science has shown sunsets and rainbows are illusions.\tმეცნიერებამ აჩვენა, რომ მზის ჩასვლა და ცისარტელა ილუზიებია."}
{"text": "So consciousness is an illusion.\tცნობიერებაც ილუზიაა."}
{"text": "Two: Well, maybe it exists, but it's really something else.\tმეორე: შეიძლება ის არსებობს, მაგრამ სინამდვილეში ის რაღაც სხვაა."}
{"text": "It's a computer program running in the brain.\tის კომპიუტერული პროგრამაა, რომელიც ტვინში მუშაობს."}
{"text": "Three: No, the only thing that exists is really behavior.\tმესამე: ერთადერთი რამ რაც არსებობს, ესაა ქცევა."}
{"text": "It's embarrassing how influential behaviorism was, but I'll get back to that.\tბიჰევიორიზმი სამარცხვინოდ გავლენიანი იყო. ამას დავუბრუნდები."}
{"text": "And four: Maybe consciousness exists, but it can't make any difference to the world.\tდა მეოთხე: შეიძლება ცნობიერება არსებობს, მაგრამ ის ვერაფერზე ახდენს გავლენას."}
{"text": "How could spirituality move anything?\tროგორ შეიძლება არამატერიალურმა მატერიაზე მოახდინოს გავლენა."}
{"text": "Now, whenever somebody tells me that, I think, you want to see spirituality move something?\tროცა ვიღაც მეუბნება ამას, გინდათ ნახოთ როგორც ახდენს არამატერიალური მატერიაზე გავლენას?"}
{"text": "Watch. I decide consciously to raise my arm, and the damn thing goes up. (Laughter) Furthermore, notice this: We do not say, \"Well, it's a bit like the weather in Geneva.\tშეხედეთ. მე ცნობიერად გადავწყვიტე მკლავი ავწიო და ეს ოხერი მაღლა იწევა (სიცილი) უფრო მეტიც, დააკვირდით, ჩვენ არ ვამბობთ: \"ის ჟენევის ამინდივითაა,"}
{"text": "Some days it goes up and some days it doesn't go up.\"\tზოგ დღეს იწევა და ზოგ დღეს არა\""}
{"text": "No. It goes up whenever I damn well want it to.\tარა, ის მაღლა იწევა, როცა კი მე ეს მინდა."}
{"text": "Okay. I'm going to tell you how that's possible.\tკარგი. გეტყვით როგორაა ეს შესაძლებელი."}
{"text": "Now, I haven't yet given you a definition.\tგანმარტება ჯერ არ მითქვამს."}
{"text": "You can't do this if you don't give a definition.\tშეუძლებელია განმარტების გარეშე."}
{"text": "People always say consciousness is very hard to define.\tამბობენ, რომ ძალიან ძნელია განმარტო ცნობიერება."}
{"text": "I think it's rather easy to define if you're not trying to give a scientific definition.\tმგონი ეს საკმაოდ ადვილია თუ მის მეცნიერულ განმარტებას არ აპირებ."}
{"text": "We're not ready for a scientific definition, but here's a common-sense definition.\tჩვენ არ ვართ მზად მეცნიერული განმარტებისთვის, მაგრამ აი საღ აზრზე დაფუძნებული განმარტება:"}
{"text": "Consciousness consists of all those states of feeling or sentience or awareness.\tცნობიერება შედგება ყველა გრძნობებისგან, შეგრძნებებისგან და აღქმებისგან."}
{"text": "It begins in the morning when you wake up from a dreamless sleep, and it goes on all day until you fall asleep or die or otherwise become unconscious.\tის იწყება დილით, როცა თქვენ იღვიძებთ უსიზმრო ძილის შემდეგ და გრძელდება მთელი დღე, დაძინებამდე, ან სიკვდილამდე, ან იმ დრომდე სანამ სხვანაირად არ გაითიშებით."}
{"text": "Dreams are a form of consciousness on this definition.\tამ განმარტების მიხედვით, სიზმარი ცნობიერების ფორმაა."}
{"text": "Now, that's the common-sense definition. That's our target.\tეს არის საღი აზრით განმარტებული ცნობიერება."}
{"text": "If you're not talking about that, you're not talking about consciousness.\tთუ ამაზე არ საუბრობთ მაშინ ცნობიერებას არ გულისხმობთ."}
{"text": "But they think, \"Well, if that's it, that's an awful problem.\tმაგრამ ხალხი ფიქრობს: \"თუ ესაა ცნობიერება, მაშინ ეს საშინელი პრობლემაა."}
{"text": "How can such a thing exist as part of the real world?\"\tროგორ შეიძლება ასეთი რამ, რეალური სამყაროს ნაწილი იყოს?\""}
{"text": "And this, if you've ever had a philosophy course, this is known as the famous mind-body problem.\tდა თუ როდისმე ფილოსოფიის კურსი გაგივლიათ, ეს მოვლენა ცნობილია როგორც გონება-სხეულის პრობლემა."}
{"text": "I think that has a simple solution too. I'm going to give it to you.\tმგონია რომ ამასაც მარტივი ამოხსნა აქვს და აქვე გეტყვით:"}
{"text": "And here it is: All of our conscious states, without exception, are caused by lower-level neurobiological processes in the brain, and they are realized in the brain as higher-level or system features.\tყველა ჩვენი ცნობიერი მდგომარეობა, გამონაკლისის გარეშე, გამოწვეულია ტვინში, დაბალ დონეზე მიმდინარე ნეირობიოლოგიური პროცესებით და ისინი ტვინში ვლინდება, როგორც მაღალი დონის, ანუ სისტემის თვისება."}
{"text": "It's about as mysterious as the liquidity of water.\tეს დაახლოებით ისეთივე იდუმალებაა, როგორც წყლის თხევადი მდგომარეობა."}
{"text": "Right? The liquidity is not an extra juice squirted out by the H2O molecules.\tარა? წყლის თხევადი მდგომარეობა არაა დამატებითი წვენი, რომელსაც H2O მოლეკულები ქმნიან."}
{"text": "It's a condition that the system is in.\tეს არის სისტემის მდგომარეობა."}
{"text": "And just as the jar full of water can go from liquid to solid depending on the behavior of the molecules, so your brain can go from a state of being conscious to a state of being unconscious, depending on the behavior of the molecules.\tდა როგორც წყლით სავსე ქილა, შეიძლება გადავიდეს თხევადიდან მყარ მდგომარეობაში, მოლეკულების ქცევის მიხედვით, ასევე თქვენი ტვინი შეიძლება გადავიდეს, ცნობიერი მდგომარეობიდან უგონო მდგომარეობაში. მოლეკულების ქცევის მიხედვით."}
{"text": "The famous mind-body problem is that simple.\tასეთი მარტივია ცნობილი გონება-სხეულის პრობლემა."}
{"text": "All right? But now we get into some harder questions.\tახლა მივდივართ უფრო რთულ კითხვებამდე."}
{"text": "Let's specify the exact features of consciousness, so that we can then answer those four objections that I made to it.\tმოდით ჩამოვთვალოთ ცნობიერების ზუსტი თვისებები, რომ შემდეგ ვუპასუხოთ მის ოთხ წინააღმდეგობას, რომელიც მე ჩამოვთვალე."}
{"text": "Well, the first feature is, it's real and irreducible.\tპირველი თვისებაა, ის რეალურია და შეუქცევადი."}
{"text": "You can't get rid of it.\tმას ვერ მოიცილებთ."}
{"text": "You see, the distinction between reality and illusion is the distinction between how things consciously seem to us and how they really are.\tგანსხვავება რეალობასა და ილუზიას შორის არის განსხვავება იმას შორის, თუ როგორ აღვიქვამთ ჩვენ რაღაცეებს და როგორია ისინი რეალურად."}
{"text": "It consciously seems like there's -- I like the French \"arc-en-ciel\" — it seems like there's an arch in the sky, or it seems like the sun is setting over the mountains.\tჩვენ აღვიქვამთ რომ იქ... მომწონს ფრაგული \"arc-en-ciel\"... გვეჩვენება, რომ თაღია ცაში, ან გვეჩვენება რომ მზე ჩადის მთებს უკან."}
{"text": "It consciously seems to us, but that's not really happening.\tჩვენ ასე აღვიქვამთ, მაგრამ სინამდვილეში ასე არ არის."}
{"text": "But for that distinction between how things consciously seem and how they really are, you can't make that distinction for the very existence of consciousness, because where the very existence of consciousness is concerned, if it consciously seems to you that you are conscious, you are conscious.\tმაგრამ თავად ცნობიერების არსებობისთვის ამ განსხვავებას, თუ რა გვეჩვენება, და რა არის სინამდვილეში, მნიშვნელობა არ აქვს, რადგან თავად ცნობიერების შემთხვევაში, თუ თქვენ გეჩვენებათ, რომ ცნობიერი ხართ, ე.ი. თქვენ ცნობიერი ხართ."}
{"text": "I mean, if a bunch of experts come to me and say, \"We are heavy-duty neurobiologists and we've done a study of you, Searle, and we're convinced you are not conscious, you are a very cleverly constructed robot,\" I don't think, \"Well, maybe these guys are right, you know?\"\tთუ ექსპერტების ჯგუფი მოვა და მეტყვის: \"ჩვენ მოწინავე ნეირობიოლოგები ვართ, ჩვენ გამოგიკვლიეთ, სერლ და დარწმუნებულები ვართ, რომ თქვენ არ ხართ ცნობიერი, თქვენ ძალიან ჭკვიანურად აგებური რობოტი ხართ\" არ მგონია რომ: \"შეიძლება ისინი მართლები არიან, იცით?\""}
{"text": "I don't think that for a moment, because, I mean, Descartes may have made a lot of mistakes, but he was right about this.\tწამითაც არ მგონია, რადგან დეკარტს შეიძლება ბევრი შეცდომა დაუშვია, მაგრამ იმაში მართალი იყო,"}
{"text": "You cannot doubt the existence of your own consciousness.\tრომ თქვენი საკუთარი ცნობიერების არსებობაში ეჭვს ვერ შეიტანთ."}
{"text": "Okay, that's the first feature of consciousness.\tკარგი. ეს ცნობიერების პირველი თვისება იყო."}
{"text": "It's real and irreducible.\tის რეალურია და შეუქცევადი."}
{"text": "You cannot get rid of it by showing that it's an illusion in a way that you can with other standard illusions.\tთქვენ მას ვერ მოიცილებთ ილუზიად წარმოჩენით ისე როგორც სხვა სტანდარტულ ილუზიებს."}
{"text": "Okay, the second feature is this one that has been such a source of trouble to us, and that is, all of our conscious states have this qualitative character to them.\tმეორე თვისება ბევრი თავის ტკივილის მიზეზია ჩვენთვის. ცნობიერების ყველა მდგომარეობას საკუთარი ხარისხობრივი თვისება გააჩნია."}
{"text": "There's something that it feels like to drink beer which is not what it feels like to do your income tax or listen to music, and this qualitative feel automatically generates a third feature, namely, conscious states are by definition subjective in the sense that they only exist as experienced by some human or animal subject, some self that experiences them.\tლუდის დალევა ისე არ იგრძნობა, როგორც საშემოსავლოს შევსება, ან მუსიკის მოსმენა და ეს ხარისხობრივი შეგრძნება, ავტომატურად აგენერირებს მესამე თვისებას, კერძოდ, ცნობიერების მდომარეობები თავისთავად სუბიექტურია, იმ გაგებით, რომ ისინი მხოლოდ არსებობს როცა მათ გამოცდის რომელიმე ადამიანი, ან ცხოველი, როგორც სუბიექტი. რამე რაც მათ გამოცდის."}
{"text": "Maybe we'll be able to build a conscious machine.\tშეიძლება ჩვენ შევძლოთ ცნობიერი მანქანის აგება."}
{"text": "Since we don't know how our brains do it, we're not in a position, so far, to build a conscious machine.\tრადგან არ ვიცით ჩვენი ტვინი ამას როგორ ახერხებს, ჯერ-ჯერობით არ შეგვიძლია ცნობიერი მანქანის აგება."}
{"text": "Okay. Another feature of consciousness is that it comes in unified conscious fields.\tცნობიერების შემდეგი თვისებაა, რომ ის წარმოგვიდგება როგორც ერთიანი ცნობიერების ველი."}
{"text": "So I don't just have the sight of the people in front of me and the sound of my voice and the weight of my shoes against the floor, but they occur to me as part of one single great conscious field that stretches forward and backward.\tანუ, მე მხოლოდ ჩემს წინ მყოფ ხალხს კი არ აღვიქვამ, ან მხოლოდ ჩემს ხმას, ან ფეხსაცმელების წონას იატაკზე, არამედ ისინი მე წარმომიდგება, როგორც ერთი მთლიანი ცნობიერების ველის ნაწილი, რომელიც გადაჭიმულია წინ და უკან."}
{"text": "That is the key to understanding the enormous power of consciousness.\tეს საკვანძო საკითხია, ცნობიერების წარმოუდგენელი ძალის გასაგებად."}
{"text": "And we have not been able to do that in a robot.\tჩვენ რობოტისთვის ამის გაკეთებას, ვერ ვახერხებთ."}
{"text": "The disappointment of robotics derives from the fact that we don't know how to make a conscious robot, so we don't have a machine that can do this kind of thing.\tრობტოტექნიკით იმედგაცრუება იმის ბრალია, რომ ჩვენ არ ვიცით როგორ შევქმნათ ცნობიერი რობოტი. ჩვენ არ გვაქვს მანქანა, რომელიც ასეთ რამეს შეძლებს."}
{"text": "Okay, the next feature of consciousness, after this marvelous unified conscious field, is that it functions causally in our behavior.\tკარგი. ცნობიერების შემდეგი თვისება, ამ საოცარი ერთიანი ცნობიერების ველის შემდეგ, მოდის ფაქტი, რომ მისი მოქმედება ჩვენს ქცევას იწვევს."}
{"text": "I gave you a scientific demonstration by raising my hand, but how is that possible?\tმე ხელის აწევით მეცნიერული დემონსტრირება მოვახდინე, მაგრამ როგორაა ეს შესაძლებელი?"}
{"text": "How can it be that this thought in my brain can move material objects?\tროგორ მოხდა, რომ ეს აზრი ჩემს ტვინში მატერიალურ ობიექტს ამოძრავებს?"}
{"text": "Well, I'll tell you the answer.\tგიპასუხებთ."}
{"text": "I mean, we don't know the detailed answer, but we know the basic part of the answer, and that is, there is a sequence of neuron firings, and they terminate where the acetylcholine is secreted at the axon end-plates of the motor neurons.\tმართალია, ჩვენ არ ვიცით დეტალური პასუხი, მაგრამ ჩვენ ვიცით პასუხის ძირითადი ნაწილი, ნეირონული იმპულსების ჯაჭვის დასრულებისას, მოტორული ნეირონების აქსონის კიდურ ფირფიტებზე, აცეტილქოლინი გამოიყოფა."}
{"text": "Sorry to use philosophical terminology here, but when it's secreted at the axon end-plates of the motor neurons, a whole lot of wonderful things happen in the ion channels and the damned arm goes up.\tბოდიში ფილოსოფიური ტერმინოლოგიის გამოყენებისთვის, მაგრამ როცა ის მოტორული ნეირონების აქსონის კიდურ ფირფიტებზე გამოიყოფა, იონურ არხებში მთელი საოცრებები ხდება და ეს ოხერი მკლავიც ზემოთ იწევს."}
{"text": "Now, think of what I told you.\tახლა გაიაზრეთ რაც გითხარით."}
{"text": "One and the same event, my conscious decision to raise my arm has a level of description where it has all of these touchy-feely spiritual qualities.\tერთი და იგივე მოვლენა, ჩემი მკლავის აწევის ჩემი ცნობიერი გადაწყვეტილება შეიძლება აღიწეროს იმ დონეზე, სადაც მას ყველა შეგრძნებითი, არამატერიალური თვისება აქვს,"}
{"text": "It's a thought in my brain, but at the same time, it's busy secreting acetylcholine and doing all sorts of other things as it makes its way from the motor cortex down through the nerve fibers in the arm.\tეს აზრია ჩემს ტვინში, მაგრამ ამავდროულად, ის აცეტილქოლინსაც გამოყოფს და გზად ბევრ სხვა რამეს აკეთებს, მიდის რა ტვინის მოტორული ქერქიდან, მკლავის ნერვულ ბოჭკოებამდე."}
{"text": "Now, what that tells us is that our traditional vocabularies for discussing these issues are totally obsolete.\tეს იმას აჩვენებს, რომ ამ მოვლენების აღწერისთვის ჩვენი ტრადიციული ლექსიკონი სრულიად მოძველებულია."}
{"text": "One and the same event has a level of description where it's neurobiological, and another level of description where it's mental, and that's a single event, and that's how nature works. That's how it's possible for consciousness to function causally.\tერთი და იგივე მოვლენა, შეიძლება აღიწეროს ნეირობიოლოგიურ დონეზეც და მენტალურ დონეზეც და ეს ერთი მოვლენაა. ასე მუშაობს ბუნება. ასე შეუძლია ცნობიერებას, გამოიწვიოს მოქმედება."}
{"text": "Okay, now with that in mind, with going through these various features of consciousness, let's go back and answer some of those early objections.\tვიქონიოთ ეს და ცნობიერების სხვადასხვა თვისებები მხედველობაში და დავუბრუნდეთ ნახსენებ წინააღმდეგობებზე პასუხს."}
{"text": "Well, the first one I said was, consciousness doesn't exist, it's an illusion. Well, I've already answered that.\tპირველი იყო, რომ ცნობიერება არ არსებობს, და რომ ეს ილუზიაა. ამას უკვე ვუპასუხე."}
{"text": "I don't think we need to worry about that.\tარ მგონია განხილვად ღირდეს."}
{"text": "But the second one had an incredible influence, and may still be around, and that is, \"Well, if consciousness exists, it's really something else.\tაი, მეორე მათგანი საოცრად გავლენიანი იყო და შეიძლება ახლაც აქტუალურია. ესაა: \"ცნობიერება თუ არსებობს, ის სინამდვილეში სხვა რამეა."}
{"text": "It's really a digital computer program running in your brain and that's what we need to do to create consciousness is get the right program.\tის სინამდვილეში ტვინში მომუშავე ციფრული კომპიუტერული პროგრამაა და რაც გვჭირდება ცნობიერების შესაქმნელად, არის შესაბამისი პროგრამა."}
{"text": "Yeah, forget about the hardware. Any hardware will do provided it's rich enough and stable enough to carry the program.\"\tაპარატურული ნაწილი დაივიწყეთ, ნებისმიერი აპარატურა გამოდგება, რომელიც საკმარისად სტაბილური და მძლავრი იქნება რომ ეს პროგრამა ამუშაოს\""}
{"text": "Now, we know that that's wrong.\tჩვენ ვიცით რომ ეს აზრი მცდარია."}
{"text": "I mean, anybody who's thought about computers at all can see that that's wrong, because computation is defined as symbol manipulation, usually thought of as zeros as ones, but any symbols will do.\tნებისმიერი, ვისაც წარმოდგენა აქვს კომპიუტერზე, მიხვდება რომ ეს მცდარი აზრია, რადგან კომპიუტერული გამოთვლა, წარმოადგენს სიმბოლოებით მანიპულაციას, როგორც წესი ნულებით და ერთებით, თუმცა ნებისმიერი სიმბოლო წავა."}
{"text": "You get an algorithm that you can program in a binary code, and that's the defining trait of the computer program.\tთქვენ გაქვთ ალგორითმი, რომელიც უნდა დააპროგრამოთ ორობით კოდში და ესაა კომპიუტერული პროგრამის განმსაზღვრელი მახასიათებელი."}
{"text": "But we know that that's purely syntactical. That's symbolic.\tჩვენ კი ვიცით რომ ეს წმინდად სინტაქსურია, სიმბოლური."}
{"text": "We know that actual human consciousness has something more than that.\tჩვენ ვიცით, რომ ადამიანის ცნობიერება სინამდვილეში რაღაც უფრო მეტია."}
{"text": "It's got a content in addition to the syntax.\tმას სინტაქსთან ერთად შინაარსიც გააჩნია."}
{"text": "It's got a semantics.\tგააჩნია სემანტიკა."}
{"text": "Now that argument, I made that argument 30 -- oh my God, I don't want to think about it — more than 30 years ago, but there's a deeper argument implicit in what I've told you, and I want to tell you that argument briefly, and that is, consciousness creates an observer-independent reality.\tეს არგუმენტი ვთქვი 30... ღმერთო, ამაზე ფიქრიც არ მინდა... 30-ზე მეტი წლის წინ, მაგრამ ის უფრო სიღრმისეულ არგუმენტს შეიცავს, მინდა ისიც გითხრათ მოკლედ. ცნობიერება ქმნის დამკვირვებლისგან დამოუკიდებელ რეალობას."}
{"text": "It creates a reality of money, property, government, marriage, CERN conferences, cocktail parties and summer vacations, and all of those are creations of consciousness.\tის ქმნის ფულის, უძრავი ქონების, მთავრობის, ქორწინების, ცერნის კონფერენციის, კოქტეილის წვეულების და საზაფხულო არდადეგების რეალობას ეს ყველაფერი ცნობიერების ქმნილებაა."}
{"text": "Their existence is observer-relative.\tმათი არსებობა დამკვირვებელზეა დამოკიდებული."}
{"text": "It's only relative to conscious agents that a piece of paper is money or that a bunch of buildings is a university.\tმხოლოდ ცნობიერი აგენტის მიხედვით წარმოადგენს ქაღალდი ფულს, ან შენობების ჯგუფი უნივერსიტეტს."}
{"text": "Now, ask yourself about computation.\tახლა დავფიქრდეთ კომპიუტერულ გამოთვლაზე."}
{"text": "Is that absolute, like force and mass and gravitational attraction?\tარის ის აბსოლუტური როგორც ძალა, მასა, გრავიტაციული მიზიდულობა?"}
{"text": "Or is it observer-relative?\tთუ დამკვირვებელზეა დამოკიდებული?"}
{"text": "Well, some computations are intrinsic.\tზოგი გამოთვლა აბსოლუტურია."}
{"text": "I add two plus two to get four.\tორს პლუს ორი - ოთხია."}
{"text": "That's going on no matter what anybody thinks.\tეს ასეა, იმისგან დამოუკიდებლად ვინ რას ფიქრობს,"}
{"text": "But when I haul out my pocket calculator and do the calculation, the only intrinsic phenomenon is the electronic circuit and its behavior.\tმაგრამ როცა მე ჯიბის კალკულატორს ვიღებ და ვაკეთებ გამოთვლას, ერთადერთი აბსოლუტური მოვლენა ელექტრული ველია და მისი ქცევა."}
{"text": "That's the only absolute phenomenon.\tეს არის ერთადერთი აბსოლუტური მოვლენა."}
{"text": "All the rest is interpreted by us.\tყველაფერი დანარჩენი ჩვენი ინტერპრეტაციაა."}
{"text": "Computation only exists relative to consciousness.\tგამოთვლა მხოლოდ ცნობიერებაში ხდება."}
{"text": "Either a conscious agent is carrying out the computation, or he's got a piece of machinery that admits of a computational interpretation.\tან ცნობიერი აგენტი აკეთებს ამას, ან მას მანქანა აქვს, რომელიც ინტერპრეტაციებით გამოთვლის."}
{"text": "Now that doesn't mean computation is arbitrary.\tეს არ ნიშნავს, რომ გამოთვლა შემთხვევითია."}
{"text": "I spent a lot of money on this hardware.\tასეთი მოწყობილობა ძვირი მიჯდება."}
{"text": "But we have this persistent confusion between objectivity and subjectivity as features of reality and objectivity and subjectivity as features of claims.\tმაგრამ ჩვენ გვაქვს ეს მუდმივი აღრევა, ობიექტურობას და სუბიექტურობას, როგორც რეალობას და ობიექტურობას და სუბიექტურობას როგორც ჩვენს მტკიცებას შორის."}
{"text": "And the bottom line of this part of my talk is this: You can have a completely objective science, a science where you make objectively true claims, about a domain whose existence is subjective, whose existence is in the human brain consisting of subjective states of sentience or feeling or awareness.\tჩემი საუბრის საბოლოო დასკვნა შემდეგია: შეიძლება არსებობდეს სრულიად ობიექტური მეცნიერება, მეცნიერება, რომელშიც თქვენ ობიექტურად ჭეშმარიტ რამეს ამტკიცებთ იმაზე, რისი არსებობაც სუბიექტურია. რაც ადამიანის ტვინში არსებობს და შედგება შეგრძნებების, გრძნობების და აღქმის სუბიექტური მდგომარეობებისგან."}
{"text": "So the objection that you can't have an objective science of consciousness because it's subjective and science is objective, that's a pun.\tამიტომ მტკიცება, რომ შეუძლებელია ცნობიერების ობიექტური მეცნიერება არსებობდეს, რადგან ის სუბიექტურია და მეცნიერება კი ობიექტური, სიტყვების თამაშია."}
{"text": "That's a bad pun on objectivity and subjectivity.\tობიექტურობით და სუბიექტურობით ცუდი თამაში."}
{"text": "You can make objective claims about a domain that is subjective in its mode of existence, and indeed that's what neurologists do.\tთქვენ შეგიძლიათ ობიექტურად ამტკიცოთ რაღაც, ისეთ რამეზე, რასაც არსებობის სუბიექტური მდგომარეობა გააჩნია. და ნევროლოგებიც სწორედ ამას აკეთებენ."}
{"text": "I mean, you have patients that actually suffer pains, and you try to get an objective science of that.\tპაციენტი, რომელიც ტკივილს განიცდის და თქვენ ცდილობთ ობიექტურად გამოიკვლიოთ."}
{"text": "Okay, I promised to refute all these guys, and I don't have an awful lot of time left, but let me refute a couple more of them.\tმე შეგპირდით, რომ ყველა წინააღმდეგობას ვუპასუხებდი და ბევრი დრო არ მრჩება, მაგრამ ნება მომეცით, ორიოდეს კიდევ ვუპასუხო."}
{"text": "I said that behaviorism ought to be one of the great embarrassments of our intellectual culture, because it's refuted the moment you think about it.\tმე ვთქვი, რომ ბიჰევიორიმზი ალბათ ინტელექტუალური კულტურის ერთ-ერთი დიდი სირცხვილია, რადგან ის გაფიქრებისთანავე უნდა იყოს უარყოფილი."}
{"text": "Your mental states are identical with your behavior?\tდაფიქრდით, თქვენი მენტალური მდგომარეობა, თქვენი ქცევის იდენტურია?"}
{"text": "Well, think about the distinction between feeling a pain and engaging in pain behavior.\tდაფიქრდით, განსხვავებაზე ტკივილის შეგრძნებასა და ტკივილთან დაკავშირებულ ქცევას შორის."}
{"text": "I won't demonstrate pain behavior, but I can tell you I'm not having any pains right now.\tტკივილთან დაკავშირებული ქცევის დემონსტრირებას არ გავაკეთებ მაგრამ შემიძლია გითხრათ, რომ არაფერი მტკივა."}
{"text": "So it's an obvious mistake. Why did they make the mistake?\tმაშ, ეს ცხადი შეცდომაა. რატომ უშვებენ ამ შეცდომას?"}
{"text": "The mistake was — and you can go back and read the literature on this, you can see this over and over — they think if you accept the irreducible existence of consciousness, you're giving up on science.\tშეგიძლიათ ამაზე ლიტერატურა ნახოთ, რომ შეცდომა იყო, როცა ხალხი ფიქრობს, რომ თუ შენ იღებ ცნობიერების შეუქცევად არსებობას, მაშინ ხელს იღებ მეცნიერებაზე."}
{"text": "You're giving up on 300 years of human progress and human hope and all the rest of it.\tხელს იღებ ადამიანური პროგრესის, ადამიანური იმედის და ყველაფრის 300 წელზე."}
{"text": "And the message I want to leave you with is, consciousness has to become accepted as a genuine biological phenomenon, as much subject to scientific analysis as any other phenomenon in biology, or, for that matter, the rest of science.\tშემდეგი გზავნილი მინდა დაგიტოვოთ: ცნობიერება უნდა იქნას მიღებული, როგორც ჭეშმარიტი ბიოლოგიური მოვლენა, ისეთივე მეცნიერული ანალიზის საგნად, როგორც ნებისმიერი სხვა ბიოლოგიური ფენომენი, და ასევე მთელი დანარჩენი მეცნიერება."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "If we evolved from monkeys, why are there still monkeys?\tთუ ჩვენ მაიმუნებისგან განვვითარდით, მაშინ მაიმუნებიც რატომ არსებობენ?"}
{"text": "(Laughter) Well, because we're not monkeys, we're fish.\t(სიცილი) იმიტომ რომ ჩვენ მაიმუნები არ ვართ, ჩვენ თევზები ვართ."}
{"text": "(Laughter) Now, knowing you're a fish and not a monkey is actually really important to understanding where we came from.\t(სიცილი) იმის ცოდნა რომ თევზი ხარ და არა მაიმუნი, ჩვენი წარმომავლობის გასაგებად ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I teach one of the largest evolutionary biology classes in the US, and when my students finally understand why I call them fish all the time, then I know I'm getting my job done.\tმე აშშ-ში ერთ-ერთ ყველაზე დიდ ევოლუციური ბიოლოგიის კურსს ვასწავლი და როცა ჩემს მოსწავლეებს საბოლოოდ ესმით, თუ ყოველთვის რატომ ვუწოდებ მათ თევზებს, მაშინ ვიგებ, რომ ჩემი საქმე შევასრულე."}
{"text": "But I always have to start my classes by dispelling some hardwired myths, because without really knowing it, many of us were taught evolution wrong.\tთუმცა, ყოველთვის მიწევს ლექციების დაწყება ზოგიერთი ფეხმოკიდებული მითის დამსხვრევით, რადგანაც გაუცნობიერებლად ბევრ ჩვენგანს ევოლუცია არასწორად ასწავლეს."}
{"text": "For instance, we're taught to say \"the theory of evolution.\"\tმაგალითად, გვასწავლეს სახელწოდება \"ევოლუციის თეორია.\""}
{"text": "There are actually many theories, and just like the process itself, the ones that best fit the data are the ones that survive to this day.\tსინამდვილეში უამრავი თეორია არსებობს და თავად პროცესის მსგავსად ის გადარჩება, რომელიც ყველაზე კარგად ერგება მოცემულ ინფორმაციას."}
{"text": "The one we know best is Darwinian natural selection.\tყველაზე კარგად დარვინულ ბუნებრივ გადარჩევას ვიცნობთ."}
{"text": "That's the process by which organisms that best fit an environment survive and get to reproduce, while those that are less fit slowly die off.\tამ პროცესის წყალობით გარემოსთან ყველაზე უკეთ შემგუებელი ორგანიზმები გადარჩებიან და გამრავლდებიან, მაშინ როცა ნაკლებად შეგუებადი ორგანიზმები ნელა კვდებიან"}
{"text": "And that's it.\tდა მორჩა."}
{"text": "Evolution is as simple as that, and it's a fact.\tევოლუცია ასე მარტივია და ეს ფაქტია."}
{"text": "Evolution is a fact as much as the \"theory of gravity.\"\tევოლუცია ისეთივე ფაქტია, როგორიც \"გრავიტაციის თეორია.\""}
{"text": "You can prove it just as easily.\tამის დამტკიცებაც მარტივია."}
{"text": "You just need to look at your bellybutton that you share with other placental mammals, or your backbone that you share with other vertebrates, or your DNA that you share with all other life on earth.\tუბრალოდ საჭიროა ჭიპზე დაიხედო, რომელსაც სხვა პლაცენტურ ძუძუმწოვრებთან იზიარებ, ან ხერხემალზე, რომელსაც სხვა ხერხემლიანებთან ერთად იზიარებ, ან დნმ-ზე, რომელსაც დედამიწაზე ყოველ ცოცხალთან იზიარებ."}
{"text": "Those traits didn't pop up in humans.\tეს ნიშნები ადამიანებში სპონტანურად არ გაჩენილა."}
{"text": "They were passed down from different ancestors to all their descendants, not just us.\tის გადმოგვეცა სხვადასხვა წინაპრისგან არა მხოლოდ ჩვენ, არამედ ყველა შთამომავალს."}
{"text": "But that's not really how we learn biology early on, is it?\tმაგრამ თავიდან ასე ბიოლოგია არ გვისწავლია, ასე არ არის?"}
{"text": "We learn plants and bacteria are primitive things, and fish give rise to amphibians followed by reptiles and mammals, and then you get you, this perfectly evolved creature at the end of the line.\tვისწავლეთ რომ მცენარეები და ბაქტერიები პრიმიტიული რაღაცებია და თევზი დასაბამს აძლევს ამფიბიებს, რასაც რეპტილიები და ძუძუმწოვრები მოსდევს და შემდეგ საკუთარ თავს იღებ, ხაზის ბოლოს ყველაზე განვითარებულ არსებას."}
{"text": "But life doesn't evolve in a line, and it doesn't end with us.\tთუმცა სიცოცხლე წრფივად არ ვითარდება და არც ჩვენით მთავრდება."}
{"text": "But we're always shown evolution portrayed something like this, a monkey and a chimpanzee, some extinct humans, all on a forward and steady march to becoming us.\tმაგრამ ევოლუციას ყოველთვის რაიმე ამის მსგავსით წარმოგვიდგენენ, მაიმუნი და შიმპანზე, გადაშენებული ადამიანები, რომლებიც მკაცრად, პირდაპირ მოემართებიან, რათა გახდნენ ის, რაც ვართ."}
{"text": "But they don't become us any more than we would become them.\tთუმცა, ისინი აღარ ხდებიან ჩვენ როგორც ჩვენ არ ვხდებით ისინი."}
{"text": "We're also not the goal of evolution.\tასევე, ჩვენ ევოლუციის მიზანი არ ვართ."}
{"text": "But why does it matter?\tმაგრამ რა აზრი აქვს?"}
{"text": "Why do we need to understand evolution the right way?\tრატომ გვჭირდება სწორად გვესმოდეს ევოლუცია?"}
{"text": "Well, misunderstanding evolution has led to many problems, but you can't ask that age-old question, \"Where are we from?\"\tაშკარაა ევოლუციის არასწორ გაგებას უამრავ პრობლემამდე მივყავართ, მაგრამ ვერ დასვამ ამ ძველისძველ კითხვას, \"საიდან მოვდივართ?\""}
{"text": "without understanding evolution the right way.\tევოლუციის სწორად გაგების გარეშე."}
{"text": "Misunderstanding it has led to many convoluted and corrupted views of how we should treat other life on earth, and how we should treat each other in terms of race and gender.\tმისმა შეცდომით გაგებამ უამრავ ბუნდოვან და არასწორ ხედვებამდე მიგვყივანა იმის შესახებ, თუ როგორც უნდა მოვექცეთ სიცოცხლის სხვა ფორმებს და როგორ უნდა მოვექცეთ ერთმანეთს რასისა და სქესის ფარგლებში."}
{"text": "So let's go back four billion years.\tმაშ ოთხი მილიარდი წლის წინ დავბრუნდეთ."}
{"text": "This is the single-celled organism we all came from.\tეს ერთუჯრედიანი ორგანიზმი ჩვენი საერთო საწყისია."}
{"text": "At first, it gave rise to other single-celled life, but these are still evolving to this day, and some would say the Archaea and Bacteria that make up most of this group is the most successful on the planet.\tთავდაპირველად, მან დასაბამი მისცა სხვა ერთუჯრედიან სიცოცხლეს, თუმცა ისინი დღემდე ვითარდებიან და ზოგიერთის აზრით არქეა და ბაქტერია, რომლებიც ამ ჯგუფს ძირითადად შეადგენენ, პლანეტის მასშტაბით ყველაზე წარმატებულია."}
{"text": "They are certainly going to be here well after us.\tისინი ნამდვილად იცოცხლებენ ჩვენ შემდეგაც."}
{"text": "About three billion years ago, multicellularity evolved.\tდაახლოებით სამი მილიარდი წლის წინ, მრავალუჯრედიანები განვითარდნენ."}
{"text": "This includes your fungi and your plants and your animals.\tეს მოიცავს სოკოებს, მცენარეებსა და ცხოველებს."}
{"text": "The first animals to develop a backbone were fishes.\tთევზები პირველი ცხოველებია, რომლებსაც ხერხემალი განუვითარდათ."}
{"text": "So technically, all vertebrates are fishes, so technically, you and I are fish.\tამიტომ ფაქტობრივად ყველა ხერხემლიანი თევზია, ისევე, როგორც მე და შენ."}
{"text": "So don't say I didn't warn you.\tმაშ არ თქვათ რომ არ გაგაფრთხილეთ."}
{"text": "One fish lineage came onto land and gave rise to, among other things, the mammals and reptiles.\tერთი წარმოშობის თევზი მიწაზე ამოვიდა და დასაბამი დაუდო, სხვა ცოცხალ არსებებთან ერთად, ძუძუმწოვრებას და რეპტილიებს."}
{"text": "Some reptiles become birds, some mammals become primates, some primates become monkeys with tails, and others become the great apes, including a variety of human species.\tზოგიერთი რეპტილია ჩიტი გახდა, ზოგი ძუძუმწოვარი კი პრიმატი, ზოგი პრიმატი - კუდიანი მაიმუნი და დანარჩენები უკუდო მაიმუნები, მათ შორის ადამიანთა სხვადასხვა სახეობა."}
{"text": "So you see, we didn't evolve from monkeys, but we do share a common ancestor with them.\tმაშ, ნათელია რომ მაიმუნი ჩვენი წინაპარი არ არის. მაგრამ ჩვენ და მათ საერთო წინაპარი გვყავს/"}
{"text": "All the while, life around us kept evolving: more bacteria, more fungi, lots of fish, fish, fish.\tამასობაში, სიცოცხლე ჩვენ გარშემო განვითარებას აგრძელებდა - მეტი ბაქტერია, მეტი სოკო, უამრავი თევზი, თევზი, თევზი."}
{"text": "If you couldn't tell -- yes, they're my favorite group.\tთუ უკვე ვერ მიხვდით -- დიახ, ჩემი საყვარელი ჯგუფია."}
{"text": "(Laughter) As life evolves, it also goes extinct.\t(სიცილი) სიცოცხლის განვითარებასთან ერთად, ის გადაშენდება."}
{"text": "Most species just last for a few million years.\tსახეობათა უმრავლესობა მხოლოდ რამდენიმე მილიონი წელი ძლებს."}
{"text": "So you see, most life on earth that we see around us today are about the same age as our species.\tამრიგად, დედამიწაზე არსებული სიცოცხლეთა უმრავლესობა დაახლოებით ჩვენი სახეობის ასაკისაა."}
{"text": "So it's hubris, it's self-centered to think, \"Oh, plants and bacteria are primitive, and we've been here for an evolutionary minute, so we're somehow special.\"\tამიტომ, ეგოისტური იქნება რომ ვიფიქროთ, \"ხო, მცენარეები და ბაქტერიები პრიმიტიულია და რადგან ჩვენ ევოლუციური წუთია ვარსებობთ, რაღაცით განსაკუთრებული ვართ.\""}
{"text": "Think of life as being this book, an unfinished book for sure.\tსიცოცხლეს ისე შევხედოთ, როგორც წიგნს, რა თქმა უნდა დაუსრულებელ წიგნს."}
{"text": "We're just seeing the last few pages of each chapter.\tჩვენ ბოლო თავის რამოდენიმე ფურცელს ვხედავთ."}
{"text": "If you look out on the eight million species that we share this planet with, think of them all being four billion years of evolution.\tთუ იმ რვა მილიონ სახეობას შევხედავთ, რომელთან ერთად ამ პლანეტას ვიყოფთ, ჩავთვალოთ ისინი ევოლუციის 4 მილიარდ წლად."}
{"text": "They're all the product of that.\tისინი ამის წარმოებულებია."}
{"text": "Think of us all as young leaves on this ancient and gigantic tree of life, all of us connected by invisible branches not just to each other, but to our extinct relatives and our evolutionary ancestors.\tწარმოვიდგინოთ საკუთარი თავი ახალგაზრდა ფოთლებად, უძველეს გიგანტურ სიცოცხლის ხეზე, ყველანი დაკავშირებული უხილავი ტოტებით, არა მხოლოდ ერთმანეთთან, არამედ ჩვენს გადაშენებულ ახლობლებთანაც და ევოლუციურ წინაპრებთან."}
{"text": "As a biologist, I'm still trying to learn, with others, how everyone's related to each other, who is related to whom.\tროგორც ბიოლოგი, მე სხვებთან ერთად, კვლავ ვცდილობ შევისწავლო როგორ არის ყველა ერთმანეთთან დაკავშირებული, ვინ ვისთან."}
{"text": "Perhaps it's better still to think of us as a little fish out of water.\tშესაძლოა უკეთესია რომ საკუთარი თავი პატარა თევზად ჩავთვალოთ, რომელიც წყლიდან ამოვიდა."}
{"text": "Yes, one that learned to walk and talk, but one that still has a lot of learning to do about who we are and where we came from.\tდიახ, მან, ვინც სიარული და საუბარი ისწავლა, მაგრამ რომელსაც კიდევ აქვს უამრავი რამ სასწავლი იმის შესახებ, თუ ვინ ვართ და საიდან მოვედით."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტი)"}
{"text": "Chris Anderson: Welcome to TED.\tკრის ანდერსონი: კეთილი იყოს თქვენი TED–ზე მობრძანება."}
{"text": "Richard Branson: Thank you very much. The first TED has been great.\tრიჩარდ ბრენსონი:ძალიან დიდი მადლობა. პირველი TED–ი დიდებული იყო."}
{"text": "CA: Have you met anyone interesting?\tკრისი: ვინმე საინტერესოს ხომ არ შეხვედრილხართ?"}
{"text": "RB: Well, the nice thing about TED is everybody's interesting.\tრიჩარდი: TED–ი იმითაა კარგი, რომ აქ ყველა საინტერესოა."}
{"text": "I was very glad to see Goldie Hawn, because I had an apology to make to her.\tძალიან გამიხარდა გოლდი ჰოუნის ნახვა, რადგან მოსაბოდიშებელი მქონდა მასთან."}
{"text": "I'd had dinner with her about two years ago and I'd -- she had this big wedding ring and I put it on my finger and I couldn't get it off.\tსადღაც ორი წლის წინ, მასთან ერთად ვსადილობდი ... მას დიდი საქორწინო ბეჭედი ეკეთა, მე ის თითზე ჩამოვიცვი და ვეღარ მოვიხსენი."}
{"text": "And I went home to my wife that night and she wanted to know why I had another woman's big, massive, big wedding ring on my finger.\tროდესაც საღამოს შინ დავბრუნდი, ჩემს ცოლს ვერ გაეგო რატომ მეკეთა ხელზე ქალის დიდი... მასიური, საქორწინო ბეჭედი."}
{"text": "And, anyway, the next morning we had to go along to the jeweler and get it cut off.\tამიტომ, მეორე დილით იუველირთან წასვლა და ბეჭდის მოჭრა მოგვიწია."}
{"text": "So -- (Laughter) -- so apologies to Goldie.\tჰოდა, (სიცილი) დიდი ბოდიში, გოლდი."}
{"text": "CA: That's pretty good.\tკრისი:ძალიან კარგი."}
{"text": "So, we're going to put up some slides of some of your companies here.\tგვინდა ვაჩვენოთ სლაიდები ერთ–ერთი თქვენი ... ზოგიერთი თქვენი კომპანიისა."}
{"text": "You've started one or two in your time.\tმგონი, ერთი თუ ორით დაიწყეთ."}
{"text": "So, you know, Virgin Atlantic, Virgin Records -- I guess it all started with a magazine called Student.\tVirgin Atlantic–ი, Virgin Records–ი.... როგორც ვიცი, ყველაფერი ჟურნალ Student–ით დაიწყო."}
{"text": "And then, yes, all these other ones as well. I mean, how do you do this?\tშემდეგ კი, ყველა დანარჩენი მოყვა. მაინტერესებს, როგორ ახერხებთ ამას?"}
{"text": "RB: I read all these sort of TED instructions: you must not talk about your own business, and this, and now you ask me.\tრიჩარდი: TED–ის ინსტრუქციები წავიკითე... რომელთა მიხედვითაც შენს ბიზნესზე არ უნდა ილაპარაკო, თქვენ კი ახლა ამას მთხოვთ."}
{"text": "So I suppose you're not going to be able to kick me off the stage, since you asked the question.\tამიტომ, იმედი მაქვს სცენიდან არ მომისვრით, რადგან კითხვა თვითონ დამისვით."}
{"text": "(Laughter) CA: It depends what the answer is though.\t(სიცილი) კრისი: იმაზეა დამოკიდებული პასუხი როგორი იქნება."}
{"text": "RB: No, I mean, I think I learned early on that if you can run one company, you can really run any companies.\tგამოცდილებამ მასწავლა, რომ თუკი ერთი კომპანიის მართვა გამოგდის, ნებისმიერი კომპანიის მართვას შეძლებ."}
{"text": "I mean, companies are all about finding the right people, inspiring those people, you know, drawing out the best in people.\tმთავარია იპოვო კომპანიისათვის სათანადო ადამიანები, შთააგონო ისინი, ანუ გამოავლინო მათი საუკეთესო თვისებები,"}
{"text": "And I just love learning and I'm incredibly inquisitive and I love taking on, you know, the status quo and trying to turn it upside down.\tამასთან, მიყვარს სწავლა და ძალიან ცნობისმოყვარე ვარ და ძალიან მიყვარს სტატუს კვოს აღება და მისი სრული გადატრიალება."}
{"text": "So I've seen life as one long learning process.\tცხოვრებას ისე ვუყურებ, როგორც ხანგრძლივ სასწავლო პროცესს."}
{"text": "And if I see -- you know, if I fly on somebody else's airline and find the experience is not a pleasant one, which it wasn't, 21 years ago, then I'd think, well, you know, maybe I can create the kind of airline that I'd like to fly on.\tდა თუკი ვხედავ ... ანუ, თუკი დავფრინავ სხვისი ავიაკომპანიით და ვხვდები, რომ ის მოუხერხებელია, რაც მართლაც ასე იყო 21 წლის წინ, ვფიქრობ, იქნებ მე თვითონ შევძლო შევქმნა ავიაკომპანია, რომლითაც ფრენა მესიამოვნებოდა."}
{"text": "And so, you know, so got one secondhand 747 from Boeing and gave it a go.\tჰოდა, ასე ვიყიდე მეორადი 747 ბოინგისაგან და ცაში გავუშვი."}
{"text": "CA: Well, that was a bizarre thing, because you made this move that a lot of people advised you was crazy.\tკრისი: ეს ძალიან უცნაური საქციელი იყო და უამრავი ადამიანი ამას სიგიჟედ მიიჩნევდა."}
{"text": "And in fact, in a way, it almost took down your empire at one point.\tსინამდვილეში, მან კინაღამ მთელი თქვენი იმპერია დაშალა."}
{"text": "I had a conversation with one of the investment bankers who, at the time when you basically sold Virgin Records and invested heavily in Virgin Atlantic, and his view was that you were trading, you know, the world's fourth biggest record company for the twenty-fifth biggest airline and that you were out of your mind.\tერთ–ერთ საინვესტიციო ბანკირთან მქონდა საუბარი იმ პერიოდში, როდესაც თქვენ გაყიდეთ Virgin Records–ი და Virgin Atlantic–ში ჩადეთ ინვესტიციები და ის თვლიდა, რომ თქვენ მსოფლიოში სიდიდით მეოთხე ხმის ჩამწერ კომპანიას სიდიდით 25–ე ავიაკომპანიაზე ცვლიდით და რომ თქვენ ჭკუიდან გადახვედით."}
{"text": "Why did you do that?\tრატომ გააკეთეთ ეს?"}
{"text": "RB: Well, I think that there's a very thin dividing line between success and failure.\tრიჩარდი: იცით, წარმატებასა და მარცხს შორის ძალიან წვრილი გამყოფი ზოლია."}
{"text": "And I think if you start a business without financial backing, you're likely to go the wrong side of that dividing line.\tდა თუკი ბიზნესს ფინანსური ზურგის გარეშე იწყებ, დიდი შანსია რომ ამ გამყოფი ზოლის არასწორ მხარეს აღმოჩნდები."}
{"text": "We had -- we were being attacked by British Airways.\tჩვენ ... ჩვენ British Airways–ი გვიტევდა;"}
{"text": "They were trying to put our airline out of business, and they launched what's become known as the dirty tricks campaign.\tცდილობდნენ, რომ ჩვენი ავიაკომპანია ბიზნესიდან გაეგდოთ და ჩვენს წინააღმდეგ შავი კამპანია წამოიწყეს."}
{"text": "And I realized that the whole empire was likely to come crashing down unless I chipped in a chip.\tგავაცნობიერე, რომ შეიძლებოდა მთელი იმპერია დანგრეულიყო თუკი რაიმეს არ მოვიმოქმედებდი."}
{"text": "And in order to protect the jobs of the people who worked for the airline, and protect the jobs of the people who worked for the record company, I had to sell the family jewelry to protect the airline.\tდა იმისათვის, რომ შემენარჩუნებინა სამუშაო ადგილები ავიამოკომპანიაში და სამუშაო ადგილები ხმის ჩამწერ სტუდიაში, ოჯახის ძვირფასეულობა უნდა გამეყიდა ავიაკომპანიის დასაცავად."}
{"text": "CA: Post-Napster, you're looking like a bit of a genius, actually, for that as well.\tკრისი: თუმცა, Napster–ის მოვლენებს თუ გავითვალისწინებთ, გენიოსად შეიძლება ჩაგთვალოთ."}
{"text": "RB: Yeah, as it turned out, it proved to be the right move.\tრიჩარდი: ჰო, როგორც აღმოჩნდა, ეს სწორი სვლა იყო."}
{"text": "But, yeah, it was sad at the time, but we moved on.\tმართალია, თავიდან ძალიან გაგვიჭირდა, მაგრამ გზა განვაგრძეთ."}
{"text": "CA: Now, you use the Virgin brand a lot and it seems like you're getting synergy from one thing to the other.\tკრისი: ძალიან ბევრს იყენებთ Virgin–ის ბრენდს ისეთი შთაბეჭდილება იქნება თითქოს სინერგიულ ეფექტს იღებთ."}
{"text": "What does the brand stand for in your head?\tრას წარმოადგენს თქვენთვის Virgin–ის ბრენდი?"}
{"text": "RB: Well, I like to think it stands for quality, that you know, if somebody comes across a Virgin company, they -- CA: They are quality, Richard. Come on now, everyone says quality. Spirit?\tრიჩარდი: პირველ რიგში, ეს არის ხარისხი, იცით, თუკი ვინმე Virgin–ის კომპანიაში აღმოჩნდება, ის ... კრისი: კარგით რა, რიჩარდ, ყველა ხარისხს ამბობს ... განწყობა?"}
{"text": "RB: No, but I was going to move on this.\tრიჩარდი: ზუსტად აქეთკენ მივდიოდი."}
{"text": "We have a lot of fun and I think the people who work for it enjoy it.\tჩვენ ძალიან ვერთობით და ვფიქრობ, ადამიანებს, რომლებიც ჩვენთან მუშაობენ, მოსწონთ ეს."}
{"text": "As I say, we go in and shake up other industries, and I think, you know, we do it differently and I think that industries are not quite the same as a result of Virgin attacking the market.\tჩვენ ... მივდივართ და ვაფხიზლებთ ინდუსტრიებს. ვფიქრობ, ჩვენ ამას განსხვავებულად ვაკეთებთ და ვფიქრობ, ინდუსტრიები არსებითად იცვლება მას შემდეგ რაც Virgin–ი ბაზარს უტევს."}
{"text": "CA: I mean, there are a few launches you've done where the brand maybe hasn't worked quite as well.\tკრისი: რამოდენიმე წამოწყება გქონდათ, რომლებისთვისაც თქვენმა ბრენდმა ვერ იმუშავა."}
{"text": "I mean, Virgin Brides -- what happened there?\tVirgin Brides (უბიწო საცოლეები) – ს ვგულისხმობ ... რა მოხდა?"}
{"text": "(Laughter) RB: We couldn't find any customers.\t(სიცილი) რიჩარდი: მომხმარებლები ვერ ვიპოვეთ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) CA: I was actually also curious why -- I think you missed an opportunity with your condoms launch. You called it Mates.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) კრისი: ძალიან მაინტერესებს რატომ ... ვფიქრობ, შესაძლელობა გაუშვით ხელიდან როდესაც პრეზერვატივებს Mates – დაარქვით."}
{"text": "I mean, couldn't you have used the Virgin brand for that as well?\tხომ შეგეძლოთ აქაც გამოგეყენებინათ Virgin –ის ბრენდი?"}
{"text": "Ain't virgin no longer, or something.\tAin't Virgin (აღარ არის უბიწო) ან რაიმე მსგავსი დაგერქმიათ."}
{"text": "RB: Again, we may have had problems finding customers.\tრიჩარდი: შეიძლებოდა პრობლემები გაგვჩენოდა მომხმარებლების მოძებნაში."}
{"text": "I mean, we had -- often, when you launch a company and you get customer complaints, you know, you can deal with them.\tიცით, როდესაც კომპანიას აარსებ და მომხმარებლების საჩივრებს იღებ, ხშირად შეგიძლია მათთან გამკლავება."}
{"text": "But about three months after the launch of the condom company, I had a letter, a complaint, and I sat down and wrote a long letter back to this lady apologizing profusely.\tმაგრამ, პრეზერვატივების კომპანიის დაარსებიდან სამი თვის თავზე მომივიდა საჩივარი, რომელზედაც მომჩივან ქალბატონს ვრცელი საბოდიშო წერილი მივწერე."}
{"text": "But obviously, there wasn't a lot I could do about it.\tთუმცა, როგორც ჩანს, უკვე აღარაფრის გაკეთება შემეძლო."}
{"text": "And then six months later, or nine months after the problem had taken, I got this delightful letter with a picture of the baby asking if I'd be godfather, which I became.\t6 თუ 9 თვის შემდეგ კი, კვლავ მომივიდა წერილი, რომელშიც პატარა ბავშვის სურათი იდო და მისი ავტორი ნათლიობას მთხოვდა და ეს ასეც მოხდა."}
{"text": "So, it all worked out well.\tასე რომ, ყველაფერი კარგად დასრულდა."}
{"text": "CA: Really? You should have brought a picture. That's wonderful.\tკრისი: მართლა? ბავშვის სურათი უნდა მოგეტანათ."}
{"text": "RB: I should have.\tკარგი იქნებოდა. რიჩარდი: ჰო, უნდა მომეტანა."}
{"text": "CA: So, just help us with some of the numbers.\tკრისი: მოდით, ციფრებზე გადავიდეთ."}
{"text": "I mean, what are the numbers on this?\tთქვენი დახმარება დამჭირდება."}
{"text": "I mean, how big is the group overall?\tმაინტერესებს რამდენს გამოიმუშავებს Virgin–ი?"}
{"text": "How much -- what's the total revenue?\tრამდენია მთლიანი შემოსავალი?"}
{"text": "RB: It's about 25 billion dollars now, in total.\tრიჩარდი: სადღაც, 25 მილიარდი დოლარი საერთო ჯამში."}
{"text": "CA: And how many employees?\tკრისი: რამდენი თანამშრომელი გყავთ?"}
{"text": "RB: About 55,000.\tრიჩარდი: დაახლოებით, 55 ათასი."}
{"text": "CA: So, you've been photographed in various ways at various times and never worrying about putting your dignity on the line or anything like that.\tკრისი: სხვადასხვა დროს სხვადასხვაგვარად გაქვთ გადაღებული ფოტო–სურათი და არასოდეს ნერვიულობთ იმაზე თუ როგორ გამოჩნდებით."}
{"text": "What was that? Was that real?\tეს რა იყო? ნამდვილია?"}
{"text": "RB: Yeah. We were launching a megastore in Los Angeles, I think.\tრიჩარდი: ჰო. მგონი, სუპერმარკეტს ვხსნიდით ლოს–ანჯელესში."}
{"text": "No, I mean, I think -- CA: But is that your hair?\tარა, ვფიქრობ ... კრისი: ეს თქვენი თმაა?"}
{"text": "RB: No.\tრიჩარდი: არა."}
{"text": "CA: What was that one?\tკრისი: ეს რაღა იყო?"}
{"text": "RB: Dropping in for tea.\tრიჩარდი: ჩაის დასალევად მივეშურები."}
{"text": "CA: OK.\tკრისი: კარგი."}
{"text": "(Laughter) RB: Ah, that was quite fun. That was a wonderful car-boat in which -- CA: Oh, that car that we -- actually we -- it was a TEDster event there, I think.\t(სიცილი) კრისი: ეს ძალიან სახალისო იყო. შესანიშნავი მანქანა–ნავი იყო... რიჩარდი: ეს ის მანქანაა, რომელიც... მგონი ეს TED–ის ღონისძიება იყო."}
{"text": "Is that -- could you still pause on that one actually, for a minute?\tეს ხომ ... შეგიძლიათ შეაჩეროთ ერთი წამით?"}
{"text": "(Laughter) RB: It's a tough job, isn't it?\t(სიცილი) რიჩარდი: მძიმე სამუშაოა, არა?"}
{"text": "CA: I mean, it is a tough job.\tკრისი: ჰო .. მძიმე სამუშაოა."}
{"text": "(Laughter) When I first came to America, I used to try this with employees as well and they kind of -- they have these different rules over here, it's very strange.\t(სიცილი) როდესაც პირველად ჩამოვედი ამერიკაში, რამოდენიმეჯერ ვცადე ასეთი რამ თანამშრომლებთან და ისინი ... აქ განსხვავებული წესები აქვთ, ძალიან უცნაური."}
{"text": "RB: I know, I have -- the lawyers say you mustn't do things like that, but -- CA: I mean, speaking of which, tell us about -- RB: \"Pammy\" we launched, you know -- mistakenly thought we could take on Coca-Cola, and we launched a cola bottle called \"The Pammy\" and it was shaped a bit like Pamela Anderson.\tრიჩარდი: ვიცი, ადვოკატები მეუბნებიან, რომ ასეთი რამეები არ უნდა გავაკეთო, მაგრამ ... კრისი: მოდი, სურათს დავუბრუნდეთ ... რიჩარდი: როდესაც Pammy ჩავუშვით წარმოებაში, რატომღაც გვჯეროდა, რომ Coca-Cola–სათვის შევძლებდით კონკურენციის გაწევას. ასე გამოვუშვით კოლა სახელწოდებით – \"პამი\" და მისი ბოთლის ფორმა პამელა ანდერსონის აღნაგობას წააგავდა."}
{"text": "But the trouble is, it kept on tipping over, but -- (Laughter) CA: Designed by Philippe Starck perhaps?\tთუმცა ის წონასწორობას ვერ იკავებდა და ... (სიცილი) კრისი: დიზაინი ფილიპ სტარკს ეკუთვნის?"}
{"text": "RB: Of course.\tრიჩარდი: რა თქმა უნდა."}
{"text": "CA: So, we'll just run a couple more pictures here. Virgin Brides. Very nice.\tკრისი: აქ კიდევ რამოდენიმე სურათი გვაქვს."}
{"text": "And, OK, so stop there. This was -- you had some award I think?\tVirgin Brides. მშვენიერია. კარგი. აქ შეაჩერეთ. აქ, მგონი, დაგაჯილდოვეს არა?"}
{"text": "RB: Yeah, well, 25 years earlier, we'd launched the Sex Pistols' \"God Save The Queen,\" and I'd certainly never expected that 25 years later -- that she'd actually knight us.\tრიჩარდი: ჰო, 25 წლით ადრე, როდესაც Sex Pistols'–ის \"God Save The Queen,\"(უფალო, დაიფარე დედოფალი) გამოვუშვით, ნამდვილად არ მეგონა, რომ 25 წლის შემდგომ რაინდობას გვიბოძებდნენ."}
{"text": "But somehow, she must have had a forgetful memory, I think.\tთუმცა, როგორც ჩანს, მას ცუდი მეხსიერება უნდა ჰქონდეს."}
{"text": "CA: Well, God saved her and you got your just reward.\tკრისი: უფალმა დაიფარა დედოფალი და თქვენ კი, ჯილდო მიიღეთ."}
{"text": "Do you like to be called Sir Richard, or how?\tმოგწონთ როდესაც სერ რიჩარდს გიწოდებენ, თუ არა?"}
{"text": "RB: Nobody's ever called me Sir Richard.\tრიჩარდი: არავის არასოდეს უწოდებია ჩემთვის სერ რიჩარდი."}
{"text": "Occasionally in America, I hear people saying Sir Richard and think there's some Shakespearean play taking place.\tმხოლოდ ამერიკაში თუ მიწოდებს ვინმე ასე და მაშინ ისეთი შეგრძნება მაქვს, რომ შექსპირის დადგმა მიმდინარეობს."}
{"text": "But nowhere else anyway.\tსხვაგან არსად უწოდებიათ."}
{"text": "CA: OK. So can you use your knighthood for anything or is it just ...\tკრისი: გამოდის, რომ შეგიძლიათ რაინდობა ნებისმიერი რამისათვის გამოიყენოთ ..."}
{"text": "RB: No. I suppose if you're having problems getting a booking in a restaurant or something, that might be worth using it.\tრიჩარდი: თუკი მაგალითად პრობლემა გექმნება რესტორნის დაჯავშნისას ან რამე მსგავსი, შეიძლება გამოგადგეს."}
{"text": "CA: You know, it's not Richard Branson. It's Sir Richard Branson.\tკრისი: გაითვალისწინეთ, ეს რიჩარდ ბრენსონი არ არის, ეს სერ რიჩარდ ბრენსონია."}
{"text": "RB: I'll go get the secretary to use it.\tრიჩარდი: ჩემს მდივანს უნდა ვასწავლო, რომ ასე მოიქცეს ხოლმე."}
{"text": "CA: OK. So let's look at the space thing.\tკრისი: კარგი. მოდით, კოსმოსს შევეხოთ."}
{"text": "I think, with us, we've got a video that shows what you're up to, and Virgin Galactic up in the air. (Video) So that's the Bert Rutan designed spaceship?\tჩვენ გვაქვს ვიდეო, რომელიც ასახავს რას აკეთებთ თქვენ და Virgin Galactic–ი კოსმოსში. კოსმოსური ხომალდის დიზაინი ბერტ რუთანს ეკუთვნის?"}
{"text": "RB: Yeah, it'll be ready in -- well, ready in 12 months and then we do 12 months extensive testing.\tრიჩარდი: დიახ, ის მზად ... სადღაც, 12 თვეში იქნება. კიდევ 12 თვე ინტენსიურ ტესტირებას დასჭირდება"}
{"text": "And then 24 months from now, people will be able to take a ride into space.\tდა დღეიდან 24 თვის შემდეგ ადამიანებს კოსმოსში გასეირნება შეეძლებათ."}
{"text": "CA: So this interior is Philippe Starcke designed?\tკრისი: ინტერიერის დიზაინი ფილიპ სტარკს ეკუთვნის?"}
{"text": "RB: Philippe has done the -- yeah, quite a bit of it: the logos and he's building the space station in New Mexico.\tრიჩარდი: ფილიპს მნიშვნელოვანი წილი ეკუთვნის. ლოგო მან შეიმუშავა. ის კოსმოსურ სადგურს აშენებს ნიუ–მექსიკოში,"}
{"text": "And basically, he's just taken an eye and the space station will be one giant eye, so when you're in space, you ought to be able to see this massive eye looking up at you.\tრომლის საფუძვლადაც მან თვალი შეარჩია. ამიტომ, კოსმოსური ხომალდი გიგანტურ თვალს ემსგავსება. როდესაც კოსმოსში იქნები, იქიდან უზარმაზარ თვალს დაინახავ, რომელიც შენ შემოგცქერის."}
{"text": "And when you land, you'll be able to go back into this giant eye.\tხოლო როდესაც მიწაზე დაეშვები, ისევ ამ გიგანტურ თვალში ხვდები."}
{"text": "But he's an absolute genius when it comes to design.\tის ნამდვილი გენიოსია დიზაინში."}
{"text": "CA: But you didn't have him design the engine?\tკრისი: იმედია ძრავის დიზაინი მას არ მიანდეთ."}
{"text": "RB: Philippe is quite erratic, so I think that he wouldn't be the best person to design the engine, no.\tრიჩარდი: ფილიპი მეტისმეტად ექსცენტრიულია, ამიტომ, ნამდვილად ვერ იქნებოდა საუკეთესო ადამიანი ძრავის აგებულების შესაქმნელად."}
{"text": "CA: He gave a wonderful talk here two days ago.\tკრისი: 2 დღის უკან აქ შესანიშნავი სიტყვა წარმოთქვა."}
{"text": "RB: Yeah? No, he is a -- CA: Well, some people found it wonderful, some people found it completely bizarre.\tრიჩრდი: ჰო? ის ... რიჩარდი: ზოგიერთ ადამიანს ძალიან მოსწონს ეს იდეა. ზოგიერთი კი – უცნაურად თვლის."}
{"text": "But, I personally found it wonderful.\tპირადად მე – ვეთაყვანები."}
{"text": "RB: He's a wonderful enthusiast, which is why I love him. But ...\tრიჩარდი: ის ნამდვილი ენთუზიასტია და სწორეს ამიტომ მიყვარს."}
{"text": "CA: So, now, you've always had this exploration bug in you.\tმაგრამ ... მუდმივად ექსპედიციის ჟინი გაწუხებთ."}
{"text": "Have you ever regretted that?\tოდესმე თუ გინანიათ ეს?"}
{"text": "RB: Many times.\tრიჩარდი: ძალიან ბევრჯერ."}
{"text": "I mean, I think with the ballooning and boating expeditions we've done in the past.\tთითქმის ყოველი საჰაერო ბურთისა და გემის ექსპედიცია, რომლებშიც აქამდე წავსულვართ ..."}
{"text": "Well, I got pulled out of the sea I think six times by helicopters, so -- and each time, I didn't expect to come home to tell the tale.\tიცით, მგონი, 6–ჯერ ამოგვიყვანა ვერტმფრენმა წყლიდან და .. ყოველ ჯერზე აღარ მქონდა იმედი, რომ სახლში დაბრუნებას შევძლებდი ოდესმე."}
{"text": "So in those moments, you certainly wonder what you're doing up there or -- CA: What was the closest you got to -- when did you think, this is it, I might be on my way out?\tამ მომენტებში გიკვირს თუ რას აკეთებ იქ საერთოდ ... კრისი: რომელი ექპედიცია იყო, როდესაც ყველაზე ახლოს იყავით სიკვდილთან?"}
{"text": "RB: Well, I think the balloon adventures were -- each one was, each one, actually, I think we came close.\tრიჩარდი: იცით, ყოველი საჰაერო ბურთის თავგადასავლის შემთხვევაში ძალიან ახლოს ვიყავით ზღვართან"}
{"text": "And, I mean, first of all we -- nobody had actually crossed the Atlantic in a hot air balloon before, so we had to build a hot air balloon that was capable of flying in the jet stream, and we weren't quite sure, when a balloon actually got into the jet stream, whether it would actually survive the 200, 220 miles an hour winds that you can find up there.\tპირველ რიგში, არავის გადაუკვეთია ატლანტიკის ოკეანე საჰაერო ბურთით აქამდე, ამიტომ უნდა შეგვექმნა საჰაერო ბურთი, რომელიც ძლიერ ნაკადებში შეძლებდა ფრენას და არ ვიყავით დარწმუნებული, რომ როდესაც ბურთი ამ ნაკადებში აღმოჩნდებოდა, გაუძლებდა თუ არა 200–220 მილი საათის სიჩქარის ქარს, რომელიც იქ დახვდებოდა."}
{"text": "And so, just the initial lift off from Sugarloaf to cross the Atlantic, as we were pushing into the jet stream, this enormous balloon -- the top of the balloon ended up going at a couple of hundred miles an hour, the capsule that we were in at the bottom was going at maybe two miles an hour, and it just took off.\tმოგზაურობა Sugarloaf–ის მთიდან დავიწყეთ და როდესაც ჩვენი უზარმაზარი საჰაერო ბურთი ძლიერ ნაკადებში აღმოჩნდა, ბურთის ზედა ნაწილი 200 მილი საათის სიჩქარით გაფრინდა, ხოლო კაპსულა, რომელშიც ჩვენ ვიყავით, მანამდე, სადღაც 2 მილი საათით მიდიოდა, ჰოდა ასე გავფრინდით."}
{"text": "And it was like holding onto a thousand horses.\tეს ათასი ცხენის შეკავების მცდელობას შემიძლია შევადარო."}
{"text": "And we were just crossing every finger, praying that the balloon would hold together, which, fortunately, it did.\tვლოცულობდით, რომ საჰაერო ბურთი არ დაშლილიყო და საბედნიეროდ ასეც მოხდა."}
{"text": "But the ends of all those balloon trips were, you know -- something seemed to go wrong every time, and on that particular occasion, the more experienced balloonist who was with me jumped, and left me holding on for dear life.\tიცით, ყოველი საჰაერო ბურთის ექპედიცია ... ყოველ ჯერზე რაღაც ისე არ მიდიოდა და ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ჩემი თანამგზავრი, რომელიც ბევრად უფრო გამოცდილი იყო, გადახტა და მარტო დამტოვა."}
{"text": "(Laughter) CA: Did he tell you to jump, or he just said, \"I'm out of here!\" and ...\t(სიცილი) კრისი: გითხრათ რომ გადამხტარიყავით, თუ უბრალოდ \"გავრბივარო\" და"}
{"text": "RB: No, he told me jump, but once his weight had gone, the balloon just shot up to 12,000 feet and I ...\tრიჩარდი: არა, მან მითხრა გადახტიო, მაგრამ როდესაც წონა დააკლდა საჰაერო ბურთი 12.000 ფუტის სიმაღლეზე ავარდა ზევით და ..."}
{"text": "CA: And you inspired an Ian McEwan novel I think with that.\tკრისი: ვფიქრობ, ამით იან მაკევანის რომანი შთააგონეთ."}
{"text": "RB: Yeah. No, I put on my oxygen mask and stood on top of the balloon, with my parachute, looking at the swirling clouds below, trying to pluck up my courage to jump into the North Sea, which -- and it was a very, very, very lonely few moments.\tრიჩარდი: ჰო. ჟანგბადის ნიღაბი გავიკეთე და ბურთის თავზე ჩემი პარაშუტით ვიდექი, ვუყურებდი როგორ ბრუნავდნენ ღრუბლები ჩემს ქვემოთ და ვცდილობდი გამბედაობა მომეკრიბა ზღვაში ჩასახტომად და ეს ყველაზე მარტოსული მომენტები იყო ჩემს ცხოვრებაში."}
{"text": "But, anyway, we managed to survive it.\tთუმცა, მაინც მოვახერხეთ გადარჩენა."}
{"text": "CA: Did you jump? Or it came down in the end?\tკრისი: გადახტით თუ ... ბოლო–ბოლო დაეშვა?"}
{"text": "RB: Well, I knew I had about half an hour's fuel left, and I also knew that the chances were that if I jumped, I would only have a couple of minutes of life left.\tრიჩარდი: ვიცოდი, რომ სადღაც ნახევარი საათის საწვავი მქონდა დარჩენილი და ისიც ვიცოდი, რომ თუკი გადავხტებოდი მხოლოდ რამოდენიმე წუთის სიცოცხლე დამრჩებოდა."}
{"text": "So I climbed back into the capsule and just desperately tried to make sure that I was making the right decision.\tამიტომ, დავბრუნდი კაპსულაში და შევეცადე დამერწმუნებინა ჩემი თავი, რომ სწორ გადაწყვეტილებას ვიღებდი."}
{"text": "And wrote some notes to my family. And then climbed back up again, looked down at those clouds again, climbed back into the capsule again.\tასევე პატარა წერილი მივწერე ჩემს ოჯახს. შემდეგ კი უკან ავცოცდი. ისევ ჩავხედე ღრუბლებს და ისევ კაპსულაში დავბრუნდი."}
{"text": "And then finally, just thought, there's a better way.\tბოლოს კი, უკეთესი გზა მომაფიქრდა."}
{"text": "I've got, you know, this enormous balloon above me, it's the biggest parachute ever, why not use it?\tმე ხომ უზარმაზარი პარაშუტი მქონდა თავზე, ყველაზე დიდი პარაშუტი ვიდრე ოდესმე და რატომ არ უნდა გამომეყენებინა ის?"}
{"text": "And so I managed to fly the balloon down through the clouds, and about 50 feet, before I hit the sea, threw myself over.\tროგორღაც მოვახერხე, რომ ბურთი ღრუბლების გასწვრივ ჩავიყვანე და ზღვის ზედაპირიდან 50 ფუტის სიმაღლეზე, გადავხტი."}
{"text": "And the balloon hit the sea and went shooting back up to 10,000 feet without me.\tროდესაც ბურთი ზღვას შეეხო, 10 000 ფუტის სიმაღლეზე აფრინდა, თუმცა უკვე უჩემოდ."}
{"text": "But it was a wonderful feeling being in that water and -- CA: What did you write to your family?\tშესანიშნავი შეგრძნება იყო, როდესაც წყალში ამოვყავი თავი და ... კრისი: რა მიწერეთ თქვენს ოჯახს?"}
{"text": "RB: Just what you would do in a situation like that: just I love you very much. And I'd already written them a letter before going on this trip, which -- just in case anything had happened.\tრიჩარდი: მხოლოდ ის რასაც ასეც სიტუაციაში წერენ, რომ ძალიან მიყვარს ისინი და ... თანაც, სანამ ამ მოგზაურობაში წავიდოდი, წინასაწარ დავწერე წერილი იმ შემთხვევისათვის, თუკი რამე მოხდებოდა."}
{"text": "But fortunately, they never had to use it.\tსაბედნიეროდ, მისი გამოყენება არ დასჭირდათ."}
{"text": "CA: Your companies have had incredible PR value out of these heroics.\tკრისი: ეს თავგადასავლები მნიშვნელოვნად ა– PR–ებენ თქვენ კომპანიებს."}
{"text": "The years -- and until I stopped looking at the polls, you were sort of regarded as this great hero in the U.K. and elsewhere.\tწლების მანძილზე – სანამ გამოკითხვეზე დაკვირვებას შევწყვეტდი, თქვენ, არა მარტო დიდ ბრიტანეთში, ნამდვილ გმირად მიიჩნეოდით."}
{"text": "And cynics might say, you know, this is just a smart business guy doing what it takes to execute his particular style of marketing.\tცინიკოსები ამბებონ, რომ თქვენ ჭკვიანი ბიზნესმენი ხართ და ეს ყველაფერი მხოლოდ მარკეტინგია."}
{"text": "How much was the PR value part of this?\tრამდენად შეესაბამება ეს სიმართლეს?"}
{"text": "RB: Well, of course, the PR experts said that as an airline owner, the last thing you should be doing is heading off in balloons and boats, and crashing into the seas.\tრიჩარდი: რა თქმა უნდა, PR ექსპერტები ამბობენ, რომ ავიაკომპანიის მფლობელი არ უნდა მიემართებოდეს მოგზაურობაში საჰაერო ბურთებითა და გემებით და არ უნდა ენარცხებოდეს ზღვაში."}
{"text": "(Laughter) CA: They have a point, Richard.\t(სიცილი) კრისი: არის აქ სიმართლის მარცვალი, რიჩარდ."}
{"text": "RB: In fact, I think our airline took a full page ad at the time saying, you know, come on, Richard, there are better ways of crossing the Atlantic.\tრიჩარდი: სინამდვილეში, ჩვენმა ავიაკომპანიამ მთლიან გვერდზე შეუკვეთა რეკლამა, რომელზეც ეწერა, კარგი რა რიჩარდ, ატლანტიკის გადაკვეთის უკეთესი გზებიც არსებობს."}
{"text": "(Laughter) CA: To do all this, you must have been a genius from the get-go, right?\t(სიცილი) იმისათვის, რომ ეს ყველაფერი გააკეთო, ალბათ, გენიოსი უნდა იყო, არა?"}
{"text": "RB: Well, I won't contradict that.\tრიჩარდი: არ შეგეწინააღმდეგებით."}
{"text": "(Laughter) CA: OK, this isn't exactly hardball. OK.\t(სიცილი) ნუ მოგერიდებათ, ეს Hardball –ი (პოლიტიკური შოუ) არ არის."}
{"text": "Didn't -- weren't you just terrible at school?\tკრისი: როგორც ვიცი ... სკოლაში ცუდად სწავლობდით?"}
{"text": "RB: I was dyslexic. I had no understanding of schoolwork whatsoever.\tრიჩარდი: დისლექსია მჭირდა, მეცადინეობის უნარი არ მქონდა."}
{"text": "I certainly would have failed IQ tests.\tIQ ტესტსაც ნამდვილად ჩავაფლავებდი."}
{"text": "And it was one of the reasons I left school when I was 15 years old.\tეს ერთ–ერთი იმ მიზეზთაგანი იყო, რატომაც მივატოვე სკოლა 15 წლის ასაკში."}
{"text": "And if I -- if I'm not interested in something, I don't grasp it.\tდა თუ ... თუკი, რაიმე არ მაინტერესებს, ვერ ვიგებ."}
{"text": "As somebody who's dyslexic, you also have some quite bizarre situations.\tიმის გამო რომ დისლექსია მჭირს, ხშირად უხერხულ სიტუაციებშიც ვვარდები."}
{"text": "I mean, for instance, I've had to -- you know, I've been running the largest group of private companies in Europe, but haven't been able to know the difference between net and gross.\tმაგალითად, მე უნდა ... იცით, მე კერძო კომპანიების უმსხვილეს ჯგუფს ვმართავ ევროპაში, მაგრამ ხშირად განსხვავებას ვერ ვხედავ წმინდა მოგებასა და მთლიან მოგებას შორის."}
{"text": "And so the board meetings have been fascinating.\tდირექტორატის სხდომებიც ძალიან მომხიბვლელი იყო ხოლმე."}
{"text": "(Laughter) And so, it's like, good news or bad news?\t(სიცილი) მხოლოდ ვეკითხებოდი, კარგი ამბებია თუ ცუდი?"}
{"text": "And generally, the people would say, oh, well that's bad news.\tდა როგორც წესი, მეუბნებოდნენ რომ – ცუდი."}
{"text": "CA: But just to clarify, the 25 billion dollars is gross, right? That's gross?\tკრისი: მაგრამ ეს 25 მილიარდი მთლიანი მოგებაა ხომ?"}
{"text": "(Laughter) RB: Well, I hope it's net actually, having -- (Laughter) -- I've got it right.\t(სიცილი) რიჩარდი: ვიმედოვნებდი, რომ წმინდაა, რადგან ... (სიცილი) ჰო, ასეა."}
{"text": "CA: No, trust me, it's gross.\tკრისი: არა, მენდეთ, რომ მთლიანია."}
{"text": "(Laughter) RB: So, when I turned 50, somebody took me outside the boardroom and said, \"Look Richard, here's a -- let me draw on a diagram.\t(სიცილი) რიჩარდი: როდესაც 50 წლის გავხდი, თანამშრომელმა გამიყვანა სხდომათა დარბაზიდან და მითხრა, \"შეხედე რიჩარდ, ეს ... მოდი დიაგრამას დაგიხატავ ..."}
{"text": "Here's a net in the sea, and the fish have been pulled from the sea into this net.\tეს არის ბადე ზღვაში, თევზი ზღვიდან ბადეში გადმოყარეს."}
{"text": "And that's the profits you've got left over in this little net, everything else is eaten.\"\tის რაც ამ პატარა ბადეში დარჩა შენი მოგებაა, ყველაფერი დანარჩენი შეიჭამა.\""}
{"text": "And I finally worked it all out.\tდა როგორც იქნა, მივხვდი."}
{"text": "(Laughter) (Applause) CA: But, I mean, at school -- so as well as being, you know, doing pretty miserably academically, but you were also the captain of the cricket and football teams.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) კრისი: ვიცი, რომ მართალია სკოლაში ძალიან ცუდად სწავლობდით, სამაგიეროდ კრიკეტისა და ფეხბურთის გუნდების კაპიტანი იყავით,"}
{"text": "So you were kind of a -- you were a natural leader, but just a bit of a ... Were you a rebel then, or how would you ...\tგამოდის რომ თქვენ ... ბუნებით ხართ ლიდერი, მაგრამ ცოტათი ... მეამბოხე იყავით, თუ როგორ დაახასიათებდით..."}
{"text": "RB: Yeah, I think I was a bit of a maverick and -- but I ... And I was, yeah, I was fortunately good at sport, and so at least I had something to excel at, at school.\tრიჩარდი: ჰო, ვფიქრობ, ცოტათი თავისებური ვიყავი, მაგრამ გამიმართლა რომ სპორტი მეხერხებოდა და რაიმეთი მაინც შემეძლო გამომეჩინა თავი სკოლაში."}
{"text": "CA: And some bizarre things happened just earlier in your life.\tკრისი: ვიცი, რომ ადრეულ ასაკში უცნაური თავგადასვლები გქონდათ."}
{"text": "I mean, there's the story about your mother allegedly dumping you in a field, aged four, and saying \"OK, walk home.\"\tიმ ისტორიას ვგულისხმობ, როდესაც დედათქვენმა თითქოს –და ქუჩაში ჩამოგსვათ 4 წლის ასაკში და გითხრათ, \"წადი სახლში.\""}
{"text": "Did this really happen?\tეს მართლა მოხდა?"}
{"text": "RB: She was, you know, she felt that we needed to stand on our own two feet from an early age.\tრიჩარდი: ის, იცით, ის თვლიდა, რომ ადრეული ასაკიდანვე უნდა ვყოფილიყავით დამოუკიდებლები."}
{"text": "So she did things to us, which now she'd be arrested for, such as pushing us out of the car, and telling us to find our own way to Granny's, about five miles before we actually got there.\tამიტომ, ისეთ რაღაცეებს გვიკეთებდა, რის გამოც დღეს დააპატიმრებდნენ. მაგალითად, ჩამოგვსვამდა მანქანიდან და გვეუბნებოდა რომ ბებიასთან წავსულიყავით, მისი სახლიდან 5 მილის დაშორებით."}
{"text": "And making us go on wonderful, long bike rides.\tგვაიძულებდა უზარმაზარ დისტანციებზე გვევლო ველოსიპედით."}
{"text": "And we were never allowed to watch television and the like.\tასევე, არ გვქონდა ტელევიზორის ყურების უფლება და ასე შემდეგ."}
{"text": "CA: But is there a risk here?\tკრისი: როგორ ფიქრობთ, რისკის ქვეშ ვართ?"}
{"text": "I mean, there's a lot of people in the room who are wealthy, and they've got kids, and we've got this dilemma about how you bring them up.\tიმის თქმა მინდა, რომ უამრავი მდიდარი ადამიანია გარშემო, რომელთაც შვილები ყავთ და ისინი დილემის ქვეშ დგანან თუ როგორ აღზარდონ ისინი."}
{"text": "Do you look at the current generation of kids coming up and think they're too coddled, they don't know what they've got, we're going to raise a generation of privileged ...\tხომ არ ფიქრობთ, რომ ბავშვების ახლანდელი თაობა მეტისმეტად განებივრებულია, არ აფასებენ იმას რაც აქვთ. ხომ არ ფიქრობთ რომ პრივილიგირებულ თაობას ვზრდით?"}
{"text": "RB: No, I think if you're bringing up kids, you just want to smother them with love and praise and enthusiasm.\tრიჩარდი: არა, მე ვფიქრობ რომ ბავშვები აუცილებლად დიდი სიყვარულით, შექებითა და ენთუაზიაზმით უნდა აღზარდო."}
{"text": "So I don't think you can mollycoddle your kids too much really.\tშენს შვილებს მეტისმეტად ვერ გაანერბივრებ."}
{"text": "CA: You didn't turn out too bad, I have to say, I'm ...\tკრისი: თუმცა, არც თქვენი აღზრდის მეთოდმა აჩვენა ცუდი შედეგი."}
{"text": "Your headmaster said to you -- I mean he found you kind of an enigma at your school -- he said, you're either going to be a millionaire or go to prison, and I'm not sure which.\tთქვენმა დირექტორმა გითხრათ, რომ ... ვიცი, რომ ერთგვარ ამოცანად გთვლიდა სკოლაში ... მან გითხრათ, რომ ან მილიონერი გახდები ან ციხეში მოხვდებიო და არ ვიცი რომელიო."}
{"text": "Which of those happened first?\tაქედან რომელი მოხდა პირველად?"}
{"text": "(Laughter) RB: Well, I've done both. I think I went to prison first.\t(სიცილი) რიჩარდი: მე ორივე მოვახერხე. თუმცა, ჯერ ციხეში აღმოვჩნდი."}
{"text": "I was actually prosecuted under two quite ancient acts in the U.K.\tგაერთიანებული სამეფოს ორი ძალიან ძველი კანონის დარღვევაში დამადანაშაულეს."}
{"text": "I was prosecuted under the 1889 Venereal Diseases Act and the 1916 Indecent Advertisements Act.\t1889 წლის ვენერიულ დაავადებათა შესახებ კანონის და 1916 წლის უხამსი რეკლამის შესახებ კანონის."}
{"text": "On the first occasion, for mentioning the word venereal disease in public, which -- we had a center where we would help young people who had problems.\tპირველ შემთხვევაში, ფრაზა \"ვენერიული დაავადების\" საჯაროდ ხსენებისათვის ... ჩვენ ცენტრი გვქონდა, სადაც ახალგაზრდებს მათი პრობლემების გადაჭრაში ვეხმარებოდით."}
{"text": "And one of the problems young people have is venereal disease.\tამ ახალგაზრდების ერთ–ერთი პრობლემა კი ვენერიული დაავადება იყო."}
{"text": "And there's an ancient law that says you can't actually mention the word venereal disease or print it in public.\tაღმოჩნდა რომ არსებობს კანონი, რომლის მიხედვითაც \"ვენერიული დაავადების\" საჯაროდ წარმოთქმის ან დაწერის უფლება არ გაქვს."}
{"text": "So the police knocked on the door, and told us they were going to arrest us if we carried on mentioning the word venereal disease.\tასე რომ, პოლიციამ მოგვიკაკუნა კარზე და გვითხრა, რომ დაგვაპატიმრებდა თუკი \"ვენერიული დაავადების\" ხსენებას კვლავაც განვაგრძობდით."}
{"text": "We changed it to social diseases and people came along with acne and spots, but nobody came with VD any more.\tჩვენ ის \"სოციალური დაავადებით\" ჩავანაცვლეთ და აკნეს პრობლემების მქონე ახალგაზრდებმა დაიწყეს მოსვლა, ვენერიული დაავადების მქონეები კი აღარ მოდიოდნენ."}
{"text": "So, we put it back to VD and promptly got arrested.\tამიტომ ტერმინი უკან დავაბრუნეთ და ციხეშიც აღმოვჩნდით."}
{"text": "And then subsequently, \"Never Mind the Bollocks, Here's the Sex Pistols,\" the word bollocks, the police decided was a rude word and so we were arrested for using the word bollocks on the Sex Pistols' album.\tშემდეგ იყო, \"დაივიწყეთ კვერცხები (Bollocks), აქ Sex Pistols–ია\". პოლიციამ ჩათვალა, რომ სიტყვა \"Bollocks\" უხამსია და დაგვაპატიმრა, მისი Sex Pistols'–ის ალბომში გამოყენებისათვის."}
{"text": "And John Mortimer, the playwright, defended us.\tჩვენ დრამატურგი, ჯონ მორტიმერი გვიცავდა."}
{"text": "And he asked if I could find a linguistics expert to come up with a different definition of the word bollocks.\tმან გვთხოვა, რომ ლინგვისტი მოგვეძებნა, რათა ის სიტყვა \"Bollocks\"–ის სხვა განმარტების მოძებნაში დაგვხმარებოდა."}
{"text": "And so I rang up Nottingham University, and I asked to talk to the professor of linguistics.\tამიტომ, ნოტინგემის უნივერსიტეტში დავრეკე და ლინგვისტიკის პროფესორთან ვთხოვე დაკავშირება."}
{"text": "And he said, \"Look, bollocks is not a -- has nothing to do with balls whatsoever.\tმან მითხრა,\" იცი, bollocks–ში არაფერია უხამსი."}
{"text": "It's actually a nickname given to priests in the eighteenth century.\"\tეს მეტსახელია, რომელსაც მღვდლებს უწოდებდნენ მე–18 საუკუნეში\""}
{"text": "(Laughter) And he went, \"Furthermore, I'm a priest myself.\"\t(სიცილი) კიდევ მითხრა, \"მე თვითონაც მღვდელი ვარ.\""}
{"text": "And so I said, \"Would you mind coming to the court?\"\tმე ვუთხარი, ხომ ვერ წამობრძანდებოდით სასამართლოში, მეთქი."}
{"text": "And he said he'd be delighted. And I said -- and he said, \"Would you like me to wear my dog collar?\"\tმანაც მიპასუხა, რომ სიამოვნებით. კიდევ ვკითხე, \"ხომ არ გინდათ რომ მღვდლის საყელო გავიკეთო?\""}
{"text": "And I said, \"Yes, definitely. Please.\"\tმან მითხრა, \"დიახ, ეს შესანიშნავი იქნებოდაო\""}
{"text": "(Laughter) CA: That's great.\t(სიცილი) კრისი: მშვენიერია."}
{"text": "RB: So our key witness argued that it was actually \"Never Mind the Priest, Here's the Sex Pistols.\"\tრიჩარდი: ასე რომ ჩვენი მთავარი მოწმე ამტკიცებდა, რომ \"დაივიწყეთ მღვდლები, აქ Sex Pistols–ია. \""}
{"text": "(Laughter) And the judge found us -- reluctantly found us not guilty, so ...\t(სიცილი) მოსამართლემ, მართალია უხალისოდ, მაგრამ აღიარა ჩვენი უდანაშაულობა."}
{"text": "(Laughter) CA: That is outrageous.\t(სიცილი) კრისი: ნამდვილი სიგიჟეა."}
{"text": "(Applause) So seriously, is there a dark side?\t(აპლოდისმენტები) მაინტერესებს თუ არის აქ ბნელი მხარე?"}
{"text": "A lot of people would say there's no way that someone could put together this incredible collection of businesses without knifing a few people in the back, you know, doing some ugly things.\tბევრი ამტკიცებს, რომ შეუძლებელია ვინმეს ჰქონდეს ბიზნესების ასეთი კოლექცია სხვების ღალატის, ცუდი საქმეების ჩადენის გარეშე."}
{"text": "You've been accused of being ruthless.\tულმობლობაშიც გადანაშაულებდნენ."}
{"text": "There was a nasty biography written about you by someone.\tვიღაცამ თქვენს შესახებ ბინძური ბიოგრაფიაც კი დაწერა."}
{"text": "Is any of it true? Is there an element of truth in it?\tეს სიმართლეა? არის მასში სიმართლის მარცვალი?"}
{"text": "RB: I don't actually think that the stereotype of a businessperson treading all over people to get to the top, generally speaking, works.\tრიჩარდი: არა მგონია სტერეოტიპი ბიზნესმენისა, რომელმაც მწვერვალზე მისასვლელად სხვის თავებზე უნდა გადაიაროს მუშაობდეს."}
{"text": "I think if you treat people well, people will come back and come back for more.\tმე ვფიქრობ, რომ თუკი ადამიანებს კარგად მოექცევი, ისინი კიდევ და კიდევ დაბრუნდებიან."}
{"text": "And I think all you have in life is your reputation and it's a very small world.\tდა კიდევ ვფიქრობ, რომ ერთადერთი რაც გაგაჩნია ეს შენი რეპუტაციაა და ეს მსოფლიო ძალიან პატარაა."}
{"text": "And I actually think that the best way of becoming a successful business leader is dealing with people fairly and well, and I like to think that's how we run Virgin.\tამიტომ, იმისათვის რომ წარმატებული ბიზნეს–ლიდერი გახდე ადამიანებს სამართლიანად და კარგად უნდა მოექცე. ჩვენ სწორედ ასე ვმართავთ Virgin–ს."}
{"text": "CA: And what about the people who love you and who see you spending -- you keep getting caught up in these new projects, but it almost feels like you're addicted to launching new stuff.\tკრისი: იმ ადამიანებზე რას იტყვით, რომელთაც უყვარხართ და ხედავენ ... რომ ამდენ დროს უთმობთ ახალ პროექტებს, თითქოს მიჯაჭული იყოთ ახალი ბიზნესების დაწყებაზე."}
{"text": "You get excited by an idea and, kapow!\tმთელი ყურადღება მორიგი იდეისაკენ გადაგაქვთ!"}
{"text": "I mean, do you think about life balance?\tცხოვრების ბალანსზე თუ ზრუნავთ?"}
{"text": "How do your family feel about each time you step into something big and new?\tრას ფიქრობს თქვენი ოჯახი, როდესაც რაიმე ახალს და დიდს იწყებთ?"}
{"text": "RB: I also believe that being a father's incredibly important, so from the time the kids were very young, you know, when they go on holiday, I go on holiday with them.\tრიჩარდი: მე ასევე ვთვლი, რომ მამობა მნიშვნელოვანი ფუნქციაა, ამიტომ იმ დროიდანვე როდესაც ბავშვები ძალიან პატარები იყვენენ, როდესაც დასასვენებლად მიდიოდნენ, მეც თან მივყვებოდი."}
{"text": "And so we spend a very good sort of three months away together.\tჩვენ იმ სამ თვეს ძალიან კარგად ვატარებდით ერთად."}
{"text": "Yes, I'll, you know, be in touch. We're very lucky, we have this tiny little island in the Caribbean and we can -- so I can take them there and we can bring friends, and we can play together, but I can also keep in touch with what's going on.\tთუმცა, არც მუშაობას ვწყვეტდი. გაგვიმართლა, რადგან პატარა კუნძული გვაქვს კარიბებზე და შეგვიძლია თან მეგობრებიც წავიყვანოთ, ვითამაშოთ ერთად, და ამავდროულად საქმის კურსში ვიყო, თუ რა ხდება სამსახურში."}
{"text": "CA: You started talking in recent years about this term capitalist philanthropy.\tკრისი: უკანასკნელ წლებში ბევრს საუბრობთ ტერმინზე – კაპიტალისტური ფილანტროპია."}
{"text": "What is that?\tრა არის ეს?"}
{"text": "RB: Capitalism has been proven to be a system that works.\tრიჩარდი: კაპიტალიზმმა დაამტკიცა რომ ის მუშაობს."}
{"text": "You know, the alternative, communism, has not worked.\tკომუნიზმმა კი, საპირისპიროდ, ვერ იმუშავა."}
{"text": "But the problem with capitalism is extreme wealth ends up in the hands of a few people, and therefore extreme responsibility, I think, goes with that wealth.\tთუმცა, კაპიტალიზმის პრობლემა ისაა, რომ მთელი სიმდიდრე ძალიან ცოტა ადამიანის ხელში ხვდება და ვფიქრობ, ამ სიმდიდრეს უზამაზარი პასუხიმგებლობაც მოყვება."}
{"text": "And I think it's important that the individuals, who are in that fortunate position, do not end up competing for bigger and bigger boats, and bigger and bigger cars, but, you know, use that money to either create new jobs or to tackle issues around the world.\tამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანები რომლებსაც ასე გაუმართლათ, კი არ ეჯიბრებოდნენ ერთმანეთს ვის უფრო მეტი გემი ან ავტომობილი ჰყავს, არამედ გამოიყენონ ფული ან ახალი სამუშაო ადგილების შესაქმნელად ან გლობალური პრობლემების მოსაგვარებლად."}
{"text": "CA: And what are the issues that you worry about most, care most about, want to turn your resources toward?\tკრისი: რომელია ის პრობლემები, რომლებიც თქვენ ყველაზე მეტად განაღვლებთ და რომლებისკენაც თქვენ რესურსებს წარმართავთ?"}
{"text": "RB: Well, there's -- I mean there's a lot of issues.\tრიჩარდი: სიმართლე გითხრათ.... უამრავი პრობლემაა."}
{"text": "I mean global warming certainly is a massive threat to mankind and we are putting a lot of time and energy into, A, trying to come up with alternative fuels and, B, you know, we just launched this prize, which is really a prize in case we don't get an answer on alternative fuels, in case we don't actually manage to get the carbon emissions cut down quickly, and in case we go through the tipping point.\tგლობალური დათბობა, დანამდვილებით, უზარმაზარი საფრთხეა კაცობრიობისათვის, ამიტომ ჩვენ ძალიან ბევრს დროსა და ენერგიას ვხარჯავთ ალტერნატიული საწვავის შექმნაში და ჩვენ ახლახანს დავაწესეთ მნიშვნელოვანი ჯილდო იმ შემთხვევისათვის, თუ ჩვენ ვერ შევძლებთ ალტერნატიულ საწვავთან გამკლავებას, სწრაფად ვერ შევამცირებთ ნახშირბადის ემისიას და მივუახლოვდებით გარდატეხის წერტილს,"}
{"text": "We need to try to encourage people to come up with a way of extracting carbon out of the Earth's atmosphere.\tსურვილი უნდა გავუჩინოთ ადამიანებს, რომ მოძებნონ გზა ნახშირბადის ატმოსფეროდან მოსაშორებლად."}
{"text": "And we just -- you know, there weren't really people working on that before, so we wanted people to try to -- all the best brains in the world to start thinking about that, and also to try to extract the methane out of the Earth's atmosphere as well.\tიცით, აქამდე ადამიანები ამ საკითხზე სერიოზულად არ მუშაობდნენ და ამიტომ გვინდა, რომ მსოფლიოს საუკეთესო ტვინებმა ამაზე იფიქრონ და კიდევ ატმოსფეროდან მეთანის მოშორების შესახებაც."}
{"text": "And actually, we've had about 15,000 people fill in the forms saying they want to give it a go.\tუკვე 15 ათასმა ადამიანმა შეავსო განაცხადი ამ პროექტში მონაწილეობის მისაღებად."}
{"text": "And so we only need one, so we're hopeful.\tჩვენ კი მხოლოდ ერთი გვჭირდება, ამიტომ იმედს არ ვკარგავთ."}
{"text": "CA: And you're also working in Africa on a couple of projects?\tკრისი: ვიცი, რომ აფრიკაშიც მუშაობთ რამოდენიმე პროექტზე."}
{"text": "RB: Yes, I mean, we've got -- we're setting up something called the war room, which is maybe the wrong word.\tრიჩარდი: დიახ, ჩვენ შევქმენით ორგანიზაცია, რომელსაც ომის ოთახი ვუწოდეთ, თუმცა ეს ალბათ ცუდი სიტყვაა..."}
{"text": "We're trying to -- maybe we'll change it -- but anyway, it's a war room to try to coordinate all the attack that's going on in Africa, all the different social problems in Africa, and try to look at best practices.\tშეიძლება შევცვალოთ კიდეც ის... მოკლედ, ომის ოთახი ცდილობს მოახდინოს აფრიკაში არსებული პრობლემების კოორდინირება, სხვადასხვა სოციალური პრობლემების გადაჭრის საუკეთესო გზების ძიება."}
{"text": "So, for instance, there's a doctor in Africa that's found that if you give a mother antiretroviral drugs at 24 weeks, when she's pregnant, that the baby will not have HIV when it's born.\tმაგალითად, აფრიკაში არსებობს ექიმი, რომელმაც აღმოაჩინა, რომ თუკი დედას ანტირეტროვირუსულ წამლებს დაალევინებ, როდესაც ის 24 თვის ფეხმძიმეა, მის ახალშობილ ჩვილს შიდსი არ ექნება."}
{"text": "And so disseminating that information to around the rest of Africa is important.\tამიტომ ამ იმფორმაციის გავრცელება მთელს აფრიკაში, ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "CA: The war room sounds, it sounds powerful and dramatic.\tკრისი: ომის ოთახი ძალიან ხმამაღლა და ამაღელვებლად ჯღერს."}
{"text": "And is there a risk that the kind of the business heroes of the West get so excited about -- I mean, they're used to having an idea, getting stuff done, and they believe profoundly in their ability to make a difference in the world.\tარის თუ არა რისკი იმისა, რომ დასავლეთის ბიზნეს–გმირები შეიძლება მეტისმეტად გაერთონ ... ანუ, ისინი შეჩვეულნი არიან წარმატებას, ყველაფრის მოგვარებას და ღრმად სწამთ, რომ აქვთ უნარი მოახდინონ ცვლილება მსოფლიოში."}
{"text": "Is there a risk that we go to places like Africa and say, we've got to fix this problem and we can do it, I've got all these billions of dollars, you know, da, da, da -- here's the big idea. And kind of take a much more complex situation and actually end up making a mess of it. Do you worry about that?\tარსებობს თუ არა რისკი იმისა, რომ ჩვენ წავალთ აფრიკაში და ვიტყვით ჩვენ უნდა გადავჭრათ პრობლემა აფრიკაში და ჩვენ ეს შეგვიძლია, ჩვენ გვაქვს მილიარდობით დოლარები და ასე შემდეგ... აი კარგი იდეაც. ჰოდა, ავიღებთ ისედაც რთულ სიტუაციას და მას კიდევ უფრო გავართულებთ. ამაზე არ ნერვიულობთ?"}
{"text": "RB: Well, first of all, on this particular situation, we're actually -- we're working with the government on it.\tრიჩარდი: თუკი ამ კონკრეტულ შემთხვევას ავიღებთ, ჩვენ ... მთავრობასთან ვთანამშრომლობთ."}
{"text": "I mean, Thabo Mbeki's had his problems with accepting HIV and AIDS are related, but this is a way, I think, of him tackling this problem and instead of the world criticizing him, it's a way of working with him, with his government.\tტაბო მბეკის პრობლემები აქვს შიდსთან დაკავშირებული საკითხების აღიარებასთან, მაგრამ მისი გაკრიტიკების ნაცვლად, ჩვენ მასთან, მის მთავრობასთან თანამშრომლობის გზა გამოვნახეთ."}
{"text": "It's important that if people do go to Africa and do try to help, they don't just go in there and then leave after a few years.\tმნიშვნელოვანია, რომ ადამიანები აფრიკაში წავიდნენ და დახმარება სცადონ. წასვლა და რამოდენიმე წლის შემდეგ დაბრუნება საკმარისი არ არის,"}
{"text": "It's got to be consistent.\tპროცესი მუდმივი უნდა იყოს."}
{"text": "But I think business leaders can bring their entrepreneurial know-how and help governments approach things slightly differently.\tვფიქრობ, ბიზნეს ლიდერებს შეუძლიათ გამოიყენონ თავიანთი მეწარმეობრივი ნოუ–ჰაუ და მთავრობებს ცოტათი სხვაგვარად გაუწიონ დახმარება."}
{"text": "For instance, we're setting up clinics in Africa where we're going to be giving free antiretroviral drugs, free TB treatment and free malaria treatment.\tმაგალითად, ჩვენ აფრიკაში ვაშენებთ კლინიკებს, სადაც დავარიგებთ უფასო ანტირეტროვირუსულ წამლებს, ვუმკურნალებთ ტუბერკულოზით და მალარიით დაავადებულებს."}
{"text": "But we're also trying to make them self-sustaining clinics, so that people pay for some other aspects.\tთუმცა, ჩვენ ასევე ვცდილობთ შევქმნათ კომერციული კლინიკებიც, რათა ადამიანებმა სხვა დაავადებების მკურნალობისათვისაც შეძლონ ფულის გადახდა."}
{"text": "CA: I mean a lot of cynics say about someone like yourself, or Bill Gates, or whatever, that this is really being -- it's almost driven by some sort of desire again, you know, for the right image, for guilt avoidance and not like a real philanthropic instinct.\tკრისი: ძალიან ბევრი ცინიკოსი თქვენსა და ვთქვათ, ბილ გეიტსზე ამბობს, რომ რასაც არ უნდა აკეთებდეთ, ყველაფერი მხოლოდ იმის გამოა, რომ თქვენს შესახებ კარგი წარმოდგენა ჩამოყალიბდეს, რომ მიზეზი დანაშაულის გრძნობის დაძლევაა და არა წმინდა ფილანტროპული ინსტიქტი."}
{"text": "What would you say to them?\tრას ეტყოდით მათ?"}
{"text": "RB: Well, I think that everybody -- people do things for a whole variety of different reasons and I think that, you know, when I'm on me deathbed, I will want to feel that I've made a difference to other people's lives.\tრიჩარდი: ვფიქრობ, ყველანი ... ადამიანების საქციელს სხვადასხვა მიზეზები განაპირობებენ და მე მინდა, რომ როდესაც სივდილის პირას ვიქნები, მქონდეს შეგრძნება იმისა, რომ მოვახდინე ცვლილება სხვა ადამიანების ცხოვრებაში."}
{"text": "And that may be a selfish thing to think, but it's the way I've been brought up.\tშეიძლება ეს ეგოისტურიცაა, მაგრამ მე სწორედ ასე აღმზარდეს."}
{"text": "I think if I'm in a position to radically change other people's lives for the better, I should do so.\tთუკი გამაჩნია უნარი შევცვალო ადამიანების ცხოვრება უკეთესობისაკენ, უნდა გავაკეთო ეს."}
{"text": "CA: How old are you?\tკრისი: რამდენი წლის ხართ?"}
{"text": "RB: I'm 56.\tრიჩარდი: 56–ის ვარ."}
{"text": "CA: I mean, the psychologist Erik Erikson says that -- as I understand him and I'm a total amateur -- but that during 30s, 40s people are driven by this desire to grow and that's where they get their fulfillment.\tკრისი: ფსიქოლოგი ერიკ ერიკსონი ამბობს, მე მხოლოდ მოყვარული ვარ, რომ ადამიანებს 30–40 წლის ასაკში ამოძრავებთ ზრდის სურვილი და სწორედ აქ ხედავებ ისინი ბედნიერებას."}
{"text": "50s, 60s, the mode of operation shifts more to the quest for wisdom and a search for legacy.\t50–60 წლის ასაკში კი, ისინი სიბრძნისაკენ მიისწრაფიან და სახელის დამკვიდრებას ცდილობენ."}
{"text": "I mean, it seems like you're still a little bit in the growth phases, you're still doing these incredible new plans.\tისეთი შეგრძნება მაქვს, თითქოს თქვენ ისევ ამ ზრდის ფაზაში იყოთ, კვლავაც გამაოგნებელი გეგმები გაქვთ."}
{"text": "How much do you think about legacy, and what would you like your legacy to be?\tფიქრობთ თუ არა სახელზე და როგორ გინდათ რომ ადამიანებმა დაგიმახსოვრონ?"}
{"text": "RB: I don't think I think too much about legacy.\tრიჩარდი: სახელზე ბევრს არ ვფიქრობ"}
{"text": "I mean, I like to -- you know, my grandmother lived to 101, so hopefully I've got another 30 or 40 years to go.\tიცით, ბებიაჩემმა 101 წელი იცხოვრა, ამიტომ ვიმედოვნებ, რომ კიდევ 30–40 წელი მაქვს."}
{"text": "No, I just want to live life to its full.\tმე, მხოლოდ, სავსე ცხოვრებით მინდა ვიცხოვრო."}
{"text": "You know, if I can make a difference, I hope to be able to make a difference.\tმინდა, რომ ცვლილება მოვახდინო და ვიმედოვნებ, რომ მე ამას შევძლებ."}
{"text": "And I think one of the positive things at the moment is you've got Sergey and Larry from Google, for instance, who are good friends.\tძალიან კარგია, რომ არსებობენ ისეთი ადამიანები, როგორებიცაა სერგეი და ლარი Google–დან, მაგალითად, რომლებიც ჩემი კარგი მეგობრები არიან."}
{"text": "And, thank God, you've got two people who genuinely care about the world and with that kind of wealth.\tმადლობა ღმერთს, არსებობს ეს ორი ადამიანი, რომლებიც გულწრფელად ღელავენ მსოფლიოზე."}
{"text": "If they had that kind of wealth and they didn't care about the world, it would be very worrying.\tთუკი ისინი ასეთ სიმდიდრეს არ გამოიყენებდნენ მსოფლიოს სასიკეთოდ, ეს ძალიან შემაშფოთებელი იქნებოდა."}
{"text": "And you know they're going to make a hell of a difference to the world.\tიცით, ისინი რადიკალურ ცვლილებას მოახდენენ მსოფლიოში."}
{"text": "And I think it's important that people in that kind of position do make a difference.\tდა ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მსგავს პოზიციაში მყოფმა ადამიანებმა გააკეთონ ეს."}
{"text": "CA: Well, Richard, when I was starting off in business, I knew nothing about it and I also was sort of -- I thought that business people were supposed to just be ruthless and that that was the only way you could have a chance of succeeding.\tკრისი: იცით, რიჩარდ, როდესაც ბიზნესს ვიწყებდი, არაფერი ვიცოდი მის შესახებ და – – მეგონა, რომ ბიზნესმენი დაუნდობელი უნდა იყოს და რომ ეს ერთადერთი გზაა, რომლითაც წარმატებას შეგიძლია მიაღწიო."}
{"text": "And you actually did inspire me. I looked at you, I thought, well, he's made it. Maybe there is a different way.\tთქვენ კი მე შთამაგონეთ. გიყურებთ და ვფიქრობ, მან ხომ ეს შეძლო, იქნებ სხვა გზაც არსებობს."}
{"text": "So I would like to thank you for that inspiration, and for coming to TED today. Thank you.\tამიტომ მინდა მადლობა გადაგიხადოთ ამ შთაგონებისათვის და TED–ზე მობრძანებისათვის."}
{"text": "Thank you so much.\tგმადლობთ. ძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I come from Lebanon, and I believe that running can change the world.\tმე ვარ ლიბანიდან და მჯერა, რომ სირბილს შეუძლია შეცვალოს მსოფლიო."}
{"text": "I know what I have just said is simply not obvious.\tვიცი, რაც ახლა ვთქვი არც ისე ცხადია."}
{"text": "You know, Lebanon as a country has been once destroyed by a long and bloody civil war.\tროგორც მოგეხსენებათ, ლიბანი, როგორც ქვეყანა განადგურებული იქნა ხანგრძლივი და სისხლიანი სამოქალაქო ომით."}
{"text": "Honestly, I don't know why they call it civil war when there is nothing civil about it.\tგულახდილად რომ ვთქვა, არ მესმის რატომ ეძახიან ამას სამოქალაქო ომს, როცა მასში არაფერია მოქალაქეობრივი."}
{"text": "With Syria to the north, Israel and Palestine to the south, and our government even up till this moment is still fragmented and unstable.\tსირია ჩრდილოეთით, ისრაელი და პალესტინა სამხრეთით და ჩვენი მთავრობაც ამ წუთამდე, ჯერ კიდევ არის დანაკუწებული და არამდგრადი."}
{"text": "For years, the country has been divided between politics and religion.\tწლების განმავლობაში ქვეყანა დაყოფილი იყო პოლიტიკურად და რელიგიურად."}
{"text": "However, for one day a year, we truly stand united, and that's when the marathon takes place.\tმიუხედავად ამისა, წელიწადში ერთი დღე ჩვენ ნამდვილად ვდგებით ერთად და ეს ხდება როცა მარათონი იმართება."}
{"text": "I used to be a marathon runner.\tმე ვიყავი მორბენალი."}
{"text": "Long distance running was not only good for my well-being but it helped me meditate and dream big.\tგრძელ დისტანციაზე სირბილი, მხოლოდ ჩემი ჯანმრთელობისთვის კი არ იყო კარგი, არამედ ის მეხმარებოდა მედიტაციასა და ოცნებაში."}
{"text": "So the longer distances I ran, the bigger my dreams became.\tრაც მეტ დისტანციაზე დავრბოდი, ჩემი ოცნებებიც უფრო და უფრო იზრდებოდა,"}
{"text": "Until one fateful morning, and while training, I was hit by a bus.\tერთ ფატალურ დილამდე, როცა ვარჯიშისას დამეჯახა ავტობუსი."}
{"text": "I nearly died, was in a coma, stayed at the hospital for two years, and underwent 36 surgeries to be able to walk again.\tმე ვიყავი სიკვდილის პირას, კომაში. საავადმყოფოში გავატარე ორი წელი, და დამჭირდა 36 ოპერაციის გაკეთება, რომ კვლავ შემძლებოდა სიარული."}
{"text": "As soon as I came out of my coma, I realized that I was no longer the same runner I used to be, so I decided, if I couldn't run myself, I wanted to make sure that others could.\tროგორც კი კომიდან გამოვედი, გავაცნობიერე, რომ ვერ ვიქნებოდი ისეთივე მორბენალი როგორიც ადრე. ამიტომ გადავწყვიტე, თუ მე არ შემეძლო სირბილი, მინდოდა დავრწმუნებულიყავი, რომ სხვებს შეეძლოთ."}
{"text": "So out of my hospital bed, I asked my husband to start taking notes, and a few months later, the marathon was born.\tსაავადმყოფოში მწოლიარემ, ვთხოვე ჩემს ქმარს დაეწყო ჩანაწერების გაკეთება და რამოდენიმე თვეში დაიბადა მარათონი."}
{"text": "Organizing a marathon as a reaction to an accident may sound strange, but at that time, even during my most vulnerable condition, I needed to dream big.\tმარათონის ორგანიზება, როგორც რეაქცია ინციდენტზე, შეიძლება უცნაურად ჟღერდეს, მაგრამ ამ დროს, ჩემი ყველაზე დაუცველ მდგომარეობაში ყოფნისას, მე მჭირდებოდა მეოცნება მეტი."}
{"text": "I needed something to take me out of my pain, an objective to look forward to.\tმე მჭირდებოდა რაიმე რაც გამომიყვანდა ამ სატკივარიდან, მიზანი რისკენაც წავსულიყავი."}
{"text": "I didn't want to pity myself, nor to be pitied, and I thought by organizing such a marathon, I'll be able to pay back to my community, build bridges with the outside world, and invite runners to come to Lebanon and run under the umbrella of peace.\tმე არ მინდოდა შემებრალებინა საკუთარი თავი და არც ვყოფილიყავი საბრალო. მე ვიფიქრე, რომ ასეთი მარათონის ორგანიზებით, მე შევძლებდი მადლობის გადახდას საკუთარი საზოგადოებისთვის, ხიდის გადებას გარე სამყაროსთან და მორბენალების მოწვევას ლიბანში, მშვიდობის დროშის ქვეშ სირბილისათვის."}
{"text": "Organizing a marathon in Lebanon is definitely not like organizing one in New York.\tმარათონის ორგანიზება ლიბანში მნიშვნელივნად განსხვავდება მარათონის ორგანიზებისაგან ნიუ იორკში."}
{"text": "How do you introduce the concept of running to a nation that is constantly at the brink of war?\tროგორ წარმოადგენთ სირბილის კონცეფციას ქვეყანაში, რომელიც გამუდმებით ომის ზღვარზე იმყოფება?"}
{"text": "How do you ask those who were once fighting and killing each other to come together and run next to each other?\tროგორ ეტყვით მათ, ვინც ერთმანეთის წინააღმდეგ იბრძოდნენ და კლავდნენ ერთმანეთს, მოვიდნენ და ირბინონ ერთად, ერთმანეთის გვერდიგვერდ?"}
{"text": "More than that, how do you convince people to run a distance of 26.2 miles at a time they were not even familiar with the word \"marathon\"?\tუფრო მეტიც, როგორ გინდა დაარწმუნო ხალხი ირბინონ 42.2 კილომეტრი იმ დროს, როცა არც კი იციან რას ნიშნავს სიტყვა ‘მარათონი’."}
{"text": "So we had to start from scratch.\tასე რომ, მოგვიწია ყველაფერი დაგვეწყო ნულიდან."}
{"text": "For almost two years, we went all over the country and even visited remote villages.\tთითქმის ორი წლის განმავლობაში, ჩვენ მოვიარეთ მთელი ქვეყანა და ვესტუმრეთ შორეულ სოფლებსაც კი."}
{"text": "I personally met with people from all walks of life -- mayors, NGOs, schoolchildren, politicians, militiamen, people from mosques, churches, the president of the country, even housewives.\tმე პირადად შევხვდი სხვადასხვა ცხოვრების სტილის ადამიანებს - მერებს, არასამთავრობო ორგანიზაციების წევრებს, მოსწავლეებს, პოლიტიკოსებს, სამართალდამცავებს, ადამიანებს მეჩეთიდან, ეკლესიიდან, ქვეყნის პრეზიდენტს, დიასახლისებსაც კი."}
{"text": "I learned one thing: When you walk the talk, people believe you.\tმე ვისწავლე ერთი რამ: სანამ შენ საუბრობ, ხალხს სჯერა შენი."}
{"text": "Many were touched by my personal story, and they shared their stories in return.\tბევრმა მიიტანა გულთან ჩემი პირადი ისტორია და მათ გამიზიარეს თავიანთი."}
{"text": "It was honesty and transparency that brought us together.\tპატიოსნება და გამჭვირვალობა იყო ჩვენი გამაერთიანებელი."}
{"text": "We spoke one common language to each other, and that was from one human to another.\tჩვენ საერთო ენაზე ვსაუბრობდით ერთმანეთთან და ეს გადადიოდა ერთი ადამიანიდან მეორეზე."}
{"text": "Once that trust was built, everybody wanted to be part of the marathon to show the world the true colors of Lebanon and the Lebanese and their desire to live in peace and harmony.\tროგორც კი ეს ნდობა შეიქმნა, ყველას უნდოდა მარათონის წევრი გამხდარიყო, რომ ნამდვილ ფერებში ეჩვენებინათ ლიბანი, ლიბანელები და მათი სურვილი იცხოვრონ მშვიდობით და ჰარმონიულად."}
{"text": "In October 2003, over 6,000 runners from 49 different nationalities came to the start line, all determined, and when the gunfire went off, this time it was a signal to run in harmony, for a change.\t2003 წლის ოქტომბერში, 6 000 მორბენალზე მეტი 49 სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენელი მოვიდა სტარტის ხაზზე გაბედულად და გასროლის ხმა იყო სიგნალი ჰარმონიული სირბილისა ცვლილებისაკენ."}
{"text": "The marathon grew.\tმარათონი იზრდებოდა."}
{"text": "So did our political problems.\tასევე იზრდებოდა ჩვენი პოლიტიკური პრობლემებიც."}
{"text": "But for every disaster we had, the marathon found ways to bring people together.\tმაგრამ ყოველი უბედურებისათვის რომელიც ჩვენ გვქონდა, მარათონი პოულობდა გზას ხალხის გასაერთიანებლად."}
{"text": "In 2005, our prime minister was assassinated, and the country came to a complete standstill, so we organized a five-kilometer United We Run campaign.\t2005-ში მოკლული იქნა ჩვენი პრემიერ მინისტრი და ქვეყანა სრულიად გაჩერდა. ჩვენ ორგანიზება გავუკეთეთ ხუთ-კილომეტრიან United We Run კამპანიას."}
{"text": "Over 60,000 people came to the start line, all wearing white T-shirts with no political slogans.\t60,000 ადამიანზე მეტი მოვიდა სტარტის ხაზთან, ყველას ეცვა თეთრი მაისური პოლიტიკური სლოგანების გარეშე."}
{"text": "That was a turning point for the marathon, where people started looking at it as a platform for peace and unity.\tეს შემთხვევა იყო გარდამტეხი მომენტი მარათონისათვის, ხალხმა მას შეხედა როგორც პლატფორმას მშვიდობისა და ერთიანობისათვის."}
{"text": "Between 2006 up to 2009, our country, Lebanon, went through unstable years, invasions, and more assassinations that brought us close to a civil war.\t2006 წლიდან 2009 წლამდე ჩვენმა ქვეყანამ, ლიბანმა გაიარა ძალიან არასტაბილური წლები, შემოსევებისა და მომატებული მკვლელობების, რამაც ჩვენ თითქმის მიგვიყვანა სამოქალაქო ომამდე."}
{"text": "The country was divided again, so much that our parliament resigned, we had no president for a year, and no prime minister.\tქვეყანა ისევ გაიყო, ისე ძლიერ, რომ პარლამენტი გადადგა, ჩვენ არ გვყავდა პრეზიდენტი მთელი წლის განმავლობაში, არც პრემიერ მინისტრი,"}
{"text": "But we did have a marathon.\tმაგრამ ჩვენ გვქონდა მარათონი."}
{"text": "(Applause) So through the marathon, we learned that political problems can be overcome.\t(აპლოდისმენტები) მარათონის საშუალებით ჩვენ ვისწავლეთ, რომ პოლიტიკური პრობლემები შეიძლება დაძლეულ იქნას."}
{"text": "When the opposition party decided to shut down part of the city center, we negotiated alternative routes.\tროცა ოპოზიციურმა პარტიამ გადაწყვიტა გადაეკეტათ ქალაქის ცენტრალური ნაწილი, ჩვენ შევთანხმდით ალტერნატიულ მარშრუტზე."}
{"text": "Government protesters became sideline cheerleaders.\tმთავრობის მომიტინგეები გახდნენ"}
{"text": "They even hosted juice stations.\tჩვენი გულშემატკივრები. ისინი წვენების ჯიხურებითაც კი გაგვიმასპინძლდნენ."}
{"text": "(Laughter) You know, the marathon has really become one of its kind.\tმარათონი ნამდვილად გახდა უნიკალური."}
{"text": "It gained credibility from both the Lebanese and the international community.\tმან მოიხვეჭა ორივეს ნდობა ლიბანელების და საერთაშორისო საზოგადოების."}
{"text": "Last November 2012, over 33,000 runners from 85 different nationalities came to the start line, but this time, they challenged a very stormy and rainy weather.\t2012 წლის ნოემბერში, 33,000 მორბენალზე მეტი, მსოფლიოს 85 ქვეყნიდან მოვიდა სტარტის ხაზთან, მაგრამ ამ დროს, მათ მოუწიათ გამკლავებოდნენ ქარიშხალსა და წვიმას."}
{"text": "The streets were flooded, but people didn't want to miss out on the opportunity of being part of such a national day.\tქუჩები იყო დატბორილი მაგრამ ხალხს არ სურდა ხელიდან გაეშვა შესაძლებლობა ასეთი ეროვნული დღის მონაწილე გამხდარიყო."}
{"text": "BMA has expanded.\tბეირუთის მარათონის ასოციაცია გაფართოვდა."}
{"text": "We include everyone: the young, the elderly, the disabled, the mentally challenged, the blind, the elite, the amateur runners, even moms with their babies.\tჩვენ მოვიცვით ყველა: ახალგაზრდა, უფროსი, ხეიბარი, გონებრივად შეზღუდული, უსინათლო, ელიტა, მოყვარული მორბენლები, ბავშვიანი დედებიც კი."}
{"text": "Themes have included runs for the environment, breast cancer, for the love of Lebanon, for peace, or just simply to run.\tსირბილის თემატიკა იყო გარემოს დაცვა, ძუძუს კიბო, ლიბანის სიყვარული, მშვიდობა ან უბრალოდ სირბილი."}
{"text": "The first annual all-women-and-girls race for empowerment, which is one of its kind in the region, has just taken place only a few weeks ago, with 4,512 women, including the first lady, and this is only the beginning.\tპირველი ყოველწლიური მარათონი ქალთა უფლებებისთვის, რომელიც ერთადერთია რეგიონში, ჩატარდა მხოლოდ რამდენიმე კვირის წინ, 4,512 მონაწილე ქალით, პირველი ლედის ჩათვლით და ეს მხოლოდ დასაწყისია."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) BMA has supported charities and volunteers who have helped reshape Lebanon, raising funds for their causes and encouraging others to give.\t(აპლოდისმენტები) ბმა-ს მხარი დაუჭირეს ქველმოქმედებმა და მოხალისეებმა, რომლებიც დაეხმარნენ ლიბანს შეცვლილიყო, ფონდების გაზრდით და სხვების გამხნევებით გასცენ შემოწირულობები."}
{"text": "The culture of giving and doing good has become contagious.\tკარგის კეთების და გაცემის კულტურა"}
{"text": "Stereotypes have been broken.\tგახდა გადამდები. სტერეოტიპები დაიმსხვრა."}
{"text": "Change-makers and future leaders have been created.\tგამოჩნდნენ ინოვატორები და მომავალი ლიდერები."}
{"text": "I believe these are the building blocks for future peace.\tმე მწამს, რომ ეს არის სამშენებლო ბლოკები მომავალი მშვიდობისათვის."}
{"text": "BMA has become such a respected event in the region that government officials in the region, like Iraq, Egypt and Syria, have asked the organization to help them structure a similar sporting event.\tბმა ისეთი საპატიო ღონისძიება გახდა რეგიონში, რომ ერაყის, ეგვიპტის და სირიის მთავრობების წარმომადგენლებმა თხოვეს ორგანიზაციას დახმარება მსგავსი სპორტული ღონისძიების მოწყობაში."}
{"text": "We are now one of the largest running events in the Middle East, but most importantly, it is a platform for hope and cooperation in an ever-fragile and unstable part of the world.\tჩვენი ღონისძიება ერთ-ერთი უდიდესია ახლო აღმოსავლეთში, მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანია, რომ ეს არის პლატფორმა იმედისა და თანამშრომლობისთვის მსოფლიოს ამ მყიფე და დაუდგომელ ნაწილში."}
{"text": "From Boston to Beirut, we stand as one.\tბოსტონიდან ბეირუთამდე, ჩვენ ვდგავართ როგორც ერთი."}
{"text": "(Applause) After 10 years in Lebanon, from national marathons or from national events to smaller regional races, we've seen that people want to run for a better future.\t(აპლოდისმენტები) 10 წლის შემდეგ, ლიბანში ეროვნული მარათონიდან, ან სხვა ეროვნული ღონისძიებებიდან პატარა რეგიონალურ რბოლებამდე, ჩვენ ვხედავთ რომ ხალხს სურს სირბილი უკეთესი მომავლისთვის."}
{"text": "After all, peacemaking is not a sprint.\tამ ყველაფრის შემდეგ, მშვიდობისმყოფელობა არ არის სპრინტი."}
{"text": "It is more of a marathon.\tის უფრო მარათონია."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I have a confession to make.\tრაღაცაში უნდა გამოგიტყდეთ.."}
{"text": "But first, I want you to make a little confession to me.\tმაგრამ მანამდე მინდა, რომ თქვენ გამომიტყდეთ რაღაცაში."}
{"text": "In the past year, I want you to just raise your hand if you've experienced relatively little stress.\tმინდა, რომ აწიოთ ხელი თუ გასულ წელს შედარებით უმნიშვნელო სტრესი გამოსცადეთ."}
{"text": "Anyone?\tარავის?"}
{"text": "How about a moderate amount of stress?\tრას იტყვით არც თუ ისე დიდ სტრესზე?"}
{"text": "Who has experienced a lot of stress?\tვინ გამოსცადა ძალიან დიდი სტრესი?"}
{"text": "Yeah. Me too.\tდიახ, მეც."}
{"text": "But that is not my confession.\tმაგრამ ეს არ არის ჩემი აღიარება."}
{"text": "My confession is this: I am a health psychologist, and my mission is to help people be happier and healthier.\tჩემი აღიარება გახლავთ ის, რომ მე ჯანმრთელობის ფსიქოლოგი ვარ და ჩემი ვალია დავეხმარო ადამიანებს იყვნენ ბედნიერები და ჯანმრთელები."}
{"text": "But I fear that something I've been teaching for the last 10 years is doing more harm than good, and it has to do with stress.\tმაგრამ ვშიშობ რასაც ვასწავლიდი ბოლო 10 წელიწადია, უფრო საზიანოა ვიდრე სასარგებლო და ეს ყველაფერი სტრესს შეეხება."}
{"text": "For years I've been telling people, stress makes you sick.\tწლების განმავლობაში ვეუბნებოდი ადამიანებს სტრესი გაავადმყოფებთ."}
{"text": "It increases the risk of everything from the common cold to cardiovascular disease.\tის ზრდის რისკებს გაცივებიდან დაწყებული, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებით დამთავრებული."}
{"text": "Basically, I've turned stress into the enemy.\tმე სტრესი მტრად გადავაქციე,"}
{"text": "But I have changed my mind about stress, and today, I want to change yours.\tმაგრამ შევიცვალე აზრი სტრესთან დაკავშირებით და დღეს მინდა, რომ თქვენი აზრიც შევცვალო."}
{"text": "Let me start with the study that made me rethink my whole approach to stress.\tდავიწყებ კვლევით, რომელმაც შემიცვალა დამოკიდებულება სტრესთან დაკავშირებით"}
{"text": "This study tracked 30,000 adults in the United States for eight years, and they started by asking people, \"How much stress have you experienced in the last year?\"\tკვლევის ფარგლებში 30 000 მოზარდს, აკვირდებოდნენ აშშ-ში რვა წლის განმავლობაში მათ დაიწყეს შემდეგი კითხვების დასმით, \"რამდენად დიდი სტრესი გამოსცადეთ გასულ წელს?\""}
{"text": "They also asked, \"Do you believe that stress is harmful for your health?\"\tმათ ასევე ჰკითხეს: \"გჯერათ, რომ სტრესი აზიანებს თქვენს ჯანმრთელობას?\""}
{"text": "And then they used public death records to find out who died.\tშემდეგ შეისწავლეს სიკვდილიანობა, რომ ენახათ ვინ გარდაიცვალა."}
{"text": "(Laughter) Okay.\t(სიცილი) კარგი."}
{"text": "Some bad news first.\tცუდი ამბებით დავიწყოთ."}
{"text": "People who experienced a lot of stress in the previous year had a 43 percent increased risk of dying.\tადამიანებმა, რომლებმაც გასულ წელს დიდი სტრესი გამოსცადეს, გარდაცვალების რისკი 43 პროცენტით ჰქონდათ გაზრდილი,"}
{"text": "But that was only true for the people who also believed that stress is harmful for your health.\tმაგრამ ასე იყო მხოლოდ იმ ადამიანებისთვის, რომლებსაც ასევე სჯეროდათ, რომ სტრესი მათი ჯანმრთელებისთვის საზიანოა."}
{"text": "(Laughter) People who experienced a lot of stress but did not view stress as harmful were no more likely to die.\t(სიცილი) ადამიანებმა, რომლებმაც დიდი სტრესი გადაიტანეს მაგრამ არ აღიქვამდნენ მას საზიანოდ, გარდაცვალების ნაკლები შანსი ჰქონდათ."}
{"text": "In fact, they had the lowest risk of dying of anyone in the study, including people who had relatively little stress.\tსინამდვილეში, მათ სიკვდილის ყველაზე დაბალი შესაძლო მაჩვენებელი ჰქონდათ, ვიდრეს სხვებს ამ კვლევაში. იმ ადამიანების ჩათვლით, ვისაც მცირე სტრესი ჰქონდა გადატანილი."}
{"text": "Now the researchers estimated that over the eight years they were tracking deaths, 182,000 Americans died prematurely, not from stress, but from the belief that stress is bad for you.\tმკვლევარებმა დაასკვნეს, რომ რვა წლის განმავლობაში გამოკვლეული გარდაცვალებებიდან, 182 000 ამერიკელი ნაადრევად გარდაიცვალა არა სტრესისგან, არამედ რწმენისგან, რომ სტრესი საზიანო იყო მათთვის."}
{"text": "(Laughter) That is over 20,000 deaths a year.\t(სიცილი) ეს წელიწადში 20 000 გარდაცვალებაზე მეტია."}
{"text": "Now, if that estimate is correct, that would make believing stress is bad for you the 15th largest cause of death in the United States last year, killing more people than skin cancer, HIV/AIDS and homicide.\tთუ ეს დაკვირვება სწორია, მაშინ რწმენა, რომ სტრესი საზიანოა თქვენთვის, აშშ-ში მე-15 ყველაზე დიდი სიკვდილიანობის გამომწვევია გასული წლისთვის და მისით გარდაიცალა უფრო მეტი ადამიანი ვიდრე კანის კიბოთი, შიდსით და მკვლელობით."}
{"text": "(Laughter) You can see why this study freaked me out.\t(სიცილი) ალბათ ხვდებით, რატომ გამაგიჟა ამ კვლევამ."}
{"text": "Here I've been spending so much energy telling people stress is bad for your health.\tმე ამდენ დრო ვხარჯავ ავუხსნა ადამიანებს, რომ სტრესი საზიანოა ჯანმრთელობისთვის."}
{"text": "So this study got me wondering: Can changing how you think about stress make you healthier?\tამ კვლევამ დამაფიქრა: შეიძლება სტრესთან დაკავშირებით აზროვნების შეცვლამ უფრო ჯანმრთელი გაგხადოს?"}
{"text": "And here the science says yes.\tმეცნიერება ამბობს, დიახ, შეიძლება."}
{"text": "When you change your mind about stress, you can change your body's response to stress.\tროდესაც აზრს შეიცვლით სტრესთან დაკავშირებით, შეგეძლებათ შეცვალოთ თქვენი სხეულის პასუხი სტრესის მიმართ."}
{"text": "Now to explain how this works, I want you all to pretend that you are participants in a study designed to stress you out.\tმოდით ავხსნათ ეს როგორ მუშაობს. ყველამ წარმოიდგინეთ, რომ იმ კვლევუს მონაწილეები ხართ, სადაც თქვენს გაღიზიანებას ცდილობენ."}
{"text": "It's called the social stress test.\tამას სოციალური სტრესის ტესტი ეწოდება."}
{"text": "You come into the laboratory, and you're told you have to give a five-minute impromptu speech on your personal weaknesses to a panel of expert evaluators sitting right in front of you, and to make sure you feel the pressure, there are bright lights and a camera in your face, kind of like this.\tთქვენ შემოხვედით ლაბორატორიაში და გეუბნებიან, რომ 5 წუთი ექსპრომტად პირად სისუსტეებზე უნდა ესაუბროთ, თქვენ წინ მჯდარ ექსპერტთა ჯგუფს. უფრო მეტი დაძაბულობისთვის, ოთახში კაშკაშა სინათლეა და თქვენს სახეს კამერა იღებს. რაღაც ამის მსგავსი"}
{"text": "(Laughter) And the evaluators have been trained to give you discouraging, non-verbal feedback, like this.\t(სიცილი) დამკვირვებლები გაწრთვნილნი არიან, რომ გიპასუხონ არავერბალურად, თავდაჯერებულობის დასაკარგად. მაგალითად ასე"}
{"text": "(Exhales) (Laughter) Now that you're sufficiently demoralized, time for part two: a math test.\t(ამოსუნთქვა) (სიცილი) ახლა, როცა საკმარისად დემორალიზებული ხართ, მეორე ნაწილის დროა: მათემატიკის ტესტი."}
{"text": "And unbeknownst to you, the experimenter has been trained to harass you during it.\tრომელიც თქვენთვის უცნობია, დამკვირვებელი დარიგებულია, რომ გაგაღიზიანოთ ტესტის დროს."}
{"text": "Now we're going to all do this together.\tჩვენ ამას ყველა ერთად გავაკეთებთ."}
{"text": "It's going to be fun.\tსახალისო იქნება..."}
{"text": "For me.\tჩემთვის."}
{"text": "Okay.\tკარგი."}
{"text": "(Laughter) I want you all to count backwards from 996 in increments of seven.\t(სიცილი) მინდა ყველამ დაითვალოთ 996-დან უკან 7-ის ტოლი ბიჯებით."}
{"text": "You're going to do this out loud, as fast as you can, starting with 996.\tთქვენ ეს ხმამაღლა უნდა გააკეთოთ. მაქსიმალურად სწრაფად. 996-დან ვიწყებთ"}
{"text": "Go!\tდაიწყეთ!"}
{"text": "(Audience counting) Go faster. Faster please.\t(აუდიტორია ითვლის) სწრაფად, სწრაფად, გთხოვთ"}
{"text": "You're going too slow.\tძალიან ნელა აკეთებთ."}
{"text": "(Audience counting) Stop. Stop, stop, stop.\t(აუდიტორია ითვლის) გაჩერდით, გაჩერდით, გაჩერდით."}
{"text": "That guy made a mistake.\tამ კაცმა შეცდომა დაუშვა."}
{"text": "We are going to have to start all over again.\tყველაფერი თავიდან უნდა დავიწყოთ."}
{"text": "(Laughter) You're not very good at this, are you?\t(სიცილი) თქვენ ეს არც თუ ისე კარგად გამოგდით, არა?"}
{"text": "Okay, so you get the idea.\tკარგი, თქვენ უკვე მიხვდით აზრს."}
{"text": "If you were actually in this study, you'd probably be a little stressed out.\tთქვენ რომ ამ რეალურად კვლევაში ყოფილიყავით სავარაუდოდ დაისტრესებოდით"}
{"text": "Your heart might be pounding, you might be breathing faster, maybe breaking out into a sweat.\tგულისცემა გაიზრდებოდა, სწრაფად ისუნთქებდით და გაოფლიანდებოდით."}
{"text": "And normally, we interpret these physical changes as anxiety or signs that we aren't coping very well with the pressure.\tჩვენ ამ ფიზიკურ ცვლილებებს მღელვარებად აღვიქვამთ, ან ზეწოლად, რომელსაც ვერ ვუმკლავდებით."}
{"text": "But what if you viewed them instead as signs that your body was energized, was preparing you to meet this challenge?\tამის ნაცვლად, ამ ყველაფერს ისე რომ შევხედოთ, როგორც სხეულის ენერგიით შევსების ნიშნებს და გამოწვევასთან გასამკლავებელ მომზადებას?"}
{"text": "Now that is exactly what participants were told in a study conducted at Harvard University.\tზუსტად ეს უთხრეს კვლევის მონაწილეებს, რომელიც ჰარვარდის უნივერსიტეტში ჩატარდა."}
{"text": "Before they went through the social stress test, they were taught to rethink their stress response as helpful.\tსანამ ისინი სოციალური სტრესის ტესტს გაივლიდნენ. მათ ასწავლეს აღექვათ სტრესი სასარგებლოდ"}
{"text": "That pounding heart is preparing you for action.\tგახშირებული გულისცემა გამზადებთ მოქმედებისთვის."}
{"text": "If you're breathing faster, it's no problem.\tსწრაფად სუნთქვა პრობლემა არ არის,"}
{"text": "It's getting more oxygen to your brain.\tთქვენი ტვინი ამ დროს მეტ ჟანგბადს იღებს."}
{"text": "And participants who learned to view the stress response as helpful for their performance, well, they were less stressed out, less anxious, more confident, but the most fascinating finding to me was how their physical stress response changed.\tმონაწილეები, რომლებსაც ასწავლეს აღექვათ სტრესი სასარგებლოდ, იყვნენ ნაკლებად დასტრესილი, განერვიულებელი და უფრო თავდაჯერებული, მაგრამ ჩემთვის ყველაზე გასაოცარი აღმოჩნდა, როგორ შეიცვალა მათი სხეულის პასუხი სტრესზე."}
{"text": "Now, in a typical stress response, your heart rate goes up, and your blood vessels constrict like this.\tჩვეულებრივ, სტრესისას საპასუხო რეაქცია ასეთია, გულისცემა იზრდება და თქვენი სისხლძარღვები აი ასე იკუმშება."}
{"text": "And this is one of the reasons that chronic stress is sometimes associated with cardiovascular disease.\tეს არის მიზეზი, რატომაც აკავშირებენ ხშირად ქრონიკულ სტრესს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებასთან."}
{"text": "It's not really healthy to be in this state all the time.\tნამდვილად არ არის ჯანსაღი მუდმივად ამ მდგომარეობაში ყოფნა,"}
{"text": "But in the study, when participants viewed their stress response as helpful, their blood vessels stayed relaxed like this.\tმაგრამ კველევაში, როდესაც მონაწილეებმა იგი სასარგებლოდ აღიქვეს, სისხლძარღვები დარჩა აი ასე, შეუკუმშველი."}
{"text": "Their heart was still pounding, but this is a much healthier cardiovascular profile.\tმათი გულისცემა კვლავ გახშირებული იყო, მაგრამ ეს უფრო ჯანმრთელი გულსისხლძარღვთა მდგომარეობაა."}
{"text": "It actually looks a lot like what happens in moments of joy and courage.\tეს იმ მდგომარეობას გავს, როდესაც თქვენ სიამოვნებას და სიმამაცეს განიცდით."}
{"text": "Over a lifetime of stressful experiences, this one biological change could be the difference between a stress-induced heart attack at age 50 and living well into your 90s.\tცხოვრებისეული სტრესული გამოცდილებებიდან, მხოლოდ ამ ერთ ბიოლოგიურ ცვლილებას შეუძლია შეცვალოს სტრესით გამოწვეული გულის შეტევა 50 წლამდე და გაცხოვროთ ჯანმრთელად 90 წლამდე."}
{"text": "And this is really what the new science of stress reveals, that how you think about stress matters.\tმეცნიერებამ სტრესის შესახებ აღმოაჩინა, რომ მნიშვნელოვანია როგორ აღიქვამთ სტრესს."}
{"text": "So my goal as a health psychologist has changed.\tჩემი მიზანი, როგორც ჯანმრთელობის ფსიქოლოგისა შეიცვალა."}
{"text": "I no longer want to get rid of your stress.\tმე აღარ მსურს თქვენ თავი აარიდოთ სტრესს,"}
{"text": "I want to make you better at stress.\tმე მინდა თქვენ უკეთესები გახდეთ სტრესთან მიმართებაში."}
{"text": "And we just did a little intervention.\tჩვენ ეს უკვე მცირედით შევძელით."}
{"text": "If you raised your hand and said you'd had a lot of stress in the last year, we could have saved your life, because hopefully the next time your heart is pounding from stress, you're going to remember this talk and you're going to think to yourself, this is my body helping me rise to this challenge.\tთუ რომ აგეწიათ და გეთქვათ, რომ გადაიტანეთ ბევრი სტრესი გასულ წელს, ჩვენ შევძლებდით გადაგვერჩინა თქვენი სიცოცხლე, რადგან შემდგომში სტრესისგან გახშირებული გუსლისცემის დროს, ეს საუბარი გაგახსენდებათ და იფიქრებთ, რომ თქვენი სხეული მასთან გასამკლავებლად გეხმარებათ."}
{"text": "And when you view stress in that way, your body believes you, and your stress response becomes healthier.\tროდესაც სტრესს ასე აღიქვამთ, სხეული გიჯერებთ და თქვენი პასუხი სტრესსზე ხდება ჯანმრთელი."}
{"text": "Now I said I have over a decade of demonizing stress to redeem myself from, so we are going to do one more intervention.\tროგორც გითხარით, წლების განმავლობაში სტრესის დემონიზებას ვახდენდი. ეს ყველაფერი, რომ გამოვისყიდო, ჩვენ კიდევ ერთი რამ უნდა გავაკეთოთ."}
{"text": "I want to tell you about one of the most under-appreciated aspects of the stress response, and the idea is this: Stress makes you social.\tმინდა გითხრათ, რომ სტრესის ერთ-ერთი ყველაზე დაუფასებელი ასპექტი გახლავთ ის, რომ სტრესი უფრო მეტად სოციალურს გხდით."}
{"text": "To understand this side of stress, we need to talk about a hormone, oxytocin, and I know oxytocin has already gotten as much hype as a hormone can get.\tსტრესი რომ მსგავსი კუთხით აღვიქვათ, უნდა ვიცოდეთ ჰორმონ ოქსიტოცინის შესახებ, და ვიცი ჰორმონი ოქსიტოცინი საკმაოდ ცნობილია."}
{"text": "It even has its own cute nickname, the cuddle hormone, because it's released when you hug someone.\tმას საყვარელი ზედმეტსახელიც კი შეარქვეს - ჩასახუტებელი ჰორმონი, რადგან იგი გამოიყოფა, როცა ვინმეს ეხუტებით."}
{"text": "But this is a very small part of what oxytocin is involved in.\tეს მცირე ნაწილია იმისა, რაშიც ოქსიტოცინია ჩართული."}
{"text": "Oxytocin is a neuro-hormone.\tოქსიტოცინი ნეიროჰორმონია."}
{"text": "It fine-tunes your brain's social instincts.\tის ასტიმულირებს თქვენი ტვინის სოციალურ ინსტიქტებს."}
{"text": "It primes you to do things that strengthen close relationships.\tის გიბიძგებთ განახორციელოთ ქმედებები, რომელიც გაახლოებთ ადამიანებთან."}
{"text": "Oxytocin makes you crave physical contact with your friends and family.\tოქსიტოცინი გიძლიერებთ ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან კონტაქტის სურვილს."}
{"text": "It enhances your empathy.\tის გიძლიერებთ თანაგრძნობას."}
{"text": "It even makes you more willing to help and support the people you care about.\tგიძლიერებთ ძვირფასი ადამიანების, დახმარებისა და მხარდაჭერის სურვილს."}
{"text": "Some people have even suggested we should snort oxytocin...\tზოგიერთი ოქსიტოცინის შესუნთქვასაც გვირჩევს,"}
{"text": "to become more compassionate and caring.\tრომ უფრო მზრუნველი და თანამგრძნობი გავხდეთ."}
{"text": "But here's what most people don't understand about oxytocin.\tმაგრამ არსებობს რაღაც, რასაც ადამიანები ვერ აანალიზებენ ოქსიტოცინთან დაკავშირებით."}
{"text": "It's a stress hormone.\tის სტრესის ჰორმონია."}
{"text": "Your pituitary gland pumps this stuff out as part of the stress response.\tთქვენი ჰიპოფიზი მას გამოყოფს, როგორც სტრესზე პასუხს."}
{"text": "It's as much a part of your stress response as the adrenaline that makes your heart pound.\tის ისეთივე საპასუხო ნაწილია სტრესისა, როგორც ადრენალინი, რომელიც იწვევს გულისცემის აჩქარებას."}
{"text": "And when oxytocin is released in the stress response, it is motivating you to seek support.\tოქსიტოცინის სტრესის საპასუხოდ გამოყოფისას, მოტივირებული ხდებით ეძებოთ მხარდაჭერა."}
{"text": "Your biological stress response is nudging you to tell someone how you feel, instead of bottling it up.\tთქვენი ბიოლოგიური პასუხი სტრესსზე, გიბიძგებთ შეკავების ნაცვლად, მოუყვეთ ვინმეს, როგორ გრძნობთ თავს."}
{"text": "Your stress response wants to make sure you notice when someone else in your life is struggling so that you can support each other.\tთქვენს საპასაუხო რეაქციას სტრესზე სურს შეამჩნიოთ ვიღაც ცხოვრებაში, ვისაც პრობლემები აქვს, შემდგომში ერთმანეთის მხარდაჭერისთვის."}
{"text": "When life is difficult, your stress response wants you to be surrounded by people who care about you.\tროდესაც ცხოვრებისეული პრობლემები გაქვთ, თქვენს საპასუხო რეაქციას სტრესზე სურს გარშემორტყმული იყოთ ადამიანებით, რომელთათვისაც თქვენ ძვირფასი ხართ."}
{"text": "Okay, so how is knowing this side of stress going to make you healthier?\tკარგი, როგორ გაგხდით სტრესის ამ ასპექტების ცოდნა უფრო ჯანმრთელს?"}
{"text": "Well, oxytocin doesn't only act on your brain.\tოქსიტოცინი მხოლოდ ტვინზე არ მოქმდებს."}
{"text": "It also acts on your body, and one of its main roles in your body is to protect your cardiovascular system from the effects of stress.\tის ასევე მოქმედებს სხეულზე და მისი ერთ-ერთი მთავარი მიზანი სხეულში არის ის, რომ დაიცვას გულ-სისხლძარღვთა სისტემა სტრესის ეფექტისგან."}
{"text": "It's a natural anti-inflammatory.\tის ანთების წინააღმდეგ ბუნებრივი მებრძოლია."}
{"text": "It also helps your blood vessels stay relaxed during stress.\tის ეხმარება სისხლძარღვებს იყვნენ ჩვეულებრივ მდგომარეობაში სტრესის დროს."}
{"text": "But my favorite effect on the body is actually on the heart.\tმაგრამ ჩემი საყვარელი ეფექტი სხეულთან მიმართებაში გულია."}
{"text": "Your heart has receptors for this hormone, and oxytocin helps heart cells regenerate and heal from any stress-induced damage.\tგულს აქვს რეცეპტორები ამ ჰორმონისთვის და ოქსიტოცინი ეხმარება გულის უჯრედებს რეგენერაციაში და ეხმარება სტრესით გამოწვეული ზიანის განკურნებაში."}
{"text": "This stress hormone strengthens your heart.\tეს სტრესის ჰორმონი აძლიერებს გულს"}
{"text": "And the cool thing is that all of these physical benefits of oxytocin are enhanced by social contact and social support.\tდა ყველაზე მაგარი რამ ამ ფიზიკური სარგებელიდან არის ის, რომ ოქსიტოცინი იზრდება სოციალური მხარდაჭერისა და დახმარების დროს."}
{"text": "So when you reach out to others under stress, either to seek support or to help someone else, you release more of this hormone, your stress response becomes healthier, and you actually recover faster from stress.\tროდესაც თქვენ უკავშირდებით სხვებს, სტრესის დროს მხარდასაჭერად, ან დასახმარებლად, უფრო მეტი ჰორმონი გამოიყოფა. თქვენი საპასუხო რეაქცია სტრესზე უფრო ჯანმრთელია და უფრო სწრაფად შეგიძლიათ გამომჯობინება."}
{"text": "I find this amazing, that your stress response has a built-in mechanism for stress resilience, and that mechanism is human connection.\tჩემთვის საოცარია, რომ თქვენ საპასაუხო რეაქციას სტრესსზე, გააჩნია თავისთავშივე არსებული მექანიზმი სტრესთან გასამკლავებლად და ეს მექანიზმი ადამიანური კავშირია."}
{"text": "I want to finish by telling you about one more study.\tერთი კვლევის შესახებ მოყოლით დავასრულებ."}
{"text": "And listen up, because this study could also save a life.\tმომისმინეთ, რადგან ამ კვლევამ ასევე შეიძლება სიცოცხლე გადაარჩინოს."}
{"text": "This study tracked about 1,000 adults in the United States, and they ranged in age from 34 to 93, and they started the study by asking, \"How much stress have you experienced in the last year?\"\tკვლევაში 1 000 მოზარდს დააკვირდნენ აშშ-ში. მათი ასაკი 34-დან 93-მდე მერყეობდა. მათ დაიწყეს კვლევა შეკითხვით: \"რამდენჯერ გამოსცადეთ სტრესი გასულ წელს?\""}
{"text": "They also asked, \"How much time have you spent helping out friends, neighbors, people in your community?\"\tმათ ასევე ჰკითხეს: \"რამდენი დრო დახარჯეთ მეგობრების, მეზობლების, თქვენი თემის წევრების დასახმარებლად?\""}
{"text": "And then they used public records for the next five years to find out who died.\tშემდგომში მკვლევარებმა გამოიყენეს ბოლო ხუთი წლის ჩანაწერები, რომ ენახათ ვინ გარდაიცვალა."}
{"text": "Okay, so the bad news first: For every major stressful life experience, like financial difficulties or family crisis, that increased the risk of dying by 30 percent.\tცუდი ამბით დავიწყოთ: ყველაზე დიდი სტრესული ცხოვრებისეული გამოცდილებები, როგორიცაა ფინანსური პრობლემები, ან ოჯახური კრიზისი, სიკვდილის რისკს 30 პროცენტით ზრდის,"}
{"text": "But -- and I hope you are expecting a \"but\" by now -- but that wasn't true for everyone.\tმაგრამ... იმედი მაქვს ამ \"მაგრამ\"-ს ელოდით... მაგრამ ეს ასე არ იყო ყველას შემთხვევაში."}
{"text": "People who spent time caring for others showed absolutely no stress-related increase in dying.\tადამიანებში, რომლებიც სხვებზე ზრუნავდნენ, სტრესისგან სიკვდილის ზრდა არ ფიქსირდებოდა."}
{"text": "Zero.\tნული."}
{"text": "Caring created resilience.\tმზრუნველობამ ადამიანებს გამძლეობა შემატა."}
{"text": "And so we see once again that the harmful effects of stress on your health are not inevitable.\tჩვენ კიდევ ერთხელ ვხედავთ, რომ სტრესისგან გამოწვეული ზიანი თქვენ ჯანმრთელობაზე, არ არის გარდაუვალი."}
{"text": "How you think and how you act can transform your experience of stress.\tიმას თუ როგორ ფიქრობთ და მოქმედებთ, შეუძლია შეცვალოს თქვენი გამოცდილება სტრესთან დაკავშირებით."}
{"text": "When you choose to view your stress response as helpful, you create the biology of courage.\tროდესაც გადაწყვეტთ სტრესი სასარგებლოდ აღიქვათ, თქვენ გამბედაობას მატებთ სხეულს"}
{"text": "And when you choose to connect with others under stress, you can create resilience.\tსტრესის დროს როცა გადაწყვეტთ სხვებს დაუკავშირდეთ, შეგიძლიათ გაუმკლავდეთ სტრესს."}
{"text": "Now I wouldn't necessarily ask for more stressful experiences in my life, but this science has given me a whole new appreciation for stress.\tმე ნამდვილად არ მოვითხოვდი უფრო მეტ სტრესს ჩემ ცხოვრებაში, მაგრამ მეცნიერებამ სტრესის სრულიად ახალი შეფასების შესაძლებლობა მომცა."}
{"text": "Stress gives us access to our hearts.\tსტრესი გულთან დაახლოების შესაძლებლობას გვაძლევს."}
{"text": "The compassionate heart that finds joy and meaning in connecting with others, and yes, your pounding physical heart, working so hard to give you strength and energy.\tთანაგრძნობით აღვსილი გული, სიხარულს განიცდის სხვებთან კონტაქტით. დიახ, თქვენი გული სწრაფად ფეთქავს და მძლავრად მუშაობს, რათა მოგანიჭოთ ენერგია და ძალა."}
{"text": "And when you choose to view stress in this way, you're not just getting better at stress, you're actually making a pretty profound statement.\tროდესაც გადაწყვეტთ სტრესი ასე აღიქვათ, თქვენ არა მხოლოდ უკეთსები ხდებით სტრესში, თქვენ მნიშველოვან განაცხადსაც აკეთებთ."}
{"text": "You're saying that you can trust yourself to handle life's challenges.\tთქვენ ამბობთ, რომ ენდობით საკუთარ თავს ცხოვრებისეულ პრობლემებთან გასამკლავებლად"}
{"text": "And you're remembering that you don't have to face them alone.\tდა გახსოვთ, რომ მარტო არ ხართ მასთან გასამკლავებლად"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Chris Anderson: This is kind of amazing, what you're telling us.\t(აპლოდისმენტები) კრის ანდერსონი: საოცარ რამეს გვეუბნებით."}
{"text": "It seems amazing to me that a belief about stress can make so much difference to someone's life expectancy.\tჩემთვის გასაოცარია, რომ შეხედულებას სტრესთან დაკავშირებით შეუძლია ასეთი ზეგავლენის მოხდენა სიცოცლის ხანგრძლივობაზე."}
{"text": "How would that extend to advice, like, if someone is making a lifestyle choice between, say, a stressful job and a non-stressful job, does it matter which way they go?\tროგორი რჩევა უნდა მივცეთ, ვიღაცას ვინც ცხოვრებისეულ გადაწყვეტილებას იღებს. მაგალითად სტრესულ და არასტრესულ სამსახურს შორის. აქვს მნიშვნელობა რომელ გზას აირჩევენ?"}
{"text": "It's equally wise to go for the stressful job so long as you believe that you can handle it, in some sense?\tსტრესული სამსახურის არჩევა ისეთივე აზრიანია, თუ გჯერათ, რომ მასთან გამკლავებას შეძლებთ?"}
{"text": "KM: Yeah, and one thing we know for certain is that chasing meaning is better for your health than trying to avoid discomfort.\tკ.მ. : დიახ, ერთი რაღაც, რაც ზუსტად ვიცით არის ის, რომ მნიშვნელობის ძიება უფრო სასიკეთოა ჯანმრთელობისთვის, ვიდრე დისკომფორტისთვის თავის დაღწევის მცდელობა."}
{"text": "And so I would say that's really the best way to make decisions, is go after what it is that creates meaning in your life and then trust yourself to handle the stress that follows.\tვიტყოდი, ეს საუკეთესო გზაა გადაწყვეტილებების მისაღებად. როცა მიხვდებით რა არის მნიშვნელოვანი თქვენს ცხოვრებაში და შემდეგ ენდობით საკუთარ თავს სტრესთან გასამკლავებლად."}
{"text": "CA: Thank you so much, Kelly. It's pretty cool.\tკ.ა. : დიდი მადლობა კელი (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "We are going to take a quick voyage over the cognitive history of the 20th century, because during that century, our minds have altered dramatically.\tჩვენ სწრაფად მოვივლით მე-20 საუკუნის კოგნიტიურ ისტორიას, რადგან ამ ისტორიის მანძილზე, ჩვენი გონება დრამატულად შეიცვალა."}
{"text": "As you all know, the cars that people drove in 1900 have altered because the roads are better and because of technology.\tროგორც იცით, 1900 წელს არსებული მანქანები შეიცვალა, უკეთესი გზების და ტექნოლოგიის გამო."}
{"text": "And our minds have altered, too.\tჩვენი გონებაც შეიცვალა."}
{"text": "We've gone from people who confronted a concrete world and analyzed that world primarily in terms of how much it would benefit them to people who confront a very complex world, and it's a world where we've had to develop new mental habits, new habits of mind.\tკონკრეტული მსოფლიოს პირისპირ მყოფი ხალხიდან, რომელიც აანალიზებდა ამ მსოფლიოს, უპირველესად საკუთარი სარგებლის კუთხით, ჩვენ გადავიქეცით იმ ხალხად, რომელიც ძალიან რთული მსოფლიოს პირისპირაა. ესაა მსოფლიო, რომელშიც იძულებულები ვართ გამოვიმუშაოთ ახალი გონებრივი ჩვევები,"}
{"text": "And these include things like clothing that concrete world with classification, introducing abstractions that we try to make logically consistent, and also taking the hypothetical seriously, that is, wondering about what might have been rather than what is.\tრომელიც მოიცავს ისეთ რამეებს, როგორიცაა კონკრეტული მსოფლიოს კლასიფიცირება, აბსტრაქციების შემოტანა, რომლებიც ლოგიკურად თანმიმდევრული უნდა იყოს. და ასევე ჰიპოთეტური მსჯელობის სერიოზულად აღქმა. ანუ დაინტერესება, თუ რა შეიძლება ყოფილიყო, იმის ნაცვლად თუ რა არის."}
{"text": "Now, this dramatic change was drawn to my attention through massive I.Q. gains over time, and these have been truly massive.\tამ დრამატულმა ცვლილებამ ჩემი ყურადღება მიიქცია დროთა განმავლობაში ინტელექტის კოეფიციენტის მასიური ზრდის გამო და ეს ზრდა მართლაც მასიური იყო."}
{"text": "That is, we don't just get a few more questions right on I.Q. tests.\tანუ, ჩვენ არა მხოლოდ რამდენიმე დამატებით კითხვას ვცემთ სწორად პასუხს IQ ტესტებში,"}
{"text": "We get far more questions right on I.Q. tests than each succeeding generation back to the time that they were invented.\tარამედ იმაზე ბევრად მეტ კითხვას ვცემთ სწორ პასუხს, ვიდრე ყოველი შემდეგი თაობა, მაშინ როცა ეს ტესტები პირველად შეიქმნა."}
{"text": "Indeed, if you score the people a century ago against modern norms, they would have an average I.Q. of 70.\tმართლაც, თუ საუკუნის წინ მცხოვრებ ხალხს დღევანდელ ნორმას შევადარებთ, მათი საშუალო IQ, 70-ის ტოლი იქნება."}
{"text": "If you score us against their norms, we would have an average I.Q. of 130.\tთუ ჩვენს შედეგებს, მაშინდელ ნორმას შეგვადარებთ, საშუალო IQ-ს 130 მივიღებთ."}
{"text": "Now this has raised all sorts of questions.\tამან ბევრი კითხვა გააჩინა."}
{"text": "Were our immediate ancestors on the verge of mental retardation?\tჩვენი უახლოესი წინაპრები, გონებრივი ჩამორჩენილობის ზღვარზე ხომ არ იყვნენ?"}
{"text": "Because 70 is normally the score for mental retardation.\tრადგან 70 როგორც წესი გონებრივი ჩამორჩენილობის მაჩვენებელია."}
{"text": "Or are we on the verge of all being gifted?\tან იქნებ ჩვენ ვართ განსაკურებული ნიჭიერების ზღვარზე?"}
{"text": "Because 130 is the cutting line for giftedness.\tრადგან 130 ნიჭიერების ზღვარია."}
{"text": "Now I'm going to try and argue for a third alternative that's much more illuminating than either of those, and to put this into perspective, let's imagine that a Martian came down to Earth and found a ruined civilization.\tმე შევეცდები მესამე ალტერნატივა შემოგთავაზოთ, რომელიც ბევრად უფრო აზრიანია, ვიდრე წინა ორი თვალსაჩინოებისთვის წარმოვიდგინოთ, რომ მარსიანელები ჩამოვიდნენ დედამიწაზე და იპოვეს განადგურებული ცივილიზაცია."}
{"text": "And this Martian was an archaeologist, and they found scores, target scores, that people had used for shooting.\tეს მარსიანელი არქეოლოგები იყვნენ და იპოვეს მიზანში სროლის შედეგები, რომელსაც ხალხი იყენებდა."}
{"text": "And first they looked at 1865, and they found that in a minute, people had only put one bullet in the bullseye.\tპირელად მათ 1865 წლის შედეგი ნახეს და აღმოაჩინეს, რომ ერთ წუთში ადამიანი მიზანში მხოლოდ 1 ტყვიას ახვედრებდა."}
{"text": "And then they found, in 1898, that they'd put about five bullets in the bullseye in a minute.\tშემდეგ, 1898 წლისაში, მათ აღმოაჩინეს, რომ ხალხი წუთში, დაახლოებით 5 ტყვიას ახვედრებდა მიზანში."}
{"text": "And then about 1918 they put a hundred bullets in the bullseye.\tდა შემდეგ დაახლოებით 1918 წელს - 100 ტყვია."}
{"text": "And initially, that archaeologist would be baffled.\tპირველად არქეოლოგი შოკში იქნებოდა."}
{"text": "They would say, look, these tests were designed to find out how much people were steady of hand, how keen their eyesight was, whether they had control of their weapon.\tიტყოდა, რომ ეს ტესტი ზომავს, თუ რამდენად მტკიცე ხელი აქვს ამ ხალხს, რამდენად კარგი მხედველობა, და როგორ აკონტროლებენ იარაღს."}
{"text": "How could these performances have escalated to this enormous degree?\tროგორ შეიძლება მათი შედეგები, ამ დონეზე გაზდრილიყო?"}
{"text": "Well we now know, of course, the answer.\tჩვენ კი, რა თქმა უნდა ვიცით პასუხი."}
{"text": "If that Martian looked at battlefields, they would find that people had only muskets at the time of the Civil War and that they had repeating rifles at the time of the Spanish-American War, and then they had machine guns by the time of World War I.\tამ მარსიანელს საბრძოლო ველზე რომ შეეხედა, ნახავდა რომ სამოქალაქო ომის პერიოდში მათ მხოლოდ მუშკეტები ჰქონდათ. შემდეგ, ესპანეთ-ამერიკის ომისას, მათ რევოლვერები ჰქონდათ შემდეგ, პირველი მსოფლიო ომისთვის მათ ჰქონდათ ტყვიამფრქვევები."}
{"text": "And, in other words, it was the equipment that was in the hands of the average soldier that was responsible, not greater keenness of eye or steadiness of hand.\tანუ, ხელსაწყო, რომელიც ჯარისკაცს ეჭირა, იყო კარგი მხედველობის და მტკიცე ხელის მიზეზი."}
{"text": "Now what we have to imagine is the mental artillery that we have picked up over those hundred years, and I think again that another thinker will help us here, and that's Luria.\tახლა ჩვენ უნდა წარმოვიდგინოთ გონებრივი არტილერია, რომელიც ამ 100 წლის მანძილზე დავაგროვეთ და ვფიქრობ ერთი მოაზროვნეც დაგვეხმარება, ეს ლურიაა."}
{"text": "Luria looked at people just before they entered the scientific age, and he found that these people were resistant to classifying the concrete world.\tლურია აკვირდებოდა ადამიანებს სანამ ისინი სამეცნიერო ხანაში შევიდოდნენ და მან აღმოაჩინა, რომ ეს ხალხი კონკრეტულ მსოფლიოს ვერ აკლასიფიცირებდნენ."}
{"text": "They wanted to break it up into little bits that they could use.\tმისი პატარა ნაწილებად დახლეჩა უნდოდათ გამოსაყენებლად."}
{"text": "He found that they were resistant to deducing the hypothetical, to speculating about what might be, and he found finally that they didn't deal well with abstractions or using logic on those abstractions.\tმან აღმოაჩინა, რომ ისინი ჰიპოთეტიურ მსჯელობასაც ვერ ახერხებდნენ, თუ რა შეიძლება ყოფილიყო. და საბოლოოდ აღმოაჩინა, რომ აბსტრაქტულ ლოგიკას რთულად იყენებდნენ."}
{"text": "Now let me give you a sample of some of his interviews.\tგაგაცნობთ რამდენიმე ამონარიდს მისი ინტერვიუებიდან."}
{"text": "He talked to the head man of a person in rural Russia.\tის ესაუბრა სოფლის თავკაცს რუსეთში."}
{"text": "They'd only had, as people had in 1900, about four years of schooling.\tმათ, როგორც 1900 წელს, ჰქონდათ დაახლოებით 4 კლასის განათლება."}
{"text": "And he asked that particular person, what do crows and fish have in common?\tლურიამ ჰკითხა: \"რა საერთო აქვთ ყვავებს და თევზებს?\""}
{"text": "And the fellow said, \"Absolutely nothing.\tკაცმა უპასუხა: \"აბსოლუტურად არაფერი."}
{"text": "You know, I can eat a fish. I can't eat a crow.\tთევზი შემიძლია ვჭამო, ყვავი - არა."}
{"text": "A crow can peck at a fish.\tყვავს შეუძლია თევზს ჩაუნისკარტოს,"}
{"text": "A fish can't do anything to a crow.\"\tთევზი კი ყვავს ვერაფერს უზამს.\""}
{"text": "And Luria said, \"But aren't they both animals?\"\tლურიამ უთხრა: \"მაგრამ ეს ორივე ცხოველია, არა?\""}
{"text": "And he said, \"Of course not.\tკაცმა უპასუხა: \"რა თქმა უნდა, არა."}
{"text": "One's a fish.\tერთი თევზია,"}
{"text": "The other is a bird.\"\tმეორე კი - ჩიტი\""}
{"text": "And he was interested, effectively, in what he could do with those concrete objects.\tდა მას ის აინტერესებდა, თუ რაში შეიძლეობდა ეს ორი კონკრეტული ობიექტი გამოეყენებინა."}
{"text": "And then Luria went to another person, and he said to them, \"There are no camels in Germany.\tშემდეგ ლურია სხვასთან მივიდა და უთხრა: \"გერმანიაში აქლემები არ არიან."}
{"text": "Hamburg is a city in Germany.\tჰამბურგი ქალაქია გერმანიაში."}
{"text": "Are there camels in Hamburg?\"\tარიან აქლემები ჰამბურგში?\""}
{"text": "And the fellow said, \"Well, if it's large enough, there ought to be camels there.\"\tკაცმა უპასუხა: \"თუ დიდი ქალაქია, მაშინ იქნებიან აქლემები\""}
{"text": "And Luria said, \"But what do my words imply?\"\tლურიამ: \"მაგრამ ჩემი ნათქვამი რას მიანიშნებს?\""}
{"text": "And he said, \"Well, maybe it's a small village, and there's no room for camels.\"\tმან კი: \"შეიძლება პატარა სოფელია, სადაც აქლემების ადგილი არაა\""}
{"text": "In other words, he was unwilling to treat this as anything but a concrete problem, and he was used to camels being in villages, and he was quite unable to use the hypothetical, to ask himself what if there were no camels in Germany.\tსხვა სიტყვებით, ის ამას კონკრეტულ პრობლემისგან განსხვავებულად, ვერ აღიქვამდა. ის მიჩვეული იყო აქლემებს სოფელში და საკმაოდ სუსტი იყო ჰიპოთეტიურ მსჯელობაში, რომ საკუთარი თავისთვის ეკითხა, რა იქნებოდა გერმანიაში აქლემები რომ არ ყოფილიყო."}
{"text": "A third interview was conducted with someone about the North Pole.\tმესამე ინტერვიუ ჩატარდა ჩრდილოეთ პოლუსის შესახებ"}
{"text": "And Luria said, \"At the North Pole, there is always snow.\tლურიამ ჰკითხა: \"ჩრდილოეთ პოლუსზე ყოველთვის თოვლია."}
{"text": "Wherever there is always snow, the bears are white.\tიქ სადაც ყოველთვის თოვლია, დათვები თეთრია."}
{"text": "What color are the bears at the North Pole?\"\tრა ფერის დათვებია ჩრდილოეთ პოლუსზე?\""}
{"text": "And the response was, \"Such a thing is to be settled by testimony.\tდა პასუხი იყო: \"ამის გასაგებად, თვითმხილველი გვჭირდება."}
{"text": "If a wise person came from the North Pole and told me the bears were white, I might believe him, but every bear that I have seen is a brown bear.\"\tთუ ბრძენი კაცი მოვა ჩრდილოეთ პლუსიდან და მეტყვის, რომ დათვები თეთრები იყვნენ, შეიძლება დავუჯერო, მაგრამ ყველა დათვი, რაც კი მინახავს ყავისფერია.\""}
{"text": "Now you see again, this person has rejected going beyond the concrete world and analyzing it through everyday experience, and it was important to that person what color bears were -- that is, they had to hunt bears.\tხედავთ, ახლაც, ამ კაცმაც ვერ შეძლო კონკრეტულ მსოფლიოს გაცდენოდა და სიტუაცია ყოველდღიური გამოცდილებით გააანალიზა. მისთვის მნიშვნელოვანი იყო, რა ფერის იყვნენ დათვები, რადგან დათვებზე ნადირობს."}
{"text": "They weren't willing to engage in this.\tისინი მზად არ იყვნენ ასეთ ანალიზში ჩასართავად."}
{"text": "One of them said to Luria, \"How can we solve things that aren't real problems?\tერთ-ერთმა ლურიას უთხრა: \"როგორ უნდა გადავჭრათ ის, რაც არაა რეალური პრობლემა?"}
{"text": "None of these problems are real.\tარცერთი ეს პრობლემა არაა რეალური."}
{"text": "How can we address them?\"\tროგორ უნდა მივუდგეთ?\""}
{"text": "Now, these three categories -- classification, using logic on abstractions, taking the hypothetical seriously -- how much difference do they make in the real world beyond the testing room?\tეს სამი კატეგორია: კლასიფიკაცია, ლოგიკური აბსტრაქცია, ჰიპოთეტიკის სერიოზულად აღქმა, ტესტირების გარდა, რამდენად მნიშვნელოვანია რეალურ მსოფლიოში?"}
{"text": "And let me give you a few illustrations.\tნება მომეცით პატარა ილუსტრაცია გავაკეთო."}
{"text": "First, almost all of us today get a high school diploma.\tპირველ რიგში, თითქმის ყველა ჩვენგანი იღებს საშუალო განათლების ატესტატს."}
{"text": "That is, we've gone from four to eight years of education to 12 years of formal education, and 52 percent of Americans have actually experienced some type of tertiary education.\tჩვენ გადავედით ოთხიდან რვა კლასამდე განათლებიდან, 12 წლამდე ფორმალურ განათლებაზე და ამერიკელების 52%-ს გაუვლია რაღაც ტიპის უმაღლესი განათლება მაინც."}
{"text": "Now, not only do we have much more education, and much of that education is scientific, and you can't do science without classifying the world.\tარა მხოლოდ უფრო ბევრად განათლებულები ვართ, არამედ ამ განათლების უდიდესი ნაწილი სამეცნიეროა და მეცნიერება არ მუშაობს მსოფლიოს კლასიფიცირების გარეშე."}
{"text": "You can't do science without proposing hypotheses.\tმეცნიერება არ მუშაობს ჰიპოთეზების გარეშე."}
{"text": "You can't do science without making it logically consistent.\tმეცნიერება არ მუშაობს ლოგიკური თანმიმდევრულობის გარეშე."}
{"text": "And even down in grade school, things have changed.\tბევრი რამ დაწყებითებშიც კი შეცვილია."}
{"text": "In 1910, they looked at the examinations that the state of Ohio gave to 14-year-olds, and they found that they were all for socially valued concrete information.\t1910 წლის ოჰაიოს შტატის 14 წლისებისთვის მიცემულ საგამოცდო საკითხებში აღმოჩნდა რომ ყველა მათგანში სოციალურად ღირებული კონკრეტული ინფორმაცია იყო."}
{"text": "They were things like, what are the capitals of the 44 or 45 states that existed at that time?\tმაგალითად როგორც: რა იყო იმდროისთვის არსებული 44, თუ 45 შტატის დედაქალაქი?"}
{"text": "When they looked at the exams that the state of Ohio gave in 1990, they were all about abstractions.\tროცა 1990 წლის ოჰაიოს საგამოცდო საკითხებს ჩახედეს, ყველა მათგანი აბსტრაქციებზე იყო."}
{"text": "They were things like, why is the largest city of a state rarely the capital?\tროგორც მაგალითად: რატომაა, რომ უდიდესი ქალაქი იშვიათად წარმოადგენს დედაქალაქს?"}
{"text": "And you were supposed to think, well, the state legislature was rural-controlled, and they hated the big city, so rather than putting the capital in a big city, they put it in a county seat.\tდა თქვენ უნდა მიმხვადრიყავით, რომ შტატის კანონმდებლობას სოფლის მოსახლეობა აკონტროლებდა და მათ ეზიზღებოდათ დიდი ქალაქები. ამიტომ დიდი ქალაქების ნაცვლად, დედაქალაქად საოლქო დასახლებას აქცევდნენ."}
{"text": "They put it in Albany rather than New York.\tასეთი იყო ალბანი ნიუ-იორკის ნაცვლად,"}
{"text": "They put it in Harrisburg rather than Philadelphia.\tჰარისბურგს ფილადელფიის ნაცლად"}
{"text": "And so forth.\tდა ა.შ."}
{"text": "So the tenor of education has changed.\tანუ, განათლების არსი შეიცვალა."}
{"text": "We are educating people to take the hypothetical seriously, to use abstractions, and to link them logically.\tჩვენ ჰიპოთეტიურ მსჯელობას ვასწავლით ხალხს, აბსტრაქციების გამოყენებას და მათ ლოგიკურ დაკავშირებას."}
{"text": "What about employment?\tრაც შეეხება დასაქმებას."}
{"text": "Well, in 1900, three percent of Americans practiced professions that were cognitively demanding.\t1900 წელს ამერიკელების 3% მუშაობდა ისეთ სფეროში, რომლებიც გონებივ მუშაობას მოითხოვდა."}
{"text": "Only three percent were lawyers or doctors or teachers.\tმხოლოდ 3% იყო იურისტი, ექიმი, ან მასწავლებელი."}
{"text": "Today, 35 percent of Americans practice cognitively demanding professions, not only to the professions proper like lawyer or doctor or scientist or lecturer, but many, many sub-professions having to do with being a technician, a computer programmer.\tდღეს ამერიკელების 35% მუშაობს გონებრივი დატვირთვის მომთხოვნ სფეროში, არა მხოლოდ იურისტის, ექიმის მეცნიერის, ან ლექტორისნაირ პოზიციებზე, არამედ ბევრი ქვეპროფესიით, როგორც ტექნიკოსი, პროგრამისტი."}
{"text": "A whole range of professions now make cognitive demands.\tპროფესიების მთელი წყება ითხოვს დღეს გონებრივ დატვირთვას"}
{"text": "And we can only meet the terms of employment in the modern world by being cognitively far more flexible.\tდა თანამდეროვე მსოფლიოში დასაქმების მოთხოვნებს მხოლოდ გონებრივად, ბევრად უფრო მოქნილები დავაკმაყოფილებთ"}
{"text": "And it's not just that we have many more people in cognitively demanding professions.\tამის მიზეზი არა მხოლოდ ისაა, რომ ბევრად მეტი ხალხია გონებრივი დატვირთვის პროფესიებში,"}
{"text": "The professions have been upgraded.\tარამედ ის რომ პროფესიები დაიხვეწა."}
{"text": "Compare the doctor in 1900, who really had only a few tricks up his sleeve, with the modern general practitioner or specialist, with years of scientific training.\tშეადარეთ 1900 წლის ექიმი რომელსაც მხოლოდ რამდენიმე უნარი ჰქონდა განკარგულებაში, თანამდეროვე ოჯახის ექიმს, ან სპეციალისტს, რომელსაც რამდენიმე წლიანი მეცნიერული მომზადება აქვს გავლილი."}
{"text": "Compare the banker in 1900, who really just needed a good accountant and to know who was trustworthy in the local community for paying back their mortgage.\tშეადარეთ 1900 წლის ბანკირი, რომელიც მხოლოდ კარგი ბუღალტერი უნდა ყოფილიყო და ადგილობრივ დონეზე სცოდნოდა ვინ იყო სანდო იპოთეკური სესხის დასაფარად."}
{"text": "Well, the merchant bankers who brought the world to their knees may have been morally remiss, but they were cognitively very agile.\tბანკირები, რომლებმაც მსოფლიო დააჩოქეს, შეიძლება მორალურად მოიკოჭლებდნენ, მაგრამ გონებრივად ძალიან სხარტები იყვნენ."}
{"text": "They went far beyond that 1900 banker.\tისინი 1900 წლის დროინდელ ბანკირზე ბევრად წინ წავიდნენ."}
{"text": "They had to look at computer projections for the housing market.\tმათ საბინაო ბაზრის კომპიუტერული პროგნოზები უნდა გაეანალიზებინათ."}
{"text": "They had to get complicated CDO-squared in order to bundle debt together and make debt look as if it were actually a profitable asset.\tისინი უნდა გარკვეულიყვნენ რთულ ვალდებულებებში, იმისთვის რომ ვალები ერთად შეეკრათ, და ის მომგებიან აქტივად გამოჩენილიყო."}
{"text": "They had to prepare a case to get rating agencies to give it a AAA, though in many cases, they had virtually bribed the rating agencies.\tმათ საქმე ისე უნდა შეეფუთათ, რომ უმაღლესი შეფასება მიეღოთ სარეიტინგო სააგენტოებისგან თუმცა ბევრ შემთხვევაში, ისინი პრაქტიკულად სარეიტინგოების მოსყიდვას ახდენდნენ."}
{"text": "And they also, of course, had to get people to accept these so-called assets and pay money for them even though they were highly vulnerable.\tმათ ასევე ხალხი უნდა დაერწმუნებინათ, რომ მათი ეს ე.წ. აქტივები მიეღოთ და ამისთვის ფული გადაეხადათ, დიდი რისკის მიუხედავად."}
{"text": "Or take a farmer today.\tან მაგალითად თანამედროვე ფერმერი"}
{"text": "I take the farm manager of today as very different from the farmer of 1900.\tმე ვთვლი რომ ფერმის თანამედროვე მმართველი ბევრად განსხვავდება 1900 წლის დროინდელი ფერმერისგან."}
{"text": "So it hasn't just been the spread of cognitively demanding professions.\tამიტომ, ეს უბრალოდ გონებრივი მუშაობის მომთხოვნი პრეფესიების გავრცელება არ ყოფილა."}
{"text": "It's also been the upgrading of tasks like lawyer and doctor and what have you that have made demands on our cognitive faculties.\tასევე ამოცანების გართულებამაც, იურისტებისთვის, ექიმებისთვის და სხვებისთვის, მოითხოვა გონებრივი შესაძლებლობები."}
{"text": "But I've talked about education and employment.\tმე ვისაუბრე განათლებაზე და დასაქმებაზე,"}
{"text": "Some of the habits of mind that we have developed over the 20th century have paid off in unexpected areas.\tმაგრამ ზოგიერთმა გონებრივმა ჩვევამ, რომელიც მე-20 საუკუნის მანძილზე განგვივითარდა მოულოდნელ სფეროებშიც იჩინა თავი."}
{"text": "I'm primarily a moral philosopher.\tმე პირველ რიგში მორალის ფილოსოფოსი ვარ."}
{"text": "I merely have a holiday in psychology, and what interests me in general is moral debate.\tფსოქოლოგია მიტაცებს და ზოგადად მორალური დებატი მაინტერესებს."}
{"text": "Now over the last century, in developed nations like America, moral debate has escalated because we take the hypothetical seriously, and we also take universals seriously and look for logical connections.\tუკანასკნელი საუკუნის მანძილზე, ამერიკისნაირ განვითარებულ ქვეყნებში, მორალური დებატები გახშირდა, რადგან ჰიმპოთეტიურ მსჯელობას სერიოზულად აღვიქვამთ, ასევე უნივერსალიზმსაც და ლოგიკურ კავშირებს ვეძებთ."}
{"text": "When I came home in 1955 from university at the time of Martin Luther King, a lot of people came home at that time and started having arguments with their parents and grandparents.\tროცა 1955 წელს უნივერსიტეტიდან შინ დავბრუნდი, მარტინ ლუთერ კინგის დროს, ბევრი დაბრუნდა სახლში იმ დროს და დაიწყო კამათი მშობლებთან და ბებია-ბაბუებთან."}
{"text": "My father was born in 1885, and he was mildly racially biased.\tმამაჩემი 1885 წელს დაიბადა და მას ცოტა რასისტული განწყობები ჰქონდა."}
{"text": "As an Irishman, he hated the English so much he didn't have much emotion for anyone else.\tროგორც ირლანდიელს მას იმდენად ეზიზღებოდა ინგლისელები, სხვაზე არავიზე დარჩა მეტი ემოცია,"}
{"text": "(Laughter) But he did have a sense that black people were inferior.\t(სიცილი) მაგრამ მას ჰქონდა განცდა, რომ შავკანიანები დაბლა მდგომები იყვნენ"}
{"text": "And when we said to our parents and grandparents, \"How would you feel if tomorrow morning you woke up black?\"\tდა როცა ჩვენ მშობლებს და ბებია-ბაბუას ვკითხეთ: \"რას იგრძნობდით, ხვალ დილით შავკანიანად რომ გაგეღვიძათ?\""}
{"text": "they said that is the dumbest thing you've ever said.\tმათ თქვეს, რომ ეს ყველაზე დიდი სისულელე იყო, რაც კი გვითქვამს."}
{"text": "Who have you ever known who woke up in the morning -- (Laughter) -- that turned black?\tვინ გინახავთ რომ დილით... (სიცილი) შავკანიანად გადაქცეულიყოს?"}
{"text": "In other words, they were fixed in the concrete mores and attitudes they had inherited.\tსხვა სიტყვებით, ისინი ჩაჭიდებულები იყვნენ კონკრეტულ მემკვიდრეობით მიღებულ მორალსა და დამოკიდებულებაზე."}
{"text": "They would not take the hypothetical seriously, and without the hypothetical, it's very difficult to get moral argument off the ground.\tჰიპოთეტიურ მსჯელობას სერიოზულად ვერ აღიქვამდნენ და ჰიპოთეტიურობის გარეშე ძალიან რთულია მორალური არგუმენტების დემონსტრირება."}
{"text": "You have to say, imagine you were in Iran, and imagine that your relatives all suffered from collateral damage even though they had done no wrong.\tუნდა თქვათ: \"წარმოიდგინე ირანში რომ იყო, წარმოიდგინე, რომ შენი უდანაშაულო ნათესავები დაზარალდნენ როგორც ომის გვერდითი ზიანი."}
{"text": "How would you feel about that?\tრას იგრძნობდი ამ დროს?\""}
{"text": "And if someone of the older generation says, well, our government takes care of us, and it's up to their government to take care of them, they're just not willing to take the hypothetical seriously.\tდა თუ ვინმე ძველი თაობიდან გეტყვით: \"ჩვენი მთავრობა ზრუნავს ჩვენზე და მათი მთავრობის პასუხისმგებლობაა მათზე ზრუნვა.\" ნიშნავს რომ ისინი არ უდგებიან ჰიპოთეტიურ მსჯელობას სერიოზულად."}
{"text": "Or take an Islamic father whose daughter has been raped, and he feels he's honor-bound to kill her.\tან ავიღოთ მუსლიმი მამა, რომლის ქალიშვილიც გააუპატიურეს და ის ფიქრობს რომ ღირსების საქმეა და ვალდებულია ქალიშვილი მოკლას."}
{"text": "Well, he's treating his mores as if they were sticks and stones and rocks that he had inherited, and they're unmovable in any way by logic.\tის ისე უდგება საკუთარ მორალურ ტრადიციას, თითქოს ეს ჯოხები, ქვები და კლდეებია, რომელიც მემკვიდრეობით მიიღო და მათი ლოგიკურად შეცვლა შეუძლებელია."}
{"text": "They're just inherited mores.\tეს მხოლოდ მემკვიდრეობით მიღებული მორალური ტრადიციაა."}
{"text": "Today we would say something like, well, imagine you were knocked unconscious and sodomized.\tდღეს ჩვენ ასეთ რამეს ვიტყოდით: \"წარმოიდგინე გაგთიშეს და გაგაუპატიურეს."}
{"text": "Would you deserve to be killed?\tხარ თუ არა სიკვდილის ღირსი?\""}
{"text": "And he would say, well that's not in the Koran.\tდა ის გიპასუხებდათ, ეს სცენარი ყურანში არაა."}
{"text": "That's not one of the principles I've got.\tასეთი პრინციპი მე არ მომეპოვება."}
{"text": "Well you, today, universalize your principles.\tდღეს-დღეობით ჩვენ პრინციპების უნვერსალიზაციას ვახდენთ."}
{"text": "You state them as abstractions and you use logic on them.\tთქვენ აყალიბებთ მათ როგორც აბსტრაქციებს და შემდეგ მასზე ლოგიკას იყენებთ."}
{"text": "If you have a principle such as, people shouldn't suffer unless they're guilty of something, then to exclude black people you've got to make exceptions, don't you?\tთუ გაქვთ პრინციპი, რომ ადამიანები არ უნდა დაზარალდნენ თუ მათ არაფერი დაუშავებიათ, მაშინ აქედან შავკანიანების გამორიცხვისთვის... უნდა გამორიცხოთ, ასე არაა?"}
{"text": "You have to say, well, blackness of skin, you couldn't suffer just for that.\tუნდა თქვათ, რომ კანის სიშავის გამო, მხოლოდ ამის გამო არ უნდა დაზარალდეთ."}
{"text": "It must be that blacks are somehow tainted.\tშავკანიანები რაღაცაში დამნაშავეები უნდა იყვნენ."}
{"text": "And then we can bring empirical evidence to bear, can't we, and say, well how can you consider all blacks tainted when St. Augustine was black and Thomas Sowell is black.\tშემდეგ ემპირიული მტკიცებულება შეიძლება წარმოვადგინოთ და ვთქვათ: როგორ უნდა ჩათვალოთ ყველა შავკანიანი დამნაშავედ? როცა წმ. ავგუსტინე შავკანიანი იყო და თომას სოუელიც."}
{"text": "And you can get moral argument off the ground, then, because you're not treating moral principles as concrete entities.\tდა ახლა უკვე შეგიძლიათ მორალური არგუმენტის დემონსტრორება, რადგან მორალურ პრინციპებს როგორც კონკრეტულ ობიექტებს არ განიხილავთ."}
{"text": "You're treating them as universals, to be rendered consistent by logic.\tთქვენ მათ უნივერსალურად განიხილავთ, რომლებთან მიმართებაშიც თანმიმდევრული ლოგიკა უნდა გამოვიყენოთ."}
{"text": "Now how did all of this arise out of I.Q. tests?\tამ ყველაფრამდე IQ ტესტებიდან როგორ მივედით?"}
{"text": "That's what initially got me going on cognitive history.\tესაა, რამაც პირველად კოგნიტიური ისტორიისკენ წამიყვანა."}
{"text": "If you look at the I.Q. test, you find the gains have been greatest in certain areas.\tთუ IQ ტესტებს შეხედავთ, ნახავთ რომ ზოგიერთ სფეროში დიდი მიღწევები იყო."}
{"text": "The similarities subtest of the Wechsler is about classification, and we have made enormous gains on that classification subtest.\tუექსლერის მსგავსებების ქვეტესტი კლასიფიცირებაზეა და ჩვენ დიდი მიღწევა გვაქვს ამ კლასიფიცირების ქვეტესტში."}
{"text": "There are other parts of the I.Q. test battery that are about using logic on abstractions.\tIQ ტესტების სხვა ნაწილებიც, რომლებიც ლოგიკის და აბსტრაქციის გამოყენებაზეა."}
{"text": "Some of you may have taken Raven's Progressive Matrices, and it's all about analogies.\tზოგ თქვენგანს შეიძლება გაუვლია რევენის პროგრესული მატრიცები, ის ანალოგიებზეა."}
{"text": "And in 1900, people could do simple analogies.\t1900 წელს ადამიანებს მარტივი ანალოგიების გაკეთება შეეძლოთ."}
{"text": "That is, if you said to them, cats are like wildcats.\tთუ ეტყოდით: \"კატები გვანან გარეულ კატებს"}
{"text": "What are dogs like?\tრას გვანან ძაღლები?\""}
{"text": "They would say wolves.\tისინი გეტყოდნენ მგლებს."}
{"text": "But by 1960, people could attack Raven's on a much more sophisticated level.\tმაგრამ 1960 წლისთვის ხალხს \"რევენის\" გავლა ბევრად უფრო რთულ დონეზე შეეძლო."}
{"text": "If you said, we've got two squares followed by a triangle, what follows two circles?\tთუ ეტყოდით: \"გაქვთ ორი კვადრატი და შემდეგ სამკუთხედი, რა მოსდევს ორ წრეს?\""}
{"text": "They could say a semicircle.\tისინი ამბობდნენ ნახევარწრეს."}
{"text": "Just as a triangle is half of a square, a semicircle is half of a circle.\tროგორც სამკუთხედი კვადრატის ნახევარია, ნახევარწრეც, წრის ნახევარია."}
{"text": "By 2010, college graduates, if you said two circles followed by a semicircle, two sixteens followed by what, they would say eight, because eight is half of 16.\t2010 წლისთვის, კოლეჯ დამთავრებულებს თუ ეტყოდით: \"ორი წრე და შემდეგ ნახევარწრე, ორი 16 და შემდეგ..?\" ისინი იტყოდნენ რვა, რადგან რვა 16-ის ნახევარია."}
{"text": "That is, they had moved so far from the concrete world that they could even ignore the appearance of the symbols that were involved in the question.\tისინი ისე დაშორდნენ კონკრეტულ მსოფლიოს, რომ მათ კითხვაში არსებული ფორმების და სიმბოლოების იგნორირებაც კი შეუძლიათ,"}
{"text": "Now, I should say one thing that's very disheartening.\tერთი გულდასაწყვეტი რამ უნდა ვთქვა."}
{"text": "We haven't made progress on all fronts.\tყველა ფრონტზე არ გვქონია პროგრესი."}
{"text": "One of the ways in which we would like to deal with the sophistication of the modern world is through politics, and sadly you can have humane moral principles, you can classify, you can use logic on abstractions, and if you're ignorant of history and of other countries, you can't do politics.\tთანამედროვე მსოფლიოს სირთულესთან გამკლავების ერთ-ერთი გზა პოლიტიკაა და სამწუხაროდ, შეიძლება გქონდეთ მორალური პრინციპები შეგეძლოთ კლასიფიცირება, ლოგიკის გამოყენება აბსტრაქციებში, მაგრამ თუ თქვენ არ იცით თქვენი ისტორია და სხვა ქვეყნების ისტორია, პოლიტიკით ვერ დაკავდებით."}
{"text": "We've noticed, in a trend among young Americans, that they read less history and less literature and less material about foreign lands, and they're essentially ahistorical.\tჩვენ ახალგაზრდა ამერიკელებში შევნიშნეთ ტენდენცია, რომ ისინი ნაკლებ ისტორიას და ნაკლებ ლიტერატურას კითხულობენ და ნაკლებ მასალას ეცნობიან სხვა ქვეყნებზე. მათ ძირითადად არ იციან ისტორია."}
{"text": "They live in the bubble of the present.\tისინი თანამედროვეობის ჭურში ცხოვრობენ."}
{"text": "They don't know the Korean War from the war in Vietnam.\tისინი კორეის ომს ვერ არჩევენ ვიეტნამის ომისგან."}
{"text": "They don't know who was an ally of America in World War II.\tმათ არ იციან ვინ იყო აშშ-ს მოკავშირე მეორე მსოფლიო ომში."}
{"text": "Think how different America would be if every American knew that this is the fifth time Western armies have gone to Afghanistan to put its house in order, and if they had some idea of exactly what had happened on those four previous occasions.\tწარმოიდგინეთ რამდენად განსხვავებული იქნებოდა ამერიკა, ყველა ამერიკელს რომ სცოდნოდა, რომ ეს მეხუთედ შევიდა დასავლური არმიები ავღანეთში სიტუაციის მოსაწესრიგებლად და წარმოდგენა რომ ჰქონოდათ ზუსტად რა მოხდა წინა ოთხ შემთხვევაში."}
{"text": "(Laughter) And that is, they had barely left, and there wasn't a trace in the sand.\t(სიცილი) მათ ძლივს გამოასწრეს ისე რომ კვალი არ დატოვეს."}
{"text": "Or imagine how different things would be if most Americans knew that we had been lied into four of our last six wars.\tან წარმოიდგინეთ რა სხვანაირად იქნებოდა ყველაფერი, ამერიკელების უმეტესობას რომ სცოდნოდა, რომ ჩვენი ბოლო 6 ომიდან, 4 ტყუილზე წამოვიწყეთ."}
{"text": "You know, the Spanish didn't sink the battleship Maine, the Lusitania was not an innocent vessel but was loaded with munitions, the North Vietnamese did not attack the Seventh Fleet, and, of course, Saddam Hussein hated al Qaeda and had nothing to do with it, and yet the administration convinced 45 percent of the people that they were brothers in arms, when he would hang one from the nearest lamppost.\tიცით? ესპანელებს არ ჩაუძირავთ საბრძოლო გემი\"მეინი\" \"ლუსიტანია\" არ იყო უვნებელი ხომალდი, ის სამხედრო აღჭურვილობით იყო დატვირთული. ჩრდილოეთ ვიეტნამელები თავს არ დასხმიან მეშვიდე ფლოტს, და რა თქმა უნდა სადამ ჰუსეინი ვერ იტანდა ალ ქაედას და არაფერი ჰქონდა მათთან საერთო. ამის მიუხედავად აშშ-ს ადმინისტრაციამ დაარწმუნა მოსახლეობის 45%, რომ ისინი მოკავშირეები იყვნენ, როცა ის ნებისმიერ მათგანს უახლოეს განათების ბოძზე ჩამოკიდებდა."}
{"text": "But I don't want to end on a pessimistic note.\tარ მინდა პესიმისტურ ნოტზე დავასრულო."}
{"text": "The 20th century has shown enormous cognitive reserves in ordinary people that we have now realized, and the aristocracy was convinced that the average person couldn't make it, that they could never share their mindset or their cognitive abilities.\tმე-20 საუკუნემ ჩვეულებრივ ადამიანებში არსებული არნახული გონებრივი რეზერვები აჩვენა, რომელიც ახლა აღმოვაჩინეთ. არისტოკრატია დარწმუნებული იყო, რომ რიგით ადამიანს არ შეეძლო, რომ ისინი ვერასდროს გაიზიარებდნენ მათ აზროვნებას და გონებრივ შესაძლებლობებს."}
{"text": "Lord Curzon once said he saw people bathing in the North Sea, and he said, \"Why did no one tell me what white bodies the lower orders have?\"\tლორდ კურზონმა ერთხელ თქვა... მან დაინახა ჩრდილოეთ ზღვაში მოცურავე ხალხი და თქვა: \"არავინ რატომ არ მითხრა რა თეთრი სხეულები აქვთ ქვედა ფენის წარმომადგენლებს?\""}
{"text": "As if they were a reptile.\tთითქოს ისინი რეპტილიები იყვნენ."}
{"text": "Well, Dickens was right and he was wrong. [Correction: Rudyard Kipling] [Kipling] said, \"The colonel's lady and Judy O'Grady are sisters underneath the skin.\"\tდიკენსი მართალი იყო და ის ცდებოდა. [შესწორება: რადიარდ კიპლინგი] [კიპლინგმა] თქვა: \"პოლკოვნიკის ცოლი და ჯუდი ო'გრედი კან ქვეშ დები არიან\""}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "An image is worth more than a thousand words, so I'm going to start my talk by stop talking and show you a few images that I recently captured.\tერთი სურათი ათასი სიტყვის ტოლფასია, ამიტომ ჩემს გამოსვლას ლაპარაკის ნაცვლად იმ სურათების ჩვენებით დავიწყებ, რომლებიც ახლახანს გადავიღე."}
{"text": "So by now, my talk is already 6,000 words long, and I feel like I should stop here.\tაი, ახლა უკვე ჩემი გამოსვლა 6 000 სიტყვიანია და აჯობებს აქ გავჩერდე."}
{"text": "(Laughter) At the same time, I probably owe you some explanation about the images that you just saw.\t(სიცილი) ამავდროულად, ალბათ ამ სურათებთან დაკავშირებით განმარტების გაკეთებაც მმართებს."}
{"text": "What I am trying to do as a photographer, as an artist, is to bring the world of art and science together.\tჩემი, როგორც ფოტოგრაფისა და ხელოვანის მთავარი მიზანი, ხელოვნებისა და მეცნიერების გაერთიანებაა."}
{"text": "Whether it is an image of a soap bubble captured at the very moment where it's bursting, as you can see in this image, whether it's a universe made of tiny little beads of oil paint, strange liquids that behave in very peculiar ways, or paint that is modeled by centrifugal forces, I'm always trying to link those two fields together.\tიქნება ეს საპნის ბუშტის სურათი, რომელიც მისი გახეთქვის მომენტშია გადაღებული, როგორც ამას ეკრანზე ხედავთ, თუ ზეთის საღებავის პატარა ბუშტებით შექმნილი სამყარო, ან უცნაური სითხეები, რომლებსაც განსაკუთრებული თვისებები გააჩნიათ, ან თუნდაც ცენტრიდანული ძალებით მოდელირებული საღებავი, ყველა შემთხვევაში ვცდილობ, ამ ორი სფეროს ერთმანეთთან დაკავშირებას."}
{"text": "What I find very intriguing about those two is that they both look at the same thing: They are a response to their surroundings.\tყველაზე საინტერესო ისაა, რომ მათ ერთი რამ აკავშირებთ, ორივე გარემოცვაზე საპასუხო რეაქციას წარმოადგენს,"}
{"text": "And yet, they do it in a very different way.\tთუმცა, ეს ორივე სფეროში სხვადასხვანაირად ვლინდება."}
{"text": "If you look at science on one hand, science is a very rational approach to its surroundings, whereas art on the other hand is usually an emotional approach to its surroundings.\tერთის მხრივ, მეცნიერებას გარემოცვაზე რაციონალური მიდგომა ახასიათებს, ხოლო ხელოვნებისთვის კი, ემოციური მიდგომაა ბუნებრივი."}
{"text": "What I am trying to do is I'm trying to bring those two views into one so that my images both speak to the viewer's heart but also to the viewer's brain.\tჩემი ძალისხმევის არსი კი იმაში მდგომარეობს, რომ ეს ორი ხედვა ისე გავაერთიანო, რომ ჩემი სურათები მნახველის გულამდეც მივიდეს და გონებამდეც."}
{"text": "Let me demonstrate this based on three projects.\tმოდი, ამ ყველაფერს სამი პროექტის მაგალითზე გაჩვენებთ."}
{"text": "The first one has to do with making sound visible.\tპირველი, ხმების ვიზუალიზაციას ეხება."}
{"text": "Now as you may know, sound travels in waves, so if you have a speaker, a speaker actually does nothing else than taking the audio signal, transform it into a vibration, which is then transported through the air, is captured by our ear, and transformed into an audio signal again.\tროგორც თქვენ იცით, ხმა ტალღებად ვრცელდება. ამიტომ, თუ გაქვთ დინამიკი, ერთადერთი რასაც ის აკეთებს, აუდიო სიგნალის მიღება და მისი რხევად გარდაქმნაა, რომელიც ჰაერის საშუალებით ვრცელდება, ჩვენს ყურამდე აღწევს და კვლავ აუდიო სიგნალად გარადაიქმნება."}
{"text": "Now I was thinking, how can I make those sound waves visible?\tმე დავიწყე ფიქრი, თუ როგორ მომეხდინა ამ ტალღების ვიზუალიზაცია"}
{"text": "So I came up with the following setup.\tდა შემდეგ მოწყობილობამდე მივედი."}
{"text": "I took a speaker, I placed a thin foil of plastic on top of that speaker, and then I added tiny little crystals on top of that speaker.\tავიღე დინამიკი და მის ზემოთ პლასტამასის თხელი ფოლგა დავამაგრე, შემდეგ კი, დინამიკის ზემოთ პატარა კრისტალები მოვათავსე."}
{"text": "And now, if I would play a sound through that speaker, it would cause the crystals to move up and down.\tშესაბამისად, თუ ამ დინამიკში ხმა გაისმება, კრისტალები ზევით-ქვევით მოძრაობენ."}
{"text": "Now this happens very fast, in the blink of an eye, so, together with LG, we captured this motion with a camera that is able to capture more than 3,000 frames per second.\tეს ძალიან სწრაფად, თვალის დახამხამებაში ხდება, ამიტომ LG-სთან ერთად ეს მოძრაობა გადავიღეთ კამერით, რომელსაც წამში 3 000-ზე მეტი კადრის გადაღება შეუძლია."}
{"text": "Let me show you what this looks like.\tმოდი გაჩვენებთ როგორ გამოიყურება."}
{"text": "(Music: \"Teardrop\" by Massive Attack) (Applause) Thank you very much.\t(მუსიკა: \"Teardrop\", ჯგუფი Massive Attack) (აპლოდისმენტები) დიდი მადლობა."}
{"text": "I agree, it looks pretty amazing.\tგეთანხმებით, ეს შესანიშნავი სანახაობაა."}
{"text": "But I have to tell you a funny story.\tმაგრამ ერთ სასაცილო ისტორიასაც მოგიყვებით."}
{"text": "I got an indoor sunburn doing this while shooting in Los Angeles.\tლოს ანჯელესში ამ პროცესის გადაღებისას, სახლიდან გაუსვლელად მივიღე ნამზეური."}
{"text": "Now in Los Angeles, you could get a decent sunburn just on any of the beaches, but I got mine indoors, and what happened is that, if you're shooting at 3,000 frames per second, you need to have a silly amount of light, lots of lights.\tცხადია, ლოს ანჯელესის სანაპიროებზე, გვარიანი დამწვრობის მიღება შეიძლება, თუმცა მე ეს სახლიდან გაუსვლელად მოვახერხე. ეს კი, შემდეგნაირად მოხდა, თუკი თქვენ წამში 3 000 კადრს იღებთ, საოცრად დიდი რაოდენობის განათება გესაჭიროებათ."}
{"text": "So we had this speaker set up, and we had the camera facing it, and lots of lights pointing at the speaker, and I would set up the speaker, put the tiny little crystals on top of that speaker, and we would do this over and over again, and it was until midday that I realized that I had a completely red face because of the lights pointing at the speaker.\tჩვენ კი დინამიკი გვქონდა დაყენებული მისკენ მიმართული კამერით და უამრავი განათებით, მე კი დინამიკს ვარეგულირებდი, და მასზე პატარა კრისტალებს ვამაგრებდი. ეს ძალიან ბევრჯერ გავიმეორეთ და თითქმის უკვე შუადღე იყო, როცა მივხვდი, რომ სახე მთლიანად გამწითლებოდა განათებისგან რომელიც პირდაპირ დინამიკს ეცემოდა."}
{"text": "What was so funny about it was that the speaker was only coming from the right side, so the right side of my face was completely red and I looked like the Phantom of the Opera for the rest of the week.\tკიდევ უფრო სასცილო ისაა, რომ დინამიკთან სმარჯვენა მხარეს ვიდექი და სახის მხოლოდ მარჯვენა მხარე მქონდა გაწითლებული. მთელი კვირა \"ოპერის აჩრდილს\" ვგავდი."}
{"text": "Let me now turn to another project which involves less harmful substances.\tმოდით, შემდეგ პროექტზე გადავიდეთ, რომლიც ნაკლებად მავნე შემადგენლობისაა."}
{"text": "Has anyone of you heard of ferrofluid?\tრომელიმე თგვენგანს სმენია ფერომაგნიტური სითხის შესახებ?"}
{"text": "Ah, some of you have. Excellent.\tაა, რამდენიმე თქვენგანმა იცის."}
{"text": "Should I skip that part?\tშესანიშნავია. გამოვტოვო ეს ნაწილი?"}
{"text": "(Laughter) Ferrofluid has a very strange behavior.\t(სიცილი) ფერომაგნიტურ სითხეს ძალიან უცნაური თვისება აქვს."}
{"text": "It's a liquid that is completely black.\tეს სითხე სრულიად შავია."}
{"text": "It's got an oily consistency.\tზეთოვანი კონსისტენცია აქვს"}
{"text": "And it's got tiny little particles of metal in it, which makes it magnetic.\tდა ძალიან პატარა, ლითონის ნაწილაკებს შეიცავს, რომელიც მას მაგნიტურ უნარს სძენს."}
{"text": "So if I now put this liquid into a magnetic field, it would change its appearance.\tამიტომ, თუ მე ახლა ამ სითხეს მაგნიტურ ველში მოვათავსებ, ის პირვანდელ სახეს შეიცვლის."}
{"text": "Now I've got a live demonstration over here to show this to you.\tაი, აქ მომზადებული მაქვს სადემონსტრაციოდ და აქვე გაჩვენებთ ამ პროცესს."}
{"text": "So I've got a camera pointing down at this plate, and underneath that plate, there is a magnet.\tკამერას ამ ფირფიტას ვუმიზნებ. ფირფიტის ქვემოთ მაგნიტია მოთავსებული."}
{"text": "Now I'm going to add some of that ferrofluid to that magnet.\tახლა კი მაგნიტს, ცოტა ფერომაგნიტურ სითხეს დავასხამ."}
{"text": "Let's just slightly move it to the right and maybe focus it a little bit more. Excellent.\tსულ ოდნავ გავწიოთ მარჯვნივ და უფრო კარგად მოვაქციოთ ფოკუსში."}
{"text": "So what you can see now is that the ferrofluid has formed spikes.\tშესანიშნავია. აი, ახლა ხედავთ, რომ ფერომაგნიტურმა სითხემ ფორმა შეიცვალა და წვეტები გაუჩნდა."}
{"text": "This is due to the attraction and the repulsion of the individual particles inside the liquid.\tეს სითხის შიგნით არსებული ნაწილაკების მიზიდვის და განზიდვის გამო მოხდა."}
{"text": "Now this looks already quite interesting, but let me now add some watercolors to it.\tმიუხედავად იმისა, რომ ასეც საკმაოდ საინტერესო ჩანს, მოდი მცირეოდენი წყლის საღებავიც დავამატოთ."}
{"text": "Those are just standard watercolors that you would paint with.\tეს ჩვეულებრივი წყლის საღებავებია, რომლითაც ვხატავთ."}
{"text": "You wouldn't paint with syringes, but it works just the same.\tმართალია შპრიცებით არ ხატავთ, თუმცა შედეგი იგივე იქნება."}
{"text": "So what happened now is, when the watercolor was flowing into the structure, the watercolors do not mix with the ferrofluid.\tახლა ავხსნი რაც მოხდა. როცა წყლის საღებავი ჩავასხით სტრუქტურაში, ის ფერომაგნიტურ სითხესთან რეაქციაში არ შევიდა,"}
{"text": "That's because the ferrofluid itself is hydrophobic.\tრადგან ფერომაგნიტური სითხე ჰიდროფობიურია,"}
{"text": "That means it doesn't mix with the water.\tანუ წყალში არ იხსნება."}
{"text": "And at the same time, it tries to maintain its position above the magnet, and therefore, it creates those amazing-looking structures of channels and tiny little ponds of colorful water paint.\tამასთან ერთად, ის მაგნიტის ზემოთ, თავისი პოზიციის შენარჩუნებას ცდილობს და ამის შედეგად წარმოიქმნება ეს საოცარი წყლის საღებავისგან წარმოქმნილი არხის სტრუქტურები და პატარა გუბეები."}
{"text": "So that was the second project.\tაი, ეს იყო მეორე პროექტი."}
{"text": "Let me now turn to the last project, which involves the national beverage of Scotland.\tახლა გადავიდეთ ბოლო პროექტზე, რომელშიც... შოტლანდიის ეროვნულ სასმელი მონაწილეობს."}
{"text": "(Laughter) This image, and also this one, were made using whiskey.\t(სიცილი) ეს სურათი და აი ესეც, ვისკის გამოყენებითაა დამზადებული."}
{"text": "Now you might ask yourself, how did he do that?\tალბათ საკუთარ თავს ჰკითხავთ, როგორ გააკეთა ეს?"}
{"text": "Did he drink half a bottle of whiskey and then draw the hallucination he got from being drunk onto paper?\tნახევარი ბოთლი ვისკი დალია და შემდეგ სიმთვრალისგან მიღებული ჰალუცინაცია ფურცელზე გადმოიტანა?"}
{"text": "I can assure you I was fully conscious while I was taking those pictures.\tმინდა დაგარწმუნოთ, რომ ამ სურათების გადაღებისას, სრულიად ფხიზელი ვიყავი."}
{"text": "Now, whiskey contains 40 percent of alcohol, and alcohol has got some very interesting properties.\tვისკი 40% ალკოჰოლს შეიცავს, ალკოჰოლს კი ძალიან საინტერესო თვისებები აქვს."}
{"text": "Maybe you have experienced some of those properties before, but I am talking about the physical properties, not the other ones.\tშეიძლება გამოგიცდიათ კიდეც მისი რამდენიმე თვისება, თუმცა მე მის ფიზიკურ თვისებებს ვგულისხმობ და არა სხვებს."}
{"text": "So when I open the bottle, the alcohol molecules would spread in the air, and that's because alcohol is a very volatile substance.\tროცა ამ ბოთლს გავხსნი, ალკოჰოლის მოლეკულები ჰაერში გავცელდება, რადგანაც ალკოჰოლი აქროლადი ნივთიერებაა."}
{"text": "And at the same time, alcohol is highly flammable.\tგარდა ამისა, იგი სწრაფად აალებადიცაა."}
{"text": "And it was with those two properties that I was able to create the images that you're seeing right now.\tსწორედ ამ ორი თვისების საშუალებით შევძელი ამ სურათების შექმნა, რომელსაც ეკრანზე ხედავთ."}
{"text": "Let me demonstrate this over here.\tმოდით აქვე მოვახდინოთ ამის დემონსტრირება."}
{"text": "And what I have here is an empty glass vessel.\tთან მაქვს ცარიელი მინის ჭურჭელი."}
{"text": "It's got nothing in it.\tმასში არაფერია."}
{"text": "And now I'm going to fill it with oxygen and whiskey.\tახლა ამ ჭურჭელს ჟანგბადითა და ვისკით გავავსებ."}
{"text": "Add some more.\tცოტაც დავამატოთ."}
{"text": "Now we just wait for a few seconds for the molecules to spread inside the bottle.\tახლა რამდენიმე წამი მოვიცადოთ, რომ მოლეკულები ბოთლში გავრცელდეს"}
{"text": "And now, let's set that on fire.\tდა ცეცხლი წავუკიდოთ."}
{"text": "(Laughter) So that's all that happens.\t(სიცილი) სულ ესაა, რაც ამ დროს ხდება."}
{"text": "It goes really fast, and it's not that impressive.\tეს ძალიან სწრაფი პროცესია და ამიტომ ისეთი თვალწარმტაცი არაა."}
{"text": "I could do it again to show it one more time, but some would argue that this is a complete waste of the whiskey, and that I should rather drink it.\tმე შემიძლია კიდევ ერთხელ გაჩვენოთ იგივე, თუმცა ზოგიერთი თგვენგანი ალბათ შემედავება, რომ ეს ვისკის ფუჭი ხარჯვაა და სჯობს დავლიო."}
{"text": "But let me show you a slow motion in a completely darkened room of what I just showed you in this live demonstration.\tმაგრამ მოდი, რაც აქ ნახეთ, იგივეს შენებული კადრით გაჩვენებთ, სრულიად ბნელ ოთახში."}
{"text": "So what happened is that the flame traveled through the glass vessel from top to bottom, burning the mix of the air molecules and the alcohol.\tახლა კი ავხსნათ რა მოხდა. ალი მინის ჭურჭელში, ზემოდან ქვემოთ გავრცელდა და ჰაერისა და ალკოჰოლის მოლეკულები დაწვა."}
{"text": "So the images that you saw at the beginning, they are actually a flame stopped in time while it is traveling through the bottle, and you have to imagine it was flipped around 180 degrees.\tასე რომ, სურათები, რომლებიც დასაწყისში გაჩვენეთ დროში გაჩერებული, ბოთლში მიმავალი ალია. და წარმოიდგინეთ 180 გრადუსით იყო შემობრუნებული.."}
{"text": "So that's how those images were made.\tსწორედ ასე შეიქმნა ეს სურათები."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) გმადლობთ."}
{"text": "So, I have now showed you three projects, and you might ask yourself, what is it good for?\tახლა მე თქვენ, სამი პროექტი გაჩვენეთ და ალბათ საკუთარ თავს ჰკითხავთ?"}
{"text": "What's the idea behind it?\tმერე რა? რა არის ამ პროექტების არსი?"}
{"text": "Is it just a waste of whiskey?\tეს მხოლოდ ვისკის ხარჯვაა?"}
{"text": "Is it just some strange materials?\tთუ მხოლოდ უცნაური ნივთიერებები?"}
{"text": "Those three projects, they're based on very simple scientific phenomena, such as magnetism, the sound waves, or over here, the physical properties of a substance, and what I'm trying to do is I'm trying to use these phenomena and show them in a poetic and unseen way, and therefore invite the viewer to pause for a moment and think about all the beauty that is constantly surrounding us.\tეს სამი პროექტი, ძალიან მარტივ მეცნიერულ მოვლენებზეა დამყარებული, როგორიცაა მიზიდულობა, ხმის ტალღები და ნივთირების ფიზიკური თვისებები და ჩემი ძალისხმევის არსი ისაა, რომ ვცდილობ ეს მოვლენები პოეტურ და იქამდე უხილავ ჭრილში ვაჩვენო. სწორედ ამიტომ მოვუწოდებ მაყურებლებს, რომ ერთი წამით მოდუნდით და იფიქრეთ იმ სილამაზეზე, რომელიც მუდმივად ჩვენ გარშემოა."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Here's a question we need to rethink together: What should be the role of money and markets in our societies?\tაი საკითხი, რომელიც ხელმეორედ უნდა გავიაზროთ: რა უნდა იყოს ფულის და ბაზრების როლი ჩვენს საზოგადოებებში?"}
{"text": "Today, there are very few things that money can't buy.\tდღეს ძალიან ცოტა რამ არსებობს, რისი ყიდვაც ფულით არ შეიძლება."}
{"text": "If you're sentenced to a jail term in Santa Barbara, California, you should know that if you don't like the standard accommodations, you can buy a prison cell upgrade.\tთუ თქვენ პატიმრობა მოგისაჯეს სანტა ბარბარაში, კალიფორნიაში, უნდა იცოდეთ, რომ თუ არ მოგწონთ სტანდარტული კამერა, შეგიძლიათ შეიძინოთ გაუმჯობესებული პირობები"}
{"text": "It's true. For how much, do you think?\tეს მართალია. თქვენი აზრით, რამდენად?"}
{"text": "What would you guess?\tროგორ ფიქრობთ?"}
{"text": "Five hundred dollars?\tხუთასი დოლარი?"}
{"text": "It's not the Ritz-Carlton. It's a jail!\tეს რიც-კარლტონი არაა."}
{"text": "Eighty-two dollars a night.\tეს ციხეა! 82 დოლარი ღამეში."}
{"text": "Eighty-two dollars a night.\t82 დოლარი ღამეში."}
{"text": "If you go to an amusement park and don't want to stand in the long lines for the popular rides, there is now a solution.\tთუ წახვალთ გასართობ პარკში და არ გსურთ გრძელ რიგში დგომა პოპულარული ატრაქციონებისთვის, ამჟამად არსებობს გამოსავალი."}
{"text": "In many theme parks, you can pay extra to jump to the head of the line.\tბევრ პარკში შეგიძლიათ გადაიხადოთ დამატებით, რომ რიგის თავში მოექცეთ."}
{"text": "They call them Fast Track or VIP tickets.\tისინი ამას სწრაფ გზას ან VIP ბილეთებს უწოდებენ."}
{"text": "And this isn't only happening in amusement parks.\tდა ეს მხოლოდ გასართობ პარკებში არ ხდება."}
{"text": "In Washington, D.C., long lines, queues sometimes form for important Congressional hearings.\tვაშინგტონში ხანდახან გრძელი რიგებია კონგრესის განხილვების დროს."}
{"text": "Now some people don't like to wait in long queues, maybe overnight, even in the rain.\tამჟამად ზოგიერთს არ მოსწონს გრძელ რიგში დგომა, შესაძლებელია მთელი ღამე, წვიმაში."}
{"text": "So now, for lobbyists and others who are very keen to attend these hearings but don't like to wait, there are companies, line-standing companies, and you can go to them.\tამიტომ ახლა ლობისტებისთვის, სხვებისთვის, ვისაც უნდა ამ განხილვებზე დასწრება, მაგრამ არ სურთ ლოდინი, არსებობს კომპანიები, რიგში დგომის კომპანიები, რომელთაც შეგიძლიათ მიმართოთ."}
{"text": "You can pay them a certain amount of money, they hire homeless people and others who need a job to stand waiting in the line for as long as it takes, and the lobbyist, just before the hearing begins, can take his or her place at the head of the line and a seat in the front of the room.\tშეგიძლიათ გადაუხადოთ გარკვეული თანხა, ისინი კი ქირაობენ უსახლკაროებს და მათ, ვისაც სამსახური სჭირდება, რათა ისინი დადგნენ რიგში იმდენ ხანს, რამდენიც საჭიროა, ლობისტი კი სწორედ განხილვამდე დაიკავებს რიგის თავში საკუთარ ადგილს."}
{"text": "Paid line standing.\tანაზღაურებადი რიგში დგომა."}
{"text": "It's happening, the recourse to market mechanisms and market thinking and market solutions, in bigger arenas.\tსაბაზრო მექანიზმების, საბაზრო აზროვნების, საბაზრო გადაწყვეტების გამოყენება, უფრო დიდ მასშტაბშიც ხდება."}
{"text": "Take the way we fight our wars.\tდააკვირდით ჩვენს ომებს."}
{"text": "Did you know that, in Iraq and Afghanistan, there were more private military contractors on the ground than there were U.S. military troops?\tიცოდით, რომ ერაყში და ავღანეთში უფრო მეტი კერძო სამხედრო კონტრაქტორია, ვიდრე ამერიკის სამხედრო?"}
{"text": "Now this isn't because we had a public debate about whether we wanted to outsource war to private companies, but this is what has happened.\tეს არ ხდება იმიტომ, რომ ჩვენ გვქონდა საჯარო განხილვები იმაზე, ნამდვილად გვინდა თუ არა მოვახდინოთ ომის აუთსორსინგი კერძო კომპანიებზე, არამედ ეს არის ის რეალობა, რაც მოხდა."}
{"text": "Over the past three decades, we have lived through a quiet revolution.\t30 წლის განმავლობაში ჩვენ ვიცხოვრეთ მშვიდ რევოლუციაში."}
{"text": "We've drifted almost without realizing it from having a market economy to becoming market societies.\tჩვენ თითქმის შეუმჩნევლად გადავედით საბაზრო ეკონომიკიდან საბაზრო საზოგადოებაზე."}
{"text": "The difference is this: A market economy is a tool, a valuable and effective tool, for organizing productive activity, but a market society is a place where almost everything is up for sale.\tაი განსხვავება: საბაზრო ეკონომიკა საშუალებაა, ძვირფასი და ეფექტური საშუალება, პროდუქტიული აქტივობების ორგანიზებისთვის; მაშინ როცა საბაზრო საზოგადოება არის ადგილი, სადაც თითქმის ყველაფერი იყიდება."}
{"text": "It's a way of life, in which market thinking and market values begin to dominate every aspect of life: personal relations, family life, health, education, politics, law, civic life.\tეს ცხოვრების წესია, სადაც საბაზრო აზროვნება და საბაზრო ღირებულებები იწყებს დომინირებას ცხოვრების ყველა ასპექტზე: პირადი ურთიერთობები, ოჯახი, ჯანმრთელობა, განათლება, პოლიტიკა, კანონი, სამოქალაქო ცხოვრება."}
{"text": "Now, why worry? Why worry about our becoming market societies?\tრატომ ვიდარდოთ იმაზე, რომ საბაზრო საზოგადოება ვხდებით?"}
{"text": "For two reasons, I think.\tვფიქრობ, ორი მიზეზის გამო."}
{"text": "One of them has to do with inequality.\tპირველი, უთანასწორობაა."}
{"text": "The more things money can buy, the more affluence, or the lack of it, matters.\tრაც უფრო მეტი რაღაცის ყიდვა შეუძლია ფულს, მით მეტად კრიტიკული ხდება, მისი ქონა არ ქონის საკითხი."}
{"text": "If the only thing that money determined was access to yachts or fancy vacations or BMWs, then inequality wouldn't matter very much.\tფულს რომ მხოლოდ იმის განსაზღვრა შეეძლოს, თუ ვის ექნება წვდომა იახტებზე, მოდურ დასვენებებზე, BMW-ებზე, მაშინ უთანასწორობას დიდი მნიშვნელობა არ ექნებოდა."}
{"text": "But when money comes increasingly to govern access to the essentials of the good life -- decent health care, access to the best education, political voice and influence in campaigns -- when money comes to govern all of those things, inequality matters a great deal.\tმაგრამ, როცა ფული გადამწყვეტი ფაქტორი ხდება იმისა, თუ ვის ექნება წვდომა კარგი ცხოვრებისთვის აუცილებელ საჭიროებებზე: რიგიანი ჯანდაცვა, წვდომა საუკეთესო განათლებაზე, პოლიტიკური ხმა და ზეგავლენა კამპანიაზე... როცა ფული განკარგავს ამ ყველაფერს, უთანასწორობა მწვავეა."}
{"text": "And so the marketization of everything sharpens the sting of inequality and its social and civic consequence.\tამიტომ ყველაფრის მარკეტიზაცია, წაწვეტებულს ხდის უთანასწორობის ნესტარს და მის სოციალურ, სამოქალაქო შედეგს."}
{"text": "That's one reason to worry.\tეს შფოთვის ერთი მიზეზია."}
{"text": "There's a second reason apart from the worry about inequality, and it's this: with some social goods and practices, when market thinking and market values enter, they may change the meaning of those practices and crowd out attitudes and norms worth caring about.\tგარდა უთანასწორობაზე დარდისა, არსებობს მეორე მიზეზი და აი ისიც: ზოგიერთ სოციალურ საქონელთან და წეს–ჩვეულებასთან მიმართებაში, როცა საბაზრო აზროვნება და საბაზრო ღირებულებები შემოდის საქმეში, ამან შეიძლება გამოიწვიოს მათი ცვლილება და განდევნოს ის დამოკიდებულებები, ნორმები, რომლეთა გაფრთხილებაც ნამდვილად ღირს."}
{"text": "I'd like to take an example of a controversial use of a market mechanism, a cash incentive, and see what you think about it.\tმსურს მოვიყვანო საკამათო მაგალითი საბაზრო მექანიზმის გამოყენებისა: ესაა ფულადი სტიმული და მოდი ვნახოთ, თქვენ რას ფიქრობთ ამასთან დაკავშირებით."}
{"text": "Many schools struggle with the challenge of motivating kids, especially kids from disadvantaged backgrounds, to study hard, to do well in school, to apply themselves.\tბევრი სკოლა განიცდის სირთულეს, რომ მოტივაცია მისცენ ბავშვებს, განსაკუთრებით პატარებს ღარიბი ოჯახებიდან, რომ მათ კარგად ისწავლონ და წარმატებულები იყვნენ სკოლაში."}
{"text": "Some economists have proposed a market solution: Offer cash incentives to kids for getting good grades or high test scores or for reading books.\tზოგიერთმა ეკონომისტმა შემოგვთავაზა ამ საკითხის საბაზრო გადაწყვეტა: ფულადი სტიმული ბავშვებს, კარგი ნიშნების მისაღებად, ან მაღალი ქულებისთვის ტესტში, ან წიგნების წაკითხვისთვის."}
{"text": "They've tried this, actually.\tეს მიდგომა გამოცადეს კიდევაც."}
{"text": "They've done some experiments in some major American cities.\tჩატარდა ექსპერიმენტები ამერიკის რამოდენიმე მთავარ ქალაქში."}
{"text": "In New York, in Chicago, in Washington, D.C., they've tried this, offering 50 dollars for an A, 35 dollars for a B.\tნიუ იორკში, ჩიკაგოში, ვაშინგტონში. მათ შესთავაზეს ბავშვებს 50$ A ქულის მიღების შემთხვევაში, 35$ B–სთვის."}
{"text": "In Dallas, Texas, they have a program that offers eight-year-olds two dollars for each book they read.\tდალასში, ტეხასში, პროგრამა სთავაზობს 8 წლის ბავშვებს 2$–ს თითო წაკითხულ წიგნში."}
{"text": "So let's see what -- Some people are in favor, some people are opposed to this cash incentive to motivate achievement.\tშედეგად – ზოგი ამის მომხრეა, ზოგი კიდევ ეწინააღმდეგება ამ მიდგომას მიღწევის მოტივირებისთვის."}
{"text": "Let's see what people here think about it.\tმოდით ვნახოთ რას ფიქრობთ აქ მყოფი ხალხი."}
{"text": "Imagine that you are the head of a major school system, and someone comes to you with this proposal.\tწარმოიდგინეთ, რომ ხართ მთავარი სასკოლო სისტემის ხელმძღვანელი და ვიღაც მოდის თქვენთან ამ შემოთავაზებით."}
{"text": "And let's say it's a foundation. They will provide the funds.\tდავუშვათ ეს არის ფონდი, რომელიც ჩადებს თანხებს პროექტში."}
{"text": "You don't have to take it out of your budget.\tანუ თქვენ არ მოგიწევთ ბიუჯეტის ხარჯვა."}
{"text": "How many would be in favor and how many would be opposed to giving it a try?\tრამდენი დასთანხმდებოდით და რამდენი არ დაინტერესდებოდით შემოთავაზებით?"}
{"text": "Let's see by a show of hands.\tაბა დამანახეთ ხელები."}
{"text": "First, how many think it might at least be worth a try to see if it would work? Raise your hand.\tპირველი, რამდენი თქვენგანი ფიქრობთ რომ შეიძლება ამის ცდა, რათა ვნახოთ გაამართლებს თუ არა?"}
{"text": "And how many would be opposed? How many would -- So the majority here are opposed, but a sizable minority are in favor.\tაიწიეთ ხელი. და რამდენი იქნებით წინააღმდეგი? მოკლედ, უმრავლესობა აქ მყოფი წინააღმდეგია, მაგრამ მნიშვნელოვანი უმცირესობა მომხრეა."}
{"text": "Let's have a discussion.\tმოდი გავმართოთ დისკუსია."}
{"text": "Let's start with those of you who object, who would rule it out even before trying.\tდავიწყოთ იდეის მოწინააღმდეგეებით, რომლებიც საცდელადაც კი არ ჩაატარებდნენ."}
{"text": "What would be your reason?\tრა არის თქვენი არგუმენტი?"}
{"text": "Who will get our discussion started? Yes?\tვინ დაიწყებს დისკუსიას?"}
{"text": "Heike Moses: Hello everyone, I'm Heike, and I think it just kills the intrinsic motivation, so in the respect that children, if they would like to read, you just take this incentive away in just paying them, so it just changes behavior.\tდიახ? ჰმ: გამარჯობა ყველას, მე ვარ ჰაიკა და მე ვფიქრობ, რომ ეს კლავს შინაგან მოტივაციას; ბავშვებთან მიმართებაში, თუ მათ უყვართ კითხვა, თქვენ ართმევთ ამ სტიმულს ფულის გადახდით, შესაბამისად ეს ცვლის ქცევას."}
{"text": "Michael Sandel: Takes the intrinsic incentive away.\tმს: ართმევს შინაგან მოტივაციას."}
{"text": "What is, or should be, the intrinsic motivation?\tრა არის, ან რა უნდა იყოს შინაგანი მოტივაცია?"}
{"text": "HM: Well, the intrinsic motivation should be to learn.\tჰმ: შინაგანი მოტივაცია უნდა იყოს სწავლა."}
{"text": "MS: To learn. HM: To get to know the world.\tმს: სწავლა. ჰმ: რომ გაიცნო სამყარო."}
{"text": "And then, if you stop paying them, what happens then?\tდა თუ შეწყვეტთ გადახდას, რა მოხდება შემდეგ?"}
{"text": "Then they stop reading?\tშემდეგ ისინი შეწყვეტენ კითხვას?"}
{"text": "MS: Now, let's see if there's someone who favors, who thinks it's worth trying this.\tმს: მოდი ვნახოთ მომხრეების აზრი, რომელი ფიქრობთ, რომ ცდა კარგი იდეაა?"}
{"text": "Elizabeth Loftus: I'm Elizabeth Loftus, and you said worth a try, so why not try it and do the experiment and measure things?\tელ: მე ვარ ელიზაბეთ ლოფთუსი თქვენ თქვით რომ ცდა ღირს, მაშ რატომ არ ვცადოთ და ჩავატაროთ ექსპერიმენტი და გავზომოთ რაღაცეები?"}
{"text": "MS: And measure. And what would you measure?\tმს: და გავზომოთ... და რას გაზომავდით?"}
{"text": "You'd measure how many -- EL: How many books they read and how many books they continued to read after you stopped paying them.\tთქვენ გაზომავდით რამდენი... ელ: რამდენი წიგნი წაიკითხეს მათ და რამდენის კითხვა განაგრძეს, მას შემდეგ რაც აღარ გადაუხადეთ."}
{"text": "MS: Oh, after you stopped paying.\tმს: ოჰ, მას შემდეგ რაც აღარ გადაუხადეთ."}
{"text": "All right, what about that?\tკარგით, რას იტყვით?"}
{"text": "HM: To be frank, I just think this is, not to offend anyone, a very American way.\tჰმ: გულახდილად, არავის ეწყინოს, მაგრამ ვფიქრობ ეს არის ამერიკული აზროვნება."}
{"text": "(Laughter) (Applause) MS: All right. What's emerged from this discussion is the following question: Will the cash incentive drive out or corrupt or crowd out the higher motivation, the intrinsic lesson that we hope to convey, which is to learn to love to learn and to read for their own sakes?\t(სიცილი)(აპლოდისმენტები) მს: კარგით; რაც გამოჩნდა ამ დისკუსიიდან არის შემდეგი კითხვა: ფულადი სტიმული გააქრობს, გარყვნის, განდევნის უმაღლეს მოტივაციას, შინაგან გაკვეთილს, რომლის მიწოდებაც გვსურს როც არის ის, რომ ისწავლო სწავლის სიყვარული და რომ იკითხო საკუთარი თავისთვის?"}
{"text": "And people disagree about what the effect will be, but that seems to be the question, that somehow a market mechanism or a cash incentive teaches the wrong lesson, and if it does, what will become of these children later?\tდა ადამიანები ვერ თანხმდებიან თუ რა ეფექტი ექნება ამ ყველაფერს, მაგრამ ეჭვის საფუძველს ქმნის ის, რომ რაღაცნაირად საბაზრო მექანიზმი, ან ფულადი სტიმული იძლევა ცუდ გაკვეთილს; და თუ ეს მართლა ასეა, რა ბედი ეწევათ ამ ბავშვებს მოგვიანებით?"}
{"text": "I should tell you what's happened with these experiments.\tმე უნდა გითხრათ რა მოხდა მსგავს ექსპერიმენტებში."}
{"text": "The cash for good grades has had very mixed results, for the most part has not resulted in higher grades.\tფულს მაღალი ქულებისთვის ჰქონდა შერეული შედეგები, უმეტესმა ნაწილმა არ გამოიწვია ქულების ამაღლება."}
{"text": "The two dollars for each book did lead those kids to read more books.\tორმა დოლარმა თითო წაკითხულ წიგნზე, ნამდვილად უბიძგა პატარებს წაეკითხათ მეტი წიგნი"}
{"text": "It also led them to read shorter books.\tდა ასევე წაეკითხათ მცირე მოცულობის წიგნები."}
{"text": "(Laughter) But the real question is, what will become of these kids later?\t(სიცილი) მაგრამ რეალური შეკითხვა არის, თუ როგორები იქნებიან ეს ბავშვები მოგვიანებით?"}
{"text": "Will they have learned that reading is a chore, a form of piecework to be done for pay, that's the worry, or may it lead them to read maybe for the wrong reason initially but then lead them to fall in love with reading for its own sake?\tისწავლეს მათ, რომ კითხვა რუტინაა სამუშაოს ნაწილი, რომელიც უნდა შეასრულო ანაზღაურებისთვის, ან იქნებ ამან უბიძგოს მათ წაიკითხონ დასაწყისში არასწორი მიზეზით, მაგრამ მოგვიანებით შეუყვარდეთ კითხვა?"}
{"text": "Now, what this, even this brief debate, brings out is something that many economists overlook.\tეს მოკლე დებატებიც კი წამოჭრის იმ საკითხს, რასაც ბევრი ეკონომისტი უგულებელყოფს."}
{"text": "Economists often assume that markets are inert, that they do not touch or taint the goods they exchange.\tეკონომისტებს ხშირად მიაჩნიათ, რომ ბაზრები ინერტულია. რომ ისინი არ ეხებიან/აფუჭებენ საქონელს, რომელსაც ისინი ცვლიან."}
{"text": "Market exchange, they assume, doesn't change the meaning or value of the goods being exchanged.\tმათი აზრით საბაზრო გაცვლა–გამოცვლა, არ ცვლის გადაცვლილი საქონლის მნიშვნელობას და ღირებულებას."}
{"text": "This may be true enough if we're talking about material goods.\tშეიძლება ეს მართალი იყოს, თუ ჩვენ ვსაუბრობთ მატერიალურ საქონელზე."}
{"text": "If you sell me a flat screen television or give me one as a gift, it will be the same good.\tთუ მომყიდით ბრტყელეკრანიან ტელევიზორს, ან მაჩუქებთ მას, ეს იქნება ერთი და იგივე საქონელი."}
{"text": "It will work the same either way.\tის ორივე შემთხვევაში ერთანირად იმუშავებს."}
{"text": "But the same may not be true if we're talking about nonmaterial goods and social practices such as teaching and learning or engaging together in civic life.\tმაგრამ ეს შეიძლება არ იყოს ასე, თუ ვსაუბრობთ არამატერიალურ საქონელზე და სოციალურ წესებზე, როგორებიცაა სწავლება და სწავლა; ან სამოქალაქო ცხოვრებაში ერთიან ჩაბმაზე."}
{"text": "In those domains, bringing market mechanisms and cash incentives may undermine or crowd out nonmarket values and attitudes worth caring about.\tამ სფეროებში საბაზრო მექანიზმმა და ფულადმა სტიმულმა შეიძლება დააქვეითოს, ან გააძევოს ის არასაბაზრო ღირებულებები და დამოკიდებულებები, რომელთა გაფრთხილება მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Once we see that markets and commerce, when extended beyond the material domain, can change the character of the goods themselves, can change the meaning of the social practices, as in the example of teaching and learning, we have to ask where markets belong and where they don't, where they may actually undermine values and attitudes worth caring about.\tროცა ვხედავთ, რომ ბაზრების და კომერციის მატერიალური სფეროს მიღმა გავრცელებამ, შეიძლება შეცვალოს საქონლის ნიშან–თვისებები, შეიძლება შეცვალოს სოციალური ჩვევების მნიშვნელობა, როგორც სწავლება სწავლის მაგალითში ვახსენეთ, ჩვენ უნდა დავსვათ კითხვა, თუ სად არის ბაზრების ადგილი და სად არა. სად შეიძლება მათ შეასუსტონ ღირებულებები, დამოკიდებულებები, რომელთა გაფრთხილებაც საჭიროა."}
{"text": "But to have this debate, we have to do something we're not very good at, and that is to reason together in public about the value and the meaning of the social practices we prize, from our bodies to family life to personal relations to health to teaching and learning to civic life.\tმაგრამ რომ გავმართოთ დისკუსია, ჩვენ უნდა გავაკეთოთ ისეთი რამ, რაშიც მოვიკოჭლებთ, და ესაა ერთიანი საჯარო მსჯელობა ღირებულებაზე და სოციალური წესების მნიშვნელობაზე, რომელთაც დიდად ვაფასებთ. დაწყებული ჩვენი სხეულებიდან, საოჯახო ცხოვრებამდე, პირად ურთიერთობებამდე, ჯანმრთელობამდე სწავლებამდე და სწავლამდე, სამოქალაქო ცხოვრებამდე."}
{"text": "Now these are controversial questions, and so we tend to shrink from them.\tამჟამად ეს გახლავთ საკამათო საკითხები და ჩვენ ვცდილობთ მათთვის თავის არიდებას."}
{"text": "In fact, during the past three decades, when market reasoning and market thinking have gathered force and gained prestige, our public discourse during this time has become hollowed out, empty of larger moral meaning.\tმართლაც, სამი ათწლეულის განმავლობაში, როცა საბაზრო ლოგიკამ და აზროვნებამ გააერთიანა ძალები და მოიპოვა პრესტიჟი, ჩვენი საზოგადოებრივი მსჯელობა ამ დროის განმავლობაში დაცარიელდა, მას გამოეცალა მორალური მნიშვნელობა."}
{"text": "For fear of disagreement, we shrink from these questions.\tაზრთა სხვადასხვაობის შიშის გამო, ჩვენ გავურბივართ ამ საკითხებს."}
{"text": "But once we see that markets change the character of goods, we have to debate among ourselves these bigger questions about how to value goods.\tმაგრამ როცა ვხედავთ, რომ ბაზრებმა შეცვალეს საქონლის თვისება, ჩვენ უნდა განვიხილოთ ერთმანეთში ეს სერიოზული საკითხები, თუ როგორ შევაფასოთ საქონელი."}
{"text": "One of the most corrosive effects of putting a price on everything is on commonality, the sense that we are all in it together.\tერთ–ერთი მწვავე ეფექტი, ყველაფერზე ფასის დადებისა არის ერთიანობის დაფასება, განცდა, რომ ჩვენ ყველანი ერთად ვართ ამ ამბავში."}
{"text": "Against the background of rising inequality, marketizing every aspect of life leads to a condition where those who are affluent and those who are of modest means increasingly live separate lives.\tმზარდი უთანასწორობის ფონზე, ცხოვრების ყველა ასპექტის საბაზრო კანონებზე მორგება, ხელს უწყობს გარემოებას, სადაც მდიდრები და ღარიბები უფრო და უფრო განსხვავებული ცხოვრებით ცხოვრობენ."}
{"text": "We live and work and shop and play in different places.\tჩვენ განსხვავებულ ადგილებში ვცხოვრობთ, ვმუშაობთ, ვყიდულობთ, ვთამაშობთ."}
{"text": "Our children go to different schools.\tჩვენი ბავშვები სხვადასხვა სკოლებში დადიან."}
{"text": "This isn't good for democracy, nor is it a satisfying way to live, even for those of us who can afford to buy our way to the head of the line.\tეს არ არის კარგი დემოკრატიისთვის და ასევე არ წარმოადგენს დამაკმაყოფილებელ ცხოვრების სტილს, იმათთვისაც კი, ვისაც შესაძლებლობა აქვს იყიდოს საკუთარი ბილეთი რიგის დასაწყისში."}
{"text": "Here's why.\tაი რატომაც,"}
{"text": "Democracy does not require perfect equality, but what it does require is that citizens share in a common life.\tდემოკრატია არ ითხოვს იდეალურ თანასწორობას, არამედ ის ითხოვს მოქალაქეების მიერ გაზიარებულ თანაცხოვრებას."}
{"text": "What matters is that people of different social backgrounds and different walks of life encounter one another, bump up against one another in the ordinary course of life, because this is what teaches us to negotiate and to abide our differences.\tმნიშვნელოვანია, რომ სხვადასხვა სოციალური წარმომავლობის და ფენის ადამიანები ერთმანეთს ხვდებიან, ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდებიან ჩვეულებრივი ცხოვრების გზაზე; რადგან ეს არის ის, რაც გვასწავლის შეთანხმებას და განსხვავებების მიღებას."}
{"text": "And this is how we come to care for the common good.\tეს არის ის, რატომაც ვიწყებთ საერთო კეთილდღეობაზე ზრუნვას."}
{"text": "And so, in the end, the question of markets is not mainly an economic question.\tდა ბოლოს, ბაზრების საკითხი არ წარმოადგენს ძირითადად ეკონომიკურ საკითხს."}
{"text": "It's really a question of how we want to live together.\tეს არის საკითხი იმაზე, თუ როგორ გვსურს ერთად ცხოვრება."}
{"text": "Do we want a society where everything is up for sale, or are there certain moral and civic goods that markets do not honor and money cannot buy?\tგვინდა საზოგადოება, სადაც ყველაფერი იყიდება, თუ არსებობს გარკვეული მორალური და სამოქალაქო საქონელი, რომელსაც ბაზრები არ ითვალისწინებენ და რომლის ყიდვაც ფულს არ შეუძლია?"}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Well, as Chris pointed out, I study the human brain, the functions and structure of the human brain.\tროგორც ქრისმა აღნიშნა, მე შევისწავლი ადამიანის ტვინს -- ადამიანის ტვინის ფუნქციებსა და სტრუქტურას."}
{"text": "And I just want you to think for a minute about what this entails.\tდა მე მინდა წუთიერად დაფიქრდეთ, თუ რას ნიშნავს ეს."}
{"text": "Here is this mass of jelly, three-pound mass of jelly you can hold in the palm of your hand, and it can contemplate the vastness of interstellar space.\tაი ეს ჟელეს მასაა - სამი ფუნტი ჟელე, რომელიც შეგიძლიათ მოათავსოთ ხელისგულზე, და მას ძალუძს გაიაზროს ვარსკვლავთშორისი სივრცის სიდიადე."}
{"text": "It can contemplate the meaning of infinity and it can contemplate itself contemplating on the meaning of infinity.\tმას შეუძლია გაიაზროს უსასრულობის არსი და მას შეუძლია გაათვითცნობიეროს საკუთარი თავი, რომელიც აცნობიერებს უსასრულობას."}
{"text": "And this peculiar recursive quality that we call self-awareness, which I think is the holy grail of neuroscience, of neurology, and hopefully, someday, we'll understand how that happens.\tდა ეს უცნაური, რეკურსიული თვისებაა, რომელსაც ჩვენ თვითშეგნებას ვუწოდებთ, რომელიც, ჩემი აზრით, არის წმინდა გრაალი ნეირობიოლოგიისა და ნევროლოგიისა, და რომელსაც, იმედია, როდესმე ამოვხსნით."}
{"text": "OK, so how do you study this mysterious organ?\tკარგი, და როგორ უნდა შევისწავლოთ ეს იდუმალუ ორგანო?"}
{"text": "I mean, you have 100 billion nerve cells, little wisps of protoplasm, interacting with each other, and from this activity emerges the whole spectrum of abilities that we call human nature and human consciousness.\tანუ, გვაქვს 100 მილიარდი ნერვული უჯრედი, პროტოპლაზმის მცირე ფრაგმენტები, რომლებიც ურთიერთქმედებენ და ამ ურთიერთქმედებიდან იბადება შესაძლებლობათა მთელი სპექტრი, რომელსაც ჩვენ ადამიანის ბუნებას და ადამიანის ცნობიერებას ვუწოდებთ."}
{"text": "How does this happen?\tროგორ ხდება ეს ყველაფერი?"}
{"text": "Well, there are many ways of approaching the functions of the human brain.\tარსებობს ტვინის ფუნქციების შესწავლის მრავალი გზა."}
{"text": "One approach, the one we use mainly, is to look at patients with sustained damage to a small region of the brain, where there's been a genetic change in a small region of the brain.\tერთი გზა, რომელსაც ჩვენ უმეტესწილად მივმართავთ, არის ტვინის მცირე მიდამოებზე მდგრადი დაზიანებების მქონე პაციენტების დაკვირვება, იქ, სადაც მცირე მიდამოზე მოხდა გენეტიკური ცვლილება."}
{"text": "What then happens is not an across-the-board reduction in all your mental capacities, a sort of blunting of your cognitive ability.\tრის შემდეგაც მოხდება არა სრული დაქვეითება ყველა თქვენი გონებრივი შესაძლებლობებისა - ასე ვთქვათ, თქვენი კოგნიტიური შესაძლებლობების მოდუნება,"}
{"text": "What you get is a highly selective loss of one function, with other functions being preserved intact, and this gives you some confidence in asserting that that part of the brain is somehow involved in mediating that function.\tარამედ ერთი რომელიმე ფუნქციის ძალზე სელექტიური მოშლა იმ დროს, როდესაც სხვა ფუნქციები ხელუხლებელი რჩება, და ეს გვაძლევს საფუძველს ვივარაუდოთ, რომ ტვინის ეს ნაწილი, რაღაცნაირად, შუამდგომლობს ამ ფუნქციის შესრულებას."}
{"text": "So you can then map function onto structure, and then find out what the circuitry's doing to generate that particular function.\tასე რომ, შემდეგ თქვენ შეგიძლიათ მოახდინოთ ფუნქციის პროეცირება სტრუქტურაზე და გამოიკვლიოთ, როგორ მოქმედებენ მისი ურთიერთკავშირები, რომ შექმნან ეს მოცემული ფუნქცია."}
{"text": "So that's what we're trying to do.\tსწორედ ამის გაკეთებას ვცდილობთ."}
{"text": "So let me give you a few striking examples of this.\tნება მიბოძეთ წარმოგიდგინოთ ამის რამდენიმე გასაოცარი მაგალითი."}
{"text": "In fact, I'm giving you three examples, six minutes each, during this talk.\tუფრო სწორედ, ამ ლექციაში მე გაჩვენებთ სამ ექვსწუთიან მაგალითს."}
{"text": "The first example is an extraordinary syndrome called Capgras syndrome.\tპირველი მაგალითი არის საოცარი სინდრომი სახელად კაპგრას (Capgra) სინდრომი."}
{"text": "If you look at the first slide there, that's the temporal lobes, frontal lobes, parietal lobes, OK -- the lobes that constitute the brain.\tთუ შეხედავთ პირველ სლაიდს, დაინახავთ საფეთქლის, შუბლისა და თხემის წილებს - წილებს, რომელთაგანაც შედგება ტვინი."}
{"text": "And if you look, tucked away inside the inner surface of the temporal lobes -- you can't see it there -- is a little structure called the fusiform gyrus.\tდა შიგნით, თხემის წილის შიდა ზედაპირის ქვეშ -- აქ მას ვერ დაინახავთ -- არის მცირე სტრუქტურა სახელად ღერძისებრი ნაოჭი (Fusiform Gyrus)."}
{"text": "And that's been called the face area in the brain, because when it's damaged, you can no longer recognize people's faces.\tრომელსაც უწოდეს ტვინის სახის არე, რადგან როდესაც ის ზიანდება, თქვენ ვეღარ ცნობთ ხალხს სახეზე."}
{"text": "You can still recognize them from their voice and say, \"Oh yeah, that's Joe,\" but you can't look at their face and know who it is, right?\tთქვენ ძველებურად იცნობთ მათ ხმაზე და იტყვით, დიახ, ეს ჯოა, მაგრამ თქვენ ვერ შეძლებთ შეხედოთ სახეზე და თქვათ ვინ არის."}
{"text": "You can't even recognize yourself in the mirror.\tთქვენ საკუთარ თავსაც კი ვერ იცნობთ სარკეში."}
{"text": "I mean, you know it's you because you wink and it winks, and you know it's a mirror, but you don't really recognize yourself as yourself.\tანუ თქვენ გეცოდინებათ რომ ეს თქვენ ხართ, რადგან როდესაც თვალს ჩააპაჭუნებთ ისიც ჩააპაჭუნებს, და თქვენ იცით, რომ სარკეში იყურებით, მაგრამ თქვენ რეალურად თქვენს თავს ვერ იცნობთ."}
{"text": "OK. Now that syndrome is well known as caused by damage to the fusiform gyrus.\tეს სინდრომი კარგად არის ცნობილი, როგორც შედეგი ღერძისებრი ნაოჭის დაზიანებისა."}
{"text": "But there's another rare syndrome, so rare, in fact, that very few physicians have heard about it, not even neurologists.\tმაგრამ არის სხვა, იშვიათი სინდრომიც; ისეთი იშვიათი, რომ ძალიან ცოტა ექიმს სმენია მის შესახებ, ნევროლოგებს შორისაც კი."}
{"text": "This is called the Capgras delusion, and that is a patient, who's otherwise completely normal, has had a head injury, comes out of coma, otherwise completely normal, he looks at his mother and says, \"This looks exactly like my mother, this woman, but she's an impostor.\tმას ეწოდება კაპგრასის დელუზია (Capgras delusion) და ეს არის პაციენტი, რომელიც სხვა მხრივ სრულიად ნორმალურია, მან გადაიტანა თავის ტრავმა, გამოვიდა კომადან, სხვამხრივ სრულიად ნორმალური, ის უყურებს დედამისს და ამბობს, \"ეს ქალი ზუსტად დედაჩემივით გამოიყურება, მაგრამ ის მიმბაძველია --"}
{"text": "She's some other woman pretending to be my mother.\"\tის ვიღაც სხვა ქალია, რომელიც თავს დედაჩემად ასაღებს.\""}
{"text": "Now, why does this happen?\tრატომ ხდება ასეთი რამ?"}
{"text": "Why would somebody -- and this person is perfectly lucid and intelligent in all other respects, but when he sees his mother, his delusion kicks in and says, it's not mother.\tრატომ ემართება ეს ვინმეს -- და ეს პიროვნება სრულიად გონებანათელი და ინტელიგენტურია ყველა სხვა მიმართებაში, მაგრამ როდესაც ხედავს დედამისს, მას ეწყება ილუზია და იძახის, რომ ეს დედამისი არ არის."}
{"text": "Now, the most common interpretation of this, which you find in all the psychiatry textbooks, is a Freudian view, and that is that this chap -- and the same argument applies to women, by the way, but I'll just talk about guys.\tამის ყველაზე გავრცელებული ინტერპრეტაცია, რომელსაც ყველა ფსიქიატრიულ სახელმძღვანელოში წააწყდებით, არის ფრეიდისეული ახსნა, ანუ ეს ყმაწვილი -- და სხვათა შორის იგივე არგუმენტი ესადაგება ქალებსაც, მაგრამ ბიჭებზე ვისაუბრებ --"}
{"text": "When you're a little baby, a young baby, you had a strong sexual attraction to your mother.\tროდესაც თქვენ იყავით პატარა ბავშვი, თქვენ გქონდათ ძლიერი სექსუალური ლტოლვა დედათქვენის მიმართ."}
{"text": "This is the so-called Oedipus complex of Freud.\tეს ეგრეთ წოდებული ფრეიდისეული ოიდიპოსის კომპლექსია."}
{"text": "I'm not saying I believe this, but this is the standard Freudian view.\tმე არ ვამბობ, რომ ამის მჯერა, მაგრამ ეს სტანდარტული ფრეიდისეული მიდგომაა."}
{"text": "And then, as you grow up, the cortex develops, and inhibits these latent sexual urges towards your mother.\tშემდეგ, თქვენს ზრდასთან ერთად ვითარდება ტვინის ქერქი და ახშობს ამ ლატენტურ სექსუალურ ლტოლვას დედისადმი."}
{"text": "Thank God, or you would all be sexually aroused when you saw your mother.\tმადლობა ღმერთს, თორემ დედის დანახვაზე ყველანი სექსუალურად აღვიგზნებოდით."}
{"text": "And then what happens is, there's a blow to your head, damaging the cortex, allowing these latent sexual urges to emerge, flaming to the surface, and suddenly and inexplicably you find yourself being sexually aroused by your mother.\tდა ხდება შემდეგი -- ღებულობთ თავის ტრავმას და გიზიანდებათ ქერქი, რის შედეგადაც ეს ლატენტური ლტოლვა გარეთ აღწევს, და უეცრად და აუხსნელად თქვენ გიჩნდებათ სექსუალური ლტოლვა თქვენი დედისადმი."}
{"text": "And you say, \"My God, if this is my mom, how come I'm being sexually turned on?\tდა თქვენ იძახით \"ღმერთო ჩემო, ეს თუ დედაჩემია, როგორ მაქვს სექსუალური ლტოლვა მის მიმართ?"}
{"text": "She's some other woman. She's an impostor.\"\tის ვიღაც სხვა ქალია. ის მიმბაძველია.\""}
{"text": "It's the only interpretation that makes sense to your damaged brain.\tეს ერთადერთი აზრიანი ახსნაა თქვენი დაზიანებული ტვინისთვის."}
{"text": "This has never made much sense to me, this argument.\tამ არგუმენტს მე არასოდეს სერიოზულად არ აღვიქვამდი."}
{"text": "It's very ingenious, as all Freudian arguments are -- (Laughter) -- but didn't make much sense because I have seen the same delusion, a patient having the same delusion, about his pet poodle.\tის ძალიან გონებამახვილურია, როგორც ყველა ფრეიდისეული არგუმენტი -- (სიცილი) -- მაგრამ დიდი აზრი მასში არ დევს, რადგან მე მინახავს მსგავსი დელუზია, რომელსაც პაციენტი განიცდიდა მისი პუდელის მიმართ."}
{"text": "(Laughter) He'll say, \"Doctor, this is not Fifi. It looks exactly like Fifi, but it's some other dog.\" Right?\t(სიცილი) ის ამბობს, \"ექიმო, ეს ფიფი არ არის, ის ზუსტად ფიფისავით გამოიყურება, მაგრამ ვიღაც სხვა ძაღლია.\""}
{"text": "Now, you try using the Freudian explanation there.\tგასაგებია? ახლა თქვენ შეეცადეთ მოარგოთ ამას ფრეიდისეული ახსნა."}
{"text": "(Laughter) You'll start talking about the latent bestiality in all humans, or some such thing, which is quite absurd, of course.\t(სიცილი) მაშინ უნდა დავიწყოთ საუბარი ფარულ ზოოფილიაზე ყოველ ადამიანში, ან რაიმე მსგავსზე, რაც, რა თქმა უნდა, აბსურდია."}
{"text": "Now, what's really going on?\tმაშ რა ხდება სინამდვილეში?"}
{"text": "So, to explain this curious disorder, we look at the structure and functions of the normal visual pathways in the brain.\tრომ ავხსნათ ეს საინტერესო დისფუნქცია, ჩვენ ვაკვირდებით ტვინში ნორმალური ვიზუალური ბილიკების სტრუქტურასა და ფუნქციებს."}
{"text": "Normally, visual signals come in, into the eyeballs, go to the visual areas in the brain.\tჩვეულებრივ, ვიზუალური სიგნალები შედიან თვალში და მიემართებიან ტვინის ვიზუალურ არეში."}
{"text": "There are, in fact, 30 areas in the back of your brain concerned with just vision, and after processing all that, the message goes to a small structure called the fusiform gyrus, where you perceive faces.\tთქვენი ტვინის უკანა ნაწილში არის 30 არე, დაკავებული მხოლოდ მხედველობით და ამ ყველაფრის დამუშავების შემდეგ გზავნილი მიდის მცირე სტრუქტურაში, სახელად ღერძისებრი ნაოჭი, სადაც თქვენ ანსხვავებთ სახეებს."}
{"text": "There are neurons there that are sensitive to faces.\tიქ მოთავსებულია ნეირონები, რომლებიც მგრძნობიარეები არიან სახეების მიმართ."}
{"text": "You can call it the face area of the brain, right?\tთქვენ მას შეიძლება ტვინის სახეების არე უწოდოთ."}
{"text": "I talked about that earlier.\tამაზე ადრე ვისაუბრე."}
{"text": "Now, when that area's damaged, you lose the ability to see faces, right?\tდა როდესაც ეს არე ზიანდება, თქვენ კარგავთ სახეების გარჩევის უნარს."}
{"text": "But from that area, the message cascades into a structure called the amygdala in the limbic system, the emotional core of the brain, and that structure, called the amygdala, gauges the emotional significance of what you're looking at.\tმაგრამ ამ არედან გზავნილი მიემართება სტრუქტურაში სტრუქტურაში, სახელად ამიგდალა, ლიმბურ სისტემაში, ტვინის ემოციონალურ ბირთვში. და ეს სტრუქტურა, სახელად ამიგდალა, განსაზღვრავს ემოციონალურ დატვირთვას იმისა, რასაც ხედავთ."}
{"text": "Is it prey? Is it predator? Is it mate?\tნადავლია? მტაცებელი? თუ სექსუალური პარტნიორი?"}
{"text": "Or is it something absolutely trivial, like a piece of lint, or a piece of chalk, or a -- I don't want to point to that, but -- or a shoe, or something like that? OK?\tთუ არის აბსოლუტურად ტრივიალური რამ, როგორიცაა ძაფი? ან ცარცი, ან არ ვიცი -- არ მინდა ამის თქმა, მაგრამ – ფესხაცმელი ან რაიმე მსგავსი."}
{"text": "Which you can completely ignore.\tგასაგებია? რაიმე, რასაც შეგიძლიათ სრული იგნორირება გაუწიოთ."}
{"text": "So if the amygdala is excited, and this is something important, the messages then cascade into the autonomic nervous system.\tდა თუ ამიგდალა აღგზნებულია, და ეს რაღაც მნიშვნელოვანია, გზავნილები მიემართებიან ავტონომიურ ნერვულ სისტემაში."}
{"text": "Your heart starts beating faster.\tთქვენი გული იწყებს სწრაფად ცემას,"}
{"text": "You start sweating to dissipate the heat that you're going to create from muscular exertion.\tგეწყებათ ოფლიანობა, რათა გააბნიოთ სითბო, რომელიც კუნთების დაძაბვის შედეგად გამოგეყოფათ."}
{"text": "And that's fortunate, because we can put two electrodes on your palm and measure the change in skin resistance produced by sweating.\tდა ეს ძალიან კარგია, რადგან ჩვენ შეგვიძლია მოვათავსოთ ორი ელექტროდი თქვენს ხელისგულზე და გავზომოთ კანის წინღობის ცვლილება, გამოწვეული ოფლიანობით."}
{"text": "So I can determine, when you're looking at something, whether you're excited or whether you're aroused, or not, OK?\tანუ მე შემიძლია დავადგინო, როდესაც უყურებთ რაიმეს, ხართ თქვენ აღელვებული, ხართ აღგზნებული თუ არა ხართ."}
{"text": "And I'll get to that in a minute.\tდა ამ თემას ერთ წუთში მივუბრუნდები."}
{"text": "So my idea was, when this chap looks at an object, when he looks at his -- any object for that matter, it goes to the visual areas and, however, and it's processed in the fusiform gyrus, and you recognize it as a pea plant, or a table, or your mother, for that matter, OK?\tჩემი იდეა იყო შემდეგი -- როდესაც ეს ყმაწვილი უყურებს საგანს, ნებისმიერ საგანს, ინფორმაცია მიდის ვიზუალურ არეში და მუშავდება ღერძისებღ ნაოჭში და თქვენ ამ საგანში ამოიცნობთ ლობიოს მარცვალს, ან მაგიდას, ან, ამ შემთხვევაში, დედათქვენს."}
{"text": "And then the message cascades into the amygdala, and then goes down the autonomic nervous system.\tდა შემდეგ გზავნილი მიემართება ამიგდალასკენ, რის შემდეგაც მიდის ავტონომიურ ნერვულ სისტემაში."}
{"text": "But maybe, in this chap, that wire that goes from the amygdala to the limbic system, the emotional core of the brain, is cut by the accident.\tმაგრამ შესაძლოა ამ ყმაწვილის შემთხვევაში, ეს მავთული რომელიც მიდის ამიგდალადან ლიმბურ სისტემისკენ -- ტვინის ემოციონალური ბირთვისკენ -- ტრამვის შედეგად არის გადაჭრილი."}
{"text": "So because the fusiform is intact, the chap can still recognize his mother, and says, \"Oh yeah, this looks like my mother.\"\tდა რადგან ღერძისებრი ნაოჭი ხელუხლებელია, მას კვლავ შეუძლია ამოიცნოს დედამისი, და თქვას \"დიახ, ის ზუსტად დედაჩემივით გამოიყურება\","}
{"text": "But because the wire is cut to the emotional centers, he says, \"But how come, if it's my mother, I don't experience a warmth?\"\tმაგრამ რადგან მავთული ემოციონალური ბირთვისკენ გადაჭრილია, ის ფიქრობს \"მაგრამ თუ ის დედაჩემია, რატომ არ განვიცდი სითბოს?\""}
{"text": "Or terror, as the case may be? Right?\tან შიშს, გამომდინარე გარემოებებიდან?"}
{"text": "(Laughter) And therefore, he says, \"How do I account for this inexplicable lack of emotions?\t(სიცილი) და შესაბამისად ის იძახის \"რას მივაწერო ეს აუხსნელი ემოციათა არქონა?"}
{"text": "This can't be my mother.\tეს არ შეიძლება დედაჩემი იყოს."}
{"text": "It's some strange woman pretending to be my mother.\"\tეს ვიღაც სხვა ქალია, რომელიც დედაჩემად მაჩვენებს თავს.\""}
{"text": "How do you test this?\tროგორ შეიძლება ამის შემოწმება?"}
{"text": "Well, what you do is, if you take any one of you here, and put you in front of a screen, and measure your galvanic skin response, and show pictures on the screen, I can measure how you sweat when you see an object, like a table or an umbrella. Of course, you don't sweat.\tთუ ეხლა ნებისმიერ თქვენთაგანს დავსვამთ ეკრანის წინ, გავზომავთ თქვენo კანის გალვანურ რეაქციას და ეკრანზე განახებთ სურათებს, მე შემეძლება გავზომო, რა დონეზე ოფლიანობთ როდესაც უყურებთ რაიმეს, მსგავსად მაგიდისა ან ქოლგისა -- რა თქმა უნდა, თქვენ არ იოფლიანებთ."}
{"text": "If I show you a picture of a lion, or a tiger, or a pinup, you start sweating, right?\tმაგრამ თუ განახებთ ლომის ან ვეფხვის სურათს, თქვენ დაიწყებთ ოფლიანობას."}
{"text": "And, believe it or not, if I show you a picture of your mother -- I'm talking about normal people -- you start sweating.\tდა გინდ დაიჯერეთ გინდ არა, თუ მე თქვენ გაჩვენებთ დედათქვენის სურათს -- მე ნორმალურ ადამიანებზე ვსაუბრობ -- თქვენ დაიწყებთ ოფლიანობას."}
{"text": "You don't even have to be Jewish.\tამისათვის ისიც კი არაა საჭირო, რომ ებრაელი იყოთ."}
{"text": "(Laughter) Now, what happens if you show this patient?\t(სიცილი) და რა მოხდება იმ შემთხვევაში,"}
{"text": "You take the patient and show him pictures on the screen and measure his galvanic skin response.\tთუკი თქვენ ამ პაციენტს აჩვენებთ სურათებს და გაზომავთ მისი კანის გალვანურ რეაქციას."}
{"text": "Tables and chairs and lint, nothing happens, as in normal people, but when you show him a picture of his mother, the galvanic skin response is flat.\tმაგიდებისა და სკამების შემთხვევაში არაფერი მოხდება, როგორც ნორმალურ ადამიანებში, მაგრამ როდესაც თქვენ მას აჩვენებთ დედამისის სურათს, კანის გალვანური რეაქცია არის ნულოვანი."}
{"text": "There's no emotional reaction to his mother, because that wire going from the visual areas to the emotional centers is cut.\tმას არ აქვს არანაირი ემოციონალური რეაქცია დედამისზე, რადგან ის მავთული, რომელიც მიდიოდა ვიზუალური არედან ემოციონალური ცენტრისკენ, გადაჭრილია."}
{"text": "So his vision is normal because the visual areas are normal, his emotions are normal -- he'll laugh, he'll cry, so on and so forth -- but the wire from vision to emotions is cut and therefore he has this delusion that his mother is an impostor.\tასე რომ, მისი მხედველობა ნორმაშია, რადგან ვიზუალური არე დაუზიანებელია, მისი ემოცები ნორმაშია -- ის გაიცინებს, იტირებს და ასე შემდეგ -- მაგრამ მავთული მხედველობიდან ემოციებამდე გადაჭრილია და შესაბამისად მას აქვს დელუზია, რომ დედამისი მიმბაძველია."}
{"text": "It's a lovely example of the sort of thing we do: take a bizarre, seemingly incomprehensible, neural psychiatric syndrome and say that the standard Freudian view is wrong, that, in fact, you can come up with a precise explanation in terms of the known neural anatomy of the brain.\tეს მშვენიერი მაგალითია იმისა, რითიც ჩვენ ვართ დაკავებულები -- ვიღებთ უცნაურ, ერთი შეხედვით აუხსნელ, ნეირო-ფსიქიატრიულ სინდრომს და ვამბობთ, რომ სტანდარტული ფრეიდისეული შეხედულება მცდარია, და რომ შეგიძლიათ წარმოადგინოთ ზუსტი ახსნა ტვინის ნეიროლოგიური ანატომიის ცნობილ ფარგლებში."}
{"text": "By the way, if this patient then goes, and mother phones from an adjacent room -- phones him -- and he picks up the phone, and he says, \"Wow, mom, how are you? Where are you?\"\tსხვათა შორის, თუ ამ პაციენტს დედამისი დაურეკავს გვერდითა ოთახიდან, ის აიღებს ყურმილს და იტყვის \"უი, დე, როგორ ხარ?"}
{"text": "There's no delusion through the phone.\tსად ხარ ეხლა?\" ტელეფონით დელუზიას ადგილი არ აქვს."}
{"text": "Then, she approaches him after an hour, he says, \"Who are you?\tდა თუ შემდეგ დედამისი ნახავს მას ერთ საათში, ის კითხავს \"ვინ ხარ?"}
{"text": "You look just like my mother.\" OK?\tზუსტად დედაჩემივით გამოიყურები.\""}
{"text": "The reason is there's a separate pathway going from the hearing centers in the brain to the emotional centers, and that's not been cut by the accident.\tამის მიზეზია ის, რომ არსებობს განსხვავებული გზა, მიმავალი ტვინის სმენითი ცენტრებიდან ემოციონალური ცენტრებისკენ და ის ხელუხლებელი დარჩა ტრავმის შედეგად."}
{"text": "So this explains why through the phone he recognizes his mother, no problem.\tამით აიხსნება, რატომ ცნობს ის დედამისს ტელეფონზე, უპრობლემოდ."}
{"text": "When he sees her in person, he says it's an impostor.\tიგი მიმბაძველი მაშინ გონია, როდესაც პირადად უყურებს მას."}
{"text": "OK, how is all this complex circuitry set up in the brain?\tროგორ არის ეს რთული ქსელი გაბმული ტვინში?"}
{"text": "Is it nature, genes, or is it nurture?\tარის ეს ადამიანის ბუნება, გენეტიკა თუ აღზრდა?"}
{"text": "And we approach this problem by considering another curious syndrome called phantom limb.\tდა ჩვენ შეგვიძლია მივუდგეთ ამ პრობლემას, თუ განვიხილავთ სხვა უცნაურ სინდრომს სახელად მოჩვენებითი, ფანტომური კიდური."}
{"text": "And you all know what a phantom limb is.\tდა თქვენ ყველას მოგეხსენებათ, რას წარმოადგენს ფანტომური კიდური."}
{"text": "When an arm is amputated, or a leg is amputated, for gangrene, or you lose it in war -- for example, in the Iraq war, it's now a serious problem -- you continue to vividly feel the presence of that missing arm, and that's called a phantom arm or a phantom leg.\tროდესაც ხდება ხელისა ან ფეხის ამპუტაცია, განგრენის მიზეზით, ან, მაგალითად, ომში კარგავთ მათ, მაგალითად ერაყის ომში -- ეს დღესდღეობით სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს -- თქვენ ძველებურად მკაფიოდ შეიგრძნობთ ამ ნაკლული ხელის თავის ადგილზე ყოფნას, და ამას ეწოდება მოჩვენებითი (ფანტომური) ხელი ან მოჩვენებითი ფეხი."}
{"text": "In fact, you can get a phantom with almost any part of the body.\tფაქტიურად ფანტომის ეფექტი შესაძლოა გავრცელდეს სხეულის ნებისმიერ ნაწილზე."}
{"text": "Believe it or not, even with internal viscera.\tდა გინდ დაიჯერეთ, გინდ - არა, შინაგან ორგანოებზეც კი."}
{"text": "I've had patients with the uterus removed -- hysterectomy -- who have a phantom uterus, including phantom menstrual cramps at the appropriate time of the month.\tმე მყოლია პაციენტები ამოჭრილი საშვილოსნოთი -- ჰისტერექტომიით -- რომლებსაც ქონდათ მოჩვენებითი საშვილოსნო, მოჩვენებითი მენსტრუალური სპაზმებით თვის შესაბამის რიცხვებში."}
{"text": "And in fact, one student asked me the other day, \"Do they get phantom PMS?\"\tდა ერთხელ ერთმა სტუდენტმა მკითხა, თუ უვითარდებათ მათ მოჩვენებითი პმს?"}
{"text": "(Laughter) A subject ripe for scientific enquiry, but we haven't pursued that.\t(სიცილი) სამეცნიერო კვლევის კიდევ ერთი საგანი, რომლითაც ჯერ არ დავკავებულვართ."}
{"text": "OK, now the next question is, what can you learn about phantom limbs by doing experiments?\tმაშ ასე, შემდეგი შეკითხვა ასეთია -- რა შეიძლება ვისწავლოთ მოჩვენებითი კიდურების შესახებ ექსპერიმენტების გზით?"}
{"text": "One of the things we've found was, about half the patients with phantom limbs claim that they can move the phantom.\tერთი რამ, რაც აღმოვაჩინეთ, მოჩვენებითი კიდურების მქონე პაციენტთა მიახლოებით ნახევარი ამტკიცებს, რომ მათ ძალუძთ ამოძრაონ ფანტომი."}
{"text": "It'll pat his brother on the shoulder, it'll answer the phone when it rings, it'll wave goodbye.\tის მოუთათუნებს მის ძმას მხარზე, ის უპასუხებს ტელეფონს, დაუქნევს ხელს დასამშვიდობებლად."}
{"text": "These are very compelling, vivid sensations.\tდა ეს ძალზე დამაჯერებელი და ცხადი შეგრძნებებია."}
{"text": "The patient's not delusional.\tპაციენტი არ განიცდის დელუზიას."}
{"text": "He knows that the arm is not there, but, nevertheless, it's a compelling sensory experience for the patient.\tმან იცის, რომ ხელი ადგილზე არ არის, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეს ძალზე დამაჯერებელი სენსორული შეგრძნებაა მისთვის."}
{"text": "But however, about half the patients, this doesn't happen.\tმაგრამ პაციენტთა დაახლოებით ნახევარ შემთხვევაში ამას ადგილი არ აქვს."}
{"text": "The phantom limb -- they'll say, \"But doctor, the phantom limb is paralyzed.\tისინი ამბობენ \"ექიმო, ჩემი მოჩვენებითი კიდური პარალიზებულია."}
{"text": "It's fixed in a clenched spasm and it's excruciatingly painful.\tის გაშეშებულია სპაზმში და მტანჯველად მტკივნეულია."}
{"text": "If only I could move it, maybe the pain will be relieved.\"\tმისი განძრევა რომ შემეძლოს, შესაძლოა ტკივილი გაივლიდა."}
{"text": "Now, why would a phantom limb be paralyzed?\tმაშ, რატომ შეიძლება მოჩვენებითი კიდური იყოს პარალიზებული?"}
{"text": "It sounds like an oxymoron.\tეს ოკზუმორონივით ჟღერს."}
{"text": "But when we were looking at the case sheets, what we found was, these people with the paralyzed phantom limbs, the original arm was paralyzed because of the peripheral nerve injury.\tმაგრამ როდესაც ვეცნობოდით მათ ისტორიებს, აღმოვაჩინეთ, რომ ეს ხალხი პარალიზებული მოჩვენებითი კიდურებით, ნამდვილი კიდური პარალიზებული იყო პერიფერული ნერვის დაზიანების შედეგად,"}
{"text": "The actual nerve supplying the arm was severed, was cut, by say, a motorcycle accident.\tნამდვილი ნერვი იყო გაწყვეტილი, მაგალითად გადაჭრილი მოტოციკლზე უბედური შემთხვევისას."}
{"text": "So the patient had an actual arm, which is painful, in a sling for a few months or a year, and then, in a misguided attempt to get rid of the pain in the arm, the surgeon amputates the arm, and then you get a phantom arm with the same pains, right?\tდა პაციენტს ნამდვილი ხელი ჰქონდა მარყუჟში რამოდენიმე თვით, ან წლით და შემდეგ, ტკივილის შეწყვეტის უშედეგო ცდაში, ქირურგი ახდენს ხელის ამპუტირებას, რის შედეგადაც ვიღებთ მოჩვენებით ხელს იგივე ტკივილებით."}
{"text": "And this is a serious clinical problem.\tდა ეს სერიოზული კლინიკური პრობლემაა."}
{"text": "Patients become depressed.\tპაციენტები ვარდებიან დეპრესიაში."}
{"text": "Some of them are driven to suicide, OK?\tზოგიერთი მათგანი თვითმკვლელობამდეც კი მიდის."}
{"text": "So, how do you treat this syndrome?\tმაშ, როგორ ვუმკურნალოთ ამ სინდრომს?"}
{"text": "Now, why do you get a paralyzed phantom limb?\tუპირველესად, რატომ ვღებულობთ პარალიზებულ მოჩვენებით კიდურს?"}
{"text": "When I looked at the case sheet, I found that they had an actual arm, and the nerves supplying the arm had been cut, and the actual arm had been paralyzed, and lying in a sling for several months before the amputation, and this pain then gets carried over into the phantom itself.\tროდესაც ისტორიები შევისწავლე, აღმოვაჩინე, რომ მათ ქონდათ ნამდვილი ხელი და ხელის უზრუნველმყოფი ნერვები იყო გადაჭრილი, ნამდვილი ხელი ხდებოდა პარალიზებული, და ამპუტირებამდე რამდენიმე თვე არტაშანში ყოფნის შედეგად, ეს ტკივილი გადაეცემოდა მოჩვენებით ხელს."}
{"text": "Why does this happen?\tრატომ ხდება ეს?"}
{"text": "When the arm was intact, but paralyzed, the brain sends commands to the arm, the front of the brain, saying, \"Move,\" but it's getting visual feedback saying, \"No.\"\tროდესაც კიდური იყო ხელუხლებელი, მაგრამ პარალიზებული, ტვინი უგზავნიდა ბრძანებებს ხელს, ტვინის წინა ნაწილი, იძახდა \"გაინძერი\", მაგრამ ღებულობდა ვიზუალურ გამოხმაურებას – \"არა\"."}
{"text": "Move. No. Move. No. Move. No.\tგაინძერი. არა. გაინძერი. არა. გაინძერი."}
{"text": "And this gets wired into the circuitry of the brain, and we call this learned paralysis, OK?\tარა. და ეს აღიბეჭდებოდა ტვინის კავშირების ქსელში და ჩვენ ამას ვუწოდებთ ნასწავლ დამბლას."}
{"text": "The brain learns, because of this Hebbian, associative link, that the mere command to move the arm creates a sensation of a paralyzed arm.\tტვინი სწავლობს ამას ჰების (Hebb) ასოციატიური ჯაჭვის გამო, რომ უბრალო ბრძანებაც კი ხელის ასამოძრავებლად, იწვევს პარალიზებული ხელის შეგრძნებას."}
{"text": "And then, when you've amputated the arm, this learned paralysis carries over into your body image and into your phantom, OK?\tდა მას შემდეგ, რაც მოახდენთ ხელის ამპუტირებას, ნასწავლი დამბლა ვრცელდება თქვენს – თქვენი სხეულის გამოსახულებაში და შედეგად თქვენს ფანტომში."}
{"text": "Now, how do you help these patients?\tმაშ, როგორ ვუშველოთ ამ პაციენტებს?"}
{"text": "How do you unlearn the learned paralysis, so you can relieve him of this excruciating, clenching spasm of the phantom arm?\tროგორ დავავიწყებინოთ ნასწავლი დამბლა, რომ მოვაშოროთ ეს მტანჯველი, მოკრუნჩხული სპაზმი ამ მოჩვენებითი ხელიდან?"}
{"text": "Well, we said, what if you now send the command to the phantom, but give him visual feedback that it's obeying his command, right?\tჩვენ ვიფიქრეთ, რა მოხდება, თუ პაციენტი გაუგზავნის ბრძანებას მის ფანტომს, მაგრამ მას მიეწოდება ვიზუალური გამოხმაურებას, თითქოს ეს ბრძანება სრულდება?"}
{"text": "Maybe you can relieve the phantom pain, the phantom cramp.\tიქნებ ამით შეწყდეს ფანტომური ტკივილი, ფანტომური კრუნჩხვა."}
{"text": "How do you do that? Well, virtual reality.\tროგორ მოვახერხოთ ეს? ვირტუალური რეალობით."}
{"text": "But that costs millions of dollars.\tმაგრამ ეს მილიონობით დოლარი ღირს."}
{"text": "So, I hit on a way of doing this for three dollars, but don't tell my funding agencies.\tამიტომ მივაგენი გზას, როგორ გამეკეთებინა ეს სამ დოლარად, ოღონდ არ უთხრათ ეს ჩემს დამფინანსებელ სააგენტოებს."}
{"text": "(Laughter) OK? What you do is you create what I call a mirror box.\t(სიცილი) ამისათვის ვაკეთებთ, როგორც მე მას ვუწოდებ, სარკისებრ ყუთს."}
{"text": "You have a cardboard box with a mirror in the middle, and then you put the phantom -- so my first patient, Derek, came in.\tვიღებთ კარტონის ყუთს, შუაში სარკით, და ათავსებთ ფანტომს – მაშ ასე, შემოვიდა ჩემი პირველი პაციენტი, დერეკი."}
{"text": "He had his arm amputated 10 years ago.\tმას ხელის ამპუტირება 10 წლის წინ ჩაუტარეს."}
{"text": "He had a brachial avulsion, so the nerves were cut and the arm was paralyzed, lying in a sling for a year, and then the arm was amputated.\tმას მხრის ავულსიის შედეგად ნერვები გადაჭრილი ჰქონდა და ხელი იყო პარალიზებული, მოთავსებული არტაშანში ერთი წლით და შემდეგ ამპუტირებული."}
{"text": "He had a phantom arm, excruciatingly painful, and he couldn't move it.\tმას ჰქონდა მოჩვენებითი ხელი, მტანჯველი ტკივილით და მას არ შეეძლო მისი ამოძრავება."}
{"text": "It was a paralyzed phantom arm.\tეს იყო პარალიზებული მოჩვენებითი ხელი."}
{"text": "So he came there, and I gave him a mirror like that, in a box, which I call a mirror box, right?\tმაშ ასე, ის შემოვიდა და მე მას მივაწოდე ასეთი სარკე ყუთში, რასაც მე სარკისებრ ყუთს ვუწოდებ, ხომ?"}
{"text": "And the patient puts his phantom left arm, which is clenched and in spasm, on the left side of the mirror, and the normal hand on the right side of the mirror, and makes the same posture, the clenched posture, and looks inside the mirror. And what does he experience?\tპაციენტი ათავსებს მოჩვენებით მარცხენა ხელს, რომელიც არის მოკრუნჩხული და სპაზმში, სარკის მარცხენა მხარეს, და ნორმალურ ხელს სარკის მარჯვენა მხარეს და იჭერს იგივე პოზას, მოკრუნჩხულ პოზას, იყურება სარკეში და რას შეიგრძნობს?"}
{"text": "He looks at the phantom being resurrected, because he's looking at the reflection of the normal arm in the mirror, and it looks like this phantom has been resurrected.\tის ხედავს, რომ ფანტომი აღდგენილია, რადგან ის უყურებს ნორმალური ხელის ანარეკლს სარკეში და ეს გამოიყურება ისე, თითქოს მოჩვენებით ხელი აღდგენილია"}
{"text": "\"Now,\" I said, \"now, look, wiggle your phantom -- your real fingers, or move your real fingers while looking in the mirror.\"\t\"ახლა\", ვუთხარი, \"ახლა აათამაშე შენი მოჩენებითი – ან გაამოძრავე ისინი და თან უყურე სარკეს.\""}
{"text": "He's going to get the visual impression that the phantom is moving, right?\tის მიიღებს ვიზუალურ შთაბეჭდილებას, რომ ფანტომი მოძრაობს."}
{"text": "That's obvious, but the astonishing thing is, the patient then says, \"Oh my God, my phantom is moving again, and the pain, the clenching spasm, is relieved.\"\tეს აშკარაა, მაგრამ გამაოგნებელი ისაა, რომ პაციენტი იძახის \"ღმერთო ჩემო, ჩემი ფანტომი კვლავ ინძრევა და ტკივილი, ეს მოკრუნჩხული სპაზმი გაქრა.\""}
{"text": "And remember, my first patient who came in -- (Applause) -- thank you. (Applause) My first patient came in, and he looked in the mirror, and I said, \"Look at your reflection of your phantom.\"\tდა გახსოვდეთ, ჩემი პირველი პაციენტი -- (აპლოდისმენტები) - გმადლობთ. (აპლოდისმენტები) როდესაც მოვიდა ჩემი პირველი პაციენტი და ჩაიხედა ყუთში, და მე მას ვუთხარი \"შეხედე შენი ფანტომის ანარეკლს.\""}
{"text": "And he started giggling, he says, \"I can see my phantom.\"\tმან ხითხითი დაიწყო და იძახდა \"მე ვხედავ ჩემს ფანტომს.\""}
{"text": "But he's not stupid. He knows it's not real.\tმაგრამ ის არ იყო სულელი. მან იცოდა, რომ ეს არ იყო რეალური."}
{"text": "He knows it's a mirror reflection, but it's a vivid sensory experience.\tიცოდა, რომ ეს სარკის ანარეკლი იყო, მაგრამ ეს ნათელი სენსორული შეგრძნებაა."}
{"text": "Now, I said, \"Move your normal hand and phantom.\"\tახლა, მე ვუთხარი, \"აამოძრავე შენი ნორმალური და მოჩვენებითი ხელები.\""}
{"text": "He said, \"Oh, I can't move my phantom. You know that. It's painful.\"\tმან მიპასუხა \"მე არ შემიძლია ვამოძრავო ფანტომი."}
{"text": "I said, \"Move your normal hand.\"\tხომ იცით. ეს მტკივნეულია.\" მე მას ვუთხარი \"აამოძრავე ნორმალური ხელი.\""}
{"text": "And he says, \"Oh my God, my phantom is moving again. I don't believe this!\tდა მან მიპასუხა, \"ღმერთო ჩემო, ჩემი ფანტომი კვლავ ინძრევა, თვალებს ვერ ვუჯერებ!"}
{"text": "And my pain is being relieved.\" OK?\tდა ტკივილმაც გამიარა\""}
{"text": "And then I said, \"Close your eyes.\"\tდა შემდეგ ვუთხარი \"დახუჭე თვალები.\""}
{"text": "He closes his eyes.\tმან დახუჭა თვალები."}
{"text": "\"And move your normal hand.\"\t\"და აამოძრავე შენი ნორმალური ხელი.\""}
{"text": "\"Oh, nothing. It's clenched again.\"\t\"ოჰ, არაფერი -- ის კვლავ მოკრუნჩხულია.\""}
{"text": "\"OK, open your eyes.\"\t\"კარგი, ახლა გაახილე თვალები.\""}
{"text": "\"Oh my God, oh my God, it's moving again!\"\t\"ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, ის კვლავ მოძრაობს!\""}
{"text": "So, he was like a kid in a candy store.\tის იქცეოდა ბავშვივით, ტკბილეულობის მაღაზიაში."}
{"text": "So, I said, OK, this proves my theory about learned paralysis and the critical role of visual input, but I'm not going to get a Nobel Prize for getting somebody to move his phantom limb.\tმე მას ვუთხარი, ეს ადასტურებს ჩემს თეორიას ნასწავლი დამბლის შესახებ და ვიზუალური მონაცემების კრიტიკულ როლს, მაგრამ მე ვერ მივიღებ ნობელის პრემიას იმაში, რომ ვიღაცას შევაძლებინე მოჩვენებითი კიდურის ამოძრავება."}
{"text": "(Laughter) (Applause) It's a completely useless ability, if you think about it.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ეს სრულიად გამოუყენებელი უნარია, თუ დაუფიქრდებით."}
{"text": "(Laughter) But then I started realizing, maybe other kinds of paralysis that you see in neurology, like stroke, focal dystonias -- there may be a learned component to this, which you can overcome with the simple device of using a mirror.\t(სიცილი) მაგრამ შემდეგ მივხვდი, შესაძლოა სხვა სახის დამბლებში, რომლებსაც ნევროლოგიაში ვაწყდებით, როგორიცაა ინსულტი, ფოკალური დისტონია -- შესაძლოა აქაც იყოს ნასწავლი კომპონენტი რომელსაც მოაშორებთ უბრალო სარკიანი მოწყობილობის დახმარებით."}
{"text": "So, I said, \"Look, Derek\" -- well, first of all, the guy can't just go around carrying a mirror to alleviate his pain -- I said, \"Look, Derek, take it home and practice with it for a week or two.\tმაშ ასე, მე ვთქვი, \"მომისმინე, დერეკ -- უპირველეს ყოვლისა, ადამიანი ვერ ივლის ყველგან სარკით, ტკივილის შესამსუბუქებლად -- მე ვუთხარი, \"მისმინე, დერეკ, წაიღე ეს ყუთი სახლში და ივარჯიშე ერთი -ორი კვირა."}
{"text": "Maybe, after a period of practice, you can dispense with the mirror, unlearn the paralysis, and start moving your paralyzed arm, and then, relieve yourself of pain.\"\tშესაძლოა, პრაქტიკის შედეგად, შენ განთავისუფლდე სარკისაგან, დაავიწყო ტვინს პარალიჩი დაიწყო პარალიზებული ხელის მოძრაობა და შემდეგ განთავისუფლდე ტკივილისგან.\""}
{"text": "So he said OK, and he took it home.\tის დამთანხმდა და წაიღო ყუთი სახლში."}
{"text": "I said, \"Look, it's, after all, two dollars. Take it home.\"\tმე ვუთხარი, \"ბოლოს და ბოლოს ეს ორი დოლარი ღირს."}
{"text": "So, he took it home, and after two weeks, he phones me, and he said, \"Doctor, you're not going to believe this.\"\tწაიღე სახლში.\" მან ყუთი სახლში წაიღო და ორ კვირაში მირეკავს და მეუბნება, \"ექიმო, თქვენ ვერ დაიჯერებთ.\""}
{"text": "I said, \"What?\"\tმე ვკითხე, \"რას?\""}
{"text": "He said, \"It's gone.\"\tმან მიპასუხა, \"ის გაქრა.\""}
{"text": "I said, \"What's gone?\"\t\"რა გაქრა?\""}
{"text": "I thought maybe the mirror box was gone.\tმე ვიფიქრე, სარკისებრი ყუთი ხომ არ გაქრა."}
{"text": "(Laughter) He said, \"No, no, no, you know this phantom I've had for the last 10 years?\t(სიცილი) მან მიპასუხა, \"არა, არა, არა, ხომ გახსოვთ ეს ფანტომი, რომელიც 10 წელი მქონდა?"}
{"text": "It's disappeared.\"\tის გაქრა.\""}
{"text": "And I said -- I got worried, I said, my God, I mean I've changed this guy's body image, what about human subjects, ethics and all of that?\tდა მე ვუპასუხე -- მე ვღელავდი, ვიფიქრე, ღმერთო ჩემო, მე ამ ადამიანის სხეულის სურათი შევცვალე, რა ვუყოთ ადამიანურ ფაქტორს, ეთიკას და მსგავს რაღაცეებს?"}
{"text": "And I said, \"Derek, does this bother you?\"\tდა მე მას ვკითხე, \"დერეკ, შენ ეს გაწუხებს?\""}
{"text": "He said, \"No, last three days, I've not had a phantom arm and therefore no phantom elbow pain, no clenching, no phantom forearm pain, all those pains are gone away.\tმან მიპასუხა \"არა, უკანასკნელი სამი დღის განმავლობაში არ მქონია მოჩვენებით ხელი და შესაბამისად, არც მოჩვენებითი იდაყვის ტკივილი, ან კრუნჩხვა, არავითარი მოჩვენებითი მაჯის ტკივილი, ყველა ეს ტკივილი გაქრა."}
{"text": "But the problem is I still have my phantom fingers dangling from the shoulder, and your box doesn't reach.\"\tმაგრამ ერთადერთი პრობლემაა ისაა, რომ მე კვლავინდებურად მაქვს მოჩვენებითი თითები, მხრიდან გამომავალი და თქვენი ყუთი იქამდე ვერ წვდება.\""}
{"text": "(Laughter) \"So, can you change the design and put it on my forehead, so I can, you know, do this and eliminate my phantom fingers?\"\t(სიცილი) \"შეგიძლიათ გადააკეთოთ ყუთი და მოათავსოთ ის ჩემს შუბლზე რომ მე შევძლო იგივეს გამეორება და ჩემი მოჩვენებითი თითების გაქრობა?\""}
{"text": "He thought I was some kind of magician.\tმას მე ვიღაც ჯადოქარი ვეგონე."}
{"text": "Now, why does this happen?\tმაშ, რატომ ხდება ეს?"}
{"text": "It's because the brain is faced with tremendous sensory conflict.\tიმიტომ, რომ ტვინი დგება უზარმაზარი სენსორული კონფლიქტის წინაშე."}
{"text": "It's getting messages from vision saying the phantom is back.\tის ღებულობს სიგნალებს მხედველობისგან, რომ ფანტომი დაბრუნდა."}
{"text": "On the other hand, there's no proprioception, muscle signals saying that there is no arm, right?\tმეორეს მხრივ, არ არის არანაირი შესაბამისი შეგრძნება, კუნთები აგზავნიან სიგნალს, რომ ხელი ადგილზე არ არის."}
{"text": "And your motor command saying there is an arm, and, because of this conflict, the brain says, to hell with it, there is no phantom, there is no arm, right?\tთქვენი მოტორული ფუნქცია იძახის, რომ ხელი ადგილზეა, და ამ კონფლიქტის შემყურე ტვინი იძახის, ჯანდაბას, არ არის ფანტონი, არ არის ხელი."}
{"text": "It goes into a sort of denial -- it gates the signals.\tის მიმართავს ერთგვარ უარყოფას -- უგულვებელყოფს სიგნალებს."}
{"text": "And when the arm disappears, the bonus is, the pain disappears because you can't have disembodied pain floating out there, in space.\tდა როდესაც ხელი ქრება, ბონუსად მას ტკივილიც მიყვება, რადგან არ შეიძლება გქონდეთ ტკივილი სადღაც ჰაერში, კიდურის გარეშე."}
{"text": "So, that's the bonus.\tასე რომ, ეს ბონუსია."}
{"text": "Now, this technique has been tried on dozens of patients by other groups in Helsinki, so it may prove to be valuable as a treatment for phantom pain, and indeed, people have tried it for stroke rehabilitation.\tეს ტექნოლოგია უკვე გამოცდილ იქნა ათეულობით პაციენტზე სხვა ჯგუფების მიერ ჰელსინკში, ასე რომ, შესაძლოა იგი სასარგებლო აღმოჩნდეს მოჩვენებითი ტკივილების გასაქრობად, და მართლაც, ზოგიერთი ამას იყენებს ინსულტისგან რეაბილიტაციისთვის."}
{"text": "Stroke you normally think of as damage to the fibers, nothing you can do about it.\tინსულტი, ჩვეულებრივ თქვენ ფიქრობთ მასზე, როგორც ბოჭკოს დაზიანებაზე, რასაც ვერაფერს მოუხერხებთ."}
{"text": "But, it turns out some component of stroke paralysis is also learned paralysis, and maybe that component can be overcome using mirrors.\tმაგრამ აღმოჩნდა, რომ ინსულტის დამბლის ზოგიერთი კომპონენტი არის ნასწავლი დამბლა და, შესაძლოა, მოვახერხოთ ამ კომპონენტების მოშორება სარკის გამოყენებით."}
{"text": "This has also gone through clinical trials, helping lots and lots of patients.\tამ მიდგომამაც გაიარა კლინიკური გამოცდები და დაეხმარა მრავალ, მრავალ პაციენტს."}
{"text": "OK, let me switch gears now to the third part of my talk, which is about another curious phenomenon called synesthesia.\tკარგი, ახლა ნება მიბოძეთ გადავერთო ჩემი მოხსენების მესამე ნაწილზე, რომელიც შეეხება კიდევ ერთ საინტერესო ფენომენს სახელად სინესთეზია."}
{"text": "This was discovered by Francis Galton in the nineteenth century.\tის აღმოჩენილი იქნა ფრანსის გალტონის (Francis Galton) მიერ, მე-19 საუკუნეში."}
{"text": "He was a cousin of Charles Darwin.\tის იყო ჩარლზ დარვინის ნათესავი."}
{"text": "He pointed out that certain people in the population, who are otherwise completely normal, had the following peculiarity: every time they see a number, it's colored.\tმან შეამჩნია, რომ ზოგიერთ ადამიანს, რომელიც სხვა მხრივ სრულიად ნორმალურია, სჭირს ერთი უცნაურობა -- ყოველთვის, როდესაც ისინი ხედავენ ციფრს, ის არის ფერადი."}
{"text": "Five is blue, seven is yellow, eight is chartreuse, nine is indigo, OK?\tხუთი არის ლურჯი, შვიდი არის ყვითელი, რვა არის მომწვანო-ყვითელი, ცხრა არის ინდიგო, ხომ გასაგებია?"}
{"text": "Bear in mind, these people are completely normal in other respects.\tიქონიეთ მხედველობაში, ეს ხალხი სრულიად ნორმალურები არიან სხვა მხრივ."}
{"text": "Or C sharp -- sometimes, tones evoke color.\tან დო-დიეზი. ზოგჯერ ნოტა იწვევს ფერს."}
{"text": "C sharp is blue, F sharp is green, another tone might be yellow, right?\tდო-დიეზი არის ლურჯი, ფა-დიეზი მწვანეა, სხვა ნოტა შეიძლება იყოს ყვითელი, ხომ გასაგებია?"}
{"text": "Why does this happen?\tრატომ ხდება ეს?"}
{"text": "This is called synesthesia. Galton called it synesthesia, a mingling of the senses.\tამას ეწოდება სინესთეზია -- გალტონმა მას სინესთეზია უწოდა, შეგრძნებათა შერევა."}
{"text": "In us, all the senses are distinct.\tჩვენს შიგნით, ყველა შეგრძნება არის განცალკევებული."}
{"text": "These people muddle up their senses.\tეს ხალხი ერთმანეთში რევს თავის შეგრძნებებს."}
{"text": "Why does this happen?\tრატომ ხდება ეს?"}
{"text": "One of the two aspects of this problem are very intriguing.\tამ პრობლემის ორი ასპექტიდან ერთ-ერთი ძალზე დამაინტრიგებელია."}
{"text": "Synesthesia runs in families, so Galton said this is a hereditary basis, a genetic basis.\tსინესთეზია გვხვდება ოჯახების შიგნით, და გალტონმაც განაცხადა, რომ ამას აქვს შთამომავლობითი, გენეტიკური საფუძველი."}
{"text": "Secondly, synesthesia is about -- and this is what gets me to my point about the main theme of this lecture, which is about creativity -- synesthesia is eight times more common among artists, poets, novelists and other creative people than in the general population.\tმეორე ასპექტი, სინესთეზია შეეხება -- და აქ ვუახლოვდები ჩემს აზრს, ამ ლექციის მთავარ თემას, რომელიც ეხება შემოქმედებას -- სინესთეზია რვაჯერ უფრო ხშირად გვხვდება მხატვრებს, პოეტებს, მწერლებს და სხვა შემოქმედებით ადამიანებს შორის, ვიდრე ჩვეულებრივ მოსახლეობაში."}
{"text": "Why would that be?\tრატომ უნდა იყოს ეს ასე?"}
{"text": "I'm going to answer that question.\tმე ვუპახუხებ ამ შეკითხვას."}
{"text": "It's never been answered before.\tაქამდე ამას პასუხი არ ქონია."}
{"text": "OK, what is synesthesia? What causes it?\tმაშ, რა არის სინესთეზია?"}
{"text": "Well, there are many theories.\tრა იწვევს მას? არსებობს მრავალი თეორია."}
{"text": "One theory is they're just crazy.\tერთ-ერთი თეორიის მიხედვით, ისინი უბრალოდ გიჟები არიან."}
{"text": "Now, that's not really a scientific theory, so we can forget about it.\tეს არც თუ ისე მეცნიერული თეორიაა, ასე რომ დავივიწყოთ მის შესახებ."}
{"text": "Another theory is they are acid junkies and potheads, right?\tსხვა თეორიის მიხედვით, ისინი მარიხუანის მწეველები და ნარკომანები არიან."}
{"text": "Now, there may be some truth to this, because it's much more common here in the Bay Area than in San Diego.\tამაში შეიძლება ერიოს სიმართლის მარცვალი რადგან ეს ბევრად ხშირად გვხვდება აქ, ყურეს რაიონში, ვიდრე სან დიეგოში."}
{"text": "(Laughter) OK. Now, the third theory is that -- well, let's ask ourselves what's really going on in synesthesia. All right?\t(სიცილი) მესამე თეორია შემდეგია -- მოდით ვკითხოთ ჩვენს თავს, სინამდვილეში რა ხდება სინესთეზიის დროს?"}
{"text": "So, we found that the color area and the number area are right next to each other in the brain, in the fusiform gyrus.\tკარგით? და აღმოვაჩინეთ, რომ ფერის არე და რიცხვების არე ტვინში გვერდი-გვერდ არიან, ღერძისებრ ნაოჭში."}
{"text": "So we said, there's some accidental cross wiring between color and numbers in the brain.\tდა ჩვენ ვთქვით, ადგილი აქვს რაიმე შემთხვევით გადახლართვას ფერებსა და რიცხვებს შორის ტვინის შიგნით."}
{"text": "So, every time you see a number, you see a corresponding color, and that's why you get synesthesia.\tდა ყოველთვის, როდესაც ხედავთ ციფრს, ხედავთ მის შესაბამის ფერს და ამიტომ ღებულობთ სინესთეზიას."}
{"text": "Now remember -- why does this happen?\tახლა კი გაიხსენეთ -- რატომ ხდება ეს?"}
{"text": "Why would there be crossed wires in some people?\tრატომ ემართება ზოგიერთს ასეთი გადახლართვა?"}
{"text": "Remember I said it runs in families?\tგახსოვთ რომ გითხარით, რომ ეს ოჯახების შიგნით გვხვდება?"}
{"text": "That gives you the clue.\tეს მინიშნებას გაძლევთ."}
{"text": "And that is, there is an abnormal gene, a mutation in the gene that causes this abnormal cross wiring.\tრაც არის ის, რომ არსებობს ანომალური გენი, მუტაცია გენში, რაც იწვევს ამ ანომალურ გადახლართვას."}
{"text": "In all of us, it turns out we are born with everything wired to everything else.\tაღმოჩნდა, რომ ყოველ ჩვენთაგანში ყველაფერი გადაბმულია ერთმანეთში, დაბადებიდან."}
{"text": "So, every brain region is wired to every other region, and these are trimmed down to create the characteristic modular architecture of the adult brain.\tტვინის ყოველი არე გადაბმულია ყოველ დანარჩენ არესთან და ეს გადაბმები იკვეცება, რათა შექმნან ზრდასრული ტვინისათვის დამახასიათებელი მოდულარული არქიტექტურა."}
{"text": "So, if there's a gene causing this trimming and if that gene mutates, then you get deficient trimming between adjacent brain areas.\tდა თუ არსებობს გენი, რომელიც იწვევს ამ შეკვეცას და ეს გენი განიცდის მუტაციას, თქვენ ღებულობთ არასრულ შეკვეცას ტვინის მეზობელ არეებს შორის"}
{"text": "And if it's between number and color, you get number-color synesthesia.\tდა თუ ეს ხდება ციფრებსა და ფერებს შორის, თქვენ ღებულობთ ციფრულ-ფერად სინესთეზიას."}
{"text": "If it's between tone and color, you get tone-color synesthesia.\tთუ ეს ხდება ნოტებსა და ფერებს შორის, ღებულობთ ტონალურ-ფერად სინესთეზიას."}
{"text": "So far, so good.\tჯერ-ჯერობით ყველაფერი ნათელია."}
{"text": "Now, what if this gene is expressed everywhere in the brain, so everything is cross-connected?\tახლა, რა იქნება, თუ ეს გენი გამოხატულებას პოულობს ყველგან, ტვინის შიგნით და ყველაფერი გადაბმულია?"}
{"text": "Well, think about what artists, novelists and poets have in common, the ability to engage in metaphorical thinking, linking seemingly unrelated ideas, such as, \"It is the east, and Juliet is the Sun.\"\tდაფიქრდით, რა საერთო აქვთ ყველა მხატვარს, მწერალს, პოეტს -- მეტაფორული აზროვნების უნარი, რომელიც, ერთმანეთთან აკავშირებს ერთი შეხედვით განსხვავებულ იდეებს, როგორიცაა, \"ეს აღმოსავლეთია და ჯულიეტა მასში მზეა.\""}
{"text": "Well, you don't say, Juliet is the sun, does that mean she's a glowing ball of fire?\tთქვენ ხომ არ თვლით, რომ ჯულიეტა მზეა -- იმ გაგებით, რომ ის მანათობელი ცეცხლოვანი ბურთია?"}
{"text": "I mean, schizophrenics do that, but it's a different story, right?\tანუ, შიზოფრენიკები ასე ფიქრობენ, მაგრამ ეს სხვა ისტორიაა, არა?"}
{"text": "Normal people say, she's warm like the sun, she's radiant like the sun, she's nurturing like the sun.\tნორმალური ადამიანები იტყვიან, რომ ის მზესავით თბილია, მზესავით განსხივოსნებულია, მზესავით მზრუნველია."}
{"text": "Instantly, you've found the links.\tთქვენ მყისიერად მოძებნეთ კავშირები."}
{"text": "Now, if you assume that this greater cross wiring and concepts are also in different parts of the brain, then it's going to create a greater propensity towards metaphorical thinking and creativity in people with synesthesia.\tდა თუ თქვენ ახლა იგულისხმებთ, რომ ეს უფრო დიდი გადახლართვები და კონცეფციები ტვინის სხვა არეებშიც გვხვდება, ეს შექმნის უფრო მეტ მიდრეკილებას მეტაფორული აზროვნებისა და შემოქმედებისკენ სინესთეზიის მქონე ადამიანებში."}
{"text": "And, hence, the eight times more common incidence of synesthesia among poets, artists and novelists.\tდა შედეგად, სინესთეზიის რვაჯერ მეტად გავრცელებულ შემთხვევებს პოეტებს, მხატვრებსა და მწერლებს შორის."}
{"text": "OK, it's a very phrenological view of synesthesia.\tეს სინესთეზიის ძალიან ფრენოლოგიური ხედვაა."}
{"text": "The last demonstration -- can I take one minute?\tბოლო დემონსტრაცია -- შეიძლება კიდევ ერთი წუთი ავიღო?"}
{"text": "(Applause) OK. I'm going to show you that you're all synesthetes, but you're in denial about it.\t(აპლოდისმენტები) მაშ ასე. მე გაჩვენებთ, რომ თქვენ ყველანი სინესთეთიკები ხართ, მაგრამ არაფერი იცით ამის შესახებ."}
{"text": "Here's what I call Martian alphabet. Just like your alphabet, A is A, B is B, C is C.\tაი, ამას მე ვუწოდებ მარსიანულ ანბანს. ის ჩვეულებრივი ანბანივითაა, A არის ა, B არის ბ, C არის ს,"}
{"text": "Different shapes for different phonemes, right?\tგანსხვავებული ფორმა განსხვავებული ფონემისთვის, ხომ გასაგებია?"}
{"text": "Here, you've got Martian alphabet.\tდა აი თქვენ გაქვთ ეს მარსიანული ანბანი."}
{"text": "One of them is Kiki, one of them is Bouba.\tერთ-ერთი მათგანი არის კიკი, ერთ-ერთი - ბუბა."}
{"text": "Which one is Kiki and which one is Bouba?\tრომელია კიკი და რომელია ბუბა?"}
{"text": "How many of you think that's Kiki and that's Bouba? Raise your hands.\tრამდენი თქვენგანი თვლის რომ ეს კიკია და ეს ბუბა?"}
{"text": "Well, it's one or two mutants.\tაწიეთ ხელები. ჰმ, ერთი თუ ორი მუტანტი გვყოლია."}
{"text": "(Laughter) How many of you think that's Bouba, that's Kiki? Raise your hands.\t(სიცილი) რამდენი თქვენგანი თვლის რომ ეს ბუბაა, ეს კი - კიკი?"}
{"text": "Ninety-nine percent of you.\tაწიეთ ხელები. 99 პროცენტი."}
{"text": "Now, none of you is a Martian. How did you do that?\tმაგრამ, არც ერთი თქვენგანი არ არის მარსიდან, როგორ შესძელით ეს?"}
{"text": "It's because you're all doing a cross-model synesthetic abstraction, meaning you're saying that that sharp inflection -- ki-ki, in your auditory cortex, the hair cells being excited -- Kiki, mimics the visual inflection, sudden inflection of that jagged shape.\tეს იმიტომ, რომ თქვენ ყველანი ახდენთ ჯვარედინ მოდელირებას - სინესთეზიურ აბსტრაქციას - რაც ნიშნავს, რომ თქვენ იძახით, რომ ეს ბასრი კუთხეები, კიკი, თქვენს სმენით ქერქში თმის უჯრედები აღიგზნება, კიკი, ბაძავენ ვიზუალურ მოხაზულობებს - უცაბედ ტეხილებს - ამ დაკბილულ ფორმაში."}
{"text": "Now, this is very important, because what it's telling you is your brain is engaging in a primitive -- it's just -- it looks like a silly illusion, but these photons in your eye are doing this shape, and hair cells in your ear are exciting the auditory pattern, but the brain is able to extract the common denominator.\tეს ძალზედ მნიშვნელოვანია, რადგან ეს გვეუბნება, რომ თქვენი ტვინი მისდევს პრიმიტივს -- ეს უბრალოდ სულელურ ილუზიას გავს, მაგრამ ფოტონები თქვენს თვალში ხაზავენ ამ ფორმას და თმის უჯრედები თქვენს ყურში აღაგზნებენ სმენით მიმდევრობებს, და აქედან ტვინს გამოაქვს საერთო გამყოფი."}
{"text": "It's a primitive form of abstraction, and we now know this happens in the fusiform gyrus of the brain, because when that's damaged, these people lose the ability to engage in Bouba Kiki, but they also lose the ability to engage in metaphor.\tეს აბსტრაქციის პრიმიტიული ფორმაა და ჩვენ ვიცით, რომ ამას ადგილი აქვს ტვინის ღერძისებრ ნაოჭში, რადგან მაშინ, როდესაც ის დაზიანებულია, ეს ხალხი კარგავს შესაძლებლობას შეასრულოს ბუბა-კიკის ამოცანა. და ამასთან ერთად კარგავენ მეტაფორების აღქმის შესაძლებლობას."}
{"text": "If you ask this guy, what -- \"all that glitters is not gold,\" what does that mean?\"\tთუ თქვენ კითხავთ ასეთ ადამიანს, რას ნიშნავს გამოთქმა \"ყველაფერი, რაც ბზინავს, ოქრო არაა?\""}
{"text": "The patient says, \"Well, if it's metallic and shiny, it doesn't mean it's gold.\tპაციენტი გიპასუხებთ, \"თუ ეს მეტალისაა და ბზინავს, არ ნიშნავს რომ ეს ოქროა."}
{"text": "You have to measure its specific gravity, OK?\"\tსაჭიროა, ასევე გაიზომოს მისი ხვედრითი წონა."}
{"text": "So, they completely miss the metaphorical meaning.\tანუ ისინი სრულიად ვერ ამჩნევენ მეტაფორულ მნიშვნელობას."}
{"text": "So, this area is about eight times the size in higher -- especially in humans -- as in lower primates.\tდა ეს არე დაახლოებით რვაჯერ დიდია უმაღლეს -- განსაკუთრებით კი ადამიანებში, ვიდრე უმდაბლეს პრიმატებში."}
{"text": "Something very interesting is going on here in the angular gyrus, because it's the crossroads between hearing, vision and touch, and it became enormous in humans. And something very interesting is going on.\tრაღაც ძალზე საინტერესო ხდება აქ, კუთხოვან ნაოჭში, რადგან ეს გზაჯვარედინია სმენას, მხედველობას და შეხებას შორის და ის უზარმაზარი გახდა ადამიანებში -- და ხდება რაღაც ძალზე საინტერესო."}
{"text": "And I think it's a basis of many uniquely human abilities like abstraction, metaphor and creativity.\tდა ვფიქრობ, ეს საფუძველია მრავალი ექსკლუზიურად ადამიანური შესაძლებლობის -- როგორიცაა აბსტრაქცია, მეტაფორა და შემოქმედება."}
{"text": "All of these questions that philosophers have been studying for millennia, we scientists can begin to explore by doing brain imaging, and by studying patients and asking the right questions.\tყველა ის საკითხი, რომლებსაც ფილოსოფოსები ათასწლეულების მანძილზე სწავლობდნენ, ჩვენ, მეცნიერებს, შეგვიძლია შევისწავლოთ, ტვინის სურათების მეშვეობით, და ასევე პაციენტების შესწავლითა და სწორი კითხვების დასმით."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Sorry about that.\t(აპლოდისმენტები) მომიტევეთ."}
{"text": "(Laughter)\t(სიცილი)"}
{"text": "I have a question: Who here remembers when they first realized they were going to die?\tმე მაქვს შეკითხვა ამ დარბაზში მყოფთაგან ვინმეს თუ ახსოვს როდესაც მან გაანალიზა, რომ კვდებოდა?"}
{"text": "I do. I was a young boy, and my grandfather had just died, and I remember a few days later lying in bed at night trying to make sense of what had happened.\tმე მახსოვს.. მე ვიყავი პატრა ბიჭი, ბაბუჩემი ახალი გარდაცვლილი იყო და ღამით ლოგინში ვიწექი ,ვცდილობდი გამეგო თუ რა მოხდა."}
{"text": "What did it mean that he was dead?\tრას ნიშნავდა ის, რომ იგი გარდაიცვალა?"}
{"text": "Where had he gone?\tსად წავიდა?"}
{"text": "It was like a hole in reality had opened up and swallowed him.\tეს გავდა ხვრელს, რომელიც გაჩნდა რეალობაში და იგი გადაყლაპა,"}
{"text": "But then the really shocking question occurred to me: If he could die, could it happen to me too?\tმაგრამ შემდეგ მართლაც, რომ შოკისმომგვრელი შეკითხვა გამიჩნდა: თუ ის მოკვდა, შესაძლებელია რომ იგივე მეც დამემართოს?"}
{"text": "Could that hole in reality open up and swallow me?\tშეუძლია ამ ხვრელს, რომ მეც გადამყლაპოს?"}
{"text": "Would it open up beneath my bed and swallow me as I slept?\tგაიხსნება ის ჩემი ლოგინის ქვეშ და გადამყლაპავს როდესაც მძინავს?"}
{"text": "Well, at some point, all children become aware of death.\tასე თუ ისე , რაღაც მომენტში, ყველა ბავშვს ეშინია სიკვდილის."}
{"text": "It can happen in different ways, of course, and usually comes in stages.\tრა თქმა უნდა, ეს შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა გზით და სინამდვილეში მიდის ეტაპობრივად."}
{"text": "Our idea of death develops as we grow older.\tჩვენი იდეები სიკვდილზე იცვლება, როდესაც ვიზრდებით"}
{"text": "And if you reach back into the dark corners of your memory, you might remember something like what I felt when my grandfather died and when I realized it could happen to me too, that sense that behind all of this the void is waiting.\tდა თუ თქვენ გაჩხრიკავთ შავ კუთხეებს თქვენი მეხსიერებისა თქვენ შესაძლოა გაგახსენდეთ რაღაც იმდაგვარი რაც მე ვიგრძენი, როდესაც ბაბუაჩემი გარდაიცვალა და გავაანალიზე, რომ ეს შესაძლოა მეც დამმართნოდა, ეს გვაგრძნობინებს, რომ ყველაფერ ამის უკან სიცარიელე იცდის.."}
{"text": "And this development in childhood reflects the development of our species.\tდა ეს გამოვლინება ბავშვობაში ისახება ჩვენი ტიპის გამოვლინებაში."}
{"text": "Just as there was a point in your development as a child when your sense of self and of time became sophisticated enough for you to realize you were mortal, so at some point in the evolution of our species, some early human's sense of self and of time became sophisticated enough for them to become the first human to realize, \"I'm going to die.\"\tხოლო სწორედ მაშინ როდესაც იყო მომენტი თქვენს გამოვლინებაში როგორც ბავშვისაში, როდესაც თქვენი შეგრძნება საკუთარი თავისა და დროის გახდა საკმაოდ დამახინჯებული, რამეთუ თქვენ გაანალიზეთ რომ იყავით მომაკვდავი, ასე რომ ჩვენი ტიპის ევოლუციის რაღაც მომენტში, ზოგიერთი ადრეული ადამიანური გრძნობები საკუთარი თავისა და დროის გახდა საკმაოდ დამახინჯებული რათა განგვეანალიზებინა და გვეთქვა : \"მე მოვკვდები\""}
{"text": "This is, if you like, our curse.\tეს არის, ასე ვთქვათ , ჩვენი წყევლა."}
{"text": "It's the price we pay for being so damn clever.\tეს არის ის ფასი რასაც ვიხდით, რომ ვიყოთ ძალიან ჭკვიანები."}
{"text": "We have to live in the knowledge that the worst thing that can possibly happen one day surely will, the end of all our projects, our hopes, our dreams, of our individual world.\tჩვენ უნდა ვიცხოვროთ ცოდნაში ეს არის ყველაზე ცუდი რამ რაც შეიძლება მოხდეს, ერთ დღეს რათქმაუნდა მოხდება კიდეც, დასასრული ყველა ჩვენი პროექტის, იმედების, ჩვენი ინდივიდუალური სამყაროს ოცნებების."}
{"text": "We each live in the shadow of a personal apocalypse.\tთითოეული ჩვენგანი ცხოვრობს პერსონალური აპოკალიფსის ჩრდილში."}
{"text": "And that's frightening. It's terrifying.\tეს არის შემაძრწუნებელი და შემაშინებელი."}
{"text": "And so we look for a way out.\tასე რომ ჩვენ ვეძებთ გზებს , რომ გავნთავისუფლდეთ ."}
{"text": "And in my case, as I was about five years old, this meant asking my mum.\tხოლო ჩემ შემთხვევაში, როდესაც მე ვიყავი 5 წლის ეს იგივე იყო, რაც მეკითხა დედაჩემისთვის სიკვდილის შესახებ."}
{"text": "Now when I first started asking what happens when we die, the grown-ups around me at the time answered with a typical English mix of awkwardness and half-hearted Christianity, and the phrase I heard most often was that granddad was now \"up there looking down on us,\" and if I should die too, which wouldn't happen of course, then I too would go up there, which made death sound a lot like an existential elevator.\tპირველად, როდესაც დავიწყე გამოკითხვა, თუ რა მოხდება როდესაც მოვკვდები, უფროსებმა ჩემს გარშემო მიპასუხეს ტიპიური ინგლისური უხერხულობით და ნახევრად ქრისტიანული მოტივებით, და ის ფრაზა , რომელიც ხსნიდა ბაბუაჩემის ადგილსამყოფელს , ხშირ შემთხვევაში იყო: \"ის არის ზევით, ცაში და იქიდან გვიყურებს ჩვენ,\" და თუ მე მოვკვდებოდი აგრეთვე , რაც რა თქმა უნდა, მათი თქმით არ მოხდებოდა, მეც იქ (ზემოთ წავიდოდი), რამაც სიკვდილი ჩემთვის მიამგვანა რაღაც უფრო ეგსისტენციალურ ლიფტს."}
{"text": "Now this didn't sound very plausible.\tახლა უკვე ჩემი სიკვდილი აღარ იყო მოსალონდელი."}
{"text": "I used to watch a children's news program at the time, and this was the era of space exploration.\tამ დროისთვის მე ვუყურებდი საბავშვო ახალი ამბების გადაცემას, სადაც გადმოსცემდნენ, რომ ეს იყო კოსმოსური აღმოჩენების ერა."}
{"text": "There were always rockets going up into the sky, up into space, going up there.\tამ გადაცემაში ყოველთვის აჩვენებდნენ რაკეტებს ცაში, ზევით კოსმოსში მიმავალს დედამიწიდან,"}
{"text": "But none of the astronauts when they came back ever mentioned having met my granddad or any other dead people.\tმაგრამ არცერთი ასტრონავტი რომელიც ბრუნდებოდა ექსპედიციიდან, არ აღნიშნავდა , რომ სადმე ბაბუაჩემი ენახა ან სულაც სხვა გარდაცვლილი ადამიანი."}
{"text": "But I was scared, and the idea of taking the existential elevator to see my granddad sounded a lot better than being swallowed by the void while I slept.\tმე შევშინდი.. იდეა, რომ მენახა ბაბუაჩემი ეგზისტენციალური ლიფტით უფრო კარგად ჟღერდა ვიდრე ჩავეთრიე ორმოს, როდესაც მეძინა,"}
{"text": "And so I believed it anyway, even though it didn't make much sense.\tსწორედ ამიტომ დავიჯერე ეს მიუხედავად იმისა რომ კარგად ვერ აღვიქვი ის."}
{"text": "And this thought process that I went through as a child, and have been through many times since, including as a grown-up, is a product of what psychologists call a bias.\tეს პროცესი, რომელიც განვიცადე როდესაც ვიყავი ბავშვი და მას შემდეგაც ბევრჯერ თუნდაც მოზარდ ასაკში არის პროდუქტი იმისა რასაც ფსიქოლოგები ეძახიან მრუდს."}
{"text": "Now a bias is a way in which we systematically get things wrong, ways in which we miscalculate, misjudge, distort reality, or see what we want to see, and the bias I'm talking about works like this: Confront someone with the fact that they are going to die and they will believe just about any story that tells them it isn't true and they can, instead, live forever, even if it means taking the existential elevator.\tეს დაღმავლობა არის შედეგი იმისი, რომ ჩვენ სისტემატიურად არასწორად გვესმის საგნები, გზები რომლებსაც ჩვენ ვერ ვთვლით, ვერ ვსჯით ამახინჯებს რეალობას ან გვიჩვენებს იმას რისი დანახვაც გვინდა და ეს მრუდები რომლებზედაც მე ვსაუბრობ დაახლოებით ასე მუშაობს: შეეწინააღმდეგეთ ვინმეს იმ ფაქტის შესახებ, რომ იგი მოკვდება და ისინი დაიჯერებენ ნებისმიერ ამბავს რაც ეტყვის მათ რომ ეს სიმართლე არ არის და ამის ნაცვლად მათ შეუძლიათ იცხოვრონ სამუდამოთ, თუნდაც ეს იყოს ეგზისტენციალური ლიფტის ამბავი."}
{"text": "Now we can see this as the biggest bias of all.\tახლა ჩვენ შეგვიძლია ვნახოთ, რომ ეს ყველაზე დიდი დაღმართია."}
{"text": "It has been demonstrated in over 400 empirical studies.\tმისი დემონსტრაცია მოხდა 400 ემპირიული სწავლებისას."}
{"text": "Now these studies are ingenious, but they're simple.\tახლა ეს სწავლება \"არაგენიოსურია\", მაგრამ მარტივია."}
{"text": "They work like this.\tისინი დაახლოებით ასე მუშაობს"}
{"text": "You take two groups of people who are similar in all relevant respects, and you remind one group that they're going to die but not the other, then you compare their behavior.\tთქვენ იყვანთ ადამიანების 2 ჯგუფს, რომლებიც ერთნაირები არიან ყველა შესაბამისი შეფასებით და თქვენ შთააგონებთ, ახსენებთ პირველ ჯგუფს, რომ ისინი მოკვდებიან მაგრამ არა მეორე ჯგუფს, შემდეგ თქვენ ადარებთ მათ ქცევებს."}
{"text": "So you're observing how it biases behavior when people become aware of their mortality.\tახლა თქვენ ნათლად აკვირდებით როგორ შეუძლია დაღმა დაეშვას ქმედება, ქცევა როდესაც ადამიანები შეშფოთებულნი არიან მათი მოკვდავობით."}
{"text": "And every time, you get the same result: People who are made aware of their mortality are more willing to believe stories that tell them they can escape death and live forever.\tყოველ ჯერზე , თქვენ იღებთ მსგავს შედეგს: ადამიანები რომლებიც შეშინებულნი არიან მათივე მოკვდაობით უფრო სჯერათ ამბების, რომლებიც ეტყვით მათ ,რომ შეუძლიათ გაექცნენ სიკვდილს და იცხოვრონ სამუდამოდ."}
{"text": "So here's an example: One recent study took two groups of agnostics, that is people who are undecided in their religious beliefs.\tაი მაგალითიც : ერთ - ერთმა ახლანდელმა სწავლებამ შეარჩია აგნოსტიკოსების 2 ჯგუფი ესენი არიან ადამიანები , რომლებსაც არ გადაუწყვეტიათ, დარწმუნებულნი არ არიან თავიანთ რელიგიურ რწმენაში."}
{"text": "Now, one group was asked to think about being dead.\tახლა , 1 ჯგუფის წევრებს სთხოვეს , ეფიქრათ, რომ გარდაიცვალნენ."}
{"text": "The other group was asked to think about being lonely.\tმეორე ჯგუფის წევრებს კი მარტოობაზე ფიქრი სთხოვეს."}
{"text": "They were then asked again about their religious beliefs.\tამის შემდეგ მათ ისევ შეეკითხნენ რწმენის შესახებ."}
{"text": "Those who had been asked to think about being dead were afterwards twice as likely to express faith in God and Jesus.\tმათ ვისაც თხოვეს, ეფიქრათ იმაზე , რომ მოკვდნენ ორჯერ მეტი რწმენა გამოავლინეს ღვთის მიმართ და ქრისტეს მიმართ ვიდრე მანამდე."}
{"text": "Twice as likely.\t2 ჯერ უფრო..."}
{"text": "Even though the before they were all equally agnostic.\tმიუხედავად იმისა, რომ ისინი მანამდე ერთნაირად აგნოსტიკურები იყვნენ."}
{"text": "But put the fear of death in them, and they run to Jesus.\tმიეცით მას შიში სიკვდილისა და ისინი მაშინვე ქრისტესკენ გაიქცნენ."}
{"text": "Now, this shows that reminding people of death biases them to believe, regardless of the evidence, and it works not just for religion, but for any kind of belief system that promises immortality in some form, whether it's becoming famous or having children or even nationalism, which promises you can live on as part of a greater whole.\tეს გვიჩვენებს , რომ ადამიანებს თუ გავახსენებთ სიკვდილის შესახებ დაღმა დაუშვებს მათ რათა დაიჯერონ უყურადღებო სიაშკარავე და ეს მუშაობს არა მარტო რელიგიაზე, არამედ ნებისმიერ რწმენის სისტემაზე რაც პირდება მას უკვდავებას, რაღაცა ფორმით მაგალითად , რომ გახდება ცნობილი ან ეყოლება შვილი ან ნაციონალიზმი რაც პირდება მას რომ შეუძლია იცხოვროს როგორც ნაწილმა ყველა დიდებულის."}
{"text": "This is a bias that has shaped the course of human history.\tეს არის დაღმართი , რომელმაც ფორმა მისცა ადამიანის ისტორიის მსვლელობას."}
{"text": "Now, the theory behind this bias in the over 400 studies is called terror management theory, and the idea is simple. It's just this.\tახლა , ეს თეორია ამ დაღმართების უკან, გამოყენებული 400 სწავლებაში, მოიხსენიება როგორც \"შიშის დაგეგმარების თეორია\" და იდეა ძალიან უბრალოა. ეს უბრალოდ არის ეს ( შიშის დაგემარება)."}
{"text": "We develop our worldviews, that is, the stories we tell ourselves about the world and our place in it, in order to help us manage the terror of death.\tჩვენ შევიმუშავებთ ჩვენს მსოფლმხედველობას ეს არის ამბები, რასაც ჩვენ საკუთარ თავს ვუყვებით მსოფლიოსა და ჩვენი ადგილის შესახებ მასში იმისათვის, რომ დაგვეხმაროს დავგეგმოთ სიკვდილის შიში."}
{"text": "And these immortality stories have thousands of different manifestations, but I believe that behind the apparent diversity there are actually just four basic forms that these immortality stories can take.\tამ უკვდავების ამბებს გააჩნია ათასობით განსხვავებული მანიფესტიციები, მაგრამ მე მჯერა , რომ აშკარა მრავალფეროვნების უკან არის სინამდვილეში 4 მთავარი ფორმა, რომელებმაც შეიძლება ეს უკვდავების ამბები დაიტიოს."}
{"text": "And we can see them repeating themselves throughout history, just with slight variations to reflect the vocabulary of the day.\tამის შემდეგ ჩვენ ვიხილავთ თუ როგორ იმეორებენ ისინი ერთმანეთს მთელი ისტორიის მანძილზე, მხოლოდ მცირე ვარიაციებით რომ ასახოს დღის ლექსიკონი."}
{"text": "Now I'm going to briefly introduce these four basic forms of immortality story, and I want to try to give you some sense of the way in which they're retold by each culture or generation using the vocabulary of their day.\tახლა მე ვაპირებ მოკლედ გაგაცნოთ ეს ოთხი ძირითადი ფორმა უკვდავების ამბებისა და მე მინდა შევეცადო რომ აღგაქმევინოთ ის გზები, რომლითაც ისინი იქნა ხელახლა მოყოლილი თითოეული კულტურის ან თაობის მიერ მათი დღეების ლექსიკონით."}
{"text": "Now, the first story is the simplest.\tასე, პირველი ამბავი ძალიან მარტივია."}
{"text": "We want to avoid death, and the dream of doing that in this body in this world forever is the first and simplest kind of immortality story, and it might at first sound implausible, but actually, almost every culture in human history has had some myth or legend of an elixir of life or a fountain of youth or something that promises to keep us going forever.\tჩვენ გვინდა , რომ ავერიდოთ სიკვდილს და ამის კეთება ამ სხეულში ამ სამყაროში სამუდამოდ არის პირველი უმარტივესი სახე უკვდავობის ამბისა და ეს შესაძლოა პირველად არადამაჯერებლად ჟღერდეს, მაგრამ სინამდვილეში, თითქმის ყველა კულტურას ადამიანთა ისტორიაში ქონია რაიმე მითი ან ლეგენდა უკვდავების ელექსირზე ან ახალგაზრდობის ფანტანზე ან თუნდაც რაღაცაზე რაც გვპირდება ჩვენ რომ ვიცოცხლებთ სამუდამოდ."}
{"text": "Ancient Egypt had such myths, ancient Babylon, ancient India.\tძველ ეგვიპტელებს ქონდათ ასეთი მითი, ძველ ბაბილონელებსაც და ძველ ინდოელებს."}
{"text": "Throughout European history, we find them in the work of the alchemists, and of course we still believe this today, only we tell this story using the vocabulary of science.\tმთელი ევროპული ისტორიის მანძილზე, ჩვენ გვხვდება ისინი ალქიმიკოსების ნაშრომებში და რა თქმა უნდა ჩვენ დღემდე გვჯერა უკვდავების ამბებისა, მაგრამ ჩვენ ვყვებით ამ ამბებს სამეცნიერო ენით"}
{"text": "So 100 years ago, hormones had just been discovered, and people hoped that hormone treatments were going to cure aging and disease, and now instead we set our hopes on stem cells, genetic engineering, and nanotechnology.\tასე 100 წლის წინათ, ჰორმონები ახალი აღმოჩენილი იყო და ხალხს იმედი ქონდა, რომ ჰორმონებთან დამოკიდებულება ხელს შეუწყობდა ბევრი დაავადების განკურნვას და ახლა ჩვენ ასეთივე იმედებს ვამყარებთ უჯრედების წარმოშობაზე, გენურ ინჟინერიაზე და ნანოტექნოლოგიებზე,"}
{"text": "But the idea that science can cure death is just one more chapter in the story of the magical elixir, a story that is as old as civilization.\tმაგრამ ის იდეა, რომ მეცნიერებს ძალუძთ სიკვდილის განკურნება არის კიდევ ერთი თავი ამ ამბისა, მაგიურ ელექსირზე, ამბავი , რომელიც ცივილიზაციის ასაკისაა."}
{"text": "But betting everything on the idea of finding the elixir and staying alive forever is a risky strategy.\tთუმცა სანიძლაოს ჩამოვდივარ, რომ იდეა ელექსირის პოვნისა და უკვდავებისა არის რისკიანი სტრატეგია."}
{"text": "When we look back through history at all those who have sought an elixir in the past, the one thing they now have in common is that they're all dead.\tჩვენ თუ ისტორიას გადავხედავთ ყველას ვისაც უფიქრია ელექსირზე წარსულში, ერთადერთი საერთო რაც მათ ახლა აქვთ არის ის რომ ყველა მათგანი გარდაიცვალა."}
{"text": "So we need a backup plan, and exactly this kind of plan B is what the second kind of immortality story offers, and that's resurrection.\tასე, რომ ჩვენ გვჭირდება სათადარიგო გეგმა და ზუსტად ასეთი გეგმა \"ბ\" არის ის რას მეორე სახის უკვდავების ამბავი გვთავაზობს და ეს არის მკვდრეთით აღდგენა."}
{"text": "And it stays with the idea that I am this body, I am this physical organism.\tდა ის რჩება იმ იდეასთან ერთად, რომ მე ვარ ეს სხეული, მე ვარ ეს ფიზიკური ორგანიზმი."}
{"text": "It accepts that I'm going to have to die but says, despite that, I can rise up and I can live again.\tის უშვებს, რომ მე მოვკვდები მაგრამ ამბობს , იქიდან გამომდინარე, რომ მე შემიძლია აღვდგე და კვლავ ვიცოცხლო."}
{"text": "In other words, I can do what Jesus did.\tსხვა სამყაროში, მე შემიძლია გავაკეთო ის რაც ქრისტემ გააკეთა."}
{"text": "Jesus died, he was three days in the [tomb], and then he rose up and lived again.\tქრისტე გარდაიცვალა, ის 3 დღის განმავლობაში გამოქვაბულში იყო შემდეგ იგი აღდგა და კვლავ ცოცხლობდა"}
{"text": "And the idea that we can all be resurrected to live again is orthodox believe, not just for Christians but also Jews and Muslims.\tდა იდეა , რომ ჩვენ აღვდგებით და კვლავ ვიცოცხლებთ არის ორთოდოქსული რწმენა და არა მხოლოდ ქრისტიანული, მაგრამ ასევე ებრაელების და მუსლიმების."}
{"text": "But our desire to believe this story is so deeply embedded that we are reinventing it again for the scientific age, for example, with the idea of cryonics.\tთუმცა ჩვენი სურვილი, დავიჯეროთ ეს ისტორია არის ძალიან ღრმად გამაგებული იმით, რომ ჩვენ თავიდან აღმოვაჩენთ მას მეცნიერულ ხანაში, მაგალითად, \"cryonics\" იდეით."}
{"text": "That's the idea that when you die, you can have yourself frozen, and then, at some point when technology has advanced enough, you can be thawed out and repaired and revived and so resurrected.\tეს არის იდეა იმის შესახებ , რომ როდესაც შენ მოკვდები შენ შეგიძლია შენი სხეული გააყინინო და როდესაც, რაღაც დონეზე ტექნოლოგიას ექნება საჭირო მეთოდები შენ დაგადნობენ და \"შეგაკეთებენ\" და ფაქტობრივად აღდგები."}
{"text": "And so some people believe an omnipotent god will resurrect them to live again, and other people believe an omnipotent scientist will do it.\tზოგ ადამიანს ჯერა, რომ ყოვლისშემძლე ღმერთი აღადგენს მათ, რათა ისევ იცოცხლონ და ზოგს კი ჯერათ, რომ ყოვლისშემძლე მეცნიერები გააკეთებენ ამას."}
{"text": "But for others, the whole idea of resurrection, of climbing out of the grave, it's just too much like a bad zombie movie.\tთუმცა სხვებისთვის, მთლიანი იდეა აღდგენისა არის საფლავიდან ამოძვრომა, ეს ძალიან გავს ცუდ \"ზომბი\" კინოს."}
{"text": "They find the body too messy, too unreliable to guarantee eternal life, and so they set their hopes on the third, more spiritual immortality story, the idea that we can leave our body behind and live on as a soul.\tისინი აღმოაჩენენ სხეულს ძალიან უსუფთაოს , არასასიამოვნოს სამუდამო სიცოცხლისათვის და ასე , რომ ისინი თავიანთ იმედებს ამყარებენ მესამეზე, მეტად სულიერ უკვდავების ამბავზე, იდეაზე , რომლის მიხედვითაც ჩვენ შეგვიძლია დავტოვოთ ჩვენი სხეული და ვიცხოვროთ როგორც მოჩვენება - სულმა."}
{"text": "Now, the majority of people on Earth believe they have a soul, and the idea is central to many religions.\tახლა, უმრავლეს ადამიანებს დედამიწაზე სჯერათ, რომ მათ აქვთ სული და ეს იდეა არის მთავარი ბევრ რელიგიაშიც."}
{"text": "But even though, in its current form, in its traditional form, the idea of the soul is still hugely popular, nonetheless we are again reinventing it for the digital age, for example with the idea that you can leave your body behind by uploading your mind, your essence, the real you, onto a computer, and so live on as an avatar in the ether.\tასევე , ეს არის მიმდინარე ფორმა, ტრადიციული ფორმა, ეს იდეა კვლავ უდავოდ პოპულარულია მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ხელახლა აღმოვაჩენთ მას ახალ საუკუნეში. მაგალითად იმ იდეით, რომ თქვენ შეგიძლიათ დატოვოთ თქვენი სხეული თქვენი გონების, გრძნობების, თქვენი ნამდვილი თავის, კომპიუტერში! და იცხოვროთ როგორც ჰაეროვანმა გამოსახულებამ, სიმბოლომ."}
{"text": "But of course there are skeptics who say if we look at the evidence of science, particularly neuroscience, it suggests that your mind, your essence, the real you, is very much dependent on a particular part of your body, that is, your brain.\tასევე , რა თქმა უნდა , არიან სკეპტიკოსები , რომლებიც ამბობენ, რომ თუ ჩვენ გადავხედავთ მეცნიერულ მიღწევებს, კერძოდ ნეირომეცნიერებაში, გვიჩვენებს, რომ შენი გონება შენი გრძნობები, ნამდვილი \"შენ\", პირდაპირ დამოკიდებულებაშია შენი სხეულის კონკრეტულ ნაწილთან, ეს გახლავთ თქვენი ტვინი."}
{"text": "And such skeptics can find comfort in the fourth kind of immortality story, and that is legacy, the idea that you can live on through the echo you leave in the world, like the great Greek warrior Achilles, who sacrificed his life fighting at Troy so that he might win immortal fame.\tასეთ სკეპტიკოსებს შეუძლიათ თავი კარგად იგრძნონ მეოთხე სახის უკვდავ ისტორიაში და ეს გახლავთ მემკვიდრეობა ის იდეა, რომ თქვენ შეგიძლიათ განაგრძნოთ ცხოვრება იმ ექოთ, რომელსაც დატოვებთ სამყაროში, როგორც დიდებულმა ბერძენმა მებრძოლმა აქილევსმა, რომელმაც თავის სიცოცხლე ტროასთან ბრძოლას შესწირა ამისთვის მან კი სამუდამო დიდება მოიპოვა."}
{"text": "And the pursuit of fame is as widespread and popular now as it ever was, and in our digital age, it's even easier to achieve.\tასეთი დევნა დიდებისა არის ფართოდ გავრცელებული და პოპულარული ახლა ვიდრე ოდესმე და ჩვენს ციფრულ ხანაში უფრო ადვილია, რომ მიაღწიო."}
{"text": "You don't need to be a great warrior like Achilles or a great king or hero.\tთვენ არ გჭირდებათ იყოთ ისეთი დიდებული მეომარი, როგორც აქილევსი ან დიდებული მეფე ან გმირი."}
{"text": "All you need is an Internet connection and a funny cat. (Laughter) But some people prefer to leave a more tangible, biological legacy -- children, for example.\tყველაფერი რაც გჭირდება არის ინტერნეტ-კავშირი და სასაცილო კატა ( სიცილი), მაგრამ ზოგიერთი ადამიანი ამჯობინებს დატოვოს უფრო საგრძნობი, ბიოლოგიური მემკვიდრეობა - მაგალითად ბავშვი."}
{"text": "Or they like, they hope, to live on as part of some greater whole, a nation or a family or a tribe, their gene pool.\tმათ მოსწონთ, ისინი იმედოვნებენ, რომ იცოცხლონ როგორც რაიმე დიდებული ერთიანობის ნაწილმა, ნაციის ან ოჯახის ან თუნდაც ნათესაობის, მათი გენეტიკური ერთიანობის."}
{"text": "But again, there are skeptics who doubt whether legacy really is immortality.\tთუმცა ისევ ჩნდებიან სკეპტიკოსები, რომელებიც დაობენ მემკვიდრეობის უკვდავობაზე."}
{"text": "Woody Allen, for example, who said, \"I don't want to live on in the hearts of my countrymen.\tვუდი ალენი, მაგალითისთვის, რომელმაც თქვა \" მე არ მინდა რომ ვიცოცხლო ჩემი თანამემამულეების გულებში."}
{"text": "I want to live on in my apartment.\"\tმე მინდა ვიცხოვრო აპარტამენტში\""}
{"text": "So those are the four basic kinds of immortality stories, and I've tried to give just some sense of how they're retold by each generation with just slight variations to fit the fashions of the day.\tასე რომ გვაქვს ძირითადი 4 სახის ისტორია უკვდავობაზე და მე შევეცადე, რომ უბრალოდ ცოტა გაგებაში მომეყვანეთ თუ როგორ მეორდება ისინი თითოეულ თაობაში, მხოლოდ და მხოლოდ მცირე განსხვავებებით რათა მოერგოს დღევანდელ გეგმას."}
{"text": "And the fact that they recur in this way, in such a similar form but in such different belief systems, suggests, I think, that we should be skeptical of the truth of any particular version of these stories.\tდა ის ფაქტი, რომ ისინი მეორდებიან ამ გზით, არის ნაცნობი ფორმა, მაგრამ განსხვავებულ რწმენით სისტემებში. მე ვფიქრობ ჩვენ უნდა ვიყოთ სკეპტიკურები ნებისმიერი ასეთი ამბის ვერსიის მიმართ."}
{"text": "The fact that some people believe an omnipotent god will resurrect them to live again and others believe an omnipotent scientist will do it suggests that neither are really believing this on the strength of the evidence.\tის ფაქტი, რომ ზოგი ადამიანს სჯერა, რომ ყოვლისშემძლე ღმერთი მკვდრეთით აღადგენს მათ და ზოგს კი სჯერა, რომ ყოვლისშემძლე მეცნიერები გააკეთებენ ამას ფაქტია, რომ არცერთს არ სჯერათ ამის რეალურად სიცხადის ძალით."}
{"text": "Rather, we believe these stories because we are biased to believe them, and we are biased to believe them because we are so afraid of death.\tჩვენ გვჯერა ამ ამბების, რადგან ჩვენ იძულებულები ვართ დავიჯეროთ და დაღმა მივემართებით, რადგან ჩვენ ძალიან გვეშინია სიკვდილის."}
{"text": "So the question is, are we doomed to lead the one life we have in a way that is shaped by fear and denial, or can we overcome this bias?\tასე რომ შეკითხვა შემდეგში მდგომარეობს, ვართ ჩვენ განწირულები, რომ გვქონდეს ერთი სიცოცხლე, რომელიც ფორმირებულია შიშით და ძრწოლით, თუ კვლავ შეგვიძლია დავძლიოთ ეს დაღმასვლა?"}
{"text": "Well the Greek philosopher Epicurus thought we could.\tბერძენ ფილისოფოსი ეპიკურუსი თვლიდა, რომ ჩვენ შეგვიძლია."}
{"text": "He argued that the fear of death is natural, but it is not rational.\tის ამტკიცებდა, რომ სიკვდილის შიში ბუნებრივია, მაგრამ არა ჭკვიანური."}
{"text": "\"Death,\" he said, \"is nothing to us, because when we are here, death is not, and when death is here, we are gone.\"\t\"სიკვდილი\" , თქვან მან , \"არაფერია ჩვენთვის, რადგან როდესაც ჩვენ აქ ვართ, სიკვდილი არარის და როცა სიკვდილია აქ, ჩვენ აღარ ვართ\"."}
{"text": "Now this is often quoted, but it's difficult to really grasp, to really internalize, because exactly this idea of being gone is so difficult to imagine.\tეს ბევრჯერ იყო ციტირებული, მაგრამ რთულია რეალურად შეითვისო, გაითავისო, რადგან ზუსტად ეს იდეა - არ ყოფნისა ძალიან რთულია წარმოსადგენად."}
{"text": "So 2,000 years later, another philosopher, Ludwig Wittgenstein, put it like this: \"Death is not an event in life: We do not live to experience death.\tასე, 2000 წლის წინ, სხვა ფილოსოფოსმა, ლუდვიგ წიტგენშტეინმა, ასე ჩამოაყალიბა ის: \" სიკვდილი არარის შემთხვევა სიცოხლეში: ჩვენ არე ვცხოვრობთ, რომ გამოვცადოთ სიკვდილი,\""}
{"text": "And so,\" he added, \"in this sense, life has no end.\"\tმან დასძინა, \" ამ გაგებით, სიცოცხლეს არ გააჩნი დასასრული.\""}
{"text": "So it was natural for me as a child to fear being swallowed by the void, but it wasn't rational, because being swallowed by the void is not something that any of us will ever live to experience.\tასე , რომ ჩემთვის როდესაც მე ბავშვი ვიყავი ბუნებრივი იყო, რომ მეშინოდა, ხვრელს ჩავეთრიე, მაგრამ ეს არ იყო ჭკვიანური, რადგან ხვრელმა რომ ჩაგითრიოს, არ არის ისეთი შემთხვევა, რომელსაც ნებისმიერი ჩვენგანი ოდესმე გამოცდის ცხოვრებაში ან თავს დაატყდება."}
{"text": "Now, overcoming this bias is not easy because the fear of death is so deeply embedded in us, yet when we see that the fear itself is not rational, and when we bring out into the open the ways in which it can unconsciously bias us, then we can at least start to try to minimize the influence it has on our lives.\tამ შიშების დაძლევა არ არის ადვილი შიში სიკვდილისა ძალიან ღრმად სუფევს ჩვენში, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ვხედავთ, რომ ეს შიში ჭკვიანური არ გახლავთ. ჩვენ, როდესაც გავალთ ნათელ წერტილზე, იმ გზებზე, რომლებიც ჩვენ შეუგნებლად გვთრგუნავენ და გვაშინებენ, შემდგომ ჩვენ შეგვეძლება დავიწყოთ ცდა, რომ შევამციროთ ის გავლენა, რომელიც ამ შიშებს აქვთ ჩვენს ცხოვრებაზე."}
{"text": "Now, I find it helps to see life as being like a book: Just as a book is bounded by its covers, by beginning and end, so our lives are bounded by birth and death, and even though a book is limited by beginning and end, it can encompass distant landscapes, exotic figures, fantastic adventures.\tმე აღმოვაჩინე, რომ რეალურად გშველით თუ შეხედავთ თქვენს ცხოვრებას როგორც წიგნს ისევე როგორც წიგნია შემოსაზღვრული ყდით, დასაწყისით და დასასრულით, ჩვენი ცხოვრებაც ასეა შემოსაზღვრული დაბადებით და სიკვდილით და მიუხედავად იმისა რომ წიგნი ლიმიტირებულია დასაწყისით და დასასრულით, მას შეუძლია გარს შემოირტყას შორეული პეიზაჟები, ეგზოტიკური ფიგურები, ფანტასტიური თავგადასავლები."}
{"text": "And even though a book is limited by beginning and end, the characters within it know no horizons.\tმიუხედავად იმისა, რომ წიგნი ლიმიტირებულია დასაწყისით და დასასრულით მასში მყოფმა პერსონაჟებმა ჰორიზონტი არ იციან."}
{"text": "They only know the moments that make up their story, even when the book is closed.\tმათ მხოლოდ იციან მომენტები, რომლებიც ქმნაინ მათ ისტორიას, მაშინაც კი თუ წიგნი დახურულია."}
{"text": "And so the characters of a book are not afraid of reaching the last page.\tასე, რომ წიგნის პერსონაჟებს არ ეშინიათ მიაღწიონ ბოლო გვერდს."}
{"text": "Long John Silver is not afraid of you finishing your copy of \"Treasure Island.\"\tლონგ ჯონ სილვერს არ ეშინია თქვენი, თუ დაასრულებთ მისი \"განძთა კუნძულის\" წაკითხვას , რადგან"}
{"text": "And so it should be with us.\tის მუდამ ჩვენთან რჩება, ჩვენში.."}
{"text": "Imagine the book of your life, its covers, its beginning and end, and your birth and your death.\tწარმოიდგინეთ თქვენი ცხოვრების წიგნი ის დაფარულია ყდით, დასაწყისით და დასასრულით , თქვენი დაბადებით და სიკვდილით."}
{"text": "You can only know the moments in between, the moments that make up your life.\tთქვენ საჭიროა მხოლოდ იცოდეთ მომენტები მათ შორის, ის მომენტები, რომლებმაც შექმნეს თქვენი ცხოვრება."}
{"text": "It makes no sense for you to fear what is outside of those covers, whether before your birth or after your death.\tარანაირი აზრი არ აქვს, რომ გეშინოდეთ იმისა რაც ამ ყდის გარეთ არის, თქვენს დაბადებამდე ან თქვენი გარდაცვალების შემდეგ."}
{"text": "And you needn't worry how long the book is, or whether it's a comic strip or an epic.\tასევე არ გჭირდებათ იდარდოთ რამხელა იქნება ეს წიგნი, იქნება ის კომიკური თუ ეპიკური."}
{"text": "The only thing that matters is that you make it a good story.\tერთადერთი რამ რაც მნიშვნელოვანია არის ის რომ თქვენ აქციოთ ის კარგ ამბად."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "It's the fifth time I stand on this shore, the Cuban shore, looking out at that distant horizon, believing, again, that I'm going to make it all the way across that vast, dangerous wilderness of an ocean.\tმეხუთეჯერ ვდგავარ ამ სანაპიროზე, კუბის სანაპიროზე, ვუყურებ იმ შორეულ ჰორიზონტს, ისევ მჯერა, რომ გადავცურავ ბოლომდე უკიდეგანო ოკეანის საშიშ უდაბნოს."}
{"text": "Not only have I tried four times, but the greatest swimmers in the world have been trying since 1950, and it's still never been done.\tარა მხოლოდ მე მიცდია ოთხჯერ, არამედ მსოფლიოს უდიდეს მოცურავეებს 1950 წლის შემდეგ და მაინც, ჯერ არასდროს ეს არ მომხდარა."}
{"text": "The team is proud of our four attempts.\tგუნდი ამაყია ჩვენი ოთხი ცდით."}
{"text": "It's an expedition of some 30 people.\tეს 30-იოდე კაციანი ექსპედიციაა."}
{"text": "Bonnie is my best friend and head handler, who somehow summons will, that last drop of will within me, when I think it's gone, after many, many hours and days out there.\tბონი, ჩემი საუკეთესო მეგობარი და გუნდის უფროსია, რომელიც როგორღაც იხმობს ნებისყოფას, ჩემი ნების უკანასკნელ წვეთს, როდესაც ისიც დაკარგული მგონია, იქ ყოფნის უამრავი საათის და დღის შემდეგ."}
{"text": "The shark experts are the best in the world -- large predators below.\tზვიგენის ექსპერტები საუკეთესოები არიან მსოფლიოში. უზარმაზარი მტაცებლები წყლის ქვეშ."}
{"text": "The box jellyfish, the deadliest venom in all of the ocean, is in these waters, and I have come close to dying from them on a previous attempt.\tკუბომედუზები მომაკვდინებელი შხამით, მთელი ოკეანიდან, სწორედ ამ წყლებში ბინადრობენ. და წინა მცდელობისას, ძლივს გადავურჩი მათ."}
{"text": "The conditions themselves, besides the sheer distance of over 100 miles in the open ocean -- the currents and whirling eddies and the Gulf Stream itself, the most unpredictable of all of the planet Earth.\tთვითონ პირობები, გარდა 160 კმ-ზე მეტი სუფთა მანძილისა ღია ოკეანეში, დინებები, გრიგალები და თავად გოლფსტრიმი - ყველაზე არაპროგნოზირებადი მთელ დედამიწაზე."}
{"text": "And by the way -- it's amusing to me that journalists and people, before these attempts, often ask me, \"Well, are you going to go with any boats or any people or anything?\"\tდა სხვათა შორის, ვხალისობ, როცა ჟურნალისტები და სხვები, ამ მცდელობებამდე, ხშირად მეკითხებიან: \"ნავით აპირებთ გაცუროთ, სხვებთან ერთად, ან რამე დამხმარე საშუალებით?\""}
{"text": "(Laughter) And I'm thinking, what are they imagining?\t(სიცილი) ამ დროს ვფიქრობ, როგორ წარმოუდგენიათ?"}
{"text": "That I'll just sort of do some celestial navigation -- (Laughter) And carry a bowie knife in my mouth, and I'll hunt fish and skin them alive and eat them, and maybe drag a desalinization plant behind me for fresh water.\tრომ მე რაღაც ასტრონავიგაციას გამოვიყენებ? (სიცილი) პირით მონადირის დანას ვატარებ, ვინადირებ თევზზე, ცოცხლად გავატყავებ და შევჭამ და იქნებ წყლის გამტკნარების სადგურიც მოვიკიდო სასმელი წყლისთვის"}
{"text": "(Laughter) Yes, I have a team.\t(სიცილი) დიახ, მე მყავს გუნდი."}
{"text": "(Laughter) And the team is expert, and the team is courageous, and brimming with innovation and scientific discovery, as is true of any major expedition on the planet.\t(სიცილი) და ეს ექსპერტების გუნდია, მამაცი გუნდია, სავსე ინოვაციებით და მეცნიერული აღმოჩენებით, როგორც პლანეტის სხვა ნებისმიერი სერიოზული ექსპედიციის შემთხვევაში."}
{"text": "And we've been on a journey.\tჩვენ ვართ მოგზაურობაში."}
{"text": "And the debate has raged, hasn't it, since the Greeks, of isn't it what it's all about?\tროგორც იცით, კამათი იმაზე, რომ მთავარი სწორედ ეს არის, ძველი ბერძნებიდან მოყოლებული მიმდინარეობს."}
{"text": "Isn't life about the journey, not really the destination?\tცხოვრება ხომ მოგზაურობაა და არა დანიშნულების ადგილი?"}
{"text": "And here we've been on this journey, and the truth is, it's been thrilling.\tაი, ჩვენ ვართ ამ მოგზაურობაში და ეს მართლა ამაღელვებელია."}
{"text": "We haven't reached that other shore, and still, our sense of pride and commitment, unwavering commitment.\tჩვენ არ მიგვიღწევია მეორე ნაპირისთვის და მაინც, ჩვენ ვართ ამაყები და თავგანწირულები. შეუდრეკლად თავგანწირულები."}
{"text": "When I turned 60, the dream was still alive from having tried this in my 20s -- dreamed it and imagined it.\tროდესაც 60 წლის გავხდი, ოცნება კვლავ ცოცხლობდა, მას შემდეგ, რაც 20 წლის ასაკიდან ვცდილობდი. ვოცნებობდი და წარმოვიდგენდი."}
{"text": "The most famous body of water on the Earth today, I imagine, Cuba to Florida.\tვფიქრობ, ყველაზე ცნობილი წყლის სივრცე დედამიწაზე კუბიდან ფლორიდამდეა."}
{"text": "And it was deep. It was deep in my soul.\tეს ღრმად იჯდა ჩემ სულში."}
{"text": "When I turned 60, it wasn't so much about the athletic accomplishment, it wasn't the ego of \"I want to be the first.\"\tროდესაც 60 წლის გავხდი, ეს უკვე იმდენად სპორტული მიღწევის საკითხი აღარ იყო, ეს აღარ იყო ეგო - \"მინდა ვიყო პირველი.\""}
{"text": "That's always there and it's undeniable.\tეს ყოველთვის არსებობს უდავოდ,"}
{"text": "But it was deeper.\tმაგრამ ეს უფრო ღრმა იყო."}
{"text": "It was \"how much life is there left?\"\tეს იყო \"რამდენი სიცოცხლე დამრჩა?\""}
{"text": "Let's face it -- we're all on a one-way street, aren't we?\tვაღიაროთ, ჩვენ ყველა ერთი მიმართულებით ვმოძრაობთ, ასე არ არის?"}
{"text": "And what are we going to do?\tდა რას გავაკეთებთ?"}
{"text": "What are we going to do as we go forward, to have no regrets looking back?\tრას გავაკეთებთ იმისთვის, რომ უკან მოხედვისას სინანული არ გვქონდეს?"}
{"text": "And all this past year in training, I had that Teddy Roosevelt quote to paraphrase it, floating around in my brain.\tწინა წლის მომზადების პერიოდში, თედი რუზველტის ციტატა, ტვინში სულ მიტივტივებდა."}
{"text": "It says, \"You go ahead.\tფრაზა შემდეგია: \"მიდი."}
{"text": "You go ahead and sit back in your comfortable chair and you be the critic, you be the observer, while the brave one gets in the ring and engages and gets bloody and gets dirty and fails over and over and over again, but yet isn't afraid and isn't timid and lives life in a bold way.\"\tმიდი, გადაწექი შენ კომფორტულ სკამში და იყავი კრიტიკოსი, იყავი დამკვირვებელი, მაშინ როცა მამაცი შევა რინგზე და შეებმება, დასისხლიანდება, დაჭუჭყიანდება, წააგებს, კვლავ და კვლავ, მაგრამ მაინც არ შეშინდება, არ მოერიდება და ცხოვრობს გაბედულად.\""}
{"text": "And so of course I want to make it across.\tდა რა თქმა უნდა, მინდა გადავცურო."}
{"text": "It is the goal, and I should be so shallow to say that this year, the destination was even sweeter than the journey.\tეს არის მიზანი, თუმცა ზედაპირულობა უნდა გამოვიჩინო და ვთქვა, რომ წელს მიზანი უფრო ტკბილი იყო, ვიდრე მოგზაურობა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) But the journey itself was worthwhile taking.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) თუმცა თავად მოგზაურობა ღირებული იყო."}
{"text": "And at this point, by this summer, everybody -- scientists, sports scientists, endurance experts, neurologists, my own team, Bonnie -- said it's impossible.\tამ დროს, ამ ზაფხულს, ყველამ, მეცნიერებმა, სპორტის მეცნიერებმა, ამტანიანობის ექსპერტებმა, ნევროლოგებმა, თავად ჩემმა გუნდმა, ბონიმ... მითხრეს - ეს შეუძლებელია."}
{"text": "It just simply can't be done, and Bonnie said to me, \"But if you're going to take the journey, I'm going to see you through to the end of it, so I'll be there.\"\tუბრალოდ ვერ შეძლებ, თუმცა ბონიმ მითხრა: \"თუ მაინც აპირებ გაემგზავრო, ბოლომდე გამოგყვები, და იქ ვიქნები.\""}
{"text": "And now we're there.\tდა აი, იქ ვართ."}
{"text": "As we're looking out, kind of a surreal moment before the first stroke, standing on the rocks at Marina Hemingway, the Cuban flag is flying above, all my team is out in their boats, hands up in the air, \"We're here!\tთითქოს სიურეალისტური მომენტია ხელის პირველ მოსმამდე, როცა \"მარინა ჰემინგუეიში\" ქვებზე ვდგავარ, თავს ზემოთ კუბის დროშა ფრიალებს, ჩემი გუნდი ნავებში ზის, ხელები ჰაერში აქვთ აწეული. \"აქ ვართ!"}
{"text": "We're here for you!\"\tშენთან ერთად ვართ!\""}
{"text": "Bonnie and I look at each other and say, this year, the mantra is -- and I've been using it in training -- Find a way.\tმე და ბონი ვუყურებთ ერთმანეთს და ვამბობთ, ამ წლის ფრაზა, რომელსაც მომზადების დროს ვიყენებდი, არის \"იპოვე გზა\"."}
{"text": "You have a dream and you have obstacles in front of you, as we all do.\tგაქვს ოცნება და გაქვს წინააღმდეგობები, როგორც ყველას."}
{"text": "None of us ever get through this life without heartache, without turmoil, and if you believe and you have faith and you can get knocked down and get back up again and you believe in perseverance as a great human quality, you find your way.\tამ ცხოვრებას არავინ გამკლავებია გულის ატკივების გარეშე, შფოთვის გარეშე და თუ გჯერა და გაქვს რწმენა, შეიძლება წაიქცე და ისევ ადგე და თუ გჯერა შეუპოვრობის, როგორც ადამიანის დიდებული თვისების, იპოვი გზას."}
{"text": "And Bonnie grabbed my shoulders, and she said, \"Let's find our way to Florida.\"\tბონიმ მხრებში ხელი ჩამავლო და მითხრა: \"მოდი ვიპოვოთ ფლორიდის გზა.\""}
{"text": "And we started, and for the next 53 hours, it was an intense, unforgettable life experience.\tჩვენ დავიწყეთ და მომდევნო 53 საათი იყო დაძაბული, დაუვიწყარი ცხოვრებისეული გამოცდილება."}
{"text": "The highs were high, the awe -- I'm not a religious person, but I'll tell you, to be in the azure blue of the Gulf Stream as if, as you're breathing, you're looking down miles and miles and miles, to feel the majesty of this blue planet we live on -- it's awe-inspiring.\tმღელვარება დიდი იყო, მოკრძალებული შიში, არ ვარ რელიგიური, თუმცა გეტყვით: როცა გოლფსტრიმის ლაჟვარდოვან ლურჯ წყალში ხართ, სუნთქვასთან ერთად, ჩაიხედავ ქვემოთ უამრავი კილომეტრის სიღრმეზე და ჩვენი ლურჯი პლანეტის დიდებულებას გრძნობ. ამ დროს მოკრძალება გეუფლება."}
{"text": "I have a playlist of about 85 songs, and especially in the middle of the night ...\tმაქვს 85 სიმღერისგან შემდგარი ფლეილისთი და განსაკუთრებით შუაღამეს..."}
{"text": "That night, because we use no lights -- lights attract jellyfish, lights attract sharks, lights attract baitfish that attract sharks, so we go in the pitch black of the night.\tღამით არ ვიყენებთ სინათლეს. რადგან სინათლე იზიდავს მედუზებს, იზიდავს ზვიგენებს, პატარა თევზებს, რომლებიც იზიდავენ ზვიგენებს. ასე რომ, ჩვენ მივცურავთ კუპრივით ბნელ ღამეს."}
{"text": "You've never seen black this black.\tასეთი ბნელი რამ არ გინახავთ."}
{"text": "You can't see the front of your hand, and the people on the boat, Bonnie and my team on the boat -- they just hear the slapping of the arms, and they know where I am, because there's no visual at all.\tცხვირთან თითს ვერ მიიტანდი. ბონის და ჩემს გუნდს ნავზე, მათ მხოლოდ ჩემი ხელის მოსმის ხმა ესმით და ამით ხვდებიან სად ვარ, რადგან არანაირი ვიზუალური აღქმა არ არის."}
{"text": "And I'm out there kind of tripping out on my little playlist.\tმე კი მოწყვეტილი ვარ რეალობას, ჩემი პატარა ფლეილისთით."}
{"text": "(Laughter) I've got tight rubber caps, I don't hear a thing.\t(სიცილი) მჭიდრო რეზინის ქუდი მახურავს და არაფერი მესმის."}
{"text": "I've got goggles and I'm turning my head 50 times a minute, and I'm singing ...\tმიკეთია მოცურავის სათვალე, წუთში 50-ჯერ ვატრიალებ თავს და ვმღერი..."}
{"text": "(Singing) Imagine there's no heaven (Laughter) doo doo doo doo doo It's easy if you try doo doo doo doo doo And I can sing that song a thousand times in a row.\t(მღერის) წარმოიდგინე, რომ არ არსებობს სამოთხე (სიცილი) (მღერის) (მღერის) ადვილია, თუ ცდი (მღერის) შემიძლია ეს სიმღერა ზედიზედ ათასჯერ ვიმღერო."}
{"text": "(Laughter) Now there's a talent unto itself.\t(სიცილი) ნუ ეს თავისთავად ნიჭია."}
{"text": "(Laughter) (Applause) And each time I get done with, (Singing) Oh, you may say I'm a dreamer but I'm not the only one 222.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) და ყოველ ჯერზე როცა ვასრულებ (მღერის) ოჰ, შენ შეიძლება თქვა, რომ მეოცნებე ვარ, მაგრამ არ ვარ ერთადერთი 222-ჯერ."}
{"text": "(Singing) Imagine there's no heaven (Laughter) And when I get through the end of a thousand of John Lennon's \"Imagine,\" I have swum nine hours and 45 minutes ...\t(მღერის) წარმოიდგინე, რომ არ არსებობს სამოთხე (სიცილი) და როცა ვასრულებ ჯონ ლენონის მე-1000 \"Imagine\"-ს ნაცური მაქვს 9 საათი და 45 წუთი ..."}
{"text": "exactly.\tზუსტად."}
{"text": "(Laughter) And then there are the crises.\t(სიცილი) და შემდეგ არის კრიზისი."}
{"text": "Of course there are.\tრა თქმა უნდა, არის."}
{"text": "And the vomiting starts, the seawater -- you're not well.\tღებინება იწყება, ზღვის წყალი... არ ხარ კარგად."}
{"text": "You're wearing a jellyfish mask for the ultimate protection.\tატარებ მედუზას ნიღაბს მაქსიმალური დაცვისთვის."}
{"text": "It's difficult to swim in.\tეს ცურვას აძნელებს."}
{"text": "It's causing abrasions on the inside of the mouth, but the tentacles can't get you.\tპირში ნაკაწრებს აჩენს, მაგრამ მედუზის საცეცები შენამდე ვერ აღწევს."}
{"text": "And the hypothermia sets in.\tჰიპოთერმია იწყება."}
{"text": "The water's 85 degrees, and yet you're losing weight and using calories.\tწყალი +29°C -ია, მაგრამ წონას მაინც კარგავ და წვავ კალორიებს."}
{"text": "And as you come over toward the side of the boat -- not allowed to touch it, not allowed to get out, but Bonnie and her team hand me nutrition and ask me how I'm doing, am I all right.\tროდესაც ნავთან მივცურდები... ამ დროს არ გაქვს უფლება შეეხო, ან ახვიდე... ბონი და მისი გუნდი მაწვდის საკვებს. მეკითხებიან როგორ ვარ, კარგად ვარ თუ არა."}
{"text": "I am seeing the Taj Mahal -- (Laughter) Over here.\tმე ამ დროს ვხედავ ტაჯ-მაჰალს (სიცილი) იქვე."}
{"text": "I'm in a very different state -- (Laughter) And I'm thinking, \"Wow!\tსრულიად სხვა მდგომარეობაში ვარ. (სიცილი) და ვფიქრობ: \"ოჰო!"}
{"text": "I never thought I'd be running into the Taj Mahal out here.\tვერასოდეს ვიფიქრებდი, თუ ტაჯ-მაჰალს წავაყდებოდი აქ."}
{"text": "It's gorgeous!\tსაუცხოოა!"}
{"text": "I mean, how long did it take them to build that?\tნეტავ რამდენი დრო დასჭირდებათ ამის ასაშენებლად?"}
{"text": "It's just ...\tუბრალოდ...\""}
{"text": "So, uh -- wooo -- you know?\tნუ, ხომ ხვდებით?"}
{"text": "(Laughter) We kind of have a cardinal rule that I'm never told how far it is, because we don't know how far it is.\t(სიცილი) ჩვენ გვაქვს რაღაც მთავარი წესის მსგავსი: არასდროს მეუბნებიან რამდენად შორსაა მიზანი, რადგან არ ვიცით რამდენად შორსაა ის"}
{"text": "What's going to happen to you between this point and that point?\tრა მოხდება შენს თავს ამ დისტანციაზე?"}
{"text": "What's going to happen to the weather and the currents and, God forbid, you're stung, when you don't think you could be stung in all this armor.\tროგორი იქნება ამინდი და დინებები. ღმერთმა დაგიფაროს, რამემ რომ დაგსუსხოს, მაშინაც კი, როცა ამ ჯავშანში უსაფრთხოდ გრძნობ თავს."}
{"text": "Bonnie made a decision coming into that third morning that I was suffering, and I was hanging on by a thread.\tმესამე დილით ბონიმ ჩათვალა, რომ ვიტანჯებოდი და ბეწვის ხიდზე ვეკიდე"}
{"text": "And she said, \"Come here,\" and I came close to the boat, and she said, \"Look, look out there.\"\tდა მითხრა: \"მოდი აქ\", მივცურე ნავთან და მეუბნება: \"შეხედე, იქით შეხედე.\""}
{"text": "And I saw light, because the day is easier than the night, and I thought we were coming into day.\tმე დავინახე სინათლე. რადგან დღე უფრო ადვილია, ვიდრე ღამე. ვიფიქრე, რომ თენდებოდა."}
{"text": "I saw a stream of white light along the horizon, and I said, \"It's going to be morning soon.\"\tჰორიზონტის გასწვრივ თეთრი სინათლის ნაკადი დავინახე და ვეუბნები: \"მალე გათენდება.\""}
{"text": "And she said, \"No, those are the lights of Key West.\"\tმან კი მიპასუხა: \"არა, ეს სინათლეები ქი ვესთის სანაპიროდანაა.\""}
{"text": "It was 15 more hours, which for most swimmers would be a long time.\tდარჩენილი იყო 15 საათი, რასაც მოცურავეთა უმეტესობა დიდ დროდ ჩათვლიდა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) You have no idea how many 15-hour training swims I had done.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ვერც კი წარმოიდგენთ, რამდენი 15 საათიანი ცურვის ვარჯიში მქონია."}
{"text": "So here we go, and I somehow, without a decision, went into no counting of strokes and no singing and no quoting Stephen Hawking on the parameters of the universe.\tასეთი ვითარებაა და მე უნებლიედ ხელის მოსმების თვლა შევწყვიტე, სიმღერაც შევწყვიტე და სამყაროს პარამეტრების შესახებ სტეფან ჰოვკინგის ციტირებაც შევწყვიტე."}
{"text": "I just went into thinking about this dream, and why and how.\tამ ოცნებაზე ფიქრებში წავედი, რატომ და როგორ."}
{"text": "As I said, when I turned 60, it wasn't about that concrete \"Can you do it?\"\tროგორც ვთქვი, როცა 60-ის გავხდი, ეს აღარ იყო კონკრეტულად იმაზე შემეძლო თუ არა ამის გაკეთება."}
{"text": "That's the everyday machinations.\tეს ყოველდღიურ შრომაზეა."}
{"text": "That's the discipline, and it's the preparation, and there's a pride in that.\tეს არის დისციპლინაზე და მომზადებაზე. და სწორედ ამაშია სიამაყის განცდა,"}
{"text": "But I decided to think, as I went along, about -- you know, the phrase usually is, \"reaching for the stars.\"\tმაგრამ გზად, გადავწყვიტე მეფიქრა... არსებობს ასეთი გამოთქმა, \"მიწვდე ვარსკვლავებს\"."}
{"text": "And in my case, it's reaching for the horizon.\tჩემ შემთხვევაში, ეს იყო ჰორიზონტის მიწვდომა."}
{"text": "And when you reach for the horizon, as I've proven, you may not get there.\tდა როცა მიაღწევ ჰორიზონტს, როგორც დავამტკიცე, შეიძლება ვერც მიაღწიო,"}
{"text": "But what a tremendous build of character and spirit that you lay down; what a foundation you lay down in reaching for those horizons.\tმაგრამ რამოდენა ხასიათის და სულიერ სიმტკიცეს დებ. რამოდენა საძირკველს დებ, ამ ჰორიზონტების მისაღწევად."}
{"text": "And now, the shore is coming.\tდა აი, სანაპირო მოდის."}
{"text": "And there's just a little part of me that's sad.\tდა მხოლოდ ჩემი პატარა ნაწილი არის მოწყენილი."}
{"text": "The epic journey is going to be over.\tეპიკური მოგზაურობა სრულდება."}
{"text": "So many people come up to me now and say, \"What's next?\"\tრამდენი ადამიანი მოვა ეხლა და მკითხავს: \"შემდეგ რას აპირებთ?\""}
{"text": "(Laughter) \"We love that!\"\t(სიცილი) \"მოგვეწონა.\""}
{"text": "(Laughter) \"That little tracker on the computer?\t(სიცილი) \"ეს პატარა მაჩვენებელი კომპიუტერზე?"}
{"text": "When are you going to do the next one?\tროდის გექნებათ შემდეგი ცდა?"}
{"text": "We can't wait to follow the next one.\"\tმოუთმენლად ველოდებით შემდეგს.\""}
{"text": "Well, they were just there for 53 hours, and I was there for years.\tისინი მხოლოდ 53 საათი იყვნენ იქ, მე კი - წლები."}
{"text": "And so there won't be another epic journey in the ocean.\tასე რომ, არ იქნება სხვა ეპიკური მოგზაურობა ოკეანეში,"}
{"text": "But the point is, and the point was, that every day of our lives is epic.\tმაგრამ იდეა იყო და არის, რომ ჩვენი ცხოვრების ყოველი დღე ეპიკურია."}
{"text": "And I'll tell you, when I walked up onto that beach, staggered up onto that beach ...\tდა გეტყვით, რომ როცა ავედი იმ პლაჟზე, ავბარბაცდი იმ პლაჟზე..."}
{"text": "I had so many times, in a very puffed-up ego way, rehearsed what I would say ...\tქედმაღლური ეგოთი იმდენჯერ გავიარე რეპეტიცია, თუ რას ვიტყოდი"}
{"text": "(Laughter) on the beach.\t(სიცილი) პლიაჟზე."}
{"text": "When Bonnie thought the back of my throat was swelling up, she brought the medical team over to our boat to say, \"She's really beginning to have trouble breathing; another 12, 24 hours in the saltwater ...\" -- the whole thing -- I just thought, in my hallucinatory moment, that I heard the word \"tracheotomy.\"\tბონიმ იფიქრა, რომ ყელი მისივდებოდა და სამედიცინო ჯგუფი მოიყვანა ჩვენ ნავთან და უთხრა: \"მას სუნთქვის გაძნელება ეწყება; კიდევ 12, 24 საათი მარიალიან წყალში ... \" ჩემს ჰალუცინაციურ მომენტში ვიფიქრე, რომ სიტყვა \"ტრაქეოტომია\" მომესმა"}
{"text": "(Laughter) Bonnie said to the doctor, \"I'm not worried about her not breathing.\t(სიცილი) ბონიმ ექიმს უთხრა: \"მე არ ვდარდობ იმაზე, რომ ვერ ისუნთქებს,"}
{"text": "If she can't talk when she gets to the shore, she's going to be pissed off.\"\tმაგრამ აი, თუ ვერ ილაპარაკა, როცა ნაპირზე ავა, მაშინ კი ძალიან გამწარდება.\""}
{"text": "(Laughter) But the truth is, all those orations that I had practiced, just to get myself through some training swims as motivation -- it wasn't like that.\t(სიცილი) თუმცა სიმართლე ისაა, რომ მთელი ეს ნარეპეტიციები გამოსვლები, რომლებიც მოტივაციას მაძლევდა მომზადების დროს, სულ სხვანაირი აღმოჩნდა."}
{"text": "It was a very real moment, with that crowd, with my team.\tის მომენტი ძალიან რეალური იყო, უამრავი ადამიანით, ჩემი გუნდით."}
{"text": "We did it. I didn't do it. We did it.\tეს ჩვენ გავაკეთეთ. მე არა, ჩვენ გავაკეთეთ."}
{"text": "And we'll never forget it. It'll always be part of us.\tარასდროს დავივიწყებთ. ყოველთვის ჩვენი ნაწილი იქნება."}
{"text": "The three things I did sort of blurt out when we got there, was first: Never, ever give up.\tსამი რამ, რაც წამოვროშე, როცა ჩვენ იქ მივედით - პირველი: \"არასოდეს, არასდროს დანებდე.\""}
{"text": "I live it.\tამ ფრაზით ვცხოვრობ."}
{"text": "What's the phrase from today from Socrates?\tროგორ იყო სოკრატეს ის ფრაზა დღეს?"}
{"text": "Audience: To be is to do.\tაუდიტორია: ყოფნა არის ქმნა."}
{"text": "Diana Nyad: To be is to do.\tყოფნა არის ქმნა."}
{"text": "So I don't stand up and say, \"Don't ever give up.\"\tმე არ ვდგები და უბრალოდ არ ვამბობ: \"არასოდეს დანებდე.\""}
{"text": "I didn't give up.\tმე არ დავნებდი."}
{"text": "There was action behind these words.\tჩემი სიტყვების უკან ქმედება დგას."}
{"text": "The second is: You can chase your dreams at any age; you're never too old.\tმეორე: ოცნებებს ნებისმიერ ასაკში შეგიძლია მისდიო; არასოდეს ხარ ზედმეტად ასაკოვანი."}
{"text": "Sixty-four; a thing no one, at any age, any gender, could ever do has done it.\t64 წლისამ გააკეთა ის, რაც არავის, არცერთ ასაკში, არცერთი სქესისას არ გაუკეთებია."}
{"text": "And there's no doubt in my mind that I am at the prime of my life today.\tეჭვი არ მეპარება, რომ ჩემი ცხოვრების გაფურჩქვნის ხანაში ვარ."}
{"text": "(Applause) Yeah.\t(აპლოდისმენტები) დიახ."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "And the third thing I said on that beach was, it looks like the most solitary endeavor in the world, and in many ways, of course, it is.\tდა მესამე, რაც ვთქვი იმ პლიაჟზე, ეს ყველაზე ინდივიდუალურ ძალისხმევად გამოიყურება, და დიდწილად, რა თქმა უნდა, ასეც არის."}
{"text": "And in other ways, and the most important ways, it's a team.\tთუმცა, რაღაც დოზით და ყველაზე მნიშვნელოვანი დოზით, ის გუნდურია."}
{"text": "And if you think I'm a badass, you want to meet Bonnie.\tთუ გგონიათ, რომ მე მაგარი ვარ, ბონის უნდა შეხვდეთ."}
{"text": "(Laughter) Bonnie, where are you?\t(სიცილი) ბონი, სად ხარ?"}
{"text": "Where are you?\tსად ხარ?"}
{"text": "There's Bonnie Stoll.\tაი, ბონი სტოლი."}
{"text": "(Applause) My buddy.\t(აპლოდისმენტები) ჩემი მეგობარი."}
{"text": "(Applause) The Henry David Thoreau quote goes, \"When you achieve your dreams, it's not so much what you get as who you have become in achieving them.\"\t(აპლოდისმენტები) ჰენრი დევიდ თოროს ციტატაა: \"როდესაც ოცნებებს ისრულებ, იმდენად მნიშვნელოვანი არ არის ის, რასაც იღებ, რამდენადაც ის, თუ ვინ გახდი ამ პროცესში.\""}
{"text": "And yeah, I stand before you now.\tდიახ, მე თქვენ წინაშე ვდგავარ."}
{"text": "In the three months since that swim ended, I've sat down with Oprah, and I've been in President Obama's Oval Office; I've been invited to speak in front of esteemed groups such as yourselves; I've signed a wonderful major book contract.\tცურვის დასრულებიდან სამი თვის შემდეგ, ვიყავი სტუმრად ოპრასთან, ვიყავი პრეზიდენტ ობამას ოვალურ კაბინეტში, მიწვეული ვიყავი სასაუბროდ ისეთ საპატიო ხალხთან, როგორიც თქვენ ხართ. ხელი მოვაწერე დიდებულ კონტრაქტს წიგნის გამოცემაზე."}
{"text": "All of that's great, and I don't denigrate it.\tყველაფერი ეს დიდებულია და მე არ ვაკნინებ მას."}
{"text": "I'm proud of it all, but the truth is, I'm walking around tall because I am that bold, fearless person, and I will be, every day, until it's time for these days to be done.\tყველაფრით ვამაყობ, მაგრამ სიმართლე ისაა, რომ მე გამართული დავდივარ, რადგან მე ის თამამი, უშიშარი ადამიანი ვარ და ვიქნები ყოველდღე, სანამ ჩემი ეს დღეები არ დასრულდება."}
{"text": "Thank you very much and enjoy the conference.\tდიდი მადლობა. ისიამოვნეთ კონფერენციით."}
{"text": "Thank you. Thank you!\tმადლობა. მადლობა!"}
{"text": "(Applause) Thank you. Thank you. Thank you. Thank you! Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა. მადლობა. მადლობა. მადლობა."}
{"text": "(Applause) Find a way!\tმადლობა. (აპლოდისმენტები) იპოვეთ გზა!"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Joe Kowan: I have stage fright.\tმე მაქვს სცენის შიში."}
{"text": "I've always had stage fright, and not just a little bit, it's a big bit.\tმე ყოველთვის მქონდა სცენის შიში, და არა უმნიშვნელო არამედ მეტად მნიშვნელოვანი"}
{"text": "And it didn't even matter until I was 27.\tდა ეს შიში 27 წლამდე მტანჯავდა"}
{"text": "That's when I started writing songs, and even then I only played them for myself.\tროდესაც სიმღერების წერა დავიწყე მაშინაც მხოლოდ საკუთარი თავისთვის ვმღეროდი."}
{"text": "Just knowing my roommates were in the same house made me uncomfortable.\tროდესაც ვიცოდი, რომ ხალხი იყო სახლში ეს ფაქტი დისკომფორტს მიქმნიდა."}
{"text": "But after a couple of years, just writing songs wasn't enough.\tრამდენიმე წლის შემდეგ მხოლოდ სიმღერების წერა არ იყო საკმარისი."}
{"text": "I had all these stories and ideas, and I wanted to share them with people, but physiologically, I couldn't do it.\tმე მქონდა ისტორიები და იდეები და მინდოდა მათი ხალხისთვის გაზიარება, მაგრამ ეს ფიზიკურად არ შემეძლო."}
{"text": "I had this irrational fear.\tმე ეს შიში მტანჯავდა."}
{"text": "But the more I wrote, and the more I practiced, the more I wanted to perform.\tმაგრამ რაც უფრო მეტს ვწერდი და მეტს ვმუშაობდი უფრო მეტად მინდოდა სცენაზე გამოსვლა."}
{"text": "So on the week of my 30th birthday, I decided I was going to go to this local open mic, and put this fear behind me.\tჩემი 30 წლის დაბადების დღის კვირაში მე გადავწყვიტე, რომ გამოვსულიყავი ადგილობრივების წინაშე მიკროფონით ხელში, და ეს შიში გადამელახა."}
{"text": "Well, when I got there, it was packed.\tროცა იქ მივედი სულ სავსე იყო"}
{"text": "There were like 20 people there.\tიქ დაახოებით 20 კაცი იყო."}
{"text": "(Laughter) And they all looked angry.\t(სიცილი) და ისინი ყველანი გაბრაზებულები ჩანდნენ."}
{"text": "But I took a deep breath, and I signed up to play, and I felt pretty good.\tმე ღრმად ჩავისუნთქე და დავაპირე სიმღერა და თავი ძალიან კარგად ვიგრძენი."}
{"text": "Pretty good, until about 10 minutes before my turn, when my whole body rebelled, and this wave of anxiety just washed over me.\tმართლაც ძალიან კარგად, სანამ გამოსვლამდე 10 წუთი არ დარჩა ამ დროს მთელი ჩემი სხეული აჯანყდა და მძინვარების ტალღამ გადამიარა"}
{"text": "Now, when you experience fear, your sympathetic nervous system kicks in.\tროდესაც შენ შიში გეუფლება ამ დროს მთელი სიმპათიკური ნერვული სისტება ერთვება."}
{"text": "So you have a rush of adrenaline, your heart rate increases, your breathing gets faster.\tშენ გაქ ადრენალინის მოზღვავება, შენი გულის ცემა ჩქარდება, შენ იწყებ სწრაფად სუნთქვას."}
{"text": "Next your non-essential systems start to shut down, like digestion. (Laughter) So your mouth gets dry, and blood is routed away from your extremities, so your fingers don't work anymore.\tშემდეგ შენი უმნიშვნელო სისტემებიც იწყებენ გამორთვას, მაგალითად მომნელებითი სისტება. (სიცილი) შენი პირი შრება და სისხლი შენ კიდურებს ტოვებს. შენი თითები წყვეტენ მუშაობას."}
{"text": "Your pupils dilate, your muscles contract, your Spidey sense tingles, basically your whole body is trigger-happy. (Laughter) That condition is not conducive to performing folk music.\tშენი გუგა ფართოვდება, კუნთები იკუმშება, რაგაც ყურში იწყებს ხმაურს. საერთოდ მთელი შენი სხეული ეიფორიაშია ეს მდომარეობა ხელს არ გიწყობს, რომ იმღერო ხალხური სიმღერა."}
{"text": "(Laughter) I mean, your nervous system is an idiot.\t(სიცილი) მე ვგულისხმობ,რომ შენი ნერვული სისტემა იდიოტია."}
{"text": "Really? Two hundred thousand years of human evolution, and it still can't tell the difference between a saber tooth tiger and 20 folksingers on a Tuesday night open mic?\tმართლა? ორასი ათასი წელი კაცობრიობის ევოლუციიდან და ჯერაც ვერ იძლევა განსხვავებას ხმაკბილა ვეფხვსა და სამშაბათ საღამოს მოსულ ხალხური სიმღერების მოყვარულ 20 მსმენელს შორის ?"}
{"text": "(Laughter) I have never been more terrified -- until now.\t(სიცილი) მე არასდროს ვყოფილვარ ასეთი შეშინებული––ამ მომენტამდე."}
{"text": "(Laughter and cheers) So then it was my turn, and somehow, I get myself onto the stage, I start my song, I open my mouth to sing the first line, and this completely horrible vibrato -- you know, when your voice wavers -- comes streaming out.\t(სიცილი და ტაში) და როდესაც ჩემი რიგი დადგა, რაღაცნაირად მოვახერხე სცენაზე ასვლა და დავიწყე ჩემი სიმღერა, მე გავაღე პირი და ვიმღერე პირველი სტრიქონი, და ეს საშინელი ვიბრაცია–– და შენი ხმის იოგები როგორც ყვირილი ისე გამოდის გარეთ"}
{"text": "And this is not the good kind of vibrato, like an opera singer has, this is my whole body just convulsing with fear.\tდა ეს არ არის კარგი ტიპის ვიბრაცია,ისეთი როგორიც ოპერის მომღერალს აქვს, ეს მთელი ჩემი სხეულია, რომელიც შიშისგან თრთოდა."}
{"text": "I mean, it's a nightmare.\tეს ღამის კოშმარია."}
{"text": "I'm embarrassed, the audience is clearly uncomfortable, they're focused on my discomfort.\tეს სასირხვილოა, აუდიტორია თავს არაკომფორტულად გრძნობს, ისინი ყურადღებას ამახვილებენ ჩემს დისკომფორტზე."}
{"text": "It was so bad.\tდა ეს ძალიან ცუდია."}
{"text": "But that was my first real experience as a solo singer-songwriter.\tდა ეს იყო ჩემი პირველი გამოცდილება როგორც მომღერლის და როგორც კომპოზიტორის."}
{"text": "And something good did happen -- I had the tiniest little glimpse of that audience connection that I was hoping for.\tდა რაღაც კარგი მაინც მოხდა–მე ვიგრძენი პატარა იმედის ნაპერწკალი რომელიც აუდიტორიიდან მოდიოდა და რასაც ვიმედოვნებდი."}
{"text": "And I wanted more. But I knew I had to get past this nervousness.\tმაგრამ მე მინდოდა უფრო მეტი და ამიტომაც უნდა გადამელახა ეს ნერვიულობა."}
{"text": "That night I promised myself: I would go back every week until I wasn't nervous anymore.\tდა იმ ღამეს მე დავპირდი ჩემს თავს: მე დავბრუნდები ყოველ კვირას იქამდე სანამ ნერვიულობა არ გამივლის."}
{"text": "And I did. I went back every single week, and sure enough, week after week, it didn't get any better. The same thing happened every week. (Laughter) I couldn't shake it.\tდა მე ეს გავაკეთე.მე დავდიოდი იქ ყოველ კვირას მაგრამ კვირიდან კვირამდე, უკეთესობა არ შეინიშნებოდა.ყოველ კვირას ერთი და იგივე ხდებოდა (სიცილი) მე ეს ვერ დავამარცხე."}
{"text": "And that's when I had an epiphany.\tდა ეს იყო როდესაც განვიცადე ეპიფანია."}
{"text": "And I remember it really well, because I don't have a lot of epiphanies. (Laughter) All I had to do was write a song that exploits my nervousness.\tდა მე ეს კარგად მახსოვს იმიტომ ,რომ ბევრჯერ არ მიგრძვნია ეპიფანია. (სიცილი) ყველაფერი რაც უნდა გამეკეთებინა ის იყო რომ უნდა დამეწერა სიმღერა რომელიც გამოხატავდა ჩემს ნერვიულობას."}
{"text": "That only seems authentic when I have stage fright, and the more nervous I was, the better the song would be. Easy.\tეს მხოლოდ მაშინ ჩანს გასაოცარი,როდესაც მაქვს სცენის შიში და რაც უფრო მეტად ვინერვიულებდი უკეთესი სიმღერა გამოვიდოდა."}
{"text": "So I started writing a song about having stage fright.\tასე მარტივად. და მე დავიწყე სიმღერის წერა სცენის შიშის შესახებ"}
{"text": "First, fessing up to the problem, the physical manifestations, how I would feel, how the listener might feel.\tპირველ რიგში,გავიაზრე პრობლემა. ის ფიზიკური შემოტევები,რომელსაც ვიგრზნობდი, ის თუ რას გრძნობდა მსმენელი."}
{"text": "And then accounting for things like my shaky voice, and I knew I would be singing about a half-octave higher than normal, because I was nervous.\tდა შემდეგ გავითვალისწინე ისეთი რამ ,როგორიცაა ჩემი არამყარი ხმა, და მე ვიცოდი რომ ვმღეროდი ჩვეულებრივზე ნახევარი ოქტავით მაღლა იმიტომ რომ მე ვნერვიულობდი"}
{"text": "By having a song that explained what was happening to me, while it was happening, that gave the audience permission to think about it.\tდა როდესაც მქონდა სიმღერა რომელიც აღწერდა იმას თუ რა ხდებოდა ჩემს თავს როდესაც ეს ხდებოდა, ეს მისცემდა აუდიტორიას საშუალებას ეფიქრა ამის შესახებ."}
{"text": "They didn't have to feel bad for me because I was nervous, they could experience that with me, and we were all one big happy, nervous, uncomfortable family. (Laughter) By thinking about my audience, by embracing and exploiting my problem, I was able to take something that was blocking my progress, and turn it into something that was essential for my success.\tმათ არ უნდა ეგრძნოთ თავი ცუდად ჩემს გამო იმიტომ რომ ვღელავდი ისინი ამას გამოცდიდნენ ჩემთან ერთად, და ჩვენ ვიყავით ერთი დიდი ,ნერვიული, არაკომფორტული ოჯახი. (სიცილი) ვფიქრობდი რა ჩემი მსმენელის შესახებ, ჩემი პრობლემის გამოხატვით მე შევძელი რომ დამეჭირა ის რაც პროგრესის საშუალებას არ მაძლევდა. და გადამექცია იმათ რაც ჩემი წარმატებისთვის იყო მთვარი."}
{"text": "And having the stage fright song let me get past that biggest issue right in the beginning of a performance.\tდა სცენის შიშზე დაწერილმა სიმღერამ მომცა საშუალება რომ დამემარცხებინა ჩემი დიდი პრობლება ჩემი გამოსვლის დასაწყისშივე."}
{"text": "And then I could move on, and play the rest of my songs with just a little bit more ease.\tდა მე შევძელი გამეგრძელებინა და მემღერა ჩემი სიმღერის დარჩენილი ნაწილი და ეს მოხდა უფრო თავისუფლად."}
{"text": "And eventually, over time, I didn't have to play the stage fright song at all.\tდა დროთა განმავლობაში მე აღარ მიწევდა სცენის შიშზე დაწერილი სიმღერის მღერა."}
{"text": "Except for when I was really nervous, like now. (Laughter) Would it be okay if I played the stage fright song for you?\tგარდა იმ მომენტისა როცა ძალიან ვნერვიულობ, როგორც ახლა(სიცილი) შეიძლება ახლა ეს სიმღერა თქენს წინაშეც შევასრული?"}
{"text": "(Applause) Can I have a sip of water?\t(აპლოდისმენტები) შეიძლება ერთი ყლუპი წყალი?"}
{"text": "(Music) Thank you.\t(მუსიკა) მადლობ."}
{"text": "♫ I'm not joking, you know, ♫ ♫ this stage fright is real. ♫ ♫ And if I'm up here trembling and singing, ♫ ♫ well, you'll know how I feel. ♫ ♫ And the mistake I'd be making, ♫ ♫ the tremolo caused by my whole body shaking. ♫ ♫ As you sit there feeling embarrassed for me, ♫ ♫ well, you don't have to be. ♫ ♫ Well, maybe just a little bit. ♫ (Laughter) ♫ And maybe I'll try to imagine you all without clothes. ♫ ♫ But singing in front of all naked strangers scares me more than anyone knows. ♫ ♫ Not to discuss this at length, ♫ ♫ but my body image was never my strength. ♫ ♫ So frankly, I wish that you all would get dressed, ♫ ♫ I mean, you're not even really naked. ♫ ♫ And I'm the one with the problem. ♫ ♫ And you tell me, don't worry so much, you'll be great. ♫ ♫ But I'm the one living with me ♫ ♫ and I know how I get. ♫ ♫ Your advice is gentle but late. ♫ ♫ If not just a bit patronizing. ♫ ♫ And that sarcastic tone doesn't help me when I sing. ♫ ♫ But we shouldn't talk about these things right now, ♫ ♫ really, I'm up on stage, and you're in the crowd. Hi. ♫ ♫ And I'm not making fun of unnurtured, irrational fear, ♫ ♫ and if I wasn't ready to face this, ♫ ♫ I sure as hell wouldn't be here. ♫ ♫ But if I belt one note out clearly, ♫ ♫ you'll know I'm recovering slowly but surely. ♫ ♫ And maybe next week, I'll set my guitar ringin' ♫ ♫ my voice clear as water, and everyone singin'. ♫ ♫ But probably I'll just get up and start groovin', ♫ ♫ my vocal cords movin', ♫ ♫ at speeds slightly faster than sound. ♫ (Applause)\t♫ თქვენ იცით რომ მე არ ვმხუმრობ,♫ ♫ ეს სცენის შიში ნამდვილია. ♫ ♫ და თუ მე აქ ვდგავარ ვკანკალებ და ვმღერი,♫ ♫ თქვენ იცით თავს როგორც ვგრძნობ.♫ ♫ და ის შეცდომა რომელსაც ვუშვებდი,♫ ♫ ჩემი ტრემოლო ჩემი სხეულს აკანკალებდა.♫ ♫ და თქვენ აქ სხედხართ და ჩემს გამო გრცხვენიათ,♫ ♫ მაგრამ თქვენ ამას არ უნდა გრძნობდეთ.♫ ♫ შეიძლება მხოლოდ ცოტათი.♫ (სიცილი) ♫ და შეიძლება მე შევეცადო და თქვენ შიშვლები წარმოგიდგინოთ.♫ ♫ მაგრამ შიშველი ხალხის წინაშე სიმღერა უფრო მაშინებს ვიდრე ვინმე სხვას.♫ ♫ არ განვიხილოთ ეს მეტი,♫ ♫ მაგრამ ჩემი გარეგნობა არასდროს ყოფილა ჩემი სიძლიერე.♫ ♫ გულახდილად რომ ვთქვათ მე მირჩევნია თქვენ ჩაცმულები იყოთ.♫ ♫ მაგრამ სინამდვილეში თქვენ არც ხართ გახდილები.♫ ♫ და მე ვარ ის ვისაც აქვს პრობლემები.♫ ♫ და თქვენ მეტყვით არ იდარდო. ასე ძლიერ,შენი მაგარი იქნები.♫ ♫ მაგრა მე მარტო უნდა შევძლო ეს.♫ ♫ და ვიცი როგორაც.♫ ♫ თქვენი რჩევა მისაღებია მაგრამ გვიანი.♫ ♫ მაგრამ ძალიან მზრუნველი.♫ ♫ და ეს სარკასტული ტონალობა არ მეხმარება როდესაც ვმღერი.♫ ♫ მაგრამ ასეთ რაღაცებზე ახლა ლაპარაკი არ ღირს.♫ ♫ მე ვარ სცენაზე და თქვენ ხართ მაყურებლები.გამარჯობა.♫ ♫ და მე არ დავცინი ამ გამოზრდილ, რაციონალურ შიშს,♫ ♫ და თუ მე მასთას შეხვედრისთვის მზად არ ვიქნებოდი,♫ ♫ დარწმუნებული ვარ რომ მეც აქ არ ვიქნებოდი.♫ ♫ და მე თუ ავიღე ერთი სუფთა ნოტი,♫ ♫ მიხვდებით რომ ნელ–ნელა ვიკურნები .♫ ♫ და შეიძლება შემდეგ კვირას,მე უკვე გიტარასაც დავიჭერ.♫ ♫ და ჩემი ხმა წყალივით სუფთაა და ყველა მღერის.♫ ♫ და შეიძლება მე უბრალოდ ავდგები და დავიწყებ ამ წესით ცხოვრებას,♫ ♫ ჩემი სახმო იოგები მოძრაობს,♫ ♫ უფრო სწრაფად ვიდრე ბგერა .♫ (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "In many patriarchal societies and tribal societies, fathers are usually known by their sons, but I'm one of the few fathers who is known by his daughter, and I am proud of it.\tბევრ პატრიარქალურ და ტომობრივ საზოგადოებაში, მამები ძირითადად ვაჟებით არიან განთქმულნი, მაგრამ მე იმ უმცირესობას წარმოავდგენ, რომელიც ქალიშვილითაა განთქმული და მე ამაყი ვარ ამით."}
{"text": "(Applause) Malala started her campaign for education and stood for her rights in 2007, and when her efforts were honored in 2011, and she was given the national youth peace prize, and she became a very famous, very popular young girl of her country.\t(აპლოდისმენტები) მალალამ განათლების კამპანია და საკუთარი უფლებების დაცვა 2007-ში დაიწყო. როცა მისი ღვაწლი 2011 წელს დაფასდა, მას ნაციონალური ახალგაზრდული მშვიდობის პრიზი გადაეცა, და ის ცნობილი გახდა, ქვეყნის ყველაზე ცნობილი გოგონა."}
{"text": "Before that, she was my daughter, but now I am her father.\tმანამდე ის ჩემი ქალიშვილი იყო, მაგრამ ახლა, მე ვარ მისი მამა."}
{"text": "Ladies and gentlemen, if we glance to human history, the story of women is the story of injustice, inequality, violence and exploitation.\tქალბატონებო და ბატონებო, თუ კაცობრიობის ისტორიას თვალს გადავავლებთ ვნახავთ, რომ ქალების ისტორია არის უსამართლობის, უთანასწორობის, ძალადობისა და ექსპლუატაციის ისტორია."}
{"text": "You see, in patriarchal societies, right from the very beginning, when a girl is born, her birth is not celebrated.\tიცით, პატრიარქალურ საზოგადოებებში თავიდანვე, გოგონას გაჩენისას მის დაბადებას არ ზეიმობენ."}
{"text": "She is not welcomed, neither by father nor by mother.\tგოგონას დაბადებას არ მიესალმება არც მამა და არც დედა."}
{"text": "The neighborhood comes and commiserates with the mother, and nobody congratulates the father.\tმეზობლები მოდიან და თანაუგრძნობენ დედას, არავინ ულოცავს მამას."}
{"text": "And a mother is very uncomfortable for having a girl child.\tდედა არაკომფორტულად გრძნობს თავს გოგონას დაბადების გამო."}
{"text": "When she gives birth to the first girl child, first daughter, she is sad.\tროდესაც დედა პირველ გოგოს აჩენს, ნაღვლიანდება."}
{"text": "When she gives birth to the second daughter, she is shocked, and in the expectation of a son, when she gives birth to a third daughter, she feels guilty like a criminal.\tროდესაც მეორე გოგოს აჩენს, შოკირებულია და როცა ვაჟის მოლოდონში, მესამე გოგო იბადება, დედა თავს დამნაშავად გრძნობს, როგორც კრიმინალი."}
{"text": "Not only the mother suffers, but the daughter, the newly born daughter, when she grows old, she suffers too.\tმხოლოდ დედა არ იტანჯება, არამედ ახალდაბადებული ქალიშვილიც, რადგან როცა გაიზრდება ისიც ასევე დაიტანჯება."}
{"text": "At the age of five, while she should be going to school, she stays at home and her brothers are admitted in a school.\tხუთი წელი რომ შეუსრულდება და სკოლაში უნდა წავიდეს, ის სახლში რჩება და მისი ძმები კი სკოლაში შედიან."}
{"text": "Until the age of 12, somehow, she has a good life.\t12 წლამდე გოგონას, მეტ-ნაკლებად კარგი ცხოვრება აქვს."}
{"text": "She can have fun.\tმას შეუძლია იმხიარულოს,"}
{"text": "She can play with her friends in the streets, and she can move around in the streets like a butterfly.\tითამაშოს მეგობრებთან ერთად და ისეირნოს ქუჩებში, როგორც პეპელას."}
{"text": "But when she enters her teens, when she becomes 13 years old, she is forbidden to go out of her home without a male escort.\tთინეიჯერობის ასაკის მიღწევისთანავე კი, როცა 13-ის ხდება, მას ეკრძალება სახლიდან გასვლა მამაკაცის თანხლების გარეშე."}
{"text": "She is confined under the four walls of her home.\tიგი სახლში, ოთხ კედელს შუა გამომწყვდეული რჩება,"}
{"text": "She is no more a free individual.\tაღარაა თავისუფალი ინდივიდი."}
{"text": "She becomes the so-called honor of her father and of her brothers and of her family, and if she transgresses the code of that so-called honor, she could even be killed.\tიგი ხდება საკუთარი მამის, ძმების და ოჯახის ე.წ. ღირსება. თუ ის დაარღვევს ამ ე.წ. ღირსების ეტიკეტს, შეიძლება მოკლან კიდეც."}
{"text": "And it is also interesting that this so-called code of honor, it does not only affect the life of a girl, it also affects the life of the male members of the family.\tნიშანდობლივია, რომ ეს ე.წ. ღირსების კოდექსი, გავლენას ახსენას არა მხოლოდ გოგონას ცხოვრებაზე, არამედ ოჯახის სხვა მამაკაც წევრებზეც."}
{"text": "I know a family of seven sisters and one brother, and that one brother, he has migrated to the Gulf countries, to earn a living for his seven sisters and parents, because he thinks that it will be humiliating if his seven sisters learn a skill and they go out of the home and earn some livelihood.\tმე ვიცნობ ოჯახს, რომელშიც შვიდი და და ერთი ძმაა და ეს ძმა, მიგრირებულია სპარსეთის ყურის ქვეყნებში, რომ გამოიმუშაოს საარსებო საშუალება შვიდი დისთვის და მშობლებისთვის, რადგან ის ფიქრობს, რომ დამამცირებელი იქნება, თუ მისი შვიდი და რამეს ისწავლის, სახლიდან გავა და საარსებო საშუალებას გამოიმუშავებს."}
{"text": "So this brother, he sacrifices the joys of his life and the happiness of his sisters at the altar of so-called honor.\tამიტომ ეს ძმა საკუთარ ცხოვრებისეულ სიამოვნებებს დების ბედნიერებას წირავს ამ ე.წ. ღირსების სამსხვერპლოზე."}
{"text": "And there is one more norm of the patriarchal societies that is called obedience.\tპატრიარქალურ საზოგადოებებში არსებობს კიდევ ერთი ნორმა და მას ეწოდება - მორჩილება."}
{"text": "A good girl is supposed to be very quiet, very humble and very submissive.\tკარგი გოგონა უნდა იყოს ძალიან ჩუმი, თავმდაბალი და ძალიან მორჩილი."}
{"text": "It is the criteria.\tეს კრიტერიუმია."}
{"text": "The role model good girl should be very quiet.\tსანიმუშო კარგი გოგონა ჩუმი უნდა იყოს."}
{"text": "She is supposed to be silent and she is supposed to accept the decisions of her father and mother and the decisions of elders, even if she does not like them.\tმისგან მოელიან, რომ იქნება მდუმარე და იმ გადაწყვეტილებების მორჩილი, რომელსაც მამა, დედა და მასზე უფროსი ადამიანები მიიღებენ, მაშინაც კი, თუ მას ეს გადაწყვეტილება არ მოსწონს."}
{"text": "If she is married to a man she doesn't like or if she is married to an old man, she has to accept, because she does not want to be dubbed as disobedient.\tთუ მას გაათხოვებენ მამაკაცზე, რომელიც არ მოსწონს, ან ასაკით უფროს მამაკაცზე, იგი ვალდებულია დაემორჩილოს, რომ მისი ქმედება არ იქნას აღქმული როგორც ურჩობა."}
{"text": "If she is married very early, she has to accept.\tთუ მას ნაადრევად გაათხოვებენ, ვალდებულია დაეთანხმოს."}
{"text": "Otherwise, she will be called disobedient.\tსხვა შემთხვევაში მას ურჩს უწოდებენ."}
{"text": "And what happens at the end?\tდა რა ხდება საბოლოო ჯამში?"}
{"text": "In the words of a poetess, she is wedded, bedded, and then she gives birth to more sons and daughters.\tპოეტი ქალის ენით, რომ ვთქვათ: გოგონას ათხოვებენ, საწოლზე აწვენენ და შემდეგ იგი აჩენს უფრო მეტ ვაჟს და ქალს."}
{"text": "And it is the irony of the situation that this mother, she teaches the same lesson of obedience to her daughter and the same lesson of honor to her sons.\tამ სიტუაციის ირონიულობა იმაშია, რომ ეს დედა მორჩილების ზუსტად იგივე გაკვეთილს უტარებს საკუთარ ქალიშვილს და ღირსების იგივე გაკვეთილს მის ვაჟებს."}
{"text": "And this vicious cycle goes on, goes on.\tეს მანკიერი, უწყვეტი წრე კი გრძელდება."}
{"text": "Ladies and gentlemen, this plight of millions of women could be changed if we think differently, if women and men think differently, if men and women in the tribal and patriarchal societies in the developing countries, if they can break a few norms of family and society, if they can abolish the discriminatory laws of the systems in their states, which go against the basic human rights of the women.\tქალბატონებო და ბატონებო, მილიონობით ქალის მძიმე მდგომარეობა შეიძლება შეიცვალოს სხვანაირად თუ ვიფიქრებთ. თუ ქალები და კაცები სხვანაირად იაზროვნებენ, თუ კაცები და ქალები ტომობრივ და პატრიარქალურ საზოგადოებებში, განვითარებად ქვეყნებში, შეძლებენ დაარღვიონ ოჯახის და საზოგადოების ნორმები. თუ მოახერხებენ გააუქმონ დისკრიმინაციული კანონები თავიანთ ქვეყნებში, რომლებიც მიმართულია ქალების ფუნდამენტური უფლებების წინააღმდეგ."}
{"text": "Dear brothers and sisters, when Malala was born, and for the first time, believe me, I don't like newborn children, to be honest, but when I went and I looked into her eyes, believe me, I got extremely honored.\tძვირფასო დებო და ძმებო, როცა მალალა დაიბადა, თავდაპირველად, მერწმუნეთ, სიმართლე გითხრათ, არ მიყვარს ახალდაბადებული ბავშვები, მაგრამ როდესაც მას თვალებში ჩავხედე, დამიჯერეთ, ძალიან პატივდადებულად ვიგრძენი თავი."}
{"text": "And long before she was born, I thought about her name, and I was fascinated with a heroic legendary freedom fighter in Afghanistan.\tმის დაბადებამდე კარგა ხნით ადრე, ვფიქრობდი მის სახელზე. მოხიბლული ვიყავი გმირით, რომელიც თავისუფლებისთვის იბრძოდა ავღანეთში."}
{"text": "Her name was Malalai of Maiwand, and I named my daughter after her.\tმისი სახელი იყო მალალაი მაივანდიდან და მის საპატივცემულოდ დავარქვი ჩემს ქალიშვილს ეს სახელი."}
{"text": "A few days after Malala was born, my daughter was born, my cousin came -- and it was a coincidence -- he came to my home and he brought a family tree, a family tree of the Yousafzai family, and when I looked at the family tree, it traced back to 300 years of our ancestors.\tმალალას დაბადებიდან რამდენიმე დღეში, ჩემი ქალიშვილი რომ დაიბდა, ჩემი ბიძაშვილი მოვიდა... ეს დამთხვევა იყო... ის ჩემთან სახლში მოვიდა და თან გენეალოგიური ხე მოიტანა, იუსაფზაის გენეალოგიური ხე და როცა მას დავხედე, ის ჩვენი 300 წლის წინანდელ წინაპრებამდე მიდიოდა,"}
{"text": "But when I looked, all were men, and I picked my pen, drew a line from my name, and wrote, \"Malala.\"\tმაგრამ ყველა კაცი იყო, ამიტომ კალამი ავიღე, ჩემი სახელის გასწვრივ ხაზი გავავლე და \"მალალა\" დავწერე."}
{"text": "And when she grow old, when she was four and a half years old, I admitted her in my school.\tროდესაც იგი გაიზარდა და ოთხ-ნახევარი წლის გახდა, მე იგი ჩემ სკოლაში მივიღე."}
{"text": "You will be asking, then, why should I mention about the admission of a girl in a school?\tთქვენ მკითხავთ, რატომ ვახსენე გოგონას სკოლაში მიღება?"}
{"text": "Yes, I must mention it.\tდიახ, მე უნდა ვახსენო ეს."}
{"text": "It may be taken for granted in Canada, in America, in many developed countries, but in poor countries, in patriarchal societies, in tribal societies, it's a big event for the life of girl.\tეს შეიძლება ჩვეულებრივი რამაა კანადაში, ამერიკაში, ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში, მაგრამ ღარიბ ქვეყნებში, პატრიარქალურ და ტომობრივ საზოგადოებებში, ეს მნიშვნელოვანი მოვლენაა გოგოს ცხოვრებაში."}
{"text": "Enrollment in a school means recognition of her identity and her name.\tსკოლაში შესვლა, მისი იდენტობის აღიარებას ნიშნავს."}
{"text": "Admission in a school means that she has entered the world of dreams and aspirations where she can explore her potentials for her future life.\tსკოლაში მიღება ნიშნავს, რომ ის ოცნებების და მისწრაფებების სამყაროში შევიდა, სადაც მას საკუთარი პოტენციალის შეცნობა შეუძლია მომავლი ცხოვრებისთვის."}
{"text": "I have five sisters, and none of them could go to school, and you will be astonished, two weeks before, when I was filling out the Canadian visa form, and I was filling out the family part of the form, I could not recall the surnames of some of my sisters.\tმე ხუთი და მყავს და არც ერთ მათგანს არ უვლია სკოლაში. თქვენ გაოცდებით და ორი კვირის წინ, როცა კანადის სავიზო განაცხადს ვავსებდი და ოჯახის ნაწილი უნდა შემეტანა, ჩემი ზოგიერთი დის გვარი ვერ გავიხსენე."}
{"text": "And the reason was that I have never, never seen the names of my sisters written on any document.\tამის მიზეზი ის იყო, რომ ჩემი დის სახელები არასდროს მინახავს რამე დოკუმენტზე."}
{"text": "That was the reason that I valued my daughter.\tეს იყო იმის მიზეზი, რომ მე დავაფასე ჩემი ქალიშვილი."}
{"text": "What my father could not give to my sisters and to his daughters, I thought I must change it.\tრაც მამაჩემმა ვერ მისცა ჩემს დებს და თავის ქალიშვილებს, ვიფიქრე, რომ მე უნდა შევცვალო ეს."}
{"text": "I used to appreciate the intelligence and the brilliance of my daughter.\tმე ვაფასებდი ჩემი ქალიშვილის ინტელექტს და მშვენიერებას."}
{"text": "I encouraged her to sit with me when my friends used to come.\tმე ვაქეზებდი მას, რომ ჩემ გვერდით მჯდარიყო, როცა ჩემი მეგობრები მსტუმრობდნენ."}
{"text": "I encouraged her to go with me to different meetings.\tმე ვაქეზებდი, ჩემთან ერთად წამოსულიყო სხვადასხვა შეხვედრებზე"}
{"text": "And all these good values, I tried to inculcate in her personality.\tდა ყველა ამ კარგი ფასეულობის, ჩანერგვას ვცდილობდი მის პიროვნებაში"}
{"text": "And this was not only she, only Malala.\tდა ეს იყო არა მხოლოდ მალალას შემთხვევაში."}
{"text": "I imparted all these good values to my school, girl students and boy students as well.\tმე ვუზიარებდი ყველა ამ კარგ ფასეულობას ჩემი სკოლის მოსწავლე გოგოებს და ბიჭებსაც."}
{"text": "I used education for emancipation.\tმე განათლებას ემანსიპაციისთვის ვიყენებდი."}
{"text": "I taught my girls, I taught my girl students, to unlearn the lesson of obedience.\tჩემს გოგოებს ვასწავლიდი, ჩემს მოსწავლე გოგოებს ვასწავლიდი, რომ დაევიწყებინათ მორჩილების გაკვეთილები."}
{"text": "I taught my boy students to unlearn the lesson of so-called pseudo-honor.\tმოსწავლე ბიჭებს ვასწავლიდი, რომ დაევიწყებინათ ე.წ. ფსევდო-ღირსების გაკვეთილები."}
{"text": "Dear brothers and sisters, we were striving for more rights for women, and we were struggling to have more, more and more space for the women in society.\tძვირფასო ძმებო და დებო, ჩვენ ვისწრაფვოდით ქალების მეტი უფლებებისთვის და ვიბრძოდით უფრო მეტი და მეტი საზოგადოებრივი სივრცისთვის ქალებისთვის."}
{"text": "But we came across a new phenomenon.\tმაგრამ ჩვენ შევეჯახეთ ახალ მოვლენას."}
{"text": "It was lethal to human rights and particularly to women's rights.\tის სასიკვდილო იყო ადამიანის და კერძოდ ქალების უფლებებისთვის."}
{"text": "It was called Talibanization.\tმას თალიბანიზაცია ერქვა."}
{"text": "It means a complete negation of women's participation in all political, economical and social activities.\tეს ნიშნავდა უარის თქმას ქალების მონაწილეობაზე ყველა პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და საზოგადოებრივ აქტივობებში."}
{"text": "Hundreds of schools were lost.\tასობით სკოლა იქნა აფეთქებული."}
{"text": "Girls were prohibited from going to school.\tგოგოებს აეკრძალათ სკოლაში სიარული."}
{"text": "Women were forced to wear veils and they were stopped from going to the markets.\tქალებს თავსაბურავის ტარებას აძალებდნენ და მათ აეკრძალათ მაღაზიებში სიარული."}
{"text": "Musicians were silenced, girls were flogged and singers were killed.\tმუსიკოსები დაადუმეს, გოგოებს წკეპლავდნენ და მომღერლებს ხოცავდნენ."}
{"text": "Millions were suffering, but few spoke, and it was the most scary thing when you have all around such people who kill and who flog, and you speak for your rights.\tმილიონობით ადამიანი იტანჯებოდა და ცოტა თუ იღებდა ხმას და ეს იყო ყველაზე საშიში რამ, როცა შენს გარშემო ის ხალხია ვინც ხოცავს და წკეპლავს და შენ კი საკუთარ უფლებებზე საუბრობ."}
{"text": "It's really the most scary thing.\tეს ნამდვილად ყველაზე საშიში რამაა."}
{"text": "At the age of 10, Malala stood, and she stood for the right of education.\t10 წლის ასაკში მალალა აღუდგა, აღუდგა მათ განათლების უფლების დასაცავად."}
{"text": "She wrote a diary for the BBC blog, she volunteered herself for the New York Times documentaries, and she spoke from every platform she could.\tის დღიურებს წერდა BBC-ის ბლოგისთვის. ის მოხალისედ მონაწილეობდა New York Times-ის დოკუმენტურ ფილმებში. საუბრობდა ყველა შესაძლო ტრიბუნიდან"}
{"text": "And her voice was the most powerful voice.\tდა მისი ხმა ყველაზე მძლავრი იყო."}
{"text": "It spread like a crescendo all around the world.\tმისი ხმა გავრცელდა როგორც კრეშენდო მთელ მსოფლიოში"}
{"text": "And that was the reason the Taliban could not tolerate her campaign, and on October 9 2012, she was shot in the head at point blank range.\tდა ეს გახდა იმის მიზეზი, რომ თალიბანმა ვერ აიტანა მისი კამპანია და 2012 წლის 9 ოქტომბერს მას პირდაპირ თავში ესროლეს."}
{"text": "It was a doomsday for my family and for me.\tჩემთვის და ჩემი ოჯახისთვის ეს სამყაროს დასასრული იყო."}
{"text": "The world turned into a big black hole.\tმსოფლიო დიდ შავ ხვრელად გადაიქცა."}
{"text": "While my daughter was on the verge of life and death, I whispered into the ears of my wife, \"Should I be blamed for what happened to my daughter and your daughter?\"\tროცა ჩემი ქალიშვილი სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვარზე იყო, ჩემს ცოლს ყურში ჩავჩურჩულე: \"ჩემი ბრალია ის რაც ჩვენს ქალიშვილს დაემართა?\""}
{"text": "And she abruptly told me, \"Please don't blame yourself.\tდა მან მყისიერად მიპასუხა: \"გთხოვ საკუთარ თავს ნუ ადანაშაულებ,"}
{"text": "You stood for the right cause.\tშენ სწორ პრინციპებს იცავდი."}
{"text": "You put your life at stake for the cause of truth, for the cause of peace, and for the cause of education, and your daughter in inspired from you and she joined you.\tსაკუთარი სიცოცხლე გადადე სიმართლისთვის, მშვიდობისთვის და განათლებისთვის. და ამან შენი ქალიშვილი შთააგონა და ის შენ შემოგიერთდა."}
{"text": "You both were on the right path and God will protect her.\"\tთქვენ ორივე სწორ გზაზე იყავით და მას ღმერთი დაიცავს\""}
{"text": "These few words meant a lot to me, and I didn't ask this question again.\tეს რამდენიმე სიტყვა ბევრს ნიშნავდა ჩემთვის. და მეტი ეს კითხვა აღარ დამისვამს."}
{"text": "When Malala was in the hospital, and she was going through the severe pains and she had had severe headaches because her facial nerve was cut down, I used to see a dark shadow spreading on the face of my wife.\tროცა მალალა საავადმყოფოში იყო, და საშინელი ტკივილები ტანჯავდა... მას საშინელი თავის ტკივილები ჰქონდა, რადგან მისი სახის ნერვი დაზიანებული იყო, ამ დროს ჩემი ცოლის სახეზე სევდის მუქ ჩრდილს ვხედავდი,"}
{"text": "But my daughter never complained.\tმაგრამ ჩემს ქალიშვილს არასდროს დაუჩივლია."}
{"text": "She used to tell us, \"I'm fine with my crooked smile and with my numbness in my face.\tის გვეტყოდა ხოლმე: \"მე არ მაწუხებს ჩემი დაგრეხილი ღიმილი და ის რომ სახეს ვერ ვგრძნობ."}
{"text": "I'll be okay. Please don't worry.\"\tკარგად ვიქნები. გთხოვთ ნუ ნერვიულობთ\""}
{"text": "She was a solace for us, and she consoled us.\tის ჩვენი ნუგეში იყო და გვამშვიდებდა."}
{"text": "Dear brothers and sisters, we learned from her how to be resilient in the most difficult times, and I'm glad to share with you that despite being an icon for the rights of children and women, she is like any 16-year old girl.\tძვირფასო ძმებო და დებო, ჩვენ მისგან ვისწავლეთ თუ როგორ ვიყოთ ძლიერები ყველაზე ძნელბედობის ჟამს. და მე მოხარული ვარ გაგიზიაროთ, რომ მიუხედავად იმისა რომ ის ბავშვების და ქალების უფლებებისთვის მებრძოლი სიმბოლოა, ის ნებისმიერი 16 წლის გოგოსავითაა."}
{"text": "She cries when her homework is incomplete.\tის ტირის როცა დავალებას ვერ ასრულებს."}
{"text": "She quarrels with her brothers, and I am very happy for that.\tის ჩხუბობს საკუთარ ძმებთან და ეს ძალიან მახარებს."}
{"text": "People ask me, what special is in my mentorship which has made Malala so bold and so courageous and so vocal and poised?\tხალხი მეკითხება, რა არის განსაკუთრებული ჩემი აღზრდის მეთოდში, რამაც მალალა ასეთი გაბედული და მამაცი, ასეთი შეუპოვარი და მშიდი გახადა."}
{"text": "I tell them, don't ask me what I did.\tმე მათ ვპასუხობ, ნუ მკითხავთ რა გავაკეთე."}
{"text": "Ask me what I did not do.\tმკითხეთ რა არ გამიკეთებია."}
{"text": "I did not clip her wings, and that's all.\tმე მისთვის ფრთები არ შემიჭრია და სულ ესაა."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you. Thank you very much. Thank you. (Applause)\t(აპლოდისმენტები) მადლობა. დიდი მადლობა. მადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Right now there is an aspiring teacher who is working on a 60-page paper based on some age-old education theory developed by some dead education professor wondering to herself what this task that she's engaging in has to do with what she wants to do with her life, which is be an educator, change lives, and spark magic.\tსწორედ ახლა არის მასწავლებლობის მაძიებელი, რომელიც განათლების საუკუნოვან თეორიებზე დაფუძნებულ 60 გვერდიან თემაზე მუშაობს, რომელიც შექმნილია ვიღაც გარდაცვლილი პედაგოგიკის პროფესორის მიერ, და მასწავლებლობის მაძიებელი ფიქრობს, რასაც ის ახლა აკეთებს, რით უკავშირდება მის მომავალ ცხოვრებას, რაც არის პედაგოგობა, სხვისი ცხოვრების შეცვლა და მაგიის ნაპერწკლები."}
{"text": "Right now there is an aspiring teacher in a graduate school of education who is watching a professor babble on and on about engagement in the most disengaging way possible.\tსწორედ ახლა, მასწავლებლობის მაძიებელი განათლების უმაღლეს სკოლაში, უცქერს პროფესორს, რომელიც ისევ და ისევ ბუტბუტებს დაინტერესების თაობაზე ყველაზე ცუდი საშუალებით, რაც დაინტერესებას და ჩართულობას სრულად გამორიცხავს."}
{"text": "Right now there's a first-year teacher at home who is pouring through lesson plans trying to make sense of standards, who is trying to make sense of how to grade students appropriately, while at the same time saying to herself over and over again, \"Don't smile till November,\" because that's what she was taught in her teacher education program.\tსწორედ ახლა სახლშია მასწავლებელი, რომლისთვისაც სწავლების პირველი წელია და გზას იკვალავს გაკვეთილის გეგმებში, ცდილობს აზრი გამოიტანოს სტანდარტებიდან, ცდილობს გაიაზროს თუ როგორ შეაფასოს მოსწავლეები სათანადოდ და ამასთანავე, საკუთარ თავს ეუბნება ისევ და ისევ \"არ გაიღიმო ნოემბრამდე\", იმიტომ რომ ეს სწორედ ისაა, რაც მას ასწავლეს მასწავლებლების საგანმანათლებლო პროგრამაში."}
{"text": "Right now there's a student who is coming up with a way to convince his mom or dad that he's very, very sick and can't make it to school tomorrow.\tსწორედ ახლა, ერთი მოსწავლე, ცდილობს მოიფიქრობს გზა, თუ როგორ დაარწმუნოს დედა და მამა, რომ ის ძლიერ ავადაა და არ შეუძლია ხვალ სკოლაში წასვლა."}
{"text": "On the other hand, right now there are amazing educators that are sharing information, information that is shared in such a beautiful way that the students are sitting at the edge of their seats just waiting for a bead of sweat to drop off the face of this person so they can soak up all that knowledge.\tმეორე მხრივ, სწორედ ახლა არსებობენ არაჩვეულებრივი პედაგოგები, რომლებიც უზიარებენ ინფორმაციას, ეს ინფორმაცია გადაცემულია ისეთი მომხიბვლელი საშუალებით, რომ სტუდენტები სხედან თავიანთი ადგილების კიდეებში, უბრალოდ ელიან ამ ადამიანიდან ჩამოვარდნილ ოფლის წვეთს, რომ მათ შეისრუტონ მთელი ეს ცოდნა."}
{"text": "Right now there is also a person who has an entire audience rapt with attention, a person that is weaving a powerful narrative about a world that the people who are listening have never imagined or seen before, but if they close their eyes tightly enough, they can envision that world because the storytelling is so compelling.\tსწორედ ახლა, არის ასევე ადამიანი, რომელსაც მთელი აუდიტორიის ყურადღება აქვს მიპყრობილი. პიროვნება, ისე ძლიერ მოუთხრობს სამყაროს შესახებ, რომელიც მსმენელებს არასდროს წარმოუდგენიათ ან უნახავთ, რომ თუ ისინი მაგრად დახუჭავენ თვალებს შეუძლიათ წარმოსახვაში დაინახონ ეს სამყარო იმიტომ, რომ თხრობა არის ძალიან დამაჯერებელი."}
{"text": "Right now there's a person who can tell an audience to put their hands up in the air and they will stay there till he says, \"Put them down.\"\tსწორედ ახლა, არის ერთი ადამიანი, რომელსაც შეუძლია აუდიტორიას უთხრას, ასწიონ ხელები მაღლა და ისინი ასე იქნებიან, სანამ ის იტყვის \"ჩამოსწიეთ\"."}
{"text": "Right now.\tსწორედ ახლა."}
{"text": "So people will then say, \"Well, Chris, you describe the guy who is going through some awful training but you're also describing these powerful educators.\tასე რომ, ადამიანები შემდეგ იტყვიან \"იცი რა, კრის, შენ აღწერ პიროვნებას, რომელმაც მიიღო საშინელი განათლება, მაგრამ შენ ასევე აღწერ ამ ძლიერ პედაგოგებს."}
{"text": "If you're thinking about the world of education or urban education in particular, these guys will probably cancel each other out, and then we'll be okay.\"\tთუ შენ ფიქრობ საგანმანათლებლო სამყაროზე ან უფრო კონკრეტულად, ქალაქის განათლებაზე, ალბათ, ეს ადამიანები ერთმანეთს უბრალოდ დააბალანსებენ და ყველანი კარგად ვიქნებით\"."}
{"text": "The reality is, the folks I described as the master teachers, the master narrative builders, the master storytellers are far removed from classrooms.\tრეალობა ისაა, რომ ის პიროვნებები, ვინც მე აღვწერე, როგორც წამყვანი მასწავლებლები, წამყვანი თხრობის შემქმნელები, წამყვანი მთხრობელები ძალიან შორს არიან საკლასო ოთახებიდან."}
{"text": "The folks who know the skills about how to teach and engage an audience don't even know what teacher certification means.\tიმ ადამიანებმა, ვინც კარგად იციან სწავლებისთვის და აუდიტორიის ჩართულობისთვის საჭირო უნარები ისიც კი არ იციან რას ნიშნავს მასწავლებელთა სერთიფიცირება."}
{"text": "They may not even have the degrees to be able to have anything to call an education.\tშესაძლოა, მათ ხარისხიც კი არ აქვთ ისეთი, რომ განათლება ეწოდოს."}
{"text": "And that to me is sad.\tდა ეს ჩემთვის სამწუხაროა."}
{"text": "It's sad because the people who I described, they were very disinterested in the learning process, want to be effective teachers, but they have no models.\tსამწუხაროა იმიტომ, რომ ადამიანები, რომლებიც მე აღვწერე, სასწავლო პროცესის მიმართ ინტერესი დაკარგეს, სურთ, რომ ეფექტური მასწავლებლები იყვნენ, მაგრამ მათ არ ყავთ მისაბაძი მაგალითები."}
{"text": "I'm going to paraphrase Mark Twain.\tმე მინდა მარკ ტვენის პერიფრაზი გავაკეთო."}
{"text": "Mark Twain says that proper preparation, or teaching, is so powerful that it can turn bad morals to good, it can turn awful practices into powerful ones, it can change men and transform them into angels.\tმარკ ტვენი ამბობს, რომ სათანადო მომზადება, ან სწავლება, არის ისეთი ძლიერი, რომ მას შეუძლია ცუდი ზნეობა კარგისკენ შეცვალოს, მას შეუძლია საშინელი პრაქტიკა ძლევამოსილი გახადოს მას შეუძლია შეცვალოს ადამიანი და ის ანგელოზად გადააქციოს."}
{"text": "The folks who I described earlier got proper preparation in teaching, not in any college or university, but by virtue of just being in the same spaces of those who engage.\tჩემს მიერ ზემოთ აღწერილმა ადამიანებმა მიიღეს სათანადო მომზადება სწავლებაში, არა რომელიმე კოლეჯში ან უნივერსიტეტში, არამედ უბრალოდ იმ ადგილებზე ყოფნის მეშვეობით, სადაც სხვებს შეუძლიათ ხალხის დაინტერესება."}
{"text": "Guess where those places are?\tხვდებით ეს რა ადგილები შეიძლება იყოს?"}
{"text": "Barber shops, rap concerts, and most importantly, in the black church.\tსაპარიკმახეროები, რეპ კონცერტები, და ყველაზე მნიშვნელოვანი, აფრო-ამერიკელთა ეკლესია."}
{"text": "And I've been framing this idea called Pentecostal pedagogy.\tდა მე ვაყალიბებდი ამ იდეას, რომელსაც ორმოცდაათიანელთა პედაგოგიკას ვუწოდებ."}
{"text": "Who here has been to a black church?\tვინ არის ნამყოფი აფრო-ამერიკელთა ეკლესიაში?"}
{"text": "We got a couple of hands.\tრამდენიმე ხელს ვხედავ."}
{"text": "You go to a black church, their preacher starts off and he realizes that he has to engage the audience, so he starts off with this sort of wordplay in the beginning oftentimes, and then he takes a pause, and he says, \"Oh my gosh, they're not quite paying attention.\"\tთქვენ მიდიხართ აფრო-ამერიკელთა ეკლესიაში, მათი მღვდელი იწყებს და ის აცნობიერებს, რომ მან უნდა ჩართოს აუდიტორია, ასე რომ ხშირად ის თავდაპირველად იწყებს რაღაც სიტყვების თამაშს და შემდეგ პაუზას აკეთებს, და ამბობს \"ღმერთო ჩემო, ისინი სულაც არ მაქცევენ ყურადღებას\"."}
{"text": "So he says, \"Can I get an amen?\"\tამიტომ ის ამბობს \"შეგიძლიათ თქვათ ამინ?\""}
{"text": "Audience: Amen.\tაუდიტორია: ამინ."}
{"text": "Chris Emdin: So I can I get an amen? Audience: Amen.\tკრის ემდინი: შეგიძლიათ თქვათ ამინ?"}
{"text": "CE: And all of a sudden, everybody's reawoken.\tაუდიტორია: ამინ და უცბად, ყველა გამოფხიზლდა."}
{"text": "That preacher bangs on the pulpit for attention.\tმღვდელი ურტყამს კათედრაზე ყურადღების მისაქცევად."}
{"text": "He drops his voice at a very, very low volume when he wants people to key into him, and those things are the skills that we need for the most engaging teachers.\tმას ხმა ძალიან, ძალიან დაბალ ტონზე დაყავს, როცა მას სურს, რომ ხალხმა კარგად მოუსმინოს და ეს სწორედ ის უნარებია, რომელიც ჩვენ გვჭირდება ყველაზე საინტერესო მასწავლებლებისთის."}
{"text": "So why does teacher education only give you theory and theory and tell you about standards and tell you about all of these things that have nothing to do with the basic skills, that magic that you need to engage an audience, to engage a student?\tასე რომ, რატომ იძლევა პედაგოგთა განათლება თეორიას და მხოლოდ თეორიას და გიყვება სტანდარტების და იმის შესახებ, რასაც არაფერი საერთო არ აქვს ძალიან ძირითად უნარებთან, იმ მაგიასთან, რაც გჭირდება რომ დააინტერესო აუდიტორია, ჩართო მოსწავლე."}
{"text": "So I make the argument that we reframe teacher education, that we could focus on content, and that's fine, and we could focus on theories, and that's fine, but content and theories with the absence of the magic of teaching and learning means nothing.\tამიტომ, მე მაქვს არგუმენტი, რომ უნდა გადავაკეთოთ პედაგოგთა განათლება, რომ ჩვენ შეგვიძლია მივაქციოთ ყურადღება შინაარსს და ეს ნორმალურია, შეგვიძლია ფოკუსირება მოვახდინოთ თეორიაზე და ესეც ნორმალურია, მაგრამ შინაარსი და თეორიები სწავლის და სწავლების მაგიის გარეშე არაფერს ნიშნავს."}
{"text": "Now people oftentimes say, \"Well, magic is just magic.\"\tახლა ხალხი ხშირად ამბობს \"მაგია, უბრალოდ, მაგიაა\"."}
{"text": "There are teachers who, despite all their challenges, who have those skills, get into those schools and are able to engage an audience, and the administrator walks by and says, \"Wow, he's so good, I wish all my teachers could be that good.\"\tარიან მასწავლებლები, რომლებსაც აქვთ ეს უნარები, რომლებიც მათ წინაშე მდგარი გამოწვევების მიუხედავად, მიდიან იმ სკოლებში და შეუძლიათ დააინტერესონ აუდიტორია, და ადმინისტრატორი ჩაივლის და იტყვის: \"რა მაგარია, ნეტავ, ჩემი ყველა მასწავლებელი ასეთი კარგი იყოს\"."}
{"text": "And when they try to describe what that is, they just say, \"He has that magic.\"\tდა როცა ისინი ცდილობენ აღწერონ ეს რა არის, ისინი უბრალოდ ამბობენ, \"მას აქვს ის მაგია\"."}
{"text": "But I'm here to tell you that magic can be taught.\tმაგრამ მე აქ ვარ, რომ გითხრათ ეს მაგია ისწავლება."}
{"text": "Magic can be taught.\tმაგიის სწავლა შესაძლებელია."}
{"text": "Magic can be taught.\tმაგიის სწავლა შესაძლებელია"}
{"text": "Now, how do you teach it?\tროგორ ასწავლი მას?"}
{"text": "You teach it by allowing people to go into those spaces where the magic is happening.\tმას ასწავლი თუ ხალხს მისცემ შესაძლებლობას წავიდეს იმ ადგილებში სადაც ეს მაგია ხდება."}
{"text": "If you want to be an aspiring teacher in urban education, you've got to leave the confines of that university and go into the hood.\tთუ გსურს იყოს მომავალი მასწავლებელი ქალაქის განათლებაში შენ უნდა დატოვო უნივერსიტეტის საზღვრები და გახვიდე სამეზობლოში."}
{"text": "You've got to go in there and hang out at the barbershop, you've got to attend that black church, and you've got to view those folks that have the power to engage and just take notes on what they do.\tუნდა წახვიდე და გაისაუბრო საპარიკმახეროში, ესტუმრო აფრო-ამერიკელთა ეკლესიას და უნდა ნახო ეს ადამიანები, რომელთაც შესწევთ უნარი, რომ დააინტერესონ და ჩაინიშნო რას აკეთებენ."}
{"text": "At our teacher education classes at my university, I've started a project where every single student that comes in there sits and watches rap concerts.\tჩემს უნივერსიტეტში მასწავლებელთა განათლების ლექციებზე დავიწყე პროექტი, სადაც თითოეული სტუდენტი მიდის და უყურებს რეპ კონცერტს."}
{"text": "They watch the way that the rappers move and talk with their hands.\tისინი უყურებენ თუ როგორ მოძრაობენ რეპერები და საუბრობენ ხელებით."}
{"text": "They study the way that he walks proudly across that stage.\tისინი სწავლობენ სცენაზე ამაყად სიარულს."}
{"text": "They listen to his metaphors and analogies, and they start learning these little things that if they practice enough becomes the key to magic.\tისინი უსმენენ მის მეტაფორებს და ანალოგიებს და იწყებენ ამ პატარა დეტალების შესწავლას, რაც, თუ კარგად ივარჯიშებენ, გახდება მაგიის გასაღები."}
{"text": "They learn that if you just stare at a student and raise your eyebrow about a quarter of an inch, you don't have to say a word because they know that that means that you want more.\tისინი სწავლობენ, რომ თუ შენ შეხედავ მოსწავლეს და აწევ წარბს სულ რაღაც 1/4 ინჩით, (0.6 სმ,) არ არის საჭირო არცერთი სიტყვის თქმა რადგან მათ იციან, ეს ნიშნავს, რომ შენ მეტი გინდა."}
{"text": "And if we could transform teacher education to focus on teaching teachers how to create that magic then poof! we could make dead classes come alive, we could reignite imaginations, and we can change education.\tდა თუ ჩვენ შევძლებთ მასწავლებელთა განათლების შეცვლას, რომ ყურადღება მიექცეს მასწავლებლების სწავლებას თუ როგორ შევქმნათ მაგია მაშინ დამტკიცებულია! ჩვენ შეგვიძლია მკვდარი კლასი გამოვაცოცხლოთ, შეგვიძლია გამოვაღვიძოთ ფანტაზიები, და ჩვენ შეგვიძლიათ შევცვალოთ განათლება."}
{"text": "Thank you.\tმადლობთ."}
{"text": "When people think about cities, they tend to think of certain things.\tროდესაც ადამიანები ფიქრობენ ქალაქზე ისინი ფიქრობენ კონკრეტულ საგნებზე ."}
{"text": "They think of buildings and streets and skyscrapers, noisy cabs.\tშენობებზე, ქუჩებზე და ცათამბრჯენებზე , ხმაურიან ტაქსებზე."}
{"text": "But when I think about cities, I think about people.\tროდესაც მე ვფიქრობ ქალაქზე . მე ვფიქრობ ხალხზე."}
{"text": "Cities are fundamentally about people, and where people go and where people meet are at the core of what makes a city work.\tქალაქები არის ხალხისთვის, ხოლო სადაც ხალხი დადის , ერთმანეთს ხვდება არის ბირთვი რაც ქალაქს ამუშავებს."}
{"text": "So even more important than buildings in a city are the public spaces in between them.\tმაშასადამე შენობებზე უფრო მნიშვნელოვანი არის საზოგადოებრივი სივრცეები შენობებს შორის."}
{"text": "And today, some of the most transformative changes in cities are happening in these public spaces.\tსწორედ დღეს ყველაზე ტრანსფორმაციული ცვლილებები ხდება ქალაქის საზოგადოებრივ სივრცეებში."}
{"text": "So I believe that lively, enjoyable public spaces are the key to planning a great city.\tმე მჯერა რომ ცოცხალი , სასიამოვნო, საზოგადოებრივი სივრცეები არის გასაღები დიდებული ქალაქების დაგეგმარებისთვის."}
{"text": "They are what makes it come alive.\tეს არის ის რაც ქალაქს აცოცხლებს."}
{"text": "But what makes a public space work?\tმაგრამ რა არის ის რასაც ქალაქი მოჰყავს მოძრაობაში?"}
{"text": "What attracts people to successful public spaces, and what is it about unsuccessful places that keeps people away?\tრა იზიდავს ხალხს წარმატებულ საზოგადოებრივ სივრცეებში, და როგორია წარუმატებელი სივრცეები რასაც ხალხი თავს არიდებს?"}
{"text": "I thought, if I could answer those questions, I could make a huge contribution to my city.\tვიფიქრე თუ შევძლებდი ამ შეკითხვებზე პასუხების პოვნას ამით დიდ დახმარებას გავუწევდი ჩემს ქალაქს."}
{"text": "But one of the more wonky things about me is that I am an animal behaviorist, and I use those skills not to study animal behavior but to study how people in cities use city public spaces.\tმე მაქვს ერთი უცნაურობა , შევისწავლი ცხოველთა ქცევას. შევისწავლი ცხოველთა ქცევას. მე ვიყენებ ამ გამოცდილებას არა ცხოველთა შესასახებ არამედ ადამიანები როგორ იყენებენ საზოგადოებრივ სივრცეებს."}
{"text": "One of the first spaces that I studied was this little vest pocket park called Paley Park in midtown Manhattan.\tერთ-ერთი პირველი სიცვრცე ,რომელიც შევისწავლე იყო ეს პატარა პარკი . \"პალეი პარკი\" \"მიდთაუნ\" მანჰეტანზე."}
{"text": "This little space became a small phenomenon, and because it had such a profound impact on New Yorkers, it made an enormous impression on me.\tეს პატარა პარკი გახდა მცირე ფენომენი. ვინაიდან, მას ქონდა ძლიერი გავლენა ნიუ იორკელებზე მან უზარმაზარი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე."}
{"text": "I studied this park very early on in my career because it happened to have been built by my stepfather, so I knew that places like Paley Park didn't happen by accident.\tმე ვსწავლობდი ამ პარკს ჩემი კარიერის ადრეულ პერიოდში რადგან ის ჩემი მამინაცვლის აშენებულია. მე ვიცოდი რომ \"პალეი პარკის\" მსგავსი ადგილები შემთხვევით არ ჩნდება."}
{"text": "I saw firsthand that they required incredible dedication and enormous attention to detail.\tმე ვხედავდი პირველწყაროთი თუ როგორი წარმოუდგენელი თავდადება და დეტალების მიმართ ყურადღება იყო საჭირო."}
{"text": "But what was it about this space that made it special and drew people to it?\tმაგრამ რა იყო ის განსაკუთრებული ამ პარკში რაც ხალხს ასე იზიდავდა ?"}
{"text": "Well, I would sit in the park and watch very carefully, and first among other things were the comfortable, movable chairs.\tმე დავჯდებოდი პარკში და ყურადღებით ვაკვირდებოდი. ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ იყო კომფორტული მოძრავი სავაძლები."}
{"text": "People would come in, find their own seat, move it a bit, actually, and then stay a while, and then interestingly, people themselves attracted other people, and ironically, I felt more peaceful if there were other people around.\tხალხი მოდიოდა , პოულობდა სავარძელს თავისთვის, გადაინაცვლებდნენ და ჩერდებოდნენ საკმაო ხანს. შემდეგ საინტერესოა , ხალხმა თავად მიიზიდა დანარჩენები. გასაკვირად , თავი ვიგრძენი უფრო დაცულად ხალხის გარემოცვაში."}
{"text": "And it was green.\tის იყო გამწვანებული."}
{"text": "This little park provided what New Yorkers crave: comfort and greenery.\tამ პატარა პარკმა ნიუ იორკელებს მისცა ის რაც მათ სწყურიათ კომფორტი და სიმწვანე ."}
{"text": "But my question was, why weren't there more places with greenery and places to sit in the middle of the city where you didn't feel alone, or like a trespasser?\tთუმცა ჩემი კითხვა იყო რატომ არ არის მეტი მწვანე ადგილები, სივრცეები სადაც დაჯდები ქალაქის ცენტრში და თავს მარტოდ არ იგრძნობ, ან საზღვრის დამრღვევად."}
{"text": "Unfortunately, that's not how cities were being designed.\tსამწუხაროთ ქალაქი არიყო ასე დაგეგმარებული. აქ ხედავთ ნაცნობ ხედს."}
{"text": "This is how plazas have been designed for generations.\tასე გეგმარდებოდა მოედნები მრავალი თაობა ."}
{"text": "They have that stylish, Spartan look that we often associate with modern architecture, but it's not surprising that people avoid spaces like this.\tისინი გამოიყურებიან ელენაგტურად , სპარტანული შეხედულებით , რასაც ვუკავშრებთ თანამედროვე არქიტექტურას , თუმცა არ არის სიურპრიზი ხალხი თავს არიდებს მსგავს სივრცეებს."}
{"text": "They not only look desolate, they feel downright dangerous.\tისინი არა მხოლოდ უკაცრიელი ჩანს , არამედ საშიშიც."}
{"text": "I mean, where would you sit here?\tსად დაჯდებოდი აქ?"}
{"text": "What would you do here?\tრას გააკეთებდი? მაგრამ არქიტექტორებს ის უყვართ."}
{"text": "They are plinths for their creations.\tის ხომ მათი შემოქმედების ნაყოფია."}
{"text": "They might tolerate a sculpture or two, but that's about it.\tმათ შეგვიძლია ქანდაკებაც ვუწოდოთ , მაგრამ სულ ეს არის."}
{"text": "And for developers, they are ideal.\tმშენებლებისთვისაც იდეალურია ,"}
{"text": "There's nothing to water, nothing to maintain, and no undesirable people to worry about.\tიქ არაფერია რომ მორწყო ან შეაკეთო არც არასასურველი ხალხი რომ იჯავრო."}
{"text": "But don't you think this is a waste?\tარ ფიქრობთ რომ ეს არის გამოუსადეგარი?"}
{"text": "For me, becoming a city planner meant being able to truly change the city that I lived in and loved.\tმე როგორც ქალაქმგეგმარებელს მსურს შევძლო და შევცვალო ქალაქი,ისეთად სადაც ვისურვებდი ცხოვრებას და შევიყვარებდი."}
{"text": "I wanted to be able to create places that would give you the feeling that you got in Paley Park, and not allow developers to build bleak plazas like this.\tმსურდა შემძლებოდა რომ შემექმნა სივრცეები სადაც იგრძნობდით იგივეს რასაც \"პალეი პარკში\" არ მიმეცა უფლება დეველოპერებისთვის აშენებინად მსგავსი უფერული მოედნები."}
{"text": "But over the many years, I have learned how hard it is to create successful, meaningful, enjoyable public spaces.\tწლების გამოცდილების შემდეგ მე ვისწავლე, როგორი რთულია შექმნა წარმატებული , მნიშვნელოვანი და სასიამოვნო საზოგადოებრივი სივრცეები. როგორც ჩემი მამინაცვლისგან ვისწავლე ,"}
{"text": "As I learned from my stepfather, they certainly do not happen by accident, especially in a city like New York, where public space has to be fought for to begin with, and then for them to be successful, somebody has to think very hard about every detail.\tეს შემთხვევით არ ხდება, განსაკუთრებით ნიუ იორკის მსგავს ქალაქში. სადაც საზოგადოებრივი სივრცისთვის უნდა იბრძოლო, ხოლო შემდეგ რომ გახდეს წარმატებული ვინმემ ძალიან ბევრი უნდა იფიქროს თითოეულ დეტალზე."}
{"text": "Now, open spaces in cities are opportunities.\tდღეს ღია სივრცეები არის შესაძლებლობა."}
{"text": "Yes, they are opportunities for commercial investment, but they are also opportunities for the common good of the city, and those two goals are often not aligned with one another, and therein lies the conflict.\tდიახ . შესაძლებლობაა კომერციული ინვესტორებისთვის, მაგრამ ასევე სასიკეთო შესაძლებლობაა ქალაქისთვის. ხშირად ეს ორი რამ ვერ თანაარსებობს და კომფლიქტში მოდის ერთმანეთთან."}
{"text": "The first opportunity I had to fight for a great public open space was in the early 1980s, when I was leading a team of planners at a gigantic landfill called Battery Park City in lower Manhattan on the Hudson River.\tბრძოლის პირველი შესაძლებლობა ღია საზოგადოებრივი სივრცისთვის მქონდა 1980 -იან წლებში. როდესაც ვხელმძღვანელობდი მგეგმარებელთა ჯგუფს უზარმაზარ ნაგავსაყრელზე \"ბატერი პარკ სიტი\" \" ქვემო მანჰეტენზე\" მდინარე \"ჰუდსონი\"-ზე ."}
{"text": "And this sandy wasteland had lain barren for 10 years, and we were told, unless we found a developer in six months, it would go bankrupt.\tეს ქვიშიანი უნაყოფო ტერიტორია იყო უფუნქციოდ 10 წელი. ჩვენ გვითხრეს თუ არ ვიპოვიდით დეველოპერს 6 თვეში გაკოტრდებოდა."}
{"text": "So we came up with a radical, almost insane idea.\tჩვენ მოგვივიდა რადიკალური თითქმის წარმოუდგენელი აზრი."}
{"text": "Instead of building a park as a complement to future development, why don't we reverse that equation and build a small but very high-quality public open space first, and see if that made a difference.\tპარკის აშენების ნაცვლად , როგორც წინაპირობა მომავალი მშენებლობის, რატომ არ შემოვაბრუნებთ განტოლებას და ავაშენებთ პატარა მაგრამ ძალიან მაღალი ხარისხის ღია საზოგადოებრიც სიცრცეს და დავაკვირდებით ეს რას შეცვლის."}
{"text": "So we only could afford to build a two-block section of what would become a mile-long esplanade, so whatever we built had to be perfect.\tჩვენ მხოლოდ გავწვდით ორი კვარტალის აშენებას რაც უნდა გადაქცეულიყო ერთი მილის (1,6 კმ.) სიგრძის ესპლანადად, ასე რომ რასაც ავაშენებდით უდნა ყოფილიყო იდეალური."}
{"text": "So just to make sure, I insisted that we build a mock-up in wood, at scale, of the railing and the sea wall.\tდასარწმუნებლად მე დავიჟინე გაგვეკეთებინა მაკეტი ხის მასალით ზუსტ მაშტაბში, მოაჯირი და საზღვაო კედელი ."}
{"text": "And when I sat down on that test bench with sand still swirling all around me, the railing hit exactly at eye level, blocking my view and ruining my experience at the water's edge.\tროდესაც დავჯექი სატესტო სავარძელზე ქვიშა კვლავ ბრუნავდა ჩემს გარშემო, მოაჯირი ხედვის არეს ბლოკავდა და ანგრევდა მთელს ჩემს ემოციებს წყლის პირას განცდილს."}
{"text": "So you see, details really do make a difference.\tხედავ დეტალებს რომელიც ცვლის ყველაფერს."}
{"text": "But design is not just how something looks, it's how your body feels on that seat in that space, and I believe that successful design always depends on that very individual experience.\tდიზაინი არ არის მხოლოდ რაღაც როგორ გამოიყურება, ეს არის შენი სხეული რას გრძნობს ამ სავარძელზე, ამ სივრცეში, მე მჯერა რომ წარმატებული დიზაინი ყოველთვის დამოკიდებუილა ინდივიდუალურ აღქმაზე."}
{"text": "In this photo, everything looks very finished, but that granite edge, those lights, the back on that bench, the trees in planting, and the many different kinds of places to sit were all little battles that turned this project into a place that people wanted to be.\tამ სურათში ყველაფერი ჩანს დასრულებული , მაგრამ ეს გრანიტის კუთხე , ეს განათებები, სავარძლის საზურგე, ჩარგული ხეები, სხვა და სხვა დასაჯდომი ადგილები იყო გამოწვევები რამაც აქცია ეს პროექტი ადგილად სადაც ხალხს სურდა ყოფნა."}
{"text": "Now, this proved very valuable 20 years later when Michael Bloomberg asked me to be his planning commissioner and put me in charge of shaping the entire city of New York.\tეს დადასტურდა დღეს , ოცი წლის შემდეგ როდესაც მაიკლ ბლომბერგმა მთხოვა ვყოფილიყავი მისი რწმუნებული , ქალაქმგეგმარებელი და დამავალა მთელი ქალაქის ფორმირება."}
{"text": "And he said to me on that very day, he said that New York was projected to grow from eight to nine million people.\tმან მე იმ დღეს მითხრა ,რომ იგეგმება ნიუ იორკის პოპულაცია გაიზარდოს 8 დან 9 მილიონამდე."}
{"text": "And he asked me, \"So where are you going to put one million additional New Yorkers?\"\tმან მკითხა თუ სად ვაპირებდი მოვათავსო დამატებით ერთი მილიონი ნიუ იორკელი."}
{"text": "Well, I didn't have any idea.\tმე წარმოდგენა არ მქონდა."}
{"text": "Now, you know that New York does place a high value on attracting immigrants, so we were excited about the prospect of growth, but honestly, where were we going to grow in a city that was already built out to its edges and surrounded by water?\tიცით რომ ნიუ იორკი ემიგრანტებისთვის მიმზიდველი ადგილია. ჩვენ გვიხაროდა მოსალოდნელი ზრდა , მაგრამ გულხადილად რომ გითხრათ, საით უნდა გავფართოვებულიყავით? უკვე გაშენებულია კიდემდე და გარშემო წყალით ვართ გარშემორტყმული ."}
{"text": "How were we going to find housing for that many new New Yorkers?\tროგორ დავაკმაყოფილოთ საცხოვრებლით ამდენი ნიუ იორკელი ?"}
{"text": "And if we couldn't spread out, which was probably a good thing, where could new housing go?\tდა თუ ვერ გავფართოვდებით რაც სავარაუდოდ აჯობებდა, სად უნდა აშენდეს ახალი საცხოვრებლები?"}
{"text": "And what about cars?\tან ავტომობილების საკითხი?"}
{"text": "Our city couldn't possibly handle any more cars.\tქალაქი ვეღარ დაიტევდა დამატებით ავტომობილებს."}
{"text": "So what were we going to do?\tმაშინ როგორ მოვიქცეთ?"}
{"text": "If we couldn't spread out, we had to go up.\tთუ ვერ გავფართოვდებით , სიმაღლეში უნდა წავიდეთ"}
{"text": "And if we had to go up, we had to go up in places where you wouldn't need to own a car.\tისეთ ადგილებში სადაც ავტომობილის ყოლა არ დაგვჭირდება."}
{"text": "So that meant using one of our greatest assets: our transit system.\tეს ნიშნავს გამოვიყენოთ არსებული რესურსები, ჩვენი სატრანზიტო სისტემა."}
{"text": "But we had never before thought of how we could make the most of it.\tაქამდე არასოდეს გვიფიქრია თუ როგორ შეგვეძლო ამის გაკეთება,"}
{"text": "So here was the answer to our puzzle.\tხოლო ეს იყო თავსატეხის პასუხი."}
{"text": "If we were to channel and redirect all new development around transit, we could actually handle that population increase, we thought.\tჩვენ ვიფიქრეთ რომ თუ ახალ მშენებლობას გავაყოლებდით ტრანზიტის გარშემო , ჩვენ შევძლებდით გავმკლავებოდით პოპულაციის ზრდას. ამისთვის დაგვჭირდა გადაკეთება"}
{"text": "And so here was the plan, what we really needed to do: We needed to redo our zoning -- and zoning is the city planner's regulatory tool -- and basically reshape the entire city, targeting where new development could go and prohibiting any development at all in our car-oriented, suburban-style neighborhoods.\tზონირების სისტემის და სარეგულაციო ქალაქ-გეგმარებითი მექანიზმების . პრინციპში მთლიანი ქალაქის სახეცვლილება. მიმართულება მივეცით ახალ მშენებლობებს და ავკრძალეთ ყველანაირი მშენებლობა ავტომობილ-მოთხოვნადი გარეუბნების სტილის ადგილებში."}
{"text": "Well, this was an unbelievably ambitious idea, ambitious because communities had to approve those plans.\tეს იყო დაუჯერებელად ამბიციური იდეა, რადგან საზოგადოებას მხარი უნდა დაეჭირა ამ გეგმისთვის."}
{"text": "So how was I going to get this done?\tროგორ უნდა მიმეღწია ამისთვის?"}
{"text": "By listening. So I began listening, in fact, thousands of hours of listening just to establish trust.\tმოსმენით . ხოდა მეც დავიწყე მოსმენა, ფაქტობრივად მოსმენილი ათასობით საათი მხოლოდ ნდობის დასამყარებლად."}
{"text": "You know, communities can tell whether or not you understand their neighborhoods.\tსაზოგადოებას შეუძლია გითხრას გემსის თუ არა მათი სამეზობლოსი."}
{"text": "It's not something you can just fake.\tეს ვერ იქნებოდა სიყალბე."}
{"text": "And so I began walking.\tდა მე დავიწყე საირული."}
{"text": "I can't tell you how many blocks I walked, in sweltering summers, in freezing winters, year after year, just so I could get to understand the DNA of each neighborhood and know what each street felt like.\tვერ გეტყვით რამდენი კვარტალი მოვიარე, მხუთავ ზაფხულში , გამყინავ ზამთარში წლიდან წლამდე, იმისათვის რომ გამეგო \"დე ენ ემი \" თითოეული უბნის და მეგრძნო თითოეული ქუჩა."}
{"text": "I became an incredibly geeky zoning expert, finding ways that zoning could address communities' concerns.\tმე გავხდი წარმოუდგენლად შეშლილი ზონირების ექსპერტი, ვეძებდი გზებს გადამემისამართებინა ზონირება საზოგადოების მოთხოვნილებისთვის ."}
{"text": "So little by little, neighborhood by neighborhood, block by block, we began to set height limits so that all new development would be predictable and near transit.\tნელ ნელა , სამეზობლოდან სამეზობლოში , კვარტლიდან კვარტალში , ჩვენ დავაწესეთ სიმაღლის ლიმიტები ასე რომ ყველა ახალი მშენებლობა იქნებოდა პროგნოზირებადი და ტრანზიტთან ახლოს."}
{"text": "Over the course of 12 years, we were able to rezone 124 neighborhoods, 40 percent of the city, 12,500 blocks, so that now, 90 percent of all new development of New York is within a 10-minute walk of a subway.\tთორმეტი წლის განმავლობაში ჩვენ შევძელით ხელახალი ზონირება 124 უბნის , ქალაქის 40 %-ის 12,500 კვარტლის და დღეს , 90 პროცენტი ახალი შენობების ნიუ იორკში მდებარეობს ათი წუთის სავალზე მეტროდან ."}
{"text": "In other words, nobody in those new buildings needs to own a car.\tსხვა სიტყვებით , ამ შენობებში არავის დაჭირდება ავტომობილი."}
{"text": "Well, those rezonings were exhausting and enervating and important, but rezoning was never my mission.\tზონირების პროცესი იყო დამქანცველი , დამამშვიდებელიც და მნიშვნელოვანი, მაგრამ ხელახალი ზონირება არასოდეს ყოფილა ჩემი მისია."}
{"text": "You can't see zoning and you can't feel zoning.\tვერასოდეს დაინახავთ ან იგრძნობთ ზონირებას ."}
{"text": "My mission was always to create great public spaces.\tჩემი სურვილი იყო შემექმნა დიდებული საზოგადებრივი სივრცეები."}
{"text": "So in the areas where we zoned for significant development, I was determined to create places that would make a difference in people's lives.\tიქ სადაც ჩვენ შევცვალეთ ზონირება მნიშვნელოვნად , მე ვიყავი მტკიცე შემექმნა სივრცეები რომელიც შეცვლიდა ადამაინების ცხოვრებას."}
{"text": "Here you see what was two miles of abandoned, degraded waterfront in the neighborhoods of Greenpoint and Williamsburg in Brooklyn, impossible to get to and impossible to use.\tაქ ხედავთ რა იყო ორი მილი (3,2 კმ) მიტოვებული დეგრადირებული სანაპირო \"გრინპოინტში\" და \"ვილიამსბურგი\" ბრუკლინში. მიუღწევადი და გამოუყენებელი . აქ განხორციელდა მასიური ზონირება ,"}
{"text": "Now the zoning here was massive, so I felt an obligation to create magnificent parks on these waterfronts, and I spent an incredible amount of time on every square inch of these plans.\tმე ვიგრძენი ვალდებულება გამეკეთებინა მიმზიდველი პარკი ამ სანაპიროზე, მე დავხარჯე წარმოუდგენელი დრო თითოეულ კვადატულ ინჩზე (1ინჩი=2,54სმ)"}
{"text": "I wanted to make sure that there were tree-lined paths from the upland to the water, that there were trees and plantings everywhere, and, of course, lots and lots of places to sit.\tმინდოდა დავრწმუნებულიყავი, რომ იყო სამ ზოლიანი ბილიკი მაღლობიდან წყლამდე, რომ აქ იყო ხეები და ნარგავები ყველგან , რაღა თქმა უნდა უამრავი დასაჯდომი ადგილი."}
{"text": "Honestly, I had no idea how it would turn out.\tსიმართლე რომ ვქთვა წარმოდგენა არ მქონდა როგორი გამოვიდოდა , უბდალოდ უნდა მერწმუნა."}
{"text": "But I put everything that I had studied and learned into those plans.\tმე ჩავდე ყველაფერი ამ პროექტში რაც მქონდა ნასწავლი. შემდეგ ის გაიხსნა ,"}
{"text": "And then it opened, and I have to tell you, it was incredible.\tდა ეს უნდა ვთქვა , ის გამოვიდა შეუდარებელი ."}
{"text": "People came from all over the city to be in these parks.\tხალხი მოდის მთელი ქალაქიდან ამ პარკში ."}
{"text": "I know they changed the lives of the people who live there, but they also changed New Yorkers' whole image of their city.\tვიცი რომ ისინი ცვლიან იმათ ცხოვრების წესს ვინც იქ ცხოვრობს, მარგამ მათ ასევე შეცვალეს ნიუ იორკის"}
{"text": "I often come down and watch people get on this little ferry that now runs between the boroughs, and I can't tell you why, but I'm completely moved by the fact that people are using it as if it had always been there.\tმთელი ქალაქის სახე. მე ხშირად მოვდივარ აქ რომ ვუყურო ხალხს როგორ სხდებიან პატარა ბორანში რომელიც ახლა დაცურავს პატარა ქალაქებს შორის, ვერ გეტყვით რატომ, თუმცა მაოცებს ის ფაქტი თუ როგორ იყენებენ ადამიანები მას, თითქოს ის ყოველთვის აქ იყო."}
{"text": "And here is a new park in lower Manhattan.\tეს კი არის ახალი პარკი ქვემო მანჰეტენზე."}
{"text": "Now, the water's edge in lower Manhattan was a complete mess before 9/11.\tახლანდელი სანაპირო ქვემო მანჰეტენზე იყო სრულიად ქაოსში 11 სექტემბრის შემდეგ ."}
{"text": "Wall Street was essentially landlocked because you couldn't get anywhere near this edge.\t\"ვოლ სტრიტი\" იყო არსებითად დახშული რადგან ამ ნაპირს ვერ მიუახლოვდებოდი."}
{"text": "And after 9/11, the city had very little control.\t11 სქეტემბრის შემდეგ ქალაქზე ხორციელდებოდა ძალიან მწირე კონტროლი."}
{"text": "But I thought if we went to the Lower Manhattan Development Corporation and got money to reclaim this two miles of degraded waterfront that it would have an enormous effect on the rebuilding of lower Manhattan.\tმე ვიფიქრე, რომ თუ ჩვენ წავიდოდით ქვემო მანჰეტენის განვითარების კორპორაციით და ვიშოვიდით ფინანსებს აღსადგენად დეგრადირებული სანაპიროსი ამას ექნებოდა უზარმაზარი ეფექტი ქვემო მანჰეტენის აღმშენებლობაში."}
{"text": "And it did.\tდა ეს ასეც მოხდა."}
{"text": "Lower Manhattan finally has a public waterfront on all three sides.\tსაბოლოოდ ქვემო მანჰეტენს აქვს საზოგადოებრივი სანაპირო ზოლი სამივე მხარეს."}
{"text": "I really love this park.\tმე ძალიან მიყვარს ეს პარკი."}
{"text": "You know, railings have to be higher now, so we put bar seating at the edge, and you can get so close to the water you're practically on it.\tამჯერად მოაჯირი მაღალი უნდა ყოფილიყო, ამის გამო ჩვენ დავდგით ბარის სკამები ნაპირთან, შეგიძლიათ დასხდეთ წყალთან ძალიან ახლოს პრაქტიკულად მასზე ხართ."}
{"text": "And see how the railing widens and flattens out so you can lay down your lunch or your laptop.\tხედავთ როგორ ფართოვდება მოაჯირი და ბრტყელდება , შეგიძლიათ დადოთ"}
{"text": "And I love when people come there and look up and they say, \"Wow, there's Brooklyn, and it's so close.\"\tთქვენი სადილი ან კომპიუტერი. მიხარია როდესაც ადამაინები მოდიან ზემოდ იხედებიან და ამბობენ , \"ვაუ , ეს ბრუკლინია , და ესე ახლოსაა.\""}
{"text": "So what's the trick?\tრაში მდგომარეობს მოხერხება?"}
{"text": "How do you turn a park into a place that people want to be?\tროგორ შეიძლება აქციო პარკი ისეთ ადგილად სადაც ხალხს სურს მოსვლა?"}
{"text": "Well, it's up to you, not as a city planner but as a human being.\tეს თქვენზეა დამოკიდებული, არა როგორც ქალაქმგეგმარებელზე , არამედ როგორც უბრალო მოქალაქეზე."}
{"text": "You don't tap into your design expertise.\tშენ არ მონაწილეობ როგორც დიზიანის ექსპერტი"}
{"text": "You tap into your humanity.\tარამედ როგორც ადამიანი."}
{"text": "I mean, would you want to go there?\tვგულისხმობ, წახვიდოდი იქ?"}
{"text": "Would you want to stay there?\tდარჩებოდი ?"}
{"text": "Can you see into it and out of it?\tშეგიძლია მასში შეიხედო და იქედან გამოიხედო ?"}
{"text": "Are there other people there?\tარიან იქ სხვა ადამიანებიც?"}
{"text": "Does it seem green and friendly?\tგეჩვენება გამწვანებულად და მეგობრულად?"}
{"text": "Can you find your very own seat?\tშეგიძლია მიაგნო შენს საკუთარ ადგილს?"}
{"text": "Well now, all over New York City, there are places where you can find your very own seat.\tდღეს მთელი ქალაქის გარშემო არის ადგილები სადაც შეგიძლია იპოვო მართლაც შენთვის სასურველი ადგილი"}
{"text": "Where there used to be parking spaces, there are now pop-up cafes.\tსადაც ადრე ავტოსადგომი იყო ახლა არის კაფეები ."}
{"text": "Where Broadway traffic used to run, there are now tables and chairs.\tსადაც ადრე საცობი იყო ბროდვეიზე , ახლა მაგიდები და სკამებია."}
{"text": "Where 12 years ago, sidewalk cafes were not allowed, they are now everywhere.\tიქ სადაც 12 წლის წინ ტროტუარზე კაფეები არ იყო დაშვებული დღეს ის ყველგან არის."}
{"text": "But claiming these spaces for public use was not simple, and it's even harder to keep them that way.\tამ სივრცეების მოთხოვნა საზოგადოებრივი დანიშნულებისთვის არ იყო მარტივი , უფრო რთული კი მისი შენარჩუნებაა ამ მიზნით."}
{"text": "So now I'm going to tell you a story about a very unusual park called the High Line.\tახლა მინდა მოგიყვეთ ისტორია , არაჩვეულებრივი პარკის სახელად \"ჰაი ლაინი\""}
{"text": "The High Line was an elevated railway.\t\"ჰაი ლაინი\" იყო აწეული რკინიგზის ხაზი."}
{"text": "(Applause) The High Line was an elevated railway that ran through three neighborhoods on Manhattan's West Side, and when the train stopped running, it became a self-seeded landscape, a kind of a garden in the sky.\tრომელიც სამ უბანში მოძრაობდა მანჰეტენის დასავლეთით, და როდესაც მატარებელმა შეწყვიტა ფუნქციონირება, ის გადაიქცა ველურ ლანდშაპტად, ცაში დაკიდებული ბაღის მსგავსად."}
{"text": "And when I saw it the first time, honestly, when I went up on that old viaduct, I fell in love the way you fall in love with a person, honestly.\tროდესაც მე ის პირველად ვნახე , ავედი ზემოთ ამ ძველ პლათფორმაზე , მე ის შემიყვარდა, ისევე როგორც პიროვნება უყვარდებათ,"}
{"text": "And when I was appointed, saving the first two sections of the High Line from demolition became my first priority and my most important project.\tგულახდილად ვამბობ. როდესაც განვიზრახე , გადამერჩინა დანგრევისგან \"ჰაი ლაინის\" პირველი ორი სექცია ეს გახდა ჩემი პრიორიტეტი და ჩემი ყველაზე მნიშვნელოვანი პროექტი."}
{"text": "I knew if there was a day that I didn't worry about the High Line, it would come down.\tმე ვიცოდი რომ თუ იქნებოდა ისეთი დღე როცა არ ვიფიქრებდი \"ჰაილაინ პარკზე\" ის დაინგრეოდა."}
{"text": "And the High Line, even though it is widely known now and phenomenally popular, it is the most contested public space in the city.\tმიუხედავად იმისა, რომ დღეს ფართოდ არის ცნობილი ეს პარკი და ფენომენალურად პოპულარულია, ყველაზე სადაო საზოგადოებრივი"}
{"text": "You might see a beautiful park, but not everyone does.\tსივრცეა ქალაქში. თქვენ ალბათ ხედავთ ლამაზ პარკს, მაგრამ ყველა ვერ ხედავს."}
{"text": "You know, it's true, commercial interests will always battle against public space.\tსიმართლეა რომ კომერციული ინტერესი ყოველთვის წინააღმდეგობაშია საზოგადოებრივ სივრცეებთან"}
{"text": "You might say, \"How wonderful it is that more than four million people come from all over the world to visit the High Line.\"\tალბათ იტყვით \"შესანიშნავია როცა ოთხი მილიონი ადამიანი სტუმრობს ჰაილაინ პარკს მთელი მსოფლიოდან.\""}
{"text": "Well, a developer sees just one thing: customers.\tხოლო დეველოპერები ხედავენ მხოლოდ მომხმარებლებს."}
{"text": "Hey, why not take out those plantings and have shops all along the High Line?\tჰეი რატომ არ მოაშორებ ნარგავებს და ნაცვლად იყოს მაღაზიები მთელს სიგრძეზე?"}
{"text": "Wouldn't that be terrific and won't it mean a lot more money for the city?\tეს არ აჯობებდა , ეს ხომ უამრავ შემოსავალს ნიშნავს ქალაქისთვის?"}
{"text": "Well no, it would not be terrific.\t- არა ეს არ აჯობებდა ,"}
{"text": "It would be a mall, and not a park.\tეს იქნებოდა სავაჭრო მოლი"}
{"text": "(Applause) And you know what, it might mean more money for the city, but a city has to take the long view, the view for the common good.\tდა არა პარკი . იცით რა? შეიძლება ვთქვათ მეტი ფული ქალაქისთვის , მაგრამ ქალაქმა შორს უნდა გაიხედოს. საზოგადო კეთილდღეობისთვის."}
{"text": "Most recently, the last section of the High Line, the third section of the High Line, the final section of the High Line, has been pitted against development interests, where some of the city's leading developers are building more than 17 million square feet at the Hudson Yards.\tსულ ახლა ხანს, ბოლო ნაწილი ჰაილაინის, მესამე ფინალური ნაწილი პარკის, გადაკვეთა დეველოპერების ინტერესებმა, სადაც ქალაქის ლიდერი მშენებლები აშენებდნენ 17 მილიონ კვ ფიტი (1.57 მილიონი კვ.მ) მდინარე ჰუძონთან."}
{"text": "And they came to me and proposed that they \"temporarily disassemble\" that third and final section.\tისინი მთავაზობდნენ \"დროებით დაეშალათ\" მესამე , ბოლო ნაწილი."}
{"text": "Perhaps the High Line didn't fit in with their image of a gleaming city of skyscrapers on a hill.\tალბათ ჰაილაინი ვერ ჯდებოდა მათ წარმოდგენაში მოკაშკაშე ცათამბრჯენების ბორცვზე."}
{"text": "Perhaps it was just in their way.\tან უბრალოდ გზაზე გადაეღობათ."}
{"text": "But in any case, it took nine months of nonstop daily negotiation to finally get the signed agreement to prohibit its demolition, and that was only two years ago.\tსაერთო ჯამში ამან წაიღო 9 თვიანი შეუჩერებელი ყოველდღიური მოლაპარაკებები საბოლოოდ შევთანხმდით ,რომ არ დაინგრეოდა, ეს ხდებოდა სულ რაღაც ორი წლის წინ."}
{"text": "So you see, no matter how popular and successful a public space may be, it can never be taken for granted.\tხომ ხედავთ არ აქვს მნიშვნელობა რამდენად პოპულარულია საზოგადოებრივი სივრცე , ყოვეთვის არსებობს საფრთხე."}
{"text": "Public spaces always -- this is it saved -- public spaces always need vigilant champions, not only to claim them at the outset for public use, but to design them for the people that use them, then to maintain them to ensure that they are for everyone, that they are not violated, invaded, abandoned or ignored.\t(ეს არის ის რაც გადარჩა) საზოგადოებრივ სივრცეებს ყოველთვის ჭირდება ფხიზელი ჩემპიონები, არა მხოლოდ დასაწყისში უნდა მოვთხოვოთ საზოგადოებრივი გამოყენება, არამედ დავგეგმოთ ხალხის საჭიროებისამებრ. შემდეგ უნდა მოვუაროთ და დავრწმუნდეთ , რომ ყველასთვის ხელმისაწვდომია. რომ არ არის დაზიანებული ან მიტოვებული . თუკი რამე ვისწავლე როგორც ქალაქმგეგმარებელმა"}
{"text": "If there is any one lesson that I have learned in my life as a city planner, it is that public spaces have power.\tეს არის ,რომ საზოგადოებრივ სივრცეებს აქვს ძალა."}
{"text": "It's not just the number of people using them, it's the even greater number of people who feel better about their city just knowing that they are there.\tარა მხოლოდ რამდენი ადამიანი იყენებს მათ, არამედ ესარის ბევრად მეტი ადმაიანი ვინც თავს გრძნობს უკეთ ,თავისი ქალაქით. მხოლოდ იმის ცოდნით, რომ ისინი იქ არინ."}
{"text": "Public space can change how you live in a city, how you feel about a city, whether you choose one city over another, and public space is one of the most important reasons why you stay in a city.\tსაზოგადოებრივ სივრცეს შეუძლია შეიცვალოს იმის მიხედვით თუ როგორ ცხოვრობ და გრძნობ ქალაქს, რომელი ქალაქიც უნდა აირჩიო საზოგადოებრივი სივრცე არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზი რატომაც რჩები ქალაქში."}
{"text": "I believe that a successful city is like a fabulous party.\tმე მჯერა, რომ წარმატებული ქალაქი ისითივეა როგორც ზღაპრული წვეულება."}
{"text": "People stay because they are having a great time.\tხალხი ჩერდება რადგან დიდებულ დროს ატარებენ."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Thank you. (Applause)\tგმადლობთ (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So, a few years ago I was at JFK Airport about to get on a flight, when I was approached by two women who I do not think would be insulted to hear themselves described as tiny old tough-talking Italian-American broads.\tმოკლედ, რამდენიმე წლის წინ, როდესაც კენედის აეროპორტში ასაფრენად ვემზადებოდი, ორი ქალი მომიახლოვდა, რომლებიც იმედია არ მიწყენენ რომ პაწაწინა ჭორიკანა იტალიელ-ამერიკელ ქალბატონებად მოვიხსენებ"}
{"text": "The taller one, who is like up here, she comes marching up to me, and she goes, \"Honey, I gotta ask you something.\tმაღალი, რომელიც ამხელა იყო სიმაღლეში, მოდის და მეკითხება: ძვირაფასო რაღაც მინდა გკითხო."}
{"text": "You got something to do with that whole 'Eat, Pray, Love' thing that's been going on lately?\"\tშენ დაწერე „ჭამე, ილოცე, შეიყვარე“ რომელიც ბოლო დროს გადის?"}
{"text": "And she smacks her friend and she goes, \"See, I told you, I said, that's that girl.\tვუპასუხე: დიახ მე! შემდეგ ანიშნებს თავის მეგობარს და მშორდება"}
{"text": "That's that girl who wrote that book based on that movie.\"\t„ხედავ? ხო გითხარი ეგაათქო."}
{"text": "(Laughter) So that's who I am.\tსწორედ ამ გოგომ დაწერა წიგნი მაგ ფილმის მიხედვით."}
{"text": "And believe me, I'm extremely grateful to be that person, because that whole \"Eat, Pray, Love\" thing was a huge break for me.\tსწორედ რომ ის ვარ და ძალიან მადლობელი ვარ ამისთვის რადგანაც წიგნმა: \"ჭამე, ილოცე, შეიყვარე\" უდიდესი წარმატება მომიტანა."}
{"text": "But it also left me in a really tricky position moving forward as an author trying to figure out how in the world I was ever going to write a book again that would ever please anybody, because I knew well in advance that all of those people who had adored \"Eat, Pray, Love\" were going to be incredibly disappointed in whatever I wrote next because it wasn't going to be \"Eat, Pray, Love,\" and all of those people who had hated \"Eat, Pray, Love\" were going to be incredibly disappointed in whatever I wrote next because it would provide evidence that I still lived.\tმაგრამ აღმოვჩნდი რთულ მდგომარეობაში რადგანაც უნდა გამერკვია როგორი წიგნი უნდა დამეწერა იმისათვის რომ ისევ მესიამოვნებინა მკითხველი იმიტომ რომ წინასწარ ვიცოდი იმ ადამიანებს გავაწბილებდი რომლებმაც შეიყვარეს \"ჭამე, ილოცე, შეიყვარე\", რადგანაც არ იქნებოდა იგივე და იმათ ვისაც სძულდა ჩემი წიგნი კიდევ უფრო გავუცრუვებდი იმედს, რადგანაც ამით ჩემს არსებობას ისევ შევახსენებდი."}
{"text": "So I knew that I had no way to win, and knowing that I had no way to win made me seriously consider for a while just quitting the game and moving to the country to raise corgis.\tრადგანაც ვფიქრობდი, რომ წარმატების არანაირი შანსი არ მქონდა, ცოტა ხანს სერიოზულად დავფიქრდი თამაშიდან გავსულიყავი. გადავსახლებულიყავი სოფელში და კორგი გამეზარდა."}
{"text": "But if I had done that, if I had given up writing, I would have lost my beloved vocation, so I knew that the task was that I had to find some way to gin up the inspiration to write the next book regardless of its inevitable negative outcome.\tმაგრამ თუკი ასე მოვიქცეოდი და მივატოვებდი წერას, დავკარგავდი ყველაზე საყვარელ საქმიანობას. შესაბამისად ვიცოდი რომ უნდა მომეძებნა გამოსავალი რომელიც ცუდი გამოხმაურების მიუხედავად ახალი წიგნის დაწერას შთამაგონებდა."}
{"text": "In other words, I had to find a way to make sure that my creativity survived its own success.\tსხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უნდა მეპოვნა გზა, რომელიც წარმატების მიღწევაში დამარწმუნებდა."}
{"text": "And I did, in the end, find that inspiration, but I found it in the most unlikely and unexpected place.\tდა მე ეს შევძელი, ვიპოვე შთაგონება, თუმცა ყველაზე უცნაურ და მოულოდნელ ადგილას"}
{"text": "I found it in lessons that I had learned earlier in life about how creativity can survive its own failure.\tვიპოვე იმ ადრეულ ცხოვრებისეულ გაკვეთილებში თუ როგორ შეიძლება დარჩე კრეატიული მარცხის მიუხედავად."}
{"text": "So just to back up and explain, the only thing I have ever wanted to be for my whole life was a writer.\tმოკლედ რომ გადმოგცეთ, ერთდერთი რამ რაც ცხოვრებაში მსურდა მწერლობა იყო"}
{"text": "I wrote all through childhood, all through adolescence, by the time I was a teenager I was sending my very bad stories to The New Yorker, hoping to be discovered.\tვწერდი მთელი ბავშვობა, მოზარდობა და იმ დროისთის როცა უკვე თინეიჯერი ვიყავი ვაგზავნიდი საშინელ მოთხრობებს ნიუ იორკერში, იმ იმედით რომ აღმომაჩენდნენ."}
{"text": "After college, I got a job as a diner waitress, kept working, kept writing, kept trying really hard to get published, and failing at it.\tკოლეჯის დამთვრების შემდეგ მიმტანად დავიწყე მუშაობა, ვმუშაობდი და თან ვწერდი, და ძალიან ვცდილობდი ჩემი ნაწარმოები დაბეჭდილიყო თუმცა უშედეგოდ."}
{"text": "I failed at getting published for almost six years.\t6 წელი უშედეგოდ ვცდილობდი ამას. ანუ მთელი 6 წლის განმავლობაში"}
{"text": "So for almost six years, every single day, I had nothing but rejection letters waiting for me in my mailbox.\tმხოლოდ უარის წერილებს ვიღებდი."}
{"text": "And it was devastating every single time, and every single time, I had to ask myself if I should just quit while I was behind and give up and spare myself this pain.\tდა ყოველ ჯერზე ეს ძალიან მძიმე იყო ჩემს თავს ვეკითხებოდი, სანამ დრო იყო თავი დამენებებინა და ამ ტკივილისგან გავთავისუფლებულიყავი."}
{"text": "But then I would find my resolve, and always in the same way, by saying, \"I'm not going to quit, I'm going home.\"\tმაგრამ შემდეგ ვპოულობდი ძალას ერთი და იმავე სიტყვების გამეორებით მე არ ვაპირებ დანებებას, მე მივდივარ ჩემს სამყაროში. სწორად გამიგეთ, ჩემს სამყაროში წასვლა სულაც არ ნიშნავდა ფერმაში დაბრუნებას."}
{"text": "For me, going home meant returning to the work of writing because writing was my home, because I loved writing more than I hated failing at writing, which is to say that I loved writing more than I loved my own ego, which is ultimately to say that I loved writing more than I loved myself.\tჩემს სამყაროში დაბრუნება წერის გაგრძელებას გულისხმობდა, იმიტომ რომ სწორედ წერა იყო ჩემი სამყარო, რადგანაც წერა იმაზე მეტად მიყვარდა ვიდრე წარუმატებლობა წერა საკუთარ თავზე მეტად მიყვარდა. და სწორედ ამან მიბიძგა წარმატებისკენ."}
{"text": "But the weird thing is that 20 years later, during the crazy ride of \"Eat, Pray, Love,\" I found myself identifying all over again with that unpublished young diner waitress who I used to be, thinking about her constantly, and feeling like I was her again, which made no rational sense whatsoever because our lives could not have been more different.\tმაგრამ ყველაზე უხერხული განცდა იყო ის რომ 20 წლის შემდეგ როცა „ჭამე ილოცე შეიყვარე“ ძალიან პოპულარული იყო, ჩემს თავს ისევ და ისევ იმ ახალგაზრდა მიმტან გოგოსთან ვაიგივებდი, რომლის მოთხრობებიც არ იბეჭდებოდა, მასზე გამუდმებით ვფიქრობდი, და ვგრძნობდი რომ მე ისევ ის გოგო ვიყავი, რაც არ იყო ნორმალური, რადგანაც ჩვენი ცხოვრება სხვადასხვანაირი იყო."}
{"text": "I had succeeded beyond my wildest expectation.\tის მუდმივად წარუმატებელი იყო."}
{"text": "We had nothing in common.\tმე წარმატებას ჩემი დაუღალავი ლოდინით მივაღწიე."}
{"text": "Why did I suddenly feel like I was her all over again?\tჩვენ არაფერი გვქონდა საერთო. და მაინც რატომ მეგონა, რომ ისევ ის გოგო ვიყავი?"}
{"text": "And it was only when I was trying to unthread that that I finally began to comprehend the strange and unlikely psychological connection in our lives between the way we experience great failure and the way we experience great success.\tდა მაშინ როდესაც ჩვენს განცალკევებას ვცდილობდი, ჩვენს წარმატებასა და წარუმატებლობას შორის უცნაური და შეუსაბამო ფსიქოლოგიური კავშირი აღმოვაჩინე."}
{"text": "So think of it like this: For most of your life, you live out your existence here in the middle of the chain of human experience where everything is normal and reassuring and regular, but failure catapults you abruptly way out over here into the blinding darkness of disappointment.\tასე რომ შემდეგნაირად იფიქრეთ: ცხოვრების უმეტეს ნაწილს, ჩვეულებრივად ვატარებთ, სადაც ყველაფერი სწორი და სარწმუნოა, თუმცა შემდეგ მარცხს იმედგაცრუებამდე მივყავართ."}
{"text": "Success catapults you just as abruptly but just as far way out over here into the equally blinding glare of fame and recognition and praise.\tწარმატებას კი ზუსტად იგივენაირად დიდებისკენ და აღიარებისკენ."}
{"text": "And one of these fates is objectively seen by the world as bad, and the other one is objectively seen by the world as good, but your subconscious is completely incapable of discerning the difference between bad and good.\tდა შედეგი სამყაროს ერთ ნაწილს ცუდად ხოლო მეორე ნაწილს კარგად მიაჩნია მაგრამ შენი ქვეცნობიერი უუნაროა შეიცნოს ცუდსა და კარგ შორის განსხვავება."}
{"text": "The only thing that it is capable of feeling is the absolute value of this emotional equation, the exact distance that you have been flung from yourself.\tდა ერთადერთი რისი გაანალიზებაც შეუძლია ამ ორი შეგრძნების ერთნაირად აღქმაა. და სწორედ მანდ არის თანაბარი საფრთხე რომ ორივე შემთხვევაში, შენივე ფსიქიკის მარწუხებში აღმოჩნდე."}
{"text": "And there's a real equal danger in both cases of getting lost out there in the hinterlands of the psyche.\tმაგრამ ორივე შემთხვევაში აღმოჩნდა რომ საკუთარი თავის ხელახლა პოვნის საშუალება არსებობს."}
{"text": "But in both cases, it turns out that there is also the same remedy for self-restoration, and that is that you have got to find your way back home again as swiftly and smoothly as you can, and if you're wondering what your home is, here's a hint: Your home is whatever in this world you love more than you love yourself.\tის არის იმ გზის პოვნა რომელიც შენს სამყაროში დაგაბრუნებს . ისე სწრაფად და შეუფერხებლად როგორც შეგიძლია, და თუკი ფიქრობ შენი სამყარო რომელია? აი მინიშნებაც: ეს არის ის საქმე რომელიც საკუთარ თავზე მეტად გიყვართ."}
{"text": "So that might be creativity, it might be family, it might be invention, adventure, faith, service, it might be raising corgis, I don't know, your home is that thing to which you can dedicate your energies with such singular devotion that the ultimate results become inconsequential.\tეს შეიძლება იყოს შემოქმედება, ოჯახი, გამომგონებლობა, თავგადასავალი, რწმენა, მომსახურება, კორგის გაზრდა, და არ ვიცი კიდევ რა. შენი სამყარო არის ის რასაც უძღვნი მთელს შენს ენერგიას ისე რომ საბოლოო შედეგი უმნიშვნელო ხდება."}
{"text": "For me, that home has always been writing.\tჩემთვის ეს სამყარო ყოვეთვის წერა იყო."}
{"text": "So after the weird, disorienting success that I went through with \"Eat, Pray, Love,\" I realized that all I had to do was exactly the same thing that I used to have to do all the time when I was an equally disoriented failure.\tასე რომ \"ჭამე ილოცე შეიყვარეს\" არანორმალური წარმატების შემდეგ უნდა მეკეთებინა იყო ზუსტად იგივე საქმე, რომელსაც წარუმატებლობის პერიოდში ვაკეთებდი ."}
{"text": "I had to get my ass back to work, and that's what I did, and that's how, in 2010, I was able to publish the dreaded follow-up to \"Eat, Pray, Love.\"\tუნდა მიბრუნებოდი ჩემს საქმეს და ასეც მოვიქეცი, და შედეგადაც \"ჭამე ილოცე შეიყვარეს\" მომდევნო წიგნი გამოვეცი. და იცით როგორი გამოხმაურება მოყვა ამ წიგნს?"}
{"text": "It bombed, and I was fine.\tწარუმატებელი აღმოჩნდა."}
{"text": "Actually, I kind of felt bulletproof, because I knew that I had broken the spell and I had found my way back home to writing for the sheer devotion of it.\tმაგრამ მე ეს არ მანაღვლებდა. უფრო სწორად უგრძნობელი ვიყავი, რადგანაც არ ვენდე ცრურწმენას და ვიპოვე ჩემი გზა წერისკენ."}
{"text": "And I stayed in my home of writing after that, and I wrote another book that just came out last year and that one was really beautifully received, which is very nice, but not my point.\tდა დავრჩი ჩემს სამყაროში. შარშან დავწერე ახალი წიგნი რომელიც მკითხველმა კარგად მიიღო, რომელზეც ფიქრობენ რომ კარგია,"}
{"text": "My point is that I'm writing another one now, and I'll write another book after that and another and another and another and many of them will fail, and some of them might succeed, but I will always be safe from the random hurricanes of outcome as long as I never forget where I rightfully live.\tთუმცა ეს ჩემი მიზანი არაა. ჩემი მიზანია ახლის დაწერა, რადგან ამის დამთავრების შემდეგ ისევ ახალს დავწერ და კიდევ დავწერ, რომელთაგან ბევრი არ გაამართლებს ან პირიქით. და თავისუფალი ვიქნები მოულოდნელი მძაფრი შეგრძნებებისგან, რადგანაც არ დავივიწყებ ჩემს სამყაროს."}
{"text": "Look, I don't know where you rightfully live, but I know that there's something in this world that you love more than you love yourself.\tდააკვირდით, მე წარმოდგენაც არ მაქვს რომელია თქვენი სამყარო, მაგრამ ის კი ზუსტად ვიცი რომ ამ სამყაროში აუცილებლად არსებობს ისეთი რამ"}
{"text": "Something worthy, by the way, so addiction and infatuation don't count, because we all know that those are not safe places to live. Right?\tრაც საკუთარ თავზე მეტად გიყვართ. რაღაც ღირებული, სხვათაშორის ადიქცია და დროებითი გატაცება არ ჩათვალოთ, რადგანაც ყველა ჩვენგანმა იცის რომ ეს უსაფრთხო ადგილი არაა."}
{"text": "The only trick is that you've got to identify the best, worthiest thing that you love most, and then build your house right on top of it and don't budge from it.\tხომ ასეა? ყველაზე მთავარია გაარკვიოთ რომელი საქმიანობა გიტაცებთ ყველაზე მეტად. და შემდეგ დააშენოთ სახლი მასზე."}
{"text": "And if you should someday, somehow get vaulted out of your home by either great failure or great success, then your job is to fight your way back to that home the only way that it has ever been done, by putting your head down and performing with diligence and devotion and respect and reverence whatever the task is that love is calling forth from you next.\tდა თუკი ერთ დღესაც შენს სახლს მოშორდები დიდი წარმატების ან წარუმატებლობის გამო, შემდეგ შენი მთავარი მიზანი ამ სამყაროში დაბრუნებისთვის ბრძოლა იქნება, სადაც ისე უნდა მოიქცე როგორც საჭიროა, ჩარგო თავი საქმეში და, სიბეჯითიდა და ერთგულებით მოეკიდო მას."}
{"text": "You just do that, and keep doing that again and again and again, and I can absolutely promise you, from long personal experience in every direction, I can assure you that it's all going to be okay.\tთქვენ უბრალოდ ასე გააკეთეთ და განაგრძეთ ამის კეთება მუდმივად. და ჩემი დიდი ხნის გამოცდილებიდან გპირდებით, რომ ყველაფერი კარგად იქნება."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Good morning, ladies and gentlemen.\tდილა მშვიდობისა, ქალბატონებო და ბატონებო."}
{"text": "My name is Art Benjamin, and I am a \"mathemagician.\"\tჩემი სახელია არტ (არტურ) ბენჯამინი და მე ვარ ”მათე-მაგი.”"}
{"text": "What that means is, I combine my loves of math and magic to do something I call \"mathemagics.\"\tეს კი იმას ნიშნავს, რომ მე ერთმანეთს ვუთავსებ მათემატიკისა და მაგიის სიყვარულს, რომ შევქმნა ”მათე-მაგია.”"}
{"text": "But before I get started, I have a quick question for the audience.\tმაგრამ სანამ დავიწყებდე, ერთი შეკითხვა მაქვს აუდიტორიასთან."}
{"text": "By any chance, did anyone happen to bring with them this morning a calculator?\tშემთხვევით ვინმეს ხომ არ წამოგიღიათ კალკულატორი ამ დილით?"}
{"text": "Seriously, if you have a calculator with you, raise your hand.\tსერიოზულად გეკითხებით, თუ ვინმეს თან გაქვთ კალკულატორი, ხელი აწიეთ, აწიეთ ხელი."}
{"text": "Raise your hand. Did your hand go up?\tმე ვაპირებდი -- თქვენ აწიეთ ხელი?"}
{"text": "Now bring it out, bring it out. Anybody else?\tამოიღეთ კალკულატორი, ამოიღეთ."}
{"text": "I see, I see one way in the back.\tკიდევ ვის გაქვთ? აი, აი, კიდევ ერთს ვხედავ უკანა რიგში."}
{"text": "You sir, that's three.\tთქვენ, ბატონო, ეს უკვე სამი."}
{"text": "And anybody on this side here?\tდა აქეთ მხარეს აქვს ვინმეს?"}
{"text": "OK, over there on the aisle.\tკარგი, თქვენ მანდ, ნაპირში რომ ზიხართ."}
{"text": "Would the four of you please bring out your calculators, then join me up on stage.\tთქვენ ოთხს კალკულატორებით გთხოვთ, ამოხვიდეთ სცენაზე."}
{"text": "Let's give them a nice round of applause.\tმოდით, ტაშით გავამხნევოთ მოხალისეები."}
{"text": "(Applause) That's right.\t(ტაში) ძალიან კარგი. ახლა კი, რადგანაც არ მქონია"}
{"text": "Now, since I haven't had the chance to work with these calculators, I need to make sure that they are all working properly.\tამ კალკულატორებთან მუშაობის საშუალება, ჯერ უნდა დავრწმუნდე, რომ ყველა მათგანი ნამდვილად მუშაობს."}
{"text": "Would somebody get us started by giving us a two-digit number, please?\tდასაწყისისთვის ვინმე ხომ არ გვიკარნახებდა რომელიმე ორნიშნა რიცხვს?"}
{"text": "How about a two-digit number?\tორნიშნა რიცხვი?"}
{"text": "Audience: 22.\tაუდიტორია: 22."}
{"text": "AB: 22. And another two-digit number, sir?\tარტურ ბენჯამინი (ა.ბ. ): 22. კიდევ ერთი ორნიშნა რიცხვი, ბატონო?"}
{"text": "Audience: 47.\tაუდიტორია: 47"}
{"text": "AB: Multiply 22 times 47, make sure you get 1,034, or the calculators are not working.\tა.ბ. : 47 გაამრავლეთ 22-ზე. დარწმუნდით, რომ მიიღეთ 1034, წინააღმდეგ შემთხვევაში კალკულატორები არ მუშაობს."}
{"text": "Do all of you get 1,034? 1,034?\tყველამ მიიღო 1034?"}
{"text": "Volunteer: No.\t1034? ქალბატონი: არა."}
{"text": "AB: 594. Let's give three of them a nice round of applause there.\tა.ბ. : 594. მოდით, დანარჩენ სამს დავუკრათ ტაში."}
{"text": "(Applause) Would you like to try a more standard calculator, just in case?\t(ტაში) ჩვეულებრივი კალკულატორი ხომ არ გირჩევნიათ, ყოველი შემთხვევისთვის?"}
{"text": "OK, great.\tძალიან კარგი."}
{"text": "What I'm going to try and do then -- I notice it took some of you a little bit of time to get your answer.\tრის გაკეთებასაც ვაპირებ -- როგორც შევნიშნე, ზოგ თქვენგანს პასუხის მისაღებად გარკვეული დრო დასჭირდა."}
{"text": "That's OK.\tარა უშავს. მე გიჩვენებთ უფრო მოკლე გზას, თუ როგორ გაამრავლოთ"}
{"text": "I'll give you a shortcut for multiplying even faster on the calculator.\tკალკულატორით კიდევ უფრო სწრაფად."}
{"text": "There is something called the square of a number, which most of you know is taking a number and multiplying it by itself.\tარსებობს ასეთი ცნება, რიცხვის კვადრატი. როგორც უმრავლესობამ იცით, ეს არის რიცხვის გამრავლება თავის თავზე."}
{"text": "For instance, five squared would be?\tმაგალითად, ხუთის კვადრატი იქნება..."}
{"text": "Audience: 25.\tაუდიტორია: 25."}
{"text": "AB: 25. The way we can square on most calculators -- let me demonstrate with this one -- is by taking the number, such as five, hitting \"times\" and then \"equals,\" and on most calculators that will give you the square.\tა.ბ. : 25. ახლა გაჩვენებთ, როგორ ითვლება ეს კალკულატორების უმრავლესობაზე -- ამ კალკულატორის მეშვეობით გაჩვენებთ -- ვიღებთ ერთ ციფრს, მაგალითად ხუთს, ვაჭერთ ”გამრავლებას” და შემდეგ ”უდრის”, და კალკულატორების უმრავლესობა მოგვცემს ხუთის კვადრატს."}
{"text": "On some of these ancient RPN calculators, you've got an \"x squared\" button on it, will allow you to do the calculation even faster.\tზოგ ძველ RPN კალკულატორზე არის ”x კვადრატის” ღილაკი, რომელიც საშუალებას გაძლევთ უფრო სწრაფად შეასრულოთ კალკულაცია."}
{"text": "What I'm going to try and do now is to square, in my head, four two-digit numbers faster than they can do on their calculators, even using the shortcut method.\tახლა შევეცდები, ზეპირად ავიყვანო კვადრატში ოთხი ორნიშნა რიცხვი უფრო სწრაფად, ვიდრე ისინი შეძლებენ თავიანთ კალკულატორებზე, თუნდაც მოკლე გზის გამოყენებით."}
{"text": "What I'll use is the second row this time, and I'll get four of you to each yell out a two-digit number, and if you would square the first number, and if you would square the second, the third and the fourth, I will try and race you to the answer. OK?\tამჯერად მოგმართავთ მეორე რიგს და ოთხ თქვენგანს გთხოვთ -- ერთი, ორი, სამი, ოთხი -- თითოეულმა ორნიშნა რიცხვი დაასახელოთ. და თუ პირველ რიცხვს კვადრატში აიყვანთ და თუ მეორე, მესამე და მეოთხე რიცხვსაც კვადრატში აიყვანთ, შევეცდები, შეგეჯიბროთ პასუხების მიღებაში, კარგი?"}
{"text": "So quickly, a two-digit number please.\tასე რომ სწრაფად - ორნიშნა რიცხვი, თუ შეიძლება."}
{"text": "Audience: 37.\tაუდიტორია: 37."}
{"text": "Arthur Benjamin: 37 squared, OK.\tა.ბ. : 37 კვადრატში, კარგი."}
{"text": "Audience: 23.\tაუდიტორია: 23."}
{"text": "AB: 23 squared, OK.\tა.ბ. : 23 კვადრატში, კარგი."}
{"text": "Audience: 59.\tაუდიტორია: 59."}
{"text": "AB: 59 squared, OK, and finally?\tა.ბ. : 59 კვადრატში, კარგი და ბოლოს?"}
{"text": "Audience: 93.\tაუდიტორია: 93."}
{"text": "AB: 93 squared.\tა.ბ. : 93 კვადრატში."}
{"text": "Would you call out your answers, please?\tახლა, თუ შეიძლება, თქვენი პასუხები მიკარნახეთ."}
{"text": "Volunteer: 1369. AB: 1369.\tქალბატონი: 1369. ა.ბ. : 1369."}
{"text": "Volunteer: 529. AB: 529.\tქალბატონი: 529. ა.ბ."}
{"text": "Volunteer: 3481. AB: 3481.\t: 529. მამაკაცი: 3481. ა.ბ."}
{"text": "Volunteer: 8649.\t: 3481. მამაკაცი: 8649."}
{"text": "AB: Thank you very much.\tა.ბ. : დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Let me try to take this one step further.\t(ტაში) ნება მომეცით, ერთი ნაბიჯით წავიწიოთ წინ."}
{"text": "I'm going to try to square some three-digit numbers this time.\tახლა ვცდი რამდენიმე სამნიშნა რიცხვის კვადრატში აყვანას."}
{"text": "I won't even write these down -- I'll just call them out as they're called out to me.\tარც კი დავწერ მათ -- მე მხოლოდ გავიმეორებ მას შემდეგ, რაც მათ დამისახელებენ."}
{"text": "Anyone I point to, call out a three-digit number.\tვისაც ვანიშნებ, გთხოვთ, მითხრათ სამნიშნა რიცხვი."}
{"text": "Anyone on our panel, verify the answer.\tგთხოვთ, პანელის ნებისმიერმა წევრმა დაადასტუროთ პასუხი."}
{"text": "Just give some indication if it's right.\tუბრალოდ მანიშნეთ, სწორია თუ არა."}
{"text": "A three-digit number, sir, yes?\tბატონო, სამნიშნა რიცხვი, თუ შეიძლება."}
{"text": "Audience: 987.\tაუდიტორია: 987."}
{"text": "AB: 987 squared is 974,169.\tა.ბ. : 987-ის კვადრატი არის 974 169."}
{"text": "(Laughter) AB: Yes? Good.\t(სიცილი) ასეა? კარგი."}
{"text": "Another three-digit -- (Applause) -- another three-digit number, sir?\tშემდეგი, შემდეგი სამნიშნა -- (ტაში) -- შემდეგი სამნიშნა რიცხვი, ბატონო."}
{"text": "Audience: 457.\tაუდიტორია: 457. ა.ბ."}
{"text": "AB: 457 squared is 205,849.\t: 457-ის კვადრატი არის 205 849."}
{"text": "205,849?\t205 849?"}
{"text": "AB: Yes?\tასეა?"}
{"text": "OK, another, another three-digit number, sir?\tკარგი, სხვა, სხვა სამნიშნა რიცხვი, ბატონო."}
{"text": "AB: 321 is 103,041.\tაუდიტორია: 321. ა.ბ. : 321 კვადრატში არის 103 041."}
{"text": "103,041.\t103 041. მართალი ვარ?"}
{"text": "Yes? One more three-digit number please.\tკიდევ ერთი სამნიშნა რიცხვი, თუ შეიძლება. აუდიტორია: ოჰ, 722."}
{"text": "AB: 722 is 500, that's a harder one.\t722-ის კვადრატი არის ხუთას... -- ოო, ეს უფრო ძნელია."}
{"text": "Is that 513,284?\t513 284-ია?"}
{"text": "Volunteer: Yes.\tქალბატონი: დიახ."}
{"text": "AB: Yes? Oh, one more, one more three-digit number please.\tა.ბ. : მართლა? ოჰ, კიდევ ერთი, კიდევ ერთი სამნიშნა რიცხვი, თუ შეიძლება."}
{"text": "Audience: 162.\tაუდიტორია: 162."}
{"text": "162 squared is 26,244.\t162-ის კვადრატია 26 244."}
{"text": "Volunteer: Yes.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) (Applause ends) Let me try to take this one step further.\t(ტაში) ნება მომეცით, კიდევ ერთი ნაბიჯით წავიდეთ წინ."}
{"text": "(Laughter) I'm going to try to square a four-digit number this time.\t(სიცილი) ახლა კი შევეცდები ოთხნიშნა რიცხვის კვადრატში აყვანას."}
{"text": "You can all take your time on this; I will not beat you to the answer on this one, but I will try to get the answer right.\tახლა შეგიძლიათ, არ იჩქაროთ. ამ შემთხვევაში მე არ ვეცდები თქვენთან შეჯიბრებას, მაგრამ ვეცდები, სწორად გიპასუხოთ. უფრო შემთხვევითი რომ გავხადოთ ეს პროცესი, ახლა მეოთხე რიგი ავიღოთ,"}
{"text": "To make this a little bit more random, let's take the fourth row this time, let's say, one, two, three, four.\tვთქვათ, ერთი, ორი, სამი, ოთხი."}
{"text": "If each of you would call out a single digit between zero and nine, that will be the four-digit number that I'll square.\tთუ თითოეული თქვენგანი იტყვის ერთ ციფრს 0-დან 9-მდე, გამოგვივა ოთხნიშნა რიცხვი, რომელსაც კვადრატში ავიყვან. აუდიტორია: ცხრა."}
{"text": "Nine.\tა.ბ. : ცხრა. აუდიტორია: შვიდი."}
{"text": "Seven.\tა.ბ. : შვიდი. აუდიტორია: ხუთი."}
{"text": "Five.\tა.ბ. : ხუთი. აუდიტორია: რვა."}
{"text": "Eight.\tა.ბ. : რვა."}
{"text": "9,758, this will take me a little bit of time, so bear with me.\t9 758, ეს ცოტაოდენ დროს წამართმევს, ასე რომ, მოთმინება იქონიეთ."}
{"text": "95 million -- (Sighs) 218,564?\t95 218 564?"}
{"text": "Volunteer: Yes!\tქალბატონი: დიახ. ა.ბ."}
{"text": "AB: Thank you very much.\t: დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) (Applause ends) Now, I would attempt to square a five-digit number -- and I can -- but unfortunately, most calculators cannot.\t(ტაში) ახლა კი შევეცდები, ხუთნიშნა რიცხვის კვადრატში აყვანას -- მე კი შემიძლია ეს -- მაგრამ, სამწუხაროდ, კალკულატორების უმრავლესობას არ შეუძალია."}
{"text": "(Laughter) Eight-digit capacity -- don't you hate that?\t(სიცილი) მაქსიმუმ რვანიშნა რიცხვი -- ნუთუ ეს ნერვებს არ გიშლით?"}
{"text": "So, since we've reached the limits of our calculators -- what's that?\tრადგანაც უკვე მივაღწიეთ ჩვენი კალკულატორების შესაძლებლობების ლიმიტს... ეს რა არის? თქვენი კალკულატორი უფრო..."}
{"text": "Does yours go higher?\tქალბატონი: არ ვიცი."}
{"text": "Volunteer: I don't know.\tა.ბ. : თქვენი კალკულატორი უფრო მეტსაც ანგარიშობს?"}
{"text": "AB: Oh, yours does?\tმეტს ანგარიშობს?"}
{"text": "Volunteer: I can probably do it. AB: I'll talk to you later.\tმამაკაცი: მგონი, მეც შემიძლია იგივე. ა.ბ. : თქვენ მოგვიანებით მოგიბრუნდებით."}
{"text": "In the meanwhile, let me conclude the first part of my show by doing something a little trickier.\tმანამდე კი ნება მომცით, შოუს პირველი ნაწილი უფრო გამჭრიახი ხერხის გამოყენებით დავასრულო."}
{"text": "Let's take the largest number on the board here, 8649.\tმოდით, ავიღოთ ფურცელზე გამოსახული უდიდესი რიცხვი, 8649."}
{"text": "Would you each enter that on your calculator?\tშეიყვანეთ ეს რიცხვი თქვენს კალკულატორებში."}
{"text": "And instead of squaring it this time, I want you to take that number and multiply it by any three-digit number that you want, but don't tell me what you're multiplying by -- just multiply it by any random three-digit number.\tამჯერად ამ რიცხვის კვადრატში აყვანის ნაცვლად მინდა, რომ იგი გაამრავლოთ ნებისმიერ სამნიშნა რიცხვზე, მაგრამ არ მითხრათ, რაზე ამრავლებთ -- უბრალოდ გაამრავლეთ ნებისმიერ სამნიშნა რიცხვზე."}
{"text": "So you should have as an answer either a six-digit or probably a seven-digit number.\tშესაბამისად, პასუხად მიიღებთ ექვსნიშნა ან შვიდნიშნა რიცხვს."}
{"text": "How many digits do you have, six or seven?\tრამდენი ციფრი მიიღეთ თქვენ, ექვსი თუ შვიდი?"}
{"text": "Seven, and yours?\tშვიდი. და თქვენ? ქალბატონი: შვიდი."}
{"text": "Seven? Seven?\tა.ბ. : შვიდი? შვიდი?"}
{"text": "And, uncertain.\tდა... ვერ გადაწყვიტეთ?"}
{"text": "Seven.\tმამაკაცი: დიახ. ა.ბ. : შვიდი."}
{"text": "Is there any possible way that I could know what seven-digit numbers you have?\tარსებობს კი რამე ხერხი იმისა, რომ ვიცოდე, რა შვიდნიშნა რიცხვი მიიღეთ თქვენ?"}
{"text": "Say \"No.\"\tმიპასუხეთ ”არა”. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Good, then I shall attempt the impossible -- or at least the improbable.\tკარგი. მაშინ შეუძლებელს შევეჭიდები -- ან, სულ მცირე, ძნელად დასაჯერებელს."}
{"text": "What I'd like each of you to do is to call out for me any six of your seven digits, any six of them, in any order you'd like.\tყველა თქვენგანმა მითხარით ნებისმიერი ექვსი ციფრი თქვენი შვიდნიშნა რიცხვიდან, ნებისმიერი ექვსი, ნებისმიერი თანმიმდევრობით."}
{"text": "(Laughter) One digit at a time, I shall try and determine the digit you've left out.\t(სიცილი) ერთ ჯერზე ერთი ციფრი მითხარით და მე შევეცდები, გამოვიცნო ის ციფრი რომელიც თქვენ გამოტოვეთ."}
{"text": "Starting with your seven-digit number, call out any six of them please.\tდავიწყოთ თქვენი შვიდნიშნა რიცხვით. დამისახელეთ ამ რიცხვის ექვსი ციფრი."}
{"text": "Volunteer: 1, 9, 7, 0, 4, 2.\tქალბატონი: ერთი, კარგი, 197042."}
{"text": "AB: Did you leave out the number 6?\tა.ბ. : თქვენ გამოტოვეთ ციფრი 6?"}
{"text": "Good, OK, that's one.\tქალი: დიახ. ა.ბ. : ძალიან კარგი, ეს ერთი."}
{"text": "You have a seven-digit number, call out any six of them please.\tთქვენ გაქვთ შვიდნიშნა რიცხვი, დამისახლეთ ნებისმიერი ექვსი ციფრი."}
{"text": "Volunteer: 4, 4, 8, 7, 5.\tქალი: 44875. ა.ბ."}
{"text": "I think I only heard five numbers. I -- wait -- 44875 -- did you leave out the number 6?\t: მგონი მხოლოდ ხუთი გავიგონე. ერთი წუთით... 44875. თქვენ გამოტოვეთ ციფრი 6?"}
{"text": "Same as she did, OK.\tქალბატონი: დიახ. ა.ბ. : ისევე როგორც წინა მონაწილემ."}
{"text": "You've got a seven-digit number -- call out any six of them loud and clear.\tთქვენ გაქვთ შვიდნიშნა რიცხვი -- დამისახელეთ ნებისმიერი ექვსი ციფრი ხმამაღლა და გარვევით."}
{"text": "Volunteer: 0, 7, 9, 0, 4, 4.\tმამაკაცი: 079044"}
{"text": "I think you left out the number 3?\tა.ბ. : მგონი, თქვენ გამოტოვეთ ციფრი 3."}
{"text": "AB: That's three.\tესეც მესამე. შანსი იმისა, რომ შემთხვევით გამომეცნო ეს პასუხები არის"}
{"text": "The odds of me getting all four of these right by random guessing would be one in 10,000: 10 to the fourth power.\t10 000-დან ერთი ანუ 10 მეოთხე ხარისხში."}
{"text": "OK, any six of them.\tკარგი, ნებისმიერი ექვსი."}
{"text": "(Laughter) Really scramble them up this time, please.\tამჯერად, გთხოვთ, მართლა გადაანაცლვოთ ციფრები."}
{"text": "Volunteer: 2, 6, 3, 9, 7, 2.\tმამაკაცი: 263972."}
{"text": "Did you leave out the number 7?\tა.ბ. : თქვენ გამოტოვეთ ციფრი 7?"}
{"text": "And let's give all four of these people a nice round of applause.\tმოდით, ტაში დავუკრათ ამ ოთხ ადამიანს."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) (Applause ends) For my next number -- (Laughter) while I mentally recharge my batteries, I have one more question for the audience.\tშემდეგი ნომრისთვის კი -- (სიცილი) სანამ ”დავტენი” ჩემი ტვინის ”ელემენტებს”, ერთი შეკითხვა მაქვს აუდიტორიასთან."}
{"text": "By any chance, does anybody here happen to know the day of the week that they were born on?\tშემთხვევით, ვინმემ ხომ არ იცით კვირის ის დღე, როცა თქვენ დაიბადეთ?"}
{"text": "If you think you know your birth day, raise your hand.\tთუ ფიქრობთ, რომ იცით თქვენი დაბადების დღე, აწიეთ ხელი."}
{"text": "Let's see, starting with -- let's start with a gentleman first.\tმოდით, ვნახოთ -- დავიწყოთ ბატონით,"}
{"text": "What year was it, first of all?\tბატონო, უპირველეს ყოვლისა, რომელ წელს დაიბადეთ?"}
{"text": "That's why I pick a gentleman first.\tაი, ამიტომ ვიწყებ მამაკაცით. რომელ წელს?"}
{"text": "Audience: 1953.\tაუდიტორია: 1953."}
{"text": "1953, and the month?\tა.ბ. : 1953."}
{"text": "November what?\tთვე? აუდიტორია: ნოემბერი. ა.ბ. : ნოემბრის? აუდიტორია: 23."}
{"text": "23rd -- was that a Monday?\tა.ბ. : 23 -- ორშაბათი იყო? აუდიტორია: დიახ."}
{"text": "Audience: Yes.\tკარგი. კიდევ ვის აქვს სურვილი?"}
{"text": "I haven't seen any women's hands up.\tხედავთ? არცერთი ქალბატონის ხელი არ დამინახავს."}
{"text": "OK, how about you, what year?\tკარგი -- თქვენ, რომელ წელს?"}
{"text": "1949, and the month?\tაუდიტორია: 1949. ა.ბ. : და თვე?"}
{"text": "October what?\tაუდიტორია: ოქტომბერი. ა.ბ. : ოქტომბრის? აუდიტორია: ხუთი."}
{"text": "Fifth -- was that a Wednesday?\tა.ბ. : ხუთი -- ოთხშაბათს?"}
{"text": "Yes! I'll go way to the back right now, how about you?\tდიახ. ახლა სულ ბოლოში წავალ, თქვენ?"}
{"text": "Yell it out, what year?\tდაიძახეთ, რომელ წელს?"}
{"text": "Audience: 1959.\tაუდიტორია: 1959. ა.ბ."}
{"text": "1959, OK -- and the month?\t: 1959, კარგი. და თვე? აუდიტორია: თებერვალი."}
{"text": "Audience: February.\tა.ბ."}
{"text": "February what?\t: თებერვლის რომელი რიცხვი? აუდიტორია: ექვსი."}
{"text": "Sixth -- was that a Friday? Audience: Yes.\tა.ბ. : ექვსი -- პარასკევს?"}
{"text": "Good, how about the person behind her?\tაუდიტორია: დიახ. კარგი. აი, თქვენ, ქალბატონის უკან?"}
{"text": "Call out, what year was it?\tდაიძახეთ, დაიძახეთ რომელ წელს."}
{"text": "Audience: 1947. AB: 1947, and the month?\tაუდიტორია: 1947. ა.ბ. : 1947, და თვე?"}
{"text": "Audience: May. AB: May what?\tაუდიტორია: მაისი. ა.ბ. : მაისის?"}
{"text": "Seventh -- would that be a Wednesday?\tაუდიტორია: შვიდი. ა.ბ. : შვიდი -- ოთხშაბათი იქნებოდა."}
{"text": "Audience: Yes. AB: Thank you very much.\tაუდიტორია: დიახ. ა.ბ. : დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Anybody here who'd like to know the day of the week they were born?\t(ტაში) ვინმეს ხომ არ უნდა გაიგოს, კვირის რომელ დღეს დაიბადა?"}
{"text": "We can do it that way.\tასეც შეგვიძლია გავაკეთოთ."}
{"text": "Of course, I could just make up an answer and you wouldn't know, so I come prepared for that.\tრა თქმა უნდა, მე შემიძლია, უბრალოდ გამოვიგონო პასუხი და თქვენ არ გეცოდინებათ, სწორია თუ არა, ამიტომ მომზადებული მოვედი."}
{"text": "I brought with me a book of calendars.\tკალენდრების წიგნი წამოვიღე."}
{"text": "It goes as far back into the past as 1800, because you never know.\t1800 წლიდან იწყება, რა იცი, რა ხდება."}
{"text": "(Laughter) I didn't mean to look at you, sir -- you were just sitting there.\t(სიცილი) ბატონო, თქვენთვის სპეციალურად არ შემომიხედავს, უბრალოდ, აქ იჯექით."}
{"text": "(Laughter) Anyway, Chris, you can help me out here, if you wouldn't mind.\tკრის, შეგიძლიათ დამეხმაროთ? თუ წინააღმდეგი არ ხართ."}
{"text": "This is a book of calendars.\tეს არის კალენდრების წიგნი. და მე ვიკითხავ,"}
{"text": "Who wanted to know their birth day?\tვის უნდა გაიგოს, კვირის რომელ დღეს დაიბადა? თქვენ, ბატონო?"}
{"text": "What year was it, first of all?\tკარგი. პირველ რიგში, რომელ წელს დაიბადეთ?"}
{"text": "Audience: 1966.\tაუდიტორია: 1966."}
{"text": "66 -- turn to the calendar with 1966.\tა.ბ. : 66 -- გადაშალეთ 1966 წლის კალენდარზე --"}
{"text": "And what month?\tდაბადების თვე?"}
{"text": "Audience: April. AB: April what?\tაუდიტორია: აპრილი. ა.ბ. : დაბადების რიცხვი?"}
{"text": "Audience: 17th.\tაუდიტორია: 17."}
{"text": "I believe that was a Sunday.\tა.ბ. : 17 -- კვირა უნდა ყოფილიყო."}
{"text": "Can you confirm, Chris?\tკრის, შეგიძლიათ, დამიდასტუროთ?"}
{"text": "Chris Anderson: Yes.\tკრის ანდერსონი: დიახ. ა.ბ. : კარგი. კრის, იცით, რას გეტყვით:"}
{"text": "AB: I'll tell you what, Chris: as long as you have that book in front of you, do me a favor, turn to a year outside of the 1900s, either into the 1800s or way into the 2000s -- that'll be a much greater challenge for me.\tსანამ ეს წიგნი გაქვთ, გთხოვთ, გადაშალოთ იმ წელზე, რომელიც 1900-იანებში არ არის და ან 1800-იანებშია, ან თუნდაც 2000-იანებში. ეს ჩემთვის ბევრად უფრო დიდი გამოწვევა იქნება."}
{"text": "AB: What year would you like? CA: 1824.\tკრის, რომელი წელი გაინტერესებთ? კ.ა."}
{"text": "AB: 1824, OK.\t: 1824. ა.ბ. : 1824, კარგი."}
{"text": "AB: And what month?\tდა რომელი თვე? კ.ა: ივნისი."}
{"text": "CA: June.\tა.ბ. : ივნისის?"}
{"text": "AB: June what? CA: Sixth.\tკ.ა. : ექვსი."}
{"text": "AB: Was that a Sunday?\tა.ბ. : ექვსი -- კვირა დღე იყო?"}
{"text": "CA: It was. AB: And it was cloudy.\tკ.ა.:დიახ. ა.ბ. : ღრუბლიანი დღე იყო."}
{"text": "(Laughter) Good, thank you very much.\tკარგი, ძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) (Applause ends) But I'd like to wrap things up now by alluding to something from earlier in the presentation.\t(ტაში) ახლა მინდა, შევაჯამო და მივუბრუნდე ერთ საკითხს დღევანდელი პრეზენტაციიდან."}
{"text": "There was a gentleman up here who had a 10-digit calculator.\tაქ იყო მამაკაცი, რომელსაც ჰქონდა ათნიშნა კალკულატორი."}
{"text": "Where is he, would you stand up, 10-digit guy?\tსად ხართ? თუ შეიძლება, წამოდექით. ათნიშნა კალკულატორის პატრონი."}
{"text": "OK, stand up for me just for a second, so I can see where you are.\tერთი წამით ადექით, რომ დაგინახოთ."}
{"text": "You have a 10-digit calculator, sir, as well?\tკარგი. ა, თქვენც გაქვთ, ბატონო, ათნიშნა კალკულატორი?"}
{"text": "OK, what I'm going to try and do, is to square in my head a five-digit number requiring a 10-digit calculator.\tახლა შევეცდები, ზეპირად კვადრატში ავიყვანო ხუთნიშნა რიცხვი, რომლის გამოთვლასაც ათნიშნა კალკულატორი სჭირდება."}
{"text": "But to make my job more interesting for you, as well as for me, I'm going to do this problem thinking out loud.\tმაგრამ იმისთვის, რომ ეს უფრო საინტერესო გახდეს თქვენთვისაც და ჩემთვისაც, ამ ამოცანას გადავჭრი ხმამაღლა."}
{"text": "So you can actually, honestly hear what's going on in my mind while I do a calculation of this size.\tასე რომ თქვენ ზუსტად გაიგონებთ, რა ხდება ჩემს გონებაში, როდესაც ამხელა გამოთვლას ვაკეთებ."}
{"text": "Now, I have to apologize to our magician friend Lennart Green.\tახლა ბოდიში უნდა მოვუხადო ჩვენს ილუზიონისტ მეგობარს, ლენარტ გრინს."}
{"text": "I know as a magician we're not supposed to reveal our secrets, but I'm not too afraid that people are going to start doing my show next week, so -- I think we're OK.\tვიცი, რომ ჩვენ - მაგები - არ უნდა ვამჟღავნებდეთ ჩვენს საიდუმლოებებს, მაგრამ სულაც არ მეშინია, რომ ხალხი მსგავს შოუს მოაწყობს შემდეგ კვირას. ასე რომ მგონი, ყველაფერი წესრიგშია."}
{"text": "(Laughter) (Applause) So, let's see, let's take a different row of people, starting with you.\tმოდით, ვნახოთ. ავიღოთ... მოდით, სხვა რიგიდან ავირჩიოთ ხალხი. თქვენით დავიწყოთ."}
{"text": "I'll get five digits: one, two, three, four.\tმე ხუთ ციფრს მივიღებ: ერთი, ორი, სამი, ოთხი -"}
{"text": "Oh, I did this row already.\tუი, ამ რიგიდან უკვე ავირჩიე."}
{"text": "Let's do the row before you, starting with you: one, two, three, four, five.\tმოდით, წინა რიგი ავიღოთ. თქვენით დავიწყოთ, ბატონო -- ერთი, ორი, სამი, ოთხი, ხუთი."}
{"text": "Call out a single digit -- that will be the five-digit number that I will try to square, go ahead.\tდაასახელეთ ხუთი ციფრი. ეს იქნება ჩვენი ხუთნიშნა რიცხვი, რომელსაც მე კვადრატში ავიყვან."}
{"text": "Five.\tდაიწყეთ. აუდიტორია: ხუთი. ა.ბ. : ხუთი. აუდიტორია: შვიდი."}
{"text": "Seven.\tა.ბ. : შვიდი. აუდიტორია: ექვსი."}
{"text": "Six.\tა.ბ. : ექვსი. აუდიტორია: რვა."}
{"text": "Eight.\tა.ბ. : რვა."}
{"text": "Three.\tაუდიტორია: სამი. ა.ბ."}
{"text": "57,683 -- squared.\t: სამი. 57 683 აყვანილი კვადრატში."}
{"text": "Yuck.\tფუი."}
{"text": "Let me explain to you how I'm going to attempt this problem.\tმოდით, აგიხსნით, თუ როგორ ვაპირებ ამ პრობლემის გადაჭრას."}
{"text": "I'm going to break the problem down into three parts.\tპრობლემას დავყოფ სამ ნაწილად:"}
{"text": "I'll do 57,000 squared, plus 683 squared, plus 57,000 times 683 times two.\tჯერ 57 000-ს ავიყვან კვადრატში, დავუმატებ 683-ის კვადრატს, დავუმატებ 57 000-ის ნამრავლს ორჯერ 683-ზე."}
{"text": "Add all those numbers together, and with any luck, arrive at the answer.\tყველა ეს რიცხვი, ცოტაოდენ იღბალთან ერთად, მომცემს პასუხს."}
{"text": "Now, let me recap.\tნება მომეცით, შევაჯამო."}
{"text": "(Laughter) Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Laughter) While I explain something else -- (Laughter) -- I know, that you can use, right?\tიმ დროს, როდესაც რაღაცას ვხსნი -- ამის გამოყენებას კი შეძლებთ, ასე არ არის?"}
{"text": "(Laughter) While I do these calculations, you might hear certain words, as opposed to numbers, creep into the calculation.\tიმ დროს, როდესაც ამ გამოთვლებს ვაკეთებ, თქვენ შეიძლება, გაიგონოთ რაღაც სიტყვები რიცხვების ნაცვლად, რომლებიც ერთვებიან ჩემს გამოთვლებში."}
{"text": "Let me explain what that is.\tნება მომეცით, აგიხსნათ, ეს რას ნიშნავს."}
{"text": "This is a phonetic code, a mnemonic device that I use, that allows me to convert numbers into words.\tეს არის ბგერითი კოდი, მნემონიკური მოწყობილობა, რომელსაც მე ვიყენებ და რომელიც მეხმარება რიცხვების სიტყვებად გარდაქმნაში."}
{"text": "I store them as words, and later on retrieve them as numbers.\tმე ვიმახსოვრებ მათ, როგორც სიტყვებს, და შემდგომ საჭიროებისამებრ გადამყავს რიცხვებში."}
{"text": "I know it sounds complicated; it's not.\tვიცი, რომ რთულად ჟღერს, მაგრამ არ არის რთული."}
{"text": "I don't want you to think you're seeing something out of \"Rain Man.\"\tუბრალოდ არ მინდა, იფიქროთ, რომ ”წვიმის კაცის” ნაწყვეტს უყურებთ."}
{"text": "(Laughter) There's definitely a method to my madness -- definitely, definitely.\t(სიცილი) ნამდვილად აქვს ჩემს სიგიჟეს ლოგიკური ახსნა -- ნამდვილად, ნამდვილად."}
{"text": "Sorry.\tბოდიში."}
{"text": "(Laughter) If you want to talk to me about ADHD afterwards, you can talk to me then.\t(სიცილი) თუ გსურთ, შემდგომ გაფანტულობისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომზე მესაუბროთ, კი, ბატონო. კარგი --"}
{"text": "By the way, one last instruction, for my judges with the calculators -- you know who you are -- there is at least a 50 percent chance that I will make a mistake here.\tსხვათა შორის, ერთი საბოლოო ინსტრუქცია ჩემი კალკულატორებიანი მსაჯებისათვის. თქვენ თვითონ იცით, ვისაც მოგმართავთ. არსებობს მინიმუმ 50-პროცენტიანი შანსი იმისა, რომ მე შეცდომას დავუშვებ."}
{"text": "If I do, don't tell me what the mistake is; just say, \"you're close,\" or something like that, and I'll try and figure out the answer -- which could be pretty entertaining in itself.\tთუ ასე მოხდა, არ მითხრათ, რა არის შეცდომა. უბრალოდ თქვით, ”ახლოს ხარ”, ან მსგავსი რამ. მე შევეცდები, გამოვიცნო პასუხი, რაც თავისთავად საკმაოდ სახალისო იქნება."}
{"text": "If, however, I am right, whatever you do, don't keep it to yourself, OK?\tმაგრამ, თუ მე მართალი ვარ, რასაც გააკეთებთ, გაგვიზიარეთ, კარგი?"}
{"text": "(Laughter) Make sure everybody knows that I got the answer right, because this is my big finish, OK.\t(სიცილი) დარწმუნდით, რომ ყველა გაიგებს, რომ სწორი პასუხი მივიღე, რადგან ეს არის ჩემი გრანდიოზული ფინალი."}
{"text": "So, without any more stalling, here we go.\tასე რომ, ზედმეტი დაყოვნების გარეშე შევუდგეთ საქმეს."}
{"text": "I'll start the problem in the middle, with 57 times 683.\tამოცანას შუიდან დავიწყებ, 57-ს გავამრავლებ 683-ზე."}
{"text": "57 times 68 is 3,400, plus 476 is 3876, that's 38,760 plus 171, 38,760 plus 171 is 38,931.\t57-ჯერ 68 არის 3 400-ს დამატებული 476 ანუ 3 876, ეს არის 38 760-ს დამატებული 171. 38 760-ს მივუმატოთ 171, ეს უდრის 38 931."}
{"text": "38,931; double that to get 77,862.\t38 931 გაორმაგებული იქნება 77 862."}
{"text": "77,862 becomes cookie fission, cookie fission is 77,822.\t77 862 გახდება ”შეთხზული უჯრედი” (რომელსაც ვიმახსოვრებ). ”შეთხზული უჯრედი” ამ შემთხვევაში არის 77 822."}
{"text": "That seems right, I'll go on. Cookie fission, OK.\tთითქოს ყველაფერი კარგადაა. გავაგრძელებ."}
{"text": "Next, I do 57 squared, which is 3,249, so I can say, three billion.\tშემდეგ კვადრატში ამყავს 57 და ეს უდრის 3 249, ანუ შემიძლია ვთქვა სამ მილიარდ... ავიღოთ 249 და დავუმატოთ იმ ”შეთხზულ უჯრედს”, 249."}
{"text": "Take the 249, add that to cookie, 249, oops, but I see a carry coming -- 249 -- add that to cookie, 250 plus 77, is 327 million -- fission, fission, OK, finally, we do 683 squared, that's 700 times 666, plus 17 squared is 466,489, rev up if I need it, rev up, take the 466, add that to fission, to get, oh gee -- 328,489.\tმგონი, ფინიშს ვუახლოვდები. 249 -- ამას ვუმატებ ”შეთხზულ უჯრედს”, 250-ს მივუმატოთ 77, ეს უკვე 327 მილიონ... ”უჯრედი”, ”უჯრედი”. კარგი, საბოლოოდ 683 აგვყავს კვადრატში, ესეც 700-ჯერ 666, ამას დამატებული 17-ის კვადრატი, ეს არის 466 489. თუ მჭირდება, დავუჩქარებ კიდეც. ვიღებ 466-ს, ვუმატებ იმ ჩემს ”შეთხზულ უჯრედს” და ვიღებ -- ოჰ, ღმერთო -- 328 489."}
{"text": "Audience: Yeah! AB: Good.\tაუდიტორია: ეგ არის! ა.ბ."}
{"text": "Thank you very much.\t: ძალიან კარგი. (ტაში)"}
{"text": "(Applause) I hope you enjoyed mathemagics.\tდიდი მადლობა. იმედი მაქვს, ისიამოვნეთ ”მათე-მაგიით”."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა. (ტაში)"}
{"text": "At every stage of our lives we make decisions that will profoundly influence the lives of the people we're going to become, and then when we become those people, we're not always thrilled with the decisions we made.\tჩვენი ცხოვრების ყოველ ეტაპზე, ჩვენ ვღებულობთ გადაწყვეტილებებს, რომელიც დიდ ზეგავლენას მოახდენს იმაზე, თუ როგორი ადამიანები გავხდებით და მერე როცა გავხდებით, ხშირად არ გვხიბლავს ის გადაწყვეტილებები, რომელიც მივიღეთ."}
{"text": "So young people pay good money to get tattoos removed that teenagers paid good money to get.\tახალგაზრდები იხდიან დიდ თანხებს, რომ მოიცილონ თინეიჯერობის დროს გაკეთებული ტატუ, რაშიც ასევე გადაიხადეს."}
{"text": "Middle-aged people rushed to divorce people who young adults rushed to marry.\tშუა-ასაკში მყოფნი დაჩქარებულად განქორწინდებიან, როცა ახალგაზრდობაში სწრაფად დაქორწინდნენ."}
{"text": "Older adults work hard to lose what middle-aged adults worked hard to gain.\tხანში შესულნი თავდაუზოგავად მუშაობენ, რომ მოიშორონ ის, რაც შუა-ასაკში მყოფებმა ძალიან მოინდომეს მიეღოთ."}
{"text": "On and on and on.\tეს მუდმივად ასე ხდება."}
{"text": "The question is, as a psychologist, that fascinates me is, why do we make decisions that our future selves so often regret?\tკითხვა რომელიც მაოცებს როგორც ფსიქოლოგს არის ის, თუ რატომ ვღებულობთ გადაწყვეტილებებს რასაც მომავალში ვნანობთ?"}
{"text": "Now, I think one of the reasons -- I'll try to convince you today — is that we have a fundamental misconception about the power of time.\tჩემი აზრით, ერთ-ერთი მიზეზი, რაშიც შევეცდები დაგარწმუნოთ, არის ის, რომ ჩვენ გვაქვს ფუნდამენტალურად მცდარი გაგება დროის ძალის შესახებ."}
{"text": "Every one of you knows that the rate of change slows over the human lifespan, that your children seem to change by the minute but your parents seem to change by the year.\tყველამ იცით რომ ცვლილების სისწრაფე კლებულობს ასაკის მატებასთან ერთად, ის რომ, თითქოს ბავშვები იცვლებიან წუთში როცა მშობლებში ცვლილების აღმოჩენას სჭირდება წელიწადი."}
{"text": "But what is the name of this magical point in life where change suddenly goes from a gallop to a crawl?\tრა ჰქვია იმ მაგიურ წერტილს ცხოვრებაში სადაც შეინიშნება ცვლილების დინამიკა ძალიან სწრაფიდან ძალიან ნელამდე?"}
{"text": "Is it teenage years? Is it middle age?\tეს თინეიჯერობის პერიოდია?"}
{"text": "Is it old age? The answer, it turns out, for most people, is now, wherever now happens to be.\tთუ შუა-ასაკი? ეს ხანში შესულობის ასაკია? როგორც ჩანს, პასუხი უმეტესი ადამიანისთვის არის - ახლა. რომელ ასაკშიც არ უნდა იყოს ის."}
{"text": "What I want to convince you today is that all of us are walking around with an illusion, an illusion that history, our personal history, has just come to an end, that we have just recently become the people that we were always meant to be and will be for the rest of our lives.\tრაშიც მსურს დაგარწმუნოთ დღეს არის ის, რომ ჩვენ ყველა ვცხოვრობთ ილუზიით, ილუზიით, რომ ისტორია, ჩვენი პირადი ისტორია, ზუსტად ახლა დამთავრდა, ის რომ ჩვენ ახლახან ვიქეცით იმ ადამიანად, რომლადაც სულ გვინდოდა გახდომა და მუდამ ასეთებად დავრჩებით."}
{"text": "Let me give you some data to back up that claim.\tმსურს მოგაწოდოთ მონაცემი არგუმენტის სიმყარისთვის."}
{"text": "So here's a study of change in people's personal values over time.\tეს არის კვლევა ადამიანების პირადი ღირებულებების ცვლილების შესახებ დროში."}
{"text": "Here's three values.\tაი, სამი ღირებულებაც."}
{"text": "Everybody here holds all of them, but you probably know that as you grow, as you age, the balance of these values shifts.\tთქვენ ფლობთ ყველა ამ ღირებულებას, მაგრამ ალბათ იცით ის, რომ როცა იზრდებით როცა ასაკი გემატებათ, ბალანსი ღირებულებებს შორის იცვლება."}
{"text": "So how does it do so?\tრატომ ხდება ასე?"}
{"text": "Well, we asked thousands of people.\tჩვენ ვკითხეთ ათასობით ადამიანს."}
{"text": "We asked half of them to predict for us how much their values would change in the next 10 years, and the others to tell us how much their values had changed in the last 10 years.\tნახევარს ვთხოვეთ ეწინასწარმეტყველათ, თუ მომდევნო 10 წელიწადში რამდენად შეიცვლებოდა მათი ღირებულებები და ნახევარს კი ეთქვათ, თუ რამდენად შეიცვალა მათი ღირებულებები 10 წლის მანძილზე."}
{"text": "And this enabled us to do a really interesting kind of analysis, because it allowed us to compare the predictions of people, say, 18 years old, to the reports of people who were 28, and to do that kind of analysis throughout the lifespan.\tამან საშუალება მოგვცა გაგვეკეთებინა საინტერესო ანალიზი, რადგან ჩვენ შევადარეთ პროგნოზები მაგ: 18 წლის ინდივიდებისა და იმათი ვინც უკვე 28 წლის იყო; და ა.შ. ადამიანის მთლიანი ცხოვრების გასაანალიზებლად."}
{"text": "Here's what we found.\tაი რა აღმოვაჩინეთ:"}
{"text": "First of all, you are right, change does slow down as we age, but second, you're wrong, because it doesn't slow nearly as much as we think.\tპირველი, თქვენ მართალი ხართ, ცვლილებების სისწრაფე კლებულობს ასაკთან ერთად და მეორე, თქვენ არ ხართ მართალი, იმიტომ რომ სიჩქარე იმდენად არ მცირდება როგორც რამდენადაც ჩვენ გვგონია."}
{"text": "At every age, from 18 to 68 in our data set, people vastly underestimated how much change they would experience over the next 10 years.\tჩვენი ინფორმაციით, ყველა ასაკში, 18 - დან 86 - მდე, ადამიანები ნაკლებობით აფასებენ თუ რამდენი ცვლილება ელოდებათ მათ შემდეგი 10 წლის განმავლობაში."}
{"text": "We call this the \"end of history\" illusion.\tჩვენ ამას ვუწოდებთ \"ისტორიის დასასრულის ილუზიას\"."}
{"text": "To give you an idea of the magnitude of this effect, you can connect these two lines, and what you see here is that 18-year-olds anticipate changing only as much as 50-year-olds actually do.\tრომ დაგანახოთ ამ ეფექტის მნიშვნელობა, დააკავშირეთ ეს ორი ხაზი, და ნახავთ, რომ 18 წლისანი ელოდებიან იმდენ ცვლილებას რამდენსაც 50 წლისანი რეალურად განიცდიან."}
{"text": "Now it's not just values. It's all sorts of other things.\tაქ არა მხოლოდ ღირებულებები შედის, არამედ ბევრი სხვა რამ."}
{"text": "For example, personality.\tმაგალითად, პიროვნული თვისებები."}
{"text": "Many of you know that psychologists now claim that there are five fundamental dimensions of personality: neuroticism, openness to experience, agreeableness, extraversion, and conscientiousness.\tბევრმა თქვენგანმა იცით ფსიქოლოგების ამჟამინდელი აზრი, რომ არსებობს პიროვნების 5 ძირითადი სახესხვაობა: ნეიროტიციზმი, სიახლეებისადმი გახსნილობა, დამყოლობა, ექსტრავერტობა(კონტაქტურობა) და კეთილსინდისიერება."}
{"text": "Again, we asked people how much they expected to change over the next 10 years, and also how much they had changed over the last 10 years, and what we found, well, you're going to get used to seeing this diagram over and over, because once again the rate of change does slow as we age, but at every age, people underestimate how much their personalities will change in the next decade.\tჩვენ ვკითხეთ ადამიანებს, თუ რამდენად მოელიან ცვლილებებს შემდეგ 10 წელიწადში, და ასევე რამდენად შეიცვალნენ წინა 10 წელიწადში. და რაც აღმოვაჩინეთ თქვენ ამ დიაგრამის ხშირად ნახვას მიეჩვევით, რადგან გავმეორდები რომ, ცვლილების სიჩქარე ნამდვილად იკლებს ასაკთან ერთად, მაგრამ ყოველ ასაკში ადამიანები ნაკლებობით აფასებენ, თუ რამდენად შეიცვლებიან ისინი შემდეგ ათწლეულში."}
{"text": "And it isn't just ephemeral things like values and personality.\tდა ეს არ არის ეფემერული რაღაც, როგორც ღირებულებები და პიროვნება."}
{"text": "You can ask people about their likes and dislikes, their basic preferences.\tთქვენ შეგიძიათ ჰკითხოთ ადამიანებს თუ რა მოსწონთ/არ მოსწონთ, მათი ძირითადი პრეფერენციები."}
{"text": "For example, name your best friend, your favorite kind of vacation, what's your favorite hobby, what's your favorite kind of music.\tმაგ: შენი საუკეთესო მეგობარი, საუკეთესო სახის დასვენება, საყვარელი ჰობი, მუსიკის ჟანრი."}
{"text": "People can name these things.\tადამიანები მათ ასახელებენ."}
{"text": "We ask half of them to tell us, \"Do you think that that will change over the next 10 years?\"\tნახევარს ვთხოვეთ ეთქვათ ჩვენთვის, \"ფიქრობთ რომ ეს პრეფერენციები შეიცვლება შემდეგ 10 წელიწადში?\""}
{"text": "and half of them to tell us, \"Did that change over the last 10 years?\"\tდა ნახევარს კიდევ \"შეიცვალა თუ არა ისინი 10 წლის მანძილზე?\""}
{"text": "And what we find, well, you've seen it twice now, and here it is again: people predict that the friend they have now is the friend they'll have in 10 years, the vacation they most enjoy now is the one they'll enjoy in 10 years, and yet, people who are 10 years older all say, \"Eh, you know, that's really changed.\"\tის რაც აღმოვაჩინეთ, თქვენ უკვე ორჯერ ნახეთ, და აი კიდევ ერთხელ: ადამიანებმა იწინასწარმეტყველეს, რომ მეგობრები, რომელიც მათ ჰყავთ 10 წლის მერეც მათთან იმეგობრებენ. საუკეთესო დასვენება ახლა, იქნება ისეთივე საუკეთესო 10 წლის შემდეგ. თუმცა 10 წლით უფროსი ადამიანები ამბობენ \"ეჰ, ეს ნამდვილად შეიცვალა.\""}
{"text": "Does any of this matter?\tაქვს ამ ყველაფერს აზრი?"}
{"text": "Is this just a form of mis-prediction that doesn't have consequences?\tიქნებ ეს უბრალოდ არასწორი პროგნოზირებაა, და არა აქვს შედეგები?"}
{"text": "No, it matters quite a bit, and I'll give you an example of why.\tარა ამას მნიშვნელობა აქვს და საილუსტრაციოდ მოგიყვანთ მაგალითს."}
{"text": "It bedevils our decision-making in important ways.\tგადაწყვეტილების მიღებისას ის გზას გვიბნევს."}
{"text": "Bring to mind right now for yourself your favorite musician today and your favorite musician 10 years ago.\tგაიხსენეთ მუსიკოსი, რომელიც თქვენი რჩეულია ახლა და მუსიკოსი, რომელიც იყო რჩეული 10 წლის წინ."}
{"text": "I put mine up on the screen to help you along.\tსიმარტივისთვის ეკრანზე ჩემი საყვარელი მუსიკოსები განვათავსე."}
{"text": "Now we asked people to predict for us, to tell us how much money they would pay right now to see their current favorite musician perform in concert 10 years from now, and on average, people said they would pay 129 dollars for that ticket.\tჩვენ ხალხს ვთხოვეთ, რომ პროგნოზირება გაეკეთებინათ, თუ რამდენ თანხას გადაიხდიდნენ ახლა, რომ ენახათ მათი რჩეული მუსიკოსის შესრულება 10 წლის შემდეგ, საშუალოდ ისინი გადაიხდიან 129$ ბილეთში."}
{"text": "And yet, when we asked them how much they would pay to see the person who was their favorite 10 years ago perform today, they say only 80 dollars.\tთუმცა თუ ჩვენ ვკითხავთ მათ, თუ რამდენს გადაიხდიდნენ ახლა 10 წლის წინ მათი რჩეული მუსიკოსის მოსასმენად, პასუხია 80$."}
{"text": "Now, in a perfectly rational world, these should be the same number, but we overpay for the opportunity to indulge our current preferences because we overestimate their stability.\tიდეალურად რაციონალურ სამყაროში ეს რიცხვები წესით ერთმანეთს უნდა ემთხვეოდეს, მაგრამ ჩვენ მეტს ვიხდით შესაძლებლობისთვის, რომ გავანებივროთ საკუთარი პრეფერენციები, რადგან ჩვენ სწორად ვერ ვაფასებთ მათ სტაბილურობას."}
{"text": "Why does this happen? We're not entirely sure, but it probably has to do with the ease of remembering versus the difficulty of imagining.\tრატომ ხდება ასე? ჩვენ ზუსტად არ ვიცით. სავარაუდოდ მიზეზი უნდა იყოს დამახსოვრების სიმარტივე, წარმოდგენის სირთულესთან შედარებით."}
{"text": "Most of us can remember who we were 10 years ago, but we find it hard to imagine who we're going to be, and then we mistakenly think that because it's hard to imagine, it's not likely to happen.\tუმეტეს ჩვენგანს ახსოვს როგორები ვიყავით 10 წლის წინ, მაგრამ რთულია წარმოვიდგინოთ, თუ ვინ ვიქნებით, სწორედ წარმოდგენის სირთულის გამო არასწორად ვფიქრობთ, რომ დიდი ალაბათობით ეს არ მოხდება."}
{"text": "Sorry, when people say \"I can't imagine that,\" they're usually talking about their own lack of imagination, and not about the unlikelihood of the event that they're describing.\tროცა ადამიანები იძახიან: \"მე ვერ წარმომიდგენია ეს\" ისინი ამით მიანიშნებენ მათი წარმოდგენის უქონლობაზე, და არა შემთხვევის მოხდენის ალბათობის სიმცირეზე."}
{"text": "The bottom line is, time is a powerful force.\tმოკლედ, დრო ძლიერი ძალაა."}
{"text": "It transforms our preferences.\tის გარდაქმნის ჩვენს პრეფერენციებს,"}
{"text": "It reshapes our values.\tფორმას უცვლის ღირებულებებს,"}
{"text": "It alters our personalities.\tცვლის პიროვნებას."}
{"text": "We seem to appreciate this fact, but only in retrospect.\tროგორც ჩანს ჩვენ მოგვწონს ეს ფაქტი, ოღონდ მხოლოდ რეტროსპექტივაში."}
{"text": "Only when we look backwards do we realize how much change happens in a decade.\tმხოლოდ მაშინ, როცა უკან ვიხედებით, ვხვდებით თუ რამდენი ცვლილება ხდება ათწლეულის მანძილზე."}
{"text": "It's as if, for most of us, the present is a magic time.\tჩანს ისე, თითქოს უმეტესი ჩვენგანისთვის, აწმყო არის მაგიური დრო;"}
{"text": "It's a watershed on the timeline.\tმნიშვნელოვანი პერიოდი თაიმლაინში."}
{"text": "It's the moment at which we finally become ourselves.\tის არის მომენტი, როცა ჩვენ საბოლოოდ ვიპოვეთ საკუთარი თავი."}
{"text": "Human beings are works in progress that mistakenly think they're finished.\tადამიანები მუდმივად იცვლებიან არადა ისინი ფიქრობენ, რომ მათი გარდაქმნა დამთავრებულია."}
{"text": "The person you are right now is as transient, as fleeting and as temporary as all the people you've ever been.\tპიროვნება, რომელსაც წარმოადგენთ ახლა არის იმდენად გარდამავალი, წამიერი და დროებითი რამდენადაც წინა ცვლილებებამდე იყავით."}
{"text": "The one constant in our life is change.\tერთადერთი მუდმივი ჩვენს ცხოვრებაში არის ცვლილება."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I grew up in a very small country town in Victoria.\tმე გავიზარდე ძალიან პატარა პროვინციულ ქალაქ ვიქტორიაში."}
{"text": "I had a very normal, low-key kind of upbringing.\tაღვიზარდე საკმაოდ ნორმალურად, მოკრძალებულად."}
{"text": "I went to school, I hung out with my friends, I fought with my younger sisters.\tდავდიოდი სკოლაში, ვსეირნობდი მეგობრებთან ერთად, ვჩხუბობდი ჩემს უმცროს დებთან."}
{"text": "It was all very normal.\tვცხოვრობდი ძალიან ჩვეულებრივად."}
{"text": "And when I was 15, a member of my local community approached my parents and wanted to nominate me for a community achievement award.\tერთხელ, როცა 15 წლის ვიყავი, ადგილობრივი თემის წევრმა მიმართა ჩემს მშობლებს. მას განსაკუთრებული მიღწევის საზოგადოებრივ ჯილდოზე ჩემი წარდგენა უნდოდა."}
{"text": "And my parents said, \"Hm, that's really nice, but there's kind of one glaring problem with that.\tმშობლებმა უპასუხეს: \"ჰმ, მშვენიერია, მაგრამ ერთი აშკარა პრობლემაა:"}
{"text": "She hasn't actually achieved anything.\" (Laughter) And they were right, you know.\tმას, ფაქტიურად, არაფრისთვის მიუღწევია.\" (სიცილი) და, იცით, ისინი მართლები იყვნენ."}
{"text": "I went to school, I got good marks, I had a very low-key after school job in my mum's hairdressing salon, and I spent a lot of time watching \"Buffy the Vampire Slayer\" and \"Dawson's Creek.\"\tმე დავდიოდი სკოლაში, კარგი ნიშნები მყავდა, სკოლის შემდეგ საკმაოდ მოკრძალებულ სამუშაოს ვასრულებდი დედაჩემის სილამაზის სალონში და დიდ დროს ვუთმობდი სერიალების \"ბაფი ვამპირების გამანადგურებელის\" და \"დოუსონის უბის\" ყურებას."}
{"text": "Yeah, I know. What a contradiction.\tჰოო, ვიცი. როგორი შეუსაბამობაა."}
{"text": "But they were right, you know.\tმშობლები მართლები იყვნენ."}
{"text": "I wasn't doing anything that was out of the ordinary at all.\tმე არაფერს განსაკუთრებულად გამორჩეულს არ ვაკეთებდი."}
{"text": "I wasn't doing anything that could be considered an achievement if you took disability out of the equation.\tმე არ ვაკეთებდი არაფერს, რაც შეიძლებოდა მიჩნეულიყო მიღწევად, თუკი არ ჩავთვლით ჩემს შეზღუდულ შესაძლებლობებს."}
{"text": "Years later, I was on my second teaching round in a Melbourne high school, and I was about 20 minutes into a year 11 legal studies class when this boy put up his hand and said, \"Hey miss, when are you going to start doing your speech?\"\tწლების შემდეგ, მელბურნის ერთ-ერთ საშუალო სკოლაში ჩემი პედაგოგობის მეორე წელი იყო და სამართალმცოდნეობის გაკვეთილის დაწყებიდან 20 წუთის შემდეგ, მე-11 კლასის მოსწავლემ ხელი აიწია და მკითხა: \"ქალბატონო, ბოლოსდაბოლოს როდის დაიწყებთ თქვენს მოხსენებას?\""}
{"text": "And I said, \"What speech?\"\tმე ვკითხე: \"რა მოხსენებას?\""}
{"text": "You know, I'd been talking them about defamation law for a good 20 minutes.\tმე მათ უკვე კაი 20 წუთი ცილისწამების კანონზე ვესაუბრებოდი."}
{"text": "And he said, \"You know, like, your motivational speaking.\tმან მიპასუხა: \"იცით, რაღაც სამოტივაციო მოხსენების მსგავსი რამ."}
{"text": "You know, when people in wheelchairs come to school, they usually say, like, inspirational stuff?\"\tროცა ჩვენ სკოლაში ეტლით მოსარგებლე ადამიანები მოდიან, ისინი, ჩვეულებრივ, სამოტივაციო ამბებს გვიყვებიან."}
{"text": "(Laughter) \"It's usually in the big hall.\"\t(სიცილი) \"ეს შეხვედრები, როგორც წესი, დიდ დარბაზში ტარდება\""}
{"text": "And that's when it dawned on me: This kid had only ever experienced disabled people as objects of inspiration.\tაი, სწორედ მაშინ გამინათდა გონება და მივხვდი: ამ ბავშვისთვის შშმ პირი, მხოლოდ შთაგონების წყაროსთან ასოცირდებოდა."}
{"text": "We are not, to this kid -- and it's not his fault, I mean, that's true for many of us.\tთუმცა ჩვენ არ ვართ ეს წყარო. ეს მისი ბრალი არაა. მსგავსი წარმოდგენა ბევრ ჩვენგანს აქვს."}
{"text": "For lots of us, disabled people are not our teachers or our doctors or our manicurists.\tშშმ პირი ბევრი ჩვენგანისთვის არ ყოფილა მასწავლებელი ან ექიმი, ანდა მემანიკურე."}
{"text": "We're not real people. We are there to inspire.\tჩვენ არ ვართ რეალური ადამიანები. ჩვენ შთაგონებისთვის ვართ საჭირო."}
{"text": "And in fact, I am sitting on this stage looking like I do in this wheelchair, and you are probably kind of expecting me to inspire you. Right? (Laughter) Yeah.\tდა მართლაც, ვზივარ ამ სავარძელში, ამ სცენაზე და თქვენ, სავარაუდოდ, ჩემგან შთაგონებას მოელით, არა? (სიცილი) ხოო."}
{"text": "Well, ladies and gentlemen, I'm afraid I'm going to disappoint you dramatically.\tმოკლედ, ქალბატონებო და ბატონებო, ვწუხვარ, მაგრამ იმედი უნდა გაგიცრუოთ."}
{"text": "I am not here to inspire you.\tმე აქ იმისთვის არ მოვსულვარ, რომ შთაგაგონოთ."}
{"text": "I am here to tell you that we have been lied to about disability.\tმე აქ ვარ იმისთვის, რომ მოგიყვეთ თუ რა ტყუილებს გვეუბნებოდნენ შეზღუდულ შესაძლებლობაზე."}
{"text": "Yeah, we've been sold the lie that disability is a Bad Thing, capital B, capital T.\tდიახ, ჩვენ წამოვეგეთ ტყუილს, რომ შეზღუდული შესაძლებლობები \"ცუდი რამეა\""}
{"text": "It's a bad thing, and to live with a disability makes you exceptional.\tდა შეზღუდული შესაძლებლობებით ცხოვრება განსაკუთრებულს გხდის."}
{"text": "It's not a bad thing, and it doesn't make you exceptional.\tმაგრამ არა, ეს არ არის \"ცუდი რამე\" და ეს არ გხდის განსაკუთრებულს."}
{"text": "And in the past few years, we've been able to propagate this lie even further via social media.\tბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, სოციალური მედიის მეშვეობით ჩვენ ამ სიცრუის უფრო ფართოდ გავრცელება შევძელით."}
{"text": "You may have seen images like this one: \"The only disability in life is a bad attitude.\"\tთქვენ ალბათ ნანახი გაქვთ სურათები წარწერით: \"ერთადერთი უნარშეზღუდულობა ცხოვრებაში, ნეგატიური დამოკიდებულებაა.\""}
{"text": "Or this one: \"Your excuse is invalid.\" Indeed.\tან წარწერით: \"თავის მართლება არასწორია.\""}
{"text": "Or this one: \"Before you quit, try!\"\tან ასეთი: \"სანამ ხელს ჩაიქნევ, სცადე!\""}
{"text": "These are just a couple of examples, but there are a lot of these images out there.\tეს უბრალოდ რამდენიმე მაგალითია, თუმცა მსგავსი შინაარსის წარწერით ბევრი სურათი არსებობს."}
{"text": "You know, you might have seen the one, the little girl with no hands drawing a picture with a pencil held in her mouth.\tშესაძლოა გქონდეთ ნანახი პატარა გოგონა ხელების გარეშე, რომელიც სურათს ხატავს და ფანქარი პირით უჭირავს."}
{"text": "You might have seen a child running on carbon fiber prosthetic legs.\tან ბავშვი, ფეხების გარეშე, რომელიც პროთეზზე შემდგარი მირბის."}
{"text": "And these images, there are lots of them out there, they are what we call inspiration porn.\tძალიან ბევრია მსგავსი სურათი ინტერნეტ სივრცეში, ჩვენ მათ ე.წ. \"შთამაგონებელ პორნოგრაფიას\" ვეძახით."}
{"text": "(Laughter) And I use the term porn deliberately, because they objectify one group of people for the benefit of another group of people.\t(სიცილი) ტერმინი პორნოგრაფია შეგნებულად გამოვიყენე, რადგან ის ადამიანთა ერთი ჯგუფის \"განივთებას\" ახდენს, ადამიანთა მეორე ჯგუფის სასარგებლოდ."}
{"text": "So in this case, we're objectifying disabled people for the benefit of nondisabled people.\tამ შემთხვევაში, ჩვენ შშმ პირების ობიექტივაციას ვახდენთ, არა-შშმ პირების სასარგებლოდ."}
{"text": "The purpose of these images is to inspire you, to motivate you, so that we can look at them and think, \"Well, however bad my life is, it could be worse.\tამ სურათების მიზანია თქვენი მოტივირება, შთაგონება, რომ როცა სურათს შეხედავთ, იფიქროთ: \"როგორი ცუდიც არ უნდა იყოს ჩემი ცხოვრება, ამაზე უარესიც შეიძლებოდა ყოფილიყო."}
{"text": "I could be that person.\"\tამ ადამიანის ადგილას შეიძლებოდა მე ვყოფილიყავი.\""}
{"text": "But what if you are that person?\tმაგრამ აბა როგორია, როცა შენ ხარ ის პიროვნება?"}
{"text": "I've lost count of the number of times that I've been approached by strangers wanting to tell me that they think I'm brave or inspirational, and this was long before my work had any kind of public profile.\tსათვალავი ამერია უკვე, რამდენჯერ მოსულან უცნობი ადამიანები, რომლებსაც სურდათ ეთქვათ ჩემთვის, თუ როგორი მამაცი ვარ ან როგორი შთამაგონებელი. ეს იყო მანამდე, სანამ ჩემი საქმიანობა საჯარო გახდებოდა."}
{"text": "They were just kind of congratulating me for managing to get up in the morning and remember my own name. (Laughter) And it is objectifying.\tისინი თითქოს მილოცავდნენ, რომ დილით ადგომა და საკუთარი სახელის დამახსოვრება შემეძლო. (სიცილი) და სწორედ ეს არის ობიექტივაცია."}
{"text": "These images, those images objectify disabled people for the benefit of nondisabled people.\tეს სურათები შშმ პირების ობიექტივაციას ახდენენ, არა-შშმ პირთა სასარგებლოდ."}
{"text": "They are there so that you can look at them and think that things aren't so bad for you, to put your worries into perspective.\tშშმ პირები თითქოს იმისთვის არსებობენ, რომ შეხედოთ და იფიქროთ, რომ არც თუ ისე ცუდია თქვენი ცხოვრება, შეხედოთ თქვენს პრობლემებს სხვა პერსპექტივიდან."}
{"text": "And life as a disabled person is actually somewhat difficult.\tშეზღუდული შესაძლებლობებით ცხოვრება ერთგვარ სირთულეს მართლაც წარმოადგენს."}
{"text": "We do overcome some things.\tჩვენ გვიხდება სირთულეების გადალახვა."}
{"text": "But the things that we're overcoming are not the things that you think they are.\tმაგრამ ის სირთულეები, რისი გადალახვაც გვიწევს განსხვავდება იმისგან, რაც თქვენ გგონიათ."}
{"text": "They are not things to do with our bodies.\tეს სირთულეები არ უკავშირდება ჩვენს სხეულებს."}
{"text": "I use the term \"disabled people\" quite deliberately, because I subscribe to what's called the social model of disability, which tells us that we are more disabled by the society that we live in than by our bodies and our diagnoses.\tტერმინს \"შშმ პირი\" მე მიზანმიმართულად ვიყენებ, რადგანაც ვეთანხმები უნარშეზღუდულობის ე.წ. სოციალურ მოდელს, რომელიც გვეუბნება ჩვენ, რომ ჩვენი შესაძლებლობები, მეტწილად საზოგადოების მიერ იზღუდება, ვიდრე ჩვენი სხეულისა და ჩვენი დიაგნოზის მიერ."}
{"text": "So I have lived in this body a long time.\tამ სხეულში საკმაოდ დიდი ხანია ვცხოვრობ."}
{"text": "I'm quite fond of it.\tძალიანაც მიყვარს ის."}
{"text": "It does the things that I need it to do, and I've learned to use it to the best of its capacity just as you have, and that's the thing about those kids in those pictures as well.\tის მისრულებს ყველაფერს, რაც მჭირდება რომ შემისრულოს. მე ვისწავლე მისი შესაძლებლობების მაქსიმალურად გამოყენება ისევე, როგორც თქვენ, და იგივე გააკეთეს იმ ბავშვებმა სურათებიდან."}
{"text": "They're not doing anything out of the ordinary.\tისინი არაჩვეულებრივს არაფერს აკეთებენ."}
{"text": "They are just using their bodies to the best of their capacity.\tისინი უბრალოდ თავიანთი სხეულის შესაძლებლობებს მაქსიმალურად იყენებენ."}
{"text": "So is it really fair to objectify them in the way that we do, to share those images?\tროგორ ფიქრობთ, სამართლიანია მათი ასეთი ობიექტივაცია, ამ სურათების გაზიარებით?"}
{"text": "People, when they say, \"You're an inspiration,\" they mean it as a compliment.\tადამიანები როცა ამბობენ: \"შენ შთამგონებელი ხარ\", ფიქრობენ, რომ ეს კომპლიმენტია."}
{"text": "And I know why it happens.\tდა ვიცი ასე რატომაც ხდება."}
{"text": "It's because of the lie, it's because we've been sold this lie that disability makes you exceptional.\tეს იმ ტყუილის ბრალია, გამუდმებით რომ გვესმის. ტყუილის, რომელიც ამბობს, რომ უნარშეზღუდულობა განსაკუთრებულს გხდის."}
{"text": "And it honestly doesn't.\tეს არ არის სიმართლე."}
{"text": "And I know what you're thinking.\tვიცი ახლა რასაც ფიქრობთ."}
{"text": "You know, I'm up here bagging out inspiration, and you're thinking, \"Jeez, Stella, aren't you inspired sometimes by some things?\"\tვზივარ აქ და შთაგონებას ვაკრიტიკებ, თქვენ ალბათ ფიქრობთ: \"ღმერთო, სტელა, ნუთუ არასდროს არაფრისგან შთაგონება არ მიგიღია?\""}
{"text": "And the thing is, I am.\tჩემი პასუხია: კი, რა თქმა უნდა."}
{"text": "I learn from other disabled people all the time.\tგამუდმებით ვსწავლობ სხვა შშმ პირებისგან."}
{"text": "I'm learning not that I am luckier than them, though.\tთუმცა არა იმ მიდგომით, რომ მე მათზე იღბლიანი ვარ."}
{"text": "I am learning that it's a genius idea to use a pair of barbecue tongs to pick up things that you dropped. (Laughter) I'm learning that nifty trick where you can charge your mobile phone battery from your chair battery.\tვსწავლობ, თუ როგორი გენიალური იდეაა, გამოიყენო ბარბექიუს მაშები ძირს დავარდნილი ნივთების ასღებად. (სიცილი) როგორი გონებამახვილური იდეაა დატენო მობილურის ელემენტი შენი ეტლის ელემენტის გამოყენებით."}
{"text": "Genius.\tგენიალურია."}
{"text": "We are learning from each others' strength and endurance, not against our bodies and our diagnoses, but against a world that exceptionalizes and objectifies us.\tჩვენ ვსწავლობთ ერთმანეთის სიძლიერიდან და ამტანობიდან, არა ჩვენი სხეულებისა და დიაგნოზის საწინააღმდეგოდ, არამედ იმ მსოფილოს ჯიბრზე, განსაკუთრებულებს გვხდის და \"ნივთებად\" გვაქცევს."}
{"text": "I really think that this lie that we've been sold about disability is the greatest injustice.\tმე მიმაჩნია, რომ ეს ტყუილი უნარშეზღუდულობის შესახებ ყველაზე დიდი უსამართლობაა."}
{"text": "It makes life hard for us.\tის ჩვენ ცხოვრებას გვირთულებს."}
{"text": "And that quote, \"The only disability in life is a bad attitude,\" the reason that that's bullshit is because it's just not true, because of the social model of disability.\tგამონათქვამი: \"ცხოვრებაში ერთადერთი უნარშეზღუდულობა ნეგატიური დამოკიდებულებაა\" არის დიდი სისულელე, აბსურდი, იმიტომ, რომ ეს უბრალოდ სიცრუეა. ის გამოხატავს უნარშეზღუდულობის ისეთ სოციალურ მოდელს,"}
{"text": "No amount of smiling at a flight of stairs has ever made it turn into a ramp.\tრომელშიც რაც არ უნდა ბევრჯერ გაუღიმო კიბეებს, ის არასდროს გადაიქცევა პანდუსად."}
{"text": "Never. (Laughter) (Applause) Smiling at a television screen isn't going to make closed captions appear for people who are deaf.\tარასდროს. (სიცილი) (აპლოდისმენტები) სმენადაქვეითებულმა ადამიანმა სულ გაღიმებულმა, რომ უცქიროს ტელევიზორს უცებ არ გაჩნდება სუბტიტრები."}
{"text": "No amount of standing in the middle of a bookshop and radiating a positive attitude is going to turn all those books into braille.\tწიგნების მაღაზიაში რაც არ უნდა ხშირად იაროთ და აფრქვიოთ პოზიტიური დამოკიდეულება წიგნების ტექსტები არ გადაიქცევიან ბრაილის შრიფტად."}
{"text": "It's just not going to happen.\tეს უბრალოდ არ მოხდება."}
{"text": "I really want to live in a world where disability is not the exception, but the norm.\tძალიან მინდა ვცხოვრობდე ისეთ საზოგადოებაში, სადაც შშმ პირი ნორმალურად იქნება აღქმული და არა განსაკუთრებულად."}
{"text": "I want to live in a world where a 15-year-old girl sitting in her bedroom watching \"Buffy the Vampire Slayer\" isn't referred to as achieving anything because she's doing it sitting down.\tმინდა ვიცხოვრო სამყაროში, სადაც 15 წლის გოგონას რომელიც საძინებელში ზის და \"ბაფი - ვამპირების გამანადგურებელს\" უყურებს არ მიეწერება \"რაღაცის\" მიღწევა, მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ამას დამჯდარი აკეთებს."}
{"text": "I want to live in a world where we don't have such low expectations of disabled people that we are congratulated for getting out of bed and remembering our own names in the morning.\tმინდა ვიცხოვრო სამყაროში, სადაც არ გვექნება იმდენად დაბალი მოლოდინი უნარშეზღუდული პირებისგან, რომ მივულოცოთ უბრალოდ საწოლიდან წამოდგომა და ის ფაქტი, რომ ახსოვთ საკუთარი სახელი."}
{"text": "I want to live in a world where we value genuine achievement for disabled people, and I want to live in a world where a kid in year 11 in a Melbourne high school is not one bit surprised that his new teacher is a wheelchair user.\tმინდა ვიცხოვრო მსოფლიოში, სადაც ღირებულია შშმ პირების რეალური მიღწევები, მინდა ვიცხოვრო მსოფლიოში, სადაც მე-11 კლასის მოსწავლე მელბურნის სკოლიდან, არ იქნება გაკვირვერვებული, რომ მისი ახალი მასწავლებელი ეტლით მოსარგებლეა."}
{"text": "Disability doesn't make you exceptional, but questioning what you think you know about it does.\tუნარშეზღუდულობა არ გაქცევთ გამონაკლისად, მაგრამ უნარშეზღუდულობის შესახებ თქვენი ცოდნის ეჭვქვეშ დაყენება გაქცევთ."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I need to start by telling you a little bit about my social life, which I know may not seem relevant, but it is.\tმე მინდა ეს გამოსვლა ჩემი საზოგადოებრივი ცხოვრების მცირე მიმოხილვით დავიწყო. ვიცი, რომ შესაძლოა შეუსაბამოდ გეჩვენოთ, მაგრამ, ასე არ არის."}
{"text": "When people meet me at parties and they find out that I'm an English professor who specializes in language, they generally have one of two reactions.\tროცა წვეულებაზე ხალხს ვხვდები, და იგებენ, რომ ინგლისური ენის პროფესორი ვარ და ამ ენაში დახელოვნებული გახლავართ, ზოგადად, ორი სახის რეაქცია აქვთ ხოლმე."}
{"text": "One set of people look frightened. (Laughter) They often say something like, \"Oh, I'd better be careful what I say.\tერთ ნაწილს სახეზე შიში აწერია. (სიცილი) ისინი ხშირად დაახლოებით ასე ამბობენ: \"ოჰ, ჯობს დავუკვირდე რას ვამბობ,"}
{"text": "I'm sure you'll hear every mistake I make.\"\tდარწმუნებული ვარ ჩემს დაშვებულ, ყველა შეცდომას მიხვდებით\"."}
{"text": "And then they stop talking. (Laughter) And they wait for me to go away and talk to someone else.\tდა შემდეგ ჩუმდებიან. (სიცილი) და ელოდებიან როდის წავალ და სხვას გამოველაპარაკები."}
{"text": "The other set of people, their eyes light up, and they say, \"You are just the person I want to talk to.\"\tზოგი კი, ანთებული თვალებით მოდის და მეუბნება: \"თქვენ ზუსტად ის ადამიანი ხართ, ვისთანაც მსურდა საუბარი\"."}
{"text": "And then they tell me about whatever it is they think is going wrong with the English language.\tდა ისინი მიყვებიან თავიანთი შეხედულებების შესახებ, თუ რა პრობლემებია ინგლისურ ენაში."}
{"text": "(Laughter) A couple of weeks ago, I was at a dinner party and the man to my right started telling me about all the ways that the Internet is degrading the English language.\t(სიცილი) რამდენიმე კვირის წინ, წვეუელებაზე ვიყავი, სადაც ჩემს მარჯვნივ მჯდომმა კაცმა, იმაზე დამიწყო ლაპარაკი, თუ როგორ აფუჭებს ინტერნეტი ინგლუსურ ენას."}
{"text": "He brought up Facebook, and he said, \"To defriend? I mean, is that even a real word?\"\tმან მაგალითად Facebook-ი მოიყვანა და მითხრა: \"To defriend? (განმეგობრება) ნუთუ ეს ნამდვილი სიტყვაა?\""}
{"text": "I want to pause on that question: What makes a word real?\tმინდა ამ კითხვაზე გავჩერდე: როგორ ხდება სიტყვა ნამდვილი?"}
{"text": "My dinner companion and I both know what the verb \"defriend\" means, so when does a new word like \"defriend\" become real?\tმე და ჩემმა თანამოსადილემ ორივემ ვიცით, რას ნიშნავს სიტყვა: \"Defriend\". მაშ, როდის ხდება ნამდვილი ისეთი სიტყვა როგორიცაა \"Defriend\"?"}
{"text": "Who has the authority to make those kinds of official decisions about words, anyway?\tვის აქვს უფლებამოსლება სიტყვებზე მსგავსი, ოფიციალური გადაწყვეტილება მიიღოს?"}
{"text": "Those are the questions I want to talk about today.\tეს ის ორი საკითხია, რაზეც დღეს მინდა გესაუბროთ."}
{"text": "I think most people, when they say a word isn't real, what they mean is, it doesn't appear in a standard dictionary.\tჩემი აზრით, როცა ამბობენ, რომ სიტყვა ნამდვილი არაა, გულისხმობენ, რომ ეს სიტყვა სტანდარტულ ლექსიკონში არ არის შეტანილი."}
{"text": "That, of course, raises a host of other questions, including, who writes dictionaries?\tეს, ცხადია, სხვა შეკითხების მთელ რიგს აჩენს. მაგალითად, ვინ ადგენს ლექსიკონებს?"}
{"text": "Before I go any further, let me clarify my role in all of this.\tსანამ უფრო ჩავუღრმავდები, მინდა ამ ყველაფერში ჩემი როლი განვმარტო."}
{"text": "I do not write dictionaries.\tმე ლექსიკონებს არ ვქმნი."}
{"text": "I do, however, collect new words much the way dictionary editors do, and the great thing about being a historian of the English language is that I get to call this \"research.\"\tთუმცა, მეც ვაგროვებ ახალ სიტყვებს, ზუსტად ისე, როგორც ამას ლექსიკონის რედაქტორები აკეთებენ და ინგლისური ენის ისტორიკოსობის ძალიან მაგარი მხარე ისაა, რომ მე შემიძლია ამ საქმეს \"კვლევა\" ვუწოდო."}
{"text": "When I teach the history of the English language, I require that students teach me two new slang words before I will begin class.\tროცა ინგლისური ენის ისტორიას ვასწავლი, სტუდენტებისგან მოვითხოვ, რომ ლექციის დაწყებამდე, ორი ჟარგონული სიტყვა მასწავლონ."}
{"text": "Over the years, I have learned some great new slang this way, including \"hangry,\" which -- (Applause) — which is when you are cranky or angry because you are hungry, and \"adorkable,\" which is when you are adorable in kind of a dorky way, clearly, terrific words that fill important gaps in the English language.\tერთი წლის განმავლობაში, ამ ხერხით, რამდენიმე კარგი ჟარგონული სიტყვა ვისწავლე. მაგალითად, როგორიცაა \"hangry\", რაც... (აპლოდისმენტები) რაც ნიშნავს როცა გათანგული(cranky) და გაბრაზებული(angry) ხარ რადგანაც მშიერი(hungry) ხარ. ასევე \"adorkable\", რაც ნიშნავს, როცა მომხიბლავი(adorable) ხარ ცოტა უცნაური(dorky) კუთხით. ნამდვილად შესანიშნავი სიტყვებია, რომლებიც ინგლისური ენის მნიშვნელოვან სიცარიელეებს ავსებს."}
{"text": "(Laughter) But how real are they if we use them primarily as slang and they don't yet appear in a dictionary?\t(სიცილი) მაგრამ რამდენად არის ეს სიტყვები ნამდვილი, თუ ჩვენ თავდაპირველად ჟარგონად ვიყენებთ და ლექსიკონში ჯერ კიდევ არ შეგვიტანია?"}
{"text": "With that, let's turn to dictionaries.\tამით, მოდი, ლექსიკონებზე გადავიდეთ."}
{"text": "I'm going to do this as a show of hands: How many of you still regularly refer to a dictionary, either print or online?\tმოდი, ეს ხელის აწევით გავაკეთოთ: ჯერ კიდევ, რამდენი თქვენგანი მიმართავს რეგულარულად ბეჭდურ ან ელექტრონულ ლექსიკონებს?"}
{"text": "Okay, so that looks like most of you.\tკარგი, როგორც ჩანს თქვენი უმრავლესობა."}
{"text": "Now, a second question. Again, a show of hands: How many of you have ever looked to see who edited the dictionary you are using?\tახლა კი, მეორე შეკითხვა. კვლავ ხელის აწევით: რამდენ თქვენგანს დაუხედავს, რომ ენახა, თუ ვინ არის თქვენ მიერ გამოყენებული ლექსიკონის რედაქტორი?"}
{"text": "Okay, many fewer.\tკარგი, ბევრად ნაკლებს."}
{"text": "At some level, we know that there are human hands behind dictionaries, but we're really not sure who those hands belong to.\tრაღაც დოზით ყველამ ვიცით, რომ ლექსიკონის უკან ადამიანის ხელია, მაგრამ ზუსტად არ ვიცით, თუ ვის ეკუთვნის ეს ხელი."}
{"text": "I'm actually fascinated by this.\tმე ეს ძალიან მაკვირვებს."}
{"text": "Even the most critical people out there tend not to be very critical about dictionaries, not distinguishing among them and not asking a whole lot of questions about who edited them.\tთქვენ შორის ყველაზე კრიტიკული ადამიანებიც კი, ლექსიკონების მიმართ არ ხართ კრიტიკულები. არ ასხვავებთ მათ ერთმანეთისგან და არ სვამთ უამრავ შეკითხვას იმის შესახებ, თუ ვინაა მათი რედაქტორი."}
{"text": "Just think about the phrase \"Look it up in the dictionary,\" which suggests that all dictionaries are exactly the same.\tუბრალოდ დაფიქრდით ამ ფრაზაზე: \"ლექსიკონში დაძებნე\". რაც გაფიქრებინებს, რომ ყველა ლექსიკონი ზუსტად ერთი და იგივეა."}
{"text": "Consider the library here on campus, where you go into the reading room, and there is a large, unabridged dictionary up on a pedestal in this place of honor and respect lying open so we can go stand before it to get answers.\tთუნდაც, ავიღოთ ამ კამპუსის ბიბლიოთეკა, რომლის სამკითხველო ოთახშიც საყრდენზე, ამ საპატიო და ღირსეულ ადგილზე არის დიდი, სრული გადაშლილი ლექსიკონი, რომელშიც ნებისმიერ დროს შეგიძლიათ ჩახედვა და პასუხების მიღება."}
{"text": "Now, don't get me wrong, dictionaries are fantastic resources, but they are human and they are not timeless.\tარასწორად არ გამიგოთ, ლექსიკონი შესანიშნავი რესურსია, მაგრამ ის ადამიანმა შექმნა და უვადო არაა."}
{"text": "I'm struck as a teacher that we tell students to critically question every text they read, every website they visit, except dictionaries, which we tend to treat as un-authored, as if they came from nowhere to give us answers about what words really mean.\tმე, როგორც მასწავლებელი, გაკვირვებული ვარ, რადგან მოსწავლეებს ვეუბნებით, რომ კრიტიკულად შეხედონ ყველაფერს ყველა წაკითხულ ტექსტს, ყველა ვებსაიტი რომელსაც სტუმრობენ, გარდა ლექსიკონებისა, რომლებსაც უავტოროდ მივიჩნევთ, თითქოს არსაიდან მოსულიყვნენ, რომ გაეცათ პასუხები იმაზე, თუ რას ნიშნავს ესა თუ ის სიტყვა სინამდვილეში."}
{"text": "Here's the thing: If you ask dictionary editors, what they'll tell you is they're just trying to keep up with us as we change the language.\tსაქმე ისაა, რომ თუ ლექსიკონის რედაქტორებს ჰკითხავთ, ისინი გიპასუხებენ, რომ ისინი ცდილობენ ჩვენ მიერ ენის შეცვლის ტემპს დაეწიონ."}
{"text": "They're watching what we say and what we write and trying to figure out what's going to stick and what's not going to stick.\tისინი აკვირდებიან, რასაც ჩვენ ვამბობთ და ვწერთ და ცდილობენ გამოიცნონ, თუ რა დარჩება ენაში და რა - არა."}
{"text": "They have to gamble, because they want to appear cutting edge and catch the words that are going to make it, such as LOL, but they don't want to appear faddish and include the words that aren't going to make it, and I think a word that they're watching right now is YOLO, you only live once.\tმათ გარისკვა უწევთ, რადგან სურთ, რომ თანამდროვეები იყვნენ და დაიჭირიონ ისეთი სიტყვები, რომლებიც თანამედროვეობას ქმნიან. მაგალითად \"LOL\",(ხმამაღლა ხარხარი) მაგრამ ამავდროულად არ სურთ მოკლევადიანები აღმოჩნდნენ და შეიტანონ ისეთი სიტყვები, რომელთა არსებობაც ხანმოკლე იქნება. და ჩემი აზრით სიტყვა, რომელსაც ახლა ისინი აკვირდებიან, არის\"YOLO\" you only live once (შენ მხოლოდ ერთხელ ცხოვრობ)."}
{"text": "Now I get to hang out with dictionary editors, and you might be surprised by one of the places where we hang out.\tმე ლექსიკონის რედაქტორებთან ვურთიერთობ და ალბათ გაგიკვირდებათ კიდეც, სადაც ვხვდებით ხოლმე."}
{"text": "Every January, we go to the American Dialect Society annual meeting, where among other things, we vote on the word of the year.\tყოველ იანვარს, ჩვენ მივდივართ \"ამერიკული დიალექტის საზოგადოების\" ყოველწლიურ შეხვედრაზე, სადაც სხვა საკითხებთან ერთად, წლის სიტყვის გამოსავლენად ხმას ვაძლევთ."}
{"text": "There are about 200 or 300 people who come, some of the best known linguists in the United States.\tამ შეხვედრაზე დაახლოებით 200-300 ადამიანი იკრიბება. მათ შორის არიან შეერთებული შტატების ყველაზე ცნობილი ლინგვისტები."}
{"text": "To give you a sense of the flavor of the meeting, it occurs right before happy hour.\tუკეთ რომ მიგახვედროთ ამ შეხვედრის არსს, იგი სწორედ საღამოს დალევამდე იმართება."}
{"text": "Anyone who comes can vote.\tნებისმიერ სტუმარს შეუძლია ხმის მიცემა."}
{"text": "The most important rule is that you can vote with only one hand.\tმთავარი წესი კი ისაა, რომ ხმის მიცემა მხოლოდ ერთი ხელით შეგიძლიათ."}
{"text": "In the past, some of the winners have been \"tweet\" in 2009 and \"hashtag\" in 2012.\tწინა წლებში გამარჯვებული სიტვები იყო: 2009 წელს \"tweet\" 2012 წელს კი - \"hashtag\"."}
{"text": "\"Chad\" was the word of the year in the year 2000, because who knew what a chad was before 2000, and \"WMD\" in 2002.\tხოლო \"Chad\" 2000 წელს გახდა წლის სიტყვა რადგან იქამდე არც არავინ იცოდა ამ სიტყვის მნიშვნელობა, 2002 წელს კი - \"WMD\" (მასობრივი განადგურების იარაღი)"}
{"text": "Now, we have other categories in which we vote too, and my favorite category is most creative word of the year.\tგარდა ამისა, სხვა კატეგორიებშიც ვაძლევთ ხმას, ჩემი საყვარელი კატეგორია კი, წლის ყველაზე შემოქმედებითი სიტყვაა."}
{"text": "Past winners in this category have included \"recombobulation area,\" which is at the Milwaukee Airport after security, where you can recombobulate.\tამ ნომინაციის გამარჯვებული სიტყვებია, მაგალითად \"recombobulation area,\" (კომფორტის ზონა) ეს არის ადგილი მილოუკის აეროპორტში, სადაც უსაფრთხოების შემოწმების შემდეგ შეგიძილიათ თავის მოწესრიგება."}
{"text": "(Laughter) You can put your belt back on, put your computer back in your bag.\t(სიცილი) აქ შეგიძიათ გაიკეთოთ მოხსნილი ქამარი და კომპიუტერი ჩანთაში დააბრუნოთ."}
{"text": "And then my all-time favorite word at this vote, which is \"multi-slacking.\"\tდა ყველა დროის ჩემი საყარელი სიტყვაა \"multi-slacking\" (საქმიანად მოჩვენება)."}
{"text": "(Laughter) And multi-slacking is the act of having multiple windows up on your screen so it looks like you're working when you're actually goofing around on the web.\t(სიცილი) ეს არის ქმედება, როცა კომპიუტერის ეკრანზე ბევრი ფანჯარა გაქვთ გახსნილი და ისეთ შთაბეჭდილებას ტოვებთ, თითქოს მუშოაბთ, სინამდვილეში კი ინტერნეტში დაბოდიალობთ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Will all of these words stick? Absolutely not.\t(სიცილი)(აპლოდისმენტები) დარჩება ყველა ეს სიტყვა ენაში?"}
{"text": "And we have made some questionable choices, for example in 2006 when the word of the year was \"Plutoed,\" to mean demoted.\tრა თქმა უნდა არა. ჩვენ რამდენიმე საეჭვო არჩევანიც გავაკეთეთ, მაგალითად, 2006 წელს, როცა წლის სიტყვა გახდა \"Plutoed\" (პლუტონიზებული) რაც ნიშნავს ჩამოქვეითებულს."}
{"text": "(Laughter) But some of the past winners now seem completely unremarkable, such as \"app\" and \"e\" as a prefix, and \"google\" as a verb.\t(სიცილი) თუმცა, ადრე გამარჯვებული ზოგიერთი სიტყვა, დღეს სრულიად ჩვეულებრივად ჟღერს, მაგალითად, \"app\" (აპლიკაცია). \"e\" როგორც პრეფიქსი (ელექტრონული) და \"google\" როგორც ზმნა (დაგუგლვა)."}
{"text": "Now, a few weeks before our vote, Lake Superior State University issues its list of banished words for the year.\tახლა კი, ხმის მიცემამდე რამდენიმე კვირით ადრე, \"ლეიკ სუპერიორის სახელმწიფო უნივერსიტეტი\" გაძევებული სიტყვების საკუთარ სიას ქმნის."}
{"text": "What is striking about this is that there's actually often quite a lot of overlap between their list and the list that we are considering for words of the year, and this is because we're noticing the same thing.\tგასაოცარი კი ისაა, რომ მათ მიერ შედგენილ სიასა და ჩვენ მიერ წლის სიტყვად მიჩნეულ სიტყვებს შორის, ხშირად ბევრი თანაკვეთაა ხოლმე. ეს კი, იმიტომ ხდება, რომ ჩვენ ერთსა და იმავე რამეს ვამჩნევთ."}
{"text": "We're noticing words that are coming into prominence.\tჩვენ ვამჩნევთ სიტყვებს, რომლებიც ცნობილი ხდება."}
{"text": "It's really a question of attitude.\tეს კი უკვე დამოკიდებულების საკითხია."}
{"text": "Are you bothered by language fads and language change, or do you find it fun, interesting, something worthy of study as part of a living language?\tგაწუხებთ თქვენ ენის ახირებები და მისი ცვლილება, თუ ამას სახალისოდ და საინტერესოდ მიიჩნევთ და ფიქრობთ, რომ ღირს მისი შესწავლა, რადგან ის ცოცხალი ენის ნაწილია?"}
{"text": "The list by Lake Superior State University continues a fairly long tradition in English of complaints about new words.\tლიეკის უნივესიტეტის ეს სია, აგრძელებს ინგლისურ ენაში ახალი სიტყვების შემოსვლით უკმაყოფილების დიდხნიან ტრადიციას"}
{"text": "So here is Dean Henry Alford in 1875, who was very concerned that \"desirability\" is really a terrible word.\tაი, დეკანი ჰენრი ალფორტი 1875 წელს. ის ფრიად შეფიქრიანებული იყო და მიაჩნდა, რომ \"desirability\" (სასურველობა) საშინელი სიტყვაა."}
{"text": "In 1760, Benjamin Franklin wrote a letter to David Hume giving up the word \"colonize\" as bad.\t1760 წელს ბენჟამინ ფრანკლინმა დევის ჰიუმს წერილი მისწერა, რომელშიც სიტყვას \"colonize\" (კოლონიზება) ცუდად მოიხსენიებს."}
{"text": "Over the years, we've also seen worries about new pronunciations.\tწლების მანძილზე ასევე გვაღელვებდა სიტყვების ახალი წარმოთქმები."}
{"text": "Here is Samuel Rogers in 1855 who is concerned about some fashionable pronunciations that he finds offensive, and he says \"as if contemplate were not bad enough, balcony makes me sick.\"\tაი, სამუელ როჯერსი 1855 წელს, აღშფოთებულია რამდენიმე მოდური წარმოთქმის გამო და მათ შეურაცხყოფად მიიჩნევს, და ამბობს: \"თითქოს ეს 'contemplate' (მზერა) არ გვეყოფოდა, ახლა 'balcony'(აივანი) საერთოდ გულს მირევს\""}
{"text": "(Laughter) The word is borrowed in from Italian and it was pronounced bal-COE-nee.\t(სიცილი) ეს სიტყვა იტალურიდანაა ნასესხები და წარმოითქმოდა როგორც \"bal-COE-nee\"."}
{"text": "These complaints now strike us as quaint, if not downright adorkable -- (Laughter) -- but here's the thing: we still get quite worked up about language change.\tამჟამად მსგავსი ჩივილები ცოტა უცნაურად გვეჩვენება, თუ არა სასიამოვნოდ უცნაურადაც კი (adorkable) (სიცილი) მაგრამ საქმე ისაა, რომ ენის ცვლილება, დღემდე საკმაოდ გვაღელვებს."}
{"text": "I have an entire file in my office of newspaper articles which express concern about illegitimate words that should not have been included in the dictionary, including \"LOL\" when it got into the Oxford English Dictionary and \"defriend\" when it got into the Oxford American Dictionary.\tჩემს ოფისში საგაზეთო სტატიების მთელი ფაილი მაქვს, რომლებშიც არალეგიმიტიმურ სიტყვებზეა გამოთქმული პრეტენზია და მიიჩნევენ, რომ ისინი ლექსიკონში არც უნდა იყვნენ. მაგალითად, როცა სიტყვა როგორიცაა \"LOL\" (ხმამაღლა სიცილი), შევიდა ოქსფორდის ინგლისური ენის ლექსიკონში. ასევე, როცა სიტყვა \"defriend\" (განმეგობრება),"}
{"text": "I also have articles expressing concern about \"invite\" as a noun, \"impact\" as a verb, because only teeth can be impacted, and \"incentivize\" is described as \"boorish, bureaucratic misspeak.\"\tშევიდა ოქსფორდის ამერიკული ენის ლექსიკონში. ამასთან ერთად მინახავს სტატიები, სადაც შეშფოთებაა გამოთქმული \"invite\"(დაპატიჟება) არსებით სახელად გამოყენებასა და \"impact\"-ის (ზემოქმედება) ზმნად გამოყენებაზე, რადგან მას მხოლოდ კბილებთან დაკავშირებით ვიყენებთ. ასევე\"incentivize\"(წახალისება) მიჩნეულია, როგორც \"ტლანქ, ბიუროკრატიულ შეუსატყვისობად\"."}
{"text": "Now, it's not that dictionary editors ignore these kinds of attitudes about language.\tისე არ არის, რომ ლექსიკონის რედაქტორები არ ითვალისწინებენ მსგავს დამოკიდებულებას ენის მიმართ."}
{"text": "They try to provide us some guidance about words that are considered slang or informal or offensive, often through usage labels, but they're in something of a bind, because they're trying to describe what we do, and they know that we often go to dictionaries to get information about how we should use a word well or appropriately.\tისინი გამოყენების კატეგორიების საშუალებით, ერთგვარ მითითებეს გვაწვდიან სიტყვების შესახებ, რომლებიც ჟარგონი, არაფრომალური ან შეურაცხმყოფელია, მაგრამ ამით ერთგვარ ჩიხში ექცევიან, რადგან ისინი ცდილობენ აღწერონ ის, რასაც ჩვენ ვაკეთებთ. მათ იციან, რომ იმის გასაგებად, თუ როგორ გამოვიყენოთ სიტყვა სწორად და შესაფერის კონტექსტში. ჩვენ ხშირად ლექსიკონს მივმართავთ."}
{"text": "In response, the American Heritage Dictionaries include usage notes.\tამიტომაც, ლექსიკონს American Heritage Dictionary, გააჩნია გამოყენების შესახებ მინიშნებები."}
{"text": "Usage notes tend to occur with words that are troublesome in one way, and one of the ways that they can be troublesome is that they're changing meaning.\tგამოყენების შესახებ მინიშნებები ისეთ სიტყვებს აქვთ, რომლებიც რაღაც კუთხით რთულია და ერთ-ერთი ფაქტორი რის გამოც რთულია ისაა, რომ ისინი მნიშვნელობას იცვლიან."}
{"text": "Now usage notes involve very human decisions, and I think, as dictionary users, we're often not as aware of those human decisions as we should be.\tგამოყენების შესახებ მინიშნებები ადამიანურ გადაწყვეტილებებზეა დამყარებული და მე მიმაჩნია, რომ როგორც ლექსიკონის მომხმარებლები, ისე არ ვიცნობთ იმ ადამიანურ გადაწყვეტილებებს, როგორც უნდა ვიცნობდეთ."}
{"text": "To show you what I mean, we'll look at an example, but before we do, I want to explain what the dictionary editors are trying to deal with in this usage note.\tრომ გაჩვენოთ რას ვგულისხმობ, შევხედოთ მაგალითს, თუმცა მანამდე მინდა აგიხსნათ, თუ რასთან აქვთ საქმე ლექსიკონის რედაქტრებს გამოყენების შესახებ მინიშნებებში."}
{"text": "Think about the word \"peruse\" and how you use that word.\tავიღოთ სიტყვა\"peruse\" (დათვალიერება) და შევხედოთ როგორ ვიყენებთ მას."}
{"text": "I would guess many of you are thinking of skim, scan, reading quickly.\tმგონი ბევრი თქვენგანი ფიქრობს \"გადათვალიერებაზე\", \"სწრაფ კითხვაზე\","}
{"text": "Some of you may even have some walking involved, because you're perusing grocery store shelves, or something like that.\tზოგიერთმა თქვენგანმა ალბათ \"ფეხით სიარულზეც\" გაიფიქრა, რადგანაც თქვენ ათვალიერებთ სურსათის მაღაზიის თაროებს თუ რაღაც მსგავსი."}
{"text": "You might be surprised to learn that if you look in most standard dictionaries, the first definition will be to read carefully, or pore over.\tალბათ გაგიკვირდებათ, როცა გაიგებთ, რომ სტანდარტულ ლექსიკონებში ამ სიტყვის პირველადი მნიშვნელობა \"ყურადღებით კითხვა\" ან \"ყურადღებით შესწავლაა\"."}
{"text": "American Heritage has that as the first definition.\tლექსიკონში American Heritage სწორედ ესაა პირველი მნიშვნელობა."}
{"text": "They then have, as the second definition, skim, and next to that, they say \"usage problem.\"\tშემდეგ, მეორე მნიშვნელობაა \"გადათვალიერება\" და ამის შემდეგი კი \"გამოყენების პრობლემა\"."}
{"text": "(Laughter) And then they include a usage note, which is worth looking at.\t(სიცილი) შემდეგ კი არის გამოყენების შესახებ მინიშნება, რომლის ნახვაც ნამდვლად ღირს."}
{"text": "So here's the usage note: \"Peruse has long meant 'to read thoroughly'...\tგამოყენების შესახებ მინიშნება კი ასეთია: \"Peruse დიდი ხანია დაკვირვებით კითხვას ნიშნავს,"}
{"text": "But the word is often used more loosely, to mean simply 'to read.'...\tთუმცა იგი უფრო ზოგადად უბრალოდ \"კითხვის\" მნიშვნელობით გამოიყენება.."}
{"text": "Further extension of the word to mean 'to glance over, skim,' has traditionally been considered an error, but our ballot results suggest that it is becoming somewhat more acceptable.\tსიტყვის დამატებითი მნიშვნელობა \"თვალის გადავლება\" და \"გადათვალიერება\" ტრადიციულად შეცდომად ითვლებოდა. თუმცა, ხმის მიცემის შედეგების მიხედვით ეს მნიშვნელობებიც მისაღები ხდება."}
{"text": "When asked about the sentence, 'I only had a moment to peruse the manual quickly,' 66 percent of the [Usage] Panel found it unacceptable in 1988, 58 percent in 1999, and 48 percent in 2011.\"\tრაც შეეხება წინადადებას \"ერთი წამი მქონდა სახელმძღვანელოსთვის თვალის გადასავლებად(peruse).\" 1988 წელს \"გამოყენების ჯგუფის\" (Usage Panel) 66%-მა ის შეცდომად მიიჩნია. 1999 წელს კი 58-მა პროცენტმა და 48 პროცენტმა 2011 წელს\""}
{"text": "Ah, the Usage Panel, that trusted body of language authorities who is getting more lenient about this.\tაჰა, \"გამოყენების ჯგუფი\" ენის საკითხებში ავტორიტეტული ხალხისგან შემდგარი სანდო ორგანოა, რომლებიც უფრო რბილად ეკიდებიან მსგავსს შემთხვევებს."}
{"text": "Now, what I hope you're thinking right now is, \"Wait, who's on the Usage Panel?\tახლა, ვიმედოვნებ ფიქრობთ: \"მოიცა, ვინ არიან ამ 'გამოყენების გჯუფში'?"}
{"text": "And what should I do with their pronouncements?\"\tდა რაში გამოვიყენო მათი გადაწყვეტილებები?\""}
{"text": "If you look in the front matter of American Heritage Dictionaries, you can actually find the names of the people on the Usage Panel.\tთუ American Heritage Dictionaries ლექსიკონების შესავალს წაიკითხავთ, იქ იპოვით \"გამოყენების ჯგუფში\" შემავალი ხალხის სახელებსა და გვარებს."}
{"text": "But who looks at the front matter of dictionaries?\tმაგრამ ვის აინტერესებს ლექსიკონის შესავალი?"}
{"text": "There are about 200 people on the Usage Panel.\t\"გამოყენების ჯგუფში\" დაახლოებით 200 ადამიანია."}
{"text": "They include academicians, journalists, creative writers.\tმათ შორის არიან აკადემიკოსები, ჟურნალისტები, შემოქმედი მწერლები."}
{"text": "There's a Supreme Court justice on it and a few linguists.\tასევე უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე და რამდენიმე ლინგვისტი."}
{"text": "As of 2005, the list includes me.\t2005 წლიდან კი, ამ სიას მეც შევუერთდი."}
{"text": "(Applause) Here's what we can do for you.\t(აპლოდისმენტები) აი, როგორ შეგვიძლია თქვენი დახმარება."}
{"text": "We can give you a sense of the range of opinions about contested usage.\tჩვენ შეგვიძლია მოგაწოდოთ სადავო სიტყვების გამოყენების შესახებ აზრები."}
{"text": "That is and should be the extent of our authority.\tეს არის და უნდა იყოს ჩვენი ძალაუფლების ზღვარი."}
{"text": "We are not a language academy.\tჩვენ არ ვართ ენის აკადემია."}
{"text": "About once a year, I get a ballot that asks me about whether new uses, new pronunciations, new meanings, are acceptable.\tწელიწადში ერთხელ, მე გამოკითხვაში ვიღებ მონაწილებას, რომელიც მეკითხება არის თუ არა მისაღები ახალი მნიშვნელობა, ახალი წარმოთქმა და სიტყვის ახლებური გამოყენება."}
{"text": "Now here's what I do to fill out the ballot.\tაი, რას ვაკათებ კითxვარის შევსებისას."}
{"text": "I listen to what other people are saying and writing.\tვუსმენ რას ამბობენ და წერენ სხვები,"}
{"text": "I do not listen to my own likes and dislikes about the English language.\tინგლისური ენის მიმართ მხოლოდ საკუთარი სიმპათიებით არ შემოვიფარგლები."}
{"text": "I will be honest with you: I do not like the word \"impactful,\" but that is neither here nor there in terms of whether \"impactful\" is becoming common usage and becoming more acceptable in written prose.\tმოდი ვიქნები გულახდილი: მე არ მომწონს სიტყვა \"impactful\" (გავლენიანი), მაგრამ ეს არაფერ შუაშია იმასთან, ეს სიტყვა ფართოდ გამოიყენება თუ არა და ხდება თუ არა მიღებული ლიტერატურაში."}
{"text": "So to be responsible, what I do is go look at usage, which often involves going to look at online databases such as Google Books.\tამიტომაც, პასუხისმგებლობით რომ მოვეკიდო ვაკვირდები გამოყენებას, რომელიც ხშირად გულისხმობს ონლიან ბაზების, მაგალითად Google Books-ის შემოწმებას."}
{"text": "Well, if you look for \"impactful\" in Google Books, here is what you find.\tGoogle Books-ში \"impactful\"-ს თუ მოძებნით, აი, რას ნახავთ."}
{"text": "Well, it sure looks like \"impactful\" is proving useful for a certain number of writers, and has become more and more useful over the last 20 years.\tაქ ნამდვილად ჩანს, რომ ეს სიტყვა გარკვეული რაოდენობის მწერლებისათვის გამოყენებადია და მისი მოხმარება ბოლო 20 წლის მანძილზე, უფრო და უფრო იზრდება."}
{"text": "Now, there are going to be changes that all of us don't like in the language.\tენაში აუცილებლად მოხდება ცვლილებები, რომლებიც ჩვენ არცერთს არ მოგვწონს."}
{"text": "There are going to be changes where you think, \"Really?\tიქნება ცვლილებები, რომლებზეც იფიქრებთ, რომ \"სერიოზულად?"}
{"text": "Does the language have to change that way?\"\tნუთუ ასე უნდა შეიცვალოს ენა?\""}
{"text": "What I'm saying is, we should be less quick to decide that that change is terrible, we should be less quick to impose our likes and dislikes about words on other people, and we should be entirely reluctant to think that the English language is in trouble.\tამით იმის თქმა მინდა, რომ არ უნდა ვიჩქაროთ სანამ ცვლილებას საშინლად ჩავთვლით, არ უნდა ვიჩქაროთ, სიტყვების ავკარგიანობასთან დაკავშირებით საკუთარი აზრების ხალხზე თავს მოხვევა და საერთოდ არ უნდა ვიფიქროთ რომ ინგლისური ენა გასაჭირშია."}
{"text": "It's not. It is rich and vibrant and filled with the creativity of the speakers who speak it.\tეს ასე არ არის. ის მდიდარი, ჟღერადი და შემოქმედობითობით სავსე ხდება, იმათი წყალობოთ, ვინც ამ ენაზე საუბრობს."}
{"text": "In retrospect, we think it's fascinating that the word \"nice\" used to mean silly, and that the word \"decimate\" used to mean to kill one in every 10.\tთუკი გადავხედავთ ძველ დროს, გასაოცარია, რომ სიტყვა \"nice\"(სასიამოვნო) \"სულელს\" ნიშნავდა, ხოლო \"decimate\"(განადგურება) \"ყოველ 10-ში ერთის მოკვლას\"."}
{"text": "(Laughter) We think that Ben Franklin was being silly to worry about \"notice\" as a verb.\t(სიცილი) ჩვენ გვგონია, რომ ბენ ფრანკლინი სულელი იყო, როცა\"notice\"-ის(შემჩნევა) ზმნად გამოყენებაზე ღელავდა."}
{"text": "Well, you know what?\tიცით რა?"}
{"text": "We're going to look pretty silly in a hundred years for worrying about \"impact\" as a verb and \"invite\" as a noun.\t100 წლის შემდეგ, ჩვენც ისეთივე სულელები გამოვჩნდებით, რადგან \"impact\"-ის ზმნური გამოყენება და \"invite\"-ის გაარსებითება გვაღელვებს."}
{"text": "The language is not going to change so fast that we can't keep up.\tენა იმდენად სწრაფად არ იცვლება, რომ ვერ დავეწიოთ."}
{"text": "Language just doesn't work that way.\tუბრალოდ, ენაში ასე არ ხდება."}
{"text": "I hope that what you can do is find language change not worrisome but fun and fascinating, just the way dictionary editors do.\tმე იმედი მაქვს, რომ ენის ცვლილება არ შეგაშფოთებთ არამედ გაგახალისებთ და გაგაოცებთ. ზუსტად ისე, როგორც ლექსიკონის რედაქტორებს."}
{"text": "I hope you can enjoy being part of the creativity that is continually remaking our language and keeping it robust.\tვიმედოვნებ, რომ თქვენთვის სახალისო იქნება, იმ შემოქმედებითობის ნაწილად ყოფნა, რაც უწყვეტად ცვლის და აძლიერებს ჩვენს ენას."}
{"text": "So how does a word get into a dictionary?\tმაშ, როგორ ხვდება სიტყვა ლექსიკონში?"}
{"text": "It gets in because we use it and we keep using it, and dictionary editors are paying attention to us.\tროგორ და ჩვენ მას ვიყენებთ, და ვაგრძლებეთ მის გამოყენებას, ხოლო ლექსიკონის რედაქტორები ჩვენ გვაკვირდებიან."}
{"text": "If you're thinking, \"But that lets all of us decide what words mean,\" I would say, \"Yes it does, and it always has.\"\tთუ ფიქრობთ: \"კი, მაგრამ ეს ხომ ყველა ჩვენგანს აძლევს საშულებას დაგაწყვიტოს რას ნიშნავს სიტყვა\", მე გეტყვით: \"დიახ, ასეა და ყოველთვის ასე იყო\"."}
{"text": "Dictionaries are a wonderful guide and resource, but there is no objective dictionary authority out there that is the final arbiter about what words mean.\tლექსიკონები დიდებული მრჩეველი და რესურსია, მაგრამ ამ ქვეყნად არ არსებობს ისეთი ობიექტური ლექსიკონის ორგანო, რომელიც საბოლოოდ გადაწყვეტს, თუ რას ნიშნავს სიტყვები."}
{"text": "If a community of speakers is using a word and knows what it means, it's real.\tთუ მოსახლეობა იყენებს სიტყვას და იცის მისი მნიშვნელობა, ის ნამდვილია."}
{"text": "That word might be slangy, that word might be informal, that word might be a word that you think is illogical or unnecessary, but that word that we're using, that word is real.\tეს სიტყვა შეიძლება იყოს ჟარგონი, არაფორმალური, ან შეიძლება ჩათვალოთ, რომ ეს სიტყვა ალოგიკური და ზედმეტია, მაგრამ სიტყვას, რომელსაც ჩვენ ვიყენებთ, ნამდვილია."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Think of a hard choice you'll face in the near future.\tდაფიქრდით რთულ არჩევანზე, რომელსაც უახლოეს მომავალში შეეჩეხებით."}
{"text": "It might be between two careers -- artist and accountant -- or places to live -- the city or the country -- or even between two people to marry -- you could marry Betty or you could marry Lolita.\tეს შეიძლება იყოს ორ კარიერას შორის: ხელოვანი და ბუღალტერი, ან საცხოვრებელი ადგილები: ქალაქი, თუ სოფელი. ან სულაც ორ პიროვნებას შორის: შეგიძლიათ იქორწინოთ ბეტიზე, ან ლოლიტაზე."}
{"text": "Or it might be a choice about whether to have children, to have an ailing parent move in with you, to raise your child in a religion that your partner lives by but leaves you cold.\tან ეს შეიძლება იყოს არჩევანი იყოლიოთ თუ არა ბავშვები, ან ავადმყოფი მშობელი თქვენთან გადმოიყვანოთ, გაზარდოთ ბავშვი იმ რელიგიით რომლსაც თქვენი პარტნიორი მიჰყვება, თქვენ კი არ გხიბლავთ."}
{"text": "Or whether to donate your life savings to charity.\tან შესწიროთ თუ არა თქვენი დანაზოგი ქველმოქმედებას."}
{"text": "Chances are, the hard choice you thought of was something big, something momentous, something that matters to you.\tშესაძლებელია, რთული არჩევანი, რომელზეც იფიქრეთ იყო რაღაც მნიშვნელოვანი, რაღაც საყურადღებო, რომელიც თქვენთვის მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Hard choices seem to be occasions for agonizing, hand-wringing, the gnashing of teeth.\tრთული არჩევანი ნერვიულობის, კბილების ღრჭიალის გამომწვევ მიზეზად გვეჩვენება."}
{"text": "But I think we've misunderstood hard choices and the role they play in our lives.\tვფიქრობ, ჩვენ არასწორად ვიგებთ რთულ არჩევანს და მის როლს ჩვენს ცხოვრებაში."}
{"text": "Understanding hard choices uncovers a hidden power each of us possesses.\tრთული არჩევანის სწორად გაგება, ააშკარავებს იმ დამალულ ძალას, რომელსაც ყოველი ჩვენგანი ფლობს."}
{"text": "What makes a choice hard is the way the alternatives relate.\tის, თუ რა ხდის არჩევანს რთულს, არის ალტერნატივების ურთიერთკავშირი."}
{"text": "In any easy choice, one alternative is better than the other.\tყველა მარტივ არჩევანში, ერთი ალტერნატივა უკეთესია მეორეზე."}
{"text": "In a hard choice, one alternative is better in some ways, the other alternative is better in other ways, and neither is better than the other overall.\tრთულ არჩევანში ერთი ალტერნატივა უკეთესია ერთი მხრივ. მეორე ალტერნატივა მეორე მხრივ. საერთო ჯამში კი არც ერთი მათგანი არ არის ერთმანეთზე უკეთესი."}
{"text": "You agonize over whether to stay in your current job in the city or uproot your life for more challenging work in the country, because staying is better in some ways, moving is better in others, and neither is better than the other overall.\tთქვენ აგონიაში ხართ, დარჩეთ თუ არა ამჟამინდელ სამსახურში ქალაქში, თუ გადახვიდეთ საცხოვრებლად სოფელში უფრო რთული სამუშაოსთვის; რადგან დარჩენა უკეთესია ერთი მხრივ. გადასვლა უკეთესია მეორე მხრივ. საერთო ჯამში კი, არც ერთი მათგანი არ არის ერთმანეთზე უკეთესი."}
{"text": "We shouldn't think that all hard choices are big.\tარ უნდა ვიფიქროთ, რომ ყველა რთული არჩევანი მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Let's say you're deciding what to have for breakfast.\tვთქვათ, თქვენ წყვეტთ რა მიირთვათ საუზმედ."}
{"text": "You could have high fiber bran cereal or a chocolate donut.\tმაღალი ხარისხის მარცვლეული, თუ შოკოლადის დონატი."}
{"text": "Suppose what matters in the choice is tastiness and healthfulness.\tრაც მნიშვნელოვანია ამ კონკრეტულ არჩევანში,"}
{"text": "The cereal is better for you, the donut tastes way better, but neither is better than the other overall, a hard choice.\tესაა გემოვნება და ჯანმრთელობა. მარცვლეული უკეთესია თქვენთვის, დონატი კი გაცილებით გემრიელია. საბოლოოდ, არც ერთი მათგანი არაა ერთმანეთზე უკეთესი. ეს არის რთული არჩევანი."}
{"text": "Realizing that small choices can also be hard, may make big hard choices seem less intractable.\tროცა აცნობიერებთ, რომ უმნიშვნელო არჩევანიც შესაძლებელია იყოს რთული, შეიძლება ამან მნიშვნელოვანი რთული არჩევანი უფრო მოგვარებადად დაგვანახოს."}
{"text": "After all, we manage to figure out what to have for breakfast, so maybe we can figure out whether to stay in the city or uproot for the new job in the country.\tბოლოს და ბოლოს, ჩვენ ვარკვევთ რა გვსურს საუზმედ. ამიტომ, შესაძლებელია იმაშიც გავერკვეთ დავრჩეთ ქალაქში, თუ გადავიდეთ სოფელში ახალი სამსახურის საძებნელად."}
{"text": "We also shouldn't think that hard choices are hard because we are stupid.\tასევე არ უნდა ვიფიქროთ, რომ რთული არჩევანი იმიტომ არის რთული, რომ ჩვენ ვართ სულელები."}
{"text": "When I graduated from college, I couldn't decide between two careers, philosophy and law.\tროცა კოლეჯი დავამთავრე, ვჭოჭმანობდი ორ კარიერას შორის, ფილოსოფია და სამართალი."}
{"text": "I really loved philosophy.\tმე ძალიან მიყვარდა ფილოსოფია."}
{"text": "There are amazing things you can learn as a philosopher, and all from the comfort of an armchair.\tფილოსოფოსისთვის საოცარი რამეების სწავლაა შესაძლებელი და ეს ყველაფერი სკამზე მოკალათებულმა შეგიძლიათ გააკეთოთ,"}
{"text": "But I came from a modest immigrant family where my idea of luxury was having a pork tongue and jelly sandwich in my school lunchbox, so the thought of spending my whole life sitting around in armchairs just thinking ...\tმაგრამ მე მოკრძალებული ემიგრანტის ოჯახიდან ვარ. სადაც ჩემი წარმოდგენა ფუფუნებაზე, იყო მქონოდა ნორმალური საკვები ჩემი სკოლის ლანჩის ყუთში. ამიტომ ფიქრი იმაზე, რომ მთელ ჩემს ცხოვრებას გავატარებდი სკამზე მოკალათებული, მხოლოდ ფიქრში,"}
{"text": "Well, that struck me as the height of extravagance and frivolity.\tიყო, მოკლედ რომ ვთქვათ, ზედმეტი ფუფუნება და არასერიოზულობა."}
{"text": "So I got out my yellow pad, I drew a line down the middle, and I tried my best to think of the reasons for and against each alternative.\tამიტომ ავიღე ჩემი ყვითელი ბლოკნოტი, ხაზით გავყავი ორად და შევეცადე მომეფიქრებინა ყველა მიზეზი თითოეული ალტერნატივის მხარდასაჭერად და წინააღმდეგ."}
{"text": "I remember thinking to myself, if only I knew what my life in each career would be like.\tმახსოვს ჩემთვის ვფიქრობდი: ნეტავ ვიცოდე, როგორი იქნება ჩემი ცხოვრება თითოეული კარიერის დროს."}
{"text": "If only God or Netflix would send me a DVD of my two possible future careers, I'd be set.\tნეტავ ღმერთმა ან Netflix–მა გამომიგზავნოს DVD, სადაც ვნახავდი ორ შესაძლო კარიერას, იქნებოდა ფანტასტიური. მე შევადარებდი მათ გვერდიგვერდ."}
{"text": "I'd compare them side by side, I'd see that one was better, and the choice would be easy.\tვნახავდი რომ ერთი იყო უკეთესი და არჩევანი იქნებოდა მარტივი."}
{"text": "But I got no DVD, and because I couldn't figure out which was better, I did what many of us do in hard choices: I took the safest option.\tმაგრამ ვერ მივიღე DVD, ამიტომ ვერ გავარკვიე რომელი იყო უკეთესი; გავაკეთე ის, რასაც უმრავლესობა ვაკეთებთ რთული არჩევანის დროს მე ავირჩიე ყველაზე უსაფრთხო ვარიანტი."}
{"text": "Fear of being an unemployed philosopher led me to become a lawyer, and as I discovered, lawyering didn't quite fit.\tშიშმა იმაზე, რომ ვიქნებოდი უმუშევარი ფილოსოფოსი, მიბიძგა გავმხდარიყავი ადვოკატი და როგორც შემდეგ აღმოვაჩინე, ადვოკატობა მთლად ჩემი არ იყო."}
{"text": "It wasn't who I was.\tის არ იყო ის, რაც მე ვიყავი."}
{"text": "So now I'm a philosopher, and I study hard choices, and I can tell you, that fear of the unknown, while a common motivational default in dealing with hard choices, rests on a misconception of them.\tმოკლედ, მე ახლა ფილოსოფოსი ვარ და ვიკვლევ რთულ არჩევანს; შემიძლია გითხრათ, რომ უცნობი რამის მიმართ შიში, რაც ჩვეული მოტივატორია, რთულ არჩევანთან გამკლავებისას, არის მისი არასწორად გაგების შედეგი."}
{"text": "It's a mistake to think that in hard choices, one alternative really is better than the other, but we're too stupid to know which, and since we don't know which, we might as well take the least risky option.\tშეცდომაა იფიქროთ, რომ რთულ არჩევანში, ერთი ალტერნატივა მართლაც უკეთესია მეორეზე და ჩვენ ზედმეტად სულელები ვართ, რომ მივხვდეთ რომელი, და რადგან არ ვიცით რომელი, სჯობს ავირჩიოთ ნაკლებად სარისკო."}
{"text": "Even taking two alternatives side by side with full information, a choice can still be hard.\tორი ალტერნატივის, გვერდიგვერდ დადებითაც კი, სრული ინფორმაციის პირობებში, არჩევანი ასევე შეიძლება რთული იყოს."}
{"text": "Hard choices are hard not because of us or our ignorance; they're hard because there is no best option.\tრთული არჩევანი, რთულია არა ჩვენი უმეცრების გამო, ის რთულია, რადგან არ არსებობს საუკეთესო ვარიანტი."}
{"text": "Now, if there's no best option, if the scales don't tip in favor of one alternative over another, then surely the alternatives must be equally good.\tთუ არ არსებობს საუკეთესო ვარიანტი, თუ სასწორი არ იწონება ერთი ალტერნატივის სასარგებლოდ და მეორეს საწინააღმდეგოდ, მაშინ ალტერნატივები ერთნაირად კარგი უნდა იყოს."}
{"text": "So maybe the right thing to say in hard choices is that they're between equally good options.\tამიტომ, რთული არჩევანის დროს შეიძლება სწორი იყოს ვთქვათ, რომ არჩევანი არის ერთნაირად კარგ ვარიანტებს შორის;"}
{"text": "But that can't be right.\tმაგრამ ეს ვერ იქნება მართალი."}
{"text": "If alternatives are equally good, you should just flip a coin between them, and it seems a mistake to think, here's how you should decide between careers, places to live, people to marry: Flip a coin.\tრადგან თუ ალტერნატივები ერთნაირად კარგია, არჩევანი მათ შორის მონეტის აგდებით უნდა გააკეთოთ და მსგავსი მიდგომა თითქოს არასწორია, რომ გადაწყვეტილება კარიერაზე, საცხოვრებელ ადგილზე, პოტენციურ მეუღლეზე, მიიღო მონეტის აგდებით."}
{"text": "There's another reason for thinking that hard choices aren't choices between equally good options.\tარსებობს სხვა მიზეზი ვიფიქროთ, რომ რთული არჩევანი არ არის არჩევანი, ერთნაირად კარგ ვარიანტებს შორის."}
{"text": "Suppose you have a choice between two jobs: you could be an investment banker or a graphic artist.\tწარმოიდგინეთ თქვენ გაქვთ არჩევანი ორ სამსახურს შორის: შეგიძლიათ იყოთ საინვესტიციო ბანკირი, ან გრაფიკოსი."}
{"text": "There are a variety of things that matter in such a choice, like the excitement of the work, achieving financial security, having time to raise a family, and so on.\tამ არჩევანის გაკეთებისას მნიშვნელოვანია რამდენიმე რამ. მაგალითად სამუშაოსგან მიღებული სიამოვნება; ფინანსური უსაფრთხოების მიღწევა; დრო ოჯახის შესაქმნელად და ა.შ."}
{"text": "Maybe the artist's career puts you on the cutting edge of new forms of pictorial expression.\tშეიძლება ხელოვანის კარიერა გაძლევთ საშუალებას, მოხვდეთ მხატვრული გამოხატვის უახლესი ფორმების ეპიცენტრში."}
{"text": "Maybe the banking career puts you on the cutting edge of new forms of financial manipulation.\tშესაძლოა ბანკირის კარიერა, გაძლევთ საშუალებას მოხვდეთ ფინანსური მანიპულაციების ეპიცენტრში."}
{"text": "(Laughter) Imagine the two jobs however you like, so that neither is better than the other.\tწარმოიდგინეთ ორი სამსახური ისე, რომ არც ერთი არ არის ერთმანეთზე უკეთესი."}
{"text": "Now suppose we improve one of them, a bit.\tდავუშვათ, ჩვენ ცოტათი გავაუმჯობესეთ ერთ–ერთი მათგანი."}
{"text": "Suppose the bank, wooing you, adds 500 dollars a month to your salary.\tვთქვათ, ბანკს სურს თქვენი გადაბირება და გიზრდით თვიურ ხელფასს 500$–ით."}
{"text": "Does the extra money now make the banking job better than the artist one?\tხდის თუ არა დამატებული თანხა ბანკირობას უკეთესს ხელოვანის კარიერაზე?"}
{"text": "Not necessarily.\tარა აუცილებელად."}
{"text": "A higher salary makes the banking job better than it was before, but it might not be enough to make being a banker better than being an artist.\tუფრო მაღალი ხელფასი ბანკირობას უფრო მიმზიდველს ხდის, ვიდრე ის იყო მანამდე, მაგრამ ეს შეიძლება არ იყოს საკმარისი, იმისთვის რომ ბანკირობა უპირატესი გახდეს ხელოვანის პროფესიაზე."}
{"text": "But if an improvement in one of the jobs doesn't make it better than the other, then the two original jobs could not have been equally good.\tმაგრამ თუ ერთი სამსახურის გაუმჯობესება არ იწვევს მის უპირატესობას, მაშინ ეს თავდაპირველი ორი სამსახური, არ იქნებოდა ერთნაირად კარგი."}
{"text": "If you start with two things that are equally good, and you improve one of them, it now must be better than the other.\tთუ იწყებთ ორი ერთნაირად კარგი რაღაცით და აუმჯობესებთ ერთ–ერთ მათგანს, შედეგად გაუმჯობესებული უნდა იყოს უკეთესი მეორეზე."}
{"text": "That's not the case with options in hard choices.\tეს პრინციპი არ მუშაობს რთული არჩევანის დროს."}
{"text": "So now we've got a puzzle.\tმოკლედ, გვაქვს თავსატეხი."}
{"text": "We've got two jobs.\tჩვენ გვაქვს ორი სამსახური."}
{"text": "Neither is better than the other, nor are they equally good.\tარცერთი არ არის მეორეზე უკეთეს. ისინი ასევე არ არიან ერთნაირად კარგები."}
{"text": "So how are we supposed to choose?\tაბა როგორ უნდა ავირჩიოთ?"}
{"text": "Something seems to have gone wrong here.\tროგორც ჩანს რაღაც შეგვეშალა."}
{"text": "Maybe the choice itself is problematic, and comparison is impossible.\tიქნებ თავად არჩევანის გაკეთებაა პრობლემა და შედარება შეუძლებელია."}
{"text": "But that can't be right.\tმაგრამ ეს არ შეიძლება იყოს მართალი."}
{"text": "It's not like we're trying to choose between two things that can't be compared.\tისე არ არის, რომ ჩვენ ვცდილობდეთ ავირჩიოთ ორ რამეს შორის, რომლთა შედარებაც არ შეიძლება."}
{"text": "We're weighing the merits of two jobs, after all, not the merits of the number nine and a plate of fried eggs.\tბოლო-ბოლო ორ სამსახურს ვადარებთ და არა ციფრ 9–ს და შემწვარ კვერცხს თეფშზე."}
{"text": "A comparison of the overall merits of two jobs is something we can make, and one we often do make.\tთითოეული სამსახურის საერთო ღირებულებების ერთმანეთთან შედარება არის ის, რაც ჩვენ შეგვიძლია და რასაც ხშირად ვაკეთებთ."}
{"text": "I think the puzzle arises because of an unreflective assumption we make about value.\tვფიქრობ თავსატეხი ჩნდება ზედაპირული დასკვნების გაკეთების გამო, რომელსაც ჩვენ ვღებულობთ ღირებულებასთან მიმართებაში."}
{"text": "We unwittingly assume that values like justice, beauty, kindness, are akin to scientific quantities, like length, mass and weight.\tჩვენ უნებლიედ ვგულისხმობთ, რომ ღირებულებები ჰგავს სამართალს, სილამაზეს, სიკეთეს, ისეთ მეცნიერულ სიდიდეებს როგორიცაა სიგრძე, მასა და წონა."}
{"text": "Take any comparative question not involving value, such as which of two suitcases is heavier.\tაიღეთ ნებისმიერი შედარებითი კითხვა, რომელიც არ მოიცავს ღირებულებას მაგალითად ორიდან რომელია უფრო მძიმე ჩემოდანი."}
{"text": "There are only three possibilities.\tამ შემთხვევაში არსებობს მხოლოდ სამი შესაძლებლობა."}
{"text": "The weight of one is greater, lesser or equal to the weight of the other.\tერთის წონა მეტია, ნაკლებია, ან ერთნაირია."}
{"text": "Properties like weight can be represented by real numbers -- one, two, three and so on -- and there are only three possible comparisons between any two real numbers.\tისეთი თვისებები როგორიცაა წონა, შეიძლება წარმოდგენილ იქნას რეალური რიცხვებით: ერთი, ორი, სამი და ა.შ. და ამ დროს არსებობს მხოლოდ სამი შესაძლო შედეგი ორ რეალურ რიცხვის შედარებისას."}
{"text": "One number is greater, lesser, or equal to the other.\tერთი რიცხვი უფრო დიდია, ნაკლებია, ან ისინი ერთნაირია."}
{"text": "Not so with values.\tეს ასე არ არის, როცა ღირებულებებს ეხება საქმე."}
{"text": "As post-Enlightenment creatures, we tend to assume that scientific thinking holds the key to everything of importance in our world, but the world of value is different from the world of science.\tროგორც განათლების შემდგომი ეპოქის არსებებს, ჩვენ გვჩვევია ვივარაუდოთ, რომ მეცნიერულ აზროვნებაშია გასაღები ყველა მნიშვნელოვან საკითხზე ჩვენს სამყაროში. მაგრამ ღირებულების სამყარო განსხვავებულია მეცნიერული სამყაროსაგან."}
{"text": "The stuff of the one world can be quantified by real numbers.\tერთ სამყაროში არსებული მატერია, შესაძლებელია გაიზომოს რეალურ რიცხვებში."}
{"text": "The stuff of the other world can't.\tმეორე სამყაროსი კი არა."}
{"text": "We shouldn't assume that the world of is, of lengths and weights, has the same structure as the world of ought, of what we should do.\tჩვენ არ უნდა ვივარაუდოთ, რომ სიგრძის და წონის \"არის\" სამყაროს, ისეთივე სტრუქტურა აქვს, როგორც \"უნდა\" სამყაროს, თუ რა უნდა გავაკეთოთ."}
{"text": "So if what matters to us -- a child's delight, the love you have for your partner — can't be represented by real numbers, then there's no reason to believe that in choice, there are only three possibilities -- that one alternative is better, worse or equal to the other.\tმოკლედ, რაც ჩვენთვის მნიშვნელოვანია: ბავშვის აღტაცება, პარტნიორის მიმართ სიყვარული, თუ შეუძლებელია გამოვსახოთ რეალური რიცხვებით, მაშინ არ არსებობს საფუძველი გვჯეროდეს, რომ არჩევანში არსებობს მხოლოდ სამი შესაძლო ვარიანტი. ერთი ალტერნატივა უკეთესია, უარესია ან ისინი ერთნაირია."}
{"text": "We need to introduce a new, fourth relation beyond being better, worse or equal, that describes what's going on in hard choices.\tჩვენ უნდა წარმოვადგინოთ ახალი, მეოთხე დამოკიდებულება უკეთესის, უარესის, ან ერთნაირის მიღმა, რომელიც ასახავს თუ რა ხდება რთული არჩევანის დროს."}
{"text": "I like to say that the alternatives are \"on a par.\"\tმსურს ვთქვა, რომ ალტერნატივები არის \"თანაბრად\""}
{"text": "When alternatives are on a par, it may matter very much which you choose, but one alternative isn't better than the other.\tროცა ალტერნატივები არის თანაბრად, შეიძლება დიდი მნიშვნელობა ჰქონდეს იმას, თუ რომელს აირჩევთ თქვენ, მაგრამ ერთი ალტერნატივა არ არის მეორეზე უკეთესი."}
{"text": "Rather, the alternatives are in the same neighborhood of value, in the same league of value, while at the same time being very different in kind of value.\tუფრო მეტიც, ალტერნატივები იმყოფებიან ღირებულების ერთ სამეზობლოში, ღირებულების ერთ ლიგაში. თუმცა ამასთანავე, ისინი არიან ძალიან განსხვავებულები თავისი ღირებულებით."}
{"text": "That's why the choice is hard.\tსწორედ ამიტომ არის არჩევანი რთული."}
{"text": "Understanding hard choices in this way uncovers something about ourselves we didn't know.\tრთული არჩევანის მსგავსად გააზრება, ააშკარავებს რაღაცას ჩვენ შესახებ, რაც არ ვიცოდით."}
{"text": "Each of us has the power to create reasons.\tყოველ ჩვენგანს აქვს ძალა შექმნას მიზეზები."}
{"text": "Imagine a world in which every choice you face is an easy choice, that is, there's always a best alternative.\tწარმოიდგინეთ სამყარო, სადაც ყველა არჩევანი, რომელსაც აკეთებთ არის მარტივი არჩევანი, ანუ ყოველთვის არსებობს უკეთესი ალტერნატივა."}
{"text": "If there's a best alternative, then that's the one you should choose, because part of being rational is doing the better thing rather than the worse thing, choosing what you have most reason to choose.\tთუ არსებობს უკეთესი ალტერნატივა, თქვენ ის უნდა აირჩიოთ, რადგან იყო რაციონალური, ნიშნავს აკეთო უკეთესი რამ, ვიდრე უარესი. აირჩიო ის რაღაც, რომლისთვისაც გაქვს მეტი მიზეზი."}
{"text": "In such a world, we'd have most reason to wear black socks instead of pink socks, to eat cereal instead of donuts, to live in the city rather than the country, to marry Betty instead of Lolita.\tმსგავს სამყაროში, ჩვენ გვაქვს მეტი მიზეზი გვეცვას შავი წინდები, ვიდრე ვარდისფერი, ვჭამოთ მარცვლეული, ვიდრე დონატები, ვიცხოვროთ ქალაქში, ვიდრე სოფელში, ვიქორწინოთ ბეტიზე, ვიდრე ლოლიტაზე."}
{"text": "A world full of only easy choices would enslave us to reasons.\tმარტივი არჩევანით სავსე სამყარო მიზეზებით დაგვიმონებდა."}
{"text": "When you think about it, (Laughter) it's nuts to believe that the reasons given to you dictated that you had most reason to pursue the exact hobbies you do, to live in the exact house you do, to work at the exact job you do.\tთუ დაფიქრდებით, სისულელეა გჯეროდეთ, რომ ასეთი მიზეზები გახდა, იმის საფუძველი, რომ დაკავებულიყავით იმ ჰობით, რომლითაც დაკავებული ხართ; რომ გეცხოვრათ იმ სახლში, რომელშიც ცხოვრობთ; რომ გემუშავათ იმ სამსახურში, რომელშიც მუშაობთ."}
{"text": "Instead, you faced alternatives that were on a par -- hard choices -- and you made reasons for yourself to choose that hobby, that house and that job.\tამის ნაცვლად, თქვენ აღმოჩნდით ალტერნატივების პირისპირ, რომლებიც იყვნენ თანაბრად – რთული არჩევანი და თქვენ შექმენით მიზეზები თქვენთვის, რომ აგერჩიათ კონკრეტული ჰობი, საცხოვრებელი და სამსახური."}
{"text": "When alternatives are on a par, the reasons given to us, the ones that determine whether we're making a mistake, are silent as to what to do.\tროცა ალტერნატივები არის თანაბრად, მიზეზები, რომლებიც როგორც წესი საზღვრავს ვუშვებთ თუ არა შეცდომას, არაფერს ამბობენ იმაზე თუ რა ვქნათ."}
{"text": "It's here, in the space of hard choices, that we get to exercise our normative power -- the power to create reasons for yourself, to make yourself into the kind of person for whom country living is preferable to the urban life.\tაქ, რთული არჩევანის სივრცეში, გვეძლევა საშუალება გამოვიყენოთ საკუთარი ნორმატიული ძალა. ძალა, რომ შექმნა მიზეზები საკუთარი თავისთვის, შექმნა საკუთარი თავი ისეთ პიროვნებად, რომლისთვისაც სოფლის ცხოვრება, უკეთესია ქალაქისაზე."}
{"text": "When we choose between options that are on a par, we can do something really rather remarkable.\tროცა ჩვენ ვირჩევთ ვარიანტებს შორის, რომლებიც თანაბარად არიან, ჩვენ შეგვიძია გავაკეთოთ რაღაც შესანიშნავი."}
{"text": "We can put our very selves behind an option.\tჩვენ შეგვიძლია საკუთარი თავი დავაყენოთ ამ პოზიციაზე."}
{"text": "Here's where I stand.\tაი, მე აქ ვდგავარ."}
{"text": "Here's who I am, I am for banking.\tაი ეს მე ვარ. მე ვირჩევ ბანკინგს."}
{"text": "I am for chocolate donuts.\tმე ვირჩევ შოკოლადის დონატებს."}
{"text": "(Laughter) This response in hard choices is a rational response, but it's not dictated by reasons given to us.\tეს დამოკიდებულება რთული არჩევანის დროს არის რაციონალური დამოკიდებულება, მაგრამ ის არ განისაზღვრება მიზეზებით."}
{"text": "Rather, it's supported by reasons created by us.\tარამედ ის მხარდაჭერილია ჩევნივე შექმნილი მიზეზებით."}
{"text": "When we create reasons for ourselves to become this kind of person rather than that, we wholeheartedly become the people that we are.\tროცა ჩვენ ვქმნით მიზეზებს საკუთარი თავისთვის, რომ გავხდეთ ასეთი პიროვნება და არა სხვანაირი, ჩვენ გულწრფელად ვხდებით ის ადამიანები, რომლებიც ვართ."}
{"text": "You might say that we become the authors of our own lives.\tშესაძლებელია თქვათ, რომ ჩვენ ვხდებით ჩვენივე ცხოვრების ავტორები."}
{"text": "So when we face hard choices, we shouldn't beat our head against a wall trying to figure out which alternative is better.\tასე რომ, როცა ვეჯახებით რთულ არჩევანს, ჩვენ არ უნდა ვურტყათ თავი კედელს, რათა გავიაზროთ რომელი ალტერნატივაა უკეთესი."}
{"text": "There is no best alternative.\tარ არსებობს უკეთესი ალტერნატივა."}
{"text": "Instead of looking for reasons out there, we should be looking for reasons in here: Who am I to be?\tნაცვლად იმისა, რომ ვეძიოთ მიზეზები გარეთ, ჩვენ უნდა ვეძიოთ ისინი აქ: ვინ ვიქნები მე?"}
{"text": "You might decide to be a pink sock-wearing, cereal-loving, country-living banker, and I might decide to be a black sock-wearing, urban, donut-loving artist.\tთქვენ შეიძლება გადაწყვიტოთ იყოთ ვარდისფერი წინდის მატარებელი, მარცვლეულის მოყვარული, სოფელში მცხოვრები ბანკირი, და მე შეიძლება გადავწყვიტო ვიყო შავი წინდის მატარებელი, ქალაქელი, დონატის მოყვარული ხელოვანი."}
{"text": "What we do in hard choices is very much up to each of us.\tის, თუ რას ვაკეთებთ რთული არჩევანის დროს, დიდად დამოკიდებულია ყოველ ჩვენგანზე."}
{"text": "Now, people who don't exercise their normative powers in hard choices are drifters.\tადამიანები, რომლებიც არ იყენებენ საკუთარ ნორმატიულ ძალებს რთული არჩევანის პირობებში დინებას მიჰყვებიან."}
{"text": "We all know people like that.\tჩვენ ყველამ ვიცით ასეთი ადამიანები."}
{"text": "I drifted into being a lawyer.\tმე ჩავრჩი ადვოკატად,"}
{"text": "I didn't put my agency behind lawyering.\tთავად ასე არ გადამიწყვეტია."}
{"text": "I wasn't for lawyering.\tმე არ მსურდა ადვოკატობა."}
{"text": "Drifters allow the world to write the story of their lives.\tისინი ვინც დინებას მიჰყვებიან, სამყაროს აძლევენ საშუალებას დაწეროს მათი ცხოვრების ისტორია."}
{"text": "They let mechanisms of reward and punishment -- pats on the head, fear, the easiness of an option -- to determine what they do.\tისინი საშუალებას აძლევენ ჯილდოს და სასჯელის მექანიზმს, თავზე ხელის გადასმას, შიშს, არჩევანის სიმარტივეს, განსაზღვროს მათი მოქმედება."}
{"text": "So the lesson of hard choices: reflect on what you can put your agency behind, on what you can be for, and through hard choices, become that person.\tმოკლედ, რთული არჩევანის გაკვეთილი: დაფიქრდით რისი გაკეთება გსურთ, რა შეიძლება მოგწონდეთ, და რთული არჩევანის გაკეთებით გახდით ეს კონკრეტული პიროვნება."}
{"text": "Far from being sources of agony and dread, hard choices are precious opportunities for us to celebrate what is special about the human condition, that the reasons that govern our choices as correct or incorrect sometimes run out, and it is here, in the space of hard choices, that we have the power to create reasons for ourselves to become the distinctive people that we are.\tაგონიის და შიშის საპირისპიროდ, რთული არჩევანი არის ღირებული შესაძლებლობა ჩვენთვის, რომ ვიზეიმოთ ის, რაც განსაკუთრებულია ადამიანური მდგომარეობისთვის, ის რომ მიზეზები, რომლებიც მართავენ ჩვენს არჩევანს, როგორც სწორს, ისე არასწორს, ხანდახან წყვეტენ ფუნქციონირებას და ამ დროს, აქ, რთული არჩევანის წიაღში, გვაქვს ძალა შევქმნათ საკუთარი მიზეზები, რომ გავხდეთ ის განსაკუთრებული ადამიანები, რომლებიც ვართ."}
{"text": "And that's why hard choices are not a curse but a godsend.\tსწორედ ამიტომ რთული არჩევანი არაა უბედურება, არამედ ღმერთის საჩუქარი."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When we think about prejudice and bias, we tend to think about stupid and evil people doing stupid and evil things.\tროცა წინასწარგანწყობასა და მიკერძოებაზე ვფიქრობთ, ხშირად სულელი, ბოროტი ადამიანები გვახსენდება, რომლებიც სისულელეებს და მავნებლობას სჩადიან."}
{"text": "And this idea is nicely summarized by the British critic William Hazlitt, who wrote, \"Prejudice is the child of ignorance.\"\tეს აზრი კარგად შეაჯამა ბრიტანელმა კრიტიკოსმა, უილიამ ჰაზლიტმა, რომელმაც დაწერა: \"წინასწარგანწყობა უვიცობის შვილია.\""}
{"text": "I want to try to convince you here that this is mistaken.\tმინდა ვცადო დაგარწმუნოთ, რომ ეს შეცდომაა."}
{"text": "I want to try to convince you that prejudice and bias are natural, they're often rational, and they're often even moral, and I think that once we understand this, we're in a better position to make sense of them when they go wrong, when they have horrible consequences, and we're in a better position to know what to do when this happens.\tმინდა დაგარწმუნოთ, რომ წინასწარგანწყობა და მიკერძოება ბუნებრივია, რაციონალურია და ხშირად მორალურიც კი. ვფიქრობ, თუ ამას გავიგებთ, უფრო უკეთ ვიგრძნობთ, როდის შეიძლება ამან შეცდომაში შეგვიყვანოს და საშინელი შედეგები მოიტანოს. უკეთ გვეცოდინება რა ვიღონოთ, თუ ასე მოხდა."}
{"text": "So, start with stereotypes. You look at me, you know my name, you know certain facts about me, and you could make certain judgments.\tდავიწყოთ სტერეოტიპებით. როცა მიყურებთ, იცით ჩემი სახელი, რაღაც ინფორმაცია ჩემზე და გარკვეული წარმოდგენა გექმნებათ."}
{"text": "You could make guesses about my ethnicity, my political affiliation, my religious beliefs.\tშეგიძლიათ ივარაუდოთ ჩემი ეთნიკური წარმომავლობა. პოლიტიკური კუთვნილება, რელიგიური რწმენა."}
{"text": "And the thing is, these judgments tend to be accurate.\tეს წარმოდგენები ხშირად ზუსტია."}
{"text": "We're very good at this sort of thing.\tჩვენ კარგად გამოგვდის მსგავსი რაღაცეები."}
{"text": "And we're very good at this sort of thing because our ability to stereotype people is not some sort of arbitrary quirk of the mind, but rather it's a specific instance of a more general process, which is that we have experience with things and people in the world that fall into categories, and we can use our experience to make generalizations about novel instances of these categories.\tკარგად გამოგვდის იმიტომ, რომ ჩვენი უნარი ადამიანების სტერეოტიპიზაციისა, არა გონების რაღაც შემთხვევითობაა, არამედ ის ზოგადი პროცესის სპეციფიური შემთხვევაა. ეს პროცესია კატეგორიებად დაყოფილ ნივთებთან და ადამიანებთან ურთიერთობის გამოცდილება, რომელსაც ამ კატეგორიების ახალი წარმომადგენლების განზოგადებაში ვიყენებთ."}
{"text": "So everybody here has a lot of experience with chairs and apples and dogs, and based on this, you could see unfamiliar examples and you could guess, you could sit on the chair, you could eat the apple, the dog will bark.\tყველა აქ მყოფს სკამებთან, ვაშლებთან და ძაღლებთან ურთიერთობის დიდი გამოცდილება აქვს. ამაზე დაყრდნობით, უცნობი ობიექტიდან თქვენ შეგიძლიათ დაასკვნათ, რომ სკამზე შეიძლება დაჯდეთ, ვაშლი შეგიძლიათ ჭამოთ და რომ ძაღლი იყეფება."}
{"text": "Now we might be wrong.\tთუმცა, შეიძლება ვცდებოდეთ."}
{"text": "The chair could collapse if you sit on it, the apple might be poison, the dog might not bark, and in fact, this is my dog Tessie, who doesn't bark.\tსკამი შეიძლება გატყდეს, თუ მასზე დაჯდებით, ვაშლი შეიძლება საწამლავი იყოს და ძაღლმა კი არ იყეფოს. მართლაც, ეს ჩემი ძაღლი ტესია და ის არ იყეფება."}
{"text": "But for the most part, we're good at this.\tმაგრამ ხშირ შემთხვევაში ამას კარგად ვახერხებთ."}
{"text": "For the most part, we make good guesses both in the social domain and the non-social domain, and if we weren't able to do so, if we weren't able to make guesses about new instances that we encounter, we wouldn't survive.\tხშირ შემთხვევაში სწორ ვარაუდებს ვაკეთებთ სოციალურ სფეროშიც და არა სოციალურშიც. ასე რომ არ ყოფილიყო, რომ არ შეგვძლებოდა გამოგვეცნო რაღაცეები ახალ ობიექტებზე, რომლებსაც ვხვდებით, ვერ გადავრჩებოდით."}
{"text": "And in fact, Hazlitt later on in his wonderful essay concedes this.\tსხვათა შორის ჰეზლიტი მოგვიანებით თავის შესანიშნავ ესეში ამას აღიარებს."}
{"text": "He writes, \"Without the aid of prejudice and custom, I should not be able to find my way my across the room; nor know how to conduct myself in any circumstances, nor what to feel in any relation of life.\"\tის წერს: \"წინასწარგანწყობისა და მიჩვევის დახმარების გარეშე ოთახში გზას ვერ გავიკვლევდი; არ მეცოდინებოდა როგორ მოვქცეულიყავი ნებისმიერ ვითარებაში, ან რა მეგრძნო ნებისმიერ ცხოვრებისეულ ურთიერთობაში.\""}
{"text": "Or take bias.\tავიღოთ მიკერძოება."}
{"text": "Now sometimes, we break the world up into us versus them, into in-group versus out-group, and sometimes when we do this, we know we're doing something wrong, and we're kind of ashamed of it.\tზოგჯერ ჩვენ ვყოფთ მსოფლიოს როგორც ჩვენ მათ წინააღმდეგ, ჩვენიანებად და მათიანებად. ზოგჯერ როცა ამას ვაკეთებთ, ვხვდებით რომ არასწორად ვიქცევით და გვრცხვენია ამის."}
{"text": "But other times we're proud of it.\tთუმცა, სხვა შემთხვევაში ვამაყობთ ამით."}
{"text": "We openly acknowledge it.\tსაჯაროდ ვაღიარებთ ამას."}
{"text": "And my favorite example of this is a question that came from the audience in a Republican debate prior to the last election.\tჩემი საყვარელი მაგალითია, უკანასკნელი არჩევნების წინ რესპუბლიკელების დებატებისას, მაყურებლისგან წამოსული შეკითხვა."}
{"text": "(Video) Anderson Cooper: Gets to your question, the question in the hall, on foreign aid? Yes, ma'am.\t(ვიდეო) ანდერსონ კუპერი: გადავდივართ შეკითხვებზე შეკითხვა საგარეო დახმარებაზე?"}
{"text": "Woman: The American people are suffering in our country right now.\tდიახ, მემ. ქალი: ამერიკელი ხალხი იტანჯება ჩვენს ქვეყანაში ამჟამად."}
{"text": "Why do we continue to send foreign aid to other countries when we need all the help we can get for ourselves?\tრატომ ვაგრძელებთ სხვა ქვეყნებისთვის დახმარების გაგზავნას როცა ჩვენ თავად გვჭირდება საკუთარი თავის დახმარება?"}
{"text": "AC: Governor Perry, what about that?\tაკ: გუბერნატორო პერი,"}
{"text": "(Applause) Rick Perry: Absolutely, I think it's— Paul Bloom: Each of the people onstage agreed with the premise of her question, which is as Americans, we should care more about Americans than about other people.\t(აპლოდისმენტები) რიკ პერი: რა თქმა უნდა, მე ვფიქრობ ეს... პოლ ბლუმი: სცენაზე მყოფი ადამიანებიდან თითოეული დაეთანხმა შეკითხვის პათოსს, რომ როგორც ამერიკელებს, ამერიკელები მეტად უნდა გვადარდებდეს ვიდრე სხვა ხალხი."}
{"text": "And in fact, in general, people are often swayed by feelings of solidarity, loyalty, pride, patriotism, towards their country or towards their ethnic group.\tმართლაც, ზოგადად ადამიანები სოლიდარობით, ლოიალობით, სიამაყით, პატრიოტიზმით არიან განმსჭვალულები მათი ქვეყნის, ან მათი ეთნიკური ჯგუფის მიმართ."}
{"text": "Regardless of your politics, many people feel proud to be American, and they favor Americans over other countries.\tპოლიტიკური კუთვნილების განურჩევლად ბევრი ადამიანი ამაყობს ამერიკელობით და ისინი სხვა ქვეყნებს ამერიკას ამჯობინებენ."}
{"text": "Residents of other countries feel the same about their nation, and we feel the same about our ethnicities.\tსხვა ქვეყნის მაცხოვრებლები იმავეს ფიქრობენ საკუთარ ერზე იგივეს ვგრძნობთ ეთნოსზეც."}
{"text": "Now some of you may reject this.\tზოგმა თქვენგანმა ეს შეიძლება უარყოს."}
{"text": "Some of you may be so cosmopolitan that you think that ethnicity and nationality should hold no moral sway.\tზოგი თქვენგანი შეიძლება კოსმოპოლიტია და ფიქრობს, რომ ეთნოსი და ნაციონალობა არ უნდა იყოს მორალური ფაქტორი."}
{"text": "But even you sophisticates accept that there should be some pull towards the in-group in the domain of friends and family, of people you're close to, and so even you make a distinction between us versus them.\tმაგრამ თქვენნაირი დახვეწილებიც კი დაეთანხმებით, რომ უნდა არსებობდეს რაღაც მიკერძოება მეგობრებისა და ოჯახის წევრების მიმართ. იმ ხალხის მიმართ, ვისთანაც ახლოს ხართ. ამიტომ თქვენც ასხვავებთ, 'ჩვენ' და 'მათ'."}
{"text": "Now, this distinction is natural enough and often moral enough, but it can go awry, and this was part of the research of the great social psychologist Henri Tajfel.\tეს განსხვავება საკმაოდ ბუნებრივია და ხშირად მორალურიც, მაგრამ ის შეიძლება დამახინჯდეს. სწორედ ეს იყო დიდი სოციალური ფსიქოლოგის ჰენრი ტეჯფელის კვლევის ნაწილი."}
{"text": "Tajfel was born in Poland in 1919.\tტეჯფელი 1919 წელს პოლონეთში დაიბადა."}
{"text": "He left to go to university in France, because as a Jew, he couldn't go to university in Poland, and then he enlisted in the French military in World War II.\tიგი უნვერსიტეტში სასწავლებლად საფრანგეთში წავიდა, რადგან როგორც ებრაელს, არ შეეძლო პოლონეთში ესწავლა. შემდეგ, მეორე მსოფლიო ომისას საფრანგეთის არმიის რიგებში ჩარიცხეს."}
{"text": "He was captured and ended up in a prisoner of war camp, and it was a terrifying time for him, because if it was discovered that he was a Jew, he could have been moved to a concentration camp, where he most likely would not have survived.\tშემდეგ ტყვედ აიყვანეს და სამხედრო პატიმრების ბანაკში აღმოჩნდა. ეს მისთვის საშინელი პერიოდი იყო, რადგან მისი ებრაელობა რომ აღმოეჩინათ, შეიძლება საკონცენტრაციო ბანაკში გადაეყვანათ, სადაც ალბათ ვერ გადარჩებოდა."}
{"text": "And in fact, when the war ended and he was released, most of his friends and family were dead.\tმართლაც, როცა ომი დამთავრდა და გამოუშვეს, მისი მეგობრების და ოჯახის წევრების უმრავლესობა მკვდარი იყო."}
{"text": "He got involved in different pursuits.\tის სხვადასხვა აქტივობით იყო დაკავებული."}
{"text": "He helped out the war orphans.\tის ომის ობლებს ეხმარებოდა,"}
{"text": "But he had a long-lasting interest in the science of prejudice, and so when a prestigious British scholarship on stereotypes opened up, he applied for it, and he won it, and then he began this amazing career.\tმაგრამ მისი ხანგრძლივი ინტერესის სფერო წინასწარგანწყობის მეცნიერება იყო. როცა პრესტიჟულ ბრიტანულ სტიპენდიაზე კონკურსი გამოცხადდა, მანაც შეიტანა განაცხადი და მოიპოვა ის. ეს იყო მისი შესანიშნავი კარიერის დასაწყისი."}
{"text": "And what started his career is an insight that the way most people were thinking about the Holocaust was wrong.\tმისი კარიერა კი ისეთი აზრით დაიწყო, რომელიც უმრავლესობის წარმოდგენას ჰოლოკოსტზე ეწინააღმდეგებოდა."}
{"text": "Many people, most people at the time, viewed the Holocaust as sort of representing some tragic flaw on the part of the Germans, some genetic taint, some authoritarian personality.\tბევრი ხალხი, უმრავლესობა იმ დროში, ჰოლოკოსტს უყურებდა, როგორც გერმანელების რაღაც ტრაგიკულ დეფექტს, რაღაც გენეტიკურ, ავტორიტარულ პიროვნულ თვისებას"}
{"text": "And Tajfel rejected this.\tდა ტეჯფელმა ეს უარყო."}
{"text": "Tajfel said what we see in the Holocaust is just an exaggeration of normal psychological processes that exist in every one of us.\tტეჯფელმა თქვა, რომ რაც ჰოლოკოსტის დროს ვნახეთ, არის ნორმალური ფსიქოლოგიური პროცესების გადამეტება. პროცესების, რომელიც ყოველ ჩვენგანშია."}
{"text": "And to explore this, he did a series of classic studies with British adolescents.\tამის შესასწავლად მან ბრიტანელ ახალგაზრდებზე, კლასიკური კვლევების სერია ჩაატარა."}
{"text": "And in one of his studies, what he did was he asked the British adolescents all sorts of questions, and then based on their answers, he said, \"I've looked at your answers, and based on the answers, I have determined that you are either\" — he told half of them — \"a Kandinsky lover, you love the work of Kandinsky, or a Klee lover, you love the work of Klee.\"\tერთ-ერთ კვლევაში, მან ბრიტანელ ახალგაზრდებს სხვადასხვა კითხვები დაუსვა. შემდეგ პასუხებზე დაყრდნობით თქვა: \"თქვენს პასუხებს შევხედე და მათზე დაყრდნობით, დავადგინე რომ თქვენ ხართ ან\"... ნახევარს უთხრა: \"კანდინსკის მოყვარული, თქვენ გიყვართ კანდინსკის ნამუშევრები\", ან: \"კლიის მოყვარული, თქვენ გიყვართ კლიის ნამუშევრები\""}
{"text": "It was entirely bogus.\tეს სრული ფიქცია იყო."}
{"text": "Their answers had nothing to do with Kandinsky or Klee.\tმათ პასუხებს კავშირი არ ჰქონდა, არც კანდინსკისთან და არც კლიისთან."}
{"text": "They probably hadn't heard of the artists.\tმათ ალბათ ამ ხელოვანების შესახებ არც კი სმენიათ."}
{"text": "He just arbitrarily divided them up.\tმან უბრალოდ შემთხვევითად დაჰყო ისინი."}
{"text": "But what he found was, these categories mattered, so when he later gave the subjects money, they would prefer to give the money to members of their own group than members of the other group.\tაღმოჩნდა რომ ეს კატეგორიები მნიშვნელოვანი იყო. როცა მან მოგვიანებით გამოსაცდელებს ფული მისცა, ისინი ამ ფულს უფრო მეტად საკუთარი ჯგუფის წევრებს უნაწილებდნენ, ვიდრე სხვა ჯგუფისას."}
{"text": "Worse, they were actually most interested in establishing a difference between their group and other groups, so they would give up money for their own group if by doing so they could give the other group even less.\tუფრო მეტიც, ისინი დაინტერესებულები იყვნენ საკუთარ ჯგუფსა და სხვა ჯგუფს შორის განსხვავების მიღწევით. მაგალითად, ისინი თმობდნენ ფულს საკუთარი ჯგუფისთვის, თუ ამით სხვა ჯგუფისთვის ნაკლების მიცემა მოუწევდათ."}
{"text": "This bias seems to show up very early.\tჩანს რომ ასეთი მიკერძოება ძალიან ადრე ვლინდება."}
{"text": "So my colleague and wife, Karen Wynn, at Yale has done a series of studies with babies where she exposes babies to puppets, and the puppets have certain food preferences.\tჩემმა კოლეგამ და ცოლმა, კარენ ვინმა, იელში ბავშვებზე, კვლევების სერია ჩაატარა, სადაც ბავშვებს თოჯინები წარუდგინა. ყოველ თოჯინას საყვარელი საჭმელი აქვს."}
{"text": "So one of the puppets might like green beans.\tმაგალითად, ერთ-ერთ თოჯინას შეიძლება მწვანე ლობიო უყვარდეს."}
{"text": "The other puppet might like graham crackers.\tმეორეს - კრეკერები."}
{"text": "They test the babies own food preferences, and babies typically prefer the graham crackers.\tბავშვების საყვარელი საჭმელიც დგინდება. როგორც წესი ეს კრეკერებია."}
{"text": "But the question is, does this matter to babies in how they treat the puppets? And it matters a lot.\tსაინტერესოა, აქვს თუ არა ამას მნიშვნელობა. იმისთვის თუ როგორ ექცევიან ბავშვები თოჯინებს?"}
{"text": "They tend to prefer the puppet who has the same food tastes that they have, and worse, they actually prefer puppets who punish the puppet with the different food taste.\tაღმოჩნდა რომ აქვს. ისინი იმ თოჯინას ანიჭებენ უპირატესობას, რომელსაც მათნაირი გემოვნება აქვს. უფრო მეტიც, ისინი იმ თოჯინას ანიჭებენ უპირატესობას, რომელიც სჯის თოჯინას, რომელსაც სხვა გემოვნება აქვს."}
{"text": "(Laughter) We see this sort of in-group, out-group psychology all the time.\t(სიცილი) ჩვენ ამ 'ჩვენიანები' 'მათიანები' ფსიქოლოგიას ვხედავთ მუდმივად."}
{"text": "We see it in political clashes within groups with different ideologies.\tჩვენ ვხედავთ ამას პოლიტიკურ ბრძოლაში სხვადასხვა იდეოლოგიების ჯგუფებში."}
{"text": "We see it in its extreme in cases of war, where the out-group isn't merely given less, but dehumanized, as in the Nazi perspective of Jews as vermin or lice, or the American perspective of Japanese as rats.\tვხედავთ ამის უკიდურესობას ომის შემთხვევაში, როცა 'მათიანები' არა მხოლოდ ნაკლებს ღებულობენ, არამედ მათ არაადამიანურად ეპყრობიან, როგორც ნაცისტებს წარმოედგინათ ებრაელები როგორც პარაზიტები, ან ტილები. ან ამერიკელებს წარმოედგინათ იაპონელები, როგორც ვირთხები."}
{"text": "Stereotypes can also go awry.\tსტერეოტიპებიც შეიძლება დამახინჯებული იყოს."}
{"text": "So often they're rational and useful, but sometimes they're irrational, they give the wrong answers, and other times they lead to plainly immoral consequences.\tხშირად ისინი რაციონალური და გამოსადეგია, მაგრამ ზოგჯერ ირაციონალურია, არასწორ პასუხებს იძლევა. ზოგ შემთხვევაში პირდაპირ ამორალურ შედეგებამდე მივყავართ."}
{"text": "And the case that's been most studied is the case of race.\tყველაზე ფართედ შესწავლილი ასეთი მაგალითი, რასის შემთხვევაა."}
{"text": "There was a fascinating study prior to the 2008 election where social psychologists looked at the extent to which the candidates were associated with America, as in an unconscious association with the American flag.\t2008 წლის არჩევნებამდე შესანიშნავი კვლევა ჩატარდა, სადაც სოციალური ფსიქოლოგები დააკვირდნენ, თუ რამდენად იყვნენ კანდიდატები ამერიკასთან ასოცირებულები, როგორც ამერიკის დროშასთან ქვეცნობიერი ასოციაცია."}
{"text": "And in one of their studies they compared Obama and McCain, and they found McCain is thought of as more American than Obama, and to some extent, people aren't that surprised by hearing that.\tმათ ერთ-ერთ ასეთ კვლევაში, ობამა და მაკკეინი შეადარეს და აღმოჩნდა, რომ მაკკეინი უფრო მეტად აღიქმება ამერიკელად, ვიდრე ობამა. ხალხი არც არის ამით ძალიან გაკვირვებული."}
{"text": "McCain is a celebrated war hero, and many people would explicitly say he has more of an American story than Obama.\tმაკკეინი ომის გმირია და ბევრი დაუფარავად იტყვის, რომ მას მეტი აკავშირებს ამერიკის ისტორიასთან ვიდრე ობამას."}
{"text": "But they also compared Obama to British Prime Minister Tony Blair, and they found that Blair was also thought of as more American than Obama, even though subjects explicitly understood that he's not American at all.\tმაგრამ ობამა ბრიტანელ პრემიერ მინისტრს, ტონი ბლერსაც შედარდა და აღმოჩნდა რომ ბლერიც ობამაზე უფრო მეტად აღიქმება ამერიკელად, მიუხედავად იმისა რომ გამოსაცდელებმა ცხადად იცოდნენ, რომ ბლერი საერთოდ არ არის ამერიკელი."}
{"text": "But they were responding, of course, to the color of his skin.\tმაგრამ ისინი რასაკვირველია კანის ფერზე რეაგირებდნენ."}
{"text": "These stereotypes and biases have real-world consequences, both subtle and very important.\tამ სტერეოტიპებს და მიკერძოებას, მსოფლიოს მასშტაბით რეალური, უმნიშვნელო და მნიშვნელოვანი შედეგები აქვს."}
{"text": "In one recent study, researchers put ads on eBay for the sale of baseball cards.\tერთ-ერთ ბოლო კვლევაში, ბეისბოლის ბარათები დადეს eBay-ზე გასაყიდად."}
{"text": "Some of them were held by white hands, others by black hands.\tზოგი მათგანი თეთრკანიან ხელს ეჭირა, ზოგი - შავკანიანს."}
{"text": "They were the same baseball cards.\tბარათები კი ერთნაირი იყო."}
{"text": "The ones held by black hands got substantially smaller bids than the ones held by white hands.\tშავკანიანებს რომლებიც ეჭირათ, მათ მნიშვნელოვნად ნაკლები განაცხადები მიიღეს, თეთრკანიან ხელში მყოფებთან შედარებით."}
{"text": "In research done at Stanford, psychologists explored the case of people sentenced for the murder of a white person.\tსტენფორდის კვლევაში, ფსიქოლოგებმა თეთრკანიანი ადამიანის მკვლელობებისთვის გასამართლებული ადამიანების საქმეები გამოიკვლიეს."}
{"text": "It turns out, holding everything else constant, you are considerably more likely to be executed if you look like the man on the right than the man on the left, and this is in large part because the man on the right looks more prototypically black, more prototypically African-American, and this apparently influences people's decisions over what to do about him.\tროგორც აღმოჩნდა, ყველა სხვა ფაქტორის მუდმივობის პირობებში, უფრო დიდი შანსია სიკვდილით დაგსაჯონ, თუ გამოიყურებით როგორც მარჯვენა მამაკაცი, ვიდრე მარცხენა. დიდ წილად იმიტომ, რომ მარჯვენა მამაკაცი პროტოტიპულად უფრო შავკანიანია, პროტოტიპულად უფრო აფრო-ამერიკელი და ეს გავლენას ახდენს ადამიანების გადაწყვეტილებაზე, თუ რა გააკეთონ მასთან დაკავშირებით."}
{"text": "So now that we know about this, how do we combat it?\tახლა როცა ვიცით ამის შესახებ, როგორ შევებრძოლოთ?"}
{"text": "And there are different avenues.\tარსებობს სხვადასხვა გზა."}
{"text": "One avenue is to appeal to people's emotional responses, to appeal to people's empathy, and we often do that through stories.\tერთ-ერთია ადამიანურ, ემოციურ რეაქციებზე აპელირება. ხალხის თანაგრძნობაზე გათვლა. ხშირად ამას ისტორიებით ვაკეთებთ."}
{"text": "So if you are a liberal parent and you want to encourage your children to believe in the merits of nontraditional families, you might give them a book like this. [\"Heather Has Two Mommies\"] If you are conservative and have a different attitude, you might give them a book like this.\tთუ თქვენ ლიბერალი მშობელი ხართ და გინდათ თქვენი ბავშვი არატრადიციული ოჯახის ღირსეულობაში დაარწმუნოთ, შეიძლება მას ეს წიგნი მისცეთ: [\"ჰიზერს ორი დედა ჰყავს\"] თუ კონსერვატორი ხართ, სხვა დამოკიდებულებით შეიძლება ასეთი წიგნი მისცეთ."}
{"text": "(Laughter) [\"Help! Mom! There Are Liberals under My Bed!\"] But in general, stories can turn anonymous strangers into people who matter, and the idea that we care about people when we focus on them as individuals is an idea which has shown up across history.\t(სიცილი) [\"მიშველე! დედა! ჩემი საწოლის ქვეშ ლიბერალები არიან!\"] ზოგადად ისტორიებმა შეიძლება უნიშვნელო უცნობები, მნიშვნელოვან ადამიანებად აქციონ და ის რომ ჩვენ გვაღელვებს ადამიანები, როცა მათზე, როგორც ინდივიდებზე ვკონცენტრირდებით, ისტორიის მანძილზე ბევრჯერ გამოვლინდა."}
{"text": "So Stalin apocryphally said, \"A single death is a tragedy, a million deaths is a statistic,\" and Mother Teresa said, \"If I look at the mass, I will never act.\tამბობენ, რომ სტალინმა თქვა: \"ერთი ადამიანის სიკვდილი ტრაგედიაა, მილიონების კი - სტატისტიკა\" დედა ტერეზამ თქვა: \"მასების დანახვაზე, არაფერს მოვიმოქმედებ."}
{"text": "If I look at the one, I will.\"\tთუ ერთს დავინახავ - დავეხმარები \""}
{"text": "Psychologists have explored this.\tფსიქოლოგებმა ეს გამოიკვლიეს."}
{"text": "For instance, in one study, people were given a list of facts about a crisis, and it was seen how much they would donate to solve this crisis, and another group was given no facts at all but they were told of an individual and given a name and given a face, and it turns out that they gave far more.\tმაგალითად, ერთ-ერთ კვლევაში, ხალხს მიაწოდეს ფაქტები კრიზისულ სიტუაციაზე და დააკვირდნენ რამდენ შემოწირულობას გაიღებდნენ ამ კრიზისის დასაძლევად. სხვა ჯგუფს არ მიაწოდეს არცერთი ფაქტი, მაგრამ მოუყვნენ ადამიანზე, უთხრეს სახელი და აჩვენეს სახე და როგორც აღმოჩნდა მათ ბევრად მეტი გასცეს."}
{"text": "None of this I think is a secret to the people who are engaged in charity work.\tეს ყველაფერი არაა საიდუმლო იმ ხალხისთვის, ვინც ქველმოქვედებითაა დაკავებული."}
{"text": "People don't tend to deluge people with facts and statistics.\tისინი ცდილობენ არ დატვირთონ ადამიანები ფაქტებითა და სტატისტიკით,"}
{"text": "Rather, you show them faces, you show them people.\tარამედ სახეებს აჩვენებენ, ადამიანის სახეებს."}
{"text": "It's possible that by extending our sympathies to an individual, they can spread to the group that the individual belongs to.\tშეიძლება თითოული ადამიანის მიმართ სიმპათიის გამოწვევით, ამ სიმპათიის მთელ იმ ჯგუფზე გავრცელება მოხდეს, რომელსაც ეს ინდივიდი ეკუთვნის."}
{"text": "This is Harriet Beecher Stowe.\tეს ჰარიეტ ბიჩერ სტოუა."}
{"text": "The story, perhaps apocryphal, is that President Lincoln invited her to the White House in the middle of the Civil War and said to her, \"So you're the little lady who started this great war.\"\tშეიძლება გამოგონილიც არის, მაგრამ ამბობენ, რომ პრეზიდენტმა ლინკოლნმა ის სამოქალაქო ომის დროს თეთრ სახლში დაპატიჟა და უთხრა: \"მაშ თქვენ ხართ ის პატარა ქალბატონი, რომელმაც ეს დიდი ომი დაიწყო\""}
{"text": "And he was talking about \"Uncle Tom's Cabin.\"\tამაში ის: \"ბიძია თომას ქოხს\" გულისხმობდა"}
{"text": "\"Uncle Tom's Cabin\" is not a great book of philosophy or of theology or perhaps not even literature, but it does a great job of getting people to put themselves in the shoes of people they wouldn't otherwise be in the shoes of, put themselves in the shoes of slaves.\t\"ბიძია თომას ქოხი\" დიდი ფილოსოგიის, თეოლოგიის, ან თუნდაც ლიტერატურის წიგნი არ არის, მაგრამ ის დიდ საქმეს აკეთებს. ადამიანებს იმათ ადგილზე აყენებს, ვის ადგილზეც ისინი ვერ აღმოჩნდებოდნენ, ის მათ მონობას აგრძნობინებს."}
{"text": "And that could well have been a catalyst for great social change.\tსწორედ ეს შეიძლება ყოფილიყო დიდი სოციალური ცვლილების კატალიზატორი."}
{"text": "More recently, looking at America in the last several decades, there's some reason to believe that shows like \"The Cosby Show\" radically changed American attitudes towards African-Americans, while shows like \"Will and Grace\" and \"Modern Family\" changed American attitudes towards gay men and women.\tბოლო ათწლეულების ამერიკას თუ შევხედავთ, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ \"ქოსბის შოუს\" მსგავსმა შოუებმა, რადიკალურად შეცვალეს ამერიკელების დამოკიდებულება აფრო-ამერიკელების მიმართ, \"უილი და გრეისის\" და \"თანამედროვე ოჯახის\" მსგავსმა შოუებმა კი, შეცვალეს მათი დამოკიდებულება გეი კაცების და ქალების მიმართ."}
{"text": "I don't think it's an exaggeration to say that the major catalyst in America for moral change has been a situation comedy.\tარ მგონია გადაჭარბებული იმის თქმა, რომ ამერიკაში მორალური ცვლილების მთავარი კარტალიზატორი, სიტუაციური კომედიები იყო."}
{"text": "But it's not all emotions, and I want to end by appealing to the power of reason.\tთუმცა, მხოლოდ ემოციები არ არის და მინდა გონიერების ძალაზე ყურადღების გამახვილებით დავასრულო."}
{"text": "At some point in his wonderful book \"The Better Angels of Our Nature,\" Steven Pinker says, the Old Testament says love thy neighbor, and the New Testament says love thy enemy, but I don't love either one of them, not really, but I don't want to kill them.\tსტივენ პინკერი თავის შესანიშნავ წიგნში: \"ჩვენი ბუნების საუკეთესო ანგელოზები\" ამბობს: ძველ აღთქმაში წერია, რომ გიყვარდეს მეზობელი შენი. ახალ აღთქმაში წერია: გიყვარდეს მტერი შენი, მაგრამ სინამდვილეში, მე არცერთი მათგანი არ მიყვარს, მაგრამ მაინც არ მინდა მათი მოკვლა."}
{"text": "I know I have obligations to them, but my moral feelings to them, my moral beliefs about how I should behave towards them, aren't grounded in love.\tმე ვიცი, რომ მათ წინაშე ვალდებულება მაქვს, მაგრამ ჩემი მორალური გრძნობები და წარმოდგენები იმაზე, თუ როგორ უნდა მოვექცე მათ, სიყვარულზე არ არის დაფუძნებული,"}
{"text": "What they're grounded in is the understanding of human rights, a belief that their life is as valuable to them as my life is to me, and to support this, he tells a story by the great philosopher Adam Smith, and I want to tell this story too, though I'm going to modify it a little bit for modern times.\tარამედ ეფუძნება ადამიანის უფლების გაგებას. წარმოდგენას, რომ მათი სიცოცხლე ისეთივე ფასეულია მათთვის, როგორც ჩემი - ჩემთვის. ამის დასტურად ის დიდი ფილოსოფოსის, ადამ სმითის ისტორიას ჰყვება. მინდა ეს ისტორია მეც გიამბოთ. თუმცა მე მას, ცოტა თანამედროვეობისკენ შევცვლი."}
{"text": "So Adam Smith starts by asking you to imagine the death of thousands of people, and imagine that the thousands of people are in a country you are not familiar with.\tადამ სმითი იწყებს თხოვნით წარმოიდგინოთ ათასობით ადამიანის სიკვდილი. თან ეს სიკვდილი, თქვენთვის უცნობ ქვეყანაში ხდება."}
{"text": "It could be China or India or a country in Africa.\tეს შეიძლება იყოს ჩინეთი, ინდოეთი, ან ქვეყანა აფრიკაში."}
{"text": "And Smith says, how would you respond?\tსმითი კითხულობს რა იქნება თქვენი რეაქცია?"}
{"text": "And you would say, well that's too bad, and you'd go on to the rest of your life.\tთქვენ იტყვით, ძალიან სამწუხაროა და ჩვეულ რიტმში განაგრძნობთ ცხოვრებას."}
{"text": "If you were to open up The New York Times online or something, and discover this, and in fact this happens to us all the time, we go about our lives.\tთუ მაგალითად გადაშლით The New York Times-ს ინტერნეტში და ამ ამბავს წაიკითხავთ, პრინციპში მსგავსი რამ მუდმივად ხდება ჩვენ ვაგრძელებთ ცხოვრებას."}
{"text": "But imagine instead, Smith says, you were to learn that tomorrow you were to have your little finger chopped off.\tთუმცა, ამის ნაცვლად, სმითი გთხოვთ წარმოიდგინოთ, რომ გაიგეთ, რომ ხვალ ნეკა თითს გაჭრიან."}
{"text": "Smith says, that would matter a lot.\tსმითი ამბობს, თქვენთვის ეს ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება."}
{"text": "You would not sleep that night wondering about that.\tამაზე ფიქრით, იმ ღამეს ვერ დაიძინებთ."}
{"text": "So this raises the question: Would you sacrifice thousands of lives to save your little finger?\tისმის კითხვა: გასწირავდით თუ არა ათასობით სიცოცხლეს, თქვენი ნეკა თითის შენარჩუნების სანაცვლოდ?"}
{"text": "Now answer this in the privacy of your own head, but Smith says, absolutely not, what a horrid thought.\tშეგიძლიათ გულში უპასუხოთ, მაგრამ სმითი პასუხობს, რომ ვერანაირად, ეს ხომ საშინელი აზრია."}
{"text": "And so this raises the question, and so, as Smith puts it, \"When our passive feelings are almost always so sordid and so selfish, how comes it that our active principles should often be so generous and so noble?\"\tეს შემდეგ კითხვას აჩენს, როგორც სმითი ამბობს: \"როგორ ხდება, რომ ჩვენი პასიური გრძნობები , თითქმის ყოველთვის ასეთი საშინელი და ეგოისტურია, ხოლო ჩვენი აქტიური პრინციპები, ხშირად გულუხვი და კეთილშობილი?\""}
{"text": "And Smith's answer is, \"It is reason, principle, conscience.\tდა სმითი პასუხობს: \"ეს არის გონიერება, პრინციპი და ნამუსი."}
{"text": "[This] calls to us, with a voice capable of astonishing the most presumptuous of our passions, that we are but one of the multitude, in no respect better than any other in it.\"\tისინი ისე ჩაგვესმის, რომ ჩვენს ყველაზე თავდაჯერებულ ვნებებსაც კი ახშობს და გვარწმუნებს, რომ მხოლოდ ერთ-ერთი ვართ სიმრავლიდან და სხვებზე მეტი არ ვართ.\""}
{"text": "And this last part is what is often described as the principle of impartiality.\tამ უკანასკნელს, ხშირად მიუკერძოებლობის პრინციპს ეძახიან."}
{"text": "And this principle of impartiality manifests itself in all of the world's religions, in all of the different versions of the golden rule, and in all of the world's moral philosophies, which differ in many ways but share the presupposition that we should judge morality from sort of an impartial point of view.\tმიუკერძოებლობის ეს პრინციპი, მსოფლიოს ყველა რელიგიაში, ოქროს წესის ყველა ვერსიაში და მსოფლიოს ყველა მორალურ ფილოსოფიაში ვლინდება, სხვადასხვა ფორმით, მაგრამ ყველა იზიარებს წარმოდგენას, რომ მორალური მსჯელობა მიუკერძოებელი პოზიციიდან უნდა ვაწარმოოთ."}
{"text": "The best articulation of this view is actually, for me, it's not from a theologian or from a philosopher, but from Humphrey Bogart at the end of \"Casablanca.\"\tჩემი აზრით ამის საუკეთესო გამოხატულება, არა თეოლოგის, ან ფილოსოფოსის, არამედ ჰამფრი ბოგარტია ფილმ \"კასაბლანკის\" ბოლოს."}
{"text": "So, spoiler alert, he's telling his lover that they have to separate for the more general good, and he says to her, and I won't do the accent, but he says to her, \"It doesn't take much to see that the problems of three little people don't amount to a hill of beans in this crazy world.\"\tასე რომ გაფრთხილება სპოილერზე. ის შეყვარებულს ეუბნება, რომ საერთო სიკეთისთვის უნდა დაშორდნენ და ამასთან ამბობს... მის აქცენტს ვერ გავაკეთებ... მაგრამ ამბობს: \"ადვილი მისახვედრია, რომ სამი პატარა ადამიანის პრობლემები ბევრს არაფერს ნიშნავს ამ გიჟურ სამყაროში\""}
{"text": "Our reason could cause us to override our passions.\tჩვენს გონიერებას შეუძლია ვნებები დაგვაძლევინოს."}
{"text": "Our reason could motivate us to extend our empathy, could motivate us to write a book like \"Uncle Tom's Cabin,\" or read a book like \"Uncle Tom's Cabin,\" and our reason can motivate us to create customs and taboos and laws that will constrain us from acting upon our impulses when, as rational beings, we feel we should be constrained.\tჩვენს გონიერებას შეუძლია განავრცოს ჩვენი თანაგრძნობა. შეუძლია დაგვაწერინოს \"ბიძია თომას ქოხის\" მსგავსი წიგნი, ან წაგვაკითხოს მსგავსი წიგნი. გონიერებამ შეიძლება შეგვაქმნევინოს ჩვეულებები, ტაბუები და კანონები, რომლებიც შეგვზღუდავს ვიმოქმედოთ იმპულსურად, როცა, როგორც რაციონალური არსებები, ვგრძნობთ, რომ უნდა ვიყოთ შეზღუდულები."}
{"text": "This is what a constitution is.\tსწორედ ესაა კონსტიტუცია."}
{"text": "A constitution is something which was set up in the past that applies now in the present, and what it says is, no matter how much we might to reelect a popular president for a third term, no matter how much white Americans might choose to feel that they want to reinstate the institution of slavery, we can't.\tკონსტიტუცია წარსულში შეიმუშავეს და მას ამჟამად ვიყენებთ. ის გვეუბნება, რომ არ აქვს მნიშვნელობა, თუ რამდენად გვსურს, ერთი ადამიანის მესამე ვადით პრეზიდენტად არჩევა. არ აქვს მნიშვნელობა, თუ რამდენად შეიძლება სურდეთ თეთრკანიან ამერიკელებს მონობის აღდგენა, ჩვენ ამას ვერ შევძლებთ."}
{"text": "We have bound ourselves.\tჩვენ საკუთარი თავები შევზღუდეთ."}
{"text": "And we bind ourselves in other ways as well.\tჩვენ სხვა რამეებშიც შევიზღუდეთ თავები."}
{"text": "We know that when it comes to choosing somebody for a job, for an award, we are strongly biased by their race, we are biased by their gender, we are biased by how attractive they are, and sometimes we might say, \"Well fine, that's the way it should be.\"\tჩვენ ვიცით, რომ სამსახურში ვიღაცის აყვანის, ან ჯილდოს მიცემის დროს ჩვენ მიკერძოებულები ვართ მათი რასის, მათი სქესის და მათი გარეგნობის მიხედვით. ამაზე ზოგჯერ შეიძლება ვთქვათ: \"კარგი, ასეც უნდა იყოს\","}
{"text": "But other times we say, \"This is wrong.\"\tმაგრამ ზოგჯერ ვიტყვით: \"ეს არასწორია\""}
{"text": "And so to combat this, we don't just try harder, but rather what we do is we set up situations where these other sources of information can't bias us, which is why many orchestras audition musicians behind screens, so the only information they have is the information they believe should matter.\tდა ამასთან ბრძოლისთვის, ჩვენ არა მხოლოდ მეტ ძალას ვატანთ თავს, არამედ ისეთ პირობებს ვქმნით, სადაც ეს სხვა ინფორმაციის წყაროები ჩვენზე გავლენას ვერ მოახდენს. ამიტომ არის, რომ ბევრი ორკესტრი მუსიკოსებს გასასინჯად ფარდის უკნიდან უსმენს, იმისთვის რომ მხოლოდ ის ინფორმაცია მიიღონ, რაც ფიქრობენ რომ მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I think prejudice and bias illustrate a fundamental duality of human nature.\tვფიქრობ წინასწარგანწყობა და მიკერძოება ადამიანური ბუნების ფუნდამენტურ ორსახობას აჩვენებს."}
{"text": "We have gut feelings, instincts, emotions, and they affect our judgments and our actions for good and for evil, but we are also capable of rational deliberation and intelligent planning, and we can use these to, in some cases, accelerate and nourish our emotions, and in other cases staunch them.\tჩვენ გვაქვს შინაგანი გრძნობები, ინსტინქტები, ემოციები და ისინი მოქმედებენ ჩვენს განსჯაზე და ქმედებაზე. გვიბიძგებენ კარგისკენ, ან ცუდისკენ, მაგრამ ჩვენ ასევე გონივრული განზრახვის, ინტელექტუალური დაგეგმვის უნარი გვაქვს. ჩვენ შეგვიძლია ისინი ზოგჯერ ემოციების კვების და გაძლიერებისთვის გამოვიყენოთ, ზოგჯერ კი - მათი ჩახშობისთვის."}
{"text": "And it's in this way that reason helps us create a better world.\tამდენად, გონიერება გვეხმარება შევცვალოთ სამყარო უკეთესობისკენ"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Right now you have a movie playing inside your head.\tამ წამს თქვენ თავში ფილმია გაშვებული."}
{"text": "It's an amazing multi-track movie.\tეს საოცარი მრავალნაკადიანი ფილმია."}
{"text": "It has 3D vision and surround sound for what you're seeing and hearing right now, but that's just the start of it.\tის სამგანზომილებიანია, სივრცული ხმით, იმაზე რასაც ხედავთ და გესმით ამჟამად. მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისია."}
{"text": "Your movie has smell and taste and touch.\tთქვენს ფილმს აქვს სუნი, გემო და შეხება."}
{"text": "It has a sense of your body, pain, hunger, orgasms.\tმას აქვს თქვენი სხეულის შეგრძნება, ტკივილი, შიმშილი, ორგაზმი."}
{"text": "It has emotions, anger and happiness.\tმას აქვს ემოციები, სიბრაზე და ბედნიერება."}
{"text": "It has memories, like scenes from your childhood playing before you.\tმას აქვს მეხსიერება. მაგალითად თქვენი ბავშვობის მოგონებები, რომელიც გახსენდებათ."}
{"text": "And it has this constant voiceover narrative in your stream of conscious thinking.\tდა მას ახლავს მუდმივი ხმა, ცნობიერების თქვენ ნაკადში."}
{"text": "At the heart of this movie is you experiencing all this directly.\tამ ფილმის შუაგულში თქვენ ხართ, რომელიც ამ ყველაფერს უშუალოდ გამოცდით."}
{"text": "This movie is your stream of consciousness, the subject of experience of the mind and the world.\tეს ფილმი თქვენი ცნობიერების ნაკადია. სუბიექტი, რომელიც გონებას და მსოფლიოს შეიგრძნობს."}
{"text": "Consciousness is one of the fundamental facts of human existence.\tცნობიერება ადამიანის არსებობის, ერთ-ერთი ფუნდამენტური ფაქტია."}
{"text": "Each of us is conscious.\tყოველი ჩვენგანი ცნობიერია."}
{"text": "We all have our own inner movie, you and you and you.\tჩვენ ყველას გვაქვს საკუთარი შიდა ფილმი. თქვენც, თქვენც და თქვენც,"}
{"text": "There's nothing we know about more directly.\tსხვა არაფერთან გვაქვს ამაზე უშუალო შეხება."}
{"text": "At least, I know about my consciousness directly.\tსულ ცოტა საკუთარ ცნობიერებასთან უშუალო შეხებაში ვარ,"}
{"text": "I can't be certain that you guys are conscious.\tდარწმუნებული არ ვარ თქვენ ცნობიერებაზე."}
{"text": "Consciousness also is what makes life worth living.\tცნობიერება ასევე ისაა, რაც ღირებულს ხდის ცხოვრებას."}
{"text": "If we weren't conscious, nothing in our lives would have meaning or value.\tცნობიერები რომ არ ვიყოთ, არაფერს ექნებოდა აზრი და ფასი ჩვენ ცხოვრებაში."}
{"text": "But at the same time, it's the most mysterious phenomenon in the universe.\tმაგრამ ამავე დროს, ცნობიერება ყველაზე იდუმალი მოვლენაა სამყაროში."}
{"text": "Why are we conscious?\tრატომ ვართ ცნობიერები?"}
{"text": "Why do we have these inner movies?\tრატომ გვაქვს ეს შიდა ფილმი?"}
{"text": "Why aren't we just robots who process all this input, produce all that output, without experiencing the inner movie at all?\tრატომ არ ვართ უბრალოდ რობოტები, რომლებიც ყველა შემავალ სიგნალს ამუშავებენ და საპასუხო რეაქციას აბრუნებენ, რამე შიდა ფილმის შეგრძნების გარეშე?"}
{"text": "Right now, nobody knows the answers to those questions.\tამჟამად ამ კითხვებზე პასუხი არავინ იცის."}
{"text": "I'm going to suggest that to integrate consciousness into science, some radical ideas may be needed.\tმინდა გითხრათ, რომ ცნობიერების მეცნიერებაში ინტეგრირებისთვის, გარკვეული რადიკალური იდეები შეიძლება იყოს საჭირო."}
{"text": "Some people say a science of consciousness is impossible.\tზოგი ამბობს, რომ ცნობიერების მეცნიერული შესწავლა შეუძლებელია."}
{"text": "Science, by its nature, is objective.\tმეცნიერება თავისი არსით ობიექტურია."}
{"text": "Consciousness, by its nature, is subjective.\tცნობიერება კი, თავისი არსით - სუბიექტური."}
{"text": "So there can never be a science of consciousness.\tამიტომ შეუძლებელია არსებობდეს ცნობიერების მეცნიერება."}
{"text": "For much of the 20th century, that view held sway.\tმე-20 საუკუნეში უმეტესად ეს მოსაზრება დომინირებდა."}
{"text": "Psychologists studied behavior objectively, neuroscientists studied the brain objectively, and nobody even mentioned consciousness.\tფსიქოლოგები ქცევებს ობიექტურად იკვლევდნენ, ნეირომეცნერები ტვინს ობიექტურად იკვლევდნენ და ცნობიერებას არავინ არც კი ახსენებდა."}
{"text": "Even 30 years ago, when TED got started, there was very little scientific work on consciousness.\t30 წლის წინაც კი, როცა TED შეიქმნა, ძალიან ცოტა სამეცნიერო მასალა არსებობდა ცნობიერებაზე."}
{"text": "Now, about 20 years ago, all that began to change.\tდაახლოებით 20 წლის წინ, ამ ყველაფრის ცვლილება დაიწყო."}
{"text": "Neuroscientists like Francis Crick and physicists like Roger Penrose said now is the time for science to attack consciousness.\tფრანსის კრიკისნაირმა ნეირომეცნიერებმა როჯერ პენროუზისნაირმა ფიზიკოსებმა თქვეს, რომ დროა მეცნიერებამ ცნობიერებას შეუტიოს."}
{"text": "And since then, there's been a real explosion, a flowering of scientific work on consciousness.\tმას შემდეგ, ცნობიერებაზე სამეცნიერო მუშაობის ნამდვილი ბუმი დაიწყო."}
{"text": "And this work has been wonderful. It's been great.\tეს მუშაობა შესანიშნავი და დიდებულია,"}
{"text": "But it also has some fundamental limitations so far.\tმაგრამ მას ასევე ზოგიერთი ფუნდამენტური შეზღუდვა ახასიათებს ჯერ-ჯერობით."}
{"text": "The centerpiece of the science of consciousness in recent years has been the search for correlations, correlations between certain areas of the brain and certain states of consciousness.\tბოლო წლებში ცნობიერების მეცნიერებაში მთავარი მიმართულება არის კორელაციების ძიება. კორელაციების ძიება ტვინის გარკვეულ უბნებს და ცნობიერების გარკვეულ მდგომარეობებს შორის."}
{"text": "We saw some of this kind of work from Nancy Kanwisher and the wonderful work she presented just a few minutes ago.\tჩვენ ეს ვნახეთ, ნენსი კენვიშერის შესანიშნავ ნაშრომში, რომელიც მან რამდენიმე წუთის წინ წარმოადგინა."}
{"text": "Now we understand much better, for example, the kinds of brain areas that go along with the conscious experience of seeing faces or of feeling pain or of feeling happy.\tამჟამად ჩვენ ბევრად უკეთ ვიცით, მაგალითად, ტვინის ის ნაწილები, რომლებიც სახეების დანახვის ცნობიერ შეგრძნებებს შეესბამება, ან ტკივილის შეგრძნებებს, ან ბედნიერების განცდებს."}
{"text": "But this is still a science of correlations.\tმაგრამ ეს ისევ კორელაციების მეცნიერებაა."}
{"text": "It's not a science of explanations.\tეს არაა ახსნების მეცნიერება."}
{"text": "We know that these brain areas go along with certain kinds of conscious experience, but we don't know why they do.\tჩვენ ვიცით, რომ ტვინის ეს ნაწილები გარკვეულ ცნობიერ გამოცდილებას შეესაბამება, მაგრამ არ ვიცით რატომაა ასე."}
{"text": "I like to put this by saying that this kind of work from neuroscience is answering some of the questions we want answered about consciousness, the questions about what certain brain areas do and what they correlate with.\tამაზე ვამბობ ხოლმე, რომ ასეთი ნეირომეცნიერება პასუხსობს ზოგიერთ კითხვებს, რომლებიც გაგვაჩნია ცნობიერებაზე. კითხვებს იმაზე, თუ რას აკეთებენ ტვინის გარკვეული უბნები და რასთან არიან კორელაციაში,"}
{"text": "But in a certain sense, those are the easy problems.\tმაგრამ გარკვეული აზრით, ეს მარტივი პრობლემებია."}
{"text": "No knock on the neuroscientists.\tნეირომეცნიერებს არ ვაკნინებ."}
{"text": "There are no truly easy problems with consciousness.\tსინამდვილეში ცნობიერებაში არ არსებობს მარტივი პრობლემები,"}
{"text": "But it doesn't address the real mystery at the core of this subject: why is it that all that physical processing in a brain should be accompanied by consciousness at all?\tმაგრამ ეს კვლევები არ ეხმიანება რეალურ იდუმალებას, რომელიც მთავარია ამ საკითხში: რატომ უნდა ახლავდეს ტვინში ყველა ფიზიკური პროცესს საერთოდ ცნობიერება?"}
{"text": "Why is there this inner subjective movie?\tრატომ არსებობს ეს შიდა სუბიექტური ფილმი?"}
{"text": "Right now, we don't really have a bead on that.\tამჟამად ჩვენ ნამდვილად არ გვაქვს წარმოდგენა ამაზე."}
{"text": "And you might say, let's just give neuroscience a few years.\tთქვენ შეიძლება თქვათ, მივცეთ ნეირომეცნიერებას რამდენიმე წელი და აღმოჩნდება,"}
{"text": "It'll turn out to be another emergent phenomenon like traffic jams, like hurricanes, like life, and we'll figure it out.\tრომ ეს ელემენტებისგან წარმოქმნილი მორიგი გაუთვალისწინებელი მოვლენაა, როგორც საცობები, ან ქარიშხალი, როგორც სიცოცხლე და ასე გავარკვევთ."}
{"text": "The classical cases of emergence are all cases of emergent behavior, how a traffic jam behaves, how a hurricane functions, how a living organism reproduces and adapts and metabolizes, all questions about objective functioning.\tასეთი გაუთვალისწინებელი მოვლენის კლასიკური შემთხვევები ყველა ქცევითია, როგორ იქცევა საცობი, როგორ ფუნქციონირებს ქარიშხალი, როგორ მრავლდებიან ცოცხალი ორგანიზმები, როგორ განიცდიან ადაპტაციას და მეტაბოლიზმს. ყველა კითხვა ობიექტურ ფუნქციონირებაზეა."}
{"text": "You could apply that to the human brain in explaining some of the behaviors and the functions of the human brain as emergent phenomena: how we walk, how we talk, how we play chess, all these questions about behavior.\tშეიძლება ეს ადამიანის ტვინზე გამოიყენო, რაღაც ქცევების და ადამიანის ტვინის ფუნქციების, როგორც გაუთვალისწინებელი მოვლენის ასახსნელად: როგორ დავდივართ, როგორ ვლაპარაკობთ, როგორ ვთამაშობთ ჭადრაკს, ქცევების შესახებ ყველა ამ კითხვის საპასუხოდ."}
{"text": "But when it comes to consciousness, questions about behavior are among the easy problems.\tმაგრამ როცა საქმე ცნობიერებაზე მიდგება, კითხვები ქცევაზე, მარტივ პრობლემებს ეკუთვნის."}
{"text": "When it comes to the hard problem, that's the question of why is it that all this behavior is accompanied by subjective experience?\tროცა საქმე რთულ პრობლემაზე მიდგება, ანუ კითხვაზე თუ რატომ ახლავს ყველა ამ ქცევას სუბიექტური გამოცდილება?"}
{"text": "And here, the standard paradigm of emergence, even the standard paradigms of neuroscience, don't really, so far, have that much to say.\tდა აქ უკვე გაუთვალისწინებელი მოვლენის სტანდარტული პარადიგმა, ასევე ნეირომეცნიერების სტანდარტული პარადიგმებიც, ხელშესახებს ვერაფერს გვეუბნება."}
{"text": "Now, I'm a scientific materialist at heart.\tმე სულით მეცნიერ-მატერიალისტი ვარ."}
{"text": "I want a scientific theory of consciousness that works, and for a long time, I banged my head against the wall looking for a theory of consciousness in purely physical terms that would work.\tმსურს არსებობდეს ცნობიერების მეცნიერული თეორია, რომელიც მუშაობს და დიდი ხნის მანძილზე კედელს ვურტყამდი თავს, რომ ცნობიერების თეორია შემექმნა, წმინდა ფიზკურ ტერმინებში, რომელიც იმუშავებდა."}
{"text": "But I eventually came to the conclusion that that just didn't work for systematic reasons.\tმაგრამ საბოლოოდ იმ დასკვნამდე მივედი, რომ ეს სისტემატური პრობლემების გამო არ გამოდის."}
{"text": "It's a long story, but the core idea is just that what you get from purely reductionist explanations in physical terms, in brain-based terms, is stories about the functioning of a system, its structure, its dynamics, the behavior it produces, great for solving the easy problems — how we behave, how we function — but when it comes to subjective experience — why does all this feel like something from the inside? — that's something fundamentally new, and it's always a further question.\tეს გრძელი ისტორიაა, მაგრამ ძირითადი აზრი ისაა, რომ გამამარტივებელი ახსნები ფიზკიკურ ტერმინებში, ტვინის ტერმინებში, არის სისტემის ფუნქციონირებაზე, მის სტრუქტურაზე და დინამიკაზე, ქცევაზე რომელსაც ის წარმოშობს, მშევნიერია მარტივი პრობლემების გადასაჭრელად... როგორ ვიქცევით, როგორ ვფუნქციონირებთ, მაგრამ როცა საქმე სუბიექტურ გამოცდილებას ეხება... რატომ ვგრძნობთ ამას, როგორც რაღაცას შიგნიდან? ეს რაღაც ფუნდამენტურად ახალია და ყოველთვის ჩნდება ახალი კითხვა."}
{"text": "So I think we're at a kind of impasse here.\tამიტომ ვფიქრობ გარკვეულ ჩიხში ვართ."}
{"text": "We've got this wonderful, great chain of explanation, we're used to it, where physics explains chemistry, chemistry explains biology, biology explains parts of psychology.\tჩვენ მიჩვეული ვართ ახსნების შესანიშნავ ჯაჭვს, როცა ფიზიკა ხსნის ქიმიას, ქიმია ხსნის ბიოლოგიას, ბიოლოგია ხსნის ფსიქოლოგიის ნაწილებს,"}
{"text": "But consciousness doesn't seem to fit into this picture.\tმაგრამ ცნობიერება ამ სურათში ვერ თავსდება."}
{"text": "On the one hand, it's a datum that we're conscious.\tერთის მხრივ, მოცემულობაა, რომ ჩვენ ცნობიერები ვართ."}
{"text": "On the other hand, we don't know how to accommodate it into our scientific view of the world.\tმეორეს მხრივ, ჩვენ არ ვიცით როგორ ჩავსვათ ის მსოფლიოს ჩვენ მეცნიერულ წარმოდგენაში."}
{"text": "So I think consciousness right now is a kind of anomaly, one that we need to integrate into our view of the world, but we don't yet see how.\tვფიქრობ, რომ ამჟამად ცნობიერება გარკვეული ანომალიაა. ისეთი, რომლის ინტერგაციაც მსოფლიოს ჩვენეულ წარმოდგენაში უნდა მოვახდინოთ მაგრამ ჯერ არ ვიცით როგორ."}
{"text": "Faced with an anomaly like this, radical ideas may be needed, and I think that we may need one or two ideas that initially seem crazy before we can come to grips with consciousness scientifically.\tროცა ასეთ ანომალიას ვეჯახებით, რადიკალური იდეები შეიძლება გახდეს საჭირო. და მგონი გვჭირდება ერთი-ორი ისეთი იდეა, რომელიც თავიდან გიჟური ჩანს სანამ ცნობიერებას მეცნიერულად ავხსნით."}
{"text": "Now, there are a few candidates for what those crazy ideas might be.\tარსებობს ამ გიჟური აზრების რამდენიმე კანდიდატი."}
{"text": "My friend Dan Dennett, who's here today, has one.\tჩემს მეგობარს დენ დენეტს, რომელიც აქ არის, აქვს ასეთი იდეა."}
{"text": "His crazy idea is that there is no hard problem of consciousness.\tმისი გიჟური იდეაა, რომ არ არსებობს ცნობიერების რთული პრობლემა."}
{"text": "The whole idea of the inner subjective movie involves a kind of illusion or confusion.\tშიდა სუბიექტური ფილმის მთელი იდეა რაღაც ტიპის ილუზიით, ან გაუგებრობითაა განპირობებული."}
{"text": "Actually, all we've got to do is explain the objective functions, the behaviors of the brain, and then we've explained everything that needs to be explained.\tრისი ახსნაც ჩვენ სინამდვილეში გვჭირდება არის ობიექტური ფუნქციონალობა და ტვინის ქცევა და ყველაფერი ახსნილი იქნება, რისი ახსნაცაა საჭირო."}
{"text": "Well I say, more power to him.\tმე მას წარმატებას ვუსურვებდი."}
{"text": "That's the kind of radical idea that we need to explore if you want to have a purely reductionist brain-based theory of consciousness.\tეს ისეთი რადიკალური იდეაა, რომელიც უნდა გამოვიკვლიოთ, თუ გვინდა, რომ ტვინის დონეზე დაყვანილი ცნობიერების თეორია გვქონდეს."}
{"text": "At the same time, for me and for many other people, that view is a bit too close to simply denying the datum of consciousness to be satisfactory.\tამავდროულად, ჩემთვის და სხვა ბევრისთვის, ეს წარმოდგენა ზემდეტად ახლოსაა ცნობიერების მოცემულობის უარყოფასთან, იმისთვის რომ ამით დავკმაყოფილდეთ."}
{"text": "So I go in a different direction.\tამიტომ მე სხვა მიმართულებით მივდივარ."}
{"text": "In the time remaining, I want to explore two crazy ideas that I think may have some promise.\tდარჩენილ დროში, მინდა ორი გიჟური იდეა განვიხილო, რომლებიც ვფიქრობ გარკვეული იმედის მომცემია."}
{"text": "The first crazy idea is that consciousness is fundamental.\tპირველი გიჟური იდეაა, რომ ცნობიერება ფუნდამენტური მოვლენაა."}
{"text": "Physicists sometimes take some aspects of the universe as fundamental building blocks: space and time and mass.\tფიზიკოსები ზოგჯერ სამყაროს ზოგიერთ ასპექტს, მის ფუნდამენტურ შემადგენელ ნაწილად იღებენ: სივრცე, დრო და მასა."}
{"text": "They postulate fundamental laws governing them, like the laws of gravity or of quantum mechanics.\tისინი აყალიბებენ ფუნდამენტურ კანონებს, რომელიც მათ მართავს, როგორც გრავიტაციის კანონი, ან ქვანტური მექანიკა."}
{"text": "These fundamental properties and laws aren't explained in terms of anything more basic.\tეს ფუნდამენტური თვისებები და კანონები, არ აიხსნება რამე უფრო საბაზისო დონეზე,"}
{"text": "Rather, they're taken as primitive, and you build up the world from there.\tარამედ ისინი მიღებულია, როგორც პირიმიტიული და შემდეგ მასზე აგებ სამყაროს სურათს."}
{"text": "Now sometimes, the list of fundamentals expands.\tპერიოდულად, ამ ფუნდამენტური სიდიდეების რაიდენობა იზრდება."}
{"text": "In the 19th century, Maxwell figured out that you can't explain electromagnetic phenomena in terms of the existing fundamentals — space, time, mass, Newton's laws — so he postulated fundamental laws of electromagnetism and postulated electric charge as a fundamental element that those laws govern.\tმე-19 საუკუნეში მაქსველმა აღმოაჩინა, რომ ელექტრომაგნიტური მოვლენის ახსნა არსებული ფუნდამენტური სიდიდეებით, სივრცით, დროით, მასით, ნიუტონის კანონებით, შეუძლებელია. ამიტომ მან ჩამოაყალიბა ელექტრომაგნიტურობის ფუნდამენტური კანონები და ელექტრული მუხტი, როგორც ფუნდამენტური ელემენტი, რომელსაც ეს კანონები მართავენ."}
{"text": "I think that's the situation we're in with consciousness.\tვფიქრობ, ეს მდგომარეობა გვაქვს ცნობიერებასთან მიმართებაშიც."}
{"text": "If you can't explain consciousness in terms of the existing fundamentals — space, time, mass, charge — then as a matter of logic, you need to expand the list.\tთუ ცნობერებას ვერ ვხსნით არსებული ფუნდამენტური სიდიდეებით სივრცე, დრო, მასა, მუხტი... მაშინ ლოგიკის ძალით, ეს სია უნდა გავაფართოვოთ."}
{"text": "The natural thing to do is to postulate consciousness itself as something fundamental, a fundamental building block of nature.\tბუნებრივი იქნებოდა ცნობიერება, თავად მიგვეღო, როგორც ფუნდამენტური მოვლენა. ბუნების ფუნდამენტური სტრუქტურის ნაწილი."}
{"text": "This doesn't mean you suddenly can't do science with it.\tეს არ ნიშნავს, რომ მას მეცნიერებაში ვეღარ გამოიყენებ."}
{"text": "This opens up the way for you to do science with it.\tეს მისი მეცნიერულად შესწავლის გზას ხსნის."}
{"text": "What we then need is to study the fundamental laws governing consciousness, the laws that connect consciousness to other fundamentals: space, time, mass, physical processes.\tამის შემდეგ ჩვენ გვჭირდება ცნობიერების მმართავი ფუნდამენტური კანონების შესწავლა. კანონების, რომელიც ცნობიერებას აკავშირებს სხვა ფუნდამენტურ სიდიდეებთან: სივრცე, დრო, მასა, ფიზიკურ პროცესებთან."}
{"text": "Physicists sometimes say that we want fundamental laws so simple that we could write them on the front of a t-shirt.\tფიზიკოსები ზოგჯერ ამბობენ, რომ ფუნდამენტური კანონები ისეთი მარტივი უნდა იყოს, რომ მათი დაწერა მაისურზე შეიძლებოდეს."}
{"text": "Well I think something like that is the situation we're in with consciousness.\tვფიქრობ, დაახლოებით ეს მდგომარეობა გვაქვს ცნობიერებასთან მიმართებაში."}
{"text": "We want to find fundamental laws so simple we could write them on the front of a t-shirt.\tისეთი მარტივი ფუნდამენტური კანონები უნდა აღმოვაჩინოთ, რომ მათი დაწერა მაისურზე შეიძლებოდეს."}
{"text": "We don't know what those laws are yet, but that's what we're after.\tჩვენ ჯერ არ ვიცით ეს კანონები, მაგრამ ესაა, რასაც ვეძებთ."}
{"text": "The second crazy idea is that consciousness might be universal.\tშემდეგი გიჟური იდეაა, რომ ცნობიერება შეიძლება უნივესრალური იყოს."}
{"text": "Every system might have some degree of consciousness.\tყველა სისტემას შეიძლება ჰქონდეს ცნობიერება რაღაც დოზით."}
{"text": "This view is sometimes called panpsychism: pan for all, psych for mind, every system is conscious, not just humans, dogs, mice, flies, but even Rob Knight's microbes, elementary particles.\tამ წარმოდგენას ზოგჯერ პანფსიქიზმს უწოდებენ: \"პან\" - ყველა და \"ფსიქ\" - გონება, ყველა სისტემა ცნობიერია, არა მხოლოდ ადამიანები, ძაღლები, თაგვები, ბუზები, არამედ რობ ნაითის მიკრობებიც კი, ელემენტარული ნაწილაკები."}
{"text": "Even a photon has some degree of consciousness.\tფოტონებსაც კი აქვთ რაღაც დოზით ცნობიერება."}
{"text": "The idea is not that photons are intelligent or thinking.\tეს იმას არ ნიშნავს, რომ ფოტონებს ინტელექტი აქვთ, ან აზროვნებენ."}
{"text": "It's not that a photon is wracked with angst because it's thinking, \"Aww, I'm always buzzing around near the speed of light.\tისე არ არის, რომ ფოტონი მღელვარებისგან განადგურებულია, რადგან ფიქრობს: \"აჰ, მე ყოველთვის სინათლის სიჩქარით დავფრინავ."}
{"text": "I never get to slow down and smell the roses.\"\tვერასდროს ვანელებ, რომ ვარდები დავყნოსო.\""}
{"text": "No, not like that.\tარა, ასე არ არის."}
{"text": "But the thought is maybe photons might have some element of raw, subjective feeling, some primitive precursor to consciousness.\tმაგრამ აზრი ისაა, რომ ფოტონებს შეიძლება რაღაც დოზით ჰქონდეთ სუბიქეტური გრძნობები. რაღაც პრიმიტიული წინაცნობიერების მაგვარი."}
{"text": "This may sound a bit kooky to you.\tეს შეიძლება ცოტა სულელურად ჟღერდეს."}
{"text": "I mean, why would anyone think such a crazy thing?\tრატომ უნდა ფიქრობდეს ვიღაც ასეთ გიჟურ რამეს?"}
{"text": "Some motivation comes from the first crazy idea, that consciousness is fundamental.\tამის ნაწილობრივი მიზეზია პირველი გიჟური იდეა, რომ ცნობიერება ფუნდამენტურია."}
{"text": "If it's fundamental, like space and time and mass, it's natural to suppose that it might be universal too, the way they are.\tთუ ფუნდამენტურია, როგორც სივრცე, დრო და მასა, ბუნებრივია ვივარაუდოთ, რომ შეიძლება უნივერსალურიც იყოს, როგორც ისინი."}
{"text": "It's also worth noting that although the idea seems counterintuitive to us, it's much less counterintuitive to people from different cultures, where the human mind is seen as much more continuous with nature.\tასევე უნდა აღვნიშნოთ, რომ მართალია ეს იდეა არაინტუიციურად გვეჩვენება, მაგრამ ის ნაკლებად არაინტუიციურია სხვა კულტურების ხალხისთვის, სადაც ადამიანის ტვინი გაცილებით უფრო შერწყმულია ბუნებასთან."}
{"text": "A deeper motivation comes from the idea that perhaps the most simple and powerful way to find fundamental laws connecting consciousness to physical processing is to link consciousness to information.\tამ იდეის უფრო სიღრისეული მიზეზია, რომ ალბათ ცნობიერების ფიზიკურ პროცესებთან დამაკავშირებელი ფუნდამენტური კანონების აღმოჩენის ყველაზე მარტივი და ქმედითი გზა, ცნობიერების ინფორმაციასთან დაკავშირებაა."}
{"text": "Wherever there's information processing, there's consciousness.\tსადაც ინფორმაციის დამუშავება ხდება, იქაა ცნობიერებაც."}
{"text": "Complex information processing, like in a human, complex consciousness.\tინფორმაციის რთული დამუშავება, როგორც ადამიანში, რთულ ცნობიერებას შეესაბამება."}
{"text": "Simple information processing, simple consciousness.\tმარტივი ინფორმაციის დამუშავება, მარტივ ცნობიერებას."}
{"text": "A really exciting thing is in recent years a neuroscientist, Giulio Tononi, has taken this kind of theory and developed it rigorously with a mathematical theory.\tგანსაკუთრებით სასიხარულოა, რომ ბოლო წლებში ნეირომეცნიერმა, ჯულიო ტონონიმ, მსგავსი თეორია აიტაცა და მათემატიკურ თეორიასთან მისი დეტალური შერწყმა განახორციელა."}
{"text": "He has a mathematical measure of information integration which he calls phi, measuring the amount of information integrated in a system.\tმან ინფორმაციის ინტეგრაციის მათემატიკური ზომა შემოიღო, რომელსაც \"ფი\" დაარქვა, რომელიც სისტემაში ინტეგრირებულ ინფორმაციის რაოდენობას ზომავს."}
{"text": "And he supposes that phi goes along with consciousness.\tტონონი ვარაუდობს რომ \"ფი\" ცნობიერების დონეებს შეესაბამება."}
{"text": "So in a human brain, incredibly large amount of information integration, high degree of phi, a whole lot of consciousness.\tმაგალითად, ადამიანის ტვინი, არის წარმოუდგენლად დიდი ინფორმაციის ინტეგრაცია და \"ფი\"-ს სიდიდეც მაღალია, უმაღალესი დონის ცნობიერებით."}
{"text": "In a mouse, medium degree of information integration, still pretty significant, pretty serious amount of consciousness.\tთაგვში, საშუალო ინფორმაციის ინტეგრაციაა, მაინც მნიშვნელოვანია, საკმაო ცნობიერებით."}
{"text": "But as you go down to worms, microbes, particles, the amount of phi falls off.\tმაგრამ როცა ქვედა დონეზე ჩადიხართ, ჭიების, ან მიკრობების, ნაწილაკების დონეზე, \"ფი\"-ს სიდიდე ეცემა."}
{"text": "The amount of information integration falls off, but it's still non-zero.\tინფორმაციის ინტეგრაცია ეცემა, მაგრამ ნოლი მაინც არ არის."}
{"text": "On Tononi's theory, there's still going to be a non-zero degree of consciousness.\tტონონის თეორიის თანამხად, ცნობიერების დონე, მაინც არანულოვანი იქნება."}
{"text": "In effect, he's proposing a fundamental law of consciousness: high phi, high consciousness.\tპრაქტიკულად ის გვთავაზობს ცნობიერების ფუნდამენტურ კანონს: მაღალი \"ფი\" - მაღალი ცნობიერება."}
{"text": "Now, I don't know if this theory is right, but it's actually perhaps the leading theory right now in the science of consciousness, and it's been used to integrate a whole range of scientific data, and it does have a nice property that it is in fact simple enough you can write it on the front of a t-shirt.\tარ ვიცი ეს თეორია სწორია თუ არა, მაგრამ ეს ალბათ ცნობიერების მეცნიერებაში წამყვანი თეორიაა ამჟამად და ის მთელი რიგი მეცნიერული მონაცემების ინტეგრირებისთვის გამოიყენება და მაისურზე დასაწერადაც საკმარისად მარტივია."}
{"text": "Another final motivation is that panpsychism might help us to integrate consciousness into the physical world.\tკიდევ ერთი საბოლოო მიზეზი იმისა, რომ პანფსიქიმზი შეიძლება დაგვეხმაროს ცნობიერების ფიზიკურ სამყაროში ინტეგრირებისთვის."}
{"text": "Physicists and philosophers have often observed that physics is curiously abstract.\tფიზიკოსები და ფილოსოფოსები ხშირად ამჩნევენ, რომ ფიზიკა საოცრად აბსტრაქტულია."}
{"text": "It describes the structure of reality using a bunch of equations, but it doesn't tell us about the reality that underlies it.\tის ფორმულების გროვით აღწერს რეალობას, თუმცა არაფერს გვეუბნება იმაზე, თუ რა უდევს საფუძვლად."}
{"text": "As Stephen Hawking puts it, what puts the fire into the equations?\tროგორც სტივენ ჰოკინდი ამბობს: \"რა აცოცხლებს ამ ფორმულებს?\""}
{"text": "Well, on the panpsychist view, you can leave the equations of physics as they are, but you can take them to be describing the flux of consciousness.\tპანფსიქიზმის გადმოსახედიდან, ფიზიკის ფორმულები შეგვიძლია დავტოვოთ როგორც არის და გამოვიყენოთ ისინი ცნობიერების ნაკადის აღსაწერად."}
{"text": "That's what physics really is ultimately doing, describing the flux of consciousness.\tესაა რასაც ფიზიკა საბოლოო ჯამში აკეთებს. აღწერს ცნობიერების ნაკადს."}
{"text": "On this view, it's consciousness that puts the fire into the equations.\tამ წარმოდგენით, ცნობიერება აცოცხლებს ფორმულებს."}
{"text": "On that view, consciousness doesn't dangle outside the physical world as some kind of extra.\tამ წარმოდგენით ცნობიერება არ გადის ფიზიკური სამყაროს გარეთ, როგორც რაღაც გარეშე მოვლენა."}
{"text": "It's there right at its heart.\tის იქვეა მის შუაგულში."}
{"text": "This view, I think, the panpsychist view, has the potential to transfigure our relationship to nature, and it may have some pretty serious social and ethical consequences.\tვფიქრობ პანფსიქიზმს აქვს პოტენციალი შეცვალოს ბუნების მიმართ ჩვენი დამოკიდებულება. მას შეიძლება საკმაოდ სერიოზული სოციალური და ეთიკური შედეგებიც მოყვეს."}
{"text": "Some of these may be counterintuitive.\tზოგიერთი მათგანი შეიძლება არაინტუიციური იყოს."}
{"text": "I used to think I shouldn't eat anything which is conscious, so therefore I should be vegetarian.\tმე ვფიქრობდი, რომ არ უნდა მეჭამა ისეთი რამ, რასაც ცნობიერება გააჩნია. შესაბამისად ვეგეტარიანელი უნდა ვიყო."}
{"text": "Now, if you're a panpsychist and you take that view, you're going to go very hungry.\tმაგრამ თუ პანფსიქისტი ხართ და იგივე წარმოდგენა გაქვთ, ძალიან მშიერი დარჩებით."}
{"text": "So I think when you think about it, this tends to transfigure your views, whereas what matters for ethical purposes and moral considerations, not so much the fact of consciousness, but the degree and the complexity of consciousness.\tამიტომ, რომ დავფიქრეთ, ეს ჩვენს წარმოდგენებს შეცვლის, ეთიკური და მორალური მსჯელობისას, მნიშვნელობა ექნება არა იმდენად ცნობიერების ფაქტს, არამედ მის ხარისხს და სირთულეს."}
{"text": "It's also natural to ask about consciousness in other systems, like computers.\tასევე ბუნებრივია დავინტერესდეთ ცნობიერებით სხვა სისტემებშიც, მაგალითად კომპიუტერში."}
{"text": "What about the artificially intelligent system in the movie \"Her,\" Samantha?\tხელოვნური ინტელექტის სისტემებში ფილმში \"ის\", სამანტა"}
{"text": "Is she conscious?\tცნობიერია?"}
{"text": "Well, if you take the informational, panpsychist view, she certainly has complicated information processing and integration, so the answer is very likely yes, she is conscious.\tთუ ინფორმაციულ, პანფსიქიკურ ხედვას იზიარებთ, მას ნამდვილად აქვს რთული ინფორმაციის დამუშავება და ინტეგრაცია, პასუხიც დიდი ალბათობით იქნება, რომ დიახ, ის ცნობიერია."}
{"text": "If that's right, it raises pretty serious ethical issues about both the ethics of developing intelligent computer systems and the ethics of turning them off.\tთუ ეს მართალია, ეს სერიოზულ ეთიკურ პრობლემებს აღძრავს როგორც ინტელექტის მქონე კომპიუტერების შექმნის ისე მათი გამორთვის საქმეში."}
{"text": "Finally, you might ask about the consciousness of whole groups, the planet.\tბოლოს, შეიძლება ვიკითხოთ მთელი ჯგუფების ცნობიერებაზე, პლანეტის ცნობიერებაზე."}
{"text": "Does Canada have its own consciousness?\tაქვს თუ არა კანადას მისი საკუთარი ცნობიერება?"}
{"text": "Or at a more local level, does an integrated group like the audience at a TED conference, are we right now having a collective TED consciousness, an inner movie for this collective TED group which is distinct from the inner movies of each of our parts?\tან უფრო ლოკალურ დონეზე, ურთიერთქმედ ჯგუფს, როგორც TED კონფერეცნიის მაყურებლებს. გვაქვს ამ წამს კოლექტიური TED ცნობიერება, შიდა ფილმი კოლექტიური TED ჯგუფისთვის, რომელიც განსხვავდება თითოეული ჩვენგანის შიდა ფილმისგან?"}
{"text": "I don't know the answer to that question, but I think it's at least one worth taking seriously.\tმე არ ვიცი პასუხი ამ კითხვაზე, მაგრამ ვფიქრობ ღირს მაინც, ის სერიოზულად მივიღოთ."}
{"text": "Okay, so this panpsychist vision, it is a radical one, and I don't know that it's correct.\tმაშ, ეს პანფსიქიკური ხედვა რადიკალურია და არ ვიცი სწორია თუ არა."}
{"text": "I'm actually more confident about the first crazy idea, that consciousness is fundamental, than about the second one, that it's universal.\tმე პრინციპში დარწმუნებული უფრო პირველ გიჟურ იდეაში ვარ, რომ ცნობიერება ფუნდამენტურია, ვიდრე მეორეში, რომ ის უნივერსალურია."}
{"text": "I mean, the view raises any number of questions, has any number of challenges, like how do those little bits of consciousness add up to the kind of complex consciousness we know and love.\tეს ხედვა უამრავ კითხვას და უამრავ გამოწვევას აღძრავს, როგორც მაგალითად, როგორ ერთიანდებიან ეს თითოეული პატარა ცნობიერებები დიდ რთულ ცნობიერებაში, რომელიც ჩვენ ვიცით და გვიყვარს."}
{"text": "If we can answer those questions, then I think we're going to be well on our way to a serious theory of consciousness.\tთუ ჩვენ ამ კითხვებს ვუპასუხებთ, მაშინ ვფიქრობ ცნობიერების სერიოზული თეორიის შექმნის გზაზე ვიქნებით,"}
{"text": "If not, well, this is the hardest problem perhaps in science and philosophy.\tთუ არა და ეს ალბათ ყველაზე რთული პრობლემაა მეცნიერებასა და ფილოსოფიაში."}
{"text": "We can't expect to solve it overnight.\tშეუძლებელია მისი ერთ ღამეში გადაწყვეტა,"}
{"text": "But I do think we're going to figure it out eventually.\tმაგრამ ვფიქრობ საბოლოოდ მას გადავწყევტთ."}
{"text": "Understanding consciousness is a real key, I think, both to understanding the universe and to understanding ourselves.\tცნობიერების ახსნა, ვფიქრობ, საკვანძო საკითხია, როგორც სამყაროს, ისე საკუთარი თავის შეცნობისთვის."}
{"text": "It may just take the right crazy idea.\tშეიძლება ამისთვის მხოლოდ ერთი სწორი გიჟური იდეა დაგვჭირდეს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "We're going to go on a dive to the deep sea, and anyone that's had that lovely opportunity knows that for about two and half hours on the way down, it's a perfectly positively pitch-black world.\tჩვენ ვაპირებთ ჩავყვინთოდ ღრმად ზღვაში, იმას ვისაც ქონია ეს მშვენიერი შესაძლებლობა იცის რომ ორსაათნახევრიანი ჩასვლის შემდეგ, არის სრულიად უკუნი."}
{"text": "And we used to see the most mysterious animals out the window that you couldn't describe: these blinking lights -- a world of bioluminescence, like fireflies.\tჩვენ კი შევძელით გვენახა უცნაური ცხოველები ფანჯრის მიღმიდან, რომლიც წარმოდგენაც შეუძლებელი იყო: ეს მოციმციმე განათებები-- ციცინათელების მსგავსად, ბიოლოგიურად განათებული სამყარო. პროფესორმა ედიტა ვაიდერმა---ის არის ოკიანის კვლევისა და კონსერვაციის ასოციაციაში,----"}
{"text": "Dr. Edith Widder -- she's now at the Ocean Research and Conservation Association -- was able to come up with a camera that could capture some of these incredible animals, and that's what you're seeing here on the screen.\tშეძლო წამოსულიყო ვიდეო კამერით და დაეფიქსირებინა ეს შესანიშნავი არსებები, და სწორედ ამას ხედავთ ეკრანზე."}
{"text": "That's all bioluminescence. Like I said: just like fireflies.\tყველაფერი ეს არის ბიოგანათება. ვიტყოდი ციცინათელების მსგავსი ესენი არიან ხეების გარშემო მფრინავი ინდაურები (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) I'm a geologist by training.\tმე სპეციალობით გეოლოგი ვარ."}
{"text": "But I love that.\tმაგრამ ესეც მომწონს."}
{"text": "And you see, some of the bioluminescence they use to avoid being eaten, some they use to attract prey, but all of it, from an artistic point of view, is just positively amazing.\tთქვენ ხედავთ ზოგიერთ ბიონათებებს ისინი იყენებენ ამას რომ არ გახდნენ მსხვერპლნი ზოგიერთი იყენებს ამას, რათა მოიზიდოს მსხვერპლი, მაგრამ ყოველივე ეს შემოქმედების მხრივ არის დადებითად გასაოცარი."}
{"text": "And a lot of what goes on inside -- There's a fish with glowing eyes, pulsating eyes.\tასევე ყველაფერი ის რაც არის იქ.... თევზები გავარვბარებული და მოციმციმე თვალებით."}
{"text": "Some of the colors are designed to hypnotize, these lovely patterns.\tზოგიერთი მათგანი გაჰიპნოზებს, ეს საყვარელი ნაკუთები."}
{"text": "And then this last one, one of my favorites, this pinwheel design.\tდა ეს ბოლო ჩემი ფავორიტი, ქინძისთავის მსგავსი."}
{"text": "Just absolutely amazing, every single dive.\tყოველი ჩაყვინთვა არის გასაოცარი."}
{"text": "That's the unknown world, and today we've only explored about 3 percent of what's out there in the ocean.\tეს ამოუცნობი სამყარო დღესდღეობით კი ჩვენ გამოკვლეული გვაქვს ოკეანის 3 %"}
{"text": "Already we've found the world's highest mountains, the world's deepest valleys, underwater lakes, underwater waterfalls -- a lot of that we shared with you from the stage.\tჩვენ უკვე აღმოვაჩინეთ მსოფლიოს უმაღლესი მწვერვალი, მსოფლიოს უდაბლესი ადგილი, წყლისქვეშა ტბები, წყლისქვეშა დინებები--- და ბევრი რამ რასაც სცენიდან გიზიარებთ."}
{"text": "And in a place where we thought no life at all, we find more life, we think, and diversity and density than the tropical rainforest, which tells us that we don't know much about this planet at all.\tდა იმ ადგილას სადაც ვფიქრობდით, რომ არ არის სიცოცხლე, ვიპოვეთ უფრო მეტი ვიდრე ვფიქრობდით, უფრო მრავალმხრივი და მრავალფეროვანი ვიდრე ტროპიკული ჯუნგლები, რომელიც მიგვანიშნებს იმაზე, რომ ჩვენ საერთოდ არ ვიცნობთ ჩენს პლანეტას. ჯერ კიდევ 97 პროცენტი, უფრო მეტი თუ არა არის სურპრიზებით სავსე."}
{"text": "But I want to jump up to shallow water now and look at some creatures that are positively amazing.\tმაგრამ მე მიდნა ეხლა გადავიდე წყალში და შევხედოთ ზოგიერთ ქმნილებას, რომელიც ძალიან გასაოცარია."}
{"text": "Cephalopods -- head-foots.\tცეფალოპოდები-უკერხემლოები. ბავშობაში უფრო მეტად მე ვიცოდი როგორც კალმარი (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) This is an octopus.\tეს არის რვაფეხა--- ეს არის პროფესორ როჯერ ჰანლონის ნამუშევარი წყლისქვეშა ბიოლოგიურ ლაბორატორიაში."}
{"text": "This is the work of Dr. Roger Hanlon at the Marine Biological Lab, and it's just fascinating how cephalopods can, with their incredible eyes, sense their surroundings, look at light, look at patterns.\tსაოცარია რა შეუძლიათ ცეფალოპოდებს თავის გასაოცარი თვალებით, შეხედეთ მის გარსს, შეხედეთ ნათებას, შეხედეთ ნაკუთებს."}
{"text": "Here's an octopus moving across the reef, finds a spot to settle down, curls up and then disappears into the background.\tეს არის რვაფეხა რომელიც მოძრაობს რიფის გასწვრივ. ეძებს ადგილს, ჩაეხვევა და უჩინარდება სიბნელეში."}
{"text": "Tough thing to do.\tესე ხდება."}
{"text": "In the next bit, we're going to see a couple squid.\tშემდეგ ჩვენ ვნახავთ კალმარების წყვილს."}
{"text": "Now males, when they fight, if they're really aggressive, they turn white.\tესენი არიან კალმარები. მამრები როდესაც ბრძოლობენ, არიან ძალიან აგრესიულები და თეთრდებიან. ეს ორი მამრი ბრძოლობს,"}
{"text": "And these two males are fighting.\tესენი აკეთებენ ამას რქების შეხებით,"}
{"text": "They do it by bouncing their butts together, which is an interesting concept.\tრომელიც არის საინტერესო კონცეფცია. მარცხივ მხარეს არის მამალი"}
{"text": "Now, here's a male on the left and a female on the right, and the male has managed to split his coloration so the female only always sees the kinder, gentler squid in him.\tმარჯვნივ მხარეს კი დედალი. მამალი იცვლის შეფერილობას ასე რომ დედალი ხედავს მხოლოდ ლამაზ წყნარ კალმარს მის წინაშე."}
{"text": "(Laughter) Let's take a look at it again. Watch the coloration: white on the right, brown on the left.\tდა მამრი .........(სიცილი) ვნახოთ თავიდან. დავაკვირდეთ კიდევ ერთხელ. შეხედეთ ფერებს: თეთრი მარჯვნივ, ყავისფერი მარცხნივ."}
{"text": "He takes a step back, he's keeping off the other males by splitting his body, and comes up on the other side -- Bingo!\tის უკან იხევს----ის თავს არიდებს სხვა მამრებს, სხეულის გაყოფით----და მიდის სხვა მხარეს--- ბინგო! მე ეს ვთქვი"}
{"text": "Now, I'm told that's not not just a squid phenomenon with males, but I don't know.\tეს არ არის მხოლოდ მამრი კალმარების ფენომენი, მე არ ვიცი (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Cuttlefish. I love cuttlefish.\tმედუზა. მე მიყვარს მელნათევზები."}
{"text": "This is a Giant Australian Cuttlefish.\tეს არის უზარმაზარი ავსტრალიური მედუზა. აგერ არის, მისი პატარა გამოწული თვალებით."}
{"text": "And there he is, his droopy little eyes up here.\tმაგრამ მათ შეუძლიათ უცნაური რამეები კეთება."}
{"text": "But they can do pretty amazing things, too.\tჩვენ შევიხედოთ ნაპრალში და"}
{"text": "Here we're going to see one backing into a crevice, and watch his tentacles -- he just pulls them in, makes them look just like algae.\tშევხედოთ მის საცეცებს-- ის გამოსწევს მას და ემსგავსება წყალმცენარეს."}
{"text": "Disappears right into the background.\tუჩინარდება ქვიშაში"}
{"text": "Positively amazing.\tსაოცარია. აქ ორი მამრი ბრძოლობს."}
{"text": "Here's two males fighting.\tკიდევ ერთხელ, ისინი არიან ძალიან გონიერები, ისინი არიან ცეფალოპოდები"}
{"text": "Once again, they're smart enough, these cephalopods; they know not to hurt each other.\tმათ იციან რომ არ უნდა ატკინონ ერთმანეთს."}
{"text": "But look at the patterns that they can do with their skin.\tმაგრამ შეხედეთ მათ შეფერილობას რა შეუძლიათ გაუკეთონ ტავიანს კანს."}
{"text": "That's an amazing thing.\tეს საოცრებაა. ეს არის რვაფეხა."}
{"text": "Here's an octopus.\tროდესაც მოძრაობენ მათ უნდათ რომ იყვნენ უხილავნი"}
{"text": "Sometimes they don't want to be seen when they move, because predators can see them.\tვინაიდან მტაცებელმა შესაძლოა შეამჩნიოს ისინი. აქ მას შეუძლია დაემსგავსოს ქვას,"}
{"text": "This guy can make himself look like a rock, and, looking at his environment, can actually slide across the bottom, using the waves and the shadows so he can't be seen.\tშეხედეთ მის გარეგნობას, შეძლია დაიფაროს კუდის გამოყენებით ასევე ჩრდილებისა და ტალღების გამოყენებით ის უხილავია."}
{"text": "His motion blends right into the background -- the moving rock trick.\tიგი მოძრაობით უჩინარდება ------ მოძრაობს როგორც ქვა. ასე რომ ჩვენ ბევრს ვსწავლობთ წყალის სამყაროსგან."}
{"text": "Still exploring the deep, but learning lots from the shallow water.\tკვლავ ვიკვლევთ სიღრმეებს. მაგრამ ბევრს შევიმეცნებთ წყლის სამყაროსგან."}
{"text": "There's a good reason why: the shallow water's full of predators -- here's a barracuda -- and if you're an octopus or a cephalopod, you need to really understand how to use your surroundings to hide.\tუამრავი მიზეზია თუ რატომ არის წყლის ქვეშ უამრავი მტაცებლებით--ესა ბარაკუდა და თუ თქვენ ხართ რვაფეხა ან მედუზა, აუცილებლად უნდა იცოდე, თუ როგორ გამოიყენო შენი გარეგნობა დასამალად."}
{"text": "In the next scene, you're going to see a nice coral bottom.\tშემდეგს ეკრანზე თქვენ ხედავთ ლამაზ მარჯნის წვერს. ასევე რვაფეხას რომელიც დგას მასზე"}
{"text": "And you see that an octopus would stand out very easily there if you couldn't use your camouflage, use your skin to change color and texture.\tძალიან მარტივია თუ თქვენ არ შეგიძლიათ კამუფლაჟის გამოყენება გამოიყენოთ თქვენი კანი და შეიცვალოთ ფერი და ტექსტურა. ზოგიერთი წყალმცენარეა გარშემო---"}
{"text": "Here's some algae in the foreground -- and an octopus.\tრვაფეხა. საოცარია არა?"}
{"text": "Ain't that amazing?\tროჯერმა დააფრთხო ის"}
{"text": "Now, Roger spooked him, so he took off in a cloud of ink, and when he lands, the octopus says, \"Oh, I've been seen.\tმან ღრუბლები შეღება იისფრად და როდესაც ის ჯდება რვაფეხა ამბობს,\"ოო მე შემამჩნიეს"}
{"text": "The best thing to do is to get as big as I can get.\"\tყველაზე უკეთესი საშუალებაა სადამდეც შემიძლია გავიზარდო\""}
{"text": "That big brown makes his eyespot very big.\tმისი ყავისფერი თვალის კაკლები ხდება ძალიან დიდი."}
{"text": "So, he's bluffing. Let's do it backwards.\tის იბუქება. თავიდან ვნახოთ--"}
{"text": "I thought he was joking when he first showed it to me.\tვფიქრობ ის გვატყუებდა როდესაც პირველად დაგვინახა."}
{"text": "I thought it was all graphics. So here it is in reverse.\tმე ვფიქრობ რომ ეს გრაფიკებია-- ხედავთ ის იქ არის უკანა მხარეს. შეხედეთ კანის ფერს, კანის ტექსტურას."}
{"text": "Just an amazing animal, it can change color and texture to match the surroundings.\tსაოცარი ცხოველია, მას შეუძია ფერის და ტექსტურის შეცვლა რომ მოიგერიოს გარშემომყოფები."}
{"text": "Watch him blend right into this algae.\tშეხედეთ წყალმცენაარეებთან."}
{"text": "One, two, three.\tერთი, ორი, სამი."}
{"text": "(Applause) And now he's gone, and so am I. Thank you very much.\t(აპლოდისმენტები) ის მიდის და მეც ასევე. ძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "These are simple objects: clocks, keys, combs, glasses.\tესენი მარტივი საგნებია: საათები, გასაღებები, სავარცხლები, სათვალეები."}
{"text": "They are the things the victims of genocide in Bosnia carried with them on their final journey.\tის საგნებია, რომლებიც გენოციდის მსხვერპლებს ბოსნიაში, თან ჰქონდათ ბოლო წუთებში."}
{"text": "We are all familiar with these mundane, everyday objects.\tჩვენთვის ნაცნობია თითოეული ეს ყოველდღიური საგანი."}
{"text": "The fact that some of the victims carried personal items such as toothpaste and a toothbrush is a clear sign they had no idea what was about to happen to them.\tფაქტი, რომ ამ ადამიანების ნაწილს, თან ჰქონდა კბილის პასტა და ჯაგრისი, ნათელი დადასტურებაა იმისა, რომ წარმოდგენაც არ ჰქონდათ რა ელოდათ."}
{"text": "Usually, they were told that they were going to be exchanged for prisoners of war.\tმათ ეუბნებოდნენ, რომ ცვლიდნენ სამხედრო ტყვეებზე."}
{"text": "These items have been recovered from numerous mass graves across my homeland, and as we speak, forensics are exhuming bodies from newly discovered mass graves, 20 years after the war.\tმოხდა ამ საგნების ამოღება და აღდგენა ჩემი მშობლიური მიწის მრავალი, საერთო სასაფლაოდან და ახლაც, როცა ჩვენ ვლაპარაკობთ, ხდება ცხედრების ექსგუმაცია ახლად აღმოჩენილი სამარხებიდან, ომიდან 20 წლის შემდეგ."}
{"text": "And it is quite possibly the largest ever discovered.\tსავსებით შესაძლებელია, რომ ეს ყველაზე დიდი სასაფლაოა,"}
{"text": "During the four years of conflict that devastated the Bosnian nation in the early '90s, approximately 30,000 citizens, mainly civilians, went missing, presumed killed, and another 100,000 were killed during combat operations.\tრომელიც ოთხწლიანი კონფლიქტის დროს შეიქმნა, რომელმაც გაანადგურა ბოსნიური ნაცია 90-იანი წლების დასაწყისში. დაახლოებით 30,000 მშვიდობიანი მოქალაქე დაიკარგა და დაიღუპა, 100,000 ადამიანი შეეწირა საბრძოლო ოპერაციებს."}
{"text": "Most of them were killed either in the early days of the war or towards the end of the hostilities, when U.N. safe zones like Srebrenica fell into the hands of the Serb army.\tმათი უმეტესობა მოკლეს კონფლიქტის დასაწყისში, ან საბრძოლო ოპერაციების დასრულებისას, როდესაც გაეროს უსაფრთხო ზონები, როგორიცაა სრებრენიცა სერბული არმიის ხელში ჩავარდა."}
{"text": "The international criminal tribunal delivered a number of sentences for crimes against humanity and genocide.\tსაერთაშორისო სასამართლო ტრიბუნალმა უამრავი ვერდიქტი გამოიტანა კაცობრიობის წინაშე დანაშაულისა და გენოციდისათვის."}
{"text": "Genocide is a systematic and deliberate destruction of a racial, political, religious or ethnic group.\tგენოციდი არის რასობრივი, პოლიტიკური, რელიგიური ან ეთნიკური ჯგუფის სისტემური განადგურება."}
{"text": "As much as genocide is about killing.\tგენოციდი არა მარტო მკვლელობაა,"}
{"text": "It is also about destroying their property, their cultural heritage, and ultimately the very notion that they ever existed.\tის ასევე მსხვერპლის ქონების და კულტურული მემკვიდრეობის განადგურებაა. მათი არსებობის წაშლა."}
{"text": "Genocide is not only about the killing; it is about the denied identity.\tგენოციდი მხოლოდ მკვლელობა არ არის, ის იდენტობის გაქრობაა."}
{"text": "There are always traces — no such thing as a perfect crime.\tმაგრამ რჩება კვალი. არ არსებობს იდეალური დანაშაული."}
{"text": "There are always remnants of the perished ones that are more durable than their fragile bodies and our selective and fading memory of them.\tყოველთვის რჩება, რაღაც იმისგან, რაც განადგურდა, ისინი უფრო გამძლეები არიან ვიდრე მათი მსხვრევადი სხეულები და ჩვენი სელექციური მეხსიერება."}
{"text": "These items are recovered from numerous mass graves, and the main goal of this collection of the items is a unique process of identifying those who disappeared in the killings, the first act of genocide on European soil since the Holocaust.\tეს საგნები აღდგენილია სასაფლაოებიდან. ასეთი კოლექციის შექმნის მთავარი მიზანი არის უნიკალური პროცესი მათი იდენტიფიცირების, ვინც ემსხვერპლა ამ მკვლელობებს, პირველ გენოციდს ევროპულ მიწაზე ჰოლოქოსტის შემდეგ."}
{"text": "Not a single body should remain undiscovered or unidentified.\tარც ერთი გვამი არ უნდა დარჩეს არაიდენტიფიცირებული."}
{"text": "Once recovered, these items that the victims carried with them on their way to execution are carefully cleaned, analyzed, catalogued and stored.\tაღდგენილი საგნები, რომელიც მსხვერპლებს თან ქონდათ ფრთხილად იწმინდება, ხდება მათი ანალიზი, შემდეგ კატალოგში შეტანა და შენახვა."}
{"text": "Thousands of artifacts are packed in white plastic bags just like the ones you see on CSI.\tათასობით არტეფაქტი იფუთება თეთრი პლასტიკის ჩანთაში, როგორც სამხილი დანაშაულის შემდეგ."}
{"text": "These objects are used as a forensic tool in visual identification of the victims, but they are also used as very valuable forensic evidence in the ongoing war crimes trials.\tეს საგნები იარაღია მსხვერპლების იდენტიფიკაციისათვის, ამავდროულად ფასეული სამხილია სასამართლო ტრიბუნალისათვის."}
{"text": "Survivors are occasionally called to try to identify these items physically, but physical browsing is extremely difficult, an ineffective and painful process.\tდროდადრო იბარებენ გადარჩენილებს ფიზიკურად, ამ საგნების ამოსაცნობად. მაგრამ ეს რთული, არაეფექტური და უაღრესად მტკივნეული პროცესია."}
{"text": "Once the forensics and doctors and lawyers are done with these objects, they become orphans of the narrative.\tროცა სასამართლო ექსპერტები, ექიმები და ადვოკატები ამთავრებენ საქმეს მათთან ეს საგნები დუმდებიან."}
{"text": "Many of them get destroyed, believe it or not, or they get simply shelved, out of sight and out of mind.\tარ დაიჯერებთ მაგრამ, ნაწილი საგნებისა ნადგურდება, ან ხდება მათი თაროზე შემოდება, მხედველობიდან და გონებიდან შორს."}
{"text": "I decided a few years ago to photograph every single exhumed item in order to create a visual archive that survivors could easily browse.\tმე გადავწყვიტე, რამდენიმე წლის წინ, ფოტო გადამეღო თითოეული ასეთი საგნისათვის, ვიზუალური არქივის შესაქმენლად. გადარჩენილებს ადვილად რომ მოეძებნათ ისინი."}
{"text": "As a storyteller, I like to give back to the community.\tმინდა რომ საზოგადოებას ხელი მიუწვდებოდეს მათზე"}
{"text": "I like to move beyond raising awareness.\tუფრო მეტი ჰქონდეს ვიდრე ზოგადი ცოდნა."}
{"text": "And in this case, someone may recognize these items or at least their photographs will remain as a permanent, unbiased and accurate reminder of what happened.\tამ შემთხვევაში ვინმემ შეიძლება ამოიცნოს რომელიმე საგანი, მაგრამ ესეც რომ არა, ეს ფოტოები დარჩება მუდმივ, მიუკორძოებელ და აკურატულ შემხსენებლად იმისა თუ რა მოხდა."}
{"text": "Photography is about empathy, and the familiarity of these items guarantee empathy.\tფოტოგრაფია თანაგრძნობასთანაა კავშირში და ამ საგნებთან გაცნობა თანაგრძნობის გარანტიაა."}
{"text": "In this case, I am merely a tool, a forensic, if you like, and the result is a photography that is as close as possible of being a document.\tაქ მე მხოლოდ იარაღი ვარ, ან თუ გსურთ ექსპერტი, ხოლო ეს ფოტოები დოკუმენტია."}
{"text": "Once all the missing persons are identified, only decaying bodies in their graves and these everyday items will remain.\tროცა ყველა დაკარგული პიროვნების იდენტიფიცირება მოხდება ეს საგნები"}
{"text": "In all their simplicity, these items are the last testament to the identity of the victims, the last permanent reminder that these people ever existed.\tუბრალოდ დარჩებიან უკანასკნელ დადასტურებად და შემხსენებლად იმისა, რომ ისინი ოდესღაც არსებობდნენ."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა!"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "How many times have you used the word \"awesome\" today?\tრამდენჯერ გითქვამთ დღეს \"მაგარია\"?"}
{"text": "Once? Twice? Seventeen times?\tერთხელ? ორჯერ? ჩვიდმეტჯერ?"}
{"text": "Do you remember what you were describing when you used the word?\tგახსოვს რას აღწერდი, როცა წამოიძახე \"მაგარია\"?"}
{"text": "No, I didn't think so, because it's come down to this, people: You're using the word incorrectly, and tonight I hope to show you how to put the \"awe\" back in \"awesome.\"\tმგონი არა ხომ? იცით რატომ? იმიტომ, რომ არასწორ კონტექსტში ვიყენებთ სიტყვა \"მაგარია\"-ს. დღეს, მინდა რომ დაგარწმუნოთ, რომ \"მაგარია\"-ს თავისი მნიშვნელობა უნდა დავუბრუნოთ."}
{"text": "Recently, I was dining at an outdoor cafe, and the server came up to our table, and asked us if we had dined there before, and I said, \"Yes, yes, we have.\"\tიმ დღეს, ვიჯექი კაფეში და ოფიციანტი მოვიდა ჩვენს მაგიდასთან, გვკითხა, ადრე თუ გვიჭამია აქ მე ვუპასუხე, \"დიახ, დიახ მიჭამია\""}
{"text": "And she said, \"Awesome.\"\tმან კი მიპასუხა, \"მაგარია\"."}
{"text": "And I thought, \"Really?\tჩემთვის გამეფიქრა, \"მართლა?"}
{"text": "Awesome or just merely good that we decided to visit your restaurant again?\"\tმართლა მაგარია თუ უბრალოდ კარგია, რომ მე გადავწყვიტე მესტუმრა იგივე კაფესთვის?\""}
{"text": "The other day, one of my coworkers asked me if I could save that file as a PDF, and I said, \"Well, of course,\" and he said, \"Awesome.\"\tიმ დღეს ჩემმა თანამშრომელმა მთხოვა, თუ შემეძლო, რომ ფაილი შემენახა PDF ფაილად, მე ვუპასუხე, \"კი, რა თქმა უნდა\", მან მომიგო, \"მაგარია\"."}
{"text": "Seriously, can saving anything as a PDF be awesome?\tმართლა? შეიძლება PDF ფაილის შენახვა \"მაგარი\" იყოს?"}
{"text": "Sadly, the frequent overuse of the word \"awesome\" has now replaced words like \"great\" and \"thank you.\"\tსამწუხაროდ, სიტყვა \"მაგარია\"-ს ძალიან ხშირად ვიყენებთ; ისე რომ ჩაანცვლა სიტყვები, როგორებიცაა \"კარგია\" ან \"მადლობა\"."}
{"text": "So Webster's dictionary defines the word \"awesome\" as fear mingled with admiration or reverence, a feeling produced by something majestic.\tვებსტერის ლექსიკონი სიტყვა \"მაგარია\"-ს შემდეგნაირად თარგმნის: აღტაცების და პატივისცემის ნაზავი, გრძნობა, რომელიც დიდებულ განცდას განიჭებს."}
{"text": "Now, with that in mind, was your Quiznos sandwich awesome?\tამ განმარტების გათვალისწინებით, შეიძლება კაფის სენდვიჩი მაგარი იყოს?"}
{"text": "How about that parking space? Was that awesome?\tთავისუფალი მანქანის პარკინგი?"}
{"text": "Or that game the other day? Was that awesome?\tიყო მაგარი? თუ ის თამაში იმ დღეს? ეგ აუცილებლად მაგარი იქნებოდა?"}
{"text": "The answer is no, no and no.\tარა! პასუხი არის არა!"}
{"text": "A sandwich can be delicious, that parking space can be nearby, and that game can be a blowout, but not everything can be awesome.\tსენდვიჩი შეიძლება გემრიელი იყოს, თავისფალი მანქანის გასაჩერებლი ახლოს იყოს, თამაში კი - საყურებლად გასართობი, მაგრამ ყველაფერი მაგარი ვერ იქნება."}
{"text": "(Laughter) So when you use the word \"awesome\" to describe the most mundane of things, you're taking away the very power of the word.\t(სიცილი დარბაზში) ასე რომ, როცა იყენებთ \"მაგარია\"-ს, რომ აღწეროთ რაიმე, მისი შთამბეჭდაობის აღმწერელ სიტყვას მნიშვნელობას უკარგავთ."}
{"text": "This author says, \"Snowy days or finding money in your pants is awesome.\"\tვინმე ავტორი ამბობს, \"თოვლიანი დღეები, ან ჯიბეში ფულის პოვნა, მაგარია!\""}
{"text": "(Laughter) Um, no, it is not, and we need to raise the bar for this poor schmuck. (Laughter) So in other words, if you have everything, you value nothing.\t(სიცილი დარბაზში) მმ, არა, არ არის მაგარი, ისე, ამ ავტორს მოლოდინის ფანტაზიის და სურვილების დონე კი აქვს ასაწევი. (სიცილი) იმიტომ, რომ ეს თუ მისვთის მართლა მაგარია, სხვას ვეღარაფერს აფასებს სათანადოდ."}
{"text": "It's a lot like drinking from a firehose like this jackass right here.\tშევადარებ, სახაძრო შლანგიდან წყლის დალევას, როგორც ეს ვირი სვამს."}
{"text": "There's no dynamic, there's no highs or lows, if everything is awesome.\t(სიცილი) არ არის დინამიური, არ არის უკეთესი და/ან უარესი, თუ ყველაფერი მაგარია."}
{"text": "Ladies and gentlemen, here are 10 things that are truly awesome.\tქალბატონებო და ბატონებო, გეტყვით 10 რამეს, რაც მართლა მაგარია!"}
{"text": "Imagine, if you will, having to schlep everything on your back.\tწარმოიდგინეთ, თუ შეძლებთ, რომ ყველაფრის თრევა ზურგით გიწევდეთ."}
{"text": "Wouldn't this be easier for me if I could roll this home?\tუფრო ადვილი არ იქნებოდა, რომ ეს ყველაფერი სახლში მიმეგორებინა?"}
{"text": "Yes, so I think I'll invent the wheel.\tკი, ნადმვილად, ამიტომ მოდი გამოვიგონოთ ბორბალი."}
{"text": "The wheel, ladies and gentlemen.\tბორბალი, ქალბატონებო და ბატონებო."}
{"text": "Is the wheel awesome? Say it with me.\tარ არის ბორბალი მაგარი?"}
{"text": "Yes, the wheel is awesome!\tმოდით ვაღიაროთ, კი! ბორბალი მართლა მაგარია!"}
{"text": "The Great Pyramids were the tallest man-made structure in the world for 4,000 years.\tპირამიდები იყო უმაღლესი, ადამიანის მიერ შექმნილი სტრუქტურა მსოფლიოში 4000 წლის განმავლობაში."}
{"text": "Pharaoh had his slaves move millions of blocks just to this site to erect a big freaking headstone.\tფარაონები ავალებდნენ მონებს, რომ ეთრიათ მილიონობით ლოდები, რათა აეშენებინათ ეს ქვის ნაგებობა."}
{"text": "Were the Great Pyramids awesome?\tგიზის პირამიდები მაგარია?"}
{"text": "Yes, the pyramids were awesome.\tკი, გიზის პირამიდები მართლაც მაგარია."}
{"text": "The Grand Canyon. Come on.\tდიდი კანიონები."}
{"text": "It's almost 80 million years old.\tდაახლოებით 80 მილიონი წლის არის."}
{"text": "Is the Grand Canyon awesome?\tარის დიდი კანიონები მაგარი?"}
{"text": "Yes, the Grand Canyon is.\tკი, დიდი კანიონები არის მაგარი!"}
{"text": "Louis Daguerre invented photography in 1829, and earlier today, when you whipped out your smartphone and you took a shot of your awesome sandwich, and you know who you are — (Laughter) — wasn't that easier than exposing the image to copper plates coated with iodized silver?\tლუის დაგეარი, რომელმაც შექმნა ფოტოგრაფია 1829 წელს, თქვენ კი, ამას წინ, დღეს, როდესაც თქვენი სმარტფონი ამოიღეთ ჯიბიდან და სურათი გადაუღეთ თქვენს \"მაგარ\" სენდვიჩს, და იცით ვინც ხართ - (სიცილი დარბაზში) - უფრო ადვილია, ვიდრე გამოსახულების გამოყვანა სპილენძის თეფშზე, რომელსაც იოდიზირებული ვერცხლი უნდა კვროდა?"}
{"text": "I mean, come on. Is photography awesome?\tკარგით რა, არის ფოტოგრაფია მაგარი?"}
{"text": "Yes, photography is awesome.\tკი! არის ფოტოგრაფია მაგარი."}
{"text": "D-Day, June 6, 1944, the Allied invasion of Normandy, the largest amphibious invasion in world history.\t6 ივნისი, 1944 წელი, 'დი-დეი'-თ წოდებული გაერთიანებული თავდასხმა ნორმანდიაში, მსოფლიოს ისტორიაში ყველაზე დიდი \"წყალხმელეთა\" შეტევა."}
{"text": "Was D-Day awesome? Yes, it was awesome.\tიყო 'დი-დეი' მაგარი? კი, 'დი-დეი' მართლაც მაგარი იყო."}
{"text": "Did you eat food today? Did you eat?\tდღეს საჭმელი მიირთვით?"}
{"text": "Then you can thank the honeybee, that's the one, because if crops aren't pollinated, we can't grow food, and then we're all going to die.\tმიირთვით? მაშინ შეგიძლიათ ფუტკარს მადლობა გადაუხადოთ, რადგან მათ თუ არ დამტვერეს მოსავალი, საჭმელს ვერ მოვიყვანდით, და შიმშლით გავწყდებოდით."}
{"text": "It's just like that.\tაი, ასე მარტივად."}
{"text": "But it's not like a flower can just get up and have sex with another flower, although that would be awesome.\tყვავილი ესე კი არ წამოდგება და გადაწყვეტს, რომ სექსი ქონდეს სხვა ყვავილთან, ისე, ეგ მართლა მაგარი იქნებოდა არა?"}
{"text": "(Laughter) Bees are awesome. Are you kidding me?\t(სიცილი დარბაზში) ფუტკრები არიან მაგრები."}
{"text": "Landing on the moon! Come on!\tმთვარეზე დაფრენა!"}
{"text": "Apollo 11. Are you kidding me?\tკარგით რა! აპოლო 11."}
{"text": "Sixty-six years after the Wright Brothers took off from Kitty Hawk, North Carolina, Neil Armstrong was 240,000 miles away.\t66 წლის შემდეგ, რაც ძმები ურაითერები ესტუმრნენ კიტი ჰავკს ჩრდილო კაროლაინაში, ნილ არმსტრონგმა 240,000 მილის სიშორეზე შეძლო გაფრენა."}
{"text": "That's like from here to the moon.\tიგივე მანძილია, რაც დედამიწიდან მთვარემდე."}
{"text": "(Laughter) That's one small step for a man, one giant leap for awesome!\t(სიცილი დარბაზში) მთვარეზე ერთი ნაბიჯის გადადგმა იყო უდიდესი ნახტომი კაცობრიობისთვის!"}
{"text": "You're damn right, it was.\tიყო ეს მაგარი? ნამდვილად იყო!"}
{"text": "Woodstock, 1969: Rolling Stone Magazine said this changed the history of rock and roll.\tვუდსტოკი, 1969: როლინგ სტოუნის ჟურნალში ეწერა, რომ ამ კონცერტმა როკ ნ' როლის ისტორია შეცვალა."}
{"text": "Tickets were only 24 dollars back then.\tბილეთები მაშინ 24 დოლარი ღირდა."}
{"text": "You can't even buy a freaking t-shirt for that now.\tახლა ერთ უბრალო მაისურს ვერ იყიდი 24 დოლარად."}
{"text": "Jimi Hendrix's version of \"The Star-Spangled Banner\" was the most iconic.\tჯიმი ჰენდრიქსის ვერსია ამერიკის ჰიმნის \"The Star-Spangled Banner\" იყო ამ კონცერტის დამახასიათებელი გამოსვლა."}
{"text": "Was Woodstock awesome? Yes, it was awesome.\tიყო ვუდსტოკი მაგარი? კი, იყო მაგარი!"}
{"text": "Sharks! They're at the top of the food chain.\tზვიგენები! კვების ჯაჭვის სათავეში."}
{"text": "Sharks have multiple rows of teeth that grow in their jaw and they move forward like a conveyor belt.\tზვიგენებს აქვთ რამდენიმე კბილის მწკრივი, რომელიც მათ ყბაში იზრდება და წინ გადმოინაცვლებენ როგორც კონვეიერი."}
{"text": "Some sharks can lose 30,000 teeth in their lifetime.\tზოგი ზვიგენი თავიანთ სიცოცხლეში 30,000-მდე კბილს კარგავს."}
{"text": "Does awesome inspire fear?\tარის ეს მაგარი?"}
{"text": "Oh, hell yeah, sharks are awesome!\tნამდვილად, ზვიგენები მართლაც მაგრები არიან!"}
{"text": "The Internet was born in 1982 and it instantly took over global communication, and later tonight, when all these PowerPoints are uplifted to the Internet so that a guy in Siberia can get drunk and watch this crap, the Internet is awesome.\tინტერნეტი დაიბადა 1982 წელს და საოცარი სისწრაფით დაიპყრო მსოფლიო კომუნიკაცია, დღეს კი, PowerPoint-ის ფაილების ატვირთვაა შესაძლებელი ინტერნეტში, ასე რომ ვინმე კაცს ციმბირში, შეუძლია გამოთვრეს და ჩემ პრეზენტციას უყუროს, ინტერნეტი არის მაგარი!"}
{"text": "And finally, finally some of you can't wait to come up and tell me how awesome my PowerPoint was.\tდა საბოლოოდ, ვინც ვერ ითმენთ, რომ მოხვიდეთ და გამახაროთ რა \"მაგარი\" PowerPoint პრეზენტაცია გავაკეთე,"}
{"text": "I will save you the time.\tმე დაგიზოგავთ დროს, და გეტყვით, რომ"}
{"text": "It was not awesome, but it was true, and I hope it was entertaining, and out of all the audiences I've ever had, y'all are the most recent. Thank you and good night.\tეს \"მაგარი\" არ იყო, მაგრამ იყო სიმართლე, და იმედი მაქვს მოგეწონათ. ვის წინაშეც მე აქამდე გამოვსულვარ, თქვენ ყველანი სულ ახლები იყავით. მადლობა, ღამე მშვიდობის."}
{"text": "(Applause)\t(ტაში დარბაზში)"}
{"text": "On January 4, 1934, a young man delivered a report to the United States Congress that 80 years on, still shapes the lives of everyone in this room today, still shapes the lives of everyone on this planet.\t1934 წლის 4 იანვარს, ახალგაზრდა მამაკაცმა აშშ-ს კონგრესს ანგარიში წარუდგინა, რომელიც მას მერე დღემდე, 80 წელია, ყველა ამ აუდიტორიაში მყოფის ცხოვრებაზე ახდენს გავლენას, და ასევე ყველას ცხოვრებაზე მთელ მსოფლიოში."}
{"text": "That young man wasn't a politician, he wasn't a businessman, a civil rights activist or a faith leader.\tეს ახალგაზრდა კაცი არ იყო პოლიტიკოსი. ის არც ბიზნესმენი იყო, ან სამოქალაქო აქტივისტი და არც რელიგიური ლიდერი."}
{"text": "He was that most unlikely of heroes, an economist.\tის ყველაზე ნაკლებად გმირული პროფესიის იყო. ის იყო ეკონომისტი."}
{"text": "His name was Simon Kuznets and the report that he delivered was called \"National Income, 1929-1932.\"\tმისი სახელია საიმონ კუზნეცი და ანგარიშს, რომელიც მან წარადგინა ერქვა: \"ნაციონალური შემოსავალი, 1929-1932\""}
{"text": "Now, you might think this is a rather dry and dull report.\tთქვენ შეიძლება ფიქრობთ, რომ ეს საკმაოდ მშრალი და მოსაწყენი მოხსენება იყო"}
{"text": "And you're absolutely right.\tდა თქვენ აბსოლუტურად მართალი ხართ."}
{"text": "It's dry as a bone.\tის უდაბნოსავით მშრალია,"}
{"text": "But this report is the foundation of how, today, we judge the success of countries: what we know best as Gross Domestic Product, GDP.\tმაგრამ ეს მოხსენება საფუძვლად უდევს იმას, თუ რის მიხედვით ვაფასებთ დღეს ქვეყნების წარმატებას: ესაა მთლიანი შიდა პროდუქტი, ანუ მშპ."}
{"text": "GDP has defined and shaped our lives for the last 80 years.\tმშპ ჩვენს ცხოვრებას უკანასკნელი 80 წლის განმავლობაში განსაზღვრავს."}
{"text": "And today I want to talk about a different way to measure the success of countries, a different way to define and shape our lives for the next 80 years.\tდღეს კი მინდა, ქვეყნების წარმატების სხვა საზომზე გესაუბროთ. ჩვენი ცხოვრების განსაზღვრის განსხვავებულ საშუალებაზე, შემდეგი 80 წლის განმავლობაში."}
{"text": "But first, we have to understand how GDP came to dominate our lives.\tთუმცა ჯერ უნდა გავიგოთ, როგორ გახდა მშპ ჩვენი ცხოვრების განმსაზღვრელი."}
{"text": "Kuznets' report was delivered at a moment of crisis.\tკუზნეცმა თავისი მოხსენება კრიზისის დროს გააკეთა."}
{"text": "The U.S. economy was plummeting into the Great Depression and policy makers were struggling to respond.\tაშშ-ს ეკონომიკა დიდ დეპრესიაში ეფლობოდა და პოლტიკოსებმა არ იცოდნენ რა ეღონათ."}
{"text": "Struggling because they didn't know what was going on.\tარ იცოდნენ, რადგან ვერ ხვდებოდნენ რა ხდებოდა."}
{"text": "They didn't have data and statistics.\tმათ არ ჰქონდათ მონაცემები და სტატისტიკა."}
{"text": "So what Kuznet's report gave them was reliable data on what the U.S. economy was producing, updated year by year.\tკუზნეცის მოხსენებამ კი, მათ სანდო მონაცემები წარუდგინა იმაზე, თუ რას აწარმოებდა აშშ-ს ეკონომიკა წლიდან წლამდე განახლებებით."}
{"text": "And armed with this information, policy makers were, eventually, able to find a way out of the slump.\tამ ინფორმაციით შეიარაღებულმა პოლიტიკოსებმა, საბოლოოდ მოახერხეს გამოსავლის პოვნა."}
{"text": "And because Kuznets' invention was found to be so useful, it spread around the world.\tდა რაგდან კუზნეცის გამოგონება ასეთი სასარგებლო გამოდგა, ის მთელ მსოფლიოში გავრცელდა."}
{"text": "And now today, every country produces GDP statistics.\tახლა თითოეული ქვეყანა აწარმოებს მშპ-ს სტატისტიკებს."}
{"text": "But, in that first report, Kuznets himself delivered a warning.\tმაგრამ თავდაპირველ მოხსენებაში, კუზნეცმა თვითონ გაგვაფრთხილა."}
{"text": "It's in the introductory chapter.\tეს გაფრთხილება შესავალ თავშია."}
{"text": "On page seven he says, \"The welfare of a nation can, therefore, scarcely be inferred from a measurement of national income as defined above.\"\tმე-7 გვერდზე, ის ამბობს: \"მაშასადამე, ქვეყნის კეთილდღეობა, შეიძლება გაჭირვებით დადგინდეს, ზემოთ განმარტებული ეროვნული შემოსავლის მიხედვით\""}
{"text": "It's not the greatest sound bite in the world, and it's dressed up in the cautious language of the economist.\tმაინცდამაინც მჭერმეტყველური ნათქვამი არ არის და ის ეკონომისტებისთვის დამახასიათებელი სიფრთხილითაა გაკეთებული,"}
{"text": "But his message was clear: GDP is a tool to help us measure economic performance.\tმაგრამ მინიშნება ცხადი იყო. მშპ ეკონომიკური ეფექტიანობის გაზომვის საშუალებაა."}
{"text": "It's not a measure of our well-being.\tის ჩვენს კეთილდღეობას ვერ გაზომავს."}
{"text": "And it shouldn't be a guide to all decision making.\tშესაბამისად, ნეიბისმიერ გადაწყვეტილებას, მასზე არ უნდა ვაფუძნებდეთ."}
{"text": "But we have ignored Kuznets' warning.\tთუმცა, ჩვენ კუზნეცის გაფრთხილებას ყურადღება არ მივაქციეთ."}
{"text": "We live in a world where GDP is the benchmark of success in a global economy.\tჩვენ ვცხოვრობთ მსოფლიოში, სადაც მშპ წარმატების მაჩვენებელია გლობალურ ეკონომიკაში."}
{"text": "Our politicians boast when GDP goes up.\tჩვენი პოლიტიკოსები ტრაბახობენ, როცა მშპ მაღლა იწევს."}
{"text": "Markets move and trillions of dollars of capital move around the world based on which countries are going up and which countries are going down, all measured in GDP.\tბაზრები იცვლება და ტრილიონობით დოლარის კაპიტალი მსოფლიოს გარშემო ბრუნავს, იმის მიხედვით, თუ რომელი ქვეყანები აღწევენ წარმატებას და რომლები ვერა და ეს ყველაფერი განისაზღვრება მშპ-ს მიხედვით."}
{"text": "Our societies have become engines to create more GDP.\tჩვენი საზოგადოებები მეტი მშპ-ს მაგენერირებელ ძრავებად იქცნენ,"}
{"text": "But we know that GDP is flawed.\tმაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ მშპ-ს ხარვეზები აქვს."}
{"text": "It ignores the environment.\tის ეკოლოგიას არ ითვალისწინებს."}
{"text": "It counts bombs and prisons as progress.\tის მეტი ბომბების წარმოებასა და მეტი ციხეების შენებას პროგრესად თვლის."}
{"text": "It can't count happiness or community.\tბედნიერებას და ერთობას ვერ ითვლის."}
{"text": "And it has nothing to say about fairness or justice.\tის სამართლიანობასა და სამართალზე ვერაფერს გვეუბნება."}
{"text": "Is it any surprise that our world, marching to the drumbeat of GDP, is teetering on the brink of environmental disaster and filled with anger and conflict?\tგასაკვირი არაა, რომ მსოფლიო მშპ-ს დაკრულზე ცეკვავს, ეკოლოგიური კატასტროფის პირასაა და უკმაყოფილებით და კონფლიქტებითაა სავსე."}
{"text": "We need a better way to measure our societies, a measure based on the real things that matter to real people.\tჩვენი საზოგადოებების შესაფასებლად უკეთესი საშუალება გვჭირდება. საშუალება, რომელიც რეალურად გაზომავს იმას, რაც ხალხს მართლაც აღელვებს."}
{"text": "Do I have enough to eat?\tმაქვს თუ არა საკმარისი საკვები?"}
{"text": "Can I read and write?\tვიცი თუ არა წერა-კითხვა?"}
{"text": "Am I safe?\tვარ თუ არა უსაფრთხოდ?"}
{"text": "Do I have rights?\tარის თუ არა ჩემი უფლებები დაცული?"}
{"text": "Do I live in a society where I'm not discriminated against?\tვცხოვრობ თუ არა ისეთ საზოგადოებაში, სადაც დისკრიმინაციის მსხვერპლი არ ვარ?"}
{"text": "Is my future and the future of my children prevented from environmental destruction?\tდაზღვეული ვარ თუ არა მე და ჩემი შვილები მომავალში ეკოლოგიური კატარსტროფისგან?"}
{"text": "These are questions that GDP does not and cannot answer.\tეს ის კითხვებია, რომლებზეც მშპ არ და ვერ პასუხობს."}
{"text": "There have, of course, been efforts in the past to move beyond GDP.\tრა თქმა უნდა ადრეც იყო მცდელობები მშპ-ს გაცდენოდნენ,"}
{"text": "But I believe that we're living in a moment when we are ready for a measurement revolution.\tმაგრამ ვფიქრობ, ახლა სწორედ ის დროა, როცა მზად უნდა ვიყოთ რევოლუციისთვის გაზომვის სფეროში."}
{"text": "We're ready because we've seen, in the financial crisis of 2008, how our fetish for economic growth led us so far astray.\tმზად ვართ, რადგან 2008 წლის ფინანსური კრიზისის დროს დავინახეთ, ეკონომიკური ზრდის თაყვანისცემამ, როგორ შეგვიყვანა შეცდომაში."}
{"text": "We've seen, in the Arab Spring, how countries like Tunisia were supposedly economic superstars, but they were societies that were seething with discontentment.\t\"არაბულმა გაზაფხულმა\" დაგვანახა, რომ ტუნისისმაგვარი ქვეყნები, რომელიც თითქოს მოწინავეები იყვნენ ეკონომიკურად, მაგრამ მსგავს საზგადოებებში, მაინც სახალხო უკმაყოფილებამ იფეთქა."}
{"text": "We're ready, because today we have the technology to gather and analyze data in ways that would have been unimaginable to Kuznets.\tჩვენ მზად ვართ, რადგან დღეს მონაცემების შესაგროვებლად და გასაანალიზებლად ისეთი ტექნოლოგიები გაგვაჩნია, რომელიც წარმოუდგენელი იყო კუზნეცის დროს."}
{"text": "Today, I'd like to introduce you to the Social Progress Index.\tდღეს მინდა სოციალური პროგრესის ინდექსი წარმოგიდგინოთ."}
{"text": "It's a measure of the well-being of society, completely separate from GDP.\tეს საზოგადოების კეთილდღეობის საზომია, რომელსაც მშპ-თან არანაირი კავშირი არ აქვს."}
{"text": "It's a whole new way of looking at the world.\tის მსოფლიოს სრულიად ახალი თვალით უყურებს."}
{"text": "The Social Progress Index begins by defining what it means to be a good society based around three dimensions.\tსოციალური პროგრესის ინდექსი, უპირველესად განმარტავს, თუ რას ნიშნავს კარგი საზოგადოება. ის ამას, სამი განზომილების მიხედვით აკეთებს."}
{"text": "The first is, does everyone have the basic needs for survival: food, water, shelter, safety?\tპირველი, გააჩნია თუ არა ყველას არსებობისთვის აუცილებელი საშუალებები: საკვები, წყალი, საცხოვრისი, უსაფრთხოება?"}
{"text": "Secondly, does everyone have access to the building blocks to improve their lives: education, information, health and sustainable environment?\tმეორე, აქვს თუ არა ყველას წვდომა ცხოვრების გაუმჯობესებისთვის აუცილებელ საშუალებებზე: განათლება, ინფორმაცია, ჯანდაცვა და ეკოლოგიური უსაფრთხოება"}
{"text": "And then third, does every individual have access to a chance to pursue their goals and dreams and ambitions free from obstacles?\tდა მესამე, აქვს თუ არა ყველას საკუთარი მიზნების, ამბიციებისა და ოცნებების დაუბრკოლებლად განხორციელების საშუალება?"}
{"text": "Do they have rights, freedom of choice, freedom from discrimination and access to the the world's most advanced knowledge?\tდაცულია თუ არა მათი უფლებები, არჩევანის თავისუფლება, არიან თუ არა დაცულები დისკრიმინაციისგან და აქვთ თუ არა წვდომა მსოფლიოს მოწინავე ცოდნაზე?"}
{"text": "Together, these 12 components form the Social Progress framework.\tეს 12 კომპონენტი ერთად, სოციალური პროგრესის სტრუქტურას წარმოადგენს."}
{"text": "And for each of these 12 components, we have indicators to measure how countries are performing.\tდა თითოეულისთვის ამ 12 კომპონენტიდან, გვაქვს ინდიკატორები, რომლებიც აჩვენებს, თუ რა მდგომარეობაში არიან ქვეყნები."}
{"text": "Not indicators of effort or intention, but real achievement.\tეს ინდიკატორები არა ძალისხმევას, ან განზრახვას აჩვენებს, არამედ რეალურ მიღწევებს."}
{"text": "We don't measure how much a country spends on healthcare, we measure the length and quality of people's lives.\tჩვენ იმას კი არ ვზომავთ, რამდენს ხარჯავს ქვეყენა ჯანდაცვაზე, არამედ ადამიანების სიცოცხლის ხარისხსა და ხანგრძლივობას."}
{"text": "We don't measure whether governments pass laws against discrimination, we measure whether people experience discrimination.\tჩვენ იმას კი არ ვზომავთ, მიიღო თუ არა სახელმწიფომ ანტიდისკრიმინაციული კანონები, არამედ იმას, განიცდიან თუ არა ადამიანები დისკრიმინაციას."}
{"text": "But what you want to know is who's top, don't you? (Laughter) I knew that, I knew that, I knew that.\tთქვენ ალბათ გაინტერესებთ ვინაა პირველი, არა? (სიცილი) ვიცოდი... ვიცოდი..."}
{"text": "Okay, I'm going to show you.\tკარგი გაჩვენებთ."}
{"text": "I'm going to show you on this chart.\tგრაფიკზე გაჩვენებთ."}
{"text": "So here we are, what I've done here is put on the vertical axis social progress.\tმაშ ასე, ვერტიკალური ღერძი სოციალურ პროგრესს აღნიშნავს."}
{"text": "Higher is better.\tრაც უფრო მაღალია - უკეთესია."}
{"text": "And then, just for comparison, just for fun, on the horizontal axis is GDP per capita.\tშედარებისთვის კი, სახალისოდ, ჰორიზონტალურ ღერძზე არის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე,"}
{"text": "Further to the right is more.\tრომელიც მარჯვნივ იზრდება."}
{"text": "So the country in the world with the highest social progress, the number one country on social progress is New Zealand.\tმაშ, მსოფლიოში უმაღლესი სოციალური პროგრესის მქონე ქვეყანა. სოციალური პროგრესის მიხედვით, ნომერ პირველი ქვეყანა არის...."}
{"text": "(Applause) Well done! Never been; must go.\tახალი ზელანდია. (აპლოდისმენტები) ყოჩაღ! იქ არასდროს ვყოფილვარ; უნდა ვეწვიო."}
{"text": "(Laughter) The country with the least social progress, I'm sorry to say, is Chad.\t(სიცილი) ყველაზე ნაკლები სოციალური პროგრესის მქონე ქვეყანა, თანავუგრძნობ და არის ჩადი."}
{"text": "I've never been; maybe next year.\tაქაც არასდროს ვყოფილვარ; იქნებ მომავალ წელს წავიდე."}
{"text": "(Laughter) Or maybe the year after.\t(სიცილი) ან იმის შემდეგ წელს."}
{"text": "Now, I know what you're thinking.\tვიცი ახლა რასაც ფიქრობთ."}
{"text": "You're thinking, \"Aha, but New Zealand has a higher GDP than Chad!\"\tახლა ფიქრობთ: \"კი, მაგრამ ახალ ზელანდიას, ჩადზე მაღალი მშპ აქვს!\""}
{"text": "It's a good point, well made.\tსწორი შენიშვნაა,"}
{"text": "But let me show you two other countries.\tმაგრამ მოდით სხვა ორ ქვეყანას გაჩვენებთ."}
{"text": "Here's the United States — considerably richer than New Zealand, but with a lower level of social progress.\tაშშ, რომელიც საგრძნობლად უფრო მდიდარია, ვიდრე ახალი ზელანდია, მაგრამ მასზე დაბალი სოციალური პროგრესი აქვს"}
{"text": "And then here's Senegal — it's got a higher level of social progress than Chad, but the same level of GDP.\tდა სენეგალი, რომელსაც სოციალური პროგრესის დონე ჩადზე მაღალი აქვს, მაგრამ მათი მშპ თანაბარია."}
{"text": "So what's going on? Well, look.\tმაშ, რა ხდება?"}
{"text": "Let me bring in the rest of the countries of the world, the 132 we've been able to measure, each one represented by a dot.\tმოდით დანარჩენი ქვეყნებიც ვნახოთ. 132 ქვეყნის შეფასება შევძელით. თითოეული მათგანი წერტილითაა აღნიშნული."}
{"text": "There we go. Lots of dots.\tმაშ ასე, უამრავი წერტილია."}
{"text": "Now, obviously I can't do all of them, so a few highlights for you: The highest ranked G7 country is Canada.\tცხადია, ყველას ცალკე ვერ განვიხილავ, ამიტომ რამდენიმეს გამოვყოფ: G7-ში შემავალი ყველაზე რეიტინგული ქვეყანა კანადაა."}
{"text": "My country, the United Kingdom, is sort of middling, sort of dull, but who cares — at least we beat the French.\tჩემი ქვეყანა, ბრიტანეთი სადღაც შუაშია, მაგრამ ვინ დაეძებს, ფრანგებს მაინც ვუსწრებთ."}
{"text": "(Laughter) And then looking at the emerging economies, top of the BRICS, pleased to say, is Brazil.\t(სიცილი) ახლა შევხედოთ განვითარებად ეკონომიკებს. \"ბრიკ(BRIC)\"-ის ქვეყნებში საუკეთესო ბრაზილიაა."}
{"text": "(Applause) Come on, cheer!\t(აპლოდისმენტები) მოდით, მივესალმოთ!"}
{"text": "Go, Brazil!\tწინ, ბრაზილია!"}
{"text": "Beating South Africa, then Russia, then China and then India.\tის უსწრებს სამხრეთ აფრიკას, შემდეგ მოდის რუსეთი, ჩინეთი, და შემდეგ ინდოეთი."}
{"text": "Tucked away on the right-hand side, you will see a dot of a country with a lot of GDP but not a huge amount of social progress — that's Kuwait.\tმარჯვენა მხარეს ამოვარდნილი წერტილი არის ქვეყანა, რომელსაც დიდი მშპ აქვს, მაგრამ არც ისე დიდი სოციალური პროგრესი, ესაა კუვეიტი."}
{"text": "Just above Brazil is a social progress superpower — that's Costa Rica.\tბრაზილიის ზემოთ, სოციალური პროგრესის ზესახელმწიფოა. ესაა კოსტა-რიკა."}
{"text": "It's got a level of social progress the same as some Western European countries, with a much lower GDP.\tმას, დასავლეთ ევროპის ზოგიერთი ქვეყნის დონის სოციალური პროგრესი აქვს, მათზე ბევრად ნაკლები მშპ-ს პირობებში."}
{"text": "Now, my slide is getting a little cluttered and I'd like to step back a bit.\tჩემი გრაფიკის სახე ზედმეტად გადაიფარა, მინდა ცოტა უფრო ზოგად სურათს შევხედოთ."}
{"text": "So let me take away these countries, and then pop in the regression line.\tსახელმწიფოები მოვაცილოთ და ტენდენციის მრუდი გავავლოთ."}
{"text": "So this shows the average relationship between GDP and social progress.\tეს მრუდი, მშპ-სა და სოციალურ პროგრესს შორის დამოკიდებულებას გვაჩვენებს."}
{"text": "The first thing to notice, is that there's lots of noise around the trend line.\tპირველი, რასაც ვამჩნევთ, მრუდის გარშემო არსებული უამრავი ხმაურია."}
{"text": "And what this shows, what this empirically demonstrates, is that GDP is not destiny.\tეს იმის ემპირიული დემონსტრაციაა, რომ მშპ განაჩენი არაა."}
{"text": "At every level of GDP per capita, there are opportunities for more social progress, risks of less.\tთითოეული განსხვავებული მშპ-ს პირობებში, არსებობს მეტი სოციალური პროგრესის მიღწევის შესაძლებლობა და ნაკლები სოციალური პროგრესის რისკი."}
{"text": "The second thing to notice is that for poor countries, the curve is really steep.\tმეორე, რაც უნდა აღინიშნოს, არის ის, რომ ღარიბი ქვეყნებისთვის, მრუდი ძალიან ციცაბოა."}
{"text": "So what this tells us is that if poor countries can get a little bit of extra GDP, and if they reinvest that in doctors, nurses, water supplies, sanitation, etc., there's a lot of social progress bang for your GDP buck.\tეს იმას გვეუბნება, რომ თუ ღარიბი ქვეყნები ცოტა მეტ მშპ-ს მიაღწევენ და მის რეინვესტირებას მოახდენენ ექიმებში, ექთნებში, წყლის მომარაგებაში, კანალიზაციაში და ა.შ. სიციალური პროგრესის ბუმს მიიღებენ მათი მშპ-ს ხარჯზე."}
{"text": "And that's good news, and that's what we've seen over the last 20, 30 years, with a lot of people lifted out of poverty by economic growth and good policies in poorer countries.\tეს სასიამოვნო სიახლეა. ასე დაძლია ბოლო 20-30 წლის მანძილზე ბევრმა სიღარიბე, ეკონომიკური ზრდის და ჭკვიანური პოლიტიკის ხარჯზე შედარებით ღარიბ ქვეყნებში."}
{"text": "But go on a bit further up the curve, and then we see it flattening out.\tთუმცა, თუ მრუდს ზემოთ გავყვებით, დავინახავთ, რომ ის სწორდება."}
{"text": "Each extra dollar of GDP is buying less and less social progress.\tყოველი დამატებითი მშპ დოლარი, უფრო და უფრო ნაკლებ სოციალურ პროგრესს გვაძლევს."}
{"text": "And with more and more of the world's population living on this part of the curve, it means GDP is becoming less and less useful as a guide to our development.\tმრუდის ამ ნაწილზე მყოფი მოსახლეობის ზრდასთან ერთად მშპ განვითარების განსასაზღვრად უფრო და უფრო ნაკლებად გამოსადეგია."}
{"text": "I'll show you an example of Brazil.\tბრაზილიის მაგალითი განვიხილოთ."}
{"text": "Here's Brazil: social progress of about 70 out of 100, GDP per capita about 14,000 dollars a year.\tაი, ბრაზილია: მისი სოციალური პროგორესი 100-დან დაახლოებით 70-ია; მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 14 000 დოლარია წელიწადში."}
{"text": "And look, Brazil's above the line.\tშეხედეთ, ბრაზილია მრუდის ზემოთაა."}
{"text": "Brazil is doing a reasonably good job of turning GDP into social progress.\tბრაზილია საკმაოდ წარმატებით აქცევს მშპ-ს სოციალურ პროგრესად."}
{"text": "But where does Brazil go next?\tმაგრამ რა ელის ბრაზილიას შემდგომ?"}
{"text": "Let's say that Brazil adopts a bold economic plan to double GDP in the next decade.\tდავუშვათ, რომ ბრაზილია განახორციელებს ეკონომიკურ გეგმას, რომელმაც შემდეგ ათწლეულში მშპ უნდა გააორმაგოს."}
{"text": "But that is only half a plan.\tთუმცა, ეს მხოლოდ გეგმის ნახევარია."}
{"text": "It's less than half a plan, because where does Brazil want to go on social progress?\tგეგმის ნახევარზე ნაკლებიც კი. სოციალური პროგრესის როგორი ცვლილება უნდა ბრაზილიას?"}
{"text": "Brazil, it's possible to increase your growth, increase your GDP, while stagnating or going backwards on social progress.\tშესაძლებელია, რომ ბრაზილიამ გაზარდოს ზრდის ტემპები, გაზარდოს მშპ, მაგრამ ამავე დროს გააჩეროს, ან შეამციროს სოციალური პროგრესი."}
{"text": "We don't want Brazil to become like Russia.\tბრაზლია რუსეთივით არ უნდა გახდეს"}
{"text": "What you really want is for Brazil to get ever more efficient at creating social progress from its GDP, so it becomes more like New Zealand.\tმისთვის სასურველია, საკუთარი მშპ, უფრო ეფექტურ სოციალურ პროგრესად აქციოს, რომ ზელანდიას დაემსგავსოს."}
{"text": "And what that means is that Brazil needs to prioritize social progress in its development plan and see that it's not just growth alone, it's growth with social progress.\tეს კი ნიშნავს, რომ ბრაზილიამ საკუთარ განვითარების გეგმაში, სოციალური პროგრესი პრიორეტეტად უნდა დასახოს და გაიაზროს, რომ თავისთავად ზრდაში არაა საქმე, არამედ ზრდაში, რომელსაც სოციალური პროგრესი მოაქვს."}
{"text": "And that's what the Social Progress Index does: It reframes the debate about development, not just about GDP alone, but inclusive, sustainable growth that brings real improvements in people's lives.\tსწორედ ესაა, რასაც სოციალური პროგრესის ინდექსი აკეთებს. ის სხვანაირად განმარტავს განვითარებას, რომელიც არა მხოლოდ მშპ-ს ეხება, არამედ ყოვლისმომცველ, მდგრად ზრდას, რომელიც ადამიანების ცხოვრებას რეალურად აუმჯობესებს."}
{"text": "And it's not just about countries.\tეს არა მხოლოდ ქვეყნებს ეხება."}
{"text": "Earlier this year, with our friends from the Imazon nonprofit here in Brazil, we launched the first subnational Social Progress Index.\tწლის დასაწყისში, ჩვენ მეგობრებთან ერთად, ბრაზილიური არასამთავრობო \"იმაზონიდან\", დავიწყეთ პირველი რეგიონალური სოციალური პროგრესის ინდექსის გამოთვლა."}
{"text": "We did it for the Amazon region.\tჩვენ ეს ამაზონის რეგიონისთვის გავაკეთეთ."}
{"text": "It's an area the size of Europe, 24 million people, one of the most deprived parts of the country.\tეს ევროპისხელა ფართია, 24 მილიონი მოსახლით. ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე ღარიბი ნაწილი."}
{"text": "And here are the results, and this is broken down into nearly 800 different municipalities.\tაი, შედეგებიც. ისინი დანაწევრებულია თითქმის 800 სხვადასხვა მუნიციპალიტეტად."}
{"text": "And with this detailed information about the real quality of life in this part of the country, Imazon and other partners from government, business and civil society can work together to construct a development plan that will help really improve people's lives, while protecting that precious global asset that is the Amazon Rainforest.\tქვეყნის ამ ნაწილში ცხოვრების ხარისხის შესახებ ასეთი დეტალური ინფორმაციის პირობებში, \"იმაზონს\" და სხვა პარტნიორებს მთავრობიდან, ბიზნესს და სამოქალაქო საზოგადოებას ერთად შეუძლიათ იმუშაონ ისეთი განვითარების გეგმის შესაქმნელად, რომელიც რეალურად გააუმჯობესებს ადამიანების ცხოვრებას, მსოფლიოს ფასდაუდებელი ამაზონის წვიმის ტყეების დაცვასთან ერთად."}
{"text": "And this is just the beginning, You can create a Social Progress Index for any state, region, city or municipality.\tდა ეს მხოლოდ დასაწყისია. თქვენ ნებისმიერი ქვეყნისთვის, ქალაქისთვის რეგიონისთვის, ან მუნიციპალიტეტისთვის შეგიძლიათ გამოთვალოთ სოციალური პროგრესის ინდექსი."}
{"text": "We all know and love TEDx; this is Social Pogress-x.\tჩვენ ყველამ ვიცით და გვიყვარს TEDx; ესაა სოციალური პროგრესი - x."}
{"text": "This is a tool for anyone to come and use.\tამ საშუალების გამოყენება ნებისმიერს შეუძლია."}
{"text": "Contrary to the way we sometimes talk about it, GDP was not handed down from God on tablets of stone. (Laughter) It's a measurement tool invented in the 20th century to address the challenges of the 20th century.\tმშპ ჩვენთვის ღმერთს არ უბოძებია, როგორი დამოკიდებულებითაც მასზე ზოგჯერ საუბრობენ (სიცილი) ეს მე-20 საუკუნეში შექმნილი გაზომვის საშუალებაა. რომელიც მე-20 საუკუნის გამოწვევებს ეხმიანებოდა."}
{"text": "In the 21st century, we face new challenges: aging, obesity, climate change, and so on.\t21-ე საუკუნეში ახალი გამოწვევების წინაშე ვართ: დაბერება, ზედმეტი წონა, კლიმატის ცვლილება და ა.შ."}
{"text": "To face those challenges, we need new tools of measurement, new ways of valuing progress.\tამ გამოწვევებს რომ გავუმკლავდეთ, გაზომვის ახალი საშუალებებია საჭირო. პროგრესის შეფასების ახალი საშუალებები."}
{"text": "Imagine if we could measure what nonprofits, charities, volunteers, civil society organizations really contribute to our society.\tწარმოიდგინეთ არასამთავრობოების, საქველმოქმედოების, მოხალისეების, სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საზოგადოერივ განვითარებაში შეტანილი, რეალური წვლილის გაზმოვა რომ შეგვეძლოს."}
{"text": "Imagine if businesses competed not just on the basis of their economic contribution, but on their contribution to social progress.\tწარმოიდგინეთ, ბიზნესი არა მხოლოდ ეკონომიკური მიღწევებით კონკურირებდეს, არამედ სოციალური პროგრესის მიღწევებითაც."}
{"text": "Imagine if we could hold politicians to account for really improving people's lives.\tწარმოდგინეთ, რომ შეგვეძლოს პოლიტიკოსებს პასუხი ადამიანების ცხოვრების რეალური გაუმჯობესების მიხედვით მოვთხოვოთ."}
{"text": "Imagine if we could work together — government, business, civil society, me, you — and make this century the century of social progress.\tწარმოიდგინეთ, ერთად მუშაობა რომ შეგვეძლოს, მთავრობას, ბიზნესს, სამოქალაქო საზოგადოებას, მე და თქვენ, იმისთვის, რომ ეს საუკუნე, სოციალური პროგრესის საუკუნედ ვაქციოთ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "The power of yet.\t\"ჯერ\"-ის ძალა."}
{"text": "I heard about a high school in Chicago where students had to pass a certain number of courses to graduate, and if they didn't pass a course, they got the grade \"Not Yet.\"\tმე გავიგე, რომ ჩიკაგოში, ერთ-ერთ სკოლაში, მოსწავლეებმა უნდა ჩააბარონ გარკვეული რაოდენობის კურსები დასამთავრებლად და თუ ვერ ჩააბარებენ, იღებენ შეფასებას \"ჯერ არა\"."}
{"text": "And I thought that was fantastic, because if you get a failing grade, you think, I'm nothing, I'm nowhere.\tვიფიქრე რომ ეს არაჩვეულებრივია, რადგან თუ შენ იღებ ჩამჭრელ შეფასებას, შენ ფიქრობ, მე არაფერი ვარ, მე არსად ვარ."}
{"text": "But if you get the grade \"Not Yet\", you understand that you're on a learning curve.\tმაგრამ თუ შენ იღებ \"ჯერ არა\"-ს, შენ ხვდები, რომ სწავლის მრუდზე ხარ."}
{"text": "It gives you a path into the future.\tეს მომავლისკენ გზას გისახავს."}
{"text": "\"Not Yet\" also gave me insight into a critical event early in my career, a real turning point.\t\"ჯერ არა\" კარიერის დასაწყისში კრიტიკული მომენტის განჭვრეტაშიც დამეხმარა, ნამდვილად გადამწყვეტ მომენტში."}
{"text": "I wanted to see how children coped with challenge and difficulty, so I gave 10-year-olds problems that were slightly too hard for them.\tმე მინდოდა მენახა, როგორ ართმევდნენ ბავშვები თავს, გამოწვევებს და სირთულეებს, ამიტომ 10 წლისებს მივეცი ამოცანები, რომლებიც სულ ცოტა რთულები იყო მათთვის."}
{"text": "Some of them reacted in a shockingly positive way.\tზოგიერთ მათგანს გასაოცრად დადებითი რეაქცია ჰქონდა."}
{"text": "They said things like, \"I love a challenge,\" or, \"You know, I was hoping this would be informative.\"\tმათ თქვეს: \"მე მიყვარს გამოწვევები\", ან: \"იცი?! იმედი მქონდა, რომ ეს ინფორმატიული იქნებოდა\"."}
{"text": "They understood that their abilities could be developed.\tმათ გაიგეს, რომ მათი შესაძლებლობები შეიძლებოდა განვითარებულიყო."}
{"text": "They had what I call a growth mindset.\tმათ ჰქონდათ, როგორც მე ამას ვუწოდებ - \"ზრდის მენტალიტეტი\"."}
{"text": "But other students felt it was tragic, catastrophic.\tმაგრამ სხვა მოსწავლეებმა ტრაგიკულად აღიქვეს ეს ყველაფერი."}
{"text": "From their more fixed mindset perspective, their intelligence had been up for judgment, and they failed.\tმათი, შედარებით \"ფიქსირებული მენტალიტეტის\" გადმოსახედიდან, მათ ინტელექტს გამოცდა მოუწყეს და თავი ვერ გაართვეს."}
{"text": "Instead of luxuriating in the power of yet, they were gripped in the tyranny of now.\t\"ჯერ\"-ის ძალით ტკბობის მაგივრად, ისინი \"ახლა\" -ს ტირანიაში ჩაეფლენ."}
{"text": "So what do they do next?\tრას იზამენ ისინი შემდეგში?"}
{"text": "I'll tell you what they do next.\tმე გეტყვით რასაც იზამენ."}
{"text": "In one study, they told us they would probably cheat the next time instead of studying more if they failed a test.\tერთ კვლევაში მათ გვითხრეს, რომ თუ შემდეგ ტესტში ჩაიჭრებოდნენ, შემდეგ ჯერზე გადაიწერდნენ, იმის ნაცვლად რომ უფრო მეტი ემეცადინათ."}
{"text": "In another study, after a failure, they looked for someone who did worse than they did so they could feel really good about themselves.\tერთ-ერთ სხვა კვლევაში ჩაჭრის შემდეგ, ისინი ეძებდნენ ვინმეს, ვინც მათზე ცუდად დაწერა ტესტი, რათა თავი კარგად ეგრძნოთ"}
{"text": "And in study after study, they have run from difficulty.\tდა ყველა მომდევნო კვლევის თანახმად. ისინი გაურბოდნენ სირთულეებს."}
{"text": "Scientists measured the electrical activity from the brain as students confronted an error.\tმეცნიერებმა გაზომეს ტვინის ელექტრული აქტივობა იმ დროს, როცა სტუდენტები აწყდებოდნენ შეცდომებს."}
{"text": "On the left, you see the fixed-mindset students.\tმარცხნივ თქვენ ხედავთ ფიქსირებული მენტალიტეტის მქონე სტუდენტებს."}
{"text": "There's hardly any activity.\tთითქმის საერთოდ არაა აქტივობა."}
{"text": "They run from the error.\tისინი გაურბიან შეცდომებს."}
{"text": "They don't engage with it.\tისინი არ ერთვებიან."}
{"text": "But on the right, you have the students with the growth mindset, the idea that abilities can be developed.\tმაგრამ აი მარჯვნივ, არის სტუდენტები ზრდის მენტალიტეტით, აზრით, რომ შესაძლებლობები შეიძლება განავითარო."}
{"text": "They engage deeply.\tისინი ღრმად ერთვებიან."}
{"text": "Their brain is on fire with yet.\tმათი ტვინი აღტაცებულია \"ჯერ\"-ით."}
{"text": "They engage deeply.\tისინი ღრმად ერთვებიან."}
{"text": "They process the error.\tისინი ამუშავებენ შეცდომას."}
{"text": "They learn from it and they correct it.\tისინი სწავლობენ შეცდომაზე და ასწორებენ მას."}
{"text": "How are we raising our children?\tროგორ ვზრდით ჩვენს შვილებს?"}
{"text": "Are we raising them for now instead of yet?\t\"ახლა\"-სთვის უფრო ვზრდით, იმის მაგივრად რომ \"ჯერ\"-ისთვის გავზარდოთ?"}
{"text": "Are we raising kids who are obsessed with getting As?\tათიანების მიღებით შეპყრობილ ბავშვებს ვზრდით?"}
{"text": "Are we raising kids who don't know how to dream big dreams?\tისეთ ბავშვებს ვზრდით, რომ არ იციან როგორ იოცნებონ დიდ რამეზე?"}
{"text": "Their biggest goal is getting the next A, or the next test score?\tმათი ყველაზე დიდი მიზანი შემდეგი კარგი ნიშანი, ან შემდეგი კარგი ქულაა ტესტზე?"}
{"text": "And are they carrying this need for constant validation with them into their future lives?\tმიჰყვებათ თან მომავალში, ეს მუდმივი დამტკიცების მოთხოვნილება?"}
{"text": "Maybe, because employers are coming to me and saying, \"We have already raised a generation of young workers who can't get through the day without an award.\"\tშეიძლება ასეა, რადგან დამქირავებლები მოდიან ჩემთან და მეუბნებიან: \"ჩვენ უკვე აღვზარდეთ მომუშავეების თაობა, რომლებიც ერთ დღესაც ვერ ძლებენ ჯილდოს გარეშე.\""}
{"text": "So what can we do?\tაბა, რა შეგვიძლია გავაკეთოთ?"}
{"text": "How can we build that bridge to yet?\tშეგვიძლია ავაგოთ ხიდი \"ჯერ\"-მდე?"}
{"text": "Here are some things we can do.\tაი, ცოტა რამ, რაც შეგვიძლია გავაკეთოთ."}
{"text": "First of all, we can praise wisely, not praising intelligence or talent.\tპირველ რიგში, ჩვენ შეგვიძლია შევაქოთ ჭკვიანურად, მათი ინტელქეტის და ნიჭის ქების გარეშე."}
{"text": "That has failed.\tრადგან ეს გზა არ გამოდგა."}
{"text": "Don't do that anymore.\tაღარ გააკეთოთ ეს,"}
{"text": "But praising the process that kids engage in, their effort, their strategies, their focus, their perseverance, their improvement.\tარამედ შევაქოთ პროცესი, რომელშიც ბავშვები ერთვებიან: მათი მონდომება, მათი სტრატეგიები, მათი კონცენტრაცია, მათი უდრეკობა, მათი განვითარება."}
{"text": "This process praise creates kids who are hardy and resilient.\tეს პროცესის შექება ქმნის ბავშვებს, რომლებიც არიან გამბედავები და გამძლეები."}
{"text": "There are other ways to reward yet.\tამის გარდა სხვა გზებიცაა, რომ \"ჯერ\"-ს შევუწყოთ ხელი."}
{"text": "We recently teamed up with game scientists from the University of Washington to create a new online math game that rewarded yet.\tჩვენ ცოტა ხნის წინ შევქმენით გუნდი თამაშების მეცნიერებთან ერთად, რომლებიც ვაშინგტონის უნივერსიტეტიდან არიან, იმისათვის რომ შეგვექმნა ახალი მათემატიკური თამაში \"ჯერ\"-ის წასახალისებლად."}
{"text": "In this game, students were rewarded for effort, strategy and progress.\tამ ონლაინ თამაშში, სტუდენტები ჯილდოვდებოდნენ ძალისხმევისათვის,"}
{"text": "The usual math game rewards you for getting answers right, right now, but this game rewarded process.\tსტრატეგიისა და პროგრესისთვის. ჩვეულებრივ მათემატიკური თამაში, გაჯილდოვებს სწორად გაცემული პასუხებისთვის, მაგრამ ჩვენი თამაში აჯილდოვებდა პროცესს."}
{"text": "And we got more effort, more strategies, more engagement over longer periods of time, and more perseverance when they hit really, really hard problems.\tდა ჩვენ მივიღეთ მეტი ძალისხმევა, მეტი სტრატეგია, მეტი ჩართულობა უფრო დიდი დროის განმავლობაში და უფრო დიდი შეუპოვრობა, როცა ისინი აწყდებოდნენ ძალიან, ძალიან რთულ ამოცანებს."}
{"text": "Just the words \"yet\" or \"not yet,\" we're finding, give kids greater confidence, give them a path into the future that creates greater persistence.\tჩვენ ვხედავთ, რომ მხოლოდ და მხოლოდ სიტყვები: \"ჯერ\", ან \"ჯერ არა\", აძლევენ ბავშვებს თავდაჯერებულობას, უსახავენ მათ გზას მომავლისკენ, რომელიც ქმნის უფრო დიდ უდრეკობას."}
{"text": "And we can actually change students' mindsets.\tჩვენ ნამდვილად შეგვიძლია მოსწავლეების მენტალიტეტის შეცვლა."}
{"text": "In one study, we taught them that every time they push out of their comfort zone to learn something new and difficult, the neurons in their brain can form new, stronger connections, and over time, they can get smarter.\tერთ კვლევაში, ჩვენ მათ ვასწავლეთ, რომ ყოველ ჯერზე, როცა ისინი დატოვებდნენ საკუთარ კომფორტის ზონას, იმისათვის რომ ესწავლათ რაიმე ახალი და რთული, მათი ნეირონები ტვინში ახალ და უფრო ძლიერ კავშირებს ამყარებდნენ და ასე, დროსთან ერთად ისინი გახდებოდნენ უფრო გონიერები."}
{"text": "Look what happened: In this study, students who were not taught this growth mindset continued to show declining grades over this difficult school transition, but those who were taught this lesson showed a sharp rebound in their grades.\tხო და შეხედეთ რა მოხდა: ამ კვლევაში, სტუდენტები, რომლებსაც არ ვასწავლეთ ასეთი ზრდის მენტალიტეტი, აგრძელებდნენ უფრო და უფრო დაბალი ნიშნების მიღებას სკოლის რთულ პერიოდში, მაგრამ ისინი, რომლებსაც ეს ვასწავლეთ, აღწევდნენ ნიშნების მკვეთრ გაუმჯობესებას."}
{"text": "We have shown this now, this kind of improvement, with thousands and thousands of kids, especially struggling students.\tჩვენ ასეთი ტიპის განვითარება, ათასობით ბავშვისთვის ვაჩვენეთ, განსაკუთრებით პრობლემების მქონე მოსწავლეებში."}
{"text": "So let's talk about equality.\tხო და მოდით ვილაპარაკოთ თანასწორობაზე."}
{"text": "In our country, there are groups of students who chronically underperform, for example, children in inner cities, or children on Native American reservations.\tჩვენ ქვეყანაში, არიან სტუდენტების ჯგუფები, რომლებიც ქრონიკულად ცუდად სწავლობენ. მაგალითად, ბავშვები გარეუბნებიდან, ან ბავშვები ადგილობრივი ამერიკელების დასახლებებიდან."}
{"text": "And they've done so poorly for so long that many people think it's inevitable.\tისინი ისეთ ცუდ შედეგებს იღებდნენ და იმდენი ხნის განმავლობაში, რომ ბევრი ადამიანი ფიქრობს, რომ ეს გარდაუვალია,"}
{"text": "But when educators create growth mindset classrooms steeped in yet, equality happens.\tმაგრამ როცა განმანათლებლები ქმნიან \"ჯერ\"-ით გაჟღენთილ, ზრდის მენტალიტეტზე აგებულ კლასებს, თანასწორობა იქმნება."}
{"text": "And here are just a few examples.\tაი რამდენიმე მაგალითი."}
{"text": "In one year, a kindergarten class in Harlem, New York scored in the 95th percentile on the national achievement test.\tერთ წელიწადში, ჰარლემის, ნიუ იორკის ერთ-ერთი საბავშო ბაღის კლასმა 95% შეფასება აჩვენა ეროვნული მიღწევების ტესტში."}
{"text": "Many of those kids could not hold a pencil when they arrived at school.\tამ ბავშვების დიდ ნაწილს, ფანქრის დაჭერაც კი არ შეეძლო სკოლაში რომ მოვიდნენ."}
{"text": "In one year, fourth-grade students in the South Bronx, way behind, became the number one fourth-grade class in the state of New York on the state math test.\tერთ წელიწადში, მეოთხე კლასის მოსწავლეები, სამხრეთ ბრონქსში, ბევრად უფრო დაბალი მიღწევებით გახდნენ ნომერი პირველი მეოთხე კლასი, ნიუ იორკის შტატში შტატის მათემატიკის ტესტში."}
{"text": "In a year, to a year and a half, Native American students in a school on a reservation went from the bottom of their district to the top, and that district included affluent sections of Seattle.\tდაახლოებით ერთ, ერთნახევარ წელში, ადგილობრივი ამერიკული დასახლების სკოლის მოსწავლეები, მათი რაიონის ბოლო ადგილიდან ავიდნენ სულ პირველამდე, და ეს რაიონი, სიეტლის მდიდარ ნაწილებსაც მოიცავდა."}
{"text": "So the Native kids outdid the Microsoft kids.\tანუ ადგილობრივმა ბავშვებმა გაუსწრეს \"მაიკროსოფთის ბავშვებს\"."}
{"text": "This happened because the meaning of effort and difficulty were transformed.\tეს იმიტომ მოხდა, რომ მათთვის ძალისხმევის და სირთულის მნიშვნელობა შეიცვალა:"}
{"text": "Before, effort and difficulty made them feel dumb, made them feel like giving up, but now, effort and difficulty, that's when their neurons are making new connections, stronger connections.\tმანამდე, ძალისხმევა და სირთულე, მათ თავს სულელად აგრძნობინებდა, თავის დანებებას ანდომებდა, მაგრამ ახლა მათთვის ძალისხმევა და სირთულე - ის დროა, როცა მათი ნეირონები ახალ კავშირებს ქმნიან, უფრო ძლიერ კავშირებს."}
{"text": "That's when they're getting smarter.\tაი, ამ დროს ხდებიან ისინი უფრო გონიერები."}
{"text": "I received a letter recently from a 13-year-old boy.\tცოტა ხნის წინ 13 წლის ბიჭისგან წერილი მივიღე."}
{"text": "He said, \"Dear Professor Dweck, I appreciate that your writing is based on solid scientific research, and that's why I decided to put it into practice.\tის ამბობდა: \"ძვირფასო პროფესორო დვეკ, მე ვაფასებ, რომ თქვენი ნაწერი სოლიდურ სამეცნიერო კვლევაზეა დაფუძნებული და ამიტომ გადავწვიტე გამოვიყენო."}
{"text": "I put more effort into my schoolwork, into my relationship with my family, and into my relationship with kids at school, and I experienced great improvement in all of those areas.\tმე მეტ ძალისხმევას ვდებ ჩემი სკოლის დავალებებში, ჩემ ურთიერთობებში ოჯახთან და ჩემ ურთიერთობებში ბავშვებთან სკოლაში და მე უზარმაზარი გაუმჯობესება მქონდა ყველა ამ სფეროში."}
{"text": "I now realize I've wasted most of my life.\"\tახლა ვხვდები, რომ აქამდე ცხოვრება გამიფლანგავს\""}
{"text": "Let's not waste any more lives, because once we know that abilities are capable of such growth, it becomes a basic human right for children, all children, to live in places that create that growth, to live in places filled with \"yet\".\tმოდი აღარ გავფლანგოთ მეტი ცხოვრება, რადგან როცა ჩვენ უკვე ვიცით, რომ შესაძლებლობების ასეთი ზრდა შეიძლება, ყველა ბავშვის ფუნდამენტური ადამიანური უფლება ხდება, იცხოვროს ისეთ ადგილებში, სადაც ეს ზრდა იქმნება, იცხოვროს ადგილებში, რომლებიც სავსეა \"ჯერ\"-ით!"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I grew up with my identical twin, who was an incredibly loving brother.\tმე გავიზარდე ჩემს ტყუპისცალთან ერთად, რომელიც იყო ძალიან მოსიყვარულე ძმა."}
{"text": "Now, one thing about being a twin is, it makes you an expert at spotting favoritism.\tიყო ტყუპისცალი, ნიშნავს იყო ექსპერტი ფავორიტიზმის შემჩნევაში."}
{"text": "If his cookie was even slightly bigger than my cookie, I had questions.\tთუ მისი ნამცხვარი იყო ცოტათი მაინც დიდი ჩემსაზე, მე მიჩნდებოდა შეკითხვები. თან მე აშკარად არ მშიოდა."}
{"text": "(Laughter) When I became a psychologist, I began to notice favoritism of a different kind; and that is, how much more we value the body than we do the mind.\t(სიცილი) როცა ფსიქოლოგი გავხდი, შევამჩნიე რამდენიმე ტიპის ფავორიტიზმი, თუ რამდენად უფრო მეტად ვაფასებთ ჩვენ სხეულს გონებასთან შედარებით"}
{"text": "I spent nine years at university earning my doctorate in psychology, and I can't tell you how many people look at my business card and say, \"Oh -- a psychologist. So, not a real doctor,\" as if it should say that on my card.\t9 წელი ვისწავლე უნივერსიტეტში ფსიქოლოგიის დოქტორის ხარისხის მისაღებად; და ჩემი სავიზიტო ბარათის ნახვისას ძალიან ბევრი ადამიანი მეუბნება: \"ოჰ, ფსიქოლოგი, ანუ ნამდვილი ექიმი არ ხართ\", ისე თითქოს ესეც უნდა ეწეროს ჩემს ბარათზე."}
{"text": "[Dr. Guy Winch, Just a Psychologist (Not a Real Doctor)] (Laughter) This favoritism we show the body over the mind -- I see it everywhere.\t(სიცილი) თვალსაჩინოა - სხეულს უპირატესობას ვანიჭებთ გონებასთან შედარებით."}
{"text": "I recently was at a friend's house, and their five-year-old was getting ready for bed.\tამას წინათ მეგობრის სახლში ვიყავი, მისი 5 წლის შვილი დასაძინებლად ემზადებოდა;"}
{"text": "He was standing on a stool by the sink, brushing his teeth, when he slipped and scratched his leg on the stool when he fell.\tიგი იდგა სკამზე და იხეხავდა კბილებს, როცა მოსრიალდა, ჩამოვარდა და ფეხი გაიკაწრა."}
{"text": "He cried for a minute, but then he got back up, got back on the stool, and reached out for a box of Band-Aids to put one on his cut.\t1 წუთიანი ტირილის შემდეგ ის წამოდგა, აბობღდა სკამზე და გამოაღო ყუთი, რომ გამოეტანა ბინტი და დაედო ჭრილობაზე."}
{"text": "Now, this kid could barely tie his shoelaces, but he knew you have to cover a cut so it doesn't become infected, and you have to care for your teeth by brushing twice a day.\tპატარა ალბათ თასმებსაც ძლივს იკრავდა, თუმცა ესმოდა ჭრილობის დაფარვის აუცილებლობა ინფექციისგან თავის დასაცავად; და იცოდა კბილების გახეხვის მნიშვნელობა"}
{"text": "We all know how to maintain our physical health and how to practice dental hygiene, right?\tდღეში ორჯერ. ჩვენ ყველამ ვიცით სხეულის გაფრთხილება, და კბილების ჰიგიენის შენარჩუნება, ხო ასეა?"}
{"text": "We've known it since we were five years old.\tჩვენ ეს ყველაფერი ვიცით ხუთი წლიდან."}
{"text": "But what do we know about maintaining our psychological health?\tმაგრამ ვიცით თუ არა რამე ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის გაფრთხილებაზე?"}
{"text": "Well, nothing.\tსრულებით არაფერი."}
{"text": "What do we teach our children about emotional hygiene?\tრას ვასწავლით შვილებს ემოციური ჰიგიენის შესახებ?"}
{"text": "Nothing.\tარაფერს."}
{"text": "How is it that we spend more time taking care of our teeth than we do our minds?\tდაუჯრებელია, რომ მეტ დროს ვუთმობთ კბილებს, ვიდრე გონებას."}
{"text": "Why is it that our physical health is so much more important to us than our psychological health?\tრატომაა ფიზიკური ჯანმრთელობა უფრო მნიშვნელოვანი ვიდრე ფსიქოლოგიური?"}
{"text": "We sustain psychological injuries even more often than we do physical ones, injuries like failure or rejection or loneliness.\tუფრო ხშირად ფსიქოლოგიურ ტრავმებს ვიღებთ, ვიდრე ფიზიკურს მაგ: წარუმატებლობის, ურაყოფის ან მარტოობის ტრავმებს."}
{"text": "And they can also get worse if we ignore them, and they can impact our lives in dramatic ways.\tეს ტრავმები გაუარესდება თუ ყურაღებას არ მივაქცევთ, მათ შეუძლიათ ზეგავლენის მოხდენა ჩვენს ცხოვრებაზე."}
{"text": "And yet, even though there are scientifically proven techniques we could use to treat these kinds of psychological injuries, we don't.\tმიუხედავად იმისა, რომ არსებობს მეცნიერულად დამტკიცებული საშუალებები რისი დახმარებითაც შესაძლებელია მსგავსი ფსიქოლოგიური ტრამვების მკურნალობა, ჩვენს ხელს არ ვანძრევთ."}
{"text": "It doesn't even occur to us that we should.\tაზრადაც არ მოგვდის, რომ რამე ვიღონოთ."}
{"text": "\"Oh, you're feeling depressed? Just shake it off; it's all in your head.\"\t\"ოჰ, გრძნობ დეპრესიას? უკუაგდე, ეს ყველაფერი მხოლოდ შენს თავში ხდება\"."}
{"text": "Can you imagine saying that to somebody with a broken leg: \"Oh, just walk it off; it's all in your leg.\"\tწარმოიდგინეთ ფეხმოტეხილს იგივე უთხრათ: \"ოჰ, გაიარე, ეს ყველაფერი შენს ფეხშია\"."}
{"text": "(Laughter) It is time we closed the gap between our physical and our psychological health.\t(სიცილი) დროა ფსიქოლოგიურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობას შორის, ნაპრალი შევამციროთ."}
{"text": "It's time we made them more equal, more like twins.\tდროა ისინი გავათანაბროთ, როგორც ტყუპები."}
{"text": "Speaking of which, my brother is also a psychologist.\tგეტყვით იმასაც, რომ ჩემი ძმაც ფსიქოლოგია."}
{"text": "So he's not a real doctor, either.\tასე რომ, ისიც არა არის ნამდვილი ექიმი."}
{"text": "(Laughter) We didn't study together, though.\t(სიცილი) თუმცა ჩვენ ერთად არ გვისწავლია."}
{"text": "In fact, the hardest thing I've ever done in my life is move across the Atlantic to New York City to get my doctorate in psychology.\tყველაზე რთული რამ, რაც გამიკეთებია იყო საცხოვრებლად გადასვლა ატლანტიკის გაღმა - ქალაქ ნიუ იორკში რომ მიმეღო დოქტორის ხარისხი ფსიქოლოგიაში."}
{"text": "We were apart then for the first time in our lives, and the separation was brutal for both of us.\tპირველად მაშინ მოგვიწია ცალ-ცალკე ცხოვრება და ეს განშორება იყო მტკივნეული ორივესთვის."}
{"text": "But while he remained among family and friends, I was alone in a new country.\tმაგრამ როცა ის იყო ოჯახთან, მეგობრებთან, მე ვიყავი მარტო ახალ ქვეყანაში."}
{"text": "We missed each other terribly, but international phone calls were really expensive then, and we could only afford to speak for five minutes a week.\tჩვენ მოგვენატრა ერთამანეთი, თუმცა მაშინ საერთაშორისო ზარები იყო ძვირი ამიტომ კვირაში მხოლოდ ხუთ წუთს ვსაუბრობდით"}
{"text": "When our birthday rolled around, it was the first we wouldn't be spending together.\tროცა ჩვენი დაბადების დღე მოახლოვდა, ეს იყო პირველად, როცა ერთად არ გავატარებდით დროს,"}
{"text": "We decided to splurge, and that week, we would talk for 10 minutes.\tამიტომ გადავწყვიტეთ 10 წუთი საუბრის ფუფუნება მიგვეცა ჩვენი თავისთვის."}
{"text": "(Laughter) I spent the morning pacing around my room, waiting for him to call -- and waiting ...\tმთელი დილა ტელეფონის ზარს ველოდებოდი და ველოდებოდი, ველოდებოდი..."}
{"text": "But the phone didn't ring.\tმაგრამ ტელეფონმა არ დარეკა."}
{"text": "Given the time difference, I assumed, \"OK, he's out with friends, he'll call later.\"\tვიფიქრე დროის სხვაობის გამო, \"ალბათ მეგობრებთანაა და დარეკავს მოგვიანებით\"."}
{"text": "There were no cell phones then.\tმაშინ მობილური ტელეფონები არ არსებობდა."}
{"text": "But he didn't.\tმაგრამ მან არ დარეკა."}
{"text": "And I began to realize that after being away for over 10 months, he no longer missed me the way I missed him.\tდა მივხვდი, რომ 10 თვის განშორების შემდეგ მას აღარ ვენატრებოდი ისე, როგრც მე ის."}
{"text": "I knew he would call in the morning, but that night was one of the saddest and longest nights of my life.\tმე ვიცოდი რომ ის დარეკავდა დილით, მაგრამ ის ღამე იყო ერთ-ერთი ყველაზე სევდიანი, გრძელი ღამე ჩემს ცხოვრებაში."}
{"text": "I woke up the next morning.\tმე გავიღვიძე მეორე დილას,"}
{"text": "I glanced down at the phone, and I realized I had kicked it off the hook when pacing the day before.\tდავხედე ტლეფონს და აღმოვაჩინე, რომ ყურმილი შემთხვევით ამომეგდო ბუდიდან როცა წინა დღეს ვფორიაქობდი ზარის მოლოდინში"}
{"text": "I stumbled out of bed, I put the phone back on the receiver, and it rang a second later.\tწამოვფორთხიალდი საწოლიდან, სწორად დავდე ყურმილი და წამის შემდეგ ტელეფონმა დარეკა,"}
{"text": "And it was my brother, and boy, was he pissed.\tდა ეს იყო ჩემი ძმა, ძალიან გაბრაზებული."}
{"text": "(Laughter) It was the saddest and longest night of his life as well.\t(სიცილი) ეს იყო მისთვისაც უსევდიანესი და უგრძესი ღამე."}
{"text": "Now, I tried to explain what happened, but he said, \"I don't understand.\tმე შევეცადე ამეხსნა რა მოხდა, მაგრამ მან მითხრა: \"მე არ მესმის; თუ ნახე არ გირეკავდი,"}
{"text": "If you saw I wasn't calling you, why didn't you just pick up the phone and call me?\"\tრატომ ყურმილი არ აიღე და არ დამირეკე?\""}
{"text": "He was right.\tის მართალი იყო."}
{"text": "Why didn't I call him?\tრატომ არ დავრეკე?"}
{"text": "I didn't have an answer then.\tმაშინ პასუხი არ მქონდა, მაგრამ ახლა მაქვს,"}
{"text": "But I do today, and it's a simple one: loneliness.\tდა ის მარტივია: მარტოობა."}
{"text": "Loneliness creates a deep psychological wound, one that distorts our perceptions and scrambles our thinking.\tმარტოობა ქმნის ღრმა ფსიქოლოგიურ ჭრილობას, რომელიც ამახინჯებს ჩვენს აღქმას და ამღვრევს აზროვნებას."}
{"text": "It makes us believe that those around us care much less than they actually do.\tის გვარწმუნებს იმაში, რომ გარშემომყოფთ რეალუტზე ნაკლებად ვაინტერესებთ."}
{"text": "It make us really afraid to reach out, because why set yourself up for rejection and heartache when your heart is already aching more than you can stand?\tის გვაშინებს გამოვხატოთ ინტერესი ადამიანების მიმართ; რატომ უნდა გაწირო თავი უარყოფისთვის და გულნატკენი დარჩე, როცა გული უკვე საკმარისზე მეტადაა ნატკენი"}
{"text": "I was in the grips of real loneliness back then, but I was surrounded by people all day, so it never occurred to me.\tიმ დროს მე ჩაჭიდებული ვიყავი მარტოობას, მაგრამ ადამიანების გარემოცვაში ამას ვერ ვგრძნობდი."}
{"text": "But loneliness is defined purely subjectively.\tთუმცა მარტოობის განმარტება სუბიექტურია."}
{"text": "It depends solely on whether you feel emotionally or socially disconnected from those around you.\tის დამოკიდებულია იმაზე, გრძნობთ თუ არა ემციურ და სოციალურ გარიყულობას."}
{"text": "And I did.\tდა მე ვგრძნობდი."}
{"text": "There is a lot of research on loneliness, and all of it is horrifying.\tძალიან ბევრი კვლევებია მარტოობაზე და შედეგები შემაძრწუნებელია."}
{"text": "Loneliness won't just make you miserable; it will kill you.\tმარტოობა მხოლოდ უბედურს კი არ გაგხდით, ის მოგკლავთ."}
{"text": "I'm not kidding.\tმე არ ვხუმრობ."}
{"text": "Chronic loneliness increases your likelihood of an early death by 14 percent.\tქრონიკული მარტოობა ზრდის შანსს მოკვდეთ ადრე 14 პროცენტით."}
{"text": "Loneliness causes high blood pressure, high cholesterol.\tმარტოობა იწვევს მაღალ წნევას, ქოლესტერინის მაღალ დონეს"}
{"text": "It even suppress the functioning of your immune system, making you vulnerable to all kinds of illnesses and diseases.\tდა აფერხებს იმუნური სისტემის მუშაობას. ის დაუცველს გხდით დაავადებების მიმართ."}
{"text": "In fact, scientists have concluded that taken together, chronic loneliness poses as significant a risk for your long-term health and longevity as cigarette smoking.\tმეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ქრონიკული მარტოობა შეიცავს ისეთივე დიდ რისკს შენი გრძელვადიანი ჯანმრთელობისთვის და ცხოვრებისთვის, რამდენსაც სიგარეტი."}
{"text": "Now, cigarette packs come with warnings saying, \"This could kill you.\"\tამჟამად სიგარეტის კოლოფი გვაფთხილებს, \"ამან შეიძლება მოგკლათ\"."}
{"text": "But loneliness doesn't.\tმაგრამ მარტოობა არ გვაძლევს მსგავს მესიჯს."}
{"text": "And that's why it's so important that we prioritize our psychological health, that we practice emotional hygiene.\tამიტომ აუცილებელია პრიორიტეტი მივანიჭოთ ჩვენს ფსიქოლოგიურ ჯანმრთელობას, და პრაქტიკაში დავნერგოთ ემოციური ჰიგიენა."}
{"text": "Because you can't treat a psychological wound if you don't even know you're injured.\tრადგან შეუძლებელია უმკურნალოთ ფსიქოლოგიურ ჭრილობას თუ არც იცით რომ ტრავმირებული ხართ."}
{"text": "Loneliness isn't the only psychological wound that distorts our perceptions and misleads us.\tმარტოობა არ არის ერთადერთი ფსიქოლოგიური ჭრილობა, რომელიც ამახინჯებს ჩვენს აღქმას და სწორი გზიდან გადავყავართ."}
{"text": "Failure does that as well.\tწარუმატებლობაც ზუსტად ამას აკეთებს."}
{"text": "I once visited a day care center, where I saw three toddlers play with identical plastic toys.\tერთხელ ვეწვიე მზრუნველობის ცენტრს სადაც ვნახე ერთნაირი სათამაშოებით მოთამაშე სამი ბავშვი."}
{"text": "You had to slide the red button, and a cute doggie would pop out.\tუნდა გაგეწია წითელი ღილაკი და იქიდან ამოხტებოდა საყვარელი ძაღლუკა."}
{"text": "One little girl tried pulling the purple button, then pushing it, and then she just sat back and looked at the box with her lower lip trembling.\tგოგონამ ჯერ სცადა იისფერი ღილაკის გამოწევა, მერე დაჭერა რის შემდეგაც უკან გადგა და ყუთს დაუწყო ყურება მოცახცახე ტუჩებით."}
{"text": "The little boy next to her watched this happen, then turned to his box and burst into tears without even touching it.\tმის გვერდით მდგომი ბიჭუნა ამას შეესწრო, და ყუთს არც კი შეხებია ისე მორთო ჩხავილი."}
{"text": "Meanwhile, another little girl tried everything she could think of until she slid the red button, the cute doggie popped out, and she squealed with delight.\tამასობაში, სხვა გოგონამ ყველაფერი სცადა რაც კი მოაფიქრდა, მანამ სანამ არ გაწია წითელი ღილაკი, საყვარელი ძაღლუკა ამოხტა, და გოგონა აწივლდა სიხარულისგან."}
{"text": "So: three toddlers with identical plastic toys, but with very different reactions to failure.\tმოკლედ, სამი პატარა იდენტური სათამაშოთი, მაგრამ განსხვავებული რეაქციით წარუმატებლობის მიმართ."}
{"text": "The first two toddlers were perfectly capable of sliding a red button.\tპირველ ორ ბავშვს თავისუფლად შეეძლო წითელ ღილაკის გაცურება."}
{"text": "The only thing that prevented them from succeeding was that their mind tricked them into believing they could not.\tერთადერთი რამ, რამაც შეაჩერა ისინი წარმატების მიღწევისაგან იყო მათი გონება, რომელმაც ისინი დაარწმუნა რომ მათ არ შეეძლოთ."}
{"text": "Now, adults get tricked this way as well, all the time.\tზუსტად ასე ხდება ზრდასრულებთანაც ძალიან ხშირად."}
{"text": "In fact, we all have a default set of feelings and beliefs that gets triggered whenever we encounter frustrations and setbacks.\tჩვენ გვაქს არასრულყოფილი გრძნობები და რწმენები, რომლებიც თავს იჩენენ მაშინ, როცა ჩვენ პირისპირ ვხვდებით იმედგაცრუებებს და წარუმატებლობებს."}
{"text": "Are you aware of how your mind reacts to failure?\tიცით როგორ რეაგირებს თვენი გონება წარუმატებლობაზე?"}
{"text": "You need to be.\tაუცილებლად უნდა იცოდეთ."}
{"text": "Because if your mind tries to convince you you're incapable of something, and you believe it, then like those two toddlers, you'll begin to feel helpless and you'll stop trying too soon, or you won't even try at all.\tრადგან თუ თქვენი გონება გარწმუნებთ, რომ არ შეგიძლიათ რაღაცის გაკეთება და თქვენ გჯერათ ამის, მაშინ თქვენ ზუსტად იმ ორი ბავშვივით უძლურად იგრძნობთ თავს და მალევე შეწყვეტთ ცდას, ან საერთოდ არ ეცდებით."}
{"text": "And then you'll be even more convinced you can't succeed.\tრის შემდეგაც უფრო დარწმუნდებით, რომ წარმატებას ვერ მიაღწევთ."}
{"text": "You see, that's why so many people function below their actual potential.\tამიტომაც ბევრი ადამიანი ფუნქციონირებს რეალური შესაძლებლობების ზღვარს ქვემოთ."}
{"text": "Because somewhere along the way, sometimes a single failure convinced them that they couldn't succeed, and they believed it.\tროდესღაც ერთმა წარუმატებლობამ დაარწმუნა ისინი, რომ მათ არ შეუძლიათ წარმატების მიღწევა და მათ ამის სჯერათ."}
{"text": "Once we become convinced of something, it's very difficult to change our mind.\tროცა რაღაცაში ვრწმუნდებით, ძალიან რთულია ამის შეცვლა."}
{"text": "I learned that lesson the hard way when I was a teenager with my brother.\tმე ეს მტკივნეული გაკვეთილი, თინეიჯერობის დროს ძმასთან ერთად მივიღე."}
{"text": "We were driving with friends down a dark road at night, when a police car stopped us.\tღამე მანქანით მივდიოდით ჩაბნელებულ ქუჩაზე, მეგობრებთან ერთად, როცა პოლიციის მანქანამ გაგვაჩერა."}
{"text": "There had been a robbery in the area and they were looking for suspects.\tტერიტორიაზე ძარცვა იყო მომხდარი და ეჭვმიტანილს ეძებდნენ."}
{"text": "The officer approached the car, and shined his flashlight on the driver, then on my brother in the front seat, and then on me.\tპოლიციეილი მოუახლოვდა მანქანას და ფანარი მიანათა ჯერ მძღოლს, შემდეგ წინა სავარძელზე მჯდომ ჩემს ძმას და შემდეგ მე;"}
{"text": "And his eyes opened wide and he said, \"Where have I seen your face before?\"\tმან თვალები ფართოდ დაჭყიტა და მითხრა, \" სად მინახავს შენი სახე?\""}
{"text": "(Laughter) And I said, \"In the front seat.\"\t(სიცილი) და მე ვუპასუხე, \"წინა სავარძელში\""}
{"text": "(Laughter) But that made no sense to him whatsoever, so now he thought I was on drugs.\t(სიცილი) მაგრამ მან ჩემი ნათქვამი სწორად ვერ გაიგო და იფიქრა რომ ნარკოტიკების ზემოქმედების ქვეშ ვიყავი."}
{"text": "(Laughter) So he drags me out of the car, he searches me, he marches me over to the police car, and only when he verified I didn't have a police record, could I show him I had a twin in the front seat.\t(სიცილი) მან გადმომათრია მანქანიდან, გამჩხრიკა და მიმიყვანა თავის მანქანასთან; მხოლოდ ჩემი სუფთა კრიმინალური ისტორიის გადამოწმების შემდეგ, შევძელი წინა სავარძელში მჯდომი ჩემი ტყუპისცალი მეჩვენებინა."}
{"text": "But even as we were driving away, you could see by the look on his face he was convinced that I was getting away with something.\tმაშინაც კი, როცა გაგვიშვა და დავიძარით, მისი გამომეტყველებიდან ჩანდა, რომ დარწმუნებული იყო დამნაშავეს უშვებდა."}
{"text": "(Laughter) Our mind is hard to change once we become convinced.\tრთულია შეხედულების შეცვლა, მას შემდეგ რაც რაღაცაში ვრწმუნდებით."}
{"text": "So it might be very natural to feel demoralized and defeated after you fail.\tამიტომ ბუნებრივია იგრძნოთ თავი დემორალიზებულად წარუმატებლობის შემდეგ."}
{"text": "But you cannot allow yourself to become convinced you can't succeed.\tმაგრამ არ უნდა მისცეთ თავს უფლება დარწმუნდეთ,"}
{"text": "You have to fight feelings of helplessness.\tრომ არ შეგიძლიათ წარმატების მიღწევა. თქვენ უნდა ებრძოლოთ უძლურობის გრძნობას."}
{"text": "You have to gain control over the situation.\tთქვენ უნდა დაამყაროთ კონტროლი სიტუაციაზე;"}
{"text": "And you have to break this kind of negative cycle before it begins.\tდა უნდა დაამსხვრიოთ ნეგატიური წრე მანამ, სანამ ის დაიწყება."}
{"text": "[Stop Emotional Bleeding] Our minds and our feelings -- they're not the trustworthy friends we thought they were.\tჩვენი გონება და ჩვენი გრძნობები, ისინი არ არიან ისეთი სანდო მეგობრები, როგორც ჩვენ ადრე მიგვაჩნდა."}
{"text": "They're more like a really moody friend, who can be totally supportive one minute, and really unpleasant the next.\tისინი გვანან მერყევი ხასიათის მეგობარს, რომელსაც შეუძლია იყოს მხარდამჭერი ახლა და უსიამოვნო მეორე წუთს."}
{"text": "I once worked with this woman who, after 20 years marriage and an extremely ugly divorce, was finally ready for her first date.\tერთხელ მე ვმუშაობდი ქალთან, რომელიც 20 წლიანი ოჯახური ცხოვრების და უსიამოვნო განქორწინების შემდეგ, სობოლოოდ, მზად იყო მისი პირველი პაემანისთვის."}
{"text": "She had met this guy online, and he seemed nice and he seemed successful, and most importantly, he seemed really into her.\tმან გაიცნო მამაკაცი ინტერნეტით, რომელიც სასიამოვნო, წარმატებული პიროვნება ჩანდა, და ყველაზე მნიშვნელოვანი - იგრძნობოდა, რომ მას ძალიან მოსწონდა ეს ქალი."}
{"text": "So she was very excited, she bought a new dress, and they met at an upscale New York City bar for a drink.\tსწორედ ამიტომ ქალი იყო გახარებული, იყიდა ახალი კაბა, და ისინი შეხვდნენ ერთმანეთს დასალევად ნიუ იორკის ძვირადღირებულ ბარში."}
{"text": "Ten minutes into the date, the man stands up and says, \"I'm not interested,\" and walks out.\tპაემნის ათი წუთის შემდეგ კაცი წამოდგება და ეუბნება ქალს, \"ჩემთვის საიტერესო არ ხარ\", და ტოვებს ბარს."}
{"text": "Rejection is extremely painful.\tდაუარება ძალიან მტკივნეულია."}
{"text": "The woman was so hurt she couldn't move.\tგულნატკენს მოძრაობა არ შეეძლო; მან მხოლოდ მეგობართან დარეკვა შეძლო."}
{"text": "Here's what the friend said: \"Well, what do you expect?\tდა აი მეგობარმა რა უთხრა: \"აბა შენ რას ელოდი?"}
{"text": "You have big hips, you have nothing interesting to say.\tშენ გაქვს ფართე თეძოები, საინტერესოს არაფერს ამბობ,"}
{"text": "Why would a handsome, successful man like that ever go out with a loser like you?\"\tდა ასეთი მომხიბვლელი, წარმატებული კაცი რატომ შეხვდება შენნაირ წარუმატებელს?\""}
{"text": "Shocking, right, that a friend could be so cruel?\tშოკისმომგვრელია ხომ, რომ მეგობარი შეიძლება ასეთი სასტიკი იყოს?"}
{"text": "But it would be much less shocking if I told you it wasn't the friend who said that.\tმაგრამ ბევრად ნაკლებად შოკისმომგვრელი იქნება, თუ გეტყვით, რომ ეს არ იყო მეგობარი, რომელმაც ეს თქვა."}
{"text": "It's what the woman said to herself.\tეს იყო ის, რაც ქალმა საკუთარ თავს უთხრა."}
{"text": "And that's something we all do, especially after a rejection.\tეს არის ის, რასაც ჩვენ ყველანი ვაკეთებთ, განსაკუთრებით დაუარების შემდეგ."}
{"text": "We all start thinking of all our faults and all our shortcomings, what we wish we were, what we wish we weren't.\tჩვენ ვიწყებთ ფიქრს ჩვენს ნაკლოვანებებზე და წუნებზე, წარმოვიგენთ, თუ როგორები უნდა ვიყოთ, როგორები არა."}
{"text": "We call ourselves names.\tჩვენ ვლანძღავთ საკუთარ თავს,"}
{"text": "Maybe not as harshly, but we all do it.\tშეიძლება არა ასე უხეშად, მაგრამ მაინც ვაკეთებთ ამას."}
{"text": "And it's interesting that we do, because our self-esteem is already hurting.\tსაინტერესოა, რომ ამას ვაკეთებთ მაშინ, როცა ჩვენი თვითშეფასება ისედაც ცუდ დღეშია."}
{"text": "Why would we want to go and damage it even further?\tრატომ გვინდა რომ უფრო მეტად დავზიანდეთ?"}
{"text": "We wouldn't make a physical injury worse on purpose.\tჩვენ განზრახ არ გავამწვავებდით ჩვენსავე ფიზიკურ ტრავმას."}
{"text": "You wouldn't get a cut on your arm and decide, \"Oh! I know -- I'm going to take a knife and see how much deeper I can make it.\"\tმკლავზე ჭრილობის მიღებისას არ გადაწყვეტდი, \"ოჰ, მე ვიცი! ავიღებ დანას და შევხედავ რამდენად ღრმად ჩავალ ჭრილობაში.\""}
{"text": "But we do that with psychological injuries all the time.\tთუმცა ჩვენ ამას ვაკეთებთ ფსიქოლოგიური ტრავმების დროს."}
{"text": "Why? Because of poor emotional hygiene.\tრატომ? უხეირო ემოციური ჰიგიენის გამო."}
{"text": "Because we don't prioritize our psychological health.\tიმიტომ, რომ ჩვენთვის პრიორიტეტი არაა ჩვენი ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობა."}
{"text": "We know from dozens of studies that when your self-esteem is lower, you are more vulnerable to stress and to anxiety; that failures and rejections hurt more, and it takes longer to recover from them.\tკვლევებიდან ვიცით რომ, როცა თქვენი თვითშეფასების უნარი დაბალია, თქვენ მეტად დაუცველი ხართ სტრესის და შფოთვის მიმართ, წარუმატებლობა, და დაუარება უფრო მტკივნეულია და კარგად გახდომას სჭირდება მეტი დრო."}
{"text": "So when you get rejected, the first thing you should be doing is to revive your self-esteem, not join Fight Club and beat it into a pulp.\tამიტომ როცა გაუარებენ, პირველი რასაც უნდა აკეთებდეთ ახალი ძალები შემატოტ თქვენს თვითშეფასებას და არა გაანადგუროთ იგი ბოლომდე."}
{"text": "When you're in emotional pain, treat yourself with the same compassion you would expect from a truly good friend.\tროცა ემოციურ ტკივილში იმყოფებით მოექეცით საკუთარ თავს ისე, როგორ ნამდვილი მეგობარი მოგექცეოდათ."}
{"text": "[Protect Your Self-Esteem] We have to catch our unhealthy psychological habits and change them.\tჩვენ უნდა შევცვალოთ ჩვენი არაჯანსაღი ფსიქოლოგიური ჩვევები,"}
{"text": "And one of unhealthiest and most common is called rumination.\tრომელთაგან ერთ-ერთია რუმინაცია"}
{"text": "To ruminate means to chew over.\tანუ, ერთი და იგივეს გონებაში გადაღეჭვა;"}
{"text": "It's when your boss yells at you or your professor makes you feel stupid in class, or you have big fight with a friend and you just can't stop replaying the scene in your head for days, sometimes for weeks on end.\tმაგ: როცა უფროსი გიყვირებთ, ან პროფესორი სულელად გამოგიყვანთ, ან ეჩხუბეთ მეგობარს და დღეების განმავლობაში ამას განუწყვეტლივ ატრიალებთ, ხანდახან რამოდენიმე კვირაც."}
{"text": "Now, ruminating about upsetting events in this way can easily become a habit, and it's a very costly one, because by spending so much time focused on upsetting and negative thoughts, you are actually putting yourself at significant risk for developing clinical depression, alcoholism, eating disorders, and even cardiovascular disease.\tმსგავსი რუმინაციული ქმედება, შეიძლება ჩვევაში გადავიდეს, და ეს ძვირად დაგიჯდებათ. დახარჯოთ თქვენი დრო ნეგატიურ ფიქრებზე ნიშნავს აღმოჩნდეთ შემდეგი რისკის ქვეშ: კლინიკური დეპრესია, ალკოჰოლიზმი, საჭმლის გადამუშავებასთან დაკავშირებული პრობლემები. ასევე გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები."}
{"text": "The problem is, the urge to ruminate can feel really strong and really important, so it's a difficult habit to stop.\tპრობლემა - ხშირად გვეჩვენება, რომ რაღაც ფიქრი განუწყვეტლივ უნდა ვღეჭოთ. ამიტომ რთულია ამ ჩვევის მოშრება."}
{"text": "I know this for a fact, because a little over a year ago, I developed the habit myself.\tმე მაქვს ამის გამოცდილება: ერთი წლის წინ, მე მქონდა ეს ჩვევა."}
{"text": "You see, my twin brother was diagnosed with stage 3 non-Hodgkin's lymphoma.\tჩემ ძმას დაუდგინეს მესამე სტადიის სიმსივნე"}
{"text": "His cancer was extremely aggressive.\tმისი ავადმყოფობა იყო ძალიან აგრესიული"}
{"text": "He had visible tumors all over his body.\tმთელ სხეულზე ეტყობოდა დაავადების კვალი,"}
{"text": "And he had to start a harsh course of chemotherapy.\tამიტომ მას სასწრაფოდ უნდა დაეწყო ქიმიოთერაპიის კურსი"}
{"text": "And I couldn't stop thinking about what he was going through.\tდა მე მუდმივად ვფიქრობდი, თუ როგორ დღეში იყო ის;"}
{"text": "I couldn't stop thinking about how much he was suffering, even though he never complained, not once.\tვფიქრობდი იმაზე, თუ როგორ იტანჯებოდა; მიუხედავ იმისა, რომ მას ერთხელაც არ დაუწუწუნია."}
{"text": "He had this incredibly positive attitude.\tმას ჰქონდა ძალიან დადებითი დამოკიდებულება."}
{"text": "His psychological health was amazing.\tმისი ფსიქოლოგიური სიჯანსაღე გასაოცარი იყო."}
{"text": "I was physically healthy, but psychologically, I was a mess.\tმე კიდევ ფიზიკურად ჯანმრთელი ვიყავი, მაგრამ არა ფსიქოლოგიურად."}
{"text": "But I knew what to do.\tთუმცა მე ვიცოდი რაც უნდა გამეკეთებინა."}
{"text": "Studies tell us that even a two-minute distraction is sufficient to break the urge to ruminate in that moment.\tკვლევების თანახმად, ორი წუთით ყურადღების გადატანაც კი საკმარია, რომ გავუმკლავდეთ ცდუნებას ვიფიქროთ რაღაც ცუდზე."}
{"text": "And so each time I had a worrying, upsetting, negative thought, I forced myself to concentrate on something else until the urge passed.\tამიტომ ყოველთვის, როცა მქონდა სევდიანი, გამაღიზიანებელი, ნეგატიური აზრები, მე ვაიძულე საკუთარ თავს სხვა რამეზე გადამეტანა ყურადღება."}
{"text": "And within one week, my whole outlook changed and became more positive and more hopeful.\tერთ კვირაში ჩემი შეხედულებები შეიცვალა და ის გახდა უფრო პოზიტიური, იმედიანი."}
{"text": "[Battle Negative Thinking] Nine weeks after he started chemotherapy, my brother had a CAT scan, and I was by his side when he got the results.\t9 კვირიანი ქიმიო-კუსის შემდეგ ჩვენ მივიღეთ გამოკვლევის შედეგები."}
{"text": "All the tumors were gone.\tსიმსივნე არსად იყო."}
{"text": "He still had three more rounds of chemotherapy to go, but we knew he would recover.\tმას კიდევ 3 ქიმიო-კურსი უნდა გაეკეთებინა, მაგრამ გამოჯანმრთელების იმედები უკვე იყო."}
{"text": "This picture was taken two weeks ago.\tეს ფოტო ორი კვირის წინაა გადაღებული."}
{"text": "By taking action when you're lonely, by changing your responses to failure, by protecting your self-esteem, by battling negative thinking, you won't just heal your psychological wounds, you will build emotional resilience, you will thrive.\tიმოქმედოთ როცა მარტოსულად გრძნობთ თავს, შეცვალოთ რეაქცია წარუმატებლობაზე, გაუფრთხილდეთ თქვენს თვითშეფასებას, ებრძოლოთ ნეგატიურ აზრებს, თქვენ არა მხოლოდ განკურნავთ ფსიქოლოგიურ ჭრილობებს არამედ გააძლიერებთ თქვენს ემოციურ მდგრადობას და მეტად გაძლიერდებით."}
{"text": "A hundred years ago, people began practicing personal hygiene, and life expectancy rates rose by over 50 percent in just a matter of decades.\tასეული წლების წინ ადამიანებმა დაიწყეს პირადი ჰიგიენის დაცვა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაიზარდა 50%-ზე მეტით სულ რამოდენიმე ათწლეულში."}
{"text": "I believe our quality of life could rise just as dramatically if we all began practicing emotional hygiene.\tმჯერა, რომ ჩვენი ცხოვრების ხარისხი ზუსტად ასე გაუმჯობესდება თუ დავიცავთ ემოციურ ჰიგიენას."}
{"text": "Can you imagine what the world would be like if everyone was psychologically healthier?\tშეგიძლიათ წარმოიდგინოთ მსოფლიო სადაც ყველა ფსიქოლოგიურად უფრო ჯანმრთელია?"}
{"text": "If there were less loneliness and less depression?\tსადაც ნაკლებადაა მარტოობა და დეპრესია?"}
{"text": "If people knew how to overcome failure?\tსადაც იციან თუ როგორ გადაილახოს წარუმატებლობა?"}
{"text": "If they felt better about themselves and more empowered?\tსადაც ყველა თავს გრძნობს უკეთ, უფრო ენერგიულად?"}
{"text": "If they were happier and more fulfilled?\tსადაც თავს გრძნობენ მეტად ბედნიერად, რეალიზებულად?"}
{"text": "I can, because that's the world I want to live in.\tმე შემიძლია, რადგან მე ასეთ სამყაროში მსურს ცხოვრება,"}
{"text": "And that's the world my brother wants to live in as well.\tდა სწორედ ასეთ სამყაროში უნდა ცხოვრება ჩემს ძმას."}
{"text": "And if you just become informed and change a few simple habits, well -- that's the world we can all live in.\tთუ ეს მხოლოდ ახლა გაიგეთ და შეძლებთ შეცვალოთ რამოდენიმე ჩვევა, ეს იქნება სამყარო სადაც ჩვენ ყველანი შევძლებთ ცხოვრებას."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტი)"}
{"text": "In the mid-'90s, the CDC and Kaiser Permanente discovered an exposure that dramatically increased the risk for seven out of 10 of the leading causes of death in the United States.\t90-იანი წლების შუაში, დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრმა და კაიზერ პერმანენტემ, გამოიკვლიეს ის ფაქტორი, რომელმაც ამერიკის შეერთებულ შტატებში, სიკვდილის გამომწვევი 10 მიზეზიდან 7-ის რისკი მკვეთრად გაზარდა."}
{"text": "In high doses, it affects brain development, the immune system, hormonal systems, and even the way our DNA is read and transcribed.\tაღნიშნული ფაქტორის მაღალი დოზა, გავლენას ახდენს გონებრივ განვითარებაზე, იმუნურ და ჰორმონალურ სისტემებზე და ასევე დნმ-ის წაკითხვასა და გაშიფვრაზე."}
{"text": "Folks who are exposed in very high doses have triple the lifetime risk of heart disease and lung cancer and a 20-year difference in life expectancy.\tადამიანები, რომლებიც ამ ფაქტორთა დიდ ზემოქმედებას განიცდიან, გულის პრობლემების და ფილტვის კიბოთი დაავადების, 3-ჯერ დიდი რისკის მატარებლები არიან. მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობა კი, 20 წლით მცირდება."}
{"text": "And yet, doctors today are not trained in routine screening or treatment.\tმიუხედავად ამისა, დღეს ექიმები, ჯერ კიდევ არ არიან მზად რუტინული სკრინინგისა და მკურნალობისთვის."}
{"text": "Now, the exposure I'm talking about is not a pesticide or a packaging chemical.\tფაქტორი, რომელზეც ახლა ვსაუბრობ არაა პესტიციდი, ან ქიმიკატები."}
{"text": "It's childhood trauma.\tეს ბავშვობის ტრავმაა."}
{"text": "Okay. What kind of trauma am I talking about here?\tმაშ ასე, რა სახის ტრავმაზე ვსაუბრობ?"}
{"text": "I'm not talking about failing a test or losing a basketball game.\tმე არ ვსაუბრობ ტესტში ჩაჭრაზე, ან კალათბურთის მატჩის წაგებაზე."}
{"text": "I am talking about threats that are so severe or pervasive that they literally get under our skin and change our physiology: things like abuse or neglect, or growing up with a parent who struggles with mental illness or substance dependence.\tმე ვსაუბრობ საფრთხეებზე, რომლებიც იმდენად სერიოზული და მკვეთრია, რომ პირდაპირ ჩვენ ორგანიზმში აღწევენ და ჩვენს ფიზიოლოგიას ცვლიან. ესენია: ძალადობა, ან მზრუნველობას მოკლებულობა, ფსიქიკური აშლილობის და ნივთიერებაზე დამოკიდებულების მქონე მშობლებთან გაზრდა."}
{"text": "Now, for a long time, I viewed these things in the way I was trained to view them, either as a social problem -- refer to social services -- or as a mental health problem -- refer to mental health services.\tდიდი ხნის განმავლობაში, ამ პრობლემებს როგორც მასწავლეს ისე ვუყურებდი. ან როგორც სოციალურ პრობლემას, რომელიც სოციალურ მომსახურების საქმეა, ან როგორც ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემას რომელიც ფსიქიკური ჯანდაცვის საკითხია."}
{"text": "And then something happened to make me rethink my entire approach.\tშემდეგ კი, მოხდა რაღაც, რამაც ამ საკითხისადმი ჩემი მიდგომა მთლიანად შეცვალა"}
{"text": "When I finished my residency, I wanted to go someplace where I felt really needed, someplace where I could make a difference.\tროდესაც რეზიდენტურა დავამთავრე, მინდოდა იქ წავსულიყავი, სადაც ძალიან საჭირო ვიქნებოდი, იქ, სადაც რაღაცის შეცვლას შევძლებდი."}
{"text": "So I came to work for California Pacific Medical Center, one of the best private hospitals in Northern California, and together, we opened a clinic in Bayview-Hunters Point, one of the poorest, most underserved neighborhoods in San Francisco.\tამიტომ, \"California Pacific\"-ის სამედიცინო ცენტრში მივედი სამუშაოდ, ჩრდ. კაროლინის ერთ-ერთ საუკეთესო კერძო საავადმყოფოში და ჩვენ ერთად გავხსენით კლინიკა ბეივიუ-ჰანტერს პოინტში სან-ფრანცისკოს ერთ-ერთ ყველაზე ღარიბ და ცუდ პირობებში მყოფ უბანში."}
{"text": "Now, prior to that point, there had been only one pediatrician in all of Bayview to serve more than 10,000 children, so we hung a shingle, and we were able to provide top-quality care regardless of ability to pay.\tამ მომენტამდე, მთელ ბეივიუში, მხოლოდ ერთი პედიატრი 10 000-ზე მეტ ბავშვს ემსახურებოდა. ჩვენც საექიმო საქმიანობა წამოვიწყეთ და მიუხედავად პაციენტების გადამხდელუნარიანობისა, უმაღლესი ხარისხის მომსახურება გავუწიეთ მათ."}
{"text": "It was so cool. We targeted the typical health disparities: access to care, immunization rates, asthma hospitalization rates, and we hit all of our numbers.\tეს ძალიან მაგარი იყო. მიზნად დავისახეთ ჯანდაცვის თანაბარი ხელმისაწვდომობა, ვაქცინაციის და ასთმის დროს ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებელთა გაუმჯობესება და ჩვენ ყველა პუნქტში წარმატებას მივაღწიეთ."}
{"text": "We felt very proud of ourselves.\tჩვენ ვამაყობდით საკუთარი თავებით."}
{"text": "But then I started noticing a disturbing trend.\tმაგრამ შემდეგ, შემაშფოთებელი ტენდენცია შევნიშნე."}
{"text": "A lot of kids were being referred to me for ADHD, or Attention Deficit Hyperactivity Disorder, but when I actually did a thorough history and physical, what I found was that for most of my patients, I couldn't make a diagnosis of ADHD.\tუამრავი ბავშვი მომმართავდა ADHD-ით, ანუ ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომით. მაგრამ როდესაც მათი ჯანმრთელობის ისტორია საფუძვლიანად გამოვიკვლიე, აღმოვაჩინე, რომ ჩემი პაციენტების დიდი ნაწილისთვის შეუძლებელი იყო ADHD-ის დიაგნოზის დასმა."}
{"text": "Most of the kids I was seeing had experienced such severe trauma that it felt like something else was going on.\tამ ბავშვთა უმეტესობას, ისეთი მძიმე ტრავმა ჰქონდა გადატანილი, რომ ეს რაღაც სხვა პრობლემის არსებობაზე მიგვანიშნებდა."}
{"text": "Somehow I was missing something important.\tმე რაღაც მნიშვნელოვანი გამომეპარა."}
{"text": "Now, before I did my residency, I did a master's degree in public health, and one of the things that they teach you in public health school is that if you're a doctor and you see 100 kids that all drink from the same well, and 98 of them develop diarrhea, you can go ahead and write that prescription for dose after dose after dose of antibiotics, or you can walk over and say, \"What the hell is in this well?\"\tრეზიდენტურის დაწყებამდე, მე მაგისტრის ხარისხი დავიცავი საზოგადოებრივ ჯანდაცვაში და ერთ-ერთი, რასაც საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სკოლაში გასწავლიან ისაა, რომ თუ შენ ექიმი ხარ და ხედავ, რომ 100 ბავშვიდან, რომელიც ერთიდაიგივე ჭიდან სვამს წყალს 98-ს დიარეა განუვითარდა, შეგიძლია მათ ანტიბიოტიკები ერთი მეორის მიყოლებით გამოუწერო, ან შეგიძლია მიხვიდე და იკითხო: „რა ჯანდაბა ხდება ამ ჭაში?“"}
{"text": "So I began reading everything that I could get my hands on about how exposure to adversity affects the developing brains and bodies of children.\tასე რომ, დავიწყე ყველაფრის კითხვა, რაც ხელთ ვიგდე, იმის შესახებ, თუ რა ფაქტორები ახდენს უარყოფით გავლენას ბავშვთა ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებაზე."}
{"text": "And then one day, my colleague walked into my office, and he said, \"Dr. Burke, have you seen this?\"\tერთ დღესაც, ჩემი კოლეგა შემოვიდა ოფისში და თქვა: „დოქტორო ბიურკ, ეს ნახეთ?“"}
{"text": "In his hand was a copy of a research study called the Adverse Childhood Experiences Study.\tხელში კვლევის ასლი ეჭირა, სახელწოდებით: \"ბავშვობის უარყოფითი გამოცდილებების გამოკვლევა“."}
{"text": "That day changed my clinical practice and ultimately my career.\tამ დღემ არამარტო ჩემი კლინიკური პრაქტიკა, არამედ მთლიანად ჩემი კარიერა შეცვალა."}
{"text": "The Adverse Childhood Experiences Study is something that everybody needs to know about.\t„ბავშვობის უარყოფითი გამოცდილებების გამოკვლევა“ ისაა, რის შესახებაც ყველამ უნდა ვიცოდეთ."}
{"text": "It was done by Dr. Vince Felitti at Kaiser and Dr. Bob Anda at the CDC, and together, they asked 17,500 adults about their history of exposure to what they called \"adverse childhood experiences,\" or ACEs.\tკვლევა ჩატარდა კაიზერის საავადმყოფოსა და დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის ექიმების: ვინს ფელიტის და ბობ ანდას მიერ. მათ 17 500 ზრდასრული გამოჰკითხეს, წარსულში გადატანილი უარყოფითი მოვლენების თაობაზე. იმაზე, რასაც ბავშვობის უარყოფით გამოცდილებას(Adverse Childhood Experiences) ანუ ACE-ს ეძახიან."}
{"text": "Those include physical, emotional, or sexual abuse; physical or emotional neglect; parental mental illness, substance dependence, incarceration; parental separation or divorce; or domestic violence.\tესენია: ფიზიკური, ემოციური და სექსუალური ძალადობა, ფიზიკურ ან ემოციურ მზურველობას მოკლებულობა. მშობელთა ფსიქიკური ავადმყოფობა, ნივთიერებაზე დამოკიდებულება, პატიმრობა, გაყრა ან განქორწინება, ან ოჯახური ძალადობა."}
{"text": "For every yes, you would get a point on your ACE score.\tყოველ ჩამოთვლილ ფაქტორზე თანხმობისას ერთი ACE ქულა გეწერებათ."}
{"text": "And then what they did was they correlated these ACE scores against health outcomes.\tშემდეგ კი, ACE ქულები ჯანმრთელობის მდგომარეობებს მიუთანადეს."}
{"text": "What they found was striking.\tმათი შედეგები გამაოგნებელი იყო."}
{"text": "Two things: Number one, ACEs are incredibly common.\tორი რამ: პირველი, ბავშობაში უარყოფითი გამოცდილება ძალიან ჩვეული რამაა."}
{"text": "Sixty-seven percent of the population had at least one ACE, and 12.6 percent, one in eight, had four or more ACEs.\tმოსახლეობის 67%-ს ერთი უარყოფითი გამოცდილება მაინც ჰქონია და 12,6 %-ს, ანუ 8-დან ერთს მაინც ჰქონია მსგავსი 4, ან უფრო მეტი შემთხვევა."}
{"text": "The second thing that they found was that there was a dose-response relationship between ACEs and health outcomes: the higher your ACE score, the worse your health outcomes.\tმეორე, რაც აღმოაჩინეს, იყო დოზის შედეგზე დამოკიდებულება, ბავშვობის უარყოფით გამოცდილებასა და ჯანმრთელობის მგდომარეობას შორის. რაც უფრო მაღალი იყო ACE ქულა, მით უფრო მძიმე იყო ჯანმრთელობის მდგომარეობა."}
{"text": "For a person with an ACE score of four or more, their relative risk of chronic obstructive pulmonary disease was two and a half times that of someone with an ACE score of zero.\tადამიანს, რომლის ACE ქულა 4 ან მეტი იყო, ფილტვის ქრონიკული დაავადების განვითარების 2,5 ჯერ დიდი რისკი ჰქონდა, ვიდრე იმას, ვისი ACE ქულა 0 იყო."}
{"text": "For hepatitis, it was also two and a half times.\tასევე 2,5-ჯერ იყო გაზრდილი ჰეპატიტით დაავადების,"}
{"text": "For depression, it was four and a half times.\t4,5-ჯერ დეპრესიის და 12-ჯერ კი სუიციდის რისკი."}
{"text": "A person with an ACE score of seven or more had triple the lifetime risk of lung cancer and three and a half times the risk of ischemic heart disease, the number one killer in the United States of America.\tმას, ვისაც 7, ან უფრო მეტი ACE ქულა ჰქონდა, ფილტვის კიბოთი დაავადების 3-ჯერ დიდი შანსი ჰქონდა, ხოლო გულის იშემიური დაავადებების განვითარების 3,5-ჯერ დიდი რისკი. ეს უკანასკნელი, ნომერ პირველი მკვლელი დაავადებაა აშშ-ში."}
{"text": "Well, of course this makes sense.\tრა თქმა უნდა, ეს ლოგიკურია."}
{"text": "Some people looked at this data and they said, \"Come on.\tზოგიერთმა ადამიანმა შეხედა ამ მონაცემებს და თქვა:"}
{"text": "You have a rough childhood, you're more likely to drink and smoke and do all these things that are going to ruin your health.\t\"კარგით ახლა, როცა რთული ბავშვობა გაქვთ, უფრო მეტს სვამთ, ეწევით და აკეთებთ ისეთ რაღაცეებს, რაც ვნებს თქვენს ჯანმრთელობას,"}
{"text": "This isn't science. This is just bad behavior.\"\tმაგრამ რა კავშირშია ეს მეცნიერებასთან?"}
{"text": "It turns out this is exactly where the science comes in.\t!, ეს მხოლოდ ცუდი ყოფაქცევაა.\" და აღმოჩნდა, რომ ზუსტად აქ ერთვება მეცნიერება."}
{"text": "We now understand better than we ever have before how exposure to early adversity affects the developing brains and bodies of children.\tახლა, ყველაზე უკეთ ვხვდებით, თუ როგორ ზემოქმედებას ახდენს ადრეული უარყოფითი გამოცდილებები, ბავშვთა ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებაზე."}
{"text": "It affects areas like the nucleus accumbens, the pleasure and reward center of the brain that is implicated in substance dependence.\tისინი გავლენას ახდენენ ე.წ მიმდებარე ბირთვზე, ტვინის სიამოვნებისა და დაჯილდოების ცენტრებზე, რომლებიც ნივთიერებებზე დამოკიდებულებას აკონტროლებს."}
{"text": "It inhibits the prefrontal cortex, which is necessary for impulse control and executive function, a critical area for learning.\tეს აფერხებს შუბლის წილის ქერქს, რომელიც იმპულსების მართვის და აღმასრულებელი ფუნქციისთვისაა საჭირო, რაც საკვანძოა სწავლისთვის."}
{"text": "And on MRI scans, we see measurable differences in the amygdala, the brain's fear response center.\tმაგნიტურ რეზონანსულ სურათებზე, მნიშვნელოვანი განსხვავებები შეიმჩნევა ამიგდალაში. რაც ტვინის შიშებზე რეაქციის ცენტრია."}
{"text": "So there are real neurologic reasons why folks exposed to high doses of adversity are more likely to engage in high-risk behavior, and that's important to know.\tმაშასადამე, არსებობს რეალური ნევროლოგიური მიზეზები, თუ რატომ არიან, ბევრი უარყოფითი გამოცდილების მქონე ადამიანები, მეტად მიდრეკილნი მაღალი რისკის მქონე ქცევისკენ და მნიშვნელოვანია, რომ ეს ვიცოდეთ."}
{"text": "But it turns out that even if you don't engage in any high-risk behavior, you're still more likely to develop heart disease or cancer.\tაღმონჩდა, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ თქვენ არ ახორიცელებთ რისკიან აქტივობებს, გულის დაავადებათა და კიბოს განვითარების რისკი მაინც არსებობს."}
{"text": "The reason for this has to do with the hypothalamic–pituitary–adrenal axis, the brain's and body's stress response system that governs our fight-or-flight response.\tამის მიზეზია, ჰიპოთალამო-ჰიპოფიზ- თირკმელზედა ღერძი, ტვინისა და სხეულის სტრესზე პასუხისმგებელი სისტემა, რომელიც ჩვენს ე.წ \"შეებრძოლე ან გაიქეცის\" რეაქციას მართავს."}
{"text": "How does it work?\tროგორ მუშაობს ის?"}
{"text": "Well, imagine you're walking in the forest and you see a bear.\tწარმოიდგინეთ, რომ ტყეში სეირნობთ და დაინახეთ დათვი."}
{"text": "Immediately, your hypothalamus sends a signal to your pituitary, which sends a signal to your adrenal gland that says, \"Release stress hormones! Adrenaline! Cortisol!\"\tთქვენი ჰიპოთალამუსი დაუყოვნებლივ უგზავნის სიგნალს თქვენს ჰიპოფიზს, რომელიც თავის მხრივ სიგნალს უგზავნის თქვენს თირკმელზედა ჯირკვალს, რომელიც ამბობს: „ვუშვებთ სტრესის ჰორმონებს!"}
{"text": "And so your heart starts to pound, Your pupils dilate, your airways open up, and you are ready to either fight that bear or run from the bear.\tადრენალინს, კორტიზოლს!“ და თქვენი გული იწყებს ძლიერ პულსირებას, თქვენი თვალის გუგები ფართოვდება, სასუნთქი გზები იხსნება და თქვენ მზად ხართ, ან დათვთან შესაბრძოლებლად, ან მისგან გასაქცევად."}
{"text": "And that is wonderful if you're in a forest and there's a bear.\tდა ეს მშვენიერია, როცა ტყეში ხართ და იქ დათვია."}
{"text": "(Laughter) But the problem is what happens when the bear comes home every night, and this system is activated over and over and over again, and it goes from being adaptive, or life-saving, to maladaptive, or health-damaging.\t(სიცილი) მაგრამ პრობლემა ჩნდება მაშინ, როდესაც დათვი ყოველ ღამით მოდის სახლში და ეს სისტემა ისევ და ისევ აქტიურდება და იგი ადაპტაციური, სიცოცხლის გადამრჩენი სისტემიდან, ფუნქცია-დაქვეითებულ, ჯანმრთელობისთვის საზიანო სისტემად გადაიქცევა."}
{"text": "Children are especially sensitive to this repeated stress activation, because their brains and bodies are just developing.\tბავშვები განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან, ამ განმეორებადი სტრესის მიმართ, რადგან მათი გონება და სხეული ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესშია."}
{"text": "High doses of adversity not only affect brain structure and function, they affect the developing immune system, developing hormonal systems, and even the way our DNA is read and transcribed.\tდიდი რაოდენობით უარყოფითი მოვლენები გავლენას ახდენს, არა მხოლოდ ტვინის სტრუქტურასა და ფუნქციაზე, არამედ ასევე იმუნური და ჰორმონალური სისტემის განვითარებაზე და ასევე დნმ-ის წაკითხვასა და გაშიფვრაზეც."}
{"text": "So for me, this information threw my old training out the window, because when we understand the mechanism of a disease, when we know not only which pathways are disrupted, but how, then as doctors, it is our job to use this science for prevention and treatment.\tამ ინფორმაციამ, ჩემს მიერ ადრე მიღებულ ცოდნას ხაზი გადაუსვა, რადგან როცა ავადმყოფობის მექანიზმი გვესმის, როდესაც ვიცით არა მხოლოდ ის, თუ სადაა პრობლემა, არამედ რაშია ის, მაშინ ჩვენი, როგორც ექიმების მოვალეობაა მეცნიერება, პრევენციისა და მკურნალობისთვის გამოვიყენოთ."}
{"text": "That's what we do.\tესაა რასაც ვაკეთებთ."}
{"text": "So in San Francisco, we created the Center for Youth Wellness to prevent, screen and heal the impacts of ACEs and toxic stress.\tასე რომ, სან ფრანცისკოში ახალგაზრდობის გამაჯანსაღებელი ცენტრი შევქმენით, რათა თავიდან აგვეცილებინა, დიაგნოსტიკა გაგვეკეთებინა და გვემკურნალა უარყოფითი გამოცდილების და ტოქსიკური სტრესის შედეგებისთვის."}
{"text": "We started simply with routine screening of every one of our kids at their regular physical, because I know that if my patient has an ACE score of 4, she's two and a half times as likely to develop hepatitis or COPD, she's four and half times as likely to become depressed, and she's 12 times as likely to attempt to take her own life as my patient with zero ACEs.\tდავიწყეთ თითოეული ბავშვის რეგულარული გამოკვლევის დროს, მათი რუტინული დიაგნოსტიკით, რადგან ვიცი, რომ თუ ჩემს პაციენტს 4 ACE ქულა აქვს, მას ჰეპატიტის და ფილტვების ქრონიკული დაავადების გავითარების 2,5-ჯერ, დეპრესიის 4,5-ჯერ, და სუიციდის 12-ჯერ გაზრდილი რისკი აქვს, ვიდრე ACE-ს 0 ქულიან პაციენტს."}
{"text": "I know that when she's in my exam room.\tმე ეს ვიცი, როცა ის ჩემ გამოსაკვლევ ოთახშია."}
{"text": "For our patients who do screen positive, we have a multidisciplinary treatment team that works to reduce the dose of adversity and treat symptoms using best practices, including home visits, care coordination, mental health care, nutrition, holistic interventions, and yes, medication when necessary.\tპაციენტებისთვის, რომელთაც დიაგნოსტიკისას დადებითი ACE ქულა გამოუვლინდათ, გვყავს მულტიდისციპლინარულ მკურნალთა გუნდი, რომელიც უარყოფითი გამოცდილების გავლენის და სიმპტომების შემცირებაზე საუკეთესო პრაქტიკის გამოყენებით მუშაობს. რაც სახლში ვიზიტს, მკურნალობის კოორდინაციას, ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვას, კვებას, კომპლექსურ ჩარევას და მედიკამენტებსაც მოიცავს, როცა საჭიროა."}
{"text": "But we also educate parents about the impacts of ACEs and toxic stress the same way you would for covering electrical outlets, or lead poisoning, and we tailor the care of our asthmatics and our diabetics in a way that recognizes that they may need more aggressive treatment, given the changes to their hormonal and immune systems.\tმაგრამ ამავდროულად მშობელთა ინფორმირებას ვახდენთ, უარყოფითი გამოცდილების და ტოქსიკური სტრესის შედეგების შესახებ. ისე როგორც ელექტრო გაყვანილობის, ან ტყვიით მოწამვლის დროს ინსტრუქტაჟისას. მკურნალობა ასთმით და დიაბეტით დაავადებულებზე ისეთნაირადაა მორგებული, რომ ის ავლენს უფრო ინტენსიური მკურნალობის საჭიროებას. მათ იმუნურ და ჰორმონალურ სისტემაში მომხდარი ცვლილების გათვალისწინებით."}
{"text": "So the other thing that happens when you understand this science is that you want to shout it from the rooftops, because this isn't just an issue for kids in Bayview.\tროდესაც ეს მეცნიერება გესმით, გინდათ, რომ ამის შესახებ ყველას გასაგონად იყვიროთ. იმიტომ რომ ეს მხოლოდ ბეივიუში მცხოვრები ბავშვების პრობლემა არაა."}
{"text": "I figured the minute that everybody else heard about this, it would be routine screening, multi-disciplinary treatment teams, and it would be a race to the most effective clinical treatment protocols.\tვიფიქრე, როცა ყველა გაიგებდა ამის შესახებ ჩაიტარებდნენ რუტინულ სკრინინგს, მულტიდისციპლინარული მკურნალობის ჯგუფები აქტიურად იმუშავებდნენ და ყველაზე ეფექტური კლინიკური მკურნალობისთვის შეჯიბრიც კი დაიწყებოდა."}
{"text": "Yeah. That did not happen.\tასე არ მოხდა."}
{"text": "And that was a huge learning for me.\tეს უდიდესი გაკვეთილი იყო ჩემთვის."}
{"text": "What I had thought of as simply best clinical practice I now understand to be a movement.\tის, რაც მხოლოდ საუკეთესო კლინიკური პრაქტიკა მეგონა, ახლა მოძრაობად მიმაჩნია."}
{"text": "In the words of Dr. Robert Block, the former President of the American Academy of Pediatrics, \"Adverse childhood experiences are the single greatest unaddressed public health threat facing our nation today.\"\tამერიკის პედიატრთა აკადემიის ყოფილი პრეზიდენტის, დოქტორ რობერტ ბლოკის სიტყვებით „ბავშვობის უარყოფითი გამოცდილება, ჩვენი ერის წინაშე არსებული, ის ერთადერთი უდიდესი საფრთხეა საზოგადოებრივი ჯანდაცვისთვის, რომელიც უგულებელყოფილია\""}
{"text": "And for a lot of people, that's a terrifying prospect.\tუამრავი ადამიანისთვის, ეს საშიში პერსპექტივაა."}
{"text": "The scope and scale of the problem seems so large that it feels overwhelming to think about how we might approach it.\tპრობლემა იმდენად ფართე და მასშატაბურია, რომ რთულია იმაზე ფიქრი, თუ როგორ შეიძლება მივუდგეთ მას."}
{"text": "But for me, that's actually where the hopes lies, because when we have the right framework, when we recognize this to be a public health crisis, then we can begin to use the right tool kit to come up with solutions.\tმაგრამ მე სწორედ ამიტომ ვარ იმედიანად, რადგან როცა გვაქვს სწორი სტრუქტურა, როცა ვაცნობიერებთ, რომ ეს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კრიზისია, მაშინ შესაძლებელია სწორი საშუალებების გამოყენება, ამ პრობლემის გადასაწყვეტად."}
{"text": "From tobacco to lead poisoning to HIV/AIDS, the United States actually has quite a strong track record with addressing public health problems, but replicating those successes with ACEs and toxic stress is going to take determination and commitment, and when I look at what our nation's response has been so far, I wonder, why haven't we taken this more seriously?\tთამბაქოს მოხმარებით დაწყებული, ტყვიით მოწამვლით და აივ/შიდსით დამთავრებული, აშშ-ს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კუთხით დიდი პოზიტიური გამოცდილება აქვს. თუმცა, ამ წარმატების გავრცობა ბავშვობის უარყოფით გამოცდილებასა და ტოქსიკურ სტრესზე, შეუპოვრობას და თავდადებას მოითხოვს და როცა ვხედავ, თუ როგორ რეაგირებს ამერიკა ამაზე, გაოცებული ვარ, რატომ არ ვუდგებით ამ საკითხს უფრო სერიოზულად?"}
{"text": "You know, at first I thought that we marginalized the issue because it doesn't apply to us.\tიცით, თავდაპირველად ვფიქრობდი, რომ ჩვენ ამ პრობლემას ზურგი ვაქციეთ, რადგან ის ჩვენ არ გვეხება."}
{"text": "That's an issue for those kids in those neighborhoods.\tეს, იმ უბანში მაცხოვრებელი, იმ ბავშვების პრობლემაა."}
{"text": "Which is weird, because the data doesn't bear that out.\tრაც უცნაურია, ვინაიდან მონაცემები სხვა რამეს ცხადყოფენ."}
{"text": "The original ACEs study was done in a population that was 70 percent Caucasian, 70 percent college-educated.\tბავშვობის უარყოფითი გამოცდილების შესახებ თავდაპირველი კვლევა ჩატარდა მოსახლეობაში, რომლის 70% თეთრკანიანი იყო, 70% უმაღლესი განათლებით."}
{"text": "But then, the more I talked to folks, I'm beginning to think that maybe I had it completely backwards.\tშემდგომში კი, რაც უფრო მეტს ვესაუბრებოდი ადამიანებს ვიფიქრე, რომ შესაძლოა ყველაფერი არასწორად გავიგე."}
{"text": "If I were to ask how many people in this room grew up with a family member who suffered from mental illness, I bet a few hands would go up.\tთქვენთვის რომ მეკითხა, ამ აუდიტორიაში რამდენი გაიზარდეთ ფსიქიკური პრობლემების მქონე ოჯახის წევრთან, დარწმუნებული ვარ, რამდენიმე აწევდით ხელს."}
{"text": "And then if I were to ask how many folks had a parent who maybe drank too much, or who really believed that if you spare the rod, you spoil the child, I bet a few more hands would go up.\tთუ გკითხავდით, რამდენ თქვენგანს გყავდათ მშობელი, რომელიც ბევრს სვამდა ან თვლიდა რომ: \"ვისაც შვილი გასაჯოხად არ ემეტება, სძულს იგი\" ასევე ვარ დარწმუნებული, კიდევ რამდენიმე თქვენგანი აწევდა ხელს."}
{"text": "Even in this room, this is an issue that touches many of us, and I am beginning to believe that we marginalize the issue because it does apply to us.\tეს არის საკითხი, რომელიც ამ ოთახშიც კი ბევრ ჩვენგანს ეხება. და ეს მაფიქრებინებს, რომ ჩვენ უარვყოფთ პრობლემას, რადგან ის სწორედ ჩვენ გვეხება."}
{"text": "Maybe it's easier to see in other zip codes because we don't want to look at it.\tალბათ უფრო ადვილია სხვა მიმართულებით ცქერა, რადგან არ გვსურს პრობლემის დანახვა."}
{"text": "We'd rather be sick.\tჩვენ გვირჩევნია ავად ვიყოთ."}
{"text": "Fortunately, scientific advances and, frankly, economic realities make that option less viable every day.\tსაბედნიეროდ, სამეცნიერო მიღწევები და გულწრფელად რომ ვთქვათ ეკონომიკური რეალობაც ამ არჩევანს, დღითი დღე ნაკლებად სიცოცხლისუნარიანს ხდის."}
{"text": "The science is clear: Early adversity dramatically affects health across a lifetime.\tმეცნიერებისთვის ნათელია ის ფაქტი, რომ ადრეული უარყოფითი გამოცდილება, მკვეთრად აისახება ჯანმრთელობაზე მთელი სიცოცხლის მანძილზე."}
{"text": "Today, we are beginning to understand how to interrupt the progression from early adversity to disease and early death, and 30 years from now, the child who has a high ACE score and whose behavioral symptoms go unrecognized, whose asthma management is not connected, and who goes on to develop high blood pressure and early heart disease or cancer will be just as anomalous as a six-month mortality from HIV/AIDS.\tდღესდღეობით, ნელ-ნელა ვაცნობიერებთ, თუ როგორ შევუშალოთ ხელი ადრეულ ასაკში გამოცდილი სირთულეების გადაზრდას, დაავადებასა და ნაადრევ სიკვდილში. 30 წლის შემდეგ, მაღალი ACE ქულის მქონე ბავშვი, შეუმჩნეველი ქცევითი სიმპტომებით, რომლის ასთმის მართვაც, არაფერთანაა დაკავშრებული, მაღალი წნევის განვითარებით, ადრეული გულის დაავადებებით, ან კიბოთი, ისეთივე უჩვეულო იქნება, როგორც აივ ინფექციებისგან/შიდსისგან 6 თვის თავზე სიკვდილიანობა."}
{"text": "People will look at that situation and say, \"What the heck happened there?\"\tხალხი შეხედავს ამ სიტუაციას და იტყვის \"აქ რა ჯანდაბა მოხდა?\""}
{"text": "This is treatable.\tეს განკურნებადია."}
{"text": "This is beatable.\tეს დამარცხებადია."}
{"text": "The single most important thing that we need today is the courage to look this problem in the face and say, this is real and this is all of us.\tერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც დღეს გვჭრდება, არის გამბედაობა, რომ თვალი გავუსწოროთ ამ პრობლემას და ვთქვათ ის რეალურია და ის ყველას გვეხება."}
{"text": "I believe that we are the movement.\tმე მჯერა, რომ ჩვენ მოძრაობა ვართ."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm Michael Shermer, director of the Skeptics Society, publisher of \"Skeptic\" magazine.\tმე მაიკლ შერმერი ვარ, სკეპტიკოსთა საზოგადოების დირექტორი, ჟურნალ \"სკეპტიკოსის\" გამომცემელი."}
{"text": "We investigate claims of the paranormal, pseudo-science, fringe groups and cults, and claims of all kinds between, science and pseudo-science and non-science and junk science, voodoo science, pathological science, bad science, non-science, and plain old non-sense.\tჩვენ ვიკვლევთ პარანორმალურ, ფსევდომეცნიერულ, მარგინალური ჯგუფების და კულტების მტკიცებებს. ყველანაირ განაცხადებს მეცნიერებას და ფსევდომეცნიერებას, არამეცნიერებას, ვუდუ მეცნიერებას, პათოლოგიურ მეცნიერებას, ცუდ მეცნიერებას და ჩვეულებრივ სისულელეებს შორის."}
{"text": "And unless you've been on Mars recently, you know there's a lot of that out there.\tდა თუ თქვენ მარსიდან არ ხართ, გეცოდინებათ რამდენი მსგავსი რამ არსებობს გარშემო."}
{"text": "Some people call us debunkers, which is kind of a negative term.\tზოგი ჩვენ ნეგატიური დატვირთვით მამხილებლებს გვეძახის,"}
{"text": "But let's face it, there's a lot of bunk.\tმაგრამ სიმართლე ვთქვათ, ბევრი სამხილებელი არსებობს."}
{"text": "We are like the bunko squads of the police departments out there -- well, we're sort of like the Ralph Naders of bad ideas, (Laughter) trying to replace bad ideas with good ideas.\tჩვენ სისულელეების მამხილებელი პოლიციის რაზმივით ვართ. ჩვენ ცუდი აზრების რალფ ნეიდერსებივით ვართ. (სიცილი) ცუდ აზრებს კარგი აზრებით ვანაცვლებთ."}
{"text": "I'll show you an example of a bad idea.\tცუდი აზრის მაგალითს გაჩვენებთ."}
{"text": "I brought this with me, this was given to us by NBC Dateline to test.\tეს თან წამოვიღე. NBC Dateline-მა ტესტისთვის მოგვცა."}
{"text": "It's produced by the Quadro Corporation of West Virginia.\tის დასავლეთ ვირჯინიის კორპორაცია Quadro წარმოებისაა."}
{"text": "It's called the Quadro 2000 Dowser Rod.\tმას \"Quadro 2000 Dowser Rod\" ჰქვია"}
{"text": "(Laughter) This was being sold to high-school administrators for $900 apiece.\t(სიცილი) ის უმაღლესების ადმინისტრატორებს მიჰყიდეს."}
{"text": "It's a piece of plastic with a Radio Shack antenna attached to it.\tთითო 900 დოლარად. ეს პლასტმასია, მასზე მიერთებული ანტენით რადიოს მაღაზიიდან."}
{"text": "You could dowse for all sorts of things, but this particular one was built to dowse for marijuana in students' lockers.\tის სხვადასხვა ნივთების აღმოჩენისთვის შეიძლება გამოვიყენოთ. ეს კონკრეტული, სტუდენტების კარადებში მარიხუანის აღმჩენისთვის შეიქმნა."}
{"text": "(Laughter) So the way it works is you go down the hallway, and you see if it tilts toward a particular locker, and then you open the locker.\t(სიცილი) ის მუშაობს შემდეგნაირად: მიდიხართ დერეფანში და აკვირდებით იხრება თუ არა ის რომელიმე კარადისკენ და შემდეგ აღებთ იმ კარადას."}
{"text": "So it looks something like this.\tდაახლოებით ასე გამოიყურება."}
{"text": "I'll show you.\tგაჩვენებთ."}
{"text": "(Laughter) Well, it has kind of a right-leaning bias.\t(სიცილი) რაღაც უფრო მარჯვნივ იხრება."}
{"text": "Well, this is science, so we'll do a controlled experiment.\tეს მეცნიერებაა, ამიტომ საკონტროლო ექპერიმენტს ჩავატარებთ."}
{"text": "It'll go this way for sure.\tნამდვილად აქეთ გადაიხრება."}
{"text": "(Laughter) Sir, do you want to empty your pockets, please, sir?\t(სიცილი) სერ, ამოიტრიალეთ ჯიბეები თუ შეიძლება?"}
{"text": "(Laughter) So the question was, can it actually find marijuana in students' lockers?\t(სიცილი) მაშ, კითხვა შემდეგი იყო: შეუძლია თუ არა მას მართლაც მარიხუანის პოვნა კარადებში?"}
{"text": "And the answer is, if you open enough of them, yes.\tდა პასუხია: თუ საკმარისად ბევრს გააღებთ, დიახ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) But in science, we have to keep track of the misses, not just the hits.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მაგრამ მეცნიერებაში, აცილებაც უნდა გავითვალისწინოთ, არა მხოლოდ მორტყმა."}
{"text": "And that's probably the key lesson to my short talk here: This is how psychics work, astrologers, tarot card readers and so on.\tდა ეს ალბათ ჩემი მოკლე გამოსვლის მთავარი გაკვეთილია: ასე მუშაობენ ექსტრასენსები, ასტროლოგები წინასწარმეტყველები ბანქოზე და ა.შ."}
{"text": "People remember the hits and forget the misses.\tხალხს მორტყმები ახსოვთ და ივიწყებენ აცილებას."}
{"text": "In science, we keep the whole database, and look to see if the number of hits somehow stands out from the total number you'd expect by chance.\tმეცნიერებაში ჩვენ მთელს ბაზას ვინახავთ და ვაკვირდებით მორტყმების რიცხვი რამენაირად თუ განსხვავდება, შემთხვევითობით მოსალოდნელი რაოდენობისგან."}
{"text": "In this case, we tested it.\tამ შემთხვევაშიც შევამოწმეთ."}
{"text": "We had two opaque boxes: one with government-approved THC marijuana, and one with nothing.\tგვქონდა ორი გაუმჭვირვალე ყუთი: ერთი დადასტურებული THC მარიხუანით და მეორე - ცარიელი."}
{"text": "And it got it 50 percent of the time -- (Laughter) which is exactly what you'd expect with a coin-flip model.\tდა ის 50%-ში პოულობდა მარიხუანას (სიცილი) ზუსტად ასეთი შედეგის მიღება, მონეტის აგდებითაც შეიძლებოდა."}
{"text": "So that's just a fun little example here of the sorts of things we do.\tეს მხოლოდ პატარა, სახალისო მაგალითია იმისა რასაც ვაკეთებთ."}
{"text": "\"Skeptic\" is the quarterly publication. Each one has a particular theme.\t\"სკეპტიკოსი\" ყოველკვარტალური გამოცემაა. ყოველ მათგანს აქვს გარკვეული თემა"}
{"text": "This one is on the future of intelligence.\tეს ინტელექტის მომავალზეა."}
{"text": "Are people getting smarter or dumber?\tადამიანები უფრო ჭკვიანები ხდებიან, თუ სულელები?"}
{"text": "I have an opinion of this myself because of the business I'm in, but in fact, people, it turns out, are getting smarter.\tჩემი საქმიანობიდან გამომდინარე, ამაზე საკუთარი აზრი გამაჩნია, მაგრამ სინამდვილეში, როგორც აღმოჩნდა ადამიანები ჭკვიანდებიან."}
{"text": "Three IQ points per 10 years, going up.\t10 წლის მანძილზე IQ სამი ქულით მაღლა ადის."}
{"text": "Sort of an interesting thing.\tსაინტერესო ამბავია."}
{"text": "With science, don't think of skepticism as a thing, or science as a thing.\tმეცნიერებაში, ნუ აღიქვამთ სკეპტიციზმს როგორც საგანს."}
{"text": "Are science and religion compatible?\tთავსებადია მეცნიერება რელიგიასთან?"}
{"text": "It's like, are science and plumbing compatible?\tეს იგივეა რაც: თავსებადია მეცნიერება სანტექნიკასთან?"}
{"text": "They're just two different things.\tეს ორი სხვადასხვა რამეა."}
{"text": "Science is not a thing. It's a verb.\tმეცნიერება არ არის საგანი."}
{"text": "It's a way of thinking about things.\tის ზმნაა. ის რაღაცეებზე ფიქრის მეთოდია."}
{"text": "It's a way of looking for natural explanations for all phenomena.\tის ყველა მოვლენის ბუნებრივი ახსნის ძიების მეთოდია."}
{"text": "I mean, what's more likely: that extraterrestrial intelligences or multi-dimensional beings travel across vast distances of interstellar space to leave a crop circle in Farmer Bob's field in Puckerbrush, Kansas to promote skeptic.com, our web page?\tმაგალითად, რა უფრო სავარაუდოა: რომ არამიწიერმა აგენტებმა, ან მრავალგანზომიელბიანმა არსებებმა, ვარსკვლავთაშორის უზარმაზარი მანძილები გადალახეს, რომ კანზასში ბობის ფერმის მინდორზე წრეები დაეხატათ, ჩვენი საიტ skeptic.com-ის დერეკლამებისთვის?"}
{"text": "Or is it more likely that a reader of \"Skeptic\" did this with Photoshop?\tთუ ის, რომ \"სკეპტიკოსის\" მკითხველმა ეს ფოტოშოპში გააკეთა?"}
{"text": "And in all cases we have to ask -- (Laughter) What's the more likely explanation?\tნებისმიერ შემთხვევაში უნდა ვიკითხოთ: (სიცილი) რომელი უფრო სავარაუდოა?"}
{"text": "Before we say something is out of this world, we should first make sure that it's not in this world.\tსანამ რამეს არამიწიერით ავხსნით, ჯერ უნდა დავრწმუნდეთ, რომ ის მიწიერის ფარგლებში არ მოიძებნება."}
{"text": "What's more likely: that Arnold had extraterrestrial help in his run for the governorship, or that the \"World Weekly News\" makes stuff up?\tრა უფრო სავარაუდოა: რომ არნოლდს არამიწიერი დაეხმარა გუბერნატორის არჩევნებზე, თუ ის, რომ \"World Weekly News\"-მა შეთხზა რაღაც."}
{"text": "(Laughter) The same theme is expressed nicely here in this Sidney Harris cartoon.\t(სიცილი) იგივე აზრია კარგად გამოხატული, სიდნი ჰერისის ამ კარიკატურაში."}
{"text": "For those of you in the back, it says here: \"Then a miracle occurs.\tვინც უკან ზის იმათთვის: \"შემდეგ სასწაული ხდება."}
{"text": "I think you need to be more explicit here in step two.\"\tმგონი, რომ უფრო ზუსტად უნდა აღწერო მეორე ბიჯი.\""}
{"text": "This single slide completely dismantles the intelligent design arguments.\tეს ერთი სლაიდი მთლიანად ანადგურებს გონივრული დიზაინის შესახებ მოსაზრებას."}
{"text": "There's nothing more to it than that.\tისიც სულ ესაა."}
{"text": "(Applause) You can say a miracle occurs, it's just that it doesn't explain anything or offer anything.\t(აპლოდისმენტები) თქვენ შეგიძლიათ თქვათ, რომ სასწაული ხდება. უბრალოდ ის არაფერს ხსნის და არაფერს იძლევა."}
{"text": "There's nothing to test.\tარაფერია შესამოწმებელი."}
{"text": "It's the end of the conversation for intelligent design creationists.\tეს დუსკუსიის დასასრულია გონივრული დიზაინის კრეაციონისტებისთვის."}
{"text": "And it's true, scientists sometimes throw terms out as linguistic place fillers -- dark energy or dark matter, something like that -- until we figure out what it is, we'll call it this.\tმართალია მეცნიერები, ზოგჯერ ენობრივი დეფიციტის შესავსებად, სხვადასხვა ტერმინს ისვრიან: ბნელი ენერგია, ან ბნელი მატერია. რაღაც მსგავსი. სანამ გავარკვევთ რა არის, ასე დავუძახებთ."}
{"text": "It's the beginning of the causal chain for science.\tეს ჩვეული მეცნიერული ჯაჭვის დასაწყისია."}
{"text": "For intelligent design creationists, it's the end of the chain.\tკრეაციონისტებისთვის, ეს ჯაჭვის ბოლოა."}
{"text": "So again, we can ask this: what's more likely?\tისევ ვიკითხოთ: რა უფრო სავარაუდოა?"}
{"text": "Are UFOs alien spaceships, or perceptual cognitive mistakes, or even fakes?\tამო-ები უცხოპლანეტელების ხომალდებია, თუ აღქმის შეცდომაა, ან გაყალბება?"}
{"text": "This is a UFO shot from my house in Altadena, California, looking down over Pasadena.\tეს ამო-ს ფოტოა, ჩემი კალიფორნიის სახლიდან გადაღებული პასადენის მხარეს."}
{"text": "And if it looks a lot like a Buick hubcap, it's because it is.\tდა თუ ის ბიუიკის საბურავის დისკს მიამსგავსეთ, ეს სწორედ ის არის."}
{"text": "You don't even need Photoshop or high-tech equipment, you don't need computers.\tფოტოშოპი, ან სხვა ტექნიკური საშუალებაც კი არ არის საჭირო, უკომპიუტეროდ."}
{"text": "This was shot with a throwaway Kodak Instamatic camera.\tფოტო გადაღებულია კოდაკის ერთჯერადი კამერით."}
{"text": "You just have somebody off on the side with a hubcap ready to go.\tმხოლოდ ვინმე გჭირდებათ დისკით ხელში მზად."}
{"text": "Camera's ready -- that's it.\tკამერა მზად არის - ესეც ასე."}
{"text": "(Laughter) So, although it's possible that most of these things are fake or illusions or so on, and that some of them are real, it's more likely that all of them are fake, like the crop circles.\t(სიცილი) თუმცა შესაძლებელია, რომ უმეტესობა მათგანი არის გაყალბებული, ილუზია და ა.შ. და ზოგი მათგანი კი რეალური, უფრო სავარაუდოა, რომ ყველა მათგანი სიყალბეა, როგორც წრეები მინდორში."}
{"text": "On a more serious note, in all of science we're looking for a balance between data and theory.\tსერიოზულად რომ ვილაპარაკოთ, მეცნიერებაში ვეძებთ ბალანსს, მონაცემებსა და თეორიას შორის."}
{"text": "In the case of Galileo, he had two problems when he turned his telescope to Saturn.\tგალილეოს შემთხვევაში, როცა ტელესკოპი სატურნისკენ მიმართა, მას ორი პრობლემა ჰქონდა."}
{"text": "First of all, there was no theory of planetary rings.\tპირველ რიგში, არ არსებობდა პლანეტარული რგოლების თეორია."}
{"text": "Second of all, his data was grainy and fuzzy, and he couldn't quite make out what he was looking at.\tმეორე, მისი მონაცემები იყო უხარისხო და ბუნდოვანი. ამიტომ ვერ გაარჩია რას უყურებდა."}
{"text": "So he wrote that he had seen -- \"I have observed that the furthest planet has three bodies.\"\tამიტომ მან დაწერა შემდეგი რამ: \"მე ვნახე, რომ უშორეს პლანეტას სამი სხეული გააჩნია\""}
{"text": "And this is what he ended up concluding that he saw.\tეს იყო ის დასკვნა რაც მან დანახულიდან გამოიტანა."}
{"text": "So without a theory of planetary rings and with only grainy data, you can't have a good theory.\tამიტომ პლანეტარული რგოლების გარეშე და უხარისხო მონაცემებით, კარგ თეორიას ვერ მიიღებთ."}
{"text": "It wasn't solved until 1655.\tეს პრობლემა 1655-მდე ვერ გადაწყდა."}
{"text": "This is Christiaan Huygens's book that catalogs all the mistakes people made trying to figure out what was going on with Saturn.\tეს კრიტსიან ჰიუგენსის წიგნია, რომელიც ყველა იმ შეცდომას აღრიცხავს, რომელიც ადამიანებმა დაუშვეს სატურნის მდგომარეობის გარკვევისას."}
{"text": "It wasn't till Huygens had two things: He had a good theory of planetary rings and how the solar system operated, and he had better telescopic, more fine-grain data in which he could figure out that as the Earth is going around faster -- according to Kepler's Laws -- than Saturn, then we catch up with it.\tმხოლოდ მას შემდეგ, რაც ჰიუგენსს ჰქონდა ორი რამ: პლანეტარული რგოლების კარგი თეორია, მზის სისტემის მუშაობისთან ერთად და უკეთესი ტელესკოპი, უფრო ხარისხიანი მონაცემებისთვის, მან გაარკვია, რომ რადგან დედამიწა, კეპლერის კანონების თანახმად, სატურნზე უფრო სწრაფად მოძრაობს,"}
{"text": "And we see the angles of the rings at different angles, there.\tჩვენ მას ვეწევით და ვხედავთ მისი რგოლის კუთხეებს სხვადასხვა კუთხით."}
{"text": "And that, in fact, turns out to be true.\tსაბოლოო ჯამში, ეს დადასტურდა."}
{"text": "The problem with having a theory is that it may be loaded with cognitive biases.\tთეორიის პრობლემა არის ის, რომ ის შეიძლება მიკერძოებული იყოს."}
{"text": "So one of the problems of explaining why people believe weird things is that we have things, on a simple level, and then I'll go to more serious ones.\tადამიანების უცნაური რწმენების ახსნის ერთ-ერთი პრობლემა არის ის რომ ჩვენ გვაქვს... მარტივ დონეზე და შემდეგ გადავალ უფრო რთულებზე."}
{"text": "Like, we have a tendency to see faces.\tმაგალითად ჩვენ გვაქვს მიდრეკილება გავარჩიოთ სახეები."}
{"text": "This is the face on Mars.\tეს სახეა მარსზე."}
{"text": "In 1976, where there was a whole movement to get NASA to photograph that area because people thought this was monumental architecture made by Martians.\t1976-ში მთელი მოძრაობა იყო იმისთვის, რომ NASA-ს ამ ადგილის ფოტო გადაეღო, რადგან ხალხს ეს მარსიანელების მიერ აგებული ქანდაკება ეგონათ."}
{"text": "Here's the close-up of it from 2001.\tეს არის მისი ახლო ხედი 2001-ში."}
{"text": "If you squint, you can still see the face.\tთვალებს თუ მოჭუტავთ კვლავ სახეს დაინახავთ."}
{"text": "And when you're squinting, you're turning that from fine-grain to coarse-grain, so you're reducing the quality of your data.\tროცა ჭუტავთ, მას მაღალგარჩევადიდან დაბალგარჩევად ფოტოდ აქცევთ, ანუ მონაცემის ხარისხს ამცირებთ."}
{"text": "And if I didn't tell you what to look for, you'd still see the face, because we're programmed by evolution to see faces.\tდა რომც არ მეთქვა რა არის სურათზე, მაინც სახეს დაინახავდით, რადგან ჩვენ ევოლუციურად ჩამოვყალიბდით, რომ სახეები გავარჩიოთ."}
{"text": "Faces are important for us socially.\tსახეები ჩვენთვის სოციალურად მნიშვნელოვანია."}
{"text": "And of course, happy faces, faces of all kinds are easy to see.\tრა თქმა უნდა, ბედნიერი სახის, ყველანაირი სახის გარჩევა ადვილია."}
{"text": "You see the happy face on Mars, there.\tთქვენ აქ მარსზე ბედნიერ სახეს ხედავთ."}
{"text": "(Laughter) If astronomers were frogs, perhaps they'd see Kermit the Frog.\t(სიცილი) ასტრონომები ბაყაყები რომ ყოფილიყვნენ. ალბათ ბაყაყ კერმიტს დაინახავდნენ"}
{"text": "Do you see him there? Little froggy legs.\tხედავთ? ბაყაყის პატარა ფეხები."}
{"text": "Or if geologists were elephants?\tან გეოლოგები სპილოები რომ ყოფილიყვნენ?"}
{"text": "Religious iconography.\tრელიგიური იკონოგრაფია.."}
{"text": "(Laughter) Discovered by a Tennessee baker in 1996.\t(სიცილი) რომელიც 1996-ში ტენესელმა მცხობელმა აღმოაჩინა."}
{"text": "He charged five bucks a head to come see the nun bun till he got a cease-and-desist from Mother Teresa's lawyer.\t5 დოლარად ყოველ მსურველს მონაზონ-ბულკს აჩვენებდა. სანამ დედა ტერეზას ადვოკატისგან, ამის შეწყვეტის მოთხოვნა არ მიიღო."}
{"text": "Here's Our Lady of Guadalupe and Our Lady of Watsonville, just down the street, or is it up the street from here?\tეს კი გვადელუპეს ღვთისმშობლის ხატი და უოტსონვილის ამავე ქუჩის ბოლოდან. თუ აქედან ზემოთ არის?"}
{"text": "Tree bark is particularly good because it's nice and grainy, branchy, black-and-white splotchy and you can get the pattern-seeking -- humans are pattern-seeking animals.\tხის ქერქი განსაკუთრებით კარგია. რადგან ის მარცვლოვანია, განშტოებებით, შავ-თეთრ ლაქებიანი და მასზე გამოსახულება ადვილად იძებნება. ადამიანები გამოსახულებების მაძებარი ცხოველები ვართ,"}
{"text": "Here's the Virgin Mary on the side of a glass window in Sao Paulo.\tღვთისმშობელი ფანჯრის მინაზე, სან-პაულუში."}
{"text": "Here's when the Virgin Mary made her appearance on a cheese sandwich -- which I got to actually hold in a Las Vegas casino -- of course, this being America.\tაი, როცა ღვთისმშობელი ყველის სენდვიჩზე გამოისახა, რომელიც თავად მეჭირა ხელში ლას-ვეგასის კაზინოში. რა თქმა უნდა ამერიკაში."}
{"text": "(Laughter) This casino paid $28,500 on eBay for the cheese sandwich.\t(სიცილი) ამ კაზინომ 28 000 დოლარი გადახიადა eBay-ზე სენდვიჩში."}
{"text": "(Laughter) But who does it really look like? The Virgin Mary?\t(სიცილი) მაგრამ ვის ჰგავს ის სინამდვილეში?"}
{"text": "(Laughter) It has that sort of puckered lips, 1940s-era look.\tღვთისმშობელს? (სიცილი) მას 1940-იანებისთვის დამახასიათებლად აქვს ტუჩები მოპრუწული."}
{"text": "Virgin Mary in Clearwater, Florida.\tღვთისმშობელი, ქლიერვოთერში, ფლორიდა."}
{"text": "I actually went to see this one.\tიქ ამის სანახავად ჩავედი."}
{"text": "There was a lot of people there.\tბევრი ხალხი იყო."}
{"text": "The faithful come in their wheelchairs and crutches, and so on.\tმორწმუნეები ეტლებით და ყავარჯნებით და ა.შ."}
{"text": "We went down and investigated.\tჩვენ ჩავედით და გამოვიკვლიეთ."}
{"text": "Just to give you a size, that's Dawkins, me and The Amazing Randi, next to this two, two and a half story-sized image.\tზომა რომ მიგანიშნოთ ეს დოკინსია, მე და შესანიშნავი რენდი, ორ ნახევარი სართულის ზომის ნახატის გვერდით."}
{"text": "All these candles, thousands of candles people had lit in tribute to this.\tყველა ეს სანთელი, ათასობით სანთელი ხალხმა ამას მიუძღვნა."}
{"text": "So we walked around the backside, to see what was going on.\tჩვენ უკანა მხარეს მივედით, რომ გაგვეგო რაში იყო საქმე."}
{"text": "It turns out wherever there's a sprinkler head and a palm tree, you get the effect.\tროგორც აღმოჩნდა ეს ეფექტი, სასხურით და პალმით მიიღება."}
{"text": "Here's the Virgin Mary on the backside, which they started to wipe off.\tაი ღვთოსმშობელი უკნიდან, რომლის წაშლაც დაწყებულია."}
{"text": "I guess you can only have one miracle per building.\tმგონი თითო შენობაზე მხოლოდ თითო სასწაულია შესაძლებელი."}
{"text": "(Laughter) So is it really a miracle of Mary, or is it a miracle of Marge?\t(სიცილი) მაშ, არის ეს მართლაც ღვთოსმშობლის სასწაული თუ ეს მარჯის სასწაულია?"}
{"text": "(Laughter) And now I'm going to finish up with another example of this, with auditory illusions.\t(სიცილი) და კიდევ ერთი მაგალითით დავასრულებ. ეს ხმოვან ილუზიას ეხება."}
{"text": "There's this film, \"White Noise,\" with Michael Keaton, about the dead talking back to us.\tარის ასეთი ფილმი \"თეთრი ხმაური\" მაიკლ კიტონის მონაწილეობით, ის მკვრდების ცოცხლებთან საუბარზეა."}
{"text": "By the way, the whole business of talking to the dead is not that big a deal.\tსხვათაშორის, მკვდრებთან საუბრის თემა არც თუ ისე პრობლემატურია."}
{"text": "Anybody can do it, turns out.\tროგორც აღმოჩნდა ეს ყველას შეუძლია."}
{"text": "It's getting the dead to talk back that's the really hard part.\tმკვდარმა რომ გიპასუხოს, ეს არის ხოლმე რთული."}
{"text": "(Laughter) In this case, supposedly, these messages are hidden in electronic phenomena.\t(სიცილი) ამ შემთხვევაში, სავარაუდოდ, ეს შეტყობინებები ელექტრონიკაში იმალება."}
{"text": "There's a ReverseSpeech.com web page where I downloaded this stuff.\tეს ReverseSpeech.com-დან გადმოვწერე."}
{"text": "This is the most famous one of all of these.\tეს მსგავსებში ყველაზე ცნობილია."}
{"text": "Here's the forward version of the very famous song.\tეს ცნობილი სიმღერის წაღმა ვერსიაა."}
{"text": "(Music with lyrics) If there's a bustle in your hedgerow don't be alarmed now.\t(მუსიკა თავისი ტექსტით) ♫ თუ ბუჩქებში ფუსფუსია ნუ შეშფოთდები,"}
{"text": "It's just a spring clean for the May Queen.\t♫ ეს მხოლოდ გაზაფხულის ნიავია."}
{"text": "Yes, there are two paths you can go by, but in the long run, There's still time to change the road you're on.\t♫ დიახ, ორი გზა გაქვს ასარჩევად, მაგრამ საბოლოოდ, ♫ კიდევ არის დრო არსებული გზის შესაცვლელად"}
{"text": "(Music ends) Couldn't you just listen to that all day?\t(მუსიკის დასასრული) მთელი დღე შეიძლება უსმინოს კაცმა."}
{"text": "All right, here it is backwards, and see if you can hear the hidden messages that are supposedly in there.\tკარგი, ახლა უკუღმა გავუშვათ და ვნახოთ თუ გაიგებთ ფარულ შეტყობინებებს, რომელიც როგორც ამბობენ იქ არის."}
{"text": "(Music with unintelligible lyrics) (Lyrics) Satan!\t(მუსიკა გაუგებარი სიტყვებით) სატანა"}
{"text": "(Unintelligible lyrics continue) What did you get? Audience: Satan!\t(გაუგებარი სიტყვები გრძელდება) რა გაიგეთ?"}
{"text": "Satan. OK, at least we got \"Satan\".\tაუდიტორია: სატანა! სატანა. კარგი \"სატანა\" მაინც გაიგეთ."}
{"text": "Now, I'll prime the auditory part of your brain to tell you what you're supposed to hear, and then hear it again.\tახლა თქვენი ტვინის სასმენ ნაწილს ვუკარნახებ რა უნდა გაიგოთ და კიდევ ერთხელ მოისმინეთ."}
{"text": "(Music with lyrics) (Music ends) (Laughter) (Applause) You can't miss it when I tell you what's there.\t(მუსიკა სიტყვებით) ♫ ოჰ, ჩემს ტკბილ სატანას. ♫ ის, რომლის პატარა გზამ დამამწუხრა ♫ რომლის ძალაუფლებაც სატანაა ის მოგცემს, მოგცემს 666-ს ♫ სადაც ის სატანა გვტანჯავდა, იქ ხელსაწყოების პატარა კარადა იყო (მუსიკის დასასრული) (სიცილი) (აპლოდისმენტები) როცა გიკარნახებთ რას ამბობს ვეღარ გამოგრჩებათ."}
{"text": "(Laughter) I'm going to just end with a positive, nice little story.\t(სიცილი) ერთი პატარა, პოზიტიური ისტორიით დავასრულებ."}
{"text": "The Skeptics is a nonprofit educational organization.\t\"სკეპტიკოსი\" არაკომერციული საგანმანათლებლო ორგანიზაციაა."}
{"text": "We're always looking for little good things that people do.\tჩვენ ყოველთვის ხალხის მიერ გაკეთებულ პატარა კარგ საქმეებს ვეძებთ"}
{"text": "And in England, there's a pop singer.\tდა ინგლისში არის ერთი პოპ-მომღერალი."}
{"text": "One of the top popular singers in England today, Katie Melua.\tერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული დღეს-დღეობით, ქეთი მელუა."}
{"text": "And she wrote a beautiful song.\tმან მშვენიერი სიმღერა დაწერა."}
{"text": "It was in the top five in 2005, called, \"Nine Million Bicycles in Beijing.\"\t2005-ში საუკეთესო ათეულში მოხვდა, სახელად: \"9 მილიონი ველოსიპედი პეკინში\""}
{"text": "It's a love story -- she's sort of the Norah Jones of the UK -- about how she much loves her guy, and compared to nine million bicycles, and so forth.\tეს სასიყვარულო ისტორიაა... ბრიტანეთის ნორა ჯონსივით არის... იმაზე თუ რამდენად უყვარს მას მისი შეყვარებული ბიჭი და ამას ადარებს 9 მილიონ ველოსიპედს და ა.შ."}
{"text": "And she has this one passage here.\tდა ამ სიმღერაში ერთი ასეთი ადგილია."}
{"text": "(Music) (Lyrics) We are 12 billion light-years from the edge That's a guess, No one can ever say it's true, But I know that I will always be with you.\t(მუსიკა) (ტექსტი) ♫ ჩვენ 12 მილიარდი სინათლის წელი გვაშორებს სამყაროს კიდეს ♫ ეს ვარაუდია, ♫ ვერავინ იტყვის ვერასდროს, რომ ეს სიმართლეა ♫ მაგრამ მე ვიცი, რომ ყოველთვის ვიქნები შენთან."}
{"text": "Michael Shermer: Well, that's nice. At least she got it close.\tმაიკლ შერმერი: ეს მშვენიერია. მიახლოებული მაინც არის."}
{"text": "In America it'd be, \"We're 6,000 light years from the edge.\"\tამერიკაში იქნებოდა: \"6 000 სინათლის წელი გვაშორებს სამყაროს კიდეს\""}
{"text": "(Laughter) But my friend, Simon Singh, the particle physicist now turned science educator, who wrote the book \"The Big Bang,\" and so on, uses every chance he gets to promote good science.\t(სიცილი) მაგრამ ჩემი მეგობარი, საიმონ სინგი, ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკოსი, განმანათლებელი, რომელმაც დაწერა წიგნი: \"დიდი აფეთქება\" და ა. შ. მეცნიერების პოპულარიზაციისთვის ყველა შესაძლებლობას იყენებს"}
{"text": "And so he wrote an op-ed piece in \"The Guardian\" about Katie's song, in which he said, well, we know exactly how far from the edge.\tდა მან სტატია დაწერა \"გარდიანში\" ქეთის ამ სიმღერაზე. სადაც თქვა, რომ ჩვენ ზუსტად ვიცით რა მანძილი გვაშორებს კიდეს."}
{"text": "You know, it's 13.7 billion light years, and it's not a guess.\tეს 13.7 მილიარდი სინათლის წელია და ეს ვარაუდი არ არის."}
{"text": "We know within precise error bars how close it is.\tჩვენ ეს ზუსტი ცდომილების ფარგლებში ვიცით."}
{"text": "So we can say, although not absolutely true, it's pretty close to being true.\tამიტომ შეგვიძლია ვთქვათ, თუმცა არა აბსოლუტური ჭეშმარიტებით"}
{"text": "And, to his credit, Katie called him up after this op-ed piece came out, and said, \"I'm so embarrassed. I was in the astronomy club.\tმაგრამ საკმაოდ ახლოა სიმართლესთან და ქეთიმ მას დაურეკა ამ სტატიის შემდეგ, და უთხრა: \"ისე უხერხულად ვგრძნობ თავს, ასტრონომიის კლუბში ვიყავი"}
{"text": "I should've known better.\"\tდა უკეთ უნდა მცოდნოდა\""}
{"text": "And she re-cut the song.\tდა მან შეცვალა სიმღერა."}
{"text": "So I will end with the new version.\tმეც ახალი ვერსიით დავასრულებ."}
{"text": "(Music with lyrics) We are 13.7 billion light years from the edge of the observable universe.\t(მუსიკა თავისი ტექსტით) ♫ ჩვენ 13.7 მილიარდი სინათლის წელი გვაშორებს ♫ დაკვირვებადი სამყაროს კიდეს."}
{"text": "That's a good estimate with well-defined error bars.\t♫ ეს კარგი მიახლოებაა, კარგად განსაზღვრული ცდომილების ფარგლებში"}
{"text": "And with the available information, I predict that I will always be with you.\t♫ და არსებული ინფორმაციით, ♫ მე ვვარაუდობ, რომ ყოველთვის ვიქნები შენთან."}
{"text": "(Laughter) How cool is that?\t(სიცილი) მაგარია არა?"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I dedicated the past two years to understanding how people achieve their dreams.\tმე ბოლო ორი წელი მივუძღვენი იმის გაგებას თუ როგორ იხდენენ ადამიანები ოცნებებს"}
{"text": "When we think about the dreams we have, and the dent we want to leave in the universe, it is striking to see how big of an overlap there is between the dreams that we have, and projects that never happen.\tროდესაც ვფიქრობთ ჩვენ ოცნებებზე და კვალზე, რომელიც გვნიდა რომ დავტოვოთ სამყაროში საოცარი თანხვედრაა ჩვენს ოცნებებსა და პროექტებს შორის, რომლებიც არ განხორციელებულა"}
{"text": "(Laughter) So I'm here to talk to you today about five ways how not to follow your dreams.\t(სიცილი) დღეს აქ ვარ იმისათვის, რომ გესაუბროთ ხუთ გზაზე, თუ როგორ არ უნდა გაყვეთ ოცნებებს"}
{"text": "One: Believe in overnight success.\tპირველი: დაიჯერეთ უეცარი წარმატების."}
{"text": "You know the story, right?\tხომ იცით ეს ისტორია?"}
{"text": "The tech guy built a mobile app and sold it very fast for a lot of money.\tბიჭი, რომელიც მობილურის აპლიკაციის გაყიდვით უეცრად გამდიდრდა"}
{"text": "You know, the story may seem real, but I bet it's incomplete.\tისტორია რეალურად ჟღერს, მაგრამ არასრულია"}
{"text": "If you go investigate further, the guy has done 30 apps before and he has done a master's on the topic, a PhD.\tთუ დავაკვირდებით, მანამდე მას 30 აპლიკაცია ჰქონდა შექმნილი. ასევე ჰქონდა მაგისტრატურა გავლილი ამ თემაზე და სადოქტოროც"}
{"text": "He has been working on the topic for 20 years.\tდა საკითხზე 20 წელი მუშაობდა."}
{"text": "This is really interesting.\tეს მართლაც საინტერესოა."}
{"text": "I myself have a story in Brazil that people think is an overnight success.\tჩემი ბრაზილიური ისტორიაც ასეთია. ხალხს ჰგონია ეს უცაბედი წარმატება იყო."}
{"text": "I come from a humble family, and two weeks before the deadline to apply for MIT, I started the application process.\tმე უბრალო ოჯახიდან ვარ. ორი კვირით ადრე MIT-ში განაცხადის შეტანის ამოწურვამდე, დავიწყე საბუთების შეგროვება"}
{"text": "And, voilà! I got in.\tდა მე ეს გამომივიდა, ჩავირიცხე! შეიძლება თქვათ, რომ ეს უცაბედი წარმატებაა,"}
{"text": "People may think it's an overnight success, but that only worked because for the 17 years prior to that, I took life and education seriously.\tმაგრამ მე ამისთვის 17 წელი ვშრომობდი. სერიოზულად მივუდექი განათლების პროცესს."}
{"text": "Your overnight success story is always a result of everything you've done in your life through that moment.\tუეცარი წარმატების ისტორია მხოლოდ შედეგია, იმისა რაც მანამდე გიკეთებიათ."}
{"text": "Two: Believe someone else has the answers for you.\tმეორე: გჯეროდეთ, რომ ვინმე სხვას ექნება პასუხები თქვენთვის"}
{"text": "Constantly, people want to help out, right?\tხალხს მუდმივად სურს რომ დაგვეხმაროს, არა?"}
{"text": "All sorts of people: your family, your friends, your business partners, they all have opinions on which path you should take: \"And let me tell you, go through this pipe.\"\tოჯახს, მეგობრებს, თანამშრობლებს, მათ ყველას აქვთ მოსაზრება, თუ რა გზას უნდა დაადგე: მაგალითად: \"გაიარეთ ეს ლაბირინთი\""}
{"text": "But whenever you go inside, there are other ways you have to pick as well.\tმაგრამ იქ რამდენიმე გზაა, სადაც თქვენ თავად უნდა გააკეთოთ არჩევანი"}
{"text": "And you need to make those decisions yourself.\tმაგრამ იქ რამდენიმე გზაა, სადაც თქვენ თავად უნდა გააკეთოთ არჩევანი"}
{"text": "No one else has the perfect answers for your life.\tარავის აქვს იდეალური პასუხები თქვენს ცხოვრებაზე."}
{"text": "And you need to keep picking those decisions, right?\tთქვენ უნდა მიიღოთ ეს გადაწყვეტილებები"}
{"text": "The pipes are infinite and you're going to bump your head, and it's a part of the process.\tლაბირინთი უსასრულოა და შეიძლება დაიბნეთ, მაგრამ ეს პროცესის ნაწილია."}
{"text": "Three, and it's very subtle but very important: Decide to settle when growth is guaranteed.\tმესამე: შეუმჩნეველი, მაგრამ მნიშვნელოვანი როცა ზრდა გარანტირებულია შეჩერდით."}
{"text": "So when your life is going great, you have put together a great team, and you have growing revenue, and everything is set -- time to settle.\tროცა ცხოვრება კარგად ეწყობა, გყავთ მშვენიერი გუნდი, გაქვთ კარგი შემოსავალი და ყველაფერი რიგზეა, დროა შევჩერდეთ."}
{"text": "When I launched my first book, I worked really, really hard to distribute it everywhere in Brazil.\tროდესაც გამოიცა ჩემი პირველი წიგნი, თავდაუზოგავად ვიმუშავე, მის ბრაზილიაში გასავრცელებმად."}
{"text": "With that, over three million people downloaded it, over 50,000 people bought physical copies.\tშედეგად, 3 მილიონზე მეტმა ადამიანმა გადმოიწერა 50,000-ზე მეტმა იყიდა ბეჭდური ვერსია."}
{"text": "When I wrote a sequel, some impact was guaranteed.\tწერის გაგრძელების შემთხვევაში, მოგება გარანტირებული იყო."}
{"text": "Even if I did little, sales would be OK.\tნაკლები ძალისხმევის შემთხვევაშიც, გაყიდვები \"კარგი\" იქნებოდა,"}
{"text": "But OK is never OK.\tმაგრამ \"კარგი\" არასდროსაა კარგი."}
{"text": "When you're growing towards a peak, you need to work harder than ever and find yourself another peak.\tროდესაც მწვერვალისკენ მიდიხართ, უნდა იმუშაოთ ისე როგორც არასდროს და აღმოჩნდებით ახალ მწვერვალზე."}
{"text": "Maybe if I did little, a couple hundred thousand people would read it, and that's great already.\tთუ გავაგრძელებდი წიგნს \"კარგად\", ასეულობით ათასი ადამიანი წაიკითხავდა და ეს უკვე იქნებოდა მშვენიერი."}
{"text": "But if I work harder than ever, I can bring this number up to millions.\tმაგრამ თუ მე ვიმუშავებდი ისე როგორც არასდროს, შემეძლო ეს რიცხვი მილიონებამდე ამეყვანა."}
{"text": "That's why I decided, with my new book, to go to every single state of Brazil.\tამიტომ გადავწყვიტე, რომ ჩემი წიგნი, ბრაზილიის ყოველ შტატში იქნებოდა."}
{"text": "And I can already see a higher peak.\tდა მე უკვე ვხედავ უფრო მაღალ მწვერვალებს."}
{"text": "There's no time to settle down.\tშეჩერების დრო არაა ახლა."}
{"text": "Fourth tip, and that's really important: Believe the fault is someone else's.\tმეოთხე და ძალიან მნიშვნელოვანი: გჯეროდეთ, რომ წარუმატებლობა ვინმე სხვის ბრალია."}
{"text": "I constantly see people saying, \"Yes, I had this great idea, but no investor had the vision to invest.\"\tგამუდმებით ვხედავ ხალხს, რომელიც ამბობს: \"მქონდა შესანიშნავი იდეა, მაგრამ არცერთ ინვესტორს არ ჰქონდა შესაბამისი ხედვა\""}
{"text": "\"Oh, I created this great product, but the market is so bad, the sales didn't go well.\"\t\"შევქმენი არაჩვეულებრივი პროდუქტი, მაგრამ ბაზარი ისეთი ცუდია, გაყიდვები არ მაქვს\""}
{"text": "Or, \"I can't find good talent; my team is so below expectations.\"\t\"ვერ ვპოულობ ნიჭიერ ადამიანებს, ჩემს გუნდში ასეთები არ არიან\""}
{"text": "If you have dreams, it's your responsibility to make them happen.\tთუ გაქვთ ოცნება, პასუხისმგებელი ხართ, რომ ის განახორციელოთ."}
{"text": "Yes, it may be hard to find talent.\tკი, რთულია ნიჭის აღმოჩენა"}
{"text": "Yes, the market may be bad.\tკი, ბაზარი შესაძლოა ცუდია."}
{"text": "But if no one invested in your idea, if no one bought your product, for sure, there is something there that is your fault.\tმაგრამ თუ არავინ აფინანსებს თქვენს იდეას, თუ არავინ ყიდულობს თქვენს პროდუქტს, რასაკვირველია ეს თქვენი ბრალია."}
{"text": "(Laughter) Definitely.\t(სიცილი) ნამდვილად."}
{"text": "You need to get your dreams and make them happen.\tთქვენ უნდა აიხდინოთ თქვენი ოცნებები."}
{"text": "And no one achieved their goals alone.\tარავის მიუღწევია მიზნისთვის სხვების გარეშე,"}
{"text": "But if you didn't make them happen, it's your fault and no one else's.\tმაგრამ თუ ეს არ მოხდა, მხოლოდ თქვენი ბრალია."}
{"text": "Be responsible for your dreams.\tიყავით პასუხისმგებელები თქვენ ოცნებებზე"}
{"text": "And one last tip, and this one is really important as well: Believe that the only things that matter are the dreams themselves.\tბოლო საკითხი და არანაკლებ საგულისხმო: გჯეროდეთ, რომ მხოლოდ თავისთავად ოცნებებს აქვთ მნიშვნელობა"}
{"text": "Once I saw an ad, and it was a lot of friends, they were going up a mountain, it was a very high mountain, and it was a lot of work.\tერთხელ ვნახე რეკლამა, მეგობრები ადიოდნენ ძალიან მაღალ მთაზე. რთული დავალება იყო."}
{"text": "You could see that they were sweating and this was tough.\tისინი იღვრებოდნენ ოფლად და ძალიან უჭირდათ."}
{"text": "And they were going up, and they finally made it to the peak.\tმაგრამ საბოლოოდ მათ მიაღწიეს მწვერვალს."}
{"text": "Of course, they decided to celebrate, right?\tგადაწყვიტეს ეს ამბავი აღენიშნათ."}
{"text": "I'm going to celebrate, so, \"Yes! We made it, we're at the top!\"\t\"ჩვენ ეს გამოგვივიდა!\""}
{"text": "Two seconds later, one looks at the other and says, \"OK, let's go down.\"\tცოტა ხნის შემდეგ, ერთმანეთს ეუბნებიან: \"კარგი, დროა ქვემოთ ჩავიდეთ\""}
{"text": "(Laughter) Life is never about the goals themselves.\t(სიცილი) ცხოვრებაში მთავარი არაა მიზნები თავისთავად,"}
{"text": "Life is about the journey.\tარამედ გზაა, რომელსაც მათკენ მივყავართ."}
{"text": "Yes, you should enjoy the goals themselves, but people think that you have dreams, and whenever you get to reaching one of those dreams, it's a magical place where happiness will be all around.\tკი, თქვენ უნდა ისიამოვნოთ შედეგებით, თუმცა ხალხი თვლის, რომ მიზნის მიღწევა არის ჯადოსნური რამ და ამ დროს ვართ ბედნერები,"}
{"text": "But achieving a dream is a momentary sensation, and your life is not.\tთუმცა ოცნების ახდენის ბედნიერება წამიერია, ცხოვრება კი არა."}
{"text": "The only way to really achieve all of your dreams is to fully enjoy every step of your journey.\tერთადერთი გზა ოცნებების ახდენისკენ, არის მათკენ გადადგმული ყოველი ნაბიჯისგან მიღებული სიამოვნება."}
{"text": "That's the best way.\tეს საუკეთესო გზაა."}
{"text": "And your journey is simple -- it's made of steps.\tმთელი ეს მოგზაურობა შედგება ნაბიჯებისაგან."}
{"text": "Some steps will be right on.\tზოგი მათგანი გაამართლებს,"}
{"text": "Sometimes you will trip.\tზოგიც არა."}
{"text": "If it's right on, celebrate, because some people wait a lot to celebrate.\tთუ თქვენ გააკეთებთ სწორ სვლას, ისიამოვნეთ"}
{"text": "And if you tripped, turn that into something to learn.\tთუ არ გაგიმართლათ, მიიღეთ გამოცდილება."}
{"text": "If every step becomes something to learn or something to celebrate, you will for sure enjoy the journey.\tთუ თითოეულ ნაბიჯს ასე შეხედავთ, თქვენ ისიამოვნებთ თქვენი მოგზაურობით."}
{"text": "So, five tips: Believe in overnight success, believe someone else has the answers for you, believe that when growth is guaranteed, you should settle down, believe the fault is someone else's, and believe that only the goals themselves matter.\tშევაჯამოთ ხუთი ხერხი: დაიჯერეთ უცაბედი წარმატების, დაიჯერეთ, რომ სხვისგან მიიღებთ პასუხს, დაიჯერეთ, რომ როდესაც ზრდა გარანტირებულია, უნდა შეჩერდეთ, დაიჯერეთ, რომ წარუმატებლობა ვინმე სხვის ბრალია და ბოლოს, დაიჯერეთ რომ მიზნებია მხოლოდ მთავარი."}
{"text": "Believe me, you do that, and you will destroy your dreams.\tდამიჯერეთ, თუ თქვენ ასე მოიქცევით,"}
{"text": "(Laughter) (Applause) Thank you.\tთქვენ გაანადგურებთ თქვენს ოცნებებს (სიცილი) (აპლოდისმენტები) მადლობა, გმადლობთ!"}
{"text": "We are built out of very small stuff, and we are embedded in a very large cosmos, and the fact is that we are not very good at understanding reality at either of those scales, and that's because our brains haven't evolved to understand the world at that scale.\tჩვენ ძალიან პატარა მასალით ვართ აგებული, და ძალიან დიდ კოსმოსში ვართ ჩასმული, და ფაქტია, რომ რეალობაში კარგად გარკვევა არც ერთ ამ მასშტაბზე არ გამოგვდის. ეს იმიტომ, რომ ჩვენი ტვინები არ განვითარებულან სამყაროს ამ მასშტაბებზე შესაცნობად."}
{"text": "Instead, we're trapped on this very thin slice of perception right in the middle.\tამის ნაცვლად, ჩაკეტილები ვართ აღქმის ამ ძალიან თხელ ნაჭერზე, ზუსტად შუა ადგილას."}
{"text": "But it gets strange, because even at that slice of reality that we call home, we're not seeing most of the action that's going on.\tუცნაური ის არის, რომ რეალობის ამ ნაჭერზეც კი, რასაც ჩვენ სახლს ვეძახით, უმეტეს რამეს, რაც ირგვლივ ხდება, ვერ ვხედავთ."}
{"text": "So take the colors of our world.\tაი, ავიღოთ სამყაროს ფერები."}
{"text": "This is light waves, electromagnetic radiation that bounces off objects and it hits specialized receptors in the back of our eyes.\tეს არის სინათლის ტალღები, ელექტომაგნიტური რადიაცია, რომელიც აირეკლება ობიექტებიდან და ეჯახება თვალების უკანა ნაწილში არსებულ სპეციალიზირებულ რეცეპტორებს."}
{"text": "But we're not seeing all the waves out there.\tმაგრამ ჩვენ ვერ ვხედავთ ირგვლივ არსებულ ყველა ტალღას."}
{"text": "In fact, what we see is less than a 10 trillionth of what's out there.\tსინამდვილეში, ის რასაც ვხედავთ უფრო ცოტაა, ვიდრე არსებულის 10 მეტრილიონედი."}
{"text": "So you have radio waves and microwaves and X-rays and gamma rays passing through your body right now and you're completely unaware of it, because you don't come with the proper biological receptors for picking it up.\tანუ, გვაქვს რადიო ტალღები და მიკროტალღები რენტგენის და გამა სხივები, რომლებიც ამ წამს გადიან თქვენს სხეულში და თქვენ საერთოდ ვერ გრძნობთ მათ, რადგან არ გაქვთ შესაბამისი ბიოლოგიური რეცეპტორები მათ აღსაქმელად."}
{"text": "There are thousands of cell phone conversations passing through you right now, and you're utterly blind to it.\tამ წამს ათასობით მობილური სატელეფონო საუბარი გადის თქვენს სხეულში და თქვენ სრულიად ბრმა ხართ მათ მიმართ."}
{"text": "Now, it's not that these things are inherently unseeable.\tსაქმე იმაში არაა, რომ ეს რაღაცეები არსებითად უხილავია."}
{"text": "Snakes include some infrared in their reality, and honeybees include ultraviolet in their view of the world, and of course we build machines in the dashboards of our cars to pick up on signals in the radio frequency range, and we built machines in hospitals to pick up on the X-ray range.\tმაგალითად, გველებს აქვთ ინფრა-წითელი საკუთარ რეალობაში, ფუტკრების ხედვის სამყარო კი ულტრა იისფერს შეიცავს, ჩვენ ვქმნით მოწყობილობებს მანქანებში, რომ დავიჭიროთ სიგნალები რადიო სიხშირეების დიაპაზონში, ასევე მოწყობილობებს საავადმყოფოებში რომ დავიჭიროთ რენტგენის დიაპაზონში."}
{"text": "But you can't sense any of those by yourself, at least not yet, because you don't come equipped with the proper sensors.\tმაგრამ თქვენ მათი შეგრძნება თქვენით არ შეგიძლიათ, ყოველ შემთხვევაში ჯერ-ჯერობით, რადგან არ ხართ აღჭურვილი შესაბამისი სენსორებით."}
{"text": "Now, what this means is that our experience of reality is constrained by our biology, and that goes against the common sense notion that our eyes and our ears and our fingertips are just picking up the objective reality that's out there.\tეს ნიშნავს, რომ რეალობის ჩვენი აღქმა შეზღუდულია ჩვენი ბიოლოგიით. ეს ეწინააღმდეგება საქვეყნოდ გავრცელებულ მოსაზრებას რომ ჩვენი თვალები, ყურები და თითები უბრალოდ აღიქვამენ ირგვლივ არსებულ ობიექტურ რეალობას."}
{"text": "Instead, our brains are sampling just a little bit of the world.\tსინამდვილეში ჩვენი ტვინები სამყაროს მხოლოდ პატარა ნაწილს ამოარჩევენ."}
{"text": "Now, across the animal kingdom, different animals pick up on different parts of reality.\tცხოველთა სამყაროში სხვადასხვა ცხოველი რეალობის სხვადასხვა ნაწილს არჩევს."}
{"text": "So in the blind and deaf world of the tick, the important signals are temperature and butyric acid; in the world of the black ghost knifefish, its sensory world is lavishly colored by electrical fields; and for the echolocating bat, its reality is constructed out of air compression waves.\tასე რომ, ტკიპას ბრმა და ყრუ სამყაროში, ტემპერატურა და ბუთირული მჟავაა მნიშვნელოვანი სიგნალები; შავი აჩრდილი დანა თევზის შემთხვევაში მისი გრძნობების სამყარო გულუხვად გაფერადებულია ელექტრული ველებით; ექოლოკაციური უნარის მქონე ღამურასთვის კი, მისი რეალობა შეკუმშული ჰაერის ტალღებისგან არის აგებული."}
{"text": "That's the slice of their ecosystem that they can pick up on, and we have a word for this in science.\tეს არის მათი ეკოსისტემის ნაჭერი, რისი აღქმაც შეუძლიათ და ჩვენ ამისთვის სიტყვა გვაქვს მეცნიერებაში."}
{"text": "It's called the umwelt, which is the German word for the surrounding world.\tმას უმველტი ჰქვია, რაც გერმანულად გარემო სამყაროს ნიშნავს."}
{"text": "Now, presumably, every animal assumes that its umwelt is the entire objective reality out there, because why would you ever stop to imagine that there's something beyond what we can sense.\tალბათ ყველა ცხოველს ჰგონია, რომ სწორედ მისი უმველტია გარშემო არსებული მთელი ობიექტური რეალობა, რადგან რატომ უნდა წარმოიდგინო, რომ ჩვენს მიერ აღქმულის მიღმა კიდევ რაღაც არსებობს?"}
{"text": "Instead, what we all do is we accept reality as it's presented to us.\tჩვენ უბრალოდ ვიღებთ რეალობას ისეთს, როგორიც წარმოგვიდგება."}
{"text": "Let's do a consciousness-raiser on this.\tმოდით ცნობიერება ავიმაღლოთ ამ თემაზე."}
{"text": "Imagine that you are a bloodhound dog.\tწარმოიდგინეთ, რომ თქვენ მეძებარი ძაღლი ხართ."}
{"text": "Your whole world is about smelling.\tმთელი თქვენი სამყარო ყნოსვის ირგვლივაა."}
{"text": "You've got a long snout that has 200 million scent receptors in it, and you have wet nostrils that attract and trap scent molecules, and your nostrils even have slits so you can take big nosefuls of air.\tგაქვთ გრძელი დრუნჩი 200 მილიონი ყნოსვის რეცეპტორით, გაქვთ სველი ნესტოები, რომლებიც იზიდავენ და იჭერენ სურნელის მოლეკულებს, ნესტოებს ნაპრალებიც კი აქვთ, რომ ბევრი ჰაერი შეისუნთქოთ."}
{"text": "Everything is about smell for you.\tთქვენთვის ყველაფერი სუნზეა."}
{"text": "So one day, you stop in your tracks with a revelation.\tერთ დღესაც, გზაზე მიმავალი ჩერდებით,"}
{"text": "You look at your human owner and you think, \"What is it like to have the pitiful, impoverished nose of a human?\tუყურებთ თქვენს ადამიან პატრონს და ფიქრობთ, \"ნეტა როგორია ადამიანის საწყალი და გამოლეული ცხვირის ქონა?"}
{"text": "(Laughter) What is it like when you take a feeble little noseful of air?\t(სიცილი) როგორია როცა არასაკმარის ჰაერს შეისუნთქავ?"}
{"text": "How can you not know that there's a cat 100 yards away, or that your neighbor was on this very spot six hours ago?\"\tროგორ ვერ უნდა იგებდე იმას, რომ 100 მეტრში კატაა, ან იმას, რომ შენი მეზობელი ზუსტად ამ ადგილას იდგა 6 საათის წინ?\""}
{"text": "(Laughter) So because we're humans, we've never experienced that world of smell, so we don't miss it, because we are firmly settled into our umwelt.\t(სიცილი) რადგან ადამიანები ვართ, ჩვენ არასდროს გამოგვიცდია სუნის სამყარო, ასე რომ, არც გვაკლია ის. მყარად ვართ დამკვიდრებული ჩვენს უმველტში."}
{"text": "But the question is, do we have to be stuck there?\tისმის კითხვა: აუცილებელია იქ ჩავრჩეთ?"}
{"text": "So as a neuroscientist, I'm interested in the way that technology might expand our umwelt, and how that's going to change the experience of being human.\tროგორც ნეირომეცნიერი, მე მაინტერესებს როგორ შეუძლია ტექნოლოგიას ჩვენი უმველტის გაფართოება და როგორ შეცვლის ეს ჩვენს ადამიანად ყოფნის გამოცდილებას."}
{"text": "So we already know that we can marry our technology to our biology, because there are hundreds of thousands of people walking around with artificial hearing and artificial vision.\tუკვე ვიცით, რომ შეგვიძლია ტექნოლოგია ჩვენ ბიოლოგიასთან შევაჯვაროთ, რადგან ასობით ათასი ადამიანი დადის ხელოვნური სმენით და ხელოვნური მხედველობით."}
{"text": "So the way this works is, you take a microphone and you digitize the signal, and you put an electrode strip directly into the inner ear.\tეს ასე მუშაობს: იღებთ მიკროფონს, აციფრულებთ სიგნალს და პირდაპირ ყურის შიდა ნაწილში დებთ ელექტროდების ფირფიტას."}
{"text": "Or, with the retinal implant, you take a camera and you digitize the signal, and then you plug an electrode grid directly into the optic nerve.\tან რეტინალური იმპლანტის დროს იღებთ კამერას, აციფრულებთ სიგნალს და ოპტიკურ ნერვზე პირდაპირ მიაერთებთ ელექროდების ბადეს."}
{"text": "And as recently as 15 years ago, there were a lot of scientists who thought these technologies wouldn't work.\tსულ რაღაც 15 წლის წინ უამრავი მეცნიერი ფიქრობდა, რომ ეს ტექნოლოგიები არ იმუშავებდა."}
{"text": "Why? It's because these technologies speak the language of Silicon Valley, and it's not exactly the same dialect as our natural biological sense organs.\tრატომ? იმიტომ რომ ეს ტექნოლოგიები სილიკონის ველის ენაზე საუბრობენ, ეს იგივე დიალექტი არ არის, რაც ჩვენს ბიოლოგიურ სენსორულ ორგანოებს გააჩნიათ."}
{"text": "But the fact is that it works; the brain figures out how to use the signals just fine.\tმაგრამ ფაქტია, რომ ეს ყველაფერი მუშაობს; ტვინი მშვენივრად ხვდება, თუ როგორ გამოიყენოს ეს სიგნალები."}
{"text": "Now, how do we understand that?\tროგორ ვიგებთ ამას?"}
{"text": "Well, here's the big secret: Your brain is not hearing or seeing any of this.\tდიდ საიდუმლოს გაგიმხელთ: თქვენს ტვინს არაფერი ესმის და ვერაფერს ხედავს."}
{"text": "Your brain is locked in a vault of silence and darkness inside your skull.\tტვინი სიჩუმის და სიბნელის საცავშია ჩაკეტილი თავის ქალის შიგნით."}
{"text": "All it ever sees are electrochemical signals that come in along different data cables, and this is all it has to work with, and nothing more.\tყველაფერი, რასაც ის ხედავს, ელექტროქიმიური სიგნალებია, რომლებიც მონაცემების სხვადასხვა სადენებით შემოდიან, მხოლოდ ეს აქვს მას სამუშაოდ, მეტი არაფერი."}
{"text": "Now, amazingly, the brain is really good at taking in these signals and extracting patterns and assigning meaning, so that it takes this inner cosmos and puts together a story of this, your subjective world.\tსაოცარია, რომ ტვინი ძალიან კარგად იღებს ამ სიგნალებს, არჩევს სტრუქტურებს და მნიშვნელობებს ანიჭებს. ის იღებს ამ შიდა კოსმოსს, ერთად ალაგებს და ამბავს ქმნის, თქვენს სუბიექტურ სამყაროს ქმნის."}
{"text": "But here's the key point: Your brain doesn't know, and it doesn't care, where it gets the data from.\tმთავარი მომენტი აქ ისაა, რომ ტვინმა არ იცის და არც აინტერესებს, თუ საიდან მოდის მონაცემები."}
{"text": "Whatever information comes in, it just figures out what to do with it.\tრა ინფორმაციაც არ უნდა შემოვიდეს, ის მიხვდება, როგორ უნდა დაამუშაოს."}
{"text": "And this is a very efficient kind of machine.\tეს ძალიან ეფექტური მანქანაა."}
{"text": "It's essentially a general purpose computing device, and it just takes in everything and figures out what it's going to do with it, and that, I think, frees up Mother Nature to tinker around with different sorts of input channels.\tარსებითად ზოგადი დანიშნულების გამომთვლელი მოწყობილობაა, უბრალოდ ყველაფერს მიიღებს და მოიფიქრებს რა უქნას. ეს, ვფიქრობ, ათავისუფლებს დედა ბუნებას სხვადასხვა ტიპის შემომავალი არხებით წვალებისგან."}
{"text": "So I call this the P.H. model of evolution, and I don't want to get too technical here, but P.H. stands for Potato Head, and I use this name to emphasize that all these sensors that we know and love, like our eyes and our ears and our fingertips, these are merely peripheral plug-and-play devices: You stick them in, and you're good to go.\tმე ამას ევოლუციის P.H. მოდელს ვეძახი, ტექნიკურ დეტალებში არ შევალ, მაგრამ P.H. არის Potato Head (კარტოფილის თავი). ამ სახელით ხაზს ვუსვამ, რომ ყველა ეს სენსორი, რაც ვიცით და გვიყვარს, როგორც ჩვენი თვალები, ყურები და თითები, უბრალოდ პერიფერიული მოწყობილობებია: შეართებ და მზად ხარ."}
{"text": "The brain figures out what to do with the data that comes in.\tტვინი დაადგენს რა უქნას შემოსულ მონაცემებს."}
{"text": "And when you look across the animal kingdom, you find lots of peripheral devices.\tთუ გადახედავთ ცხოველთა სამყაროს, უამრავ პერიფერიულ მოწყობილობას იპოვით."}
{"text": "So snakes have heat pits with which to detect infrared, and the ghost knifefish has electroreceptors, and the star-nosed mole has this appendage with 22 fingers on it with which it feels around and constructs a 3D model of the world, and many birds have magnetite so they can orient to the magnetic field of the planet.\tგველებს თავზე სითბოს ღრმული აქვთ, რითიც ინფრაწითელს აღიქვამენ; აჩრდილ დანა თევზს ელექტრო რეცეპტორები აქვს; ხოლო ვარსკვლავცხვირა თხუნელას ეს 22 თითიანი მონაზარდი აქვს რითიც გარემოს გრძნობს და სამყაროს 3D მოდელს აგებს. ბევრ ფრინველს მაგნეტიტი აქვს, რომ პლანეტის მაგნიტური ველის მიხედვით ორიენტაცია შეძლონ."}
{"text": "So what this means is that nature doesn't have to continually redesign the brain.\tეს ნიშნავს, რომ ბუნებას არ უწევს მუდმივად ცვალოს ტვინის დიზაინი."}
{"text": "Instead, with the principles of brain operation established, all nature has to worry about is designing new peripherals.\tსანაცვლოდ, რადგან ტვინის სამუშაოდ საჭირო წესები ჩამოყალიბებულია, ბუნებამ მხოლოდ ახალი პერიფერიული მოწყობილობების აგებაზე უნდა იფიქროს."}
{"text": "Okay. So what this means is this: The lesson that surfaces is that there's nothing really special or fundamental about the biology that we come to the table with.\tეს ნიშნავს შემდეგს: ვიღებთ გაკვეთილს, რომ არაფერია ძალიან გამორჩეული, ან ფუნდამენტური იმ ბიოლოგიაში, რაც თავიდან გვეძლევა."}
{"text": "It's just what we have inherited from a complex road of evolution.\tეს უბრალოდ ისაა, რაც ევოლუციის რთული გზის შედეგად მივიღეთ მემკვიდრეობით."}
{"text": "But it's not what we have to stick with, and our best proof of principle of this comes from what's called sensory substitution.\tარ არის აუცილებელი მასთან ჩავრჩეთ, და ამ პრინციპის ჩვენი საუკეთესო მტკიცებულება მოდის ე.წ. სენსორული ჩანაცვლებიდან."}
{"text": "And that refers to feeding information into the brain via unusual sensory channels, and the brain just figures out what to do with it.\tეს გულისხმობს ტვინისთვის ინფორმაციის მიწოდებას უჩვეულო სენსორული არხების საშუალებით და შემდეგ ტვინი თვითონ არკვევს, თუ როგორ დაამუშაოს ის."}
{"text": "Now, that might sound speculative, but the first paper demonstrating this was published in the journal Nature in 1969.\tეს შეიძლება სპეკულაციად ჟღერდეს, მაგრამ ამის მაჩვენებელი პირველი სტატია დაიბეჭდა 1969 წელს ჟურნალში Nature."}
{"text": "So a scientist named Paul Bach-y-Rita put blind people in a modified dental chair, and he set up a video feed, and he put something in front of the camera, and then you would feel that poked into your back with a grid of solenoids.\tმეცნიერმა სახელად პოლ ბაქ ირიდამ (Paul Bach-y-Rita) უსინათლო ადამიანები სტომატოლოგის გადაკეთებულ სკამში ჩასვა, დაუყენა ვიდეო ნაკადი და რაღაც დადო კამერის წინ. შემდეგ მას თქვენს ზურგზე იგრძნობდით სოლენოიდების ბადით."}
{"text": "So if you wiggle a coffee cup in front of the camera, you're feeling that in your back, and amazingly, blind people got pretty good at being able to determine what was in front of the camera just by feeling it in the small of their back.\tთუ კამერის წინ ყავის ჭიქას გააქნევთ, მას თქვენ ზურგზე იგრძნობთ. ბრმა ადამიანებს საოცრად კარგად გამოსდიოდათ კამერის წინ არსებული ობიექტის დადგენა, როცა ზურგის მხოლოდ პატარა ნაწილით გრძნობდნენ მას."}
{"text": "Now, there have been many modern incarnations of this.\tამის მრავალი თანამედროვე ინკარნაცია არსებობს."}
{"text": "The sonic glasses take a video feed right in front of you and turn that into a sonic landscape, so as things move around, and get closer and farther, it sounds like \"Bzz, bzz, bzz.\"\tბგერითი სათვალეები იღებენ იმ ვიდეო ნაკადს რაც თქვენს წინაა და ბგერით პეიზაჟად გადააქცევენ, როცა გარშემო ნივთები მოძრაობენ, შორს, ან ახლოს მოდიან, ისმის \"ბზზ, ბზზ, ბზზ.\""}
{"text": "It sounds like a cacophony, but after several weeks, blind people start getting pretty good at understanding what's in front of them just based on what they're hearing.\tკაკაფონიას ჰგავს, მაგრამ რამდენიმე კვირის შემდეგ ბრმა ადამიანებს საკმაოდ კარგად გამოსდით იმის დადგენა, თუ რა არის მათ წინ მხოლოდ სმენაზე დაყრდნობით."}
{"text": "And it doesn't have to be through the ears: this system uses an electrotactile grid on the forehead, so whatever's in front of the video feed, you're feeling it on your forehead.\tარ არის აუცილებელი ეს ყურების გავლით მოხდეს: ეს სისტემა შუბლზე არსებულ ელექტროტაქტილურ ბადეს იყენებს, ასე რომ, ვიდეო ნაკადს თქვენ შუბლზე იგრძნობთ."}
{"text": "Why the forehead? Because you're not using it for much else.\tრატომ შუბლი? იმიტომ, რომ მას დიდად არ იყენებთ სხვა რამისთვის."}
{"text": "The most modern incarnation is called the brainport, and this is a little electrogrid that sits on your tongue, and the video feed gets turned into these little electrotactile signals, and blind people get so good at using this that they can throw a ball into a basket, or they can navigate complex obstacle courses.\tყველაზე თანამედროვე ინკარნაციას BrainPort ჰქვია. ეს პატარა ელექტრო ბადეა, რომელიც თქვენს ენაზე ზის, და ვიდეო ნაკადი ამ პატარა ელექტროტაქტილურ სიგნალებში გარდაიქმნება. ბრმა ადამიანები იმდენად კარგად ეჩვევიან მის გამოყენებას, რომ ბურთს აგდებენ კალათში ან რთულ დაბრკოლებებიან გზაზე შეუძლიათ ნავიგაცია."}
{"text": "They can come to see through their tongue.\tისინი თავისი ენით იწყებენ ხედვას."}
{"text": "Now, that sounds completely insane, right?\tსიგიჟეს ჰგავს, არა?"}
{"text": "But remember, all vision ever is is electrochemical signals coursing around in your brain.\tმაგრამ გავიხსენოთ, რომ მხედველობა მხოლოდ და მხოლოდ ტვინში მოძრავი ელექტროქიმიური სიგნალებია."}
{"text": "Your brain doesn't know where the signals come from.\tთქვენმა ტვინმა არ იცის საიდან მოდიან სიგნალები."}
{"text": "It just figures out what to do with them.\tის უბრალოდ არკვევს რა უქნას მათ."}
{"text": "So my interest in my lab is sensory substitution for the deaf, and this is a project I've undertaken with a graduate student in my lab, Scott Novich, who is spearheading this for his thesis.\tჩემს ლაბორატორიაში ჩემი ინტერესი არის სენსორული ჩანაცვლება ყრუ ადამიანებისთვის და ეს არის პროექტი, რომელზეც ჩემს ლაბორატორიაში სტუდენტთან, სკოტ ნოვიკთან, ერთად ვმუშაობ. ის თავისი დისერტაციისთვის ამზადებს მას."}
{"text": "And here is what we wanted to do: we wanted to make it so that sound from the world gets converted in some way so that a deaf person can understand what is being said.\tაი, ამის გაკეთება გვსურდა: გვსურდა, სამყაროდან მიღებული ხმა შეგვეცვალა რამენაირად ისე, რომ ყრუ ადამიანებს ნათქვამი გაეგოთ."}
{"text": "And we wanted to do this, given the power and ubiquity of portable computing, we wanted to make sure that this would run on cell phones and tablets, and also we wanted to make this a wearable, something that you could wear under your clothing.\tგვქონდა რა ხელთ კომპიუტერების ძალა და ხელმისწავდომობა, გვსურდა რომ ამის გაშვება მობილურებსა და ტაბლეტებზე ყოფილიყო შესაძლებელი. კიდევ გვსურდა, რომ ეს ტარებადი ყოფილიყო, რამე, რასაც ტანსაცმლის ქვეშ ატარებდით."}
{"text": "So here's the concept.\tაი, ეს არის კონცეფცია."}
{"text": "So as I'm speaking, my sound is getting captured by the tablet, and then it's getting mapped onto a vest that's covered in vibratory motors, just like the motors in your cell phone.\tახლა როცა ვსაუბრობ, ტაბლეტი ჩემს ხმას იჭერს და შემდეგ ჟილეტზე ანაწილებს, რომელიც ვიბრაციული მოტორებითაა დაფარული, ზუსტად ისეთი მოტორებით, როგორიც თქვენს მობილურს აქვს."}
{"text": "So as I'm speaking, the sound is getting translated to a pattern of vibration on the vest.\tასე რომ, როცა ვსაუბრობ ხმა ვიბრაციების გამოსახულებებში ითარგმნება."}
{"text": "Now, this is not just conceptual: this tablet is transmitting Bluetooth, and I'm wearing the vest right now.\tეს მხოლოდ კონცეპტუალური არ არის: ტაბლეტი Bluetooth-ით გადასცემს და ეს ჟილეტი ამ წუთას ტანზე მაცვია."}
{"text": "So as I'm speaking -- (Applause) -- the sound is getting translated into dynamic patterns of vibration.\tროცა ვსაუბრობ --(აპლოდისმენტები)-- ხმა ვიბრაციის დინამიურ სტრუქტურებად გარდაიქმნება."}
{"text": "I'm feeling the sonic world around me.\tმე ვგრძნობ ჩემ გარშემო არსებულ ბგერით სამყაროს."}
{"text": "So, we've been testing this with deaf people now, and it turns out that after just a little bit of time, people can start feeling, they can start understanding the language of the vest.\tჩვენ გამოვცადეთ ეს ყრუ ადამიანებთან და აღმოჩნდა, რომ ძალიან მოკლე დროში ადამიანები იწყებენ შეგრძნებას, ისინი იწყებენ ჟილეტის ენის გაგებას."}
{"text": "So this is Jonathan. He's 37 years old. He has a master's degree.\tეს 37 წლის ჯონათანია. მას მაგისტრის ხარისხი აქვს."}
{"text": "He was born profoundly deaf, which means that there's a part of his umwelt that's unavailable to him.\tის აბსოლუტურად ყრუ დაიბადა, ეს ნიშნავს, რომ მისი უმველტის რაღაც ნაწილი მისთვის მიუწვდომელია."}
{"text": "So we had Jonathan train with the vest for four days, two hours a day, and here he is on the fifth day.\tჩვენ ვავარჯიშებდით ჯონათანს ჟილეტით ოთხი დღე, დღეში ორი საათი, და აი ნახეთ ის მეხუთე დღეს."}
{"text": "Scott Novich: You.\tსკოტ ნოვიკი ამბობს სიტყვას: \"შენ\""}
{"text": "David Eagleman: So Scott says a word, Jonathan feels it on the vest, and he writes it on the board.\tსკოტი ამბობს სიტყვას, ჯონათანი კი ჟილეტზე გრძნობს მას და დაფაზე წერს."}
{"text": "SN: Where. Where.\tსკოტი: \"სად."}
{"text": "DE: Jonathan is able to translate this complicated pattern of vibrations into an understanding of what's being said.\tსად\". ჯონათანს შეუძლია რომ ვიბრაციების ეს რთული გამოსახულება გარდაქმნას ნათქვამის გაგებაში."}
{"text": "SN: Touch. Touch.\tსკოტი: \"შეხება."}
{"text": "DE: Now, he's not doing this -- (Applause) -- Jonathan is not doing this consciously, because the patterns are too complicated, but his brain is starting to unlock the pattern that allows it to figure out what the data mean, and our expectation is that, after wearing this for about three months, he will have a direct perceptual experience of hearing in the same way that when a blind person passes a finger over braille, the meaning comes directly off the page without any conscious intervention at all.\tშეხება\". ის არ აკეთებს ამას ცნობიერად (აპლოდისმენტები) ჯონათანი ცნობიერად არ აკეთებს ამას, რადგან სტრუქტურები ზედმეტად რთულია, მაგრამ მისი ტვინი ნელ-ნელა ხვდება გამოსახულებების ამოხსნას და ამით ის მონაცემების მნიშვნელობას ადგენს. ჩვენი მოლოდინი ის არის, რომ ამ ჟილეტის დაახლოებით სამი თვის ტარების შემდეგ, მას სმენის პირდაპირი აღქმის ისეთივე შეგრძნება ექნება, როგორიც ბრმა ადამიანს აქვს ბრაილზე თითის გადატარებისას. მნიშვნელობა პირდაპირ ფურცლიდან მოდის ყველანაირი ცნობიერი ჩარევის გარეშე."}
{"text": "Now, this technology has the potential to be a game-changer, because the only other solution for deafness is a cochlear implant, and that requires an invasive surgery.\tამ ტექნოლოგიას აქვს პოტენციალი, რომ რევოლუციური იყოს, რადგან ერთადერთი სხვა გამოსავალი სიყრუისთვის კოხლეარული იმპლანტია, ის ინვაზიურ ქირურგიას მოითხოვს."}
{"text": "And this can be built for 40 times cheaper than a cochlear implant, which opens up this technology globally, even for the poorest countries.\tამის შექმნა კი 40-ჯერ უფრო იაფი ჯდება, ვიდრე კოხლეარული იმპლანტი. ეს გლობალურად მისაწვდომს ხდის ამ ტექნოლოგიას, უღარიბესი ქვეყნებისთვისაც კი."}
{"text": "Now, we've been very encouraged by our results with sensory substitution, but what we've been thinking a lot about is sensory addition.\tჩვენ შთაგვაგონა სენსორული ჩანაცვლების ამ შედეგებმა, თუმცა რაზეც ძალიან ბევრს ვფიქრობთ - ეს სენსორული დამატებაა."}
{"text": "How could we use a technology like this to add a completely new kind of sense, to expand the human umvelt?\tროგორ შეგვიძლია ამ ტექნოლოგიის გამოყენება, რომ სრულად ახალი ტიპის გრძნობა დავამატოთ და გავაფართოვოთ ადამიანური უმველტი?"}
{"text": "For example, could we feed real-time data from the Internet directly into somebody's brain, and can they develop a direct perceptual experience?\tმაგალითად, რომ ავიღოთ და ინტერნეტიდან ამ წამს მიმდინარე ინფორმაციული ნაკადი პირდაპირ ვინმეს ტვინში გავუშვათ, შეძლებს ის ადამიანი, რომ მისი პირდაპირი აღქმა განივითაროს?"}
{"text": "So here's an experiment we're doing in the lab.\tლაბორატორიაში ამ ექსპერიმენტს ვატარებთ."}
{"text": "A subject is feeling a real-time streaming feed from the Net of data for five seconds.\tსუბიექტი გრძნობს ინტერნეტიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მომდინარე ნაკადს ხუთი წამის განმავლობაში."}
{"text": "Then, two buttons appear, and he has to make a choice.\tშემდეგ ორი ღილაკი ჩნდება და მან არჩევანი უნდა გააკეთოს."}
{"text": "He doesn't know what's going on.\tმან არ იცის რა ხდება სინამდვილეში."}
{"text": "He makes a choice, and he gets feedback after one second.\tის აკეთებს არჩევანს და ერთ წამში უკუკავშირს იღებს."}
{"text": "Now, here's the thing: The subject has no idea what all the patterns mean, but we're seeing if he gets better at figuring out which button to press.\tსაქმე რაშია: მას წარმოდგენა არ აქვს თუ რას ნიშნავს ყველა ეს სტრუქტურა, მაგრამ ჩვენ ვუყურებთ, გააუმჯობესებს თუ არა არჩევანის გაკეთების უნარს."}
{"text": "He doesn't know that what we're feeding is real-time data from the stock market, and he's making buy and sell decisions.\tმან არ იცის რომ ის ნაკადი, რასაც ვაწვდით, საფონდო ბირჟის მონაცემებია რეალურ დროში და ის აქციების ყიდვა-გაყიდვის არჩევანს აკეთებს."}
{"text": "(Laughter) And the feedback is telling him whether he did the right thing or not.\t(სიცილი) უკუკავშირი ეუბნება მას სწორად მოიქცა თუ არა."}
{"text": "And what we're seeing is, can we expand the human umvelt so that he comes to have, after several weeks, a direct perceptual experience of the economic movements of the planet.\tშეგვიძლია თუ არა ადამიანური უმველტის ისე გაფართოება, რომ რამდენიმე კვირაში მას მთელი პლანეტის ეკონომიკური პროცესების პირდაპირი აღქმის შეგრძნება განუვითარდეს?"}
{"text": "So we'll report on that later to see how well this goes.\tამას მოგვიანებით შეგატყობინებთ, როცა ვნახავთ რამდენად კარგად ჩაივლის."}
{"text": "(Laughter) Here's another thing we're doing: During the talks this morning, we've been automatically scraping Twitter for the TED2015 hashtag, and we've been doing an automated sentiment analysis, which means, are people using positive words or negative words or neutral?\t(სიცილი) აი კიდევ ერთი რამ, რასაც ვაკეთებთ: ამ დილით, გამოსვლების დროს ჩვენ ავტომატურად მოგვქონდა ტვიტები ჰეშტეგით TED2015, ასევე ავტომატურ ანალიზს ვუკეთებდით განწყობებს. ანუ, ადამიანები დადებით სიტყვებს იყენებენ, უარყოფითს, თუ ნეიტრალურს?"}
{"text": "And while this has been going on, I have been feeling this, and so I am plugged in to the aggregate emotion of thousands of people in real time, and that's a new kind of human experience, because now I can know how everyone's doing and how much you're loving this.\tდა სანამ ეს მიმდინარეობდა, მე ვგრძნობდი ამას, მე მიერთებული ვარ ათასობით ადამიანის საერთო ემოციაზე რეალურ დროში, და ეს სრულებით ახალი ადამიანური გამოცდილებაა, რადგან ახლა ვიცი როგორაა ყველა და როგორ მოგწონთ ეს ყველაფერი."}
{"text": "(Laughter) (Applause) It's a bigger experience than a human can normally have.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ეს იმაზე უფრო დიდი გამოცდილებაა, ვიდრე ადამიანს შეიძლება ჩვეულებრივ ჰქონდეს."}
{"text": "We're also expanding the umvelt of pilots.\tჩვენ ასევე ვაფართოვებთ პილოტების უმველტს."}
{"text": "So in this case, the vest is streaming nine different measures from this quadcopter, so pitch and yaw and roll and orientation and heading, and that improves this pilot's ability to fly it.\tამ შემთხვევაში ჟილეტში 9 სხვადასხვა საზომი მიედინება კვადროკოპტერიდან. ზევით ასვლა, კურსიდან გადახვევა, ბრუნვა, ორიენტაცია, მიმართულება და ეს აუმჯობესებს პილოტის შესაძლებლობებს მის სამართავად."}
{"text": "It's essentially like he's extending his skin up there, far away.\tთითქოს საკუთარ კანს აფართოებს ზემოთ შორს."}
{"text": "And that's just the beginning.\tეს მხოლოდ დასაწყისია."}
{"text": "What we're envisioning is taking a modern cockpit full of gauges and instead of trying to read the whole thing, you feel it.\tჩვენ მომავლისთვის ვისახავთ, რომ ავიღოთ საზომებით სავსე პილოტის თანამედროვე კაბინა და ყველაფრის წაკითხვის მცდელობის ნაცვლად, უბრალოდ ვიგრძნოთ."}
{"text": "We live in a world of information now, and there is a difference between accessing big data and experiencing it.\tახლა ინფორმაციის სამყაროში ვცხოვრობთ და დიდი განსხვავებაა, წავიკითხავთ ბევრ მონაცემს, თუ გამოვცდით მას."}
{"text": "So I think there's really no end to the possibilities on the horizon for human expansion.\tვფიქრობ, რომ ადამიანის განვითარების ჰორიზონტზე შესაძლებლობებს ბოლო არ აქვს."}
{"text": "Just imagine an astronaut being able to feel the overall health of the International Space Station, or, for that matter, having you feel the invisible states of your own health, like your blood sugar and the state of your microbiome, or having 360-degree vision or seeing in infrared or ultraviolet.\tუბრალოდ წარმოიდგინეთ, რომ ასტრონავტს შეეძლოს საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის მდგომარეობის შეგრძნება. ან თქვენ შეგეძლოთ თქვენი ჯანმრთელობის უხილავი მდგომარეობის შეგრძნება, მაგალითად შაქრის ოდენობა სისხლში, ან თქვენი მიკრობიომის მდგომარეობა, ან გქონდეთ 360 გრადუსიანი ხედვა, ან ხედავდეთ ინფრაწითელს, ან ულტრაიისფერს."}
{"text": "So the key is this: As we move into the future, we're going to increasingly be able to choose our own peripheral devices.\tმთავარი არის შემდეგი: მომავლისკენ მსვლელობისას ჩვენ სულ უფრო მეტად შევძლებთ საკუთარი პერიფერიული მოწყობილობების არჩევას."}
{"text": "We no longer have to wait for Mother Nature's sensory gifts on her timescales, but instead, like any good parent, she's given us the tools that we need to go out and define our own trajectory.\tაღარ მოგვიწევს დაველოდოთ დედა ბუნებას სენსორული საჩუქრებისთვის დროის მის მასშტაბებში. სანაცვლოდ, როგორც კარგმა მშობელმა, მან მოგვცა საჭირო ხელსაწყოები, რომ ავდგეთ და განვსაზღვროთ ჩვენი საკუთარი ტრაექტორია."}
{"text": "So the question now is, how do you want to go out and experience your universe?\tახლა ისმის კითხვა: როგორ გსურთ, რომ გახვიდეთ გარეთ და გამოსცადოთ თქვენი სამყარო?"}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Chris Anderson: Can you feel it? DE: Yeah.\t(აპლოდისმენტები) კრის ანდერსონი: გრძნობთ?"}
{"text": "Actually, this was the first time I felt applause on the vest.\tდ.ი. : კი ეს პირველი შემთხვევაა, როცა ჟილეტით აპლოდისმენტები ვიგრძენი."}
{"text": "It's nice. It's like a massage. (Laughter) CA: Twitter's going crazy. Twitter's going mad.\tსასიამოვნოა, მასაჟს ჰგავს. (სიცილი) კ.ა. : ტვიტერი გადაირია. ტვიტერი გაგიჟდა."}
{"text": "So that stock market experiment.\tმაშ, საფონდო ბირჟის ექსპერიმენტი,"}
{"text": "This could be the first experiment that secures its funding forevermore, right, if successful?\tეს შესაძლოა პირველი ექსპერიმენტი იყოს, რომელიც თქვენს დაფინანსებას სამუდამოდ უზრუნველყოფს წარმატების შემთხვევაში."}
{"text": "DE: Well, that's right, I wouldn't have to write to NIH anymore.\tარა? დ.ი. : მართალია. აღარ მომიწევდა NIH-ისთვის მიწერა."}
{"text": "CA: Well look, just to be skeptical for a minute, I mean, this is amazing, but isn't most of the evidence so far that sensory substitution works, not necessarily that sensory addition works?\tკ.ა. : მოდი მხოლოდ ერთი წუთით სკეპტიკური ვიქნები. ეს გასაოცარია, მაგრამ აქამდე მტკიცებულების უმრავლესობა ადასტურებს, რომ სენსორული ჩანაცვლება მუშაობს. ეს ხომ არ ნიშნავს რომ დამატებაც მუშაობს?"}
{"text": "I mean, isn't it possible that the blind person can see through their tongue because the visual cortex is still there, ready to process, and that that is needed as part of it?\tიქნებ ბრმა ადამიანი თავისი ენით იმიტომ ხედავს, რომ მისი ვიზუალური ქერქი ჯერ კიდევ იქ არის და მზად არის დამუშავებისთვის, იქნებ ეს საჭირო ნაწილია?"}
{"text": "DE: That's a great question. We actually have no idea what the theoretical limits are of what kind of data the brain can take in.\tდ.ი. : შესანიშნავი კითხვაა. სინამდვილეში ჩვენ არ ვიცით რა თეორიული საზღვრები არსებობს თუ რა ტიპის მონაცემების მიღება შეუძლია ტვინს."}
{"text": "The general story, though, is that it's extraordinarily flexible.\tზოგადად, ის საოცრად მოქნილია."}
{"text": "So when a person goes blind, what we used to call their visual cortex gets taken over by other things, by touch, by hearing, by vocabulary.\tროცა ადამიანი ბრმავდება, ის რასაც მის ვიზუალურ ქერქს ვეძახდით სხვა რამეების მფლობელობაში გადადის - შეხების, სმენის, სიტყვის მარაგის."}
{"text": "So what that tells us is that the cortex is kind of a one-trick pony.\tეს გვეუბნება, რომ ქერქმა მარტო ერთი რამ იცის."}
{"text": "It just runs certain kinds of computations on things.\tის უბრალოდ გარკვეული ტიპის გამოთვლებს ასრულებს."}
{"text": "And when we look around at things like braille, for example, people are getting information through bumps on their fingers.\tდა როცა ვუყურებთ, მაგალითად, ისეთ რამეებს როგორიც ბრაილია, ადამიანები ინფორმაციას იღებენ თითების ბურცვებზე გადატარებით."}
{"text": "So I don't think we have any reason to think there's a theoretical limit that we know the edge of.\tასე რომ, არ მგონია რამე მიზეი გვქონდეს, რომ თეორიული ლიმიტის არსებობაზე ვიფიქროთ."}
{"text": "CA: If this checks out, you're going to be deluged.\tკ.ა. : ეს თუ დადასტურდა, თქვენ წაგლეკავენ."}
{"text": "There are so many possible applications for this.\tუამრავი შესაძლო გამოყენება მოეძებნება ამას."}
{"text": "Are you ready for this? What are you most excited about, the direction it might go?\tმზად ხართ ამისთვის? ყველაზე მეტად რა აღგაფრთოვანებთ, მისი რომელი მიმართულება?"}
{"text": "DE: I mean, I think there's a lot of applications here.\tდ.ი. : ვფიქრობ ჩვენს წინაშე უამრავი გამოყენებაა."}
{"text": "In terms of beyond sensory substitution, the things I started mentioning about astronauts on the space station, they spend a lot of their time monitoring things, and they could instead just get what's going on, because what this is really good for is multidimensional data.\tსენსორული ჩანაცვლების მიღმა, საკითხები, რასაც ვახსენებდი ასტრონავტებზე და კოსმოსურ სადგურებზე, ისინი ძალიან დიდ დროს კარგავენ მონიტორინგში. სანაცვლოდ შეიძლებოდა პირდაპირ გაეგოთ თუ რა ხდება, რადგან ის რისთვისაც ეს ნამდვილად კარგია, არის მრავალგანზომილებიანი მონაცემები."}
{"text": "The key is this: Our visual systems are good at detecting blobs and edges, but they're really bad at what our world has become, which is screens with lots and lots of data.\tმთავარი მომენტია, რომ ჩვენი ვიზუალური სისტემები კარგად არჩევენ ლაქებს და კიდეებს მაგრამ ვერ უმკლავდებიან თანამედროვე სამყაროს, რაც არის ეკრანები უამრავი მონაცემით."}
{"text": "We have to crawl that with our attentional systems.\tჩვენ იქ ცოცვა გვიწევს ჩვენი ყურადღების სისტემებით."}
{"text": "So this is a way of just feeling the state of something, just like the way you know the state of your body as you're standing around.\tეს კი არის გზა, რომ ვგრძნობდეთ რაღაცის მდგომარეობას, ზუსტად ისე, როგორც იცით თქვენი სხეულის მდგომარეობა დგომისას."}
{"text": "So I think heavy machinery, safety, feeling the state of a factory, of your equipment, that's one place it'll go right away.\tვფიქრობ, მძიმე მანქანები, უსაფრთხოება, ქარხნის, თქვენი დანადგარის მდგომარეობა. ეს ერთ-ერთი მიმართულებაა, სადაც ეს მაშინვე მოხვდება."}
{"text": "CA: David Eagleman, that was one mind-blowing talk. Thank you very much.\tკ.ა. : დევიდ იგლმენ, საოცარი საუბარი იყო."}
{"text": "DE: Thank you, Chris. (Applause)\tდიდი მადლობა. დ.ი.: გმადლობ, კრის. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "This is a kindergarten we designed in 2007.\tეს არის საბავშვო ბაღი, რომელიც ჩვენ დავაპროექტეთ 2007 წელს."}
{"text": "We made this kindergarten to be a circle.\tჩვენ ამ საბავშვო ბაღს მივეცით წრის ფორმა."}
{"text": "It's a kind of endless circulation on top of the roof.\tეს არის, გარკვეულმხრივ, უსასრულო მოძრაობა სახურავზე."}
{"text": "If you are a parent, you know that kids love to keep making circles.\tთუკი ხართ მშობელი, თქვენ გეცოდინებათ, რომ ბავშვებს უყვართ გამუდმებული წრეების რტყმა."}
{"text": "This is how the rooftop looks.\tაი ასე გამოიყურება ეს სახურავი."}
{"text": "And why did we design this?\tდა მაინც რატომ დავაგეგმარეთ ჩვენ ასე ?"}
{"text": "The principal of this kindergarten said, \"No, I don't want a handrail.\"\tამ საბავშვო ბაღის დირექტორმა განაცხადა: \" არა! მე არ მსურს მოაჯირი. \""}
{"text": "I said, \"It's impossible.\"\tმე განვაცხადე : \"ეს შეუძლებელია.\""}
{"text": "But he insisted: \"How about having a net sticking out from the edge of the roof?\tმაგრამ მან დაიჩემა: \"რა აზრის ხარ, რომ სახურავის კიდის გაყოლებაზე ბადე იყოს."}
{"text": "So that it can catch the children falling off?\"\tისე რომ ბავშვები დააკავოს გადავარნისგან ? \""}
{"text": "(Laughter) I said, \"It's impossible.\"\t(სიცილი) მე ვთქვი: \"ეს შეუძლებელია .\""}
{"text": "And of course, the government official said, \"Of course you have to have a handrail.\"\tდა რა თქმა უნდა სამთავრობო თანამდებობის პირმაც თქვა: \"ამ ადგილს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს მოაჯირი.\""}
{"text": "But we could keep that idea around the trees.\tთუმცა, ბადის იდეა შეგვეძლო შეგვენარჩუნებნა ხეების გარშემო."}
{"text": "There are three trees popping through.\tიქ არსებულ სამ ხესთან ასეც მოვიქეცით."}
{"text": "And we were allowed to call this rope as a handrail.\tდა ნება დაგვრთეს, რომ ამ თოკისთვის მოაჯირი დაგვეძახა."}
{"text": "But of course, rope has nothing to do with them.\tმაგრამ რა თქმა უნდა თოკს მოაჯირთან საერთო არაფერი აქვს."}
{"text": "They fall into the net.\tისინი ხტებიან ბადეში"}
{"text": "And you get more, and more, more.\tდა მოდის მეტი ბავშვი, უფრო მეტი და კიდევ უფრო მეტი"}
{"text": "(Laughter) Sometimes 40 children are around a tree.\t(სიცილი) ხის გარშემო ხანდახან 40 ბავშვიც კი იკრიბება."}
{"text": "The boy on the branch, he loves the tree so he is eating the tree.\tაი ის ბიჭი ტოტზე; მას უყვარს ხე, ასე რომ იგი შეექცევა ამ ხეს."}
{"text": "(Laughter) And at the time of an event, they sit on the edge.\t(სიცილი) ამ მოვლენის დროს კი ისინი სხდებიან კიდეზე"}
{"text": "It looks so nice from underneath.\tქვევიდანაც საკმაოდ ლამაზად ჩანს ეს ყველაფერი"}
{"text": "Monkeys in the zoo.\t\"მაიმუნიები ზოოპარკში\""}
{"text": "(Laughter) Feeding time.\t(სიცილი) \"საჭმლის დროა\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) And we made the roof as low as possible, because we wanted to see children on top of the roof, not only underneath the roof.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ასე რომ სახურავიც შეძლებისდაგვარად დავადაბლეთ, რადგან გვსურდა,რომ ბავშვები არამარტო სახურავის ქვეშ, არამედ სახურავზეც გვენახა."}
{"text": "And if the roof is too high, you see only the ceiling.\tთუკი სახურავი ძალიან მაღალია, ჩანს მხოლოდ ჭერი."}
{"text": "And the leg washing place -- there are many kinds of water taps.\tაი ფეხსაბანი ადგილი - აქ არის მრავალნაირი ონკანი."}
{"text": "You see with the flexible tubes, you want to spray water to your friends, and the shower, and the one in front is quite normal.\tთქვენ ხედავთ, დრეკად მილიანს, თუ გსურთ, რომ მეგობარს შეასხათ წყალი, როგორც შხაპი - ისე. წინა პლანზე სრულიად ნორმალური სურათია."}
{"text": "But if you look at this, the boy is not washing his boots, he's putting water into his boots.\tმაგრამ თუ კარგად დააკვირდებით, ბიჭი წაღებს კიარ ირეცხავს, არამედ წყალს ასხამს წაღებში."}
{"text": "(Laughter) This kindergarten is completely open, most of the year.\t(სიცილი) წელიწადის უმეტეს ხანს, ეს საბავშვო ბაღი მთლიანად ღიაა."}
{"text": "And there is no boundary between inside and outside.\tაქ არ არის რამენაირი გამიჯვნა შიდა და გარე ნაწილებს შორის."}
{"text": "So it means basically this architecture is a roof.\tრაც ნიშნავს, რომ აქაური არქიტექტურის დედააზრი სახურავია."}
{"text": "And also there is no boundary between classrooms.\tასევე არ არის გამიჯნული საკლასო ოთახები."}
{"text": "So there is no acoustic barrier at all.\tშედეგად, აქ აკუსტიკას არ აქვს გამყოფი."}
{"text": "When you put many children in a quiet box, some of them get really nervous.\tროდესაც ბევრ ბავშვს ჩუმ ყუთში ჩასვამ, ზოგიერთი შეიძლება ანერვიულდეს."}
{"text": "But in this kindergarten, there is no reason they get nervous.\tმაგრამ ამ საბავშვო ბაღში მათ არ ეძლევათ ანერვიულების მიზეზი."}
{"text": "Because there is no boundary.\tიმიტომ რომ აქ არ არის მიჯნები."}
{"text": "And the principal says if the boy in the corner doesn't want to stay in the room, we let him go.\tდა დირექტორი ამბობს, რომ თუ იმ ბიჭს, კუთხეში, არ სურს ოთახში დარჩენა ჩვენ გავუშვებთ მას."}
{"text": "He will come back eventually, because it's a circle, it comes back.\tის კი საბოლოოდ დაბრუნდება, რადგან აქ ხომ წრეა."}
{"text": "(Laughter) But the point is, in that kind of occasion, usually children try to hide somewhere.\tიგი დაბრუნდება. (სიცილი) მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ასეთ სიტუაციაში ბავშვები, ჩვეულებრივ, ცდილობენ სადმე დაიმალონ"}
{"text": "But here, just they leave and come back.\tმაგრამ აქ ისინი მხოლოდ მიდიან და შემდეგ ბრუნდებიან"}
{"text": "It's a natural process.\tეს ბუნებრივი პროცესია."}
{"text": "And secondly, we consider noise very important.\tმეორე მხრივ, ჩვენთვის ხმაც ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "You know that children sleep better in noise.\tთქვენ იცით, რომ ბავშვებს ხმაურში უკეთესად ეძინებათ."}
{"text": "They don't sleep in a quiet space.\tისინი არ იძინებენ ჩუმ ადგილებში."}
{"text": "And in this kindergarten, these children show amazing concentration in class.\tამ საბავშვო ბაღში, ბავშვები კლასში გასაოცრად კონცენტირებულები არიან."}
{"text": "And you know, our kind grew up in the jungle with noise.\tთქვენ იცით, რომ ჩვენი სახეობა ხმაურიან ჯუნგლებში გაიზარდა."}
{"text": "They need noise.\tმათ სჭირდებათ ხმაური."}
{"text": "And you know, you can talk to your friends in a noisy bar.\tდა თქვენ იცით, რომ შეგიძლიათ ხმამაღლა ელაპარაკოთ მეგობრებს."}
{"text": "You are not supposed to be in silence.\tარ ხართ ვალდებულები, რომ ჩუმად ილაპარაკოთ."}
{"text": "And you know, these days we are trying to make everything under control.\tისიც იცით, რომ დღეს-დღეისობით ჩვენ ყველაფრის კონტროლს ვცდილობთ."}
{"text": "You know, it's completely open.\tდიახ, ეს ცხადია."}
{"text": "And you should know that we can go skiing in -20 degrees in winter.\tისიც გეცოდინებათ, რომ ზამთარში -20 გრადუსში შეგვიძლია თხილამურებით ვისრიალოთ."}
{"text": "In summer you go swimming.\tზაფხულში საცურაოდ წავიდეთ"}
{"text": "The sand is 50 degrees.\tროდესაც ქვიშა 50 გრადუსზეა გაცხელებული"}
{"text": "And also, you should know that you are waterproof.\tისიც თავისთავად იცით, რომ თქვენი სხეული წყალგაუმტარია."}
{"text": "You never melt in rain.\tწვიმაშიც არასოდეს დნებით."}
{"text": "So, children are supposed to be outside.\tამიტომ ბავშვები უნდა იყვნენ გარეთ"}
{"text": "So that is how we should treat them.\tაი ასე უნდა მოვეპრყოთ მათ."}
{"text": "This is how they divide classrooms.\tაი როგორ ყოფენ ისინი საკლასო ოთახებს."}
{"text": "They are supposed to help teachers.\tისინი უნდა დაეხმარონ მასწავლებლებს,"}
{"text": "They don't.\tმაგრამ ისინი არ ეხმარებიან."}
{"text": "(Laughter) I didn't put him in.\t(სიცილი) მე არ ჩამისვამს."}
{"text": "A classroom.\tაი საკლასო ოთახი."}
{"text": "And a washbasin.\tპირსაბანი."}
{"text": "They talk to each other around the well.\tგარშემომყოფებსაც მშვენივრდ ესაუბრებიან."}
{"text": "And there are always some trees in the classroom.\tსაკლასო ოთახებში აუცილებლად არის ხეები."}
{"text": "A monkey trying to fish another monkey from above.\t\"ერთ-ერთი მაიმუნი ცდილობს მოიტაცოს მეორე ზემოდან\""}
{"text": "(Laughter) Monkeys.\t(სიცილი) \"მაიმუნები\""}
{"text": "(Laughter) And each classroom has at least one skylight.\t(სიცილი) თითოეულ საკლასო ოთახს მინიმუმ ერთი მინის სახურავი აქვს."}
{"text": "And this is where Santa Claus comes down at the time of Christmas.\tსაიდანაც სანტა კლაუსი ჩამოდის ხოლმე შობას."}
{"text": "This is the annex building, right next to that oval-shaped kindergarten.\tეს არის დამატებითი ნაგებობა ოვალური საბავშვო ბაღის გვერდით."}
{"text": "The building is only five meters tall with seven floors.\tეს 7 სართულიანი ნაგებობა, მხოლოდ 5 მეტრიანია."}
{"text": "And of course, the ceiling height is very low.\tდა რა თქმა უნდა ჭერის სიმაღლე ძალიან დაბალია."}
{"text": "So you have to consider safety.\tასე რომ უნდა გაითვალისწინოთ უსაფრთხოება"}
{"text": "So, we put our children, a daughter and a son.\tჩვენც ვუშვებთ აქ ჩვენს შვილებს."}
{"text": "They tried to go in.\tგოგო და ვაჟი. შიგნით შესვლას ცდილობდნენ"}
{"text": "He hit his head.\tდა თავიც მიარტყა."}
{"text": "He's okay. His skull is quite strong.\tთუმცა კარგადაა. საკმაოდ ძლიერი თავი აქვს."}
{"text": "He is resilient. It's my son.\tკი იგი მედგარია. ჩემი ბიჭია!"}
{"text": "(Laughter) And he is trying to see if it is safe to jump off.\t(სიცილი) იგი ცდილობს გაიგოს, უსაფრხოა თუ არა გადახტომა"}
{"text": "And then we put other children.\tდა შემდეგ ჩვენ სხვა ბავშვებსაც ვუშვებთ."}
{"text": "The traffic jam is awful in Tokyo, as you know.\tროგორც იცით ტოკიოში საცობი საშინელებაა."}
{"text": "(Laughter) The driver in front, she needs to learn how to drive.\t(სიცილი) წინ მძღოლს უნდა ტარების სწავლა."}
{"text": "Now these days, kids need a small dosage of danger.\tდღეს-დღეისობით, ბავშვები მცირე დოზით საჭიროებენ საშიშროებას."}
{"text": "And in this kind of occasion, they learn to help each other.\tდა ასეთ სიტუაციაში, ისინი სწავლობენ ერთმანეთის დახმარებას."}
{"text": "This is society. This is the kind of opportunity we are losing these days.\tაი ეს არის საზოგადოება. აი ასეთ ხელსაყრელ შესაძლებლობას ჩვენ ხელიდან ვუშვებთ."}
{"text": "Now, this drawing is showing the movement of a boy between 9:10 and 9:30.\tეს ნახაზი ასახავს ბიჭუნას მოძრაობას 9:10 დან 9:30 მდე."}
{"text": "And the circumference of this building is 183 meters.\tდა შენობის გარშემოწერილობაა 183 მეტრი."}
{"text": "So it's not exactly small at all.\tასე რომ ეს მანძილი მთლად პატარაც არ არის."}
{"text": "And this boy did 6,000 meters in the morning.\tამ ბიჭუნამ კი დილით 6000 მეტრი გაიარა."}
{"text": "But the surprise is yet to come.\tეს ყველაფერი როდია."}
{"text": "The children in this kindergarten do 4,000 meters on average.\tეს ბავშვები ბაღში საშუალოდ 4000 მეტრს გადიან დღიურად."}
{"text": "And these children have the highest athletic abilities among many kindergartens.\tამ ბავშვებს უდიდესი ათლეტური შესაძლებლობები აქვთ სხვა მრავალ საბავშვო ბაღების ბავშვებს შორის."}
{"text": "The principal says, \"I don't train them. We leave them on top of the roof.\tდირექტორი ამბობს: \"მე არ ვავარჯიშებ მათ, მე ვტოვებ მათ სახურავზე."}
{"text": "Just like sheep.\"\tისე როგორც ცხვრებს.\""}
{"text": "(Laughter) They keep running.\t(სიცილი) ისინიც დარბიან და დარბიან"}
{"text": "(Laughter) My point is don't control them, don't protect them too much, and they need to tumble sometimes.\t(სიცილი) მე ვგულისხმობ, რომ ჩვენ ისინი არ უნდა ვაკონტროლოთ, არც ზედმეტად უნდა დავიცვათ და ასევე ისინი ხანდახან უნდა დაეცნენ ძირს."}
{"text": "They need to get some injury.\tმათ ცოტათი უნდა ეტკინოთ კიდეც"}
{"text": "And that makes them learn how to live in this world.\tდა აი ასე ისწავლიან ისინი თუ როგორ უნდა იცხოვრონ ამ სამყაროში."}
{"text": "I think architecture is capable of changing this world, and people's lives.\tმე ვფიქრობ რომ არქიტექურას შეუძლია ამ სამყაროს და ხალხის ცხოვრების შეცვლა."}
{"text": "And this is one of the attempts to change the lives of children.\tეს არის ერთ-ერთი მცდელობა შევცვალოთ ბავშვების ცხოვრება."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I work with a bunch of mathematicians, philosophers and computer scientists, and we sit around and think about the future of machine intelligence, among other things.\tმე ვმუშაობ მათემატიკოსების, ფილოსოფოსების და კომპიუტერული მეცნიერების ჯგუფებთან და სხვა საკითხებთან ერთად, ჩვენ ვფიქრობთ მანქანური ინტელექტის მომავალზე."}
{"text": "Some people think that some of these things are sort of science fiction-y, far out there, crazy.\tზოგი თვლის, რომ მსგავსი საკითხები მეცნიერული ფანტასტიკის სფეროა, ჩვენგან შორს არის და სიგიჟეა,"}
{"text": "But I like to say, okay, let's look at the modern human condition.\tმაგრამ მე მსურს ვთქვა: კარგით, შევხედოთ თანამედროვე ადამიანის მდგომარეობას."}
{"text": "(Laughter) This is the normal way for things to be.\t(სიცილი) ეს ნორმალური მდგომარეობაა,"}
{"text": "But if we think about it, we are actually recently arrived guests on this planet, the human species.\tმაგრამ თუ დავფიქრდებით, ჩვენ, ადამიანის სახეობა, ახლახანს მოსული სტუმრები ვართ ამ პლანეტაზე."}
{"text": "Think about if Earth was created one year ago, the human species, then, would be 10 minutes old.\tწარმოიდგინეთ, დედამიწა ერთი წლის წინ რომ შექმნილიყო. ადამიანები 10 წუთის იქნებოდნენ."}
{"text": "The industrial era started two seconds ago.\tინდუსტრიული ხანა 2 წამის წინ დაიწყებოდა."}
{"text": "Another way to look at this is to think of world GDP over the last 10,000 years, I've actually taken the trouble to plot this for you in a graph.\tსხვა კუთხით დასანახად დავფიქრდეთ ბოლო 10 000 წლის მსოფლიო მშპ-ზე. ეს ინფორმაცია გრაფიკზეც დავიტანე."}
{"text": "It looks like this.\tის ასე გამოიყურება."}
{"text": "(Laughter) It's a curious shape for a normal condition.\t(სიცილი) უცნაური ფორმაა ნორმალური მდგომარეობისთვის."}
{"text": "I sure wouldn't want to sit on it.\tმასზე დაჯდომა ნამდვილად არ მომინდებოდა."}
{"text": "(Laughter) Let's ask ourselves, what is the cause of this current anomaly?\t(სიცილი) ვკითხოთ საკუთარ თავებს, თუ რა არის ამ ანომალიის მიზეზი?"}
{"text": "Some people would say it's technology.\tზოგი იტყვის რომ ტექნოლოგიები."}
{"text": "Now it's true, technology has accumulated through human history, and right now, technology advances extremely rapidly -- that is the proximate cause, that's why we are currently so very productive.\tმართალია, ტექნოლოგიების დაგროვება მოხდა ადამიანის არსებობის მანძილზე და ახლა, ტექნოლოგია დიდი სისწრაფით ვითარდება. ეს არის უშუალო მიზეზი. ამიტომ ვართ ამჟამად ასე პროდუქტიულები,"}
{"text": "But I like to think back further to the ultimate cause.\tმაგრამ მინდა უფრო წინ გავიხედო საბოლოო შედეგისკენ."}
{"text": "Look at these two highly distinguished gentlemen: We have Kanzi -- he's mastered 200 lexical tokens, an incredible feat.\tშეხედეთ ამ ორ გამორჩეულ მამაკაცს: ეს არის კენზი... მან 200 ლექსიკური ერთეული აითვისა, შთამბეჭდავი შედეგია"}
{"text": "And Ed Witten unleashed the second superstring revolution.\tდა ედ უიტენი, სუპერ სიმთა თეორიის რევოლუციონერი."}
{"text": "If we look under the hood, this is what we find: basically the same thing.\tთუ უფრო ღრმად ჩავიხედვათ აი რას ვიპოვით: ძირითადად ერთი და იგივეა."}
{"text": "One is a little larger, it maybe also has a few tricks in the exact way it's wired.\tერთი ცოტა უფრო დიდია, შეიძლება უფრო მახვილგონივრულად შეერთებული."}
{"text": "These invisible differences cannot be too complicated, however, because there have only been 250,000 generations since our last common ancestor.\tეს უხილავი განსხვავებები შეუძლებელია ძალიან რთული იყოს, რადგან მხოლოდ 250 000 თაობამ გაიარა, მათი საერთო წინაპრის შემდეგ."}
{"text": "We know that complicated mechanisms take a long time to evolve.\tჩვენ ვიცით, რომ რთული მექანიზმის განვითარებას დიდი დრო სჭირდება."}
{"text": "So a bunch of relatively minor changes take us from Kanzi to Witten, from broken-off tree branches to intercontinental ballistic missiles.\tამიტომ, შედარებოთ მცირე ცვლილებებმა მიგვიყვანა კენზიდან უიტენამდე, ხის მოტეხილი ტოტებიდან, საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკურ რაკეტებამდე"}
{"text": "So this then seems pretty obvious that everything we've achieved, and everything we care about, depends crucially on some relatively minor changes that made the human mind.\tცხადია, რომ ყველაფერი რასაც მივაღწიეთ და ყველაფერი რასაც ვაფასებთ, ადამიანის ტვინის შემქმნელ შედარებით უმნიშვნელო ცვლილებებზეა დამოკიდებული."}
{"text": "And the corollary, of course, is that any further changes that could significantly change the substrate of thinking could have potentially enormous consequences.\tშედეგად, რა თქმა უნდა, მომავალ ცვლილებებს, რომლებსაც შეუძლიათ მნიშვნელოვნად შეცვალონ აზროვნების საფუძვლები, შეიძლება პოტენციურად წარმოუდგენელი შედეგები მოჰყვეს."}
{"text": "Some of my colleagues think we're on the verge of something that could cause a profound change in that substrate, and that is machine superintelligence.\tზოგიერთი ჩემი კოლეგა ფიქრობს, რომ ჩვენ ამ საფუძვლების ძირეული ცვლილების ზღვარზე ვართ, რაც მანქანურ სუპერინტელექტს წარმოადგენს."}
{"text": "Artificial intelligence used to be about putting commands in a box.\tადრე ხელოვნური ინტელექტი ბრძანებების ყუთში შეტანა იყო."}
{"text": "You would have human programmers that would painstakingly handcraft knowledge items.\tიყვნენ ადამიანი პროგრამისტები, რომლებიც ცოდნის ერთეულებს გულმოდგინედ, ხელით ქმნიდნენ."}
{"text": "You build up these expert systems, and they were kind of useful for some purposes, but they were very brittle, you couldn't scale them.\tიქმნებოდა ეს საექსპერტო სისტემები და ისინი გამოსადეგი იყო რაღაც მიზნებისთვის, მაგრამ ეს სისტემები ძალიან მყიფე იყო, მათი მასშტაბირება შეუძლებელი."}
{"text": "Basically, you got out only what you put in.\tპრინციპში, რაც შეგვყავდათ იმავეს იღებდით."}
{"text": "But since then, a paradigm shift has taken place in the field of artificial intelligence.\tთუმცა, მას შემდეგ ხელოვნური ინტელექტის სფეროს პარადიგმა შეიცვალა."}
{"text": "Today, the action is really around machine learning.\tდღეს-დღეობით აქტივობა, ნამვილი მანქანური სწავლების ირგვლივაა."}
{"text": "So rather than handcrafting knowledge representations and features, we create algorithms that learn, often from raw perceptual data.\tანუ, ცოდნის და თვისებების ხელით შეტანის მაგივრად, ჩვენ ვქმნით ალგორითმებს, რომლებიც დაუმუშავებელი მონაცემის მიღებით სწავლობენ."}
{"text": "Basically the same thing that the human infant does.\tპრინციპში ეს იგივეა, რასაც ჩვილი ბავშვი აკეთებს."}
{"text": "The result is A.I. that is not limited to one domain -- the same system can learn to translate between any pairs of languages, or learn to play any computer game on the Atari console.\tშედეგად ვიღებთ ხ.ი. რომელიც ერთ სფეროში არაა შეზღუდული. ერთ სისტემას შეუძლია თარგმნოს ნებისმიერ ორ ენას შორის, ან ისწავლოს ნებისმიერი კოპიუტერული თამაში სათამაშო მოწყობილობა Atari-ზე."}
{"text": "Now of course, A.I. is still nowhere near having the same powerful, cross-domain ability to learn and plan as a human being has.\tრა თქმა უნდა, ხ.ი. ჯერ ახლოსაც არ არის, ისეთ ძლევამოსილ მრავალფუნქციურ უნარებთან, რომ ისწავლოს და დაგეგმოს როგორც ადამიანმა."}
{"text": "The cortex still has some algorithmic tricks that we don't yet know how to match in machines.\tტვინს ჯერ კიდევ აქვს ისეთი ალგორითმული ხრიკები, რომლის ანალოგის შექმნა მანქანისთვის ჯერ არ შეგვიძლია."}
{"text": "So the question is, how far are we from being able to match those tricks?\tამიტომ ისმის კითხვა: რამდენად შორს ვართ მსგავსი ხრიკების შექმნისგან?"}
{"text": "A couple of years ago, we did a survey of some of the world's leading A.I. experts, to see what they think, and one of the questions we asked was, \"By which year do you think there is a 50 percent probability that we will have achieved human-level machine intelligence?\"\tორიოდე წლის წინ, გამოკითხვა ჩავატარეთ მსოფლიოს მოწინავე ხ.ი.-ის ექსპერტებს შორის, მათი აზრის გასაგებად და ერთ-ერთი შეკითხვა იყო: \"როგორ ფიქრობთ, რომელი წლისთვის იქნება 50% ალბათობა იმისა, რომ ჩვენ ადამიანის დონის მანქანურ ინტელექტს მივაღწევთ?\""}
{"text": "We defined human-level here as the ability to perform almost any job at least as well as an adult human, so real human-level, not just within some limited domain.\tადამიანის დონეში, ვიგულისხმეთ თითქმის ნებისმიერი სამუშაოს მინიმუმ ზრდასრული ადამიანის დონეზე შესრულების უნარი. ანუ, ნამდვილი ადამიანის დონე, არა მხოლოდ შეზღუდულ სფეროებში."}
{"text": "And the median answer was 2040 or 2050, depending on precisely which group of experts we asked.\tდა საშუალო პასუხი იყო 2040, ან 2050. იმის მიხედვით, თუ ექსპერტთა რომელ ჯგუფს ვკითხეთ."}
{"text": "Now, it could happen much, much later, or sooner, the truth is nobody really knows.\tეს შეიძლება ბევრად უფრო ადრე, ან გვიან მოხდეს. სინმადვილეში არავინ იცის."}
{"text": "What we do know is that the ultimate limit to information processing in a machine substrate lies far outside the limits in biological tissue.\tმაგრამ რაც ვიცით, არის ის, რომ მანქანის მიერ ინფორმაციის დამუშავების სიჩქარის საბოლოო ზღვარი, ბიოლოგიური ქსოვილისაზე ბევრად მეტია."}
{"text": "This comes down to physics.\tყველაფერი ფიზიკაზე დადის."}
{"text": "A biological neuron fires, maybe, at 200 hertz, 200 times a second.\tბიოლოგიური ნეირონი მოქმედებს ალბათ 200 ჰერცზე, 200-ჯერ წამში."}
{"text": "But even a present-day transistor operates at the Gigahertz.\tთუმცა, დღევანდელი ტრანზისტორიც კი გიგაჰერცებით ოპერირებს."}
{"text": "Neurons propagate slowly in axons, 100 meters per second, tops.\tნეირონები აქსონებში ნელა მოძრაობენ მაქსიმუმ 100 მეტრი წამში,"}
{"text": "But in computers, signals can travel at the speed of light.\tსამაგიეროდ კომპიუტერული სიგნალი სინათლის სიჩქარით მოძრაობს."}
{"text": "There are also size limitations, like a human brain has to fit inside a cranium, but a computer can be the size of a warehouse or larger.\tასევე არის ზომის შეზღუდვებიც. ადამიანის ტვინი თავის ქალაში უნდა ჩაეტიოს, მაშინ როცა კომპიუტერი შეიძლება საწყობის ზომის, ან უფრო დიდი იყოს."}
{"text": "So the potential for superintelligence lies dormant in matter, much like the power of the atom lay dormant throughout human history, patiently waiting there until 1945.\tამიტომ სუპერინტელექტის პოტენციალი მატერიაშია ჩამალული. ისევე როგორც ატომის ძალა იყო ჩამალული კაცობრიობის ისტორიის მანძილზე, 1945 წლამდე."}
{"text": "In this century, scientists may learn to awaken the power of artificial intelligence.\tამ საუკუნეში მეცნიერებმა შეიძლება ხელოვნური ინტელექტის ძალის გამოღვიძება მოახერხონ"}
{"text": "And I think we might then see an intelligence explosion.\tდა ვფიქრობ შემდეგ შეიძლება ინტელექტის აფეთქების მომსწრენი გავხდეთ."}
{"text": "Now most people, when they think about what is smart and what is dumb, I think have in mind a picture roughly like this.\tუმეტესობა როცა ჭკვიანს და სულელს წარმოიდგენს, ვფიქრობ დაახლოებით შემდეგი სურათი წარმოუდგენია:"}
{"text": "So at one end we have the village idiot, and then far over at the other side we have Ed Witten, or Albert Einstein, or whoever your favorite guru is.\tერთ მხარეს იდიოტი სოფლიდან და მეორე ბოლოში ედ უიტენი, ან ალბერტ აინშტაინი, ან ვინმე თქვენი საყვარელი გურუ."}
{"text": "But I think that from the point of view of artificial intelligence, the true picture is actually probably more like this: AI starts out at this point here, at zero intelligence, and then, after many, many years of really hard work, maybe eventually we get to mouse-level artificial intelligence, something that can navigate cluttered environments as well as a mouse can.\tსინამდვილეში ვფიქრობ ხელოვნური ინტელექტის გადმოსახედიდან, რეალური სურათი შემდეგია: ხ.ი. იწყება ამ წერტილიდან, ნულოვანი ინტელექტით და შემდეგ ბევრი, ბევრი წლის დაუღალავი შრომის შედეგად, შეიძლება მივიღოთ თაგვის დონის ხელოვნური ინტელექტი. რაღაც რაც დაბრკოლებებიან გარემოში გაიკვლევს გზას, როგორც თაგვი ახერხებს ამას."}
{"text": "And then, after many, many more years of really hard work, lots of investment, maybe eventually we get to chimpanzee-level artificial intelligence.\tშემდეგ კიდევ ბევრი, ბევრი წლის მძიმე შრომის და ბევრი ინვესტირების შემდეგ. შეიძლება საბოლოოდ მივიღოთ შიმპანზეს დონის ხელოვნური ინტელექტი."}
{"text": "And then, after even more years of really, really hard work, we get to village idiot artificial intelligence.\tშემდეგ კიდევ უფრო მეტი წლის და ძალიან მძიმე შრომის შემდეგ, მივიღებთ სოფლელი იდიოტის დონის ხელოვნურ ინტელექტს."}
{"text": "And a few moments later, we are beyond Ed Witten.\tსულ ცოტა ხნის შემდეგ კი, ჩვენ უკვე ედ უიტენს გავცდებით."}
{"text": "The train doesn't stop at Humanville Station.\tმატარებელი არ ჩერდება \"ადამიანის\" სადგურზე."}
{"text": "It's likely, rather, to swoosh right by.\tუფრო სავარაუდოა, რომ ის მას ჩაუქროლებს."}
{"text": "Now this has profound implications, particularly when it comes to questions of power.\tამას ღრმა შედეგები მოჰყვება. კერძოდ, ძალასთან დაკავშირებულ საკითხებზე."}
{"text": "For example, chimpanzees are strong -- pound for pound, a chimpanzee is about twice as strong as a fit human male.\tმაგალითად, შიმპანზეები ძლიერები არიან. შიმპანზეები ჯანმრთელ მამაკაცზე დაახლოებით ორჯერ უფრო ძლიერები არიან."}
{"text": "And yet, the fate of Kanzi and his pals depends a lot more on what we humans do than on what the chimpanzees do themselves.\tამის მიუხედავად კენზის და მისი მეგობრების ბედი, უფრო მეტად ადამიანების ქმედებაზეა დამოკიდებული, ვიდრე თავად შიმპანზეების."}
{"text": "Once there is superintelligence, the fate of humanity may depend on what the superintelligence does.\tროცა გაჩნდება სუპერინტელექტი, კაცობრიობის ბედი, შეიძლება სუპერინტელექტის ქმედებაზე გახდეს დამოკიდებული."}
{"text": "Think about it: Machine intelligence is the last invention that humanity will ever need to make.\tდაფიქრდით: მანქანური ინტელექტი, კაცობრიობისთვის გამოსადეგი უკანასკნელი გამოგონება იქნება."}
{"text": "Machines will then be better at inventing than we are, and they'll be doing so on digital timescales.\tამის შემდეგ, მანაქნებს გამოგონება ჩვენზე უკეთ გამოუვათ და ისინი ამას ციფრული სისწრაფით გააკეთებენ."}
{"text": "What this means is basically a telescoping of the future.\tეს ფაქტიურად მომავლის ტელესკოპირებაა."}
{"text": "Think of all the crazy technologies that you could have imagined maybe humans could have developed in the fullness of time: cures for aging, space colonization, self-replicating nanobots or uploading of minds into computers, all kinds of science fiction-y stuff that's nevertheless consistent with the laws of physics.\tდაფიქრდით ყველა გიჟურ ტექნოლოგიაზე რაც კი ოდესმე წარმოგიდგენიათ, რომ ადამიანს შეეძლო საკმარისი დროის შემთხვევაში შეექმნა: დაბერების საწინააღმდეგო წამალი, კოსმოსის კოლონიზაცია, თვითგამრავლებადი ნანობოტები, ან ტვინის კომპიუტერში ატვირთვა. ყველა სახის მეცნიერული ფანტასტიკა, რომელიც თავსებადია ფიზიკის კანონებთან."}
{"text": "All of this superintelligence could develop, and possibly quite rapidly.\tამ ყველაფრის შექმნა სუპერინტელექტს საკმაოდ სწრაფად შეეძლება."}
{"text": "Now, a superintelligence with such technological maturity would be extremely powerful, and at least in some scenarios, it would be able to get what it wants.\tმსგავსი ტექნოლოგიური სიმწიფის სუპერინტელექტი, მეტისმეტად ძლევამოსილი იქნება და მინიმუმ რაღაც სიტუაციებში შეეძლება მიიღოს ის რაც უნდა."}
{"text": "We would then have a future that would be shaped by the preferences of this A.I.\tშესაბამისად ჩვენ გვექნება მომავალი, რომლსაც ხ.ი.-ის სურვილები განაპირობებს."}
{"text": "Now a good question is, what are those preferences?\tკარგი კითხვაა: რა არის მისი სურვილები?"}
{"text": "Here it gets trickier.\tაქ ყველაფერი რთულდება."}
{"text": "To make any headway with this, we must first of all avoid anthropomorphizing.\tამაში რომ გავერკვეთ, პირველ რიგში ანთროფომორფიზმისგან უნდა გავთავისუფლდეთ"}
{"text": "And this is ironic because every newspaper article about the future of A.I. has a picture of this: So I think what we need to do is to conceive of the issue more abstractly, not in terms of vivid Hollywood scenarios.\tეს ირონიულია, რადგან გაზეთის ყველა სტატიას ხ.ი.-ზე, ეს სურათი აქვს. ამიტომ ვფიქრობ პრობლემა უფრო აბსტრაქტულად უნდა გავიაზროთ და არა კაშკაშა ჰოლივუდის სცენარის მიხედვით."}
{"text": "We need to think of intelligence as an optimization process, a process that steers the future into a particular set of configurations.\tინტელექტზე როგორც ოპტიმიზაციის პროცესზე უნდა ვიფიქროთ. პროცესზე, რომელიც მომავალს გარკვეული კონფიგურაციისკენ მიაქანებს."}
{"text": "A superintelligence is a really strong optimization process.\tსუპერინტელექტი ძალიან ძლიერი ოპტიმიზაციის პროცესია."}
{"text": "It's extremely good at using available means to achieve a state in which its goal is realized.\tის ძალიან ძლიერია არსებული საშუალებების საკუთარი მიზნების რეალიზაციისთვის გამოყენებაში."}
{"text": "This means that there is no necessary connection between being highly intelligent in this sense, and having an objective that we humans would find worthwhile or meaningful.\tეს ნიშნავს, რომ აუცილებელი არ არის არსებობდეს კავშირი ამ გაგების მაღალ ინტელექტსა და ისეთ მიზნებს შორის, რომელიც ადამიანისთვის ღირებულია და გასაგები."}
{"text": "Suppose we give an A.I. the goal to make humans smile.\tდავუშვათ ხ.ი. დავუსახეთ ამოცანა გააღიმოს ადამიანები."}
{"text": "When the A.I. is weak, it performs useful or amusing actions that cause its user to smile.\tროცა ხ.ი. სუსტია, ის სასარებლო, ან სახალისო ქმედებებს განახორციელებს, რომელიც მომხმარებელს გააცინებს."}
{"text": "When the A.I. becomes superintelligent, it realizes that there is a more effective way to achieve this goal: take control of the world and stick electrodes into the facial muscles of humans to cause constant, beaming grins.\tროცა ხ.ი. სუპერინტელექტი გახდება, ის გაიაზრებს, რომ ამ მიზნის მიღწევის უფრო ეფექტური გზა არსებობს: აკონტროლო მსოფლიო და ადამიანის სახის კუნთებში ელექტროდები ჩანერგო, რომლებიც მუდმივად ღიმილს გამოიწვევენ."}
{"text": "Another example, suppose we give A.I. the goal to solve a difficult mathematical problem.\tსხვა მაგალითი: დავუშვათ ხ.ი. მივეცით დავალება ამოხსნას რთული მათემატიკური ამოცანა."}
{"text": "When the A.I. becomes superintelligent, it realizes that the most effective way to get the solution to this problem is by transforming the planet into a giant computer, so as to increase its thinking capacity.\tროცა ხ.ი. სუპერინტელექტი იქნება, ის მიხვდება, რომ ამ ამოცანის ამოხსნის ყველაზე ეფექტური გზა, არის პლანეტის გიგანტურ კომპიუტერად გარდაგქმნა, იმისთვის რომ მისი აზროვნების უნარი გაიზარდოს."}
{"text": "And notice that this gives the A.I.s an instrumental reason to do things to us that we might not approve of.\tდააკვირდით, რომ ეს ხ.ი.-ს მისცემს ინსტრუმენტულ საფუძველს რომ გაგვიკეთოს ისეთი რაღაც, რასაც შეიძლება არ დავეთანხმოთ."}
{"text": "Human beings in this model are threats, we could prevent the mathematical problem from being solved.\tამ მოდელში, ადამიანები საფრთხეს წარმოაგდენენ. ჩვენ შეიძლება მათემატიკური ამოცანის ამოხსნას ხელი შევუშალოთ."}
{"text": "Of course, perceivably things won't go wrong in these particular ways; these are cartoon examples.\tრა თქმა უნდა, ყველაფერი ზუსტად ასე არ წარიმართება; ეს კარიკატურული მაგალითებია,"}
{"text": "But the general point here is important: if you create a really powerful optimization process to maximize for objective x, you better make sure that your definition of x incorporates everything you care about.\tმაგრამ აქ ზოგადი აზრია მნიშვნელოვანი: თუ თქვენ შექმნით ძალიან ძლევამოსილ ოპტიმიზაციის პროცესს, x მიზნის მიღწევის მაქსიმიზებისთვის, უმჯობესია დარწმუნდეთ, რომ x-ის თქვენეული განმარტება მოიცავს ყველაფერს რაც თქვენთვის ღირებულია."}
{"text": "This is a lesson that's also taught in many a myth.\tეს ის გაკვეთილია, რომელიც ბევრ მითშიც გვხვდება."}
{"text": "King Midas wishes that everything he touches be turned into gold.\tმეფე მიდასს სურს, რომ ყველაფერი რასაც ეხება ოქროდ იქცეოდეს."}
{"text": "He touches his daughter, she turns into gold.\tის ეხება საკუთარ ქალიშვილს და ის ოქროდ იქცევა."}
{"text": "He touches his food, it turns into gold.\tის საჭმელს ეხება და საჭმელი ოქროდ იქცევა."}
{"text": "This could become practically relevant, not just as a metaphor for greed, but as an illustration of what happens if you create a powerful optimization process and give it misconceived or poorly specified goals.\tეს შეიძლება არა მხოლოდ როგორც სიხარბის მეტაფორად გამოგვადგეს, არამედ პრაქტიკაშიც აქტუალიზდეს, როგორც იმის ილუსტრაცია, თუ რა მოხდება, როცა თქვენ ძლევამოსილ ოპტიმიზაციის პროცესს შექმნით და დაუსხავათ მას არასწორ, ან ცუდად განსაზღვრულ მიზნებს."}
{"text": "Now you might say, if a computer starts sticking electrodes into people's faces, we'd just shut it off.\tთქვენ შეიძლება თქვათ, რომ თუ კომპიუტერი ხალხის სახეებში ელექტროდების ჩასმას იწყებს ჩვენ მას უბრალოდ გამოვრთავთ."}
{"text": "A, this is not necessarily so easy to do if we've grown dependent on the system -- like, where is the off switch to the Internet?\tა) ეს არც ისე იოლია, თუ ჩვენ უკვე სისტემაზე დამოკიდებული ვართ. როგორც მაგალითად, სად არის ინტერენტის გამომრთველი ღილაკი?"}
{"text": "B, why haven't the chimpanzees flicked the off switch to humanity, or the Neanderthals?\tბ) რატომ არ დააჭირეს შიმპანზეებმა ადამიანის გამომრთველ ღილაკს, ან ნეადერტალელებმა?"}
{"text": "They certainly had reasons.\tმათ ამის მიზეზი ნამდვილად ჰქონდათ."}
{"text": "We have an off switch, for example, right here.\tჩვენ გვაქვს გამორთვის ღილაკი, მაგალითად აქ."}
{"text": "(Choking) The reason is that we are an intelligent adversary; we can anticipate threats and plan around them.\t(თავს იხრჩობს) მიზეზი ის არის, რომ ჩვენ ინტელექტუალური მოწინააღმდეგე ვართ; ჩვენ შეგვიძლია საფრთხეების განჭვრეტა და შემოვლითი გზების დაგეგმვა."}
{"text": "But so could a superintelligent agent, and it would be much better at that than we are.\tასევე შეუძლია სუპერინტელექტუალურ აგენტს და ის, ჩვენზე ბევრად უკეთესი იქნება ამაში."}
{"text": "The point is, we should not be confident that we have this under control here.\tმთავარია, რომ არ უნდა ვიყოთ დარწმუნებული, რომ ყველაფერს ვაკონტროლებთ."}
{"text": "And we could try to make our job a little bit easier by, say, putting the A.I. in a box, like a secure software environment, a virtual reality simulation from which it cannot escape.\tრის შედეგადაც შეიძლება საქმე გავიადვილოთ, მაგალითად ხ.ი.-ის ყუთში ჩადებით. უსაფრთხო პროგრამული გარემოს მსგავსში. ვირტუალური რეალობის სიმულაციისმაგვარში, რასაც ის თავს ვერ დააღწევს,"}
{"text": "But how confident can we be that the A.I. couldn't find a bug.\tმაგრამ რა დარწმუნებულები ვართ, რომ ხ.ი."}
{"text": "Given that merely human hackers find bugs all the time, I'd say, probably not very confident.\tხარვეზს ვერ აღმოაჩენს. იმის გათვალისწინებით, რომ ადამიანი ჰაკერებიც კი მუდმივად პოულობენ ხარვეზებს. ვიტყოდი, რომ ძალიან დარმწუნებულები არ უნდა ვიყოთ."}
{"text": "So we disconnect the ethernet cable to create an air gap, but again, like merely human hackers routinely transgress air gaps using social engineering.\tვთქვათ გამოვაერთეთ ინტერნეტის კაბელი საჰაერო დაბრკოლების შესაქმნელად, მაგრამ ადამიანი ჰაკერებიც კი ძლევენ რეგულარულად საჰაერო დაბრკოლებას, სოციალური ინჟინერიის გამოყენებით."}
{"text": "Right now, as I speak, I'm sure there is some employee out there somewhere who has been talked into handing out her account details by somebody claiming to be from the I.T. department.\tახლა, ჩემი საუბრის დროსაც, დარწმუნებული ვარ სადღაც არსებობს ვიღაც თანამშრომელი, რომელიც დაარწმუნეს, რომ მისი პაროლი გაეთქვა, ვიღაც ვითომ აი-თი განყოფილების თანამშრომლისთვის."}
{"text": "More creative scenarios are also possible, like if you're the A.I., you can imagine wiggling electrodes around in your internal circuitry to create radio waves that you can use to communicate.\tუფრო შემოქმედებითი სცენარებიცაა შესაძლებელი. თუ თქვენ ხ.ი. ხართ, შეგიძლიათ მოძრავი ელექტროდები წარმოიდგინოთ თქვენი შინაგანი სქემის გარშემო, რომლითაც რადიო ტალღებს შექმნით კომუნიკაციისთვის."}
{"text": "Or maybe you could pretend to malfunction, and then when the programmers open you up to see what went wrong with you, they look at the source code -- Bam! -- the manipulation can take place.\tან შეიძლება გაუმართავობის სიმულირება გააკეთოთ და შემდეგ როცა პროგრამისტი გაგხსნით, რომ ნახოს რაშია საქმე, ჩახედავს კოდებს.. და ბამ!.. უკვე შესაძლებელია მანიპულაცია."}
{"text": "Or it could output the blueprint to a really nifty technology, and when we implement it, it has some surreptitious side effect that the A.I. had planned.\tან ხ.ი.-ს შეუძლია ძალიან მახვილგონივრული ტექნოლოგიის ინსტრუქცია დაბეჭდოს და როცა მის რეალიზაციას გავაკეთებთ, ამას ის ფარული შედეგები მოჰყვება, რაც ხ.ი.-მა დაგეგმა."}
{"text": "The point here is that we should not be confident in our ability to keep a superintelligent genie locked up in its bottle forever.\tმთავარი აზრი იმაშია, რომ ჩვენ დარწმუნებული არ უნდა ვიყოთ საკუთარ უნარებში, რომ შევძლებთ სუპერინტელექტი ბოთლში სამუდამოდ გამოვკეტოთ."}
{"text": "Sooner or later, it will out.\tადრე თუ გვიან, ის გამოვა."}
{"text": "I believe that the answer here is to figure out how to create superintelligent A.I. such that even if -- when -- it escapes, it is still safe because it is fundamentally on our side because it shares our values.\tვფიქრობ პასუხი იმის გარკვევაშია, თუ როგორ შევქმნათ ისეთი ხ.ი., რომელიც უკონტროლოც რომ გახდეს, მაინც უსაფრთხო იქნება, რადგან ჩვენს მხარეზე იქნება, იმიტომ რომ ჩვენს ღირებულებებს იზიარებს."}
{"text": "I see no way around this difficult problem.\tამ რთული პრობლემის გვერდის ავლის გზას მე ვერ ვხედავ."}
{"text": "Now, I'm actually fairly optimistic that this problem can be solved.\tზოგადად საკმაოდ ოპტიმისტი ვარ და მგონია, რომ ეს პრობლემა გადაწყვეტადია."}
{"text": "We wouldn't have to write down a long list of everything we care about, or worse yet, spell it out in some computer language like C++ or Python, that would be a task beyond hopeless.\tარ გვჭირდება ჩვენთვის ღირებული რამეების გრძელი სიის დაწერა, ან უფრო უარესი, მათი პროგრამირების ენაზე კოდირება, მაგალითად C++-ზე ან Python-ზე. ეს უიმედო ამოცანა იქნებოდა."}
{"text": "Instead, we would create an A.I. that uses its intelligence to learn what we value, and its motivation system is constructed in such a way that it is motivated to pursue our values or to perform actions that it predicts we would approve of.\tამის ნაცვლად ჩვენ შევქმნიდით ხ.ი.-ს, რომელიც თავის ინტელექტს, ჩვენი ღირებულებების შესწავლაში გამოიყენებდა და ისეთი მოტივაციური სისტემა ექნებოდა, რომ ის ჩვენი ღირებულებების მიდევნებით იყოს მოტივირებული, ან ისეთი ქმედებებით, რომელსაც ჩვენ მოვიწონებთ."}
{"text": "We would thus leverage its intelligence as much as possible to solve the problem of value-loading.\tამ გზით, ჩვენ მის ინტელექტს მაქსიმალურად გამოვიყენებდით, მასში ღირებულებების ჩატვირთვის პრობლემის მოსაგვარებლად."}
{"text": "This can happen, and the outcome could be very good for humanity.\tეს შეიძლება მოხდეს და შედეგი ძალიან კარგი იქნებოდა კაცობრიობისთვის."}
{"text": "But it doesn't happen automatically.\tმაგრამ ეს ავტორმატურად არ მოხდება."}
{"text": "The initial conditions for the intelligence explosion might need to be set up in just the right way if we are to have a controlled detonation.\tინტელეტქის აფეთქებისთვის სწორი საწყისი პირობების ზუსტი დაყენება შეიძლება გახდეს საჭირო. თუ გვინდა, რომ აფეთქების პროცესი ვაკონტროლოთ."}
{"text": "The values that the A.I. has need to match ours, not just in the familiar context, like where we can easily check how the A.I. behaves, but also in all novel contexts that the A.I. might encounter in the indefinite future.\tხ.ი.-ის ღირებულებები ჩვენსას უნდა ემთხვეოდეს, არა მხოლოდ ნაცნობ კონტექსტში, სადაც შეგვეძლება ადვილად შევამოწმოთ როგორ იქცევა ხ.ი., არამედ ყოველ ახალ კონტექსტში, რომელშიც ხ.ი. შეიძლება მოხვდეს შემოუსაზღვრელ მომავალში."}
{"text": "And there are also some esoteric issues that would need to be solved, sorted out: the exact details of its decision theory, how to deal with logical uncertainty and so forth.\tასევე არის რამდენიმე ეზოთერული პრობლემა: მისი გადაწყვეტილებების თეორიის დეტალები, როგორ მოვიქცეთ ლოგიკური გაურკვევლობის დროს და ა.შ."}
{"text": "So the technical problems that need to be solved to make this work look quite difficult -- not as difficult as making a superintelligent A.I., but fairly difficult.\tამ ტექნიკური პრობლემების გადაწყვეტა საკმაოდ რთული ჩანს. არა ისეთი რთული, როგორც სუპერინტელექტის შექმნა, მაგრამ საკმაოდ რთული."}
{"text": "Here is the worry: Making superintelligent A.I. is a really hard challenge.\tაი რაა სადარდებელი: სუპერინტელექტუალური ხ.ი. შექმნა ძალიან მძიმე გამოწვევაა."}
{"text": "Making superintelligent A.I. that is safe involves some additional challenge on top of that.\tუსაფრთხო სუპერინტელექტუალური ხ.ი.-ის შექმნა დამატებით გამოწვევებს გვთავაზობს."}
{"text": "The risk is that if somebody figures out how to crack the first challenge without also having cracked the additional challenge of ensuring perfect safety.\tარსებობს რისკი, რომ ვინმე პირველი გამოწვევის დაძლევას მოახერხებს, მეორე გამოწვევის დაძლევის გარეშე, ანუ უსაფრთხოების უზრუნველყოფას ვერ შეძლებს."}
{"text": "So I think that we should work out a solution to the control problem in advance, so that we have it available by the time it is needed.\tამიტომ, ვფიქრობ კონტროლის პრობლემის გადაწყვეტა, წინასწარ უნდა შევიმუშაოთ, იმისთვის რომ ის მანამდე გვქონდეს, სანამ დაგვჭირდება."}
{"text": "Now it might be that we cannot solve the entire control problem in advance because maybe some elements can only be put in place once you know the details of the architecture where it will be implemented.\tშესაძლებელია კონტროლის პრობლემა, წინასწარ სრულად ვერ მოვაგვაროთ, რადგან ზოგი ელემენტის ინტეგრირება მხოლოდ მას შემდეგაა შესაძლებელი, რაც მისი რეალიზაციის ადგილის არქიტექტურა გვეცდონება,"}
{"text": "But the more of the control problem that we solve in advance, the better the odds that the transition to the machine intelligence era will go well.\tმაგრამ რაც მეტად გადავწყვეტთ კონტროლის პრობლემას წინასწარ, მით მეტი შანსია, მანქანური ინტელექტის ხანაზე გადასვლამ, უმტკივნეულოდ ჩაიაროს."}
{"text": "This to me looks like a thing that is well worth doing and I can imagine that if things turn out okay, that people a million years from now look back at this century and it might well be that they say that the one thing we did that really mattered was to get this thing right.\tეს ძალიან ღირებულ რამედ მეჩვენება და წარმომიდგენია, რომ თუ ყველაფერი კარგად წარიმართა, მილიონი წლის შემდეგ ადამიანები უკან ჩვენს საუკუნეს რომ შეხედავენ, შეიძლება თქვან, რომ ერთი მართლაც მნიშვნელოვანი რამ, რაც სწორად გავაკეთეთ, ზუსტად ეს იყო."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I grew up to study the brain because I have a brother who has been diagnosed with a brain disorder, schizophrenia.\tმე გავიზარდე ტვინის შესწავლის სურვილით რადგან, მყავს ძმა, რომელსაც თავის ტვინის დარღვევა დაუდგინეს:"}
{"text": "And as a sister and later, as a scientist, I wanted to understand, why is it that I can take my dreams, I can connect them to my reality, and I can make my dreams come true?\tშიზოფრენია. და რაოგორც და და მოგვიანებით, როგორც მეცნიერი, მე მინდოდა გამომეკვლია თუ რატომ შემიძლია ავიღო ჩემი ოცნებები და დავუკავშირო ისინი ჩემს რეალობას, და ეს ოცნებები ავიხდინო. რით განსხვავდება ჩემი ძმის ტვინი და"}
{"text": "What is it about my brother's brain and his schizophrenia that he cannot connect his dreams to a common and shared reality, so they instead become delusion?\tმისი შიზოფრენია, ისე რომ მას არ შეუძლია დააკავშიროს თავისი ოცნებები საერთო და ჩვეულებრივ რეალობასთან და რატომ იქცევიან ისინი ილუზიებად?"}
{"text": "So I dedicated my career to research into the severe mental illnesses.\tასე რომ მე მივიძღვენი ჩემი კარიერა გამოკვლევას მწვავე სულიერ დაავადებებს დარგში."}
{"text": "And I moved from my home state of Indiana to Boston, where I was working in the lab of Dr. Francine Benes, in the Harvard Department of Psychiatry.\tდა გადავედი ჩემი მშობლიური ინდიანის შტატიდან ბოსტონში, სადაც ვმუშაობდი დოქროტ ფრენცინ ბენესის ლაბორატორიაში, ჰარვარდის ფსიქიატრიის დეპარტამენტში."}
{"text": "And in the lab, we were asking the question, \"What are the biological differences between the brains of individuals who would be diagnosed as normal control, as compared with the brains of individuals diagnosed with schizophrenia, schizoaffective or bipolar disorder?\"\tლაბორატორიაში, ჩვენ ვიკვლევდით შეკითხვას, \"რა ბიოლოგიური განსხვავებებია სხვადასხვა ადამიანის ტვინებს შორის ვისაც ნორმალური ტვინი აქვთ იმ ინდივიდებთან შედარებით ვისაც დაუდგინეს შიზოფრენია, შიზოაფექტი, ან ბიპოლარული მოშლილობა?"}
{"text": "So we were essentially mapping the microcircuitry of the brain: which cells are communicating with which cells, with which chemicals, and then in what quantities of those chemicals?\tასე რომ ჩვენ პრინციპში ვგეგმავდით ტვინის მიკროცირკულაციას: რომელი უჯრედი უკავშირდება რომელ უჯრედს, რომელ ქიმიკატს, და ამ ქიმიკატის რამხელა რაოდენობას?"}
{"text": "So there was a lot of meaning in my life because I was performing this type of research during the day, but then in the evenings and on the weekends, I traveled as an advocate for NAMI, the National Alliance on Mental Illness.\tასე რომ ჩემ ცხოვრებას ღრმა მნიშვნელობა ჰქონდა, რადგან ამ კვლევას ვატარებდი დღის განმავლობაში. მაგრამ საღამოობით და შაბათ-კვირას, მე ვმოგზაურობდი როგორც NAMI-ს წარმომადგენელი, რაც ნაციონალურ სულიერი დაავადებების ალიანსს ნიშნავს"}
{"text": "But on the morning of December 10, 1996, I woke up to discover that I had a brain disorder of my own.\tმაგრამ, 1996 წლის 10 დეკემბრის დილას, გავიღვიძე და აღმოვაჩინე რომ მე მქონდა ჩემი საკუთატი ტვინის მოშლილობა"}
{"text": "A blood vessel exploded in the left half of my brain.\tტვინის მარცხენა ნაწილში.სისხლ-ძარღვი გამისკდა"}
{"text": "And in the course of four hours, I watched my brain completely deteriorate in its ability to process all information.\tდა ოთხი საათის განმავლობაში, მე ვუყურებდი თუ როგორ დაკარგა ჩემმა ტვინმა ინფორმაციის დამუშავების უნარი."}
{"text": "On the morning of the hemorrhage, I could not walk, talk, read, write or recall any of my life.\tამ დილას არ შემეძლო სიარული, ლაპარაკი, წერა, ანდა ჩემი ცხოვრების გახსენება."}
{"text": "I essentially became an infant in a woman's body.\tმე არსებითად გავხდი ახალშობილი ქალის სხეულში."}
{"text": "If you've ever seen a human brain, it's obvious that the two hemispheres are completely separate from one another.\tთუ ოდესმე გინახავთ ადამიანის ტვინი, ცხადია რომ ტვინის ორი ნახევარსფერო მთლიანად გამოყოფილია ერთმანეთისგან."}
{"text": "And I have brought for you a real human brain.\tდა მე თქვენთვის მოვიტანე ადამიანის ნამდვილი ტვინი."}
{"text": "(Groaning, laughter) So this is a real human brain.\tასე რომ ეს არის ნამდვილი ტვინი."}
{"text": "This is the front of the brain, the back of brain with the spinal cord hanging down, and this is how it would be positioned inside of my head.\tეს არის წინა ნაწილი, უკანა ნაწილი და ზურგის ტვინი არის ჩამოკიდებული, და აი ასეთ პოზიციაში იქნებიდა ჩემს თავში."}
{"text": "And when you look at the brain, it's obvious that the two cerebral cortices are completely separate from one another.\tდა როდესაც ვუყურებთ ტვინს, ცხადია რომ ორი ცერებრული კორტექსი არის მთლიანად გამოყოფილი ერთმანეთისგან."}
{"text": "For those of you who understand computers, our right hemisphere functions like a parallel processor, while our left hemisphere functions like a serial processor.\tიმ თქვენთაგანისთვის ვისაც კომპიუტერები გესმით, ჩვენი მარჯვენა ნახევარსფერო ფუნქციონიერებს როგორ პარალელური პროცესორი, როდესაც ჩვენი მარცხენა ნახევარსფერო ფუნქციონირებს როგორც სერიული პროცესორი."}
{"text": "The two hemispheres do communicate with one another through the corpus callosum, which is made up of some 300 million axonal fibers.\tორი ნახევარსფერო ეკონტაქტება ერთმანეთს კორპუს კოლოსუმის მეშვეობით, რომელიც შედგება დაახლოებით 300 მილიონი აქსანოლური ბოჭკოსგან."}
{"text": "But other than that, the two hemispheres are completely separate.\tთუმცა ამის გამოკლებით, ორი ნახევარსფერო სრულიად განცალკევებულია."}
{"text": "Because they process information differently, each of our hemispheres think about different things, they care about different things, and, dare I say, they have very different personalities.\tრადგან ისინი ამუშავებენ ინფორმაციას განსხვავებულად, თითოეული ნახევარსფერო ფიქრობს განსხვავებულ რაღაცაზე, მათ განსხვავებული რაღაც ადარდებთ და გავბედავ და ვიტყვი, მათ აქვთ ძალიან გასნხვავებული ხასიათები."}
{"text": "Excuse me. Thank you. It's been a joy.\tმომიტევეთ. გმადლობ."}
{"text": "Assistant: It has been.\tმშვენივრად გავერთე."}
{"text": "(Laughter) Our right human hemisphere is all about this present moment.\t(ასისტენტი: ნამდვილად.) ჩვენი მარჯვენა ნახევარსფერო კონცენტრირებულია მხოლოდ აწმყოზე."}
{"text": "It's all about \"right here, right now.\"\tყველაფერი რაც აინტერესებს არის \"აქ ახლა, ამ წამს\""}
{"text": "Our right hemisphere, it thinks in pictures and it learns kinesthetically through the movement of our bodies.\tჩვენი მარჯვენა ნახევარსფერო ფიქრობს სურათებით და კინესტიკურად სწავლობს ჩვენი სხეულების მოძრაობაში."}
{"text": "Information, in the form of energy, streams in simultaneously through all of our sensory systems and then it explodes into this enormous collage of what this present moment looks like, what this present moment smells like and tastes like, what it feels like and what it sounds like.\tინფორმაცია, ენერგიის სახით, ერთდროულად მიედინება ჩვენს სენსორულ სისტემებში და შემდეგ იფეთქებს უზარმაზარ კოლაჟში რომელიც გამოსახავს აწმყო მომენტს, აწმყოს სუნს და გემოს, მის შეგრძნებას და ხმას."}
{"text": "I am an energy-being connected to the energy all around me through the consciousness of my right hemisphere.\tმე ვარ ენერგო-არსება დაკავშირებული ჩემს გარშემო არსებულ ენერგიასთან ჩემი მარჯვენა ნახევარსფეროს ცნობიერებით."}
{"text": "We are energy-beings connected to one another through the consciousness of our right hemispheres as one human family.\tჩვენ ვართ ენერგო-არსებები, დაკავშირებულნი ერთმანეთთან ერთ, ადამიანთა ოჯახად ჩვენი მარჯვენა ნახევარსფეროს ცნობიერებით."}
{"text": "And right here, right now, we are brothers and sisters on this planet, here to make the world a better place.\tდა სწორედ აქ, სწორედ ახლა, ჩვენ ვართ ძმები და დები ამ პლანეტაზე, აქ ჩვენ ვაუმჯობესებთ სამყაროს."}
{"text": "And in this moment we are perfect, we are whole and we are beautiful.\tდა ამ მომენტში ჩვენ ვართ სრულყოფილები, ჩვენ ვართ მთლიანნი და მშვენიერნი."}
{"text": "My left hemisphere, our left hemisphere, is a very different place.\tჩემი მარცხენა ნახევარსფერო -- ჩვენი მარცხენა ნახევარსფერო -- ძალიან განსხვავებული ადგილია."}
{"text": "Our left hemisphere thinks linearly and methodically.\tჩვენი მარცხენა ნახევარსფერო ფიქრობს სწორხაზოვნად და მეთოდოლოგიურად."}
{"text": "Our left hemisphere is all about the past and it's all about the future.\tჩვენი მარცხენა ნახევარსფერო კონცენტრირდება მხოლოდ წარსულზე და მომავალზე."}
{"text": "Our left hemisphere is designed to take that enormous collage of the present moment and start picking out details, and more details about those details.\tჩვენი მარცხენა ნახევარსფერო მოწყობილია ისე რომ აიღოს ის უზარმაზარი აწმყოს კოლაჟი და დაიწყოს მისგან დეტალების გადარჩევა და ამ დეტალებისგან შემდეგ კიდევ მეტი დეტალის გადარჩევა."}
{"text": "It then categorizes and organizes all that information, associates it with everything in the past we've ever learned, and projects into the future all of our possibilities.\tის შემდეგ კატეგორიებად აჯგუფებს და და აწყობს მთელ ამ ინფორმაციას, აკავშირებს მას ყველაფერთან რაც კი ჩვენ წარსულში გვისწავლია, და მომავალში გეგმავს ყველა შესაძლო განვითარებას."}
{"text": "And our left hemisphere thinks in language.\tდა ჩვენი მარცხენა ნახევარსფერო ფიქრობს ენით,"}
{"text": "It's that ongoing brain chatter that connects me and my internal world to my external world.\tსწორედ ისაა ტვინის მუდმივი ლაი-ლაი რომელიც მაკავშირებს მე და ჩემს შინაგან სამყაროს ჩემს გარეგან სამყაროსთან."}
{"text": "It's that little voice that says to me, \"Hey, you've got to remember to pick up bananas on your way home.\tშწორედ ისაა ის პატარა ხმა რომელიც მეუბნება, \"ეი, არ დაგავიწყდეს გზად ბანანის შეძენა."}
{"text": "I need them in the morning.\"\tის დილას დამჭირდება.\""}
{"text": "It's that calculating intelligence that reminds me when I have to do my laundry.\tსწორედ ისაა ის გამომთვლელი ინტელექტი რომელიც მახსენებს თუ როდის უნდა გავრეცხო სარეცხი."}
{"text": "But perhaps most important, it's that little voice that says to me, \"I am. I am.\"\tთუმცა, ყველაზე მნიშვნელოვანი, ისაა ის პატარა ხმა რომელიც მეუბნება, \"მე ვარ. მე ვარ.\" და როგორც კი ჩემი მარცხენა ნახევარსფერო მეტყვის \"მე ვარ,\""}
{"text": "And as soon as my left hemisphere says to me \"I am,\" I become separate.\tმე ვხდები განცალკევებული. მე ვხდები ეული მყარი ინდივიდი, გამოყოფილი ენერგიის დინებისგან"}
{"text": "I become a single solid individual, separate from the energy flow around me and separate from you.\tჩემს გარშემო და გამოყოფილი თქვენგან."}
{"text": "And this was the portion of my brain that I lost on the morning of my stroke.\tეს იყო ჩემი ტვინის ის პორცია რომელიც დავკარგე იმ დილის შეტევისას."}
{"text": "On the morning of the stroke, I woke up to a pounding pain behind my left eye.\tსწორედ იმ დილას, მე გამაღვიძა მარცხენა თვალის უკან ძლიერმა ტკივილმა."}
{"text": "And it was the kind of caustic pain that you get when you bite into ice cream.\tდა ეს იყო ისეთი -- მწველი ტკივილი რომელსაც გრძნობ"}
{"text": "And it just gripped me -- and then it released me.\tნაყინის ჩაკბეჩისას. და ის ჩამებღაუჭა და შემდეგ მომეშვა."}
{"text": "And then it just gripped me -- and then it released me.\tდა შემდეგ ჩამებღაუჭა და შემდეგ მომეშვა."}
{"text": "And it was very unusual for me to ever experience any kind of pain, so I thought, \"OK, I'll just start my normal routine.\"\tდა ეს იყო ძალიან უჩვეულო ჩემთვის საერთოდ რაიმე ტკივილის გამოცდა, ხოდა ვიფიქრე, კარგი, დავიწყებ ჩემს ყოველდღიურ რუტინას."}
{"text": "So I got up and I jumped onto my cardio glider, which is a full-body, full-exercise machine.\tავდექი და ვეცი ჩემს კარდიო სავარჯიშოს, რომელიც არის მთელი სხეულის სავარჯიშო მანქანა."}
{"text": "And I'm jamming away on this thing, and I'm realizing that my hands look like primitive claws grasping onto the bar.\tვარჯიშის დროს გავაცნობიერე რომ ჩემი ხელები წააგავს პრიმიტიულ კლანჭებს, ჩაბღაუჭებულს კრინის მილებზე."}
{"text": "And I thought, \"That's very peculiar.\"\tდა მე ვიფიქრე, \"ძალიან განსაკუთრებულია.\""}
{"text": "And I looked down at my body and I thought, \"Whoa, I'm a weird-looking thing.\"\tდა დავიხედე სხეულზე და ვიფიქრე, \"ოჰო, რა უცნაური რაღაც ვარ.\""}
{"text": "And it was as though my consciousness had shifted away from my normal perception of reality, where I'm the person on the machine having the experience, to some esoteric space where I'm witnessing myself having this experience.\tდა ეს იყო აზრი რომელიც ჩემმა ცნობიერებამ გააცურა ჩემი ნორმალური რეალობის აღქმისგან, სადაც მე ვარ პიროვნება სავარჯიშო მანქანაზე რომელსაც აქვს ეზოთერული სივრცის გამოცდილება სადაც მე საკუთარ თავს ამ გამოცდილების ქონაში ვემოწმები."}
{"text": "And it was all very peculiar, and my headache was just getting worse.\tდა ეს ყველაფერი იყო ძალიან განსაკუთრებული, ჩემი თავის ტკივილი"}
{"text": "So I get off the machine, and I'm walking across my living room floor, and I realize that everything inside of my body has slowed way down.\tუარესდებოდა. ამიტომ, სავარჯიშოს მოვეშვი, და გადავკვეთე ჩემი სასტუმრო ოთახის იატაკი და მე ვაცნობიერებდი რომ ყველაფერი ჩემს სხეულში ძალიან შენელდა."}
{"text": "And every step is very rigid and very deliberate.\tყოველი ნაბიჯი იყო ძალიან მტკიცე და"}
{"text": "There's no fluidity to my pace, and there's this constriction in my area of perception, so I'm just focused on internal systems.\tძალიან დინჯი. არ ირყეოდა ჩემი სივრცე, და ჩემი აღქმის არეალი იკუმშებოდა, ამიტომ ყურადღება შიდა სისტემისკენ მივმართე."}
{"text": "And I'm standing in my bathroom getting ready to step into the shower, and I could actually hear the dialogue inside of my body.\tდა ვდგავარ ჩემს აბაზანაში, ვემზადები შხაპშის ქვეშ შესასვლელად და ამ დროს ცხადად მესმის დიალოგი ჩემს სხეულში."}
{"text": "I heard a little voice saying, \"OK. You muscles, you've got to contract.\tმესმის პატარა ხმა როგორ ამბობს, \"კარგი, თქვენ კუნთებო უნდა შეიკუმშოთ."}
{"text": "You muscles, you relax.\"\tთქვენ კი მოდუნდით.\""}
{"text": "And then I lost my balance, and I'm propped up against the wall.\tშემდეგ დავკარგე ბალანსი და კედელზე ავეყუდე."}
{"text": "And I look down at my arm and I realize that I can no longer define the boundaries of my body.\tდავხედე ჩემს მკლავს და გავაცნობიერე რომ აღარ ძალმიძს ჩემი სხეულის საზღვრების დაწესება."}
{"text": "I can't define where I begin and where I end, because the atoms and the molecules of my arm blended with the atoms and molecules of the wall.\tვერ განვსაზღვრავ სად ვიწყები და სად ვმთავრდები, რადგან ჩემი მკლავის ატომები და მოლეკულები შეერია კედლის ატომებს და მოლეკულებს."}
{"text": "And all I could detect was this energy -- energy.\tდა ერთადერთი რისი შემჩნევაც შემეძლო იყო ეს ენერგია -- ენერგია."}
{"text": "And I'm asking myself, \"What is wrong with me?\tდა საკუთარ თავს ვკითხე, \"რა მჭირს?"}
{"text": "What is going on?\"\tრა ხდება?\" და ამ მომენტში, ჩემი ტვინის ლაი-ლაი --"}
{"text": "And in that moment, my left hemisphere brain chatter went totally silent.\tჩემი მარცხენა ნახევარსფერო ლაი-ლაი -- სრულიად დადუმდა."}
{"text": "Just like someone took a remote control and pushed the mute button.\tთითქოს ვიღაცამ აიღო საკონტროლო პულტი და ხმა ჩამიხშო."}
{"text": "Total silence.\tსრული სიჩუმე."}
{"text": "And at first I was shocked to find myself inside of a silent mind.\tთავიდან შოკში ჩავვარდი საკუთარი თავის შგნით დუმილის გაცნობიერებისგან, მაგრამ შემდეგ უმალვე"}
{"text": "But then I was immediately captivated by the magnificence of the energy around me.\tაღმოვჩნდი ჩემს გარშემო არსებული საუცხოო ენერგიის ტყვეობაში."}
{"text": "And because I could no longer identify the boundaries of my body, I felt enormous and expansive.\tდა რადგან აღარ შემეძლო იდენტიფიკაცია საკუთარი სხეულის საზღვრებისა, თავი ვიგრძენი უზარმაზარად და უძვირფასესად. ვიგრძენი ერთიანობა მთელს ენერგიასთან"}
{"text": "I felt at one with all the energy that was, and it was beautiful there.\tდა იქ ყოფნა იყო მშვენიერი."}
{"text": "Then all of a sudden my left hemisphere comes back online and it says to me, \"Hey! We've got a problem!\tშემდეგ, სრულიად უცაბედად, ჩემი მარჯვენა ნახევარსფერო ბრუნდება ხაზზე და მეუბნება, \"ჰეი! შენ პრობლემა გაქვს!"}
{"text": "We've got to get some help.\"\tჩვენ პრობლემა გვაქვს! დახმარებას უნდა ვუხმოთ.\""}
{"text": "And I'm going, \"Ahh! I've got a problem!\"\tდა მეც ავყევი, \"ოხ! პრობლემა მაქვს"}
{"text": "(Laughter) So it's like, \"OK, I've got a problem.\"\tპრობლემა მაქვს.\" ხოდა ვეთანხმები, \"კი, კი, პრობლემა მაქვს.\""}
{"text": "But then I immediately drifted right back out into the consciousness -- and I affectionately refer to this space as La La Land.\tმაგრამ შემდეგ მე უმალვე გავირიყე უკან გარეთ ცნობიერებაში -- და ნაზად მივმართე ამ სივრცეს ლა ლა ლენდი."}
{"text": "But it was beautiful there.\tმაგრამ იქ სუფევდა სილამაზე."}
{"text": "Imagine what it would be like to be totally disconnected from your brain chatter that connects you to the external world.\tწარმოიდგინეთ როგორია როცა სრულიად გამორთული ხარ საკუთარი ტვინის ლაყბობისგან რომელიც გაკავშირებს გარე სამყაროსთან."}
{"text": "So here I am in this space, and my job, and any stress related to my job -- it was gone.\tესეიგი, ამ სივრცეში ვარ და ჩემი სამსახური და ნებისმიერი მასთან დაკავშირებული სტრესი ქრება."}
{"text": "And I felt lighter in my body.\tდა ვიგრძენი სიმსუბუქე სხეულში. წარმოიდგინეთ:"}
{"text": "And imagine all of the relationships in the external world and any stressors related to any of those -- they were gone.\tყველა სახის ურთიერთობა გარე სამყაროში და ყველა სტრესის მიზეზი გაქრა."}
{"text": "And I felt this sense of peacefulness.\tდა ვიგრძენი სიმშივდე,"}
{"text": "And imagine what it would feel like to lose 37 years of emotional baggage!\tდა წარმოიდგინეთ რა განცდა უნდა იყოს ამ 37 წლიანი ემოციური ტვირთის გათვალისწინებით!"}
{"text": "(Laughter) Oh! I felt euphoria -- euphoria.\t(სიცილი) ოჰ! ვიგრძენი ეუფორია. ეუფორია. ულამაზესი იყო."}
{"text": "And again, my left hemisphere comes online and it says, \"Hey! You've got to pay attention.\tშემდეგ, კიდევ ერთხელ, ჩემი მარცხენა ნახევარსფერო ბრუნდება ხაზზე და მეუბნება, \"ჰეი! ყურადღებით."}
{"text": "We've got to get help.\"\tჩვენ დახმარებას უნდა ვუხმოთ.\" და მე ვფიქრობ, \"დახმარებას უნდა ვუხმო."}
{"text": "And I'm thinking, \"I've got to get help. I've got to focus.\"\tუნდა ვფოკუსირდე.\""}
{"text": "So I get out of the shower and I mechanically dress and I'm walking around my apartment, and I'm thinking, \"I've got to get to work. Can I drive?\"\tამიტომ, გამოვედი შხაპიდან და მექანიკურად ჩავიცვი და დავდივარ საკუთარ ბინაში, ვფიქრობ, \"სამსახურში უნდა წავიდე, უნდა ვიმუშაო ტარება შემიძლია?"}
{"text": "And in that moment, my right arm went totally paralyzed by my side.\tტარება შემიძლია?\" და ამ მომენტში ჩემი მარჯვენა მკლავი სრულიად პარალიზდა."}
{"text": "Then I realized, \"Oh my gosh! I'm having a stroke!\"\tშემდეგ გავაცნობიერე, \"ღმერთო ჩემი! შეტევა მაქვს!"}
{"text": "And the next thing my brain says to me is, Wow! This is so cool!\tშეტევა მაქვს!\" და შემდეგი რასაც ჩემი ტვინი მეუბნება არის, \"ოჰო! ასწორებს.\""}
{"text": "(Laughter) This is so cool!\t(სიცილი) \"რა მაგარია!"}
{"text": "How many brain scientists have the opportunity to study their own brain from the inside out?\"\tტვინის რამდენ მეცნიერს ეძლევა შესაძლებლობა შიგნიდან შეისწავლოს საკუთარი ტვინი?\""}
{"text": "(Laughter) And then it crosses my mind, \"But I'm a very busy woman!\"\t(სიცილი) და შემდეგ თავში აზრმა გამირბინა: \"მე ძალიან დაკავებული ქალი ვარ!\""}
{"text": "(Laughter) \"I don't have time for a stroke!\"\t(სიცილი) \"შეტევების დრო არ მაქვს!\""}
{"text": "So I'm like, \"OK, I can't stop the stroke from happening, so I'll do this for a week or two, and then I'll get back to my routine. OK.\tხოდა ვფიქრობ, \"კარგი, შეტევას ვერ შევაჩერებ, ამიტომ 1-2 კვირა ამით დავკავდები და შემდეგ ჩვეულ რუტინას დავუბრუნდები."}
{"text": "So I've got to call help. I've got to call work.\"\tკარგი. დახმარებას უნდა ვუხმო. სამსახურში უნდა დავრეკო.\""}
{"text": "I couldn't remember the number at work, so I remembered, in my office I had a business card with my number.\tსამსახურის ნომერი ვერ გავიხსენე, ხოდა გამახსენდა რომ ჩემს ოფისში მაქვს სავიზიტო პარათი რომელსაც აწერია ჩემი ნომერი."}
{"text": "So I go into my business room, I pull out a three-inch stack of business cards.\tშევდივარ ჩემს სამუშაო ოთახში, ვაძრობ სამი ინჩის ზომის დასტას სავიზტო ბარათებით."}
{"text": "And I'm looking at the card on top and even though I could see clearly in my mind's eye what my business card looked like, I couldn't tell if this was my card or not, because all I could see were pixels.\tდა დავყურებ ბარათს და იმის მიუხედავად რომ ცხადად ვხედავდი ჩემი გონების თვალებით ჩემი სავიზიტო ბარათის გარეგნობას, არ ვიყავი დარწმუნებული ეს იყო ჩემი ბარათი თუ არა, რადგან ვხედავდი მხოლოდ პიქსელებს."}
{"text": "And the pixels of the words blended with the pixels of the background and the pixels of the symbols, and I just couldn't tell.\tდა სიტყვების ეს პიქსელები აითქვიფა ფონის პიქსელებში და სიმბოლოებში, უბრალოდ ვერ ვარჩევდი."}
{"text": "And then I would wait for what I call a wave of clarity.\tდა შემდეგ მომიწია ლოდინი იმისთვის, რასაც მე სიცხადის ტალღას ვეძახი."}
{"text": "And in that moment, I would be able to reattach to normal reality and I could tell that's not the card... that's not the card.\tდა იმ მომენტში, შემეძლო ისევ დავბრუნებოდი ნორმალურ რეალობას და გამერჩია ეს არ არის ის ბარათი... ეს არ არის ის ბარათი... ეს არ არის ის ბარათი."}
{"text": "It took me 45 minutes to get one inch down inside of that stack of cards.\tდამჭირდა 45 წუთი რომ 1 ინჩი გადამერჩია ბარათების ამ შეკვრაში."}
{"text": "In the meantime, for 45 minutes, the hemorrhage is getting bigger in my left hemisphere.\tამ დროის, 45 წუთის განმავლობაში, ტვინში სისხლჩაქცევა (ჰემორაგია) იზრდებოდა ჩემს მარცხენა ნახევარსფეროში."}
{"text": "I do not understand numbers, I do not understand the telephone, but it's the only plan I have.\tვერ ვწვდები ციფრებს, ვერ ვწვდები ტელეფონს, მხოლოდ ტკივილს ვგრძნობ."}
{"text": "So I take the phone pad and I put it right here.\tხოდა ავიღე ტელეფონის ციფრღილაკი და პირდაპირ იქ დავიდე."}
{"text": "I take the business card, I put it right here, and I'm matching the shape of the squiggles on the card to the shape of the squiggles on the phone pad.\tავიღე სავიზიტო ბარათი სწორედ აქ დავიდე და ვადარებ ბარათის ამოტვიფრულ ფორმას ტელეფონის ციფრღილაკზე ამოტვიფრულ ფორმას."}
{"text": "But then I would drift back out into La La Land, and not remember when I came back if I'd already dialed those numbers.\tდა შემდეგ შევცურდებოდი და გამოვცურდებოდი ხოლმე ლა ლა ლენდში და არ მახსოვდა ხოლმე უკან დაბრუნებისას უკვე"}
{"text": "So I had to wield my paralyzed arm like a stump and cover the numbers as I went along and pushed them, so that as I would come back to normal reality, I'd be able to tell, \"Yes, I've already dialed that number.\"\tავკიფე თუ არა ნომრები. მიწევდა ჩემი კუნძივით პარალიზებული მკლავის კონტროლი და მოვაქციე რა ხელი ციფრებზე დავაჭირე მათ, რათა ნორმალურ მდგომარეობაში დაბრუნების შემთხვევაში გამეცნობიერებინა, \"დიახ, მე უკვე ავკრიფე ის ციფრი.\""}
{"text": "Eventually, the whole number gets dialed and I'm listening to the phone, and my colleague picks up the phone and he says to me, \"Woo woo woo woo.\" (Laughter) (Laughter) And I think to myself, \"Oh my gosh, he sounds like a Golden Retriever!\"\tროგორც იქნა, ყველა ციფრი აიკრიფა და მე ვუსმენ ტელეფონს და ჩემი კოლეგა პასუხობს და მეუბნება, \"ვუ ვუ ვუ ვუ.\" (სიცილი) და მე ვფიქრობ ჩემთვის, \"ღმერთო ჩემი, რა ოქროსფერი რეტრივერივით ჟღერს!\""}
{"text": "(Laughter) And so I say to him -- clear in my mind, I say to him: \"This is Jill! I need help!\"\tხოდა მე ვეუბნები -- საკუთარ გონებაში გაცნობიერებულად, ვეუბნები მას: \"ჯილი ვარ, დახმარება მჭირდება!\""}
{"text": "And what comes out of my voice is, \"Woo woo woo woo woo.\"\tდა რაც ჩემი ხმისგან გამოდის არის \"ვუ ვუ ვუ ვუ ვუ.\""}
{"text": "I'm thinking, \"Oh my gosh, I sound like a Golden Retriever.\"\tვფიქრობ, \"ოჰ ღმერთო, რა ოქროსფერი რეტრივერივით ვჟღერ.\""}
{"text": "So I couldn't know -- I didn't know that I couldn't speak or understand language until I tried.\tმე ვერ მეცოდინებდოდა -- მე ეს არ ვიცოდი მე არ შემეძლო საუბარი ან ენის გაგება სანამ არ ვცადე."}
{"text": "So he recognizes that I need help and he gets me help.\tხოდა ის მიხვდა რომ მჭირდბოდა დახმარება და გამომიგზავნა."}
{"text": "And a little while later, I am riding in an ambulance from one hospital across Boston to [Massachusetts] General Hospital.\tდა ცოტა ხანში, მე მივყავარ სასწრაფოს ერთი საავადმყოფოდან ბოსტონის გავლით [მასაჩუსეტსი] საერთო საავადმყოფოში"}
{"text": "And I curl up into a little fetal ball.\tდა მე დახვეული ვარ პატარა ფატალურ ბურთად. და ბუშტის უკანასკნელი ჰაერის მსგავსად"}
{"text": "And just like a balloon with the last bit of air, just right out of the balloon, I just felt my energy lift and just I felt my spirit surrender.\tსაცაა ბუშტიდან რომ გამოიპარება, მე ვიგრძენი როგორ აიზიდა ჩემი ენერგია -- ვიგრძენი რომ ჩემი სული დანებდა. იმ მომენტში ვიცოდი რომ"}
{"text": "And in that moment, I knew that I was no longer the choreographer of my life.\tაღარ ვიყავი საკუთარი სიცოცხლის ქორეოგრაფი."}
{"text": "And either the doctors rescue my body and give me a second chance at life, or this was perhaps my moment of transition.\tდა ან ექიმები გადაარჩენდნენ ჩემს სხეულს და მომცემდნენ მეორე სიცოცხლეში შანსს, ან ეს იყო ალბათ ჩემი გარდაცვალების მომენტი."}
{"text": "When I woke later that afternoon, I was shocked to discover that I was still alive.\tროცა იმ დღს, მოგვიანებით გამეღვიძა, გავოგნდი აღმოვაჩინე რა რომ ჯერ ისევ ცოცხალი ვარ."}
{"text": "When I felt my spirit surrender, I said goodbye to my life.\tროცა ვიგრძენი ჩემი სულის დანებება, დავემშვიდობე საკუთარ სიცოცხლეს."}
{"text": "And my mind was now suspended between two very opposite planes of reality.\tდა ჩემი გონება ახლა ეკიდა ორ დაპირისპირებულ რეალობას შორის."}
{"text": "Stimulation coming in through my sensory systems felt like pure pain.\tსიმულაცია რომელიც აღწევდა ჩემი სენსორული სისტემების გავლით მგვირიდა საშნელ ტკივილს."}
{"text": "Light burned my brain like wildfire, and sounds were so loud and chaotic that I could not pick a voice out from the background noise, and I just wanted to escape.\tსინათლე მწვავდა ტვინს როგორც ხანძარი და ხმები იყო ისეთი მაღალი და ქაოტური რომ ვერ ვარჩევდი ფონის ხმაურისგან. და მე მსურდა გაქცევა, რადგან არ შემეძლო"}
{"text": "Because I could not identify the position of my body in space, I felt enormous and expansive, like a genie just liberated from her bottle.\tსაკუთარი სხეული იდენტიფიკაცია სივრცეში, თავს ვგრძნობდი უზარმაზარად და უძვირფასესად, ჯინივით, რომელიც სულ ახლახანს ბოთლიდან გაათავისუფლეს."}
{"text": "And my spirit soared free, like a great whale gliding through the sea of silent euphoria.\tდა ჩემი სული თავისუფლად დალივლივებდა, როგორც დიადი ვეშაპი მიაპობს მდუმარე ეუფორიის ზღვას."}
{"text": "Nirvana.\tნირვანა. მე ვიპოვნე ნირვანა და მე მახსოვს როგორ გავიფიქრე,"}
{"text": "And I remember thinking, there's no way I would ever be able to squeeze the enormousness of myself back inside this tiny little body.\tგამორიცხულია რომ ოდესმე ჩავატიო ჩემი უზარმაზარობა ისევ ამ პაწაწინა სხეულში."}
{"text": "But then I realized, \"But I'm still alive!\tდა შემდეგ გავაცნობიერე, \"მაგრამ მე ხომ ისევ ცოცხალი ვარ!"}
{"text": "I'm still alive, and I have found Nirvana.\tმე ისევ ცოცხალი ვარ, და მე ვიპოვნე ნირვანა."}
{"text": "And if I have found Nirvana and I'm still alive, then everyone who is alive can find Nirvana.\"\tდა თუ მე ვიპოვნე ნირვანა მე ისევ ცოცხალი ვარ, აწი ყველა ვინც კი ცოცხალია შეუძლია იპოვნოს ნირვანა.\""}
{"text": "And I pictured a world filled with beautiful, peaceful, compassionate, loving people who knew that they could come to this space at any time.\tდა მე წარმოვიდგინე სამყარო სავსე ლამაზი, მშვიდობიანი, თანაგრძნობიანი, მოსიყვარულე ხალხით, რომლებმაც იციან რომ შეუძლიათ მოვიდნენ ამ სივრცეში ნებისმიერ დროს."}
{"text": "And that they could purposely choose to step to the right of their left hemispheres -- and find this peace.\tდა რომ მათ შეუძლიათ გამიზნულად აირჩიონ და შეაბიჯონ საკუთარ მარცხენა ნახევარსფეროებში და იპოვნონ ეს მშვიდობა. და შემდეგ"}
{"text": "And then I realized what a tremendous gift this experience could be, what a stroke of insight this could be to how we live our lives.\tრა უზარმაზარ საჩუქარი შეიძლება ყოფილიყო ეს გამოცდილება, რა შინაგანი ძვრა შეიძლება ყოფილიყო, ჩვენი ცხოვრების წესისთვის."}
{"text": "And it motivated me to recover.\tდა ამან მომცა მოტივაცია გამოსაჯანმრთელებლად."}
{"text": "Two and a half weeks after the hemorrhage, the surgeons went in, and they removed a blood clot the size of a golf ball that was pushing on my language centers.\tჩაქცევიდან ორნახევარ კვირაში, ქირურგები შევიდნენ და მომაშორეს თრომბი გოლფის ბურთისხელა რომელიც აწვებოდა ჩემი სასაუბრო ენის ცენტრებს."}
{"text": "Here I am with my mama, who is a true angel in my life.\tაქ ვარ დედაჩემთან ერთად, რომელიც ჩემი ცხოვრების ნამდვილი ანგელოზია."}
{"text": "It took me eight years to completely recover.\tდამჭირდა 8 წელი სრული გამოჯანმრთელებისთვის."}
{"text": "So who are we?\tაბა, ვინ ვართ ჩვენ?"}
{"text": "We are the life-force power of the universe, with manual dexterity and two cognitive minds.\tჩვენ ვართ სამყაროს სიცოცხლის ძალა, მექანიკური სიმკვირცხლით და ორი შემეცნებითი გონებით."}
{"text": "And we have the power to choose, moment by moment, who and how we want to be in the world.\tდა ჩვენ გვაქვს ძალა ავირჩით, ნაბიჯ-ნაბჯ, ვინ და როგოგორ გვინდა ვიყოთ მსოფლიოში."}
{"text": "Right here, right now, I can step into the consciousness of my right hemisphere, where we are.\tაქვე, ახლავე, მე შემიძლია შევაბიჯო ჩემი მარჯვენა ნახევარსფეროს ცნობიერებაში, სადაც ჩვენ ვართ."}
{"text": "I am the life-force power of the universe.\tმე ვარ სამყაროს ცხოვრების მიმცემი ძალა."}
{"text": "I am the life-force power of the 50 trillion beautiful molecular geniuses that make up my form, at one with all that is.\tმე ვარ ცხოვრების ძალა 50 ტრილიონი ულამაზესი მოლეკულური გენიოსისგან რომლებიც აყალიბებენ ჩემს ფორმებს ერთ მთლიანობაში."}
{"text": "Or, I can choose to step into the consciousness of my left hemisphere, where I become a single individual, a solid.\tან, მე შემიძლია შევაბიჯო ჩემი მარცხენა ნახევარსფეროს ცნობიერებაში და გავხდე განზოგადებული ინდივიდი, მყარი."}
{"text": "Separate from the flow, separate from you.\tგანცალკევებული ნაკადისგან,"}
{"text": "I am Dr. Jill Bolte Taylor: intellectual, neuroanatomist.\tგამოყოფილი თქვენგან. მე ვარ დოქტორი გილ ბოლტე ტეილორი: ინტელექტუალი, ნევროანატომისტი."}
{"text": "These are the \"we\" inside of me.\tეს არი \"ჩვენ\" ჩემს შიგნით."}
{"text": "Which would you choose?\tრომელს აირჩევდით?"}
{"text": "Which do you choose?\tრომელს ირჩევთ?"}
{"text": "And when?\tდა როდის? მჯერა რომ რაც უფრო მეტ დროს ვხარჯავთ"}
{"text": "I believe that the more time we spend choosing to run the deep inner-peace circuitry of our right hemispheres, the more peace we will project into the world, and the more peaceful our planet will be.\tღრმა შიდასივრცის სქემის არჩევაში ჩვენი მარჯვენა ნახევარსფეროისა, მეტ სიმშვიდეს დავნერგავთ მსოფლიოში და ჩვენი პლანეტაც უფრო მშვიდობიანი იქნება. და მე ჩავთვალე რომ ეს იდეა ღიდა თქვენთვის გაზიარებად."}
{"text": "As a matter of fact, I was trying to think about my career since I left the White House, and the best example I have is a cartoon in The New Yorker a couple of years ago.\tსიმართლე გითხრათ, მას შემდეგ რაც თეთრი სახლი დავტოვე, ვცდილობ გავიაზრო ჩემი კარიერა, ამის საუკეთესო ილუსტრაცია იყო კომიქსი, რომელიც რამდენიმე წლის წინ ვნახე"}
{"text": "This little boy is looking up at his father, and he says, \"Daddy, when I grow up, I want to be a former president.\"\tჟურნალ ნიუ-ორკერში. პატარა ბიჭი უყურებს მამას და ამბობს: \"მამა როცა გავიზრდები მინდა რომ ვიყო ყოფილი პრეზიდენტი\""}
{"text": "(Laughter) Well, I have had a great blessing as a former president, because I have had an access that very few other people in the world have ever had to get to know so many people around this whole universe.\t(სიცილი) დიდი უპირატესობაა იყო ყოფილი პრეზიდენტი, რადგან იმდენი საშუალება მქონდა გამეცნო უამრავი ადამიანი მთელს სამყაროში, რამდენიც ძალიან ცოტა ადამიანს ჰქონია მსოფლიოში."}
{"text": "Not only am I familiar with the 50 states in the United States, but also my wife and I have visited more than 145 countries in the world, and the Carter Center has had full-time programs in 80 nations on Earth.\tარა მხოლოდ ამერიკის 50 შტატში, არამედ კიდევ 145 ქვეყანაში, რომელიც მე და ჩემმა მეუღლემ მოვინახულეთ. კარტერის ცენტრს 80-ზე მეტ ქვეყანაში ჰქონია პროგრამები."}
{"text": "And a lot of times, when we go into a country, we not only the meet the king or the president, but we also meet the villagers who live in the most remote areas of Africa.\tროდესაც ჩავდივართ სხვადასხვა ქვეყანაში, ვხვდებით არა მხოლოდ მონარქებს და პრეზიდენტებს, არამედ სოფლის მოსახლეობას, რომელიც აფრიკის გარეუბნებში ცხოვრობს."}
{"text": "So our overall commitment at the Carter Center is to promote human rights, and knowing the world as I do, I can tell you without any equivocation that the number one abuse of human rights on Earth is, strangely, not addressed quite often, is the abuse of women and girls.\tკარტერის ცენტრის მთავარი ვალდებულება და პრიორიტეტი, ადამიანთა უფლებების დაცვის ხელშეწყობაა. იმ გამოცდილებით და ცოდნით რაც მე გამაჩნია, გადაუჭარბებლად შემიძლია გითხრათ, მსოფლიოში ყველაზე მეტად ადამიანის უფლებები, ქალების და გოგონების მიმართ ირღვევა. უცნაურია რომ ეს არც ისე ხშირად განიხილება."}
{"text": "(Applause) There are a couple of reasons for this that I'll mention to begin with.\t(აპლოდისმენტები) ამას რამოდენიმე ახსნა აქვს და მინდა ამით დავიწყო."}
{"text": "First of all is the misinterpretation of religious scriptures, holy scriptures, in the Bible, Old Testament, New Testament, Quran and so forth, and these have been misinterpreted by men who are now in the ascendant positions in the synagogues and the churches and in the mosques.\tპირველი არის რელიგიური სწავლებების არასწორი ინტერპრეტაცია, ბიბლიის, ახალ აღთქმის, ძველ აღთქმის, ყურანის და ასე შემდეგ. არასწორად გადმოცემულია მამაკაცების მიერ, რომლებიც იკავებენ უმაღლეს პოზიციებს სინაგოგებში, მეჩეთებში და ეკლესიებში."}
{"text": "And they interpret these rules to make sure that women are ordinarily relegated to a secondary position compared to men in the eyes of God.\tისინი იმგვარად გადმოსცემენ ამ სწავლებებს, თითქოს ქალი მეორეხარისხოვანია მამაკაცთან შედარებით ღმერთის წინაშე."}
{"text": "This is a very serious problem. It's ordinarily not addressed.\tეს დიდი პრობლემაა, რომელიც ხშირად იგნორირებულია."}
{"text": "A number of years ago, in the year 2000, I had been a Baptist, a Southern Baptist for 70 years -- I tell you, I still teach Sunday school every Sunday; I'll be teaching this Sunday as well -- but the Southern Baptist Convention in the year 2000 decided that women should play a secondary position, a subservient position to men.\tრამდენიმე წლის წინ, 2000 წელს მე ბაფტისტი ვიყავი, 70 წლის განმავლობაში. მე კვლავაც ვასწავლი საკვირაო სკოლაში; ამ კვირასაც ჩავატარებ... მაგრამ სამხრეთ ბაფტისტულმა კონვენციამ 2000 წელს გადაწყვიტა, რომ ქალმა უნდა ითამაშოს მეორეხარისხოვანი როლი, უნდა დაექვემდებაროს მამაკაცს."}
{"text": "So they issued an edict, in effect, that prevents women from being priests, pastors, deacons in the church, or chaplains in the military, and if a woman teaches a classroom in a Southern Baptist seminary, they cannot teach if a boy is in the room, because you can find verses in the Bible, there's over 30,000 verses in the Bible, that say that a woman shouldn't teach a man, and so forth.\tმათ გამოსცეს ბრძანება, რომელიც ქალებს მაღალი სასულიერო თანამდებობების დაკავებას უკრძალავს. იყვნენ თუნდაც კაპელანები სამხედრო სტრუქტურებში და ქალი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ასწავლის სამხრეთ ბაფტისტურ სემინარიაში, თუ კლასში ბიჭი არ იქნება, რადგან ბიბლიაში არსებობს სტროფი, მასში 30 000 -ზე მეტი სტროფია, რომლის მიხედვითაც ქალს არ შეუძლია ასწავლოს მამაკაცს და ა.შ."}
{"text": "But the basic thing is the scriptures are misinterpreted to keep men in an ascendant position.\tმაგრამ, მთავარი ამ ტექსტებში არის არასწორი ინტერპრეტირება. რომ კვლავ მამაკაცები დარჩნენ უპირატეს მდგომარეობაში."}
{"text": "That is an all-pervasive problem, because men can exert that power and if an abusive husband or an employer, for instance, wants to cheat women, they can say that if women are not equal in the eyes of God, why should I treat them as equals myself?\tეს გავრცელებული პრობლემაა. მამაკაცები ბოროტად იყენებენ ძალაუფლებას. როდესაც არაკეთილსინდისიერი დამსაქმებელი, ან ქმარი უსამართლოდ ექცევა ქალს, მან შეუძლია თქვას, რომ თუ ღმერთის თვალში ქალი და მამაკაცი არათანაბარია, მაშინ რატომ უნდა მოვექცე მე მას როგორც თანასწორს?"}
{"text": "Why should I pay them equal pay for doing the same kind of work?\tრატომ უნდა გადავუხადო იგივე, იგივენაირი სამუშაოსთვის?"}
{"text": "The other very serious blight that causes this problem is the excessive resort to violence, and that is increasing tremendously around the world.\tკიდევ ერთი ყურადსაღები მიზეზი, რომელიც ამ პრობლემას იწვევს არის ზედმეტი ძალის გამოყენება, რომელიც სწრაფად იზრდება მთელ მსოფლიოში."}
{"text": "In the United States of America, for instance, we have had an enormous increase in abuse of poor people, mostly black people and minorities, by putting them in prison.\tმაგალითად აშშ-ში ძალადობის დიდი ზრდა გვაქვს ღარიბი მოსახლეობის მიმართ, შავკანიანების და უმცირესობების მიმართ, რომლებსაც ციხეებში ყრიან."}
{"text": "When I was in office as governor of Georgia, one out of every 1,000 Americans were in prison.\tჩემი ჯორჯიის შტატის გუბერნატორობისას ყოველი 1000 ამერიკელიდან ერთი იყო ციხეში."}
{"text": "Nowadays, 7.3 people per 1,000 are in prison.\tახლა 7.3 ადამიანი არის ციხეში, ყოველ ათასზე."}
{"text": "That's a sevenfold increase.\t7 ჯერ გაზრდილია რიცხვი."}
{"text": "And since I left the White House, there's been an 800 percent increase in the number of women who are black who are in prison.\tმას შემდეგ რაც თეთრი სახლი დავტოვე, 800 პროცენტით გაიზარდა შავკანიანი ქალების რაოდენობა ციხეებში."}
{"text": "We also have [one of the only countries] on Earth that still has the death penalty that is a developed country.\tჩვენ ასევე იმ განვითარებული ქვეყნების პატარა სიაში ვართ, რომელთაც კვლავ აქვთ სიკვდილით დასჯის პრაქტიკა."}
{"text": "And we rank right alongside the countries that are most abusive in all elements of human rights in encouraging the death penalty.\tსიკვდილით დასჯის მხარდაჭერით, ჩვენ იმ ქვეყნების რიცხვში ვართ, რომლებიც ყველაზე უხეშად არღვევენ ადამიანის ელემენტარულ უფლებებს."}
{"text": "We're in California now, and I figured out the other day that California has spent four billion dollars in convicting 13 people for the death penalty.\tახლა კალიფორნიაში ვართ და იმ დღეს აღმოვაჩინე, რომ კალიფორნიამ 4 მილიარდი დოლარი დახარჯა 13 ადამიანის სიკვდილით დასჯისთვის."}
{"text": "If you add that up, that's 307 million dollars it costs California to send a person to be executed.\tანუ კალიფორნიაში 307 მილიონი დოლარი ღირს თითო ადამიანის სიკვდილით დასჯა."}
{"text": "Nebraska this week just passed a law abolishing the death penalty, because it costs so much. (Applause) So the resort to violence and abuse of poor people and helpless people is another cause of the increase in abuse of women.\tწინა კვირაში, ნებრასკაში სიკვდილით დასჯის წინააღმდეგ კანონი მიიღეს, რადგან ის ძალიან ძვირი ჯდება (აპლოდისმენტები) ძალადობის ფაქტების ზრდა ღარიბი და მიუსაფარი ადამიანების მიმართ, ქალებზე ძალადობის ზრდის კიდევ ერთი მიზეზია."}
{"text": "Let me just go down a very few abuses of women that concern me most, and I'll be fairly brief, because I have a limited amount of time, as you know.\tნება მომეცით ჩამოგითვალოთ რამოდენიმე სახის ძალადობის ფორმები. შევეცდები მოკლედ გადმოგცეთ."}
{"text": "One is genital mutilation.\tპირველი არის გენიტალიების დასახიჩრება."}
{"text": "Genital mutilation is horrible and not known by American women, but in some countries, many countries, when a child is born that's a girl, very soon in her life, her genitals are completely cut away by a so-called cutter who has a razor blade and, in a non-sterilized way, they remove the exterior parts of a woman's genitalia.\tამერიკელი ქალები არ იცნობენ ამ საშინელ აქტს, მაგრამ ზოგიერთ ქვეყანაში, ბევრ ქვეყანაში, როდესაც გოგონა იბადება, მალევე, მას გენეტალიებს კვეთენ ე.წ. მკვეთავები, რომელიც კეთდება, სამართებლით არასტერილურად. ისინი კვეთენ გენიტალიის გარე ნაწილებს."}
{"text": "And sometimes, in more extreme cases but not very rare cases, they sew the orifice up so the girl can just urinate or menstruate.\tზოგჯერ, უკიდურეს შემთხვევებში, მაგრამ არა იშვიათად უკერავენ საშოს ისე, რომ მხოლოდ შარდის და მენსტრუაციის გამოყოფა ხდებოდეს."}
{"text": "And then later, when she gets married, the same cutter goes in and opens the orifice up so she can have sex.\tდა მოგვიანებით, როდესაც ის ქორწინდება, იგივე \"მკვეთავი\" კვეთს საშოს, იმისათვის რომ ქალი სექსით დაკავდეს."}
{"text": "This is not a rare thing, although it's against the law in most countries.\tეს იშვიათობა არ არის, მიუხედავად იმისა რომ უმეტეს ქვეყნებში კანონგარეშეა."}
{"text": "In Egypt, for instance, 91 percent of all the females that live in Egypt today have been sexually mutilated in that way.\tმაგალითად ეგვიპტეში მცხოვრები ქალების 91 პროცენტი ამ აქტის მსხვერპლია."}
{"text": "In some countries, it's more than 98 percent of the women are cut that way before they reach maturity.\tზოგიერთ ქვეყანაში კი ქალების 98 პროცენტზე მეტია დასახიჩრებული ამ გზით, სექსუალური სიმწიფეს მიღწევამდე."}
{"text": "This is a horrible affliction on all women that live in those countries.\tეს საშინელი სენია, ყველა იმ ქალისთვის ვინც ამ ქვეყნებში ცხოვრობს."}
{"text": "Another very serious thing is honor killings, where a family with misinterpretation, again, of a holy scripture -- there's nothing in the Quran that mandates this -- will execute a girl in their family if she is raped or if she marries a man that her father does not approve, or sometimes even if she wears inappropriate clothing.\tმეორე ასევე სერიოზული საკითხია \"მკვლელობა ღირსების სახელით\", როდესაც ოჯახი, ისევ და ისევ წმინდა წიგნების არასწორი ინტერპეტირებით, რადგან არსად ყურანში ეს არ არის დაშვებული, ოჯახი სიკვდილით სჯის გოგონას, თუ ის გააუპატიურეს, ან ცოლად გაჰყვა მამაკაცს, რომლის წინააღმდეგიც იყო მისი მამა. ზოგჯერ მაშინაც კი სჯიან თუ ქალს \"შეუსაბამო\" ტანსაცმელი აცვია."}
{"text": "And this is done by members of her own family, so the family becomes murderers when the girl brings so-called disgrace to the family.\tამ ყველაფერს საკუთარი ოჯახის წევრები ჩადიან. ასე რომ ოჯახი ხდება მკვლელი, თუ მათ ქალიშვილი შეარცხვენს."}
{"text": "An analysis was done in Egypt not so long ago by the United Nations and it showed that 75 percent of these murders of a girl are perpetrated by the father, the uncle or the brother, but 25 percent of the murders are conducted by women.\tცოტა ხნის წინ, გაეროს კვლევების ანალიზმა აჩვენა, რომ ეგვიპტეში, ამგვარი მკვლელობების 75% ჩადენილია მამების, ძმების, ან ბიძების მიერ, მაგრამ 25 პროცენტი ჩაიდინეს ქალებმა."}
{"text": "Another problem that we have in the world that relates to women particularly is slavery, or human trafficking it's called nowadays.\tკიდევ ერთი პრობლემა, რომელიც არსებობს და რომელიც ქალებს უკავშირდება, არის მონობა, რომელსაც დღეს ტრეფიკინგს ვეძახით."}
{"text": "There were about 12.5 million people sold from Africa into slavery in the New World back in the 19th century and the 18th century.\tმე-19 და მე-18 საუკუნეებში აფრიკიდან 12.5 მილიონ ადამიანზე მეტი იყო გაყიდული მონად დასავლეთ ნახევარსფეროში."}
{"text": "There are 30 million people now living in slavery.\tდღესდღეობით 30 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს მონობაში."}
{"text": "The United States Department of State now has a mandate from Congress to give a report every year, and the State Department reports that 800,000 people are sold across international borders every year into slavery, and that 80 percent of those sold are women, into sexual slavery.\tაშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტი ვალდებულია ყოველწლიურად წარუდგინოს ანგარიში კონგრესს, რომელშიც ნათქვამია, რომ ყოველწლიურად საზღვარგარეთ 800 000 ადამიანი არის მონად გაყიდული. მათი 80 პროცენტი კი ქალია, რომლებიც სექსუალურ მონებად იყიდებიან."}
{"text": "In the United States right this moment, 60,000 people are living in human bondage, or slavery.\tამ წუთას ამერიკაში 60 000 ადამიანი ცხოვრობს მონობაში."}
{"text": "Atlanta, Georgia, where the Carter Center is located and where I teach at Emory University, they have between 200 and 300 women, people sold into slavery every month.\tატლანტაში, ჯორჯიაში, იქ სადაც კარტერის ცენტრია განლაგებული და ემორის უნივერსიტეტი, სადაც მე ვასწავლი, ყოველთვიურად 200-300 ქალი იყიდება მონად."}
{"text": "It's the number one place in the nation because of that.\tპირველ ადგილს იკავებს ამ მხრივ ეს შტატი"}
{"text": "Atlanta has the busiest airport in the world, and they also have a lot of passengers that come from the Southern Hemisphere.\tატლანტაში არის ერთ-ერთი ყველაზე დატვირთული აეროპორტი მსოფლიოში. აქ ასევე თავს იყრის უამრავი მგზავრი სამხრეთ ნახევარსფეროდან."}
{"text": "If a brothel owner wants to buy a girl that has brown or black skin, they can do it for 1,000 dollars.\tთუ მაგალითად ბორდელის მეპატრონეს უნდა რომ იყიდოს ფერადკანიანი, ან შავკანიანი გოგო, მას ეს 1000 დოლარი დაუჯდება."}
{"text": "A white-skinned girl brings several times more than that, and the average brothel owner in Atlanta and in the United States now can earn about $35,000 per slave.\tთეთრკანიანი გოგონა რამდენჯერმე ძვირია. საშუალოდ ბორდელის მეპატრონეს ატლანტაში და მთლიანად შტატებში, ერთ მონაზე 35 000 დოლარი შეუძლია გამოიმუშაოს."}
{"text": "The sex trade in Atlanta, Georgia, exceeds the total drug trade in Atlanta, Georgia.\tატლანტაში, მონებით ვაჭრობის ბრუნვა, ნარკოვაჭრობას აჭარბებს."}
{"text": "So this is another very serious problem, and the basic problem is prostitution, because there's not a whorehouse in America that's not known by the local officials, the local policemen, or the chief of police or the mayor and so forth.\tძირითადი პრობლემა პროსტიტუციაა. რადგან არ არსებობს ამერიკაში ბორდელი, რომელიც არ იცოდეს ადგილობრივმა პოლიციამ, პოლიციის შეფმა, ან ქალაქის მერმა."}
{"text": "And this leads to one of the worst problems, and that is that women are bought increasingly and put into sexual slavery in all countries in the world.\tამას კიდევ ერთ დიდ პრობლემამდე მივყავართ რაც არის ქალების მონებად გაყიდვა, რომლის რიცხვი იზრდება მთელი მსოფლიოს მასშტაბით."}
{"text": "Sweden has got a good approach to it.\tშვედეთში კარგი მიდგომა იპოვეს."}
{"text": "About 15 to 20 years ago, Sweden decided to change the law, and women are no longer prosecuted if they are in sexual slavery, but the brothel owners and the pimps and the male customers are prosecuted, and -- (Applause) -- prostitution has gone down.\tდაახლოებით 15-20 წლის წინ, შვედეთში გადაწყდა კანონის ცვლილება. ქალები სექსუალური მონობისთვის კანონით აღარ იდევნებიან, არამედ იდევნებიან ბორდელის მეპატრონეები, სუტინიორები, მამაკაცი კლიენტები და... (აპლოდისმენტები) პროსტიტუცია შემცირდა."}
{"text": "In the United States, we take just the opposite position.\tამერიკაში, საპირისპირო მიდგომა გვაქვს."}
{"text": "For every male arrested for illegal sex trade, 25 women are arrested in the United States of America.\tყოველ დაპატიმრებულ მამაკაცზე, რომელიც სექსუალური ვაჭრობითაა დაკავებული, მოდის 25 დაპატიმრებული ქალი."}
{"text": "Canada, Ireland, I've already said Sweden, France, and other countries are moving now towards this so-called Swedish model.\tკანადა, ირლანდია, როგორც უკვე გითხარით შვედეთი საფრანგეთი და სხვა ქვეყნები მიდიან ამ ე.წ."}
{"text": "That's another thing that can be done.\tშვედური მოდელისკენ. ეს უნდა გაკეთდეს."}
{"text": "We have two great institutions in this country that all of us admire: our military and our great university system.\tამ ქვეყანაში ორი დიდებული ინსტიტუციით ვამაყობთ: ჩვენი სამხედრო სისტემა და საუნივერსიტეტო სისტემა."}
{"text": "In the military, they are now analyzing how many sexual assaults take place.\tახლა ჯარში აანალიზებენ სექსუალური ძალადობის რაოდენობას."}
{"text": "The last report I got, there were 26,000 sexual assaults that took place in the military -- 26,000.\tბოლო ანგარიშის მიხედვით 26 000 სექსუალური ძალადობის ფაქტი დაფიქსირდა არმიაში, 26 000!"}
{"text": "Only 3,000, not much more than 1 percent, are actually prosecuted, and the reason is that the commanding officer of any organization -- a ship like my submarine, or a battalion in the Army or a company in the Marines -- the commanding officer has the right under law to decide whether to prosecute a rapist or not, and of course, the last thing they want is for anybody to know that under their command, sexual assaults are taking place, so they do not do it.\tმხოლოდ 3000, ერთ პროცენტზე ოდნავ მეტია დასჯილი, ამის მიზეზი ნებისმიერი ორგანიზაციის ხელმძღვანელობაა... წყალქვეშა გემის, როგორზეც მე ვმსახურობდი, ნებისმიერი ბატალიონის, ან საზღვაო ძალების ხელმძღვანელობის... კანონის თანახმად მათ აქვთ უფლება თავად გადაწყვიტონ, არის თუ არა მოძალადე დასასჯელი. და რა თქმა უნდა, მათ არ უნდათ ამბის გახმაურება, რომ სწორედ მათი ხელმძვანელობის ქვეშ მოხდა ძალადობის ფაქტი. ამიტომ მოძალადე იშვიათად ისჯება."}
{"text": "That law needs to be changed.\tეს კანონი უნდა შეიცვალოს."}
{"text": "About one out of four girls who enter American universities will be sexually assaulted before she graduates, and this is now getting a lot of publicity, partially because of my book, but other things, and so 89 universities in America are now condemned by the Department of Education under Title IX because the officials of the universities are not taking care of the women to protect them from sexual assault.\tყოველი მეოთხე გოგონა, რომელიც აბარებს აშშ-ს უნივერსიტეტში, ხდება სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი უნივერსიტეტის დამთავრებამდე. ამას უკვე დიდი ყურადღება ეთმობა ნაწილობრივ ალბათ ჩემი წიგნის გამო. 89 უნივერსიტეტი ამერიკაში, არის გასამართლებული განათლების დეპარტამენტის მიერ, IX თავის შესაბამისად, იმის გამო რომ ისინი არ იცავენ ქალებს სექსუალური თავდასხმებისგან."}
{"text": "The Department of Justice says that more than half of the rapes on a college campus take place by serial rapists, because outside of the university system, if they rape somebody, they'll be prosecuted, but when they get on a university campus, they can rape with impunity.\tიუსტიციის სამინისტროს მონაცემებით, ამ ძალადობების ნახევარზე მეტი, ჩადენილია სერიული მოძალადეების მიერ, რადგან უნივერსიტეტის გარეთ ჩადენილი დანაშაულისთვის ისინი დაპატიმრებული იქნებიან, სასწავლო დაწესებულების ტერიტორიის შიგნით კი მათ შეუძლიათ სასჯელს გადაურჩნენ"}
{"text": "They're not prosecuted.\tდა არ მიეცნენ პასუხისგებაში."}
{"text": "Those are the kinds of things that go on in our society.\tამგვარი რაღაცეები ხდება ჩვენს საზოგადოებაში."}
{"text": "Another thing that's very serious about the abuse of women and girls is the lack of equal pay for equal work, as you know. (Applause) And this is sometimes misinterpreted, but for full-time employment, a woman in the United States now gets 23 percent less than a man.\tკიდევ ერთი მიმართულებით ირღვევა ქალთა უფლებები, ეს არის არათანაბარი სამუშაო ანაზღაურება, როგორც უკვე იცით (აპლოდისმენტები) მთლიანი სამუშაო განაკვეთის შემთხვევაში აშშ-ში ქალი ღებულობს 23%-ით ნაკლებ ანაზღაურებას მამაკაცთან შედარებით."}
{"text": "When I became president, the difference was 39 percent.\tროდესაც მე გავხდი პრეზიდენტი, სხვაობა 39% იყო."}
{"text": "So we've made some progress, partially because I was president and so forth -- (Applause) (Laughter) -- but in the last 15 years, there's been no progress made, so it's been just about 23 or 24 percent difference for the last 15 years.\tჩვენ გვაქვს პროგრესი, ნაწილობრივ ჩემი პრეზიდეტობის გამო და ა.შ. (სიცილი) (აპლოდისმენტები) მაგრამ ბოლო 15 წლის განმავლობაში, პროგრესი არ ყოფილა. 23-24 პროცენტზეა გაჩერებული ეს სხვაობა. ბოლო 15 წელია უკვე"}
{"text": "These are the kind of things that go on.\tდა ასე გრძელდება."}
{"text": "If you take the Fortune 500 companies, 23 of them have women CEOs, out of 500, and those CEOs, I need not tell you, make less on an average than the other CEOs.\tთუ ავიღებთ 500 წარმატებულ კომპანიას, მხოლოდ 23-ს ჰყავს ქალი ხელმძღვანელი, 500-დან 23-ს და ეს ქალები, მინდა გითხრათ, საშუალოდ უფრო ნაკლებ ანაზღაურებას იღებენ, ვიდრე სხვა მამაკაცი ხელმძღვანელები."}
{"text": "Well, that's what goes on in our country.\tაი ეს ხდება ჩვენს ქვეყანაში."}
{"text": "Another problem with the United States is we are the most warlike nation on Earth.\tჩვენი ქვეყნის კიდევ ერთი პრობლემაა, რომ დედამიწაზე ყველაზე მეტი ომი გვიწარმოებია."}
{"text": "We have been to war with about 25 different countries since the Second World War.\tჩვენ დაახლოებით 25 ქვეყანასთან ვიომეთ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ."}
{"text": "Sometimes, we've had soldiers on the ground fighting.\tზოგჯერ სახმელეთო ჯარებით,"}
{"text": "The other times, we've been flying overhead dropping bombs on people.\tზოგჯერ საჰაერო და ადამიანებს ბომბებს ვაყრიდით."}
{"text": "Other times, of course, now, we have drones that attack people and so forth.\tახლა კი გვყავს უპილოტო საფრენი აპარატები და ა.შ."}
{"text": "We've been at war with 25 different countries or more since the Second World War.\tჩვენ გვქონდა საომარი მოქმედებები 25 სხვადასხვა ქვეყანასთან, ან უფრო მეტთან მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ."}
{"text": "There was four years, I won't say which ones, where we didn't -- (Applause) -- we didn't drop a bomb, we didn't launch a missile, we didn't fire a bullet.\tიყო 4 წელი, არ ვიტყვი რომელი, როცა არავისთან გვქონია ომის მდგომარეობა (აპლოდისმენტები) როცა ჩვენ არ ჩამოგვიყრია ბომბები, არ გაგვიშვია რაკეტები, არ გაგვისვრია ტყვია,"}
{"text": "But anyway, those kinds of things, the resort to violence and the misinterpretation of the holy scriptures are what causes, are the basic causes, of abuse of women and girls.\tმაგრამ მიუხედავად ამისა, ძალის გამოყენება და წმინდა წიგნების არასწორი ინტერპრეტაცია, ქალთა მიმართ ძალადობის მთავარი მიზეზია."}
{"text": "There's one more basic cause that I need not mention, and that is that in general, men don't give a damn.\tარის კიდევ ერთი ძირეული მიზეზი, რომელიც უნდა აღვნიშნო. ეს არის მამაკაცების გულგრილობა."}
{"text": "(Applause) That's true.\t(აპლოდისმენტები) ეს მართალია..."}
{"text": "The average man that might say, I'm against the abuse of women and girls quietly accepts the privileged position that we occupy, and this is very similar to what I knew when I was a child, when separate but equal had existed.\tსაშუალო სტატისტიკური მამაკაცი იტყვის, რომ ის ქალზე ძალადობის წინააღმდეგია და გააგრძელებს იმ პრივილეგიით სარგებლობას, რომელიც აქვს. ეს ძალიან მაგონებს იმას, რასაც ბავშვობაში ვისმენდი როდესაც იყო \"განცალკევებული, მაგრამ თანსწორი\"."}
{"text": "Racial discrimination, legally, had existed for 100 years, from 1865 at the end of the War Between the States, the Civil War, all the way up to the 1960s, when Lyndon Johnson got the bills passed for equal rights.\tრასობრივი დისკრიმინაცია, 100 წლის განმავლობაში კანონიერი იყო. 1865 წლიდან სამოქალაქო ომის დასრულების შემდეგ, 1960 წლამდე, როდესაც ლინდონ ჯონსონმა ხელი მოაწერა კანონს თანაბარუფლებიანობის შესახებ,"}
{"text": "But during that time, there were many white people that didn't think that racial discrimination was okay, but they stayed quiet, because they enjoyed the privileges of better jobs, unique access to jury duty, better schools, and everything else, and that's the same thing that exists today, because the average man really doesn't care.\tმაგრამ ამ ხნის განმავლობაში, იყო ბევრი თეთრკანიანი, რომელიც არ ეთანხმებოდა რასობრივ დისკრიმინაციას, მაგრამ ჩუმად იყვნენ, რადგან მოსწონდათ უკეთესი სამუშაოს მიღების პრივილეგია, მსაჯულობის უფლება, უკეთესი სკოლები და ყველაფერი დანარჩენი. ეს იგივეა რაც დღეს ხდება, საშუალოდ მამაკაცს არ აღელვებს ეს საკითხი."}
{"text": "Even though they say, \"I'm against discrimination against girls and women,\" they enjoy a privileged position.\tროდესაც ამბობენ, რომ წინააღმდეგი არიან ქალთა მიმართ ძალადობის, მაშინაც კი ტკბებიან საკუთარი პოზიციით და პრივილეგიით."}
{"text": "And it's very difficult to get the majority of men who control the university system, the majority of men that control the military system, the majority of men that control the governments of the world, and the majority of men that control the great religions.\tძალიან რთულია მიიმხრო მამაკაცების უმრავლოსობა, როდესაც ისინი აკონტროლებენ საუნივერსიტეტო სისტემას, სამხედრო სისტემას, სახელმწიფოებს დედამიწაზე, და მამაკაცების უმრავლესობა, რომელიც აკონტროლებს რელიგიებს."}
{"text": "So what is the basic thing that we need to do today?\tრა არის მთავარი რაც უნდა გავაკეთოთ დღეს?"}
{"text": "I would say the best thing that we could do today is for the women in the powerful nations like this one, and where you come from, Europe and so forth, who have influence and who have freedom to speak and to act, need to take the responsibility on yourselves to be more forceful in demanding an end to racial discrimination against girls and women all over the world.\tდღეს ყველაზე მეტი შეუძლიათ ძლიერი სახელმწიფოების ქალებს, როგორიც ამერიკაა, ან სხვა, ევროპის და ა.შ. ვისაც აქვს გავლენა. თავისუფალი გამოხატვის და მოქმედების უფლება მათ საკუთარ თავზე უნდა აიღონ პასუხისმგებლობა და მეტად მოითხოვონ ქალების მიმართ დისკრიმინაციის დასასრული მთელ დედამიწაზე."}
{"text": "The average woman in Egypt doesn't have much to say about her daughters getting genitally mutilated and so forth.\tსაშუალო ეგვიპტელი ქალი ვერაფერს იტყვის საკუთარი ქალიშვილის შესახებ, რომელსაც გენიტალიები მოკვეთეს."}
{"text": "I didn't even go down to detail about that.\tდეტალებში არც შევალ,"}
{"text": "But I hope that out of this conference, that every woman here will get your husbands to realize that these abuses on the college campuses and the military and so forth and in the future job market, need to protect your daughters and your granddaughters.\tმაგრამ იმედი მაქვს, რომ ამ კონფერენციის შემდეგ, ყველა ქალი დააფიქრებს ქმარს რომ ეს ძალადობა კოლეჯებში და სამხედრო სტრუქტურებში, ასევე სამუშაო ბაზარზე დისკრიმინაცია, არის ის რისგანაც უნდა დავიცვათ ჩვენი ქალიშვილები და შვილიშვილები."}
{"text": "I have 12 grandchildren, four children, and 10 great-grandchildren, and I think often about them and about the plight that they will face in America, not only if they lived in Egypt or a foreign country, in having equal rights, and I hope that all of you will join me in being a champion for women and girls around the world and protect their human rights.\tმე მყავს 12 შილიშვილი, 4 შვილი და 10 შვილთაშვილი. ხშირად ვფიქრობ მათ შესახებ იმის შესახებ, რასაც შეიძლება შეეჩეხონ უთანასწორობის თვალსაზრისით ამერიკაშიც კი, არა მხოლოდ ეგვიპტეში, ან სხვა უცხო ქვეყანაში. იმედი მაქვს ყველა შემომიერთდებით ვიყოთ ჩემპიონები მთელ დედამიწაზე ქალთა უფლებების დაცვაში."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "In 2012, when I painted the minaret of Jara Mosque in my hometown of Gabés, in the south of Tunisia, I never thought that graffiti would bring so much attention to a city.\t2012-ში, როცა მე ტუნისის სამხრეთით მდებარე ჩემ მშობლიურ ქალაქ გაბესში ჯარას მეჩეთის მინარეთი მოვხატე, ვერასდროს ვიფიქრებდი რომ გრაფიტი, ქალაქისკენ ასეთ ყურადღებას მიაპყობდა."}
{"text": "At the beginning, I was just looking for a wall in my hometown, and it happened that the minaret was built in '94.\tთავიდან მხოლოდ კედელს ვეძებდი ჩემ მშობლიურ ქალაქში და ისე მოხდა, რომ მინარეთი 94-ში აშენდა"}
{"text": "And for 18 years, those 57 meters of concrete stayed grey.\tდა 18 წლის მანძილზე, ეს 57 მეტრიანი ბეტონი ნაცრისფერი იყო."}
{"text": "When I met the imam for the first time, and I told him what I wanted to do, he was like, \"Thank God you finally came,\" and he told me that for years he was waiting for somebody to do something on it.\tროცა იმამს პირველად შევხვდი და ვუთხარი რისი გაკეთებაც მინდოდა, მან მითხრა: \"მადლობა ღმერთს როგორც იქნა მოხვედი\" და მითხრა, რომ წლების მანძილზე ელოდა რომ ვინმე მივიდოდა და რამეს დახატავდა მასზე."}
{"text": "The most amazing thing about this imam is that he didn't ask me anything -- neither a sketch, or what I was going to write.\tამ იმამში ყველაზე საოცარი ის იყო, რომ მას ჩემთვის არაფერი უკითხავს. არც მონახაზი, არც ის თუ რის დაწერას ვაპირებდი."}
{"text": "In every work that I create, I write messages with my style of calligraffiti -- a mix of calligraphy and graffiti.\tყველა ჩემს ნამუშევარში რაღაც გზავნილს ვწერ. კალიგრაფიტის ჩემ სტილში... კალიგრაფიის და გრაფიტის ნაზავში..."}
{"text": "I use quotes or poetry.\tციტატებს, ან პოეზიას ვიყენებ."}
{"text": "For the minaret, I thought that the most relevant message to be put on a mosque should come from the Quran, so I picked this verse: \"Oh humankind, we have created you from a male and a female, and made you people and tribe, so you may know each other.\"\tვიფიქრე რომ მინარეთისთვის, ყველაზე შესაბამისი გზავნილი, რომელიც მეჩეთში იქნებოდა ყურანიდან უნდა ყოფილიყო, ამიტომ ავარჩიე შემდეგი სტროფი: \"ო, ხალხო, ჭეშმარიტად, ჩვენ შეგქმენით თქვენ მამრისა და მდედრისაგან და გაქციეთ ერებად და ტომებად, რათა შეიცნოთ ერთმანეთი\""}
{"text": "It was a universal call for peace, tolerance, and acceptance coming from the side that we don't usually portray in a good way in the media.\tეს იყო უნივერსალური მოწოდება მშვიდობის, ტოლერანტობის და მიმღებლობისკენ, რომელიც მოდის იმათგან, ვინც ხშირად დადებითი კუთხით არ შუქდება მედიაში."}
{"text": "I was amazed to see how the local community reacted to the painting, and how it made them proud to see the minaret getting so much attention from international press all around the world.\tმე გაკვირვებული დავრჩი იმით, თუ როგორი რეაქცია ჰქონდათ ამაზე ადგილბრივებს და როგორ ამაყობდნენ ისინი იმით, რომ მინარეთი ამხელა ყურადღებას იმსახურებდა საერთაშორისო პრესისგან მთელი მსოფლიოდან."}
{"text": "For the imam, it was not just the painting; it was really deeper than that.\tიმამისთვის ეს მხოლოდ ნახატი არ იყო: ეს რაღაც უფრო სიღრმისეული იყო."}
{"text": "He hoped that this minaret would become a monument for the city, and attract people to this forgotten place of Tunisia.\tმას იმედი ჰქონდა, რომ ეს მინარეთი ქალაქის მონუმენტი გახდებდა და ხალხს მიიზიდავდა ტუნისის ამ დავიწყებული ადგილისკენ."}
{"text": "The universality of the message, the political context of Tunisia at this time, and the fact that I was writing Quran in a graffiti way were not insignificant.\tგზავნილის უნივერსალობა, ამ დროის ტუნისის პოლიტიკური კონტექსტი და ის, რომ მე ყურანს გრაფიტის სახით ვწერდი არ იყო უმნიშვნელო."}
{"text": "It reunited the community.\tმან თემი კვლავ გააერთიანა."}
{"text": "Bringing people, future generations, together through Arabic calligraphy is what I do.\tარაბული კალიგრაფიით, ხალხის და მომავალი თაობების გაერთიანებაა ის რასაც მე ვაკეთებ."}
{"text": "Writing messages is the essence of my artwork.\tგზავნილის დაწერაა ჩემი შემოქმედების არსი."}
{"text": "What is funny, actually, is that even Arabic-speaking people really need to focus a lot to decipher what I'm writing.\tსაოცარია რომ არაბულენოვან ხალხსაც დიდი კონცენტრირება სჭირდება, რომ გაშიფროს თუ რას ვწერ."}
{"text": "You don't need to know the meaning to feel the piece.\tგზავნილის შეგრძნებისთვის შინაარსის გაგება არაა საჭირო."}
{"text": "I think that Arabic script touches your soul before it reaches your eyes.\tმგონია რომ არაბული შრიფტი ჯერ სულში აღწევს და მერე თვალებამდე."}
{"text": "There is a beauty in it that you don't need to translate.\tმასში ისეთი სილამაზეა, რომელსაც თარგმნა არ სჭირდება."}
{"text": "Arabic script speaks to anyone, I believe; to you, to you, to you, to anybody, and then when you get the meaning, you feel connected to it.\tვფიქრობ არაბული შრიფტი, ნებისმიერს ესაუბრება: თქვენ, თქვენ, თქვენ, ნებისმიერს და შემდეგ როცა შინაარს მიხვდებით მასთან კავშირს გრძნობთ."}
{"text": "I always make sure to write messages that are relevant to the place where I'm painting, but messages that have a universal dimension, so anybody around the world can connect to it.\tმე ყოველთვის ისეთ გზავნილებს ვწერ, რომელიც იმ ადგილის შეესაბამება, სადაც ვხატავ, მაგრამ ეს გზავნილები უნივერსალური განზომილებისაა, ისეთი რომ მსოფლიოში ნებისმიერს შეეძლოს მათთან შეკავშირება."}
{"text": "I was born and raised in France, in Paris, and I started learning how to write and read Arabic when I was 18.\tმე დავიბადე და გავიზარდე საფრანგეთში, პარიზში და არაბულად წერა-კითხვის სწავლა 18 წლისამ დავიწყე."}
{"text": "Today I only write messages in Arabic.\tდღეს-დღეობით გზავნილებს მხოლოდ არაბულდ ვწერ."}
{"text": "One of the reasons this is so important to me, is because of all the reaction that I've experienced all around the world.\tამის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიზეზი ის რეაქციებია, რასაც მე მთელი მსოფლიოდან ვღებულობ."}
{"text": "In Rio de Janeiro, I translated this Portuguese poem from Gabriela Tôrres Barbosa, who was giving an homage to the poor people of the favela, and then I painted it on the rooftop.\tრიო დე ჟანეიროში გაბრიელა ტორეს ბარბოსას ეს პორტუგალიური პოემა ვთარგმნე, რომელიც აღაზევებს ფაველას ღარიბ მოსახლეობას და ის სახურავზე დავხატე."}
{"text": "The local community were really intrigued by what I was doing, but as soon as I gave them the meaning of the calligraphy, they thanked me, as they felt connected to the piece.\tადგილობრივი მოსახლეობა ძალიან დაინტერესდა თუ რას ვაკეთებდი და როგორც კი კალიგრაფიის მნიშვნელობა გავაგებინე, მათ მადლობა გადამიხადეს რადგან გზავნილთან კავშირი იგრძნეს."}
{"text": "In South Africa, in Cape Town, the local community of Philippi offered me the only concrete wall of the slum.\tსამხრეთ აფრიკაში, კეიპტაუნში ფილიპის ადგილობრივმა თემმა ერთადერთი მიყრუებული ბეტონის კედელი შემომთავაზეს."}
{"text": "It was a school, and I wrote on it a quote from Nelson Mandela, saying, \"[in Arabic],\" which means, \"It seems impossible until it's done.\"\tეს სკოლა იყო და მე მასზე ნელსონ მანდელას ციტატა დავწერე: (არაბულად ამბობს) რაც ნიშნავს: \"შეიძლებლად მიგაჩნია სანამ არ გააკეთებ\""}
{"text": "Then this guy came to me and said, \"Man, why you don't write in English?\"\tშემდეგ ტიპი მოვიდა ჩემთან და მითხრა: \"ინგლისურად რატომ არ წერ?\""}
{"text": "and I replied to him, \"I would consider your concern legit if you asked me why I didn't write in Zulu.\"\tმე ვუპასუხე: \"შენს წუხილს გავიგებდი, რომ გეკითხა ზულუს ენაზე რატომ არ დავწერე\""}
{"text": "In Paris, once, there was this event, and someone gave his wall to be painted.\tპარიზში ერთხელ ღონისძიება იყო და ერთმა საკუთარი კედელი მომცა მოსახატად"}
{"text": "And when he saw I was painting in Arabic, he got so mad -- actually, hysterical -- and he asked for the wall to be erased.\tდა როცა დაინახა რომ არაბულად ვწერდი, ის გადაირია, პრინციპში ისტერიკაში იყო და მოითხოვა რომ წამეშალა."}
{"text": "I was mad and disappointed.\tმე გავბრაზდი და გულიც დამწყდა,"}
{"text": "But a week later, the organizer of the event asked me to come back, and he told me that there was a wall right in front of this guy's house.\tმაგრამ ერთი კვირის შემდეგ ორგანიზატორმა მთხოვა დავბრუნებულიყავი და მითხრა რომ ამ ტიპის სახლის წინ კედელი იყო,"}
{"text": "So, this guy -- (Laughter) like, was forced to see it every day.\tამიტომ, ის... (სიცილი) იძულბული იყო ყოველდღე მისთვის ეყურებინა."}
{"text": "At the beginning, I was going to write, \"[In Arabic],\" which means, \"In your face,\" but -- (Laughter) I decided to be smarter and I wrote, \"[In Arabic],\" which means, \"Open your heart.\"\tთაცვიდან ვაპირებდი დამეწერა: (არაბულად ამბობს) რაც ნიშნავს: \"ცხვირწინ\", მაგრამ (სიცილი) მაგრამ გადავწყვიტე უფრო საზრიანი ვყოფილიყავი: (არაბულად ამბობს) რაც ნიშნავს: \"გააღე გულის კარი\"."}
{"text": "I'm really proud of my culture, and I'm trying to be an ambassador of it through my artwork.\tმე ვამაყობ ჩემი კულტურით და ვცდილობ მისი ელჩი ვიყო ჩემი შემოქმედების საშუალებით."}
{"text": "And I hope that I can break the stereotypes we all know, with the beauty of Arabic script.\tვიმედოვნებ, რომ შევძლებ ყველასთვის ცნობილი სტერეოტიპების დამსხვრევას არაბული შრიფტის მშვენიერებით."}
{"text": "Today, I don't write the translation of the message anymore on the wall.\tდღეს-დღეობით გზავნილების თარგმანს აღარ ვწერ კედელზე."}
{"text": "I don't want the poetry of the calligraphy to be broken, as it's art and you can appreciate it without knowing the meaning, as you can enjoy any music from other countries.\tარ მინდა კალიგრაფიის პოეზია დავარღვიო. ეს ხომ ხელოვნებაა და სიამოვნების მიღება მნიშვნელობის არცოდნისასაც შეიძლება. ისევე როგორც სხვა ქვეყნების მუსიკისგან იღებთ სიამოვნებას."}
{"text": "Some people see that as a rejection or a closed door, but for me, it's more an invitation -- to my language, to my culture, and to my art.\tზოგიერთი ამას უარყოფად, ან დახურულ კარად აღიქვამს, ჩემთვის კი ეს უფრო მოპატიჟებაა... ჩემ ენაში, ჩემ კულტურაში, ჩემ ხელოვნებაში."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm here to recruit men to support gender equality.\tაქ იმისთვის ვარ, რომ შევაგროვო მამაკაცები გენდერული თანასაწორობის მხარდასაჭერად."}
{"text": "(Cheers) Wait, wait. What?\t(აპლოდისმენტები, შეძახილები) მოიცა, მოიცა, რა?"}
{"text": "What do men have to do with gender equality?\tრა უნდა გააკეთონ კაცებმა გენდერული თანასწორობისთვის?"}
{"text": "Gender equality is about women, right?\tგენდერული თანასწორობა ქალებზეა, არა?"}
{"text": "I mean, the word gender is about women.\tვგულისხმობ, სიტყვა გენდერი ქალების შესახებაა."}
{"text": "Actually, I'm even here speaking as a middle class white man.\tმე აქ ვსაუბრობ, როგორც საშუალო კლასის თეთრკანიანი მამაკაცი."}
{"text": "Now, I wasn't always a middle class white man.\tყოველთვის არ ვყოფილვარ საშუალო კლასის თეთრკანიანი მამაკაცი."}
{"text": "It all happened for me about 30 years ago when I was in graduate school, and a bunch of us graduate students got together one day, and we said, you know, there's an explosion of writing and thinking in feminist theory, but there's no courses yet.\tეს ყველაფერი 30 წლის წინ მოხდა, როცა მაგისტრატურაში ვსწავლობდი. ერთ დღეს მაგისტრაუტურის სტუდენტები ერთად შევიკრიბეთ და ვთქვით, რომ ფემინისტური თეორიის ნაწერებისა და აზროვნების ბუმია, მაგრამ კურსები ჯერ არ არსებობს."}
{"text": "So we did what graduate students typically do in a situation like that.\tამიტომ ჩვენ მოვიქეცით ისე, როგორც მაგისტრანტები იქცევიან მსგავს სიტუაციაში."}
{"text": "We said, OK, let's have a study group.\tჩვენ თქვით, მოდი შევქმნათ სამუშაო ჯგუფი."}
{"text": "We'll read a text, we'll talk about it, we'll have a potluck dinner.\tჩვენ ყველა ვკითხულბდით ტექსტს და ვმსჯელობდით მასზე, თითოეულს რაღაც მოჰქონდა სადილად."}
{"text": "(Laughter) So every week, 11 women and me got together.\t(სიცილი) ყოველ კვირა 11 ქალი და მე ვიკრიბებოდით"}
{"text": "(Laughter) We would read some text in feminist theory and have a conversation about it.\t(სიცილი) ჩვენ ვკითხულობდით ტექსტებს ფემინისტურ თეორიაზე და განვიხილავდით მას."}
{"text": "And during one of our conversations, I witnessed an interaction that changed my life forever.\tერთ-ერთი ასეთი საუბრისას, ისეთი ურთიერთობის მოწმე გავხდი, რომელმაც სამუდამოდ შეცვალა ჩემი ცხოვრება."}
{"text": "It was a conversation between two women.\tეს იყო საუბარი ორ ქალს შორის."}
{"text": "One of the women was white, and one was black.\tერთ-ერთი ქალთაგან იყო თეთრკანიანი, მეორე - შავკანიანი."}
{"text": "And the white woman said -- this is going to sound very anachronistic now -- the white woman said, \"All women face the same oppression as women.\tთეთრკანიანმა ქალმა თქვა... ეხლა ეს ანაქრონისტულად მოგეჩვენებათ... თეთრკანიანმა ქალმა თქვა: \"ყველა ქალი ერთი და იგივე შევიწროებას განიცდის."}
{"text": "All women are similarly situated in patriarchy, and therefore all women have a kind of intuitive solidarity or sisterhood.\"\tყველა ქალი, ერთმანეთის მსგავსად არის პატრიარქატში და მაშასადამე ყველა ქალს მსგავსი ინტუიციური სოლიდარობა, ან დობა აქვს.\""}
{"text": "And the black woman said, \"I'm not so sure.\tშავკანიანმა ქალმა თქვა: \"არ ვარ დარწმუნებული."}
{"text": "Let me ask you a question.\"\tნება მომეცი რაღაც გკითხო.\""}
{"text": "So the black woman says to the white woman, \"When you wake up in the morning and you look in the mirror, what do you see?\"\tმაშ, შავკანიანი ქალი ეუბნება თეთრკანიანს: \"როდესაც დილით დგები და სარკეში იყურები, რას ხედავ?\""}
{"text": "And the white woman said, \"I see a woman.\"\tთეთრკანიამა ქალმა უპასუხა: \"მე ვხედავ ქალს.\""}
{"text": "And the black woman said, \"You see, that's the problem for me.\tშავკანიანმა მიუგო, \"ხედავ, ეს პრობლემაა ჩემთვის,"}
{"text": "Because when I wake up in the morning and I look in the mirror,\" she said, \"I see a black woman.\tრადგან როცა ვდგები და სარკეში ვიყურები\", თქვა მან \"მე ვხედავ შავკანიან ქალს."}
{"text": "To me, race is visible. But to you, race is invisible. You don't see it.\"\tჩემთვის რასა ხილულია, მაგრამ შენთვის არა."}
{"text": "And then she said something really startling.\tშენ ვერ ხედავ მას.\" შემდეგ მან გასაოცარი რამ თქვა."}
{"text": "She said, \"That's how privilege works.\tქალმა თქვა: \"აი, ასე მუშაობს პრივილეგია."}
{"text": "Privilege is invisible to those who have it.\"\tპრივილეგია უხილავია მფლობელთათვის.\""}
{"text": "It is a luxury, I will say to the white people sitting in this room, not to have to think about race every split second of our lives.\tეს ფუფუნებაა, ამ ოთახში მყოფ თეთრკანიან ხალხს ვეტყვი, რომ მათ ცხოვრების ყოველ წუთს არ უწევს ფიქრი წარმომავლობაზე."}
{"text": "Privilege is invisible to those who have it.\tპრივილეგია უხილავია მფლობელთათვის."}
{"text": "Now remember, I was the only man in this group, so when I witnessed this, I went, \"Oh no.\"\tგაიხსენეთ, მე ერთადერთი მამაკაცი ვიყავი ჯგუფში, ამიტომ, როცა ეს გავიაზრე ვთქვი \"ოჰ, არა.\""}
{"text": "(Laughter) And somebody said, \"Well what was that reaction?\"\t(სიცილი) და ვიღაცამ თქვა: \"რა მოხდა?\""}
{"text": "And I said, \"Well, when I wake up in the morning and I look in the mirror, I see a human being.\tდა მე ვუპასუხე: \"როდესაც დილით ვდგები და სარკეში ვიყურები ვხედავ ადამიანს."}
{"text": "I'm kind of the generic person.\tმე ჩვეულებრივი ადამიანი ვარ."}
{"text": "You know, I'm a middle class white man. I have no race, no class, no gender.\tმე საშუალო ფენის თეთრკანიანი მამაკაცი ვარ, არ მაქვს რასა, კლასი, გენდერი."}
{"text": "I'm universally generalizable.\"\tმე უნივერსალურად განზოგადოებადი ვარ.\""}
{"text": "(Laughter) So I like to think that was the moment I became a middle class white man, that class and race and gender were not about other people, they were about me.\t(სიცილი) ვფიქრობ, ეს იყო მომენტი, როდესაც საშუალო კლასის თეთრკანიან მამაკაცად გარდავისახე. ეს კლასი, რასა და გენდერი მხოლოდ სხვებს არ ეხებოდა, ისინი მეც მეხებოდა."}
{"text": "I had to start thinking about them, and it had been privilege that had kept it invisible to me for so long.\tამ ყველაფერზე ფიქრი უნდა დამეწყო. პრივილეგია დიდი ხნის განმავლობაში ჩემთვის უხილავი იყო."}
{"text": "Now, I wish I could tell you this story ends 30 years ago in that little discussion group, but I was reminded of it quite recently at my university where I teach.\tვისურვებდი მეთქვა, რომ ეს ისტორია 30 წლის წინ დასრულდა, პატარა სადისკუსიო ჯგუფში, მაგრამ ახლახანს გამახსენეს იგი უნივერსიტეტში, სადაც ვასწავლი."}
{"text": "I have a colleague, and she and I both teach the sociology of gender course on alternate semesters.\tჩემი კოლეგა ქალბატონი და მე ერთად ვასწავლით გენდერის სოციოლოგიის კურსს სხვადასხვა სემესტრებში."}
{"text": "So she gives a guest lecture for me when I teach.\tის ლექციას ატარებს, როცა მე კურსს ვასწავლი,"}
{"text": "I give a guest lecture for her when she teaches.\tხოლო როცა ის კურსს ასწავლის, მე ვატარებ ლექციას."}
{"text": "So I walk into her class to give a guest lecture, about 300 students in the room, and as I walk in, one of the students looks up and says, \"Oh, finally, an objective opinion.\"\tლექციის ჩასატარებლად კლასში შევედი. ოთახში დაახლოებით 300 სტუდენტია. როგორც კი შევედი, ერთმა სტუდენტმა შემომხედა და თქვა: \"ოჰ, ძლივს გვეღირსა ობიექტური აზრი\""}
{"text": "All that semester, whenever my colleague opened her mouth, what my students saw was a woman.\tმთელი სემესტრის განმავლობაში, ჩემი კოლეგის პირისგაღებისთანავე, სტუდენტები მასში მხოლოდ ქალს ხედავდნენ."}
{"text": "I mean, if you were to say to my students, \"There is structural inequality based on gender in the United States,\" they'd say, \"Well of course you'd say that.\tვგილისხმობ, რომ თუ ეტყოდით სტუდენტებს: \"აშშ-ში გენდერზე დაფუძნებული სტრუქტურული უთანასწორობაა.\" ისინი იტყოდნენ: \"რა თქმა უნდა ამას ამბობ,"}
{"text": "You're a woman. You're biased.\"\tშენ ქალი ხარ. შენ არაობიექტური ხარ.\""}
{"text": "When I say it, they go, \"Wow, is that interesting.\tროდესაც იგივე მე ვთქვი, მათი რეაქცია იყო: \"საინტერესოა,"}
{"text": "Is that going to be on the test? How do you spell 'structural'?\"\tეს ტესტში იქნება? სტრუქტურულს როგორ მარცვლით?\""}
{"text": "(Laughter) So I hope you all can see, this is what objectivity looks like.\t(სიცილი) ვიმედოვნებ, ყველა ხედავთ როგორ გამოიყურება ობიექტურობა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Disembodied Western rationality.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) დასავლური, უსხეულო რაციონალობა."}
{"text": "(Laughter) And that, by the way, is why I think men so often wear ties.\t(სიცილი) ამასთანავე, ვფიქრობ ეს არის მიზეზი, თუ რატომ ატარებენ კაცები ხშირად ჰალსტუხს."}
{"text": "(Laughter) Because if you are going to embody disembodied Western rationality, you need a signifier, and what could be a better signifier of disembodied Western rationality than a garment that at one end is a noose and the other end points to the genitals?\t(სიცილი) რადგან თუ აპირებთ დასავლური, უსხეულო რაციონალობის შემოსვას, დაგჭიდებათ სიმბოლო და რა იქნება დასავლური უსხეულო რაციონალობისთვის უკეთესი სიმბოლო, ვიდრე სამოსი, რომელიც ერთ ბოლოს მარყუჟია, ხოლო მეორე ბოლო გენიტალიას მიუთითებს?"}
{"text": "(Laughter) (Applause) That is mind-body dualism right there.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ეს გონებისა და სხეულის დუალიზმია."}
{"text": "So making gender visible to men is the first step to engaging men to support gender equality.\tამიტომ, გახადო გენდერი მამაკაცებისთვის ხილვადი, პირველი ნაბიჯია იმისთვის, რომ გენდერულ თანასწორობას დაუჭირონ მხარი."}
{"text": "Now, when men first hear about gender equality, when they first start thinking about it, they often think, many men think, well, that's right, that's fair, that's just, that's the ethical imperative.\tროცა მამაკაცებს პირველად ესმით გენდერულ თანასწორობაზე, როცა ისინი პირველად იწყებენ ფიქრს ამაზე, უმეტესობა ხშირად ფიქრობს, რომ ეს სწორია, სამართლიანია, ეთიკურად სავალდებულოა."}
{"text": "But not all men.\tმაგრამ ყველა მამაკაცი ასე არ ფიქრობს."}
{"text": "Some men think -- the lightning bolt goes off, and they go, \"Oh my God, yes, gender equality,\" and they will immediately begin to mansplain to you your oppression.\tზოგი ამაზე ელვასავით იქუხებს და იწყებს: \"ღმერთო ჩემო, დიახ, გენდერული თანასწორობა.\" და ისინი მყისვე იწყებენ ქალებისთვის მათსავე შევიწროების ახსნას."}
{"text": "They see supporting gender equality something akin to the cavalry, like, \"Thanks very much for bringing this to our attention, ladies, we'll take it from here.\"\tმათთვის გენდერული თანასწორობის მხარდაჭერა რაღაც გოლგოთის მსგავსია, მაგალითად: \"დიდი მადლობა ქალბატონებო ამ საკითხის ჩვენთვის გაცნობისთვის, ახლა ჩვენ თვითონ მივხედავთ.\""}
{"text": "This results in a syndrome that I like to call 'premature self-congratulation.' (Laughter) (Applause) There's another group, though, that actively resists gender equality, that sees gender equality as something that is detrimental to men.\tეს არის შედეგი სინდრომისა, რომელსაც მე \"ნაადრევ თვითკმაყოფილებას\" ვუწოდებ. (სიცილი) (აპლოდისმენტები) არსებობს გენდერული თანასწორობის მოწინააღმდეგე ჯგუფიც, რომელიც გენდერულ თანასწორობას მამაკაცებისთვის დამღუპველად აღიქვამს."}
{"text": "I was on a TV talk show opposite four white men.\tტელე შოუში ოთხი თეთრკანიანი მამაკაცის მოწინააღმდეგე ვიყავი."}
{"text": "This is the beginning of the book I wrote, 'Angry White Men.' These were four angry white men who believed that they, white men in America, were the victims of reverse discrimination in the workplace.\t\"გაბრაზებული თეთრკანიანი მამაკაცები\", ეს არის ჩემი წიგნის დასაწიყისი. ოთხი გაბრაზებული თეთრკანიანი მამაკაცი რომელთაც სჯეროდათ, თეთრებს ამერიკაში, რომ დისკრიმინირებულნი იყვნენ სამსახურში."}
{"text": "And they all told stories about how they were qualified for jobs, qualified for promotions, they didn't get them, they were really angry.\tთითოეული მათგანი ჰყვებოდა, რამდენად კვლიფიციურები იყვნენ სამსახურისთვის, დაწინაურებისთვის, მაგრამ ვერ მიიღეს ის და ძალიან გაბრაზებულები იყვნენ."}
{"text": "And the reason I'm telling you this is I want you to hear the title of this particular show.\tამას იმიტომ გიყვებით, რომ მინდა იცოდეთ ამ კონკრეტული შოუს დასახელება."}
{"text": "It was a quote from one of the men, and the quote was, \"A Black Woman Stole My Job.\"\tეს ერთ-ერთი მამაკაცის ციტატა იყო და ციტატა შემდეგნაირია: \"შავკანიანმა ქალმა მოიპარა ჩემი სამსახური.\""}
{"text": "And they all told their stories, qualified for jobs, qualified for promotions, didn't get it, really angry.\tმამაკაცებმა გვიამბეს, რომ მიუხედავად კვალიფიციურობისა ვერ მიიღეს სამასახური და დაწინაურება და გაბრაზდნენ."}
{"text": "And then it was my turn to speak, and I said, \"I have just one question for you guys, and it's about the title of the show, 'A Black Woman Stole My Job.' Actually, it's about one word in the title.\tშემდეგ ჩემი საუბრის ჯერი დადგა და ვუთხარი: \"ერთადერთი კითხვა მაქვს თქვენთან და ეს შოუს სათაურს შეეხება \"შავკანიანმა ქალმა მოიპარა ჩემი სამსახური\" ეს შეეხება სათაურის ერთ სიტყვას."}
{"text": "I want to know about the word 'my.' Where did you get the idea it was your job?\tმსურს ვიცოდე სიტყვა \"ჩემის\" შესახებ. საიდან გაგიჩნდათ აზრი, რომ ეს თქვენი სამსახური იყო?"}
{"text": "Why isn't the title of the show, 'A Black Woman Got the Job?' or 'A Black Woman Got A Job?'\" Because without confronting men's sense of entitlement, I don't think we'll ever understand why so many men resist gender equality.\tრატომ არაა შოუს სათაური: \"შავკანიანმა ქალმა ეს სამსახური იშოვა?\" ან \"შავკანიანმა ქალმა სამსახური იშოვა?\" მამაკაცების მესაკუთრეობის გრძნობასთან დაპირისპირების გარეშე, ვფიქრობ, ვერასდროს გავიგებთ რატომ ეწინააღმდეგება ამდენი მამაკაცი გენდერულ თანასწორობას."}
{"text": "(Applause) Look, we think this is a level playing field, so any policy that tilts it even a little bit, we think, \"Oh my God, water's rushing uphill.\t(აპლოდისმენტები) ჩვენ მივიჩნევთ, რომ არსებული მდგომარეობა უკვე თანაბარი შესაძლებლობებია, ამიტომ ნებისმიერი პოლიტიკა, რომელიც მას მცირედით ცვლის, გვაფიქრებინებს: \"ოჰ, ღმერთო, წონასწორობა ირღვევა."}
{"text": "It's reverse discrimination against us.\"\tეს უკუდისკრიმინაციაა ჩვენს წინააღმდეგ.\""}
{"text": "(Laughter) So let me be very clear: white men in Europe and the United States are the beneficiaries of the single greatest affirmative action program in the history of the world.\t(სიცილი) ნება მომეცით ნათლად ვთქვა. თეთრკანიანი მამაკაცები ევროპასა და აშშ-ში, არიან უდიდესი სამოქმედო პროგრამის ბენფიციარები მსოფლიოს ისტორიაში."}
{"text": "It is called \"the history of the world.\"\tმას ეწოდება \"მსოფლიოს ისტორია\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) So, now I've established some of the obstacles to engaging men, but why should we support gender equality?\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მე გაჩვენეთ მამაკაცების ჩართულობისკენ არსებული ზოგიერთი წინააღმდეგობა, მაგრამ რატომ უნდა დავუჭიროთ მხარი გენდერულ თანასწორობას?"}
{"text": "Of course, it's fair, it's right and it's just.\tრა თქმა უნდა ის სწორი და სამათლიანია,"}
{"text": "But more than that, gender equality is also in our interest as men.\tმაგრამ უფრო მეტიც, გენდერული თანასწორობა, ჩვენი, მამაკაცების ინტერესიცაა."}
{"text": "If you listen to what men say about what they want in their lives, gender equality is actually a way for us to get the lives we want to live.\tთუ მოუსმენთ მამაკაცებს რას ამბობენ, როგორი ცხოვრება სურთ, გენდერული თანასწორობა ერთადერთი გზაა ვიცხოვროთ ისე როგორც გვსურს."}
{"text": "Gender equality is good for countries.\tგენდერული თანასწორობა ქვეყნებისთვისაც კარგია."}
{"text": "It turns out, according to most studies, that those countries that are the most gender equal are also the countries that score highest on the happiness scale.\tუმეტესი კვლევებიდან ჩანს, რომ ქვეყნები, რომლებიც გენდერულად უფრო თანასწორნი არიან, ასევე უმაღლეს მაჩვენებელს აფიქსირებენ ბედნიერების სკალაზე."}
{"text": "And that's not just because they're all in Europe.\tეს მხოლოდ იმიტომ არ ხდება, რომ ევროპაში არიან."}
{"text": "(Laughter) Even within Europe, those countries that are more gender equal also have the highest levels of happiness.\t(სიცილი) თავად ევროპაშიც კი, ქვეყნებს, რომლებიც გენდერულად უფრო თანასწორნი არიან, ბედნიერების ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები აქვთ."}
{"text": "It is also good for companies.\tეს ასევე კარგია კომპანიებისთვის."}
{"text": "Research by Catalyst and others has shown conclusively that the more gender-equal companies are, the better it is for workers, the happier their labor force is.\tCatalyst-ისა და სხვა კვლევებმა ცალსახად აჩვენა, რომ რაც უფრო გენდერულად თანასწორია კომპანია, მით უკეთესია ის თანამშრომლებისთვის. თანამშრომლები უფრო ბედნიერები არიან."}
{"text": "They have lower job turnover. They have lower levels of attrition.\tნაკლებად ხდება კადრების ცვლა, მათ გამოფიტვის ნაკლები მაჩენებელი აქვთ."}
{"text": "They have an easier time recruiting.\tისინი უფრო მარტივად იყვანენ კადრებს."}
{"text": "They have higher rates of retention, higher job satisfaction, higher rates of productivity.\tთამაშრომლები დიდხანს რჩებიან და მათი კმაყოფილების, ისევე როგორც პროდუქტიულობის მაჩვენებელი უფრო მაღალია."}
{"text": "So the question I'm often asked in companies is, \"Boy, this gender equality thing, that's really going to be expensive, huh?\"\tკომპანიები ხშირად მეკითხებიან: \"ეს გენდერული თანასწორობა რაღაც ძალიან ძვირი დაჯდება?\""}
{"text": "And I say, \"Oh no, in fact, what you have to start calculating is how much gender inequality is already costing you.\tმე ვპასუხობ, \"ოჰ, არა, სინამდვილეში თქვენ ის უნდა გამოთვალოთ, უკვე რამდენი გიჯდებათ გენდერული უთანასწორობა."}
{"text": "It is extremely expensive.\"\tის ძალიან ძვირია.\""}
{"text": "So it is good for business.\tამიტომ ის ბიზნესისთვის კარგია."}
{"text": "And the other thing is, it's good for men.\tგენდერული თანასწორობა ასევე კარგია მამაკაცებისთვის."}
{"text": "It is good for the kind of lives we want to live, because young men especially have changed enormously, and they want to have lives that are animated by terrific relationships with their children.\tის კარგია ისეთი ცხოვრებისთვის, როგორც გვინდა რომ ვიცხოვროთ, რადგან განსაკუთრებით ახალგაზრდა მამაკაცები ძალიან შეიცვალნენ და მათ უნდათ ცხოვრება, რომელიც სავსე, ცოცხალი იქნება თავიანთ შვილებთან ურთიერთობით."}
{"text": "They expect their partners, their spouses, their wives, to work outside the home and be just as committed to their careers as they are.\tისინი თავიანთი პარტნიორებისგან, მეუღლეებისგან, ცოლებისგან მოელიან, რომ ისინი იმუშავებენ და მათ მსგავსად იქნებიან კარიერით დაინტერესებულნი."}
{"text": "I was talking, to give you an illustration of this change -- Some of you may remember this.\tამ ცვლილების ერთ ილუსტრაციას გაჩვენებთ... ზოგიერთ თქვენგანს ემახსოვრება."}
{"text": "When I was a lot younger, there was a riddle that was posed to us.\tროცა უფრო ახალგაზრდა ვიყავი ერთ გამოცანას გვეკითხებოდნენ."}
{"text": "Some of you may wince to remember this riddle.\tზოგი თქვენგანი შეიძლება შეკრთეს მისი გახსენებისას."}
{"text": "This riddle went something like this.\tგამოცანა შემდეგნაირი იყო:"}
{"text": "A man and his son are driving on the freeway, and they're in a terrible accident, and the father is killed, and the son is brought to the hospital emergency room, and as they're bringing the son into the hospital emergency room, the emergency room attending physician sees the boy and says, \"Oh, I can't treat him, that's my son.\"\tმამა-შვილი ავტოსტრადაზე მოძრაობენ მანქანით და საშინელ ავტოსაგზაო შემთხვევაში მოყვებიან, მამა გარდაიცვლება, ხოლო ბიჭს საავადმყოფოს სასწრაფო დახმარების პალატაში მიიყვანენ. ბიჭის პალატაში მიყვანისთანავე ერთ-ერთი ექიმი დაინახავს ბიჭს და ამბობს: \"მე ვერ ვუმკურნალებ მას, ის ჩემი შვილია.\""}
{"text": "How is this possible?\tეს როგორ მოხდა?"}
{"text": "We were flummoxed by this.\tამით შეცბუნებულები ვიყავით,"}
{"text": "We could not figure this out.\tვერ ვხსნიდით ამ სიტუაციას."}
{"text": "(Laughter) Well, I decided to do a little experiment with my 16-year old son.\t(სიცილი) გადავწყვიტე მცირე ექსპერიმენტი ჩამეტარაბინა ჩემი 16 წლის ბიჭისთვის."}
{"text": "He had a bunch of his friends hanging out at the house watching a game on TV recently.\tმასთან ერთად სახლში მისი რამდენიმე მეგობარი იყო, ტელევიზორში თამაშს უყურებდნენ."}
{"text": "So I decided I would pose this riddle to them, just to see, to gauge the level of change.\tგადავწყვიტე მათთვის ეს გამოცანა მეთქვა. უბრალოდ, რომ მენახა ცვლილების ხარისხი."}
{"text": "Well, 16-year-old boys, they immediately turned to me and said, \"It's his mom.\" Right?\t16 წლის ბიჭები მაშინვე შემოტრიალდნენ და მითხრეს: \"ის დედამისია.\""}
{"text": "No problem. Just like that.\tარავითარი პრობლემა, აი ასე მარტივად."}
{"text": "Except for my son, who said, \"Well, he could have two dads.\"\tჩემი შვილის გარდა, მან თქვა: \"ბიჭს შეიძლება ორი მამა ჰყავდა.\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) That's an index, an indicator of how things have changed.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ეს ინდექსია, ინდიკატორია იმისა, თუ როგორ შეიცალა რაღაცეები."}
{"text": "Younger men today expect to be able to balance work and family.\tდღეს ახალგაზრდა მამაკაცები მოელიან, რომ სამსახურსა და ოჯახს დააბალანსებენ."}
{"text": "They want to be dual-career, dual-carer couples.\tმამაკაცებს სურთ თავიანთ მეწყვილესაც და მათაც კარიერაც ჰქონდეთ და ოჯახის საქმეც."}
{"text": "They want to be able to balance work and family with their partners.\tმათ სამსახურისა და ოჯახის დაბალნსება სურთ პარტნიორთან ერთად."}
{"text": "They want to be involved fathers.\tმათ სურთ აქტიური მამები იყვნენ."}
{"text": "Now, it turns out that the more egalitarian our relationships, the happier both partners are.\tროგორც აღმოჩნდა, რაც უფრო თანასწორუფლებიანია ურთიერთობები, მით ბედნიერია ორივე პარტნიორი."}
{"text": "Data from psychologists and sociologists are quite persuasive here.\tამ თემაზე ფსიქოლოგებისა და სოციოლოგების მონაცემი საკმაოდ დამაჯერებელია."}
{"text": "I think we have the persuasive numbers, the data, to prove to men that gender equality is not a zero-sum game, but a win-win.\tვფიქრობ, საკმაოდ დამაჯერებელი მონაცემები გვაქვს მამაკაცებისთვის იმის დასამტკიცებლად რომ გენდერული თანასწორობა ნულოვანჯამიანი თამაში კი არა, ორივესთვის მომგებიანია."}
{"text": "Here's what the data show.\tაი, რას გვიჩვენებს მონაცემები."}
{"text": "Now, when men begin the process of engaging with balancing work and family, we often have two phrases that we use to describe what we do.\tროდესაც მამაკაცები ვიწყებთ სამსახურისა და ოჯახის საქმის დაბალანსებას. ჩვენ ხშირად ვიყენებთ ორ ფრაზას, რათა აღვწეროთ რას ვაკეთებთ."}
{"text": "We pitch in and we help out.\tჩვენ ვერთვებით და მდგომარებიდან გამოსვლაში ვეხმარებით."}
{"text": "(Laughter) And I'm going to propose something a little bit more radical, one word: \"share.\"\t(სიცილი) მე ვაპირებ შემოგთავაზოთ რაღაც უფრო რადიკალური. ერთი სიტყვა: \"განაწილება.\""}
{"text": "(Laughter) Because here's what the data show: when men share housework and childcare, their children do better in school.\t(სიცილი) რადგან აი, რას გვიჩვენებს მონაცემები. როცა მამაკაცები ბავშვზე ზრუნვას და სახლის საქმეებს ინაწილებენ, მათი შვილები უკეთესად სწავლობენ სკოლაში."}
{"text": "Their children have lower rates of absenteeism, higher rates of achievement.\tმათ შვილებს გაცდენების დაბალი მაჩვენებელი აქვთ, ხოლო წარმატების მაღალი."}
{"text": "They are less likely to be diagnosed with ADHD.\tიშვიათად დიაგნიზირდებიან ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომით."}
{"text": "They are less likely to see a child psychiatrist.\tმათ ბავშვთა ფსიქიატრი ნაკლებად სჭირდებათ."}
{"text": "They are less likely to be put on medication.\tისინი იშვიათად იყენებენ მედიკამენტებს."}
{"text": "So when men share housework and childcare, their children are happier and healthier, and men want this.\tანუ, როცა მამაკაცები ინაწილებენ ბავშვზე ზრუნვას და სახლის საქმეს, ბავშვები უფრო ბედნიერები და ჯანმრთელები არიან და მამაკაცებსაც ეს სურთ."}
{"text": "When men share housework and childcare, their wives are happier. Duh.\tროცა მამაკაცები ინაწილებენ ბავშვზე ზრუნვას და სახლის საქმეებს, ცოლები უფრო ბედნიერები არიან."}
{"text": "Not only that, their wives are healthier.\tდა არა მხოლოდ ეს, ცოლები უფრო ჯანმრთელებიც არიან."}
{"text": "Their wives are less likely to see a therapist, less likely to be diagnosed with depression, less likely to be put on medication, more likely to go to the gym, report higher levels of marital satisfaction.\tისინი უფრო იშვიათად ხვდებიან თერაპევტს, ნაკლებად არიან დეპრესიაში, ნაკლებად იყენებენ მედიკამენტებს და უფრო ხშირად დადიან სპორტულ დარბაზში, ისინი უფრო ბედნიერები არიან ოჯახური მდგომარებით."}
{"text": "So when men share housework and childcare, their wives are happier and healthier, and men certainly want this as well.\tროცა მამაკაცები ინაწილებენ ბავშვზე ზრუნვას და სახლის საქმეებს, ცოლები უფრო ჯამრთელები და ბედნიერები არიან და მამაკაცებსაც ზუსტად ეს სურთ."}
{"text": "When men share housework and childcare, the men are healthier.\tროცა მამაკაცები ინაწილებენ ბავშვზე ზრუნვას და სახლის საქმეებს, ისინი უფრო ჯანმრთელები არიან."}
{"text": "They smoke less, drink less, take recreational drugs less often.\tნაკლებად ეწევიან, სვამენ და უფრო იშვიათად იყენებენ მსუბუქ ნარკოტიკებს."}
{"text": "They are less likely to go to the ER but more like to go to a doctor for routine screenings.\tისინი ნაკლებად აღმოჩნდებიან სასწრაფო დახმარების ოთახში, მაგრამ უფრო ხშირად გადიან სისტემატურ სამედიცინო შემოწმებას."}
{"text": "They are less likely to see a therapist, less likely to be diagnosed with depression, less likely to be taking prescription medication.\tუფრო იშვიათად დადიან თერაპევტთან, ნაკლებად დიაგნოზირებულები არიან დეპრესიით, მათ ნაკლებად უნიშნავენ წამლებს."}
{"text": "So when men share housework and childcare, the men are happier and healthier.\tანუ, როცა მამაკაცები ინაწილებენ ბავშვზე ზრუნვას და სახლის საქმეებს, ისინიც უფრო ბედნიერები და ჯანმრთელები არიან."}
{"text": "And who wouldn't want that?\tვის შეიძლება ეს არ სურდეს?"}
{"text": "And finally, when men share housework and childcare, they have more sex.\tდა ბოლოს, როცა მამაკაცები ინაწილებენ ბავშვზე ზრუნვას და სახლის საქმეებს უფრო მეტი სექსი აქვთ."}
{"text": "(Laughter) Now, of these four fascinating findings, which one do you think Men's Health magazine put on its cover?\t(სიცილი) ამ ოთხი არაჩვეულებრივი აღმოჩენიდან როგორ ფიქრობთ, რა გამოაქვეყნეს ჟურნალ \"Men's Health\"-ის გარეკანზე?"}
{"text": "(Laughter) \"Housework Makes Her Horny.\t(სიცილი) \"საოჯახო საქმიანობა მის პარტნიორს აღაგზნებს.\""}
{"text": "(Not When She Does It.)\" (Laughter) Now, I will say, just to remind the men in the audience, these data were collected over a really long period of time, so I don't want listeners to say, \"Hmm, OK, I think I'll do the dishes tonight.\"\t(მაშინ არა, როცა თვითონ აკეთებს ამას) (სიცილი) ახლა, დამსწრე მამაკაცებს რომ შევახსენო, გეტყვით, რომ ამ მონაცემების შეგროვება ძალიან დიდი ხნის მანძილზე ხდებოდა, ამიტომ არ მინდა მსმენელებმა თქვან: \"ჰმმ, კარგი ჭურჭელს ამაღამ მე გავრეცხავ.\""}
{"text": "These data were collected over a really long period of time.\tამ მონაცემების შეგროვება ძალიან დიდი ხნის მანძილზე ხდებოდა."}
{"text": "But I think it shows something important, that when Men's Health magazine put it on their cover, they also called, you'll love this, \"Choreplay.\"\tვფიქრობ მნიშვნელოვანია, როცა \"Men's Health\"- ის ჟურნალი ამას გარეკანზე აქვეყნებს ამ ამბავს ასევე \"სასიყვარულო დალაგობანა\" უწოდეს."}
{"text": "So, what we found is something really important, that gender equality is in the interest of countries, of companies, and of men, and their children and their partners, that gender equality is not a zero-sum game.\tრაც ჩვენ აღმოვაჩინეთ ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ გენდერული თანასწორობა არის ქვეყნების, კომპანიების, კაცების, თავიანთი შვილებისა და პარტნიორების ინტერესებში. გენდერული თანასწორობა არ არის ნულოვანჯამიანი თამაში."}
{"text": "It's not a win-lose.\tეს არ არის მოგება-წაგება."}
{"text": "It is a win-win for everyone.\tეს მომგებიანია ყველასთვის."}
{"text": "And what we also know is we cannot fully empower women and girls unless we engage boys and men.\tჩვენ ასევე ვიცით, რომ ვერ შევძლებთ ბოლომდე გავაძლიეროთ გოგონები და ქალები, ბიჭებისა და მამაკაცების დაუხმარებლად."}
{"text": "We know this.\tჩვენ ეს ვიცით."}
{"text": "And my position is that men need the very things that women have identified that they need to live the lives they say they want to live in order to live the lives that we say we want to live.\tჩემი პოზიცია ასეთია, რომ მამაკაცებს სჭირდებათ ყველაფერი ის, რაც ქალებსაც სჭირდებათ, ქალებს სჭირდებათ სასურველი ცხოვრებით იცხოვრონ, იმისათვის რომ ჩვენც ვიცხოვროთ ისეთი ცხოვრებით როგორიც გვსურს."}
{"text": "In 1915, on the eve of one of the great suffrage demonstrations down Fifth Avenue in New York City, a writer in New York wrote an article in a magazine, and the title of the article was, \"Feminism for Men.\"\t1915 წელს ქალისთვის საარჩევნო ხმის უფლების მოსაპოვებელ უდიდეს დემონსტრაციის ღამეს, ნიუ იუორკში მეხუთე ავენიუზე, ნიუ იორკელმა მწერალმა, სტატია გამოაქვეყნა ჟურნალში ამ სტატიისა სათაური იყო: \"ფემინიზიმი მამაკაცებისთვის.\""}
{"text": "And this was the first line of that article: \"Feminism will make it possible for the first time for men to be free.\"\tსტატიის პირველი პარაგრაფი ასე იწყებოდა: \"ფემინიზმი შესაძლებელს გახდის მამაკაცები პირველად იყვნენ თავისუფალნი.\""}
{"text": "Thank you.\tმადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Can we, as adults, grow new nerve cells?\tშეიძლება ჩვენ, ზრდასრულებმა, ახალი ნერვული უჯრედები წარმოვქმნათ?"}
{"text": "There's still some confusion about that question, as this is a fairly new field of research.\tამ კითხვასთან დაკავშირებით ჯერ კიდევ არსებობს გაურკვევლობა, რადგან ეს კვლევის საკმაოდ ახალი სფეროა."}
{"text": "For example, I was talking to one of my colleagues, Robert, who is an oncologist, and he was telling me, \"Sandrine, this is puzzling.\tმაგალითად, მე ვესაუბრებოდი ჩემს ერთ-ერთ კოლეგას, რობერტს, ის ონკოლოგია და ის მეუბნებოდა: \"სანდრინ, ეს დამაბნეველია."}
{"text": "Some of my patients that have been told they are cured of their cancer still develop symptoms of depression.\"\tჩემს ზოგიერთს პაციენტს, რომლებსაც უთხრეს რომ სიმსივნისგან განიკურნენ მაინც უვითარდებათ დეპრესიის ნიშნები\""}
{"text": "And I responded to him, \"Well, from my point of view that makes sense.\tმე მას ვუპასუხე: \"ჩემი გადმოსახედიდან ეს ლოგიკურია."}
{"text": "The drug you give to your patients that stops the cancer cells multiplying also stops the newborn neurons being generated in their brain.\"\tწამლები, რომლებიც აჩერებს სიმსივნური უჯრედების გამრავლებას, ასევე აჩერებს ტვინში ახალი ნეირონების წარმოქმნას.\""}
{"text": "And then Robert looked at me like I was crazy and said, \"But Sandrine, these are adult patients -- adults do not grow new nerve cells.\"\tშემდეგ რობერტმა ისე შემომხედა როგორც გიჟს და თქვა: \"მაგრამ სანდრინ, ეს ზრდასრული პაციენტებია. ზრდასრულებში ახალი ნერვული უჯრედები არ წარმოიქმნება.\""}
{"text": "And much to his surprise, I said, \"Well actually, we do.\"\tდა მისდა გასაკვირად მე ვუთხარი: \"სინამდვილეში სწორედ ასე ხდება.\""}
{"text": "And this is a phenomenon that we call neurogenesis.\tდა ეს არის ის ფენომენი, რომელსაც ნეიროგენეზს ვუწოდებთ."}
{"text": "[Neurogenesis] Now Robert is not a neuroscientist, and when he went to medical school he was not taught what we know now -- that the adult brain can generate new nerve cells.\t[წარწერა : ნეიროგენეზისი] რაც შეეხება რობერტს, ის ნეირომეცნიერი არ არის და როდესაც ის სამედიცინო სკოლაში დადიოდა, მას არ ასწავლეს ის, რაც ახლა ჩვენ ვიცით... რომ ზრდასრულ ტვინს, შეუძლია ახალი ნერვული უჯრედების წარმოქმნა."}
{"text": "So Robert, you know, being the good doctor that he is, wanted to come to my lab to understand the topic a little bit better.\tამრიგად, რობერტს, იქიდან გამომდინარე, რომ კარგი ექიმია, სურდა რომ ლაბორატორიაში მოსულიყო, რათა ამ თემაში ცოტა უკეთ გარკვეულიყო."}
{"text": "And I took him for a tour of one of the most exciting parts of the brain when it comes to neurogenesis -- and this is the hippocampus.\tდა მე მას ვანახე ნეიროგენეზის თვალსაზრისით, ტვინის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ნაწილი და ეს არის ჰიპოკამპი."}
{"text": "So this is this gray structure in the center of the brain.\tეს არის ის რუხი სტრუქტურა, რომელიც მოთავსებულია ტვინის ცენტრში"}
{"text": "And what we've known already for very long, is that this is important for learning, memory, mood and emotion.\tდა რის შესახებაც უკვე ძალიან დიდი ხანია ვიცით, რომ ის მნიშვნელოვანია დასწავლის, მახსოვრობის, ხასიათისა და ემოციისათვის."}
{"text": "However, what we have learned more recently is that this is one of the unique structures of the adult brain where new neurons can be generated.\tთუმცა, რაც ახლახანს გავიგეთ არის ის, რომ ეს არის ზრდასრული ტვინის ერთ-ერთი უნიკალური სტრუქტურა სადაც ახალი ნეირონები წარმოიქმნება."}
{"text": "And if we slice through the hippocampus and zoom in, what you actually see here in blue is a newborn neuron in an adult mouse brain.\tდა თუ გავკვეთთ ჰიპოკამპს და გავადიდებთ, ზრდასრული თაგვის თავის ტვინში, ცისფერ ფერში ახალდაბადებულ ნეირონს დაინახავთ."}
{"text": "So when it comes to the human brain -- my colleague Jonas Frisén from the Karolinska Institutet, has estimated that we produce 700 new neurons per day in the hippocampus.\tრაც შეეხება ადამიანის ტვინს, ჩემმა კოლეგამ იონას ფრიზენმა \"კაროლინსკას ინსტიტუტიდან\" გამოთვალა, რომ ჩვენ ყოველდღე ჰიპოკამპში 700 ახალ ნეირონს წარმოვქმნით."}
{"text": "You might think this is not much, compared to the billions of neurons we have.\tშეიძლება იფიქროთ, რომ ეს ცოტაა, იმ მილიარდობით ნეირონთან შედარებით, რომელიც გვაქვს."}
{"text": "But by the time we turn 50, we will have all exchanged the neurons we were born with in that structure with adult-born neurons.\tმაგრამ 50 წლის ასაკისთვის, ამ სტრუქტურაში ჩვენი ყველა ძველი ნეირონი ჩანაცვლებული იქნება ზრდასრულ ასაკში წარმოქმინილი ნეირონით."}
{"text": "So why are these new neurons important and what are their functions?\tმაშ, რატომ არის ეს ახალი ნეირონები მნიშვნელოვანი და რა ფუნქციები აქვთ მათ?"}
{"text": "First, we know that they're important for learning and memory.\tპირველ რიგში, ჩვენ ვიცით, რომ ისინი მნიშვნელოვანია სწავლისა და მეხსიერებისთვის"}
{"text": "And in the lab we have shown that if we block the ability of the adult brain to produce new neurons in the hippocampus, then we block certain memory abilities.\tდა ლაბორატორიაში ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ თუ დავბლოკავთ ზრდასრული ტვინის უნარს, ჰიპოკამპში წარმოქმნას ახალი ნეირონები, ამით ჩვენ შევზღუდავთ მახსოვრობის ზოგიერთ უნარს."}
{"text": "And this is especially new and true for spatial recognition -- so like, how you navigate your way in the city.\tეს არის განსაკუთრებით ახალი და სწორი სივრცული აღქმისათვის. მაგალითად, როგორ ორიენტირებ ქალაქში."}
{"text": "We are still learning a lot, and neurons are not only important for memory capacity, but also for the quality of the memory.\tშესწავლის პროცესში კიდევ ბევრი რამეა და ნეირონები არა მხოლოდ მეხსიერების მოცულობისთვისაა მნიშვნელოვანი, არმედ მისი ხარისხისთვისაც."}
{"text": "And they will have been helpful to add time to our memory and they will help differentiate very similar memories, like: how do you find your bike that you park at the station every day in the same area, but in a slightly different position?\tისინი დაგვეხმარებიან მეხსიერების გახანგრძლივებაში და დაგვეხმარებიან განვასხვავოთ მსგავსი მოგონებები. მაგალითად იმაში, თუ როგორ პოულობთ ველოსიპედს, რომელსაც ყოველდღე ერთსა და იმავე სადგომზე აყენებთ, მაგრამ ოდნავ განსხვავებულ ადილებში?"}
{"text": "And more interesting to my colleague Robert is the research we have been doing on neurogenesis and depression.\tჩემი კოლეგა რობერტისთვის უფრო საინტერესო ის კვლევაა, რომელსაც ნეიროგენეზსა და დეპრესიაზე ვატარებთ."}
{"text": "So in an animal model of depression, we have seen that we have a lower level of neurogenesis.\tამრიგად, დეპრესიის ცხოველურ მოდელში ჩვენ ვნახეთ, რომ ნეიროგენეზის უფრო დაბალი დონე გვაქვს."}
{"text": "And if we give antidepressants, then we increase the production of these newborn neurons, and we decrease the symptoms of depression, establishing a clear link between neurogenesis and depression.\tთუ მივიღებთ ანტიდეპრესანტებს, ამით ახალი ნეირონების წარმოქმნას გავზრდით და შევამცირებთ დეპრესიის სიმპტომებს, რაც აშკარა კავშირს აჩვენებს ნეიროგენეზსა და დეპრესიას შორის."}
{"text": "But moreover, if you just block neurogenesis, then you block the efficacy of the antidepressant.\tმაგრამ უფრო მეტიც, თუ დაბლოკავთ ნეიროგენეზს, ამით შეაჩერებთ ანტიდეპრესანტის ეფექტიანობასაც."}
{"text": "So by then, Robert had understood that very likely his patients were suffering from depression even after being cured of their cancer, because the cancer drug had stopped newborn neurons from being generated.\tამ დროს რობერტი მიხვდა, რომ მისი პაციენტები დიდი ალბათობით დეპრესიისგან იტანჯებოდნენ, მას შემდეგ რაც სიმსივნისგან განიკურნენ, რადგან კიბოს წამალი აჩერებდა ახალი ნეირონების წარმოქმნას."}
{"text": "And it will take time to generate new neurons that reach normal functions.\tახალი ნეირონების წარმოქმნას, რომლებმაც ნორმალურად უნდა იფუნქციონირონ, დრო სჭირდება."}
{"text": "So, collectively, now we think we have enough evidence to say that neurogenesis is a target of choice if we want to improve memory formation or mood, or even prevent the decline associated with aging, or associated with stress.\tახლა ყველანი ვფიქრობთ, რომ საკმარისი მტკიცებულება გვაქვს ვთქვათ, რომ ჩვენი სამიზნე ნეიროგენეზი უნდა გახდეს, თუ გვინდა, რომ მეხსიერების ჩამოყალიბება და განწყობა გავაუმჯობესოთ, ან თუნდაც შევაჩეროთ დაბარებასთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის პრობლემები ან სტრესთან დაკავშირებული."}
{"text": "So the next question is: can we control neurogenesis?\tმაშ, შემდეგი კითხვაა: შეგვიძლია ნეიროგენეზის კონტროლი?"}
{"text": "The answer is yes.\tპასუხია კი."}
{"text": "And we are now going to do a little quiz.\tდა ჩვენ ახლა ჩავატარებთ მცირე გამოკითხვას."}
{"text": "I'm going to give you a set of behaviors and activities, and you tell me if you think they will increase neurogenesis or if they will decrease neurogenesis.\tმე შემოგთავაზებთ ქცევებისა და აქტივობების ნაკრებს და თქვენ მეტყვით როგორ ფიქრობთ, გაზრდიან ისინი ნეიროგენეზს, თუ შეამცირებენ."}
{"text": "Are we ready?\tმზად ვართ?"}
{"text": "OK, let's go.\tკარგით, დავიწყოთ."}
{"text": "So what about learning?\tრას ფიქრობთ დასწავლაზე?"}
{"text": "Increasing?\tზრდის?"}
{"text": "Yes.\tდიახ."}
{"text": "Learning will increase the production of these new neurons.\tდასწავლა გაზრდის ნეირონების წარმოქმნას."}
{"text": "How about stress?\tრას იტყვით სტრესზე?"}
{"text": "Yes, stress will decrease the production of new neurons in the hippocampus.\tდიახ, სტრესი შეამცირებს ჰიპოკამპში ახალი ნეირონების წარმოქმნას."}
{"text": "How about sleep deprivation?\tძილის ნაკლებობა?"}
{"text": "Indeed, it will decrease neurogenesis.\tრა თქმა უნდა, ეს შეამცირებს ნეიროგენეზს."}
{"text": "How about sex?\tსექსზე რა აზრის ხართ?"}
{"text": "Oh, wow!\tოჰ, ვაუ!"}
{"text": "(Laughter) Yes, you are right, it will increase the production of new neurons.\t(სიცილი) დიახ, თქვენ მართალი ხართ ეს გაზრდის ახალი ნეირონების წარმოქმნას."}
{"text": "However, it's all about balance here.\tთუმცა, მთავარი აქ ბალანსია."}
{"text": "We don't want to fall in a situation -- (Laughter) about too much sex leading to sleep deprivation.\tჩვენ არ გვსურს ჩავვარდეთ ისეთ სიტუაციაში.. (სიცილი) როცა ზედმეტ სექსს ძილის ნაკლებობამდე მივყავართ."}
{"text": "(Laughter) How about getting older?\t(სიცილი) რას იტყვით დაბერებაზე?"}
{"text": "So the neurogenesis rate will decrease as we get older, but it is still occurring.\tმაშ, ნეიროგენეზის სიხშირე დაბერებასთან ერთად მცირდება, თუმცა მაინც მიმდინარეობს."}
{"text": "And then finally, how about running?\tდა ბოლოს, რას იტყვით სირბილზე?"}
{"text": "I will let you judge that one by yourself.\tეს შეგიძლიათ თავად განსაჯოთ."}
{"text": "So this is one of the first studies that was carried out by one of my mentors, Rusty Gage from the Salk Institute, showing that the environment can have an impact on the production of new neurons.\tეს ერთ-ერთი პირველი კვლევაა, რომელიც ჩემმა ერთ-ერთმა მასწავლებელმა რასტი გეიჯმა ჩაატარა, \"სოლქ ინსტიტუტიდან\", მან აჩვენა, რომ გარემომ შეიძლება გავლენა მოახდინოს ახალი ნეირონების წარმოქმნაზე."}
{"text": "And here you see a section of the hippocampus of a mouse that had no running wheel in its cage.\tთქვენ აქ ხედავთ თაგვის ჰიპოკამპის უბანს, რომელსაც გალიაში არ ჰქონდა სარბენი ბორბალი."}
{"text": "And the little black dots you see are actually newborn neurons-to-be.\tშავი წერტილები კი, ახალდაბადებულ ნეირონებს აღნიშნავს."}
{"text": "And now, you see a section of the hippocampus of a mouse that had a running wheel in its cage.\tახლა, თქვენ ხედავთ იმ თაგვის ჰიპოკამპის უბანს, რომელსაც გალიაში ჰქონდა სარბენი ბორბალი."}
{"text": "So you see the massive increase of the black dots representing the new neurons-to-be.\tთქვენ ხედავთ იმ შავი წერტილების მასიურ ზრდას, რომლებიც ახალ ნეირონებს აღნიშნავენ."}
{"text": "So activity impacts neurogenesis, but that's not all.\tესე იგი, აქტივობას გავლენას ახდენს ნეიროგენეზზე, მაგრამ ეს ყველაფერი არაა."}
{"text": "What you eat will have an effect on the production of new neurons in the hippocampus.\tრასაც მიირთმევთ იმასაც ექნება ეფექტი ჰიპოკამპში ახალი ნეირონების წარმოქმნაზე."}
{"text": "So here we have a sample of diet -- of nutrients that have been shown to have efficacy.\tაქ ჩვენ გვაქვს კვების რაციონის ნიმუში, რომლის ეფექტიანობაც ნაჩვენები იქნა."}
{"text": "And I'm just going to point a few out to you: Calorie restriction of 20 to 30 percent will increase neurogenesis.\tრამდენიმეს დაგისახელებთ: კალორიების შემცირება 20-30%-ით გაზრდის ნეიროგენეზს."}
{"text": "Intermittent fasting -- spacing the time between your meals -- will increase neurogenesis.\tმოკლე შიმშილობები, კვებებს შორის შუალედების ზრდა, გაზრდის ნეიროგენეზს."}
{"text": "Intake of flavonoids, which are contained in dark chocolate or blueberries, will increase neurogenesis.\tფლავონოიდების მიღება, რომლებსაც მუქი შოკოლადი და მოცვი შეიცავს, გაზრდის ნეიროგენეზს."}
{"text": "Omega-3 fatty acids, present in fatty fish, like salmon, will increase the production of these new neurons.\tომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავები, წარმოდგენილი თევზის ქონში, როგორიცაა ორაგული, გაზრდის ახალი ნეირონების წარმოქმნას."}
{"text": "Conversely, a diet rich in high saturated fat will have a negative impact on neurogenesis.\tსამაგიეროდ რაციონს, რომელიც მდიდარია კარგად გაჯერებული ცხიმით, ნეიროგენეზზე ნეგატიური გავლენა ექნება."}
{"text": "Ethanol -- intake of alcohol -- will decrease neurogenesis.\tეთანოლი... ალკოჰოლის მიღება შეამცირებს ნეიროგენეზს."}
{"text": "However, not everything is lost; resveratrol, which is contained in red wine, has been shown to promote the survival of these new neurons.\tთუმცა, ყველაფერი დაკარგული არ არის. რესვერასტროლმა, რომელსაც წითელი ღვინო შეიცავს აჩვენა, რომ ხელს უწყობს ახალი ნეირონების გადარჩენას."}
{"text": "So next time you are at a dinner party, you might want to reach for this possibly \"neurogenesis-neutral\" drink.\tშემდეგში, როცა წვეულებაზე იქნებით, კარგი იქნება, თუ ამ ნეიროგენეზ-ნეიტრალურ სასმელზე მიგიწვდებათ ხელი."}
{"text": "(Laughter) And then finally, let me point out the last one -- a quirky one.\t(სიცილი) და ბოლოს, ხაზს გავუსვამ უკანასკნელს... უცნაურს."}
{"text": "So Japanese groups are fascinated with food textures, and they have shown that actually soft diet impairs neurogenesis, as opposed to food that requires mastication -- chewing -- or crunchy food.\tიაპონური ჯგუფები დაინტერესებულნი არიან საკვების ფორმით. მათ აჩვენებს, რომ სინამდვილეში თხიერი რაციონი ამცირებს ნეიროგენეზს, საპირისპიროდ იმ საკვებისა, რომელსაც დაღეჭვა ესაჭიროება, ან სახრაშუნოა."}
{"text": "So all of this data, where we need to look at the cellular level, has been generated using animal models.\tამრიგად, მთელი ეს ინფორმაცია, რომლისთვისაც უჯრედულ დონეზე ჩახედვაა საჭირო, ცხოველური მოდელების გამოყენებით იქნა შეგროვებული."}
{"text": "But this diet has also been given to human participants, and what we could see is that the diet modulates memory and mood in the same direction as it modulates neurogenesis, such as: calorie restriction will improve memory capacity, whereas a high-fat diet will exacerbate symptoms of depression -- as opposed to omega-3 fatty acids, which increase neurogenesis, and also help to decrease the symptoms of depression.\tმაგრამ ეს რაციონი, ასევე ადამიან მონაწილეებსაც მისცეს და ვნახეთ, რომ ეს რაციონი, ისეთივე გავლენას ახდენს მეხსიერებასა და განწყობაზე, როგორსაც ნეიროგენეზზე. მაგალითად, კალორიების შეზღუდვისას მეხსიერების მოცულობა იზრდება. სამაგიეროდ მაღალი ცხიმოვანი რაციონი დეპრესიის სიმპტომებს ამწვავებს, ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავებისგან განსხვავებით, რომლებიც ზრდიან ნეიროგენეზს და ასევე ხელს უწყობენ დეპრესიის სიმპტომების შემცირებას."}
{"text": "So we think that the effect of diet on mental health, on memory and mood, is actually mediated by the production of the new neurons in the hippocampus.\tამიტომ, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ კვებითი რაციონის გავლენა გონებრივ ჯანმრთელობაზე, მეხსიერებასა და განწყობაზე, სინამდვილეში განპირობებულია ჰიპოკამპში ახალი ნეირონების წარმოქმნით."}
{"text": "And it's not only what you eat, but it's also the texture of the food, when you eat it and how much of it you eat.\tმნიშვნელოვანი მხოლოდ ის არ არის თუ რას მიირთმევ, არამედ საკვების ფორმა, დრო როცა მიირთევ და რამდენს მიირთმევ."}
{"text": "On our side -- neuroscientists interested in neurogenesis -- we need to understand better the function of these new neurons, and how we can control their survival and their production.\tჩვენი მხრივ, ნეიროგენეზით დაინტერესებულმა ნეირომეცნიერებმა, უკეთ უნდა გავიგოთ ნეირონების ფუნქციები და ასევე ის, თუ როგორ ვმართოთ მათი გადარჩენა და წარმოქმნა."}
{"text": "We also need to find a way to protect the neurogenesis of Robert's patients.\tჩვენ ასევე უნდა ვიპოვოთ რობერტის პაციენტების ნეიროგენეზის დაცვის გზა."}
{"text": "And on your side -- I leave you in charge of your neurogenesis.\tთქვენის მხრივ კი, თქვენს ნეიროგენეზს თქვენსავე განკარგულებაში ვტოვებ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Margaret Heffernan: Fantastic research, Sandrine.\t(აპლოდისმენტები) მარგარეტ ჰეფერნანი: ფანტასტიური კვლევაა, სანდრინ."}
{"text": "Now, I told you you changed my life -- I now eat a lot of blueberries.\tმე გითხარი, რომ ჩემი ცხოვრება შეცვალე... ახლა უკვე ბევრ მოცვს მივირთმევ."}
{"text": "Sandrine Thuret: Very good.\tსანდრინ ტიურე: ძალიან კარგი."}
{"text": "MH: I'm really interested in the running thing.\tმჰ: სირბილით ძალიან დავინტერესდი."}
{"text": "Do I have to run?\tუნდა ვირბინო?"}
{"text": "Or is it really just about aerobic exercise, getting oxygen to the brain?\tთუ უბრალოდ აერობიკული სავარჯიშო საკმარისი იქნება, რათა ტვინს ჟანგბადი მიეწოდოს?"}
{"text": "Could it be any kind of vigorous exercise?\tშეიძლება ეს ნებისმეირი აქტიური ვარჯიში იყოს?"}
{"text": "ST: So for the moment, we can't really say if it's just the running itself, but we think that anything that indeed will increase the production -- or moving the blood flow to the brain, should be beneficial.\tსტ: ამ დროისთვის, ჩვენ დანამდვილებით ვერ ვიტყვით, რომ ეს მხოლოდ სირბილია თავისთავად, მაგრამ ვფიქრობთ, რომ ნებისმიერი ვარჯიში შეუწყობს ხელს წარმოქმნას და ტვინამდე სისხლის მიწოდებაც შედეგიანი უნდა იყოს."}
{"text": "MH: So I don't have to get a running wheel in my office?\tმჰ: არ არის აუცილებელი, რომ ოფისში სარბენი ბორბალი მქონდეს?"}
{"text": "ST: No, you don't!\tსტ: არა, არ არის!"}
{"text": "MH: Oh, what a relief! That's wonderful.\tმჰ: ოჰ, ძალიან დამამშვიდეთ!"}
{"text": "Sandrine Thuret, thank you so much.\tმშვენიერია. სანდრინ ტიურე, დიდი მადლობა."}
{"text": "ST: Thank you, Margaret.\tსტ: მადლობა, მარგარეტ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Do you think the world is going to be a better place next year?\tროგორ ფიქრობთ, მსოფლიო უკეთესი იქნება მომავალ წელს?"}
{"text": "In the next decade?\tათ წელში?"}
{"text": "Can we end hunger, achieve gender equality, halt climate change, all in the next 15 years?\tდავამარცხებთ შიმშილს? მივაღწევთ გენდერულ თანასწორობას? შევაჩერბთ კლიმატურ ცვლილებას? შევძლებთ ყველაფერ ამას შემდეგი 15 წლის განმავლობაში?"}
{"text": "Well, according to the governments of the world, yes we can.\tმსოფლიოს მთავრობების აზრით შევძლებთ."}
{"text": "In the last few days, the leaders of the world, meeting at the UN in New York, agreed a new set of Global Goals for the development of the world to 2030.\tბოლო რამდენიმე დღის განმავლობაში, გაეროს შეხვედრაზე, ნიუ იორკში მსოფლიოს ლიდერებმა, 2030 წლისთვის მსოფლიოს განვითარების ახალი \"გლობალური მიზნები\" დასახეს."}
{"text": "And here they are: these goals are the product of a massive consultation exercise.\tაი, ისინიც: ეს მიზნები ხანგრძლივი კონსულტაციების შედეგია."}
{"text": "The Global Goals are who we, humanity, want to be.\t\"გლობალური მიზნები\" ამბობს, თუ ვინ გვინდა კაცობირობას, რომ ვიყოთ."}
{"text": "Now that's the plan, but can we get there?\tგეგმა ასეთია, მაგრამ მივაღწევთ ამას?"}
{"text": "Can this vision for a better world really be achieved?\tმიღწევადია თუ არა უკეთესი მსოფლიოს ეს ხედვა?"}
{"text": "Well, I'm here today because we've run the numbers, and the answer, shockingly, is that maybe we actually can.\tმე დღეს აქ იმიტომ გამოვდივარ, რომ ჩვენ გამოვთვალეთ და გასაოცარია, მაგრამ შედეგები აჩვენებს, რომ შეიძლება ეს მართლაც მიღწევადი იყოს."}
{"text": "But not with business as usual.\tთუმცა არა ჩვეულ სტილში მოქმედებით."}
{"text": "Now, the idea that the world is going to get a better place may seem a little fanciful.\tმსოფლიოს გაუმჯობესების იდეა, შეიძლება წარმოუდგენლად ჟღერდეს."}
{"text": "Watch the news every day and the world seems to be going backwards, not forwards.\tთუ ახალ ამბებს შეხედავთ, გეგონებათ, რომ მსოფლიო უკან მიდის."}
{"text": "And let's be frank: it's pretty easy to be skeptical about grand announcements coming out of the UN.\tდა მოდით გულახდილად ვთქვათ: საკმაოდ მარტივია სკეპტიკურად განეწყოთ გაეროს მიერ გაკეთებული გრანდიოზული განცხადებების მიმართ,"}
{"text": "But please, I invite you to suspend your disbelief for just a moment.\tმაგრამ მე გთავაზობთ, ცოტა ხნით დაივიწყოთ ეჭვები,"}
{"text": "Because back in 2001, the UN agreed another set of goals, the Millennium Development Goals.\tრადგან 2001 წელს გაერომ განსხვავებული მიზნები დაისახა, \"ათასწლეულის განვითარების მიზნები\"."}
{"text": "And the flagship target there was to halve the proportion of people living in poverty by 2015.\tმაშინ მნიშვნელოვანი მიზანი იყო, 2015 წლისთვის სიღარიბის განახევრება."}
{"text": "The target was to take from a baseline of 1990, when 36 percent of the world's population lived in poverty, to get to 18 percent poverty this year.\tმიზანი იყო 1990 წლის 36%-იანი ნიშნულიდან სიღარიბე დაწეულიყო 18%-ზე წლევანდელი წლისთვის."}
{"text": "Did we hit this target?\tმივაღწიეთ ამ მიზანს?"}
{"text": "Well, no, we didn't.\tარა."}
{"text": "We exceeded it.\tჩვენ მას გადავაჭარბეთ."}
{"text": "This year, global poverty is going to fall to 12 percent.\tწელს გლობალური სიღარიბე 12%-მდე დაეცემა."}
{"text": "Now, that's still not good enough, and the world does still have plenty of problems.\tეს საკმარისი მაინც არ არის და მსოფლიოში კვლავაც უამრავი პრობლემაა,"}
{"text": "But the pessimists and doomsayers who say that the world can't get better are simply wrong.\tმაგრამ პესიმისტები და სკეპტიკოსები, რომლებიც ამბობენ, რომ მსოფლიო უკეთესი ვერ გახდება, უბრალოდ ცდებიან."}
{"text": "So how did we achieve this success?\tმაშ, როგორ მივაღწიეთ ამ წარმატებას?"}
{"text": "Well, a lot of it was because of economic growth.\tდიდწილად ეს ეკონომიკურმა ზრდამ განაპირობა."}
{"text": "Some of the biggest reductions in poverty were in countries such as China and India, which have seen rapid economic growth in recent years.\tსიღარიბის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ვარდნა, ჩინეთის და ინდოეთისნაირ ქვეყნებში იყო. ქვეყნებში, რომლებმაც ბოლო წლებში სწრაფი ეკონომიკური ზრდა განიცადეს."}
{"text": "So can we pull off the same trick again?\tშეგვიძლია თუ არა იგივე გავიმეოროთ?"}
{"text": "Can economic growth get us to the Global Goals?\tშეუძლია ეკონომიკურ ზრდას გლობალურ მიზნებამდე მიგვიყვანოს?"}
{"text": "Well, to answer that question, we need to benchmark where the world is today against the Global Goals and figure out how far we have to travel.\tამას რომ ვუპასუხოთ, უნდა დავაფიქსიროთ თუ სად არის მსოფლიო დღეს გლობალურ მიზნებთან მიმართებაში და გავარკვიოთ რამდენად დიდი გზა გვაქვს გასავლელი."}
{"text": "But that ain't easy, because the Global Goals aren't just ambitious, they're also pretty complicated.\tეს მარტივი არაა, რადგან გლობალური მიზნები მხოლოდ ამბიციები არაა, ისინი საკმაოდ კომპლექსურია."}
{"text": "Over 17 goals, there are then 169 targets and literally hundreds of indicators.\t17 მიზანი, 169 ამოცანად იყოფა და შემდეგ იშლება ასობით მაჩვენებლად."}
{"text": "Also, while some of the goals are pretty specific -- end hunger -- others are a lot vaguer -- promote peaceful and tolerant societies.\tთან, თუ ზოგი მიზანი საკმაოდ კონკრეტულია, მაგალითდ შიმშილის დამარცხება, სხვები გაცილებით ზოგადია მაგალითად, მშვიდობიანი და ტოლერანტული საზოგადოებების წახალისება."}
{"text": "So to help us with this benchmarking, I'm going to use a tool called the Social Progress Index.\tამიტომ, მდგომარეობის შეფასებისთვის, სოციალური პროგრესის ინდექსს გამოვიყენებ,"}
{"text": "What this does is measures all the stuff the Global Goals are trying to achieve, but sums it up into a single number that we can use as our benchmark and track progress over time.\tის ყველაფერ იმას ზომავს, რაც გლობალურ მიზნებადაა დასახული და აჯამებს ერთ რიცხვად, რომელიც შეიძლება მაჩვენებლად მივიღოთ და მასზე დაკვირვებით შევაფასოთ პროგრესი დროში."}
{"text": "The Social Progress Index basically asks three fundamental questions about a society.\tმოკლედ, სოციალური პროგრესის ინდექსი 3 ფუნდამენტურ კითხვას სვამს საზოგადოების შესაფასებლად."}
{"text": "First of all, does everyone have the basic needs of survival: food, water, shelter, safety?\tპირველი, გააჩნია თუ არა ყველას არსებობისთვის აუცილებელი საშუალებები: საკვები, წყალი, საცხოვრისი, უსაფრთხოება?"}
{"text": "Secondly, does everyone have the building blocks of a better life: education, information, health and a sustainable environment?\tმეორე, აქვს თუ არა ყველას წვდომა უკეთესი ცხოვრების მდგენელებზე: განათლება, ინფორმაცია, ჯანდაცვა და ეკოლოგიური უსაფრთხოება?"}
{"text": "And does everyone have the opportunity to improve their lives, through rights, freedom of choice, freedom from discrimination, and access to the world's most advanced knowledge?\tდა მესამე, აქვს თუ არა ყველას ცხოვრების გაუმჯობესების საშაულებები: უფლებები, არჩევანის თავისუფება, არადისკრიმინაციული გარემო და წვდომა მსოფლიოს მოწინავე ცოდნაზე?"}
{"text": "The Social Progress Index sums all this together using 52 indicators to create an aggregate score on a scale of 0 to 100.\tსოციალური პროგრესის ინდექსი ამ ყველაფერს 52 მაჩვენებლის გამოყენებით ერთ მაჩენებლად აქცევს, რომლის მნიშვნელობა 0-100 მდე იცვლება."}
{"text": "And what we find is that there's a wide diversity of performance in the world today.\tროგორც ცნობილია დღეს-დღეობით, ეს მაჩვენებელი დიდად განსხვავებულია ქვეყნებს შორის."}
{"text": "The highest performing country, Norway, scores 88.\tსაუკეთესო ქვეყანის, ნორვეგიის მაჩვენებელი - 88-ა."}
{"text": "The lowest performing country, Central African Republic, scores 31.\tყველაზე უარესი ქვეყნის, ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის კი - 31."}
{"text": "And we can add up all the countries together, weighting for the different population sizes, and that global score is 61.\tშეგვიძლია ყველა ქვეყნის ჯამური შედეგი გამოვთვალოთ, მათი მოსახლეობის რაოდენობის პროპორციის გათვალისწინებით და გლობალური მაჩვენებლი 61 გამოვა."}
{"text": "In concrete terms, that means that the average human being is living on a level of social progress about the same of Cuba or Kazakhstan today.\tეს ნიშნავს, რომ საშუალო სტატისტიკური ადამიანი, სადღაც კუბის ან ყაზახეთის სოციალური ინდექსის დონეზე ცხოვრობს."}
{"text": "That's where we are today: 61 out of 100.\tასეთია დღევანდელი დონე: 100-დან 61."}
{"text": "What do we have to get to to achieve the Global Goals?\tროგორ მივიდეთ \"გლობალური მიზნების\" განხორციელებამდე?"}
{"text": "Now, the Global Goals are certainly ambitious, but they're not about turning the world into Norway in just 15 years.\t\"გლობალური მიზნები\", მართლაც ამბიციურია, მაგრამ ისინი 15 წელში მსოფლიოს ნორვეგიად გადაქცევას ნამდვილად არ გულისხმობს."}
{"text": "So having looked at the numbers, my estimate is that a score of 75 would not only be a giant leap forward in human well-being, it would also count as hitting the Global Goals target.\tმაშ, ჩემი გამოთვალებით 75-ის ტოლი სოციალური პროგრესის ინდექსი, არა მხოლოდ უდიდესი ნახტომი იქნება ადამიანის კეთილდღეობის თვალსაზრისით, არამედ \"გლობალური მიზნების\" მიღწევადაც ჩაითვლება."}
{"text": "So there's our target, 75 out of 100.\tმაშ, ჩვენი ამოცანა 100-დან 75-ის მიღწევაა."}
{"text": "Can we get there?\tშევძლებთ ამას?"}
{"text": "Well, the Social Progress Index can help us calculate this, because as you might have noticed, there are no economic indicators in there; there's no GDP or economic growth in the Social Progress Index model.\tამის გამოთვლაში, სოციალური პროგრესის ინდექსი დაგვეხმარება. შეიძლება შეამჩნიეთ, რომ აქ ჩვენ არ გვაქვს ეკონომიკური მაჩვენებლები; სოციალური პროგრესის ინდექსის მოდელში მშპ, ან ეკონომიკური ზრდა არ მონაწილეობს"}
{"text": "And what that lets us do is understand the relationship between economic growth and social progress.\tდა ეს საშუალებას გვაძლევს დავადგინოთ კავშირი ეკონომიკურ ზრდასა და სოციალურ პროგრესს შორის."}
{"text": "Let me show you on this chart.\tერთ გრაფიკს გაჩვენებთ."}
{"text": "So here on the vertical axis, I've put social progress, the stuff the Global Goals are trying to achieve.\tაქ, ვერტიკალურ ღერძი სოციალური პროგრესია, ის რაც გლობალური მიზნებით მიიღწევა."}
{"text": "Higher is better.\tრაც მეტი, მით უკეთესი."}
{"text": "And then on the horizontal axis, is GDP per capita.\tჰორიზონტალურ ღერძზე კი, მშპ-ა სულ მოსახლეზე."}
{"text": "Further to the right means richer.\tრაც უფრო მარჯვნივაა ქვეყანა, მით მდიდარია."}
{"text": "And in there, I'm now going to put all the countries of the world, each one represented by a dot, and on top of that I'm going to put the regression line that shows the average relationship.\tამ გრაფიკზე მსოფლიოს ყველა ქვეყანას დავიტანთ. თითოეული მათგანი წერტილით აღინიშნება და ამ წერტილების მიხედვით რეგრესიის წირს გავავლებთ, რომელიც საშუალო დამოკიდებულებას აჩვენებს."}
{"text": "And what this tells us is that as we get richer, social progress does tend to improve.\tეს სურათი გვეუბნება, რომ რაც უფრო ვმდიდრდებით, სოციალური პროგრესი უმჯობესდება."}
{"text": "However, as we get richer, each extra dollar of GDP is buying us less and less social progress.\tთუმცა, რაც უფრო ვმდიდრდებით, მშპ-ს ყოველი დამატებითი დოლარი, უფრო და უფრო ნაკლებ სოციალურ პროგრესს გვაძლევს."}
{"text": "And now we can use this information to start building our forecast.\tამ ინფორმაციის გამოყნებით ჩვენს პროგნოზს ავაგებთ."}
{"text": "So here is the world in 2015.\tეს არის მსოფლიო 2015 წელს."}
{"text": "We have a social progress score of 61 and a GDP per capita of $14,000.\tჩვენი სოციალური პროგრესი 61-ია და მშპ ერთ სულ მოსახელზე 14 000$."}
{"text": "And the place we're trying to get to, remember, is 75, that Global Goals target.\tნიშნული რომლისკენაც მივილტვით არის 75, \"გლობალური მიზანი\"."}
{"text": "So here we are today, $14,000 per capita GDP.\tმაშ, აქ ვართ დღეს, მშპ 14 000$ ერთ სულ მოსახლეზე."}
{"text": "How rich are we going to be in 2030?\tრამდენად გავმდიდრდებით 2030-ისთვის?"}
{"text": "That's what we need to know next.\tეს უნდა გავიგოთ."}
{"text": "Well, the best forecast we can find comes from the US Department of Agriculture, which forecasts 3.1 percent average global economic growth over the next 15 years, which means that in 2030, if they're right, per capita GDP will be about $23,000.\tამის საუკეთესო პროგნოზი აშშ-ს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს აქვს, რომელიც მომდევნო 15 წლის მანძილზე, საშუალოდ, გლობალური ეკონომიკის 3,1%-იან ზრდას პროგნოზირებს. ეს ნიშნავს, რომ თუ გათვლები სწორია, 2030 წლისთვის, მშპ ერთ სულ მოსახლეზე დაახლოებით 23 000$ იქნება."}
{"text": "So now the question is: if we get that much richer, how much social progress are we going to get?\tახლა ისმის კითხვა: ამდენით თუ გავმდიდრდებით, რამხელა სოციალურ პროგრესს მივიღებთ ამით?"}
{"text": "Well, we asked a team of economists at Deloitte who checked and crunched the numbers, and they came back and said, well, look: if the world's average wealth goes from $14,000 a year to $23,000 a year, social progress is going to increase from 61 to 62.4.\tჩვენ დელიოტის ეკონომისტთა გუნდს ვკითხეთ, რომლებმაც შესაბამისი გამოთვლები ჩაატარეს და შემდეგი პასუხი მოგვცეს: თუ მსოფლიოს საშუალო სიმდიდრე 14 000$-დან 23 000$-მდე გაიზრდება, შესაბამისად სოციალური პროგრესი 61-დან 62,4-მდე გაიზრდება."}
{"text": "(Laughter) Just 62.4. Just a tiny increase.\t(სიცილი) მხოლოდ 62,4. ოდნავი მატებაა."}
{"text": "Now this seems a bit strange.\tეს ცოტა უცნაურად ჟღერს."}
{"text": "Economic growth seems to have really helped in the fight against poverty, but it doesn't seem to be having much impact on trying to get to the Global Goals.\tეკონომიკურმა ზრდამ სიღარიბესთან ბრძოლაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა, მაგრამ \"გლობალური მიზნების\" მიღწევაში თითქოს დიდად ვერ გვეხმარება."}
{"text": "So what's going on?\tმაშ, რა ხდება?"}
{"text": "Well, I think there are two things.\tვფიქრობ ამის ორი მიზეზია."}
{"text": "The first is that in a way, we're the victims of our own success.\tჯერ ერთი, გარკვეულწილად ჩვენივე წარმატების მსხვერპლნი ვართ."}
{"text": "We've used up the easy wins from economic growth, and now we're moving on to harder problems.\tეკონიმიკური ზრდით მიღებული წარმატება მალევე გავხარჯეთ და ახლა უფრო რთულ პრობლემებს მივადექით."}
{"text": "And also, we know that economic growth comes with costs as well as benefits.\tასევე ვიცით, რომ ეკონომიკურ ზრდას სარგებელთან ერთად ზარალიც ახლავს."}
{"text": "There are costs to the environment, costs from new health problems like obesity.\tეკოლოგიური და ჯანმრთელობის პრობლემები, როგორიცაა წონის სიჭარბე."}
{"text": "So that's the bad news.\tმაშ, ეს ცუდი ცნობებია."}
{"text": "We're not going to get to the Global Goals just by getting richer.\t\"გლობალურ მიზნებს\", მხოლოდ გამდიდრებით ვერ მივაღწევთ."}
{"text": "So are the pessimists right?\tიქნებ პესიმისტები მართლები არიან?"}
{"text": "Well, maybe not.\tალბათ არა,"}
{"text": "Because the Social Progress Index also has some very good news.\tრადგან სოციალური პროგრესის ინდექსს კარგი ცნობებიც აქვს."}
{"text": "Let me take you back to that regression line.\tმოდით რეგრესიის წირს დავუბრუნდეთ."}
{"text": "So this is the average relationship between GDP and social progress, and this is what our last forecast was based on.\tმაშ, ეს ასახავს მშპ-ს და სოციალურ პროგრესს შორის საშუალო დამოკიდებულებას და მას ეფუძნებოდა ჩვენი პროგნოზი,"}
{"text": "But as you saw already, there is actually lots of noise around this trend line.\tმაგრამ როგორც უკვე ნახეთ, ტრენდული წირის გარშემო ბევრი ხმაურია."}
{"text": "What that tells us, quite simply, is that GDP is not destiny.\tეს მარტივად გვეუბნება, რომ მშპ არაა განაჩენი."}
{"text": "We have countries that are underperforming on social progress, relative to their wealth.\tარსებობს ქვეყნები, რომლებსაც საკუთარი სიმდიდრის კვალობაზე დაბალი სოციალური პროგრესი აქვთ."}
{"text": "Russia has lots of natural resource wealth, but lots of social problems.\tრუსეთს უამრავი ბუნებრივი რესურსი გააჩნია და ასევე ბევრი სოციალური პრობლემა."}
{"text": "China has boomed economically, but hasn't made much headway on human rights or environmental issues.\tჩინეთს ეკონომიკური ბუმი ჰქონდა, მაგრამ ადამიანთა უფლებებში და ეკოლოგიურ საკითხეში გარღვევა არ ჰქონია."}
{"text": "India has a space program and millions of people without toilets.\tინდოეთს კოსმოსური პროგრამა აქვს და მილიონობით ადამიანი ტუალეტის გარეშე."}
{"text": "Now, on the other hand, we have countries that are overperforming on social progress relative to their GDP.\tმეორეს მხრივ, არსებობენ ქვეყნები, რომლებსაც საკუთარი დაბალი მშპ-ს კვალობაზე, მაღალი სოციალური პროგრესის ინდექსი აქვთ."}
{"text": "Costa Rica has prioritized education, health and environmental sustainability, and as a result, it's achieving a very high level of social progress, despite only having a rather modest GDP.\tკოსტა რიკამ განათლების, ჯანდაცვის და ეკოლოგიის პრიორიტიზება მოახდინა და შედეგად სოციალური პროგრესის ძალიან მაღალ შედეგს აღწევს, მიუხედავად იმისა, რომ საკმაოდ მოკრძალებული მშპ აქვს."}
{"text": "And Costa Rica's not alone.\tკოსტა რიკა არ არის ერთადერთი."}
{"text": "From poor countries like Rwanda to richer countries like New Zealand, we see that it's possible to get lots of social progress, even if your GDP is not so great.\tღარიბი ქვეყნებიდან როგორიცაა რუანდა, მდიდარ ქვეყნებამდე როგორც ახალი ზელანდია, ვხედავთ რომ შესაძლებელია დიდი სოციალური პროგრესის მიღწევა, მაშინაც კი, თუ თქვენი მშპ არაა დიდი,"}
{"text": "And that's really important, because it tells us two things.\tრაც ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ეს ორ რამეს გვეუბნება."}
{"text": "First of all, it tells us that we already in the world have the solutions to many of the problems that the Global Goals are trying to solve.\tპირველი, რომ დღეს ჩვენ უკვე გვაქვს ბევრი იმ პრობლემის გადაწყვეტა, რომელიც \"გლობალური მიზნებითაა\" მოსაგვარებელი."}
{"text": "It also tells us that we're not slaves to GDP.\tეს ასევე გვეუნება, რომ ჩვენ მშპ-ს მონები არ ვართ."}
{"text": "Our choices matter: if we prioritize the well-being of people, then we can make a lot more progress than our GDP might expect.\tჩვენი გადაწყვეტილებები მნიშვნელოვანია: თუ ხალხის კეთილდღეობას გავხდით პრიორიტეტულს, მაშინ იმაზე ბევრად დიდ პროგრესს მივაღწევთ, ვირდე ჩვენს მშპ-ს შეესაბამება."}
{"text": "How much? Enough to get us to the Global Goals?\tრამდენად დიდს? იქნება თუ არა ის \"გლობალური მიზნებისთვის\" საკმარისი?"}
{"text": "Well, let's look at some numbers.\tმოდით რიცხვებს შევხედოთ."}
{"text": "What we know already: the world today is scoring 61 on social progress, and the place we want to get to is 75.\tუკვე ვიცით, რომ მსოფლიოს სოციალური პროგრესი დღეს 61-ია რომელიც 75 უნდა გახდეს."}
{"text": "If we rely on economic growth alone, we're going to get to 62.4.\tთუ მხოლოდ ეკონომიკურ ზრდას დავეყრდნობით, მხოლოდ 62.4-ს მივაღწევთ."}
{"text": "So let's assume now that we can get the countries that are currently underperforming on social progress -- the Russia, China, Indias -- just up to the average.\tდავუშვათ რომ ქვეყნები, რომლებსაც მშპ-ს კვალობაზე, დაბალი სოციალური პროგრესი აქვთ რუსეთი, ჩინეთი, ინდოეთი, საშუალო დონეზე ავწიეთ."}
{"text": "How much social progress does that get us?\tრამხელა სოციალურ პროგრესს მოგვცემს ეს ჯამში?"}
{"text": "Well, that takes us to 65.\t65-ს."}
{"text": "It's a bit better, but still quite a long way to go.\tცოტა უკეთესი შედეგია, მაგრამ მიზნამდე მაინც შორია."}
{"text": "So let's get a little bit more optimistic and say, what if every country gets a little bit better at turning its wealth into well-being?\tამიტომ ცოტა კიდევ უფრო ოპტიმისტურად შევხედოთ და ვნახოთ რა მოხდება, თუ ყოველი ქვეყანა სიმდიდრის კეთილდღეობად გარდაქმნის, კიდევ უფრო უკეთეს შედეგს მიაღწევს?"}
{"text": "Well then, we get to 67.\tმაშინ ჩვენი ჯამური სოციალური პროგრესი 67 იქნება."}
{"text": "And now let's be even bolder still.\tმოდით კიდევ უფრო გავაუმჯობესოთ მოლოდინი."}
{"text": "What if every country in the world chose to be like Costa Rica in prioritizing human well-being, using its wealth for the well-being of its citizens?\tრა მოხდება, თუ ყველა ქვეყანა კოსტა რიკისნაირ გზას აირჩევს და ადამიანის კეთილდღეობას დაისახავს პრიორიტეტად, და საკუთარ სიმდიდრეს მოქალაქეების კეთილდღეობისთვის გამოიყენებს?"}
{"text": "Well then, we get to nearly 73, very close to the Global Goals.\tამ შემთხვევაში 73-მდე ავალთ, \"გლობალურ მიზნებთან\" ძალიან ახლოს."}
{"text": "Can we achieve the Global Goals?\tშეგვიძია \"გლობალურ მიზნებამდე\" მივიდეთ?"}
{"text": "Certainly not with business as usual.\tცხადია, არსებული ტემპებით ვერანაირად."}
{"text": "Even a flood tide of economic growth is not going to get us there, if it just raises the mega-yachts and the super-wealthy and leaves the rest behind.\tეკონომიკური ზრდის წყალდიდობის ტალღებიც კი ვერ მიგვიყვანს იქამდე, თუ მხოლოდ იახტებს და სუპერ მდიდრებს აიტაცებს, სხვებს კი ისე დატოვებს."}
{"text": "If we're going to achieve the Global Goals we have to do things differently.\tთუ \"გლობალური მიზნების\" მიღწევა გვინდა, რაღაც უნდა შევცვალოთ."}
{"text": "We have to prioritize social progress, and really scale solutions around the world.\tსოციალური პროგრესის პრიორიტიზება უნდა მოვახდინოთ მთელ მსოფლიოში."}
{"text": "I believe the Global Goals are a historic opportunity, because the world's leaders have promised to deliver them.\tვფიქრობ \"გლობალური მიზნები\" ისტორიული შესაძლებლობაა, რადგან მსოფლიოს ლიდერებმა ამის პირობა დადეს."}
{"text": "Let's not dismiss the goals or slide into pessimism; let's hold them to that promise.\tმოდით, არ დავივიწყოთ ეს მიზენები და არ მივეცეთ პესიმიზმს; მოდით, ამ პირობის შესრულება ვაკონტროლოთ."}
{"text": "And we need to hold them to that promise by holding them accountable, tracking their progress all the way through the next 15 years.\tგავხადოთ ისინი ანგარიშვალდებულები იმით, რომ თვალი ვადევნოთ პროგრესს მთელი მომდევნო 15 წლის მანძილზე."}
{"text": "And I want to finish by showing you a way to do that, called the People's Report Card.\tმინდა საუბარი იმის ჩვენებით დავასრულო, თუ როგორ უნდა გავაკეთოთ ეს, \"სახალხო ანგარიშის ბარათით\"."}
{"text": "The People's Report Card brings together all this data into a simple framework that we'll all be familiar with from our school days, to hold them to account.\t\"სახალხო ანგარიშის ბარათი\" მათი ანგარიშვალდებულების მიზნით, ყველა მონაცემს ერთ მარტივ ფორმაში სვამს რომელსაც სკოლიდან ყველა კარგად ვიცნობთ."}
{"text": "It grades our performance on the Global Goals on a scale from F to A, where F is humanity at its worst, and A is humanity at its best.\tეს ფორმა, \"გლობალური მიზნებთან\" მიმართებაში შედეგებს F-დან A-მდე შეფასებას აძლევს. სადაც F კაცობრიობის ყველაზე უარესი შედეგია ხოლო A საუკეთესო მსოფლიო."}
{"text": "Our world today is scoring a C-.\tდღეს-დღეობით ჩვენი შედეგი С მინუსითაა."}
{"text": "The Global Goals are all about getting to an A, and that's why we're going to be updating the People's Report Card annually, for the world and for all the countries of the world, so we can hold our leaders to account to achieve this target and fulfill this promise.\t\"გლობალური მიზნების\" მიღწევა A-ს მიღებას ნიშნავს. ამიტომ ჩვენ \"სახალხო ანგარიშის ბარათს\" ყოველწლიურად განვაახლებთ, როგორც მთლიანად მსოფლიოსთვის, ისე ყოველი ქვეყნისთვის მსოფლიოში, იმისთვის რომ მსოფლიოს ლიდერები ანგარიშვალდებულები გავხადოთ შეასრულონ პირობა და მიაღწიონ მიზანს."}
{"text": "Because getting to the Global Goals will only happen if we do things differently, if our leaders do things differently, and for that to happen, that needs us to demand it.\t\"გლობალური მიზნები\" მხოლოდ ცვლილების შემთხვევაში მიიღწევა. თუ მსოფლიოს ლიდერები რაღაცას შეცვლიან და ამისთვის ჩვენ მათ უნდა მოვთხოვოთ."}
{"text": "So let's reject business as usual.\tამიტომ უარვყოთ ჩვეული პრაქტიკა"}
{"text": "Let's demand a different path.\tდა მოვითხოვოთ ახალი გზა."}
{"text": "Let's choose the world that we want.\tმოვითხოვოთ ისეთი მსოფლიო, როგორიც გვსურს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Bruno Giussani: Thank you, Michael.\t(აპლოდისმენტები) ბრუნო ჯუსანი: მადლობა, მაიკლ."}
{"text": "Michael, just one question: the Millennium Development Goals established 15 years ago, they were kind of applying to every country but it turned out to be really a scorecard for emerging countries.\tმაიკლ, მხოლოდ ერთი კითხვა \"ათასწლეულის განვითარების მიზნები\" რომელიც 15 წლის წინ ჩამოყალიბდა, ყველა ქვეყანას ეხებოდა, თუმცა, რეალურად, მასთან მიმართებაში მხოლოდ განვითარებადი ქვეყნები ფასდებოდა."}
{"text": "Now the new Global Goals are explicitly universal.\tახლა, \"გლობალური მიზნები\" ცხადად უნივერსალურია."}
{"text": "They ask for every country to show action and to show progress.\tყველა ქვეყანას მოეთხოვება, რომ ქმედება და პროგრესი აჩვენოს."}
{"text": "How can I, as a private citizen, use the report card to create pressure for action?\tმე, როგორც კერძო მოქალაქე, როგორ შევძლებ ანგარიშის ბარათის გამოყენებით ლიდერებს ქმედება ვაიძულო?"}
{"text": "Michael Green: This is a really important point; it's a big shift in priorities -- it's no longer about poor countries and just poverty.\tმაიკლ გრინი: ეს უმნიშველოვანესი მომენტია. პრიორიტეტების რადიკალური ცვლილებაა. საქმე უკვე არა მხოლოდ ღარიბ ქვეყნებს და სიღარიბეს ეხება,"}
{"text": "It's about every country.\tარამედ ყველა ქვეყანას."}
{"text": "And every country is going to have challenges in getting to the Global Goals.\tყოველ ქვეყანას გამოწვევები ელის \"გლობალური მიზნების\" მისაღწევად."}
{"text": "Even, I'm sorry to say, Bruno, Switzerland has got to work to do.\tბრუნო, უნდა გითხრა, რომ შვეიცარიასაც კი მოუწევს შრომა ამისთვის."}
{"text": "And so that's why we're going to produce these report cards in 2016 for every country in the world.\tამიტომაც ვაპირებთ ეს ანგარიშის ბარათები 2016-ში, ყველა ქვეყნისთვის შევადგინოთ."}
{"text": "Then we can really see, how are we doing?\tამით რეალურად დავინახავთ როგორ მივდივართ?"}
{"text": "And it's not going to be rich countries scoring straight A's.\tისე არ იქნება, რომ მდიდარი ქვეყნები ავტომატურად A-ს მიიღებენ."}
{"text": "And that, then, I think, is to provide a point of focus for people to start demanding action and start demanding progress.\tვფიქრობ ეს შეფასებები, კარგ საფუძლად გამოდგება ხალხისთვის, მოითხოვონ ქმედება და პროგრესი."}
{"text": "BG: Thank you very much.\tბჯ: დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Do you remember when you first realized that your computer was more than just a monitor and keyboard?\tგახსოვთ, როცა პირველად გაიაზრეთ, რომ თქვენი კომპიუტერი უფრო მეტი იყო, ვიდრე მონიტორი და კლავიატურა?"}
{"text": "That between the mouse click and the video playing, there was something that captured your intention, understood it, and made it real?\tრომ მაუსის დაწკაპუნებასა და ვიდეოს ჩართვას შორის, იყო რაღაც, რაც ხვდებოდა თქვენს განზრახვას, ესმოდა ის, და ნამდვილს ხდიდა?"}
{"text": "What is that something?\tრა არის ეს რაღაც?"}
{"text": "Is it gremlins?\tგრემლინებია?"}
{"text": "Let's imagine that we can shrink down to the size of an electron and inject ourselves into a click of a mouse.\tმოდი წარმოვიდგინოთ, რომ შეგვიძლია ელექტრონის ზომის გავხდეთ და მაუსის ღილაკში ჩავძვრეთ."}
{"text": "If you took your mouse apart, you'd see that it's really a very simple machine.\tთუ თქვენ მაუსს დაშლით დაინახავთ, რომ ის, სინამდვილეში ძალიან მარტივი მექანიზმია."}
{"text": "It has a couple buttons and a system for detecting motion and distance.\tორი ღილაკი აქვს და სისტემა, რომელიც აფიქსირებს მოძრაობასა და მანძილს."}
{"text": "You might have an optical mouse that makes these measurements with lights and sensors, but older ones did this with a hard rubber ball and some plastic wheels.\tშეიძლება ოპტიკური მაუსი გაქვთ, რომელიც სინათლითა და სენსორებით ახორციელებს გაზომვებს, მაგრამ უფრო ძველი ვერსიები ამას რეზინის ბურთულით და პლასტმასის ბორბლებით ახერხებდნენ."}
{"text": "Same concept.\tიგივე კონცეფციაა."}
{"text": "When you click the button on your mouse, it sends a message to the computer with information about its position.\tროცა მაუსის ღილაკს აწკაპუნებთ, მაუსი კომპიუტერს უგზავნის ინფორმაციას თავისი ადგილსამყოფელის შესახებ."}
{"text": "When your mouse click is received, it's handled by the basic input/output subsystem.\tროცა თქვენი მაუსის დაწკაპუნება მივა კომპიუტერთან, მას შეტანა-გამოტანის საბაზისო სისტემა ხვდება."}
{"text": "This subsystem acts like the eyes and ears and mouth and hands of the computer.\tეს ქვესისტემა მოქმედებს, როგორც კომპიუტერის თვალები და ყურები, პირი და ხელები."}
{"text": "Basically, it provides a way for the computer to interact with its environment.\tანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, კომპიუტერს საშუალებას აძლევს, რომ გარემოსთან ურთიერთობა მოახერხოს."}
{"text": "But it also acts like a buffer to keep the CPU from being overwhelmed by distractions.\tის ასევე მოქმედებს, როგორც ბუფერი იმისათვის, რომ დაიცვას CPU ზედმეტი გადატვირთულობისგან."}
{"text": "In this case, the I/O subsystem decides that your mouse click is pretty important so it generates an interrupt to the CPU.\tასეთ შემთხვევაში, შეტანა-გამოტანის ქვესისტემა წყვეტს, რომ თქვენი მაუსის დაჭერა საკმაოდ მნიშვნელოვანია, ამიტომ CPU-სთვის აგენერირებს წყვეტას."}
{"text": "\"Hey, CPU! Got a click here.\"\t\"ჰეი, CPU, დაწკაპუნება მივიღე\"."}
{"text": "The CPU, or central processing unit, is the brains of the whole computer.\tCPU, ანუ ცენტრალური პროცესორი, არის კომპიუტერის ტვინი."}
{"text": "Just like your brain doesn't take up your whole body, the CPU doesn't take up the whole computer, but it runs the show all the same.\tისევე როგორც თქვენი ტვინი არ იკავებს მთელს თქვენს სხეულს, CPU-ც არ იკავებს მთელს კომპიუტერს, მაგრამ შოუს მთავარი გმირი მაინც ისაა."}
{"text": "And the CPU's job, its whole job, is fetching instructions from memory and executing them.\tCPU-ს მთელი საქმე ისაა, რომ მეხსიერებიდან ინსტრუქციები მიიღოს და შეასრულოს ისინი."}
{"text": "So, while you're typing, typing, typing, maybe really fast, like 60 words a minute, the CPU is fetching and executing billions of instructions a second.\tროცა თქვენ კრეფთ, კრეფთ, კრეფთ, შეიძლება ძალიანაც ჩქარა, მაგალითად 60 სიტყვას წუთში, CPU - იღებს და ასრულებს მილიარდობით ინსტრუქციას წამში."}
{"text": "Yes, billions every second: instructions to move your mouse around on the screen, to run that clock widget on your desktop, play your internet radio, manage the files you're editing on the hard drive, and much, much more.\tდიახ, მილიარდობით - ყოველ წამს: ინსტრუქციას, რომ გაამოძრაოს თქვენი მაუსი ეკრანზე; რომ საათის ვიჯეტი ამუშაოს ეკრანზე; უკრას თქვენი ინტერნეტ-რადიო; მართოს ის ფაილები მყარ დისკზე, რომლებსაც თქვენ არედაქტირებთ და კიდევ ბევრად მეტი და მეტი!"}
{"text": "Your computer's CPU is one heck of a multitasker!\tთქვენი კომპიუტერის CPU ერთი დიდი მულტიტასკერია!"}
{"text": "\"But oh my gosh there's a very important mouse click coming through now!\t\"მაგრამ ო, ღმერთო ჩემო, ახლა ძალიან მნიშვნელოვანი მაუსის დაწკაპუნება გვიახლოვდება!"}
{"text": "Let's drop everything now and deal with that!\"\tმოდით ყველაფერი დავივიწყოთ და მას მივხედოთ!\""}
{"text": "There are programs for everything that the CPU does.\tყველაფრისთვის, რასაც CPU აკეთებს, არსებობს პროგრამები."}
{"text": "A special program for the mouse, for the clock widget, for the internet radio, and for dealing with letters sent by the keyboard.\tმაუსისთვის სპეციალური პროგრამაა, ცალკეა საათის ვიჯეტისთვის, ინტერნეტ რადიოსთვის და წერილებისთვის, რომლებიც კლავიატურაზე იკრიფება."}
{"text": "Each program was initially written by a human in a human-readable programming language, like Java, C++, or Python.\tთითოეული პროგრამა თავდაპირველად ადამიანმა დაწერა ადამინასთვის გასაგებ, პროგრამირების ენაზე, როგორიცაა ჯავა, C++, ან პითონი."}
{"text": "But human programs take up a lot of space and contain a lot of unnecessary information to a computer, so they are compiled and made smaller and stored in bits of ones and zeros in memory.\tმაგრამ ადამიანების მიერ შექმნილი პროგრამები დიდ ადგილს იკავებენ და შეიცავენ ბევრ, კომპიუტერისათვის უსარგებლო ინფორმაციას, ამიტომ ისინი კომპილირდებიან, პატარავდებიან და კომპიუტერის მეხსიერებაში, ერთეულოვან და ნულოვან ბიტებად ინახებიან."}
{"text": "The CPU realizes that it needs instructions for how to deal with this mouse click, so it looks up the address for the mouse program and sends a request to the memory subsystem for instructions stored there.\tCPU იაზრებს, რომ მას ინსტრუქციები სჭირდება, რომ მიხედოს ამ მაუსის დაწკაპუნებას. ასეთ დროს, ის მოძებნის მაუსის პროგრამის მისამართს, გაუგზავნის მოთხოვნას მეხსიერების ქვესისტემას, რომ მან იქ შენახული ინსტრუქციები მოაწოდოს."}
{"text": "Each instruction in the mouse device driver is duly fetched and executed.\tმაუსის დრაივერის თითოეული ასეთი ინსტრუქცია, ზედმიწევნით ამოიღება და სრულდება."}
{"text": "And that's not nearly the end of the story!\tდა ეს ჯერ კიდევ არ არის ისტორიის დასასრული!"}
{"text": "Because the CPU learns that the mouse was clicked when the cursor was over a picture of a button on the monitor screen, and so, the CPU asks memory for the monitor program to find out what that button is.\tCPU ახლა იგებს, რომ როცა მაუსი დააწკაპუნეს, კურსორი მონიტორზე გამოსახულ ღილაკის ფოტოზე იყო გაჩერებული, ამიტომ CPU მეხსიერებას, მონიტორის პროგრამას სთხოვს, რომ გაიგოს რა ღილაკია ეს."}
{"text": "And then the CPU has to ask memory for the program for the button, which means that the CPU needs the monitor program again to show the video associated with the button, and so it goes.\tშემდეგ CPU-მ მეხსიერებას ღილაკის პროგრამა უნდა სთხოვოს, რაც ნიშნავს, რომ CPU-ს ისევ მონიტორის პროგრამა სჭირდება იმისათვის, რომ ამ ღილაკთან დაკავშირებული ვიდეო ჩართოს, და ვიდეოც ეშვება."}
{"text": "And let's just say there are a lot of programs involved before you even see the button on the screen light up when you clicked it.\tმარტივად რომ ვთქვათ, ძალიან ბევრი პროგრამაა ჩართული იქამდე, სანამ დაინახავთ, რომ ის ერთი წერტილი, რომელსაც დააჭირეთ, განათდა."}
{"text": "So, just the simple task of clicking your mouse means visiting all of the critical components of your computer's architecture: peripherals, the basic input-output system, the CPU, programs, and memory, and not one gremlin.\tესე იგი, ისეთი მარტივი დავალება, როგორიც მაუსის დაწკაპუნებაა, კომპიუტერის ყველა მნიშვნელოვანი კომპონენტის მონახულებას ნიშნავს: პერიფერიების, შეტანა-გამოტანის საბაზისო სისტემის და CPU-ს, პროგრამების, და მეხსიერების, და არც ერთი გრემლინის!"}
{"text": "Democracy.\tდემოკრატია."}
{"text": "In the West, we make a colossal mistake taking it for granted.\tდასავლეთში, დიდ შეცდომას ვუშვებთ, როცა მას გარანტირებულ მოცემულობად ვიღებთ."}
{"text": "We see democracy not as the most fragile of flowers that it really is, but we see it as part of our society's furniture.\tჩვენ დემოკრატიას ვხედავთ, არა როგორც ფაქიზ ყვავილს, როგორიც ისაა სინამდვილეში, არამედ როგორც ჩვენი საზოგადოების განუყოფელ ნაწილს."}
{"text": "We tend to think of it as an intransigent given.\tჩვენ გვჩვევია მისი როგორც უცვლელი მოცემულობის აღქმა."}
{"text": "We mistakenly believe that capitalism begets inevitably democracy.\tჩვენ შეცდომით გვგონია, რომ კაპიტალიზმი თავისთავად შობს დემოკრატიას."}
{"text": "It doesn't.\tასე არ არის."}
{"text": "Singapore's Lee Kuan Yew and his great imitators in Beijing have demonstrated beyond reasonable doubt that it is perfectly possible to have a flourishing capitalism, spectacular growth, while politics remains democracy-free.\tსინგაპურელმა ლი კუან იუმ და მისმა დიდმა მიმდევრებმა პეკინიდან ამის უტყუარი დემონსრაცია გააკეთეს, რომ სრულიად შესაძლებელია, კაპიტალიზმი ყვაოდეს, იყოს არნახული ზრდა, ამ დროს კი პოლიტიკა დაცლილი იყოს დემოკრატიისგან."}
{"text": "Indeed, democracy is receding in our neck of the woods, here in Europe.\tმართლაც, დემოკრატია მცირდება ჩვენთან, აქ ევროპაში."}
{"text": "Earlier this year, while I was representing Greece -- the newly elected Greek government -- in the Eurogroup as its Finance Minister, I was told in no uncertain terms that our nation's democratic process -- our elections -- could not be allowed to interfere with economic policies that were being implemented in Greece.\tწლის დასაწყისში, როცა საბერძნეთს წარმოვადგენდი... ახალ არჩეულ საბერძნეთის მთავრობას... ევროჯგუში როგორც ფინანსთა მინისტრი, ცალსახად მითხრეს, რომ ჩვენი ქვეყნის დემოკრატიული პროცესი, ჩვენი არჩევნები ვერ იქონიებს გავლენას ეკონომიკურ პოლიტიკაზე, რომელიც საბერძნეთშია დანერგილი"}
{"text": "At that moment, I felt that there could be no greater vindication of Lee Kuan Yew, or the Chinese Communist Party, indeed of some recalcitrant friends of mine who kept telling me that democracy would be banned if it ever threatened to change anything.\tამ მომენტში. მე ვიგრძენი, რომ შეუძლებელია არსებობდეს ლი კუან იუს და ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ამაზე დიდი გამართლება, ზოგი ჩემი ჯიუტი მეგობრისაც, რომელიც მეუბნებოდა, რომ დემოკრატია აიკრძალება, თუ ის რამის შეცვლის საფრთხეს შექმნის"}
{"text": "Tonight, here, I want to present to you an economic case for an authentic democracy.\tამ საღამოს, აქ, მინდა წარმოგიდგინოთ ეკონომიკური სისტემა ნამდვილი დემოკრატიისთვის."}
{"text": "I want to ask you to join me in believing again that Lee Kuan Yew, the Chinese Communist Party and indeed the Eurogroup are wrong in believing that we can dispense with democracy -- that we need an authentic, boisterous democracy.\tმინდა გთხოვოთ შემომიერთდეთ იმის კვლავ დაჯერებაში, რომ ლი კუან იუ და ჩინეთის კომუნისტური პარტია და ასევე ევროჯგუფი ცდებიან როცა ჰგონიათ, რომ ჩვენ შეგვიძლია უგულებელვყოთ დემოკრატია და იმაში, რომ ჩვენ გვჭირდება ნამდვილი, მძვინვარე დემოკრატია,"}
{"text": "And without democracy, our societies will be nastier, our future bleak and our great, new technologies wasted.\tდა მის გარეშე, ჩვენი საზოგადოება იქნება უფრო საშინელი, მომავალი უფერული და ჩვენი დიდებული, ახალი ტექნოლოგიები დაკარგული."}
{"text": "Speaking of waste, allow me to point out an interesting paradox that is threatening our economies as we speak.\tდანაკარგებს რაც შეეხება, ნება მომეცით საინტერესო პარადოქსი აღვნიშნო, რომელიც ჩვენს ეკონომიკებს უქმნის საფრთხეს."}
{"text": "I call it the twin peaks paradox.\tმე ამას ტყუპი მწვერვალის პარადოქსს ვეძახი."}
{"text": "One peak you understand -- you know it, you recognize it -- is the mountain of debts that has been casting a long shadow over the United States, Europe, the whole world.\tერთ მწვერვალს ხვდებით... თქვენ იცით ის, ამჩნევთ მას... ეს ვალების მთაა, რომელიც აშშ-ს, ევროპას და მთელს მსოფლიოს ჩრდილავს."}
{"text": "We all recognize the mountain of debts.\tჩვენ ყველა ვამჩნევთ ვალების მთას,"}
{"text": "But few people discern its twin.\tმაგრამ ცოტა თუ ამოიცნობს ამას როგორც ტყუპ მწვერვალს."}
{"text": "A mountain of idle cash belonging to rich savers and to corporations, too terrified to invest it into the productive activities that can generate the incomes from which you can extinguish the mountain of debts and which can produce all those things that humanity desperately needs, like green energy.\tუმოქმედო ფულის მთა, რომელიც მდიდარ დამზოგავებს და კორპორაციებს ეკუთვნის. ზედმეტად უფრთხიან წარმოებაში ინვესტირებას, რომელიც გამოიმუშავებს მოგებას, რომელიც ვალების მთას აღმოფხვრის და რომელიც აწარმოებს ყველაფერ იმას, რაც კაცობრიობას ასე ძალიან ესაჭიროება, როგორც \"მწვანე\" ენერგია."}
{"text": "Now let me give you two numbers.\tნება მომეცით ორი რიცხვი მოგაწოდოთ."}
{"text": "Over the last three months, in the United States, in Britain and in the Eurozone, we have invested, collectively, 3.4 trillion dollars on all the wealth-producing goods -- things like industrial plants, machinery, office blocks, schools, roads, railways, machinery, and so on and so forth.\tგასული სამი თვის მანძილზე აშშ-ში, ბრიტანეთში და ევროზონაში ერთად 3.4 ტრილიონი დოლარის ინვესტიცია გაკეთდა ყველა ისეთ დოვლათის შემქმნელ საქონელზე, როგორიცაა სამრეწველო საწარმოები, სამანქანო დანადგარები, საოფისე შენობები, სკოლები, გზები, რკინიგზები და ა.შ."}
{"text": "$3.4 trillion sounds like a lot of money until you compare it to the $5.1 trillion that has been slushing around in the same countries, in our financial institutions, doing absolutely nothing during the same period except inflating stock exchanges and bidding up house prices.\t3.4 ტრილიონი დოლარი შთამბეჭდავად ჟღერს, სანამ მას 5.1 ტრილიონს შეადარებთ, რომელიც იმავე ქვეყნებში, ჩვენს ფინანსურ დაწესებულებებში, საფონდო ბირჟებზე ინფლაციის და უძრავ ქონებაზე ფასების ზრდის გარდა, ყველანაირი დანიშნულების გარეშე მოძრაობს, ამავე პერიოდში."}
{"text": "So a mountain of debt and a mountain of idle cash form twin peaks, failing to cancel each other out through the normal operation of the markets.\tმაშ, ვალების და უმოქმედო ფულის მთა, ისინი ტყუპ პიკს ქმნიან, რომლებიც ნორმალური ფუქციონირების ბაზარით ერთმანეთს ვერ აბათილებენ."}
{"text": "The result is stagnant wages, more than a quarter of 25- to 54-year-olds in America, in Japan and in Europe out of work.\tშედეგად გაყინული ხელფასები, 25-დან 54 წლამდე ადამიანების მეოთხედზე მეტი უმუშევარი აშშ-ში, იაპონიაში და ევროპაში."}
{"text": "And consequently, low aggregate demand, which in a never-ending cycle, reinforces the pessimism of the investors, who, fearing low demand, reproduce it by not investing -- exactly like Oedipus' father, who, terrified by the prophecy of the oracle that his son would grow up to kill him, unwittingly engineered the conditions that ensured that Oedipus, his son, would kill him.\tდა შესაბამისად დაბალი ერთობლივი მოთხოვნა, რაც ამ უწყვეტ წრეში ინვესტორების პესიმიზმს აძლიერებს, რომლებსაც დაბალი მოთხოვნა აშინებთ და ინვესტირებას არ ახორციელებენ. ზუსტად ოიდიპოსის მამასავით, რომელსაც აშინებდა ორაკულის წინასწარმეტყველება, რომ მისი ვაჟი გაიზრდება და მოკლავს მას. ამით უნებლიედ შექმნა იმის პირობები, რომ მის ვაჟს, ოიდიპოსს, იგი მოეკლა."}
{"text": "This is my quarrel with capitalism.\tეს არის კაპიტალიზმთან ჩემი უთანხმოება."}
{"text": "Its gross wastefulness, all this idle cash, should be energized to improve lives, to develop human talents, and indeed to finance all these technologies, green technologies, which are absolutely essential for saving planet Earth.\tმისი დიდი დანაკარგები, მთელი ეს უმოქმედო ფული, ამოქმედებული უნდა იქნას ცხოვრების გასაუმჯობესებლად და ადამიანური ნიჭის განსავითარებლად და რა თქმა უნდა ყველა იმ ტექნოლოგიის დასაფინანსებლად, როგორც \"მწვანე\" ტექნოლოგიაა, რომელიც აბსოლუტურად აუცილებელია დედამიწის გადასარჩენად."}
{"text": "Am I right in believing that democracy might be the answer?\tმართალი ვარ როცა მგონია, რომ დემოკრატია შეიძლება იყოს ამის პასუხი?"}
{"text": "I believe so, but before we move on, what do we mean by democracy?\tმე ასე მგონია, მაგრამ სანამ განვაგრძობთ, რას ვგულისხმობთ დემოკრატიაში?"}
{"text": "Aristotle defined democracy as the constitution in which the free and the poor, being in the majority, control government.\tარისტოტელემ დემოკრატია განმარტა, როგორც კონსტიტუცია, სადაც უმრვლესობაში მყოფი თავისუფალი და ღარიბი ხალხი, აკონტროლებს მთავრობას."}
{"text": "Now, of course Athenian democracy excluded too many.\tრა თქმა უნდა ათენის დემოკრატია ბევრს გამორიცხავდა."}
{"text": "Women, migrants and, of course, the slaves.\tქალებს, მიგრანტებს და მონებს რა თქმა უნდა."}
{"text": "But it would be a mistake to dismiss the significance of ancient Athenian democracy on the basis of whom it excluded.\tმაგრამ შეცდომა იქნებოდა ძველი ათენური დემოკრატიის მნიშვნელობის იგნორირება, იმის საფუძველზე თუ ვის გამორიცხავდა."}
{"text": "What was more pertinent, and continues to be so about ancient Athenian democracy, was the inclusion of the working poor, who not only acquired the right to free speech, but more importantly, crucially, they acquired the rights to political judgments that were afforded equal weight in the decision-making concerning matters of state.\tრაც უფრო არსებითი იყო ძველი ათენის დემოკრატიაში და ახლაც არის, იყო მშრომელი ღარიბების ჩართულობა, რომლებმაც არა მხოლოდ თავისუფალი სიტყვას უფლება მიიღეს, არამედ უფრო მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტი, მათ მიიღეს პოლიტიკური შეფასების უფლება, რაც თანაბარი საშუალება იყო მონაწილეობა მიეღოთ სახელმწიფო მნიშვნელობის გადაწყვეტილებების მიღებაში."}
{"text": "Now, of course, Athenian democracy didn't last long.\tრა თქმა უნდა ათენის დემოკრატია დიდხანს არ გაგრძელებულა."}
{"text": "Like a candle that burns brightly, it burned out quickly.\tროგორც კაშკაშა სანთელი, რომელიც სწრაფად ჩაიწვა"}
{"text": "And indeed, our liberal democracies today do not have their roots in ancient Athens.\tდა რასაკვირველია, ჩვენი დღევანდელი ლიბერალური დემოკრატიების ფესვები ძველ ათენში არაა."}
{"text": "They have their roots in the Magna Carta, in the 1688 Glorious Revolution, indeed in the American constitution.\tმათი ფესვები \"დიდ ქარტიაშია\", 1688 წლის \"დიად რევოლუციაში\", და ამერიკის კონსტიტუციაში."}
{"text": "Whereas Athenian democracy was focusing on the masterless citizen and empowering the working poor, our liberal democracies are founded on the Magna Carta tradition, which was, after all, a charter for masters.\tროცა ათენის დემოკრატია თავისუფალი მოქალაქეების და მშრომელი ღარიბების უფლებებზე აკეთებდა აქცენტს, ჩვენი ლიბერალური დემოკრატიები \"დიდი ქარტიის\" ტრადიციას ეფუძნება, რომელიც სინამდვილეში ბატონების ქარტია იყო."}
{"text": "And indeed, liberal democracy only surfaced when it was possible to separate fully the political sphere from the economic sphere, so as to confine the democratic process fully in the political sphere, leaving the economic sphere -- the corporate world, if you want -- as a democracy-free zone.\tდა რა თქმა უნდა ლიბერალური დემოკრატია მხოლოდ მაშინ გაჩნდა როცა შესაძლებელი გახდა პოლიტიკური სფეროს და ეკონომიკური სფეროს სრული განცალკევება, იმისთვის რომ დემოკრატიული პროცესი მთლიანად პოლიტიკურ სფეროთი შემოსაზღვრულიყო ეკონომიკური სფეროს... თუ გნებავთ, კორპორატიული მსოფლიოს... დემოკრატიისგან თავისუფალ ზონად დატოვებით."}
{"text": "Now, in our democracies today, this separation of the economic from the political sphere, the moment it started happening, it gave rise to an inexorable, epic struggle between the two, with the economic sphere colonizing the political sphere, eating into its power.\tდღეს, ჩვენ დემოკრატიებში ეკონომიკური სფეროს პოლიტიკურიდან გამოყოფამ, იმ მომენტში როცა ეს დაიწყო, უმოწყალო ბრძოლა წარმოშვა ამ ორს შორის. ეკონომიკურმა სფერომ პოლიტიკურის კოლონიზება დაიწყო, მისი ძალაუფლების ჭამა."}
{"text": "Have you wondered why politicians are not what they used to be?\tგიფიქრიათ რატომ აღარ არიან პოლიტიკოსები ისეთები როგორებიც ადრე იყვნენ?"}
{"text": "It's not because their DNA has degenerated.\tეს იმიტომ არაა, რომ მათი დნმ გადაგვარდა."}
{"text": "(Laughter) It is rather because one can be in government today and not in power, because power has migrated from the political to the economic sphere, which is separate.\t(სიცილი) არამედ იმიტომ რომ დღეს შეიძლება მთავრობაში იყო, მაგრამ არ გქონდეს ძალაუფლება, რადგან ძალაუფლებამ პოლიტიკური სფეროდან ეკომონიკურში გადაინაცვლა, რომელიც განცალკევებულია."}
{"text": "Indeed, I spoke about my quarrel with capitalism.\tმართლაც, მე კაპიტალიზმთან ჩემ უთანხმოებაზე ვსაუბრობდი."}
{"text": "If you think about it, it is a little bit like a population of predators, that are so successful in decimating the prey that they must feed on, that in the end they starve.\tრომ დაუფიქრდეთ, ეს რაღაც მტაცებლების ჯგუფივითაა, რომელიც ისეთი წარმატებით ანადგურებს საკვებ ნადავლს, რომ ბოლოს შიმშილობს."}
{"text": "Similarly, the economic sphere has been colonizing and cannibalizing the political sphere to such an extent that it is undermining itself, causing economic crisis.\tანალოგიურად, ეკონომიკური სფერო ისეთ დონეზე ახდენს პოლიტიკური სფეროს კოლონიზაციას და კანიბალიზაციას, რომ საკუთარ თავს უთხრის ძირს, რითიც ეკონომიკურ კრიზისს იწვევს."}
{"text": "Corporate power is increasing, political goods are devaluing, inequality is rising, aggregate demand is falling and CEOs of corporations are too scared to invest the cash of their corporations.\tკორპორატიული ძალაუფლება იზრდება, პოლიტიკური სიკეთეები უფასურდება, უთანასწორობა იზრდება, ერთობლივი მოთხოვნა ეცემა და კორპორაციების მმართველები ზედმეტად შეშინებულები არიან ინვესტირებისთვის."}
{"text": "So the more capitalism succeeds in taking the demos out of democracy, the taller the twin peaks and the greater the waste of human resources and humanity's wealth.\tანუ, რაც უფრო წარმატებულია კაპიტალიზმი \"დემოს\"(ხალხი) ამოგდებით დემოკრატიიდან, მით უფრო მაღალია ტყუპი მწვერვალი და უფრო დიდია ადამიანური რესურსის და ადამიანთა კეთილდღეობის დანაკარგი."}
{"text": "Clearly, if this is right, we must reunite the political and economic spheres and better do it with a demos being in control, like in ancient Athens except without the slaves or the exclusion of women and migrants.\tცხადია, თუ ეს მართალია, მაშინ ჩვენ პოლიტიკური და ეკონომიკური სფეროები კვლავ უნდა გავაერთიანოთ და უმჯობესია ეს \"დემოს\" კონტროლის ქვეშ გაკეთდეს, როგორც ძველ ათენში, იმ განსხვავებით რომ მონები, ან ქალები და მიგრანყები არ გამოვრიცხოთ."}
{"text": "Now, this is not an original idea.\tეს იდეა ახალი არ არის."}
{"text": "The Marxist left had that idea 100 years ago and it didn't go very well, did it?\tმემარცხენე მარქსისტებს ის 100 წლის წინ ჰქონდათ და ეს არც თუ ისე კარგად დამთავრდა, არა?"}
{"text": "The lesson that we learned from the Soviet debacle is that only by a miracle will the working poor be reempowered, as they were in ancient Athens, without creating new forms of brutality and waste.\tგაკვეთილი რაც საბჭოთა ჩავარდნიდან ვისწავლეთ არის ის, რომ ახალი სახის სისასტიკის და დანაკარების გარეშე, მხოლოდ სასწაული შესძენს მშრომელ ღარიბებს ისეთ უფლებებს როგორც ძველ ათენში."}
{"text": "But there is a solution: eliminate the working poor.\tმაგრამ არსებობს გამოსავალი: მშრომელი ღარიბების გამორიცხვა."}
{"text": "Capitalism's doing it by replacing low-wage workers with automata, androids, robots.\tკაპიტალიზმი ამას აკეთებს დაბალანაზღაურებადი მუშახელის ავტომატიკით, ანდროიდებით, რობოტებით ჩანაცვლებით."}
{"text": "The problem is that as long as the economic and the political spheres are separate, automation makes the twin peaks taller, the waste loftier and the social conflicts deeper, including -- soon, I believe -- in places like China.\tპრობლემა ისაა, რომ სანამ ეკონომკური და პოლიტიკური სფეროები განცალკევებულია, ავტომატიზაცია ტყუპ მწვერვალს უფრო ამაღლებს, დანაკარგებს უფრო ზრდის და სოციალურ კონფლიქტს აღრმავებს. მალე, ვფიქრობ, ისეთი ადგილების ჩათვლით, როგორც ჩინეთია."}
{"text": "So we need to reconfigure, we need to reunite the economic and the political spheres, but we'd better do it by democratizing the reunified sphere, lest we end up with a surveillance-mad hyperautocracy that makes The Matrix, the movie, look like a documentary.\tამიტომ გადაწყობა გვჭირდება. ეკონომიკური და პოლიტიკური სფეროები კვლავ უნდა გავაერთიანოთ, მაგრამ უმჯობესია გაერთიანებული სფეროს დემოკრატიზებით თვალთვალზე ჩაციკლული ჰიპერავტოკრატია რომ არ მივიღოთ, რომელიც ფილმ \"მატრიცას\" დოკუმენტურად აქცევს."}
{"text": "(Laughter) So the question is not whether capitalism will survive the technological innovations it is spawning.\t(სიცილი) კითხვა ის კი არაა, გადაურჩება თუ არა კაპიტალიზმი ტექნოლოგიურ სიახლეებს, რომლებსაც ის წარმოშობს,"}
{"text": "The more interesting question is whether capitalism will be succeeded by something resembling a Matrix dystopia or something much closer to a Star Trek-like society, where machines serve the humans and the humans expend their energies exploring the universe and indulging in long debates about the meaning of life in some ancient, Athenian-like, high tech agora.\tარამედ უფრო საინტერესოა კითხვაა, გადაიზრდება თუ არა კაპიტალიზმი \"მატრიცისნაირ\" დისტოპიაში, თუ რაღაც \"ვარსკვლავური გზის\" მსგავს საზოგადოებაში, სადაც ადამიანებს მანქანები ემსახურება და ადამიანი კი საკუთარ ენერგიას სამყაროს გამოკვლევას ახმარს და ერთვება გრძელ საუბრებში ცხოვრების არსზე, რომელიმე ძველ ათენისმაგვარ მაღალ ტექნოლოგიურ აგორაში(ქალაქის ცენტრი)."}
{"text": "I think we can afford to be optimistic.\tმგონი ოპტიმიზმის საფუძველი გვაქვს,"}
{"text": "But what would it take, what would it look like to have this Star Trek-like utopia, instead of the Matrix-like dystopia?\tმაგრამ რა დაგვჭირდება ამისთვის როგორი იქნება ეს \"ვარსკვლავური გზის\" მსგავსი უტოპია \"მატრიცისნაირი\" დისტოპიის ნაცვლად?"}
{"text": "In practical terms, allow me to share just briefly, a couple of examples.\tნება მომეცით, მოკლედ გაგიზიაროთ რამდენიმე მაგალითი."}
{"text": "At the level of the enterprise, imagine a capital market, where you earn capital as you work, and where your capital follows you from one job to another, from one company to another, and the company -- whichever one you happen to work at at that time -- is solely owned by those who happen to work in it at that moment.\tსაწარმოს დონეზე, წარმოიდგინეთ ბაზარი სადაც კაპიტალის დაგროვება მუშაობისას შეგიძლიათ და სადაც თქვენი კაპიტალი ერთი სამსახურიდან მეორეში გადაგყვებათ, ერთი კომპანიიდან მეორეში, და ის კომპანია რომელშიც იმ მომენტში მუშაობთ, მთლიანად მათ ეკუთვნით, ვინც იქ მუშაობს მოცემულ მომენტში."}
{"text": "Then all income stems from capital, from profits, and the very concept of wage labor becomes obsolete.\tმაშინ მთელი შემოსავალი კაპიტალიდან და მოგებიდან მოდის და ხელფასზე დაქირავებული მშრომელის ცნება გამოუსადეგარი ხდება."}
{"text": "No more separation between those who own but do not work in the company and those who work but do not own the company; no more tug-of-war between capital and labor; no great gap between investment and saving; indeed, no towering twin peaks.\tაღარ იქნება განსხვავება მფლობელებს შორის, რომლებიც არ მუშაობენ კომპანიაში და ვინც მუშაობს, მაგრამ არ ფლობს კომპანიას; აღარ იქნება ბრძოლა კაპიტალსა და შრომას შორის; აღარ იქნება უფსქკრული ინვესტირებასა და დანაზოგს შორის; რა თქმა უნდა, არც ის მაღალი ტყუპი მწვერვალი იქნება."}
{"text": "At the level of the global political economy, imagine for a moment that our national currencies have a free-floating exchange rate, with a universal, global, digital currency, one that is issued by the International Monetary Fund, the G-20, on behalf of all humanity.\tგლობალური პოლიტიკური ეკონომიკის დონეზე. ერთი წამით წარმოიდგინეთ, რომ ჩვენს ეროვნულ ვალუტებს მცოცავი გაცვლითი კურსი აქვთ უნივერსალურ გლობალურ ციფრულ ვალუტასთან მიმართებაში, ისეთთან რომელსაც საერთაშორისო მონეტარული ფონდი დიდი ოცეული(G-20) უშვებს მთელი კაცობირობის სახელით"}
{"text": "And imagine further that all international trade is denominated in this currency -- let's call it \"the cosmos,\" in units of cosmos -- with every government agreeing to be paying into a common fund a sum of cosmos units proportional to the country's trade deficit, or indeed to a country's trade surplus.\tდა ასევე წარმოიდგინეთ, რომ მთელი საერთაშორისო ვაჭრობა ხორიცელდება ამ ვალუტაში მოდით მას \"კოსმოსი\" დავარქვათ კოსმოსის ერთეული ყოველი მთავრობა თანხმდება საერთო ფონდში გადაიხადოს მისი ქვეყნის სავაჭრო დეფიციტის პროპორციული კოსმოს ერთეულის ოდენობა, ან ქვეყნის სავაჭრო სიჭარბის."}
{"text": "And imagine that that fund is utilized to invest in green technologies, especially in parts of the world where investment funding is scarce.\tწარმოიდგინეთ რომ ეს ფონდი გამოყენებულია \"მწვანე\" ტექნოლოგიებში ინვესტირებისთვის. განსაკუთრებით მსოფლიოს ისეთ ნაწილებში სადაც მწირი დაფინანსებაა."}
{"text": "This is not a new idea.\tეს არაა ახალი იდეა."}
{"text": "It's what, effectively, John Maynard Keynes proposed in 1944 at the Bretton Woods Conference.\tეს ის არის, რაც ჯონ მეინარდ კეინზის მიერ იქნა შეთავაზებული 1944-ში ბრეტონ ვუდის კონფერენციაზე."}
{"text": "The problem is that back then, they didn't have the technology to implement it.\tპრობლემა ისაა, რომ მაშინ ამის განხორციელების ტექნოლოგია არ არსებობდა."}
{"text": "Now we do, especially in the context of a reunified political-economic sphere.\tახლა ის გვაქვს. განსაკუთრებით გაერთიანებულ პოლიტ-ეკონომიკური სფეროს კონტექსტში."}
{"text": "The world that I am describing to you is simultaneously libertarian, in that it prioritizes empowered individuals, Marxist, since it will have confined to the dustbin of history the division between capital and labor, and Keynesian, global Keynesian.\tმსოფლიო, რომელსაც მე აღგიწერთ, ერთდროულად ლიბერტარიანულიცაა, რადგან ის პრიორიტეტს უფლებამოსილ ინდივიდებს ანიჭებს, მარქსისტულიც, რადგან ის ისტორიის სანაგვეზე მოისვრის კაპიტალსა და შრომის გაყოფას და კეინზიანურიც, გლობალურად კეინზიანური."}
{"text": "But above all else, it is a world in which we will be able to imagine an authentic democracy.\tმაგრამ ყველაზე მეტად, ეს არის მსოფლიო, რომელშიც ნამდვილი დემოკრატიის წარმოდგენა შეიძლება."}
{"text": "Will such a world dawn?\tგაჩნდება ასეთი მსოფლიო,"}
{"text": "Or shall we descend into a Matrix-like dystopia?\tთუ დავეშვებით \"მატრიცისნაირ\" დისპტოპიაში?"}
{"text": "The answer lies in the political choice that we shall be making collectively.\tპასუხი პოლიტიკურ არჩევანშია, რომელიც ჩვენ ერთად უნდა გავაკეთოთ."}
{"text": "It is our choice, and we'd better make it democratically.\tეს ჩვენი არჩევანია და სჯობს ის დემოკრატიულად გავაკეთოთ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Bruno Giussani: Yanis ...\t(აპლოდისმენტები) ბრუნო ჯუსანი: იანის..."}
{"text": "It was you who described yourself in your bios as a libertarian Marxist.\tთქვენ საკუთარი თავი ბიოგრაფიაში აღწერეთ როგორც ლიბერტარიანელი მარქსისტი."}
{"text": "What is the relevance of Marx's analysis today?\tმარქსის ანალიზი რამდენად აქტუალური დღეს-დღეობით?"}
{"text": "Yanis Varoufakis: Well, if there was any relevance in what I just said, then Marx is relevant.\tიანის ვარუფაკისი: რამე აქტუალობა თუა იმაში რაც მე ახლა ვთქვი, მაშინ მარქსიც აქტუალურია."}
{"text": "Because the whole point of reunifying the political and economic is -- if we don't do it, then technological innovation is going to create such a massive fall in aggregate demand, what Larry Summers refers to as secular stagnation.\tრადგან ეკონომიკური და პოლიტიკური სფეროს გაერთიანების მთელი აზრი იმაშია, რომ ჩვენ თუ ამას არ გავაკეთებთ, მაშინ ტექნოლოგიური სიახლეები ერთობლივი მოთხოვნის დიდ ვარდნას გამოიწვევს, რასაც ლარი სამერსმა სეკულარული სტაგნაცია დაარქვა."}
{"text": "With this crisis migrating from one part of the world, as it is now, it will destabilize not only our democracies, but even the emerging world that is not that keen on liberal democracy.\tეს კრიზისი, მსოფლიოს ერთი ნაწილიდან მეორეზე გადასვლით, როგორც ახლაა, არა მხოლოდ დემოკრატიების დესტაბილიზაციას გამოიწვევს, არამედ მსოფლიოს ნაწილზე, რომელიც არც ისე მოხიბლულია ლიბერალური დემოკრატიით."}
{"text": "So if this analysis holds water, then Marx is absolutely relevant.\tამიტომ თუ ეს ანალიზი იტანს კრიტიკას, მაშინ მარქსი აბსოლუტურად აქტუალურია,"}
{"text": "But so is Hayek, that's why I'm a libertarian Marxist, and so is Keynes, so that's why I'm totally confused.\tმაგრამ ასევე ჰაიეკიც. ამიტომ ვარ მე ლიბერტარიანელი მარქსისტი და ასევეა კეინზიც, ამიტომაც ვარ სრულიად დაბნეული."}
{"text": "(Laughter) BG: Indeed, and possibly we are too, now.\t(სიცილი) ბგ: მართლაც და ალბათ ახლა ჩვენც."}
{"text": "(Laughter) (Applause) YV: If you are not confused, you are not thinking, OK?\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ი.ვ. : თუ დაბნეული არ ხართ, არ ფიქრობთ, არა?"}
{"text": "BG: That's a very, very Greek philosopher kind of thing to say -- YV: That was Einstein, actually -- BG: During your talk you mentioned Singapore and China, and last night at the speaker dinner, you expressed a pretty strong opinion about how the West looks at China.\tბ.ჯ. : ეს ძალიან, ძალიან ბერძნულ-ფილოსოფიური სიბრძნეა... ი.ვ. : ეს აინშტაინია, პრინციპში.. ბ.ჯ. : თქვენს საუბარში სინგაპური და ჩინეთი ახსენეთ და წინა ღამეს, გამომსვლელების სადილზე, საკმაოდ მკვეთრად მოიხსენიეთ ის, თუ როგორ უყურებს დასავლეთი ჩინეთს"}
{"text": "Would you like to share that?\tარ გინდათ ეს გაგვიზიაროთ?"}
{"text": "YV: Well, there's a great degree of hypocrisy.\tი.ვ. : დიდ თვალთმაქცობას აქვს ადგილი."}
{"text": "In our liberal democracies, we have a semblance of democracy.\tჩვენ ლიბერალურ დემოკრატიებში, მოჩვენებითი დემოკრატია გვაქვს."}
{"text": "It's because we have confined, as I was saying in my talk, democracy to the political sphere, while leaving the one sphere where all the action is -- the economic sphere -- a completely democracy-free zone.\tეს იმიტომ რომ, როგორც საუბარში აღვნიშნე, ჩვენ დემოკრატია ჩავკეტეთ პოლიტიკურ სფეროში, რითიც სფერო, რომელშიც ყველაფერი ხდება... ეკონომიკური სფერო... სრულიად დემოკრატიისგან თავისუფალ ზონად დავტოვეთ."}
{"text": "In a sense, if I am allowed to be provocative, China today is closer to Britain in the 19th century.\tრაღაც აზრით, თუ შეიძლება პროვოკაციული ვიყო, ჩინეთი დღეს მე-19 საუკუნის ბრიტანეთთან უფრო ახლოსაა."}
{"text": "Because remember, we tend to associate liberalism with democracy -- that's a mistake, historically.\tრადგან გაიხსნეთ, ჩვენ გვჩვევია ლიბერალიმზი დემოკრატიასთან დავაკავშიროთ. ეს ისტორიული ჩეცდომაა,"}
{"text": "Liberalism, liberal, it's like John Stuart Mill.\tლიბერალიზმი, ლიბერალი, ეს როგორც ჯონ სტიუარტ მილია."}
{"text": "John Stuart Mill was particularly skeptical about the democratic process.\tჯონ სტიუარტ მილი სკეპტიკური იყო დემოკრატიის მიმართ."}
{"text": "So what you are seeing now in China is a very similar process to the one that we had in Britain during the Industrial Revolution, especially the transition from the first to the second.\tრასაც ახლა ჩინეთში ხედავთ ძალიან ჰგავს იმას, რაც ბრიტანეთში ხდებოდა ინდუსტრიული რევოლუციისას. განსაკუთრებით პირველიდან მეორეზე გადასვლისას."}
{"text": "And to be castigating China for doing that which the West did in the 19th century, smacks of hypocrisy.\tდა ჩინეთის იმისთვის გაკრიტიკებას, რაც დასავლეთმა მე-19 საუკუნეში გააკეთა, თვალთმაქცობის სუნი უდის."}
{"text": "BG: I am sure that many people here are wondering about your experience as the Finance Minister of Greece earlier this year.\tბ.ჯ. : დარმწუნებული ვარ ბევრ დამსწრეთაგანს აინტერესებს თქვენი გამოცდილება, როგორც საბერძნეთის ფინანსთა მინისტრის წლის დასაწყისში."}
{"text": "YV: I knew this was coming.\tი.ვ. : ვიცოდი, რომ ვერ ავცდებოდი."}
{"text": "BG: Yes.\tბ.ჯ. : დიახ."}
{"text": "BG: Six months after, how do you look back at the first half of the year?\tბ.ჯ. : 6 თვის შემდეგ, როგორ შეაფასებდით წლის პირველ ნახევარს?"}
{"text": "YV: Extremely exciting, from a personal point of view, and very disappointing, because we had an opportunity to reboot the Eurozone.\tი.ვ. : ძალიან საინტერესო პირადი თვალსაზრისით და დიდი იმედგაცრუება, რადგან ჩვენ გვქონდა შესაძლებლობა ევროზონა გადაგვეტვირთა,"}
{"text": "Not just Greece, the Eurozone.\tარა მხოლოდ საბერძნეთი, არამედ ევროზონა."}
{"text": "To move away from the complacency and the constant denial that there was a massive -- and there is a massive architectural fault line going through the Eurozone, which is threatening, massively, the whole of the European Union process.\tგავთავისუფლებულიყავით თვითკმაყოფილებისგან და იმის მუდმივი არაღიარებისგან, რომ იყო მასიური და არის მასიური არქიტექტურული ბზარი, რომელიც ევროზონას გასდევს, რაც დიდ საფრთხეს უქმნის მთელს ევროკავშირს."}
{"text": "We had an opportunity on the basis of the Greek program -- which by the way, was the first program to manifest that denial -- to put it right.\tჩვენ გქვონდა შესაძლებლობა საბერძნეთის პროგრამის ბაზაზე, ეს გაგვემართა. რომელიც სხვათაშორის, პირველი პროგრამა იყო, რომელმაც ბზარის არაღიარება გამოააშკარავა"}
{"text": "And, unfortunately, the powers in the Eurozone, in the Eurogroup, chose to maintain denial.\tდა სამწუხაროდ, ევროზონის და ევროჯგუფის მმართველებმა, ამ არაღიარების გაგრძელება არჩიეს"}
{"text": "But you know what happens.\tდა იცით რაც ხდება."}
{"text": "This is the experience of the Soviet Union.\tეს საბჭოთა კავშირის გამოცდილებაა."}
{"text": "When you try to keep alive an economic system that architecturally cannot survive, through political will and through authoritarianism, you may succeed in prolonging it, but when change happens it happens very abruptly and catastrophically.\tროცა პოლიტიკური ნებით და ავტორიტარიზმით ცდილობთ ცოცხლად შეინარჩუნოთ ეკონომიკური სისტემა, რომელიც არქიტექტურულად ვერ გადარჩება, შეიძლება გახანგრძლივებას მიაღწყიოთ, მაგრამ როცა ცვლილება მოხდება, ეს მოხდება მოულოდნელად და კატასტროფულად."}
{"text": "BG: What kind of change are you foreseeing?\tბ.ჯ. : რა სახის ცვლილებას გულისხმოთ?"}
{"text": "YV: Well, there's no doubt that if we don't change the architecture of the Eurozone, the Eurozone has no future.\tი.ვ. : ეჭვგარეშეა, რომ თუ არ შევცვლით ევროზონის არქიტექტურას ევროზონას მომავალი არ აქვს."}
{"text": "BG: Did you make any mistakes when you were Finance Minister?\tბ.ჯ. : უშვებდით რამე შეცდომას, ფინანსთა მინისტრობისას?"}
{"text": "YV: Every day.\tი.ვ. : ყოველდღე."}
{"text": "BG: For example? YV: Anybody who looks back -- (Applause) No, but seriously.\tბ.ჯ. : მაგალითად? ი.ვ. : ნებისმიერი, თუ უკან გაიხედავს... (აპლოდისმენტები) არა, სერიოზულად."}
{"text": "If there's any Minister of Finance, or of anything else for that matter, who tells you after six months in a job, especially in such a stressful situation, that they have made no mistake, they're dangerous people.\tთუ არსებობს რომელიმე ფინანსთა მინისტრი, ან ვინმე სხვა, ვინც გეტყვით რომ 6 თვის მუშაობის შემდეგ, განსაკუთრებით ასეთ სტრესულ სიტუაციაში, რომ მათ შეცდომა არ დაუშვიათ, ეს საშიში ხალხია."}
{"text": "Of course I made mistakes.\tრა თქმა უნდა შეცდომები დავუშვი."}
{"text": "The greatest mistake was to sign the application for the extension of a loan agreement in the end of February.\tუდიდესი შეცდომა იყო, სესხის ხელშეკრულების გაგარძელებაზე ხელის მოწერა თებერვლის ბოლოს."}
{"text": "I was imagining that there was a genuine interest on the side of the creditors to find common ground.\tმე წარმომედგინა, რომ კრედიტორებს გულწრფელი ინტერესი ჰქონდათ საერთო გამოგვენახა"}
{"text": "And there wasn't.\tდა ეს ასე არ იყო."}
{"text": "They were simply interested in crushing our government, just because they did not want to have to deal with the architectural fault lines that were running through the Eurozone.\tისინი უბრალოდ, ჩვენი მთავრობის განადგურებით იყვნენ დაინტერესბულნი, რადგან მათ არ სურდათ არქიტექტურულ ბზარზე მუშაობა, რომელიც ევროზონას გასდევს"}
{"text": "And because they didn't want to admit that for five years they were implementing a catastrophic program in Greece.\tდა რადგან მათ არ სურდათ იმის აიღიარება, რომ 5 წლის მანძილზე ისინი კატასტროფულ პროგრამას ახორციელებდნენ საბერძნეთში."}
{"text": "We lost one-third of our nominal GDP.\tჩვენ ჩვენი ნომინალური მშპ-ს მესამედი დავკარგეთ."}
{"text": "This is worse than the Great Depression.\tეს დიდ დეპრესიაზე უარესი იყო."}
{"text": "And no one has come clean from the troika of lenders that have been imposing this policy to say, \"This was a colossal mistake.\"\tდა არცერთი არ იყო იმ კრედიტორების \"ტროიკიდან\", რომლებმაც ეს პოლიტიკა მოგვახვიეს. რომ ეთქვა: \"ეს კოლოსალური შეცდომა იყო\""}
{"text": "BG: Despite all this, and despite the aggressiveness of the discussion, you seem to be remaining quite pro-European.\tბ.ჯ. : მიუხედავად ამ ყველაფერისა და მიუხედავად აგრესიული დისკურიისა, თქვენ საკმაოდ პროევროპელი ჩანხართ."}
{"text": "YV: Absolutely.\tი.ვ. : აბსოლუტურად."}
{"text": "Look, my criticism of the European Union and the Eurozone comes from a person who lives and breathes Europe.\tიცით, ჩემი კრიტიკა ევროზონის და ევროკავშირის მიმართ მოდის ადამიანისგან, ვინც ცხოვრობს და სუნთქვავს ევროპით."}
{"text": "My greatest fear is that the Eurozone will not survive.\tჩემი უდიდესი შიში ისაა, რომ ევროზონა ვერ გადარჩება."}
{"text": "Because if it doesn't, the centrifugal forces that will be unleashed will be demonic, and they will destroy the European Union.\tრადგან თუ ასეც მოხდა, ის ცენტრიფუგული ძალები რაც წამოვა, საშინელი იქნება და ისინი ევროკავშირს დაანგრევს."}
{"text": "And that will be catastrophic not just for Europe but for the whole global economy.\tეს კატასტროფა იქნება არა მხოლოდ ევროპისთვის, არამედ მთელი გლობალური ეკონომიკისთვის"}
{"text": "We are probably the largest economy in the world.\tჩვენ ალბათ უმსხვილესი ეკონომიკა ვართ მსოფლიოში"}
{"text": "And if we allow ourselves to fall into a route of the postmodern 1930's, which seems to me to be what we are doing, then that will be detrimental to the future of Europeans and non-Europeans alike.\tდა თუ ჩვენ მივცემთ თავს უფლებას 1930 წლების პოსტმოდრენის გზას დავადგეთ. რასაც მგონია რომ ვაკეთებთ, მაშინ ეს საზიანო იქნება ევროპელებისთვისაც და არაევროპელებისთვისაც."}
{"text": "BG: We definitely hope you are wrong on that point.\tბ.ჯ. : ჩვენ ნამდვილად ვიმედოვნებთ, რომ თქვენ ცდებით ამაში."}
{"text": "Yanis, thank you for coming to TED.\tიანის, მადლობა TED-ში სტუმრობისთვის."}
{"text": "YV: Thank you.\tი.ვ. : მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "There is nothing bigger or older than the universe.\tსამყაროზე დიდი და ძველი არაფერია."}
{"text": "The questions I would like to talk about are: one, where did we come from?\tკითხვები, რომლზეც მინდა გესაუბროთ შემდეგია: პირველ რიგში, საიდან გავჩნდით?"}
{"text": "How did the universe come into being?\tროგორ შეიქმნა სამყარო?"}
{"text": "Are we alone in the universe?\tმარტონი ვართ სამყაროში?"}
{"text": "Is there alien life out there?\tარის თუ არა სიცოცხლე ჩვენი პლანეტის გარეთ?"}
{"text": "What is the future of the human race?\tრა მომავალი აქვს ადამიანის სახეობას?"}
{"text": "Up until the 1920s, everyone thought the universe was essentially static and unchanging in time.\t1920 წლამდე, ყველას ეგონა რომ სამყარო ძირითადად სტატიკური იყო და დროში არ იცვლებოდა."}
{"text": "Then it was discovered that the universe was expanding.\tშემდეგ აღმოჩნდა, რომ სამყარო ფართოვდება."}
{"text": "Distant galaxies were moving away from us.\tსხვა გალაქტიკები სულ უფრო და უფრო გვშორდებიან."}
{"text": "This meant they must have been closer together in the past.\tეს ნიშნავს, რომ ისინი ერთმანეთთან ახლოს იყვნენ წარსულში."}
{"text": "If we extrapolate back, we find we must have all been on top of each other about 15 billion years ago.\tშორეული წარსულისთვის რომ გამოვთვალოთ, გამოვა რომ დაახლოებით 15 მილიარდი წლის წინ ყველა ერთ წერტილში ვიყავით."}
{"text": "This was the Big Bang, the beginning of the universe.\tეს იყო დიდი აფეთქება, სამყაროს დასაწყისი,"}
{"text": "But was there anything before the Big Bang?\tმაგრამ არსებობდა თუ არა რამე დიდ აფეთქებამდე?"}
{"text": "If not, what created the universe?\tთუ არა, მაშინ რამ შექმნა სამყარო?"}
{"text": "Why did the universe emerge from the Big Bang the way it did?\tრატომ შეიქმნა სამყარო სწორედ ასეთად, დიდი აფეთქების შედეგად?"}
{"text": "We used to think that the theory of the universe could be divided into two parts.\tჩვენ გვეგონა, რომ სამყაროს შექმნის თეორია შეიძლება ორ ნაწილად გაყოფილიყო."}
{"text": "First, there were the laws like Maxwell's equations and general relativity that determined the evolution of the universe, given its state over all of space at one time.\tპირველში, არსებობდა კანონები როგორც მაქსველის უტოლობა და ფარდობითობის ზოგადი თეორია, რომელიც სამყაროს ევოლუციას განსაზღვრავს დროსა და სივრცეში მისი ადგილის საფუძველზე"}
{"text": "And second, there was no question of the initial state of the universe.\tდა მეორეში, ისმოდა კითხვა სამყაროს საწყის მდგომარეობაზე."}
{"text": "We have made good progress on the first part, and now have the knowledge of the laws of evolution in all but the most extreme conditions.\tპირველ ნაწილში დიდი პროგრესი მოხდა და დღეს ევოლუციის კანონები ყველგან ვიცით, ყველაზე ექსტრემალური პირობების გარდა."}
{"text": "But until recently, we have had little idea about the initial conditions for the universe.\tსამაგიეროდ, ბოლო დრომდე, ცოტა რამ ვიცოდით სამყაროს საწყის პირობებზე."}
{"text": "However, this division into laws of evolution and initial conditions depends on time and space being separate and distinct.\tთუმცა, ეს დაყოფა ევოლუციის კანონებად და საწყის პირობებად, დამოკიდებულია დროსა და სივრცეზე როგორც განცალკევებულ სიდიდეებზე,"}
{"text": "Under extreme conditions, general relativity and quantum theory allow time to behave like another dimension of space.\tექსტრემალურ პირობებში ზოგადი ფარდობითობის და კვანტური თეორიის თანახმად, დრო იქცევა, როგორც სივრცის კიდევ ერთი განზომილება."}
{"text": "This removes the distinction between time and space, and means the laws of evolution can also determine the initial state.\tეს დროსა და სირცეს შორის განსხვავებას აქრობს. რაც ნიშნავს, რომ ეცოლუციის კანონებს საწყისი მდგომარეობის განსაზღვრაც შეუძლიათ."}
{"text": "The universe can spontaneously create itself out of nothing.\tსამყაროს შეუძლია სპონტანურად შეიქმნას არაფრისგან."}
{"text": "Moreover, we can calculate a probability that the universe was created in different states.\tუფრო მეტიც, ჩვენ შეგვიძლია სამყაროს სხვადასხვა მდგომარეობაში შექმნის ალბათობა გამოვთვალოთ."}
{"text": "These predictions are in excellent agreement with observations by the WMAP satellite of the cosmic microwave background, which is an imprint of the very early universe.\tეს პროგნოზები იდეალურ თანხვედრაშია WMAP სატელიტის, კოსმოსურ მიკროტალღურ ფონზე დაკვირვებებთან, რომელიც ადრეული სამყაროს ანაბეჭდია."}
{"text": "We think we have solved the mystery of creation.\tჩვენ ვფიქრობთ, რომ სამყაროს შექმნის გამოცანა ამოვხსენით."}
{"text": "Maybe we should patent the universe and charge everyone royalties for their existence.\tშეიძლება სამყაროს დაპატენტება ღირდეს, შემდგომ არსებობისთვის გადასახადის აკრეფის მიზნით."}
{"text": "I now turn to the second big question: are we alone, or is there other life in the universe?\tახლა, მეორე მნიშვნელოვან კითხვას მივუბრუნდები: მარტონი ვართ, თუ არის კიდევ სიცოცხლე სამყაროში?"}
{"text": "We believe that life arose spontaneously on the Earth, so it must be possible for life to appear on other suitable planets, of which there seem to be a large number in the galaxy.\tჩვენ ვიცით, რომ დედამიწაზე სიცოცხლე სპონტანურად შეიქმნა. ამიტომ, შესაძლებელია ის სიცოცხლისთვის სხვა ხელსაყრელ პლანეტებზეც გაჩენილიყო, როგორიც ბევრი უნდა იყოს გალაქტიკაში."}
{"text": "But we don't know how life first appeared.\tმაგრამ ჩვენ არ ვიცით როგორ შეიქმნა სიცოცხლე."}
{"text": "We have two pieces of observational evidence on the probability of life appearing.\tჩვენ გვაქვს ორი დაკვირვებაზე დაფუძნებული მტკიცებულება, სიცოცხლის გაჩენის ალბათობაზე."}
{"text": "The first is that we have fossils of algae from 3.5 billion years ago.\tპირველი, რომ აღმოჩენილია 3.5 მილიარდი წლის წყალმცენარის ნამარხი."}
{"text": "The Earth was formed 4.6 billion years ago and was probably too hot for about the first half billion years.\tდედამიწა 4.6 მილიარდი წლის წინ ფორმირდა და ზედმეტად ცხელი იყო, ალბათ დაახლოებით პირველი ნახევარი მილიარდი წლის მანძილზე."}
{"text": "So life appeared on Earth within half a billion years of it being possible, which is short compared to the 10-billion-year lifetime of a planet of Earth type.\tამიტომ სიცოცხლე, სადღაც ნახევარი მილიარდი წლის შუალედში შეიქმნა, რაც საკმაოდ მოკლე პერიოდია 10 მილიარდ წლოვანი დედამიწის მსგავსი პლანეტებისთვის."}
{"text": "This suggests that the probability of life appearing is reasonably high.\tეს აჩვენებს, რომ სხვა პლანეტებზე სიცოცხლის გაჩენის ალბათობა საკმაოდ მაღალია."}
{"text": "If it was very low, one would have expected it to take most of the ten billion years available.\tალბათობა დაბალი რომ ყოფილიყო, მაშინ მის შექმნას, 10 მილიარდი წლის დიდი ნაწილი უნდა წაეღო დედამიწაზეც."}
{"text": "On the other hand, we don't seem to have been visited by aliens.\tმეორეს მხრივ, არ ჩანს რომ უცხოპლანეტელები როდისმე გვეწვივნენ."}
{"text": "I am discounting the reports of UFOs.\tამო-ებზე ცნობებს არ ვთვლი."}
{"text": "Why would they appear only to cranks and weirdos?\tრატომ უნდა ჩნდებოდნენ ისინი მხოლოდ შერყეული და უცნაური ტიპებისთვის?"}
{"text": "If there is a government conspiracy to suppress the reports and keep for itself the scientific knowledge the aliens bring, it seems to have been a singularly ineffective policy so far.\tთუ ეს მთავრობის შეთქმულებაა, რომ მიჩქმალონ მსგავსი ცნობები და თავისთვის შეინახონ უცხოპლანეტელების მეცნიერული ცოდნა, როგორც ჩანს ეს სრულიად არაეფექტურია ჯერ-ჯერობით."}
{"text": "Furthermore, despite an extensive search by the SETI project, we haven't heard any alien television quiz shows.\tუფრო მეტიც, SETI პროექტის ფარგლებში ინტენსიური ძებნის მიუხედავად, ჩვენ არცერთი ტელე შოუ არ დაგვიჭერია სხვა პლანეტებიდან."}
{"text": "This probably indicates that there are no alien civilizations at our stage of development within a radius of a few hundred light years.\tეს ალბათ აჩვენებს, რომ რამდენიმე ასეული სინათლის წლის რადიუსში, ჩვენი განვითარების დონის ცივილიზაცია არ არსებობს."}
{"text": "Issuing an insurance policy against abduction by aliens seems a pretty safe bet.\tამიტომ, უცხოპლანეტელების მიერ გატაცების დაზღვევა საკმაოდ უსაფრთხოდ მომგებიანია."}
{"text": "This brings me to the last of the big questions: the future of the human race.\tაქ მივედი უკანასკნელ მნიშვნელოვან კითხვამდე: ადამიანის სახეობის მომავალი."}
{"text": "If we are the only intelligent beings in the galaxy, we should make sure we survive and continue.\tთუ ჩვენ ერთადერთი მოაზროვნე არსებები ვართ გალაქტიკაში, უნდა ვეცადოთ, რომ გადავრჩეთ და განვაგრძოთ არსებობა,"}
{"text": "But we are entering an increasingly dangerous period of our history.\tმაგრამ ამჟამად ჩვენ მზარდად სახიფათო პერიოდში შევდივართ."}
{"text": "Our population and our use of the finite resources of planet Earth are growing exponentially, along with our technical ability to change the environment for good or ill.\tჩვენი მოსახლეობის რაოდენობა და დედამიწის სასრული რესურსების გამოყენება ექსპონენციურად იზრდება. ასევე იზრდება ტექნოლოგიური უნარები შევცვალოთ გარემო უკეთესობისკენ, ან უარესობისკენ."}
{"text": "But our genetic code still carries the selfish and aggressive instincts that were of survival advantage in the past.\tამ დროს ჩვენი გენეტიკური კოდი, ისევ იმ ეგოისტური და აგრსეიული ინსტიქტების მატარებელია, რაც წარსულში გადარჩენაში გვეხმარებოდა."}
{"text": "It will be difficult enough to avoid disaster in the next hundred years, let alone the next thousand or million.\tშემდეგი 100 წლის მანძილზეც კი, საკმაოდ ძნელი იქნება კატასტროფის თავიდან აცილება, არა თუ ათასი, ან მილიონი წლის განმავლობაში."}
{"text": "Our only chance of long-term survival is not to remain inward-looking on planet Earth, but to spread out into space.\tჩვენი გრძელვადიანი გადარჩენის ერთადერთი შანსი, არა დედამიწაზე დარჩენაში, არამედ კოსმოსში გაფართოებაშია."}
{"text": "The answers to these big questions show that we have made remarkable progress in the last hundred years.\tამ მნიშვნელოვან კითხვებზე პასუხებმა აჩვენა, რომ ბოლო ასი წლის მანძილზე მნიშვნელოვანი პროგრესი განვიცადეთ,"}
{"text": "But if we want to continue beyond the next hundred years, our future is in space.\tმაგრამ თუ გვინდა მომდევნო ასი წლის შემდეგაც გავძლოთ, ჩვენი მომავალი კოსმოსშია."}
{"text": "That is why I am in favor of manned -- or should I say, personned -- space flight.\tამიტომაც ვარ კოსმოსში ადამიანების ფრენის მომხრე. ამიტომაც ვარ კოსმოსში ადამიანების ფრენის მომხრე."}
{"text": "All of my life I have sought to understand the universe and find answers to these questions.\tმთელი ჩემი ცხოვრება სამყაროს შეცნობას და ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას ვცდილობ."}
{"text": "I have been very lucky that my disability has not been a serious handicap.\tმე საკმაოდ გამიმართლა, რომ ჩემი შეზღუდული შესაძლებლობა, არ აღმოჩნდა სერიოზილი დაბრკოლება."}
{"text": "Indeed, it has probably given me more time than most people to pursue the quest for knowledge.\tამან ალბათ სხვებთან შედარებით უფრო მეტი დრო მომცა შემეცნებისა და ძიებისთვის."}
{"text": "The ultimate goal is a complete theory of the universe, and we are making good progress.\tსაბოლოო მიზანი სამყაროს სრული თეორიაა და ჩვენ ვპროგრესირებთ."}
{"text": "Thank you for listening.\tმადლობა მოსმენისთვის."}
{"text": "Chris Anderson: Professor, if you had to guess either way, do you now believe that it is more likely than not that we are alone in the Milky Way, as a civilization of our level of intelligence or higher?\tკრის ანდერსონი: პროფესორო, ფიქრობთ რომ უფრო დიდი შანსია, რომ ჩვენნაირად, ან ჩვენზე განვითარებულ ცივიზაციებს შორის მარტონი ვართ ირმის ნახტომის გალაქტიკაში?"}
{"text": "This answer took seven minutes, and really gave me an insight into the incredible act of generosity this whole talk was for TED.\tამ პასუხის გაცემას 7 წუთი დასჭირდა და ამან კიდევ ერთხელ დამანახა, თუ რა საოცარი დიდსულოვნების გამოვლენა იყო TED-ის მიმართ ეს გამოსვლა."}
{"text": "Stephen Hawking: I think it quite likely that we are the only civilization within several hundred light years; otherwise we would have heard radio waves.\tსტივენ ჰოკინგი: მე ვფიქრობ, დიდი ალბათობით ჩვენ ერთადერთი ცივილიზაცია ვართ, რამდენიმე ასეული სინათლის წლის რადიუსში; სხვა შემთხვევაში რადიო ტალღებს დავიჭერდით."}
{"text": "The alternative is that civilizations don't last very long, but destroy themselves.\tამის ალტერნატიული აზრია, რომ ცივილიზაციები დიდ ხანს ვერ ძლებენ და საკუთარ თავს ანადგურებენ."}
{"text": "CA: Professor Hawking, thank you for that answer.\tკა: პროფესორო ჰოკინგ, მადლობა ამ პასუხისთვის."}
{"text": "We will take it as a salutary warning, I think, for the rest of our conference this week.\tმგონი ჩვენ მას, როგორც სასარგებლო გაფრთხილებას მივიღებთ ამ კვირაში, კონფერენციის ბოლომდე."}
{"text": "Professor, we really thank you for the extraordinary effort you made to share your questions with us today.\tპროფესორო, დიდი მადლობა განსაკუთრებული ძალისხმევისთვის, რომ გაგვიზიარეთ თქვენი კითხვები."}
{"text": "Thank you very much indeed.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "In medieval times, alchemists tried to achieve the seemingly impossible.\tშუა საუკუნეებში ალქიმიკოსები, მიუღწეველის მიღწევას ცდილობდნენ:"}
{"text": "They wanted to transform lowly lead into gleaming gold.\tსურდათ, უბრალო ტყვია კაშკაშა ოქროდ ექციათ."}
{"text": "History portrays these people as aged eccentrics, but if only they'd known that their dreams were actually achievable.\tმათ ხშირად გვიხატავენ, როგორც ექსცენტრულ ბებრებს, მაგრამ ნეტავ თავად მაინც სცოდნოდათ, რომ მათი ეს ოცნება სრულიად რეალურია."}
{"text": "Indeed, today we can manufacture gold on Earth thanks to modern inventions that those medieval alchemists missed by a few centuries.\tმართლაც, დღეს ოქროს დამზადება უკვე შესაძლებელია იმ თანამედროვე გამოგონებების წყალობით, რომელთაც ძველი ალქიმიკოსები რამდენიმე საუკუნით აცდნენ."}
{"text": "But to understand how this precious metal became embedded in our planet to start with, we have to gaze upwards at the stars.\tმაგრამ იმისათვის, რათა გავიგოთ, თუ როგორ აღმოჩნდა ეს ძვირფასი ლითონი ჩვენი პლანეტის წიაღში, ზეცაში ვარსკვლავებს უნდა ავხედოთ."}
{"text": "Gold is extraterrestrial.\tოქრო არამიწიერი ელემენტია."}
{"text": "Instead of arising from the planet's rocky crust, it was actually cooked up in space and is present on Earth because of cataclysmic stellar explosions called supernovae.\tიგი პლანეტის ქერქიდან კი არ წარმოიქმნა, არამედ კოსმოსში დაიბადა. აქ იგი მივიღეთ ვარსკვლავების იმ კატაკლიზმური აფეთქებების წყალობით, რომელთაც სუპერნოვებს ვუწოდებთ."}
{"text": "Stars are mostly made up of hydrogen, the simplest and lightest element.\tვარსკვლავი უმარტივესი და უმსუბუქესი ელემენტის, წყალბადისგან შედგება."}
{"text": "The enormous gravitational pressure of so much material compresses and triggers nuclear fusion in the star's core.\tამხელა მასალის უზარმაზარი გრავიტაციული წნევა, ვარსკვლავის ბირთვში ბირთვულ სინთეზს იწვევს."}
{"text": "This process releases energy from the hydrogen, making the star shine.\tამის გამო წყალბადიდან ენერგია გამოთავისუფლდება და ვარსკვლავი კაშკაშებს."}
{"text": "Over many millions of years, fusion transforms hydrogen into heavier elements: helium, carbon, and oxygen, burning subsequent elements faster and faster to reach iron and nickel.\tმილიონობით წელიწადში სინთეზმა წყალბადი უფრო მძიმე ელემენტებად გარდაქმნა: გაჩნდა ჰელიუმი, ნახშირბადი და ჟანგბადი, რამაც სხვა ელემენტები უფრო სწრაფად დაწვა და მივიღეთ რკინა და ნიკელი."}
{"text": "However, at that point nuclear fusion no longer releases enough energy, and the pressure from the core peters out.\tთუმცა, ამ მომენტში ბირთვული სინთეზი საკმარის ენერგიას აღარ გამოჰყოფს და ვარსკვლავის ბირთვის წნევაც ქრება."}
{"text": "The outer layers collapse into the center, and bouncing back from this sudden injection of energy, the star explodes forming a supernova.\tგარე შრეები ცენტრში ვარდება. მერე ენერგიის უეცარი შეშხაპუნების გამო, უკან ვარდება და ვარსკვლავიც ფეთქდება: წარმოიქმნება სუპერნოვა."}
{"text": "The extreme pressure of a collapsing star is so high, that subatomic protons and electrons are forced together in the core, forming neutrons.\tამ ვარსკვლავის წნევა იმდენად მაღალია, რომ სუბატომური პროტონები და ელექტრონები ვარსკვლავის ბირთვში ერთმანეთს ეწებება აქედან ჩნდება ნეიტრონები."}
{"text": "Neutrons have no repelling electric charge so they're easily captured by the iron group elements.\tნეიტრონები განმზიდავი ელექტრული მუხტით არ ხასიათდება და ამიტომ მათ რკინის ჯგუფის ელემენტები ადვილად იჭერენ."}
{"text": "Multiple neutron captures enable the formation of heavier elements that a star under normal circumstances can't form, from silver to gold, past lead and on to uranium.\tრამდენიმე ასეთი „დაჭერილი“ ჯგუფისგან უფრო მძიმე ელემენტები წარმოიქმნება, რომლებსაც ვარსკვლავი ჩვეულებრივ ვითარებაში ვერ წარმოქმნის. ჩნდება ვერცხლი, ოქრო, ტყვია, სხვა ელემენტები და ბოლოს ურანი."}
{"text": "In extreme contrast to the million year transformation of hydrogen to helium, the creation of the heaviest elements in a supernova takes place in only seconds.\tთუ წყალბადი ჰელიუმად მილიონი წლის განმავლობაში ტრანსფორმირდება, სუპერნოვაში უმძიმესი ელემენტების დაბადებას წამები სჭირდება."}
{"text": "But what becomes of the gold after the explosion?\tრა მოსდის ოქროს აფეთქების შემდეგ?"}
{"text": "The expanding supernova shockwave propels its elemental debris through the interstellar medium, triggering a swirling dance of gas and dust that condenses into new stars and planets.\tსუპერნოვა ფართოვდება და შოკის ტალღა ელემენტებისგან შემდგარ ნამსხვრევებს ვარსკვლავთშორის არეში გატყორცნის. ამის გამო აირი და მტვერი დატრიალდება და ახალ ვარსკვლავებად და პლანეტებად კონდენსირდება."}
{"text": "Earth's gold was likely delivered this way before being kneaded into veins by geothermal activity.\tსავარაუდოდ, დედამიწაზე ოქროც ასე აღმოჩნდა და გეოთერმული აქტივობის შედეგად ძარღვებად მხოლოდ შემდგომ ჩაიწნა."}
{"text": "Billions of years later, we now extract this precious product by mining it, an expensive process that's compounded by gold's rarity.\tმილიარდობით წელი გავიდა და ახლა ამ ძვირფას ლითონს წიაღიდან ვთხრით, ეს კი ძვირადღირებული პროცესია, რასაც ოქროს სიმცირე კიდევ უფრო აძვირებს."}
{"text": "In fact, all of the gold that we've mined in history could be piled into just three Olympic-size swimming pools, although this represents a lot of mass because gold is about 20 times denser than water.\tიცოდით რომ მთელი ოქრო, რაც კი ოდესმე მოგვიპოვებია სამ ოლიმპიურ საცურაო აუზში მოთავსდება? თუმცა, უზარმაზარი წონისა იქნება, რადგან ოქრო წყალზე დაახლოებით 20-ჯერ მკვრივია."}
{"text": "So, can we produce more of this coveted commodity?\tმაშ, შეიძლება თუ არა ამ სასურველი ლითონის უფრო დიდი რაოდენობით წარმოება?"}
{"text": "Actually, yes.\tდიახ, ეს შესაძლებელია!"}
{"text": "Using particle accelerators, we can mimic the complex nuclear reactions that create gold in stars.\tნაწილაკების ამაჩქარებლით ხდება იმ რთული ბირთვული რეაქციების სიმულირება, რომლის შედეგად ვარსკვლავებში ოქრო იქმნება."}
{"text": "But these machines can only construct gold atom by atom.\tმაგრამ მანქანას ოქროს წარმოქმნა მხოლოდ ატომ-ატომ შეუძლია,"}
{"text": "So it would take almost the age of the universe to produce one gram at a cost vastly exceeding the current value of gold.\tამიტომ 1 გრამის წარმოებას, თითქმის იმდენი დრო დასჭირდება, რაც სამყარო არსებობს და ხელოვნური ოქროს ფასიც ამჟამინდელს ბევრად გადააჭარბებს."}
{"text": "So that's not a very good solution.\tამდენად, ეს გამოსავალი არ გამოგვადგება."}
{"text": "But if we were to reach a hypothetical point where we'd mined all of the Earth's buried gold, there are other places we could look.\tმაგრამ თუ ჰიპოთეტიურად, ერთ დღესაც დედამიწაში ჩამარხულ მთელს ოქროს ამოვწურავთ, არის სხვა ადგილებიც, სადაც ოქრო კვლავაც იქნება"}
{"text": "The ocean holds an estimated 20 million tons of dissolved gold but at extremely miniscule concentrations making its recovery too costly at present.\tოკეანეში დაახლოებით 20 მილიონი ტონა გახსნილი ოქროა. თუმცა, კონცენტრაციები ისე დაბალია, რომ ახლა მისი ამოღება ძალიან ძვირი ჯდება."}
{"text": "Perhaps one day, we'll see gold rushes to tap the mineral wealth of the other planets of our solar system.\tშეიძლება ერთ დღესაც ოქროს ციებ-ცხელება, მზის სისტემის სხვა პლანეტებზეც დაიწყოს."}
{"text": "And who knows?\tდა ვინ იცის?"}
{"text": "Maybe some future supernova will occur close enough to shower us with its treasure and hopefully not eradicate all life on Earth in the process.\tიქნებ სუპერნოვა სადმე ახლოსაც აფეთქდეს და მთელი სიმდიდრე თავზე დაგვაბერტყოს თანაც, იმედია ისე, რომ დედამიწაზე მთელი სიცოცხლე არ მოსპოს."}
{"text": "There are a few things that all of us need.\tარის რაღაცეები, რაც ყველას გვჭირდება"}
{"text": "We all need air to breathe.\tყველას გვჭირდება ჰაერი, რომ ვისუნთქოთ."}
{"text": "We need clean water to drink.\tყველას გვჭირდება სუფთა წყალი დასალევად."}
{"text": "We need food to eat. We need shelter and love.\tგვჭრდება საჭმელი. გვჭრდება თავშესაფარი და სიყვარული."}
{"text": "You know. Love is great, too.\tიცით? სიყვარულიც დიდებული რამაა."}
{"text": "And we all need a safe place to pee.\tდა ჩვენ ყველას გვჭირდება უსაფრთხო ადგილი მოსაშარდად."}
{"text": "(Laughter) Yeah?\t(სიცილი) არა?"}
{"text": "As a trans person who doesn't fit neatly into the gender binary, if I could change the world tomorrow to make it easier for me to navigate, the very first thing I would do is blink and create single stall, gender-neutral bathrooms in all public places.\tროგორც ტრანსგენდერს, რომელიც არ ჯდება გენდერის ბინარულ ნორმაში, ხვალ მსოფლიოს შეცვლა რომ შემეძლოს, იმისთის რომ ცხოვრება გავიმარტივო, პირველი რასაც ვიზამდი, შევქმნიდი ერთადგილიან, გენდერ-ნეიტრალურ ტუალეტებს ყველა საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას."}
{"text": "(Applause) Trans people and trans issues, they've been getting a lot of mainstream media attention lately.\t(აპლოდისმენტები) ტრანსგენდერები და ტრანს პრობლემები, ბევრ ყურადღებას იმსახურებენ, მეინსტრიმული მედიისგან ბოლო დროს."}
{"text": "And this is a great and necessary thing, but most of that attention has been focused on a very few individuals, most of whom are kinda rich and pretty famous, and probably don't have to worry that much anymore about where they're going to pee in between classes at their community college, or where they're going to get changed into their gym strip at their public high school.\tეს დიდებული და საჭირო რამაა, მაგრამ ამ ყურადღების უმეტესობა, სულ რამდენიმე პიროვნებაზეა ფოკუსირებული. მათი უმეტესობა მდიდარი და საკმაოდ ცნობილია და ალბათ დიდად არ უწევთ იმაზე ნერვიულობა, თუ სად მოშარდავენ გაკვეთილებს შორის, კოლეჯში ყოფნისას, ან სად გამოიცვლიან სავარჯიშოდ საჯარო სკოლაში."}
{"text": "Fame and money insulates these television star trans people from most of the everyday challenges that the rest of us have to tackle on a daily basis.\tცნობადობა და ფული არიდებს ამ ტრანსგენდერ სატელევიზიო ვარსკვლავებს, ყოველდღიურ გამოწვევებს, რომლებსაც დანარჩენები იძულებულები ვართ ყოველდღე გავუმკლავდეთ."}
{"text": "Public bathrooms.\tსაზოგადოებრივი ტუალეტები..."}
{"text": "They've been a problem for me since as far back as I can remember, first when I was just a little baby tomboy and then later as a masculine-appearing, predominantly estrogen-based organism.\tრაც კი თავი მახსოვს, პრობლემატური იყო ჩემთვის. პირველად როცა ჯერ კიდევ პატარა ქალაბიჭა ვიყავი და მოგვიანებით, როგორც მასკულინური გარეგნობის უმეტესად ესტროგენული ორგანიზმი."}
{"text": "(Laughter) Now, today as a trans person, public bathrooms and change rooms are where I am most likely to be questioned or harassed.\t(სიცილი) დღეს-დღეობით როგორც ტრანსგენდერისთვის, საზოგადოებრივი ტუალეტები და გასახდელები არის დაკითხის, ან დევნის ყველაზე სავარაუდო ადგილი."}
{"text": "I've often been verbally attacked behind their doors.\tხშირად სიტყვიერი შეურაცხყოფის მსხვერპლი ვყოფილვარ ამ ადგილებში."}
{"text": "I've been hauled out by security guards with my pants still halfway pulled up.\tუსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლების მიერ გამოთრეული ნახევრად აწეული შარვლით."}
{"text": "I've been stared at, screamed at, whispered about, and one time I got smacked in the face by a little old lady's purse that from the looks of the shiner I took home that day I am pretty certain contained at least 70 dollars of rolled up small change and a large hard candy collection.\tმომშტერებიან, უყვირიათ, უჩურჩულიათ ჩემს შესახებ. ერთხელ მოხუცი ქალის ჩანთა მომხვდა სახეში, რომელშიც მის მიერ დატოვებული კვალიდან გამომდინარე, დარწმუნებული ვარ, სულ ცოტა 70 დოლარის ხურდები ეყარა და დიდი მაგარი შაქარყინულების კოლექცია."}
{"text": "(Laughter) And I know what some of you are thinking, and you're mostly right.\t(სიცილი) ვიცი ზოგი თქვენგანი რასაც ფიქრობს და ძირითადად მართალი ხართ."}
{"text": "I can and do just use the men's room most of the time these days.\tმე დღეს-დღეობით შემიძლია და ვიყენებ კიდეც ძირითადად კაცების ტუალეტებს,"}
{"text": "But that doesn't solve my change room dilemmas, does it?\tმაგრამ ეს გასახდელების პრობლემას არ მიწყვეტს, არა?"}
{"text": "And I shouldn't have to use the men's room because I'm not a man.\tდა კაცების ტუალეტს არც უნდა ვიყენებდე, რადგან მე არ ვარ კაცი."}
{"text": "I'm a trans person.\tმე ტრანსგენდერი ვარ."}
{"text": "And now we've got these fearmongering politicians that keep trying to pass these bathroom bills.\tჩვენ გყვავს ეს შიშის მთესავი პოლიტკოსები, რომლებიც ცდილობენ ტუალეტების კანონი გაიტანონ."}
{"text": "Have you heard about these?\tგსმენიათ მასზე?"}
{"text": "They try to legislate to try and force people like myself to use the bathroom that they deem most appropriate according to the gender I was assigned at birth.\tისინი ცდილობენ კანონით დაავალდებულონ ჩემნაირი ხალხი გამოიყენონ ის ტუალეტი, რომელიც მათი აზრით დაბადებისას მინიჭებული სქესის მიხედვით შეგვესაბამება."}
{"text": "And if these politicians ever get their way, in Arizona or California or Florida or just last week in Houston, Texas, or Ottawa, well then, using the men's room will not be a legal option for me either.\tთუ ისინი ამას შეძლებენ, არიზონაში, კალიფორნიაში, ფლორიდაში ან წინა კვირას ჰიუსტონში, ტეხასში, ან ოტავაში, მაშინ კაცების ტუაეტის გამოყენებაც კი, უკვე კანონით ამეკრძალება."}
{"text": "And every time one of these politicians brings one of these bills to the table, I can't help but wonder, you know, just who will and exactly how would we go about enforcing laws like these. Right?\tყოველ ჯერზე როცა ეს პოლიტიკოსები, მსგავს კანონს წარადგენენ, ვერ ვითმენ ვკითხო, ვინ და როგორ აღასრულებს ასეთ კანონებს?"}
{"text": "Panty checks?\tტრუსებს შეგვიმოწმებენ?"}
{"text": "Really.\tმართლა."}
{"text": "Genital inspections outside of bath change rooms at public pools?\tგენიტალიების ინსპექცია, საზოგადოებრივ აუზების გასახდელებს გარეთ."}
{"text": "There's no legal or ethical or plausible way to enforce laws like these anyway.\tნებისმიერ შემთხვევაში არ არსებობს ამ კანონების აღსრულების, კანონიერი, ეთიკური, ან სავარაუდო გზა."}
{"text": "They exist only to foster fear and promote transphobia.\tისინი მხოლოდ შიშის დათესვისთვისაა და ტრანსფობიის გაღვივებისთვის."}
{"text": "They don't make anyone safer.\tისინი არავის უსაფრთხოებას არ ემსხურება,"}
{"text": "But they do for sure make the world more dangerous for some of us.\tსამაგიეროდ მსოფლიოს ნამდვილად უფრო სახიფათოს ხდის ზოგი ჩვენგანისთვის."}
{"text": "And meanwhile, our trans children suffer.\tამ დროს ჩვენი ტრანსგენდერი ბავშვები იტანჯებიან."}
{"text": "They drop out of school, or they opt out of life altogether.\tისინი სკოლას ატოვებენ, ან მთლიანად ცხოვრებას."}
{"text": "Trans people, especially trans and gender-nonconforming youth face additional challenges when accessing pools and gyms, but also universities, hospitals, libraries.\tტრანსგენდერები, განსაკუთრებით არა გენდერკონფორმული ახალგაზრდები დამატებით პრობლემებს აწყდებიან აუზებში და სავარჯიშო დარბაზებში, მაგრამ ასევე უნივერსიტეტებში, საავადმყოფოებში, ბიბლიოთეკებში."}
{"text": "Don't even get me started on how they treat us in airports.\tარ დამაწყებინოთ იმის მოყოლა, თუ როგორ გვექცევიან აეროპორტებში."}
{"text": "If we don't move now to make sure that these places are truly open and accessible to everyone, then we just need to get honest and quit calling them public places.\tთუ ახლა არ დავიწყებთ იმაზე ზრუნვას, რომ ეს ადგილები რეალურად ღია და ხელმისაწვდომი იყოს ყველასთვის, მაშინ გულწრფელები უნდა ვიყოთ და საზოგადოებრივი ადგილები აღარ დავუძახოთ მათ."}
{"text": "We need to just admit that they are really only open for people who fit neatly into one of two gender boxes, which I do not.\tუბრალოდ უნდა ვაღიაროთ, რომ სინამდვილეში ისინი ღიაა მხოლოდ იმ ხალხისთვის, ვინც უპორბლემოდ ჯდება ორი გენდერიდან ერთ-ერთში, მე ასეთი არ ვარ."}
{"text": "I never have.\tარასდროს ვოფილვარ."}
{"text": "And this starts very early.\tეს ძალიან ადრე იწყება."}
{"text": "I know a little girl. She's the daughter of a friend of mine.\tმე ვიცნობ პატარა გოგოს. ის ჩემი მეგობრის შვილია."}
{"text": "She's a self-identified tomboy.\tის ქალაბიჭად აღიქვამს თავს."}
{"text": "I'm talking about cowboy boots and Caterpillar yellow toy trucks and bug jars, the whole nine yards.\tმე ვსაუბრობ კოვბოის ჩექმებზე, ყვითელ სათამაშო სატვირთო მანქანებზე, ხოჭოების ქილაზე, სრული შემაგდენლობა."}
{"text": "One time I asked her what her favorite color was.\tერთხლ ვკითხე რა იყოს მისი საყვარელი ფერი."}
{"text": "She told me, \"Camouflage.\"\tმან მითხრა: \"კამუფლაჟი\""}
{"text": "(Laughter) So that awesome little kid, she came home from school last October from her half day of preschool with soggy pants on because the other kids at school were harassing her when she tried to use the girls' bathroom.\t(სიცილი) ასეთი საყვარელი პატარა ბავშვი, წინა ოქტომბერს თავისი ბაღიდან შინ დაბრუნდა სველი შარვლით, რადგან სხვა ბავშვები მას დევნიდნენ. როცა გოგოს ტუალეტის გამოყენებას ცდილობდა."}
{"text": "And the teacher had already instructed her to stay out of the boys' bathroom.\tდა მასწავლებელმა უკვე მიუთითა, რომ ბიჭების ტუალეტს არ გაკარებოდა."}
{"text": "And she had drank two glasses of that red juice at the Halloween party, and I mean, who can resist that red juice, right? It's so good.\tმან ჰელოუინის წვეულებაზე, ორი ჭიქა წითელი წვენი დალია თავს როგორ შეიკავებ, რომ არ დალიო არა?"}
{"text": "And she couldn't hold her pee any longer.\tის ისეთი გემრიელია. და მან შარდი მეტხანს ვეღარ შეიკავა."}
{"text": "Her and her classmates were four years old.\tის და მისი კლასელები 4 წლის იყვნენ."}
{"text": "They already felt empowered enough to police her use of the so-called public bathrooms.\tისინი უკვე საკმარისად ძლევამოსილად გრძნობდნენ თავს, რომ მის მიერ ე.წ. საზოგადოებრივი ტუალეტის გამოყენება გაეკონტროლებინათ."}
{"text": "She was four years old.\tის 4 წლის იყო"}
{"text": "She had already been taught the brutal lesson that there was no bathroom door at preschool with a sign on it that welcomed people like her.\tდა უკვე მიიღო მწარე გაკვეთილი, რომ არ არსებობდა ტუალეტის კარები ბაღში ისეთი წარწერით, რომელიც მისნაირ ადამიანებს მიიღებდა."}
{"text": "She'd already learned that bathrooms were going to be a problem, and that problem started with her and was hers alone.\tმან უკვე გაიგო, რომ ტუალეტი მისთვის პრობლემა იქნება და პრობლემა მისით დაიწყო და მასშია მხოლოდ."}
{"text": "So my friend asked me to talk to her little daughter, and I did.\tჩემმა მეგობამა მთხოვა მის პატარა გოგოს დავლაპარაკებოდი და მე ველაპარაკე."}
{"text": "I wanted to tell her that me and her mom were going to march on down and talk to that school, and the problem was going to go away, but I knew that wasn't true.\tმინდოდა მისთვის მეთქვა, რომ მე და დედამისი მივალთ და დაველაპარაკებით სკოლას და პრობლემა მოგვარდება, მაგრამ ვიცოდი, რომ ეს არ იყო მართალი."}
{"text": "I wanted to tell her that it was all going to get better when she got older, but I couldn't.\tმინდოდა მეთქვა, რომ ყველაფერი გამოსწორდებოდა როცა გაიზრდებოდა, მაგრამ ვერ შევძელი."}
{"text": "So I asked her to tell me the story of what had happened, asked her to tell me how it made her feel.\tმე ვთხოვე მოეყოლა რა მოხდა. ვთხოვე ეთქვა როგორ იგრძნო თავი."}
{"text": "\"Mad and sad,\" she told me.\tმან მითხრა: \"სიბრაზე და წყენა\""}
{"text": "So I told her that she wasn't alone and that it wasn't right what had happened to her, and then she asked me if I had ever peed in my pants before.\tმე მას ვუთხარი, რომ ის მარტო არ იყო და ეს არ იყო სწორი რაც მას გადახდა. მაშინ მან მკითხა, როდისმე თუ ჩამიფსია."}
{"text": "I said yes, I had, but not for a really long time.\t\"კი\", ვუთხარი, \"მაგრამ დიდი ხნის წინ\"."}
{"text": "(Laughter) Which of course was a lie, because you know how you hit, like, 42 or 43, and sometimes you just, I don't know, you pee a little bit when you cough or sneeze, when you're running upstairs, or you're stretching.\t(სიცილი) რაც რა თქმა უნდა ტყუილი იყო, რადგან ხომ იცით, როცა 42-43 ხდები ზოგჯერ, არ ვიცი, ცოტა გეპარება, როცა ახველებ, ან აცემინებ. როცა კიბეებზე არბიხარ, ან ვარჯიშობ."}
{"text": "Don't lie.\tნუ მოვიტყუებით,"}
{"text": "It happens. Right?\tეს ხდება."}
{"text": "She doesn't need to know that, I figure.\tარა? ვიფიქრე, მისთვის ამის ცოდნა არაა საჭირო."}
{"text": "(Laughter) I told her, when you get older, your bladder is going to grow bigger, too.\t(სიცილი) მე მას ვუთხარი, როცა გაიზრდები, შენი შარდის ბუშტიც გაიზრდება."}
{"text": "When you get old like me, you're going to be able to hold your pee for way longer, I promised her.\tროცა ჩემხელა გახდები, შარდის შეკავებას ბევრად დიდ ხანს შეძლებ, შევპირდი."}
{"text": "\"Until you can get home?\"\t\"სანამ სახლში მოვალ?\""}
{"text": "she asked me.\tმკითხა."}
{"text": "I said, \"Yes, until you can get home.\"\tვუთხარი: \"კი სანამ სახლში მოხვალ\""}
{"text": "She seemed to take some comfort in that.\tჩანდა, რომ ამან დაამშვიდა."}
{"text": "So let's just build some single stall, gender-neutral bathrooms with a little bench for getting changed into your gym clothes.\tმაშ, მოდით შევქმნათ ერთადგილიანი, გენდერ-ნეიტრალური ტუალეტები, პატარა გამოსაცვლელი სკამით."}
{"text": "We can't change the world overnight for our children, but we can give them a safe and private place to escape that world, if only for just a minute.\tჩვენი ბავშვებისთვის მსოფლიოს ვერ შევცვლით დღე-ღამეში, მაგრამ შეგვიძლია მათ უსაფრთხო პირადი სივრცე მივცეთ, რომ ერთი წუთით მაინც გაექცნენ ამ მსოფლიოს."}
{"text": "This we can do.\tჩვენ ეს შეგვიძლია."}
{"text": "So let's just do it.\tმაშ, მოდით გავაკეთოთ"}
{"text": "And if you are one of those people who is sitting out there right now already coming up with a list of reasons in your head why this is not a priority, or it's too expensive, or telling yourself that giving a trans person a safe place to pee or get changed in supports a lifestyle choice that you feel offends your morality, or your masculinity, or your religious beliefs, then let me just appeal to the part of your heart that probably, hopefully, does care about the rest of the population.\tდა თუ ერთ-ერთი მათგანი ხართ, ვინც ახლა ზის და უკვე თავში მოუვიდა არგუმენტები, თუ რატომ არაა ეს პრიორიტეტი, ან რატომაა ძალიან ძვირი, ან თქვენს თავს ეუბნებით, რომ ტრანსგენდერებისთვის უსაფრთხო ადგილის მიცემა მოსაშარდად, ან გამოსაცვლელად, იმ ცხოვრების წესს უჭერს მხარს, რომელიც თქვენს მორალს, ან მასკულინობას, ან რელიგიურ რწმენას შეურაცხყოფს, მაშინ ნება მომეცით თქვენი გულის იმ ნაწილს მივმართო, რომელსაც ალბათ, იმედია, აღელვებს დანარჩენი მოსახლეობა."}
{"text": "If you can't bring yourself to care enough about people like me, then what about women and girls with body image issues?\tთუ თქვენ ჩემნაირი ხალხის ბედი არ გაღელვებთ, მაშინ რას იტყვით ქალებზე და გოგოებზე, რომლებსაც სხეულის პრობლემა აქვთ?"}
{"text": "What about anyone with body image stuff going on?\tნებისმიერზე ვისაც სხეულის პრობლემა აქვს?"}
{"text": "What about that boy at school who is a foot shorter than his classmates, whose voice still hasn't dropped yet? Hey?\tსკოლის მოსწავლე ბიჭზე, რომელიც 30 სმ-ით დაბალია თავის კლასელებზე, რომლის ხმა ჯერ არ დაბოხებულა?"}
{"text": "Oh, grade eight, what a cruel master you can be.\tჰა? ოჰ, მე-8 კლასი, რა სასტიკი შეიძლება იყოს."}
{"text": "Right?\tარა?"}
{"text": "What about people with anxiety issues?\tრას იტყვით ადამიანებზე შფოთვითი პრობლემებით?"}
{"text": "What about people with disabilities or who need assistance in there?\tრას იტყვით შშმ ადამიანებზე, ან იმათზე ვისაც დახმარება სჭირდება?"}
{"text": "What about folks with bodies who, for whatever reason, don't fit into the mainstream idea of what a body should look like?\tხალხზე რომელთა სხეულები, რამე მიზეზით არ ჯდება სხეულის მიღებულ ნორმებში?"}
{"text": "How many of us still feel shy or afraid to disrobe in front of our peers, and how many of us allow that fear to keep us from something as important as physical exercise?\tრამდენი ჩვენგანი გრძნობს სირცხვილს, ან შიშს გაიხადოს სხვების თანდასწრებით და რამდენ ჩვენგანს აკავებს შიში ისეთი მნიშვნელოვანი რამისგან, როგორიცაა ფიზიკური ვარჯიში?"}
{"text": "Would all those people not benefit from these single stall facilities?\tნუთუ ყველა ეს ადამიანი არ ისარგებლებდა ერთადგილიანი კეთილმოწყობით?"}
{"text": "We can't change transphobic minds overnight, but we can give everybody a place to get changed in so that we can all get to work making the world safer for all of us.\tჩვენ ვერ შევცვლით ტრანსფობიურ აზროვნებას დღე-ღამეში, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია, ყველას მივცეთ ადგილი გამოსაცვლელად, რომ ყველამ შევძლოთ ვიმუშაოთ და მსოფლიო ჩვენთვის, ყველასთვის უფრო უსაფრთხო გავხადოთ."}
{"text": "Thank you for listening.\tმადლობა ყურადღებისთვის."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "1.3 billion years ago, in a distant, distant galaxy, two black holes locked into a spiral, falling inexorably towards each other and collided, converting three Suns' worth of stuff into pure energy in a tenth of a second.\t1.3 მილიარდი წლის წინ შორეულზე შორეულ გალაქტიკაში, ორი შავი ხვრელი სპირალში ჩაიკეტა, უდრეკად გაემართა ერთმანეთისკენ და მოხდა შეჯახება, რითიც სამი მზის ზომის სუბსტანცია წამის მეათედში სუფთა ენერგიად გარდაიქმნა."}
{"text": "For that brief moment in time, the glow was brighter than all the stars in all the galaxies in all of the known Universe.\tდროის ამ მომენტში ნათება უფრო კაშკაშა იყო, ვიდრე ყველა ვარსკვლავი ყველა გალაქტიკაში, მთელ ცნობილ სამყაროში."}
{"text": "It was a very big bang.\tეს ძალიან დიდი აფეთქება იყო."}
{"text": "But they didn't release their energy in light.\tმაგრამ მათ ეს ენერგია სინათლეში არ გამოასხივეს."}
{"text": "I mean, you know, they're black holes.\tთქვენ იცით, ეს შავი ხვრელებია."}
{"text": "All that energy was pumped into the fabric of space and time itself, making the Universe explode in gravitational waves.\tმთელი ეს ენერგია უშუალოდ დრო-სივრცის ქსოვილში გაიტყორცნა, რამაც სამყაროში გრავიტაციული ტალღების ნაკადის აფეთქება გამოიწვია."}
{"text": "Let me give you a sense of the timescale at work here.\tნება მომეცით დროით მასშტაბებზე წარმოდგენა შეგიქმნათ."}
{"text": "1.3 billion years ago, Earth had just managed to evolve multicellular life.\t1.3 მილიარდი წლის წინ დედამიწაზე ის იყო მრავალუჯრედიანი სიცოცხლე განვითარდა."}
{"text": "Since then, Earth has made and evolved corals, fish, plants, dinosaurs, people and even -- God save us -- the Internet.\tმას შემდეგ დედამიწაზე მარჯნები, თევზები, მცენარეები, დინოზავრები, ადამიანები და ღმერთო გვივშელე, ინტერნეტიც კი განვითარდა."}
{"text": "And about 25 years ago, a particularly audacious set of people -- Rai Weiss at MIT, Kip Thorne and Ronald Drever at Caltech -- decided that it would be really neat to build a giant laser detector with which to search for the gravitational waves from things like colliding black holes.\tდა დაახლოებით 25 წლის წინ განსაკუთრებით გაბედულმა ადამიანების ჯგუფმა, რეი ვაისმა MIT-დან, კიპ თორნმა და რონალდ დრევერმა Caltech-დან, გადაწყვიტეს, რომ შესანიშნავი იქნებოდა, თუ გიგანტური ლაზერის დეტექტორს ააგებდნენ, რომლითაც შავი ხვრელების შეჯახებისმაგვარი მოვლენების შედეგად შექნილ გრავიტაციულ ტალღებს აღმოაჩენდნენ."}
{"text": "Now, most people thought they were nuts.\tუმეტესობა მათ გიჟებად მიიჩნევდა,"}
{"text": "But enough people realized that they were brilliant nuts that the US National Science Foundation decided to fund their crazy idea.\tმაგრამ საკმარისი ადამიანი იაზრებდა, რომ ისინი შესანიშნავი გიჟები იყვნენ. ამიტომ აშშ-ს ნაციონალ. მეცნიერების ფონდმა მათი გიჟური იდეის დაფინანსება გადაწყვიტა."}
{"text": "So after decades of development, construction and imagination and a breathtaking amount of hard work, they built their detector, called LIGO: The Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory.\tათწლეულებით სრულყოფის, მშენებლობის და წარმოსახვის და სულისამომხდელად დაუღალავი შრომის შემდეგ მათ ააშენეს დეტექტორი LIGO: Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory (ლაზერულ ინტერფერომეტრული გრავიტაციულ-ტალღური ობსერვატორია)"}
{"text": "For the last several years, LIGO's been undergoing a huge expansion in its accuracy, a tremendous improvement in its detection ability.\tბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე, LIGO-ს სიზუსტე დიდად გაიზარდა. ასევე მისი აღმოჩენის უნარის საფუძვლიანი სრულყოფა მოხდა."}
{"text": "It's now called Advanced LIGO as a result.\tმას ახლა გაუმჯობესებული LIGO ჰქვია."}
{"text": "In early September of 2015, LIGO turned on for a final test run while they sorted out a few lingering details.\t2015 წლის სექტემბრის დასაწყისში LIGO საბოლოო ტესტისთვის გაეშვა რამდენიმე უმნიშვნელო დეტალის მოსაგვარებლად"}
{"text": "And on September 14 of 2015, just days after the detector had gone live, the gravitational waves from those colliding black holes passed through the Earth.\tდა 2015 წლის 14 სექტემბერს მას შემდეგ რაც დეტექტორი სულ რამდენიმე დღის ამუშავებული იყო, იმ შავი ხვრელების შეჯახების შედეგად წარმოქმნილმა გრავიტაციულმა ტალღებმა დედამიწაში გაიარეს."}
{"text": "And they passed through you and me.\tმათ თქვენში და ჩემშიც გაიარეს"}
{"text": "And they passed through the detector.\tდა მათ გაიარეს დეტექტორშიც."}
{"text": "(Audio) Scott Hughes: There's two moments in my life more emotionally intense than that.\t(აუდიო) სკოტ ჰიუზი: ჩემ ცხოვრებაში ამაზე უფრო ემოციური მხოლოდ ორი მომენტია."}
{"text": "One is the birth of my daughter.\tერთი, ჩემი ქალიშვილის დაბადება."}
{"text": "The other is when I had to say goodbye to my father when he was terminally ill.\tმეორე, როცა სასიკვდილოდ ავადმყოფ მამას ვემშვიდობებოდი."}
{"text": "You know, it was the payoff of my career, basically.\tიცით, ეს ჩემი კარიერის ჯილდოა პრინციპში."}
{"text": "Everything I'd been working on -- it's no longer science fiction! (Laughs) Allan Adams: So that's my very good friend and collaborator, Scott Hughes, a theoretical physicist at MIT, who has been studying gravitational waves from black holes and the signals that they could impart on observatories like LIGO, for the past 23 years.\tყველაფერი რაზეც მიმუშავია ეს სამეცნიერო ფანტასტიკა აღარაა! (იცინის) ალან ადამსი: ეს ჩემი კარგი მეგობარი და თანამშრომელი, სკოტ ჰიუზია ფიზიკოს-თეორეტიკოსი MIT-ში. ის უკანასკნელი 23 წლის მანძილზე შავი ხვრელებისგან წარმოქმნილ გრავიტაციულ ტალღებს შეისწავლის და სიგნალებს, რომლებიც მათ LIGO-ნაირ ობსერვატორიებში შეიძლება დაიჭირონ."}
{"text": "So let me take a moment to tell you what I mean by a gravitational wave.\tნება მომეცით, ერთი წუთით აგიხსნათ რას ვგულისხმობ გრავიტაციულ ტალღებში."}
{"text": "A gravitational wave is a ripple in the shape of space and time.\tგრავიტაციული ტალღა არის ტალღოვანება სივრცის და დროის ფორმით."}
{"text": "As the wave passes by, it stretches space and everything in it in one direction, and compresses it in the other.\tროცა ტალღა გაივლის ის სივრცეს და ასევე ყველაფერს მასში წელავს ერთი მიმართულებით და კუმშავს მეორე მიმართულებით."}
{"text": "This has led to countless instructors of general relativity doing a really silly dance to demonstrate in their classes on general relativity.\tამან ზოგადი ფარდობითობის უამრავი ლექტორი სულელურად ააცეკვა საკუთარ ფარდობითობის თეორიის ლექციებზე."}
{"text": "\"It stretches and expands, it stretches and expands.\"\t\"ის იწელება და იჭიმება, ის იწელება და იჭიმება\""}
{"text": "So the trouble with gravitational waves is that they're very weak; they're preposterously weak.\tმაშ, გრავიტაციული ტალღების პრობლემა ისაა, რომ ისინი ძალიან სუსტია; წარმოუდგენლად სუსტი."}
{"text": "For example, the waves that hit us on September 14 -- and yes, every single one of you stretched and compressed under the action of that wave -- when the waves hit, they stretched the average person by one part in 10 to the 21.\tმაგალითად, ტალღები რომლებიც 14 სექტემბერს დაგვეჯახა და დიახ, ყოველი თქვენგანი გაიწელა და შეიკუმშა ამ ტალღის ზემოქმედების შედეგად, როცა ტალღები დაგვეჯახა, მათ საშუალო ადამიანი 1 შეფარდებული 10 ხარისხად 21-თან ნაწილით გაწელეს."}
{"text": "That's a decimal place, 20 zeroes, and a one.\tეს ნული მთელი, შემდეგ 20 ნული და ერთია."}
{"text": "That's why everyone thought the LIGO people were nuts.\tამიტომაც ეგონა ყველას, რომ LIGO-ს ხალხი გიჟები იყვნენ."}
{"text": "Even with a laser detector five kilometers long -- and that's already crazy -- they would have to measure the length of those detectors to less than one thousandth of the radius of the nucleus of an atom.\t5 კილომეტრიანი ლაზერული დეტექტორითაც კი, რაც თავისთავად სიგიჟეა, მათ ამ დეტექტორების სიგრძე, ატომის ბირთვის რადიუსის მეათასედზე ნაკლები სიზუსტით უნდა გაეზომათ."}
{"text": "And that's preposterous.\tეს წარმოუდგენელია."}
{"text": "So towards the end of his classic text on gravity, LIGO co-founder Kip Thorne described the hunt for gravitational waves as follows: He said, \"The technical difficulties to be surmounted in constructing such detectors are enormous.\tLIGO-ს თანადამფუძნებელმა კიპ თორნმა, გრავიტაციაზე მისი კლასიკური ტექსტის ბოლოს გრავიტაციულ ტალღებზე ნადირობა შემდეგნაირად აღწერა: მან თქვა: \"ტექნიკური სირთულეები, რომელიც უნდა დავძლიოთ ასეთი დეტექტორების აგებისას უზარმაზარია,"}
{"text": "But physicists are ingenious, and with the support of a broad lay public, all obstacles will surely be overcome.\"\tმაგრამ ფიზიკოსები გამომგონებლები არიან და ფართე საზოგადოებრივი მხარდაჭერით ყველა დაბრკოლება აუცილებლად დაიძლევა\""}
{"text": "Thorne published that in 1973, 42 years before he succeeded.\tთრონმა ეს 1973-ში გამოაქვეყნა, წარმატებამდე 42 წლით ადრე."}
{"text": "Now, coming back to LIGO, Scott likes to say that LIGO acts like an ear more than it does like an eye.\tდავუბრუნდეთ LIGO-ს. სკოტს უყვარს თქმა, რომ LIGO უფრო ყურივით მუშაობს ვიდრე თვალივით."}
{"text": "I want to explain what that means.\tმინდა აგიხსნათ რას ნიშნავს ეს."}
{"text": "Visible light has a wavelength, a size, that's much smaller than the things around you, the features on people's faces, the size of your cell phone.\tხილვადი სინათლის ტალღის ზომა, ბევრად უფრო პატარაა, ვიდრე საგნები თქვენ გარშემო, ადამიანების სახის ნაკვთები, თქვენი მობილურის ზომა"}
{"text": "And that's really useful, because it lets you make an image or a map of the things around you, by looking at the light coming from different spots in the scene about you.\tდა ეს ძალიან გამოსადეგია. რადგან ეს გაძლევთ საშალებას შეიქმნათ სურათი გარშემო არსებულ ნივთებზე გარემოს სხვადასხვა წერტილიდან მომავალ სინათლეზე დაკვირვებით."}
{"text": "Sound is different.\tხმა განსხვავებულია."}
{"text": "Audible sound has a wavelength that can be up to 50 feet long.\tაღქმადი ხმის ტალღა შეიძლება 15 მ-მდე სირგძის იყოს"}
{"text": "And that makes it really difficult -- in fact, in practical purposes, impossible -- to make an image of something you really care about.\tდა ეს ძალიან ართულებს, პრინიცპში ზოგჯერ შეუძლებელს ხდის, შეიქმნათ იმის სურათი, რაც თქვენთვის მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Your child's face.\tთქვენი ბავშვის სახე."}
{"text": "Instead, we use sound to listen for features like pitch and tone and rhythm and volume to infer a story behind the sounds.\tამის ნაცვლად, ხმას ვიყენებთ ისეთი რამეების მოსასმენად, როგორიცაა ხმის დონე, ტონი, რიტმი და სიმაღლე, იმისთვის რომ ამ ხმის უკან მიმდინარე ამბავი გავიგოთ."}
{"text": "That's Alice talking.\tაი, ალისი ლაპარაკობს."}
{"text": "That's Bob interrupting.\tაი, ბობი აწყვეტინებს."}
{"text": "Silly Bob.\tსულელი ბობი."}
{"text": "So, the same is true of gravitational waves.\tასევეა გრავიტაციული ტალღებისთვისაც."}
{"text": "We can't use them to make simple images of things out in the Universe.\tჩვენ ვერ გამოვიყენებთ მათ სამყაროში არსებული რამეების სურათების შესაქმნელად,"}
{"text": "But by listening to changes in the amplitude and frequency of those waves, we can hear the story that those waves are telling.\tმაგრამ ამ ტალღის ამპლიტუდისა და სიხშირის ცვლილებების მოსმენით, შეგვიძლია მოვისმინოთ ამბავი, რომელსაც ეს ტალღები გვიყვებიან"}
{"text": "And at least for LIGO, the frequencies that it can hear are in the audio band.\tLIGO-თვის მაინც სიხშირეები, რომელთა მოსმენაც მას შეუძლია აუდიო ფარგლებშია."}
{"text": "So if we convert the wave patterns into pressure waves and air, into sound, we can literally hear the Universe speaking to us.\tამიტომ, თუ ტალღურ სტრუქტურას, ჰაერში წნევის ტალღად, ანუ ხმად გარდავქმნით, შეგვეძლება პირდაპირ სამყაროს საუბარს მოვუსმინოთ."}
{"text": "For example, listening to gravity, just in this way, can tell us a lot about the collision of two black holes, something my colleague Scott has spent an awful lot of time thinking about.\tმაგალითად, გრავიტაციის ასეთნაირად მოსმენამ, შეიძლება ბევრი რამ გვითხრას ორი შავი ხვრელის შეჯახებაზე, რაღაცაზე რაზე ფიქრშიც ჩემმა კოლეგა სკოტმა საშინლად ბევრი დრო გაატარა"}
{"text": "(Audio) SH: If the two black holes are non-spinning, you get a very simple chirp: whoop!\t(აუდიო) ს.ჰ. : თუ ორი შავი ხვრელი არ ბრუნავს თქვენ ძალიან მარტივ ჟღარუნს იღებთ: ვუუპ!"}
{"text": "If the two bodies are spinning very rapidly, I have that same chirp, but with a modulation on top of it, so it kind of goes: whir, whir, whir!\tთუ ორი სხეული ძალიან სწრაფად ბრუნავს, იგივენაირი ჟღარუნს მივიღებთ, მაგრამ მასზე მოდულაციით. ანუ ის შემდეგნაირია: ვირ, ვირ, ვირ!"}
{"text": "It's sort of the vocabulary of spin imprinted on this waveform.\tეს ამ ტალღის ფორმაში ჩაბეჭდილი ბრუნვის ლექსიკონივითაა."}
{"text": "AA: So on September 14, 2015, a date that's definitely going to live in my memory, LIGO heard this: [Whirring sound] So if you know how to listen, that is the sound of -- (Audio) SH: ... two black holes, each of about 30 solar masses, that were whirling around at a rate comparable to what goes on in your blender.\tა.ა. : მაშ, 2015 წლის 14 სექტემბერს, თარიღი, რომელიც აუცილებლად დარჩება ჩემ მეხსიერებაში, LIGO-მ მოისმინა ეს: [ბრუნვის ხმა] თუ იცით როგორ მოისმინოთ, ეს არის ხმა... (აუდიო) ს.ჰ. : ...ორი შავი ხვრელისა, თითოეული დაახლოებით 30 მზის მასით, რომელიც ბრუნავს დაახლოებით თქვენ ბლენდერთან სადარი სიხშირით."}
{"text": "AA: It's worth pausing here to think about what that means.\tა.ა: ღირს შევჩერდეთ და გავიაზროთ ეს რას ნიშნავს."}
{"text": "Two black holes, the densest thing in the Universe, one with a mass of 29 Suns and one with a mass of 36 Suns, whirling around each other 100 times per second before they collide.\tორი შავი ხვრელი. ყველაზე მკვრივი რამ სამყაროში. ერთ-ერთი 29 მზის ტოლი მასით და მეორე 36 მზის ტოლი მასით, ბრუნავს ერთმანეთის გარშემო 100-ჯერ წამში სანამ ერთმანეთს დაეჯახებიან."}
{"text": "Just imagine the power of that.\tუბარლოდ წარმოიდგინეთ ამის ძალა."}
{"text": "It's fantastic.\tფანტასტიურია."}
{"text": "And we know it because we heard it.\tდა ჩვენ ეს ვიცით, რადგან მოვისმინეთ."}
{"text": "That's the lasting importance of LIGO.\tეს არის LIGO-ს გრძელვადიანი მნიშვნელობა."}
{"text": "It's an entirely new way to observe the Universe that we've never had before.\tსამყაროზე დაკვირვების ეს ხერხი აქამდე არსებულებთან შედარებით, სრულიად ახალია."}
{"text": "It's a way that lets us hear the Universe and hear the invisible.\tეს არის ხერხი, რომელიც გვაძლევს საშუალებას მოვუსმინოთ სამყაროს და მოვუსმინოთ უხილავს."}
{"text": "And there's a lot out there that we can't see -- in practice or even in principle.\tპრაქტიკაში და თეორიულადაც კი ბევრი რამეა, რისი დანახვაც არ შეგვიძლია."}
{"text": "So supernova, for example: I would love to know why very massive stars explode in supernovae.\tმაგალითად, სუპერნოვა: მინდა ვიცოდე რატომ ფეთქდება გიგანტური ვარსკვლავები სუპერნოვაში."}
{"text": "They're very useful; we've learned a lot about the Universe from them.\tისინი ძალიან გამოსადეგია. ჩვენ ბევრი გავიგეთ სამყაროზე მათგან."}
{"text": "The problem is, all the interesting physics happens in the core, and the core is hidden behind thousands of kilometers of iron and carbon and silicon.\tპრობლემა ის არის, რომ ყველაფერი საინტერესო ფიზიკაში ცენტრში ხდება. და ცენტრი კი, დაფარულია ათასობით კილომეტრის რკინით, ნახშირბადით და სილიკონით."}
{"text": "We'll never see through it, it's opaque to light.\tჩვენ ვერასდროს დავინახავთ მათ მიღმა."}
{"text": "Gravitational waves go through iron as if it were glass -- totally transparent.\tიქ სინათლე არ აღწევს. გრავიტაციული ტალღები კი აღწევენ, როგორც შუშაში... სრულიად გამჭვირვალეა მათთვის."}
{"text": "The Big Bang: I would love to be able to explore the first few moments of the Universe, but we'll never see them, because the Big Bang itself is obscured by its own afterglow.\t\"დიდი აფეთქება\": სიამოვნებით გამოვიკვლევდი სამყაროს საწყის მომენტებში, მაგრამ ჩვენ ვერასდროს ვნახავთ ამას, რადგან \"დიდი აფეთქება\" თავადაა დაფარული საკუთარი სიკაშკაშით."}
{"text": "With gravitational waves, we should be able to see all the way back to the beginning.\tგრავიტაციული ტალღებით ჩვენ შევძლებთ დავინახოთ ყველაფერი დასაწყისიდან."}
{"text": "Perhaps most importantly, I'm positive that there are things out there that we've never seen that we may never be able to see and that we haven't even imagined -- things that we'll only discover by listening.\tალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანია, მგონია რომ არსებობს რაღაცეები, რაც არასდროს გვინახავს, რასაც ვერასდროს ვნახავთ და რაც არასდროს წარმოგვედგინა. რაღაცეები რასაც მხოლოდ მოსმენით აღმოვაჩენთ"}
{"text": "And in fact, even in that very first event, LIGO found things that we didn't expect.\tდა პრინციპში, ამ პირველი მოვლენის დროსაც კი, LIGO-მ აღმოაჩინა რაღაცეები, რასაც არ ველოდით."}
{"text": "Here's my colleague and one of the key members of the LIGO collaboration, Matt Evans, my colleague at MIT, addressing exactly that: (Audio) Matt Evans: The kinds of stars which produce the black holes that we observed here are the dinosaurs of the Universe.\tაი, ჩემი კოლეგა და LIGO-ს თანამშრომლობის ერთ-ერთი მთავარი წევრი, მეტ ევანსი, ჩემი კოლეგა MIT-ში, ზუსტად ამას ამბობს: (აუდიო) მეტ ევანსი: იმ ტიპის ვარსკვლავები, რომლებიც შავ ხვრელებს წარმოქმნიან, რომლებსაც აქ დავაკვირდით, არიან სამყაროს დინოზავრები."}
{"text": "They're these massive things that are old, from prehistoric times, and the black holes are kind of like the dinosaur bones with which we do this archeology.\tეს მასიური სხეულები ძველია, პრეისტორიული ხანის და შავი ხვრელები კი დინოზავრის ძვლებივითაა, რომლებზეც ვარქეოლოგობთ."}
{"text": "So it lets us really get a whole nother angle on what's out there in the Universe and how the stars came to be, and in the end, of course, how we came to be out of this whole mess.\tის საშუალებას გვაძლევს სრულიად ახალი კუთხით შევხედოთ იმის რაც სამყაროშია და იმას, თუ როგორ წარმოიქმნა ვარსკვლავები და ბოლოს რა თქმა უნდა, თუ როგორ წარმოვიქმენით ჩვენ ამ არეულობიდან."}
{"text": "AA: Our challenge now is to be as audacious as possible.\tა.ა: ამჟამად ჩვენი გამოწვევაა, რაც შეიძლება გაბედულები უნდა ვიყოთ."}
{"text": "Thanks to LIGO, we know how to build exquisite detectors that can listen to the Universe, to the rustle and the chirp of the cosmos.\tLIGO-ს წყალობით ჩვენ ვიცით როგორ ავაგოთ უმშვენიერსი დეტექტორები, რომლებსაც შეუძლიათ სამყაროს უსმინონ, კოსმოსის შრაშუნს და ჟრიალს უსმინონ."}
{"text": "Our job is to dream up and build new observatories -- a whole new generation of observatories -- on the ground, in space.\tჩვენი საქმეა ვიოცნებოთ და ავაგოთ ახალი ობსერვატორიები, ობსერვატორიების სრულიად ახალი თაობა, მიწაზე, კოსმოსში."}
{"text": "I mean, what could be more glorious than listening to the Big Bang itself?\tრა შეიძლება იყოს იმაზე უფრო დიდებული, ვიდრე \"დიდი აფეთქების\" მოსმენა?"}
{"text": "Our job now is to dream big.\tჩვენი საქმეა დიდზე ვიოცნებოთ."}
{"text": "Dream with us.\tიოცნებეთ ჩვენთან ერთად."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "If you can't imagine life without chocolate, you're lucky you weren't born before the 16th century.\tთუ ვერ წარმოგიდგენიათ ცხოვრება შოკოლადის გარეშე, გაგიმართლათ, რომ მე-16 საუკუნემდე არ დაიბადეთ."}
{"text": "Until then, chocolate only existed in Mesoamerica in a form quite different from what we know.\tამ დრომდე შოკოლადი არსებობდა მხოლოდ მეზოამერიკაში, თუმცა, ბევრად განსხვავებული სახით."}
{"text": "As far back as 1900 BCE, the people of that region had learned to prepare the beans of the native cacao tree.\tჯერ კიდევ ძვ.წ. 1900 წელს ამ რეგიონის ხალხმა ისწავლა კაკაოს ხის მარცვლების მომზადება."}
{"text": "The earliest records tell us the beans were ground and mixed with cornmeal and chili peppers to create a drink - not a relaxing cup of hot cocoa, but a bitter, invigorating concoction frothing with foam.\tადრეული ჩანაწერები გვიამბობენ, რომ მარცვლებს ფქვავდნენ და ურევდნენ სიმინდის ფქვილსა და მწარე წიწაკას, რათა შეექმნათ სასმელი. არა დამამშვიდებელი ცხელი კაკაოს ჭიქა, არამედ გამამხნევებელი, მწარე და ქაფიანი ნარევი."}
{"text": "And if you thought we make a big deal about chocolate today, the Mesoamericans had us beat.\tდა თუ ფიქრობთ, რომ დღეს შოკოლადს ზედმეტად ვადიდებთ, მეზოამერიკელებმა გვაჯობეს."}
{"text": "They believed that cacao was a heavenly food gifted to humans by a feathered serpent god, known to the Maya as Kukulkan and to the Aztecs as Quetzalcoatl.\tმათ სჯეროდათ, რომ კაკაო იყო ზეციური საკვები, ნაჩუქარი ადამიანთათვის ღმერთის, ფრთოსანი გველის მიერ, რომელიც ცნობილია მაიას ტომში კუკულკანის, ხოლო აცტეკებისთვის - კეტზალკოატლის სახელით."}
{"text": "Aztecs used cacao beans as currency and drank chocolate at royal feasts, gave it to soldiers as a reward for success in battle, and used it in rituals.\tაცტეკები იყენებდნენ კაკაოს მარცვლებს, როგორც ვალუტას. სვამდნენ შოკოლადს სამეფო დღესასწაულებზე. ჯილდოს სახით გადასცემდნენ ბრძოლაში წარმატებულ ჯარისკაცებს და იყენებდნენ მას რიტუალებში."}
{"text": "The first transatlantic chocolate encounter occurred in 1519 when Hernán Cortés visited the court of Moctezuma at Tenochtitlan.\tშოკოლადის პირველი ტრანსატლანტიკური გაცნობა 1519 წელს მოხდა, როდესაც ერნან კორტესი მონტეზუმას კარს ესტუმრა ტენოჩტიტლანში."}
{"text": "As recorded by Cortés's lieutenant, the king had 50 jugs of the drink brought out and poured into golden cups.\tკორტესის ლეიტენანტის ჩანაწერების მიხედვით, მეფემ სასმელის 50 დოქი გამოატანინა და ჩაასხმევინა ოქროს თასებში."}
{"text": "When the colonists returned with shipments of the strange new bean, missionaries' salacious accounts of native customs gave it a reputation as an aphrodisiac.\tროდესაც კოლონისტები ახალი უცნაური მარცვლებით დაბრუნდნენ, მისიონერების მონაყოლებმა ადგილობრივი მოსახლეობის უხამს ჩვეულებების შესახებ, ამ მარცვლებს აფროდიზიაკის რეპუტაცია შეუქმნეს."}
{"text": "At first, its bitter taste made it suitable as a medicine for ailments, like upset stomachs, but sweetening it with honey, sugar, or vanilla quickly made chocolate a popular delicacy in the Spanish court.\tთავდაპირველად, მწარე გემოს გამო მას წამლის სახით იყენებდნენ, მაგალითად, კუჭის აშლილობის დროს. თუმცა, მისმა დატკბობამ თაფლით, შაქრით, ან ვანილით, სწრაფად აქცია შოკოლადი ცნობილ დელიკატესად ესპანეთის კარზე."}
{"text": "And soon, no aristocratic home was complete without dedicated chocolate ware.\tდა მალე, არც ერთი არისტოკრატული სახლი არ ითვლებოდა სრულფასოვნად, შოკოლადისთვის განკუთვნილი ჭურჭლის გარეშე."}
{"text": "The fashionable drink was difficult and time consuming to produce on a large scale.\tმოდური სასმელის ფართომასშტაბიანი წარმოება, რთული და შრომატევადი იყო."}
{"text": "That involved using plantations and imported slave labor in the Caribbean and on islands off the coast of Africa.\tრაც გულისხმობდა პლანტაციების გამოყენებასა და აფრიკის ნაპირებიდან კარიბის რეგიონსა და კუნძულებზე მონების ჩამოყვანას."}
{"text": "The world of chocolate would change forever in 1828 with the introduction of the cocoa press by Coenraad van Houten of Amsterdam.\tშოკოლადის სამყარო სამუდამოდ 1828 წელს შეიცვალა, როდესაც კონრად ვან ჰაუტენმა კაკაოს პრესი გამოიგონა ამსტერდამში."}
{"text": "Van Houten's invention could separate the cocoa's natural fat, or cocoa butter.\tმის გამოგონებას შეეძლო გამოეყო კაკაოს ბუნებრივი ცხიმი, ან კაკაოს კარაქი."}
{"text": "This left a powder that could be mixed into a drinkable solution or recombined with the cocoa butter to create the solid chocolate we know today.\tშედეგად რჩებოდა ფხვნილი, რომლის სითხეში გახსნაც შეიძლებოდა. ან ისევ კაკაოს კარაქთან შერევა, რათა შექმნილიყო მყარი შოკოლადი, რომელიც ცნობილია ჩვენთვის დღეს."}
{"text": "Not long after, a Swiss chocolatier named Daniel Peter added powdered milk to the mix, thus inventing milk chocolate.\tცოტა ხნის შემდეგ, შვეიცარიელმა შოკოლატიემ, დენიელ პიტერმა ნარევში რძის ფხვნილი დაამატა, რითაც შექმნა რძიანი შოკოლადი."}
{"text": "By the 20th century, chocolate was no longer an elite luxury but had become a treat for the public.\tმე-20 საუკუნისთვის შოკოლადი უკვე აღარ წარმოადგენდა ფუფუნებას, არამედ გახდა ტკბილეული ყველასთვის."}
{"text": "Meeting the massive demand required more cultivation of cocoa, which can only grow near the equator.\tგაზრდილმა მოთხოვნამ განაპირობა მეტი კაკაოს მოყვანის საჭიროება, რაც მხოლოდ ეკვატორთან ახლოსაა შესაძლებელი."}
{"text": "Now, instead of African slaves being shipped to South American cocoa plantations, cocoa production itself would shift to West Africa with Cote d'Ivoire providing two-fifths of the world's cocoa as of 2015.\tთუმცა ამჟამად, სამხრეთ ამერიკის კაკაოს პლანტაციებზე, აფრიკელი მონების ჩამოყვანის ნაცვლად, კაკაოს წარმოებამ თავად გადაინაცვლა დასავლეთ აფრიკაში. 2015 წლისთვის კოტ დ'ივუარი უზრუნველყოფდა მსოფლიოში კაკაოს წარმოების ორ მეხუთედს."}
{"text": "Yet along with the growth of the industry, there have been horrific abuses of human rights.\tთუმცა, ინდუსტრიის ზრდას თან ახლდა ადამიანთა უფლებების სასტიკი დარღვევები."}
{"text": "Many of the plantations throughout West Africa, which supply Western companies, use slave and child labor, with an estimation of more than 2 million children affected.\tდასავლეთ აფრიკის მრავალი პლანტაცია, რომელიც დასავლურ კომპანიებს ამარაგებს, მონებისა და ბავშვების შრომას იყენებს, ვარაუდობენ, რომ ამაში 2 მილიონზე მეტი ბავშვი მონაწილეობდა."}
{"text": "This is a complex problem that persists despite efforts from major chocolate companies to partner with African nations to reduce child and indentured labor practices.\tეს რთული პრობლემა არსებობს დღემდე, მიუხედავად შოკოლადის მსხვილი საწარმოების მცდელობებისა, ეთანამშრომლათ აფრიკის ქვეყნებთან, რათა შეემცირებინათ მსგავსი პრაქტიკა."}
{"text": "Today, chocolate has established itself in the rituals of our modern culture.\tდღეს შოკოლადი წარმოადგენს თანამედროვე კულტურის განუყოფელ ნაწილს."}
{"text": "Due to its colonial association with native cultures, combined with the power of advertising, chocolate retains an aura of something sensual, decadent, and forbidden.\tკოლონიალიზმისას, ადგილობრივ კულტურებთან ასოცირების გამო, ასევე რეკლამირების ძალით, შოკოლადი ინარჩუნებს რაღაც გრძნობითის, მაცდუნებელის, და ამავე დროს აკრძალულის აურას."}
{"text": "Yet knowing more about its fascinating and often cruel history, as well as its production today, tells us where these associations originate and what they hide.\tახლა, როცა ვიცით შოკოლადის მომხიბლავი, და ამავე დროს სასტიკი ისტორიის, ასევე მისი დღევანდელი წარმოების შესახებ, გასაგებია, საიდან იღებს სათავეს ეს ასოციაციები და რა იმალება მათ უკან."}
{"text": "So as you unwrap your next bar of chocolate, take a moment to consider that not everything about chocolate is sweet.\tასე რომ, როცა გახსნით შოკოლადის მორიგ ფილას, დაფიქრდით, რომ შოკოლადთან დაკავშირებული ზოგი რამ, არც ისე ტკბილია."}
{"text": "So a few years ago, I did something really brave, or some would say really stupid.\tმაშ ასე, რამდენიმე წლის წინ, ნამდვილი სიმამაცე ჩავიდინე, ან ზოგიერთის თქმით, ნამდვილი სისულელე."}
{"text": "I ran for Congress.\tმე კონგრესში კენჭი ვიყარე."}
{"text": "For years, I had existed safely behind the scenes in politics as a fundraiser, as an organizer, but in my heart, I always wanted to run.\tწლების განმავლობაში, პოლიტიკური სცენის მიღმა მშვიდობიანად ვცხოვრობდი, როგორც ფონდების მომძიებელი და ორგანიზატორი, მაგრამ გულის სიღრმეში ყოველთვის მინდოდა კენჭი მეყარა."}
{"text": "The sitting congresswoman had been in my district since 1992.\tმოქმედი კონგრესვუმენი ჩვენს რაიონს 1992 წლიდან წარმოადგენდა."}
{"text": "She had never lost a race, and no one had really even run against her in a Democratic primary.\tის არასდროს დამარცხებულა და მის წინააღმდეგ დემოკრატების პრაიმერიში კენჭიც არავის უყრია."}
{"text": "But in my mind, this was my way to make a difference, to disrupt the status quo.\tმაგრამ ვიფიქრე, რომ ამ გზით შემეძლო რაღაცის ცვლილება და სტატუს-კვოს შეცვლა."}
{"text": "The polls, however, told a very different story.\tთუმცაღა, გამოკითხვებმა განსხვავებული შედეგები აჩვენეს."}
{"text": "My pollsters told me that I was crazy to run, that there was no way that I could win.\tჩემმა სოციოლოგებმა მითხრეს, რომ შევიშალე, როცა კენჭისყრა გადავწყვიტე, რომ გამარჯვების შანსი არ იყო."}
{"text": "But I ran anyway, and in 2012, I became an upstart in a New York City congressional race.\tმაგრამ კენჭი მაინც ვიყარე და 2012 წელს ნიუ-იორკიდან კონგრესის წევრობის კანდიდატი გავხდი."}
{"text": "I swore I was going to win.\tდავიფიცე, რომ გავიმარჯვებდი."}
{"text": "I had the endorsement from the New York Daily News, the Wall Street Journal snapped pictures of me on election day, and CNBC called it one of the hottest races in the country.\tNew York Daily News-გან მხარდაჭერა მქონდა, Wall Street Journal-მა არჩევნების დღეს სურათები გადამიღო და CNBC-მ ამ არჩევნებს ქვეყანაში ყველაზე ცხარე შეჯიბრი უწოდა."}
{"text": "I raised money from everyone I knew, including Indian aunties that were just so happy an Indian girl was running.\tფული შევაგროვე ყველასგან, ვისაც ვიცნობდი, ინდოელი დეიდების ჩათვლით, რომლებიც უბრალოდ ბედნიერები იყვნენ, რომ ინდოელი გოგო კენჭს იყრიდა."}
{"text": "But on election day, the polls were right, and I only got 19 percent of the vote, and the same papers that said I was a rising political star now said I wasted 1.3 million dollars on 6,321 votes.\tმაგრამ არჩევნების დღეს, გამოკითხვები მართალი აღმოჩნდა და ხმათა მხოლოდ 19% მივიღე. იმავე გაზეთებმა, რომლებიც არჩევნებამდე ამბობდნენ, რომ ამომავალი პოლიტიკური ვარსკვლავი ვიყავი, თქვეს, რომ 1,3 მლნ დოლარი 6 321 ამომრჩევლის ხმისთვის გავფლანგე."}
{"text": "Don't do the math.\tარ გამოითვალოთ."}
{"text": "It was humiliating.\tეს დამამცირებელი იყო."}
{"text": "Now, before you get the wrong idea, this is not a talk about the importance of failure.\tახლა კი, სანამ არასწორ დასკვნას გამოიტანდეთ, ეს გამოსვლა არ არის არც მარცხის მნიშვნელობაზე"}
{"text": "Nor is it about leaning in.\tდა არც დაჟინებულობაზე."}
{"text": "I tell you the story of how I ran for Congress because I was 33 years old and it was the first time in my entire life that I had done something that was truly brave, where I didn't worry about being perfect.\tმე გიყვებით ისტორიას კონგრესში კენჭი როგორ ვიყარე, რადგან 33 წლის ვიყავი და პირველად ჩემ ცხოვრებაში, რაღაც ნამდვილად გაბედული გავაკეთე და არ ვწუხდი იმაზე, რამდენად სრულყოფილი ვიქნებოდი."}
{"text": "And I'm not alone: so many women I talk to tell me that they gravitate towards careers and professions that they know they're going to be great in, that they know they're going to be perfect in, and it's no wonder why.\tმე მარტო არ ვარ. ბევრმა ქალმა, რომელსაც ველაპარაკე მითხრა, რომ ის კარიერა და პროფესია იზიდავთ, რაშიც იციან, რომ ძალიან კარგები იქნებიან, რაშიც სრულყოფილები იქნებიან და გასაკვირი არაა რატომ."}
{"text": "Most girls are taught to avoid risk and failure.\tგოგონათა უმეტესობას რისკისა და მარცხის თავიდან აცილებას,"}
{"text": "We're taught to smile pretty, play it safe, get all A's.\tლამაზად გაღიმებას, ფრთხილად ყოფნასა და უმაღლესი შეფასების მიღებას გვასწავლიან."}
{"text": "Boys, on the other hand, are taught to play rough, swing high, crawl to the top of the monkey bars and then just jump off headfirst.\tმეორეს მხრივ, ბიჭებს უხეშად თამაშს, ძლიერად რწევას, მაღლა აცოცებას და შემდეგ თავით დაშვებას ასწავლიან."}
{"text": "And by the time they're adults, whether they're negotiating a raise or even asking someone out on a date, they're habituated to take risk after risk.\tდა უკვე ზრდასრულ ასაკში, ხელფასის მომატებაზე მოლაპარაკებისას, ან ვინმეს პაემანზე დაპატიჟებისას, ისინი მიჩვეულები არიან გარისკვას."}
{"text": "They're rewarded for it.\tამას კი, ჯილდო მოაქვს."}
{"text": "It's often said in Silicon Valley, no one even takes you seriously unless you've had two failed start-ups.\t\"Silicon Valley\"-ში ხშირად ამბობენ, რომ სერიოზულად არავინ აღგიქვამს, თუ ორი წარუმატებელი სტარტაპი მაინც არ გქონია."}
{"text": "In other words, we're raising our girls to be perfect, and we're raising our boys to be brave.\tსხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გოგონებს სრულყოფილებად ვზრდით, ბიჭებს კი მამაცებად."}
{"text": "Some people worry about our federal deficit, but I, I worry about our bravery deficit.\tზოგიერთი ადამიანი ჩვენს ფედერალურ დეფიციტზე წუხს, მე კი სიმამაცის დეფიციტზე ვღელავ."}
{"text": "Our economy, our society, we're just losing out because we're not raising our girls to be brave.\tჩვენი ეკონომიკა, ჩვენი საზოგადოება, დანაკარგს განვიცდით, რადგან ჩვენს გოგოებს მამაცებად არ ვზრდით."}
{"text": "The bravery deficit is why women are underrepresented in STEM, in C-suites, in boardrooms, in Congress, and pretty much everywhere you look.\tსიმამაცის დეფიციტია მიზეზი, რომ ქალები არასაკმარისად არიან მეცნიერებაში, ტექნოლოგიაში, ინჟინერაში და მათემატიკაში წარმოდგენილნი. ან აღმასრულებელ თანამდებობზე, დირექტორთა საბჭოში, კონგრესში"}
{"text": "In the 1980s, psychologist Carol Dweck looked at how bright fifth graders handled an assignment that was too difficult for them.\tდა თითქმის ყველგან, სადაც არ უნდა გაიხედოთ. 1980-იან წლებში, ფსიქოლოგმა კეროლ დვეკმა შეხედა ნიჭიერი მე-5 კლასელები როგორ გაუმკლავდნენ დავალებას, რომელიც მათთვის საკმაოდ რთული იყო."}
{"text": "She found that bright girls were quick to give up.\tმან აღმოაჩინა, რომ ნიჭიერი გოგონები სწრაფად ნებდებოდნენ."}
{"text": "The higher the IQ, the more likely they were to give up.\tრაც უფრო მაღალი იყო მათი ინტელექტის კოეფიციენტი, დავალებას მით უფრო მალე ანებებდნენ თავს."}
{"text": "Bright boys, on the other hand, found the difficult material to be a challenge.\tნიჭიერმა ბიჭებმა კი, მეორეს მხრივ, რთული დავალება გამოწვევად"}
{"text": "They found it energizing.\tდა სტიმულის მომცემად მიიჩნიეს."}
{"text": "They were more likely to redouble their efforts.\tმათ თითქმის გააორმაგეს საკუთარი ძალისხმევა."}
{"text": "What's going on?\tრა ხდება?"}
{"text": "Well, at the fifth grade level, girls routinely outperform boys in every subject, including math and science, so it's not a question of ability.\tმეხუთე კლასის დონეზე, გოგოები ბიჭებთან შედარებით უკეთსები არიან ყველა საგანში, მათემატიკისა და მეცნიერების ჩათვლით, ასე რომ, პრობლემა უნარებს არ ეხება."}
{"text": "The difference is in how boys and girls approach a challenge.\tგანსხვავება იმაშია, თუ როგორ უდგებიან გოგონები და ბიჭები გამოწვევას."}
{"text": "And it doesn't just end in fifth grade.\tდა ეს მეხუთე კლასში არ სრულდება."}
{"text": "An HP report found that men will apply for a job if they meet only 60 percent of the qualifications, but women, women will apply only if they meet 100 percent of the qualifications.\tHP-ის ანგარიშში ნათქვამია, რომ კაცები სამუშაოსათვის განაცხადს ავსებენ, თუ მათი კვალიფიკაცია მოთხოვნების 60%-ს ემთხვევა, მაგრამ ქალები? ქალები მხოლოდ მაშინ გამოეხმაურებიან, თუ მათი კვალიფიკაცია მოთხოვნებს 100%-ით ემთხვევა"}
{"text": "100 percent.\t100 პროცენტით."}
{"text": "This study is usually invoked as evidence that, well, women need a little more confidence.\tეს კვლევა, ჩვეულებრივ მოყვანილია როგორც მტკიცებულება, რომ ქალებს ცოტა მეტი თავდაჯერებულობა სჭირდებათ."}
{"text": "But I think it's evidence that women have been socialized to aspire to perfection, and they're overly cautious.\tმაგრამ, ვფიქრობ, ეს კვლევა იმის მტკიცებულებაა, რომ ქალებს ასწავლიდნენ სრულყოფილებისკენ სწრაფვას და ისინი მეტისმეტად ფრთხილები არიან."}
{"text": "(Applause) And even when we're ambitious, even when we're leaning in, that socialization of perfection has caused us to take less risks in our careers.\t(აპლოდისმენტები) მაშინაც კი, როდესაც ამბიციურები ვართ, ან როცა დაჟინებით წამყვანი როლის დაკავებას ვცდილობთ, შეძენილმა ცოდნამ სრულყოფილების შესახებ კარიერაში ნაკლებად რისკიანი გაგვხადა"}
{"text": "And so those 600,000 jobs that are open right now in computing and tech, women are being left behind, and it means our economy is being left behind on all the innovation and problems women would solve if they were socialized to be brave instead of socialized to be perfect.\tდა იმ 600 000 სამსახურში, რომელიც ახლა ვაკანტურია კომპიუტერულ და ტექნიკურ სფეროში, ქალები უკან ჩამორჩებიან. და ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენი ეკონომიკა ყველა იმ ინოვაციასა და პრობლემის გადაწყვეტაში ჩამორჩება, რომლებსაც ქალები გადაჭრიდნენ, ისინი სიმამაცისკენ რომ წაეხალისებინათ და არა სრულყოფილებისკენ."}
{"text": "(Applause) So in 2012, I started a company to teach girls to code, and what I found is that by teaching them to code I had socialized them to be brave.\t(აპლოდისმენტები) 2012 წელს კომპანია დავაარსე, რომელიც გოგონებს პროგრამირებას ასწავლიდა, და აღმოვაჩინე, რომ ამით ისინი სიმამაცისკენ წავახალისე."}
{"text": "Coding, it's an endless process of trial and error, of trying to get the right command in the right place, with sometimes just a semicolon making the difference between success and failure.\tპროგრამირება შეცდომების ექსპერიმენტით ძიების დაუსრულებელი პროცესია. სწორ ადგილზე, სწორი ბრძანების ჩასმის მცდელობა. ზოგჯერ მხოლოდ წერტილ-მძიმე განაპირობებს წარმატებასა თუ მარცხს."}
{"text": "Code breaks and then it falls apart, and it often takes many, many tries until that magical moment when what you're trying to build comes to life.\tკოდი ირღვევა და შემდეგ აღარ მუშაობს და ხშირად ბევრი, ძალიან ბევრი მცდელობა სჭირდება, იმ ჯადოსნურ მომენტამდე, სანამ ის, რის გაკეთებასაც ცდილობდით გამოვა."}
{"text": "It requires perseverance.\tის მოითხოვს შეუპოვრობას."}
{"text": "It requires imperfection.\tის მოითხოვს არასრულყოფილებას."}
{"text": "We immediately see in our program our girls' fear of not getting it right, of not being perfect.\tჩვენ მაშინვე ვხედავთ ჩვენ პროგრამაში, გოგონების შიშს, რომ არ შეცდნენ, არასრულყოფილები არ იყვნენ."}
{"text": "Every Girls Who Code teacher tells me the same story.\t\"Girls Who Code\"-ის ყველა მასწავლებელი იმავე ამბავს მიყვება."}
{"text": "During the first week, when the girls are learning how to code, a student will call her over and she'll say, \"I don't know what code to write.\"\tპირველი კვირის განმავლობაში, როცა გოგონები პროგრამირებას სწავლობენ, ერთ-ერთი სტუდენტი მას ეძახის და ეუბნება: \"არ ვიცი რა კოდი დავწერო\"."}
{"text": "The teacher will look at her screen, and she'll see a blank text editor.\tმასწავლებელი მის ეკრანს შეხედავს და ცარიელი ტექსტურ რედაქტორს ხედავს."}
{"text": "If she didn't know any better, she'd think that her student spent the past 20 minutes just staring at the screen.\tგამოციდლი რომ არ ყოფილიყო, იფიქრებდა, რომ სტუდენტმა უკანასკელი 20 წუთი ეკრანის ყურებაში გაატარა."}
{"text": "But if she presses undo a few times, she'll see that her student wrote code and then deleted it.\tმაგრამ თუ ის \"უკან დაბრუნების\"(Undo) ღილაკს რამდენიმეჯერ დააჭერს დაინახავს, რომ მისმა სტუდენტმა კოდი დაწერა"}
{"text": "She tried, she came close, but she didn't get it exactly right.\tდა შემდეგ წაშალა. მან სცადა, ის ახლოს იყო, მაგრამ სწორად გაკეთება ვერ შეძლო."}
{"text": "Instead of showing the progress that she made, she'd rather show nothing at all.\tმისი პროგრესის ჩვენების ნაცვლად, ის საერთოდ არაფერს აჩვენებს."}
{"text": "Perfection or bust.\tსრულყოფილება ან კრახი."}
{"text": "It turns out that our girls are really good at coding, but it's not enough just to teach them to code.\tაღმოჩნდა, რომ ჩვენი გოგონები ძლიერები არიან პროგრამირებაში, მაგრამ მათთვის მხოლოდ პროგრამირების სწავლება საკმარისი არაა."}
{"text": "My friend Lev Brie, who is a professor at the University of Columbia and teaches intro to Java tells me about his office hours with computer science students.\tჩემმა მეგობარმა ლევ ბრიმ, რომელიც კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორია და Java-ს (პროგრამირების ენა) ასწავლის, კომპიუტერული მეცნიერების სტუნდენტებთან გატარებულ სამუშაო საათებზე მომიყვა."}
{"text": "When the guys are struggling with an assignment, they'll come in and they'll say, \"Professor, there's something wrong with my code.\"\tროდესაც ბიჭები დავალებას ვერ უმკლავდებიან, ისინი მოდიან და ამბობენ: „პროფესორო, ჩემს კოდს რაღაც სჭირს“."}
{"text": "The girls will come in and say, \"Professor, there's something wrong with me.\"\tამ დროს გოგონები კი მოდიან და ამბობენ: „პროფესორო, რაღაც მჭირს“"}
{"text": "We have to begin to undo the socialization of perfection, but we've got to combine it with building a sisterhood that lets girls know that they are not alone.\tჩვენ აღარ უნდა ვასწავლოთ სრულყოფილება, არამედ ერთად უნდა შევქმნათ ქალთა საზოგადოება, რომელიც ეტყვის გოგონებს, რომ ისინი მარტონი არ არიან."}
{"text": "Because trying harder is not going to fix a broken system.\tრადგან დაჟინებული მცდელობა ჩამოშლილ სიტემას არ გაასწორებს."}
{"text": "I can't tell you how many women tell me, \"I'm afraid to raise my hand, I'm afraid to ask a question, because I don't want to be the only one who doesn't understand, the only one who is struggling.\tვერ გეტყვით რამდენმა ქალმა მითხრა: „მეშინია ხელის აწევა, მეშინია კითხვის დასმა, რადგან არ მინდა ერთადერთი ვიყო, ვინც ვერ იგებს, ერთადერთი, ვისაც უჭირს.\""}
{"text": "When we teach girls to be brave and we have a supportive network cheering them on, they will build incredible things, and I see this every day.\tროცა გოგონებს ვასწავლით სიმამაცეს და როცა მხარდამჭერი ქსელი გვექნება, რომელიც მათ გაამხნევებს, ისინი წარმოუდგენელ რაღაცეებს შექმნიან და მე ამას ყოველდღე ვხედავ."}
{"text": "Take, for instance, two of our high school students who built a game called Tampon Run -- yes, Tampon Run -- to fight against the menstruation taboo and sexism in gaming.\tმაგალითად, ავიღოთ სკოლის ორი მაღალკლასელი, რომლებმაც თამაში სახელად Tampon Run შექმნეს. დიახ, Tampon Run, რათა თამაშებით ებრძოლათ მენსტრუაციის ტაბუსა და სექსიზმის წინააღმდეგ."}
{"text": "Or the Syrian refugee who dared show her love for her new country by building an app to help Americans get to the polls.\tან სირიელი ლტოლვილი, რომლებმაც გაბედა ახალი სამშობლოსადმი სიყვარული იმ აპლიკაციის შექმნით გამოეხატა, რომელიც ამერიკელებს დაეხმარებოდა"}
{"text": "Or a 16-year-old girl who built an algorithm to help detect whether a cancer is benign or malignant in the off chance that she can save her daddy's life because he has cancer.\tარჩევნებზე მისაღწევად. ან 16 წლის გოგონა, რომელმაც შექმნა ალგორითმი, რომელიც დაადგენდა კიბო კეთილთვისებიანია, თუ ავთვისებიანი. იმ იმედით, რომ მამამისის სიცოცხლეს გადაარჩენდა, რადგან მას კიბო აქვს."}
{"text": "These are just three examples of thousands, thousands of girls who have been socialized to be imperfect, who have learned to keep trying, who have learned perseverance.\tეს მხოლოდ სამი შემთხვევაა ათასობით შემთხვევიდან, ათასობით გოგონადან, რომელსაც ასწავლეს, რომ არასრულყოფილება არაა საგანგაშო, რომელმაც ისწავლა, როგორ არ შეწყვიტოს მცდელობა და რომელმაც ისწავლა შეუპოვრობა."}
{"text": "And whether they become coders or the next Hillary Clinton or Beyoncé, they will not defer their dreams.\tმიუხედავად იმისა გამოვლენ თუ არა ისინი პროგრამისტები, მომავალი ჰილარი კლინტონები ან ბიონსეები, ისინი საკუთარ ოცნებებზე უარს არ იტყვიან"}
{"text": "And those dreams have never been more important for our country.\tდა ეს ოცნებები არასოდეს ყოფილა უფრო მნიშვნელოვანი ჩვენი ქვეყნისთვის."}
{"text": "For the American economy, for any economy to grow, to truly innovate, we cannot leave behind half our population.\tამერიკული ეკონომიკისთვის, ნებისმიერი ეკონომიკის ზრდისთვის, ნამდვილი გამოგონებებისათვის ნახევარ მოსახლეობას უკან ვერ ჩამოვიტოვებთ."}
{"text": "We have to socialize our girls to be comfortable with imperfection, and we've got to do it now.\tჩვენს გოგონებს უნდა ვასწავლოთ, რომ არასრულყოფილებამ კომფორტი არ დაურღვიოთ და ჩვენ ეს ახლავე უნდა გავაკეთოთ."}
{"text": "We cannot wait for them to learn how to be brave like I did when I was 33 years old.\tვერ დაველოდებით სიმამაცეს როდის ისწავლიან, როგორც მე გავაკეთე ეს 33 წლის ასაკში."}
{"text": "We have to teach them to be brave in schools and early in their careers, when it has the most potential to impact their lives and the lives of others, and we have to show them that they will be loved and accepted not for being perfect but for being courageous.\tმათ სიმამაცე უნდა ვასწავლოთ სკოლებში, კარიერის დასაწყისში, როდესაც ყველაზე დიდი პოტენციალი არსებობს საკუთარ ცხოვრებასა და სხვების ცხოვრებაზე გავლენა მოახდინონ. მათ უნდა ვაჩვენოთ, რომ ისინი ეყვარებათ და მიიღებენ, არა მათი სრულყოფილების, არამედ გამბედაობის გამო."}
{"text": "And so I need each of you to tell every young woman you know -- your sister, your niece, your employee, your colleague -- to be comfortable with imperfection, because when we teach girls to be imperfect, and we help them leverage it, we will build a movement of young women who are brave and who will build a better world for themselves and for each and every one of us.\tმინდა, რომ თითოეულმა თქვენგანმა ყველა ახალგაზრდა ქალს, რომელსაც იცნობს: თქვენს დას, თქვენს დისშვილს, თქვენს თანამშრომელს, თქვენს კოლეგას უთხრას რომ არასრულყოფილებამ კომფორტი არ დაურღვიოთ, რადგან როდესაც ჩვენ ვასწავლით გოგონებს იყვნენ არასრუყოფილები და ვეხმარებით მათ მაქსიმალურად გამოიყენონ ეს. ჩვენ ვქმნით ახალგაზრდა ქალთა მოძრაობას, რომლებიც იქნებიან მამაცნი და უკეთეს სამყაროს შექმნიან საკუთარი თავისთვის და თითოეული ჩვენგანისთვის."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Chris Anderson: Reshma, thank you.\tკრის ანდერსონი: რეშმა, გმადლობთ."}
{"text": "It's such a powerful vision you have. You have a vision.\tძალიან კარგი ხედვები გაქვთ. შორსმჭვრეტელი ხართ."}
{"text": "Tell me how it's going.\tმითხარით რა ხდება?"}
{"text": "How many girls are involved now in your program?\tრამდენი გოგოა თქვენს პროგრამაში ჩართული?"}
{"text": "Reshma Saujani: Yeah. So in 2012, we taught 20 girls.\tრეშმა: მაშ, 2012 წელს 20 გოგო გვყავდა."}
{"text": "This year we'll teach 40,000 in all 50 states.\tწელს 40 000 გვეყოლება 50-ვე შტატში."}
{"text": "(Applause) And that number is really powerful, because last year we only graduated 7,500 women in computer science.\t(აპლოდისმენტები) ეს რიცხვი ნამდვილად შთამბეჭდავია, რადგან შარშან მხოლოდ 7 500 ქალმა დაამთავრა კომპიუტერული მეცნიერებები."}
{"text": "Like, the problem is so bad that we can make that type of change quickly.\tპრობლემა იმდენად დიდია, რომ ამ ტიპის ცვლილების განხორცილება სწრაფად შეგვიძლია."}
{"text": "CA: And you're working with some of the companies in this room even, who are welcoming graduates from your program?\tკა: აქ მყოფ რამდენიმე კომპანიასთან მუშაობთ არა, რომელიც კარს გაუღებს თქვენი პროგრამის კურსდამთავრებულებს?"}
{"text": "RS: Yeah, we have about 80 partners, from Twitter to Facebook to Adobe to IBM to Microsoft to Pixar to Disney, I mean, every single company out there.\tრს: დიახ, ჩვენ დაახლოებით 80 პარტნიორი გვყავს, Twitter-ით და Facebook-ით დაწყებული Adobe-ით, IBM-ით, Microsoft-ით Pixar-ით და Disney-ით დამთავრებული, პრაქტიკულად ყველა კომპანიასთან."}
{"text": "And if you're not signed up, I'm going to find you, because we need every single tech company to embed a Girls Who Code classroom in their office.\tთუ თქვენ არ ხართ დარეგისტრირებული მაშინ გიპოვით, რადგან ყველა ტექნოლოგიური კომპანია გვჭირდება, რომელიც საკუთარ ოფისში ჩაატარებს Girls Who Code-ის მეცადინეობებს."}
{"text": "CA: And you have some stories back from some of those companies that when you mix in more gender balance in the engineering teams, good things happen.\tკა: ამ კონმპანიებთან დაკავშირებული ისტორიებიც გაქვთ, როცა საინჟინრო გუნდებში მეტი გენდერული ბალანსი შეიტანეთ და კარგი რაღაცეები მოხდა."}
{"text": "RS: Great things happen.\tრს: დიდებული რაღაცეები მოხდა."}
{"text": "I mean, I think that it's crazy to me to think about the fact that right now 85 percent of all consumer purchases are made by women.\tსიგიჟეა, როცა ვფიქრობ იმ ფაქტზე, რომ 85% სამომხმარებლო შენაძენი ქალებს ეკუთვნით."}
{"text": "Women use social media at a rate of 600 percent more than men.\tქალები სოციალურ მედიას 600%-ით მეტად იყენებენ ვიდრე კაცები."}
{"text": "We own the Internet, and we should be building the companies of tomorrow.\tჩვენ ვფლობთ ინეტრნეტს და უნდა ავაშენოთ მომავლის კომპანიები."}
{"text": "And I think when companies have diverse teams, and they have incredible women that are part of their engineering teams, they build awesome things, and we see it every day.\tვფიქრობ, როდესაც კომპანიებს მრავალფეროვანი გუნდები ჰყავთ. ჰყავთ შესანიშნავი ქალები მათ საინჟინრო გუნდებში. ისინი გასაოცარ რამეებს ქმნიან და ჩვენ ამას ყოველ დღე ვხედავთ."}
{"text": "CA: Reshma, you saw the reaction there. You're doing incredibly important work.\tკა: რეშმა, ხედავთ ამ რეაქციას. თქვენ წარმოეუდგენლად მნიშვნელოვან საქმეს აკეთებთ."}
{"text": "This whole community is cheering you on. More power to you. Thank you.\tეს ხალხი თქვენ გამხნევებთ."}
{"text": "RS: Thank you.\tგამძლეობას გისურვებთ. მადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "The following are my opinions, and do not reflect the opinions or policies of any particular prosecutor's office.\tწარმოგიდგენთ ჩემს მოსაზრებებს. ისინი არ ასახავს რომელიმე კონკრეტული პროკურატურის მოსაზრებებს ან პოლიტიკას."}
{"text": "(Laughter) I am a prosecutor.\t(სიცილი) მე ვარ პროკურორი."}
{"text": "I believe in law and order.\tმჯერა კანონის და წესრიგის."}
{"text": "I am the adopted son of a police officer, a Marine and a hairdresser.\tმე ვარ პოლიციელის, საზღვაო ქვეითის და დალაქის აყვანილი ვაჟი."}
{"text": "I believe in accountability and that we should all be safe in our communities.\tმე მჯერა ანგარიშვალდებულების და იმის, რომ ჩვენ ყველა დაცული უნდა ვიყოთ."}
{"text": "I love my job and the people that do it.\tმიყვარს ჩემი საქმე და ისინი, ვინც მას აკეთებს."}
{"text": "I just think that it's our responsibility to do it better.\tუბრალოდ ვფიქრობ - ჩვენი პასუხისმგებლობაა, რომ უკეთ გავაკეთოთ."}
{"text": "By a show of hands, how many of you, by the age of 25, had either acted up in school, went somewhere you were specifically told to stay out of, or drank alcohol before your legal age?\tხელის აწევით 25 წლის ასაკისთვის, თქვენგან რამდენი მოქცეულა ცუდად სკოლაში, წასულა იქ, სადაც კონკრეტულად უთქვამთ, რომ არ წასულიყო, ან დაულევია ალკოჰოლი არასათანადო ასაკში?"}
{"text": "(Laughter) All right.\t(სიცილი) კარგით."}
{"text": "How many of you shoplifted, tried an illegal drug or got into a physical fight -- yes, even with a sibling?\tთქვენგან რამდენს გაუქურდავს მაღაზია, გაუსინჯავს არალეგალური ნარკოტიკი, ან ჩართულა ფიზიკურ ჩხუბში, კი, მათ შორის, და-ძმასთან?"}
{"text": "Now, how many of you ever spent one day in jail for any of those decisions?\tეხლა, თქვენგან რამდენს გაუტარებია თუნდაც ერთი დღე ციხეში ნებისმიერი ზემორე მოქმედებისთვის?"}
{"text": "How many of you sitting here today think that you're a danger to society or should be defined by those actions of youthful indiscretion?\tთქვენგან რამდენი თვლით, რომ წარმოადგენთ საშიშროებას საზოგადოებისადმი ან უნდა განისაზღვრებოდეთ ახალგაზრდობის ამ ცდომილი ქმედებებით?"}
{"text": "(Laughter) Point taken.\t(სიცილი) პასუხი მიღებულია."}
{"text": "When we talk about criminal justice reform, we often focus on a few things, and that's what I want to talk to you about today.\tროდესაც სისხლის სამართლის რეფორმაზე ვსაუბრობთ ჩვენ ხშირად ვფიკუსირდებით რამდენიმე საკითხზე და სწორედ ამაზე მინდა გესაუბროთ დღეს."}
{"text": "But first I'm going to -- since you shared with me, I'm going to give you a confession on my part.\tმაგრამ თავდაპირველად... რადგან თქვენ გამეხსენით, მინდა მეც გამოგიტყდეთ."}
{"text": "I went to law school to make money.\tსამართალზე ჩავაბარე ფულის გასაკეთებლად."}
{"text": "I had no interest in being a public servant, I had no interest in criminal law, and I definitely didn't think that I would ever be a prosecutor.\tარ მქონია საჯარო მოხელეობის ინტერესი, არ მქონია ინტერესი სისხლის სამართლის და უდავოდ არ მიფიქრია, რომ ოდესმე პროკურორი ვიქნებოდი."}
{"text": "Near the end of my first year of law school, I got an internship in the Roxbury Division of Boston Municipal Court.\tსამართალზე სწავლის პირველი წლის ბოლოს, გავხდი სტაჟიორი ბოსტონის მუნიციპალიტეტის სასამართლოს როქსბურის განყოფილებაში."}
{"text": "I knew of Roxbury as an impoverished neighborhood in Boston, plagued by gun violence and drug crime.\tროქსბურის ვიცნობდი, როგორც ბოსტონის გაღატაკებულ უბანს, გაწამებულს იარაღით ჩადენილი და ნარკოდანაშაულებით."}
{"text": "My life and my legal career changed the first day of that internship.\tჩემი ცხოვრება და კარიერა შეიცვალა სტაჟირების პირველ დღეს."}
{"text": "I walked into a courtroom, and I saw an auditorium of people who, one by one, would approach the front of that courtroom to say two words and two words only: \"Not guilty.\"\tშევედი სხდომის დარბაზში და ვნახე ადამიანები, რომლებიც, სათითაოდ, მიდიოდნენ წინ სხდომის დარბაზში ორი და მხოლოდ ორი სიტყვის სათქმელად: \"უდანაშაულო ვარ.\""}
{"text": "They were predominately black and brown.\tისინი ძირითადად ფერადკანიანები იყვნენ."}
{"text": "And then a judge, a defense attorney and a prosecutor would make life-altering decisions about that person without their input.\tშედეგ კი მოსამართლე, დაცვის ადვოკატი და პროკურორი იღებდნენ სიცოცხლის შემცვლელ დასკვნებს ამ ადამიანებზე, მათი მონაწილეობის გარეშე."}
{"text": "They were predominately white.\tისინი უმეტესად თეთრკანიანები იყვნენ."}
{"text": "As each person, one by one, approached the front of that courtroom, I couldn't stop but think: How did they get here?\tროცა თითოეული, სათითაოდ, მიდიოდა წინ დარბაზში არ შემეძლო არ მეფიქრა როგორ მოხვდნენ აქ?"}
{"text": "I wanted to know their stories.\tმათი ისტორიები მინდოდა მცოდნოდა."}
{"text": "And as the prosecutor read the facts of each case, I was thinking to myself, we could have predicted that.\tროცა პროკურორი კითხულობდა თითოეული საქმის ფაქტებს, ვფიქრობდი ჩემთვის, შეგვეძლო ამის განჭვრეტა."}
{"text": "That seems so preventable...\tისეთი პრევენცირებადი ჩანს..."}
{"text": "not because I was an expert in criminal law, but because it was common sense.\tსისხლის სამართლის ექსპერტი კი არ ვიყავი, საღი აზრი მეუბნებოდა ამას."}
{"text": "Over the course of the internship, I began to recognize people in the auditorium, not because they were criminal masterminds but because they were coming to us for help and we were sending them out without any.\tსტაჟირების განმავლობაში დავიწყე აუდიტორიაში ადამიანების ამოცნობა არა იმიტომ, რომ გენიოსი დამნაშავეები იყვნენ, არამედ იმიტომ, რომ შველისთვის მოდიოდნენ, ჩვენ კი მათ უკან ვაბრუნებდით."}
{"text": "My second year of law school I worked as a paralegal for a defense attorney, and in that experience I met many young men accused of murder.\tსამართალზე სწავლის მეორე წელს ვმუშაობდი დაცვის ადვოკატის თანაშემწედ და ამ გამოცდილებაში ვნახე მკვლელობაში ბრალდებული ბევრი ახალგაზრდა."}
{"text": "Even in our \"worst,\" I saw human stories.\tყველაზე \"საშინელშიც\" კი ადამიანური ისტორიები დავინახე."}
{"text": "And they all contained childhood trauma, victimization, poverty, loss, disengagement from school, early interaction with the police and the criminal justice system, all leading to a seat in a courtroom.\tისინი ყველა შეიცავდა ბავშვობისდროინდელ ტრავმას, ვიქტიმიზაციას, სიღარიბეს, დანაკარგს, სკოლიდან გაგდებას, პოლიციასთან და სისხლის მართლმსაჯულებასთან ადრეულ ინტერაქციას, ყველაფერს, რასაც სხდომის დარბაზამდე მივყავართ."}
{"text": "Those convicted of murder were condemned to die in prison, and it was during those meetings with those men that I couldn't fathom why we would spend so much money to keep this one person in jail for the next 80 years when we could have reinvested it up front, and perhaps prevented the whole thing from happening in the first place.\tმკვლელობაში ბრალდებულები განწირული იყვნენ ციხეში სიკვდილისთვის. ამ ადამიანებთან შეხვედრებისას არ მესმოდა რატომ ვხარჯავდით ამდენს ფულს შემდეგი 80 წლით ერთი ადამიანის ციხეში გამოსაკეტად, მაშინ როცა შეგვეძლო წინასწარი რეინვესტირება და ალბათ მთელი ამბის თავიდან აცილება."}
{"text": "(Applause) My third year of law school, I defended people accused of small street crimes, mostly mentally ill, mostly homeless, mostly drug-addicted, all in need of help.\t(ტაში) სწავლის მესამე წელს ვიცავდი ბრალდებულებს ქუჩაში ჩადენილი მცირე დანაშაულებისთვის უმეტესად მენტალურად დაავადებულებს, უმეტესად უსახლკაროებს, უმეტესად ნარკოდამოკიდებულებს, - დახმარების მსაჭიროებლებს."}
{"text": "They would come to us, and we would send them away without that help.\tისინი მოდიოდნენ ჩვენთან და ჩვენ ვაბრუნებდით მათ უკან დახმარების გარეშე."}
{"text": "They were in need of our assistance.\tმათ ჭირდებოდათ ჩვენი დახმარება"}
{"text": "But we weren't giving them any.\tდა ჩვენ არ გავცემდით დახმარებას."}
{"text": "Prosecuted, adjudged and defended by people who knew nothing about them.\tბრალდებაწარდგენილი, გასამართლებული და დაცული ადამიანების მიერ, ვინც მათზე არაფერი იციან."}
{"text": "The staggering inefficiency is what drove me to criminal justice work.\tგამაოგნებელმა არაეფექტიანობამ მიბიძგა მემუშავა სისხლის სამართალში."}
{"text": "The unfairness of it all made me want to be a defender.\tამ ყოველივეს უსამართლობამ გამიჩინა სურვილი გავმხდარიყავი დამცველი."}
{"text": "The power dynamic that I came to understand made me become a prosecutor.\tგაგებულმა ძალის დინამიკამ კი მაქცია პროკურორად."}
{"text": "I don't want to spend a lot of time talking about the problem.\tარ მინდა დიდი დრო ვისაუბრო პრობლემაზე."}
{"text": "We know the criminal justice system needs reform, we know there are 2.3 million people in American jails and prisons, making us the most incarcerated nation on the planet.\tვიცით, რომ სისხლის მართლმსაჯულებას სჭირდება რეფორმა. ვიცით, რომ ამერიკაში 2.3 მილიონი ადამიანია ციხეში, რაც ყველაზე ბევრია პლანეტაზე."}
{"text": "We know there's another seven million people on probation or parole, we know that the criminal justice system disproportionately affects people of color, particularly poor people of color.\tვიცით, რომ დამატებით 7 მილიონს პირობითი აქვს. ვიცი, რომ სისხლის მართლმსაჯულება არაპროპორციულად მოქმედებს ფერადკანიანებზე, განსაკუთრებით, ღარიბ ფერადკანიანებზე."}
{"text": "And we know there are system failures happening everywhere that bring people to our courtrooms.\tვიცით, რომ სისტემის ჩავარდნები ხდება ყველგან, რასაც მოჰყავს ადამიანი ჩვენს სხდომის დარბაზებში,"}
{"text": "But what we do not discuss is how ill-equipped our prosecutors are to receive them.\tთუმცა ჩვენ არ ვიხილავთ, რამდენად მოუმზადებელნი არიან პროკურორები მათ მისაღებად."}
{"text": "When we talk about criminal justice reform, we, as a society, focus on three things.\tროდესაც ვსაუბრობთ სისხლის სამართლის რეფორმაზე, ჩვენ, როგორც საზოგადოება ფოკუსირებული ვართ სამ რამეზე"}
{"text": "We complain, we tweet, we protest about the police, about sentencing laws and about prison.\tჩვენ ვჩივით, ვპოსტავთ, ვაპროტესტებთ პოლიციაზე, სასჯელის კანონებზე და ციხეებზე."}
{"text": "We rarely, if ever, talk about the prosecutor.\tჩვენ, თუ საერთოდ, იშვიათად ვსაუბრობთ პროკურორებზე."}
{"text": "In the fall of 2009, a young man was arrested by the Boston Police Department.\t2009 წლის შემოდგომაზე, ახალგაზრდა დააკავა ბოსტონის პოლიციის დეპარტამენტმა."}
{"text": "He was 18 years old, he was African American and he was a senior at a local public school.\tის იყო 18 წლის, ის იყო აფრო-ამერიკელი, ის იყო ადგილობრივი საჯარო სკოლის უფროსკლასელი."}
{"text": "He had his sights set on college but his part-time, minimum-wage job wasn't providing the financial opportunity he needed to enroll in school.\tის აპირებდა კოლეჯში სწავლას, მაგრამ მისი სამსახური, დაბალი ხელფასით, არ აძლევდა ფინანსურ შესაძლებლობას ჩაებარებინა სასწავლებელში."}
{"text": "In a series of bad decisions, he stole 30 laptops from a store and sold them on the Internet.\tცუდი გადაწყვეტილებების სერიით მაღაზიიდან მოიპარა 30 ლეპტოპი და გაყიდა ინტერნეტით."}
{"text": "This led to his arrest and a criminal complaint of 30 felony charges.\tაღნიშნულმა გამოიწვია დაკავება და საჩივარი 30 დანაშაულის ჩადენაში."}
{"text": "The potential jail time he faced is what stressed Christopher out the most.\tთავისუფლების აღკვეთის სავარაუდო დრომ განსაკუთრებით იმოქმედა ქრისტოფერზე,"}
{"text": "But what he had little understanding of was the impact a criminal record would have on his future.\tმაგრამ მას ძალიან ცოტა ესმოდა იმისა, თუ რა გავლენა ექნებოდა კრიმინალურ ჩანაწერს მის მომავალზე."}
{"text": "I was standing in arraignments that day when Christopher's case came across my desk.\tიმ დღეს ბრალდებებს წარვადგენდი, როდესაც ქრისტოფერის საქმე აღმოჩნდა ჩემს მაგიდაზე."}
{"text": "And at the risk of sounding dramatic, in that moment, I had Christopher's life in my hands.\tშეიძლება დრამატულად ჟღერდეს - იმ მომენტში ხელში მეჭირა ქრისტოფერის სიცოცხლე."}
{"text": "I was 29 years old, a brand-new prosecutor, and I had little appreciation for how the decisions I would make would impact Christopher's life.\t29 წლის ვიყავი, სრულიად ახალი პროკურორი მწირი წარმოდგენა მქონა იმაზე, რა გავლენა ექნებოდა ჩემს ქმედებებს ქრისტოფერის სიცოცხლეზე."}
{"text": "Christopher's case was a serious one and it needed to be dealt with as such, but I didn't think branding him a felon for the rest of his life was the right answer.\tქრისტოფერის საქმე სერიოზული იყო და მას ასე უნდა მოვპყრობოდი, თუმცა არ მიფიქრია სიცოცლის მანძილზე მისი დამნაშავედ სახელდება იყო სწორი პასუხი."}
{"text": "For the most part, prosecutors step onto the job with little appreciation of the impact of our decisions, regardless of our intent.\tუმეტესად, ისე იწყებენ პროკურორები კარიერას, რომ ძალიან მწირი წარმოდგენა აქვთ მათი ქმედებების შედეგებზე, მიუხედავად განზრახვისა."}
{"text": "Despite our broad discretion, we learn to avoid risk at all cost, rendering our discretion basically useless.\tმიუხედავად ფართო დისკრეციისა, ჩვენ ვსწავლობს ყოველგვარად რისკის თავიდან არიდებას, დისკრეციის ქონა ფაქტობრივად უსარგებლოა."}
{"text": "History has conditioned us to believe that somehow, the criminal justice system brings about accountability and improves public safety, despite evidence to the contrary.\tისტორიამ განგვისაზღვრა გვჯეროდეს, რომ რაღაცნაირად სისხლის მართლმსაჯულების სისტემა იწვევს ანგარიშვალდებულებას და აუმჯობესებს უსაფრთხოებას მიუხედავად საწინააღმდეგოს მტკიცებულებებისა."}
{"text": "We're judged internally and externally by our convictions and our trial wins, so prosecutors aren't really incentivized to be creative at our case dispositions, or to take risks on people we might not otherwise.\tშიგნიდან და გარედან ვფასდებით მსჯავრდებებით და მოგებული საქმეებით. პროკურორები ნამდვილად არ არის წახალისებული შემოქმედებითობაზე საქმის წარმოების პროცესში, ან იმაზე, რომ გავრისკოთ მათთვის, ვისთვისაც შეიძლება არ გაგვერისკა."}
{"text": "We stick to an outdated method, counterproductive to achieving the very goal that we all want, and that's safer communities.\tვინარჩუნებთ მოძველებულ მეთოდს, იმ მიზნის კონტრპროდუქტიულს, რომლის მიღწევაც ყველას გვინდა და რომელიც უფრო უსაფრთხოა სოციუმისთვის."}
{"text": "Yet most prosecutors standing in my space would have arraigned Christopher.\tპროკურორების უმრავლესობა ჩემს ადგილად ბრალს წარუდგენა ქრისტოფერს."}
{"text": "They have little appreciation for what we can do.\tმცირე წარმოდგენა აქვთ იმისა, თუ რა შეგვიძლია გავაკეთოთ."}
{"text": "Arraigning Christopher would give him a criminal record, making it harder for him to get a job, setting in motion a cycle that defines the failing criminal justice system today.\tქრისტოფერისთვის ბრალის წარდგენა მის კრიმინალურ ჩანაწერს შექმნიდა, რაც გაურთულებდა სამსახურის პოვნას. მოძრაობაში მოიყვანდა წრეს, რომელიც განსაზღვრავს დღეს სისხლის მართლმსაჯულების მარცხს."}
{"text": "With a criminal record and without a job, Christopher would be unable to find employment, education or stable housing.\tკრიმინალური ჩანაწერით და სამსახურის გარეშე, ქრისტოფერი ვერ იპოვიდა დასაქმებას, განათლებას ან სტაბილურ სახლს."}
{"text": "Without those protective factors in his life, Christopher would be more likely to commit further, more serious crime.\tცხოვრებაში ამ დამცავი ფაქტორების გარეშე, ქრისტოფერი სავარაუდოდ ჩაიდენდა უფრო მძიმე, უფრო სერიოზულ დანაშაულს."}
{"text": "The more contact Christopher had with the criminal justice system, the more likely it would be that he would return again and again and again -- all at tremendous social cost to his children, to his family and to his peers.\tრაც მეტი კონტაქტი ექნებოდა ქრისტოფერს სისხლის მართლმსაჯულებასთან, მით მეტი იქნებოდა მისი დაბრუნების ალბათობა, კიდევ და კიდევ უზარმაზარი სოციალური ფასი მისი შვილებისთვის, ოჯახისთვის და მეგობრებისთვის."}
{"text": "And, ladies and gentlemen, it is a terrible public safety outcome for the rest of us.\tქალბატონები და ბატონები, ჩვენთვის, საზოგადო უსაფრთხოებისთვის, ეს საშინელი შედეგია."}
{"text": "When I came out of law school, I did the same thing as everybody else.\tროდესაც დავამთავრე სამართალზე სწავლა, ვაკეთებდი იგივეს, რასაც ყველა სხვა."}
{"text": "I came out as a prosecutor expected to do justice, but I never learned what justice was in my classes -- none of us do.\tგავხდი პროკურორი, რომლისგან მოლოდინია სამართლიანობაზე, მაგრამ არასოდეს მისწავლია, რა არის სამართლიანობა. არცერთ ჩვენგანს."}
{"text": "None of us do.\tარცერთ ჩვენგანს."}
{"text": "And yet, prosecutors are the most powerful actors in the criminal justice system.\tარადა პროკურორები ყველაზე ძლიერი აქტორების არიან სისხლის სამართალწარმოებაში."}
{"text": "Our power is virtually boundless.\tჩვენი ძალა პრაქტიკულად უსაზღვროა."}
{"text": "In most cases, not the judge, not the police, not the legislature, not the mayor, not the governor, not the President can tell us how to prosecute our cases.\tუმეტეს შემთხვევაში, არც მოსამართლეს, არც პოლიციას, არც კანონმდებელს, არც მერს, არც გუბერნატორს, არც პრეზიდენტს შეუძლია გვითხრას, როგორ წარვმართოთ საქმე."}
{"text": "The decision to arraign Christopher and give him a criminal record was exclusively mine.\tპირადად ჩემი გადასაწყვეტი იყო მიმეცა ქრისტოფერისთვის კრიმინალური ჩანაწერი."}
{"text": "I would choose whether to prosecute him for 30 felonies, for one felony, for a misdemeanor, or at all.\tუნდა გადამეწყვიტა მიმეცა პასუხისგებაში 30 ან 1 დანაშაულისთვის, სამართალდარღვევისთვის, ან სულაც არა."}
{"text": "I would choose whether to leverage Christopher into a plea deal or take the case to trial, and ultimately, I would be in a position to ask for Christopher to go to jail.\tმე ავირჩევდი შემედგინა ქრისტოფერისთვის საპროცესო შეთანხმება ან წამეღო საქმე სასამართლოში. დაბოლოს, მე ვიქნებოდი იმ პოზიციაში, რომ მომეთხოვა მისი ციხეში გაშვება."}
{"text": "These are decisions that prosecutors make every day unfettered, and we are unaware and untrained of the grave consequences of those decisions.\tამ გადაწყვეტილებებს პროკურორი იღებს ყოველ დღე, შეუზღუდავად და ჩვენ არ ვიცით, არ გვასწავლიან ამ გადაწყვეტილებათა სერიოზულ შედეგებს."}
{"text": "One night this past summer, I was at a small gathering of professional men of color from around the city.\tერთი ღამით, გასულ ზაფხულს, ვიყავი ფერადკანიანი პროფერიონალების მცირე შეკრებაზე, ქალაქის მასშტაბით."}
{"text": "As I stood there stuffing free finger sandwiches into my mouth, as you do as public servant -- (Laughter) I noticed across the room, a young man waving and smiling at me and approaching me.\tროდესაც ვიდექი და თითისტოლა უფასო სენდვიჩებს ვიტენიდი პირში, როგორც საჯარო მოხელეებს ჩვევიათ (სიცილი) შევამჩნიე ოთახის გაღმა ახალგაზრდა კაცი ხელს მიქნევს, მიცინის და მიახლოვდება."}
{"text": "And I recognized him, but I couldn't place from where, and before I knew it, this young man was hugging me.\tვიცანი, თუმც ვერ გავიხსენე საიდან. სანამ გავერკვეოდი, ეს ახალგაზრდა უკვე მეხუტებოდა"}
{"text": "And thanking me.\tდა მადლობას მიხდიდა."}
{"text": "\"You cared about me, and you changed my life.\"\t\"შენ იზრუნე ჩემზე, შენ შეცვალე ჩემი სიცოცხლე.\""}
{"text": "It was Christopher.\tეს იყო ქრისტოფერი."}
{"text": "See, I never arraigned Christopher.\tროგორც ხედავთ, ბრალი არ წარმიდგენია."}
{"text": "He never faced a judge or a jail, he never had a criminal record.\tარასდრის ყოფილა მოსამართლის წინაშე ან ციხეში. მას არ ჰქონია კრიმინალური ჩანაწერი."}
{"text": "Instead, I worked with Christopher; first on being accountable for his actions, and then, putting him in a position where he wouldn't re-offend.\tნაცვლად ამისა, ვიმუშავე ქრისტოფერთან. პირველად იმაზე, რომ ყოფილიყო ანგარიშვალდებული საკუთარ ქმედებებზე, შემდეგ მის ჩაყენებაზე ისეთ პოზიციაში, რომელშიც დანაშაულს აღარ გაიმეორებდა."}
{"text": "We recovered 75 percent of the computers that he sold and gave them back to Best Buy, and came up with a financial plan to repay for the computers we couldn't recover.\tჩვენ დავიბრუნეთ იმ კომპიუტერების 75%, რაც მან გაყიდა და გადავეცით მაღაზიას. ჩვენ შევადგინეთ ფინანსური გეგმა იმ კომპიუტერების ფასის გასასტუმრებლად, რომლებიც ვერ დავიბრუნეთ."}
{"text": "Christopher did community service.\tქრისტოფერმა შეასრულა საზოგადო სამუშაო."}
{"text": "He wrote an essay reflecting on how this case could impact his future and that of the community.\tდაწერა ესსე იმაზე, თუ რა გავლენა შეიძლებოდა ჰქონოდა ამ საქმეს მის და საზოგადოების მომავალზე."}
{"text": "He applied to college, he obtained financial aid, and he went on to graduate from a four-year school.\tგანაცხადი შეიტანა კოლეჯში, მიიღო ფინანსური დახმარება, დაასრულა ოთხწლიანი სასწავლებელი."}
{"text": "(Applause) After we finished hugging, I looked at his name tag, to learn that Christopher was the manager of a large bank in Boston.\t(ტაში) როდესაც დავასრულეთ ჩახუტება, შევხედე მის ბეჯს შევიტყვე, რომ ქრისტოფერი დიდი ბანკის მენეჯერი იყო ბოსტონში."}
{"text": "Christopher had accomplished -- and making a lot more money than me -- (Laughter) He had accomplished all of this in the six years since I had first seen him in Roxbury Court.\tქრისტოფერმა შეასრულა... აკეთებდა ჩემზე გაცილებით მეტს ფულს... (სიცილი) მან ამ ყველაფერს მიაღწია 6 წლის განმავლობაში, მას შემდეგ რაც როქსბურის სასამართლოში ვნახე."}
{"text": "I can't take credit for Christopher's journey to success, but I certainly did my part to keep him on the path.\tარ შემიძლია დავიბრალო ქრისტოფერის წარმატებული სვლა, თუმცა ნამდვილად შევიტანე ჩემი წვლილი, რომ იგი დარჩენილიყო გზაზე."}
{"text": "There are thousands of Christophers out there, some locked in our jails and prisons.\tათასობით ქრისტოფერია, ზოგი ჩვენს იზოლატორებში და ციხეებში."}
{"text": "We need thousands of prosecutors to recognize that and to protect them.\tგვჭირდება ათასობით პროკურორი, რათა ვაღიაროთ აღნიშნული და დავიცვათ ისინი."}
{"text": "An employed Christopher is better for public safety than a condemned one.\tდასაქმებული ქრისტოფერი უფრო უსაფრთხოა საზოგადოებისთვის, ვიდრე მსჯავრდებული."}
{"text": "It's a bigger win for all of us.\tეს გაცილებით დიდი მოგებაა ყველასთვის."}
{"text": "In retrospect, the decision not to throw the book at Christopher makes perfect sense.\tრეტროსპექტივაში, ქრისტოფერი მკაცრად არდასჯის გადაწყვეტილება სრულიად გონივრულია."}
{"text": "When I saw him that first day in Roxbury Court, I didn't see a criminal standing there.\tროდესაც პირველად ვნახე როქსბურის სასამართლოში, ვერ ვხედავდი მასში დამნაშავეს."}
{"text": "I saw myself -- a young person in need of intervention.\tჩემი თავი დავინახე - ახალგაზრდა, რომელსაც ჩართვა ჭირდებოდა."}
{"text": "As an individual caught selling a large quantity of drugs in my late teens, I knew firsthand the power of opportunity as opposed to the wrath of the criminal justice system.\tროგორც თინეიჯერობისას დიდი ოდენობით ნარკოტიკების რეალიზაციაში გამოჭერილმა, პირადად ვიცოდი შესაძლებლობის ძალა, სისხლის მართლმსაჯულების მრისხანების საპირისპიროდ."}
{"text": "Along the way, with the help and guidance of my district attorney, my supervisor and judges, I learned the power of the prosecutor to change lives instead of ruining them.\tდროთა განმავლობაში, რაიონული ადვოკატის, ჩემი ზემდგომისა და მოსამართლეების დახმარებითა და გაძღოლით, ვისწავლე პროკურორის ძალა შემეცვალა სიცოცხლეები, მათი დანგრევის ნაცვლად."}
{"text": "And that's how we do it in Boston.\tასე ვაკეთებთ ბოსტონში."}
{"text": "We helped a woman who was arrested for stealing groceries to feed her kids get a job.\tჩვენ დავეხმარეთ ბავშვებისთვის საკვების მოპარვის გამო დაპატიმრებულ ქალს, ეპოვა სამსახური."}
{"text": "Instead of putting an abused teenager in adult jail for punching another teenager, we secured mental health treatment and community supervision.\tნაცვლად იმისა, რომ დაჩაგრული თინეიჯერი ჩაგვესვა ზრდასრულთა ციხეში, სხვა თინეიჯერის ცემის გამო, უზრუნველყავით მენტალური მკურნალობა და საზოგადოებრივი ზედამხედველობა."}
{"text": "A runaway girl who was arrested for prostituting, to survive on the streets, needed a safe place to live and grow -- something we could help her with.\tსახლიდან გაქცეულ გოგოს, რომელის დაკავებული იყო, თავის გადასარჩენად, პროსტიტუციის გამო და სჭირდებოდა უსაფრთხო ადგილი საცხოვრებლად და ზრდისთვის - ისეთი რამ, რაშიც შეგვეძლო დავხმარებოდით."}
{"text": "I even helped a young man who was so afraid of the older gang kids showing up after school, that one morning instead of a lunchbox into his backpack, he put a loaded 9-millimeter.\tიმ ახალგაზრდასაც კი დავეხმარე, რომელსაც ისე ეშინოდა ბანდის უფროსი წევრების სკოლაში მისვლის, რომ ერთი დილით ჩანთაში, ლანჩის ყუთის ნაცვლად, გადატენილი 9 მილიმეტრიანი ჩადო."}
{"text": "We would spend our time that we'd normally take prepping our cases for months and months for trial down the road by coming up with real solutions to the problems as they presented.\tჩვენ იმ დროს, რასაც ჩვეულებრივ საქმის მომზადებას მოვახმარებდით, თვეების განმავლობაში ვიდრე საქმის განხილვამდე, წარმოდგენილი პრობლემებისთვის რეალური გადაწყვეტების მოფიქრებას ვანდომებდით."}
{"text": "Which is the better way to spend our time?\tრომელია დროის გამოყენების უკეთესი გზა?"}
{"text": "How would you prefer your prosecutors to spend theirs?\tროგორ ამჯობინებდით, რომ თქვენი პროკურორი მოქცეულიყო?"}
{"text": "Why are we spending 80 billion dollars on a prison industry that we know is failing, when we could take that money and reallocate it into education, into mental health treatment, into substance abuse treatment and to community investment so we can develop our neighborhoods?\tრატომ ვხარჯავთ 80 მილიარდ დოლარს ციხეების იმ სისტემაზე, რომელიც ვიცით, რომ არ ამართლებს, როცა შეგვეძლო ეს ფული დაგვეხარჯა განათლებაზე, მენტალურ მკურნალობაზე, დამოკიდებულების მკურნალობაზე. საზოგადოებაში ინვესტირებაზე, რომ განგვევითარებინა სამეზობლოები?"}
{"text": "(Applause) So why should this matter to you?\t(ტაში) რატომ უნდა იყოს ეს მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "Well, one, we're spending a lot of money.\tპირველი: უამრავ ფულს ვხარჯავთ."}
{"text": "Our money.\tჩვენს ფულს."}
{"text": "It costs 109,000 dollars in some states to lock up a teenager for a year, with a 60 percent chance that that person will return to the very same system.\tზოგ შტატში 109 000 დოლარი ჯდება ერთი წლით ერთი თინეიჯერის გამოკეტვა, 60% შანსით, რომ იგივე პირი დაუბრუნდება იგივე სისტემას."}
{"text": "That is a terrible return on investment.\tასეთი საშინელია სარგებელი ინვესტიციაზე."}
{"text": "Number two: it's the right thing to do.\tმეორე: ასე მოქცევა სწორია."}
{"text": "If prosecutors were a part of creating the problem, it's incumbent on us to create a solution and we can do that using other disciplines that have already done the data and research for us.\tთუ პროკურორები არიან პრობლემის შექმნის მონაწილენი, ჩვენი ვალდებულებაა გადაწყვეტილების მიღება. ჩვენ შეგვიძლია ეს სხვა დისციპლინით, რომელთაც უკვე შეკრიბეს მონაცემები და ჩაატარეს კვლევა."}
{"text": "And number three: your voice and your vote can make that happen.\tდა მესამე: თქვენს პოზიციას და ხმას შეუძლია ეს მოახდინოს."}
{"text": "The next time there's a local district attorney's election in your jurisdiction, ask candidates these questions.\tშემდეგში, როდესაც რაიონული პროკურორის არჩევნები იქნება თქვენს იურისდიქციაში, დაუსვით კანდიდატებს ეს კითხვები."}
{"text": "One: What are you doing to make me and my neighbors safer?\tერთი: რას აკეთებ, რომ მე და ჩემი სამეზობლო იყოს უფრო უსაფრთხო?"}
{"text": "Two: What data are you collecting, and how are you training your prosecutors to make sure that it's working?\tორი: რა ინფორმაციას აგროვებ, რაში ატრენინგებ პროკურორებს, რომ დარწმუნდე ეფექტიანობაში?"}
{"text": "And number three: If it's not working for everybody, what are you doing to fix it?\tდა სამი: თუ სისტემა ყველასთვის არ მუშაობს, რას აკეთებ ამის გამოსასწორებლად?"}
{"text": "If they can't answer the questions, they shouldn't be doing the job.\tთუ ვერ გიპასუხებენ, არ უნდა აკეთებდნენ ამ საქმეს."}
{"text": "Each one of you that raised your hand at the beginning of this talk is a living, breathing example of the power of opportunity, of intervention, of support and of love.\tთითოეული, ვინც ხელი ასწიეთ საუბრის დასაწყისში, არის ცოცხალი მაგალითი შესაძლებლობის ძალის, ჩართვის, მხარდაჭერის და სიყვარულის."}
{"text": "While each of you may have faced your own brand of discipline for whatever malfeasances you committed, barely any of you needed a day in jail to make you the people that you are today -- some of the greatest minds on the planet.\tმაშინ, როდესაც თითოეულს საკუთარი დისციპლინა გახასიათებთ, რაც არ უნდა უწესობა ჩაგედინათ, არ დაგჭირდათ ციხეში დღის გატარება, რომ ის ადამიანი გამხდარიყავით, ვინც დღეს ხართ - პლანეტის ერთ-ერთი საუკეთესო ინტელექტუალები."}
{"text": "Every day, thousands of times a day, prosecutors around the United States wield power so great that it can bring about catastrophe as quickly as it can bring about opportunity, intervention, support and yes, even love.\tყოველ დღე, დღეში ათასობით, აშშ-ს მასშტაბით პროკურორებს ხელთ უპყრიათ იმდენად დიდი ძალა, რომ შეუძლიათ გამოიწვიონ კატასტროფა, ისევე სწრაფად, როგორც შეუძლიათ შექმნან შესაძლებლობა, ჩართვა, მხარდაჭერა და დიახ, სიყვარულიც კი."}
{"text": "Those qualities are the hallmarks of a strong community, and a strong community is a safe one.\tესენი არის ძლიერი საზოგადოების ნიშნები, ხოლო ძლიერი საზოგადოება უსაფრთხოცაა."}
{"text": "If our communities are broken, don't let the lawyers that you elect fix them with outdated, inefficient, expensive methods.\tთუ საზოგადოება დანგრეულია, არ მისცეთ არჩეულ იურისტებს გამოსწორების უფლება მოძველებული, არაეფექტიანი და ძვირი მეთოდებით."}
{"text": "Demand more; vote for the prosecutor who's helping people stay out of jail, not putting them in.\tმოითხოვეთ მეტი - ხმა მიეცით იმ პროკურორს, რომელიც ეხმარება ციხისგან გათავისუფლებაში და არა სვამს ციხეებში."}
{"text": "Demand better.\tმოითხოვეთ უკეთესი."}
{"text": "You deserve it, your children deserve it, the people who are tied up in the system deserve it, but most of all, the people that we are sworn to protect and do justice for demand it.\tთქვენს იმსახურებთ ამას, თქვენი შვილები იმსახურებენ, სისტემაში მყოფი პირები იმსახურებენ, და ყველაზე მეტად, ადამიანები, ვისი დაცვაც და ვის მიმართაც სამართლის აღსრულება დავიფიცეთ, მოითხოვენ ამას."}
{"text": "We must, we must do better.\tჩვენ უნდა, ჩვენ უნდა ვიმუშაოთ უკეთ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(ტაში) მადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you very much.\t(ტაში) დიდი მადლობა."}
{"text": "Extraordinary claims require extraordinary evidence, and it is my job, my responsibility, as an astronomer to remind people that alien hypotheses should always be a last resort.\tუჩვეულო მტკიცებებს, უჩვეულო დასაბუთება სჭირდება. ჩემი, როგორც ასტრონომის მოვალეობა და საქმეა, ხალხს შევახსენო, რომ რამის ასახსნელად, უცხოპლანეტელების ჰიპოთეზას სულ ბოლოს უნდა მივმართოთ."}
{"text": "Now, I want to tell you a story about that.\tმინდა ამ თემაზე ერთი ამბავი მოგითხროთ."}
{"text": "It involves data from a NASA mission, ordinary people and one of the most extraordinary stars in our galaxy.\tამბავი ეხება მონაცემებს \"ნასას\" მისიიდან, ჩვეულებრივ ადამიანებს და ერთ-ერთ უჩველო ვარსკვლავს ჩვენს გალაქტიკაში."}
{"text": "It began in 2009 with the launch of NASA's Kepler mission.\tყველაფერი 2009 წელს, \"ნასას\" კეპლერის მისიის გაშვებით დაიწყო."}
{"text": "Kepler's main scientific objective was to find planets outside of our solar system.\tკეპლერის ძირითადი მეცნიერული ამოცანა იყო პლანეტების პოვნა მზის სისტემის მიღმა."}
{"text": "It did this by staring at a single field in the sky, this one, with all the tiny boxes.\tის ამას ცის ფიქსირებულ მონაკვეთზე დაკვირვებით აკეთებდა. ყველა ამ პატარა კვადრატზე დაკვრივებით."}
{"text": "And in this one field, it monitored the brightness of over 150,000 stars continuously for four years, taking a data point every 30 minutes.\tმხოლოდ ამ ერთ რეგიონში, ტელესკოპი განუწყვეტლივ აკვრიდებოდა 150 000-ზე მეტ ვარსკვლავის სიკაშკაშეს 4 წლის მანძილზე. ის ყოველ 30 წუთში იღებდა ახალ მონაცემებს."}
{"text": "It was looking for what astronomers call a transit.\tეძებდა მოვლენას, რომელსაც ასტრონომები ტრანზიტს ეძახიან."}
{"text": "This is when the planet's orbit is aligned in our line of sight, just so that the planet crosses in front of a star.\tესაა მოვლენა, როცა პლანეტის ორბიტა ისე ხვდება ჩვენი მხედველობის არეში, რომ ეს პლანეტა საკუთარ ვარსკვლავს წინ ჩაუვლის."}
{"text": "And when this happens, it blocks out a tiny bit of starlight, which you can see as a dip in this curve.\tამ დროს პლანეტა ბლოკავს ვარსკვლავის ნათების მცირე ნაწილს. რასაც ამ მრუდში ვარდნის სახით ხედავთ."}
{"text": "And so the team at NASA had developed very sophisticated computers to search for transits in all the Kepler data.\t\"ნასას\" გუნდმა ძალიან დახვეწილი კომპიუტერული პროგრამა შექმნა, კეპლერის მონაცემებში ტრანზიტის შემთხვევების გამოსავლენად."}
{"text": "At the same time of the first data release, astronomers at Yale were wondering an interesting thing: What if computers missed something?\tპირველი მონაცემების მიღებისას, იელის უნივერსიტეტის ასტრონომებმა იფიქრეს, ხომ შეიძლებოდა კომპიუტერებს რამე გამორჩენოდათ?"}
{"text": "And so we launched the citizen science project called Planet Hunters to have people look at the same data.\tამიტომ, ჩვენ მოყვარული ასტრონომებისთვის დავიწყეთ პროექტი: \"პლანეტებზე მონადირე\", სადაც ხალხს შესაძლებლობა აქვს დააკვირდეს იგივე მონაცემებს."}
{"text": "The human brain has an amazing ability for pattern recognition, sometimes even better than a computer.\tადამიანის ტვინს სტრუქტურის ამოცნობის შესანიშნავი თვისება აქვს, რომელიც ხანდახან კომპიუტერსაც ჯობნის."}
{"text": "However, there was a lot of skepticism around this.\tამ ამბავს ბევრი სკეპტიკოსი გამოუჩნდა."}
{"text": "My colleague, Debra Fischer, founder of the Planet Hunters project, said that people at the time were saying, \"You're crazy. There's no way that a computer will miss a signal.\"\tჩემს კოლეგას, დებრა ფიშერს, რომელმაც \"პლანეტებზე მონადირე\" დააარსა, ხალხი ასეთ რამეს ეუბნებოდა: \"თქვენ შეიშალეთ, შეუძლებელია, რომ კომპიუტერს რამე გამორჩეს\"."}
{"text": "And so it was on, the classic human versus machine gamble.\tასე დაიწყო ადამიანისა და კომპიუტერის კლასიკური შეჯიბრი."}
{"text": "And if we found one planet, we would be thrilled.\tერთი პლანეტის პოვნაც კი ძალიან ამაღელვებელი იქნებოდა."}
{"text": "When I joined the team four years ago, we had already found a couple.\tროდესაც 4 წლის წინ გუნდს შევუერთდი, ჩვენ უკვე 2 პლანეტა გვქონდა აღმოჩენილი."}
{"text": "And today, with the help of over 300,000 science enthusiasts, we have found dozens, and we've also found one of the most mysterious stars in our galaxy.\tდღესდღეობით, 300 000-ზე მეტი სამეცნიერო ენთუზიასტის წყალობით, ჩვენ ათობით პლანეტა ვიპოვეთ. ჩვენ ასევე მივაგენით ერთ-ერთ ყველზე იდუმალ ვარსკვლავს ჩვენ გალაქტიკაში."}
{"text": "So to understand this, let me show you what a normal transit in Kepler data looks like.\tამის ასახსნელად, განახებთ როგორ გამოიყურება ჩვეულებრივი ტრანზიტი კეპლერის მონაცემებში."}
{"text": "On this graph on the left-hand side you have the amount of light, and on the bottom is time.\tგრაფიკზე მარცხნივ მოცემულია სინათლის ინტენსივობა, ქვემოთ კი - დრო."}
{"text": "The white line is light just from the star, what astronomers call a light curve.\tთეთრი ხაზი კი ვარსკვლავიდან მომავალი სინათლეა, ასტრონომიაში მას სინათლის მრუდი ჰქვია."}
{"text": "Now, when a planet transits a star, it blocks out a little bit of this light, and the depth of this transit reflects the size of the object itself.\tროდესაც პლანეტა ტრანზიტის დროს ვარსკვლავს ჩაუვლის, ამ სინათლის მცირე ნაწილს ბლოკავს. ამ ტრანზიტის სიღრმე ასახავს თავად ობიექტის ზომას."}
{"text": "And so, for example, let's take Jupiter.\tმაგალითად, ავიღოთ იუპიტერი."}
{"text": "Planets don't get much bigger than Jupiter.\tიუპიტერზე ბევრად დიდი პლანეტები იშვიათია."}
{"text": "Jupiter will make a one percent drop in a star's brightness.\tტრანზიტის დროს იუპიტერი მზის სიკაშკაშეს 1%-ით ამცირებს."}
{"text": "Earth, on the other hand, is 11 times smaller than Jupiter, and the signal is barely visible in the data.\tდედამიწა კი იუპიტერზე 11-ჯერ პატარაა, ამიტომ მისი სიგნალი მონაცემებში რთული შესამჩნევია."}
{"text": "So back to our mystery.\tდავუბრუნდეთ იდუმალებას."}
{"text": "A few years ago, Planet Hunters were sifting through data looking for transits, and they spotted a mysterious signal coming from the star KIC 8462852.\tრამდენიმე წლის წინ \"პლანეტებზე მონადირენი\" მონაცემებში ტრანზიტებს ეძებდნენ და შენიშნეს უჩვეულო სიგნალი, რომელიც ვარსკვლავ KIC 8462852-დან მოდიოდა."}
{"text": "The observations in May of 2009 were the first they spotted, and they started talking about this in the discussion forums.\tპირველად სიგნალი 2009 წლის მაისში შეამჩნიეს. ისინი ამ მოვლენას სადისკუსიო ფორუმებზე განიხილავდნენ."}
{"text": "They said and object like Jupiter would make a drop like this in the star's light, but they were also saying it was giant.\tამბობდნენ, რომ მხოლოდ იუპიტერის ზომის ობიექტს შეეძლო ვარსკვლავის ნათების ასეთი ვარდნა. ამბობდნენ, რომ ის გიგანტური იყო."}
{"text": "You see, transits normally only last for a few hours, and this one lasted for almost a week.\tსაერთოდ ტრანზიტი ჩვეულებრივ რამდენიმე საათი გრძელდება. ეს მოვლენა კი, თითქმის ერთი კვირა გრძელდებოდა."}
{"text": "They were also saying that it looks asymmetric, meaning that instead of the clean, U-shaped dip that we saw with Jupiter, it had this strange slope that you can see on the left side.\tშეამჩნიეს ასევე მისი ასიმეტრიულობა. გამოკვეთილი U ასოს ფორმის მაგივრად, როგორც მაგალითად იუპიტერთან ჩანს, მას ჰქონდა უცნაური, ირიბი დაშვების ფორმა, როგორც მარცხნივ ხედავთ."}
{"text": "This seemed to indicate that whatever was getting in the way and blocking the starlight was not circular like a planet.\tეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ კოსმოსური სხეული, რომელიც ვარსკვლავის ნათებას ბლოკავს, არ არის პლანეტასავით მრგვალი."}
{"text": "There are few more dips that happened, but for a couple of years, it was pretty quiet.\tგვქონდა სხვა შემთხვევებიც. მაგრამ რამდენიმე წელიწადი შედარებით სიწყნარე იყო."}
{"text": "And then in March of 2011, we see this.\t2011 წლის მარტში კი, ეს დავაფიქსირეთ."}
{"text": "The star's light drops by a whole 15 percent, and this is huge compared to a planet, which would only make a one percent drop.\tვარსკვლავის ნათება მთელი 15%-ით დაეცა. ეს ვარდნა უზარმაზარია, პლანეტასთან შედარებით, რომელსაც მხოლოდ 1%-იანი ვარდნა აქვს."}
{"text": "We described this feature as both smooth and clean.\tამ თვისებას ვახასიათებდით როგორც გლუვს და გამოკვეთილს."}
{"text": "It also is asymmetric, having a gradual dimming that lasts almost a week, and then it snaps right back up to normal in just a matter of days.\tის ასევე ასიმეტრიული ფორმისაცაა, თანდათანობითი კლებით, რომელიც თითქმის კვირა გრძელდება. შემდეგ სულ რამდენიმე დღეში კი ნათება ნორმას უბრუნდება."}
{"text": "And again, after this, not much happens until February of 2013.\tდა ამის შემდეგ კვლავ სიწყნარე იყო, 2013 წლის თებერვლამდე."}
{"text": "Things start to get really crazy.\tროცა ნამდვილი სიგიჟე დაიწყო."}
{"text": "There is a huge complex of dips in the light curve that appear, and they last for like a hundred days, all the way up into the Kepler mission's end.\tსინათლის მრუდზე გაჩნდა უზარმაზარი რთული ვარდნები, რომლებიც დაახლოებით 100 დღე გაგრძელდა. კეპლერის მისიის ბოლომდე."}
{"text": "These dips have variable shapes.\tამ ვარდნებს სხვადასხვა ფორმა აქვს."}
{"text": "Some are very sharp, and some are broad, and they also have variable durations.\tზოგიერთი ძალიან წაწვეტებულია, ზოგი კი - ფართე და ასევე მათი ხანგრძლივობაც სხვადასხვაა."}
{"text": "Some last just for a day or two, and some for more than a week.\tზოგიერთი ერთ-ორ დღეს გრძელდება, ზოგი კი კვირაზე მეტს."}
{"text": "And there's also up and down trends within some of these dips, almost like several independent events were superimposed on top of each other.\tვარდნებში შეინიშნებოდა კლება-მატების ტენდენციები. თითქოს რამდენიმე დამოუკიდებელი მოვლენა ერთდროულად ჩანდა."}
{"text": "And at this time, this star drops in its brightness over 20 percent.\tამჯერად, ვარსკვლავის ნათება 20%-ზე მეტით დაეცა."}
{"text": "This means that whatever is blocking its light has an area of over 1,000 times the area of our planet Earth.\tეს ნიშნავს, რომ იმ ობიექტის ფართობი, რაც მას ბლოკავს დედამიწის ფართობს 1000-ჯერ აღემატება."}
{"text": "This is truly remarkable.\tნამდვილად შთამბეჭდავია."}
{"text": "And so the citizen scientists, when they saw this, they notified the science team that they found something weird enough that it might be worth following up.\tროდესაც მოყვარულმა ასტრონომებმა ეს შეამჩნიეს, მეცნიერთა ჯგუფს აცნობეს, რომ რაღაც უცნაური აღმოაჩინეს, რომელიც შესაძლოა ყურადღებას იმსახურებდა."}
{"text": "And so when the science team looked at it, we're like, \"Yeah, there's probably just something wrong with the data.\"\tმეცნიერთა გუნდმა რომ შეხედა, ვიფიქრეთ, რომ მონაცემებში შეცდომა იყო."}
{"text": "But we looked really, really, really hard, and the data were good.\tშემდეგ კარგად რომ დავაკვირდით, აღმოჩნდა რომ მონაცემები უნაკლო იყო."}
{"text": "And so what was happening had to be astrophysical, meaning that something in space was getting in the way and blocking starlight.\tმოვლენას აშკარად ასტროფიზიკური მიზეზი ჰქონდა. რაღაც კოსმოსური სხეული მოძრაობისას ვარსკვლავის ნათებას ბლოკავდა."}
{"text": "And so at this point, we set out to learn everything we could about the star to see if we could find any clues to what was going on.\tამ დროს, მიზნად დავისახეთ რაც კი შეგვეძლო ყველაფერი შეგვესწავლა ვარსკვლავის შესახებ, რათა მოვლენის ასახსნელად რამე მიზეზი გვეპოვა."}
{"text": "And the citizen scientists who helped us in this discovery, they joined along for the ride watching science in action firsthand.\tმოყვარული ასტრონომებიც, რომლებიც ამ აღმოჩენაში დაგვეხმარნენ, შემოგვიერთდნენ ამ ძალისხმევაში. უშუალოდ დააკვირდნენ სამეცნიერო საქმეს."}
{"text": "First, somebody said, you know, what if this star was very young and it still had the cloud of material it was born from surrounding it.\tთავიდან ვიღაცამ თქვა, რომ შესაძლოა ვარსვკვლავი ძალიან ახალგაზრდა იყო და მას გარშემო კვლავ ჰქონდა იმ მატერიის ღრუბელი, საიდანაც ჩამოყალიბდა."}
{"text": "And then somebody else said, well, what if the star had already formed planets, and two of these planets had collided, similar to the Earth-Moon forming event.\tშემდეგ სხვამ თქვა, რომ იქნებ ვარსკვლავმა უკვე შექმნა პლანეტები და ორი მათგანი ერთმანეთს შეეჯახა, როგორც დედამიწა-მთვარის სისტემის შექმნისას."}
{"text": "Well, both of these theories could explain part of the data, but the difficulties were that the star showed no signs of being young, and there was no glow from any of the material that was heated up by the star's light, and you would expect this if the star was young or if there was a collision and a lot of dust was produced.\tორივე თეორია ხსნიდა მონაცემების ნაწილს, მაგრამ ვარსკვლავი არ ამჟღავნებდა ახალგაზრდობის არანაირ ნიშანს. არ ჩანდა ნათება არცერთი იმ მატერიიდან, რომელსაც ვარსკვლავის სინათლე ახურებდა. როგორც უნდა ყოფილიყო, თუ ვარსკვლავი ახალგაზრდა იქნებოდა, ან თუ პლანეტების შეჯახებისას ბევრი მტვერი წარმოიშვებოდა."}
{"text": "And so somebody else said, well, how about a huge swarm of comets that are passing by this star in a very elliptical orbit?\tშემდეგ ვიღაც სხვამ თქვა, იქნებ კომეტების უზარმაზარი რაოდენობაა, რომლებიც ვარსკვლავის წინ ელიფსურ ორბიტაზე მოძრაობენ."}
{"text": "Well, it ends up that this is actually consistent with our observations.\tაღმოჩნდა რომ ეს ვარაუდი შეესაბამება ჩვენს დაკვირვებებს."}
{"text": "But I agree, it does feel a little contrived.\tთუმცა, უნდა ვთქვათ, რომ ეს ცოტათი არაბუნებრივი ჩანს."}
{"text": "You see, it would take hundreds of comets to reproduce what we're observing.\tასობით კომეტა იქნებოდა საჭირო იმის შესაქმნელად, რასაც ჩვენ ვაკვირდებით."}
{"text": "And these are only the comets that happen to pass between us and the star.\tდა ეს მხოლოდ ის კომეტებია რომლებიც ჩვენსა და ვარსვკლავს შორის მოხვდა."}
{"text": "And so in reality, we're talking thousands to tens of thousands of comets.\tამიტომ სინამდვილეში, საუბარია ათიათასობით კომეტაზე."}
{"text": "But of all the bad ideas we had, this one was the best.\tმაგრამ ყველა ჩვენი ცუდი ვარაუდიდან, ეს საუკეთესო იყო."}
{"text": "And so we went ahead and published our findings.\tამის შემდეგ ჩვენ გამოვაქვეყნეთ ეს აღმოჩენა."}
{"text": "Now, let me tell you, this was one of the hardest papers I ever wrote.\tგეტყვით, რომ ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე რთული დოკუმენტი, რომელიც დამიწერია."}
{"text": "Scientists are meant to publish results, and this situation was far from that.\tმეცნიერებმა შედეგები უნდა გამოაქვეყნონ, ჩვენი შემთხვევა კი შორს იყო ამისგან."}
{"text": "And so we decided to give it a catchy title, and we called it: \"Where's The Flux?\"\tგადავწყვიტეთ მყვირალა სათაური დაგვერქმია, და დავარქვით: \"სად არის ნაკადი?\""}
{"text": "I will let you work out the acronym.\t(Where's The Flux?) აკრონიმის მნიშვნელობას თვითონ მიხვდებით."}
{"text": "(Laughter) So this isn't the end of the story.\t(სიცილი) ეს არ არის ამბის დასასრული."}
{"text": "Around the same time I was writing this paper, I met with a colleague of mine, Jason Wright, and he was also writing a paper on Kepler data.\tროდესაც ამ ნაშრომს ვწერდი, შევხვდი ჩემს კოლეგა ჯეისონ რაითს, ისიც კეპლერის მონაცემების შესახებ წერდა."}
{"text": "And he was saying that with Kepler's extreme precision, it could actually detect alien megastructures around stars, but it didn't.\tის წერდა, რომ კეპლერის დიდი სიზუსტის წყალობით, შესაძლებელი იყო ვარსკვლავის გარშემო ხელოვნური მეგასტრუქტურის პოვნა, რომელიც ჯერ არ გვეპოვნა."}
{"text": "And then I showed him this weird data that our citizen scientists had found, and he said to me, \"Aw crap, Tabby.\tმე მას ვაჩვენენე ის უცნაური მონაცემები, რომელიც მოყვარულ ასტრონომებმა აღმოაჩინეს. მან მითხრა: \"ჯანდაბას, ტაბი,"}
{"text": "Now I have to rewrite my paper.\"\tჩემი ნაშრომი თავიდან უნდა დავწერო\"."}
{"text": "So yes, the natural explanations were weak, and we were curious now.\tდიახ, ბუნებრივი მიზეზებით ამის ახსნა ძნელი იყო, და ახლა ცნობისმოყვარეობა გვტანჯავდა."}
{"text": "So we had to find a way to rule out aliens.\tუცხოპლანეტელების გამოსარიცხი გზა უნდა გვეპოვა."}
{"text": "So together, we convinced a colleague of ours who works on SETI, the Search for Extraterrestrial Intelligence, that this would be an extraordinary target to pursue.\tამიტომ, ჩვენი კოლეგები SETI-ში დავარწმუნეთ, არამიწიერი ცივილიზაციების საძიებო ცენტრში, რომ ეს ვარსკვლავი იდეალური კანდიდატი იყო დაკვირვებისთვის."}
{"text": "We wrote a proposal to observe the star with the world's largest radio telescope at the Green Bank Observatory.\tმივმართეთ წინადადებით, დაკვირვებოდნენ ვარსკვლავს, ყველაზე დიდი რადიო-ტელესკოპით, გრინ ბენკის ობსერვატორიიდან."}
{"text": "A couple months later, news of this proposal got leaked to the press and now there are thousands of articles, over 10,000 articles, on this star alone.\tრამდენიმე თვის შემდეგ, ამ წინადადების შესახებ ინფორმაციამ პრესაში გაჟონა. და ახლა ათასობით სტატიაა დაწერილი, 10 000-ზე მეტი, მხოლოდ ამ ვარსკვლავზე."}
{"text": "And if you search Google Images, this is what you'll find.\tთუ გუგლში სურათებს მოძებნით, ასეთ რამეს იპოვით."}
{"text": "Now, you may be wondering, OK, Tabby, well, how do aliens actually explain this light curve?\tთქვენ ალბათ ფიქრობთ, ტაბი, რა შუაში არიან უცხოპლანეტელები სინათლის დაბლოკვასთან?"}
{"text": "OK, well, imagine a civilization that's much more advanced than our own.\tწარმოიდგინეთ ჩვენზე ბევრად განვითარებული ცივილიზაცია."}
{"text": "In this hypothetical circumstance, this civilization would have exhausted the energy supply of their home planet, so where could they get more energy?\tამ ჰიპოთეტურ სამყაროში, როდესაც ცივილიზაცია ამოწურავს საკუთარი პლანეტის ენერგეტიკულ რესურსს, საიდან უნდა მიიღოს საკმარისი ენერგია?"}
{"text": "Well, they have a host star just like we have a sun, and so if they were able to capture more energy from this star, then that would solve their energy needs.\tჩვენი მზის მსგავსად, მათაც ჰყავთ მშობლიური ვარსკვლავი. თუ ისინი შეძლებენ ვარსკვლავიდან მეტი ენერგიის მოპოვებას, ამით ენერგეტიკული პრობლემა გადაიჭრება."}
{"text": "So they would go and build huge structures.\tამისთვის უზარმაზარი სტრუქტურები უნდა ააგონ."}
{"text": "These giant megastructures, like ginormous solar panels, are called Dyson spheres.\tამ უზარმაზარი მზის პანელების მსგავს გიგანტურ მეგასტრუქტურებს, დაისონის სფეროები ეწოდება."}
{"text": "This image above are lots of artists' impressions of Dyson spheres.\tამ სურათში, ზემოთ, სხვადასხვა მხატვრის შექმნილი დაისონის სფერებია."}
{"text": "It's really hard to provide perspective on the vastness of these things, but you can think of it this way.\tძალიან რთულია გამოსახო ამ სტრუქტურის გრანდიოზულობა, მაგრამ შეგიძლიათ ასე წარმოიდგინოთ."}
{"text": "The Earth-Moon distance is a quarter of a million miles.\tმთვარემდე მანძილი 384 000 კილომეტრია."}
{"text": "The simplest element on one of these structures is 100 times that size.\tამ სტრუქტურებიდან ერთ-ერთის უმარტივესი ელემენტი, ამ მანძილს 100-ჯერ აღემატება."}
{"text": "They're enormous.\tუზარმაზარი ზომებია."}
{"text": "And now imagine one of these structures in motion around a star.\tახლა კი წარმოიდგინეთ ასეთი სტრუქტურის ვარსკვლავის გარშემო მოძრაობა."}
{"text": "You can see how it would produce anomalies in the data such as uneven, unnatural looking dips.\tთქვენ ხედავთ, როგორ წარმოქმნიდა ის ანომალიებს მონაცემებში. როგორიცაა უსწორმასწორო და არაბუნებრივ ვარდნები."}
{"text": "But it remains that even alien megastructures cannot defy the laws of physics.\tთუმცა უცხოპლანეტელების მეგასტრუქტურებიც კი, ვერ დაარღვევენ ფიზიკის კანონებს."}
{"text": "You see, anything that uses a lot of energy is going to produce heat, and we don't observe this.\tყველაფერი, რაც კი ბევრ ენერგიას იყენებს, წარმოქმნის სითბოს. სითბო კი არსად ჩანს."}
{"text": "But it could be something as simple as they're just reradiating it away in another direction, just not at Earth.\tშეიძლება ამას ის უბრალო ახსნა აქვს, რომ ისინი სითბოს დედამიწისგან განსხვავებულ მხარეს მიმართავენ."}
{"text": "Another idea that's one of my personal favorites is that we had just witnessed an interplanetary space battle and the catastrophic destruction of a planet.\tკიდევ ერთი ვერსია, რომელიც მე ძალიან მომწონს, რომ ჩვენ პლანეტათა შორის ბრძოლის, ასევე პლანეტის განადგურების მოწმენი ვართ."}
{"text": "Now, I admit that this would produce a lot of dust that we don't observe.\tუნდა ვაღიარო, რომ ეს ძალიან დიდ მტვერს წარმოქმნიდა, რომელიც ასევე არ ჩანს."}
{"text": "But if we're already invoking aliens in this explanation, then who is to say they didn't efficiently clean up all this mess for recycling purposes?\tმაგრამ თუ ახსნაში უცხოპლანეტელები შემოგვყავს, მაშინ შეგვიძლია ისით ვთქვათ, რომ ისინი ამ ყველაფერს გაწმენდნენ, შემდგომი გადამუშავების მიზნით."}
{"text": "(Laughter) You can see how this quickly captures your imagination.\t(სიცილი) ეს ყველაფერი სწაფად იპყრობს ჩვენს წარმოსახვას."}
{"text": "Well, there you have it.\tასე და ამგვარად,"}
{"text": "We're in a situation that could unfold to be a natural phenomenon we don't understand or an alien technology we don't understand.\tეს მოვლენა შეიძლება აღმოჩნდეს ბუნებრივი მოვლენა, რომელსაც ვერ ვხსნით, ან უცხოპლანეტელების ტექნოლოგია, რომელსაც ვერ ვხსნით."}
{"text": "Personally, as a scientist, my money is on the natural explanation.\tპირადად, როგორც მეცნიერი, მე ბუნებრივ ახსნას ვემხრობი."}
{"text": "But don't get me wrong, I do think it would be awesome to find aliens.\tმაგრამ, ვაღიარებ, რომ უცხოპანეტელების პოვნა შესანიშნავი იქნებოდა."}
{"text": "Either way, there is something new and really interesting to discover.\tყველა შემთხვევაში საქმე რაღაც ახალთან გვაქვს, რომელიც უნდა აღმოვაჩინოთ."}
{"text": "So what happens next?\tრა იქნება შემდეგ?"}
{"text": "We need to continue to observe this star to learn more about what's happening.\tჩვენ უნდა განვაგრძოთ ამ ვარსკვლავზე დაკვირვება, რათა მეტი გავიგოთ იმაზე თუ რა ხდება."}
{"text": "But professional astronomers, like me, we have limited resources for this kind of thing, and Kepler is on to a different mission.\tმაგრამ ჩემნაირ პროფესიონალ ასტრონომებს, შეზღუდული რესურსები აქვთ. და კეპლერსაც სხვა მისია ელოდება."}
{"text": "And I'm happy to say that once again, citizen scientists have come in and saved the day.\tამიტომ მოხარული ვარ და კიდევ ერთხელ ავღნიშნავ, რომ მოხალისე ასტრონომებმა ძალიან დიდი რამ გააკეთეს."}
{"text": "You see, this time, amateur astronomers with their backyard telescopes stepped up immediately and started observing this star nightly at their own facilities, and I am so excited to see what they find.\tჩვენს შემთხვევაში მოყვარულმა ასტრონომებმა, საკუთარი ტელესკოპებით, მყისვე დაიწყეს ღამის ცაზე დაკვირვება საკუთარი ეზოებიდან, და მე აღფრთოვანებული ვარ იმით, რასაც ისინი პოულობენ."}
{"text": "What's amazing to me is that this star would have never been found by computers because we just weren't looking for something like this.\tამ ვარსკვლავს მხოლოდ კომპიუტერები ვერასდროს აღმოაჩენდნენ, იმიტომ რომ ჩვენ მსგავს რამეს არ ვეძებდით."}
{"text": "And what's more exciting is that there's more data to come.\tუფრო შესანიშნავი კი ისაა, რომ ახალ მონაცემებს კვლავ მივიღებთ."}
{"text": "There are new missions that are coming up that are observing millions more stars all over the sky.\tწინ ახალი მისიებია, რომლებშიც სხვა მილიონობით ვარსკვლავს დავაკვირდებით, მთელ ცაზე."}
{"text": "And just think: What will it mean when we find another star like this?\tდაფიქრდით, რა იქნება თუ კიდევ ვიპოვით ასეთ ვარსკვლავს?"}
{"text": "And what will it mean if we don't find another star like this?\tრა იქნება თუ ვეღარ ვიპოვით ასეთ ვარსკვლავს?"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "How does the news shape the way we see the world?\tროგორ გავლენას ახდენს ახალი ამბები მსოფლიოზე, როგორსაც ჩვენ მას ვხედავთ?"}
{"text": "Here's the world based on the way it looks -- based on landmass.\tაი მსოფლიო ისე, როგორც ის არის - ფართობის მიხედვით."}
{"text": "And here's how news shapes what Americans see.\tაი მსოფლიო, როგორსაც მას ამერიკელები ხედავენ ახალი ამბების მიხედვით."}
{"text": "This map -- (Applause) -- this map shows the number of seconds that American network and cable news organizations dedicated to news stories, by country, in February of 2007 -- just one year ago.\tეს რუკა -- (ტაში) -- გვიჩვენებს წამების რაოდენობას, რომელიც დაუთმეს ამერიკულმა საკაბელო და ქსელურმა საინფორმაციო კომპანიებმა ახალ ამბებს ქვეყნების მიხედვით 2007 წლის თებერვალში -- სულ ერთი წლის წინ."}
{"text": "Now, this was a month when North Korea agreed to dismantle its nuclear facilities.\tეს არის თვე, როდესაც ჩრდილოეთ კორეა დათანხმდა ბირთვული ქარხნის დაშლაზე."}
{"text": "There was massive flooding in Indonesia.\tმოხდა უზარმაზარი წყალდიდობა ინდონეზიაში."}
{"text": "And in Paris, the IPCC released its study confirming man's impact on global warming.\tპარიზში IPCC-მ გამოაქვეყნა კვლევა გლობალურ დათბობაზე ადამიანის გავლენის შესახებ."}
{"text": "The U.S. accounted for 79 percent of total news coverage.\tა.შ.შ. წარმოადგენდა სრული საინფორმაციო სივრცის 79%-ს."}
{"text": "And when we take out the U.S. and look at the remaining 21 percent, we see a lot of Iraq -- that's that big green thing there -- and little else.\tროდესაც ამოვიღებთ ამერიკის ამბებს და შევხედავთ დანარჩენ 21 პროცენტს, ვხედავთ ბევრ ერაყს - აი ეს, მწვანე - აქ - და ბევრ სხვა არაფერს."}
{"text": "The combined coverage of Russia, China and India, for example, reached just one percent.\tრომ გავაერთიანოთ ამბები რუსეთის, ჩინეთის და ინდოეთის შესახებ, მივიღებთ სულ 1 პროცენტს."}
{"text": "When we analyzed all the news stories and removed just one story, here's how the world looked.\tროდესაც გავაანალიზეთ ყველა ინფორმაცია და მოვაცილეთ მხოლოდ ერთი ამბავი, აი ასეთი გამოჩნდა მსოფლიო."}
{"text": "What was that story? The death of Anna Nicole Smith.\tრა იყო ეს ამბავი? ანა ნიკოლ სმიტის სიკვდილი."}
{"text": "This story eclipsed every country except Iraq, and received 10 times the coverage of the IPCC report.\tამ ამბავმა გადააჭარბა ყველა ქვეყანას ერაყის გარდა, და გაშუქდა 10-ჯერ მეტად, ვიდრე IPCC-ს ანგარიში."}
{"text": "And the cycle continues; as we all know, Britney has loomed pretty large lately.\tეს ციკლი გრძელდება. როგორც ვიცით, ბრიტნი ამ ბოლო დროს საკმაოდ გაშუქებულია."}
{"text": "So, why don't we hear more about the world?\tაბა რატომ არ ვიგებთ უფრო მეტს მსოფლიოს შესახებ?"}
{"text": "One reason is that news networks have reduced the number of their foreign bureaus by half.\tერთი მიზეზი ისაა, რომ საინფორმაციო ქსელებმა გაანახევრეს უცხოეთის ბიუროების რაოდენობა."}
{"text": "Aside from one-person ABC mini-bureaus in Nairobi, New Delhi and Mumbai, there are no network news bureaus in all of Africa, India or South America -- places that are home to more than two billion people.\tნაირობიში, ნიუ დელისა და მუმბაიში ABC-ს ერთკაციანი მინი-ბიუროების გარდა, არ არის არცერთი ქსელის ბიურო მთელ აფრიკაში, ინდოეთში და სამხრეთ ამერიკაში. -- იმ ადგილებში, სადაც ორ მილიარდ ადამიანზე მეტი ცხოვრობს."}
{"text": "The reality is that covering Britney is cheaper.\tრეალურად, ბრიტნის ამბების გაშუქება უფრო იაფი ჯდება."}
{"text": "And this lack of global coverage is all the more disturbing when we see where people go for news.\tეს გლობალური ინფორმაციის ნაკლებობა კიდევ უფრო შემაშფოთებელია, როდესაც ვუყურებთ იმას, თუ სად ეძებენ ადამიანები ახალ ამბებს."}
{"text": "Local TV news looms large, and unfortunately only dedicates 12 percent of its coverage to international news.\tძირითადად ჩნდება ადგილობრივი ახალი ამბების წყაროები, რომლებიც სამწუხაროდ მხოლოდ მაუწყებლობის 12%-ს უთმობენ საერთაშორისო ამბებს."}
{"text": "And what about the web?\tრაც შეეხება ინტერნეტს?"}
{"text": "The most popular news sites don't do much better.\tყველაზე პოპულარული საიტებიც უკეთესად არ არიან."}
{"text": "Last year, Pew and the Colombia J-School analyzed the 14,000 stories that appeared on Google News' front page.\tგასულ წელს, პიუმ და კოლუმბიის ჟურნალისტიკის სკოლამ გააანალიზეს 14 000 ახალი ამბავი, რომელიც გუგლ ნიუსის პირველ გვერდზე ჩანდა."}
{"text": "And they, in fact, covered the same 24 news events.\tაღმოჩნდა, რომ იქ ერთიდაიგივე 24 ინფორმაცია ჩანდა."}
{"text": "Similarly, a study in e-content showed that much of global news from U.S. news creators is recycled stories from the AP wire services and Reuters, and don't put things into a context that people can understand their connection to it.\tმსგავსად, ინტერნეტ ინფორმაციის ანალიზმა აჩვენა, რომ ამერიკიდან წამოსული გლობალური ახალი ამბების შემქმნელები ამუშავებენ ერთიდაიგივე ამბებს, რომლებსაც როიტერის და ასოშიეთედ პრესის სერვისებიდან იღებენ და არც სვამენ იმ კონტექსტში, რომ ადამიანებმა მათ მიმართ რაიმე კავშირი იგრძნონ."}
{"text": "So, if you put it all together, this could help explain why today's college graduates, as well as less educated Americans, know less about the world than their counterparts did 20 years ago.\tასე რომ, ეს ყველაფერი რომ გავაერთიანოთ, ავხსნით, თუ რატომ არიან დღევანდელი უმაღლეს დამთავრებულები, ისევე როგორც ნაკლებად განათლებული ამერიკელები ნაკლებად ინფორმირებულები მსოფლიოს შესახებ ვიდრე მათი 20 წლის წინანდელი თანამემამულეები."}
{"text": "And if you think it's simply because we are not interested, you would be wrong.\tთუ გგონიათ, რომ ეს მარტო იმიტომ ხდება, რომ არ გვაინტერესებს, არ იქნებით მართალი."}
{"text": "In recent years, Americans who say they closely follow global news most of the time grew to over 50 percent.\tგასულ წლებში ამერიკელების რაოდენობა, რომლებიც ამბობენ, რომ თვალყურს ადევნებენ მსოფლიო ამბებს 50 პროცენტით გაიზარდა."}
{"text": "The real question: is this distorted worldview what we want for Americans in our increasingly interconnected world?\tსაქმე ისაა: ეს არის კი ის მსოფლიო, რომელიც გვინდა ჰქონდეთ ამერიკელებს დღევანდელ მჭიდროდ დაკავშირებულ მსოფლიოში?"}
{"text": "I know we can do better.\tმე ვიცი, რომ უკეთესად შეგვიძლია ვაკეთოთ ეს საქმე."}
{"text": "And can we afford not to? Thank you.\tსხვაგვარად არ შეიძლება. გმადლობთ."}
{"text": "So this is a talk about gene drives, but I'm going to start by telling you a brief story.\tჩემი ეს გამოსვლა გენურ დრაივს ეხება, მაგრამ თხრობას, მოკლე ისტორიით დავიწყებ."}
{"text": "20 years ago, a biologist named Anthony James got obsessed with the idea of making mosquitos that didn't transmit malaria.\t20 წლის წინ ბიოლოგი, ანტონი ჯეიმსი, შეიპყრო იდეამ, შეექმნა ისეთი კოღოები, რომლებიც მალარიის გადამტანები არ იქნებოდნენ."}
{"text": "It was a great idea, and pretty much a complete failure.\tეს დიდებული იდეა იყო, მაგრამ თითქმის სრული კრახი განიცადა."}
{"text": "For one thing, it turned out to be really hard to make a malaria-resistant mosquito.\tპირველ რიგში აღმოჩნდა, რომ ძალიან რთული იყო მალარია გამძლე კოღოების შექმნა."}
{"text": "James managed it, finally, just a few years ago, by adding some genes that make it impossible for the malaria parasite to survive inside the mosquito.\tრამდენიმე წლის წინ ჯეიმსმა საბოლოოდ ეს შეძლო, რამდენიმე გენის დამატებით, რომლებიც შეუძლებელს ხდიან, მალარიის გამომწვევი პარაზიტი კოღოს სხეულში გადარჩეს."}
{"text": "But that just created another problem.\tამან კიდევ ერთი პრობლემა წარმოშვა."}
{"text": "Now that you've got a malaria-resistant mosquito, how do you get it to replace all the malaria-carrying mosquitos?\tროცა უკვე არსებობს მალარია გამძლე კოღო, როგორ უნდა შევცვალოთ მისით მალარიის მატარებელი ყველა კოღო?"}
{"text": "There are a couple options, but plan A was basically to breed up a bunch of the new genetically-engineered mosquitos release them into the wild and hope that they pass on their genes.\tარსებობს რამდენიმე ვარიანტი, პირველი გეგმის მიხედვით გენური ინჟინერიის შედეგად უნდა გამოგვეყვანა ბევრი ახალი კოღო, გაგვეშვა ბუნებაში და იმედი გვქონოდა, რომ საკუთარ გენებს გაავრცელებდნენ."}
{"text": "The problem was that you'd have to release literally 10 times the number of native mosquitos to work.\tპრობლემა ის იყო, რომ უნდა გაგვეშვა არსებულზე ზუსტად ათჯერ მეტი კოღო, რათა გეგმას ემუშავა."}
{"text": "So in a village with 10,000 mosquitos, you release an extra 100,000.\tსოფელში, სადაც 10 000 კოღო იყო, დამატებით უნდა გაგვეშვა 100 000."}
{"text": "As you might guess, this was not a very popular strategy with the villagers.\tალბათ უკვე მიხვდით, რომ ძალიან არაპოპულარული სტრატეგია იყო სოფლის მცხოვრებლებში."}
{"text": "(Laughter) Then, last January, Anthony James got an email from a biologist named Ethan Bier.\t(სიცილი) შემდეგ, გასულ იანვარს, ენტონი ჯეიმსმა ელ. ფოსტა მიიღო, ბიოლოგ ითენ ბიერისგან."}
{"text": "Bier said that he and his grad student Valentino Gantz had stumbled on a tool that could not only guarantee that a particular genetic trait would be inherited, but that it would spread incredibly quickly.\tბიერი ამბობდა, რომ მან და მისმა სტუდენტმა ვალენტინო განცმა, მიაგნეს ინსტრუმენტს, რომელსაც შეეძლო გარანტირებულად გადაეცა კონკრეტული გენეტიკური თვისება მემკვიდრეობით, რომელიც წარმოუდგენელი სისწრაფით გავრცელდებოდა."}
{"text": "If they were right, it would basically solve the problem that he and James had been working on for 20 years.\tთუ ეს მართალი იყო, პრობლემა რომელზეც ის და ჯეიმსი 20 წელი მუშაობდნენ, არსებითად მოგვარდებოდა,"}
{"text": "As a test, they engineered two mosquitos to carry the anti-malaria gene and also this new tool, a gene drive, which I'll explain in a minute.\tსატესტოდ მათ გენური ინჟინერიით შექმნეს 2 კოღო, მალარიის გამძლე გენით და ახალი ინსტრუმენტით - გენური დრაივით, რომელსაც ცოტა ხანში აგიხსნით."}
{"text": "Finally, they set it up so that any mosquitos that had inherited the anti-malaria gene wouldn't have the usual white eyes, but would instead have red eyes.\tასევე ისე გააკეთეს, რომ ყველა კოღოს, რომელსაც მალარია გამძლე გენები გადაეცემოდა, ჩვეულებრივი თეთრი თვალების მაგივრად, წითელი თვალები ექნებოდა."}
{"text": "That was pretty much just for convenience so they could tell just at a glance which was which.\tეს მხოლოდ მოხერხებულობისთვის გაკეთდა, სხვაობა რომ ერთი შეხედვით გაერჩიათ."}
{"text": "So they took their two anti-malarial, red-eyed mosquitos and put them in a box with 30 ordinary white-eyed ones, and let them breed.\tმათ ეს მალარია გამძლე, წითელთვალებიანი, 2 კოღო შეჯვარების მიზნით ჩასვეს ყუთში 30 სხვა, ჩვეულებრივ, თეთრთვალებიან კოღოსთან."}
{"text": "In two generations, those had produced 3,800 grandchildren.\t2 თაობაში მათ ეყოლათ 3 800 შვილიშვილი."}
{"text": "That is not the surprising part.\tთუმცა ეს არ არის გასაოცარი ნაწილი,"}
{"text": "This is the surprising part: given that you started with just two red-eyed mosquitos and 30 white-eyed ones, you expect mostly white-eyed descendants.\tგასოცარი შემდეგი რამ იყო: რადგანაც მათ დაიწყეს მხოლოდ 2 წითელთვალებიანი და 30 თეთრთვალებიანი კოღოთი, წესით უმეტესი შთამომავალი თეთრი თვალით უნდა ყოფილიყო."}
{"text": "Instead, when James opened the box, all 3,800 mosquitos had red eyes.\tთუმცა, როდესაც ჯეიმსმა ყუთი გახსნა, ყველა, 3 800-ივე კოღოს წითელი თვალები ჰქონდა."}
{"text": "When I asked Ethan Bier about this moment, he became so excited that he was literally shouting into the phone.\tროდესაც ამის შესახებ ითენ ბიერს ვკითხე, ისე აღელდა, პირდაპირი მნიშვნელობით ყვიროდა ტელეფონში,"}
{"text": "That's because getting only red-eyed mosquitos violates a rule that is the absolute cornerstone of biology, Mendelian genetics.\tრადგან მხოლოდ წითელთვალებიანი კოღოების მიღება ეწინააღმდეგება მენდელისეულ გენეტიკას, რომელიც ბიოლოგიის ქვაკუთხედია."}
{"text": "I'll keep this quick, but Mendelian genetics says when a male and a female mate, their baby inherits half of its DNA from each parent.\tმოკლედ ვიტყვი, მენდელისეული გენეტიკის მიხედვით, როდესაც ორი სქესი შეჯვარდება, მათი შთამომავალი დნმ-ს თანაბრად იღებს ორივე მშობლისგან."}
{"text": "So if our original mosquito was aa and our new mosquito is aB, where B is the anti-malarial gene, the babies should come out in four permutations: aa, aB, aa, Ba.\tთუ ბუნებრივი კოღო იყო aa ტიპის და ახალი კოღო კი - aB, სადაც B მალარია გამძლე გენია, მათი შვილები უნდა ყოფილიყვნენ ოთხი კომბინაციით: aa, aB, aa, Ba."}
{"text": "Instead, with the new gene drive, they all came out aB.\tამის მაგივრად, გენური დრაივის მეშვეობით ყველა aB ტიპის გამოვიდა."}
{"text": "Biologically, that shouldn't even be possible.\tბიოლოგიურად, ეს საერთოდ შეუძლებელი უნდა ყოფილიყო."}
{"text": "So what happened?\tმაშ, რა მოხდა?"}
{"text": "The first thing that happened was the arrival of a gene-editing tool known as CRISPR in 2012.\tპირველი, რაც მოხდა, 2012 წელს გენური ინჟინერიის ინსტრუმენტის, CRISPR-ის გამოჩენა იყო."}
{"text": "Many of you have probably heard about CRISPR, so I'll just say briefly that CRISPR is a tool that allows researchers to edit genes very precisely, easily and quickly.\tუმეტესობას ალბათ გსმენიათ CRISPR-ის შესახებ. ამიტომ, მოკლედ ვიტყვი, რომ CRISPR მკვლევარებს საშუალებას აძლევს გენების რედაქტირება უზუსტესად, სწრაფად და მარტივად მოახდინონ."}
{"text": "It does this by harnessing a mechanism that already existed in bacteria.\tამას ბაქტერიაში უკვე არსებული მექანიზმის საშუალებით აკეთებენ."}
{"text": "Basically, there's a protein that acts like a scissors and cuts the DNA, and there's an RNA molecule that directs the scissors to any point on the genome you want.\tეს ძირითადად ხდება მაკრატლის მგავსი ცილით, რომელიც ჭრის დნმ-ს და გვაქვს ასევე რნმ-ის მოლეკულა, რომელიც მიმართავს მაკრატელს გენომის ნებისმიერ სასურველ წერტილში."}
{"text": "The result is basically a word processor for genes.\tშედეგად ვიღებთ გენების რედაქტორს."}
{"text": "You can take an entire gene out, put one in, or even edit just a single letter within a gene.\tშეგიძლიათ ერთი მთლიანი გენი ჩაანაცვლო მეორით. ან თუნდაც გენის მხოლოდ ერთი \"ასო\" შეცვალოთ."}
{"text": "And you can do it in nearly any species.\tეს შესაძლებელია თითქმის ნებისმიერ სახეობაზე."}
{"text": "OK, remember how I said that gene drives originally had two problems?\tგახსოვთ მე ვთქვი, რომ გენურ დრაივს თავიდან 2 პრობლემა ჰქონდა?"}
{"text": "The first was that it was hard to engineer a mosquito to be malaria-resistant.\tპირველი - რთული იყო ისეთი კოღოს გამოყვანა, რომელიც მალარია გამძლე იქნებოდა."}
{"text": "That's basically gone now, thanks to CRISPR.\tეს პრობლემა CRISPR-ის საშუალებით გადაიჭრა."}
{"text": "But the other problem was logistical.\tმეორე პრობლემა კი, ლოჯისტიკას ეხებოდა."}
{"text": "How do you get your trait to spread?\tროგორ გაავრცელებდით სასურველ თვისებას?"}
{"text": "This is where it gets clever.\tაქ იწყება გონივრული ნაწილი."}
{"text": "A couple years ago, a biologist at Harvard named Kevin Esvelt wondered what would happen if you made it so that CRISPR inserted not only your new gene but also the machinery that does the cutting and pasting.\tრამდენიმე წლის წინ ბიოლოგი ჰარვარდიდან, კევინ ესვალტი დაინტერესდა რა მოხდებოდა, თუ CRISPR-ით არა მხოლოდ ახალი გენის ჩასმას მოახერხებდით, არამედ მთლიანი ამოჭრა-ჩასმის მექანიზმის გადატანას."}
{"text": "In other words, what if CRISPR also copied and pasted itself.\tსხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, CRISPR-ს თავისი თავი უნდა დაეკოპირებინა."}
{"text": "You'd end up with a perpetual motion machine for gene editing.\tამით თქვენ შექმნიდით მუდმივ ძრავს გენური რედაქტირებისთვის."}
{"text": "And that's exactly what happened.\tსწორედ ასე მოხდა."}
{"text": "This CRISPR gene drive that Esvelt created not only guarantees that a trait will get passed on, but if it's used in the germline cells, it will automatically copy and paste your new gene into both chromosomes of every single individual.\tესვალტის შექმნილი CRISPR-ის გენური დრაივი არა მარტო გარანტირებულად გადასცემს ცვლილებას, არამედ თუკი გამეტოციტებში ჩავსვამთ, ის ავტომატურად დააკოპირებს თქვენს ახალ გენს, ყოველი ინდივიდის ორივე ქრომოსომაში."}
{"text": "It's like a global search and replace, or in science terms, it makes a heterozygous trait homozygous.\tეს გლობალურად \"პოვნის და ჩანაცვლების\" ფუნქციას ჰგავს. სამეცნიერო ტერმინებით ის ჰეტეროზიგოტურ ნიშანს ჰომოზიგოტურად აქცევს."}
{"text": "So, what does this mean?\tმაშ, რას ნიშნავს ეს?"}
{"text": "For one thing, it means we have a very powerful, but also somewhat alarming new tool.\tპირველ რიგში ნიშნავს, რომ ჩვენ გვაქვს ძალიან ძლიერი, მაგრამ ამავდროულად საგანგაშო ახალი იარაღი."}
{"text": "Up until now, the fact that gene drives didn't work very well was actually kind of a relief.\tის ფაქტი, რომ გენური დრაივი აქამდე მთლად კარგად არ მუშაობდა, ცოტა დამაწყნარებელი იყო."}
{"text": "Normally when we mess around with an organism's genes, we make that thing less evolutionarily fit.\tჩვეულებრივ, როდესაც ორგანიზმის გენებზე ცდებს ვატარებთ, ის ევულუციას უკვე ნაკლებად ერგება."}
{"text": "So biologists can make all the mutant fruit flies they want without worrying about it.\tბიოლოგებს აღელვების გარეშე შეუძლიათ გამოიყვანონ სასურველი მუტანტი ხილის ბუზები."}
{"text": "If some escape, natural selection just takes care of them.\tთუ რომელიმე გაიქცა, ბუნებრივი გადარჩევა თვითონ მიხედავს."}
{"text": "What's remarkable and powerful and frightening about gene drives is that that will no longer be true.\tგენური დრაივის შემთხვევაში კი, შთამბეჭდავი და საშიში ისაა, რომ ბუნებრივი გადარჩევა ასე აღარ იმუშავებს."}
{"text": "Assuming that your trait does not have a big evolutionary handicap, like a mosquito that can't fly, the CRISPR-based gene drive will spread the change relentlessly until it is in every single individual in the population.\tთუ თქვენთვის სასურველ ნიშანს რამე დიდი ევოლუციური ნაკლი არ აქვს, როგორც მაგალითად კოღოები, რომლებსაც ფრენა არ შეუძლიათ, CRISPR-ზე დაფუძნებული გენური დრაივი ამ ცვლილებას ბოლომდე გაავრცელებს, პოპულაციის უკანასკნელ ინდივიდამდე."}
{"text": "Now, it isn't easy to make a gene drive that works that well, but James and Esvelt think that we can.\tადვილი არაა ასე კარგად მომუშავე გენური დრაივის შექმნა, მაგრამ ჯეიმსი და ესვალტი ფიქრობენ, რომ ჩვენ ეს შეგვიძლია."}
{"text": "The good news is that this opens the door to some remarkable things.\tკარგი ამბავი ისაა, რომ ამით კარს ვუღებთ ბევრ შესანიშნავ რამეს."}
{"text": "If you put an anti-malarial gene drive in just 1 percent of Anopheles mosquitoes, the species that transmits malaria, researchers estimate that it would spread to the entire population in a year.\tთუკი ანტიმალარიულ გენურ დრაივს ჩავდებთ Anopheles-ის სახეობის კოღოების მხოლოდ 1%-ში, სახეობის, რომელიც მალარიას ავრცელებს, მკვლევარების ვარაუდით, ეს მათ მთლიან პოპულაციაში 1 წელში გავრცელდება."}
{"text": "So in a year, you could virtually eliminate malaria.\tერთ წელიწადში თქვენ ფაქტიურად დაამარცხებთ მალარიას."}
{"text": "In practice, we're still a few years out from being able to do that, but still, a 1,000 children a day die of malaria.\tპრაქტიკაში ჩვენ ამ შედეგს რამდენიმე წელი გვაშორებს, მანამდე კი ყოველდღიურად მალარიით 1 000 ბავშვი იღუპება."}
{"text": "In a year, that number could be almost zero.\tერთ წელიწადში ეს რიცხვი თითქმის განულდება."}
{"text": "The same goes for dengue fever, chikungunya, yellow fever.\tიგივე ეხება დენგეს ცხელებას, ჩინკუნგუნიას ვირუსს და ყვითელ ცხელებას."}
{"text": "And it gets better.\tკიდევ უკეთესი."}
{"text": "Say you want to get rid of an invasive species, like get Asian carp out of the Great Lakes.\tდავუშვათ გსურთ ინვაზიური სახეობებისგან გათავისუფლდეთ, როგორც აზიური კობრის \"დიდი ტბებიდან\" მოცილებაა."}
{"text": "All you have to do is release a gene drive that makes the fish produce only male offspring.\tუბრალოდ ისეთი გენური დრაივი უნდა გამოუშვათ, რომელიც თევზებს მხოლოდ მამრ ლიფსიტებს მისცემს."}
{"text": "In a few generations, there'll be no females left, no more carp.\tრამდენიმე თაობაში აღარ იქნება მდედრი, კობრიც განადგურდება."}
{"text": "In theory, this means we could restore hundreds of native species that have been pushed to the brink.\tთეორიულად შესაძლებელია ასობით ადგილობრივი სახეობის აღდგენა, რომელიც განადგურების პირასაა."}
{"text": "OK, that's the good news, this is the bad news.\tმაშ, ეს იყო დადებითი მხარე, ახლა კი - უარყოფითი."}
{"text": "Gene drives are so effective that even an accidental release could change an entire species, and often very quickly.\tგენური დრაივი იმდენად ეფექტურია, რომ შემთხვევითი გაპარვისასაც კი, შეიძლება მთლიანი სახეობა შეიცვალოს, რაც ხშირად ძალიან სწრაფად მოხდება."}
{"text": "Anthony James took good precautions.\tენტონი ჯეიმსმა სიფრთხილის ზომები მიიღო."}
{"text": "He bred his mosquitos in a bio-containment lab and he also used a species that's not native to the US so that even if some did escape, they'd just die off, there'd be nothing for them to mate with.\tის კოღოებს ბიო-იზოლირებულ ლაბორატორიში აჯვარებდა და თან მხოლოდ ისეთ ჯიშებს, რომელიც ამერიკაში არ გვხვდება. შემთხვევით რომელიმე რომ გაფრენილიყო, ვერაფერთან შეჯვარდებოდნენ და მოკვდებოდნენ."}
{"text": "But it's also true that if a dozen Asian carp with the all-male gene drive accidentally got carried from the Great Lakes back to Asia, they could potentially wipe out the native Asian carp population.\tმაგრამ თუ ათეულობით აზიური კობრი, მხოლოდ მამრი ლიფსიტების გენური დრაივით, შემთხვევით მოხვდებოდა \"დიდი ტბებიდან\" უკან, აზიაში, ის სავარაუდოდ გაანადგურებდა მთლიანი აზიური კობრის სახეობას."}
{"text": "And that's not so unlikely, given how connected our world is.\tეს კი არც ისე დაუჯერებელია, თუ გავითვალისწინებთ როგორ მჭიდროდაა მსოფლიო ურთიერთდაკავშირებული."}
{"text": "In fact, it's why we have an invasive species problem.\tფაქტიურად, ამიტომ გვაქვს ინვაზიური სახეობების პრობლემა."}
{"text": "And that's fish.\tდა ეს მხოლოდ თევზია."}
{"text": "Things like mosquitos and fruit flies, there's literally no way to contain them.\tკოღოების და ხილის ბუზების მსგავს არსებებს კი, ფაქტობრივად ვერაფრით შევაჩერებთ."}
{"text": "They cross borders and oceans all the time.\tისინი მუდმივად კვეთენ საზღვრებს და ოკეანეებს."}
{"text": "OK, the other piece of bad news is that a gene drive might not stay confined to what we call the target species.\tკიდევ ერთი ცუდი მხარე ისაა, რომ გენური დრაივი შეიძლება არ შემოიფარგლოს მხოლოდ ერთი სამიზნე სახეობით,"}
{"text": "That's because of gene flow, which is a fancy way of saying that neighboring species sometimes interbreed.\tგენების გადაცემის გამო. სხვანაირად რომ ვთქვათ, მეზობელი სახეობები ზოგჯერ ერთმანეთთან ჯვარდებიან."}
{"text": "If that happens, it's possible a gene drive could cross over, like Asian carp could infect some other kind of carp.\tამ შემთხვევაში გენური დრაივი გადავა სხვა სახეობაში, მაგ. აზიური კობრიდან სხვა სახის კობრში."}
{"text": "That's not so bad if your drive just promotes a trait, like eye color.\tეს არც ისე ცუდია, თუ თქვენი დრაივი მხოლოდ თვალის ფერს ცვლის."}
{"text": "In fact, there's a decent chance that we'll see a wave of very weird fruit flies in the near future.\tსხვათაშორის, არის შანსი, რომ ახლო მომავალში უცნაური შესახედაობის ხილის ბუზებს შეხვდეთ."}
{"text": "But it could be a disaster if your drive is deigned to eliminate the species entirely.\tმაგრამ კატასტროფა იქნება, თუ თქვენი დრაივი მთლიანი სახეობის გასანადგურებლადაა შექმნილი."}
{"text": "The last worrisome thing is that the technology to do this, to genetically engineer an organism and include a gene drive, is something that basically any lab in the world can do.\tბოლო შემაშფოთებელი ფაქტი ისაა, რომ გენური ინჟინერიისთვის საჭირო ტექნოლოგია, რომლითაც გენური დრაივის ჩასმა შეიძლება, მსოფლიოში თითქმის ყველა ლაბორატორიას გააჩნია."}
{"text": "An undergraduate can do it.\tყველა სტუდენტს შეუძლია ეს."}
{"text": "A talented high schooler with some equipment can do it.\tგარკვეული ინსტრუმენტებით ამას ნიჭიერი სკოლის მოსწავლეც შეძლებს."}
{"text": "Now, I'm guessing that this sounds terrifying.\tახლა ვხვდები, რომ ეს შემაშფოთებლად ჟღერს."}
{"text": "(Laughter) Interestingly though, nearly every scientist I talk to seemed to think that gene drives were not actually that frightening or dangerous.\t(სიცილი) საინტერესოა, რომ თთქმის ყველა მეცნიერს, ვისაც ვესაუბრე, გენური დრაივი სახიფათოდ და საშიშად არ ეჩვენება."}
{"text": "Partly because they believe that scientists will be very cautious and responsible about using them.\tალბათ მათ სჯერათ, რომ ამ საქმეს მეცნიერები ძლიერ ფრთხილად და პასუხისმგებლობით მოეკიდებიან."}
{"text": "(Laughter) So far, that's been true.\t(სიცილი) აქამდე ასეც იყო,"}
{"text": "But gene drives also have some actual limitations.\tმაგრამ გენურ დრაივებს პრაქტიკული შეზღუდვაც აქვთ."}
{"text": "So for one thing, they work only in sexually reproducing species.\tპირველ რიგში ისინი მხოლოდ სქესობრივად გამრავლებით სახეობებში მუშაობენ."}
{"text": "So thank goodness, they can't be used to engineer viruses or bacteria.\tმადლობა ღმერთს, მათ ბაქტერიის, ან ვირუსის შესაცვლელად ვერ გამოიყენებენ."}
{"text": "Also, the trait spreads only with each successive generation.\tასევე, ცვლილება ვრცელდება მხოლოდ შემდგომ თაობებში."}
{"text": "So changing or eliminating a population is practical only if that species has a fast reproductive cycle, like insects or maybe small vertebrates like mice or fish.\tამიტომ პოპულაციის შეცვლა ან განადგურება, შესაძლებელია მხოლოდ იმ სახეობებში, რომელსაც სწრაფი რეპროდუქციული ციკლი აქვთ. მწერებში, ან მცირე ხერხემლიანებში, მაგ."}
{"text": "In elephants or people, it would take centuries for a trait to spread widely enough to matter.\tთაგვებში, ან თევზებში. სპილოებში, ან ადამიანებში ცვლილებას საუკუნეები დასჭირდება რათა მნიშვნელოვნად გავრცელდეს."}
{"text": "Also, even with CRISPR, it's not that easy to engineer a truly devastating trait.\tCRISPR-ის მეშვეობითაც კი არ არის ადვილი დამანგრეველი ცვლილების შექმნა."}
{"text": "Say you wanted to make a fruit fly that feeds on ordinary fruit instead of rotting fruit, with the aim of sabotaging American agriculture.\tვთქვათ, გინდათ შექმნათ ხილის ბუზი, რომელიც დამპალი ნაყოფის მაგივრად, საღი ხილით იკვებება, იმისთვის, რომ ამერიკის სოფლის მეურნეობის საბოტაჟი გამოიწვიოთ."}
{"text": "First, you'd have to figure out which genes control what the fly wants to eat, which is already a very long and complicated project.\tთავიდან უნდა გაარკვიოთ, რომელი გენი აკონტროლებს მისი სასურველი საჭმლის რაციონს, ეს უკვე ძალიან ხანგრძლივი და რთული პროექტი იქნება."}
{"text": "Then you'd have to alter those genes to change the fly's behavior to whatever you'd want it to be, which is an even longer and more complicated project.\tშემდეგ, უნდა შეცვალოთ ბუზის ეს გენები, რომ მისი ქცევა შეცვალოთ, ისეთით როგორიც თქვენ გსურთ. ესეც თავისთავად კიდევ უფრო ხანგრძლივი და რთული პროექტია."}
{"text": "And it might not even work, because the genes that control behavior are complex.\tშეიძლება საერთოდ ჩაფლავდეს, რადგან ქცევის მაკონტროლებელი გენები კომპლექსურია."}
{"text": "So if you're a terrorist and have to choose between starting a grueling basic research program that will require years of meticulous lab work and still might not pan out, or just blowing stuff up?\tთუ ტერორისტი ხართ და უნდა აირჩიოთ ან დამღლელი, კვლევითი პროგრამა, რომელიც წლობით სკულპულოზურ ლაბორატორიულ მუშაობას მოითხოვს და შეიძლება მაინც არ გაამართლოს, ან უბრალო აფეთქება?"}
{"text": "You'll probably choose the later.\tთქვენ ალბათ მეორეს აირჩევთ."}
{"text": "This is especially true because at least in theory, it should be pretty easy to build what's called a reversal drive.\tგანსკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ, რომ თეორიულად მაინც ადვილი უნდა იყოს ე.წ. \"რევერსიული დრაივის\" შექმნა,"}
{"text": "That's one that basically overwrites the change made by the first gene drive.\tრომელიც შეასწორებს პირველი გენური დრაივის ცვლილებებს."}
{"text": "So if you don't like the effects of a change, you can just release a second drive that will cancel it out, at least in theory.\tთუ არ მოგეწონებათ ცვლილებები, უბრალოდ გამოუშვებთ მეორე დრაივს და გააუქმებთ ცვლილებას, სულ მცირე თეორიულად."}
{"text": "OK, so where does this leave us?\tმაშ, რას გვაძლევს ეს ყველფერი?"}
{"text": "We now have the ability to change entire species at will.\tახლა შეგვიძლია სურვილისამებრ მთელი სახეობები შევცვალოთ."}
{"text": "Should we?\tუნდა შევცვალოთ?"}
{"text": "Are we gods now?\tღმერთები გავხდით?"}
{"text": "I'm not sure I'd say that.\tდარწმუნებით ვერ ვიტყოდი."}
{"text": "But I would say this: first, some very smart people are even now debating how to regulate gene drives.\tმაგრამ ერთს გეტყვით: პირველი, ძალიან გონიერი ადამიანები ახლაც კი კამათობენ გენური დრაივის რეგულირებაზე."}
{"text": "At the same time, some other very smart people are working hard to create safeguards, like gene drives that self-regulate or peter out after a few generations.\tამავე დროს სხვა გონიერი ადამიანები დაუღალავად მუშაობენ დაცვითი მექანიზმების შექმნაზე, მაგ. გენური დრაივი, რომელიც თვითრეგულირებადია ან რამდენიმე თაობაში ქრება."}
{"text": "That's great.\tეს დიდებულია,"}
{"text": "But this technology still requires a conversation.\tმაგრამ ეს ტექნოლოგია განხილვას მაინც საჭიროებს."}
{"text": "And given the nature of gene drives, that conversation has to be global.\tგენური დრაივის ბუნებიდან გამომდინარე, ეს განხილვა მსოფლიოს მასშტაბით უნდა გაიმართოს."}
{"text": "What if Kenya wants to use a drive but Tanzania doesn't?\tრა მოხდება თუ კენიას მოუნდება დრაივის გამოყენება, ტანზანიას კი არა?"}
{"text": "Who decides whether to release a gene drive that can fly?\tვინ გადაწყვეტს გამოუშვას თუ არა გენური დრაივი, რომელიც დაფრინავს?"}
{"text": "I don't have the answer to that question.\tმე არ მაქვს ამ კითხვის პასუხი."}
{"text": "All we can do going forward, I think, is talk honestly about the risks and benefits and take responsibility for our choices.\tერთადერთი, რაც შეგვიძლია მომავალში გავაკეთოთ, რისკებზე და სარგებელზე გულახდილი საუბარი და ჩვენ არჩევანზე პასუხისმგებლობის აღებაა."}
{"text": "By that I mean, not just the choice to use a gene drive, but also the choice not to use one.\tამაში არამარტო გენური დრაივის გამოყენების არჩევანს ვგულისხმობ, არამედ მის არგამოყენების არჩევანსაც."}
{"text": "Humans have a tendency to assume that the safest option is to preserve the status quo.\tადამიანებს აქვთ მიდრეკილება, რომ ყველაზე უსაფრთხოდ სტატუს ქვოს შენარჩუნება მიიჩნიონ."}
{"text": "But that's not always the case.\tმაგრამ ყოველთვის ასე არ არის."}
{"text": "Gene drives have risks, and those need to be discussed, but malaria exists now and kills 1,000 people a day.\tგენურ დრაივს რისკები ახლავს, რომელსაც განსჯა ჭირდება. მაგრამ მალარია არსებული რეალობაა და ყოველდღე 1 000 კაცს იწირავს."}
{"text": "To combat it, we spray pesticides that do grave damage to other species, including amphibians and birds.\tმის საწინააღმდეგოდ ვიყენებთ პესტიციდებს, რომელიც სერიოზულ ზიანს აყენებს ამფიბიებს, ფრინველებს და სხვა სახეობებს."}
{"text": "So when you hear about gene drives in the coming months, and trust me, you will be hearing about them, remember that.\tამიტომ, როდესაც უახლოეს თვეებში გენური დრაივის შესახებ გაიგებთ და მენდეთ, რომ აუცილებლად გაიგებთ, გახსოვდეთ."}
{"text": "It can be frightening to act, but sometimes, not acting is worse.\tმოქმედება ზოგჯერ საშიშია, მაგრამ ხანდახან უმოქმედობა უარესია."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "In the year 1919, a virtually unknown German mathematician, named Theodor Kaluza suggested a very bold and, in some ways, a very bizarre idea.\t1919 წელს ფაქტიურად უცნობმა გერმანელმა მათემატიკოსმა თეოდორ კალუცომ წარმოადგინა ძალიან გაბედული და ძალიან უცნაური იდეა."}
{"text": "He proposed that our universe might actually have more than the three dimensions that we are all aware of.\tმან წამოაყენა იდეა რომლის მიხედვით ჩვენი სამყარო შეიძლება შეიცავდეს სამ განზომილებაზე მეტს. რაც ჩვენ ყველამ ვიცით."}
{"text": "That is in addition to left, right, back, forth and up, down, Kaluza proposed that there might be additional dimensions of space that for some reason we don't yet see.\tდამატებით ამ მიმართულებებისა: - მარცხენა-მარჯვნა, წინ-უკან მაღლა და დაბლა. კალუცომ წამოაყენა იდეა რომ შეიძლება არსებობს დამატებითი სივრცული განზომილებები რომლებსაც რაღაც მიზეზთა გამო ვერ ვხედავთ."}
{"text": "Now, when someone makes a bold and bizarre idea, sometimes that's all it is -- bold and bizarre, but it has nothing to do with the world around us.\tროცა ვინმე ქმნის გაბედულ და უცნაურ იდეას, ზოგჯერ ეს ყველაფერი - გაბედული და უცნაურია მაგრამ მას არაფერი აქვს საერთო სამყაროსთან რომელშიც ვცხოვრობთ"}
{"text": "This particular idea, however -- although we don't yet know whether it's right or wrong, and at the end I'll discuss experiments which, in the next few years, may tell us whether it's right or wrong -- this idea has had a major impact on physics in the last century and continues to inform a lot of cutting-edge research.\tეს კონკრეტული იდეა, თუმცა ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით მართალია თუ მცდარი, და დასასრულს მე განვიხილავ ექსპერიმენტებს რომლებმაც შემდგომი რამდენიმე წლის მანძილზე შეიძნება გვაჩვენოს სწორია თუ მცდარი. ამ იდეას მნიშვნელოვანი გავლენა ქონდა ფიზიკაზე გასულ საუკუნეში და აგრძელებს ინფორმირებას ბევრ უახლეს კვლევაზე."}
{"text": "So, I'd like to tell you something about the story of these extra dimensions.\tმე მინდა გიამბოთ ამ ექსტრა განზომილებებზე."}
{"text": "So where do we go?\tსაიდან დავიწყოთ?"}
{"text": "To begin we need a little bit of back story. Go to 1907.\tდასაწყისისთვის ჩვენ გვჭირდება ამ ამბის ფონი (წინა ისტორია), ვეწვიოთ 1907 წელს,"}
{"text": "This is a year when Einstein is basking in the glow of having discovered the special theory of relativity and decides to take on a new project, to try to understand fully the grand, pervasive force of gravity.\tეს არის წელი როდესაც აინშტაინი ბრწყინავს თავისი აღმოჩენის სინათლით ფარდობითობის სპეციალური თეორია და გადაწყვეტს რომ დაისახოს ახალი გეგმა რათა ცადოს და სრულად შეიცნოს გრავიტაციის უზარმაზარი შევსებადი ძალა."}
{"text": "And in that moment, there are many people around who thought that that project had already been resolved.\tდა ამავე დროს გარშემო არის უამრავი ადამიანი რომელნიც ფიქრობენ რომ საკითხი უკვე გადაწყვეტილია"}
{"text": "Newton had given the world a theory of gravity in the late 1600s that works well, describes the motion of planets, the motion of the moon and so forth, the motion of apocryphal of apples falling from trees, hitting people on the head.\tნიუტონმა მსოფლიოს მისცა გრავიტაციის თეორია 1600-იანების ბოლოს და ის შესანიშნავად მუშაობს. აღწერს პლანეტების მოძრაობას, მთვარის მოძრაობას და ა.შ. ვაშლის საეჭვო მოძრაობას ხიდან ვარდნისას ადამიანის თავში მოხვედრისას."}
{"text": "All of that could be described using Newton's work.\tამ ყველაფერს ნიუტონის შრომა ხსნის"}
{"text": "But Einstein realized that Newton had left something out of the story, because even Newton had written that although he understood how to calculate the effect of gravity, he'd been unable to figure out how it really works.\tმაგრამ აინშტაინი აცნობიერებს რომ ნიუტონმა რაღაც დატოვა ამ ისტორიის გარეთ, რადგან თავად ნიუტონმა დაწერა რომ თუმცა იცოდა როგორ გამოეთვალა გრავიტაციის ეფექტი, მას არ შეეძლო გაერკვია რეალურად როგორ მუშაობდა ის."}
{"text": "How is it that the Sun, 93 million miles away, [that] somehow it affects the motion of the Earth?\tროგორ არის ის რომ მზე რომელიც 93 მილიონი მილითაა დაშორებული მოქმედებს დედამიწის მოძრაობაზე?"}
{"text": "How does the Sun reach out across empty inert space and exert influence?\tროგორ მიაღწია მზემ ცარიელი ინერტული სივრცით გავლენის მოხდენა?"}
{"text": "And that is a task to which Einstein set himself -- to figure out how gravity works.\tეს არის ის ამოცანა რომელიც აინშტაინმა თავის თავს დაუსახა გაერკვია როგორ მუშაობს გრავიტაცია."}
{"text": "And let me show you what it is that he found.\tნება მომეცით განახოთ რა აღმოაჩინა მან."}
{"text": "So Einstein found that the medium that transmits gravity is space itself.\tაინშტაინმა აღმოაჩინა რომ საშუალება რომლითაც ვრცელდება გრავიტაცია თავად სივრცეა."}
{"text": "The idea goes like this: imagine space is a substrate of all there is.\tიდეა ასეთი სახისაა: წარმოიდგინეთ სივრცე არის ასეთი ზედაპირი."}
{"text": "Einstein said space is nice and flat, if there's no matter present.\tაინშტაინმა თქვა სივრცე სწორი და ბრტყელია თუ მასში არაა მატერია წარმოდგენილი."}
{"text": "But if there is matter in the environment, such as the Sun, it causes the fabric of space to warp, to curve.\tმაგრამ თუ გარემოში არის მატერია, მაგალითად ისეთი როგორიც მზეა ეს ხდება სივრცის ქსოვილის გამრუდების მიზეზი."}
{"text": "And that communicates the force of gravity.\tეს აკავშირებს გრავიტაციულ ძალას"}
{"text": "Even the Earth warps space around it.\tდედამიწაც კი ამრუდებს სივრცეს თავის გარშემო"}
{"text": "Now look at the Moon.\tახლა შევხედოთ მთვარეს"}
{"text": "The Moon is kept in orbit, according to these ideas, because it rolls along a valley in the curved environment that the Sun and the Moon and the Earth can all create by virtue of their presence.\tამ აზრის შესაბამისად მთვარე შეკავებულია ორბიტაზე, ის ბრუნავს ამ გამრუდებული გარემოს გასწვრივ მზე მთვარე და დედამიწა შეიძლება მის საფუძველზე შექმნილიყო."}
{"text": "We go to a full-frame view of this.\tვუახლოვდებით ამ ყველაფრის სრული ფორმატით აღქმას"}
{"text": "The Earth itself is kept in orbit because it rolls along a valley in the environment that's curved because of the Sun's presence.\tაღქმას. დედამიწა თავის მხრვ შეკავებულია ორბიტაზე რადგან ის ტრიალებს ველის გასწვრივ გარემოში რომელიც გამრუდებულია მზის არსებობით."}
{"text": "That is this new idea about how gravity actually works.\tესაა ახალი იდეა იმის შესახებ თუ როგორ მუშაობს ფაქტიურად გრავიტაცია."}
{"text": "Now, this idea was tested in 1919 through astronomical observations.\tეს იდეა შემოწმებულ იქნა 1919 წელს ასტრონომიული დაკვირვებებით."}
{"text": "It really works. It describes the data.\tის ნამდვილად მუშაობს. ის აღწერს ფაქტებს."}
{"text": "And this gained Einstein prominence around the world.\tამან მოუხვეჭა აინშტანს სახელი მთელს მსოფლიოში."}
{"text": "And that is what got Kaluza thinking.\tდა სწორედ ეს იყო კალუცოს აზრის წინაპირობა."}
{"text": "He, like Einstein, was in search of what we call a unified theory.\tის როგორც აინშტაინი, ეძებდა იმას რასაც ჩვენ „ერთიან (მთლიან) თეორიას“ ვუწოდებთ."}
{"text": "That's one theory that might be able to describe all of nature's forces from one set of ideas, one set of principles, one master equation, if you will.\tამ ერთ თეორიას შესაძლებლობა უნდა ქონოდა აეხსნა ყველა ძალა რომელიც ბუნებაში არსებობს ერთიან იდეურ კონტექსტში, ერთიან პრინციპში, ერთ მთლიან განტოლებაში თუ გნებავთ."}
{"text": "So Kaluza said to himself, Einstein has been able to describe gravity in terms of warps and curves in space -- in fact, space and time, to be more precise.\tკალუზამ თავის თავს უთხრა, აიშნტაინმა შეძლო აეხსნა გრავიტაცია სივრცის დეფორმაციით და გამრუდების თვალსაზრისით ფაქტიურად სივრცით და დროით უფრო სწორად"}
{"text": "Maybe I can play the same game with the other known force, which was, at that time, known as the electromagnetic force -- we know of others today, but at that time that was the only other one people were thinking about.\tშეიძლება მე შემეძლოს იგივე თამაშში ჩართვა სხვა ცნობილი ძალის მეშვეობით. რომელიც იმ დროს იყო ცნობილი, ელექტრომაგნიტური ძალა ჩვენ სხვებიც ვიცით დღეს, მაგრამ იმ დროს ეს იყო მხოლოდ ერთი სხვა, რომელზეც ხალხი ფიქრობდა."}
{"text": "You know, the force responsible for electricity and magnetic attraction and so forth.\tიცით თქვენ, ძალა პასუხისმგებელი ელექტროობაზე და მაგნიტურ მიზიდულობაზე და ა.შ."}
{"text": "So Kaluza says, maybe I can play the same game and describe electromagnetic force in terms of warps and curves.\tკალუცო ამბობს, იქნებ მე შემიძლია, იგივე თამაშის წარმარვა და ელექტრომაგნიტური ძალის აღწერა გამრუდებით და დეფორმაციით."}
{"text": "That raised a question: warps and curves in what?\tამან წარმოშვა კითხვა გამრუდება და დეფორმაცია რაში?"}
{"text": "Einstein had already used up space and time, warps and curves, to describe gravity.\tაიშნტაინმა უკვე გამოიყენა სივრცე და დრო, გამრუდება და დეფორმაცია, გრავიტაციის აღწერისთვის."}
{"text": "There didn't seem to be anything else to warp or curve.\tარაფერი ჩანს კიდევ რომ გამრუდდეს და დეფორმირდეს,"}
{"text": "So Kaluza said, well, maybe there are more dimensions of space.\tკალუცომ თქვა, კარგი შეიძლება არსებობს სივრცის მეტი განზომილება,"}
{"text": "He said, if I want to describe one more force, maybe I need one more dimension.\tმან თქვა თუ მინდა აღვწერო კიდევ ერთი ძალა, შეიძლება მჭირდება კიდევ ერთი განზომილება."}
{"text": "So he imagined that the world had four dimensions of space, not three, and imagined that electromagnetism was warps and curves in that fourth dimension. Now here's the thing: when he wrote down the equations describing warps and curves in a universe with four space dimensions, not three, he found the old equations that Einstein had already derived in three dimensions -- those were for gravity -- but he found one more equation because of the one more dimension.\tმან წარმოიდგინა რომ სამყაროს აქვს ოთხი სივრცული განზომილება და არა სამი. მან წარმოიდგინა რომ ელექტრომაგნიტიზმი ამრუდებდა ამ მეთხე განზომილებას. ასეა საქმე: როდესაც მან დაწერა განტოლებები გამრუდების და დეფორმაციის აღსაწერად სამყაროს ოთხ განზომილებაში და არა სამში, მან მიაგნო ძველ ფორმულებს, რომლებიც აიშნტაინს უკვე მიგნებული ჰქონდა სამ განზომილებაში ისინი გრავიტაციისთვის იყო -- მაგრამ მან აგრეთვე მიაგნო კიდევ ერთს დამატებითი განზომილების გამო."}
{"text": "And when he looked at that equation, it was none other than the equation that scientists had long known to describe the electromagnetic force.\tდა როდესაც ამ განტოლებას დახედა, ის არ იყო სხვა, ვიდრე განტოლებები რომელიც მეცნიერებისთვის აქამდე იყო ცნობილი. ელექტრომაგნიტური ძალის აღსაწერად"}
{"text": "Amazing -- it just popped out.\tსაოცარია"}
{"text": "He was so excited by this realization that he ran around his house screaming, \"Victory!\" -- that he had found the unified theory.\tის იმდენად იყო აღელვებული ამის გაცნობიერებით რომ მთელი სახლი შემოირბინა „გამარჯვების“ ძახილით რომ მან მიაგნო „ერთიან თეორიას“"}
{"text": "Now clearly, Kaluza was a man who took theory very seriously.\tნათლად რომ წარმოვიდგინოთ. კალუცო იყო კაცი რომელმაც თეორია ძალიან სერიოზულად მიიღო."}
{"text": "He, in fact -- there is a story that when he wanted to learn how to swim, he read a book, a treatise on swimming -- (Laughter) -- then dove into the ocean.\tმან ფაქტიურად -- აი ერთი ამბავიც, როდესაც მას უნდოდა ესწავლა ცურვა წაიკითხა წიგნი ცურვის ტრაქტატი -- (სიცილი) -- და ოკეანეში ჩაყვინთა."}
{"text": "This is a man who would risk his life on theory.\tეს არის კაცი რომელიც თეორიისთვის ცხოვრებას რისკავს."}
{"text": "Now, but for those of us who are a little bit more practically minded, two questions immediately arise from his observation.\tმაგრამ მათთვის ვინც ცოტა მეტად პრაქტიკულად მოაზროვნენი ვართ, დაუყოვნებლივ წარმოიშვება ორი კითხვა მისი მიგნებებიდან გამომდინარე."}
{"text": "Number one: if there are more dimensions in space, where are they?\tპირველი: თუ არსებობს სივრცის მეტი განზომილებები, სად არიან ისინი?"}
{"text": "We don't seem to see them.\tჩვენ ვერ ვიტყვით რომ ვხედავთ."}
{"text": "And number two: does this theory really work in detail, when you try to apply it to the world around us?\tდა მეორე კითხვა: მართლა მუშაობს თუ არა თეორია დეტალებში? როდესაც შეეცდები მიუსადაგო სამყაროს ჩვენს ირგვლივ."}
{"text": "Now, the first question was answered in 1926 by a fellow named Oskar Klein.\tპირველ კითხვაზე პასუხი გაცემულ იქნა 1926 წელს ოსკარ კლეინის მიერ."}
{"text": "He suggested that dimensions might come in two varieties -- there might be big, easy-to-see dimensions, but there might also be tiny, curled-up dimensions, curled up so small, even though they're all around us, that we don't see them.\tმან წარმოადგინა იდეა, რომ შეიძლება განზომილებები ორი სახისაა-- არსებობს დიდი ადვილად აღსაქმელი განზომილებები, მაგრამ არსებობს პატარა დახვეული განზომილებები, იმდენად პატარა რომ ისინი ყველა ჩვენს გარშემოა, მაგრამ ჩვენ ვერ ვხედავთ მათ."}
{"text": "Let me show you that one visually.\tნება მომეცით გაჩვენოთ ეს ვიზუალურად."}
{"text": "So, imagine you're looking at something like a cable supporting a traffic light.\tწარმოიდგინეთ უყურებთ ისეთ რაღაცას როგორიც კაბელია, რომელიც შუქნიშანს აწვდის ელ."}
{"text": "It's in Manhattan. You're in Central Park -- it's kind of irrelevant -- but the cable looks one-dimensional from a distant viewpoint, but you and I all know that it does have some thickness.\tენერგიას. ეს მანჰეტენია, თქვენ ცენტრალურ პარკში იმყოფებით -- ეს შეუსაბამობაა თუმცა შორი დისტანციიდან კაბელი გამოიყურება როგორც ერთ განზომილებიანი მაგრამ თქვენ და მე, ყველამ ვიცით რომ მას უნდა ქონდეს რაღაც სისქე."}
{"text": "It's very hard to see it, though, from far away.\tის ძალიან ძნელი დასანახია შორი მანძილიდან."}
{"text": "But if we zoom in and take the perspective of, say, a little ant walking around -- little ants are so small that they can access all of the dimensions -- the long dimension, but also this clockwise, counter-clockwise direction.\tმაგრამ თუ ჩვენ გავადიდებთ მას პერსპექტივაში, ვთქვათ პატარა ჭიანჭველა დადის გარშემო პატარა ჭიანჭველები არიან იმდენად მცირე რომ მათთვის ხელმისაწვდომია ყველა განზომილება -- დიდი განზომილება, აგრეთვე ეს სააათის ისრის მიხედვით ისრის საწინააღმდეგო მიმართულება."}
{"text": "And I hope you appreciate this.\tდა მე ვიმედოვნებ რომ იზიარებთ ამას"}
{"text": "It took so long to get these ants to do this.\tდიდი დრო დასჭირდა რომ ჭიანჭველებს ეს გაეკეთებინათ."}
{"text": "(Laughter) But this illustrates the fact that dimensions can be of two sorts: big and small. And the idea that maybe the big dimensions around us are the ones that we can easily see, but there might be additional dimensions curled up, sort of like the circular part of that cable, so small that they have so far remained invisible.\t(სიცილი) თუმცა ეს ილუსტრირებას უკეთებს ფაქტს რომ განზომილებები შეიძლება იყოს ორი სახის დიდი და პატარა. და იდეას რომ შეიძლება დიდი განზომილებები ჩვენს გარშემო არიან ის განზომილებები რომლებიც ადვილად შეგივძლია აღვიქვათ, თუმცა შესაძლოა არსებობდნენ დამატებითი განზომილებები, დახვეული, კაბელის ცირკულარული ნაწილის მსგავსი, იმდენად მცირე რომ ისინი შეუმჩნეველი რჩება."}
{"text": "Let me show you what that would look like.\tნება მომეცით განახოთ როგორ უნდა გამოიყურებოდეს ეს"}
{"text": "So, if we take a look, say, at space itself -- I can only show, of course, two dimensions on a screen.\tთუ ჩვენ ვუყურებთ, ვთქვათ თავად სივრცეს -- მე მხოლოდ შემიძლია წარმოვადგინო, რათქმაუნდა, მხოლოდ ორი განზომილება ეკრანზე."}
{"text": "Some of you guys will fix that one day, but anything that's not flat on a screen is a new dimension, goes smaller, smaller, smaller, and way down in the microscopic depths of space itself, this is the idea, you could have additional curled up dimensions -- here is a little shape of a circle -- so small that we don't see them.\tრამდენიმე თქვენგანი დააფიქსირებს ამას ერთ დღეს, მაგრამ რაიმე, რომელიც არაა ბრტყელი ეკრანზე არის ახალი განზომილება პატარავდება, პატარავდება და მიდის თავად სივრცის მიკროსკოპულ სიღრმეებამდე -- ეს არის აზრი რომელიც შეიძლება გქონდეთ დამატებით ხვეულ განზომილებებზე. აქ არის პატარა წრიული ფორმა -- იმდენად პატარა რომ ჩვენ ვერ ვხედავთ."}
{"text": "But if you were a little ultra microscopic ant walking around, you could walk in the big dimensions that we all know about -- that's like the grid part -- but you could also access the tiny curled-up dimension that's so small that we can't see it with the naked eye or even with any of our most refined equipment.\tმაგრამ თუ ხართ ულტრა მიკროსკოპული ზომის ჭიანჭველა რომელიც აქ სეირნობს. თქვენ ივლით დიდ განზომილებაში რომელიც ჩვენ ყველამ ვიცით ეს როგორც ქსელის ნაწილი -- მაგრამ თქვენთვის ასევე ხელმისაწვდომი იქნება პაწაწინა ხვეული განზომილებები. ისინი ისეთი მცირეა რომ ჩვენ არ შეგვიძლია შეუიარაღებელი თვალით დანახვა ანდაც ჩვენი ყველაზე მეტად დახვეწილი მოწყობილობითაც კი."}
{"text": "But deeply tucked into the fabric of space itself, the idea is there could be more dimensions, as we see there.\tრადგან ღრმადაა გადაკეცილი თავად სივრით ქსოვილში იდეა არის ის რომ უნდა არსებობდეს იმაზე მეტი განზომილებები რასაც ვხედავთ"}
{"text": "Now that's an explanation about how the universe could have more dimensions than the ones that we see.\tეს არის ახსნა იმისა თუ როგორ შეიძლება სამყაროს ქონდეს მეტი განზომილებები მის გარდა რომლებსაც ვხედავთ."}
{"text": "But what about the second question that I asked: does the theory actually work when you try to apply it to the real world?\tმაგრამ რა ხდება მეორე შეკითხვის თავს, რომელიც მე დავსვი: მუშაობს თუ არა თეორია ფაქტიურად როცა ცდილობ შეუსაბამო ის რეალურ სამყაროს?"}
{"text": "Well, it turns out that Einstein and Kaluza and many others worked on trying to refine this framework and apply it to the physics of the universe as was understood at the time, and, in detail, it didn't work.\tაღმოჩნდა რომ აინშტაინი კალუცო და ბევრი სხვა მუშაობდნენ, მცდელობაზე განესაზღვრათ ეს ჩარჩო და გამოეყენებინათ ის ფიზიკაში სამყაროს მიმართ ისე როგორც იმ დროს ესმოდათ ეს. და დეტალურად ის არ მუშაობდა."}
{"text": "In detail, for instance, they couldn't get the mass of the electron to work out correctly in this theory.\tდეტალურად მაგალითად ისინი ვერ იღებდნენ ელექტრონის მასას, რომ თეორია კორექტულად შეემუშავებინათ."}
{"text": "So many people worked on it, but by the '40s, certainly by the '50s, this strange but very compelling idea of how to unify the laws of physics had gone away.\tბევრი ადამიანი მუშაობდა ამაზე. მაგრამ 40-იანებში უფრო ზუსტად 50-იანებში ეს უცნაური, მაგრამ მყარი იდეა როგორ გაერთიანებულიყო ფიზიკის კანონები გაქრა."}
{"text": "Until something wonderful happened in our age.\tმანამდე სანამ რაღაც არაჩვეულებრივი არ მოხდა ჩვენს დროში,"}
{"text": "In our era, a new approach to unify the laws of physics is being pursued by physicists such as myself, many others around the world, it's called superstring theory, as you were indicating.\tჩვენს ეპოქაში. ახალი მიდგომა ფიზიკის კანონების გასაერთიანებლად გულისხმობდა ისეთი ფიზიკოსების გაერთიანებას როგორიც მაგალითად მე ვარ და სხვა მრავალი მთელი მსოფლიოს გარშემო, მას ქვია სუპერ სიმების თეორია, როგორც თვენ მიმითითეთ."}
{"text": "And the wonderful thing is that superstring theory has nothing to do at first sight with this idea of extra dimensions, but when we study superstring theory, we find that it resurrects the idea in a sparkling, new form.\tდა შესანიშნავი რამეა ის რომ სუპერ სიმების თეორიას არაფერი აქვს საერთო ექსტრა განზომილებების პირველ ხედვასთან მაგრამ როდესაც ჩვენ ვიკვლევთ სუპერ სიმების თეორიას, ჩვენ აღმოვაჩინეთ რომ მკვდრეთით აღდგა იდეა ახალი ფორმის ბრწყინვალებით."}
{"text": "So, let me just tell you how that goes.\tნება მომეცით გითხრათ, როგორ მუშაობს."}
{"text": "Superstring theory -- what is it?\tსუპერ სიმების თეორია - რა არის ეს?"}
{"text": "Well, it's a theory that tries to answer the question: what are the basic, fundamental, indivisible, uncuttable constituents making up everything in the world around us?\tარის თეორია რომელიც ცდილობს პასუხი გასცეს კითხვას: რა არის ძირითადი ფუნდამენტური, განუყოფელი შემადგენლობა, რომელიც ქმნის ყველაფერს სამყაროში ჩვენს ირგვლივ?"}
{"text": "The idea is like this.\tიდეა არის ასეთი სახის:"}
{"text": "So, imagine we look at a familiar object, just a candle in a holder, and imagine that we want to figure out what it is made of.\tწარმოიდგინეთ ჩვენ ვუყურებთ ნაცნობ ობიექტს, სანთელი თავის შანდალში. და წარმოიდგინეთ ჩვენ გვინდა გავარკვიოთ რისგან შედგება ის."}
{"text": "So we go on a journey deep inside the object and examine the constituents.\tჩვენ ვმოგზაურობთ ობიექტში ღრმად და შევისწავლით შემადგენლობას"}
{"text": "So deep inside -- we all know, you go sufficiently far down, you have atoms.\tშიგნით სიღრმეში -- ჩვენ ყველამ ვიცით, საკმარის სიღრმეში , გექნებათ ატომები."}
{"text": "We also all know that atoms are not the end of the story.\tჩვენ ყველამ აგრეთვე ვიცით რომ ატომები არ არის ამბის დასასრული."}
{"text": "They have little electrons that swarm around a central nucleus with neutrons and protons.\tმათ ყავთ პატარა ელექტრონები რომლებიც ბირთვის გარშემო ბრუნავს ბირთვი კი შეიცავს ნეიტრონებს და პროტონებს."}
{"text": "Even the neutrons and protons have smaller particles inside of them known as quarks.\tთავის მხრივ ნეიტრონებს პროტონებს აქვთ მცირე ნაწილაკები ცნობილი როგორც კვარკები."}
{"text": "That is where conventional ideas stop.\tეს არის ის ადგილი სადაც საყოველთაოდ მიღებული იდეები წყდება."}
{"text": "Here is the new idea of string theory.\tაქ არის ახალი სიმების თეორიის იდეა."}
{"text": "Deep inside any of these particles, there is something else.\tნებისმიერი ნაწილაკის სიღრმეში არის რაღაც."}
{"text": "This something else is this dancing filament of energy.\tეს რაღაც არის მოცეკვავე ენერგიის ძაფი"}
{"text": "It looks like a vibrating string -- that's where the idea, string theory comes from.\tვიბრირებადი სიმის მსგავსი -- აი აქედან მოდის სიმების თეორიის იდეა."}
{"text": "And just like the vibrating strings that you just saw in a cello can vibrate in different patterns, these can also vibrate in different patterns.\tდა როგორც სიმებს რომელსაც ჩელოზე ხედავთ შეუძლიათ ვიბრირება სხვადასხვა ფორმით ამ სიმებსაც შეუძლიათ სხვადასხვა ფორმით ვიბრირება."}
{"text": "They don't produce different musical notes.\tისინი არ აწარმოებენ სხვადასხვა მუსიკალურ ნოტებს."}
{"text": "Rather, they produce the different particles making up the world around us.\tარამედ ისინი აწარმოებენ განსხვავებულ ნაწილაკებს, რომლებიც თავის მხრივ ქმნიან სამყაროს ჩვენს ირგვლივ."}
{"text": "So if these ideas are correct, this is what the ultra-microscopic landscape of the universe looks like.\tთუ ეს იდეები სწორია, ეს არის ის თუ როგორ გამოიყურება სამყაროს ულტრა მიკროსკოპული ლანდშაფტი."}
{"text": "It's built up of a huge number of these little tiny filaments of vibrating energy, vibrating in different frequencies.\tის აშენებულია ამ პატარა ძაფისებრი ენერგიების უზარმაზარი რაოდენობით, რომლებიც სხვადასხვა სიხშირეზე ვიბრირებენ."}
{"text": "The different frequencies produce the different particles.\tსხვადასხვა სიხშირე ქმნის სხვადასხვა ნაწილაკს."}
{"text": "The different particles are responsible for all the richness in the world around us.\tსხვადასხვა ნაწილაკები პასუხისმგებელნი არიან ყველა იმ სიმდიდრეზე რომელიც არსებობს სამყაროში ჩვენს ირგვლივ."}
{"text": "And there you see unification, because matter particles, electrons and quarks, radiation particles, photons, gravitons, are all built up from one entity.\tდა აი თქვენ ხედავთ უნიფიკაციას, რადგან მატერიალური ნაწილაკები, ელექტრონები და კვარკები, რადიაციული ნაწილაკები, პროტონები, გრავიტონები, ყველა აგებულია ერთი ორგანიზმით."}
{"text": "So matter and the forces of nature all are put together under the rubric of vibrating strings.\tასე რომ მატერია და ბუნების ძალები, ყველა გაერთიანებულია ვიბრაციული სიმების სათაურის ქვეშ."}
{"text": "And that's what we mean by a unified theory.\tდა აი ის რასაც ჩვენ ვუწოდებთ ერთიან თეორიას."}
{"text": "Now here is the catch.\tახლა აქ არის მახე,"}
{"text": "When you study the mathematics of string theory, you find that it doesn't work in a universe that just has three dimensions of space.\tროცა იძიებ სიმების თეორიის მათემატიკას. აღმოაჩენ რომ ის არ მუშაობს სამყაროში რომელსაც აქვს სივრცის სამი განზომილება"}
{"text": "It doesn't work in a universe with four dimensions of space, nor five, nor six.\tარ მუშაობს არც ოთხ განზომილებიან სამყაროში, არც ხუთი არც ექვსი."}
{"text": "Finally, you can study the equations, and show that it works only in a universe that has 10 dimensions of space and one dimension of time.\tსაბოლოოდ განტოლებების ძიება ანახებს რომ ის მუშაობს სამყაროში რომელსაც აქვს 10 სივრცული განზომილება და ერთი დროის განზომილება."}
{"text": "It leads us right back to this idea of Kaluza and Klein -- that our world, when appropriately described, has more dimensions than the ones that we see.\tის წარგვმართავს უკან დავუბრუნდეთ კალუზას და კლეინის იდეას -- რომ ჩვენი სამყაროს სათანადოდ აღსაწერად, აქვს მეტი განზომილებები ვიდრე ჩვენ ვხედავთ."}
{"text": "Now you might think about that and say, well, OK, you know, if you have extra dimensions, and they're really tightly curled up, yeah, perhaps we won't see them, if they're small enough.\tახლა თქვენ შეიძლება იფიქროთ ამაზე და თქვათ კარგი თუ გაქვს ექსტრა განზომილებები და ისინი რეალურად მჭიდროდ დახვეულნი არიან, შესაძლოა ჩვენ ვერ ვხედავთ მათ თუ ისინი საკმარისად მცირენი არიან."}
{"text": "But if there's a little tiny civilization of green people walking around down there, and you make them small enough, and we won't see them either. That is true.\tმაგრამ თუ იქ პატარა ნამცეცა ცივილიზაცია, მწვანე ხალხისა დასეირნობენ და საკმარისად მცირენი არიან იმისთვის რომ დავინახოთ, ეს სიმართლეა"}
{"text": "One of the other predictions of string theory -- no, that's not one of the other predictions of string theory.\tესაა სიმების თეორიის ერთ ერთი ვარაუდი -- არა, ეს არაა სიმების თეორიის მორიგი ვარაუდი."}
{"text": "(Laughter) But it raises the question: are we just trying to hide away these extra dimensions, or do they tell us something about the world?\t(სიცილი) მაგრამ ის წარმოშობს კითხვას: გადავმალოთ ეს ექსტრა განზომილებები თუ ძალუძთ მათ გვითხრან რაიმე სამყაროს შესახებ?"}
{"text": "In the remaining time, I'd like to tell you two features of them.\tდარჩენილ დროში მე მინდა გითხრათ მათი ორი მახასიათებელი."}
{"text": "First is, many of us believe that these extra dimensions hold the answer to what perhaps is the deepest question in theoretical physics, theoretical science.\tპირველი ბევრ ჩვენგანს გვჯერა რომ ამ ექსტრა განზომილებებში არის პასუხი იმისა თუ რა არის უღრმესი კითხვა თეორიული ფიზიკისა, თეორიული მეცნიერებისა."}
{"text": "And that question is this: when we look around the world, as scientists have done for the last hundred years, there appear to be about 20 numbers that really describe our universe.\tროცა ჩვენ მიმოვიხედავთ სამყაროში, რომელიც მეცნიერებმა შექმნეს ბოლო ასეულობით წლის განმავლობაში. აქ გამოჩნდება დაახლოებით 20 ციფრი, რომელიც რეალურად აღწერს ჩვენს სამყაროს,"}
{"text": "These are numbers like the mass of the particles, like electrons and quarks, the strength of gravity, the strength of the electromagnetic force -- a list of about 20 numbers that have been measured with incredible precision, but nobody has an explanation for why the numbers have the particular values that they do.\tეს არის ციფრები როგორცაა ნაწილაკების მასა, როგორიც ელექტრონი და კვარკი, გრავიტაციის ძალა. ელექტრომაგნიტური ძალის სიდიდე -- სიაში 20 ციფრია. რომლებიც იზომება წარმოუდგენელი სიზუსტით, მაგრამ არავის აქვს ახსნა თუ რატომ აქვს ამ ციფრებს კონკრეტული ღირებულება რომელსაც ისინი ქმნიან."}
{"text": "Now, does string theory offer an answer?\tსიმების თეორია გვთავაზობს კი პასუხს?"}
{"text": "Not yet.\tჯერ არა."}
{"text": "But we believe the answer for why those numbers have the values they do may rely on the form of the extra dimensions.\tმაგრამ ჩვენ გვჯერა, პასუხი: თუ რატომ აქვს ამ ციფრებს ღირებულება შეიძლება დაეყრდნოს ექსტრა განზომილებებს."}
{"text": "And the wonderful thing is, if those numbers had any other values than the known ones, the universe, as we know it, wouldn't exist.\tშესანიშნავია რომ თუ ამ ციფრებს ექნება სხვა ღირებულება, ცნობილებისგან განსხვავებით, სამყარო, ისეთი როგორიც ჩვენ ვიცით, არ უნდა არსებობდეს."}
{"text": "This is a deep question.\tეს არის სიღრმისეული კითხვა."}
{"text": "Why are those numbers so finely tuned to allow stars to shine and planets to form, when we recognize that if you fiddle with those numbers -- if I had 20 dials up here and I let you come up and fiddle with those numbers, almost any fiddling makes the universe disappear.\tრატომ არის ეს ციფრები ასე ფაქიზად მოწყობილი რომ დაუშვან ვარსკვლავების ნათება და პლანეტების ჩამოყალიბება,. როდესაც ჩვენ ვაღიარებთ რომ გიკავია ეს ციფრები -- თუ მე მაქვს 20 ციფრი აქ და ნებას დაგრთავთ აამუშავო დაიკავო ციფრებთან, თითქმის ყველა ციფრი გააქრობს სამყაროს."}
{"text": "So can we explain those 20 numbers?\tასე რომ ჩვენ შეგვიძლია ამ 20 ციფრის ახსნა?"}
{"text": "And string theory suggests that those 20 numbers have to do with the extra dimensions.\tდა სიმების თეორია გვთავაზობს რომ ამ 20 ციფრს საქმე აქვს ექსტრა განზომილებებთან"}
{"text": "Let me show you how.\tნება მიბოძეთ განახოთ როგორ,"}
{"text": "So when we talk about the extra dimensions in string theory, it's not one extra dimension, as in the older ideas of Kaluza and Klein.\tასე როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ექსტრა განზომილებებზე სიმების თეორიაში. ეს არაა ექსტრა განზომილება, როგორც ძველ კალუზას და კლეინის იდეაში"}
{"text": "This is what string theory says about the extra dimensions.\tეს არის ის რასაც სიმების თეორია ამბობს ექსტრა განზომილებებზე"}
{"text": "They have a very rich, intertwined geometry.\tმათ აქვთ ძალიან მდიდარი ჩახლართული გეომეტრია."}
{"text": "This is an example of something known as a Calabi-Yau shape -- name isn't all that important.\tეს არის მაგალითი ცნობილი როგორც Calabi-Yau ფორმა -- სახელი არაა იმდენად მნიშვნელოვანი."}
{"text": "But, as you can see, the extra dimensions fold in on themselves and intertwine in a very interesting shape, interesting structure.\tმაგრამ როგორც ხედავთ, ექსტრა განზომილებები გახვეულია თავის თავში იხლართებიან ძალიან საინტერესო ფორმებში საინტერესო სტრუქტურაში."}
{"text": "And the idea is that if this is what the extra dimensions look like, then the microscopic landscape of our universe all around us would look like this on the tiniest of scales.\tდა იდეა არის ის რომ თუ ასე გამოიყურებიან ექსტრა განზომილებები, მაშინ ჩვენი სამყაროს მიკროსკოპული ლანდშაფტი ყველაფერი ჩვენს გარშემო ასე გამოიყურება უწვრილეს მასშტაბზე."}
{"text": "When you swing your hand, you'd be moving around these extra dimensions over and over again, but they're so small that we wouldn't know it.\tროდესაც იქნევთ ხელს, თქვენ მოძრაობთ ამ ექსტრა განზომილებებს შორის, ისევ და ისევ, მაგრამ ისინი იმდენად მცირეა რომ ჩვენ არ ვიცით."}
{"text": "So what is the physical implication, though, relevant to those 20 numbers?\tრა არის ამ 20 ციფრის შესაბამისი ფიზიკური მნიშვნელობა?"}
{"text": "Consider this. If you look at the instrument, a French horn, notice that the vibrations of the airstreams are affected by the shape of the instrument.\tშეადარეთ ეს, თუ თქვენ უყურებთ ინსტრუმენტს, ფრანგული საყვირი, შეამჩნევთ რომ ჰაერის ნაკადის ვიბრაცია ინსტრუმენტის ფორმის ზეგავლენის ქვეშაა."}
{"text": "Now in string theory, all the numbers are reflections of the way strings can vibrate.\tახლა სიმების თეორიაში, ყველა ციფრი აისახება იმ გზით რომ სიმებს შეუძლია ვიბრირება."}
{"text": "So just as those airstreams are affected by the twists and turns in the instrument, strings themselves will be affected by the vibrational patterns in the geometry within which they are moving.\tდა როგორც ის ჰაერის ნაკადი იცვლის ფორმას ინსტრუმენტში, სიმები თავის მხრივ იქნებიან ვიბრაციული მოდელის გეომეტრიის გავლენის ქვეშ."}
{"text": "So let me bring some strings into the story.\tიქ სადაც ისინი მოძრაობენ ნება მომეცით მოვიტანო რამდენიმე სიმი ამ აბავში."}
{"text": "And if you watch these little fellows vibrating around -- they'll be there in a second -- right there, notice that they way they vibrate is affected by the geometry of the extra dimensions.\tდა თუ ხედავთ ამ პატარა სიმებს, რომლებიც ვიბრირებს -- ისინი უნდა იყვნენ აქ წამში -- სწორედ იქ, შეამჩნიეთ რომ ამ გზით მათი ვიბრაცია გავლენას ახდენს ექსტრა განზომილებების გეომეტრიაზე."}
{"text": "So, if we knew exactly what the extra dimensions look like -- we don't yet, but if we did -- we should be able to calculate the allowed notes, the allowed vibrational patterns.\tასე რომ თუ ჩვენ გვეცოდინებოდა ზედმიწევნით როგორ გამოიყურებიან ექსტრა განზომილებები -- ჩვენ ჯერ არ ვიცით -- მაგრამ თუ გვეცოდინებოდა ჩვენ შეგვეძლებოდა გამოგვეთვალა დაშვებული შენიშვნები, დაშვებული ვიბრაციული მოდელი."}
{"text": "And if we could calculate the allowed vibrational patterns, we should be able to calculate those 20 numbers.\tდა თუ ჩვენ შეგვეძლებოდა დაშვებული ვიბრაციული მოდელის გამოთვლა ჩვენ შეგვეძლებოდა გამოგვეთვალა ის 20 ციფრი."}
{"text": "And if the answer that we get from our calculations agrees with the values of those numbers that have been determined through detailed and precise experimentation, this in many ways would be the first fundamental explanation for why the structure of the universe is the way it is.\tდა თუ პასუხი რომელსაც ჩვენ მივირებთ ჩვენი გამოთვლებიდან, დათანხმდება ამ ციფრების ღირებულებებს განისაზღვრება დეტალური ექსპერიმენტი. ეს მრავალ მხრივ იქნება პირველი ფუნდამენტური ახსნა იმისა თუ რატომაა სამყაროს სტრუქტურა ისეთი როგორიც არის"}
{"text": "Now, the second issue that I want to finish up with is: how might we test for these extra dimensions more directly?\tახლა მეორე ამოსავალი წერტილი რომლითაც მინდა დავამტავრო არის: როგორ შეიძლება ჩვენ შევამოწმოთ ეს ექსტრა განზომილებები უფრო უშუალოდ?"}
{"text": "Is this just an interesting mathematical structure that might be able to explain some previously unexplained features of the world, or can we actually test for these extra dimensions?\tარის კი ეს საინტერესო მათემატიკური სტრუქტურა, რომელსაც ძალუძს ახსნას სამყაროს, წინამდებარე რამდენიმე აუხსნელი მახასიათებელი? ან შეგვიძლია ჩვენ რეალურად შევამოწმოთ ეს ექსტრა განზომილებები?"}
{"text": "And we think -- and this is, I think, very exciting -- that in the next five years or so we may be able to test for the existence of these extra dimensions.\tდა ჩვენ ვფიქრობთ -- ეს არის, მე ვფიქრობ, ძალიან ამაღელვებელი -- შემდეგ ხუთ წელიწადში ჩვენ შესაძლოა გვქონდეს საშუალება შევამოწმოთ ამ ექსტრა განზომილებების არსებობა."}
{"text": "Here's how it goes. In CERN, Geneva, Switzerland, a machine is being built called the Large Hadron Collider.\tაი როგორ ხდება ცერნში, ჟენევა, შვეიცარია, მანქანა რომელიც აშენებულია, ქვია - დიდი ადრონული კოლაიდერი"}
{"text": "It's a machine that will send particles around a tunnel, opposite directions, near the speed of light.\tეს არის მანქანა რომელის მილშიც უნდა შეუშვან ნაწილაკები რომლებიც იმოძრავებენ საწინააღმდეგო მიმართულებით სინათლის სიჩქარესთან ახლოს."}
{"text": "Every so often those particles will be aimed at each other, so there's a head-on collision.\tნაწილაკები იქნებიან დამიზნებული ერთმანეთის მიმართ ისე რომ ერთმანეთს პირისპირ შეეჯახონ"}
{"text": "The hope is that if the collision has enough energy, it may eject some of the debris from the collision from our dimensions, forcing it to enter into the other dimensions.\tიმედი არის იმისა რომ შეჯახებას ექნება საკმარისი ენერგია მას შეუძლია გამოსტყორცნოს, შეჯახების ნამსხვრევები ჩვენს განზომილებაში, სხვა განზომილებებში შეჭრით"}
{"text": "How would we know it?\tროგორ გავიგებთ ამას?"}
{"text": "Well, we'll measure the amount of energy after the collision, compare it to the amount of energy before, and if there's less energy after the collision than before, this will be evidence that the energy has drifted away.\tკარგი ჩვენ გავზომავთ ენერგიის რაოდენობას, შეჯახების შემდეგ შევადარებთ მანამდე არსებულ ენერგიის რაოდენობას და თუ იქნება აქ ნაკლები ენერგია შეჯახების მერე ვიდრე მანამდე იყო, ცხადი იქნება რომ ენერგია გაიფანტა."}
{"text": "And if it drifts away in the right pattern that we can calculate, this will be evidence that the extra dimensions are there.\tდა თუ გაიფანტა, იმ სახით რომელიც ჩვენ შეგვიძლია გამოვთვალოთ. ცხადი იქნება რომ ეს ექსტრა განზომილებები არსებობს."}
{"text": "Let me show you that idea visually.\tნება მომეცით გაჩვენოთ ეს იდეა ვიზუალურად."}
{"text": "So, imagine we have a certain kind of particle called a graviton -- that's the kind of debris we expect to be ejected out, if the extra dimensions are real.\tწარმოიდგინეთ ჩვენ გვაქვს კონკრეტული ნაწილაკი რომელსაც გრავიტონი ჰქვია -- ეს არის ის ნამსხვრევი რომელსაც ჩვენ ველოდებით რომ გამოსტყორცნის გარეთ თუ ექსტრა განზომილებები რეალურია"}
{"text": "But here's how the experiment will go.\tმაგრამ აგერ როგორ წარიმართება ექსპერიმენტი."}
{"text": "You take these particles. You slam them together.\tიღებთ ამ ნაწილაკებს, შეყრით მათ ერთად,"}
{"text": "You slam them together, and if we are right, some of the energy of that collision will go into debris that flies off into these extra dimensions.\tშეყრით ერთად და თუ ჩვენ სწორედ მივდივართ, ამ შეჯახების გარკვეული ენერგია წავა ამ ნამსხვრევებში რომელიც გაიფანტება ექსტრა განზოილებებში."}
{"text": "So this is the kind of experiment that we'll be looking at in the next five, seven to 10 years or so.\tეს ისეთი სახის ექსპერიმენტია, რომელსაც დავაკვირდებით შემდეგი ხუთი, შვიდი ან 10 წელი."}
{"text": "And if this experiment bears fruit, if we see that kind of particle ejected by noticing that there's less energy in our dimensions than when we began, this will show that the extra dimensions are real.\tდა თუ ეს ექსპერიმენტი ანახებს წარმატებულ შედეგს, თუ დავინახავთ რომ ამ სახის ნაწილაკები გამოიტყორცნება და დაიმზირება , რომ ნაკლები ენერგიაა ჩვენს განზომილებებში მაშინ ჩვენ დავიწყებთ, ეს აჩვენებს რომ ექსტრა განზომილებები რეალურია."}
{"text": "And to me this is a really remarkable story, and a remarkable opportunity. Going back to Newton with absolute space -- didn't provide anything but an arena, a stage in which the events of the universe take place.\tდა ეს ჩემთვის მართლაც შესანიშნავი ისტორიაა, და შესანიშნავი შესაძლებლობა. უკან რომ დავბრუნდეთ ნიუტონის აბსოლიტურ სივრცეში -- ის არ უზრუნველყოფდა არაფერს მაგრამ როგორც არენა, ეტაპი რომელზეც სამყაროს მოვლენების ახსნამ დაიდო ადგილი"}
{"text": "Einstein comes along and says, well, space and time can warp and curve -- that's what gravity is.\tაინშტაინი მოდის და ამბობს: სივრცე და დრო შეიძლება გამრუდდეს და დეფორმირდეს, ეს არის გრავიტაცია."}
{"text": "And now string theory comes along and says, yes, gravity, quantum mechanics, electromagnetism, all together in one package, but only if the universe has more dimensions than the ones that we see.\tახლა კი სიმების თეორია მოდის და ამბობს, დიახ გრავიტაცია, კვანტური მექანიკა, ელექტრომაგნიტიზმი -- ყველაფერი ერთ შეკვრაშია, ოღონდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ სამყაროს მეტი განზომილებები აქვს ვიდრე ჩვენ ვხედავთ"}
{"text": "And this is an experiment that may test for them in our lifetime.\tდა ეს არის ექსპერიმენტი, რომელსაც შეუძლია შეამოწმოს ეს ჩვენს ცხოვრებაში."}
{"text": "Amazing possibility.\tშესანიშნავი შესაძლებლობაა,"}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So, I lead a team at Google that works on machine intelligence; in other words, the engineering discipline of making computers and devices able to do some of the things that brains do.\tმე Google-ში ვხელმძღვანელობ ჯგუფს, რომელიც მანქანურ ინტელექტზე მუშაობს. სხვა სიტყვებით, ესაა საინჟინრო დისციპლინა, რომელიც კომპიუტერებს და მოწყობილობებს აკეთებინებს იმას, რასაც ტვინები აკეთებენ."}
{"text": "And this makes us interested in real brains and neuroscience as well, and especially interested in the things that our brains do that are still far superior to the performance of computers.\tამიტომ, ჩვენ ნამდვილი ტვინებითაც და ნეირომეცნიერებითაც ვართ დაინტერესებული. განსაკუთრებით ტვინის ისეთი ფუნქციებით, რომლებიც ბევრად აღემატება კომპიუტერებისას."}
{"text": "Historically, one of those areas has been perception, the process by which things out there in the world -- sounds and images -- can turn into concepts in the mind.\tისტორიულად, ერთ-ერთი ასეთი ფუნქცია აღქმაა. პროცესი, რომლის შედეგადაც მსოფლიოში არსებული ხმები და გამოსახულებები, ტვინში წარმოდგენებად იქცევა."}
{"text": "This is essential for our own brains, and it's also pretty useful on a computer.\tეს ჩვენი ტვინის აუცილებელი ფუნქციაა და კომპიუტერისთვისაც საკმაოდ გამოსადეგი."}
{"text": "The machine perception algorithms, for example, that our team makes, are what enable your pictures on Google Photos to become searchable, based on what's in them.\tჩვენი გუნდის მიერ შექმნილი მანქანური აღქმის ალგორითმების მაგალითია, როცა Google-ის ფოტოებში სურათების მოძებნა, მასზე არსებული გამოსახულებითაა შესაძლებელი."}
{"text": "The flip side of perception is creativity: turning a concept into something out there into the world.\tაღქმის საპირისპირო მხარე შემოქმედებაა. როცა წარმოდგენას რეალობად აქცევთ."}
{"text": "So over the past year, our work on machine perception has also unexpectedly connected with the world of machine creativity and machine art.\tგასულ წელს, მანქანურ აღქმაზე მუშაობამ, მოულოდნელად მანქანურ შემოქმედებასთან და მანქანურ ხელოვნებასთან დაგვაკავშირა."}
{"text": "I think Michelangelo had a penetrating insight into to this dual relationship between perception and creativity.\tვფიქრობ, მიქელანჯელოს აზრი ორმხრივ დამოკიდებულებაზე აღქმასა და შემოქმედებას შორის, მართლაც შორსმჭვრეტელი იყო."}
{"text": "This is a famous quote of his: \"Every block of stone has a statue inside of it, and the job of the sculptor is to discover it.\"\tმისი ეს ცნობილი ციტატა შემდეგია: \"ქვის ყოველი ბლოკის შიგნით ქანდაკებაა და მოქანდაკის ამოცანაა ის აღმოაჩინოს\""}
{"text": "So I think that what Michelangelo was getting at is that we create by perceiving, and that perception itself is an act of imagination and is the stuff of creativity.\tმგონი, მიქელანჯელო იმას გულისხმობდა, რომ ჩვენ აღქმის წყალობით ვქმნით და აღქმა თვითონაა წარმოსახვის აქტი და მასალა შემოქმედებისთვის."}
{"text": "The organ that does all the thinking and perceiving and imagining, of course, is the brain.\tორგანო, რომელიც ამას ყველაფერს ფიქრობს, აღიქვამს და წარმოიდგენს რა თქმა უნდა ტვინია."}
{"text": "And I'd like to begin with a brief bit of history about what we know about brains.\tმინდა ტვინზე ჩვენი ცოდნის მოკლე ისტორიული მიმოხილვით დავიწყო."}
{"text": "Because unlike, say, the heart or the intestines, you really can't say very much about a brain by just looking at it, at least with the naked eye.\tგულისგან და ნაწლავებისგან განსხვავებით, ტვინს თუ შეხედავთ, მასზე ბევრს ვერაფერს იტყვით, ყოველ შემთხვევაში შეუიარაღებელი თვალით."}
{"text": "The early anatomists who looked at brains gave the superficial structures of this thing all kinds of fanciful names, like hippocampus, meaning \"little shrimp.\"\tადრეული ანატომები, რომლებიც ტვინს აკვირდებოდნენ მის გარე სტრუქტურას სხვადასხვა უცნაურ სახელებს არქმევდნენ, მაგალითად, როგორც ჰიპოკამპი, რაც \"პატარა კრევეტს\" ნიშნავს"}
{"text": "But of course that sort of thing doesn't tell us very much about what's actually going on inside.\tთუმცა, რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი, ბევრს არაფერს გვეუბნება იმაზე, თუ რა ხდება სინამდვილეში შიგნით."}
{"text": "The first person who, I think, really developed some kind of insight into what was going on in the brain was the great Spanish neuroanatomist, Santiago Ramón y Cajal, in the 19th century, who used microscopy and special stains that could selectively fill in or render in very high contrast the individual cells in the brain, in order to start to understand their morphologies.\tვფიქრობ, პირველი, ვინც რეალურად შეიქმნა რაღაც წარმოდგენა მაინც, თუ რა ხდებოდა ტვინში, დიდი ესპანელი ნეიროანატომი სანტიაგო რამონ ი კახალი იყო, მე-19 საუკუნეში. მან მიკროსკოპი და სპეციალური საღებავი გამოიყენა, რომლითაც ტვინის ცალკეული უჯრედები შერჩევითად შეავსო და კონტრასტული გახადა, რითიც მათი მორფოლოგია გაიგო."}
{"text": "And these are the kinds of drawings that he made of neurons in the 19th century.\tესაა ნეირონების ის გამოსახულებები, რომლებიც მან მე-19 საუკუნეში დახატა."}
{"text": "This is from a bird brain.\tეს ჩიტის ტვინია."}
{"text": "And you see this incredible variety of different sorts of cells, even the cellular theory itself was quite new at this point.\tაქ თქვენ უჯრედების არაჩვეულებრივ მრავალფეროვნებას ხედავთ, ამ დროს უჯრედული თეორიაც კი, საკმაოდ ახალი ხილი იყო."}
{"text": "And these structures, these cells that have these arborizations, these branches that can go very, very long distances -- this was very novel at the time.\tმითუმეტეს, უჯრედთა სტრუქტურები უჯრედთა ეს განშტოებები და მათი ეს განტოტვა, რომელიც ძალიან შორს მიდის, ეს ძალიან ახალი იყო."}
{"text": "They're reminiscent, of course, of wires.\tისინი რა თქმა უნდა სადენებს გაგონებთ,"}
{"text": "That might have been obvious to some people in the 19th century; the revolutions of wiring and electricity were just getting underway.\tრაც შეიძლება უკვე ნაცნობი იყო ზოგისთვის მე-19 საუკუნეში. ელექტროფიკაცია სწორედ ამ დროს იწყებოდა."}
{"text": "But in many ways, these microanatomical drawings of Ramón y Cajal's, like this one, they're still in some ways unsurpassed.\tთუმცა, დიდი ანგარიშით, რამონ ი კახალის ეს მიკრონატომიური გამოსახულებები რაღაც მხრივ დღესაც შეუდარებელია."}
{"text": "We're still more than a century later, trying to finish the job that Ramón y Cajal started.\tერთი საუკუნის შემდეგ, ჩვენ ჯერ კიდევ ვცდილობთ რამონ ი კახალის მიერ დაწყებული საქმის დასრულებას."}
{"text": "These are raw data from our collaborators at the Max Planck Institute of Neuroscience.\tეს ჩვენი კოლეგების მიერ მოპოვებული დაუმუშავებელი მონაცემებია, მაქს პლანკის ნეირომეცნიერების ინსტიტუტიდან."}
{"text": "And what our collaborators have done is to image little pieces of brain tissue.\tჩვენმა კოლეგებმა, ტვინის ქსოვილის პატარა ნაჭრები გამოსახეს."}
{"text": "The entire sample here is about one cubic millimeter in size, and I'm showing you a very, very small piece of it here.\tეს მთელი ნიმუში დაახლოებით 1 კუბური მილიმეტრია და მე აქ ძალიან პატარა ნაჭერს გაჩვენებთ."}
{"text": "That bar on the left is about one micron.\tმარცხნივ, ეს ფირფიტა დაახლოებით 1 მიკრონია."}
{"text": "The structures you see are mitochondria that are the size of bacteria.\tსტრუქტურები, რომელსაც ხედავთ ბაქტერიის ზომის მიტოქონდრიებია."}
{"text": "And these are consecutive slices through this very, very tiny block of tissue.\tეს ქსოვილის ძალიან მცირე ბლოკის მიმდევრობითი ჩამონაჭრებია."}
{"text": "Just for comparison's sake, the diameter of an average strand of hair is about 100 microns.\tშედარებისთვის, თმის ერთი ღერის საშუალო დიამეტრი 100 მიკრონია."}
{"text": "So we're looking at something much, much smaller than a single strand of hair.\tანუ აქ ჩვენ ვუყურებთ თმის ღერზე ბევრად პატარა რამეს."}
{"text": "And from these kinds of serial electron microscopy slices, one can start to make reconstructions in 3D of neurons that look like these.\tამ მიკროსკოპული ჩამონაჭრების სერიიდან შეიძლება 3 განზომილებიანი ნეირონის მსგავსი რეკონსტრუქციების აწყობა."}
{"text": "So these are sort of in the same style as Ramón y Cajal.\tსტილით ისინი, რამონ ი კახალის ნახატებს ჰგავს."}
{"text": "Only a few neurons lit up, because otherwise we wouldn't be able to see anything here.\tმხოლოდ ცალკეული ნეირონები ნათდება, სხვაგვარად ვერაფერს დავინახავდით."}
{"text": "It would be so crowded, so full of structure, of wiring all connecting one neuron to another.\tისეთი გადაჭედილი იქნებოდა, სავსე სტრუქტურებითა და გაყვანილობებით, რომლებიც ერთ ნეირონს მეორესთან აერთებს"}
{"text": "So Ramón y Cajal was a little bit ahead of his time, and progress on understanding the brain proceeded slowly over the next few decades.\tმაშ, რამონ ი კახალი დროს ცოტათი უსწრებდა და ტვინის გაგება ნელა პროგრესირებდა შემდეგი რამდენიმე ათწლეულის მანძილზე."}
{"text": "But we knew that neurons used electricity, and by World War II, our technology was advanced enough to start doing real electrical experiments on live neurons to better understand how they worked.\tთუმცა, ჩვენ ვიცოდით, რომ ნეირონები ელექტრობას იყენებდნენ და მეორე მსოფლიო ომისთვის, ტექნოლოგია საკმარისად განვითარებული იყო იმისთვის, რომ ცოცხალ ნეირონებზე ნამდვილი ელექტრო ექსპერიმენტები ჩატარებულიყო იმისთვის რომ უკეთ შეგვესწავლა, როგორ მუშაობენ ისინი."}
{"text": "This was the very same time when computers were being invented, very much based on the idea of modeling the brain -- of \"intelligent machinery,\" as Alan Turing called it, one of the fathers of computer science.\tეს ზუსტად ის დროა, როცა კომპიუტერები გამოიგონეს, სწორედ ტვინის მოდელირებაზე, ე.წ. \"გონიერ მანქანაზე\" დაფუძნებით, როგორც მას კომპიუტერული მეცნიერების ერთ-ერთმა მამამ, ალან ტიურინგმა უწოდა."}
{"text": "Warren McCulloch and Walter Pitts looked at Ramón y Cajal's drawing of visual cortex, which I'm showing here.\tუორენ მაკკალოკმა და უოლტერ პიტსმა შეხედეს რამონ ი კახალის ნახატებს, რომელზეც მხედველობის ქერქი იყო ახლა სწორედ ამას ხედავთ."}
{"text": "This is the cortex that processes imagery that comes from the eye.\tტვინის ეს ქერქი თვალებიდან შემოსულ გამოსახულებებს ამუშავებს"}
{"text": "And for them, this looked like a circuit diagram.\tმათთვის ეს შეკრული წრედის დიაგრამასავით იყო."}
{"text": "So there are a lot of details in McCulloch and Pitts's circuit diagram that are not quite right.\tმაკკალოკმა და პიტსის წრედის დიაგრამაში ბევრი დეტალი მთლად ზუსტი არ არის,"}
{"text": "But this basic idea that visual cortex works like a series of computational elements that pass information one to the next in a cascade, is essentially correct.\tთუმცა ძირითადი იდეა, რომ მხედველობის ქერქი მუშაობს, როგორც გამოთვლითი ელემენტების სერია, რომლებიც ერთმანეთს კასკადურად გადასცემენ ინფორმაციას, არსებითად სწორია."}
{"text": "Let's talk for a moment about what a model for processing visual information would need to do.\tმოდი, ერთი წუთით ვთქვათ რა უნდა გააკეთოს ვიზუალური ინფორმაციის დამუშავების მოდელმა"}
{"text": "The basic task of perception is to take an image like this one and say, \"That's a bird,\" which is a very simple thing for us to do with our brains.\tაღქმის ძირითადი ამოცანაა, აიღოს მსგავსი გამოსახულება და თქვას \"ეს ჩიტია\" რაც ჩვენთვის ძალიან ადვილია ტვინის გამოყენებით."}
{"text": "But you should all understand that for a computer, this was pretty much impossible just a few years ago.\tთუმცა, ყველას უნდა გესმოდეთ, რომ კომპიუტერისთვის სულ რაღაც რამდენიმე წლის წინ ეს პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო."}
{"text": "The classical computing paradigm is not one in which this task is easy to do.\tკომპიუტერის კლასიკურ პარადიგმაში მსგავსი რამის გაკეთება მარტივი არ არის."}
{"text": "So what's going on between the pixels, between the image of the bird and the word \"bird,\" is essentially a set of neurons connected to each other in a neural network, as I'm diagramming here.\tმაშ, რაც ხდება პიქსელებს, ჩიტის გამოსახულებასა და სიტყვა \"ჩიტს\" შორის, არსებითად ნეირონების სიმრავლეა, რომლებიც ერთმანეთს ნეირონულ ქსელში უკავშირდება, როგორც დიაგრამაზე ხედავთ."}
{"text": "This neural network could be biological, inside our visual cortices, or, nowadays, we start to have the capability to model such neural networks on the computer.\tეს ნეირონული ქსელი შეიძლება იყოს ბიოლოგიური, ჩვენ მხედველობის ქერქში, ან დღესდღეობით, ჩვენ გვაქვს საშუალება ასეთი ნეირონული ქსელების მოდელი კომპიუტერში შევქმნათ."}
{"text": "And I'll show you what that actually looks like.\tგაჩვენებთ სინამდვილეში ეს როგორ გამოიყურება."}
{"text": "So the pixels you can think about as a first layer of neurons, and that's, in fact, how it works in the eye -- that's the neurons in the retina.\tპიქსელები ნეირონების პირველ შრედ შეიძლება წარმოვიდგინოთ ფაქტიურად ასე მუშაობს თვალიც... ეს არის ნეირონები რეტინაში."}
{"text": "And those feed forward into one layer after another layer, after another layer of neurons, all connected by synapses of different weights.\tისინი აწვდიან ინფორმაციას ნეირონების ზედა შრეს და შემდეგ შრეებს, ერთი მეორის მიყოლებით, ისინი ყველა ერთმანეთს სხვადასხვა წონის სინაფსებით უკავშირდება."}
{"text": "The behavior of this network is characterized by the strengths of all of those synapses.\tამ ქსელის ქცევა, სინაფსების ძალებით ხასიათდება."}
{"text": "Those characterize the computational properties of this network.\tისინი ქსელის გამოთვლით თვისებებს ახასიათებენ."}
{"text": "And at the end of the day, you have a neuron or a small group of neurons that light up, saying, \"bird.\"\tდა საბოლოოდ ვიღებთ ნეირონს ან ნეირონების მცირე ჯგუფს, რომლებიც ნათდებიან და ამბობენ \"ჩიტი\""}
{"text": "Now I'm going to represent those three things -- the input pixels and the synapses in the neural network, and bird, the output -- by three variables: x, w and y.\tვაპრებ შემდეგი სამი რამ: შემავალი პიქსელები, სინაფსები ნეირონული ქსელში და შედეგი - ჩიტი, სამ ცვლადად წარმოგიდგინოთ: x, w და y."}
{"text": "There are maybe a million or so x's -- a million pixels in that image.\tგვაქვს სადღაც ალბათ მილიონი x. მილიონი პიქსელი ამ გამოსახულებაში."}
{"text": "There are billions or trillions of w's, which represent the weights of all these synapses in the neural network.\tარსებობს მილიარდობით, ან ტრილიონობით w, რაც ნეირონულ ქსელში თითოეული სინაფსის წონას წარმოადგენს."}
{"text": "And there's a very small number of y's, of outputs that that network has.\tდა y-ები ძალიან მცირე რაოდენობით. რაც ქსელიდან გამომავალი შედეგებია."}
{"text": "\"Bird\" is only four letters, right?\t\"ჩიტი\" მხოლოდ ოთხი ასოსგან შედგება."}
{"text": "So let's pretend that this is just a simple formula, x \"x\" w = y.\tწარმოვიდგინოთ შემდეგი მარტივი ფორმულა: x \"x\" w = y."}
{"text": "I'm putting the times in scare quotes because what's really going on there, of course, is a very complicated series of mathematical operations.\tგამრავლების ნიშანი ბრჭყალებში ჩავსვი, რადგან, რა თქმა უნდა, სინამდვილეში ამ ადგილას, ძალიან რთული მათემატიკური ოპერაციების წყებაა."}
{"text": "That's one equation.\tეს ერთი განტოლებაა"}
{"text": "There are three variables.\tდა სამი ცვლადი."}
{"text": "And we all know that if you have one equation, you can solve one variable by knowing the other two things.\tჩვენ ვიცით, რომ თუ გვაქვს ერთი განტოლება, შეგვძილია ის ერთი ცვლადის მიმართ ამოვხსნათ თუ დანარჩენი ორი ცნობილია."}
{"text": "So the problem of inference, that is, figuring out that the picture of a bird is a bird, is this one: it's where y is the unknown and w and x are known.\tმაშ, ამოცნობის პრობლემა, ანუ, იმის დადგენა, რომ ჩიტის სურათზე ჩიტია გამოსახული შემდეგზე დადის: y უცნობია და w და x კი - ცნობილი."}
{"text": "You know the neural network, you know the pixels.\tვიცით ნეირონული ქსელი და ვიცით პიქსელები."}
{"text": "As you can see, that's actually a relatively straightforward problem.\tროგორც ხედავთ, ეს შედარებით სწორხაზოვანი ამოცანაა."}
{"text": "You multiply two times three and you're done.\tორს სამზე გაამრავლებთ და მორჩა."}
{"text": "I'll show you an artificial neural network that we've built recently, doing exactly that.\tმე გაჩვენებთ ხელოვნურ ნეირონულ ქსელს, რომელიც ცოტა ხნის წინ, ზუსტად ასე ავაგეთ."}
{"text": "This is running in real time on a mobile phone, and that's, of course, amazing in its own right, that mobile phones can do so many billions and trillions of operations per second.\tის მობილურ ტელეფონზე მუშა რეჟიმშია და რა თქმა უნდა, თავისთავად საოცრებაა, რომ მობილურ ტელეფონებს ამდენი მილიარდობით და ტრილიონობით ოპერაციების შესრულება შეუძლიათ წამში."}
{"text": "What you're looking at is a phone looking at one after another picture of a bird, and actually not only saying, \"Yes, it's a bird,\" but identifying the species of bird with a network of this sort.\tჩვენ ვხედავთ ტელეფონს, რომელიც უყურებს ჩიტის სურათებს ერთი მეორის მიყოლებით და არა მხოლოდ ამბობს: \"დიახ, ეს ჩიტია\", არამედ ამგვარი ქსელის გამოყენებით, ადგენს მის სახეობას."}
{"text": "So in that picture, the x and the w are known, and the y is the unknown.\tმაშ, ამ სურათში, x და w ცნობილია, y - უცნობი."}
{"text": "I'm glossing over the very difficult part, of course, which is how on earth do we figure out the w, the brain that can do such a thing?\tმე, რა თქმა უნდა, ვტოვებ იმ ურთულეს ნაწილს, თუ როგორ ვახერხებთ w-ს გაგებას, ტვინისას, რომელსაც ამის გაკეთება შეუძლია?"}
{"text": "How would we ever learn such a model?\tროგორ დავადგინოთ ეს მოდელი?"}
{"text": "So this process of learning, of solving for w, if we were doing this with the simple equation in which we think about these as numbers, we know exactly how to do that: 6 = 2 x w, well, we divide by two and we're done.\tw-ს გაგების ეს პროცესი თუ ამას მარტივი განტოლებიდან ვაკეთებთ, რომელშიც ცვლადებს რიცხვებად წარმოვიდგენთ, ზუსტად ვიცით ეს როგორ გავაკეთოთ: 6 = 2 x w, ვყოფთ 2-ზე და დამთავრდა."}
{"text": "The problem is with this operator.\tპრობლემა სწორედ ამ ოპერაციაშია,"}
{"text": "So, division -- we've used division because it's the inverse to multiplication, but as I've just said, the multiplication is a bit of a lie here.\tგაყოფაში... ჩვენ ვიყენებთ გაყოფას, რადგან ის გამრავლების საპირისპიროა, მაგრამ როგორც გითხარით, ეს მთლად გამრავლება არ არის."}
{"text": "This is a very, very complicated, very non-linear operation; it has no inverse.\tეს ურთულესი, ძალიან არაწრფივი ოპერაციაა, რომელსაც საპირისპირო არ გააჩნია."}
{"text": "So we have to figure out a way to solve the equation without a division operator.\tამიტომ, ამ განტოლების ამოხსნა გაყოფის ოპერაციის გარეშე უნდა მოვახერხოთ."}
{"text": "And the way to do that is fairly straightforward.\tამის გაკეთება კი, საკმაოდ მარტივად შეიძლება."}
{"text": "You just say, let's play a little algebra trick, and move the six over to the right-hand side of the equation.\tუბრალოდ, პატარა ალგებრული ხრიკი ვიხმაროთ და 6-იანი განტოლების მარჯვენა მხარეს გადავიტანოთ."}
{"text": "Now, we're still using multiplication.\tახლა, ისევ გამრავლება გვაქვს"}
{"text": "And that zero -- let's think about it as an error.\tდა ეს ნული.... მოდი ის \"ცდომილებად\" წარმოვიდგინოთ."}
{"text": "In other words, if we've solved for w the right way, then the error will be zero.\tსხვა სიტყვებით, w-ის მიმართ სწორად თუ ამოვხსნით, მაშინ ცდომილება 0 იქნება."}
{"text": "And if we haven't gotten it quite right, the error will be greater than zero.\tხოლო, თუ შევცდებით, ცდომილება 0-ზე მეტი უნდა იყოს."}
{"text": "So now we can just take guesses to minimize the error, and that's the sort of thing computers are very good at.\tმაშ, ახლა უკვე ვარაუდით, შეგვიძლია ცდომილება მინიმუმზე დავიყვანოთ. სწორედ ამაში არიან კომპიუტერები ძალიან ძლიერები."}
{"text": "So you've taken an initial guess: what if w = 0?\tმაშ, პირველადი ვარაუდი: იქნებ w = 0?"}
{"text": "Well, then the error is 6.\tმაშინ ცდომილება იქნება 6."}
{"text": "What if w = 1? The error is 4.\tახლა ვცადოთ w = 1?"}
{"text": "And then the computer can sort of play Marco Polo, and drive down the error close to zero.\tცდომილებაა 4. შემდეგ კომპიუტერს შეუძლია \"გამოცნობა\" ითამაშოს და ცდომილება 0-ს მიუახლოვოს."}
{"text": "As it does that, it's getting successive approximations to w.\tამით ის w-ს მიმდევრობით მიახლოებებს იგებს."}
{"text": "Typically, it never quite gets there, but after about a dozen steps, we're up to w = 2.999, which is close enough.\tროგორც წესი, ზუსტად ვერასდროს გაიგებს, მაგრამ ათეული ბიჯის შემდეგ, ჩვენ ვიღებთ w = 2.999, რაც საკმარისი მიახლოებაა."}
{"text": "And this is the learning process.\tესაა შესწავლის პროცესი."}
{"text": "So remember that what's been going on here is that we've been taking a lot of known x's and known y's and solving for the w in the middle through an iterative process.\tგაგახსენებთ რას ვაკეთებთ. ვიღებთ უამრავ ცნობილ x-ს და y-ს და იტერაციული პროცესის გამოყენებით ვიგებთ w-ს."}
{"text": "It's exactly the same way that we do our own learning.\tზუსტად ასე ვსწავლობთ ჩვენც."}
{"text": "We have many, many images as babies and we get told, \"This is a bird; this is not a bird.\"\tბავშვობაში უამრავ გამოსახულებას ვხედავთ და გვეუბნებიან: \"ესაა ჩიტი, ეს არაა ჩიტი\""}
{"text": "And over time, through iteration, we solve for w, we solve for those neural connections.\tდა დროთა განმავლობაში, იტერაციით, ჩვენ ვიგებთ w-ს და ვაგებთ ნეიონულ კავშირებს."}
{"text": "So now, we've held x and w fixed to solve for y; that's everyday, fast perception.\tმაშ, ახლა ვიცით x და w და შეგვიძლია y-სთვის ამოვხსნათ; ეს ყოველდღიური სწრაფი აღქმაა."}
{"text": "We figure out how we can solve for w, that's learning, which is a lot harder, because we need to do error minimization, using a lot of training examples.\tჩვენ ვარკვევთ როგორ გავიგოთ w, ეს შესწავლაა, რაც ბევრად უფრო რთულია, რადგან უამრავ მაგალითზე წვრთნის გამოყენებით, ცდომილების მინიმიზაცია გვიწევს."}
{"text": "And about a year ago, Alex Mordvintsev, on our team, decided to experiment with what happens if we try solving for x, given a known w and a known y.\tდაახლოებით 1 წლის წინ, ჩვენი გუნდის წევრმა, ალექს მორდვინცევმა, გადაწყვიტა ჩაეტარებინა განტოლების x-ის მიმართ ამოხსნის ექსპერიმენტი, მაშინ როცა w და y ცნობილია."}
{"text": "In other words, you know that it's a bird, and you already have your neural network that you've trained on birds, but what is the picture of a bird?\tსხვა სიტყვებით, ვიცით, რომ ეს ჩიტია და გვაქვს ნეირონული ქსელი, რომელსაც ჩიტების ამოცნობა შეუძლია, მაგრამ როგორი იქნება ჩიტის გამოსახულება?"}
{"text": "It turns out that by using exactly the same error-minimization procedure, one can do that with the network trained to recognize birds, and the result turns out to be ...\tაღმოჩნდა, რომ ზუსტად ისეთივე ცდომილების შემამცირებელი პროცედურის გამოყენებით შეგვიძლია ეს ჩიტების ამოცნობაზე გაწვრთნილ ნეირონულ ქსელს გავუკეთოთ და შედეგი..."}
{"text": "a picture of birds.\tჩიტების გამოსახულებაა."}
{"text": "So this is a picture of birds generated entirely by a neural network that was trained to recognize birds, just by solving for x rather than solving for y, and doing that iteratively.\tმაშ, ჩიტების ეს გამოსახულება, მთლიანად ისეთი ნეირონული ქსელის მიერაა შექმნილი, რომლებიც ჩიტების ამოცნობაზეა გაწვრთნილი. ეს შესაძლებელი გახდა მხოლოდ y-ის ნაცვლად x მიმართ იტერაციული ამოხსნით."}
{"text": "Here's another fun example.\tაი, კიდევ ერთი სახალისო მაგალითი."}
{"text": "This was a work made by Mike Tyka in our group, which he calls \"Animal Parade.\"\tეს ჩვენი ჯგუფის წევრის, მაიკ ტაიკას გაკეთებულია. მან ამას \"ცხოველების აღლუმი\" დაარქვა."}
{"text": "It reminds me a little bit of William Kentridge's artworks, in which he makes sketches, rubs them out, makes sketches, rubs them out, and creates a movie this way.\tეს ცოტათი უილიამ კენტრიჯის შემოქმედებას მაგონებს, სადაც ის ესკიზებს აკეთებს, შემდეგ შლის, შემდეგ ისევ ხატავს, შემდეგ შლის და ასე ქმნის ფილმს."}
{"text": "In this case, what Mike is doing is varying y over the space of different animals, in a network designed to recognize and distinguish different animals from each other.\tამ შემთხვევაში მაიკი ცვლის y-ს სხვადასხვა ცხოველების სივრცეზე ქსელში, რომელიც სხვადასხვა ცხოველების ამოსაცნობად და გასარჩევადაა შექმნილი."}
{"text": "And you get this strange, Escher-like morph from one animal to another.\tშედეგად იღებთ, რაღაც ეშერის სტილში, მორფულ გადასვლებს ცხოველებს შორის."}
{"text": "Here he and Alex together have tried reducing the y's to a space of only two dimensions, thereby making a map out of the space of all things recognized by this network.\tაქ, მან და ალექსმა ერთად სცადეს შეემცირებინათ y-ების სიმრავლე მხოლოდ ორგანზომილებიან სივრცეზე რითიც მიიღეს, ამ ქსელის მიერ ყველა ამოცნობადი ობიექტისგან შემდგარი სივრცის რუკა."}
{"text": "Doing this kind of synthesis or generation of imagery over that entire surface, varying y over the surface, you make a kind of map -- a visual map of all the things the network knows how to recognize.\tმსგავსი სინთეზის გაკეთებისას, ან გამოსახულებების გენერირებით მთელ ზედაპირზე, y-ის ცვლილებით ზედაპირზე, თქვენ ქმნით გარკვეულ რუკას. იმ ყველაფრის ვიზუალურ რუკას, რისი ამოცნობაც ქსელს შეუძლია."}
{"text": "The animals are all here; \"armadillo\" is right in that spot.\tყველა ცხოველი აქაა; \"ჯავშნოსანი\" ზუსტად ამ წერტილშია."}
{"text": "You can do this with other kinds of networks as well.\tამის გაკეთება, სხვა სახის ქსელებშიც შეგიძლიათ."}
{"text": "This is a network designed to recognize faces, to distinguish one face from another.\tეს სახეების ამოსაცნობად შექმნილი ქსელია, რომელიც ერთ სახეს მეორისგან ასხვავებს."}
{"text": "And here, we're putting in a y that says, \"me,\" my own face parameters.\tდა აქ ვამატებთ y, რომელიც არის \"მე\", ჩემი სახის პარამეტრები."}
{"text": "And when this thing solves for x, it generates this rather crazy, kind of cubist, surreal, psychedelic picture of me from multiple points of view at once.\tროცა ამას x მიმართ ვხსნით, ვიღებთ ჩემს საკმაოდ გიჟურ, კუბისტურ, სურეალისტურ, ფსიქოდელიურ სურათს, სხვადასხვა კუთხიდან ერთდროულად."}
{"text": "The reason it looks like multiple points of view at once is because that network is designed to get rid of the ambiguity of a face being in one pose or another pose, being looked at with one kind of lighting, another kind of lighting.\tის ერთდროულად სხვადასხვა კუთხიდან დანახულს იმიტომ ჰგავს, რომ ეს ქსელი ცდილობს გათავისუფლდეს იმ გაურკვევლობისგან, რომელიც სახის სხვადასხვა მდგომარეობაში, ან სხვადასხვა განათების პირობებში ყოფნას ახლავს."}
{"text": "So when you do this sort of reconstruction, if you don't use some sort of guide image or guide statistics, then you'll get a sort of confusion of different points of view, because it's ambiguous.\tამიტომ, როცა მსგავს რეკონსტრუქციას აკეთებთ, თუ საფუძვლად არ გამოიყენებთ რაღაც ტიპის სურათს, ან სტატისტიკას, მიიღებთ სხვადასხვა თვალთახედვის აღრევას, რადგან ადგილი აქვს გაურკვევლობას."}
{"text": "This is what happens if Alex uses his own face as a guide image during that optimization process to reconstruct my own face.\tაი, რა მოხდება თუ ალექსი ჩემი სახის რეკონსტრუქციისთვის, ოპტიმიზაციის პროცესში საფუძვლად საკუთარ სახეს გამოიყენებს."}
{"text": "So you can see it's not perfect.\tროგორც ხედავთ იდეალური არაა."}
{"text": "There's still quite a lot of work to do on how we optimize that optimization process.\tკიდევ ბევრი სამუშაოა ჩასატარებელი თუ როგორ მოვახდინოთ ოპტიმიზაციის პროცესის ოპტიმიზება."}
{"text": "But you start to get something more like a coherent face, rendered using my own face as a guide.\tთუმცა, უკვე ვიღებთ, რაღაც უფრო გამოკვეთილი სახის მსგავსს, როცა საფუძვლად ჩემს სახეს ვიყენებთ."}
{"text": "You don't have to start with a blank canvas or with white noise.\tარ არის აუცილებელი სუფთა ფურცლიდან, ან თეთრი ხმაურიდან დაიწყოთ,"}
{"text": "When you're solving for x, you can begin with an x, that is itself already some other image.\tროცა x-ის მიმართ ხსნით. შეგიძლიათ დაიწყოთ x-ით, რომელიც თავისთავად რაღაც გამოსახულებაა."}
{"text": "That's what this little demonstration is.\tეს არის ამის პატარა დემონსტრირება."}
{"text": "This is a network that is designed to categorize all sorts of different objects -- man-made structures, animals ...\tეს არის ქსელი, რომელიც შექმნილია სხვადასხვა ობიექტების, ხელოვნური სტრუქტურების, ცხოველების კატეგორიზებისთვის"}
{"text": "Here we're starting with just a picture of clouds, and as we optimize, basically, this network is figuring out what it sees in the clouds.\tვიწყებთ მხოლოდ ღრუბლების გამოსახულებით და ოპტიმიზაციასთან ერთად, ქსელი არკვევს, თუ რას ხედავს ის ღრუბლებში."}
{"text": "And the more time you spend looking at this, the more things you also will see in the clouds.\tრაც უფრო დიდხანს უყურებთ, თქვენც მით უფრო მეტ რამეს დაინახავთ ღრუბლებში."}
{"text": "You could also use the face network to hallucinate into this, and you get some pretty crazy stuff.\tთქვენ ასევე შეგიძლიათ ჰალუცინაციებისთვის, სახის ამომცნობი ქსელი გამოიყენოთ და საკმაოდ გიჟურ რამეებს მიიღებთ."}
{"text": "(Laughter) Or, Mike has done some other experiments in which he takes that cloud image, hallucinates, zooms, hallucinates, zooms hallucinates, zooms.\t(სიცილი) მაიკმა კიდევ სხვა ექსპერიმენტებიც ჩაატარა, რომლებშიც ის იღებს ღრუბლების გამოსახულებას, ჰალუცინირებს, აახლოვებს, ჰალუცინირებს, აახლოვებსს, ჰალუცინირებს, აახლოვებს."}
{"text": "And in this way, you can get a sort of fugue state of the network, I suppose, or a sort of free association, in which the network is eating its own tail.\tდა ამგვარად, შეგიძლიათ მიიღოთ ქსელის დისოციაციური მდგომარეობის მაგვარი, ან რაღაც თავისუფალი ასოციაციების მაგვარი, რომელშიც ქსელი საკუთარ კუდს ჭამს."}
{"text": "So every image is now the basis for, \"What do I think I see next?\tანუ, ყოველი გამოსახულება საფუძვლად უდევს: \"რას დავინახავ შემდეგ?"}
{"text": "What do I think I see next? What do I think I see next?\"\tრას დავინახავ შემდეგ? რას დავინახავ შემდეგ?\""}
{"text": "I showed this for the first time in public to a group at a lecture in Seattle called \"Higher Education\" -- this was right after marijuana was legalized.\tპირველად ეს საჯაროდ სიეტლში ვაჩვენე, ლექციაზე სახელად \"უმაღლესი განათლება\"... სწორედ მარიხუანას ლეგაიზაციის შემდეგ."}
{"text": "(Laughter) So I'd like to finish up quickly by just noting that this technology is not constrained.\t(სიცილი) მინდა სწრაფათ დავასრულო იმით, რომ ეს ტექნოლოგია შეუზღუდავია."}
{"text": "I've shown you purely visual examples because they're really fun to look at.\tმე მხოლოდ ვიზუალური მაგალითები გაჩვენეთ, იმიტომ რომ ისინი სახალისო სანახავია."}
{"text": "It's not a purely visual technology.\tეს არაა მხოლოდ ვიზუალური ტექნოლოგია."}
{"text": "Our artist collaborator, Ross Goodwin, has done experiments involving a camera that takes a picture, and then a computer in his backpack writes a poem using neural networks, based on the contents of the image.\tჩვენმა თანამშრომელმა, მხატვარმა, როს გუდუინმა, ექსპერიმენტები კამერის გამოყენებით ჩაატარა და მის ზურჩანთაში მყოფი კომპიუტერი ნეირონული ქსელის გამოყენებით ლექსებს წერს, მის მიერ გადაღებული სურათების შითავისის საფუძველზე."}
{"text": "And that poetry neural network has been trained on a large corpus of 20th-century poetry.\tეს პოეტური ნეირონული ქსელი მე-20 საუკუნის პოეზიის დიდ კრებულზეა გაწვრთნილი."}
{"text": "And the poetry is, you know, I think, kind of not bad, actually.\tდა ეს პოეზია, ვფიქრობ, არც ისე ცუდია, პრინციპში."}
{"text": "(Laughter) In closing, I think that per Michelangelo, I think he was right; perception and creativity are very intimately connected.\t(სიცილი) და ბოლოს, ვფიქრობ მიქელანჯელო მართალი იყო; აღქმა და შემოქმედება, ძალიან მჭიდროდაა დაკავშირებული."}
{"text": "What we've just seen are neural networks that are entirely trained to discriminate, or to recognize different things in the world, able to be run in reverse, to generate.\tახლა ჩვენ ვნახეთ ნეირონული ქსელები, რომლებიც გაწვრთნილები არიან გაარჩიონ და ამოიცნონ სხვადასხვა ობიექტები მსოფლიოში. მათ შეუძლიათ უკუღმა გაეშვან და შექმნან."}
{"text": "One of the things that suggests to me is not only that Michelangelo really did see the sculpture in the blocks of stone, but that any creature, any being, any alien that is able to do perceptual acts of that sort is also able to create because it's exactly the same machinery that's used in both cases.\tერთ-ერთი რასაც ეს მაჩვენებს არა მხოლოდ ისაა, რომ მიქელანჯელო მართლაც ხედავდა ქანდაკებას ქვის ბლოკებში, არამედ, რომ ნებისმიერი ქმნილება, ნებისმიერი არსება, უცხოპლანეტელი, რომელსაც მსგავსი აღქმის უნარი აქვს, შეუძლია შექმნას კიდეც, რადგან ორივე შემთხვევაში ზუსტად ერთნაირი მექანიზმი გამოიყენება."}
{"text": "Also, I think that perception and creativity are by no means uniquely human.\tასევე ვფიქრობ, რომ აღქმა და შემოქმედება სულაც არ არის უნიკალურად ადამიანური."}
{"text": "We start to have computer models that can do exactly these sorts of things.\tჩვენ უკვე გვაქვს კოპიუტერული მოდელები, რომლებსაც მსგავსი რამეების კეთება შეუძლიათ"}
{"text": "And that ought to be unsurprising; the brain is computational.\tდა გასაკვირი არც უნდა იყოს; ტვინიც ხომ ერთგვარი კომპიუტერია"}
{"text": "And finally, computing began as an exercise in designing intelligent machinery.\tდა ბოლოს, კომპიუტერების შექმნა გონიერი მანქანების შექმნის მცდელობად დაიწყო."}
{"text": "It was very much modeled after the idea of how could we make machines intelligent.\tმისი შემუშავება დიდწილად განსაზღვრა იდეამ, თუ როგორ შეგვიძლია მანქანები გახვადოთ გონიერი."}
{"text": "And we finally are starting to fulfill now some of the promises of those early pioneers, of Turing and von Neumann and McCulloch and Pitts.\tდა ახლა საბოლოოდ, ვიწყებთ ამ საქმის პიონერების, ტიურინგის და ვონ ნოიმანის, მაკკალოკის და პიტსის ზოგიერთი დანაპირების შესრულებას."}
{"text": "And I think that computing is not just about accounting or playing Candy Crush or something.\tვფიქრობ კომპიუტერები არა მხოლოდ გამოთვლაა, ან Candy Crush-ის, ან რამე მსგავსის თამაში."}
{"text": "From the beginning, we modeled them after our minds.\tჩვენ ისინი თავიდანვე ჩვენი ტვინის მიხედვით დავაპროექტეთ."}
{"text": "And they give us both the ability to understand our own minds better and to extend them.\tისინი საშუალებას გვაძლევს როგორც ჩვენი ტვინი გავიგოთ უკეთ, ასევე გავაუმჯობესოთ ის."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So I'd like you to imagine for a moment that you're a soldier in the heat of battle.\tმინდა ერთი წამით წარმოიდგინოთ რომ ბრძოლაში ჩართული ჯარიკსაცი ხართ."}
{"text": "Maybe you're a Roman foot soldier or a medieval archer or maybe you're a Zulu warrior.\tშეიძლება რომაელი ქვეითი იყოთ, ან მეისრე შუა საუკუნეებიდან, ან თუნდაც ზულუს მებრძოლი."}
{"text": "Regardless of your time and place, there are some things that are constant.\tადგილისა და დროის განურჩევლად ზოგი რამ უცვლელია."}
{"text": "Your adrenaline is elevated, and your actions are stemming from these deeply ingrained reflexes, reflexes rooted in a need to protect yourself and your side and to defeat the enemy.\tთქვენი ადრენალინი მომატებულია და თქვენს ქმედებებს ღრმად გამჯდარი რეფლექსები განაპირობებს. რეფლექსები, რომლებიც თქვენი და თქვენი მოყვარეების დაცვისთვის და მტრის დამარცხებისთვისაა საჭირო."}
{"text": "So now, I'd like you to imagine playing a very different role, that of the scout.\tახლა, გთხოვთ ძალიან გასხვავებული რამ წარმოიდგინოთ. წარმოგდინეთ, რომ ხართ მზვერავი."}
{"text": "The scout's job is not to attack or defend.\tმზვერავის საქმე შეტევა, ან დაცვა არაა."}
{"text": "The scout's job is to understand.\tმზვერავის საქმე - გაგებაა."}
{"text": "The scout is the one going out, mapping the terrain, identifying potential obstacles.\tმზვერავი გადის, ახდენს ადგილის რუკაზე დატანას და აღნიშნავს შესაძლო წინააღმდეგობებს."}
{"text": "And the scout may hope to learn that, say, there's a bridge in a convenient location across a river.\tმზვერავი შეიძლება იმდევონებდეს, რომ ვთქვათ, სადღაც მოსახერხებელ ადგილას, მდინარეზე ხიდია,"}
{"text": "But above all, the scout wants to know what's really there, as accurately as possible.\tმაგრამ უპირველეს ყოვლისა, მას სურს, რაც შეიძლება ზუსტად იცოდეს რა არის იქ რეალურად."}
{"text": "And in a real, actual army, both the soldier and the scout are essential.\tნამდვილ, მოქმედ არმიაში, ჯარისკაციც და მზვერავიც აუცილებელია."}
{"text": "But you can also think of each of these roles as a mindset -- a metaphor for how all of us process information and ideas in our daily lives.\tთითოეული ამ როლს შეგიძლიათ შეხედოთ როგორც მენტალობას. იმის მეტაფორას, თუ როგორ ამუშავებს ინფორმაციას და აზრებს ყოველი ჩვენგანი ყოველდღიურ ცხოვრებაში."}
{"text": "What I'm going to argue today is that having good judgment, making accurate predictions, making good decisions, is mostly about which mindset you're in.\tდღეს ვაპირებ ვამტკიცო, რომ საღი მსჯელობა, ზუსტი პროგნოზები და სწორი გადაწყვეტილების მიღება დიდწილად იმით განისაზღვრება, თუ როგორი მენტალობა გაქვთ."}
{"text": "To illustrate these mindsets in action, I'm going to take you back to 19th-century France, where this innocuous-looking piece of paper launched one of the biggest political scandals in history.\tამის სადემონსტრაციოდ, მე-19 საუკუნის საფრანგეთში გამოგზაურებთ, სადაც ერთი თითქოს უწყინარი ფურცლის ნაგლეჯი, ისტორიაში ერთ-ერთ უდიდეს პოლიტიკურ სკანდალს დაედო საფუძვლად."}
{"text": "It was discovered in 1894 by officers in the French general staff.\tის 1894 წელს ფრანგული გენერალური შტაბის ოფიცერმა აღმოაჩინა."}
{"text": "It was torn up in a wastepaper basket, but when they pieced it back together, they discovered that someone in their ranks had been selling military secrets to Germany.\tის დახეული იყო და ნაგვის ყუთში ეგდო, მაგრამ როცა შეაერთეს აღმოჩნდა, რომ მათი რიგებიდან ვიღაც სამხედრო საიდუმლოებს გერმანიის მხარეს ჰყიდდა"}
{"text": "So they launched a big investigation, and their suspicions quickly converged on this man, Alfred Dreyfus.\tსერიოზული გამოძიება დაიწყეს და ეჭვები მალევე ერთ კაცზე, ალფრედ დრეიფუსზე შეჩერდა."}
{"text": "He had a sterling record, no past history of wrongdoing, no motive as far as they could tell.\tმას იდეალური ისტორია ჰქონდა. არანაირი დარღვევა და არანაირი მოტივი."}
{"text": "But Dreyfus was the only Jewish officer at that rank in the army, and unfortunately at this time, the French Army was highly anti-Semitic.\tთუმცა, დრეიფუსი ამ რანგის ერთადერთი ებრაელი ოფიცერი იყო არმიაში და საუბედუროდ ამ დროს საფრანგენის არმია მეტად ანტისემიტური იყო."}
{"text": "They compared Dreyfus's handwriting to that on the memo and concluded that it was a match, even though outside professional handwriting experts were much less confident in the similarity, but never mind that.\tმათ დრეიფუსს ხელწერა იმ ფურცელზე დაწერილს შეადარეს და დაასკვნეს, რომ ისინი ერთმანეთს ემთხვეოდა, მიუხედავად იმისა, რომ არმიის გარეთ, ხელწერის ექპერტები გაცილებით ნაკლებად იყვნენ ამაში დარწმუნებულნი. თუმცა, ამას ყურადღება არ მიექცა."}
{"text": "They went and searched Dreyfus's apartment, looking for any signs of espionage.\tჯაშუშობის რამე მტკიცეულების აღმოჩენის მიზნით, დრეიფუსის სახლი გაჩხრიკეს."}
{"text": "They went through his files, and they didn't find anything.\tგადაქექეს მისი ნივთები, მაგრამ ვერაფერი აღმოაჩნეს."}
{"text": "This just convinced them more that Dreyfus was not only guilty, but sneaky as well, because clearly he had hidden all of the evidence before they had managed to get to it.\tამან კიდევ უფრო დაარწმუნა ისინი, რომ დრეიფუსი არა მხოლოდ დამნაშავე იყო, არამედ მზაკვარიც, რადგან ცხადია, მან ყველა სამხილი დამალა, სანამ ვინმე მიაგნებდა."}
{"text": "Next, they went and looked through his personal history for any incriminating details.\tშემდეგ მისი პირადი ისტორიით დაინტერესდნენ რამე მაკომპრომეტირებელის აღმოსაჩენად."}
{"text": "They talked to his teachers, they found that he had studied foreign languages in school, which clearly showed a desire to conspire with foreign governments later in life.\tგაესაუბრნენ მის მასწავლებლებს და აღმიაჩინეს რომ სკოლაში უცხო ენებს სწავლობდა, რაც ცხადად აჩვენებდა მის სურვილს უცხო ქვეყნების სასარგებლოდ ეღვაწა მომავალში."}
{"text": "His teachers also said that Dreyfus was known for having a good memory, which was highly suspicious, right?\tდრეიფუსის მასწავლებლებმა ასევე აღნიშნეს, რომ მას კარგი მეხსიერება ჰქონდა. რაც ძალიან საეჭვოა, არა?"}
{"text": "You know, because a spy has to remember a lot of things.\tრადგან ჯაშუშს ბევრი რამის დამახსოვრება უწევს."}
{"text": "So the case went to trial, and Dreyfus was found guilty.\tმაშ, საქმე სასამართლომდე მივიდა და დრეიფუსი დამნაშავედ სცნეს."}
{"text": "Afterwards, they took him out into this public square and ritualistically tore his insignia from his uniform and broke his sword in two.\tრის შემდეგაც, ის მოედანზე გაიყვანეს და სიმბოლურად, მისი ფორმიდან წარჩინების ნიშნები ჩამოგლიჯეს და ხმალი კი გადაუტეხეს."}
{"text": "This was called the Degradation of Dreyfus.\tეს იყო დრეიფუსის დამცირება."}
{"text": "And they sentenced him to life imprisonment on the aptly named Devil's Island, which is this barren rock off the coast of South America.\tმას სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯეს და ისეთ ადგილას გაუშვეს, რომელსაც ეშმაკის კუნძული ერქვა. ეს უნაყოფო კლდეა, სახმრეთ ამერიკის ნაპირებზე"}
{"text": "So there he went, and there he spent his days alone, writing letters and letters to the French government begging them to reopen his case so they could discover his innocence.\tდრეიფუსი იქ მარტო ატარებდა თავის დღეებს და წერილს წერილზე სწერდა საფრანგეთის მთავრობას თხოვნით, კვლავ განეხილათ მისი საქმე, რომ დაედგინათ მისი უდანაშაულობა."}
{"text": "But for the most part, France considered the matter closed.\tთუმცა, საფრანგეთი ამ საქმეს დიდ წილად დახურულად მიიჩნევდა."}
{"text": "One thing that's really interesting to me about the Dreyfus Affair is this question of why the officers were so convinced that Dreyfus was guilty.\tდრეიფუსის საქმეში ყველაზე საინტერესო ისაა, თუ რატომ იყვნენ ოფიცრები ასეთი დარწმუნებულები, რომ დრეიფუსი დამნაშავე იყო."}
{"text": "I mean, you might even assume that they were setting him up, that they were intentionally framing him.\tშეიძლება იფიქროთ კიდეც, რომ მათ გაწირეს დრეიფუსი, რომ შეგნებულად შეუკერეს საქმე,"}
{"text": "But historians don't think that's what happened.\tმაგრამ ისტორიკოსები ასე არ ფიქრობენ."}
{"text": "As far as we can tell, the officers genuinely believed that the case against Dreyfus was strong.\tროგორც ცნობილია, ოფიცრებს გულწრფელად სჯეროდათ, რომ დრეიფუსის განაჩენი უდავო იყო."}
{"text": "Which makes you wonder: What does it say about the human mind that we can find such paltry evidence to be compelling enough to convict a man?\tისმის კითხვა: რას გვეუბნება ეს ყველაფერი ადამიანის აზროვნებაზე, როცა მსგავსი სუსტი მტკიცებულებები, შეიძლება საკმარისი გამოდგეს ვინმეს დადანაშაულებისთვის?"}
{"text": "Well, this is a case of what scientists call \"motivated reasoning.\"\tეს ის შემთხვევაა, რომელსაც მეცნიერები: \"მოტივირებულ მსჯელობას\" უწოდებენ."}
{"text": "It's this phenomenon in which our unconscious motivations, our desires and fears, shape the way we interpret information.\tეს ხდება, როცა ჩვენი ქვეცნობიერი მოტივები, ჩვენი სურვილები და შიშები, ჩვენ მიერ ინფორმაციის ინტერპეტირებას განაპირობებენ."}
{"text": "Some information, some ideas, feel like our allies.\tზოგი ინფორმაცია, ზოგი აზრი თითქოს ჩვენი თანამოაზრეა."}
{"text": "We want them to win. We want to defend them.\tგვინდა, რომ მათ გაიმარჯვონ. გვინდა, რომ ისინი დავიცვათ."}
{"text": "And other information or ideas are the enemy, and we want to shoot them down.\tსხვა ინფორმაცია კი მტერია და მათი განადგურბა გვინდა."}
{"text": "So this is why I call motivated reasoning, \"soldier mindset.\"\tამიტომაც ვეძახი \"მოტივირებულ მსჯელობას\" \"ჯარისკაცის მენტალობას\""}
{"text": "Probably most of you have never persecuted a French-Jewish officer for high treason, I assume, but maybe you've followed sports or politics, so you might have noticed that when the referee judges that your team committed a foul, for example, you're highly motivated to find reasons why he's wrong.\tალბათ, თქვენი უმეტესობა არ სდევდნიდა ფრანგ-ებრაელ ოფიცერს ღალატისთვის, ასე მგონია, მაგრამ შეიძლება სპორტით, ან პოლიტიკით ინტერესდებით და შეგიმჩნევიათ რომ როცა მსაჯი თქვენი გუნდის წინააღმდეგ, მაგალითად, ჯარიმას დააფიქსირებს, თქვენ ყველანაირად ეცდებით იპოვოთ მიზეზი, თუ რატომ ცდება ის."}
{"text": "But if he judges that the other team committed a foul -- awesome!\tმაგრამ როცა თქვენს მოწინააღმდეგეს დააჯარიმებს - შესანიშნავია!"}
{"text": "That's a good call, let's not examine it too closely.\tმსაჯი მართალია და ნუ ჩავუღრმავდებით."}
{"text": "Or, maybe you've read an article or a study that examined some controversial policy, like capital punishment.\tან თუ სტატიას ან კვლევას წაიკითხავთ, რომელიც რაღაც საკამათო თემას ეხება, მაგალითად, როგორიცაა სიკვდილით დასჯა."}
{"text": "And, as researchers have demonstrated, if you support capital punishment and the study shows that it's not effective, then you're highly motivated to find all the reasons why the study was poorly designed.\tროგორც მკვლევარებმა აჩვენეს, თუ თქვენ სიკვდილით დასჯის მომხრე ხართ და კვლევა აჩვენებს, რომ ის არაეფექტურია, მაშინ თქვენ ყველანაირად ეცდებით იპოვოთ მიზეზი, თუ რატომ ჩატარდა კვლევა არასწორად."}
{"text": "But if it shows that capital punishment works, it's a good study.\tთუმცა, თუ ის აჩვენებს, რომ სიკვდილით დასჯა მუშაობს, ეს კარგი კვლევაა."}
{"text": "And vice versa: if you don't support capital punishment, same thing.\tდა პირიქით, როცა მხარს არ უჭერთ სიკვდილით დასჯას იგივე ხდება."}
{"text": "Our judgment is strongly influenced, unconsciously, by which side we want to win.\tჩვენი მსჯელობა დიდადაა დამოკიდებული იმაზე, თუ ქვეცნობიერად რომელმა მხარემ გვინდა რომ გაიმარჯვოს."}
{"text": "And this is ubiquitous.\tეს ყველაფერში ასეა."}
{"text": "This shapes how we think about our health, our relationships, how we decide how to vote, what we consider fair or ethical.\tეს განსაზღვრავს, თუ რას ვფიქრობთ ჩვენ ჯანმრთელობაზე, ურთიერთობებზე, იმას თუ როგორ ვაძლევთ ხმას, რას მივიჩნევთ სამართლიანად და ეთიკურად."}
{"text": "What's most scary to me about motivated reasoning or soldier mindset, is how unconscious it is.\t\"მოტივირებულ მსჯელობაში\", ანუ \"ჯარისკაცის მენტალობაში\" ჩემთვის ყველაზე საშიში ისაა, თუ რამდენად ქვეცნობიერია ის."}
{"text": "We can think we're being objective and fair-minded and still wind up ruining the life of an innocent man.\tჩვენ მიგვაჩნია რომ ობიექტურები და სამართლიანები ვართ და მაინც ვახერხებთ, რომ უდანაშაულო ადამიანს ცხოვრება დავუნგრიოთ."}
{"text": "However, fortunately for Dreyfus, his story is not over.\tთუმცა, დრეიფუსისთვის საბენდიეროდ, მისი ისტორია ამით არ დასრულებულა."}
{"text": "This is Colonel Picquart.\tეს პოლკოვნიკი პიკარია."}
{"text": "He's another high-ranking officer in the French Army, and like most people, he assumed Dreyfus was guilty.\tის ასევე მაღალი რანგის ოფიცერია საფრანგეთის არმიაში და როგორც უმეტესობა, ისიც თვლიდა, რომ დრეიფუსი დამნაშავე იყო"}
{"text": "Also like most people in the army, he was at least casually anti-Semitic.\tდა როგორც უმეტესობა, ისიც ცოტათი ანტისემიტი იყო,"}
{"text": "But at a certain point, Picquart began to suspect: \"What if we're all wrong about Dreyfus?\"\tმაგრამ რაღაც მომენტში პიკარი დაეჭვდა: \"იქნებ ყველა ვცდებით დრეიფუსთან დაკავშირებით?\""}
{"text": "What happened was, he had discovered evidence that the spying for Germany had continued, even after Dreyfus was in prison.\tმან აღმოაჩინა, რომ გერმანიის სასარგებლოდ ჯაშუშობა გაგრძელდა, მას შემდეგაც კი, რაც დრეიფუსი უკვე ციხეში იყო."}
{"text": "And he had also discovered that another officer in the army had handwriting that perfectly matched the memo, much closer than Dreyfus's handwriting.\tმან ასევე აღმოაჩინა, რომ სხვა ოფიცრის ხელწერა ძალიან ჰგავდა ქაღალდის ნაგლეჯისას. ბევრად უფრო მეტად ვიდრე დრეიფუსისა."}
{"text": "So he brought these discoveries to his superiors, but to his dismay, they either didn't care or came up with elaborate rationalizations to explain his findings, like, \"Well, all you've really shown, Picquart, is that there's another spy who learned how to mimic Dreyfus's handwriting, and he picked up the torch of spying after Dreyfus left.\tმან თავისი აღმოჩენების შესახებ მის ზემდგომებს აცნობა, მაგრამ სამწუხაროდ, მათ ან არ ანაღვლებდათ, ან ამ აღმოჩენებს რაციონალური ახსნები მოუძებნეს: \"რაც შენ აღმოაჩინე, პიკარ, ეს მხოლოდ იმას მიწმობს რომ კიდევ ერთი ჯაშუში გვყავს, რომელმაც ისწავლა თუ როგორ დაწეროს დრეიფუსის ხელით და მან განაგრძო დრეიფუსის მიერ, შეწყვტილი ჯაშუშობა,"}
{"text": "But Dreyfus is still guilty.\"\tმაგრამ დრეიფუსი მაინც დამნაშავეა\""}
{"text": "Eventually, Picquart managed to get Dreyfus exonerated.\tსაბოლოოდ პიკარმა მიაღწია დრეიფუსის გამართლებას,"}
{"text": "But it took him 10 years, and for part of that time, he himself was in prison for the crime of disloyalty to the army.\tთუმცა, მას ამისთვის 10 წელი დასჭირდა და ამ პერიოდიში ის თავად აღმოჩნდა ციხეში არმიის მიმართ არაერთგულებითვის."}
{"text": "A lot of people feel like Picquart can't really be the hero of this story because he was an anti-Semite and that's bad, which I agree with.\tბევრი ფიქრობს რომ პიკარი არ შეიძლება ამ ამბის გმირი იყოს, რადგან ის ანტისემიტი იყო და ეს ცუდია, რასაც ვეთანხმები."}
{"text": "But personally, for me, the fact that Picquart was anti-Semitic actually makes his actions more admirable, because he had the same prejudices, the same reasons to be biased as his fellow officers, but his motivation to find the truth and uphold it trumped all of that.\tთუმცა, ჩემთვის პირადად, ის ფაქტი, რომ პიკარი ანტისემიტი იყო, მის ქმედებას მით უფრო საგმიროს ხდის, რადგან მას იგივე წინარწმენები ჰქონდა და იგივე მიზეზები ყოფილიყო არაობიექტური, რაც მის თანაარმიელ ოფიცრებს, მაგრამ მისმა სიმართლის ძიების მოტივაციამ ეს ყველაფერი გადაფარა."}
{"text": "So to me, Picquart is a poster child for what I call \"scout mindset.\"\tმაშ, ჩემთვის, პიკარი \"მზვერავის მენტალობის\" სიმბოლოა."}
{"text": "It's the drive not to make one idea win or another lose, but just to see what's really there as honestly and accurately as you can, even if it's not pretty or convenient or pleasant.\tროცა თქვენ არა ერთი აზრის გამარჯვება, ან მეორის დამარცხება გამოძრავებთ, არამედ რეალობის შეცნობა, რაც შეიძლება სინდისიერად და ზუსტად. მაშინაც კი, როცა ის არ არის სასიამოვნო, ან ხელსაყრელი."}
{"text": "This mindset is what I'm personally passionate about.\tამ ტიპის მენტალობა მხიბლავს მე პირადად."}
{"text": "And I've spent the last few years examining and trying to figure out what causes scout mindset.\tბოლო რამდენიმე წელი იმის კვლევას და გარკვევას დავუთმე, თუ რა განაპირობებს \"მზვერავის მენტალობას.\""}
{"text": "Why are some people, sometimes at least, able to cut through their own prejudices and biases and motivations and just try to see the facts and the evidence as objectively as they can?\tროგორ შეუძლია ზოგ ადამიანს, ზოგჯერ მაინც გადალახოს საკუთარი წინარწმენები, სტერეოტიპები და მოტოვები და შეეცადოს დაინახოს ფაქტები და მტკიცებულებები მაქსიმალურად ობიექტურად?"}
{"text": "And the answer is emotional.\tამაზე პასუხი ემოციაა."}
{"text": "So, just as soldier mindset is rooted in emotions like defensiveness or tribalism, scout mindset is, too.\tისევე როგორც \"ჯარისკაცის მენტალობის\" საფუძველია თავდაცვის და ტომობრივი ემოციები, ასევეა \"მზვერავის მენტალობის\" შემთხვევაშიც."}
{"text": "It's just rooted in different emotions.\tუბრალოდ ის სხვა ემოციებს ეფუძნება."}
{"text": "For example, scouts are curious.\tმაგალითად, მზვერავები ცნობისმოყვარეები არიან."}
{"text": "They're more likely to say they feel pleasure when they learn new information or an itch to solve a puzzle.\tისინი სხვებზე უფრო მეტ სიამოვნებას იღებენ, როცა ახალ ინფორმაციას იღებენ, ან როცა თავსატეხს ხსნიან."}
{"text": "They're more likely to feel intrigued when they encounter something that contradicts their expectations.\tმათთვის სხვებზე უფრო მეტად დამაინტრიგებელია, როცა ისეთ რამეს წააწყდებიან, რაც მათ მოლოდინებს ეწინააღმდეგება."}
{"text": "Scouts also have different values.\tმზვერავების ფასეულობები ასევე განსხვავებულია."}
{"text": "They're more likely to say they think it's virtuous to test your own beliefs, and they're less likely to say that someone who changes his mind seems weak.\tისინი უფრო მეტად მიიჩნევენ, რომ საკუთარი რწმენა-წარმოდგენების შემოწმება ღირსებაა და მათ ნაკლებად ჰგონიათ, რომ ის ვინც აზრს იცვლის - სუსტია."}
{"text": "And above all, scouts are grounded, which means their self-worth as a person isn't tied to how right or wrong they are about any particular topic.\tდა რაც მთავარია, მზვერავები მტკიცე ხალხია. რაც ნიშნავს, რომ მათი თვითშეფასება იმაზე არაა დამოკიდებული, მართლები არიან ისინი, თუ ცდებიან კონკრეტულ საკითხზე."}
{"text": "So they can believe that capital punishment works.\tისინი შეიძლება მიიჩნევდნენ რომ სიკვდილით დასჯა მუშაობს."}
{"text": "If studies come out showing that it doesn't, they can say, \"Huh. Looks like I might be wrong. Doesn't mean I'm bad or stupid.\"\tთუ კვლევები აჩვენებს, რომ ასე არ არის ისინი იტყვიან: \"ჰმ, როგორც ჩანს ვცდებოდი. ეს არ ნიშნავს, რომ ცუდი, ან სულელი ვარ\""}
{"text": "This cluster of traits is what researchers have found -- and I've also found anecdotally -- predicts good judgment.\tროგორც მკვლევარებმა აღმოაჩინეს და მეც წავაწყდი მსგავს შემთხვევებს, სწორედ ეს თვისებები განსაზღვრავს საღ მსჯელობას."}
{"text": "And the key takeaway I want to leave you with about those traits is that they're primarily not about how smart you are or about how much you know.\tყველაზე მთავარი რაც ამ თვისბებეზე მინდა იცოდეთ ისაა, რომ ისინი უპირეველსად იმას კი არ აჩვენებს, თუ რამდენად ჭკვიანი ხართ, ან რამდენად ბევრი იცით."}
{"text": "In fact, they don't correlate very much with IQ at all.\tსინამდვილეში ისინი ინტლექტის კოეფიციეტთან, არც ისე დიდ კორელაციაშია."}
{"text": "They're about how you feel.\tეს თვისებები აჩვენებს, თუ როგორ გრძნობთ თავს."}
{"text": "There's a quote that I keep coming back to, by Saint-Exupéry.\t\"პატარა უფლისწულის\" ავტორს, სენტ-ეგზიუპერს აქვს ერთი კარგი ციტატა,"}
{"text": "He's the author of \"The Little Prince.\"\tრომელსაც ხშირად ვუბრუნდები:"}
{"text": "He said, \"If you want to build a ship, don't drum up your men to collect wood and give orders and distribute the work.\tმან თქვა: \"თუ გინდა, რომ ხომალდი ააგო, ნუ გააგზავნი შენს ხალხს ხის მოსაგროვებლად, ბრძანებების გასაცემად და საქმის გასანაწილებლად."}
{"text": "Instead, teach them to yearn for the vast and endless sea.\"\tამის ნაცვლად უსაზღვრო ზღვის ვნება გააღვივე მათში\""}
{"text": "In other words, I claim, if we really want to improve our judgment as individuals and as societies, what we need most is not more instruction in logic or rhetoric or probability or economics, even though those things are quite valuable.\tსხვა სიტყვებით, მე ვამტკიცებ, რომ თუ მართლაც გვინდა გავაუმჯობესოთ ჩვნი მსჯელობა როგორც ინდივიდებმა და როგორც საზოგადოებებმა, ყველაზე მეტად არა ინსტრუქციები და ლოგიკა გვჭრდება ან რიტორიკა და ალბათობა, ან ეკონომიკა, თუმცა ეს ყველაფერი საკმაოდ ფასეულია,"}
{"text": "But what we most need to use those principles well is scout mindset.\tარამედ ამ ყველაფრის სწორად გამოსაყენებლად ყველაზე მეტად \"მზვერავის მენტალობა\" გვჭირდება."}
{"text": "We need to change the way we feel.\tუნდა შევცვალოთ ჩვენი გრძნობები."}
{"text": "We need to learn how to feel proud instead of ashamed when we notice we might have been wrong about something.\tუნდა ვისწავლოთ, რომ სირცხვილის ნაცვლად, სიამაყე ვიგრძნოთ, როცა შევამჩნევთ, რომ შეიძლება რაღაცაში ვცდებოდით."}
{"text": "We need to learn how to feel intrigued instead of defensive when we encounter some information that contradicts our beliefs.\tუნდა ვისწავლოთ, რომ თავდაცვითი რეაქციის ნაცვლად დამაინტრიგებელი იყოს, როცა ისეთ ინფორმაციას წავაწყდებოთ, რომელიც ჩვენს რწმენა-წარმოდგენებს ეწინააღმდეგება."}
{"text": "So the question I want to leave you with is: What do you most yearn for?\tმაშ, კითხვა რომლითაც მინდა რომ დაგტოვოთ, შემდეგია: რისკენ ისწრაფვით ყველაზე მეტად?"}
{"text": "Do you yearn to defend your own beliefs?\tთქვენი რწმენა-წარმოდგენების დაცვისკენ,"}
{"text": "Or do you yearn to see the world as clearly as you possibly can?\tთუ იმისკენ, რომ სამყარო რაც შეიძლება უკეთ შეიცნოთ?"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I am British.\tმე ბრიტანელი ვარ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Never before has the phrase \"I am British\" elicited so much pity.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ფრაზას \"მე ბრიტანელი ვარ\" აქამდე არასდროს გამოუწვევია ასეთი სიბრალული."}
{"text": "(Laughter) I come from an island where many of us like to believe there's been a lot of continuity over the last thousand years.\t(სიცილი) მე ვარ კუნძულიდან სადაც ბევრ ჩვენგანს მიაჩნია, რომ ბოლო ათასი წლის მანძილზე უწყვეტი სტაბილურობა იყო."}
{"text": "We tend to have historically imposed change on others but done much less of it ourselves.\tისტორიულად ჩვენ სხვებს ვაიძულებდით შეცვლილიყვნენ, საკუთარ თავს კი ნაკლებად ვცვლიდით."}
{"text": "So it came as an immense shock to me when I woke up on the morning of June 24 to discover that my country had voted to leave the European Union, my Prime Minister had resigned, and Scotland was considering a referendum that could bring to an end the very existence of the United Kingdom.\tამიტომ, ჩემთვის შოკისმომგვრელი იყო როცა 24 ივნისის დილით გავიღვიძე და აღმოვაჩინე, რომ ჩემმა ქვეყანამ ევროკავშირიდან გასვლას დაუჭირა მხარი, ჩემი პრემიერმინისტრი გადადგა და შოტლანდია რეფერენდუმის ჩატარებაზე ფიქრობდა, რითიც გაერთიანებულმა სამეფომ შეიძლება არსებობა შეწყვიტოს."}
{"text": "So that was an immense shock for me, and it was an immense shock for many people, but it was also something that, over the following several days, created a complete political meltdown in my country.\tეს დიდი შოკი იყო ჩემთვის და ასევე იყო ბევრი სხვისთვისაც. და ასევე მომდევნო რამდენიმე დღის განმავლობაში ამან სრული პოლიტიკური რღვევა გამოიწვია ჩემს ქვეყანაში."}
{"text": "There were calls for a second referendum, almost as if, following a sports match, we could ask the opposition for a replay.\tისმოდა განმეორებითი რეფერენდუმის მოთხოვნები, როგორც სპორტული მატჩის შემდეგ, მოწინააღმდეგისგან განმეორებით შეხვედრას ითხოვენ."}
{"text": "Everybody was blaming everybody else.\tყველა ყველაფერს ერთმანეთს აბრალებდა."}
{"text": "People blamed the Prime Minister for calling the referendum in the first place.\tხალხი პრემიერმინისტრს ადანაშაულებდა, თავად რეფერენდუმის ჩატარებისთვის."}
{"text": "They blamed the leader of the opposition for not fighting it hard enough.\tადანაშაულებდნენ ოპოზიციის ლიდერს არასაკმარისი ბრძოლისთვის."}
{"text": "The young accused the old.\tახალგაზრდები აბრალებდნენ მოხუცებს."}
{"text": "The educated blamed the less well-educated.\tგანათლებულები აბრალებდნენ ნაკლებად განათლებულებს."}
{"text": "That complete meltdown was made even worse by the most tragic element of it: levels of xenophobia and racist abuse in the streets of Britain at a level that I have never seen before in my lifetime.\tეს სრული რღვევა კიდევ უფრო გაუარესდა, მისი ყველაზე ტრაგიკული ელემენტის გამო: ქსენოფობიის დონე და რასობრივი ძალადობა ბრიტანეთის ქუჩებში ისეთ დონეზე ავიდა როგორზეც მე არასდროს მინახავს ჩემ ცხოვრებაში."}
{"text": "People are now talking about whether my country is becoming a Little England, or, as one of my colleagues put it, whether we're about to become a 1950s nostalgia theme park floating in the Atlantic Ocean.\tხალხი ახლა იმაზე საუბრობს, ვხდებით თუ არა ჩვენ პატარა ინგლისი, ან როგორც ერთმა ჩემმა კოლეგამ თქვა 1950 წლის ნოსტალგიური გასართობი პარკი ხომ არ ვხდებით, რომელიც ატლანტის ოკეანეში დაცურავს."}
{"text": "(Laughter) But my question is really, should we have the degree of shock that we've experienced since?\t(სიცილი) თუმცა სინამდვილეში ჩემი კითხვაა, უნდა ვიყოთ თუ არა ასე შოკირებულნი ამ ყველაფრის გამო?"}
{"text": "Was it something that took place overnight?\tარის ეს ისეთი რამ, რაც ერთ ღამეში დაგვატყდა თავს?"}
{"text": "Or are there deeper structural factors that have led us to where we are today?\tან იქნებ უფრო ღრმა სტრუქტურული ფაქტორებია რამაც დღევანდელ დღემდე მიგვიყვანა?"}
{"text": "So I want to take a step back and ask two very basic questions.\tმინდა ერთი წამით შევჩერდე და ორი ძალიან მარტივი კითხვა დავსვა:"}
{"text": "First, what does Brexit represent, not just for my country, but for all of us around the world?\tპირველი, რას წარმოადგენს \"ბრექსიტი\"? არა მხოლოდ ჩემი ქვეყნისთვის, არამედ მთელი დანარჩენი მსოფლიოსთვისაც."}
{"text": "And second, what can we do about it?\tდა მეორე, რა შეიძლება მოვუხერხოთ?"}
{"text": "How should we all respond?\tროგორ უნდა მოვიქცეთ?"}
{"text": "So first, what does Brexit represent?\tმაშ პირველი, რას წარმოადგენს \"ბრექსიტი\"?"}
{"text": "Hindsight is a wonderful thing.\tუკანა რიცხვით მსჯელობა მშვენიერი რამაა."}
{"text": "Brexit teaches us many things about our society and about societies around the world.\t\"ბრექსიტი\" ბევრ რამეს გვეუბნება ჩვენს საზოგადოებაზე და სხვა საზოგადოებებზე მსოფლიოში."}
{"text": "It highlights in ways that we seem embarrassingly unaware of how divided our societies are.\tის თვალსაჩინოს ხდის, რომ ჩვენ სამარცხვინო დონეზე არ ვიცით, თუ რამდენადაა დანაწევრებული ჩვენი საზოგადოებები"}
{"text": "The vote split along lines of age, education, class and geography.\tხმები გაიყო ასაკის, განათლების, კლასის და გეოგრაფიის მიხედვით."}
{"text": "Young people didn't turn out to vote in great numbers, but those that did wanted to remain.\tახალგაზრდების დაბალი აქტივობა იყო, მაგრამ მათ ვინც მიიღო მონაწილეობა დარჩენა სურდათ."}
{"text": "Older people really wanted to leave the European Union.\tასაკოვანებს ძალიან უნდოდათ ევროკავშირიდან გასვლა."}
{"text": "Geographically, it was London and Scotland that most strongly committed to being part of the European Union, while in other parts of the country there was very strong ambivalence.\tგეოგრაფიულად ლონდონი და შოტლანდია იყვნენ ყველაზე მონდომებულები დარჩენილიყვნენ ევროკავშირში. მაშინ როცა ქვეყნის სხვა ნაწილებში ხმები გაიყო."}
{"text": "Those divisions are things we really need to recognize and take seriously.\tეს დანაწევრება უნდა გავიაზროთ და სერიოზულად მივუდგეთ."}
{"text": "But more profoundly, the vote teaches us something about the nature of politics today.\tკიდევ უფრო სიღრმისეული დასკვნაა, რომ ეს რეფერენდუმი დღევანდელი პოლიტიკის ბუნებას გვაჩვენებს."}
{"text": "Contemporary politics is no longer just about right and left.\tთანამედროვე პოლიტიკა აღარაა მხოლოდ მემარჯვენეობა-მემარცხენეობაზე."}
{"text": "It's no longer just about tax and spend.\tის აღარაა მხოლოდ გადასახადებსა და ხარჯებზე."}
{"text": "It's about globalization.\tის გლობალიზაციაზეა."}
{"text": "The fault line of contemporary politics is between those that embrace globalization and those that fear globalization.\tთანამედროვე პოლიტიკის გამყოფი ხაზი არის იმათ შორის ვინც ემხრობა გლობალიზაციას და იმათ შორის ვისაც ამის ეშინია."}
{"text": "(Applause) If we look at why those who wanted to leave -- we call them \"Leavers,\" as opposed to \"Remainers\" -- we see two factors in the opinion polls that really mattered.\t(აპლოდისმენტები) თუ შევხედავთ, რატომ აირჩიეს გასვლა... მათ დავარქვათ \"გამსვლელები\", მოწინააღმდეგეებს კი \"დამრჩენები\"... დავინახავთ, რომ გამოკითხვებში ორი ფაქტორი იყო მნიშვნელოვანი."}
{"text": "The first was immigration, and the second sovereignty, and these represent a desire for people to take back control of their own lives and the feeling that they are unrepresented by politicians.\tპირველი იყო იმიგრაცია და მეორე სუვერენიტეტი. ეს აჩვენებს ხალხის სურვილს დაიბრუნონ კონტროლი საკუთარ ცხოვრებაზე და შეგრძნებას, რომ პოლიტიკოსები მათ არ წარმოადგენენ."}
{"text": "But those ideas are ones that signify fear and alienation.\tეს აზრები მიანიშნებს შიშსა და გაუცხოებაზე."}
{"text": "They represent a retreat back towards nationalism and borders in ways that many of us would reject.\tისინი წარმოადგენენ უკუსვლას ნაციონალიზმისა და საზღვრებისკენ ისე რომ ამას ბევრი ჩვენგანი შეეწინააღმდეგებოდა."}
{"text": "What I want to suggest is the picture is more complicated than that, that liberal internationalists, like myself, and I firmly include myself in that picture, need to write ourselves back into the picture in order to understand how we've got to where we are today.\tმინდა გითხრათ, რომ სურათი ამაზე უფრო რთულია და რომ ლიბერალმა ინტერნაციონალისტებმა როგორც მე და მე საკუთარ თავს მათ რიცხვში მოვიაზრებ... კვლავ უნდა ჩავსვათ ჩვენი თავი ამ სურათში, რომ მივხვდეთ როგორ აღმოვჩნდით იქ სადაც დღეს ვართ."}
{"text": "When we look at the voting patterns across the United Kingdom, we can visibly see the divisions.\tთუ გაერთიანებული სამეფოს მასშტაბით ხმის მიცემის ხასიათს დავაკვირდებით, ცხადად დავინახავთ დაყოფებს."}
{"text": "The blue areas show Remain and the red areas Leave.\tლურჯი რეგიონები აჩვენებს \"დარჩენას\" წითლები კი \"გასვლას\"."}
{"text": "When I looked at this, what personally struck me was the very little time in my life I've actually spent in many of the red areas.\tამის დანახვისას, რამაც თავში დამარტყა, იყო ის ძალიან ცოტა დრო რაც წითელ რეგიონებში გამიტარებია ჩემი ცხოვრების მანძილზე."}
{"text": "I suddenly realized that, looking at the top 50 areas in the UK that have the strongest Leave vote, I've spent a combined total of four days of my life in those areas.\tუცბად გავაცნობიერე, რომ 50 რეგიონში, რომელმაც ყველაზე მეტად დაუჭირა მხარი გასვლას ჯამში ჩემი ცხოვრების 4 დღე გავატარე."}
{"text": "In some of those places, I didn't even know the names of the voting districts.\tზოგიერთ ადგილას, საარჩევნო დასახლების სახელიც კი არ ვიცოდი."}
{"text": "It was a real shock to me, and it suggested that people like me who think of ourselves as inclusive, open and tolerant, perhaps don't know our own countries and societies nearly as well as we like to believe.\tეს ნამდვილი შოკი იყო ჩემთვის და აჩვენებდა, რომ ჩემნაირი ხალხი, რომელსაც თავი ტოლერანტი ღია და საყოველთაო ჩართულობის მომხრე ჰგონია სავარაუდოდ არ იცნობს საკუთარ ქვეყანას და საზოგადოებებს იმდენად, რამდენადაც გვგონია რომ ვიცით."}
{"text": "(Applause) And the challenge that comes from that is we need to find a new way to narrate globalization to those people, to recognize that for those people who have not necessarily been to university, who haven't necessarily grown up with the Internet, that don't get opportunities to travel, they may be unpersuaded by the narrative that we find persuasive in our often liberal bubbles.\t(აპლოდისმენტები) ესაა გამოწვევა, რომ ამ ხალხისთვის გლობალიზაციის ახსნის ახალი გზები უნდა ვიპოვოთ. გავიაზროთ, რომ ხალხისთვის, რომელსაც არ უვლია უნივერსიტეტში, ვინც ინტერნეტხანაში არ გაზრდილა, ვისაც არ აქვს მოგზაურობის საშუალება, შეიძლება არ იყოს საკმარისი ის არგუმენტები, რომელიც ჩვენ ხშირად ლიბერალურ წრეებში საკმარისად მიგვაჩნია."}
{"text": "(Applause) It means that we need to reach out more broadly and understand.\t(აპლოდისმენტები) ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ უფრო ფართო მასაზე უნდა გავიდეთ და გავაანალიზოთ."}
{"text": "In the Leave vote, a minority have peddled the politics of fear and hatred, creating lies and mistrust around, for instance, the idea that the vote on Europe could reduce the number of refugees and asylum-seekers coming to Europe, when the vote on leaving had nothing to do with immigration from outside the European Union.\tდატოვების მომხრეებში უმცირესობა ახდენდა შიშის და ზიზღის პედალირებას, რაც აჩენდა სიცრუეს და უნდობლობას. მაგალითად, ის აზრი რომ ევროპაზე რეფერენდუმი შეამცირებდა ლტოლვილების და თავშესაფრის მაძიებლების ევროპაში შემოსვლას, მაშინ როცა ევროკავშირის დატოვებაზე ხმის მიცემა არაფერ შუაშია ევროპის გარედან იმიგრაციასთან."}
{"text": "But for a significant majority of the Leave voters the concern was disillusionment with the political establishment.\tმაგრამ გასვლაზე ხმის მიმცემების მნიშვნელოვანი უმრავლესობისთვის პრობლემა იყო პოლიტიკური მმართველებისადმი უნდობლობა."}
{"text": "This was a protest vote for many, a sense that nobody represented them, that they couldn't find a political party that spoke for them, and so they rejected that political establishment.\tბევრისთვის ეს პროტესტის ხმა იყო. შეგრძნება, რომ მათ არავინ წარმოადგენს, რომ მათ ვერ იპოვეს პოლიტიკური პარტია, რომელიც მათ სურვილებს გაახმოვანებდა და მათ უარი თქვეს ამ მმართველებზე."}
{"text": "This replicates around Europe and much of the liberal democratic world.\tიგივე მეორდება ევროპაში და ლიბარლ- დემოკრატიული მსოფლიოს უმეტეს ნაწილში."}
{"text": "We see it with the rise in popularity of Donald Trump in the United States, with the growing nationalism of Viktor Orbán in Hungary, with the increase in popularity of Marine Le Pen in France.\tჩვენ იგივეს ვხედავთ აშშ-ში დონალტ ტრამპის პოპულარობის ზრდაში. უნგრეთში, ვიქტორ ორბანის მზარდ ნაციონალიზმში. მარინ ლე პენის გაზრდილ პოპულარობაში საფრანგეთში."}
{"text": "The specter of Brexit is in all of our societies.\t\"ბრექსიტის\" აჩრდილი ყველა ჩვენ საზოგადოებას დასდევს."}
{"text": "So the question I think we need to ask is my second question, which is how should we collectively respond?\tამიტომ, ვფიქრობ კითხვა, რომელიც უნდა დავსვათ არის ჩემი მეორე კითხვა: ამ ყველაფერს როგორ უნდა ვუპასუხოთ?"}
{"text": "For all of us who care about creating liberal, open, tolerant societies, we urgently need a new vision, a vision of a more tolerant, inclusive globalization, one that brings people with us rather than leaving them behind.\tყველა ჩვენგანს ვისაც ანაღვლებს ლიბარელური, ღია და ტოლერანტი საზოგადოებები სასწრაფოდ სჭირდება ახალი ხედვა. უფრო ტოლერანტული, ყოვლისმომცველად გლობალიზაციური. რომელიც ხალხის უკან ჩამოტოვების ნაცვლად შემოგვიერეთებს."}
{"text": "That vision of globalization is one that has to start by a recognition of the positive benefits of globalization.\tგლობალიზაციის ასეთი ხედვა, გლობალზიაციის პოზიტიური სარგებელის გააზრებიდან უნდა დაიწყოს."}
{"text": "The consensus amongst economists is that free trade, the movement of capital, the movement of people across borders benefit everyone on aggregate.\tეკონომისტებს შორის კონსენსუსია, რომ თავისუფალი ვაჭრობა, კაპიტალბრუნვა, საზღვრებს შორის ხალხის მიმოსვლა, საერთო ჯამში ყველასთვის სასარგებლოა."}
{"text": "The consensus amongst international relations scholars is that globalization brings interdependence, which brings cooperation and peace.\tსაერთაშორისო ურთიერთობების სპეციალისტებს კონსენსუსია, რომ გლობალიზაციას ურთიერთდამოკიდებულება მოაქვს, რაც თავის მხრივ ურთიერთთანამშრომლობას და მშვიდობას ამკვიდრებს."}
{"text": "But globalization also has redistributive effects.\tთუმცა, გლობალიზაციას ასევე გადანაწილების ეფექტი აქვს."}
{"text": "It creates winners and losers.\tის აჩენს მოგებულებს და წაგებულებს."}
{"text": "To take the example of migration, we know that immigration is a net positive for the economy as a whole under almost all circumstances.\tავიღოთ მიგრაციის მაგალითი. ვიცით, რომ მიგრაცია თითქმის ნებისმიერ პირობებში, საბოლო ჯამში პოზიტირია ეკონომიკისთვის,"}
{"text": "But we also have to be very aware that there are redistributive consequences, that importantly, low-skilled immigration can lead to a reduction in wages for the most impoverished in our societies and also put pressure on house prices.\tმაგრამ ჩვენ ასევე უნდა გავითვალისწინოთ რომ ამას მოჰყვება გადანაწილება, რომ დაბალკვალიფიციურმა მიგრაციამ, შეიძლება ყველაზე ღარიბ საზოგადოებებში ხელფასების დაწევა გამოიცვიოს და ასევე სახლის ფასებიც გაზარდოს."}
{"text": "That doesn't detract from the fact that it's positive, but it means more people have to share in those benefits and recognize them.\tეს მიგრაციის პოზიტიურობას არ აკნინებს, მაგრამ ნიშნავს, რომ უფრო მეტმა ხალხმა უნდა გაინაწილოს სარგებელი და გააცნობიეროს ეს."}
{"text": "In 2002, the former Secretary-General of the United Nations, Kofi Annan, gave a speech at Yale University, and that speech was on the topic of inclusive globalization.\t2002-ში გაეროს ყოფილმა გენერალურმა მდივანმა, კოფი ანანმა, იელის უნივერსიტეტში სიტყვა წარმოთქვა და ეს სიტყვა იყო ყოვლისმომცველ გლობალიზაციაზე."}
{"text": "That was the speech in which he coined that term.\tეს იყო სიტყვა, რომელმაც გააჩინა ეს ტერმინი."}
{"text": "And he said, and I paraphrase, \"The glass house of globalization has to be open to all if it is to remain secure.\tმის პარაფრაზს გავაკეთებ. მან თქვა: \"გლობალიზაციის შუშის სახლი ყველასთვის ღია უნდა იყოს, თუ მისი უსაფრთხოების შენარჩუნება გვინდა."}
{"text": "Bigotry and ignorance are the ugly face of exclusionary and antagonistic globalization.\"\tშეუწყნარებლობა და უვიცობა, გამომრიცხველი და ანტაგონისტური გლობალიზაციის საშინელი სახეა.\""}
{"text": "That idea of inclusive globalization was briefly revived in 2008 in a conference on progressive governance involving many of the leaders of European countries.\tყოვლისმომცველი გლობალიზაციის ეს იდეა ცოტახნით გაცოცხლდა 2008 წელს პროგრესული მმართველობის კონფერენციაზე, რომელშიც ევროპული ქვეყნების ბევრი ლიდერი მონაწილეობდა."}
{"text": "But amid austerity and the financial crisis of 2008, the concept disappeared almost without a trace.\tმაგრამ ასკეტიზმისა და 2008 წლის ფინანსური კრიზის ფონზე ეს კონცეპცია თითქმის უკვალოდ გაქრა."}
{"text": "Globalization has been taken to support a neoliberal agenda.\tგლობალიზაცია გამოყენებული იქნა ნეოლიბერალური დღის წესრიგის მხარდასაჭერად."}
{"text": "It's perceived to be part of an elite agenda rather than something that benefits all.\tყველასთვის სარგებლის მომტანი რაღაცის ნაცვლად, ის აღიქმება როგორც ელიტური დღის წესრიგის ნაწილი."}
{"text": "And it needs to be reclaimed on a far more inclusive basis than it is today.\tამიტომ გლობალიზაცია ბევრად უფრო ყვლისმომცველი უნდა გავხადოთ. ვიდრე დღესაა."}
{"text": "So the question is, how can we achieve that goal?\tმაშ, შეკითხვა შემდეგია: როგორ უნდა მივაღწიოთ ამას?"}
{"text": "How can we balance on the one hand addressing fear and alienation while on the other hand refusing vehemently to give in to xenophobia and nationalism?\tროგორ უნდა დავაბალანსოთ, ერთის მხრივ შიში და გაუცხოება, მეორეს მხრივ კი შევეწინააღმდეგოთ ქსენოფობიასა და ნაციონალიზმში გადავარდნას?"}
{"text": "That is the question for all of us.\tეს კითხვა ყველა ჩვენგანისთვისაა."}
{"text": "And I think, as a social scientist, that social science offers some places to start.\tროგორც სოციალური მეცნიერი, ვფიქრობ სოციალურ მეცნიერება გვთავაზობს დასაწყისისთვის გარკვეულ პასუხებს."}
{"text": "Our transformation has to be about both ideas and about material change, and I want to give you four ideas as a starting point.\tჩვენი ტრანსფორმაცია უნდა ეხებოდეს აზრებსაც და მატერიალურ საგნებსაც. მინდა 4 იდეა მოგცეთ დასაწყისისთვის."}
{"text": "The first relates to the idea of civic education.\tპირველი ეხება სამოქალაქო განათლებას."}
{"text": "What stands out from Brexit is the gap between public perception and empirical reality.\t\"ბრექსიტიმა\" აჩვენა ნაპრალი, საზოგადოებრივ წარმოდგენებსა და ემპირიულ რეალობას შორის."}
{"text": "It's been suggested that we've moved to a postfactual society, where evidence and truth no longer matter, and lies have equal status to the clarity of evidence.\tვარაუდობენ, რომ ჩვენ \"პოსტფაქტიური\" საზოგადოება გავხდით, სადაც მტკიცებულებას და ჭეშმარიტებას მნიშვნელობა აღარ აქვს და ტყუილს იგივე ავტორიტეტი აქვს რაც მტკიცებულების სიცხადეს."}
{"text": "So how can we -- (Applause) How can we rebuild respect for truth and evidence into our liberal democracies?\tმაშ, როგორ... (აპლოდისმენტები) როგორ აღვადგინოთ პატივისცემა სიმართლის და მტკიცებულების მიმართ ლიბერალ-დემოკრატიებში"}
{"text": "It has to begin with education, but it has to start with the recognition that there are huge gaps.\tეს განათლებიდან უნდა დაიწყოს, მაგრამ ამის საწყისი ამ უზარმაზარი ნაპრალების აღიარებაა."}
{"text": "In 2014, the pollster Ipsos MORI published a survey on attitudes to immigration, and it showed that as numbers of immigrants increase, so public concern with immigration also increases, although it obviously didn't unpack causality, because this could equally be to do not so much with numbers but the political and media narrative around it.\t2014-ში საზოგადოებრივი კვლევის ორგანიზაციამ Ipsos MORI-მ გამოაქვეყნა გამოკითხვა, რომელიც იმიგრაციას ეხებოდა. მან აჩვენა, რომ რაც უფრო იზრდება იმიგრაცია, საზოგადოებრივი წუხილი ამ თემით უფრო მატულობს. თუმცა, ცხადია ეს არ აჩვენებს მიზეზ-შედეგობრიობას, რადგან ეს შეიძლება გამოწვეული იყოს არა იმიგრაციის ზრდით, არამედ მისი პოლიტიკური კომენტარითა და მედია გაშუქებით."}
{"text": "But the same survey also revealed huge public misinformation and misunderstanding about the nature of immigration.\tიგივე გამოკითხვამ, იმიგრაციასთან დაკავშირებით საზოგადეობის უზარმაზარი არაინფორმირებულობა და გაურკვევლობა აჩვენა."}
{"text": "For example, in these attitudes in the United Kingdom, the public believed that levels of asylum were a greater proportion of immigration than they were, but they also believed the levels of educational migration were far lower as a proportion of overall migration than they actually are.\tმაგალითად, ამ გამოკითხვაში გაერთიანებულ სამეფოში ხალხის წარმოდგენაში ლტოლვილთა წილი იმიგრანტებს შორის უფრო დიდი იყო ვიდრე სინამდვილეში. ხალხს ასევე ჰგონია, რომ საერთო მიგრაციიდან საგანმანათლებლო მიგრაციის წილი ბევრად უფრო დაბალია, ვიდრე ის არის რეალურად."}
{"text": "So we have to address this misinformation, the gap between perception and reality on key aspects of globalization.\tამიტომ ჩვენ უნდა ვუშველოთ ამ გაურკვევლობას ამ ნაპრალს აღქმასა და რეალობას შორის გლობალზიაციის საკვანძო ასპექტებში."}
{"text": "And that can't just be something that's left to our schools, although that's important to begin at an early age.\tამას მხოლოდ სკოლების იმედად ვერ დავტოვებთ, თუმცაღა მნიშვნელოვანია ეს მცირე ასაკიდან დავიწყოთ."}
{"text": "It has to be about lifelong civic participation and public engagement that we all encourage as societies.\tეს უნდა იყოს მთელი ცხოვრების მანძილზე სამოქალაქო თანამონაწილეობა და საჯარო ჩართულობა, რაც მთელმა საზოგადოებამ უნდა წავახალისოთ."}
{"text": "The second thing that I think is an opportunity is the idea to encourage more interaction across diverse communities.\tმეორე შანსი ვფიქრობ არის განსხვავებულ საზოგადოებრივ ჯგუფებს შორის ინტენსიური ურთიერთობის წახალისების იდეა."}
{"text": "(Applause) One of the things that stands out for me very strikingly, looking at immigration attitudes in the United Kingdom, is that ironically, the regions of my country that are the most tolerant of immigrants have the highest numbers of immigrants.\t(აპლოდისმენტები) ერთი რამ, რაც ჩემთვის თვალშისაცემია, როცა იმიგრაციის მიმართ გაერთიანებული სამეფოს მოსახლეობის დამოკიდებულებას ვუყურებ, არის რომ ქვეყნის იმ რეგიონებში, სადაც ყველაზე ტოლერანტულები არიან იმიგრანტების მიმართ, იმიგრანტების ყველაზე მაღალი რიცხვია."}
{"text": "So for instance, London and the Southeast have the highest numbers of immigrants, and they are also by far the most tolerant areas.\tმაგალითად ლონდონსა და სამხრეთ-აღმოსავლეთში ყველაზე მეტი იმიგრანტია და ამავე დროს ეს ბევრად უფრო ტოლერანტული რეგიონებია."}
{"text": "It's those areas of the country that have the lowest levels of immigration that actually are the most exclusionary and intolerant towards migrants.\tქვეყნის იმ რეგიონებში, სადაც იმიგრაციის დონე ყველაზე დაბალია, სინამდვილეში ყველაზე გამრიყავები და არატოლერანტულები არიან მიგრანტების მიმართ."}
{"text": "So we need to encourage exchange programs.\tმაშ, საჭიროა გაცვლითი პროგრამების წახალისება."}
{"text": "We need to ensure that older generations who maybe can't travel get access to the Internet.\tსაჭიროა ძველ თაობებს, რომლებიც შესაძლოაა ვერ მოგზაურობენ ინტერნეტზე წვდომა ჰქონდეთ."}
{"text": "We need to encourage, even on a local and national level, more movement, more participation, more interaction with people who we don't know and whose views we might not necessarily agree with.\tსაჭიროა როგორც ლოკალურ, ისე ეროვნულ დონეზე უფრო მეტი მიმოსვლის, მეტი თანამონაწილეობის, მეტი ინტერაქციის წახალისება ისეთ ხალხთან, ვისაც არ ვიცნობთ და ვის აზრსაც შეიძლება მაინცდამაინც არ ვეთანხმებოდეთ."}
{"text": "The third thing that I think is crucial, though, and this is really fundamental, is we have to ensure that everybody shares in the benefits of globalization.\tმესამე რამ, რაც საკვანძო და ნამდვილად ფუნდამენტური მნიშვნელობის მგონია, არის ის, რომ გლობალიზაციიდან სარგებლის წილი ყველამ უნდა მიიღოს."}
{"text": "This illustration from the Financial Times post-Brexit is really striking.\tFinancial Times-ის ეს ბრექსიტის შემდგომი ილუსტრაცია"}
{"text": "It shows tragically that those people who voted to leave the European Union were those who actually benefited the most materially from trade with the European Union.\tკარგად აჩვენებს ტრაგედიას, რომ ხალხი ვინც ევროკავშირიდან გასვლას დაუჭირა მხარი არის სწორედ ის ხალხი, ვინც ყველაზე მეტ მატერიალურ სარგებელს ნახულობდა ევროკავშირთან ვაჭრობით."}
{"text": "But the problem is that those people in those areas didn't perceive themselves to be beneficiaries.\tპრობლემაა, რომ ეს ხალხი არ აღიქვამდა თავს მოსარგებლედ."}
{"text": "They didn't believe that they were actually getting access to material benefits of increased trade and increased mobility around the world.\tმათ არ სჯეროდათ, რომ მართლაც ჰქონდათ წვდომა, გაზრდილი ვაჭრობით და მობილობით მიღებულ სარგებელზე."}
{"text": "I work on questions predominantly to do with refugees, and one of the ideas I spent a lot of my time preaching, mainly to developing countries around the world, is that in order to encourage the integration of refugees, we can't just benefit the refugee populations, we also have to address the concerns of the host communities in local areas.\tმე ძირითადად ლტოლვილებთან დაკავშირებულ საკითხებზე ვმუშაობ და ერთ-ერთი იდეა რის დამკვიდრებაზეც, ძირითადად განვითარებად ქვეყნებში, დიდ დროს ვხარჯავ, არის ის, რომ ლტოლვილების ინტეგრაციის წასახალისებლად მხოლოდ მათზე ზრუნვა არაა საკმარისი. ჩვენ ასევე უნდა ვიზრუნოთ მასპინძელი, ადგილობრივი საზოგადოებების წუხილზეც."}
{"text": "But in looking at that, one of the policy prescriptions is that we have to provide disproportionately better education facilities, health facilities, access to social services in those regions of high immigration to address the concerns of those local populations.\tამის მოსაგვარებლად, ერთ-ერთი გზა არის საგანმანათლებლო და ჯანდაცვითი შესაძლებლობების, სოციალურ სერვისებზე წვდომის განსაკუთრებული უზრუნველყოფა რეგიონებში მაღალი იმიგრაციით. იმისთვის რომ ადგილობრივი მოსახლეობის პრობლემები მოვაგვაროთ."}
{"text": "But while we encourage that around the developing world, we don't take those lessons home and incorporate them in our own societies.\tთუმცა, მაშინ როცა ამას განვითარებად მსოფლიოში ვახალისებთ, შინ, საკუთარ საზოგადოებებში იგივეს არ ვაკეთებთ."}
{"text": "Furthermore, if we're going to really take seriously the need to ensure people share in the economic benefits, our businesses and corporations need a model of globalization that recognizes that they, too, have to take people with them.\tუფრო მეტიც, თუ ჩვენ გვინდა მართლაც სერიოზულად მივუდგეთ, ეკონომიკური სარგებლის ხალხზე განაწილების საჭიროებას, ბიზნესებსაც და კორპორაციებსაც დასჭირდებათ გლობალიზაციის მოდელი, რომელიც აღიარებს, რომ მათაც უნდა ჩართონ სარგებელის მიღებაში ხალხი."}
{"text": "The fourth and final idea I want to put forward is an idea that we need more responsible politics.\tბოლო, მეოთხე იდეა, რომელიც მინდა წარმოგიდგინოთ, არის ის, რომ უფრო პასუხისმგებლიანი პოლიტიკა გვჭირდება."}
{"text": "There's very little social science evidence that compares attitudes on globalization.\tძალიან ცოტა სოციოლოგიური კვლევაა, რომელიც გლობალიზაციის მიმართ განწყობებს ადარებს,"}
{"text": "But from the surveys that do exist, what we can see is there's huge variation across different countries and time periods in those countries for attitudes and tolerance of questions like migration and mobility on the one hand and free trade on the other.\tმაგრამ რა გამოკითხვებიც არსებობს, იქიდან ჩანს, რომ უზარმაზარი განსხვავებებია სხვადასხვა ქვეყნებს და პერიოდებს შორის ამ ქვეყნებში, ერთის მხრივ მიგრაციის და მობილობის და მეორეს მხრივ თავისუფალი ვაჭრობის მიმართ განწყობების და ტოლერანტობის თვალსაზრისით."}
{"text": "But one hypothesis that I think emerges from a cursory look at that data is the idea that polarized societies are far less tolerant of globalization.\tერთი ჰიპოთეზა, რაც იკვეთება ამ მონაცემებიდან არის ის, რომ პოლარიზებული საზოგადოებები ნაკლებად ტოლერანტულები არიან გლობალიზაციის მიმართ."}
{"text": "It's the societies like Sweden in the past, like Canada today, where there is a centrist politics, where right and left work together, that we encourage supportive attitudes towards globalization.\tწარსულში შვედეთის და დღევანდელი კანადისმაგვარი საზოგადოებებია, სადაც პოლიტიკა ცენტრისტულია, სადაც მემარჯვენეები და მემარცხენეები ერთად მუშაობენ, სადაც ვახალისებთ გლობალიზაციის მხარდამჭერ განწყობებს."}
{"text": "And what we see around the world today is a tragic polarization, a failure to have dialogue between the extremes in politics, and a gap in terms of that liberal center ground that can encourage communication and a shared understanding.\tრასაც დღეს მსოფლიოში ვხედავთ, ტრაგიკული პოლარიზაციაა. პოლიტიკურ ექსტრიმებს შორის დიალოგის შეუძლებლობა და ნაპრალი ცენტრისტური ლიბერალური საყრდენის ადგილას, რომელიც შეძლებდა კომუნიკაციის და ურთიერთგაგების წახალისებას."}
{"text": "We might not achieve that today, but at the very least we have to call upon our politicians and our media to drop a language of fear and be far more tolerant of one another.\tშეიძლება დღეს ამას ვერ მივაღწიოთ, მაგრამ სულ ცოტა ჩვენს პოლიტიკოსებს და მედიას უნდა მოვუწოდოთ, რომ შიშის რიტორიკას შეეშვან და ბევრად უფრო ურთიერთტოლერანტულები იყვნენ."}
{"text": "(Applause) These ideas are very tentative, and that's in part because this needs to be an inclusive and shared project.\t(აპლოდისმენტები) ეს იდეები მხოლოდ დასაწყისისთვისაა. ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ეს უნდა იყოს ყოვლისმომცველი და საზიარო პროექტი."}
{"text": "I am still British.\tმე კვლავაც ბრიტანელი ვარ."}
{"text": "I am still European.\tმე კვლავაც ევროპელი ვარ."}
{"text": "I am still a global citizen.\tმე კვლავაც გლობალური მსოფლიოს მოქალაქე ვარ."}
{"text": "For those of us who believe that our identities are not mutually exclusive, we have to all work together to ensure that globalization takes everyone with us and doesn't leave people behind.\tმათთვის ვისაც სჯერა, რომ ჩვენი იდენტობები არაა ურთიერთგამომრიცხავი, ჩვენ ყველამ ერთად უნდა ვიმუშაოთ, იმისთვის რომ გლობალიზაციამ ყველა თან წაგვიყოლოს და არავინ ჩამოიტოვოს."}
{"text": "Only then will we truly reconcile democracy and globalization.\tმხოლოდ მაშინ შევძლებთ დემოკრატიის და გლობალიზაციის შეჯერებას."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Hello, everybody.\tმოგესალმებით ყველას."}
{"text": "I brought with me today a baby diaper.\tმე დღეს ბავშვის საფენი მოვიტანე."}
{"text": "You'll see why in a second.\tცოტა ხანში ნახავთ რატომაც."}
{"text": "Baby diapers have interesting properties.\tბავშვის საფენებს საინტერესო თვისებები აქვთ."}
{"text": "They can swell enormously when you add water to them, an experiment done by millions of kids every day.\tროცა მათ წყალს დაასხამთ, ისინი უზომოდ იზრდებიან ზომაში. ამ ექსპერიმენტს მილიონობით ბავშვი ატარებს ყოველდღე."}
{"text": "(Laughter) But the reason why is that they're designed in a very clever way.\t(სიცილი) ეს იმიტომ, რომ ისინი საკმაოდ ჭკვიანურადაა შექმნილი."}
{"text": "They're made out of a thing called a swellable material.\tისინი შექმნილია ნივთიერებისგან, რომელსაც გაფართოებად ნივთიერებას ეძახიან"}
{"text": "It's a special kind of material that, when you add water, it will swell up enormously, maybe a thousand times in volume.\tეს სპეციფიური სახის ნივთიერებაა, რომელსაც წყალს რომ დაასხამთ, ის უზომოდ გაიზრდება, შეიძლება 1000-ჯერაც კი."}
{"text": "And this is a very useful, industrial kind of polymer.\tეს ძალიან ფართოდ გამოყენებადი სამრეწველო პოლიმერია."}
{"text": "But what we're trying to do in my group at MIT is to figure out if we can do something similar to the brain.\tMIT - ში ჩვენი ჯგუფი ცდილობს ტვინზეც იგივე განახორციელოს."}
{"text": "Can we make it bigger, big enough that you can peer inside and see all the tiny building blocks, the biomolecules, how they're organized in three dimensions, the structure, the ground truth structure of the brain, if you will?\tშეიძლება კი, ის იმდენად გავზარდოთ, რომ მისი უმცირესი შემადგენელი ნაწილები, ბიომოლეკულები დავინახოთ? როგორ არიან ორგანიზებულები სამ განზომილებაში, მათი სტრუქტურა, ტვინის ასე ვთქვათ, უშუალო სტრუქტურა."}
{"text": "If we could get that, maybe we could have a better understanding of how the brain is organized to yield thoughts and emotions and actions and sensations.\tთუ ამას შევძლებთ, შეიძლება უკეთ გავიგოთ, თუ როგორ წარმოიშვება ტვინში აზრები და ემოიცები, ქმედებები და გრძნობები."}
{"text": "Maybe we could try to pinpoint the exact changes in the brain that result in diseases, diseases like Alzheimer's and epilepsy and Parkinson's, for which there are few treatments, much less cures, and for which, very often, we don't know the cause or the origins and what's really causing them to occur.\tშეიძლება დაავდების გამომწვევ ზუსტ ცვლილებებს მივაგნოთ ტვინში. დაავადებებისას, როგორებიცაა ალცჰაიმერი და პარკინსონი, რომელთათვისაც ძალიან ცოტა მკურნალობის და უფრო ნაკლები განკურნების მეთოდია და რომელთა გამომწვევი მიზეზი, ხშირად არც კი ვიცით."}
{"text": "Now, our group at MIT is trying to take a different point of view from the way neuroscience has been done over the last hundred years.\tჩვენი ჯგუფი MIT-ში ცდილობს ამ პრობლემას ნეირომეცნიერებაში ბოლო 100 წლის მანძილზე არსებული ხედვებისგან განსხვავებულად მიუდგეს."}
{"text": "We're designers. We're inventors.\tჩვენ დიზაინერები და გამომგონებლები ვართ."}
{"text": "We're trying to figure out how to build technologies that let us look at and repair the brain.\tვცდილობთ გავარკვიოთ, როგორ შევქმნათ ტექნოლოგია, რომელიც ტვინის შესწავლის და განკურნების საშუალებას მოგვცემს."}
{"text": "And the reason is, the brain is incredibly, incredibly complicated.\tსაქმე იმაშია, რომ ტვინი უაღრესად რთული რამაა."}
{"text": "So what we've learned over the first century of neuroscience is that the brain is a very complicated network, made out of very specialized cells called neurons with very complex geometries, and electrical currents will flow through these complexly shaped neurons.\tნეირომეცნიერების პირველ საუკუნეში დავადგინეთ, რომ ტვინი ძალიან რთული ქსელია, რომელიც ძალიან სპეციფიური უჯრედებისგან, ნეირონებისგან შედგება, რომელთაც რთული გეომეტრია აქვთ და ელექტრული სიგნალები ამ რთული ფორმის ნეირონებში მიედინება."}
{"text": "Furthermore, neurons are connected in networks.\tეს ნეირონები ქსელშია ჩართული."}
{"text": "They're connected by little junctions called synapses that exchange chemicals and allow the neurons to talk to each other.\tამ ქსელში ისინი სინაფსებითაა შეერთებული, რომლებიც ქიმიკატების მიმოცვლას ახდენენ. ამ გზით ესაუბრებიან ნეირონები ერთმანეთს."}
{"text": "The density of the brain is incredible.\tტვინში მათი წარმოუდგენელი სიმჭიდროვეა."}
{"text": "In a cubic millimeter of your brain, there are about 100,000 of these neurons and maybe a billion of those connections.\tტვინის 1 კუბურ მილიმეტრში დაახლოებით 100 000 ნეირონია და ალბათ მილიარდი შეერთება"}
{"text": "But it's worse.\tუფრო მეტიც,"}
{"text": "So, if you could zoom in to a neuron, and, of course, this is just our artist's rendition of it.\tნეირონის გადიდება რომ შეგეძლოთ და ეს რა თქმა უნდა გრაფიკული ვერსიაა,"}
{"text": "What you would see are thousands and thousands of kinds of biomolecules, little nanoscale machines organized in complex, 3D patterns, and together they mediate those electrical pulses, those chemical exchanges that allow neurons to work together to generate things like thoughts and feelings and so forth.\tდაინახავდით ათასობით სახის ბიომოლეკულას, პატარა ნანო ზომის მექანიზმებს, რომლებიც სამგანზილებიან, რთულ სტრუქტურას წარმოადგენენ. ისინი ერთად ელექტრულ იმპულსებს და ქიმიკატების მიმოცვლას უზრუნველყოფენ, რომლებიც ნეირონების ერთად მუშაობის შედეგად აზრებს, გრძნობებს და სხვა ფენომენებს წარმოქმნის."}
{"text": "Now, we don't know how the neurons in the brain are organized to form networks, and we don't know how the biomolecules are organized within neurons to form these complex, organized machines.\tჩვენ არ ვიცით როგორაა ნეირონები ტვინში ქსელის სახით ორგანიზებული და არც ბიომოლეკულები ვიცით როგორაა ნეიორონებში ორგანიზებული ისე, რომ ქმნიან რთულ მექანიზმებს."}
{"text": "If we really want to understand this, we're going to need new technologies.\tამის რეალურად შესწავლისთვის, ახალი ტექნოლოგიები დაგვჭირდება."}
{"text": "But if we could get such maps, if we could look at the organization of molecules and neurons and neurons and networks, maybe we could really understand how the brain conducts information from sensory regions, mixes it with emotion and feeling, and generates our decisions and actions.\tთუ ჩვენ მივიღებთ რუკას, სადაც ვნახავთ მოლეკულების და ნეირონების და ნეირონული ქსელების ორგანიზაციულ სტრუქტურას, შეიძლება გავიგოთ, როგორ ამუშავებს ტვინი სენსორულ ინფორმაციას აზავებს მათ ემოციებსა და გრძნობებთან და წარმოქმნის ჩვენს გადაწყვეტილებებსა და ქმედებებს."}
{"text": "Maybe we could pinpoint the exact set of molecular changes that occur in a brain disorder.\tიქნებ ტვინის დაავადებისას წარმოქნილი ზუსტი მოლეკულური ცვლილების დადგენა შევძლოთ"}
{"text": "And once we know how those molecules have changed, whether they've increased in number or changed in pattern, we could use those as targets for new drugs, for new ways of delivering energy into the brain in order to repair the brain computations that are afflicted in patients who suffer from brain disorders.\tდა როცა უკვე გვეცოდინება რა ცვლილება მოხდა, იქნება ეს მათი რაოდენობის ზრდა, თუ მათი სტრუქტურის ცვლილება, ამას ახალი წამლების შესაქმნელად გამოვიყენებდით. ტვინში ენერგიის მიწოდების ახალი გზებისთვის, მისი დაზიანებული ფუნქციონალობის აღსადგენად, პაციენტებში, რომლებსაც ტვინის დაავადებები აწუხებთ."}
{"text": "We've all seen lots of different technologies over the last century to try to confront this.\tუკანასკნელი საუკუნის მანძილზე ამის მოსაგვარებლად გამოყენებული უამრავი სხვადასხვა ტექნოლოგია გვინახავს.."}
{"text": "I think we've all seen brain scans taken using MRI machines.\tმგონი ყველას გვინახავს ტვინის მაგნიტურ რეზონანსული სურათი."}
{"text": "These, of course, have the great power that they are noninvasive, they can be used on living human subjects.\tეს, რა თქმა უნდა დიდებული არაინვაზიური საშუალებებია, რომლებიც შეიძლება ცოცხალ ადამიანებზე გამოვიყენოთ,"}
{"text": "But also, they're spatially crude.\tმაგრამ ისინი ასევე სივრცულად უზუსტოა."}
{"text": "Each of these blobs that you see, or voxels, as they're called, can contain millions and millions of neurons.\tთითოეული ეს ლაქა, ან ე.წ. ვოქსელი, რომელსაც ხედავთ, მილიონობით ნეირონს შეიცავს."}
{"text": "So it's not at the level of resolution where it can pinpoint the molecular changes that occur or the changes in the wiring of these networks that contributes to our ability to be conscious and powerful beings.\tანუ, ეს გარჩევადობის ის დონე არაა, რომელზეც შესაძლებელი იქნებოდა იმ მოლეკულური ცვლილების, ან იმ დაქსელვის ცვლილების დადგენა, რომელიც ჩვენს ცნობიერ და ძლევამოსილ არსებებად ყოფნას უზრუნველყოფს."}
{"text": "At the other extreme, you have microscopes.\tმოერეს მხრივ, გვაქვს მიკროსკოპები."}
{"text": "Microscopes, of course, will use light to look at little tiny things.\tმიკროსკოპები უმცირესი ნაწილაკების გამოსაჩენად სინათლეს იყენებენ."}
{"text": "For centuries, they've been used to look at things like bacteria.\tსაუკუნეების მანძილზე ისინი ბაქტერიების მსგავსი ნაწილაკების დასანახად გამოიყენება."}
{"text": "For neuroscience, microscopes are actually how neurons were discovered in the first place, about 130 years ago.\tნეირომეცნიერებაში კი, პირველ რიგში სწორედ მიკროსკოპების საშუალებით მოხდა ნეირონების აღმოჩენა, დაახლოებით 130 წლის წინ."}
{"text": "But light is fundamentally limited.\tმაგრამ სინათლეს პრინციპული შეზღუდვა აქვს."}
{"text": "You can't see individual molecules with a regular old microscope.\tთქვენ ვერ შეხედავთ ინდივიდუალურ მოლეკულას ჩვეულებრივი მიკროსკოპით."}
{"text": "You can't look at these tiny connections.\tვერ შეხედავთ ამ უმცირეს შეერთებებს."}
{"text": "So if we want to make our ability to see the brain more powerful, to get down to the ground truth structure, we're going to need to have even better technologies.\tამიტომ, თუ გვინდა ტვინი უფრო კარგად შევისწავლოთ და მისი სტრუქტურის უშუალოდ დანახვამდე დავიდეთ, კიდევ უფრო უკეთესი ტექნოლოგია გვჭირდება."}
{"text": "My group, a couple years ago, started thinking: Why don't we do the opposite?\tჩემმა ჯგუფმა, რამდენიმე წლის წინ იფიქრა: რატომ არ შეგვიძლია საპირისპირო ვქნათ."}
{"text": "If it's so darn complicated to zoom in to the brain, why can't we make the brain bigger?\tთუ ასე ძნელია ტვინში ჩახედვა, რატომ არ შეიძლება თავად ის გავზარდოთ?"}
{"text": "It initially started with two grad students in my group, Fei Chen and Paul Tillberg.\tპირველად ეს, ორ ბაკალავრთან, ფეი ჩენთან და პოლ ტილბერგთან ერთად დაიწყო."}
{"text": "Now many others in my group are helping with this process.\tახლა ბევრი სხვა ჩაერთო ამ პროცესში და გვეხმარება."}
{"text": "We decided to try to figure out if we could take polymers, like the stuff in the baby diaper, and install it physically within the brain.\tჩვენ გადავწყვიტეთ გაგვერკვია შეიძლებოდა თუ არა პოლიმერი, როგორც ეს ბავშვის საფენშია, ფიზიკურად ჩაგვენერგა ტვინში."}
{"text": "If we could do it just right, and you add water, you can potentially blow the brain up to where you could distinguish those tiny biomolecules from each other.\tთუ ამას სწორად ვიზამდით და წყალს დავასხმადით, ტვინი ზომაში ისე უნდა გაზრდილიყო, რომ შესაძლებელი გახდებოდა უმცირესი ბიომოლეკულების გარჩევა."}
{"text": "You would see those connections and get maps of the brain.\tდავინახავდით შეერთებებსაც და შევადგენდით ტვინის რუკას."}
{"text": "This could potentially be quite dramatic.\tამას დრამატული შედეგის პოტენციალი ჰქონდა."}
{"text": "We brought a little demo here.\tაქ პატარა ნიმუში გვაქვს."}
{"text": "We got some purified baby diaper material.\tბავშვის შესაბამისი მასალა ამოვიღეთ."}
{"text": "It's much easier just to buy it off the Internet than to extract the few grains that actually occur in these diapers.\tინტერნეტში მისი ყოდვა ბევრად ადვილია, ვიდრე საფენში არსებული ცოტაოდენი მარცვლების ამოღება."}
{"text": "I'm going to put just one teaspoon here of this purified polymer.\tამ სუფთა პოლიმერის მხოლოდ ერთ ჩაის კოვზს ჩავყრი"}
{"text": "And here we have some water.\tდა ცოტა წყალს დავასხამ."}
{"text": "What we're going to do is see if this teaspoon of the baby diaper material can increase in size.\tვნახოთ, ეს ერთი ჩაის კოვზი ბავშვის საფენიდან ამორებული მასალა, ზომაში თუ გაიზრდება."}
{"text": "You're going to see it increase in volume by about a thousandfold before your very eyes.\tთქვენ დაინახავთ, რომ ის დაახლოებით ათასჯერ გაიზრდება თქვენ თვალწინ."}
{"text": "I could pour much more of this in there, but I think you've got the idea that this is a very, very interesting molecule, and if can use it in the right way, we might be able to really zoom in on the brain in a way that you can't do with past technologies.\tუფრო მეტი შეიძლებოდა დამესხა, მაგრამ მგონი გასაგებია, რომ ეს ძალიან, ძალიან საინტერესო მოლეკულაა და თუ მას სწორად გამოვიყენებთ, რეალურად შევძლებთ ტვინის ისეთი დეტალების დანახვას, რომელთა დანახვაც არსებული საშუალებებით შეუძლებელია."}
{"text": "OK. So a little bit of chemistry now.\tკარგი, ახლა ცოტაოდენი ქიმია."}
{"text": "What's going on in the baby diaper polymer?\tრა ხდება ბავშვის საფენის პოლიმერში?"}
{"text": "If you could zoom in, it might look something like what you see on the screen.\tრომ გავადიდოთ, ეს დაახლოებით ასე გამოიყურება, როგორც ეკრანზეა."}
{"text": "Polymers are chains of atoms arranged in long, thin lines.\tპოლიმერები ატომების ჯაჭვია, რომელიც გრძელ წვრილ ხაზებადაა აწყობილი."}
{"text": "The chains are very tiny, about the width of a biomolecule, and these polymers are really dense.\tჯაჭვები ძალიან მცირეა, დაახლოებით ბიომოლეკულის სისქის, პოლიმერებიც მჭიდროდაა ერთმანეთთან."}
{"text": "They're separated by distances that are around the size of a biomolecule.\tერთმანეთისგან დაახლოებით ბიომოლეკულის ზომით არიან დაშორებულები."}
{"text": "This is very good because we could potentially move everything apart in the brain.\tეს ძალიან კარგია, რადგან პოტენციურად ტვინში ყველაფრის გაფართოება შეგვიძლია."}
{"text": "If we add water, what will happen is, this swellable material is going to absorb the water, the polymer chains will move apart from each other, and the entire material is going to become bigger.\tთუ წყალს დავასხამთ, ეს გაფართოებადი ნივთიერება შეიწოვს მას, პოლიმერის ჯაჭვები დაშორდება ერთმანეთს და მთლიანი ნივთიერება ზომაში გაიზრდება."}
{"text": "And because these chains are so tiny and spaced by biomolecular distances, we could potentially blow up the brain and make it big enough to see.\tრადგან ეს ჯაჭვები ასე პატარაა და ერთმანეთისგან ბიომოლეკულური მანძილებითაა დაშორებული, პოტენციურად ტვინის იმდენად გაფართოება შეგვიძლია, რომ ისინი მარტივად დავინახოთ."}
{"text": "Here's the mystery, then: How do we actually make these polymer chains inside the brain so we can move all the biomolecules apart?\tაქ ერთი გამოცანაა: როგორ უნდა ჩავსვათ ეს პოლიმერის ჯაჭვები ტვინში ისე, რომ ყველა ბიომოლეკულა განვაცალკევოთ?"}
{"text": "If we could do that, maybe we could get ground truth maps of the brain.\tეს რომ შევძლოთ, მაშინ ტვინის უშუალო რუკასაც მივიღებდით."}
{"text": "We could look at the wiring.\tშეერთებების ქსელს დავინახავდით."}
{"text": "We can peer inside and see the molecules within.\tშიგნით ჩავიხედავდით და მოლეკულებს ვნახავდით."}
{"text": "To explain this, we made some animations where we actually look at, in these artist renderings, what biomolecules might look like and how we might separate them.\tამის ასახნელად ანიმაცია შევქმენით, სადაც გრაფიკულ ვერსიაში, შეგვიძლია ვნახოთ, თუ როგორ შეიძლება ბიომოლეკულები გამოიყურებოდნენ და როგორ შეიძლება განვაცალკევოთ ისინი."}
{"text": "Step one: what we'd have to do, first of all, is attach every biomolecule, shown in brown here, to a little anchor, a little handle.\tნაბიჯი პირველი: პირველ რიგში, ყოველი ყავისფრად აღნიშნული ბიომოლეკულა უნდა მივამაგროთ პატარა ღუზაზე, პატარა ხელჩასაჭიდზე."}
{"text": "We need to pull the molecules of the brain apart from each other, and to do that, we need to have a little handle that allows those polymers to bind to them and to exert their force.\tჩვენ ტვინის მოლეკულები ერთმანეთისგან უნდა განვაცალკევოთ და ამისთვის პატარა ხელჩასაჭიდი გვჭირდება, რომელიც პოლიმერების მიბმის და მათი ძალის გამოყენების საშუალებას მოგვცემს."}
{"text": "Now, if you just take baby diaper polymer and dump it on the brain, obviously, it's going to sit there on top.\tთუ ბავშვის საფენიდან პოლიმერს ტვინს უბრალოდ დავადებთ, ცხადია, ის ზემოდან დარჩება."}
{"text": "So we need to find a way to make the polymers inside.\tამიტომ, პოლიმერის შიგნით ჩასმის საშუალება უნდა ვნახოთ."}
{"text": "And this is where we're really lucky.\tაქ კი, ძალიან გაგვიმართლა."}
{"text": "It turns out, you can get the building blocks, monomers, as they're called, and if you let them go into the brain and then trigger the chemical reactions, you can get them to form those long chains, right there inside the brain tissue.\tროგორც აღმოჩნდა შესაძლებელია, საშენი ბლოკების, ე.წ. მონომერების მიღება. თუ მათ ტვინში შეუშვებთ და შემდეგ ქიმიურ რეაქციას გამოიწვევთ, ისინი გრძელ ჯაჭვს შექმნიან შიგ ტვინის ქსოვილში."}
{"text": "They're going to wind their way around biomolecules and between biomolecules, forming those complex webs that will allow you, eventually, to pull apart the molecules from each other.\tისინი საკუთარ გზას ბიომოლეკულების გარშემო და მათ შორის გაიკვლევენ, რითიც რთულ ქსელებს შექმნიან, რომლებიც საბოლოო ჯამში საშუალებას მოგვცემს მოლეკულები ერთმანეთისგან განვაცალკევოთ."}
{"text": "And every time one of those little handles is around, the polymer will bind to the handle, and that's exactly what we need in order to pull the molecules apart from each other.\tყოველ ჯერზე, როცა ეს პატარა ხელჩასაჭიდი ახლოსაა, პოლიმერი ხელჩასაჭიდს მიებმება და ჩვენც სწორედ ეს გვჭირდება, იმისთვის რომ მოკლეულები განვაცალკევოთ."}
{"text": "All right, the moment of truth.\tმაშ ასე, საპასუხისმგებლო მომენტი:"}
{"text": "We have to treat this specimen with a chemical to kind of loosen up all the molecules from each other, and then, when we add water, that swellable material is going to start absorbing the water, the polymer chains will move apart, but now, the biomolecules will come along for the ride.\tეს ნიმუში ქიმიურად ისე უნდა დავამუშაოთ, რომ მოლეკულების ურთიერთკავშირი შევასუსტოთ და შემდეგ, როცა წყალს დავასხამთ, გაფართოებადი ნივთოერება მის შეწოვას დაიწყებს, პოლიმერის ჯაჭვები განცალკევდება, ახლა უკვე ბიომოლეკულებთან ერთად."}
{"text": "And much like drawing a picture on a balloon, and then you blow up the balloon, the image is the same, but the ink particles have moved away from each other.\tროგორც ბუშტზე რაღაცის დახატვისას, როცა მას გაბერავთ ნახატი იგივე რჩება, მაგრამ მელნის ნაწილაკები ერთმანეთს შორდებიან."}
{"text": "And that's what we've been able to do now, but in three dimensions.\tზუსტად ამის გაკეთება შევძელით, ოღონდ სამ განზომილებაში."}
{"text": "There's one last trick.\tერთი უკანასკნელი ხრიკია."}
{"text": "As you can see here, we've color-coded all the biomolecules brown.\tროგორც აქ ხედავთ, ჩვენ ყველა ბიომოლეკულა ყავისფრად აღვნიშნეთ."}
{"text": "That's because they all kind of look the same.\tრადგან ისინი ყველა დაახლოებით ერთნაირად გამოიყურება."}
{"text": "Biomolecules are made out of the same atoms, but just in different orders.\tბიომოლეკულები ერთნაირი ატომებისგან შედგება, მაგრამ სხვადასხვა თანმიმდევრობით."}
{"text": "So we need one last thing in order to make them visible.\tამიტომ, ბოლოს მათი ხილვადობისთვის რაც გვჭირდება,"}
{"text": "We have to bring in little tags, with glowing dyes that will distinguish them.\tკაშკაშა ფერების პატარა ტეგებია, რომლებიც მათი გარჩევის საშუალებას მოგვცემს."}
{"text": "So one kind of biomolecule might get a blue color.\tერთი ტიპის ბიომოლეკულა შეიძლება იყოს ლურჯი."}
{"text": "Another kind of biomolecule might get a red color.\tმეორე ტიპის ბიომოლეკულა კი - წითელი"}
{"text": "And so forth.\tდა ა.შ."}
{"text": "And that's the final step.\tეს ბოლო ნაბიჯია."}
{"text": "Now we can look at something like a brain and look at the individual molecules, because we've moved them far apart enough from each other that we can tell them apart.\tახლა შეიძლება დავინახოთ როგორც ტვინი, ისე დავინახოთ მისი ცალკეულ მოლეკულა, რადგან ჩვენ ისინი იმდენად დავაშორეთ ერთმანეთს, რომ შეგვიძლია გავარჩიოთ."}
{"text": "So the hope here is that we can make the invisible visible.\tამგვარად უხილავის, ხილვადად ქცევის იმედი გვაქვს."}
{"text": "We can turn things that might seem small and obscure and blow them up until they're like constellations of information about life.\tჩვენ შეიძლება პატარა და გაურკვეველი ნაწილაკები ისე გავაფართოვოთ, რომ ისინი სიცოცხლის შესახებ ინფორმაციის წყარო გახდეს."}
{"text": "Here's an actual video of what it might look like.\tაი, ვიდეო, რომელიც ამას აჩვენებს."}
{"text": "We have here a little brain in a dish -- a little piece of a brain, actually.\tჩვენ აქ პატარა ტვინი გვიდევს თასზე. ტვინის პატარა ნაწილი, პრინციპში."}
{"text": "We've infused the polymer in, and now we're adding water.\tშიგნით პოლიმერი ჩავსვით და ახლა წყალს ვასხამთ."}
{"text": "What you'll see is that, right before your eyes -- this video is sped up about sixtyfold -- this little piece of brain tissue is going to grow.\tეს ვიდეო 6-ჯერაა აჩქარებული. სადაც დაინახავთ, რომ თქვენს თვალწინ ტვინის ეს პატარა ნაწილი გაიზრდება."}
{"text": "It can increase by a hundredfold or even more in volume.\tმას შეუძლია 100-ჯერ, ან მეტჯერაც კი გაფართოვდეს."}
{"text": "And the cool part is, because those polymers are so tiny, we're separating biomolecules evenly from each other.\tყველაზე მაგარი ისაა, რომ რადგან ეს პოლიმერები ასე მცირეა, ჩვენ ამ ბიომოლეკულებს თანაბრად ვაშორებთ ერთმანეთს."}
{"text": "It's a smooth expansion.\tეს გლუვი გაფართოებაა."}
{"text": "We're not losing the configuration of the information.\tჩვენ ინფორმაციის სტრუქტურას არ ვკარგავთ."}
{"text": "We're just making it easier to see.\tჩვენ მას მხოლოდ ადვილად დასანახს ვხდით."}
{"text": "So now we can take actual brain circuitry -- here's a piece of the brain involved with, for example, memory -- and we can zoom in.\tახლა ჩვენ შეგვიძლია ტვინის რეალური სქემა ვნახოთ. მაგალითად ტვინის ეს ნაწილი, მეხსიერებაზეა პასუხისმგებელი და შეგვიძლია გავზარდოთ."}
{"text": "We can start to actually look at how circuits are configured.\tშეგვიძლია უშუალოდ ვნახოთ, როგორაა სქემები აწყობილი."}
{"text": "Maybe someday we could read out a memory.\tშეიძლება როდესმე მეხსიერებაც ამოვიკითხოთ."}
{"text": "Maybe we could actually look at how circuits are configured to process emotions, how the actual wiring of our brain is organized in order to make us who we are.\tშეიძლება რალურად გავიგოთ როგორაა აწყობილი სქემები, რომელიც ემოციებს ამუშავებს. როგორაა შეერთებები ტვინში ორგანიზებული, რომ იმად გვაქციოს, რაც ვართ."}
{"text": "And of course, we can pinpoint, hopefully, the actual problems in the brain at a molecular level.\tდა რა თქმა უნდა, იმედია, შევძლებთ მოლეკულურ დონეზე პრობლემების შესწავლას."}
{"text": "What if we could actually look into cells in the brain and figure out, wow, here are the 17 molecules that have altered in this brain tissue that has been undergoing epilepsy or changing in Parkinson's disease or otherwise being altered?\tიქნებ ტვინის უჯრედებში ჩახედვა შევძლოთ და გავარკვიოთ, რომ მაგალითად, ეპილეფსიით, ან პარკინსონით დაავადებული ადამიანის ტვინის ქსოვილში, აი, ამ 17-მა მოლეკულამ განიცადა ცვლილება."}
{"text": "If we get that systematic list of things that are going wrong, those become our therapeutic targets.\tთუ ასეთი ანომალიების სიას შევადგენთ, მკურნალობასაც მათი გამოსწორებისკენ მივმართავთ."}
{"text": "We can build drugs that bind those.\tწამლებსაც მათ მიხედვით შევქმნით."}
{"text": "We can maybe aim energy at different parts of the brain in order to help people with Parkinson's or epilepsy or other conditions that affect over a billion people around the world.\tშესაძლოა ენერგია ტვინის სხვა ადგილებისკენ მივმართოთ, რომ პარკინსონიან, ეპილეპსიან, ან სხვა დაავადების მქონე მილიარდობით პაციენტს დავეხმაროთ მსოფლიოში."}
{"text": "Now, something interesting has been happening.\tსაინტერესო რამ ხდება."}
{"text": "It turns out that throughout biomedicine, there are other problems that expansion might help with.\tაღმოჩნდა რომ ბიომედიცინაში, სხვა პრობლემებიც არსებობს, რომლებშიც შეიძლება გაფართოება დაგვეხმაროს."}
{"text": "This is an actual biopsy from a human breast cancer patient.\tეს, ძუძუს კიბოს მქონე პაციენტის ნამდვილი ბიოფსიაა."}
{"text": "It turns out that if you look at cancers, if you look at the immune system, if you look at aging, if you look at development -- all these processes are involving large-scale biological systems.\tაღმოჩნდა, რომ თუ კიბოს შევხედავთ, თუ შევხედავთ იმუნურ სისტემას, თუ შევხედავთ დაბერებას, დაავადების განვითარებას, ყველა ამ პროცესში მსხვილი ბიოლოგიური სისტემები მონაწილეობს,"}
{"text": "But of course, the problems begin with those little nanoscale molecules, the machines that make the cells and the organs in our body tick.\tთუმცა, პრობლემები რა თქმა უნდა ნანო ზომის მოლეკულებში იწყება. მექანიზმებში, რომლებიც ჩვენს უჯრედებს და ორგანოებს ამუშავებს."}
{"text": "So what we're trying to do now is to figure out if we can actually use this technology to map the building blocks of life in a wide variety of diseases.\tამიტომ, ჩვენ ვცდილობთ, დაავადებათა ფართე სპექტრისთვის ტექნოლოგიის გამოყენებით, სიცოცხლის მდგენელი ბლოკების რუკის შექმნას."}
{"text": "Can we actually pinpoint the molecular changes in a tumor so that we can actually go after it in a smart way and deliver drugs that might wipe out exactly the cells that we want to?\tშევძლებთ სიმსივნურ ქსოვილში მოლეკულური ცვლილებების დადგენას, რომ შემდეგ ჭკვიანურად მოვუაროთ მას და შევქმნათ წამალი, რომელიც ზუსტად ჩვენთვის სასურველ უჯრედებს გაანადგირებს?"}
{"text": "You know, a lot of medicine is very high risk.\tროგორც იცით, მედიცინა დიდ წილად რისკია."}
{"text": "Sometimes, it's even guesswork.\tზოგჯერ, ვარაუდიც კი."}
{"text": "My hope is we can actually turn what might be a high-risk moon shot into something that's more reliable.\tვიმედოვნებ, რომ შევძლებთ ეს რისკიანი საქმე, უფრო სანდო რამედ ვაქციოთ."}
{"text": "If you think about the original moon shot, where they actually landed on the moon, it was based on solid science.\tმთვარეზე დაჯდომას თუ გაიხსენებთ, როცა რეალურად დავდგით ფეხი მთვარეზე, ამას მყარი მეცნიერული საფუძველი ჰქონდა."}
{"text": "We understood gravity; we understood aerodynamics.\tჩვენ გვესმოდა გრავიტაცია; გვესმოდა აეროდინამიკა;"}
{"text": "We knew how to build rockets.\tვიცოდით, როგორ აგვეგო ხომალდები."}
{"text": "The science risk was under control.\tმეცნიერულ რისკებს ვაკონტროლებდით."}
{"text": "It was still a great, great feat of engineering.\tეს ინჟინერიის უდიდესი მიღწევა იყო,"}
{"text": "But in medicine, we don't necessarily have all the laws.\tმაგრამ მედიცინაში ჩვენ არ გვაქვს ყველა კანონი."}
{"text": "Do we have all the laws that are analogous to gravity, that are analogous to aerodynamics?\tგვაქვს კი, მედიცინაში გრავიტაციის, ან აეროდინამიკის ანალოგიური კანონები?"}
{"text": "I would argue that with technologies like the kinds I'm talking about today, maybe we can actually derive those.\tმე ვფიქრობ, რომ ისეთი ტექნოლოგოებით, რომლებზეც დღეს ვსაუბრობ, შეიძლება დაიწეროს მსგავსი კანონები."}
{"text": "We can map the patterns that occur in living systems, and figure out how to overcome the diseases that plague us.\tჩვენ შეიძლება ცოცხალი ორგანიზმების ფუნქციონალობის მოდელები შევქმნათ და გავარკვიოთ, თუ როგორ განვკურნოთ დაავადებები, რომლებიც ასე გვაწუხებს."}
{"text": "You know, my wife and I have two young kids, and one of my hopes as a bioengineer is to make life better for them than it currently is for us.\tიცით, მე და ჩემს ცოლს ორი პატარა შვილი გვყავს და ჩემი, როგორც ბიოინჟინერის ერთ-ერთი ოცნებაა, ცხოვრება მათთვის უფრო უკეთესი გავხადო, ვიდრე ის დღესაა ჩვენთვის."}
{"text": "And my hope is, if we can turn biology and medicine from these high-risk endeavors that are governed by chance and luck, and make them things that we win by skill and hard work, then that would be a great advance.\tვიმედოვნებ, რომ თუ ჩვენ შევძლებთ ბიოლოგია და მედიცინა, მაღალი რისკის მქონე ძალისხმევიდან, რომელიც გამართლებით და შემთხვევითობით მუშაობს, გადავიყვანოთ საქმიანობად, სადაც ოსტატობას და შრომას მოაქვს წარმატება, მაშინ ეს უდიდესი მიღწევა იქნება."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "How do we build a society without fossil fuels?\tროგორ ავაშენოთ საზოგადოება, წიაღისეული საწვავის გარეშე?"}
{"text": "This is a very complex challenge, and I believe developing countries could take the lead in this transition.\tეს ძალიან სერიოზული გამოწვევაა და ვფიქრობ განვითარებულ ქვეყნებს შეუძლიათ ამ ცვლილებას სათავეში ჩაუდგნენ."}
{"text": "And I'm aware that this is a contentious statement, but the reality is that so much is at stake in our countries if we let fossil fuels stay at the center of our development.\tმესმის, რომ ეს საკამათოა, მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ჩვენ ქვეყნებში ბევრი რამ იქნება რისკის ქვეშ, თუ ჩვენი განვითარების საფუძვლად წიაღისეული საწვავი დარჩება."}
{"text": "We can do it differently.\tჩვენ შეგვიძლია ეს შევცვალოთ."}
{"text": "And it's time, it really is time, to debunk the myth that a country has to choose between development on the one hand and environmental protection, renewables, quality of life, on the other.\tუკვე დროა, ნამდვილად დროა დავამსხვრიოთ მითი იმის შესახებ, რომ ქავეყანამ უნდა აირჩიოს, ან განვითარება და ან გარემოს დაცვა, განახლებადი ენერგია და ცხოვრების ხარისხი."}
{"text": "I come from Costa Rica, a developing country.\tმე, განვითარებადი ქვეყნიდან, კოსტა-რიკიდან ვარ."}
{"text": "We are nearly five million people, and we live right in the middle of the Americas, so it's very easy to remember where we live.\tჩვენ თითქმის 5 მილიონი ვართ და ზუსტად ამერიკის კონტინენტებს შორის ვართ მოქცეული. ამიტომ, ძალიან მარტივია ჩვენი ადგილსამყოფელის დამახსოვრება."}
{"text": "Nearly 100 percent of our electricity comes from renewable sources, five of them.\tჩვენი ელექტროენერგიის თითქმის 100% განახლებადი ენერგიის წყაროებიდან მოდის, 5 გვაქვს ასეთი."}
{"text": "(Applause) Hydropower, geothermal, wind, solar, biomass.\t(აპლოდისმენტები) ჰიდროელექტრო, გეოთერმული, ქარის, მზის და ბიომასის."}
{"text": "Did you know that last year, for 299 days, we did not use any fossil fuels in order to generate all our electricity?\tიცოდით, რომ შარშან 299 დღის მანძილზე ელექტროენერგიის გამოსამუშავებლად წიაღისეული საწვავი საერთოდ არ გამოგვიყენებია?"}
{"text": "It's a fantastic achievement, and yet, it hides a paradox, which is that nearly 70 percent of all our energy consumption is oil.\tეს არაჩვეულებრივი მიღწევაა თუმცა, აქ იმალება პარადოქსი, რომ ჩვენი ენერგიის მოხმარების თითქმის 70% ნავთობია."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "Because of our transportation system, which is totally dependent on fossil fuels, like it is in most countries.\tჩვენი სატრანსპორტო სისტემის გამო, რომელიც მთლიანად წიაღისეულ საწვავზეა დამოკიდებული, ისევე როგორც ქვეყნების უმეტესობაში."}
{"text": "So if we think of the energy transition as a marathon, the question is, how do we get to the finish line, how do we decarbonize the rest of the economy?\tთუ ჩვენ განახლებად ენერგიაზე გადასვლას მარათონად ჩავთვლით, კითხვა იქნება, თუ როგორ მივაღწიოთ ფინიშამდე? როგორ გავათავისუფლოთ დანარჩენი ეკონომიკა ნახშირბადისგან?"}
{"text": "And it's fair to say that if we don't succeed, it's difficult to see who will.\tსამართლიანი იქნება ვთქვათ, რომ თუ ჩვენ ვერ შევძლებთ ამას, ძნელი სათქმელია ვინ შეძლებს."}
{"text": "So that is why I want to talk to you about Costa Rica, because I believe we are a great candidate in pioneering a vision for development without fossil fuels.\tამიტომაც მინდა კოსტა-რიკაზე გესაუბროთ, რადგან ვთვლი, რომ ჩვენ მთავარი კანდიდატი ვართ, წიაღისეული საწვავის გარეშე განვითარების ხედვა პირველებმა შევიმუშავოთ."}
{"text": "If you know one thing about our country, it's that we don't have an army.\tრაღაც მაინც თუ იცით ჩვენ ქვეყანაზე გეცოდინებათ, რომ ჩვენ არ გვყავს ჯარი."}
{"text": "So I'm going to take you back to 1948.\tდავბრუნდეთ 1948-ში."}
{"text": "That year, the country was coming out of civil war.\tამ წელს ქვეყანაში სამოქალაქო ომი ახალი დასრლებული იყო."}
{"text": "Thousands of Costa Ricans had died, and families were bitterly split.\tათასობით კოსტა-რიკელი დაიღუპა და ოჯახები იყო გახლეჩილი."}
{"text": "And yet, a surprising idea won the hearts and minds: we would reboot the country, and that Second Republic would have no army.\tთუმცა, უცნაურმა იდეამ გულები და ტვინები დაიპყრო: ჩვენ \"გადავტვირთავთ\" ჩვენს ქვეყანას და მეორე რესპუბლიკას არ ეყოლება ჯარი"}
{"text": "So we abolished it.\tდა ჩვენ ის გავაუქმეთ."}
{"text": "And the president at the time, José Figueres, found a powerful way by smashing the walls of an army base.\tიმ დროს პრეზიდენტმა, ხოსე ფიგერესმა, ეს მოვლენა ეფექტურად, სამხედრო ბაზის კედლების დანგრევით, აღნიშნა."}
{"text": "The following year, 1949, we made that decision permanent in the new constitution, and that is why I can tell you that story nearly 70 years later.\tმომდევნო წელს 1949-ში ჩვენ ეს გადაწყვეტილება ახალ კონსტიტუციაში უკვდავვყავით. სწორედ ამიტომ შემიძლია ეს ამბავი თითქმის 70 წლის შემდეგ გიამბოთ."}
{"text": "And I'm grateful.\tმე მადლიერი ვარ."}
{"text": "I'm grateful they made that decision before I was born, because it allowed me and millions of others to live in a very stable country.\tმადლიერი ვარ, რომ მათ ეს გადაწყვეტილება ჩემ დაბადებამდე მიიღეს, რადგან ამან საშუალება მომცა მეც და მილიონობით სხვასაც, გვეცხოვრა ძალიან სტაბილურ ქვეყანაში."}
{"text": "And you might be thinking that it was good luck, but it wasn't.\tთქვენ შეიძლება იფიქროთ, რომ გაგვიმართლა, მაგრამ ასე არ არის."}
{"text": "There was a pattern of deliberate choices.\tეს იყო შეგნებულ არჩევანთა წყება."}
{"text": "In the '40s, Costa Ricans were given free education and free health care.\t40-იანებში, კოსტა-რიკელებს მიეცათ უფასო განათლება და უფასო ჯანდაცვა."}
{"text": "We called that social guarantees.\tჩვენ ამას სოციალური გარანტიები დავარქვით."}
{"text": "By abolishing the army, we were able to turn military spending into social spending, and that was a driver of stability.\tჯარის გაუქმებით, საშუალება მოგვეცა, სამხედრო ხარჯი სოციალურ ხარჯზე გაგვეშვა და ეს სტაბილურობის მამოძრავებელი გახდა."}
{"text": "In the '50s -- (Applause) In the '50s, we started investing in hydropower, and that kept us away from the trap of using fossil fuels for electricity generation, which is what the world is struggling with today.\t50-იანებში... (აპლოდისმენტები) 50-იანებში ჩვენ დავიწყეთ ჰიდრო ენერგიაში ფულის ჩადება, რითიც ელექტროენერგიისთვის წიაღისეული საწვავის გამოყენების მახეს თავი დავაღწიეთ. რითიც იტანჯება დღეს მსოფლიო."}
{"text": "In the '70s we invested in national parks, and that kept us away from the deeply flawed logic of growth, growth, growth at any cost that you see others embracing, especially in the developing world.\t70-იანებში ნაციონალური პარკები დავაფინანსეთ და ამით დავაღწიეთ თავი იმ მახინჯ ლოგიკას, რომელიც ამბობს ზრდა, ზრდა და ზრდა ნებისმიერ ფასად და რომელითაც სხვები მოქმედებენ, განსაკუთრებით განვითარებად ქვეყნებში."}
{"text": "In the '90s, we pioneered payments for ecosystem services, and that helped us reverse deforestation and boosted ecotourism, which today is a key engine of growth.\t90-იანებში ჩვენ პირველებმა დავაფინანსეთ ეკოლოგიური სერვისები და ამით ტყეების გაჩეხვა ავიცილეთ თავიდან და ეკოტურიზმი განვავითარეთ რაც დღეს ჩვენი ზრდის საკვანძო საშუალებაა."}
{"text": "So investing in environmental protection did not hurt our economy.\tამრიგად, გარემოს დაცვაში ინვესტირებას, ჩვენი ეკონომიკა არ დაუზარალებია,"}
{"text": "Quite the opposite.\tარამედ პირიქით."}
{"text": "And it doesn't mean we are perfect, and it doesn't mean we don't have contradictions.\tეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენთან ყველაფერი იდეალურადაა და არ ნიშნავს, რომ არ გვაქვს წინააღმდეგობრიობა."}
{"text": "That's not the point.\tამაში არაა საქმე."}
{"text": "The point is that, by making our own choices, we were able to develop resilience in dealing with development problems.\tსაქმე ისაა, რომ ჩვენ საკუთარი არჩევანის წყალობით, განვითარების პრობლემებთან გამკლავების უნარი გამოვიმუშავეთ."}
{"text": "Also, if you take a country like ours, the GDP per capita is around 11,000 dollars, depending on how you measure it.\tჩვენი ქვეყნის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე დაახლოებით 11 000 დოლარია, გააჩნია როგორ დათვლით."}
{"text": "But according to the Social Progress Index, we are an absolute outlier when it comes to turning GDP into social progress.\tთუმცა, სოციალური პროგრესის ინდექსით ჩვენ აბსოლუტურად გამორჩეულები ვართ. აქ საქმე მშპ-ს სოციალურ პროგრესში გადაყვანას ეხება."}
{"text": "Abolishing the army, investing in nature and people, did something very powerful, too.\tჯარის გაუქმებამ, გარემოში და ადამიანებში ინვესტირებამ, თავისი დიდი გავლენა იქონია."}
{"text": "It shaped the narrative, the narrative of a small country with big ideas, and it was very empowering to grow up with that narrative.\tამან შექმნა ამბავი, პატარა ქვეყნის ამბავი დიდი იდეებით. ეს ძალიან დაგვეხმარა, რომ ამ ამბავთან ერთად ვიზრდებოდით."}
{"text": "So the question is, what is the next big idea for this generation?\tმაშ, კითხვა შემდეგია: რა არის შემდეგი დიდი იდეა, უკვე ამ თაობისთვის?"}
{"text": "And I believe what comes next is for this generation to let go of fossil fuels for good, just as we did with the army.\tვფიქრობ, რომ შემდეგი ამ თაობის მიერ წიაღისეული საწვავის სამუდამო მოცილებაა. ისევე როგორც ეს ჯარის შემთხვევაში გავაკეთეთ."}
{"text": "Fossil fuels create climate change.\tწიაღისეული საწვავი კლიმატის ცვლილებას იწვევს."}
{"text": "We know that, and we know how vulnerable we are to the impacts of climate change.\tეს ჩვენ ვიცით და ვიცით რა მოწყვლადები ვართ კლიმატის ცვლილების მიმართ."}
{"text": "So as a developing country, it is in our best interest to build development without fossil fuels that harm people in the first place.\tამიტომ, ჩვენი როგორც განვითარებადი ქვეყნის ინტერესშია განვითარება წიაღისეულ საწვავზე არ იყოს დამოკიდებული, რომელიც პირველ რიგში ადამიანებს ვნებს."}
{"text": "Because why would we continue importing oil for transportation if we can use electricity instead?\tრატომ უნდა განვაგრძოთ სატრანსპორტო სისტემისთვის ნავთობის იმპორტი, როცა შეგვიძლია ამისთვის ელექტროენერგია გამოვიყენოთ?"}
{"text": "Remember, this is the country where electricity comes from water in our rivers, heat from volcanoes, wind turbines, solar panels, biowaste.\tგაიხსენეთ, ეს ის ქვეყანაა, სადაც ელექტროენერგიას ჩვენი მდინარეების წყლიდან, ვულკანების სითბოდან, ქარის ტურბინებიდან, მზის პანელებიდან და ბიონარჩენებიდან ვიღებთ."}
{"text": "Abolishing fossil fuels means disrupting our transportation system so that we can power our cars, buses and trains with electricity instead of dirty energy.\tწიაღისეული საწვავის გაუქმება, ჩვენი სატრანსპორტო სისტემის დანგრევას ნიშნავს, იმისთვის რომ ჩვენი მანქანები, ავტობუსები და მატარებლები დამაბინძურებელი ენერგიის ნაცვლად ელექტროენერგიით გამოვკვებოთ."}
{"text": "And transportation, let me tell you, has become an existential issue for us Costa Ricans, because the model we have is not working for us.\tმინდა გითხრათ, რომ ტრანსპორტი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი პრობლემა გახდა კოსტა-რიკელებისთვის, რადგან მოდელი, რომელიც გვაქვს არ მუშაობს."}
{"text": "It's hurting people, it's hurting companies, and it's hurting our health.\tის ვნებს ადამიანებს. ვნებს კომპანიებს და ვნებს ჩვენს ჯანმრთელობას."}
{"text": "Because when policies and infrastructure fail, this is what happens on a daily basis.\tროცა პოლიტიკა და ინფრასტრქტურა ნორმალურად არ მუშაობს, ეს შედეგი მოყვება ყოველდღე,"}
{"text": "Two hours in the morning, two hours in the evening.\tორი საათი დილას. ორი საათი საღამოს."}
{"text": "I don't understand why we have to accept this as normal.\tარ მესმის ეს ნორმად რატომ უნდა მივიღოთ."}
{"text": "It's offensive to have to waste our time like this every single day.\tშეურაცხმყოფელია, ყოველდღე ასე გვიწევდეს დროის კარგვა"}
{"text": "And this highway is actually quite good compared to what you see in other countries where traffic is exploding.\tდა ეს გზა საკმაოდ კარგია სხვა ქვეყნების გზებთან შედარებით, სადაც საგზაო მოძრაობა გადაჭედილია."}
{"text": "You know, Costa Ricans call this \"presa.\"\tკოსტა-რიკაში ამას \"presa\"-ს ეძახიან,"}
{"text": "Presa means \"imprisoned.\"\tრაც \"დაპატიმრებულს\" ნიშნავს."}
{"text": "And people are turning violent in a country that is otherwise happy in pura vida.\tხალხი აგრესიული ხდება ქვეყანაში, რომელიც ჩვეულებრივ, ცხოვრებით ტკბობითაა ბედნიერი."}
{"text": "It's happening.\tასე ხდება."}
{"text": "So a lot is at stake.\tბევრი რამ დევს სასწორზე."}
{"text": "The good news is that when we talk about clean transportation and different mobility, we're not talking about some distant utopia out there.\tკარგი ამბავი ისაა, რომ როცა სუფთა სატრანსპორტო სისტემაზე და განსხვავებულ მობილობაზე ვსაუბრობთ, ჩვენ არ ვსაუბრობთ, რაღაც შორეულ უტოპიაზე,"}
{"text": "We're talking about electric mobility that is happening today.\tარამედ ვსაუბრობთ უკვე დღეს არსებულ ელექტრულ მობილობაზე,"}
{"text": "By 2022, electric cars and conventional cars are expected to cost the same, and cities are already trying electric buses.\tმოსალოდნელია, რომ 2022 წლისთვის ელექტრომობილებს და ტრადიციულ მანქანებს, ერთი ფასი ექნებათ და ქალაქებში უკვე ცდიან ელექტრო ავტობუსებს."}
{"text": "And these really cool creatures are saving money, and they reduce pollution.\tეს მართლაც მაგარი ქმნილებები ფულს ზოგავენ და ამცირებენ დაბინძურებას."}
{"text": "So if we want to get rid of oil-based transportation, we can, because we have options now that we didn't have before.\tამიტომ, თუ გვინდა ნავთობზე დამოკიდებული ტრანსპორტისგან გავთავისუფლდეთ, ჩვენ ეს შეგვიძლია, რადგან გვაქვს ალტერნატივები, რომლებიც ადრე არ გვქონდა."}
{"text": "It's really exciting.\tეს შესანიშნავია."}
{"text": "But of course, some get very uncomfortable with this idea, and they will come and they will tell you that the world is stuck with oil, and so is Costa Rica, so get real.\tთუმცა, ზოგს ეს აზრი ძალიან არ სიამოვნებს და ისინი მოვლენ და გეტყვიან, რომ მსოფლიო, ისევე როგორც კოსტა-რიკა დამოკიდებულია ნავთობზე და რეალობას უნდა გავუსწოროთ თვალი."}
{"text": "That's what they tell you.\tსწორედ ამას გეტყვიან"}
{"text": "And you know what the answer to that argument is?\tდა იცით ამ არგუმენტზე პასუხი რა არის?"}
{"text": "That in 1948, we didn't say the world is stuck with armies, so let's keep our army, too.\t1948-ში ჩვენ არ გვითქვამს, რომ მსოფლიო დამოკიდებულია ჯარზე და ამიტომ მოდით შევინარჩუნოთ ის."}
{"text": "No, we made a very brave choice, and that choice made the whole difference.\tარა, ჩვენ ძალიან გაბედული არჩევანი გავაკეთეთ და ამ არჩევანმა ყველაფერი შეცვალა."}
{"text": "So it's time for this generation to be brave again and abolish fossil fuels for good.\tამიტომ, დროა ამ თაობამაც გაბედოს და სამუდამოდ უარი თქვას წიაღისეულ საწვავზე."}
{"text": "And I'll give you three reasons why we have to do this.\tსამ მიზეზს გეტყვით, თუ რატომ უნდა გავაკეთოთ ეს."}
{"text": "First, our model of transportation and urbanization is broken, so this is the best moment to redefine our urban and mobility future.\tპირველი, ჩვენი სატრანსპორტო და ურბანიზაციის სისტემა არ მუშაობს, ამიტომ ეს საუკეთესო დროა მათი შეცვლისთვის."}
{"text": "We don't want cities that are built for cars.\tჩვენ არ გვინდა ქალაქები, რომლებიც მანქანებისთვისაა შექმნილი."}
{"text": "We want cities for people where we can walk and we can use bikes.\tჩვენ ისინი გვინდა ხალხისთვის, სადაც ფეხით და ველოსიპედით სიარულს შევძლებთ."}
{"text": "And we want public transportation, lots of it, public transportation that is clean and dignifying.\tჩვენ გვინდა საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, ძალიან ბევრი. საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, რომელიც \"სუფთა\" და ღირსეულია,"}
{"text": "Because if we continue adding fleets of conventional cars, our cities will become unbearable.\tრადგან თუ ტრადიცული მანქანების დინება გაგრძელდება, ჩვენი ქალაქები აუტანელი იქნება საცხოვრებლად."}
{"text": "Second, we have to change, but incremental change is not going to be sufficient.\tმეორე, ჩვენ ცვლილება გვჭირდება, მაგრამ თანდათანობითი ცვლილება საკმარისი არ იქნება."}
{"text": "We need transformational change.\tჩვენ სრული ტრანსფორმაცია გვჭირდება."}
{"text": "And there are some incremental projects in my country, and I am the first one to celebrate them.\tჩემს ქვეყანაში არის რაღაც თანდათანობითი პროექტები და მე პირველი მივესალმები მათ,"}
{"text": "But let's not kid ourselves.\tმაგრამ მოდით თავს ნუ გავისულელებთ."}
{"text": "We're not talking about ending up with really beautiful electric cars here and a few electric buses there while we keep investing in the same kind of infrastructure, more cars, more roads, more oil.\tლაპარაკი არ არის იმაზე, რომ ლამაზ ელექტრომობილებს და რამდენიმე ელექტო ავტობუსს მივაღწიოთ, მაშინ როცა არსებულ ინფრასტუქტურაში ფულის ჩადებას ვაგრძელებთ, მეტი მანქანა, მეტი გზა, მეტი ნავთობი."}
{"text": "We're talking about breaking free from oil, and you cannot get there through incrementalism.\tაქ ლაპარაკია ნავთობისგან გათავისუფლებაზე და ამას თანდათანობითი ცვლილელებით ვერ მივაღწევთ."}
{"text": "Third, and you know this one, the world is hungry for inspiration.\tმესამე, ეს თქვენთვის ცნობილია. მსოფლიო შთაგონების წყაროს ეძებს."}
{"text": "It craves stories of success in dealing with complex issues, especially in developing countries.\tმას სწყურია რთულ პრობლემებთან წარმატებით გამკლავების ამბები, განსაკუთრებით განვითარებად ქვეყნებში."}
{"text": "So I believe Costa Rica can be an inspiration to others, as we did last year when we disclosed that for so many days we were not using any fossil fuels in order to generate all our electricity.\tამიტომ, მგონია რომ კოსტა-რიკას შეუძლია შთაგონების წყარო გახდეს სხვებისთვის, როგორც ეს მოხდა შარშან, როცა განვაცხადეთ, რომ ამდენი დღის მანძილზე ელექტროენერგიის წყაროდ წიაღისეული საწვავი საერთოდ არ გამოგვიყენებია."}
{"text": "The news went viral around the world.\tეს ამბავი ვირუსულად გავრცელდა მთელ მსოფლიოში."}
{"text": "Also, and this makes me extremely proud, a Costa Rican woman, Christiana Figueres, played a decisive role in the negotiations of the Paris climate agreement.\tკიდევ ის მეამაყება, რომ კოსტა-რიკელმა ქალმა, კრისტიანა ფიგერესმა, გადამწყვეტი როლი შესარულა პარიზის კლიმატური შეთანხმების მოლაპარაკებებზე."}
{"text": "So we have to protect that legacy and be an example.\tჩვენ უნდა დავიცვათ ეს მემკვირდეობა და თავად ვიყოთ მაგალითი."}
{"text": "So what comes next?\tმაშ, რა მოდის შემდეგ?"}
{"text": "The people.\tხალხი"}
{"text": "How do we get people to own this?\tროგორ მივიტანოთ ეს ხალხამდე?"}
{"text": "How do we get people to believe that it's possible to build a society without fossil fuels?\tროგორ დავარწმუნოთ ხალხი, რომ საზოგადოების აშენება წიაღისეული საწვავის გარეშე შესაძლებელია?"}
{"text": "A lot of work from the ground up is needed.\tდიდი სამუშაოა ქვედა დონეზე ჩასატარებელი."}
{"text": "That is why, in 2014, we created Costa Rica Limpia.\tამიტომ შევქმენით 2014-ში \"Costa Rica Limpia \""}
{"text": "\"Limpia\" means \"clean,\" because we want to empower and we want to inspire citizens.\t\"Limpia\" ნიშნავს \"სუფთას\", რადგან გვინდა მოქალაქეებს მივცეთ საშუალება და შთავაგონოთ ისინი."}
{"text": "If citizens don't get engaged, clean transportation decisions will be bogged down by endless, and I mean endless, technical discussions, and by avalanches of lobbying by various established interests.\tთუ მოქალაქეები არ ჩაერთვებიან, \"სუფთა\" სატრანსპორტო სისტემის შექმნაზე გადაწყვეტილება, უსასრულო ტექნიკური დისკუსიებით და მმართველი წრეების სხვადასხვა ინტერესების ლობირებით გაჭიანურდება."}
{"text": "Wanting to be a green country powered by renewables is already part of our story.\tმწვანე, განახლებადი ენერგიის ქვეყანად ყოფნის სურვილი, უკვე არის ჩვენი ამბის ნაწილი."}
{"text": "We should not let anybody take that away from us.\tარავის უნდა მივცეთ უფლება ეს წაგვართვას."}
{"text": "Last year, we brought people from our seven provinces to talk about climate change in terms that matter to them, and we also brought this year another group of Costa Ricans to talk about renewable energy.\tშარშან ჩვენი შვიდი რეგიონიდან ხალხი მოვიწვიეთ, რომ მათთვის საინტერესო ჭრილში, კლიმატის ცვლილებები განგვეხილა იგივე გავაკეთეთ წელსაც კოსტა-რიკელების სხვა ჯგუფთან, რომ განახლებად ენერგიაზე გვესაუბრა"}
{"text": "And you know what?\tდა იცით რა ხდება?"}
{"text": "These people disagree on almost everything except on renewable energy and clean transportation and clean air.\tეს ხალხი არაფერში ეთანხმება ერთმანეთს, გარდა განახლებადი ენერგიის, \"სუფთა\" სატრანსპორტო სისტემის და დაუბინძურებელი ჰაერისა."}
{"text": "It brings people together.\tეს ხალხს აერთიანებს."}
{"text": "And the key to real participation is to help people not to feel small.\tთანამონაწილეობისთვის მთავარია, რომ ხალხს თავი უსუსურად არ ვაგრძნობინოთ."}
{"text": "People feel powerless, and they are tired of not being heard.\tხალხი უსუსურად გრძნობს თავს და დაღლილია იმით, რომ მათი ხმა არავის ესმის."}
{"text": "So what we do is concrete things, and we translate technical issues into citizen language to show that citizens have a role to play and can play it together.\tამიტომ, ჩვენ კონკრეტულ რამეებს ვაკეთებთ. ვთარგმნით ტექნიკურ პრობლემებს მოქალაქეებისთვის გასაგებ ენაზე, რითიც ვაჩვენებთ, რომ მოქალაქეებს საკუთარი როლი აქვთ ერთად შესასრულებელი."}
{"text": "For the first time, we're tracking the promises that were made on clean transportation, and politicos know that they have to deliver it, but the tipping point will come when we form coalitions -- citizens, companies, champions of public transportation -- that will make electric mobility the new normal, especially in a developing country.\tპირველად ვადევნებთ თვალს დაპირებების შესრულებას, რომლებიც \"სუფთა\" სატრანსპორტო სისტემასთან დაკავშირებით გაიცა და პოლიტკოსებმა იციან, რომ ისინი უნდა შესრულდეს, მაგრამ გარდამტეხი მომენტი მაშინ დადგება, როცა შევქმნით კოალიციცებს, მოქალაქეებისგან, კომპანიებისგან, საზოგადოებრივი ტრანსპორტისთვის მებრძოლებს, რომლებიც ელექტრო ტრანსპორტს ახალ ნორმად აქცევენ, განსაკუთრებით განვითარებად ქვეყნებში."}
{"text": "By the time the next election comes, I believe every candidate will have to disclose where they stand on the abolition of fossil fuels.\tმჯერა, რომ შემდეგი არჩევნებისთვის, ყველა კანდიდატს მოუწევს გაამხილოს საკუთარი პოზიცია წიაღისეულ საწვავთან დაკავშირებით."}
{"text": "Because this question has to enter our mainstream politics.\tამ საკითხმა ჩვენ მეინსტრიმულ პოლიტიკაში უნდა შეაღწიოს."}
{"text": "And I'm telling you, this is not a question of climate policy or environmental agenda.\tგარწმუნებთ, რომ ეს არაა მხოლოდ კლიმატთან, ან გარემოსთან დაკავშირებული საკითხი."}
{"text": "It's about the country that we want and the cities that we have and the cities that we want and who makes that choice.\tეს ჩვენთვის სასურველ ქვეყანას და ქალაქებს ეხება და იმას, თუ ვინ აკეთებს არჩევანს."}
{"text": "Because at the end of the day, what we have to show is that development with renewable energy is good for the people, for Costa Ricans that are alive today and especially for those who haven't been born.\tრადგან საბოლოოდ გვინდა ვაჩვენოთ, რომ განახლებად ენერგიაზე დაფუძნებული განვითარება კარგია ხალხისთვის. ამჟამად მაცხოვრები კოსტა-რიკელებისთვის, და განსაკუთრებით იმათთვის, ვინც ჯერ არ დაბადებულა."}
{"text": "This is our National Museum today.\tეს ჩვენი ეროვნული მუზეუმია დღეს."}
{"text": "It's bright and peaceful, and when you stand up in front of it, it's really hard to believe these were military barracks at the end of the '40s.\tის ნათელი და მშვიდობიანია. როცა მის წინ დგახართ, რთული დასაჯერებელლია, რომ 40-იანების ბოლოს აქ სამხედრო ბაზები იყო."}
{"text": "We started a new life without an army in this place, and here is where our abolition of fossil fuels will be announced one day.\tჩვენ ახალი ცხოვრება, ჯარის გარეშე ამ ადგილიდან დავიწყეთ და ერთ მშვენიერ დღეს წიაღისეულ საწვავზე უარიც სწორედ აქ გამოცხადდება"}
{"text": "And we will make history again.\tდა ჩვენ კვლავ დავწერთ ისტორიას."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm here today to talk about the two ideas that, at least based on my observations at Khan Academy, are kind of the core, or the key leverage points for learning.\tდღეს აქ ვარ, რომ ვისაუბრო იმ ორ იდეაზე, რომლებიც (ყოველ შემთხვევაში ხანის აკადემიაზე დაკვირვებით) ყველაზე მნიშვნელოვანია სწავლისთვის."}
{"text": "And it's the idea of mastery and the idea of mindset.\tპირველი იდეაა დახელოვნება. ხოლო მეორე იდეაა განწყობა."}
{"text": "I saw this in the early days working with my cousins.\tჩემს ბიძაშვილებს რომ ვასწავლიდი, მაშინ შევამჩნიე;"}
{"text": "A lot of them were having trouble with math at first, because they had all of these gaps accumulated in their learning.\tთავიდან ბევრ მათგანს უჭირდა მათემატიკა, რადგან უამრავი ჩავარდნა დაუგროვდათ სწავლისას."}
{"text": "And because of that, at some point they got to an algebra class and they might have been a little bit shaky on some of the pre-algebra, and because of that, they thought they didn't have the math gene.\tამიტომ, ერთ დღესაც, მივიდნენ ალგებრის გაკვეთილზე სადაც იმის გამო, რომ მყარად არ იცოდნენ რაღაც საკითხები პრეალგებრაში იფიქრეს, რომ მათ არ ჰქონდათ მათემატიკის გენი."}
{"text": "Or they'd get to a calculus class, and they'd be a little bit shaky on the algebra.\tან მივიდნენ კალკულუსის გაკვეთილზე როცა მყარად არ იცოდნენ ალგებრა."}
{"text": "I saw it in the early days when I was uploading some of those videos on YouTube, and I realized that people who were not my cousins were watching.\tეს შევამჩნიე ძალიან ადრე YouTube-ზე ვიდეოებს რომ ვტვირთავდი ჩემი ბიძაშვილებისათვის და მივხვდი რომ ჩემი ბიძაშვილების გარდა სხვებიც უყურებდნენ ამ ვიდეოებს."}
{"text": "(Laughter) And at first, those comments were just simple thank-yous.\t(სიცილი) თავიდან, უბრალოდ სამადლობელ კომენტარებს წერდნენ."}
{"text": "I thought that was a pretty big deal.\tმეგონა, რომ ეს საკმაოდ ბევრს ნიშნავდა."}
{"text": "I don't know how much time you all spend on YouTube.\tარ ვიცი, თქვენ რამდენ დროს ატარებთ YouTube-ზე,"}
{"text": "Most of the comments are not \"Thank you.\"\tმაგრამ კომენტარების უმეტესობა არ არის ხოლმე „მადლობა.“"}
{"text": "(Laughter) They're a little edgier than that.\t(სიცილი) უფრო კვახეა ხოლმე."}
{"text": "But then the comments got a little more intense, student after student saying that they had grown up not liking math.\tმოგვიანებით უფრო ემოციური კომენტარებიც გამოჩნდა მოსწავლეები მწერდნენ, რომ ბავშვობიდან მოყოლებული მათემატიკა არ უყვარდათ."}
{"text": "It was getting difficult as they got into more advanced math topics.\tმათემატიკის რაც უფრო მაღალ საფეხურებზე გადადიოდნენ, მით უფრო ურთულდებოდათ."}
{"text": "By the time they got to algebra, they had so many gaps in their knowledge they couldn't engage with it.\tროცა ალგებრის სწავლა უნდა დაეწყოთ, ცოდნაში იმდენი ჩავარდნები ჰქონდათ, რომ ვერ იგებდნენ."}
{"text": "They thought they didn't have the math gene.\tასეთ დროს ფიქრობდნენ, ეტყობა მათემატიკის გენი არ გვაქვსო."}
{"text": "But when they were a bit older, they took a little agency and decided to engage.\tმაგრამ ცოტა რომ წამოიზარდნენ გადაწყვიტეს, საკუთარ ხელში აეღოთ სწავლის პროცესი."}
{"text": "They found resources like Khan Academy and they were able to fill in those gaps and master those concepts, and that reinforced their mindset that it wasn't fixed; that they actually were capable of learning mathematics.\tიპოვეს ისეთი რესურსები, როგორიცაა ხანის აკადემია. და მოახერხეს, ამოევსოთ ჩავარდნები, დახელოვნებულიყვნენ, და ასე განიმტკიცეს ზრდის მენტალიტეტი; გაიაზრეს, რომ შესაძლებლობები უცვლელი არ იყო,"}
{"text": "And in a lot of ways, this is how you would master a lot of things in life.\tდა რომ სინამდვილეში მათ შეეძლოთ, ესწავლათ მათემატიკა."}
{"text": "It's the way you would learn a martial art.\tხშირად ზუსტად ასე ვსწავლობთ სხვა რამეებსაც ცხოვრებაში."}
{"text": "In a martial art, you would practice the white belt skills as long as necessary, and only when you've mastered it you would move on to become a yellow belt.\tასე ისწავლიდით საბრძოლო ხელოვნებას. იქ ჯერ ივარჯიშებდით თეთრი ქამრისთვის საჭირო ილეთების დახელოვნებაში იმდენ ხანს რამდენ ხანსაც საჭირო იქნებოდა, და მხოლოდ მაშინ გადახვიდოდით ყვითელი ქამრისთვის მომზადებაზე,"}
{"text": "It's the way you learn a musical instrument: you practice the basic piece over and over again, and only when you've mastered it, you go on to the more advanced one.\tროცა დახელოვნდებოდით თეთრი ქამრის ილეთებში. ასე ვსწავლობთ ინსტრუმენტზე დაკვრასაც: ჯერ საბაზისო ნაწარმოებზე ვარჯიშობთ ბევრს და მხოლოდ მაშინ როცა დახელოვნდებით,"}
{"text": "But what we point out -- this is not the way a traditional academic model is structured, the type of academic model that most of us grew up in.\tგადადიხართ უფრო მაღალი დონის ნაწარმოებზე. მაგრამ ხაზს ვუსვამ: ტრადიციული აკადემიური სწავლების სტრუქტურა (იმ სწავლების, რომლის მიხედვითაც ჩვენ ყველანი გავიზარდეთ) ასეთი არაა."}
{"text": "In a traditional academic model, we group students together, usually by age, and around middle school, by age and perceived ability, and we shepherd them all together at the same pace.\tტრადიციულ აკადემიურ მოდელში, მოსწავლეებს, როგოც წესი, ვაჯგუფებთ ასაკის მიხედვით, და სადღაც საბაზო საფეხურზე, ასაკისა და აღქმული შესაძლებლობების მიხედვით. და ყველას ერთ ადგილას შევრეკავთ."}
{"text": "And what typically happens, let's say we're in a middle school pre-algebra class, and the current unit is on exponents, the teacher will give a lecture on exponents, then we'll go home, do some homework.\tროგორც წესი, ხდება ის, რომ... ვთქვათ, ვართ საშუალო სკოლის პრეალგებრის გაკვეთილზე, რომლის თემაცაა ხარისხები, მასწავლებელი ახსნის ხარისხებს მერე წავალთ სახლში, გავაკეთებთ საშინაო დავალებას."}
{"text": "The next morning, we'll review the homework, then another lecture, homework, lecture, homework.\tშემდეგ დილას გადავხედავთ დავალებას, მერე ისევ: ლექცია – დავალება, ლექცია – დავალება"}
{"text": "That will continue for about two or three weeks, and then we get a test.\tეს გაგრძელდება ორი ან სამი კვირა, და შემდეგ მოდის ტესტი."}
{"text": "On that test, maybe I get a 75 percent, maybe you get a 90 percent, maybe you get a 95 percent.\tამ ტესტზე შეიძლება, ავიღო 75%, და თქვენ აიღოთ 90%, და თქვენ კიდევ 95%."}
{"text": "And even though the test identified gaps in our knowledge, I didn't know 25 percent of the material.\tდა ტესტმა კი დააფიქსირა ის ჩავარდნები, რაც ცოდნაში გვაქვს: არ ვიცოდი მასალის 25%."}
{"text": "Even the A student, what was the five percent they didn't know?\tთუნდაც ათოსანისთვის, რა იყო ის 5%, რაც არ იცოდა?"}
{"text": "Even though we've identified the gaps, the whole class will then move on to the next subject, probably a more advanced subject that's going to build on those gaps.\tჩავარდნების არსებობის მიუხედავად, მთელი კლასი გადავა შემდეგ საკითხზე, ალბათ უფრო მაღალი დონის საკითხზე, რომელიც ამ ჩავარდნებზე „დაშენდება“."}
{"text": "It might be logarithms or negative exponents.\tშეიძლება, ეს იყოს ლოგარითმები, ან უარყოფითი ხარისხები."}
{"text": "And that process continues, and you immediately start to realize how strange this is.\tეს პროცესი ასე გრძელდება და თქვენ მაშინვე იაზრებთ რომ ეს ძალიან უცნაურია."}
{"text": "I didn't know 25 percent of the more foundational thing, and now I'm being pushed to the more advanced thing.\tარ ვიცოდი შედარებით საბაზისო საკითხის 25%, ახლა კი მიბიძგებენ, უფრო მაღალი დონის რამ ვისწავლო."}
{"text": "And this will continue for months, years, all the way until at some point, I might be in an algebra class or trigonometry class and I hit a wall.\tასე გაგრძელდება თვეები და წლები, იმ დრომდე როცა ალგებრის ან ტრიგონომეტრიის გაკვეთილზე ვიქნები და ჩიხს შევეჩეხები."}
{"text": "And it's not because algebra is fundamentally difficult or because the student isn't bright.\tასე იმიტომ არ მოხდება, რომ ალგებრა თავისი არსით ძნელია, ან იმიტომ, რომ მოსწავლე ჭკვიანი არ არის."}
{"text": "It's because I'm seeing an equation and they're dealing with exponents and that 30 percent that I didn't know is showing up.\tეს მოხდება იმიტომ, რომ საქმე მაქვს განტოლებასთან, რომელშიც ხარისხებია და ის 30%, რაც არ ვიცოდი ზუსტად აქ გამოყოფს თავს."}
{"text": "And then I start to disengage.\tდა ნელ-ნელა კლასს ჩამოვრჩები."}
{"text": "To appreciate how absurd that is, imagine if we did other things in our life that way.\tკარგად რომ დაინახოთ, რაოდენ აბსურდულია ეს, წარმოიდგინეთ, ცხოვრებაში სხვა რამეებსაც რომ ასე ვაკეთებდეთ."}
{"text": "Say, home-building.\tაი, მაგალითად, სახლის შენება."}
{"text": "(Laughter) So we bring in the contractor and say, \"We were told we have two weeks to build a foundation.\t(სიცილი) მოვიყვანთ მშენებელს და ვეუბნებით: „გვითხრეს, რომ 2 კვირა გვაქვს საძირკვლის ასაშენებლად"}
{"text": "Do what you can.\"\t„რასაც შეძლებ, გააკეთე.“"}
{"text": "(Laughter) So they do what they can.\t(სიცილი) ისინიც აკეთებენ, რაც შეუძლიათ."}
{"text": "Maybe it rains.\tშეიძლება, იწვიმოს."}
{"text": "Maybe some of the supplies don't show up.\tშეიძლება, მასალის ნაწილი არ მოიტანონ."}
{"text": "And two weeks later, the inspector comes, looks around, says, \"OK, the concrete is still wet right over there, that part's not quite up to code ...\t2 კვირის შემდეგ მოდის შემმოწმებელი, გახედ-გამოხედავს და იტყვის: „კარგით, ბეტონი იქ ჯერ ისევ სველია, „ეს ნაწილი მთლად სტანდარტის მიხედვით არაა..."}
{"text": "I'll give it an 80 percent.\"\t„80%-ს დავუწერ.“"}
{"text": "(Laughter) You say, \"Great! That's a C. Let's build the first floor.\"\t(სიცილი) ეტყვით: „მაგარია! 8-იანი მივიღეთ. მოდი, 1-ლი სართული ავაშენოთ.“"}
{"text": "(Laughter) Same thing.\t(სიცილი) იგივეა."}
{"text": "We have two weeks, do what you can, inspector shows up, it's a 75 percent.\t2 კვირა გვაქვს, რაც შეგიძლია გააკეთე; 2 კვირაში მოდის შემმოწმებელი – 75%-ია."}
{"text": "Great, that's a D-plus.\tმშვენიერი, 7-იანია."}
{"text": "Second floor, third floor, and all of a sudden, while you're building the third floor, the whole structure collapses.\tმე-2 სართული, მე-3 სართული; და უცებ, მე-3 სართულის შენებისას მთელი სტრუქტურა ინგრევა."}
{"text": "And if your reaction is the reaction you typically have in education, or that a lot of folks have, you might say, maybe we had a bad contractor, or maybe we needed better inspection or more frequent inspection.\tდა თუ შენი რეაქცია ისეთივეა, როგორიც განათლებაში მომუშავეების. ან ზოგადად, სხვა (ბევრი) ადამიანის. ალბათ, იტყოდით, ცუდი მშენებელი შეგვხვდა, ან რომ გვჭირდებოდა უკეთესი შემოწმება, ან უფრო ხშირი შემოწმება."}
{"text": "But what was really broken was the process.\tმაგრამ სინამდვილეში პროცესი იყო გაფუჭებული."}
{"text": "We were artificially constraining how long we had to something, pretty much ensuring a variable outcome, and we took the trouble of inspecting and identifying those gaps, but then we built right on top of it.\tჩვენ ხელოვნურად შევზღუდეთ მუშაობის დრო, ფაქტობრივად გარანტირებული გვქონდა არამდგრადი შედეგი, თან დავხარჯეთ ენერგია შეფასებაზე და ჩავარდნების აღმოჩენაზე, მაგრამ შემდეგ მაინც ზემოდან დავაშენეთ."}
{"text": "So the idea of mastery learning is to do the exact opposite.\tდახელოვნებაზე დაფუძნებული სწავლების იდეა კი ამის საპირისპიროა."}
{"text": "Instead of artificially constraining, fixing when and how long you work on something, pretty much ensuring that variable outcome, the A, B, C, D, F -- do it the other way around.\tიმის მაგივრად, რომ ხელოვნურად შევზღუდოთ, როდის და რამდენ ხანს იმუშავებთ კონკრეტულ საკითხზე; რაც გარანტირებულად გვაძლევს არამდგრად შედეგს – 10, 9 , 8, 7, 6, 5 პირიქით გააკეთეთ."}
{"text": "What's variable is when and how long a student actually has to work on something, and what's fixed is that they actually master the material.\tცვლადი გახადეთ ის, თუ როდის და რამდენ ხანს იმუშავებენ მოსწავლეები კონკრეტულ თემაზე და ფიქსირებული კი გახადეთ ის, რომ მათ ბოლომდე დაიხელოვნონ მასალა."}
{"text": "And it's important to realize that not only will this make the student learn their exponents better, but it'll reinforce the right mindset muscles.\tმნიშვნელოვანია გავიაზროთ, რომ ეს დაეხმარება მოსწავლეებს არა მარტო ხარისხების უკეთ გააზრებაში, არამედ განუმტკიცებს სწორი განწყობის „კუნთებს“."}
{"text": "It makes them realize that if you got 20 percent wrong on something, it doesn't mean that you have a C branded in your DNA somehow.\tგაიაზრებენ, რომ თუ რომელიმე დავალებაში 20% შეცდომით გაქვს, ეს არ ნიშნავს, რომ შვიდიანების მიღება გენში გაქვს."}
{"text": "It means that you should just keep working on it.\tეს უბრალოდ ნიშნავს, რომ ამაზე კიდევ სამუშაო გაქვს."}
{"text": "You should have grit; you should have perseverance; you should take agency over your learning.\tუნდა გქონდეს სიმტკიცე; უნდა იყო უდრეკი; შენი სწავლა შენს ხელში უნდა აიღო."}
{"text": "Now, a lot of skeptics might say, well, hey, this is all great, philosophically, this whole idea of mastery-based learning and its connection to mindset, students taking agency over their learning.\tბევრმა სკეპტიკოსმა შეიძლება თქვას: ეს ყველაფერი მშვენიერია, ფილოსოფიურად; მთელი ეს დახელოვნებაზე დაფუძნებული სწავლება და მისი კავშირი განწყობასთან; მოსწავლეები საკუთარ ხელში იღებენ განათლებას."}
{"text": "It makes a lot of sense, but it seems impractical.\tგონივრული იდეაა, მაგრამ არა პრაქტიკული."}
{"text": "To actually do it, every student would be on their own track.\tეს რომ მართლა მოვახერხოთ, ყველა მოსწავლეს საკუთარი კურსი უნდა ჰქონდეს."}
{"text": "It would have to be personalized, you'd have to have private tutors and worksheets for every student.\tპერსონიფიცირება იქნება საჭირო; უნდა გყავდეს რეპეტიტორები და სამუშაო ფურცლები თითოეული მოსწავლისთვის."}
{"text": "And these aren't new ideas -- there were experiments in Winnetka, Illinois, 100 years ago, where they did mastery-based learning and saw great results, but they said it wouldn't scale because it was logistically difficult.\tდა ეს არ არის ახალი იდეები -- 100 წლის წინ ილინოისში ექსპერიმენტები ჩატარდა; იყენებდნენ დახელოვნებაზე დაფუძნებულ სწავლებას და მშვენიერი შედეგი მიიღეს, მაგრამ დაასკვნეს, რომ ფართო მასშტაბზე ვერ იზამდნენ ლოგისტიკური სირთულეების გამო."}
{"text": "The teacher had to give different worksheets to every student, give on-demand assessments.\tმასწავლებელს თითოეული მოსწავლისათვის განსხვავებული სამუშაო ფურცლისა და საჭიროებაზე მორგებული შეფასების სისტემის მომზადება დასჭირდებოდა."}
{"text": "But now today, it's no longer impractical.\tმაგრამ დღეს, ეს უკვე აღარ არის არა პრაქტიკული."}
{"text": "We have the tools to do it.\tგვაქვს საჭირო ხელსაწყოები ამის მისაღწევად."}
{"text": "Students see an explanation at their own time and pace?\tმოსწავლეს დასჭირდება, რაიმე საკითხის ახსნა ნახოს?"}
{"text": "There's on-demand video for that.\tამისთვის საჭიროებაზე მორგებული ვიდეოები გვაქვს."}
{"text": "They need practice? They need feedback?\tვარჯიში სჭირდებათ; უკუკავშირი?"}
{"text": "There's adaptive exercises readily available for students.\tპერსონალიზებული სავარჯიშოები ხელმისაწვდომია ყველა მოსწავლისთვის."}
{"text": "And when that happens, all sorts of neat things happen.\tეს როცა ხდება, სხვა ბევრი საუცხოო რამ მოჰყვება."}
{"text": "One, the students can actually master the concepts, but they're also building their growth mindset, they're building grit, perseverance, they're taking agency over their learning.\tჯერ ერთი, მოსწავლეები ახერხებენ, მართლაც დახელოვნდნენ საკითხებში. ამასთან ერთად ივითარებენ ზრდის განწყობას; ივითარებენ სიმტკიცესა და უდრეკობას; თვითონ მართავენ თავიანთ განათლებას."}
{"text": "And all sorts of beautiful things can start to happen in the actual classroom.\tდა ბევრი გადასარევი რამ შეიძლება მოხდეს საკლასო ოთახშიც."}
{"text": "Instead of it being focused on the lecture, students can interact with each other.\t„ლექციაზე“ ფოკუსირების მაგივრად, მოსწავლეებს შეუძლიათ ერთმანეთთან ინტერაქცია."}
{"text": "They can get deeper mastery over the material.\tშეუძლიათ, სიღრმისეულად დახელოვნდნენ თემაში."}
{"text": "They can go into simulations, Socratic dialogue.\tშეუძლიათ, მოაწყონ სიმულაციები; სოკრატესეული დიალოგი."}
{"text": "To appreciate what we're talking about and the tragedy of lost potential here, I'd like to give a little bit of a thought experiment.\tუფრო რომ დააფასოთ, რაზეც ვსაუბრობთ და გაიაზროთ დაკარგული პოტენციალის ტრაგედია, მინდა, შემოგთავაზოთ გონებრივი ექსპერიმენტი."}
{"text": "If we were to go 400 years into the past to Western Europe, which even then, was one of the more literate parts of the planet, you would see that about 15 percent of the population knew how to read.\tჩვენ რომ წავიდეთ 400 წლით უკან, დასავლეთ ევროპაში, რომელიც მაშინაც კი პლანეტის ერთ-ერთი ყველაზე წიგნიერი ნაწილი იყო, ნახავდით, რომ მოსახლეობის დაახლოებით 15%-ს შეეძლო კითხვა."}
{"text": "And I suspect that if you asked someone who did know how to read, say a member of the clergy, \"What percentage of the population do you think is even capable of reading?\"\tდა ეჭვი მაქვს, რომელიმე კითხვის შემძლე ადამიანისთვის რომ გეკითხათ, მაგალითად სამღვდელოების წევრისთვის, „თქვენი აზრით, მოსახლეობის რა პროცენტს აქვს უნარი ისწავლოს კითხვა?“"}
{"text": "They might say, \"Well, with a great education system, maybe 20 or 30 percent.\"\tშეიძლება ეთქვათ: „ნუ, კარგი განათლების სისტემის შემთხვევაში, „ალბათ 20, ან 30%-ს.“"}
{"text": "But if you fast forward to today, we know that that prediction would have been wildly pessimistic, that pretty close to 100 percent of the population is capable of reading.\tმაგრამ აწმყოში რომ დავბრუნდეთ, ვიცით, რომ ეს წინასწარმეტყველება საოცრად პესიმისტური იქნებოდა; რომ დღეს კაცობრიობის თითქმის 100%-ს შეუძლია კითხვა."}
{"text": "But if I were to ask you a similar question: \"What percentage of the population do you think is capable of truly mastering calculus, or understanding organic chemistry, or being able to contribute to cancer research?\"\tმაგრამ თქვენთვის რომ დამესვა მსგავსი კითხვა: „მოსახლეობის რამდენ პროცენტს შეუძლია „სიღრმისეულად დახელოვნდეს კალკულუსში, „ან გაიაზროს ორგანული ქიმია, „ან წვლილი შეიტანოს კიბოს კვლევაში?“"}
{"text": "A lot of you might say, \"Well, with a great education system, maybe 20, 30 percent.\"\tბევრი თქვენგანი ალბათ იტყვის: „ნუ, ძალიან კარგი განათლების სისტემის შემთხვევაში, ალბათ 20, 30 პროცენტს.\""}
{"text": "But what if that estimate is just based on your own experience in a non-mastery framework, your own experience with yourself or observing your peers, where you're being pushed at this set pace through classes, accumulating all these gaps?\tმაგრამ იქნებ ეს შეფასება უბრალოდ ჩვენს არა-დახელოვნებაზე დაფუძნებული გამოცდილების გამოა; თქვენი პირადი გამოცდილება, ან თქვენი თანატოლების, სადაც, განსაზღვრული ტემპით, ერთი კლასიდან მეორეში „მიგათრევენ“ და ცოდნაში ჩავარდნები გიგროვდება."}
{"text": "Even when you got that 95 percent, what was that five percent you missed?\tმაშინაც კი, როცა 95% მიიღეთ, რა იყო ის 5%, რომელიც გამოგრჩათ?"}
{"text": "And it keeps accumulating -- you get to an advanced class, all of a sudden you hit a wall and say, \"I'm not meant to be a cancer researcher; not meant to be a physicist; not meant to be a mathematician.\"\tდა ეს ჩავარდნები გროვდება; შემდეგ კლასში რომ მოხვდებით, უცებ ჩიხში მოექცევით და იფიქრებთ: „კიბოს მკვლევრად არ გამოვდგები; „ფიზიკოსად არ გამოვდგები; მათემატიკოსად არ გამოვდგები.“"}
{"text": "I suspect that that actually is the case, but if you were allowed to be operating in a mastery framework, if you were allowed to really take agency over your learning, and when you get something wrong, embrace it -- view that failure as a moment of learning -- that number, the percent that could really master calculus or understand organic chemistry, is actually a lot closer to 100 percent.\tალბათ, ეს ასეც არის, მაგრამ რომ გქონოდათ დახელოვნების მეთოდით სწავლის შესაძლებლობა; რომ მართლაც შეგეძლოთ, აგეღოთ საკუთარი ხელში სწავლის სადავეები, - და როცა რამე შეგეშლებოდათ, მიგეღოთ ეს; დაგენახათ ეს მარცხი, როგორც სწავლის საშუალება - ის რიცხვი, ეს პროცენტი, რომელსაც შეუძლია, დახელოვნდეს კალკულუსში ან ორგანულ ქიმიაში, 100%-თან ბევრად უფრო ახლოს იქნებოდა."}
{"text": "And this isn't even just a \"nice to have.\"\tეს არ არის უბრალოდ „რატომაც არ გვქონდეს“ საკითხი."}
{"text": "I think it's a social imperative.\tვფიქრობ, ეს სოციალური იმპერატივია."}
{"text": "We're exiting what you could call the industrial age and we're going into this information revolution.\tჩვენ „გამოვდივართ“ ეგრეთ წოდებული ინდუსტრიული ხანიდან და „შევდივართ“ ინფორმაციული რევოლუციის ხანაში."}
{"text": "And it's clear that some things are happening.\tნათელია, რომ რაღაცეები იცვლება."}
{"text": "In the industrial age, society was a pyramid.\tინდუსტრიულ ხანაში საზოგადოება პირამიდა იყო."}
{"text": "At the base of the pyramid, you needed human labor.\tპირამიდის საძირკველში ფიზიკური შრომა გჭირდებოდა."}
{"text": "In the middle of the pyramid, you had an information processing, a bureaucracy class, and at the top of the pyramid, you had your owners of capital and your entrepreneurs and your creative class.\tპირამიდის შუაში ინფორმაციის გადამუშავება გვქონდა; ბიუროკრატიული ფენა. პირამიდის თავზე კაპიტალის მფლობელები გვყავდა და მეწარმეები; და შემოქმედებითი ფენა."}
{"text": "But we know what's happening already, as we go into this information revolution.\tმაგრამ ხო ვხედავთ, რა ხდება უკვე, ინფორმაციული რევოლუციის დაწყებასთან ერთად."}
{"text": "The bottom of that pyramid, automation, is going to take over.\tპირამიდის ძირში ყველაფერი ავტომატიზირდება."}
{"text": "Even that middle tier, information processing, that's what computers are good at.\tშუა ფენაც კი; ინფორმაციის გადამუშავება, სწორედ ეს ეხერხებათ კომპიუტერებს."}
{"text": "So as a society, we have a question: All this new productivity is happening because of this technology, but who participates in it?\tჩვენ, როგორც საზოგადოება, ერთი კითხვის წინაშე ვდგავართ: მთელი ეს თანამედროვე პროდუქტიულობა ტექნოლოგიების დამსახურებაა, მაგრამ ვინ იღებს მასში მონაწილეობას?"}
{"text": "Is it just going to be that very top of the pyramid, in which case, what does everyone else do?\tმხოლოდ პირამიდის წვერში მყოფი ფენა? თუ ასეა, სხვა დანარჩენი რას აკეთებს?"}
{"text": "How do they operate?\tსად მუშაობენ?"}
{"text": "Or do we do something that's more aspirational?\tან ხომ არ შევცვალოთ ეს სისტემა?"}
{"text": "Do we actually attempt to invert the pyramid, where you have a large creative class, where almost everyone can participate as an entrepreneur, an artist, as a researcher?\tხომ არ შეგვიძლია, ამოვაყირაოთ პირამიდა; ისე, რომ დიდი შემოქმედი ფენა გვყავდეს, სადაც თითქმის ყველა შეძლებს, თავისი წვლილი შეიტანოს, როგორც მეწარმემ, ხელოვანმა, მკვლევარმა?"}
{"text": "And I don't think that this is utopian.\tარ ვფიქრობ, რომ ეს უტოპიურია."}
{"text": "I really think that this is all based on the idea that if we let people tap into their potential by mastering concepts, by being able to exercise agency over their learning, that they can get there.\tმართლა მგონია, რომ ეს ყველაფერი ეფუძნება იმ იდეას, რომ თუ ხალხს საშუალებას მივცემთ გამოიყენონ საკუთარი პოტენციალი კონცეფციების დახელოვნებით; საკუთარი განვითარების სადავეების ხელში აღებით, მათ შეუძლიათ ამის მიღწევა."}
{"text": "And when you think of it as just a citizen of the world, it's pretty exciting.\tროცა ამაზე ფიქრობ, როგორც სამყაროს უბრალოდ ერთ-ერთი მოქალაქე, საკმაოდ ამაღელვებელია."}
{"text": "I mean, think about the type of equity we can we have, and the rate at which civilization could even progress.\tწარმოიდგინეთ, როგორი სამართლიანობა შეიძლება გვქონდეს, და რა სიჩქარით შეძლებს ცივილიზაცია განვითარებას."}
{"text": "And so, I'm pretty optimistic about it.\tმე საკმაოდ ოპტიმისტურად ვარ განწყობილი."}
{"text": "I think it's going to be a pretty exciting time to be alive.\tვფიქრობ, ძალიან საინტერესო დროში ვცხოვრობთ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "You know, I didn't set out to be a parenting expert.\tიცით, ბავშვის აღზრდის ექსპერტობა არასდროს მდომებია."}
{"text": "In fact, I'm not very interested in parenting, per Se.\tრეალურად, ამ თემით დიდად დაინტერესებულიც არ ვარ."}
{"text": "It's just that there's a certain style of parenting these days that is kind of messing up kids, impeding their chances to develop into theirselves.\tუბრალოდ, დღესდღეობით ხშირად ვხვდებით აღზრდის გარკვეულ სტილს, რომელიც ბავშვებს აზიანებს და მათი განვითარების შანსებს აფერხებს."}
{"text": "There's a certain style of parenting these days that's getting in the way.\tდღესდღეობით აღზრდის გარკვეული სტილია, რომელიც გვაფერხებს."}
{"text": "I guess what I'm saying is, we spend a lot of time being very concerned about parents who aren't involved enough in the lives of their kids and their education or their upbringing, and rightly so.\tრის თქმასაც ვცდილობ ისაა, რომ უამრავ დროს ვხარჯავთ ფიქრზე იმ მშობლების შესახებ, რომლებიც მათი ბავშვების ცხოვრებაში ჩართულნი არ არიან, არც მათ განათლებაში, აღზრდაში, და ასე შემდეგ."}
{"text": "But at the other end of the spectrum, there's a lot of harm going on there as well, where parents feel a kid can't be successful unless the parent is protecting and preventing at every turn and hovering over every happening, and micromanaging every moment, and steering their kid towards some small subset of colleges and careers.\tმაგრამ სპექტრის მეორე მხარესაც, ბევრი ზიანის მიყენება ხდება, როდესაც მშობლებს ჰგონიათ, რომ ბავშვი ვერ იქნება წარმატებული, თუ ისინი მას ყოველ ნაბიჯზე არ იცავენ და ყველა მოვლენაში არ ერევიან, ყველა დეტალს არ მართავენ, და შვილებს მიმართავენ განსაზღვრული კოლეჯების ან კარიერებისკენ."}
{"text": "When we raise kids this way, and I'll say we, because Lord knows, in raising my two teenagers, I've had these tendencies myself, our kids end up leading a kind of checklisted childhood.\tროდესაც ჩვენ ბავშვებს ასე ვზრდით, ვამბობ - \"ჩვენ\", რადგან ღმერთმა იცის, რომ ორი მოზარდის აღზრდისას, ზუსტად იგივე მჭირდა... ჩვენს შვილებს მხოლოდ ერთგვარ ნუსხაზე მიბმული ბავშვობა აქვთ."}
{"text": "And here's what the checklisted childhood looks like.\tნუსხაზე მიბმული ბავშვობა კი ასე გამოიყურება:"}
{"text": "We keep them safe and sound and fed and watered, and then we want to be sure they go to the right schools, that they're in the right classes at the right schools, and that they get the right grades in the right classes in the right schools.\tვუზრუნველყოფთ მათ უსაფთხოებას, ჭამას და სმას, შემდეგ გვინდა, რომ სწორად შერჩეულ სკოლაში დადიოდნენ, რომ სწორ კლასში მოხვდნენ, ამ სწორად შერჩეულ სკოლაში, და რომ სწორ ნიშნებს იღებენ, სწორ კლასში, სწორად შერჩეულ სკოლაში."}
{"text": "But not just the grades, the scores, and not just the grades and scores, but the accolades and the awards and the sports, the activities, the leadership.\tარა მხოლოდ ნიშნები და ქულები, მედლები და ჯილდოები, ასევე სპორტი ღონისძიებები, ლიდერობა. ვეუბნებით, რომ სასკოლო კლუბს კი არ შეუერთდნენ,"}
{"text": "We tell our kids, don't just join a club, start a club, because colleges want to see that.\tთავად ჩამოაყალიბონ კლუბი, რადგან კოლეჯში გამოადგებათ."}
{"text": "And check the box for community service.\tნუსხაშიც მოვინიშნავთ, როგორც სამოქალაქო აქტივობას."}
{"text": "I mean, show the colleges you care about others.\tანუ, კოლეჯში რომ აჩვენო, რომ სხვებზეც ზრუნავ."}
{"text": "(Laughter) And all of this is done to some hoped-for degree of perfection.\t(სიცილი) და ეს ყველაფერი, ბრწყინვალე ხარისხის მოლოდინით."}
{"text": "We expect our kids to perform at a level of perfection we were never asked to perform at ourselves, and so because so much is required, we think, well then, of course we parents have to argue with every teacher and principal and coach and referee and act like our kid's concierge and personal handler and secretary.\tბავშვებისგან ისეთ ბრწყინვალე შედეგებს ველით, რომელსაც საკუთარ თავსაც კი არ ვთხოვთ. და რადგან ამდენია გასაკეთებელი, ჩვენ ბევრ ვფიქრობთ. ჰო, რა თქმა უნდა მშობლები ყველა მასწავლებელს უნდა ეკამათონ და დირექტორსაც, მწვრთნელსაც და მსაჯსაც. ჩვენი შვილების კონსიერჟივით მოვიქცეთ, პირადი თანაშემწესავით, მდივნებივით."}
{"text": "And then with our kids, our precious kids, we spend so much time nudging, cajoling, hinting, helping, haggling, nagging as the case may be, to be sure they're not screwing up, not closing doors, not ruining their future, some hoped-for admission to a tiny handful of colleges that deny almost every applicant.\tშემდეგ კი ჩვენს შვილებთან, ჩვენს ძვირფას შვილებთან უამრავ დროს ვხარჯავთ რომ ვუბიძგოთ, ვეხვეწოთ, მივანიშნოთ, დავეხმაროთ, ვეკამათოთ, რაც არ უნდა იყოს, რომ დავრწმუნდეთ არაფერს აშავებენ, კარს არ იკეტავენ, მომავალს არ იფუჭებენ, სასურველი ჩარიცხვისთვის თითებზე ჩამოსათვლელ კოლეჯებში, რომლებიც თითქმის ყველას უარს ეუბნებიან."}
{"text": "And here's what it feels like to be a kid in this checklisted childhood.\tბავშვისთვის კი სიით გაწერილი ცხოვრება ასეთია:"}
{"text": "First of all, there's no time for free play.\tპირველ რიგში, არ აქვს თავისუფალი დრო თამაშისთვის."}
{"text": "There's no room in the afternoons, because everything has to be enriching, we think.\tარცერთი წუთი შუადღეს, რადგან ისიც ნაყოფიერი უნდა იყოს, ჩვენი აზრით..."}
{"text": "It's as if every piece of homework, every quiz, every activity is a make-or-break moment for this future we have in mind for them, and we absolve them of helping out around the house, and we even absolve them of getting enough sleep as long as they're checking off the items on their checklist.\tთითქოს ყოველი საშინაო დავალება, ტესტი და აქტივობა გადამწყვეტი მომენტია იმ მომავლისთვის, რასაც მათ ვუმზადებთ და სახლის საქმეებში მოხმარებისგან ვათავისუფლებთ, არასაკმარისი ძილის უფლებასაც ვაძლევთ, თუ ეს ნუსხის ჩამონათვლის მიღწევაში ეხმარებათ."}
{"text": "And in the checklisted childhood, we say we just want them to be happy, but when they come home from school, what we ask about all too often first is their homework and their grades.\tდა ასე გაწერილ ბავშვობაზე ვამბობთ, რომ უბრალოდ გვინდა ბედნიერები იყვნენ. მაგრამ როდესაც სკოლიდან ბრუნდებიან, პირველი რასაც ვეკითხებით, მათი საშინაო დავალება და ნიშნებია."}
{"text": "And they see in our faces that our approval, that our love, that their very worth, comes from A's.\tისინი ჩვენს სახეზე ხედავენ, რომ მიმღებლობა, სიყვარული, მათი რაობაც კი, მაღალი ნიშნებით განისაზღვრება."}
{"text": "And then we walk alongside them and offer clucking praise like a trainer at the Westminster Dog Show -- (Laughter) coaxing them to just jump a little higher and soar a little farther, day after day after day.\tმერე მათთან მივდივართ და ვაქებთ, როგორც ძაღლების მწვრთნელი ვესტმინსტერის შოუდან. (სიცილი) ვუბიძგებთ უფრო მაღლა ახტომისკენ, ყოველ დღე, ყოველ ჯერზე."}
{"text": "And when they get to high school, they don't say, \"Well, what might I be interested in studying or doing as an activity?\"\tროდესაც დამამთავრებელ კლასებში გადავლენ, არ კითხულობენ \"ჰო, ნეტავ რის სწავლა მაინტერესებს ან რისი კეთება მინდა?\""}
{"text": "They go to counselors and they say, \"What do I need to do to get into the right college?\"\tმრჩეველთან მივლენ და ჰკითხავენ: \"რა უნდა გავაკეთო, რომ \"სწორ\" კოლეჯში ჩავირიცხო?\""}
{"text": "And then, when the grades start to roll in in high school, and they're getting some B's, or God forbid some C's, they frantically text their friends and say, \"Has anyone ever gotten into the right college with these grades?\"\tდა როდესაც ნიშნების მიღებას დაიწყებენ, რამდენიმე \"B\" იქნება, ან ღმერთმა დაიფაროთ და \"C\", დაიწყებენ მეგობრებთან უაზრო წერას: \"ვინმე ასეთი ნიშნებით ჩარიცხულა სწორ კოლეჯში?\""}
{"text": "And our kids, regardless of where they end up at the end of high school, they're breathless.\tდა ჩვენი შვილები, სადაც არ უნდა ჩაირიცხონ სკოლის შემდეგ, სულშეხუთულნი არიან."}
{"text": "They're brittle.\tმყიფეები არიან."}
{"text": "They're a little burned out.\tცოტა გადამწვრებიც არიან."}
{"text": "They're a little old before their time, wishing the grown-ups in their lives had said, \"What you've done is enough, this effort you've put forth in childhood is enough.\"\tცოტა მობერებულიც არიან და ოცნებობენ ზრდასულებს ეთქვათ \"რაც შენ გააკეთე სრულიად საკმარისია, რა შრომაც გასწიე შენს ბავშვობაში სრულიად საკმარისია.\""}
{"text": "And they're withering now under high rates of anxiety and depression and some of them are wondering, will this life ever turn out to have been worth it?\tახლა კი შფოთისა და დეპრესიის მაღალი დონე ახრჩობთ, და ზოგიერთ მათგანს აინტერესებს, ეს ცხოვრება ღირდა თუ არა ამად?"}
{"text": "Well, we parents, we parents are pretty sure it's all worth it.\tჰო, ჩვენ - მშობლებს, ჩვენ გვჯერა რომ ნამდვილად ღირდა."}
{"text": "We seem to behave -- it's like we literally think they will have no future if they don't get into one of these tiny set of colleges or careers we have in mind for them.\tისე ვიქცევით, თითქოს მათ არანაირი მომავალი არ ექნებოდათ, თუ თითებზე ჩამოსათვლელი კოლეჯებიდან ერთ-ერთში არ ჩაირიცხებოდნენ, ან იმ პროფესიას არ აირჩედნენ."}
{"text": "Or maybe, maybe, we're just afraid they won't have a future we can brag about to our friends and with stickers on the backs of our cars.\tან იქნებ, უბრალოდ გვეშინია, ისეთი მომავალი არ ექნებათ, რომლითაც ვიტრაბახებთ ჩვენს მეგობრებთან და სტიკერებით ჩვენს მანქანაზე."}
{"text": "Yeah.\tჰო..."}
{"text": "(Applause) But if you look at what we've done, if you have the courage to really look at it, you'll see that not only do our kids think their worth comes from grades and scores, but that when we live right up inside their precious developing minds all the time, like our very own version of the movie \"Being John Malkovich,\" we send our children the message: \"Hey kid, I don't think you can actually achieve any of this without me.\"\t(აპლოდისმენტები) მაგრამ თუ შეხედავთ რა გავაკეთეთ, თუ გამბედაობა გეყოფათ, რომ მართლა შეხედოთ, არა მხოლოდ ბავშვებს სჯერათ, რომ მათი ფასი განისაზღვრება ნიშნებითა და ქულებით, არამედ მათ ძვირფას გონებაში, ფილმის \"იყო ჯონ მალკოვიჩი\" ჩვენეული ვერსიასავით, ბავშვებს ამ შეტყობინებას ვუგზავნით: \"შვილო, ვფიქრობ ვერაფერს მიაღწევდი ჩემს გარეშე.\""}
{"text": "And so with our overhelp, our overprotection and overdirection and hand-holding, we deprive our kids of the chance to build self-efficacy, which is a really fundamental tenet of the human psyche, far more important than that self-esteem they get every time we applaud.\tდა ჩვენი გადამეტებული დახმარებით, დაცვით, მიმართულების მიცემითა და ხელჩაკიდებული ტარებით, ბავშვებს შანსს ვართმევთ თვითმყოფადებად ჩამოყალიბდნენ, რომელიც ადამიანის ფსიქიკის ძირითადი პრინციპია, თვითშეფასებაზე მნიშვნელოვანიც კი, რომელსაც ჩვენი შექებით იღებენ."}
{"text": "Self-efficacy is built when one sees that one's own actions lead to outcomes, not -- There you go.\tთვითმყოფადობა ყალიბდება, როდესაც ხედავ შენი ქმედებები განსაღვრავენ შედეგს, და არა... კი ბატონო!"}
{"text": "(Applause) Not one's parents' actions on one's behalf, but when one's own actions lead to outcomes.\t(აპლოდისმენტები) და არა მშობლის ქმედებები, შვილის სახელით, არამედ მათი ქმედებები განსაზღვრავენ მათივე შედეგებს."}
{"text": "So simply put, if our children are to develop self-efficacy, and they must, then they have to do a whole lot more of the thinking, planning, deciding, doing, hoping, coping, trial and error, dreaming and experiencing of life for themselves.\tმარტივად რომ ვთქვათ, თუ გვინდა, რომ ჩვენი შვილები თვითმყოფადები გახდნენ, მათ უნდა მეტი იფიქრონ, დაგეგმონ, გადაწყვიტონ, გააკეთონ, იმედოვნონ, შეეჭიდონ, სცადონ და შეცდნენ, იოცნებონ და ცხოვრება თავად გამოსცადონ."}
{"text": "Now, am I saying every kid is hard-working and motivated and doesn't need a parent's involvement or interest in their lives, and we should just back off and let go?\tგანა მე იმას ვამბობ, რომ ყველა ბავშვი შრომისმოყვარე და მოტივირებულია და მშობლის ჩარევა ან ინტერესი არ სჭირდება და უკან უნდა გავდგეთ და შევეშვათ?"}
{"text": "Hell no.\tჯანდაბა, არა!"}
{"text": "(Laughter) That is not what I'm saying.\t(სიცილი) მე ამას არ ვამბობ."}
{"text": "What I'm saying is, when we treat grades and scores and accolades and awards as the purpose of childhood, all in furtherance of some hoped-for admission to a tiny number of colleges or entrance to a small number of careers, that that's too narrow a definition of success for our kids.\tმე იმას ვამბობ, რომ როცა ნიშნებს, ქულებს, მედლებსა და ჯილდოებს მათი ბავშვობის მიზნად ვაქცევთ, იმისთვის, რომ საუკეთესო კოლეჯში ჩაირიცხონ, ან გამორჩეული კარიერა აიწყონ, ესაა წარმატების ძალიან ვიწრო განმარტება ჩვენი ბავშვებისთვის."}
{"text": "And even though we might help them achieve some short-term wins by overhelping -- like they get a better grade if we help them do their homework, they might end up with a longer childhood résumé when we help -- what I'm saying is that all of this comes at a long-term cost to their sense of self.\tდა მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა მოკლევადიან წარმატებებში დავეხმაროთ, გადამეტებული დახმარებით, მაგალითად უკეთეს ნიშნებს მიიღებენ თუ საშინაო დავალებაში მივეხმარებით, უფრო გრძელი ბავშვობის რეზიუმე ექნებათ, როცა დავეხმარებით, მაგრამ მე ვამბობ, რომ ეს ყველაფერი უფრო დიდი რამის ხარჯზე ხდება, მათი თვით-აღქმის ხარჯზე."}
{"text": "What I'm saying is, we should be less concerned with the specific set of colleges they might be able to apply to or might get into and far more concerned that they have the habits, the mindset, the skill set, the wellness, to be successful wherever they go.\tმე ვამბობ, რომ ნაკლებად უნდა გვაღელვებდეს, კონკრეტული კოლეჯების სია, სადაც განაცხადს გააკეთებენ ან ჩაირიცხებიან, და უფრო მეტად უნდა გვაღელვებდეს, რომ აქვთ ჩვევები, აზროვნება, უნარები, და სიჯანსაღე, რომ წარმატებულები იყვნენ რაც არ უნდა აირჩიონ."}
{"text": "What I'm saying is, our kids need us to be a little less obsessed with grades and scores and a whole lot more interested in childhood providing a foundation for their success built on things like love and chores.\tმე ვამბობ, რომ ჩვენს შვილებს სჭირდებათ ნაკლებად ჩავიციკლოთ ნიშნებსა და ქულებზე და მეტაც გვაინტერესებდეს ისეთი ბავშვობა შევუქმნათ, რომელიც წარმატების საფუძველია, სიყვარულზე დაშენებული, და სახლის საქმეებზე."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Did I just say chores? Did I just say chores? I really did.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ახლა სახლის საქმეები ვთქვი? ჰო, ნამდვილად ვთქვი."}
{"text": "But really, here's why.\tდა აი რატომ:"}
{"text": "The longest longitudinal study of humans ever conducted is called the Harvard Grant Study.\tყველაზე გრძელვადიან კვლევას ადამიანებზე, ჰარვარდის გრანტის კვლევა ჰქვია."}
{"text": "It found that professional success in life, which is what we want for our kids, that professional success in life comes from having done chores as a kid, and the earlier you started, the better, that a roll-up-your-sleeves- and-pitch-in mindset, a mindset that says, there's some unpleasant work, someone's got to do it, it might as well be me, a mindset that says, I will contribute my effort to the betterment of the whole, that that's what gets you ahead in the workplace.\tმან აჩვენა, რომ პროფესიული წარმატება ცხოვრებაში, ზუსტად ის, რაც ჩვენი შვილებისთვის გვინდა, რომ პროფესიული წარმატება, ბავშვობაში სახლის საქმეების კეთებიდან მოდის. და რაც უფრო ადრე დაიწყეთ, მით უკეთესი. აკეცილი სახელოები და მონდომებული განწყობა, განწყობა, რომლიც გეუბნება წინ არასასიამოვნო სამუშაოა, ვიღაცამ ის უნდა გააკეთოს, ეს ვიღაც შეიძლება მე ვიყო, განწყობა, რომლიც გეუბნება ჩემს წვლილს შევიტან საერთო კეთილდღეობაში, ესაა, რაც სამუშაო გარემოში წინსვლას გიწადის."}
{"text": "Now, we all know this. You know this.\tეს ყველამ ვიცით, თქვენც კარგად იცით."}
{"text": "(Applause) We all know this, and yet, in the checklisted childhood, we absolve our kids of doing the work of chores around the house, and then they end up as young adults in the workplace still waiting for a checklist, but it doesn't exist, and more importantly, lacking the impulse, the instinct to roll up their sleeves and pitch in and look around and wonder, how can I be useful to my colleagues?\t(აპლოდისმენტები) ეს ყველამ ვიცით და მაინც, სიით გაწერილ ბავშვობაში, ბავშვებს ვათავისუფლებთ სახლის საქმეებისგან და ახალგაზრდობისას სამუშაო გარემოში მოხვედრისთანავე, გაწერილ ნუსხას ელიან, რომელიც არ არსებობს. და რაც მთავარია, იმის იმპულსი, ინსტიქტი აკლიათ რომ სახელოები აიკეცონ, საქმეში ჩაებან და დაინტერესდნენ - რით შემიძლია კოლეგებს დავეხმარო?"}
{"text": "How can I anticipate a few steps ahead to what my boss might need?\tროგორ შეიძლება ცოტა გავთვალო რა დასჭირდება ჩემს უფროსს?"}
{"text": "A second very important finding from the Harvard Grant Study said that happiness in life comes from love, not love of work, love of humans: our spouse, our partner, our friends, our family.\tმეორე მნიშვნელოვანი აღმოჩენა ჰარვარდის კვლევიდან ამბობს, რომ ბედნიერება ცხოვრებაში სიყვარულიდან მოდის, არა საქმის სიყვარულიდან, არამედ ადამიანების სიყვარულიდან: ჩვენი მეუღლის, პარტნიორის, მეგობრის, ოჯახის."}
{"text": "So childhood needs to teach our kids how to love, and they can't love others if they don't first love themselves, and they won't love themselves if we can't offer them unconditional love.\tამიტომ ბავშვობამ სიყვარული უნდა ასწავლოს ჩვენს შვილებს. ისინი კი სხვებს ვერ შეიყვარებენ, თუ საკუთარი თავი არ ეყვარებათ. და საკუთარ თავს ვერ შეიყვარებენ, თუ ჩვენ არ გვეყვარება უპირობოდ."}
{"text": "(Applause) Right.\t(აპლოდისმენტები) ასეა."}
{"text": "And so, instead of being obsessed with grades and scores when our precious offspring come home from school, or we come home from work, we need to close our technology, put away our phones, and look them in the eye and let them see the joy that fills our faces when we see our child for the first time in a few hours.\tასე რომ, ნიშნებსა და ქულებზე ჩაციკვლის ნაცვლად, როდესაც ჩვენი საყვარელი შვილი სკოლიდან დაბრუნდება, ან ჩვენ დავბრუნდებით სამსახურიდან, ტექნიკა და ტელეფონები უნდა გადავდოთ მათ თვალებში ჩავხედოთ და ვაჩვენოთ ის სიამოვნება რაც სახეზე გვაქვს, როცა ჩვენს შვილს რამდენიმე საათის შემდეგ პირველად ვხედავთ."}
{"text": "And then we have to say, \"How was your day?\tშემდეგ კი უნდა ვკითხოთ: \"როგორი დღე გქონდა?"}
{"text": "What did you like about today?\"\tრა მოგეწონა დღევანდელ დღეში?\""}
{"text": "And when your teenage daughter says, \"Lunch,\" like mine did, and I want to hear about the math test, not lunch, you have to still take an interest in lunch.\tდა როცა თქვენი მოზარდი გოგონა გიპასუხებთ - \"სადილი\", ჩემი გოგონასავით, არადა მე მათემატიკის ტესტირება მაინტერესებდა, და არა სადილი, მაინც სადილზე უნდა გამოხატოთ ინტერესი."}
{"text": "You gotta say, \"What was great about lunch today?\"\tუნდა ჰკითხოთ: \"რა მოგეწონა დღევანდელ სადილში?\""}
{"text": "They need to know they matter to us as humans, not because of their GPA.\tუნდა იცოდნენ, რომ ისინი მნიშვნელოვანი არიან, როგორც ადამიანები, და არა მათი ქულების გამო."}
{"text": "All right, so you're thinking, chores and love, that sounds all well and good, but give me a break.\tკარგით, თქვენ ახლა ფიქრობთ - სახლის საქმეები და სიყვარული, მშვენივრად ჟღერს, მაგრამ კარგი რა!"}
{"text": "The colleges want to see top scores and grades and accolades and awards, and I'm going to tell you, sort of.\tკოლეჯებს უნდათ, რომ მაღალი ქულები და ნიშნები დაინახონ, მედლები და ჯილდოები, მე კი გეტყვით - ისე რა."}
{"text": "The very biggest brand-name schools are asking that of our young adults, but here's the good news.\tცნობილ სასწავლებლებს სურთ ამის დანახვა, მაგრამ კარგი ამბავიც მაქვს."}
{"text": "Contrary to what the college rankings racket would have us believe -- (Applause) you don't have to go to one of the biggest brand name schools to be happy and successful in life.\tიმის საწინააღმდეგოთ, რაც კოლეჯების კრიტერიუმებმა დაგვაჯერეს, (აპლოდისმენტები) აუცილებელი არ არის ცნობილ სასწავლებელში ისწავლო, რომ ბედნიერი და წარმატებული ცხოვრება გქონდეს."}
{"text": "Happy and successful people went to state school, went to a small college no one has heard of, went to community college, went to a college over here and flunked out.\tბედნიერი და წარმატებული ადამიანები საჯარო სკოლებში დადიოდნენ, პატარა კოლეჯებში სწავლოდნენ, რომელზეც არავის სმენია, სათემო კოლეჯში სწავლოდნენ, ამ კოლეჯშიც სწავლოდნენ და გაირიცხნენ."}
{"text": "(Applause) The evidence is in this room, is in our communities, that this is the truth.\t(აპლოდისმენტები) ამის მტკიცებულება ბევრია ამ ოთახში, ჩვენს სანაცნობო წრეში, და ეს სრული სიმართლეა."}
{"text": "And if we could widen our blinders and be willing to look at a few more colleges, maybe remove our own egos from the equation, we could accept and embrace this truth and then realize, it is hardly the end of the world if our kids don't go to one of those big brand-name schools.\tთუ თვალს უფრო გავახელდით და სხვა კოლეჯებსაც შევათვალიერებდით, ჩვენს ეგოსაც გვერდით გავაჩოჩებდით, ამ სიმართლეს მივიღებდით და გავაცნობიერებდით, რომ სულაც არაა სამყაროს დასასრული თუ ჩვენი შვილები ერთ-ერთ ცნობილ სასწავლებელში არ ჩააბარებენ."}
{"text": "And more importantly, if their childhood has not been lived according to a tyrannical checklist then when they get to college, whichever one it is, well, they'll have gone there on their own volition, fueled by their own desire, capable and ready to thrive there.\tდა რაც მთავარია, თუ მათი ბავშვობა ამ ტირანულ ნუსხაზე არ იქნებოდა, როდესაც კოლეჯში ჩაირიცხებოდნენ, რომელი კოლეჯიც არ უნდა იყოს, მათივე არჩევანი იქნებოდა, მათი სურვილით არჩეული, და მზაობით, რომ წარმატებას მიაღწიონ."}
{"text": "I have to admit something to you.\tერთი რამ უნდა ვაღიარო."}
{"text": "I've got two kids I mentioned, Sawyer and Avery.\tორი შვილი მყავს, როგორც გითხარით, სოიერი და ეივრი."}
{"text": "They're teenagers.\tორივე მოზარდია."}
{"text": "And once upon a time, I think I was treating my Sawyer and Avery like little bonsai trees -- (Laughter) that I was going to carefully clip and prune and shape into some perfect form of a human that might just be perfect enough to warrant them admission to one of the most highly selective colleges.\tერთხელაც, მივხვდი, რომ სოიერს და ეივრის მინიატურული ხეებივით ვეპყრობოდი, (სიცილი) რომლებიც უნდა ფაქიზად გამეკრიჭა და გამეკაფა, და ადამიანის საუკეთესო ფორმა მიმეცა, რომელიც საკმარისად სრულყოფილი იქნებოდა გარანტირებული ჩარიცხვისთვის ერთ-ერთ საუკეთესო კოლეჯში."}
{"text": "But I've come to realize, after working with thousands of other people's kids -- (Laughter) and raising two kids of my own, my kids aren't bonsai trees.\tმაგრამ ათასობით სხვა ადამიანის შვილებთან მუშაობის შემდეგ მივხვდი, (სიცილი) და საკუთარი ორი შვილის გაზრდის შემდეგ, ჩემი შვილები ჯუჯა ხეები არ არიან."}
{"text": "They're wildflowers of an unknown genus and species -- (Laughter) and it's my job to provide a nourishing environment, to strengthen them through chores and to love them so they can love others and receive love and the college, the major, the career, that's up to them.\tისინი ველური ყვავილები არიან, უცნობი გენისა და ჯიშის (სიცილი) და ჩემი საქმეა მათ ხელსაყრელი გარემო შევუქმნა, რომ გავაძლიერო სახლის საქმეებითა და სიყვარულით, რომ მათაც შეეძლოთ სხვები უყვარდეთ და სხვებსაც უყვარდეთ. კოლეჯი, პროფესია და კარიერა კი სრულიად მათზეა."}
{"text": "My job is not to make them become what I would have them become, but to support them in becoming their glorious selves.\tჩემი საქმე არაა ისინი გავხადო იმად რაც მე მინდა რომ გახდნენ, არამედ დავეხმარო გახდნენ საკუთარი თავის დიდებული ვერსია."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა!"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "There's a man out there, somewhere, who looks a little bit like the actor Idris Elba, or at least he did 20 years ago.\tსადღაც არსებობს ერთი კაცი, რომელიც ცოტათი მსახიობ იდრის ელბას ჰგავს, ან 20 წლის წინ მაინც ჰგავდა."}
{"text": "I don't know anything else about him, except that he once saved my life by putting his own life in danger.\tმის შესახებ არაფერი ვიცი, გარდა იმისა, რომ ერთხელ ჩემს გადასარჩენად, საკუთარი სიცოცხლე ჩააგდო საფრთხეში."}
{"text": "This man ran across four lanes of freeway traffic in the middle of the night to bring me back to safety after a car accident that could have killed me.\tამ მამაკაცმა შუაღამით, გზატკეცილის ოთხი ტრასა, იმიტომ გადმოირბინა, რომ უსაფრთხო ადგილას გადავეყვანე ავტოავარიის შემდეგ, რომელმაც კინაღამ მომკლა."}
{"text": "And the whole thing left me really shaken up, obviously, but it also left me with this kind of burning, gnawing need to understand why he did it, what forces within him caused him to make the choice that I owe my life to, to risk his own life to save the life of a stranger?\tამ ყველაფერმა ცხადია, ძალიან შემძრა, მაგრამ ამასთანავე დამიტოვა აკვიატებული მოთხოვნილება, გამეგო მისი საქციელის მიზეზი. რა შინაგანმა ძალებმა უბიძგეს მას, მიეღო გადაწყვეტილება, რომელსაც სიცოცხლეს ვუმადლი. გაერისკა საკუთარი სიცოცხლე უცნობის გადასარჩენად?"}
{"text": "In other words, what are the causes of his or anybody else's capacity for altruism?\tსხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რა არის მისი, ან სხვების ალტრუისტული უნარების საფუძვლები?"}
{"text": "But first let me tell you what happened.\tმაგრამ პირველ რიგში, ნება მომეცით გიამბოთ რა მოხდა."}
{"text": "That night, I was 19 years old and driving back to my home in Tacoma, Washington, down the Interstate 5 freeway, when a little dog darted out in front of my car.\tიმ საღამოს 19 წლის ვიყავი და სახლში მანქანით ვბრუნდებოდი, ტაკომაში, ვაშინგტონში, როდესაც შტატთაშორის I-5 გზატკეცილზე, წინ პატარა ძაღლი გადმომიხტა."}
{"text": "And I did exactly what you're not supposed to do, which is swerve to avoid it.\tმე კი ზუსტად ისე მოვიქეცი, როგორც არ უნდა მოიქცეთ, მას რომ ავრიდებოდი გვერდზე გადავუხვიე."}
{"text": "And I discovered why you're not supposed to do that.\tმაშინ კი მივხვდი, რატომაც არ უნდა მოიქცეთ ასე."}
{"text": "I hit the dog anyways, and that sent the car into a fishtail, and then a spin across the freeway, until finally it wound up in the fast lane of the freeway faced backwards into oncoming traffic and then the engine died.\tძაღლს მაინც დავარყი და ამან მანქანა ზიგზაგებზე წაიყვანა, შემდეგ გზაზე დავტრიალდი, სანამ საბოლოოდ, გზატკეცილის ჩქაროსნულ ტრასაზე მოძრაობის საწინააღმდეგოდ არ აღმოვჩნდი და ამ დროს ძრავიც მოკვდა."}
{"text": "And I was sure in that moment that I was about to die too, but I didn't because of the actions of that one brave man who must have made the decision within a fraction of a second of seeing my stranded car to pull over and run across four lanes of freeway traffic in the dark to save my life.\tიმ მომენტში დარწმუნებული ვიყავი რომ მეც ვკვდებოდი, მაგრამ ამ მამაკაცის მამაცი ქმედების შედეგად გადავრჩი, რომელმაც ალბათ გადაწყვეტილება, ავარიულ მდგომარეობაში მყოფი მანქანის დანახვიდან, წამის მეასედებში მიიღო, რომ გაეჩერებინა, სიბნელეში გზატკეცილის ოთხი ტრასა გადმოერბინა და ეხსნა ჩემი სიცოცხლე. მას შემდეგ კი,"}
{"text": "And then after he got my car working again and got me back to safety and made sure I was going to be all right, he drove off again.\tრაც ჩემი მანქანა აამუშავა, გადამიყვანა უსაფრთხო ადგილას და დარწმუნდა, რომ არაფერი მიჭირდა, გზა განაგრძო. ვინაობაც კი არ უთქვამს"}
{"text": "He never even told me his name, and I'm pretty sure I forgot to say thank you.\tდა მეც თითქმის დარწმუნებული ვარ, რომ მადლობის გადახდა დამავიწყდა."}
{"text": "So before I go any further, I really want to take a moment to stop and say thank you to that stranger.\tამიტომ, სანამ საუბარს განვაგრძობდე, მინდა ვისარგებლო მომენტით და იმ უცნობს მადლობა გადავუხადო."}
{"text": "(Applause) I tell you all of this because the events of that night changed the course of my life to some degree.\t(აპლოდისმენტები) ამას იმიტომ გიყვებით, რომ იმ ღამის მოვლენებმა, ჩემი ცხოვრება რაღაც დოზით შეცვალა."}
{"text": "I became a psychology researcher, and I've devoted my work to understanding the human capacity to care for others.\tგავხდი ფსიქოლოგიის მკვლევარი და ჩემი საქმიანობა ადამიანის სხვაზე მზრუნველობის უნარის გაგებას მივუძღვენი."}
{"text": "Where does it come from, and how does it develop, and what are the extreme forms that it can take?\tსაიდან ჩნდება ეს უნარი? როგორ ვითარდება? რა უკიდურესი ფორმები შეიძლება მიიღოს?"}
{"text": "These questions are really important to understanding basic aspects of human social nature.\tეს კითხვები ძალიან მნიშვნელოვანია, ადამიანის სოციალური ბუნების ბაზისური ასპექტების გასაგებად."}
{"text": "A lot of people, and this includes everybody from philosophers and economists to ordinary people believe that human nature is fundamentally selfish, that we're only ever really motivated by our own welfare.\tუამრავ ადამიანს, მათ შორის ფილოსოფოსებს, ეკონომისტებს და ჩვეულებრივ ადამიანებს მიაჩნიათ, რომ ადამიანი ბუნებით ეგოისტია, რომ ჩვენ მოტივატორი, მხოლოდ საკუთარი კეთილდღეობაა."}
{"text": "But if that's true, why do some people, like the stranger who rescued me, do selfless things, like helping other people at enormous risk and cost to themselves?\tმაგრამ თუკი ეს სიმართლეა, იმ უცნობის მსგავსად, ზოგი რატომ აკეთებს სიკეთეს უანგაროდ? რატომ იგდებს თავს უზარმაზარ საფრთხეში სხვის დასახმარებლად?"}
{"text": "Answering this question requires exploring the roots of extraordinary acts of altruism, and what might make people who engage in such acts different than other people.\tამ კითხვებზე პასუხი, ალტრუიზმის უჩვეულო გამოვლინებების საფუძვლების კვლევას მოითხოვს. აგრეთვე, იმის გარკვევას, თუ რა განასხვავებს მსგავსი გამოვლინებების ავტორებს, სხვა ადამიანებისგან."}
{"text": "But until recently, very little work on this topic had been done.\tთუმცა, ბოლო დრომდე, ამ თემასთან დაკავშირებით ცოტა რამ იყო გაკეთებული."}
{"text": "The actions of the man who rescued me meet the most stringent definition of altruism, which is a voluntary, costly behavior motivated by the desire to help another individual.\tიმ კაცის ქმედება, რომელმაც მე გადამარჩინა ალტრუიზმის ყველაზე მკაცრ განმარტებას შეესაბამება, რაც სხვისი დახმარების სურვილით მოტივირებული, ნებაყოფლობითი, სარისკო საქციელია."}
{"text": "So it's a selfless act intended to benefit only the other.\tასე რომ, ეს მხოლოდ სხვის სასარგებლოდ განზრახული,"}
{"text": "What could possibly explain an action like that?\tთავგანწირული ქმედება იყო. რას შეუძლია ასეთი ქმედების ახსნა?"}
{"text": "One answer is compassion, obviously, which is a key driver of altruism.\tერთი პასუხი ცხადია, თანაგრძნობაა, რაც ალტრუიზმის მთავარი მამოძრავებელი ძალაა."}
{"text": "But then the question becomes, why do some people seem to have more of it than others?\tმაგრამ მაშინ ჩნდება კითხვა, რატომ აქვს ზოგიერთს ეს უნარი სხვებზე მეტად განვითარებული?"}
{"text": "And the answer may be that the brains of highly altruistic people are different in fundamental ways.\tდა ამის პასუხი შეიძლება იყოს ის, რომ მეტად ალტრუისტული ადამიანების ტვინი ფუნდამენტურად განსხვავებულია,"}
{"text": "But to figure out how, I actually started from the opposite end, with psychopaths.\tმაგრამ ამ განსხვავების გარკვევა, სინამდვილეში საპირისპირო მხრიდან, ფსიქოპათებიდან დავიწყე. ადამიანის ბუნების ბაზისური ასპექტების შესწავლის მიღებული მიდგომა,"}
{"text": "A common approach to understanding basic aspects of human nature, like the desire to help other people, is to study people in whom that desire is missing, and psychopaths are exactly such a group.\tროგორც მაგალითად სხვა ადამიანების დახმარების სურვილის შესწავლის შემთხვევაში, იმ ადამიანების შესწავლაა, რომლებსაც ეს სურვილი არ გააჩნიათ. ფსიქოპათები კი, სწორედ ამ ჯგუფს მიეკუთვნებიან."}
{"text": "Psychopathy is a developmental disorder with strongly genetic origins, and it results in a personality that's cold and uncaring and a tendency to engage in antisocial and sometimes very violent behavior.\tფსიქოპათია განვითარების დარღვევაა, რომელსაც მძლავრი გენეტიკური საწყისები აქვს და იწვევს პიროვნების გულგრილ, გაუფრთხილებელ, ანტისოციალურ და ზოგჯერ ძალადობრივ ქცევას."}
{"text": "Once my colleagues and I at the National Institute of Mental Health conducted some of the first ever brain imaging research of psychopathic adolescents, and our findings, and the findings of other researchers now, have shown that people who are psychopathic pretty reliably exhibit three characteristics.\tერთხელ მე და ჩემმა კოლეგებმა ფსიქიკური ჯანმრთელობის ეროვნულ ინსტიტუტში ერთ-ერთი პირველი ტვინის ასახვითი კვლევა ჩავატარეთ ფსიქოპათ მოზარდებზე და ჩვენმა და ახლა უკვე სხვა მკვლევარების შედეგებმა აჩვენეს, რომ ფსიქოპათებს, სამი საკმაოდ დამახასიათებელი თვისება აქვთ."}
{"text": "First, although they're not generally insensitive to other people's emotions, they are insensitive to signs that other people are in distress.\tპირველი, მიუხედავად იმისა რომ ზოგადად, სხვისი ემოციის მიმართ გულგრილები არ არიან, ტანჯვაში მყოფი ადამიანების მიმართ უგრძნობები არიან."}
{"text": "And in particular, they have difficulty recognizing fearful facial expressions like this one.\tკერძოდ, მათ ასეთი შეშინებული გამომეტყველების ამოცნობა უჭირთ."}
{"text": "And fearful expressions convey urgent need and emotional distress, and they usually elicit compassion and a desire to help in people who see them, so it makes sense that people who tend to lack compassion also tend to be insensitive to these cues.\tის კი გადაუდებელ საჭიროებას და ემოციურ განსაცდელს გადმოსცემს, რაც ჩვეულებრივ თანაგრძნობას და დახმარების სურვილს აჩენს ხოლმე, ადამიანებში, რომლებიც ამას ხედავენ. ლოგიკურია, რომ ადამიანი რომელსაც თანაგრძნობის ნაკლებობა აქვს, ამ მინიშნებების მიმართ არასენსიტიურია."}
{"text": "The part of the brain that's the most important for recognizing fearful expressions is called the amygdala.\tტვინის იმ ნაწილს, რომელიც შეშინებული გამომეტყველების ამოცნობაზეა პასუხისმგებელი ამიგდალა ეწოდება."}
{"text": "There are very rare cases of people who lack amygdalas completely, and they're profoundly impaired in recognizing fearful expressions.\tძალიან იშვიათია ისეთი ადამიანი, რომელსაც ამიგდალა საერთოდ არ აქვს და ისინი შეშინებული გამომეტყველების ამოცნობაში აბსოლიტურად შეზღუდულები არიან."}
{"text": "And whereas healthy adults and children usually show big spikes in amygdala activity when they look at fearful expressions, psychopaths' amygdalas are underreactive to these expressions.\tმაშინ როცა ჯანმრთელი ზრდასრულების და ბავშვების ამიგდალაში დიდი აქტივობა ფიქსირდება, როცა შეშინებულ გამომეტყველებას ხედავენ. ფსიქოპათების ამიგდალა, მსგავსი გამომეტყველებების მიმართ პასიურია."}
{"text": "Sometimes they don't react at all, which may be why they have trouble detecting these cues.\tზოგჯერ ისინი საერთოდ არ რეაგირებენ, რაც შეიძლება იყოს იმის მიზეზი, რომ მინიშნებებს ვერ ხვდებიან."}
{"text": "Finally, psychopaths' amygdalas are smaller than average by about 18 or 20 percent.\tდა ბოლოს, ფსიქოპატების ამიგდალა საშუალოზე დაახლოებით 18 ან 20 პროცენტით პატარაა."}
{"text": "So all of these findings are reliable and robust, and they're very interesting.\tყველა ეს მიღებული შედეგი. სანდოა და ზუსტი და ძალიან საინტერესო,"}
{"text": "But remember that my main interest is not understanding why people don't care about others.\tმაგრამ გაიხსენეთ ჩემი მთავარი ინტერესი იმის გაგება კი არაა, თუ რატომ არ ზრუნავენ ადამიანები სხვებზე, არამედ იმისი, თუ რატომ ზრუნავენ."}
{"text": "So the real question is, could extraordinary altruism, which is the opposite of psychopathy in terms of compassion and the desire to help other people, emerge from a brain that is also the opposite of psychopathy?\tანუ მთავარი კითხვაა, შეუძლია უჩვეულო ალტრუიზმს, რაც ფსიქოპათიის საპირისპიროა, თანაგრძნობის და სხვისი დახმარების კუთხით, აღმოცენდეს ისეთ ტვინში, რომელიც ასევე ფსიქოპათის საპირისპროა?"}
{"text": "A sort of antipsychopathic brain, better able to recognize other people's fear, an amygdala that's more reactive to this expression and maybe larger than average as well?\tასე ვთქვათ, ანტიფსიქოპათურ ტვინში, რომელსაც უკეთ შეუძლია სხვების შიშის ამოცნობა და მისი ამიგდალა კი, რომელიც უფრო მეტად რეაგირებს ასეთ გამომეტყველებაზე, შეიძლება საშუალოზე უფრო დიდიც იყოს?"}
{"text": "As my research has now shown, all three things are true.\tროგორც ჩემმა კვლევა აჩვენა, სამივე ეს მოსაზრება სწორია."}
{"text": "And we discovered this by testing a population of truly extraordinary altruists.\tჩვენი კი, ეს ყველაფერი, მართლაც უჩვეულო ალტრუისტთა ჯგუფის"}
{"text": "These are people who have given one of their own kidneys to a complete stranger.\tშესწავლით აღმოვაჩინეთ. ესენი არიან ადამიანები, რომლებმაც თავიანთი თირკმელი, სრულიად უცნობს მისცეს."}
{"text": "So these are people who have volunteered to undergo major surgery so that one of their own healthy kidneys can be removed and transplanted into a very ill stranger that they've never met and may never meet.\tანუ სერიოზული ოპერაცია იმისთვის გაიკეთეს, რომ საკუთარი, ერთ-ერთი ჯანმრთელი თირკმლი ამოეკვეთათ და ავადმყოფი უცნობისთის გადაენერგათ, რომელსაც ალბათ არც მანამდე და არც შემდეგ შეხვდებოდნენ."}
{"text": "\"Why would anybody do this?\" is a very common question.\t\"ასე რატომ უნდა მოიქცეს ვინმე?\" ეს კითხვა ხშირად ისმის,"}
{"text": "And the answer may be that the brains of these extraordinary altruists have certain special characteristics.\tრომლის პასუხი შეიძლება იყოს ის, რომ ამ უჩვეულო ალტრუისტების ტვინებს განსაკუთრებული თვისებები გააჩნიათ."}
{"text": "They are better at recognizing other people's fear.\tისინი უკეთესად იცნობენ სხვების შიშებს."}
{"text": "They're literally better at detecting when somebody else is in distress.\tუკეთ ავლენენ, როცა ადამიანი ტანჯვაშია."}
{"text": "This may be in part because their amygdala is more reactive to these expressions.\tნაწილობრივ ეს ალბათ იმითაა გამოწვეული, რომ მათი ამიგდალა"}
{"text": "And remember, this is the same part of the brain that we found was underreactive in people who are psychopathic.\tასეთ გამომეტყველებებზე უფრო მეტად რეაგირებს. გაიხსენეთ, ეს ტვინის ის უბანია, რომელიც ფსიქოპათებში პასიური იყო."}
{"text": "And finally, their amygdalas are larger than average as well, by about eight percent.\tსაბოლოოდ კი მინდა გითხრათ, რომ მათი ამიგდალა საშუალოზე დაახლოებით 8 პროცენტით დიდია."}
{"text": "So together, what these data suggest is the existence of something like a caring continuum in the world that's anchored at the one end by people who are highly psychopathic, and at the other by people who are very compassionate and driven to acts of extreme altruism.\tმაშ, რასაც ეს მონაცემები ერთიანობაში გვიჩვენებს, მსოფლიოში რაღაც მზრუნველობის სპექტრის მსგავისის არსებობაა, რომლის ერთი ბოლოში ფსიქოფატები არიან, ხოლო მეორე ბოლოში მაღალი თანაგრძნობის ადამიანები, რომელთაც უკიდურესი ალტრუიზმი ამოძრავებთ."}
{"text": "But I should add that what makes extraordinary altruists so different is not just that they're more compassionate than average.\tასევე უნდა დავამატო, რომ უჩვეულო ალტრუისტებს მხოლოდ ის კი არ განასხვავებს, რომ ისინი"}
{"text": "They are, but what's even more unusual about them is that they're compassionate and altruistic not just towards people who are in their own innermost circle of friends and family. Right?\tსაშუალოზე მეტად თანამგრძნობები არიან, თუმცა ეს ნამვილად ასეა, არამედ რაც კიდევ უფრო უჩვეულოა, ისინი თანამგრძნობები და ალტრუისტები არიან, არა მხოლოდ მათი უახლოესი წრის მიმართ, როგორიცაა სამეგობრო, ან ოჯახი."}
{"text": "Because to have compassion for people that you love and identify with is not extraordinary.\tიმ ადამიანებისადმი თანაგრძნობა რომლებიც გიყვართ და აღიარებთ. სულაც არაა უჩვეულო."}
{"text": "Truly extraordinary altruists' compassion extends way beyond that circle, even beyond their wider circle of acquaintances to people who are outside their social circle altogether, total strangers, just like the man who rescued me.\tნამდვილად უჩვეულო ალტრუისტების თანაგრძნობა ბევრად შორს მიდის. ის მათ ფართო სანაცნობო წრესაც კი სცდება და იმ ადამიანებზე ვრცელდება, რომლებიც მთლიანად მათი სოციალური წრის მიღმა იმყოფებიან, აბსოლიტურად უცნობებზე, იმ კაცის მსგავსად, რომელმაც გადამარჩინა."}
{"text": "And I've had the opportunity now to ask a lot of altruistic kidney donors how it is that they manage to generate such a wide circle of compassion that they were willing to give a complete stranger their kidney.\tდა ახლა მაქვს შესაძლებლობა ვკითხო უამრავ ალტრუისტ თირკმელის დონორს, როგორ ახერხებენ ამხელა თანაგრძნობის გამოჩენას და სრულიად უცნობს თავიანთი სურვილით აძლევენ თირკმელს."}
{"text": "And I found it's a really difficult question for them to answer.\tაღმოვაჩინე, რომ მათ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა უჭირთ. ვეკითხები: \"როგორ ხდება, რომ ბევრისგან განსხვავებით"}
{"text": "I say, \"How is it that you're willing to do this thing when so many other people don't?\tამის გაკეთების სურვილი გაქვთ?"}
{"text": "You're one of fewer than 2,000 Americans who has ever given a kidney to a stranger.\tთქვენ 2000 -ზე ნაკლები ამერიკელიდან ერთ-ერთი ხართ, ვისაც უცნობისთვის ოდესმე თირკმელი მიუცია."}
{"text": "What is it that makes you so special?\"\tრა არის თქვენში ასეთი განსაკუთრებული?\""}
{"text": "And what do they say?\tდა რას მპასუხობენ?"}
{"text": "They say, \"Nothing.\tამბობენ რომ: \"არაფერი\" არაფერია განსაკუთრებული."}
{"text": "I'm just the same as everybody else.\"\tმეც ყველასნაირი ვარ.\""}
{"text": "And I think that's actually a really telling answer, because it suggests that the circles of these altruists don't look like this, they look more like this.\tვფიქრობ, ეს მრავლისმთქმელი პასუხია, რადგან ის გვეუბნება, რომ ამ ალტრუისტების წრე ასე კი არ გამოიყურება, არამედ უფრო ასე."}
{"text": "They have no center.\tმათ არ აქვთ ცენტრი."}
{"text": "These altruists literally don't think of themselves as being at the center of anything, as being better or more inherently important than anybody else.\tეს ალტრუისტები საკუთარ თავს, ცენტრალურ ფიგურად არ აღიქვამენ არ ფიქრობენ, რომ სხვაზე მეტად მნიშვნელოვნები, ან უკეთესები არიან."}
{"text": "When I asked one altruist why donating her kidney made sense to her, she said, \"Because it's not about me.\"\tროდესაც ერთ ალტრუისტს ვკითხე, თუ რატომ იყო თირკმლის გაცემა მისთვის მნიშვნელოვანი, მან მიპასუხა: \"იმიტომ რომ მხოლოდ ჩემზე არ არის.\""}
{"text": "Another said, \"I'm not different. I'm not unique.\tკიდევ ერთმა მიპასუხა: \"მე განსხვავებული არ ვარ. არ ვარ უნიკალური."}
{"text": "Your study here is going to find out that I'm just the same as you.\"\tთქვენი კვლევა იმას დაადგენს, რომ მეც თქვენნაირი ვარ.\""}
{"text": "I think the best description for this amazing lack of self-centeredness is humility, which is that quality that in the words of St. Augustine makes men as angels.\tვფიქრობ, ეგოცენტრიზმის უქონლობის საუკეთესო სახელწოდებაა თავმდაბლობა, რომელიც ნეტარი ავგუსტინეს თქმით, ადამიანს ანგელოზად აქცევს."}
{"text": "And why is that?\tრატომ არის ასე?"}
{"text": "It's because if there's no center of your circle, there can be no inner rings or outer rings, nobody who is more or less worthy of your care and compassion than anybody else.\tიმიტომ რომ თუკი თქვენს წრეს ცენტრი არ აქვს, მაშინ არც შიდა და გარე რგოლები იარსებებს, არავინ იქნება ისეთი, ვინც ვინმეზე მეტად, ან ნაკლებად იმსახურებს თქვენს მზრუნველობასა და თანაგრძნობას."}
{"text": "And I think that this is what really distinguishes extraordinary altruists from the average person.\tდა მე ვფიქრობ სწორედ ეს არის ის, რაც გამორჩეულ ალტრუისტებს ჩვეულებრივი ადამიანებისგან განასხვავებთ."}
{"text": "But I also think that this is a view of the world that's attainable by many and maybe even most people.\tმაგრამ ამასთანავე ვფიქრობ, რომ ბევრი შეძლებს ამ მსოფლმხედველობის გათავისებას."}
{"text": "And I think this because at the societal level, expansions of altruism and compassion are already happening everywhere.\tშეიძლება უმეტესობაც კი. ასე იმიტომ ვფიქრობ, რომ სოციალურ დონეზე, ალტრუიზმისა და თანაგრძნობის გაფართოება უკვე ყველგან ხდება."}
{"text": "The psychologist Steven Pinker and others have shown that all around the world people are becoming less and less accepting of suffering in ever-widening circles of others, which has led to declines of all kinds of cruelty and violence, from animal abuse to domestic violence to capital punishment.\tფსიქოლოგმა სტივენ პინკერმა და სხვებმა გვიჩვენეს, რომ მსოფლიოს მასშტაბით, სულ უფრო ნაკლები ადამიანისთვისაა სხვების ტანჯვა მისაღები, რამაც ყველა სახის სისასტიკისა და ძალადობის კლებამდე მიგვიყვანა, ცხოველებზე და ოჯახში ძალადობით დაწყებული, სიკვდილით დასჯით დამთავრებული."}
{"text": "And it's led to increases in all kinds of altruism.\tასევე ამან ყველა სახის ალტრუიზმის ზრდა გამოიწვია."}
{"text": "A hundred years ago, people would have thought it was ludicrous how normal and ordinary it is for people to donate their blood and bone marrow to complete strangers today.\tასი წლის წინ ადამიანებს ალბათ სასაცილოდ არ ეყოფოდათ სრულიად უცნობისთვის სისხლის, ან ძვლის ტვინის გაცემა, რაც დღეს სრულიად ნორმალური და ჩვეულებრივი მოვლენაა."}
{"text": "Is it possible that a hundred years from now people will think that donating a kidney to a stranger is just as normal and ordinary as we think donating blood and bone marrow is today?\tნუთუ შესაძლებელია ასი წლის შემდეგ, რომ ადამიანებმა თირკმლის სრულიად უცნობისთვის გაცემა, ჩვეულებრივად და ნორმალურად მიიღონ,"}
{"text": "Maybe.\tროგორც დღეს ჩვენ ეს სისხლსა და ძვლის ტვინზე მიგვაჩნია?"}
{"text": "So what's at the root of all these amazing changes?\tშესაძლებელია. რა იმალება ამ გასაოცარი ცვლილებების უკან?"}
{"text": "In part it seems to be increases in wealth and standards of living.\tროგორც ჩანს, ნაწილობრივ კეთილდღეობისა და ცხოვრების დონის გაუმჯობესება."}
{"text": "As societies become wealthier and better off, people seem to turn their focus of attention outward, and as a result, all kinds of altruism towards strangers increases, from volunteering to charitable donations and even altruistic kidney donations.\tროცა საზოგადოებები უფრო შეძლებული ხდება, ადამიანები ყურადღებას გარესამყაროსკენ მიმართავენ, რასაც შედეგად უცნობების მიმართ ყველა სახის ალტრუიზმის ზრდა მოჰყვება, მოხალისეობიდან საქველმოქმედო დახმარებამდე და თვით თირკმლის ალტრუისტულ შემოწირულობამდეც."}
{"text": "But all of these changes also yield a strange and paradoxical result, which is that even as the world is becoming a better and more humane place, which it is, there's a very common perception that it's becoming worse and more cruel, which it's not.\tმაგრამ ყველაფერ ამას უცნაური და პარადოქსულ შედეგიც მოჰყვება. მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიო უფრო უკეთეს და ჰუმანურ ადგილად იქცევა, როგორც ხდება კიდეც, ამასთანავე არსებობს გავრცელებული შეხედულება, რომ ის უარესდება და უფრო სასტიკი ხდება, რაც არასწორია."}
{"text": "And I don't know exactly why this is, but I think it may be that we now just know so much more about the suffering of strangers in distant places, and so we now care a lot more about the suffering of those distant strangers.\tზუსტად არ ვიცი ასე რატომ ხდება, მაგრამ ალბათ, უბრალოდ დღესდღეობით ბევრად მეტი ვიცით, შორს მყოფი, უცნობი ადამიანების ტანჯვის შესახებ და შესაბამისად ბევრად მეტად გვაღელვებს, ეს შორს მყოფი უცნობების ტანჯვა."}
{"text": "But what's clear is the kinds of changes we're seeing show that the roots of altruism and compassion are just as much a part of human nature as cruelty and violence, maybe even more so, and while some people do seem to be inherently more sensitive to the suffering of distant others, I really believe that the ability to remove oneself from the center of the circle and expand the circle of compassion outward to include even strangers is within reach for almost everyone.\tცხადია, ცვლილებები, რომლებსაც ვხედავთ გვიჩვენებს, რომ ალტრუიზმისა და თანაგრძნობის საფუძვლები ადამიანის ბუნების ისეთივე განუყოფელი ნაწილია, როგორც სისატიკე და ძალადობა, შეიძლება უფრო მეტადაც კი. თუმცა ზოგიერთები თითქოს უფრო მეტად სენსიტიურები არიან ტანჯული შორეული უცნობების მიმართ, მე ნამდვილად მჯერა, რომ თანაგრძნობის წრის ისე გაფართოება, რომ მასში უცნობებიც მოექცნენ და საკუთარი თავის ამ წრის ცენტრიდან მოშორება, თითქმის ყველას ხელეწიფება."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'd like you to imagine the world anew.\tვისურვებდი მსოფლიო თავიდან წარმოგედგინათ."}
{"text": "I'd like to show you some maps, which have been drawn by Ben Hennig, of the planet in a way that most of you will never have seen the planet depicted before.\tმინდა დედამიწის რამდენიმე რუკა გაჩვენოთ, რომელიც ბენ ჰენიგმა ისე შეადგინა, როგორც ჩვენი პლანეტა უმეტეს თქვენგანს არასდროს უნახავს."}
{"text": "Here's an image that you're very familiar with.\tეს სურათი თქვენთვის კარგად ნაცნობია."}
{"text": "I'm old enough that I was actually born before we saw this image.\tმე იმ ასაკის ვარ, რომ ამ სურათის გამოჩენამდე დავიბადე."}
{"text": "Apparently some of my first words were \"moona, moona,\" but I think that's my mom having a particular fantasy about what her baby boy could see on the flickering black and white TV screen.\tროგორც ჩანს, ჩემი პირველი სიტყვები იყო: \"მთვარე, მთვარე.\" მაგრამ ვფიქრობ, ეს დედაჩემის ფანტაზია უფრო იყო იმაზე, თუ რას ხედავდა მისი ჩვილი ბიჭი შავ-თეთრი ტელევიზორის მბჟუტავ ეკრანზე."}
{"text": "It's only been a few centuries since we've actually, most of us, thought of our planet as spherical.\tმხოლოდ რამდენიმე საუკუნეა, რაც უმეტესი ჩვენთაგანი რეალურად ფიქრობს, რომ ჩვენი პლანეტა სფეროსებრია."}
{"text": "When we first saw these images in the 1960s, the world was changing at an incredible rate.\tროდესაც ეს სურათები პირველად ვნახეთ 1960-იან წლებში, მსოფლიო წარმოუდგენელი სისწრაფით იცვლებოდა."}
{"text": "In my own little discipline of human geography, a cartographer called Waldo Tobler was drawing new maps of the planet, and these maps have now spread, and I'm going to show you one of them now.\tმოსახლეობის გეოგრაფიის ჩემ პატარა დისციპლინაში, კარტოგრაფი ვალდო ტობლერი პლანეტის ახალ რუკებს ადგენდა, ეს რუკები ახლა ფართოდ გავრცელდა. და ახლა ვაპირებ ერთ-ერთი მათგანი გაჩვენოთ."}
{"text": "This map is a map of the world, but it's a map which looks to you a little bit strange.\tეს მსოფლიოს რუკაა, მაგრამ ის თქვენთვის ცოტა უცნაურად გამოიყურება."}
{"text": "It's a map in which we stretched places, so that those areas which contain many people are drawn larger, and those areas, like the Sahara and the Himalayas, in which there are few people, have been shrunk away.\tამ რუკაზე ჩვენ ადგილები ისე გავწელეთ, რომ მჭიდროდ დასახლებული რეგიონები, უფრო დიდადაა გამოსახული და ისეთი ადგილები, როგორიცაა საჰარა და ჰიმალაი, სადაც ცოტა ხალხი ცხოვრობს, შემცირებულია."}
{"text": "Everybody on the planet is given an equal amount of space.\tამ პლანეტაზე ყველას თანაბარი სივრცე აქვს გამოყოფილი."}
{"text": "The cities are shown shining bright.\tქალაქები მოკაშკაშე სინათლით არის ნაჩვენები."}
{"text": "The lines are showing you submarine cables and trade routes.\tხაზები კი წყალქვეშა კაბელებსა და სავაჭრო მარშრუტებს გვიჩვენებენ."}
{"text": "And there's one particular line that goes from the Chinese port of Dalian through past Singapore, through the Suez Canal, through the Mediterranean and round to Rotterdam.\tრუკაზე არის ერთი კონკრეტული ხაზი, რომელიც ჩინეთის პორტ დალიანიდან გამოდის სინგაპურს, სუეცის არხს, ხმელთაშუა ზღვას გადის და მიდის როტერდამთან."}
{"text": "And it's showing you the route of what was the world's largest ship just a year ago, a ship which was taking so many containers of goods that when they were unloaded, if the lorries had all gone in convoy, they would have been 100 kilometers long.\tის გიჩვენებთ, ჯერ კიდევ ერთი წლის წინ, მსოფლიოში უდიდესი გემის მარშრუტს. გემის, რომელსაც სავაჭრო საქონლის იმდენი კონტეინერი გადაჰქონდა, რომ როდესაც დატვირთულ იქნა, სატვირთო ფურგონები ერთ ხაზზე რომ დაწყობილიყო,100 კმ სიგრძის იქნებოდა."}
{"text": "This is how our world is now connected.\tაი, როგორ არის მსოფლიო დღეს დაკავშირებული."}
{"text": "This is the quantity of stuff we are now moving around the world, just on one ship, on one voyage, in five weeks.\tეს იმ საგნების რაოდენობაა, რომლებსაც მსოფლიოს გარშემო გადავაადგილებთ, მხოლოდ ერთ გემზე, ერთ რეისსა და ხუთ კვირაში."}
{"text": "We've lived in cities for a very long time, but most of us didn't live in cities.\tქალაქებში დიდი ხნია ვცხოვრობთ, მაგრამ უმეტეს ჩვენგანს ადრე ქალქებში არ უცხოვრია."}
{"text": "This is Çatalhöyük, one of the world's first cities.\tეს არის ჩატალჰიულიკი, მსოფლიოში ერთ-ერთი პირველი ქალაქი,"}
{"text": "At its peak 9,000 years ago, people had to walk over the roofs of others' houses to get to their home.\tმისი დიდების მწვერვალზე, 9000 წლის წინ, ხალხს თავიანთ სახლებში მოსახვედრად, სხვების სახურავებზე გადავლა უწევდა."}
{"text": "If you look carefully at the map of the city, you'll see it has no streets, because streets are something we invented.\tთუ ქალაქის რუკას კარგად დააკვირდებით, დაინახავთ, რომ მას ქუჩები არ აქვს, რადგან ქუჩები არის რაღაც, რაც ჩვენ გამოვიგონეთ."}
{"text": "The world changes.\tმსოფლიო იცვლება."}
{"text": "It changes by trial and error.\tიცვლება ექსპერიმენტებით."}
{"text": "We work out slowly and gradually how to live in better ways.\tჩვენ ნელ-ნელა და თანდათანობით ვხვდებით, როგორ ვიცხოვროთ უკეთესად."}
{"text": "And the world has changed incredibly quickly most recently.\tმსოფლიო უკანასკნელ პერიოდში დაუჯერებელი სისწრაფით იცვლება."}
{"text": "It's only within the last six, seven, or eight generations that we have actually realized that we are a species.\tჩვენ მხოლოდ ბოლო ექვსი, შვიდი ან რვა თაობის მანძილზე გავაცნობიერეთ, რომ სახეობა ვართ."}
{"text": "It's only within the last few decades that a map like this could be drawn.\tმხოლოდ უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში გახდა შესაძლებელი მსგავსი რუკის შედგენა."}
{"text": "Again, the underlying map is the map of world population, but over it, you're seeing arrows showing how we spread out of Africa with dates showing you where we think we arrived at particular times.\tძირითადი რუკა, ისევ მსოფლიო მოსახლეობის რუკაა, ზემოდან კი ხედავთ ისრებს, რომლებიც გვიჩვენებენ როგორ გავვრცელდით აფრიკიდან. თარიღები სავარაუდო ადგილებში დასახლების კონკრეტულ დროებს გვიჩვენებს."}
{"text": "I have to redraw this map every few months, because somebody makes a discovery that a particular date was wrong.\tყოველ რამდენიმე თვეში, ამ რუკის ახლიდან შედგენა მიწევს ხოლმე, რადგან ვიღაც აღმოაჩენს, რომ რომელიმე კონკრეტული თარიღი მცდარი იყო."}
{"text": "We are learning about ourselves at an incredible speed.\tსაკუთარი თავის შესახებ დაუჯერებელი სისწრაფით ვსწავლობთ."}
{"text": "And we're changing.\tდა ჩვენ ვიცვლებით."}
{"text": "A lot of change is gradual.\tბევრი ცვლილება ხდება თანდათან."}
{"text": "It's accretion.\tის გროვდება."}
{"text": "We don't notice the change because we only have short lives, 70, 80, if you're lucky 90 years.\tჩვენ ვერ ვამჩნევთ ცვლილებას, რადგან ჩვენი სიცოცხლე ხანმოკლეა, 70, 80 ან თუ იღბლიანი ხართ 90 წელი."}
{"text": "This graph is showing you the annual rate of population growth in the world.\tეს გრაფიკი მსოფლიო მოსახლეობის ზრდის წლიურ ტემპებს გიჩვენებთ."}
{"text": "It was very low until around about 1850, and then the rate of population growth began to rise so that around the time I was born, when we first saw those images from the moon of our planet, our global population was growing at two percent a year.\tსადღაც 1850 წლამდე, ის ძალიან დაბალი იყო და შემდეგ მოსახლეობის ზრდის ტემპმა მატება იწყო. ისე რომ, დაახლოებით იმ დროს, როდესაც დავიბადე, როდესაც ჩვენ პირველად ვნახეთ ჩვენი პლანეტის ფოტოები მთვარიდან, მაშინ მსოფლიო მოსახლეობა წელიწადში 2%-ით იზრდებოდა."}
{"text": "If it had carried on growing at two percent a year for just another couple of centuries, the entire planet would be covered with a seething mass of human bodies all touching each other.\tწელიწადში 2%-იანი ზრდა, კიდევ რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში რომ შენარჩუნებულიყო, მთელი პლანეტა დაფარული იქნებოდა, ადამიანის სხეულების მოთუხთუხე მასით, სადაც ყველა ერთმანეთთან ფიზიკურ შეხებაში იქნებოდა."}
{"text": "And people were scared.\tხალხი შეშინებული იყო."}
{"text": "They were scared of population growth and what they called \"the population bomb\" in 1968.\tმათ მოსახლეობის ზრდის ეშინოდათ, რასაც 1968 წელს \"მოსახეობის აფეთქებას\" ეძახდნენ."}
{"text": "But then, if you look at the end of the graph, the growth began to slow.\tშემდეგ კი, თუ გრაფიკის ბოლოს შეხედავთ, ზრდამ შენელება იწყო."}
{"text": "The decade -- the '70s, the '80s, the '90s, the noughties, and in this decade, even faster -- our population growth is slowing.\tათწლეულებში... 70-იან, 80-იან 90-იან და 2000-იან წლებში და ამ ათწლეულში მოსახლეობის ზრდის ტემპი კიდევ უფრო სწრაფად მცირდება."}
{"text": "Our planet is stabilizing.\tჩვენი პლანეტა სტაბილურდება."}
{"text": "We are heading towards nine, 10, or 11 billion people by the end of the century.\tსაუკუნის დასასრულს 9,10 ან 11 მილიარდი ადამიანი ვიქნებით."}
{"text": "Within that change, you can see tumult.\tამ ცვლილებებში ხედავთ შფოთვებს."}
{"text": "You can see the Second World War.\tხედავთ მეორე მსოფლიო ომს,"}
{"text": "You can see the pandemic in 1918 from influenza.\tხედავთ 1918 წლის გრიპის ეპიდემიას,"}
{"text": "You can see the great Chinese famine.\tხედავთ ჩინეთის დიდ შიმშილობას."}
{"text": "These are the events we tend to concentrate on.\tეს ის მოვლენება, რომლებზე კონცენტრირებაც გვჩვევია."}
{"text": "We tend to concentrate on the terrible events in the news.\tახალ ამბებში საშინელ სიახლეებზე გვჩვევია კონცენტრირება"}
{"text": "We don't tend to concentrate on the gradual change and the good news stories.\tდა ყურადღებას არ ვაქცევთ თანდათანობით ცვლილებებს და კარგ ახალ ამბებს."}
{"text": "We worry about people.\tჩვენ ვღელავთ ადამიანებზე,"}
{"text": "We worry about how many people there are.\tვღელავთ მათი სიმრავლის გამო,"}
{"text": "We worry about how you can get away from people.\tვღელავთ იმაზე, თუ როგორ მოვწყდეთ ყველას"}
{"text": "But this is the map of the world changed again to make area large, the further away people are from each area.\tდა ეს არის მსოფლიო რუკა, რომელიც ისეა შეცვლილი, რომ რაც უფრო დაშორებულია ხალხი, მით უფრო გაზრდილია შესაბამისი ტერიტორია."}
{"text": "So if you want to know where to go to get away from everybody, here's the best places to go.\tამიტომ, თუ გინდათ იცოდეთ სად წახვიდეთ, რომ მოსწყდეთ ყველას, აქ საუკეთესო ადგილებია მოცემული."}
{"text": "And every year, these areas get bigger, because every year, we are coming off the land globally.\tყოველწლიურად ეს ტერიტორიები იზრდება, რადგან ყოველწლიურად, გლობალურად მიწებს ვტოვებთ,"}
{"text": "We are moving into the cities.\tქალაქებში გადმოვდივართ საცხოვრებლად"}
{"text": "We are packing in more densely.\tდა უფრო მჭირდოდ ვიკვრებით."}
{"text": "There are wolves again in Europe, and the wolves are moving west across the continent.\tმგლები ისევ გაჩდნენ ევროპაში და ისინი გადადგილდებიან დასავლეთით, კონტინენტის მასშტაბით."}
{"text": "Our world is changing.\tმსოფლიო იცვლება"}
{"text": "You have worries.\tდა თქვენ შფოთავთ."}
{"text": "This is a map showing where the water falls on our planet.\tეს რუკა გიჩვენებთ სად მიედინება წყალი ჩვენ პლანეტაზე."}
{"text": "We now know that.\tახლა ეს ჩვენთვის ცნობილია"}
{"text": "And you can look at where Çatalhöyük was, where three continents meet, Africa, Asia, and Europe, and you can see there are a large number of people living there in areas with very little water.\tდა თქვენ ხედავთ სად იყო ჩატალჰიულიკი, სამი კონტინენტის: აფრიკის, აზიისა და ევროპის შესაყარზე. თქვენ ხედავთ, რომ ბევრი ხალხი ცხოვრობს იქ, იმ ადგილებში, სადაც წყალი მცირე რაოდენობითაა."}
{"text": "And you can see areas in which there is a great deal of rainfall as well.\tთქვენ ასევე ხედავთ ტერიტორიებს, სადაც დიდი რაოდენობით ტროპიკული წვიმებია."}
{"text": "And we can get a bit more sophisticated.\tჩვენ შეგვიძლია უფრო დავიხვეწოთ"}
{"text": "Instead of making the map be shaped by people, we can shape the map by water, and then we can change it every month to show the amount of water falling on every small part of the globe.\tდა იმის ნაცვლად, რომ რუკა ადამიანების მიხედვით შევადგინოთ შეგვიძლია ეს წყლით მიხედვით გავაკეთოთ და შემდეგ ყოველთვიურად შეცვლავოთ, რათა იმ წყლის რაოდენობა ვაჩვენოთ, რომელიც დედამიწის ყოველ მცირე ნაწილში მიედინება."}
{"text": "And you see the monsoons moving around the planet, and the planet almost appears to have a heartbeat.\tთქვენ ხედავთ მუსონების მოძრაობას პლანეტის გარშემო, თითქოს პლანეტას გული უცემს."}
{"text": "And all of this only became possible within my lifetime to see this is where we are living.\tდა ეს ყველაფერი მხოლოდ ჩემს სიცოცხლეში გახდა შესაძლებელი, რომ გვენახა, სადაც ვცხოვრობთ."}
{"text": "We have enough water.\tჩვენ საკმარისი წყალი გვაქვს."}
{"text": "This is a map of where we grow our food in the world.\tეს იმის რუკაა, თუ სად მოგვყავს მსოფლიოში საკვები"}
{"text": "This is the areas that we will rely on most for rice and maize and corn.\tეს ის ადგილებია, რომელზეც ბრინჯისა და სიმიდის მოსაყვანად ვართ დამოკიდებული."}
{"text": "People worry that there won't be enough food, but we know, if we just ate less meat and fed less of the crops to animals, there is enough food for everybody as long as we think of ourselves as one group of people.\tადამიანები ღელავენ, რომ არ იქნება საკმარისი საკვები, მაგრამ ჩვენ ვიცით ნაკლები ხორცი, რომ ვჭამოთ და ნაკლები მოსავლით ვკვებოთ ცხოველები, საკმარისი საკვები ყველასთვის იქნება, თუ ჩვენ საკუთარ თავს, როგორც ადამიანთა ერთიან ჯგუფს აღვიქვამთ."}
{"text": "And we also know about what we do so terribly badly nowadays.\tჩვენ ასევე ვიცით, რას ვაკეთებთ, საშინლად ცუდად დღესდღეობით."}
{"text": "You will have seen this map of the world before.\tეს მსოფლიო რუკა ადრეც გექნებათ ნანახი."}
{"text": "This is the map produced by taking satellite images, if you remember those satellites around the planet in the very first slide I showed, and producing an image of what the Earth looks like at night.\tეს რუკა სატელიტური სურათებით არის შექმნილი, გავიხსენოთ სატელიტები პლანეტის გარშემო, რომელიც პირველ სლაიდში გაჩვენეთ, რომლებიც ქმნიან სურათს, თუ როგორ გამოიყურება დედამიწა ღამით."}
{"text": "When you normally see that map, on a normal map, the kind of map that most of you will be used to, you think you are seeing a map of where people live.\tჩვეულებრივ, როცა ამ რუკას ხედავთ, ნორმალურ რუკას, ისეთს, რომელსაც უმეტესი ჩვენგანი იცნობს, ფიქრობთ, რომ ხედავთ რუკას, რომელიც ასახავს, თუ სად ცხოვრობენ ადამიანები."}
{"text": "Where the lights are shining up is where people live.\tრომ სადაც შუქი ანათებს ადამიანები იქ ცხოვრობენ,"}
{"text": "But here, on this image of the world, remember we've stretched the map again.\tმაგრამ აქ, მსოფლიოს ამ სურათზე გაიხსენეთ, რომ ჩვენ რუკა კვლავ გავწელეთ."}
{"text": "Everywhere has the same density of people on this map.\tამ რუკაზე, ყველგან, დასახლების ერთნაირი სიმჭიდროვეა."}
{"text": "If an area doesn't have people, we've shrunk it away to make it disappear.\tთუ ტერიტორია ადამიანებით არ არის დასახლებული, ის ნაწილი მთლიანადაა გამქრალი."}
{"text": "So we're showing everybody with equal prominence.\tასე რომ, ყველას თანაბარი მნიშვნელობით ვაჩვენებთ."}
{"text": "Now, the lights no longer show you where people are, because people are everywhere.\tახლა კი, სინათლეები აღარ გიჩვენებენ, თუ სად ცხოვრობენ ადამიანები, რადგან ადამიანები ყველგან არიან."}
{"text": "Now the lights on the map, the lights in London, the lights in Cairo, the lights in Tokyo, the lights on the Eastern Seaboard of the United States, the lights show you where people live who are so profligate with energy that they can afford to spend money powering lights to shine up into the sky, so satellites can draw an image like this.\tშუქი ამ რუკაზე, ლონდონის, კაიროსა და ტოკიოს, შეერთებული შტატების აღმოსავლეთ სანაპიროს შუქი გაჩვენებთ, სად ცხოვრობენ ადამიანები, რომლებიც ისეთი მფლანგველები არიან ენერგიის მიმართ, რომ საშუალება აქვთ ფული დახარჯონ ისეთი განათებისთვის, რომლიდანაც სატელიტები შეძლებენ მსგავსი სურათები შექმნან."}
{"text": "And the areas that are dark on the map are either areas where people do not have access to that much energy, or areas where people do, but they have learned to stop shining the light up into the sky.\tტერიტორიები კი, რომლებიც რუკაზე მუქადაა, არის ტერიტორიები, სადაც ადამიანებს ან წვდომა არ აქვთ ამდენ ენერგორესურსთან, ან სადაც ადამიანებს აქვთ წვდომა, მაგრამ ისინი მიხვდნენ, რომ შეწყვიტონ ცაში შუქის ნათება."}
{"text": "And if I could show you this map animated over time, you would see that Tokyo has actually become darker, because ever since the tsunami in Japan, Japan has had to rely on a quarter less electricity because it turned the nuclear power stations off.\tრომ შემეძლოს ამ რუკის, დროში ცვლილების ანიმაცია გაჩვენოთ, დაინახავდით, რომ ტოკიო ნამდვილად უფრო მუქი გახდა, რადგან იაპონიაში ცუნამის შემდეგ, მას მეოთხედით ნაკლებ ელექტროენერგიით უწევს დაკმაყოფილება, რადგან ცუნამმა, ატომური ელექტროსადგურები გათიშა"}
{"text": "And the world didn't end.\tდა მსოფლიოს აღსასრული არ დამდგარა,"}
{"text": "You just shone less light up into the sky.\tუბრალოდ ნაკლებ შუქს ანათებთ ცაში."}
{"text": "There are a huge number of good news stories in the world.\tდიდი რაოდენობით კარგი ახალი ამბებია მსოფლიოში."}
{"text": "Infant mortality is falling and has been falling at an incredible rate.\tბავშვების სიკვდილიანობა კლებულობს და კლებილობს დაუჯერებელი სისწრაფით."}
{"text": "A few years ago, the number of babies dying in their first year of life in the world fell by five percent in just one year.\tრამდენიმე წლის წინ ერთ წლამდე ჩვილების სიკვდილიანობის რაოდენობა მსოფლიოში, მხოლოდ ერთ წელიწადში ხუთი პროცენტით შემცირდა."}
{"text": "More children are going to school and learning to read and write and getting connected to the Internet and going on to go to university than ever before at an incredible rate, and the highest number of young people going to university in the world are women, not men.\tმეტი ბავშვი დადის სკოლაში და სწავლობს წერა-კითხვას, იღებს ინტერნეტზე წვდომას და აგრძელებს უნივერსიტეტში სწავლას, ვიდრე ოდესმე, დაუჯერებელი სისწრაფით. და ყველაზე დიდი რაოდენობა იმ ახალგაზრდებისა, რომლებიც უნივერსიტეტში სწავლობენ მსოფლიოში, არიან ქალები და არა კაცები."}
{"text": "I can give you good news story after good news story about what is getting better in the planet, but we tend to concentrate on the bad news that is immediate.\tმე შემიძლია გთხრათ ერთი მეორეზე კარგი ამბავი, თუ რა უმჯობესდება პლანეტაზე, მაგრამ ჩვენ ვკონცენტრირდებით ცუდ ამბავზე, რომელიც იმ წუთას ხდება."}
{"text": "Rebecca Solnit, I think, put it brilliantly, when she explained: \"The accretion of incremental, imperceptible changes which can constitute progress and which render our era dramatically different from the past\" -- the past was much more stable -- \"a contrast obscured by the undramatic nature of gradual transformation, punctuated by occasional tumult.\"\tრებეკა სოლნიტმა ვფიქრობ, შესანიშნავად ჩამოაყალიბა, როდესაც მან ახსნა \"უმნიშვნელო ცვლილებათა ბიჯების ერთობლიობა, რომელსაც შეუძლია პროგრესამდე მივიდეს და რომელიც ჩვენს ეპოქას, წარსულისგან მკვეთრად განსხვავებულს ხდის\" წარსული უფრო მეტად სტაბილური იყო. \"კონტრასტი გამქრალია თანდათანობითი გარდაქმნის არადრამატული ბუნებით, რომელიც შემთხვევითი შფოთვითაა შეწყვეტილი\""}
{"text": "Occasionally, terrible things happen.\tზოგჯერ საშინელი მოვლენები მართლაც ხდება."}
{"text": "You are shown those terrible things on the news every night of the week.\tთქვენ გიჩვენებენ ამ საშინელ ამბებს ახალ ამბებში, ყოველ ღამით, მთელი კვირის განმავლობაში."}
{"text": "You are not told about the population slowing down.\tთქვენ არ გეუბნებიან, რომ მოსახლეობის ზრდა ნელდება,"}
{"text": "You are not told about the world becoming more connected.\tთქვენ არ გეუბნებიან, რომ მსოფლიო ხდება უფრო მჭირდოდ დაკავშირებული,"}
{"text": "You are not told about the incredible improvements in understanding.\tთქვენ არ გიყვებიან ჩვენ აღქმაში დაუჯერებელ წინსვლაზე"}
{"text": "You are not told about how we are learning to begin to waste less and consume less.\tთქვენ არ გაუბნებიან, როგორ ვისწვალეთ ნაკლების ფლანგვა და ნაკლების მოხმარება."}
{"text": "This is my last map.\tეს ჩემი უკანასკნელი რუკაა."}
{"text": "On this map, we have taken the seas and the oceans out.\tამ რუკაზე ჩვენ ზღვები და ოკენეები ამოვიღეთ."}
{"text": "Now you are just looking at about 7.4 billion people with the map drawn in proportion to those people.\tახლა თქვენ მხოლოდ უყურებთ დაახლოებით 7.4 მილიარდ ადამიანს. რუკა, რომელიც ადამიანების რაოდენობების პროპორციებითაა შედგენილი."}
{"text": "You're looking at over a billion in China, and you can see the largest city in the world in China, but you do not know its name.\tთქვენ უყურებთ მილიარდზე მეტ ადამიანს ჩინეთში და თქვენ ხედავთ მსოფლიოს ყველაზე დიდი ქალაქს ჩინეთში, მაგრამ თქვენ მისი სახელი არ იცით."}
{"text": "You can see that India is in the center of this world.\tთქვენ ხედავთ რომ ინდოეთი ამ მსოფლიოს ცენტრშია."}
{"text": "You can see that Europe is on the edge.\tხედავთ, რომ ევროპა ნაპირზეა"}
{"text": "And we in Exeter today are on the far edge of the planet.\tდა ჩვენ დღეს, ექსეტერში პლანეტის შორეულ ნაპირზე ვართ."}
{"text": "We are on a tiny scrap of rock off Europe which contains less than one percent of the world's adults, and less than half a percent of the world's children.\tჩვენ ევროპის ქვის მცირე ნაწილი ვართ, რომელიც მსოფლიოს ერთ პროცენტზე ნაკლებ ზრდასრულ ადამიანს შეიცავს და მსოფლიოს ბავშვების რაოდენობის ნახევარ პროცენტზე ნაკლებს."}
{"text": "We are living in a stabilizing world, an urbanizing world, an aging world, a connecting world.\tჩვენ სტაბილიზებად და ურბანიზებად მსოფლიოში ვცხოვრობთ, დაბერებად მსოფლიოში, დაკავშირებად მსოფლიოში."}
{"text": "There are many, many things to be frightened about, but there is no need for us to fear each other as much as we do, and we need to see that we are now living in a new world.\tარსებობს ძალიან, ძალიან ბევრი რამ, რისიც შეიძლება შეგეშინდეთ, მაგრამ ერთმანეთის ისე არ უნდა გვშინოდეს, როგორც ახლა გვეშინია. ჩვენ უნდა დავინახოთ, რომ ახლა ახალ მსოფლიოში ვცხოვრობთ."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm going to talk about a failure of intuition that many of us suffer from.\tვაპირებ იმ ინტუიციურ სისუსტეზე ვისაუბრო, რომელიც ბევრ ჩვენგანს ახასიათებს."}
{"text": "It's really a failure to detect a certain kind of danger.\tეს გარკვეული საფრთხის ამოცნობის უუნარობაა."}
{"text": "I'm going to describe a scenario that I think is both terrifying and likely to occur, and that's not a good combination, as it turns out.\tვაპირებ აღვწერო სცენარი, რომელიც ერთდროულად შემაძრწუნებელიცაა და მოსალოდნელიც. რაც, როგორც ირკვევა არაა კარგი კომბინაცია."}
{"text": "And yet rather than be scared, most of you will feel that what I'm talking about is kind of cool.\tმიუხედავად ამისა, საშიშის ნაცვლად უმეტესობა სახალისოდ აღიქვამს იმას, რაზეც ვაპირებ ვისაუბრო."}
{"text": "I'm going to describe how the gains we make in artificial intelligence could ultimately destroy us.\tვაპირებ აღვწერო, თუ როგორ შეიძლება ხელოვნური ინტელექტის სფეროში წინსვლამ საბოლოოდ გაგვანადგუროს."}
{"text": "And in fact, I think it's very difficult to see how they won't destroy us or inspire us to destroy ourselves.\tპრინციპში, ვფიქრობ, ძნელი წარმოსადგენიც კია, როგორ შეიძლება არ გაგვანადგუროს, ან არ გვიბიძგოს თვითგანადგურებისკენ."}
{"text": "And yet if you're anything like me, you'll find that it's fun to think about these things.\tთუმცა, თუ თქვენც ჩემნაირი ხართ, გეგონებათ, რომ ასეთ რამეებზე ფიქრი სახალისოა."}
{"text": "And that response is part of the problem.\tთავად ასეთი რეაქციაც პრობლემის ნაწილია."}
{"text": "OK? That response should worry you.\tამ რეაქციამ უნდა შეგაწუხოთ."}
{"text": "And if I were to convince you in this talk that we were likely to suffer a global famine, either because of climate change or some other catastrophe, and that your grandchildren, or their grandchildren, are very likely to live like this, you wouldn't think, \"Interesting.\tახლა, ამ საუბარში, თუ დაგაწრმუნებთ, რომ კლიმატის ცვლილებით, ან სხვა რამე კატასტროფით გამოწვეული გლობალური შიმშილობაა მოსალონდელი და რომ თქვენმა შვილიშვილებმა, ან მათმა შვილიშვილებმა დიდი შანსია ამ პირობებში იცხოვრონ, თქვენ არ იფიქრებთ: \"საინტერესოა,"}
{"text": "I like this TED Talk.\"\tმომწონს ეს TED talk-ი\""}
{"text": "Famine isn't fun.\tშიმშილობა არაა სახალისო."}
{"text": "Death by science fiction, on the other hand, is fun, and one of the things that worries me most about the development of AI at this point is that we seem unable to marshal an appropriate emotional response to the dangers that lie ahead.\tსამეცნიერო ფანტასტიკის ხელით სიკვდილი კი სახალისოა. ერთ-ერთი, რაც ხელოვნური ინტელექტის შექმნასთან დაკავშირებით მაწუხებს ისაა, რომ ჩვენ თითქოს არ შეგვწევს უნარი გვქონდეს ადექვატური ემოციური რეაქცია მოსალოდნელ საფრთხეებზე."}
{"text": "I am unable to marshal this response, and I'm giving this talk.\tარც მე ძალმიძს ამ რეაქიის გამომუშავება, თუმცა ამ თემაზე გამოვდივარ."}
{"text": "It's as though we stand before two doors.\tთითქოს ორი კარის წინ ვდგავართ."}
{"text": "Behind door number one, we stop making progress in building intelligent machines.\tპირველ კარს მიღმა, ხელოვნური ინტელექტის განვითარების პროგრესი ჩერდება."}
{"text": "Our computer hardware and software just stops getting better for some reason.\tჩვენი კოპიუტერების აპარატული და პროგრამული საშუალებები რატომღაც აღარ უმჯობესდება."}
{"text": "Now take a moment to consider why this might happen.\tერთი წამით დაფიქრდით, რატომ შეიძლება ეს მოხდეს."}
{"text": "I mean, given how valuable intelligence and automation are, we will continue to improve our technology if we are at all able to.\tიმის გათვალისწინებით, თუ რა ფასეულია მანქანური ინტელექტი და ავტომატიზაცია, ჩვენ აუცილებლად განვაგრძობთ ტექნოლოგიურ წინსვლას, თუ შეგვეძლება."}
{"text": "What could stop us from doing this?\tრამ შეიძლება ეს შეაჩეროს?"}
{"text": "A full-scale nuclear war?\tსრულმასშტაბიანმა ბირთვულმა ომმა?"}
{"text": "A global pandemic?\tგლობალურმა პანდემიამ?"}
{"text": "An asteroid impact?\tასტეროიდის დაჯახებამ?"}
{"text": "Justin Bieber becoming president of the United States?\tჯასტინ ბიბერის პრეზიდენტობამ?"}
{"text": "(Laughter) The point is, something would have to destroy civilization as we know it.\t(სიცილი) მოკლედ, რაღაც ისეთი უნდა იყოს, რაც არსებულ ცივილიზაციას დაანგრევს."}
{"text": "You have to imagine how bad it would have to be to prevent us from making improvements in our technology permanently, generation after generation.\tწარმოიდგინეთ, რა ცუდი რამ უნდა იყოს, რომ ტექნოლოგიური პროგრესი შეაჩეროს სამუდამოდ, თაობიდან თაობამდე."}
{"text": "Almost by definition, this is the worst thing that's ever happened in human history.\tგანმარტებიდან გამომდინარე, ეს ყველაზე უარესი რამეა, რაც კი ოდესმე მომხდარა კაცობრიობის ისტორიაში."}
{"text": "So the only alternative, and this is what lies behind door number two, is that we continue to improve our intelligent machines year after year after year.\tამის ერთადერთი ალტერნატივა, რომელიც მეორე კარს მიღმაა, არის რეალობა, რომლის მიხედვით ჩვენ ვაგძელებთ გონიერი მანქანების გაუმჯობესებას წლიდან წლამდე."}
{"text": "At a certain point, we will build machines that are smarter than we are, and once we have machines that are smarter than we are, they will begin to improve themselves.\tრაღაც მომენტში, ჩვენ შევქმნით მანქანებს, რომლებიც ჩვენზე ჭკვიანები იქნებიან და რა დროსაც ეს მოხდება, ისინი საკუთარი თავების გაუმჯობესებას შეუდგებიან"}
{"text": "And then we risk what the mathematician IJ Good called an \"intelligence explosion,\" that the process could get away from us.\tდა დავდგებით, როგორც ამას ი. დ. გუდმა უწოდა, \"ინტელექტის აფეთქების\" საფრთხის წინაშე, რითიც შეიძლება პროცესები ხელიდან გაგვექცეს."}
{"text": "Now, this is often caricatured, as I have here, as a fear that armies of malicious robots will attack us.\tხშირად ეს მსგავსი კარიკატურების სახითაა გამოსახული. როგორც ბოროტი რობოტების არმიები, რომლებიც თავს გვესხმიან,"}
{"text": "But that isn't the most likely scenario.\tმაგრამ ეს არაა ყველაზე სავარაუდო სცენარი."}
{"text": "It's not that our machines will become spontaneously malevolent.\tჩვენი მანქანები, მყისიერად კი არ გაბოროტდებიან."}
{"text": "The concern is really that we will build machines that are so much more competent than we are that the slightest divergence between their goals and our own could destroy us.\tსინამდვილეში წუხილი იმაზეა, რომ ჩვენ ისეთ მანქანებს შევქმნით, რომლებიც ჩვენზე იმდენად უფრო კომპეტენტურები იქნებიან, რომ ჩვენსა და მათ მიზნებს შორის მცირედმა უთანხმოებამაც კი შეიძლება გაგვანადგუროს."}
{"text": "Just think about how we relate to ants.\tდაფიქრდით, რა აზრის ვართ ჭიანჭველებზე."}
{"text": "We don't hate them.\tჩვენ ისინი არ გვძულს."}
{"text": "We don't go out of our way to harm them.\tჩვენ მიზანი არაა მათ ვავნოთ."}
{"text": "In fact, sometimes we take pains not to harm them.\tპრინციპში ზოგჯერ ვცდილობთ კიდეც არ ვავნოთ."}
{"text": "We step over them on the sidewalk.\tფეხს არ ვადგამთ ტროტუარზე."}
{"text": "But whenever their presence seriously conflicts with one of our goals, let's say when constructing a building like this one, we annihilate them without a qualm.\tმაგრამ როცა კი მათი არსებობა, ჩვენს მიზნებს სერიოზულად ეწინააღმდეგება, მაგალითად ამნაირი შენობის აგებისას, ჩვენ ყოყმანის გარეშე ვანადგურებთ მათ."}
{"text": "The concern is that we will one day build machines that, whether they're conscious or not, could treat us with similar disregard.\tმე ის მაწუხებს, რომ ერთ დღესაც ჩვენ შევქმნით მანქანებს, რომელებიც, ცნობიერები იქნებიან თუ არა, შეიძლება მსგავსი გულგრილობით მოგვეკიდონ."}
{"text": "Now, I suspect this seems far-fetched to many of you.\tეჭვი მაქვს ბევრ თქვენგანს, ეს ზედმეტ გაზვიადებად ეჩვენება."}
{"text": "I bet there are those of you who doubt that superintelligent AI is possible, much less inevitable.\tდარმწუნებული ვარ ზოგი თქვენგანი, ზეგონიერი ხელოვნური ინტელექტის შექმნის არათუ გარდაუვალობას, არამედ შესაძლებლობასაც კი ეჭვქვეშ აყენებს,"}
{"text": "But then you must find something wrong with one of the following assumptions.\tმაგრამ მაშინ თქვენ პრობლემა უნდა იპოვოთ შემდეგი დაშვებებიდან ერთ-ერთში."}
{"text": "And there are only three of them.\tსულ სამია ასეთი."}
{"text": "Intelligence is a matter of information processing in physical systems.\tინტელექტი ფიზიკურ სისტემებში ინფორმაციის დამუშავებას წარმოადგენს."}
{"text": "Actually, this is a little bit more than an assumption.\tპრინციპში, ეს დაშვებაზე ცოტა უფრო მეტიცაა."}
{"text": "We have already built narrow intelligence into our machines, and many of these machines perform at a level of superhuman intelligence already.\tჩვენ უკვე შევქმენით მანქანები ვიწრო ინტელექტით და ბევრი მათქგანი მუშაობს კიდეც ზეადამიანის შესაბამისი ინტელექტის დონეზე."}
{"text": "And we know that mere matter can give rise to what is called \"general intelligence,\" an ability to think flexibly across multiple domains, because our brains have managed it. Right?\tასევე ვიცით, რომ მატერიას შეუძლია წამოქმნას ე.წ. \"ზოგადი ინტელექტი\", სხვადასხვა სფეროებაში მოქნილად აზროვნების უნარი, რადგან ჩვენი ტვინები ახერხებენ ამას."}
{"text": "I mean, there's just atoms in here, and as long as we continue to build systems of atoms that display more and more intelligent behavior, we will eventually, unless we are interrupted, we will eventually build general intelligence into our machines.\tაქ ხომ მხოლოდ ატომებია და თუ ატომებისგან შემდგარი ისეთი სისტემების შექმნას განვაგრძობთ, რომლებიც სულ უფრო მეტ გონიერ საქციელს გამოავლენენ, რაღაცამ თუ არ შეგვაჩერა, საბოლოოდ ზოგადი ინტელექტის მქონე მანქანებს შევქმნით."}
{"text": "It's crucial to realize that the rate of progress doesn't matter, because any progress is enough to get us into the end zone.\tმნიშვნელოვანია გავიაზროთ, რომ პროგრესის ტემპს არ აქვს მნიშვნელობა, რადგან ნებისმიერი ტემპი საკმარისია, რომ ბოლოში გავიდეთ."}
{"text": "We don't need Moore's law to continue. We don't need exponential progress.\tჩვენ არ გვჭირდება მურის კანონი ამისთვის. არ გვჭირდება ექსპონენციალური პროგრესი."}
{"text": "We just need to keep going.\tჩვენ მხოლოდ წინსვლა გვჭირდება."}
{"text": "The second assumption is that we will keep going.\tმეორე დაშვება ისაა, რომ ჩვენ განვაგრძობთ პროგრესს."}
{"text": "We will continue to improve our intelligent machines.\tგანვაგრძობთ გონიერი მანქანების შექმნას."}
{"text": "And given the value of intelligence -- I mean, intelligence is either the source of everything we value or we need it to safeguard everything we value.\tთუ ინტელექტის ფასს გავითვალისწინებთ... ინტელექტი, ან ყველაფერ იმის წყაროა რასაც ვაფასებთ, ან გვჭირდება იმისთვის, რომ დავიცვათ ყველაფერი ის რასაც ვაფასებთ."}
{"text": "It is our most valuable resource.\tის ჩვენი ყველაზე ფასეული რესურსია."}
{"text": "So we want to do this.\tამიტომ გვინდა ამის კეთება."}
{"text": "We have problems that we desperately need to solve.\tჩვენ გვაქვს პრობლემები, რომელთა გადაწყვეტა აუცილებელია."}
{"text": "We want to cure diseases like Alzheimer's and cancer.\tჩვენ გვინდა ალცჰაიმერის და კიბოს მაგვარი დაავადებების განკურნება."}
{"text": "We want to understand economic systems. We want to improve our climate science.\tგვინდა ეკონომიკური სისტემებში გარკვევა. და კლიმატური მეცნიერების გაუმჯობესება."}
{"text": "So we will do this, if we can.\tამიტომ თუ შევძელით, ამას აუცილებლად ვიზამთ."}
{"text": "The train is already out of the station, and there's no brake to pull.\tმატარებელი უკვე დაიძრა და მას მუხრუჭი არ აქვს."}
{"text": "Finally, we don't stand on a peak of intelligence, or anywhere near it, likely.\tბოლოს, ჩვენ არ წარმოვადგენთ ინტელექტის პიკს. მასთან ახლოსაც კი არ ვართ."}
{"text": "And this really is the crucial insight.\tეს მართლაც საკვანძო აზრია."}
{"text": "This is what makes our situation so precarious, and this is what makes our intuitions about risk so unreliable.\tეს არის ის, რაც ჩვენს მდგომარეობას ასე არასაიმედოს და რისკების მიმართ ჩვენს ინტუიციას, ასე არასანდოს ხდის."}
{"text": "Now, just consider the smartest person who has ever lived.\tგანვიხილოთ ყველა დროის უჭკვიანესი ადამიანი."}
{"text": "On almost everyone's shortlist here is John von Neumann.\tერთ-ერთ ასეთად თითქმის ყველა ჯონ ვან ნოიმანს დაასახელებს."}
{"text": "I mean, the impression that von Neumann made on the people around him, and this included the greatest mathematicians and physicists of his time, is fairly well-documented.\tშთაბეჭდილება, რომელიც ვან ნოიმანმა მის გარშემომყოფებზე მოახდინა, მისი თანამედროვე უდედესი მათემატიკოსების და ფიზიკოსების ჩათვლით, კარგადაა დოკუმენტირებული."}
{"text": "If only half the stories about him are half true, there's no question he's one of the smartest people who has ever lived.\tამ ისტორიების მხოლოდ ნახევარიც რომ იყოს ნახევრად მართალი, ეჭვგარეშეა, რომ ის ყველა დროის ერთ-ერთი უჭკვიანესი ადამიანი იყო."}
{"text": "So consider the spectrum of intelligence.\tგანვიხილოთ ინტელექტის სპექტრი."}
{"text": "Here we have John von Neumann.\tაქ არის ჯონ ვან ნოიმანი."}
{"text": "And then we have you and me.\tაქ კი, ვართ მე და თქვენ"}
{"text": "And then we have a chicken.\tდა აქ კი - ქათამია."}
{"text": "(Laughter) Sorry, a chicken.\t(სიცილი) უკაცრავად, ქათამი."}
{"text": "(Laughter) There's no reason for me to make this talk more depressing than it needs to be.\t(სიცილი) საჭირო არაა ეს საუბარი, კიდევ უფრო დეპრესიული გავხადოთ."}
{"text": "(Laughter) It seems overwhelmingly likely, however, that the spectrum of intelligence extends much further than we currently conceive, and if we build machines that are more intelligent than we are, they will very likely explore this spectrum in ways that we can't imagine, and exceed us in ways that we can't imagine.\t(სიცილი) დიდად სავარაუდოა, რომ ინტელექტის სპექტრი, ბევრად უფრო შორს მიდის, ვიდრე ჩვენ ამჟამად წარმოგვიდგენია და თუ ჩვენ შევქმნით მანქანებს, რომლებსაც ჩვენზე დიდი ინტელექტი აქვთ, დიდი ალბათობით ისინი ამ სპექტრის ჩვენთვის წარმოუდგენელ სივრცეებს აითვისებენ და ისე გვაჯობებენ, რომ ვერც კი წარმოვიდგენთ."}
{"text": "And it's important to recognize that this is true by virtue of speed alone.\tმნიშვნელოვანია ვხვდებოდეთ, რომ ეს ასეა მხოლოდ სისწრაფის შემთხვევაშიც კი."}
{"text": "Right? So imagine if we just built a superintelligent AI that was no smarter than your average team of researchers at Stanford or MIT.\tწარმოიდგინეთ, რომ შევქმენით ზეგონიერი ხელოვნური ინტელექტი, რომელიც სტენფორდის, ან MIT-ის საშუალო დონის მკვლევართა ჯგუფზე ჭკვიანი არაა."}
{"text": "Well, electronic circuits function about a million times faster than biochemical ones, so this machine should think about a million times faster than the minds that built it.\tელექტრონული სქემები დაახლოებით მილიონჯერ უფრო სწრაფად ფუნქციონირებენ, ვიდრე ბიოქიმიური. ამიტომ ეს მანქანა იაზროვნებს დაახლოებით მილიონჯერ სწრაფად, ვიდრე ტვინები რომლებმაც ის შექმნეს."}
{"text": "So you set it running for a week, and it will perform 20,000 years of human-level intellectual work, week after week after week.\tთუ მას ერთი კვირა ვამუშვებთ, ის შეასრულებს ადამიანის დონის 20 000 წლის ინტელეტქუალურ სამუშაოს კვირიდან კვირამდე."}
{"text": "How could we even understand, much less constrain, a mind making this sort of progress?\tამის შემდეგ, არათუ როგორ შევზღუდავთ, არამედ როგორ გავუგებთ ტვინს, რომელიც ასე პროგრესირებს?"}
{"text": "The other thing that's worrying, frankly, is that, imagine the best case scenario.\tკიდევ ერთი რამ, რაც გულწრფელად მაწუხებს ისაა რომ საუკეთესო ვარიანტში,"}
{"text": "So imagine we hit upon a design of superintelligent AI that has no safety concerns.\tწარმოიდგინეთ დავაპროექტეთ ისეთი ზეგონიერი ხელოვნური ინტელექტი, რომელსაც უსაფრთხოების პრობლემა არ აქვს."}
{"text": "We have the perfect design the first time around.\tჩვენ პირველივე ჯერზე გვაქვს იდეალური პროექტი."}
{"text": "It's as though we've been handed an oracle that behaves exactly as intended.\tთითქოს ზეციდან გვებოძა პროექტი, რომელიც ისე მუშაობს როგორც ჩავიფიქრეთ."}
{"text": "Well, this machine would be the perfect labor-saving device.\tასეთი მანქანა იდეალური იქნებოდა შრომის შესამსუბუქებლად."}
{"text": "It can design the machine that can build the machine that can do any physical work, powered by sunlight, more or less for the cost of raw materials.\tმან შეიძლება დააპროექტოს მანქანა, რომელიც შექმნის მანქანას, რომელსაც შეუძლია ნებისმიერი ფიზიკური სამუშაოს შესრულება მზის ენერგიით, მეტ-ნაკლებად ნედლეულის ფასად."}
{"text": "So we're talking about the end of human drudgery.\tანუ ლაპარაკია ადამიანის დამქანცველი შრომის დასასრულზე."}
{"text": "We're also talking about the end of most intellectual work.\tლაპარაკია ასევე უმეტესი ინტელექტულაური შრომის დასასრულზე."}
{"text": "So what would apes like ourselves do in this circumstance?\tმაშ, რას გააკეთებენ ჩვენნაირი პრიმატები ამ სიტუაციაში?"}
{"text": "Well, we'd be free to play Frisbee and give each other massages.\tთავისუფლად შევძლებთ ვითამაშოთ ფრისბი და მასაჟი ვუკეთოთ ერთმანეთს."}
{"text": "Add some LSD and some questionable wardrobe choices, and the whole world could be like Burning Man.\tდავამატოთ ცოტა LSD, ცოტა უცნაური ტანსაცმელი და მთელი მსოფლიო \"Burning Man\"-ის ფესტივალს დაემსგავსება."}
{"text": "(Laughter) Now, that might sound pretty good, but ask yourself what would happen under our current economic and political order?\t(სიცილი) ეს შეიძლება მშვენივრად ჟღერდეს, მაგრამ ჰკითხეთ საკუთარ თავებს, რა მოხდება არსებულ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ წყობაში?"}
{"text": "It seems likely that we would witness a level of wealth inequality and unemployment that we have never seen before.\tსავარაუდოა, რომ მივიღოთ უთანასწორობის და უმუშევრობის ისეთი დონე, როგორიც არასდროს გვინახავს."}
{"text": "Absent a willingness to immediately put this new wealth to the service of all humanity, a few trillionaires could grace the covers of our business magazines while the rest of the world would be free to starve.\tამ ახალი სიმდიდრის მთელი კაცობირობის სასარგებლოდ გაღების სურვილის არ ქონის პირობებში, მილიარდელების მცირე ჯგუფი, დაამშვენებს ბიზნესჟურნალების გარეკანებს, მაშინ როცა დანარჩენები იშიმშილებენ."}
{"text": "And what would the Russians or the Chinese do if they heard that some company in Silicon Valley was about to deploy a superintelligent AI?\tრას იზამენ რუსები, ან ჩინელები, თუ გაიგებენ, რომ სილიკონის ველზე რომელიღაც კომპანია, აპირებს ზეგონიერი ხელოვნური ინტელექტი აამუშაოს?"}
{"text": "This machine would be capable of waging war, whether terrestrial or cyber, with unprecedented power.\tამ მანქანას არნახული ძალით შეეძლება აწარმოოს ომი, როგორც სახმელეთო, ისე კიბერომი."}
{"text": "This is a winner-take-all scenario.\tეს ის სცენარია, რომელშიც გამარჯვებული იღებს ყველაფერს."}
{"text": "To be six months ahead of the competition here is to be 500,000 years ahead, at a minimum.\tამ შეჯიბრში 6 თვით წინ ყოფნა, მინიმუმ 500 000 წლით წინ ყოფნას ნიშნავს."}
{"text": "So it seems that even mere rumors of this kind of breakthrough could cause our species to go berserk.\tამიტომ, ასეთი გარღვევის შესახებ ჭირებმაც კი, შეიძლება გადარიოს ჩვენი სახეობა."}
{"text": "Now, one of the most frightening things, in my view, at this moment, are the kinds of things that AI researchers say when they want to be reassuring.\tერთ-ერთი ყველაზე საშიში რამ, ამჟამად, ჩემი აზრით არის ის რასაც ხელოვნური ინტელექტის მკვლევარები ამბობენ, როცა უნდათ, რომ იმედი მოგვცენ."}
{"text": "And the most common reason we're told not to worry is time.\tყველაზე ხშირად ნათქვამი მიზეზი იმისა, რომ არ ვიღელვოთ, არის დრო."}
{"text": "This is all a long way off, don't you know.\tხომ იცით, იქამდე ჯერ კიდევ შორია."}
{"text": "This is probably 50 or 100 years away.\tსავარაუდოდ სადღაც 50 -100 წელია იქამდე."}
{"text": "One researcher has said, \"Worrying about AI safety is like worrying about overpopulation on Mars.\"\tერთმა მკვლევარმა თქვა: \"ხელოვნურ ინტელექტზე ნერვიულობა, იგივეა რაც ინერვიულოთ მარსის გადამეტდასახლებულობაზე\""}
{"text": "This is the Silicon Valley version of \"don't worry your pretty little head about it.\"\tეს, \"ამაზე ფიქრით ტვინს ნუ დაიღლით \"-ის სილიკონის ველისეული ვერსიაა"}
{"text": "(Laughter) No one seems to notice that referencing the time horizon is a total non sequitur.\t(სიცილი) თითქოს ვერავინ ამჩნევს, რომ დროითი ფაქტორის მოყვანა სრულიად უადგილოა."}
{"text": "If intelligence is just a matter of information processing, and we continue to improve our machines, we will produce some form of superintelligence.\tთუ ინტელექტი მხოლოდ ინფორმაციის დამუშავების ამბავია და ჩვენ განვაგრძობთ მანქანების გაუმჯობესებას, მაშინ მივიღებთ რაღაც ტიპის სუპერინტელექტს"}
{"text": "And we have no idea how long it will take us to create the conditions to do that safely.\tდა ჩვენ წარმოდგენა არ გვაქვს, რა დრო დაგვჭირდება იმისთვის, რომ მივიღოთ შესაბამისი უსაფრთხოების ზომები."}
{"text": "Let me say that again.\tნება მომეცით, კიდევ გავიმეორო."}
{"text": "We have no idea how long it will take us to create the conditions to do that safely.\tჩვენ წარმოდგენა არ გვაქვს, რა დრო დაგვჭირდება იმისთვის, რომ მივიღოთ შესაბამისი უსაფრთხოების ზომები."}
{"text": "And if you haven't noticed, 50 years is not what it used to be.\tთუ ვერ შეამჩნიეთ, გეტყვით, რომ ეს ის 50 წელი არ არის, რაც უწინ იყო."}
{"text": "This is 50 years in months.\tეს არის 50 წელი თვეებში."}
{"text": "This is how long we've had the iPhone.\tამდენი ხანია რაც აიფონები გვაქვს."}
{"text": "This is how long \"The Simpsons\" has been on television.\tამდენი ხანია რაც \"სიმფსონები\" გადის."}
{"text": "Fifty years is not that much time to meet one of the greatest challenges our species will ever face.\t50 წელი არც ისე დიდი დროა იმისთვის, რომ ჩვენი სახეობისთვის ერთ-ერთ უდიდეს გამოწვევას შევეგებოთ."}
{"text": "Once again, we seem to be failing to have an appropriate emotional response to what we have every reason to believe is coming.\tკიდევ ერთხელ, თითქოს არ შეგვწევს უნარი გვქონდეს ადექვატური ემოციური რეაქცია, იმის მიმართ, რაც აშკარად მოსალოდნელია."}
{"text": "The computer scientist Stuart Russell has a nice analogy here.\tკომპიუტერულმა მეცნიერმა სტიურატ რასელმა კარგი ანალოგია გააკეთა."}
{"text": "He said, imagine that we received a message from an alien civilization, which read: \"People of Earth, we will arrive on your planet in 50 years.\tმან თქვა, წარმოიდგინეთ, რომ უცხოპლანეტელი ცივილიზაციისგან მივიღეთ გზავნილი, რომელიც ამბობს: \"დედამიწის მოსახლეობავ, ჩვენ გეწვევით თქვენ პლანეტაზე 50 წელიწადში."}
{"text": "Get ready.\"\tმოემზადეთ\""}
{"text": "And now we're just counting down the months until the mothership lands?\tდა ამის შემდეგ თვეების თვლას დავიწყებთ, სანამ ხომალდი არ ჩამოვა?"}
{"text": "We would feel a little more urgency than we do.\tალბათ, ამაზე ცოტა უფრო მეტ გადაუდებლობას ვიგრძნობდით."}
{"text": "Another reason we're told not to worry is that these machines can't help but share our values because they will be literally extensions of ourselves.\tკიდევ ერთი მიზეზი, რასაც დასამშვიდებლად ამბობენ, არის რომ ამ მანქანებს ჩვენი ფასეულობების გაზიარების გარდა სხვა გზა არ ექნებათ, რადგან ისინი ჩვენი გაგრძელებები იქნებიან."}
{"text": "They'll be grafted onto our brains, and we'll essentially become their limbic systems.\tისინი ჩვენს ტვინს მიუერთდებიან, ჩვენ კი მათი ლიმბური სისტემა გავხდებით."}
{"text": "Now take a moment to consider that the safest and only prudent path forward, recommended, is to implant this technology directly into our brains.\tერთი წამით დავფიქრდეთ, რომ ყველაზე უსაფრთხო და ერთადერთი წინდახედული, რეკომენდებული გზა, არის ამ ტექნოლოგიების პირდაპირ ჩვენ ტვინში ჩანერგვა."}
{"text": "Now, this may in fact be the safest and only prudent path forward, but usually one's safety concerns about a technology have to be pretty much worked out before you stick it inside your head.\tეს შეიძლება მართლაც ყველაზე უსაფრთხო და ერთადერთი წინდახედული გზა იყოს, მაგრამ როგორც წესი, ტექნოლოგიის უსაფრთხოებაზე ზრუნვა, მანამ უნდა იყოს დამთავრებული, სანამ მას თავში შევიტენით."}
{"text": "(Laughter) The deeper problem is that building superintelligent AI on its own seems likely to be easier than building superintelligent AI and having the completed neuroscience that allows us to seamlessly integrate our minds with it.\t(სიცილი) უფრო სიღრმისეული პრობლემა ისაა, რომ ზეგონიერი ხელოვნური ინტელექტის შექმნა, თავისთავად უფრო მარტივი ჩანს, ვიდრე მისი შექმნა და შემდეგ ნეირომეცნიერების სრული შესწავლა, რაც საშუალებას მოგვცემს მოვახდინოთ ჩვენ ტვინში მისი ინტეგრაცია."}
{"text": "And given that the companies and governments doing this work are likely to perceive themselves as being in a race against all others, given that to win this race is to win the world, provided you don't destroy it in the next moment, then it seems likely that whatever is easier to do will get done first.\tიმის გათვალისწინებით, რომ კომპანიები და მთავრობები, რომლებიც ამას აკეთებენ, თავს ყველა დანარჩენთან შეჯიბრში აღიქვამენ და რომ ამ შეჯიბრის მოგება, მსოფლიოს მოგებას ნიშნავს, თუ მეორე წამს ამ მსოფლიოს არ გაანადგურებენ, მაშინ სავარაუდოა, რომ პირველ რიგში იმას გააკეთებენ, რისი გაკეთებაც ყველაზე მარტივია."}
{"text": "Now, unfortunately, I don't have a solution to this problem, apart from recommending that more of us think about it.\tსამწუხაროდ მე არ მაქვს ამ პრობლემაზე პასუხი, გარდა რჩევისა, რომ უფრო მეტმა ჩვენგანმა იფიქროს ამაზე."}
{"text": "I think we need something like a Manhattan Project on the topic of artificial intelligence.\tვფიქრობ, რაღაც \"მანჰეტენის პროექტის\" მაგვარი გვჭირდება ხელოვნური ინტელექტის მიმართულებით."}
{"text": "Not to build it, because I think we'll inevitably do that, but to understand how to avoid an arms race and to build it in a way that is aligned with our interests.\tარა იმისთვის, რომ ის შევქმნათ, რადგან ვფიქრობ ეს გარდაუვლად მოხდება, არამედ, რომ გავარკვიოთ, თუ როგორ ავიცილოთ თავიდან სამხედრო შეჯიბრი და შევქმნათ ეს მანქანა ისე, რომ ის თანხვედრაში იყოს, ჩვენ ინტერესთან."}
{"text": "When you're talking about superintelligent AI that can make changes to itself, it seems that we only have one chance to get the initial conditions right, and even then we will need to absorb the economic and political consequences of getting them right.\tროცა ვლაპარაკობთ ზეგონიერ ხელოვნურ ინტელექტზე, რომელსაც საკუთარი თავის შეცვლა შეუძლია, მგონია, რომ ერთი შანსი გვაქვს, სწორ საწყის პირობებს მივაგნით და ამ შემთხვევაშიც დაგვჭირდება, რომ ამის პოლიტიკური და ეკონომიკური შედეგები გადავხარშოთ."}
{"text": "But the moment we admit that information processing is the source of intelligence, that some appropriate computational system is what the basis of intelligence is, and we admit that we will improve these systems continuously, and we admit that the horizon of cognition very likely far exceeds what we currently know, then we have to admit that we are in the process of building some sort of god.\tთუმცა, როგორც კი ვაღიარებთ, რომ ინტელექტის წყარო ინფორმაციის დამუშავებაა, რომ რაღაც შესაბამისი გამოთვლითი სისტემა წარმოდაგენს ინტელექტის ბაზისს, ვაღიარებთ, რომ ჩვენ უწყვეტად გავაუმჯობესებთ ამ სისტემებს და ვაღიარებთ, რომ გონებრივი შესაძლებლობის ჰორიზონტი იმაზე ბევრად უფრო შორს მიდის, ვიდრე ჩვენ დღეს წარმოგვიდგენია, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენ ვართ რაღაც ტიპის ღმერთის შექმნის პროცესში."}
{"text": "Now would be a good time to make sure it's a god we can live with.\tახლა ის დროა, ვიზრუნოთ იმაზე, რომ ეს ისეთი ღმერთი იყოს, რომელთანაც შევძლებთ თანაცხოვრებას."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When Dorothy was a little girl, she was fascinated by her goldfish.\tპატარაობისას დოროთი, თავის ოქროს თევზზე გიჟდებოდა."}
{"text": "Her father explained to her that fish swim by quickly wagging their tails to propel themselves through the water.\tმამამ აუხსნა, რომ თევზები წყალში კუდის სწრაფი ქნევით გადაადგილდებიან."}
{"text": "Without hesitation, little Dorothy responded, \"Yes, Daddy, and fish swim backwards by wagging their heads.\"\tმან კი ყოყმანის გარეშე უპასუხა: \"დიახ, მამა, უკუღმა კი თავის ქნევით ცურავენ.\""}
{"text": "(Laughter) In her mind, it was a fact as true as any other.\t(სიცილი) მის გონებაში, ეს ისეთივე ჭეშმარიტება იყო, როგორც ნებისმიერი სხვა."}
{"text": "Fish swim backwards by wagging their heads.\tმას სჯეროდა,"}
{"text": "She believed it.\tრომ თევზები უკუღმა თავის სწრაფი ქნევით ცურავენ."}
{"text": "Our lives are full of fish swimming backwards.\tჩვენი ცხოვრება სავსეა უკუღმა მოცურავე თევზებით."}
{"text": "We make assumptions and faulty leaps of logic.\tვვარაუდობთ და არასწორი ლოგიკური დასკვნები გამოგვაქვს."}
{"text": "We harbor bias.\tვართ მიკერძოებულები."}
{"text": "We know that we are right, and they are wrong.\tდარწმუნებულები ვართ, რომ ჩვენ მართლები ვართ, სხვები კი ცდებიან."}
{"text": "We strive for unattainable perfection.\tყველაზე უარესის გვეშინია. ვიბრძვით მიუღწეველი სრულყოფილებისთვის."}
{"text": "We tell ourselves what we can and cannot do.\tსაკუთარ თავებს ვუწესებთ რა შეგვიძლია და რა - არა."}
{"text": "In our minds, fish swim by in reverse frantically wagging their heads and we don't even notice them.\tარადა ვერც კი ვამჩნევთ, რომ ჩვენ გონებაში თევზები უკუღმა თავის გაშმაგებული ქნევით ცურავენ. ჩემ შესახებ 5 ფაქტს გეტყვით,"}
{"text": "One fact is not true.\tრომელთაგან ერთი სიცრუეა."}
{"text": "One: I graduated from Harvard at 19 with an honors degree in mathematics.\tპირველი: 19 წლისამ წარჩინებით დავამთავრე ჰარვარდის მათემათიკის ფაკულტეტი."}
{"text": "Two: I currently run a construction company in Orlando.\tმეორე: ამჟამად ვფლობ სამშენებლო კომპანიას ორლანდოში."}
{"text": "Three: I starred on a television sitcom.\tმესამე: ვმონაწილეობდი კომედიურ ტელესერიალში."}
{"text": "Four: I lost my sight to a rare genetic eye disease.\tმეოთხე: თვალის იშვიათი გენეტიკური დაავადებით მხედველობა დავკარგე."}
{"text": "Five: I served as a law clerk to two US Supreme Court justices.\tმეხუთე: აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს ორ მოსამართლესთან იურიდიულ მდივნად ვმუშაობდი."}
{"text": "Which fact is not true?\tამათგან რომელია მცდარი?"}
{"text": "Actually, they're all true.\tსინამდვილეში ყველა სიმართლეა."}
{"text": "Yeah. They're all true.\tდიახ, ყველა სიმართლეა."}
{"text": "(Applause) At this point, most people really only care about the television show.\t(აპლოდისმენტები) ამ დროს ადამიანთა უმეტესობა მხოლოდ ტელეშოუთი ინტერესდება."}
{"text": "(Laughter) I know this from experience.\t(სიცილი) ეს გამოცდილებიდან ვიცი."}
{"text": "OK, so the show was NBC's \"Saved by the Bell: The New Class.\"\tმოკლედ, ეს იყო \"ენ ბი სი\"-ს შოუ \"ზარით გადარჩენილები: ახალი კლასი\""}
{"text": "And I played Weasel Wyzell, who was the sort of dorky, nerdy character on the show, which made it a very major acting challenge for me as a 13-year-old boy.\tდა მე ვიზელ ვაიზელის როლს ვთამაშობდი, რომელიც შოუს სულელი და მოსაწყენი პერსონაჟი იყო, რომლის თამაშიც, 13 წლის ბიჭისთვის, საკმაოდ დიდი გამოწვევა იყო."}
{"text": "(Laughter) Now, did you struggle with number four, my blindness?\t(სიცილი) ჩემს სიბრმავეში შეგეპარათ ეჭვი? რატომ მაინცდამაინც ამაში?"}
{"text": "Why is that?\tეს იმიტომ რომ ე.წ."}
{"text": "We make assumptions about so-called disabilities.\tუნარშეზღუდულებზე"}
{"text": "As a blind man, I confront others' incorrect assumptions about my abilities every day.\tრაღაცეებს ვვარაუდობთ ხოლმე. მე როგორც ბრმა ადამიანი, ყოველდღიურად ვაწყდები ვარაუდებს ჩემ უნარშეზღუდულობაზე."}
{"text": "My point today is not about my blindness, however.\tთუმცა, მე დღეს არა ჩემ სიბრმავეზე,"}
{"text": "It's about my vision.\tარამედ ჩემ ხედვაზე ვისაუბრებ."}
{"text": "Going blind taught me to live my life eyes wide open.\tსიბრმავემ ფართოდ გახელილი თვალებით ცხოვრება"}
{"text": "It taught me to spot those backwards-swimming fish that our minds create.\tდა ჩვენივე გამოგონილი უკუღმა მცურავი თევზების შემჩნევა მასწავლა."}
{"text": "Going blind cast them into focus.\tსიბრავემ ეს ყველაფერი ფოკუსში მოაქცია."}
{"text": "What does it feel like to see?\tრა შეგრძნება გეუფლებათ, როცა ხედავთ? ის მყისიერი და პასიურია."}
{"text": "You open your eyes and there's the world.\tახელთ თვალებს და ხედავთ სამყაროს."}
{"text": "Seeing is believing. Sight is truth.\tდანახვა რწმენაა, მხედველობა კი ჭეშმარიტება."}
{"text": "Right?\tარა?"}
{"text": "Well, that's what I thought.\tსწორედ, რომ ასე ვფიქრობდი."}
{"text": "Then, from age 12 to 25, my retinas progressively deteriorated.\tშემდეგ, 12-დან 25 წლამდე თვალის ბადურა უფრო და უფრო დამიზიანდა."}
{"text": "My sight became an increasingly bizarre carnival funhouse hall of mirrors and illusions.\tმხედველობა სულ უფრო მეტად ანომალიური გახდა და სარკეებიან სიცილის ოთახს დაემსგავსა."}
{"text": "The salesperson I was relieved to spot in a store was really a mannequin.\tგამყიდველი, რომლის მაღაზიაში შემჩნევა შვებას მგვრიდა, სინამდვილეში მანეკენი აღმოჩნდებოდა."}
{"text": "Reaching down to wash my hands, I suddenly saw it was a urinal I was touching, not a sink, when my fingers felt its true shape.\tხელების დასაბანად რომ ვიხრებოდი, შეხებისას ფორმის მიხედვით ვხვდებოდი, რომ ნიჟარის ნაცვლად პისუარს ვეხებოდი."}
{"text": "A friend described the photograph in my hand, and only then I could see the image depicted.\tფოტოსურათს, რომელიც ხელში მეჭირა მეგობარი აღმიწერდა, და მხოლოდ ამის შემდეგ შემეძლო მისი დანახვა."}
{"text": "Objects appeared, morphed and disappeared in my reality.\tჩემ სინამდვილეში საგნები ჩნდებოდა, იცვლებოდა და ქრებოდა."}
{"text": "It was difficult and exhausting to see.\tრაც დასანახად რთული და დამქანცველი იყო."}
{"text": "I pieced together fragmented, transitory images, consciously analyzed the clues, searched for some logic in my crumbling kaleidoscope, until I saw nothing at all.\tფრაგმენტულ გამოსახულებებს ერთმანეთს ვუერთებდი და ვაანალიზებდი მინიშნებებს. ჩემ დაბზარულ კალეიდოსკოპში ლოგიკის პოვნას ვცდილობდი, სანამ საბოლოოდ არ დავბრმავდი."}
{"text": "I learned that what we see is not universal truth.\tმივხვდი, რომ ის რასაც ვხედავთ ერთადერთი ჭეშმარიტება არაა."}
{"text": "It is not objective reality.\tეს არ არის ობიექტური სინამდვილე."}
{"text": "What we see is a unique, personal, virtual reality that is masterfully constructed by our brain.\tრასაც ვხედავთ, ეს არის უნიკალური, პირადი, ვირტუალური სინამდვილე, რომლსაც ჩვენი ტვინი ოსტატურად აფორმირებს."}
{"text": "Let me explain with a bit of amateur neuroscience.\tმოდით ეს ცოტაოდენი ნეირომეცნიერებით ავხსნათ."}
{"text": "Your visual cortex takes up about 30 percent of your brain.\tთქვენი მხედველობის ქერქი ტვინის დაახლოებით 30 % იკავებს."}
{"text": "That's compared to approximately eight percent for touch and two to three percent for hearing.\tეს შევადაროთ მგრძნობელობის დაახლოებით 8 %-იან უბანს და სმენის 2-3%-იანს."}
{"text": "Every second, your eyes can send your visual cortex as many as two billion pieces of information.\tყოველ წამს, თქვენს თვალებს ტვინისთვის 2 მილიარდი ინფორმაციული ერთეულის მიწოდება შეუძლია."}
{"text": "The rest of your body can send your brain only an additional billion.\tსხეულის დანარჩენ ნაწილს კი, მხოლოდ დამატებითი მილიარდის."}
{"text": "So sight is one third of your brain by volume and can claim about two thirds of your brain's processing resources.\tანუ მხედველობა მოცულობით, ტვინის 1/3 იკავებს და თქვენი ტვინის სამუშაო რესურსების 2/3 იყენებს."}
{"text": "It's no surprise then that the illusion of sight is so compelling.\tშესაბამისად გასაკვირი არაა, რომ ოპტიკური ილუზია ასეთი დაუძლეველია."}
{"text": "But make no mistake about it: sight is an illusion.\tთუმცა, არ შეცდეთ: მხედველობა არის კიდეც ილუზია."}
{"text": "Here's where it gets interesting.\tყველაზე საინტერესო ისაა,"}
{"text": "To create the experience of sight, your brain references your conceptual understanding of the world, other knowledge, your memories, opinions, emotions, mental attention.\tრომ მხედველობის განცდის შესაქმნელად, თქვენი ტვინი იხმობს და აკავშირებს, სამყაროს თქვენეულ კონცეპტუალურ აღქმას. ასევე ცოდნას, მოგონებებს, მოსაზრებებს, ემოციებსა და ინტერესებს."}
{"text": "All of these things and far more are linked in your brain to your sight.\tთქვენ ტვინში ეს და ბევრი სხვა რაღაც დაკავშირებულია მხედველობასთან."}
{"text": "These linkages work both ways, and usually occur subconsciously.\tეს კავშირები ორმხრივია და ჩვეულებრივ ქვეცნობიერად ვლინდება."}
{"text": "So for example, what you see impacts how you feel, and the way you feel can literally change what you see.\tასე მაგალითად: ის რასაც ხედავთ, თქვენს შეგრძნებებზე მოქმედებს, თქვენმა გრძნობებმა კი, შეიძლება რეალურად შეცვალოს ის რასაც ხედავთ."}
{"text": "Numerous studies demonstrate this.\tამას უამრავი კვლევა ადასტურებს."}
{"text": "If you are asked to estimate the walking speed of a man in a video, for example, your answer will be different if you're told to think about cheetahs or turtles.\tმაგალითად, თუკი ვინმე ვიდეოში მოსიარულე მამაკაცის სიჩქარის შეფასებას გთხოვთ, თქვენი პასუხი განსხვავებული იქნება იმის მიხედვით ამ დროს ავაზაზე დაგაფიქრებენ, თუ კუზე."}
{"text": "A hill appears steeper if you've just exercised, and a landmark appears farther away if you're wearing a heavy backpack.\tთუ ეს-ესაა ივარჯიშეთ მაღლობი უფრო ციცაბოდ გამოჩნდება და თუკი მძიმე ჩანთას ატარებთ, დანიშნულების ადგილი უფრო შორს მოგეჩვენებათ."}
{"text": "We have arrived at a fundamental contradiction.\tჩვენ ფუნდამენტურ შეუსაბამობამდე მივედით."}
{"text": "What you see is a complex mental construction of your own making, but you experience it passively as a direct representation of the world around you.\tრასაც ხედავთ, ეს თქვენი ტვინის მიერ შექმნილი სინამდვილეა, მაგრამ თქვენ ამას, თქვენ გარშემო არსებული სამყაროს პირდაპირ გამოხატულებად აღიქვამთ."}
{"text": "You create your own reality, and you believe it.\tთქვენ იქმნით საკუთარ სინამდვილეს და შემდეგ იჯერებთ."}
{"text": "I believed mine until it broke apart.\tმეც მჯეროდა ჩემი სინამდვილის, სანამ არ დაიმსხვრა."}
{"text": "The deterioration of my eyes shattered the illusion.\tმხედველობის გაუარესებამ ილუზიები დამიმსხვრია."}
{"text": "You see, sight is just one way we shape our reality.\tიცით, მხედველობა ჩვენი სინამდვილის შექმნის მხოლოდ ერთ-ერთი გზაა."}
{"text": "We create our own realities in many other ways.\tთუმცა რელობას, ბევრი სხვა გზებითაც ვქმნით."}
{"text": "Let's take fear as just one example.\tმაგალითისთვის შიში ავიღოთ."}
{"text": "Your fears distort your reality.\tშიშები გიმახინჯებთ სინამდვილეს."}
{"text": "Under the warped logic of fear, anything is better than the uncertain.\tშიშის დამახინჯებული ლოგიკით, გაურკვევლობას ნებისმიერი რამ სჯობს."}
{"text": "Fear fills the void at all costs, passing off what you dread for what you know, offering up the worst in place of the ambiguous, substituting assumption for reason.\tშიში სიცარიელეს ავსებს, იმას რისიც გეშინიათ, თქვენ ცოდნად გასაღებთ. გაურკვევლობის ნაცვლად, ყველაზე უარესს გაჩვენებთ. ვარაუდებს მიზეზებად გიქცევთ."}
{"text": "Psychologists have a great term for it: awfulizing.\tფსიქოლოგებმა მშვენიერი ტერმინი მოუფიქრეს: კოშმარიზება (awfulizing)."}
{"text": "(Laughter) Right?\t(სიცილი)"}
{"text": "Fear replaces the unknown with the awful.\tარა? შიში უცნობ მოვლენებს, კოშმარით ანაცვლებს."}
{"text": "Now, fear is self-realizing.\tშიში თვითრეალიზებულია."}
{"text": "When you face the greatest need to look outside yourself and think critically, fear beats a retreat deep inside your mind, shrinking and distorting your view, drowning your capacity for critical thought with a flood of disruptive emotions.\tროცა საჭიროა, რომ საკუთარ თავს გარედან კრიტიკულად შეხედოთ, შიში ღრმად აღწევს თქვენ გონებაში, ავიწროვებს და ამახინჯებს თქვენს ხედვას. თქვენი კრიტიკული აზროვნების უნარს დამანგრეველი ემოციების ნიაღვარში ძირავს."}
{"text": "When you face a compelling opportunity to take action, fear lulls you into inaction, enticing you to passively watch its prophecies fulfill themselves.\tროდესაც მოქმედებისთვის საუკეთესო შესაძლებლობებს ხედავთ, შიში უმოქმედობისკენ გიბიძგებთ და გაიძულებთ პასიურად უყუროთ, როგორ სრულდება მისი წინასწარმეტყველებები."}
{"text": "When I was diagnosed with my blinding disease, I knew blindness would ruin my life.\tროდესაც დაბრმავების დიაგნოზი დამისვეს, ვიცოდი რომ ეს, ჩემს ცხოვრებას გაანადგურებდა."}
{"text": "Blindness was a death sentence for my independence.\tსიბრმავე ჩემი დამოუკიდებლობის სასიკვდილო განაჩენი იყო."}
{"text": "It was the end of achievement for me.\tეს ჩემთვის წარმატებების დასასრული იყო."}
{"text": "Blindness meant I would live an unremarkable life, small and sad, and likely alone.\tსიბრმავე ნიშნავდა, რომ უინტერესო ცხოვრება მელოდა, საბრალო და სევდიანი და სავარაუდოდ მარტო."}
{"text": "I knew it.\tმე ეს ვიცოდი."}
{"text": "This was a fiction born of my fears, but I believed it.\tეს ჩემი შიშებისგან იყო შეთხზული, მაგრამ მე ამის მჯეროდა."}
{"text": "It was a lie, but it was my reality, just like those backwards-swimming fish in little Dorothy's mind.\tეს იყო სიცრუე, თუმცა ჩემი სინამდვილე. ისევე როგორც დოროთის გონებაში უკუღმა მცურავი თევზები."}
{"text": "If I had not confronted the reality of my fear, I would have lived it.\tთუ ჩემს შიშების სინამდვილეს არ შევებრძოლებოდი, მასში ცხოვრება მომიწევდა."}
{"text": "I am certain of that.\tამაში დარწმუნებული ვარ."}
{"text": "So how do you live your life eyes wide open?\tმაშ, როგორ უნდა ვიცხოვროთ ფართოდ გახელილი თვალებით?"}
{"text": "It is a learned discipline.\tამას შესწავლა სჭირდება."}
{"text": "It can be taught. It can be practiced.\tამის სწავლება და გამოყენება შესაძლებელია."}
{"text": "I will summarize very briefly.\tძალიან მოკლედ შევაჯამებ."}
{"text": "Hold yourself accountable for every moment, every thought, every detail.\tყველაფერში, ყოველ გაფიქრებასა, თუ ყოველ წამში იგრძენით პასუხისმგებლობა."}
{"text": "See beyond your fears.\tგაიხედეთ შიშის იქით."}
{"text": "Recognize your assumptions.\tამოიცანით თქვენი ვარაუდები."}
{"text": "Harness your internal strength.\tგამოიყენეთ შინაგანი ძალა."}
{"text": "Silence your internal critic.\tდაახშვეთ შინაგანი კრიტიკა."}
{"text": "Correct your misconceptions about luck and about success.\tშეიცვალეთ არასწორი შეხედულებები იღბალსა და წარმატებაზე"}
{"text": "Accept your strengths and your weaknesses, and understand the difference.\tმიიღეთ თქვენი ძლიერი და სუსტი მხარეები და დაინახეთ განსხვავებები."}
{"text": "Open your hearts to your bountiful blessings.\tგული გაუღეთ ღვთის გულუხვ წყალობას."}
{"text": "Your fears, your critics, your heroes, your villains -- they are your excuses, rationalizations, shortcuts, justifications, your surrender.\tთქვენი შიშები, თქვენი კრიტიკოსები, თქვენი გმირები და არამზადები, ყველაფერი გამოგონილი საბაბია, თავის მართლებები, მარტივი გზის ძიება და დანებებაა."}
{"text": "They are fictions you perceive as reality.\tეს ფიქციაა, რომელსაც სინამდვილედ აღიქვამთ."}
{"text": "Choose to see through them.\tგანიზრახეთ მათ მიღმა დანახვა."}
{"text": "Choose to let them go.\tგანოზრახეთ მათგან გათავისუფლება."}
{"text": "You are the creator of your reality.\tთქვენ ხართ საკუთარი სინამდვილის შემქმნელები"}
{"text": "With that empowerment comes complete responsibility.\tდა ამ უფლებასთან ერთად, პასუხისმგებლობაც გეკისრებათ."}
{"text": "I chose to step out of fear's tunnel into terrain uncharted and undefined.\tმე ვარჩიე შიშის გვირაბიდან დაუდგენელ და ბუნდოვან ტერიტორიაზე გადმობიჯება."}
{"text": "I chose to build there a blessed life.\tგადავწყვიტე იქ ამეწყო ბედნიერი ცხოვრება."}
{"text": "Far from alone, I share my beautiful life with Dorothy, my beautiful wife, with our triplets, whom we call the Tripskys, and with the latest addition to the family, sweet baby Clementine.\tშორს ვარ მარტოობისგან, ჩემს ლამაზ ცხოვრებას ვატარებ დოროთისთან, ჩემ მშვენიერ ცოლთან და სამ ტყუპთან, რომლებსაც \"თრიფსკის\" ვეძახით და ოჯახის ყველაზე ბოლო გამოშვებასთან, უსაყვარლეს კლემენტაინთან."}
{"text": "What do you fear?\tთქვენ რისი გეშინიათ?"}
{"text": "What lies do you tell yourself?\tთქვენ რითი იტყუებთ თავს?"}
{"text": "How do you embellish your truth and write your own fictions?\tროგორ ილამაზებთ სინამდვილეს და იგონებთ თხზულებებს?"}
{"text": "What reality are you creating for yourself?\tროგორ სინამდვილეს იქმნით თქვენთვის?"}
{"text": "In your career and personal life, in your relationships, and in your heart and soul, your backwards-swimming fish do you great harm.\tთქვენს კარიერასა და პირად ცხოვრებაში, ასევე ურთიერთობებში და თქვენს სულსა და გულში უკუღმა მცურავი თევზები დიდ ზიანს გაყენებთ."}
{"text": "They exact a toll in missed opportunities and unrealized potential, and they engender insecurity and distrust where you seek fulfillment and connection.\tისინი გაზღვევინებენ გაშვებულ შანსებს და გამოუყენებელ შესაძლებლობებს და უმწეობას და უნდობლობას ბადებენ თქვენში, როცა თვითრეალიზებისა და კავშირებისთვის იღწვით."}
{"text": "I urge you to search them out.\tმოგიწოდებთ მიაკვლიოთ მათ."}
{"text": "Helen Keller said that the only thing worse than being blind is having sight but no vision.\tჰელენ კელერმა თქვა, რომ ერთადერთი რამ, რაც სიბრმავეზე უარესია, მხედველობა, მაგრამ ხედვის არ ქონაა."}
{"text": "For me, going blind was a profound blessing, because blindness gave me vision.\tჩემთვის დაბრმავება დიდი წყალობა აღმოჩნდა, რადგან სიბრმავემ ხედვა შემძინა."}
{"text": "I hope you can see what I see.\tვიმედოვნებ თქვენც ხედავთ იმას რასაც მე."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Bruno Giussani: Isaac, before you leave the stage, just a question.\t(აპლოდისმენტები) ბრუნო ჯუსანი: ისააკ, ერთი კითხვა ვიდრე სცენას დატოვებდე."}
{"text": "This is an audience of entrepreneurs, of doers, of innovators.\tეს აუდიტორია მეწარმეების, საქმოსნების და ინოვატორებისგან შედგება."}
{"text": "You are a CEO of a company down in Florida, and many are probably wondering, how is it to be a blind CEO?\tშენ ფლორიდაში კომპანიის გენერალური დირექტორი ხარ და ალბათ ბევრს აინტერესებს როგორია ბრმა გენერალურ დირექტორად ყოფნა?"}
{"text": "What kind of specific challenges do you have, and how do you overcome them?\tრა სახის სირთულეებს აწყდები და რანაირად ართმევ თავს?"}
{"text": "Isaac Lidsky: Well, the biggest challenge became a blessing.\tისააკ ლიდსკი: ყველაზე დიდი სირთულე წყალობად მექცა."}
{"text": "I don't get visual feedback from people.\tმე მათ რეაქციებს ვერ ვხედავ."}
{"text": "(Laughter) BG: What's that noise there? IL: Yeah.\t(სიცილი) ბ.ჯ: რა აყალმაყალია?"}
{"text": "So, for example, in my leadership team meetings, I don't see facial expressions or gestures.\tი.ლ: აჰა. მაგალითად მმართველების გუნდის შეხვედრებზე, მათ გამომეტყველებებს და ჟესტებს ვერ ვხედავ."}
{"text": "I've learned to solicit a lot more verbal feedback.\tამიტომ უფრო მეტი ვერბალური რეაქციის მოთხოვნა ვისწავლე."}
{"text": "I basically force people to tell me what they think.\tადამიანებს ვაიძულებ გამოთქვან თავიანთი მოსაზრებები."}
{"text": "And in this respect, it's become, like I said, a real blessing for me personally and for my company, because we communicate at a far deeper level, we avoid ambiguities, and most important, my team knows that what they think truly matters.\tდა სწორედ ამის გამო აღვნიშნე, რომ სიბრმავე ჩემთვის და ჩემი კომპანიისთვის ნამდვილ წყალობად იქცა, რადგან ჩვენ გაცილებით უფრო სიღმისეულად ვკონტაქტობთ. თავს ვარიდებთ ორაზროვნებას და რაც ყველაზე მთავარია, ჩემმა გუნდმა იცის რომ მათი აზრი მნიშვნელოვანია."}
{"text": "BG: Isaac, thank you for coming to TED. IL: Thank you, Bruno.\tბ.ჯ: ისააკ, მადლობა TED-ში სტუმრობისთვის. ი.ლ: მადლობა ბრუნო."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "The language I'm speaking right now is on its way to becoming the world's universal language, for better or for worse.\tენა რომელზეც ახლა ვსაუბრობ, სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, საყოველთაო ენად ყალიბდება."}
{"text": "Let's face it, it's the language of the internet, it's the language of finance, it's the language of air traffic control, of popular music, diplomacy -- English is everywhere.\tთვალი გავუსწოროთ რეალობას. ეს არის ინტერნეტის, ფინანსების, საჰაერო მიმოსვლის კონტროლის, პოპულარული მუსიკის, დიპლომატიის ენა. ინგლისური არის ყველგან."}
{"text": "Now, Mandarin Chinese is spoken by more people, but more Chinese people are learning English than English speakers are learning Chinese.\tმანდარინულ ჩინურზე უფრო მეტი ადამიანი საუბრობს, თუმცა მეტი ჩინელი ეუფლება ინგლისურს, ვიდრე ინგლისურენოვანი ჩინურს."}
{"text": "Last I heard, there are two dozen universities in China right now teaching all in English.\tბოლო დროს გავიგე, რომ ჩინეთის 20 უნივერსიტეტში ყველა საგანი ინგლისურად ისწავლება."}
{"text": "English is taking over.\tინგლისური ყველგან ვრცელდება."}
{"text": "And in addition to that, it's been predicted that at the end of the century almost all of the languages that exist now -- there are about 6,000 -- will no longer be spoken.\tაგრეთვე, არსებობს პროგნოზი, რომ საუკუნის დასასრულს დღეს არსებული თითქმის ყველა ენა, დაახლოებით 6000 ენა, დიდხანს აღარ იარსებებს."}
{"text": "There will only be some hundreds left.\tმათგან მხოლოდ ასეულიღა შემორჩება."}
{"text": "And on top of that, it's at the point where instant translation of live speech is not only possible, but it gets better every year.\tუფრო მეტიც, საუბრის ცოცხალ რეჟიმში, მყისიერი თარგმანი არამხოლოდ შესაძლებელია, არამედ მათი ხარისხი ყოველწლიურად უმჯობესდება."}
{"text": "The reason I'm reciting those things to you is because I can tell that we're getting to the point where a question is going to start being asked, which is: Why should we learn foreign languages -- other than if English happens to be foreign to one?\tამ თემას იმიტომ შევეხე, რომ აუცილებლად დაისმება კითხვა, თუ რატომ უნდა ვისწავლოთ ინგლისურის გარდა სხვა უცხო ენები."}
{"text": "Why bother to learn another one when it's getting to the point where almost everybody in the world will be able to communicate in one?\tრატომ უნდა შევიწუხოთ თავი სხვა უცხო ენის შესწავლით, როცა ინგლისური ერთადერთ საკომუნიკაციო ენად იქცევა?"}
{"text": "I think there are a lot of reasons, but I first want to address the one that you're probably most likely to have heard of, because actually it's more dangerous than you might think.\tვფიქრობ საამისოდ მრავალი მიზეზი არსებობს, თუმცა პირველ რიგში ყურადღებას იმ მიზეზებზე გავამახვილებ, რაც არაერთხელ გსმენიათ, და რომლებიც სინამდვილეში იმაზე მეტად საშიშია ვიდრე თქვენ წარმოგიდგენიათ."}
{"text": "And that is the idea that a language channels your thoughts, that the vocabulary and the grammar of different languages gives everybody a different kind of acid trip, so to speak.\tყველამ ვიცით, რომ აზრებს ენის გამოყენებით ვაყალიბებთ, რომ სხვადასხვა ენის ლექსიკა და გრამატიკა, ადამიანს მძაფრი განცდების სხვადასხვა სამყაროში ამოგზაურებს. ეს საოცრად მაცდურად ჟღერს,"}
{"text": "That is a marvelously enticing idea, but it's kind of fraught.\tთუმცა ეს გარკვეულწილად პრობლემურია. ვერ ვიტყვით,"}
{"text": "So it's not that it's untrue completely.\tრომ ეს მოსაზრება სრულიად მცდარია."}
{"text": "So for example, in French and Spanish the word for table is, for some reason, marked as feminine.\tმაგალითად, ფრანგულსა და ესპანურში სიტყვა \"მაგიდა\" მდედრობითი სქესისაა."}
{"text": "So, \"la table,\" \"la mesa,\" you just have to deal with it.\tანუ \"la table,\" \"la mesa,\" მდედრობით სქესს მიეკუთვნება."}
{"text": "It has been shown that if you are a speaker of one of those languages and you happen to be asked how you would imagine a table talking, then much more often than could possibly be an accident, a French or a Spanish speaker says that the table would talk with a high and feminine voice.\tდამტკიცებულია, რომ თუ რომელიმე ამ ენაზე საუბრობთ და თუკი გკითხავენ, როგორ წარმოგიდგენიათ მაგიდის ლაპარაკი, ფრანგი და ესპანელი, უმეტეს შემთხვევაში გეტყვით, რომ მაგიდა ქალის წვრილი ხმით ილაპარაკებდა."}
{"text": "So if you're French or Spanish, to you, a table is kind of a girl, as opposed to if you are an English speaker.\tანუ თუ თქვენ ფრანგი, ან ესპანელი ხართ, მაგიდა თქვენთვის გოგოსავითაა, რასაც ვერ ვიტყვით ინგლისურენოვანზე."}
{"text": "It's hard not to love data like that, and many people will tell you that that means that there's a worldview that you have if you speak one of those languages.\tრთულია ასეთი ინფორმაცია არ გიზიდავდეთ და ბევრი ადამიანი გეტყვით, რომ თუ თქვენ რომელიმე ამ ენაზე საუბრობთ, შესაბამისი მსოფლმხედველობა გივითარდებათ."}
{"text": "But you have to watch out, because imagine if somebody put us under the microscope, the us being those of us who speak English natively.\tმაგრამ სიფრთხილეა საჭირო, რადგან წარმოიდგინეთ რა მოხდება, თუ ჩვენ, ვისთვისაც ინგლისური მშობლიურია, მიკროსკოპით დაგვაკვირდებიან."}
{"text": "What is the worldview from English?\tინგლისელის მსოფლმხედველობა როგორი იქნება?"}
{"text": "So for example, let's take an English speaker.\tმაგალითად, ავიღოთ ინგლისურენოვანი."}
{"text": "Up on the screen, that is Bono.\tეკრანზე თქვენ ხედავთ ბონოს."}
{"text": "He speaks English.\tის საუბრობს ინგლისურად."}
{"text": "I presume he has a worldview.\tვფიქრობ მას საკუთარი მსოფლმხედველობა აქვს."}
{"text": "Now, that is Donald Trump.\tეს კი, დონალდ ტრამპია."}
{"text": "In his way, he speaks English as well.\tთავისებურად, მაგრამ ისიც ინგლისურად ლაპარაკობს."}
{"text": "(Laughter) And here is Ms. Kardashian, and she is an English speaker, too.\t(სიცილი) ეს კი, ქალბატონი კარდაშიანია, რომელიც ასევე ინგლისურენოვანია."}
{"text": "So here are three speakers of the English language.\tჩვენს წინაშეა ინგლისურ ენაზე მოსაუბრე სამი ადამიანი."}
{"text": "What worldview do those three people have in common?\tრა მსოფლმხედველობა აერთიანებთ მათ?"}
{"text": "What worldview is shaped through the English language that unites them?\tრა საერთო მსოფლმხედველობა ჩამოუყალიბა ინგლისურმა ენამ მათ?"}
{"text": "It's a highly fraught concept.\tეს საკმაოდ პრობლემური აზრია."}
{"text": "And so gradual consensus is becoming that language can shape thought, but it tends to be in rather darling, obscure psychological flutters.\tთანდათანობით ვთანხმდებით, რომ აზროვნება, ენის საშუალებით ყალიბდება, მაგრამ ეს მეტად ბუნდოვანი ფსიქოლოგიური მოვლენაა."}
{"text": "It's not a matter of giving you a different pair of glasses on the world.\tეს არ ნიშნავს იმას, რომ ენა სამყაროს დასანახად სხვადასხვა სათვალეს გვაწვდის."}
{"text": "Now, if that's the case, then why learn languages?\tმაშ, თუ ასეა, რატომ უნდა შევისწავლოთ ენები?"}
{"text": "If it isn't going to change the way you think, what would the other reasons be?\tთუ უცხო ენა არ შეგვიცვლის აზროვნებას, სხვა რა მიზეზები შეიძლება იყოს?"}
{"text": "There are some.\tარსებობს რამდენიმე."}
{"text": "One of them is that if you want to imbibe a culture, if you want to drink it in, if you want to become part of it, then whether or not the language channels the culture -- and that seems doubtful -- if you want to imbibe the culture, you have to control to some degree the language that the culture happens to be conducted in.\tერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ თუ გინდათ გაითავისოთ კულტურა და მის ნაწილად იქცეთ, მიუხედავას იმისა, ენა განსაზღვრავს თუ არა კულტურის ფორმირებას, რაც სადავო საკითხია, თუ გინდათ შეითვისოთ კულტურა, გარკვეული დოზით, უნდა ფლობდეთ იმ ენას, რომელშიც კულტურა იქმნება."}
{"text": "There's no other way.\tსხვა გზა უბრალოდ არ არსებობს."}
{"text": "There's an interesting illustration of this.\tგთავაზოთ ამის საილუსტრაციო მაგალითსაც."}
{"text": "I have to go slightly obscure, but really you should seek it out.\tშეიძლება გაუგებრად ჟღერდეს ჩემი ნათქვამი, თუმცა პასუხს ნამდვილად იპოვით."}
{"text": "There's a movie by the Canadian film director Denys Arcand -- read out in English on the page, \"Dennis Ar-cand,\" if you want to look him up.\tარის ერთი კანადელი რეჟისორი დენი არკანი. მოძიებას თუ გადაწყვეტთ, ინგლისურად მისი სახელი იწერება როგორც: \"Dennis Arcand\"."}
{"text": "He did a film called \"Jesus of Montreal.\"\tმის ფილმში \"იესო მონრეალიდან\", პერსონაჟების უმრავლესობა"}
{"text": "And many of the characters are vibrant, funny, passionate, interesting French-Canadian, French-speaking women.\tენერგიული, მხიარული, ვნებიანი და საინტერესო ფრანგულად მოლაპარაკე კანადელი ფრანგი ქალები არიან."}
{"text": "There's one scene closest to the end, where they have to take a friend to an Anglophone hospital.\tფილმის ბოლოს არის სცენა, როცა მათ ინგლისურენოვან საავადმყოფოში უხდებად"}
{"text": "In the hospital, they have to speak English.\tმეგობრის წაყვანა, სადაც მათ ინგლისურად საუბარი უწევთ."}
{"text": "Now, they speak English but it's not their native language, they'd rather not speak English.\tისინი კი საუბრობენ ინგლისურად, მაგრამ ეს მათი მშობლიური ენა არაა და ურჩევნიათ არ ილაპარაკონ ამ ენაზე."}
{"text": "And they speak it more slowly, they have accents, they're not idiomatic.\tსაუბრობენ ნელა, აქცენტით, იდიომატური ლექსიკის გარეშე."}
{"text": "Suddenly these characters that you've fallen in love with become husks of themselves, they're shadows of themselves.\tუცაბედად აღმოაჩენთ, რომ ეს პერსონაჟები, რომლებიც შეგიყვარდათ,"}
{"text": "To go into a culture and to only ever process people through that kind of skrim curtain is to never truly get the culture.\tსაკუთარი თავის აჩრდილებად იქცევიან. კულტურაში შეაბიჯოთ და ადამიანები მხოლოდ ამ სქელი ფარდის მიღმა დაინახოთ, ნიშნავს რომ კულტურას ვერ ჩაწვდეთ."}
{"text": "And so to the extent that hundreds of languages will be left, one reason to learn them is because they are tickets to being able to participate in the culture of the people who speak them, just by virtue of the fact that it is their code.\tდა თუ მომავალში ასიოდე ენა დარჩება, მათი შესწავლის მიზეზი ის უნდა იყოს, რომ ისინი ერთგვარი საშვია, იმ კულტურაში მონაწილეობის მისაღებად, ვინც ამ ენაზე ლაპარაკობს. მხოლოდ იმით, რომ ეს მათი კოდია."}
{"text": "So that's one reason.\tეს არის ენის შესწავლის პირველი მიზეზი."}
{"text": "Second reason: it's been shown that if you speak two languages, dementia is less likely to set in, and that you are probably a better multitasker.\tმეორე მიზეზი: დამტკიცებულია, რომ თუ ორ ენაზე საუბრობთ, ნაკლებად გემუქრებათ დემენცია და სავარაუდოდ, რამდენიმე საქმის ერთდროულად კეთებაც უკეთ გამოგდით."}
{"text": "And these are factors that set in early, and so that ought to give you some sense of when to give junior or juniorette lessons in another language.\tეს ის ფაქტორებია, რომლებიც ადრეულ ასაკში ვლინდება და ეს მიგვანიშნებს, თუ რა ასაკიდან დავაწებინოთ პატარებს უცხო ენის შესწავლა."}
{"text": "Bilingualism is healthy.\tბილინგვიზმი ჯანმრთელობაა."}
{"text": "And then, third -- languages are just an awful lot of fun.\tმესამე მიზეზი კი ისაა, რომ ენები საოცრად გვახალისებს. ისინი ბევრად უფრო სახალისოა, ვიდრე ამას ამბობენ."}
{"text": "So for example, Arabic: \"kataba,\" he wrote, \"yaktubu,\" he writes, she writes.\tმაგალითად, არაბულ ენაზე სიტყვა \"kataba\" ნიშნავს მან(კაცმა) დაწერა. \"Yaktubu\"- ის(კაცი ან ქალი) წერს."}
{"text": "\"Uktub,\" write, in the imperative.\t\"Uktub\"- ნიშნავს \"დაწერე\", ბრძანებითი."}
{"text": "What do those things have in common?\tრა აერთიანებს ამ სიტყვებს?"}
{"text": "All those things have in common the consonants sitting in the middle like pillars.\tსიტყვების შუაში განლაგებული თანხმოვნები, რომელთა გარშემო ხმოვნები თითქოს ცეკვავენ."}
{"text": "Who wouldn't want to roll that around in their mouths?\tვის არ მოუნდება ამის წარმოთქმა?"}
{"text": "You can get that from Hebrew, you can get that from Ethiopia's main language, Amharic.\tმსგავსი მაგალითები შეიძლება შეგხვდეთ ებრაულსა და ამარულში, რომელიც ეთიოპიის ძირითადი ენაა."}
{"text": "That's fun.\tეს ნამდვილად სახალისოა."}
{"text": "Or languages have different word orders.\tასევე ენებს, სიტყვების სხვადასხვაგვარი წყობა აქვთ."}
{"text": "Learning how to speak with different word order is like driving on the different side of a street if you go to certain country, or the feeling that you get when you put Witch Hazel around your eyes and you feel the tingle.\tსიტყვების განსხვავებული წყობით ლაპარაკის სწავლა, შეიძლება შევადაროთ ზოგიერთ უცხო ქვეყანაში, საპირისპირო მხარეს მოძრაობის წესების მიხედვით მანქანის ტარებას. ან ჩხვლეტის შეგრძნებას, რომელიც თვალების გარშემო, თხილის ზეთის გამწმენდი საშუალების წასმას ახლავს."}
{"text": "So for example, \"The Cat in the Hat Comes Back,\" a book that I'm sure we all often return to, like \"Moby Dick.\"\tუცხო ენას ზუსტად ასეთი თვისება აქვს. ასე მაგალითად, წიგნი: \"ქუდიანი კატა ბრუნდება\" რომელსაც \"მობი დიკის\" მსგავსად ხშირად ვუბრუნდებით."}
{"text": "One phrase in it is, \"Do you know where I found him?\tწიგნში შემდეგნაირ ფრაზას ვხვდებით:"}
{"text": "Do you know where he was? He was eating cake in the tub, Yes he was!\"\t\"იცი სად ვიპოვე? იცი სად იყო? ის აბაზანაში ჭამდა ნამცხვარს."}
{"text": "Fine. Now, if you learn that in Mandarin Chinese, then you have to master, \"You can know, I did where him find?\tდიახ ჭამდა.\" თუ იგივეს ჩინურად სწავლობთ, ეს უნდა დაიმახსოვროთ: \"შენ შეიძლება იცოდე, მე სად ის ვიპოვე?"}
{"text": "He was tub inside gorging cake, No mistake gorging chewing!\"\tის იყო აბაზანა შიგნით შეექცეოდა ნამცხვარს. უეჭველად შეექცეოდა ღეჭავდა.\""}
{"text": "That just feels good.\tკარგი შეგრძნებაა."}
{"text": "Imagine being able to do that for years and years at a time.\tწარმოიდგინეთ, ამის გაკეთების უნარი გქონდეთ წლების მანძილზე."}
{"text": "Or, have you ever learned any Cambodian?\tაქვე გკითხავთ: ოდესმე გისწავლიათ კამბოჯური? არც მე, მაგრამ რომ მესწავლა,"}
{"text": "Me either, but if I did, I would get to roll around in my mouth not some baker's dozen of vowels like English has, but a good 30 different vowels scooching and oozing around in the Cambodian mouth like bees in a hive.\tინგლისურის მსგავსად, 13 ხმოვანს კი არ გამოვიყენებდი, არამედ მთელი 30 სხვადასხვა ჟღერადობის ხმოვნის გამოყენება მომიხდებოდა, რომელიც ბზუის და ფუსფუსებს კამბოჯელების პირში, როგორც ფუტკრები სკაში."}
{"text": "That is what a language can get you.\tსწორედ ეს არის, რასაც ენა გაძლევთ."}
{"text": "And more to the point, we live in an era when it's never been easier to teach yourself another language.\tუფრო მეტიც, ჩვენ ისეთ ეპოქაში ვცხოვრობთ, რომ უცხო ენის თვითშესწავლა, ასეთი ადვილი არასოდეს ყოფილა."}
{"text": "It used to be that you had to go to a classroom, and there would be some diligent teacher -- some genius teacher in there -- but that person was only in there at certain times and you had to go then, and then was not most times.\tადრე ადამიანს გაკვეთილზე სიარული უწევდა, სადაც დახვდებოდათ შრომისმოყვარე მასწავლებელი, რომელიც დიდებული მასწავლებელი კი იყო, მაგრამ ის მხოლოდ გარკვეულ დროს იყო ადგილზე და ეს ხშირად არ ხდებოდა."}
{"text": "You had to go to class.\tგაკვეთილებზე სიარული გიწევდათ."}
{"text": "If you didn't have that, you had something called a record.\tთუ ვერ ივლიდით, არსებობდა ფირფიტები,"}
{"text": "I cut my teeth on those.\tრაც ასევე ჩემი პირველი გამოცდილება იყო."}
{"text": "There was only so much data on a record, or a cassette, or even that antique object known as a CD.\tამ ფირფიტებზე, კასეტებზე და ისეთ ძველისძველ რამეებზე როგორიც CD დისკია, მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობის ჩაწერა შეიძლებოდა"}
{"text": "Other than that you had books that didn't work, that's just the way it was.\tამის გარდა იყო წიგნები, რომლებიც გამოუსადეგარი იყო."}
{"text": "Today you can lay down -- lie on your living room floor, sipping bourbon, and teach yourself any language that you want to with wonderful sets such as Rosetta Stone.\tუბრალოდ ასეთი რეალობა იყო. დღეს კი შეგიძლიათ იატაკზე წამოწვეთ, წრუპოთ ბურბონი და თქვენით ისწავლოთ ნებისმიერი თქვენთვის სასურველი ენა, „Rosetta Stone“-ის შესანიშნავი კრებულის გამოყენებით."}
{"text": "I highly recommend the lesser known Glossika as well.\tასევე გირჩევთ ნაკლებად ცნობილ პროგრამას \"Glossika\"."}
{"text": "You can do it any time, therefore you can do it more and better.\tეს ნებისმიერ დროს შეგიძლიათ გააკეთოთ. აქედან გამომდინარე უფრო ხშრად და უკეთ."}
{"text": "You can give yourself your morning pleasures in various languages.\tშეგიძლიათ დილის სიამოვნება, სხვადასხვა ენაზე მიიღოთ."}
{"text": "I take some \"Dilbert\" in various languages every single morning; it can increase your skills.\tმე ყოველ დილით „Dilbert“-ის კომიქსებს ვკითხულობ სხვადასხვა ენაზე, რაც უნარებს აუმჯობესებს."}
{"text": "Couldn't have done it 20 years ago when the idea of having any language you wanted in your pocket, coming from your phone, would have sounded like science fiction to very sophisticated people.\tეს ნამდვილად შეუძლებელი იყო 20 წლის წინ, როცა ნებისმიერი თქვენთვის სასურველი ენის ტელეფონში, ჯიბით ტარების პერსპექტივას, ძალიან განსწავლული ადამიანიც კი, სამეცნიერო ფანტასტიკად მიიღებდა."}
{"text": "So I highly recommend that you teach yourself languages other than the one that I'm speaking, because there's never been a better time to do it.\tასე რომ, გირჩევთ თავად შეისწავლოთ ენები, გარდა იმ ენისა, რომელზეც ახლა მე ვსაუბრობ, რადგან საამისოდ ამაზე უკეთესი დრო"}
{"text": "It's an awful lot of fun.\tარასოდეს ყოფილა. ეს საოცრად სახალისოა."}
{"text": "It won't change your mind, but it will most certainly blow your mind.\tეს არ შეგიცვლით აზროვნებას, თუმცა დიდ სიამოვნებას მოგანიჭებთ."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Good evening.\tსაღამო მშვიდობისა."}
{"text": "My journey to this stage began when I came to America at the age of 17.\tამ სცენამდე ჩემი გზა მაშინ დაიწყო, როდესაც 17 წლის ასაკში ამერიკაში ჩამოვედი."}
{"text": "You see, I'm one of the 84 million Americans who are immigrants or children of immigrants.\tიცით, მე ერთ-ერთი ვარ, იმ 84 მილიონი ამერიკელიდან ვინც იმიგრანტია, ან იმიგრანტის შვილი."}
{"text": "Each of us has a dream when we come here, a dream that usually has to be rewritten and always has to be repurposed.\tთითოეულ ჩვენგანს აქ ჩამოსვლისას ოცნება ჰქონდა, ის ოცნება, რომელიც ჩვეულებრივ უნდა გადასხვაფერდეს და მიზანი კი ყოველთვის შეეცვალოს."}
{"text": "I was one of the lucky ones.\tერთ-ერთი იღბლიანთაგანი ვიყავი,"}
{"text": "My revised dream led me to the work I do today: training immigrants to run for public office and leading a movement for inclusive democracy.\tრომლის მიზანშეცვლილმა ოცნებამ იმ საქმემდე მიმიყვანა, რომელსაც დღეს ვასრულებ ვამზადებ იმიგრანტებს საჯარო სამსახურში მოსახვედრად და ვუძღვები მოძრაობას ინკლუზიური დემოკრატიისათვის."}
{"text": "But I don't want you to think it was a cakewalk, that America opened its arms wide and welcomed me.\tმაგრამ არ მინდა იფიქროთ, რომ ეს ძალიან მარტივი იყო, რომ ამერიკამ ფართოდ გამიშალა თავისი მკლავები და კეთილად მიმიღო."}
{"text": "It's still not doing that.\tის ამას ახლაც არ აკეთებს."}
{"text": "And I've learned a few lessons along the way that I wanted to share with you, because I think that together we can make American democracy better and stronger.\tამ გზის განმავლობაში რამდენიმე გაკვეთილი ვისწავლე და მინდა გაგიზიაროთ, რადგან ვფიქრობ, რომ ერთად ჩვენ შეგვიძლია ამერიკული დემოკრატია უკეთესი და უფრო ძლიერი გავხადოთ."}
{"text": "I was born in India, the world's largest democracy, and when I was four, my family moved to Belize, the world's smallest democracy perhaps.\tმე ინდოეთში დავიბადე, ყველაზე დიდ დემოკრატიულ ქვეყანაში. ოთხი წლის რომ ვიყავი, ჩემი ოჯახი საცხოვრებლად ბელიზში გადავიდა. მსოფლიოს ალბათ ყველაზე პატარა დემოკრატიულ ქვეყანაში."}
{"text": "And at the age of 17, I moved to the United States, the world's greatest democracy.\t17 წლის ასაკში კი, შეერთებულ შტატებში გადავედი საცხოვრებლად, მსოფლიოს უდიდეს დემოკრატიაში."}
{"text": "I came because I wanted to study English literature.\tჩამოვედი, რადგან ინგლისური ლიტარატურის სწავლა მინდოდა."}
{"text": "You see, as a child, I buried my nose in books, and I thought, why not make a living doing that as an adult?\tბავშვობაში, ცხვირი წიგნებში მქონდა ჩაფლული და ვიფიქრე რატომაც არ გამომემუშავებინა ფული მოზრდილობაში ამის კეთებით?"}
{"text": "But after I graduated from college and got a graduate degree, I found myself moving from one less ideal job to another.\tმაგრამ კოლეჯის დამთავრებისა და დიპლომის მიღების შემდეგ, ერთი ნაკლებად იდეალური სამსახურიდან მეორეზე ვინაცვლებდი."}
{"text": "Maybe it was the optimism that I had about America that made me take a while to understand that things were not going to change.\tალბათ ოპტიმიზმმა, რომელიც ამერიკის მიმართ მქონდა, გარკვეული დრო წამართვა იმის გასააზრებლად, რომ არაფერი არ შეიცვლებოდა."}
{"text": "The door that I thought was open was actually just slightly ajar -- this door of America that would open wide if you had the right name, the right skin color, the right networks, but could just slam in your face if you had the wrong religion, the wrong immigration status, the wrong skin color.\tკარი, რომელიც ვფიქრობდი, რომ ღია იყო, სინამდვილეში მხოლოდ ოდნავ იყო გამოღებული. ამერიკის ის კარი, რომელიც ფართოდ გაიღებოდა, შესაბამისი სახელი, შესაბამისი კანის ფერი და შესაბამისი კავშირები რომ გქონოდათ, მაგრამ შეიძლება თქვენ ცხვირწინ მოჯახუნდეს შეუსაბამო რელიგია, შეუსაბამო იმიგრაციური სტატუსი ან შეუსაბამო კანის ფერი თუ გაქვთ."}
{"text": "And I just couldn't accept that.\tამასთან შეგუება არ შემეძლო."}
{"text": "So I started a career as a social entrepreneur, starting an organization for young people like myself -- I was young at the time that I started it -- who traced their heritage to the Indian subcontinent.\tამიტომაც, კარიერა როგორც სოციალურმა მეწარმემ წამოვიწყე და ჩემნაირი ახალგაზრდებისთვის ორგანიზაცია დავაარსე... ახალგაზრდა ვიყავი, როცა დავიწყე... ხალხისთვის, რომელთა წარმომავლობა ინდოეთის სუბკონტინენტიდანაა."}
{"text": "In that work, I became and advocate for South Asians and other immigrants.\tამ სამსახურში, სამხრეთ აზიელებისა და სხვა იმიგრანტები დამცველი გავხდი."}
{"text": "I lobbied members of Congress on policy issues.\tკონგრესის წევრებთან პოლიტიკურ საკითხებს ვლობირებდი."}
{"text": "I volunteered on election day to do exit polling.\tარჩევნების დღეს ეგზიტპოლების ჩატარებაში ვმოხალისეობდი,"}
{"text": "But I couldn't vote, and I couldn't run for office.\tმაგრამ ხმის მიცემა და თანამდებობისთვის ბრძოლა არ შემეძლო."}
{"text": "So in 2000, when it was announced that the citizenship application fee was going to more than double from 95 dollars to 225 dollars, I decided it was time to apply before I could no longer afford it.\t2000 წელს, როდესაც გამოცხადდა, რომ მოქალაქეობის განაცხადის საფასური ორზე მეტჯერ ძვირდებოდა, 95-დან 225 დოლარამდე, გადავწყვიტე, დრო იყო საბუთები შემეტანა, სანამ ამ თანხის გადახდას ვეღარ შევძლებდი."}
{"text": "I filled out a long application, answering questions about my current and my past affiliations.\tგრძელი განაცხადი შევავსე, ვპასუხობდი კითხვებს ჩემი მიმდინარე და წარსული საქმიანობების შესახებ"}
{"text": "And once the application was submitted, there were fingerprints to be taken, a test to study for, endless hours of waiting in line.\tდა როდესაც განაცხადი შევიტანე, თითის ანაბეჭდების აღება იყო საჭირო. ასევე ტესტისთვის მომზადება და რიგში ლოდინის დაუსრულებელი საათები."}
{"text": "You might call it extreme vetting.\tშეიძლება ამას მეტისმეტი კონტროლი უწოდოთ."}
{"text": "And then in December of 2000, I joined hundreds of other immigrants in a hall in Brooklyn where we pledged our loyalty to a country that we had long considered home.\tმაშინ, 2000 წლის დეკემბერში, ასობით სხვა იმიგრანტს შევუერთდი ბრუკლინის დარბაზში, სადაც ერთგულება შევფიცეთ ქვეყანას, რომელსაც უკვე დიდი ხანია სახლად მივიჩნევდით."}
{"text": "My journey from international student to American citizen took 16 years, a short timeline when you compare it to other immigrant stories.\tუცხოელი სტუდენტობიდან ამერიკის მოქალაქეობამდე მისვლას 16 წელი დასჭირდა. სხვა იმიგრანტების ისტორიებთან შეადარებთ ეს მოკლე პერიოდია."}
{"text": "And soon after I had taken that formal step to becoming an American, the attacks of September 11, 2001, changed the immigration landscape for decades to come.\tამ ფორმალური ნაბიჯიდან, გავმხდარიყავი ამერიკის მოქალაქე, მალევე, 2001 წლის 11 სექტემბრის თავდასხმამ, იმიგრაციული გარემო ათწლეულებით შეცვალა."}
{"text": "My city, New York City, was reeling and healing, and in the midst of it, we were in an election cycle.\tჩემი ქალაქი, ნიუ-იორკი შეძრული იყო და ჭრილობებს იშუშებდა და ამ დროს არჩევნების რეჟიმში ვიყავით."}
{"text": "Two things happened as we coped with loss and recovery in New York City.\tორი რამ მოხდა, როდესაც ნიუ იორკში დანაკარგს გავუმკლავდით და მდგომარეობიდან გამოვედით."}
{"text": "Voters elected Michael Bloomberg mayor of New York City.\tამომჩევრელბმა ნიუ-იორკის მერად მაიკლ ბლუმბერგი აირჩიეს."}
{"text": "We also adopted by ballot referendum the Office of Immigrant Affairs for the City of New York.\tჩვენ ასევე რეფერენდუმით მივიღეთ ნიუ-იორკის საემიგრაციო სამსახური."}
{"text": "Five months after that election, the newly elected mayor appointed me the first Commissioner of Immigrant Affairs for this newly established office.\tამ არჩევნებიდან 5 თვის შემდეგ, ახლად არჩეულმა მერმა საიმიგრაციო სამსახურის პირველ კომისრად დამნიშნა, ამ ახლად დაარსებულ სამსახურში."}
{"text": "I want you to come back to that time.\tმინდა იმ დროს დავუბრუნდეთ,"}
{"text": "I was a young immigrant woman from Belize.\tროცა ახალგაზრდა იმიგრანტი ქალი ვიყავი ბელიზიდან."}
{"text": "I had basically floundered in various jobs in America before I started a community-based organization in a church basement in Queens.\tამერიკაში, ძირითადად, სხვადასხვა სამსახურში უიმედოდ ვიბრძოდი, სანამ სათემო ორგანიზაცია არ ჩამოვაყალიბე ეკლესიის სარდაფში, კვინზში."}
{"text": "The attacks of September 11 sent shock waves through my community.\t11 სექტემბრის თავდასხმამ შოკური ტალღასავით გადაუარა ჩემს თემს."}
{"text": "People who were members of my family, young people I had worked with, were experiencing harassment at schools, at workplaces and in airports.\tჩემი ოჯახის წევრებს და ახალგაზრდებს, ვისთანაც ვმუშაობდი შეურაცხყოფდნენ სკოლებში, სამსახურებსა და აეროპორტებში"}
{"text": "And now I was going to represent their concerns in government.\tდა ახლა ვაპირებდი მთავრობისთვის მათი წუხილი წარმედგინა."}
{"text": "No job felt more perfect for me.\tარცერთი სხვა საქმე არ იყო ჩემთვის ასეთი შესაფერისი."}
{"text": "And here are two things I learned when I became Commissioner.\tორი რამ ვსწავლე, როცა კომისარი გავხდი."}
{"text": "First, well-meaning New Yorkers who were in city government holding government positions had no idea how scared immigrants were of law enforcement.\tპირველი, კეთილმოსურნე ნიუ-იორკელები, ვინც ქალაქის მმართველობაში იყვნენ და სამთავრობო პოზიციები ეკავათ აზრზე არ იყვნენ, როგორ ეშინოდათ იმიგრანტებს სამართალდამცავი ორგანოების."}
{"text": "Most of us don't really know the difference, do we, between a sheriff and local police and the FBI.\tუმეტესმა ჩენთაგანმა სინამდვილეში არც კი ვიცით განსხვავება შერიფს, ადგილობრივ პოლიციის ოფიცერსა და FBI -ს შორის"}
{"text": "And most of us, when we see someone in uniform going through our neighborhoods feel curiosity, if not concern.\tდა უმეტეს ჩვენგანი, როდესაც ვინმე ფორმიანს ხედავს, რომელიც ჩვენს უბანში გაივლის ცნობისმოყვარეობა გვძლევს, თუ არა შეშფოთება."}
{"text": "So if you're an undocumented parent, every day when you say goodbye to your child, send them off to school and go to work, you don't know what the chances are that you're going to see them at the end of the day.\tასე რომ, თუ თქვენ არალეგალი მშობელი ხართ, ყოველდღე, როცა თქვენს შვილს ემშვიდობებით, სკოლაში აგზავნით და მერე სამსახურში მიდიხართ, თქვენ არ იცით რა ალბათობაა იმისა, რომ კვლავ შეძლებთ თქვენი შვილის ნახვას დღის ბოლოს,"}
{"text": "Because a raid at your workplace, a chance encounter with local police could change the course of your life forever.\tრადგან თქვენი სამუშაო ადგილის რეიდმა ადგილოვრივ პოლიციასთან შემთხვევითმა შეხვედრამ, შეიძლება თქვენი ცხოვრება სამუდამოდ შეცვალოს."}
{"text": "The second thing I learned is that when people like me, who understood that fear, who had learned a new language, who had navigated new systems, when people like us were sitting at the table, we advocated for our communities' needs in a way that no one else could or would.\tმეორე რამ რაც ვისწავლე არის ის, რომ როცა ადამიანებს, ვისაც ჩემ მსგავსად ესმოდა ეს შიში, ვინც ისწავლა ახალი ენა, ვინც ერკვეოდა ახალ სისტემებში, როდესაც ჩვენნაირ ადამიანებს ჰქონდათ ხმის უფლება, ჩვენ ვიცავდით ჩვენი თემის ინტერესებს ისე, როგორც არავის შეეძლო, ან იზამდა."}
{"text": "I understood what that feeling of fear was like.\tმე გავაცნობიერე, თუ როგორი იყო ეს შიშის გრძნობა."}
{"text": "People in my family were experiencing it.\tჩემი ოჯახის წევრებმა გამოსცადეს ეს."}
{"text": "Young people I had worked with were being harassed, not just by classmates, but also by their teachers.\tახალგაზრდებს, რომლებთანაც ვმუშაობდი ავიწროვებდნენ არამარტო კლასელები, არამედ მასწავლებლებიც."}
{"text": "My husband, then boyfriend, thought twice before he put a backpack on or grew a beard because he traveled so much.\tჩემი მეუღლე, მაშინ ბოიფრენდი, ფრთხილობდა და ფიქრობდა სანამ ზურგჩანთას მოიკიდებდა, ან წვერს გაიზრდიდა, რადგან ის ბევრს მოგზაურობდა."}
{"text": "What I learned in 2001 was that my vote mattered but that my voice and vantage point also mattered.\t2001 წელს მივხვდი, რომ ჩემ საარჩევნო ხმასთან ერთად, ჩემი მოსაზრებების გახმოვანება და სპეციფიური ხედვა ასევე მნიშვნელოვანი იყო."}
{"text": "And it's these three things -- immigrants' votes, voices and vantage points -- that I think can help make our democracy stronger.\tსწორედ ეს სამი რამ, იმიგრანტების საარჩევნო ხმები, მოსაზრებები და სპეციფიური ხედვები არის ის, რასაც ვფიქრობ, ჩვენი დემოკრატიის გაძიერება შეუძლია."}
{"text": "We actually have the power to change the outcome of elections, to introduce new issues into the policy debate and to change the face of the pale, male, stale leadership that we have in our country today.\tჩვენ ნამდვილად შეგვწევს ძალა, რომ შევცვალოთ არჩევნების შედეგები, წამოვჭრათ ახალი საკითხები პოლიტიკურ დებატებში და შევცვალოთ ფერმკრთალი, მმართველი მამაკაცის, გაყინული სახე, რომელიც დღეს, ჩვენ ქვეყანაში გვაქვს."}
{"text": "So how do we do that?\tროგორ გავაკეთებთ ამას?"}
{"text": "Well, let's talk first about votes.\tდავიწყოთ საარჩევნო ხმებით."}
{"text": "It will come as no surprise to you that the majority of voters in America are white.\tგასაკვირი არაა, რომ ამომრჩეველთა უმრავლესობა ამერიკაში თეთრკანიანია,"}
{"text": "But it might surprise you to know that one in three voters are black, Latino or Asian.\tმაგრამ შეიძლება გაგიკვირდეთ, რომ ამომრჩევლების მესამედი შავკანიანი, ლათონო-ამერიკელები, ან აზიელია."}
{"text": "But here's the thing: it doesn't just matter who can vote, it matters who does vote.\tმაგრამ საქმე იმაშია, რომ მნიშვნელობა მხოლოდ იმას კი არ აქვს, თუ ვინაა ამომრჩეველი, არამედ ასევე თუ ვინ აძლევს ხმას."}
{"text": "So in 2012, half of the Latino and Asian-American voters did not vote.\t2012 წელს ლათონო ამერიკელი და აზიელი ამერიკელი ამომრჩევლების ნახევარს არჩევნებში მონაწილეობა არ მიუღია."}
{"text": "And these votes matter not just in presidential elections.\tდა ეს ხმები ნიშვნლოვანია არამარტო საპრეზიდენტო არჩევნების დროს,"}
{"text": "They matter in local and state elections.\tარამედ ადგილობრივ და საშტატო არჩევნებშიც."}
{"text": "In 2015, Lan Diep, the eldest son of political refugees from Vietnam, ran for a seat in the San Jose City Council.\t2015 წელს, ლენ დიპი, ვიეტნამიდან პოლიტიკური ლტოლვილების უფროსი ვაჟი, სან ხოსეს საკრებულოში ადგილის მოსაპოვებლად იბრძოდა."}
{"text": "He lost that election by 13 votes.\tმან არჩევნები 13 ხმით წააგო."}
{"text": "This year, he dusted off those campaign shoes and went back to run for that seat, and this time he won, by 12 votes.\tწელს, მან განაახლა საარჩევნო კამპანია და იმავე თანამდებობისთვის ბრძოლა განაგრძო. მეორე ჯერზე, მან 12 ხმით გაიმარჯა."}
{"text": "Every one of our votes matters.\tთითოეული მიცემული ხმა მნიშვნელოვანია."}
{"text": "And when people like Lan are sitting at the policy table, they can make a difference.\tდა როდესაც ლენის მსგავსი ადამიანები პოლიტიკურ მაგიდასთან სხედან, მათ შეუძლიათ მომავალი შეცვალონ."}
{"text": "We need those voices.\tჩვენ მათი ხმები გვჭირდება."}
{"text": "We need those voices in part because American leadership does not look like America's residents.\tჩვენ ეს ხმები გვჭირდება, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ამერიკული პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, არ ჰგავს ამერიკის მოსახლეობას."}
{"text": "There are over 500,000 local and state offices in America.\t500 000-ზე მეტი ადგილობრივი და საშტატო თანამდებობაა ამერიკაში."}
{"text": "Fewer than 2 percent of those offices are held by Asian-Americans or Latinos, the two largest immigrant groups in our country.\tთანამდებობების 2%-ზე ნაკლები უკავიათ აზიელ, ან ლათინო-ამერიკელების, რაც იმიგრანტების ორ უდიდეს ჯგუფს წარმოადგენს ქვეყანაში."}
{"text": "In the city of Yakima, Washington, where 49 percent of the population is Latino, there has never been a Latino on the city council until this year.\tიაკიმაში, ვოშინგტონში, სადაც მოსახლეობის 49% ლათინო-ამერიკელია წლევანდლამდე, ქალაქს ლათინო-ამერიკელი არასოდეს ჰყოლია ქალაქის საკრებულოში."}
{"text": "Three newly elected Latinas joined the Yakima City Council in 2016.\tსამი ახლადარჩეული ლათონო-ამერიკელი იაკიმას საკრებულოში 2016 წელს დაინიშნა."}
{"text": "One of them is Carmen Méndez.\tერთ-ერთი მათგანი კარმენ მენდეზია."}
{"text": "She is a first-generation college student.\tის პირველი თაობის კოლეჯის სტუდენტია,"}
{"text": "She grew up partly in Colima, Mexico, and partly in Yakima, Washington.\tრომელიც ნაწილობრივ კოლიმაში, მექსიკაში ნაწილობრივ კი, იაკიმაში, ვოშინგტონში გაიზარდა."}
{"text": "She's a single mother, a community advocate.\tის მარტოხელა დედა და საზოგადოების ინტერესების დამცველია."}
{"text": "Her voice on the Yakima City Council is advocating on behalf of the Latino community and of all Yakima residents.\tმისი ხმა იაკიმას საკრებულოში, იცავს ლათინო-ამერიკელი თემის და იაკიმას ყველა სხვა მცხოვრებს ინტერესებს."}
{"text": "And she's a role model for her daughter and other Latinas.\tის არის მისაბაძი მაგალითი მისი ქალიშვილისა და სხვა ლათონო ამერიკელებისთვის."}
{"text": "But the third most untapped resource in American democracy is the vantage point that immigrants bring.\tმესამე ყველაზე აუთვისებელი რესურსი ამერიკულ დემოკრატიაში, არის სპეციფიური ხედვა, რომელიც იმიგრანტებს აქვთ."}
{"text": "We have fought to be here.\tჩვენ აქ ყოფნისთვის ვიბრძოლეთ."}
{"text": "We have come for economic and educational opportunity.\tჩვენ ეკონომიკური და საგანმანათლებლო შესაძლებლობების გამო ჩამოვედით."}
{"text": "We have come for political and religious freedom.\tჩვენ ჩამოვედით პოლიტიკური და რელიგიური თავისუფლებისთვის."}
{"text": "We have come in the pursuit of love.\tჩვენ ჩამოვედით სიყვარულის ძიების გამო."}
{"text": "That dedication, that commitment to America we also bring to public service.\tეს თავდადება, ეს ერთგულება ამერიკის მიმართ ასევე საჯარო სამსახურშიც მოგვაქვს."}
{"text": "People like Athena Salman, who just last week won the primary for a seat in the Arizona State House.\tათენა სალმანის მსგავს ადამიანებს, ვინც ჯერ კიდევ გასულ კვირას მოიგო, არიზონაში საშტატო პრაიმერი."}
{"text": "Athena's father grew up in the West Bank and moved to Chicago, where he met her mother.\tათენას მამა გაიზარდა დასავლეთ სანაპროზე შემდეგ ჩიკაგოში გადავიდა საცხოვრებლად, სადაც ათენას დედა გაიცნო."}
{"text": "Her mother is part Italian, part Mexican and part German.\tმისი დედა ნაწილობრივ იტალიელი, ნაწილობრივ მექსიკელი და ნაწილობრივ გერმანელი იყო."}
{"text": "Together they moved to Arizona and built a life.\tისინი არიზონაში გადავიდნენ და დაიწყეს თანაცხოვრება."}
{"text": "Athena, when she gets to the statehouse, is going to fight for things like education funding that will help give families like hers a leg up so they can achieve the financial stability that we all are looking for.\tროდესაც ათენა მთავრობაში მივა, აპირებს იბრძოლოს ისეთი საკითხებისთვის, როგორიცაა განათლების დაფინანსება, რომელიც ხელს გაუმართავს ოჯახებს, რომ მიაღწიონ ფინანსურ სტაბილურობას, რომლისკენაც ყველა ვილტვით."}
{"text": "Immigrants' votes, voices and vantage points are what we all need to work to include in American democracy.\tიმიგრანტების საარჩევნო ხმები, მოსაზრებების გახმოვანება და სპეციფიური ხედვები, არის ის, რაც ამერიკულ დომოკრატიაში უნდა ჩავრთოთ."}
{"text": "It's not just my work. It's also yours.\tეს არამარტო ჩემი, არამედ თქვენი საქმეცაა."}
{"text": "And it's not going to be easy.\tეს არ იქნება მარტივი."}
{"text": "We never know what putting a new factor into an equation will do.\tჩვენ არასოდეს ვიცით რას მოიტანს, განტოლებაში ახალი ფაქტორების შეტანა"}
{"text": "And it's a little scary.\tდა ცოთატი საშიშია."}
{"text": "You're scared that I'm going to take away your place at the table, and I'm scared that I'm never going to get a place at the table.\tთქვენ გეშინიათ, რომ მაგიდასთან თქვენს ადგილს დავიკავებ. მე კი მეშინია, რომ მაგიდასთან ადგილს ვერასოდეს მივიღებ."}
{"text": "And we're all scared that we're going to lose this country that we know and love.\tჩვენ ყველას გვეშინია, რომ არ დავკარგოთ ეს ქვეყანა, რომელსაც ვიცნობთ და გვიყვარს."}
{"text": "I'm scared you're going to take it away from me, and you're scared I'm going to take it away from you.\tმეშინია, რომ თქვენ წართმევთ მას და თქვენ კი გეშინიათ, რომ მე წაგართმევთ."}
{"text": "Look, it's been a rough election year, a reminder that people with my immigration history could be removed at the whim of a leader.\tრთული საარჩევნო წელი გვქონდა, რომელმაც შეგვახსენა, რომ ადამიანები ჩემი იმიგრაციული წარსულით, შეიძლება განიდევნონ ლიდერის ახირების გამო,"}
{"text": "But I have fought to be in this country and I continue to do so every day.\tმაგრამ მე ვიბრძოლე, რომ ვყოფილიყავი ამ ქვეყანაში და ამის კეთებას ყოველდღე ვაგრძელებ."}
{"text": "So my optimism never wavers, because I know that there are millions of immigrants just like me, in front of me, behind me and all around me.\tასე რომ ჩემი ოპტიმიზმი არასოდეს ნელდება, რადგან ვიცი, რომ ჩემნაირი იმიგრანტი მილიონობითაა. ჩემ წინ, უკან და მთლიანად ჩემ გარშემო."}
{"text": "It's our country, too.\tეს ჩვენი ქვეყანაცაა."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So, I started my first job as a computer programmer in my very first year of college -- basically, as a teenager.\tჩემი პირველი სამსახური პროგრამისტად დავიწყე. ეს იყო კოლეჯის პირველ წელს, როცა ფაქტიურად თინეიჯერი ვიყავი."}
{"text": "Soon after I started working, writing software in a company, a manager who worked at the company came down to where I was, and he whispered to me, \"Can he tell if I'm lying?\"\tმუშაობის დაწყებიდან მალევე, რაც კომპანიისთვის პროგრამების წერას გულისხმობდა, კომპანიაში მომუშავე მენეჯერი მოვიდა ჩემთან და ჩამჩურჩულა: \"შეუძლია მას მიხვდეს, ვიტყუები თუ არა?\""}
{"text": "There was nobody else in the room.\tოთახში მეტი არავინ იყო."}
{"text": "\"Can who tell if you're lying? And why are we whispering?\"\t\"ვის შეუძლია მიხვდეს? და რატომ ვჩურჩულებთ?\""}
{"text": "The manager pointed at the computer in the room.\tმენეჯერმა ოთახში მდგარ კომპიუტერზე მიმანიშნა."}
{"text": "\"Can he tell if I'm lying?\"\t\"შეუძლია მიხვდეს, რომ ვიტყუები?\""}
{"text": "Well, that manager was having an affair with the receptionist.\tამ მენეჯერს მდივანთან რომანი ჰქონდა."}
{"text": "(Laughter) And I was still a teenager.\t(სიცილი) მე ჯერ კიდევ თინეიჯერი ვიყავი"}
{"text": "So I whisper-shouted back to him, \"Yes, the computer can tell if you're lying.\"\tდა ჩურჩულით დავუყვირე: \"დიახ, კომპიუტერს შეუძლია მიხვდეს, რომ იტყუებით\""}
{"text": "(Laughter) Well, I laughed, but actually, the laugh's on me.\t(სიცილი) მე კი ვიცინე, მაგრამ ახლა მე ვარ დასაცინი."}
{"text": "Nowadays, there are computational systems that can suss out emotional states and even lying from processing human faces.\tდღესდღეობით არსებობს გამოთვლითი სისტემები, რომლებსაც შეუძლიათ ადამიანის სახის დამუშავებით, ემოციური მდგომარეობის და ტყუილის გამოცნობაც კი."}
{"text": "Advertisers and even governments are very interested.\tსარეკლამოები და მთავრობებიც კი, ძალიან დაინტერესებულები არიან."}
{"text": "I had become a computer programmer because I was one of those kids crazy about math and science.\tმე პროგრამისტი იმიტომ გავხდი, რომ ერთ-ერთი იმ ბავშთაგანი ვიყავი, ვინც მათემატიკაზე და მეცნიერებაზე გიჟდება,"}
{"text": "But somewhere along the line I'd learned about nuclear weapons, and I'd gotten really concerned with the ethics of science.\tმაგრამ რაღაც მომენტში ბირთვულ იარაღზე შევიტყვე და სერიოზულად დავფიქრდი სამეცნიერო ეთიკაზე."}
{"text": "I was troubled.\tამან შემაწუხა."}
{"text": "However, because of family circumstances, I also needed to start working as soon as possible.\tთუმცა, ოჯახური გარემოებების გამო სამსახურის დაწყება სასწრაფოდ მჭირდებოდა."}
{"text": "So I thought to myself, hey, let me pick a technical field where I can get a job easily and where I don't have to deal with any troublesome questions of ethics.\tამიტომ ტექნიკური სფეროს არჩევა გადავწყვიტე, სადაც სამსახურს უფრო ადვილად ვიშოვიდი და სადაც არ მომიწევდა პრობლემურ ეთიკურ კითხვებთან ჭიდილი."}
{"text": "So I picked computers.\tშედეგად კომპიუტერები ავარჩიე."}
{"text": "(Laughter) Well, ha, ha, ha! All the laughs are on me.\t(სიცილი) ჰა ჰა ჰა.. მე ვარ დასაცინი."}
{"text": "Nowadays, computer scientists are building platforms that control what a billion people see every day.\tდღესდღეობით, კოპიუტერული მეცნიერები ქმნიან პლატფორმებს, რომლებიც აკონტროლებენ, თუ რას ნახულობს მილიარდობით ადამიანი ყოველდღე."}
{"text": "They're developing cars that could decide who to run over.\tისინი ქმნიან მანქანებს, რომლებიც წყვეტენ თუ ვის დაარტყან."}
{"text": "They're even building machines, weapons, that might kill human beings in war.\tისინი ისეთ მანქანებს და იარაღებსაც კი ქმნიან, რომლებსაც ადამიანების მოკვლა შეუძლიათ ომში."}
{"text": "It's ethics all the way down.\tაქ ყველგან ეთიკაა."}
{"text": "Machine intelligence is here.\tმანქანური ინტელექტი აწმყოა."}
{"text": "We're now using computation to make all sort of decisions, but also new kinds of decisions.\tჩვენ ამჟამად კომპიუტერებს მთელი რიგი გადაწყვეტილებების მისაღებად ვიყენებთ და ასევე ახალი გადაწყვეტებისთვისაც."}
{"text": "We're asking questions to computation that have no single right answers, that are subjective and open-ended and value-laden.\tჩვენ კომპიუტერებს ისეთ კითხვებს ვუსვამთ, რომლებსაც არ აქვთ ერთი სწორი პასუხი, რომლებიც სუბიექტურია და ღიაა ინტერპრეტაციებისა და შეფასებისთვის."}
{"text": "We're asking questions like, \"Who should the company hire?\"\tმაგალთად ვუსვამთ კითხვებს: \"ვინ უნდა იქირაოს კომპანიამ?\""}
{"text": "\"Which update from which friend should you be shown?\"\t\"რომელი მეგობრის, რომელი სიახლე უნდა გაჩვენოთ\""}
{"text": "\"Which convict is more likely to reoffend?\"\t\"რომელმა ნასამართლევმა უფრო დიდი შანსია, რომ გაიმეოროს დანაშაული\""}
{"text": "\"Which news item or movie should be recommended to people?\"\t\"რომელი სიახლე, ან ფილმი უნდა შევთავაზოთ ხალხს?\""}
{"text": "Look, yes, we've been using computers for a while, but this is different.\tდიახ, ჩვენ დიდი ხანია ვიყენებთ კომპიუტერებს, მაგრამ ეს სხვა რამეა."}
{"text": "This is a historical twist, because we cannot anchor computation for such subjective decisions the way we can anchor computation for flying airplanes, building bridges, going to the moon.\tეს ისტორიული შემობრუნებაა, რადგან ჩვენ ვერ დავაფუძნებთ კომპიუტერებზე ასეთ სუბიექტურ გადაწყვეტილებებს, როგორც ვაკეთებდით თვითმფრინავის მართვის, ხიდების აშენების, და მთვარეზე გაფრენის შემთხვევაში."}
{"text": "Are airplanes safer? Did the bridge sway and fall?\tთვითმფინავები ხომ უფრო უსაფრთხოა?"}
{"text": "There, we have agreed-upon, fairly clear benchmarks, and we have laws of nature to guide us.\tხიდებიც არ ინგრევა. ამ შემთხვევებში მკაფიო წესებზე შევთანხმდით და ბუნების კანონებით ვხემძღვანელობთ."}
{"text": "We have no such anchors and benchmarks for decisions in messy human affairs.\tჩვენ არ გვაქვს მსგავსი ნიშნულები და წესები ადამიანთა უწესრიგო ურთიერთობებში."}
{"text": "To make things more complicated, our software is getting more powerful, but it's also getting less transparent and more complex.\tამ ყველაფერს ის უფრო ამძიმებს, რომ ჩვენი პროგრამები სულ უფრო ძლევამოსილი და ამავე დროს ნაკლებად გასაგები და უფრო კომპლექსური ხდება"}
{"text": "Recently, in the past decade, complex algorithms have made great strides.\tცოტა ხნის წინ, გასულ ათწლეულში, კომპლექსურ ალგირითმებს დიდი მიღწევები ჰქონდათ."}
{"text": "They can recognize human faces.\tმათ ადამიანის სახეების ამოცნობა შეუძლიათ."}
{"text": "They can decipher handwriting.\tხელნაწერის გარჩევა შეუძლიათ,"}
{"text": "They can detect credit card fraud and block spam and they can translate between languages.\tშეუძლიათ ყალბი საკრედიტო ბარათი ამოიცნონ და დაბლოკონ სპამი. ასევე თარგმნონ სხვადასხვა ენებზე."}
{"text": "They can detect tumors in medical imaging.\tმათ რენტგენის სურათზე სიმსივნის აღმოჩენა შეუძლიათ."}
{"text": "They can beat humans in chess and Go.\tისინი ჭადრაკში ადამიანს ამარცხებენ."}
{"text": "Much of this progress comes from a method called \"machine learning.\"\tამ პროგრესის უმეტესობა ე.წ. \"მანქანური სწავლებით\" მიიღწევა."}
{"text": "Machine learning is different than traditional programming, where you give the computer detailed, exact, painstaking instructions.\tმანქანური სწავლება განსხვავდება ტრადიციული პროგრამირებისგან, როცა კომპიუტერს ზუსტ და დეტალურ ინსტრუქციებს აძლევთ."}
{"text": "It's more like you take the system and you feed it lots of data, including unstructured data, like the kind we generate in our digital lives.\tამ შემთხვევაში სისტემას ბევრ მონაცემს აწვდით, მათ შორის უსტრუქტურო მონაცემს. ისეთი ტიპის მონაცემებს, რომლებსაც ჩვენ ციფრულ ცხოვრებაში ვქმნით"}
{"text": "And the system learns by churning through this data.\tდა სისტემა ამ მონაცემების გარჩევას სწავლობს."}
{"text": "And also, crucially, these systems don't operate under a single-answer logic.\tასევე, საკვანძოა, რომ ეს სისტემები ერთპასუხიანი ლოგიკით არ მუშაობენ."}
{"text": "They don't produce a simple answer; it's more probabilistic: \"This one is probably more like what you're looking for.\"\tისინი მარტივ პასუხს არ იძლევიან; პასუხი უფრო სავარაუდოა: \"სავარაუდოდ ამას უფრო ეძებდით\""}
{"text": "Now, the upside is: this method is really powerful.\tამის დადებითი მხარე ისაა, რომ ეს მეთოდი მართლაც ეფექტურია."}
{"text": "The head of Google's AI systems called it, \"the unreasonable effectiveness of data.\"\tგუგლის ხელოვნური ინტელექტის სისტემების ხელმძღვანელმა მათ უწოდა: \"მონაცემების ირაციონალური ეფექტურობა\""}
{"text": "The downside is, we don't really understand what the system learned.\tუარყოფითი მხარე კი, რომ ჩვენ რეალურად არ ვიცით რა ისწავლა სისტემამ."}
{"text": "In fact, that's its power.\tპრინციპში, სწორედ ესაა მისი ძალა."}
{"text": "This is less like giving instructions to a computer; it's more like training a puppy-machine-creature we don't really understand or control.\tეს კომპიუტერისთვის ინსტრუქციების მიცემას არ ჰგავს. ეს უფრო ლეკვ-მანქანის წვრთნაა. ჩვენ რეალურად არ გვესმის და ვერ ვაკონტროლებთ."}
{"text": "So this is our problem.\tჩვენი პრობლემაც ესაა."}
{"text": "It's a problem when this artificial intelligence system gets things wrong.\tპრობლემაა, როცა ხელოვნურ ინტელექტს რაღაც არასწორად ესმის."}
{"text": "It's also a problem when it gets things right, because we don't even know which is which when it's a subjective problem.\tასევე პრობლემაა, როცა მას რაღაც სწორად ესმის, რადგან ჩვენ არც კი ვიცით რა, რა არის, როცა პრობლემა სუბიექტურია."}
{"text": "We don't know what this thing is thinking.\tჩვენ არ ვიცით ეს მოწყობილობა რას ფიქრობს."}
{"text": "So, consider a hiring algorithm -- a system used to hire people, using machine-learning systems.\tგანვიხილოთ კადრების ალგორითმი. სისტემა, რომელსაც თანამშრომლები მანქანური სწავლების გამოყენებით აჰყავს."}
{"text": "Such a system would have been trained on previous employees' data and instructed to find and hire people like the existing high performers in the company.\tასეთი სისტემა, არსებული თანამშეომლების მონაცემებზეა გაწვრთნილი, რომ იპოვოს და შეარჩიოს არსებული მაღალი შედეგების მქონე თანამშრომლების მსგავსი ხალხი."}
{"text": "Sounds good.\tმშვენივრად ჟღერს."}
{"text": "I once attended a conference that brought together human resources managers and executives, high-level people, using such systems in hiring.\tერთხელ კონფერენციას დავესწარი, რომელსაც კადრების მენეჯერები და აღმასრულებლები ესწრებოდნენ, მაღალი თანამდებობის ხალხი, რომლებიც მსგავს სისტემებს იყენებდნენ."}
{"text": "They were super excited.\tისინი აღტაცებულები იყვნენ,"}
{"text": "They thought that this would make hiring more objective, less biased, and give women and minorities a better shot against biased human managers.\tმათ წარმოედგინათ, რომ ეს თანამშრომლების აყვანის პროცესს უფრო ობიექტურს გახდიდა და ქალებს და უმცირესობებს, ადამიანი მენეჯერების ტენდენციურობასთან შედარებით მეტ შანსს მისცემდა."}
{"text": "And look -- human hiring is biased.\tდა მართლაც ადამიანების მიერ შერჩევა ტენდენციურია."}
{"text": "I know.\tეს ვიცი."}
{"text": "I mean, in one of my early jobs as a programmer, my immediate manager would sometimes come down to where I was really early in the morning or really late in the afternoon, and she'd say, \"Zeynep, let's go to lunch!\"\tერთ-ერთ ჩემ პირველ სამსახურში სადაც პროგრამისტი ვიყავი, ჩემი უფროსი ზოგჯერ მოვიდოდა ხოლმე, ძალიან ადრე დილას, ან გვიან შუადღეს და მეტყოდა: \"ზეინეპ, მოდი, ლანჩზე წავიდეთ!\""}
{"text": "I'd be puzzled by the weird timing.\tმე გაკვირვებული ვიყავი ხოლმე ასეთ დროს."}
{"text": "It's 4pm. Lunch?\t4 საათია, ლანჩი?"}
{"text": "I was broke, so free lunch. I always went.\tსაშუალება არ მქონდა, ამიტომ ამ უფასო ლანჩზე მივდიოდი."}
{"text": "I later realized what was happening.\tმოგვიანებით აღმოვაჩინე რაც ხდებოდა."}
{"text": "My immediate managers had not confessed to their higher-ups that the programmer they hired for a serious job was a teen girl who wore jeans and sneakers to work.\tჩემ უშუალო უფროსს თავისი უფროსისთვის არ უთქვამს, რომ პროგრამისტი, რომელიც სერიოზული სამუშაოსთის აიყვანა თინეიჯერი გოგო იყო, რომელიც ჯინსებით და ბოტასებით დადიოდა სამსახურში."}
{"text": "I was doing a good job, I just looked wrong and was the wrong age and gender.\tმე კარგად ვმუშაობდი, უბრალოდ არასათანადოდ გამოვიყურებოდი და შეუსაბამო ასაკის და სქესის ვიყავი."}
{"text": "So hiring in a gender- and race-blind way certainly sounds good to me.\tასე რომ, სქესის და რასის გარეშე სამსახურში აყვანა ნამდვილად კარგად ჟღერს."}
{"text": "But with these systems, it is more complicated, and here's why: Currently, computational systems can infer all sorts of things about you from your digital crumbs, even if you have not disclosed those things.\tთუმცა, ამ სისტემებით ეს უფრო რთულია და აი რატომ: დღესდღეობით გამოთვლით სისტემებს ბევრი რამის ამოცნობა შეუძლიათ თქვენ შესახებ, თქვენი ციფრული კვალის მიხედვით მაშინაც კი, თუ ეს მონაცემები არსად განგითავსებიათ."}
{"text": "They can infer your sexual orientation, your personality traits, your political leanings.\tმათ შეუძლიათ ამოიცნონ თქვენი სექსუალური ორიენტაცია, პიროვნული თვისებები, პოლიტიკური გემოვნება."}
{"text": "They have predictive power with high levels of accuracy.\tმათ მაღალი სიზუსტით პროგნოზირების უნარი აქვთ."}
{"text": "Remember -- for things you haven't even disclosed.\tგახსოვდეთ... ისეთი რამეების, რაც თქვენ არ გაგიმხელიათ."}
{"text": "This is inference.\tეს ვარაუდით ხდება."}
{"text": "I have a friend who developed such computational systems to predict the likelihood of clinical or postpartum depression from social media data.\tმე მყავს მეგობარი, რომელმაც ასეთი გამოთვლითი სისტემა შექმნა. ეს სისტემა სოციალური ქსელების მონაცემების მიხედვით კლინიკური, ან პოსტნატალური დეპრესიის ალბათობას პროგნოზირებს."}
{"text": "The results are impressive.\tშედეგები შთამბეჭდავია."}
{"text": "Her system can predict the likelihood of depression months before the onset of any symptoms -- months before.\tმის სისტემას დეპრესიის პროგნოზირება ნაბისმიერი სიმპტომების გაჩენამდე, თვეებით ადრე შეუძლია... თვეებით ადრე."}
{"text": "No symptoms, there's prediction.\tპროგნოზი უსიმპტომებოდ."}
{"text": "She hopes it will be used for early intervention. Great!\tის იმედოვნებს, რომ ამას ადრეული ინტერვენციისთვის გამოიყენებენ."}
{"text": "But now put this in the context of hiring.\tმშვენიერია! ახლა ეს სამსახურში აყვანის კონტექსტში ჩავსვათ."}
{"text": "So at this human resources managers conference, I approached a high-level manager in a very large company, and I said to her, \"Look, what if, unbeknownst to you, your system is weeding out people with high future likelihood of depression?\tმაშ, ამ კადრების მენეჯერების კონფერენციაზე, მე მივედი ერთი ძალიან დიდი კომპანიის მაღალი დონის მენეჯერთან და ვუთხარი: \"იქნებ თქვენ არ იცით და სისტემა ისეთ ხალხს აგირჩევთ, რომელთაც დეპრესიის დიდი ალბათობა აქვთ მომავალში."}
{"text": "They're not depressed now, just maybe in the future, more likely.\tისინი ამჟამად არ არიან დეპრესიაში, მომავალში კი ალბათობა დიდია."}
{"text": "What if it's weeding out women more likely to be pregnant in the next year or two but aren't pregnant now?\tან იქნებ ისეთ ქალს აარჩევს, რომელიც დიდი შანსია შემდეგი ერთი ორი წლის განმავლობაში დაფეხმძიმდეს?"}
{"text": "What if it's hiring aggressive people because that's your workplace culture?\"\tან იქნებ აგრესიული ხალხი აგირჩიოთ, რადგან ასეთია თქვენი სამუშაო გარემო?\""}
{"text": "You can't tell this by looking at gender breakdowns.\tთქვენ ამას სქესების მიხედვით ჩაშლით ვერ მიხვდებით."}
{"text": "Those may be balanced.\tისინი შეიძლება დაბალანსებული იყოს."}
{"text": "And since this is machine learning, not traditional coding, there is no variable there labeled \"higher risk of depression,\" \"higher risk of pregnancy,\" \"aggressive guy scale.\"\tრადგან ეს მანქანური სწავლებაა და არა ტრადიციული კოდირება, არ არსებობს ცვლადი სახელად: \"დეპრესიის მომატებული რისკი\" ან \"დაფეხმძმების მომატებული რისკი\" ან \"აგრესიული მამაკაცის შკალა\""}
{"text": "Not only do you not know what your system is selecting on, you don't even know where to begin to look.\tარა მხოლოდ ის არ იცით, როს მიხედვით არჩევს სისტემა, არამედ ისიც კი არ იცით, საიდან დაიწყოთ ამის გარკვევა."}
{"text": "It's a black box.\tშავი ყუთია."}
{"text": "It has predictive power, but you don't understand it.\tმას პროგნოზირების უნარი აქვს, მაგრამ თქვენ ის არ გესმით."}
{"text": "\"What safeguards,\" I asked, \"do you have to make sure that your black box isn't doing something shady?\"\t\"რა უსაფრთხოების საშუალებები გაქვთ\" ვკითხე მე, \"იმისთვის რომ დარწმუნდეთ, რომ თქვენი შავი ყუთი რამე საეჭვოს არ აკეთებს?\""}
{"text": "She looked at me as if I had just stepped on 10 puppy tails.\tმან ისე შემომხედა, თითქოს 10 ლეკვს ერთად დავაბიჯე კუდზე."}
{"text": "(Laughter) She stared at me and she said, \"I don't want to hear another word about this.\"\t(სიცილი) შემომხედა და მითხრა: \"ამაზე მეტის მოსმენას აღარ ვაპირებ\""}
{"text": "And she turned around and walked away.\tგატრიალდა და წავიდა."}
{"text": "Mind you -- she wasn't rude.\tგაითვალისწინეთ, ის არ უხეშობდა."}
{"text": "It was clearly: what I don't know isn't my problem, go away, death stare.\tმისი პოზიცია იყო: რაც არ ვიცი, ჩემი პრობლემა არაა, მომშორდი, ცივი მზერით."}
{"text": "(Laughter) Look, such a system may even be less biased than human managers in some ways.\t(სიცილი) ესეთი სისტემა მართლაც შეიძლება იყოს ნაკლებად ტენდენციური, ვიდრე ადამიანი მენეჯერები გარკვეულწილად."}
{"text": "And it could make monetary sense.\tდა შეიძლება ეს ფინანსურადაც აზრიანი იყოს,"}
{"text": "But it could also lead to a steady but stealthy shutting out of the job market of people with higher risk of depression.\tმაგრამ ამან ასევე შეიძლება სამუშაო ბაზრიდან დეპრესიის მომატებული რისკის მქონე ხალხის მუდმივ და ფარულ განდევნას შეუწყოს ხელი."}
{"text": "Is this the kind of society we want to build, without even knowing we've done this, because we turned decision-making to machines we don't totally understand?\tგვინდა კი, ასეთი საზოგადოების შენება, როცა არც კი ვიცით, რომ ამას ვაკეთებთ, რადგან გადაწყვეტულების მიღება, ისეთ მანქანებს მივანდეთ,"}
{"text": "Another problem is this: these systems are often trained on data generated by our actions, human imprints.\tრომლებიც არც კი გვესმის. კიდევ ერთი პრობლემა ისაა, რომ ეს სისტემები ხშირად იწვრთნებიან მონაცემებზე, რომლებსაც ჩვენ ვქმნით. ადამიანის კვალზე."}
{"text": "Well, they could just be reflecting our biases, and these systems could be picking up on our biases and amplifying them and showing them back to us, while we're telling ourselves, \"We're just doing objective, neutral computation.\"\tისინი შეიძლება ჩვენს ტენდენციურობებს ასახავდეს და ეს სისტემებიც ჩეიძლება ჩვენს ტენდენციებს იზიარებდნენ, აძლიერებდნენ მათ და უკან გვიბრუნებდნენ. ჩვენ კი ამ დროს თავს ვიტყუებთ: \"ჩვენ მხოლოდ ობიექტურ და ნეიტრალურ გამოთვლებს ვაწარმოებთ\""}
{"text": "Researchers found that on Google, women are less likely than men to be shown job ads for high-paying jobs.\tმკვლევარებმა დაადგინეს, რომ გუგლში ქალებმა უფრო პატარა შანსია მაღალანაზღაურებადი სამუშაოს რეკლამა ნახონ,"}
{"text": "And searching for African-American names is more likely to bring up ads suggesting criminal history, even when there is none.\tვიდრე კაცებმა. და აფრო-ამერიკული სახელების ძიებისას, უფრო დიდი შანსია კრიმინალური ხასიათის ამბავი ამოგიხტეთ მაშინაც კი როცა ის არ არსებობს."}
{"text": "Such hidden biases and black-box algorithms that researchers uncover sometimes but sometimes we don't know, can have life-altering consequences.\tასეთმა ფარულმა ტენდენციურობებმა და შავი ყუთის ალგორითმებმა, რომლებსაც მკვლევარები ზოგჯერ აღმოაჩენენ, ზოგჯერ კი არც ვიცით, შეიძლება დრამატულ შედეგებამდე მიგვიყვანოს."}
{"text": "In Wisconsin, a defendant was sentenced to six years in prison for evading the police.\tუისკონსინში ბრალდებულს 6 წელი მიუსაჯეს პოლიციისგან გაქცევის გამო."}
{"text": "You may not know this, but algorithms are increasingly used in parole and sentencing decisions.\tთქვენ შეიძლება არ იცით, მაგრამ განაჩენის გამოტანისას, ალგორითმები მზარდად გამოიყენება."}
{"text": "He wanted to know: How is this score calculated?\tმას უნდოდა გაეგო: როგორ გამოითვალეს?"}
{"text": "It's a commercial black box.\tეს კომერციული შავი ყუთია."}
{"text": "The company refused to have its algorithm be challenged in open court.\tკომპანიამ უარი განაცადა მათი ალგორითმი ღია სასამართლოზე განეხილათ,"}
{"text": "But ProPublica, an investigative nonprofit, audited that very algorithm with what public data they could find, and found that its outcomes were biased and its predictive power was dismal, barely better than chance, and it was wrongly labeling black defendants as future criminals at twice the rate of white defendants.\tმაგრამ არასამთავრობო \"ProPublica\"-მ ეს ალგორითმი შეამოწმა, იმ გასაჯაროებული მონაცემებით რაც იპოვეს და აღმჩნდა, რომ შედეგები ტენდენციური იყო და პროგნოზირების უნარი საშინელი. შემთხვევითობაზე ოდნავ უკეთესი. ის შავკანიან ბრალდებულებს, მომავალ კრიმინალებად ორჯერ უფრო ხშირად აფასებდა ვიდრე თეთრკანიანებს."}
{"text": "So, consider this case: This woman was late picking up her godsister from a school in Broward County, Florida, running down the street with a friend of hers.\tგანვიხილოთ ასეთი შემთხვევა: ამ ქალს ბროუარდის ოლქში, ფლორიდაში სკოლიდან საკუთარი სულიერი დის წამოსაყვანად აგვიანდებოდა, როცა ქუჩაში მირბოდა მის მეგობართან ერთად,"}
{"text": "They spotted an unlocked kid's bike and a scooter on a porch and foolishly jumped on it.\tმათ საბავშვო ველოსიპედი და სკუტერი შენიშნეს და სისულელით შეხტნენ მათზე."}
{"text": "As they were speeding off, a woman came out and said, \"Hey! That's my kid's bike!\"\tიმ ადგილს რომ შორდებოდნენ, ქალი გამოვიდა და თქვა: \"ეი! ეს ჩემი ბავშვის ველოსიპედია!\""}
{"text": "They dropped it, they walked away, but they were arrested.\tმათ დატოვეს ველოსიპედი და სკუტერი და წავიდნენ, მაგრამ ისინი მაინც დააკავეს."}
{"text": "She was wrong, she was foolish, but she was also just 18.\tის შეცდა, სულელურად მოიქცა, მაგრამ ის მხოლოდ 18 იყო."}
{"text": "She had a couple of juvenile misdemeanors.\tმას რამდენიმე ახალგაზრდული წვრილმანი დანაშაული ჰქონდა."}
{"text": "Meanwhile, that man had been arrested for shoplifting in Home Depot -- 85 dollars' worth of stuff, a similar petty crime.\tამ დროს, ეს კაცი მაღაზია \"Home Depot \"-ს გაქურდვისთვის დააკავეს 85 დოლარის ღირებულების საქონელი მოიპარა. საკმაოდ მსგავსი დანაშაული,"}
{"text": "But he had two prior armed robbery convictions.\tმაგრამ ის ადრე 2 შეიარაღებული ყაჩაღობისთვისაც იყო გასამართლებული."}
{"text": "But the algorithm scored her as high risk, and not him.\tთუმცა, ალგორითმა უფრო მაღალი რისკის მქონედ ქალი შეაფასა და არა ის."}
{"text": "Two years later, ProPublica found that she had not reoffended.\t2 წლის შემდეგ \"ProPublica\"-მ აღმოაჩინა რომ მას განმეორებითი დანაშაული არ ჩაუდენია."}
{"text": "It was just hard to get a job for her with her record.\tსამუშაოს შოვნა კი გაუძნელდა, ასეთი წარსულის გამო."}
{"text": "He, on the other hand, did reoffend and is now serving an eight-year prison term for a later crime.\tთავის მხრივ, იმ კაცმა დანაშაული გაიმეორა და ამჟამად 8 წლიან სასჯელს იხდის ბოლო დანაშაულისთვის."}
{"text": "Clearly, we need to audit our black boxes and not have them have this kind of unchecked power.\tცხადია, ჩვენი შავი ყუთები უნდა შევამოწმოთ და არ უნდა მივცეთ მათ, ასეთი უკონტროლო ძალაუფლება."}
{"text": "(Applause) Audits are great and important, but they don't solve all our problems.\t(აპლოდისმენტები) შემოწმება და კონტროლი მნიშვნელოვანია, მაგრამ ეს ყველა პრობლემას არ აგვარებს."}
{"text": "Take Facebook's powerful news feed algorithm -- you know, the one that ranks everything and decides what to show you from all the friends and pages you follow.\tავიღოთ ფეისბუკის სიახლეების მძლავრი ალგორითმი. აი ის, ყველაფერს რომ ახარისხებს და წყვეტს რა უნდა გაჩვენოთ, ყველა მეგობრიდან და გვერდიდან, რომელის გამომწერიც ხართ."}
{"text": "Should you be shown another baby picture?\tუნდა გაჩვენოთ თუ არა, კიდევ ერთი ბავშვის სურათი?"}
{"text": "(Laughter) A sullen note from an acquaintance?\t(სიცილი) ნაცნობის სევდიანი წერილი?"}
{"text": "An important but difficult news item?\tმნიშვნელოვანი, მაგრამ მძიმე სიახლე?"}
{"text": "There's no right answer.\tარ არსებობს სწორი პასუხი."}
{"text": "Facebook optimizes for engagement on the site: likes, shares, comments.\tფეისბუკი თქვენი ქმედებების ოპტიმიზაციას აკეთებს მოწონებები, გაზიარებები, კომენტარები."}
{"text": "In August of 2014, protests broke out in Ferguson, Missouri, after the killing of an African-American teenager by a white police officer, under murky circumstances.\t2014 წლის აგვისტოში ფერგიუსონში, მისური, თეთრკანიანი პოლიციელის მიერ ბუნდოვან ვითარებაში აფრო-ამერიკელი თინეიჯერის მკვლელობას, პროტესტის ტალღა მოჰყვა."}
{"text": "The news of the protests was all over my algorithmically unfiltered Twitter feed, but nowhere on my Facebook.\tპროტესტის ამბები ჩემ ალგორითმულად დაუფილტრავ ტვიტერზე ყველგან იყო, მაგრამ ფეისბუკზე არსად ჩანდა."}
{"text": "Was it my Facebook friends?\tშეიძლება ჩემი ფეისბუკ მეგობრების გამო იყო ასე?"}
{"text": "I disabled Facebook's algorithm, which is hard because Facebook keeps wanting to make you come under the algorithm's control, and saw that my friends were talking about it.\tგავთიშე ფეისბუკის ალგორითმი, რაც რთულია, რადგან ფეისბუკი მუდმივად ცდილობს ალგორითმის კონტროლის ქვეშ მოგაქციოთ. გათიშვის შემდეგ, ვნახე რომ მეგობრები საუბრობენ ამაზე."}
{"text": "It's just that the algorithm wasn't showing it to me.\tუბრალოდ ალგორითმი არ მაჩვენებდა ამას."}
{"text": "I researched this and found this was a widespread problem.\tგამოვიკვლიე და აღმოვაჩინე, რომ ეს გავრცელებული პრობლემაა."}
{"text": "The story of Ferguson wasn't algorithm-friendly.\tფერგიუსონის თემა, ალგორითმისთვის არ იყო პრიორიტეტული."}
{"text": "It's not \"likable.\"\tარ იყო \"მოწონებადი\""}
{"text": "Who's going to click on \"like?\"\tვინ დააჭერდა \"მოწონებას\"?"}
{"text": "It's not even easy to comment on.\tმასზე კომენტარიც კი რთულია."}
{"text": "Without likes and comments, the algorithm was likely showing it to even fewer people, so we didn't get to see this.\tმოწონებებისა და კომენტარების გარეშე, ალგორითმი უფრო ცოტა ადამიანს აჩვენებს მას, ამიტომაც ვერ ვნახულობდით მას."}
{"text": "Instead, that week, Facebook's algorithm highlighted this, which is the ALS Ice Bucket Challenge.\tსამაგიეროდ, იმ კვირას, ფეისბუკის ალგორითმმა ეს გამოკვეთა: \"ყინულიანი სათლის გამოწვევის\" კამპანია."}
{"text": "Worthy cause; dump ice water, donate to charity, fine.\tღირებული რამაა; ვისხამთ ყინულიან წყალს და ვრიცხავთ შემოწირულობას."}
{"text": "But it was super algorithm-friendly.\tმშვენიერია. ის ალგორითმისთვის ძალიან პრიორიტეტული იყო."}
{"text": "The machine made this decision for us.\tმანქანამ ეს გადაწყვეტილება ჩვენ მაგივრად მიიღო."}
{"text": "A very important but difficult conversation might have been smothered, had Facebook been the only channel.\tრთული, მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვანი დისკუსია, შეიძლება არ შემდგარიყო, ფეისბუკი ერთადერთი საშუალება რომ ყოფილიყო."}
{"text": "Now, finally, these systems can also be wrong in ways that don't resemble human systems.\tდა ბოლოს, ეს სისტემები შეიძლება ადამიანებისთვის არადამახასიათებლად ცდებოდნენ."}
{"text": "Do you guys remember Watson, IBM's machine-intelligence system that wiped the floor with human contestants on Jeopardy?\tგახსოვთ უოტსონი, IBM-ის მანქანური ინტელექტის სისტემა, რომელმაც ვიქტორინა \"Jeopardy\"-ში მონაწილე ადამიანი გაანადგურა?"}
{"text": "It was a great player.\tის დიდებული მოთამაშე იყო."}
{"text": "But then, for Final Jeopardy, Watson was asked this question: \"Its largest airport is named for a World War II hero, its second-largest for a World War II battle.\"\tთუმცა, ფინალში უოტსონს ჰკითხეს: \"მისი უდიდესი აეროპორტი მეორე მსოფლიო ომის გმირის სახელობისაა, მისი სიდიდით მეორე აეროპორტი მეორე მსოფლიო ომის ბრძოლის სახელობის.\""}
{"text": "(Hums Final Jeopardy music) Chicago.\t(Jeopardy-ს საფინალო მუსიკა) ჩიკაგო."}
{"text": "The two humans got it right.\tორმა ადამიანმა სწორად უპასუხა."}
{"text": "Watson, on the other hand, answered \"Toronto\" -- for a US city category!\tუოტსონმა უპასუხა: \"ტორონტო\"... აშშ-ს ქალაქების კატეგორიაში."}
{"text": "The impressive system also made an error that a human would never make, a second-grader wouldn't make.\tშთამბეჭდავმა სისტემამ ისეთი შეცდომა დაუშვა, რომელსაც ადამიანი არასდროს დაუშვებდა. მეორე კლასელი არ დაუშვებდა."}
{"text": "Our machine intelligence can fail in ways that don't fit error patterns of humans, in ways we won't expect and be prepared for.\tმანქანურმა ინტელექტმა შეიძლება ისეთი შეცდომები დაუშვას, რომლებიც ადამიანური შეცდომების ხასიათში არ ჯდება. და რომლებსაც შეიძლება არ ველოდოთ და მოუმზადებლები აღმოვჩნდეთ."}
{"text": "It'd be lousy not to get a job one is qualified for, but it would triple suck if it was because of stack overflow in some subroutine.\tსამწუხაროა, როცა სამუშაოზე შესაბამისი კადრი ვერ აღმოჩნდება, მაგრამ ბევრად უარესია, თუ ეს რომელიღაც ქვეპროგრამაში, სტეკის გადავსების გამო მოხდა."}
{"text": "(Laughter) In May of 2010, a flash crash on Wall Street fueled by a feedback loop in Wall Street's \"sell\" algorithm wiped a trillion dollars of value in 36 minutes.\t(სიცილი) 2010 წლის მაისში, \"უოლ სტრიტის\" საფონდო ბირჟის ვარდნამ, რომელიც \"უოლ სტრიტის\" \"გაყიდვის\" ალგორითმის, უკუკავშირის ციკლით იყო გამოწევეული, ტრილიონი დოლარის ღირებულების დაკარგვა გამოიწვია 36 წუთში."}
{"text": "I don't even want to think what \"error\" means in the context of lethal autonomous weapons.\tწარმოსადგენადაც კი რთულია რას შეიძლება ნიშნავდეს \"შეცდომა\" ავტომატური ლეტალური იარაღის შემთხვევაში."}
{"text": "So yes, humans have always made biases.\tასე რომ, დიახ ადამიანები ყოველთვის ტენდენციურები არიან."}
{"text": "Decision makers and gatekeepers, in courts, in news, in war ...\tგადაწყვეტილების მიმღებები და დარაჯები, სასამართლოებში, ახალ ამბებში, ომში..."}
{"text": "they make mistakes; but that's exactly my point.\tისინი შეცდომებს უშვებენ, მაგრამ სწორედ ამაშია საქმე."}
{"text": "We cannot escape these difficult questions.\tჩვენ გვერდს ვერ ავუვლით ამ რთულ კითხვებს."}
{"text": "We cannot outsource our responsibilities to machines.\tჩვენ ვერ გადავაბარებთ ჩვენს ვალდებულებებს მანქანებს."}
{"text": "(Applause) Artificial intelligence does not give us a \"Get out of ethics free\" card.\t(აპლოდისმენტები) ხელოვნური ინტელექტი ვერ მოგცვემს ეთიკური პრობლემების თავიდან აცილების საშუალებას."}
{"text": "Data scientist Fred Benenson calls this math-washing.\tმონაცემების სპეციალისტი ფრედ ბენენსონი ამას მათემატიკურ-წმენდას ეძახის."}
{"text": "We need the opposite.\tჩვენ ამის საპირისპირო გვჭირდება."}
{"text": "We need to cultivate algorithm suspicion, scrutiny and investigation.\tჩვენ ალგორითმის მიმართ ეჭვის, შესწავლის და კვლევის წახალისება გვჭირდება."}
{"text": "We need to make sure we have algorithmic accountability, auditing and meaningful transparency.\tუნდა დავრწმუნდეთ ჩვენ ალგორითმულ ანგარიშვალდებულებაში, შემოწმებასა და გამჭვირვალობაში."}
{"text": "We need to accept that bringing math and computation to messy, value-laden human affairs does not bring objectivity; rather, the complexity of human affairs invades the algorithms.\tჩვენ უნდა გვესმოდეს, რომ მათემატიკის და გამოთვლის შემოტანას, უწესრიგო, ღირებულებებით სავსე ადამიანურ ურთიერთობებში არ მოაქვს ობიექტურობა, არამედ ადამიანური ურთიერთობების სირთულე იჭრება ალგორითმებში."}
{"text": "Yes, we can and we should use computation to help us make better decisions.\tდიახ, ჩვენ შეგვიძლია და უნდა გამოვიყენოთ გამოთვლა, უკეთესი გადაწყვეტულებების მისაღებად,"}
{"text": "But we have to own up to our moral responsibility to judgment, and use algorithms within that framework, not as a means to abdicate and outsource our responsibilities to one another as human to human.\tმაგრამ ასევე მორალური პასუხისმგებლობა უნდა ავიღოთ გადაწყვეტილებებზე და ამ სქემაში გამოვიყენოთ ალგორითმები და არა ერთმანეთზე, როგორც ადამიანიდან ადამიანზე პასუხისმგებლობების გადაბარების საშუალებად."}
{"text": "Machine intelligence is here.\tმანქანური ინტელექტი აწმყოა."}
{"text": "That means we must hold on ever tighter to human values and human ethics.\tეს ნიშნავს, რომ ჩვენ კიდევ უფრო მეტად უნდა ჩავეჭიდოთ ადამიანურ ფასეულობებსა და ადამიანურ ეთიკას"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Some people are obsessed by French wines.\tზოგიერთი ადამიანი გატაცებულია ფრანგული ღვინით,"}
{"text": "Others love playing golf or devouring literature.\tზოგს გოლფის თამაში უყვარს, ან ლიტერატურის გატაცებით კითხვა."}
{"text": "One of my greatest pleasures in life is, I have to admit, a bit special.\tჩემი ცხოვრების ერთ-ერთი უდიდესი სიამოვნება, უნდა ვაღიარო, ცოტათი განსაკუთრებულია."}
{"text": "I cannot tell you how much I enjoy watching cities from the sky, from an airplane window.\tვერ აღგიწერთ, თუ რა სიამოვნებას მანიჭებს ქალაქების ციდან, თვითმფრინავის ფანჯრიდან ყურება ზოგიერთი ქალაქი"}
{"text": "Some cities are calmly industrious, like Dusseldorf or Louisville.\tინდუსტრიულია. მაგალითად დუსელდორფი, ან ლუივილი."}
{"text": "Others project an energy that they can hardly contain, like New York or Hong Kong.\tსხვები წარმოქმნიან ენერგიას, რომელსაც ისინი რთულად აკონტროლებენ მაგალითად, ნიუ-იორკი, ან ჰონკონგი"}
{"text": "And then you have Paris or Istanbul, and their patina full of history.\tდა შემდეგ გვაქვს პარიზი, ან სტამბული და მათი ისტორიით სავსე პატინა."}
{"text": "I see cities as living beings.\tმე ქალაქებს, როგორც ცოცხალ არსებებს ისე აღვიქვამ"}
{"text": "And when I discover them from far above, I like to find those main streets and highways that structure their space.\tდა როდესაც მათ ზემოდან აღმოვაჩენ, მათი სტრუქტურის განმსაზღვრელი მთავარი ქუჩების"}
{"text": "Especially at night, when commuters make these arteries look dramatically red and golden: the city's vascular system performing its vital function right before your eyes.\tდა გზატკეცილების პოვნა მიყვარს. განსაკუთრებით ღამით, როცა მოძრაობა ამ არტერიებს წითელად და ოქროსფრად აქცევს. ქალაქის სისხლძარღვთა სისტემა თავის სასიცოცხლო ფუნქციას თქვენს თვალწინ ასრულებს,"}
{"text": "But when I'm sitting in my car after an hour and a half of commute every day, that reality looks very different.\tმაგრამ როცა მანქანაში ვზივარ ყოველდღე საათნახევრიანი მგზავრობის შემდეგ, ეს რეალობა ძალიან სხვანაირად გამოიყურება"}
{"text": "(Laughter) Nothing -- not public radio, no podcast -- (Laughter) Not even mindfulness meditation makes this time worth living.\t(სიცილი) არაფერი... არც რადიო, არც პოდკასტი (სიცილი) არც მედიტაცია ხდის ამ დროს სიცოცხლეს ღირებულს"}
{"text": "(Laughter) Isn't it absurd that we created cars that can reach 130 miles per hour and we now drive them at the same speed as 19th-century horse carriages?\t(სიცილი) განა ეს აბსურდი არაა, რომ ჩვენ ვქმნით მანქანებს, რომლებსაც შეუძლიათ 200 კმ/სთ-ს გადააჭარბონ ჩვენ კი მათ იმავე სიჩქარით ვატარებთ, როგორც მე-19 საუკუნის ეტლებს?"}
{"text": "(Laughter) In the US alone, we spent 29.6 billion hours commuting in 2014.\t(სიცილი) მხოლოდ შეერთებულ შტატებში 2014 წელს 29.6 მილიარდი საათი მგზავრობაში გავატარეთ."}
{"text": "With that amount of time, ancient Egyptians could have built 26 Pyramids of Giza.\tამ დროის მონაკვეთში ძველ ეგვიპტელებს შეეძლოთ 26 გიზის პირამიდა აეშენებინათ."}
{"text": "(Laughter) We do that in one year.\t(სიცილი) ჩვენ ამას ერთ წელში ვაკეთებთ."}
{"text": "A monumental waste of time, energy and human potential.\tეს არის უდიდესი დროის, ენერგიისა და ადამიანის პოტენციალის ფლანგვა"}
{"text": "For decades, our remedy for congestion was simple: build new roads or enlarge existing ones.\tათწლეულების განმავლობაში, გზების გადატვირთულობის ჩვენეული წამალი მარტივი იყო: ახალი გზების აშენება, ან არსებულების გაფართოება."}
{"text": "And it worked.\tამან იმუშავა, შესანიშნავად იმუშავა პარიზში."}
{"text": "It worked admirably for Paris, when the city tore down hundreds of historical buildings to create 85 miles of transportation-friendly boulevards.\tროდესაც ქალაქმა ათასობით ისტორიული შენობა დაანგრია, რათა 137 კმ სატრანსპორტო გზა შეექმნა"}
{"text": "And it still works today in fast-growing emerging cities.\tდა დღეს, სწრაფად მზარდ ქალაქებში ის კვლავაც მუშაობს."}
{"text": "But in more established urban centers, significant network expansions are almost impossible: habitat is just too dense, real estate, too expensive and public finances, too fragile.\tმაგრამ უფრო დიდ ურბანულ ცენტრებში, სატრანსპორტო ქსელის მნიშვნელოვანი გაფართოება, თითქმის შეუძლებელია: დასახლება მეტისმეტად მჭიდროა კერძო საკუთრება მეტისმეტად ძვირი და დაფინანსება კი - არასაკმარისი."}
{"text": "Our city's vascular system is getting clogged, it's getting sick, and we should pay attention.\tჩვენი ქალაქების სისხლღარღვთა სისტემა იჭედება და ავადდება და ყურადღება უნდა მივაქციოთ."}
{"text": "Our current way of thinking is not working.\tჩვენი ამჟამინდელი ხედვები არ მუშაობს."}
{"text": "For our transportation to flow, we need a new source of inspiration.\tჩვენი მოძრაობის გაადვილებისთვის, ახალი შთაგონების წყარო გვჭირდება."}
{"text": "So after 16 years working in transportation, my \"aha moment\" happened when speaking with a biotech customer.\tასე რომ სატრანსპორტო სფეროში 16 წლიანი მუშაობის შემდეგ, ჩემი \"აჰაა\" მომენტი დადგა ბიოტექნიკ კლიენტთან საუბრის დროს."}
{"text": "She was telling me how her treatment was leveraging specific properties of our vascular system.\tის მიყვებოდა, თუ როგორ აუმჯობესებდა მისი მკურნალობის მეთოდი ჩვენს გულსისხლძარღვთა გარკვეულ ნაწილებს"}
{"text": "\"Wow,\" I thought, \"Our vascular system -- all the veins and arteries in our body making miracles of logistics every day.\"\t\"ვაუ\", გავიფიქრე, \"ჩვენი გულსისხლღარღვთა სისტემა, ჩვენი ყველა ვენა და არტერია, ჩვენ სხეულში ლოჯისტიკის სასწაულებს სჩადის ყოველდღიურად\""}
{"text": "This is the moment I realized that biology has been in the transportation business for billions of years.\tამ მომენტში გავაცნობიერე, რომ ბიოლოგია მილიარდობით წელია სატრანსპორტო საქმეშია."}
{"text": "It has been testing countless solutions to move nutrients, gases and proteins.\tის უამრავ გადაწყვეტებს სცდიდა, რომ გადაეადგილებინა საკვები პროდუქტები, გაზები და ცილები."}
{"text": "It really is the world's most sophisticated transportation laboratory.\tის ნამდვილად არის მსოფლიოს ყველაზე დახვეწილი ტრანსპორტირების ლაბორატორია."}
{"text": "So, what if the solution to our traffic challenges was inside us?\tმაშ, შეიძლება ჩვენი საგზაო პრობლემების გასაღები სწორედ ჩვენშია."}
{"text": "I wanted to know: Why is it that blood flows in our veins most of our lives, when our big cities get clogged on a daily basis?\tმინდოდა გამეგო: რატომ არის, რომ სისხლი ჩვენ ვენებში მთელი ჩვენი ცხოვრება მიედინება, მაშინ როცა ჩვენი დიდი ქალაქები ყოველდღიურად იჭედება?"}
{"text": "And the reality is that you're looking at two very different networks.\tსაქმე ისაა, რომ თქვენ ორ განსხვავებულ ქსელს უყურებთ."}
{"text": "I don't know if you realize, but each of us has 60,000 miles of blood vessels in our bodies -- 60,000 miles.\tარ ვიცი, თუ აცნობიერებთ, მაგრამ თითოეულ ჩვენგანს 100 000 კმ სისხლძარღვი აქვს ჩვენ სხეულში 100 000 კმ,"}
{"text": "That's two-and-a-half times the Earth's circumference, inside you.\tეს ორ-ნახევარჯერ დედამიწის გარშემოწერილობაა თქვენში."}
{"text": "What it means is that blood vessels are everywhere inside us, not just under the surface of our skin.\tრაც გულისხმობს იმას, რომ სისხლის უჯრედები ჩვენ მთელ სხეულში არიან და არა მხოლოდ ჩვენი კანის ქვეშ."}
{"text": "But if you look at our cities, yes, we have some underground subway systems and some tunnels and bridges, and also some helicopters in the sky.\tთუმცა, თუ შეხედავთ ჩვენს ქალაქებს დიახ, ჩვენ გვაქვს მიწისქვეშა მეტროს რაღაც ქსელები, გვირაბები და ხიდები და ვერტმფრენები ცაში,"}
{"text": "But the vast majority of our traffic is focused on the ground, on the surface.\tმაგრამ ჩვენი საცობების დიდი უმრავლესობა, ხმელთის ზედაპირზეა."}
{"text": "So in other words, while our vascular system uses the three dimensions inside us, our urban transportation is mostly two-dimensional.\tსხვა სიტყვებით, მაშინ როცა ჩვენი სისხლძარღვთა სისტემა იყენებს სამ განზომილებას ჩვენში, ჩვენი საქალაქო ტრანსპორტი ძირითადად ორგანზომილებიანია."}
{"text": "And so what we need is to embrace that verticality.\tამიტომ, ჩვენ ამ ვერტიკალურობის ათვისება გვჭირდება."}
{"text": "If our surface grid is saturated, well, let's elevate our traffic.\tთუ ჩვენი ზედაპირის ქსელი გაჟღენთილია, მოდით ავწიოთ ჩვენი ტრანსპორტი."}
{"text": "This Chinese concept of a bus that can straddle traffic jams -- that was an eye-opener on new ways to think about space and movement inside our cities.\tეს ავტობუსის ჩინური კონცეფციაა, რომელსაც შეუძლია საცობებში იაროს. ეს ჩვენ ქალაქებში გზების, სივრცისა და მოძრაობის სფეროში აღმოჩენა იყო."}
{"text": "And we can go higher, and suspend our transportation like we did with our electrical grid.\tჩვენ უფრო მაღლა ასვლაც შეგვიძლია. ჩვენი ტრანსპორტი ჩამოკიდება, როგორც ჩვენი ელექტრული სისტემის შემთხვევაში გავაკეთეთ."}
{"text": "Tel Aviv and Abu Dhabi are talking about testing these futuristic networks of suspended magnetic pods.\tთელავივში და აბუდაბიში საუბრობენ ჩამოკიდებული მაგნიტური ტრანსპორტის ფუტურისტული ქსელების გამოცდაზე"}
{"text": "And we can keep climbing, and fly.\tდა ჩვენ შეგვიძლია განვაგრძოთ ცოცვა და ფრენა."}
{"text": "The fact that a company like Airbus is now seriously working on flying urban taxis is telling us something.\tის ფაქტი, რომ კომპანია, როგორიცაა ეარბასი სერიოზულად მუშაობს მფრინავ საქალაქო ტაქსებზე, მრვალისმთქმელია ჩვენთვის."}
{"text": "Flying cars are finally moving from science-fiction déjà vu to attractive business-case territory.\tმფრინავი მანქანები, საბოლოოდ გადმოდიან სამეცნიერო ფანტასტიკის დეჟავუდან, მიმზიდველი ბიზნეს სექტორის სფეროში."}
{"text": "And that's an exciting moment.\tდა ეს მეტად ამაღელვებელი მომენტია"}
{"text": "So building this 3-D transportation network is one of the ways we can mitigate and solve traffic jams.\tასე რომ ამ სამგანზომილებიანი სატრანსპორტო ქესლის აშენება არის საცობების პრობლემის შემსუბუქებისა და გადაჭრის ერთ-ერთ გზა."}
{"text": "But it's not the only one.\tმაგრამ ეს ერთადერთი გზა არაა."}
{"text": "We have to question other fundamental choices that we made, like the vehicles we use.\tჩვენ სხვა ჩვენი ფუნდამენტური გადაწყვეტილებები უნდა დავაყენოთ კითხვის ნიშნის ქვეშ. მაგალითად, მანქანები, რომელსაც ვიყენებთ."}
{"text": "Just imagine a very familiar scene: You've been driving for 42 minutes.\tუბრალოდ წარმოიდგინეთ ძალიან ნაცნობი სცენა: თქვენ მანქანას 42 წუთი ატარებთ."}
{"text": "The two kids behind you are getting restless.\tორი ბავშვი თქვენ უკან ვერ ისვენებს და თქვენ გაგვიანდებათ"}
{"text": "Do you see that slow car in front of you?\tხედავთ ნელა მოსიარულე მანქანს თქვენ წინ?"}
{"text": "Always comes when you're late, right?\tყოველთვის გეღობებათ, როცა გაგვიანდებათ, არაა?"}
{"text": "(Laughter) That driver is looking for parking.\t(სიცილი) ეს მძღოლი პარკინგის ადგილს ეძებს."}
{"text": "There is no parking spot available in the area, but how would he know?\tარც ერთი ადგილი არაა თავისუფალი, მაგრამ მას საიდან უნდა სცოდნოდა?"}
{"text": "It is estimated that up to 30 percent of urban traffic is generated by drivers looking for parking.\tდათვლილია, რომ ქალაქში საცობების 30 პროცენტამდე, პარგინგის მაძებარი მძღოლები იწვევენ."}
{"text": "Do you see the 100 cars around you?\tხედავთ 100 მანქანას თქვენ გარშემო?"}
{"text": "Eighty-five of them only have one passenger.\t85 მათგანს მხოლოდ ერთი მგზავრი ჰყავს."}
{"text": "Those 85 drivers could all fit in one Londonian red bus.\tეს 85 მძღოლი, შეიძლება ერთ ლონდონის წითელ ავტობუსში ჩატეულიყო."}
{"text": "So the question is: Why are we wasting so much space if it is what we need the most?\tასე რომ ისმის კითხვა: რატომ ვფლანგავთ ამდენ სივრცეს, თუ ესაა, რაც ყველაზე მეტად გვჭირდება"}
{"text": "Why are we doing this to ourselves?\tრატომ ვუკეთებთ ამას საკუთარ თავს?"}
{"text": "Biology would never do this.\tბიოლოგია ამას არასდროს იზამდა."}
{"text": "Space inside our arteries is fully utilized.\tსივრცე ჩვენი არტერიების შიგნით მთლიანად გამოყენებულია."}
{"text": "At every heartbeat, a higher blood pressure literally compacts millions of red blood cells into massive trains of oxygen that quickly flow throughout our body.\tყოველ გულისცემაზე მაღალი სისხლის წნევა მილიონობით წითელ სისხლის უჯრედებს ჟანგბადის მასიურ მატარებლად აქცევს, რომელიც სწრაფად მიედინება ჩვენ სხეულში"}
{"text": "And the tiny space inside our red blood cells is not wasted, either.\tდა ჩვენი სისხლის წითელი უჯრედების შიგნით"}
{"text": "In healthy conditions, more than 95 percent of their oxygen capacity is utilized.\tმცირე სივრცეც კი არ იკარგება. ჯანსაღ მდგომარეობაში, მათი ჯანგბადის მოცულობის 95%-ზე მეტი გამოყენებულია."}
{"text": "Can you imagine if the vehicles we used in our cities were 95 percent full, all the additional space you would have to walk, to bike and to enjoy our cities?\tწარმოგიდგენიათ მაქნანები, რომლებსაც ჩვენ ქალაქებში ვიყენებთ, 95%-ით სავსე რომ ყოფილიყო, რამდენიმე დამატებითი სივრცე გვექნებოდა, ფეხით და ველოსიპედით სასეირნოდ, და ჩვენი ქალაქებისგან სიამოვნების მისაღებად?"}
{"text": "The reason blood is so incredibly efficient is that our red blood cells are not dedicated to specific organs or tissues; otherwise, we would probably have traffic jams in our veins.\tმიზეზი, რის გამოც სისხლი ასეთი ეფექტურია, არის ის, რომ სისხლის წითელი უჯრედები არ არიან განაწილებულნი სპეციფიურ ორგანოებსა თუ ქსოვილებზე, სხვაგვარად ალბათ საცობი გვექნებოდა ჩვენ ვენებში."}
{"text": "No, they're shared.\tარა, ისინი საერთოა."}
{"text": "They're shared by all the cells of our body.\tისინი საერთო მოხმარებისაა, ჩვენი ორგანიზმის ყველა უჯრედისთვის."}
{"text": "And because our network is so extensive, each one of our 37 trillion cells gets its own deliveries of oxygen precisely when it needs them.\tდა რადგან ჩვენი ქსელი ასეთი ვრცელია, თითოეული ჩვენი 37 ტრილიონი უჯრედიდან, საკუთარ ჟანგბადის იღებს, ზუსტად მაშინ, როცა სჭირდება."}
{"text": "Blood is both a collective and individual form of transportation.\tსისხლი არის როგორც კოლექტიური, ასევე ინდივიდუალური ტრანსპორტიების ფორმა,"}
{"text": "But for our cities, we've been stuck.\tმაგრამ ჩვენი ქალაქების შემთხვევაში, გაჭედილები ვართ."}
{"text": "We've been stuck in an endless debate between creating a car-centric society or extensive mass-transit systems.\tჩვენ დაუსრულებელ კამათში ვართ გაჭედილები, შევქმნათ მანქანებზე ორიენტირებული საზოგადოება, თუ ფართო მასობრივი სატრანზიტო სისტემები."}
{"text": "I think we should transcend this.\tვფიქრობ, ჩვენ უნდა გავცდეთ ამას."}
{"text": "I think we can create vehicles that combine the convenience of cars and the efficiencies of trains and buses.\tვფიქრობ, შეგვიძლია შევქმნათ სატრანსპორტო საშუალება, რომელიც აერთიანებს მანქანების მოხერხებულობასა და მატარებლებისა, თუ ავტობუსების ეფექტურობას."}
{"text": "Just imagine.\tუბრალოდ წარმოიდგინეთ."}
{"text": "You're comfortably sitting in a fast and smooth urban train, along with 1,200 passengers.\tთქვენ კომფორტულად ზიხართ სწრაფ და მოსახერხებელ ქალაქის მატარებელში, სხვა 1 200 მგზავრთან ერთად."}
{"text": "The problem with urban trains is that sometimes you have to stop five, ten, fifteen times before your final destination.\tპრობლემა ქალაქის მატარებლებში ისაა, რომ ზოგჯერ თქვენი დანიშნულების საბოლოო ადგილამდე გაჩერება გიწევთ ხუთ, ათ, თხუთმეტჯერ."}
{"text": "What if in this train you didn't have to stop?\tრა იქნებოდა, რომ ამ მატარებელში თქვენ არ გიწევდეთ გაჩერება?"}
{"text": "In this train, wagons can detach dynamically while you're moving and become express, driverless buses that move on a secondary road network.\tამ მატარებელს ვაგონები, შეიძლება დინამიურად დაშორდნენ, როდესაც თქვენ გადაადგლდებით და სწრაფ უმძღოლო ავტობუსებად იქცნენ, რომლებიც მეორადი გზის ქსელში იმოძრავებენ."}
{"text": "And so without a single stop, nor a lengthy transfer, you are now sitting in a bus that is headed toward your suburb.\tგაუჩერებლად, გრძელი ტრანფერის გარეშე. თქვენ ახლა ზიხართ ავტობუსში, რომელიც მიეშურება თქვენი გარეუბნის მიმართულებით"}
{"text": "And when you get close, the section you're sitting in detaches and self-drives you right to your doorstep.\tდა როდესაც მას მიუახლოვდებით, სექცია რომელშიც ზიხართ, მოშორდება და თვითმართვის საშუალებით ზუსტად თქვენი სახლის კარამდე მიგიყვანთ."}
{"text": "It is collective and individual at the same time.\tეს არის კოლექტიურიც და ინდივიდუალურიც ერთდროულად."}
{"text": "This could be one of the shared, modular, driverless vehicles of tomorrow.\tეს შეიძლება ერთი-ერთი საერთო, მოდულური უმძღოლო ტრანსპორტები იყოს მომავალში."}
{"text": "Now ...\tახლა..."}
{"text": "as if walking in a city buzzing with drones, flying taxis, modular buses and suspended magnetic pods was not exotic enough, I think there is another force in action that will make urban traffic mesmerizing.\tთითქოს სეირნობა ქალაქში, რომელიც ახმაურებულია უპილოტო თვითმფრინავებით, მფრინავი ტაქსებით, მოდულარული ავტობუსებით და ჩამოკიდული მაგნეტური ტრანსპორტით არ იყო საკმარისად ეგზოტიკური, ვფიქრობ კიდევ ერთი ძალა არსებობს, რომელიც ქალაქის საგზაო სისტემას გასაოცარს გახდის."}
{"text": "If you think about it, the current generation of driverless cars is just trying to earn its way into a traffic grid made by and for humans.\tთუ დაფიქდრებით, უმძღოლო მანქანების ახლანდელი თაობა, ადამიანების მიერ ადამიანებისთვის შექმნილ საგზაო სისტემაში ცდილობს საკუთარი გზა იპოვოს."}
{"text": "They're trying to learn traffic rules, which is relatively simple, and coping with human unpredictability, which is more challenging.\tეს მანქანები ცდილობენ ისწავლონ შედარებით მარტივი მოძრაობის წესები და გაუმკლავდნენ ადამიანურ არაპროგნოზირებადობას, რომელიც უფრო რთულია."}
{"text": "But what would happen when whole cities become driverless?\tმაგრამ რა მოხდება, როცა მთელ ქალაქებში მემანქანები მძღოლების გარეშე ივლიან?"}
{"text": "Would we need traffic lights?\tდაგვჭირდებოდა შუქნიშნები?"}
{"text": "Would we need lanes?\tდაგვჭირდებოდა სამანქანო ბილიკები?"}
{"text": "How about speed limits?\tსიჩქარის შეზღუდვა?"}
{"text": "Red blood cells are not flowing in lanes.\tსისხლის წითელი უჯრედები არ მიედინებიან საქანქანო ბილიკებზე."}
{"text": "They never stop at red lights.\tისინი არასდროს ჩერდებიან წითელზე."}
{"text": "In the first driverless cities, you would have no red lights and no lanes.\tპირველ უმძღოლო ქალაქებში, არ გექნებათ წითელი და ბილიკები."}
{"text": "And when all the cars are driverless and connected, everything is predictable and reaction time, minimum.\tდა როდესაც ყველა მანქანა მძღოლის გარეშე და დაკავშირებული იქნება, ყველაფერი პროგნოზირებადია და რეაქციის საჭირო დრო კი მინიმალური."}
{"text": "They can drive much faster and can take any rational initiative that can speed them up or the cars around them.\tმათ შეუძლიათ გაცილებით სწრაფად იარონ და შეუძლიათ სცადონ ნებისმიერი რაციონალური გზა, რომელიც მათ, ან მათ გარშემო მანქანებს აასწრაფებს."}
{"text": "So instead of rigid traffic rules, flow will be regulated by a mesh of dynamic and constantly self-improving algorithms.\tასე რომ მკაცრი მოძრაობის წესების ნაცვლად ნაკადი იქნება დარეგულირებული დინამიური და მუდმივად თვითგაუმჯობესებადი ალგორითმებით."}
{"text": "The result: a strange traffic that mixes the fast and smooth rigor of German autobahns and the creative vitality of the intersections of Mumbai.\tშედეგად უცნაურ საგზაო მოძრაობას მივიღებთ, რომელიც აერთიანებს სწრაფ და კომფორტულ გერმანულ ავტობანებსა და კრეატიულ სიცოცხლისუნარიანობას მუმბაის გზაჯვარედინებზე."}
{"text": "(Laughter) Traffic will be functionally exuberant.\t(სიცილი) საგზაო მოძრაობა ენერგიული იქნება."}
{"text": "It will be liquid like our blood.\tის იქნება სითხესავით, როგორც ჩვენი სისხლი"}
{"text": "And by a strange paradox, the more robotized our traffic grid will be, the more organic and alive its movement will feel.\tდა უცნაური პარადოქსია, მაგრამ რაც უფრო მეტად იქნება რობოტიზებული ჩვენი საგზაო სისტემა, მით მეტად ორგანულად და ცოცხალად აღიქმება მისი მოძრაობა."}
{"text": "So yes, biology has all the attributes of a transportation genius today.\tასე რომ, დიახ, ბიოლოგიას ყველა ატრიბუტი აქვს იმისთვის, რომ დღევანდელი ტრანსპორტის გენია იყოს,"}
{"text": "But this process has taken billions of years, and went through all sorts of iterations and mutations.\tმაგრამ ამ პროცესს მილიარდობით წელი დასჭირდა და ყველა ტიპის იტერაცია და მუტაცია გაიარა."}
{"text": "We can't wait billions of years to evolve our transportation system.\tჩვენ მიალიარობით წელი ჩვენი სატრანსპორტო სისტემის ევოლუციას ვერ დავუცდით."}
{"text": "We now have the dreams, the concepts and the technology to create 3-D transportation networks, invent new vehicles and change the flow in our cities.\tჩვენ ახლა გვაქვს ოცნებები, კონცეფცია და ტექნოლოგია რომ სამგანზომილებიანი სატრანსპორტო ქსელი შევქმნათ, ახალი სატრანსპორტო საშუალება გამოვიგონოთ და შევცვალოთ დინება ჩვენ ქალაქებში."}
{"text": "Let's do it.\tმოდით გავაკეთოთ ეს"}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I feel incredibly lucky to be from a country that's generally considered to be the best place in the world to be a woman.\tსასწაულად გამიმართლა, რომ ვარ ქვეყნიდან, რომელიც მსოფლიოში საუკეთესო ადგილად ითვლება ქალებისთვის."}
{"text": "In 1975, when I was seven years old, women in Iceland went on a strike.\t1975 წელს, 7 წლის ვიყავი, როდესაც ისლანდიაში ქალები გაიფიცნენ."}
{"text": "They did no work that day, whether they held professional jobs or had the work of the home.\tიმ დღეს, მათ არ იმუშავეს, მიუხედავად იმისა, სამსახურის საქმეები ჰქონდათ, თუ სახლის."}
{"text": "They marched into the center of Reykjavík -- 90 percent of women participated -- and peacefully and in solidarity asked for equality.\tრეიკიავიკის ცენტრში მსვლელობა მოაწყვეს, რომელშიც ქალების 90-მა პროცენტმა მონაწილეობა მიიღო. მათ მშვიდობიანად და სოლიდარულად თანასწორობა მოითხოვეს."}
{"text": "Nothing worked in Iceland that day, because nothing works when women are not at work.\tიმ დღეს ისლანდიაში არაფერმა იმუშავა, რადგან არაფერი მუშაობს, როცა ქალები არ მუშაობენ."}
{"text": "(Applause) Five years later, Icelanders had the courage to be the first country in the world to democratically elect a woman as their president.\t(აპლოდისმენტები) ხუთი წლის შემდეგ, ისლანდიას აღმოაჩნდა გამბედაობა პირველი ქვეყანა გამხდარიყო მსოფლიოში, რომელმაც დემოკრატიულად აირჩია ქალი პრეზიდენტი."}
{"text": "I will never forget this day, that President Vigdís, as we know her by her first name, stepped out on the balcony of her own home, a single mom with her daughter by her side as she had won.\tამ დღეს არასოდეს დავივიწყებ, როდესაც პრეზიდენტი ვიგდისი, როგორც ჩვენ მას ვიცნობთ, თავისი სახლის აივანზე გამოვიდა, მარტოხელა დედა, ქალიშვილთან ერთად, არჩევნებში გამარჯვების დღეს."}
{"text": "(Applause) This woman was an incredible role model for me and everyone growing up at that time, including boys.\t(აპლოდისმენტები) ეს ქალბატონი მისაბაძი მაგალითი იყო, იმ პერიოდში ჩემთვის და სხვა მოზარდებისთვის ბიჭების ჩათვლით."}
{"text": "She frequently shares the story of how a young boy approached her after a couple of terms in office and asked, \"Can boys really grow up to be president?\"\tის ხშირად გვიყვება ამბავს, თუ როგორ მიუახლოვდა მას ახალგაზრდა ყმაწვილი თანამდებობდაზე ორი ვადის შემდეგ და ჰკითხა: \"შესაძლებელია ბიჭები მართლაც გაიზარდონ პრეზიდენტებად?\""}
{"text": "(Laughter) Role models really matter, but even with such strong role models who I am so grateful for, when I was encouraged to run for president, my first reaction was, \"Who am I to run for president?\t(სიცილი) სამაგალითო ადამიანები ნამდვილად მნიშვნელოვანია, მაგრამ თუნდაც ასეთი ადამიანების მაგალითზე, რომელთა დიდად მადლიერიც ვარ, როცა პრეზიდენტობისთვის ბრძოლისკენ წამაქეზეს, ჩემი პირველი რეაქცია მაინც იყო: \"ვინ ვარ მე, რომ პრეზიდენტობისთვის ვიბრძოლო?"}
{"text": "Who am I to be president?\"\tვინ ვარ ისეთი, რომ პრეზიდენტი ვიყო?\""}
{"text": "It turns out that women are less likely to consider running than men.\tგამოდის, რომ ქალები მმართველებად ნაკლებად მოიაზრებიან, ვიდრე კაცები."}
{"text": "So a study done in the US in 2011 showed that 62 percent of men had considered running for office, but 45 percent of women.\t2011 წელს შეერთებულ შტატებში ჩატარებულმა კვლევამ გვიჩვენა, რომ კაცების 62% აპირებდა რამე თანამდებობაზე კენჭი ეყარა და ქალების კი - მხოლოდ 45 %."}
{"text": "That's gap of 16 percentage points, and it's the same gap that existed a decade earlier.\tეს 16%-იანი სხვაობაა და ეს სხვაობა იგივეა, რაც ათი წლის წინ იყო."}
{"text": "And it really is a shame, because I am so convinced that the world is in real need for women leaders and more principle-based leadership in general.\tეს ნამდვილად სამწუხაროა, რადგან დარწმუნებული ვარ, რომ მსოფლიო ნამდვილად საჭიროებს ქალ ლიდერებს და ზოგადად უფრო პრინციპულ ხელმძღვანელობას"}
{"text": "So my decision to run ultimately came down to the fact that I felt that I had to do my bit, even if I had no political experience, to step up and try to be part of creating the world that will make sense and be sustainable for our kids, and a world where we truly allow both our boys and girls to be all they can be.\tჩემი გადაწყვეტილება, არჩევნებში მიმეღო მონაწილეობა, საბოლოოდ იმან განაპირობა, რომ ვიგრძენი ჩემი წვლილი უნდა შემეტანა, თუნდაც პოლიტიკური გამოცდილების გარეშე, ნაბიჯი გადამედგა და მეცადა ისეთი მსოფლიოს შექმნაში მიმეღო მონაწილეობა, რომელიც საღი და მდგრადი იქნებოდა ჩვენი შვილებისთვის. ისეთი მსოფლიო, სადაც ჩვენს ბიჭებსაც და გოგონებსაც ექნებათ საშუალება გახდნენ ის, რაც უნდათ."}
{"text": "And it was the journey of my life.\tეს ჩემი ცხოვრების თავგადასავალი იყო."}
{"text": "It was amazing.\tეს იყო საოცრება."}
{"text": "The journey started with potentially as many as 20 candidates.\tპროცესი დაიწყო პოტენციურად 20-ზე მეტი კანდიდატით."}
{"text": "It boiled down to nine candidates qualifying, and ultimately the race came down to four of us, three men and me.\tშემდეგ 9 კანდიდატამდე შემცირდა და საბოლოოდ, საპრეზიდენტო მარათონი 4 ჩვენგანზე დავიდა, სამი მამაკაცი და მე."}
{"text": "(Applause) But that's not all the drama yet.\t(აპლოდისმენტები) მაგრამ ეს არაა მთელი დრამატურგია."}
{"text": "You may think you have drama in the US, but I can -- (Laughter) I can assure you we had our own drama in Iceland.\tთქვენ შეიძლება გგონიათ, რომ თქვენთან დრამატურგიაა აშშ-ში მაგრამ მე შემიძლია... (სიცილი) მე შემიძლია დაგარწმუნოთ, რომ ჩვენ საკუთარი გვაქვს ისლანდიაში."}
{"text": "So our sitting president of 20 years announced initially that he was not going to run, which is probably what gave rise to so many candidates considering running.\tჩვენმა მოქმედმა პრეზიდენტმა, რომელიც ამ პოზიციას 20 წლის განმავლობაში იკავებდა, თავიდან განაცხადა, რომ არჩევნებში ბრძოლას აღარ აპირებდა. ამან ალბათ გაზარდა კანდიდატების ამხელა რაოდენობა."}
{"text": "Then later he changed his mind when our prime minister resigned following the infamous Panama Papers that implicated him and his family.\tმოგვიანებით მან თავისი გადაწყვეტილება შეცვალა, როდესაც პრემიერ-მინისტრი გადადგა სამარცხვინო პანამის დოკუმენტების გახმაურების შემდეგ, რომელშიც ის და მისი ოჯახის წევრები იყვნენ ჩართულები."}
{"text": "And there was a popular protest in Iceland, so the sitting president thought they needed a trusted leader.\tისლანდიაში ამას სახალხო პროტესტი მოყვა. ამიტომ მოქმედმა პრეზიდენტა იფიქრა, რომ ხალხს სანდო ლიდერი სჭირდებოდა."}
{"text": "A few days later, relations to his wife and her family's companies were also discovered in the Panama Papers, and so he withdrew from the race again.\tრამდენიმე დღის შემდეგ, მისი ცოლის და მისი საოჯახო კომპანიების კავშირი ასევე იქნა აღმოჩენილ პანამის დოკუმენტებში. ასე რომ, ის საპრეზიდენტო მარათონს კვლავ გამოეთიშა."}
{"text": "Before doing so, he said he was doing that because now there were two qualified men who he felt could fill his shoes running for office.\tამ დროს განაცხადა, რომ ამას აკეთებდა, რადგან ორი მისთვის ღირსეული კანდიდატი კაცი იყრიდა კენჭს."}
{"text": "So on May 9, 45 days before election day, it was not looking too good for me.\tასე რომ, 9 მაისი, არჩევნებამდე 45 დღით ადრე ჩემთვის იმედისმომცემად არ გამოიყურებოდა."}
{"text": "I did not even make the graph in the newspaper.\tგაზეთში ჩემი რეიტინგი, გრაფიკზეც კი არ ჩანდა."}
{"text": "The polls had me at 1 percent, but that was still the highest that any woman announcing her candidacy had earned.\tსაარჩევნო გამოკითხვაში ხმების 1% მქონდა, მაგრამ ეს მაინც უფრო მეტი იყო, ვიდრე რომელიმე ქალ-კანდიდატს მიუღია საპრეზიდენტო არჩევნებში."}
{"text": "So it would be an understatement to say that I had to work extremely hard to get my seat at the table and access to television, because the network decided that they would only include those with 2.5 percent or more in the polls in the first TV debate.\tრბილად რომ ვთქვათ, ძალიან მძიმე მუშაობა მომიწია იმისთვის, რომ ჩემი ადგილი მომეპოვებინა და ტელევიზიაზე წვდომა მქონოდა, რადგან ქსელმა გადაწყვიტა, რომ პირველ სატელევიზიო დებატში, მხოლოდ იმას მიიწვევდნენ ვისაც 2.5% ან მეტი ექნებოდა საარჩევნო გამოკითხვაში,"}
{"text": "I found out on the afternoon of the first TV debate that I would participate along with the three men, and I found out on live TV that I came in at exactly 2.5 percent on the day of the first TV debate.\tპირველი სატელევიზიო დებატების შუადღეს აღმოვაჩინე, რომ სამ მამაკაც კანდიდატთან ერთად დებატებში მონაწილეობას მივიღებდი და ლაივში აღმოვაჩინე, რომ ზუსტად 2.5%-იან რეიტინგს პირველი სატელევიზიო დებატების დღეს მივაღწიე."}
{"text": "(Applause) So, challenges.\t(აპლოდისმენტები) მაშ, გამოწვევები."}
{"text": "The foremost challenges I had to face and overcome on this journey had to do with media, muscle and money.\tყველაზე დიდი გამოწვევა, რომელსაც უნდა გავმკლავებოდი ამ გზაზე იყო მედიასთან, პოლიტიკურ ძალებთან და ფულთან დაკავშირებული."}
{"text": "Let's start with media.\tდავიწყოთ მედიით."}
{"text": "There are those who say gender doesn't matter when it comes to media and politics.\tზოგი ამბობს, რომ სქესს მნიშვნელობა არ აქვს, როცა საქმე მედიას და პოლიტიკას ეხება."}
{"text": "I can't say that I agree.\tამას ვერ დავეთანხმები."}
{"text": "It proved harder for me to both get access and airtime in media.\tმე უფრო გამჭირდა საეთერო დროსა და მედიაზე წვდომა."}
{"text": "As a matter of fact, the leading candidate appeared in broadcast media 87 times in the months leading up to the elections, whereas I appeared 31 times.\tკერძოდ, წამყვანი კანდიდატი წინასაარჩევნო კამპანიის ბოლო თვეებში 87-ჯერ გამოჩნდა სამაუწყებლო მედიაში, მაშინ როცა მე 31-ჯერ მაჩვენეს."}
{"text": "And I am not saying media is doing this consciously.\tარ ვამბობ, რომ მედია ამას გამიზნულად აკეთებს."}
{"text": "I think largely this has to do with unconscious bias, because in media, much like everywhere else, we have both conscious and unconscious bias, and we need to have the courage to talk about it if we want to change it.\tვფიქრობ დიდწილად ეს არაცნობიერ არაობიექტურობათანაა დაკავშირებული, რადგან მედიაში, ისევე როგორც თითქმის ყველგან, ჩვენ გვახასიათებს ცნობიერი და არაცნობიერი მიკერძოება და გვჭირდება სიმამაცე რომ ვისაუბროთ ამაზე, თუ გვინდა რომ ეს შევცვალოთ."}
{"text": "When I finally got access to TV, the first question I got was, \"Are you going to quit?\"\tროდესაც, საბოლოოდ, ტელევიზიაზე წვდომა მივიღე, პირველი კითხვა, რომელიც დამისვეს იყო: \"აპირებთ გამოეთიშოთ?\""}
{"text": "And that was a hard one.\tძალიან რთული იყო."}
{"text": "But of course, with 1 percent to 2.5 percent in the polls, maybe it's understandable.\tმაგრამ, რათქმაუნდა, როცა გამოკითხვებში 1-დან 2.5 %-მდე გაქვს, ალბათ ეს გასაგებიცაა."}
{"text": "But media really matters, and every time I appeared on TV, we saw and experienced a rise in the polls, so I know firsthand how much this matters and why we have to talk about it.\tმაგრამ მედია ნამდვილად მნივნელოვანია და რამდენჯერაც ტელევიზიაში გამოვჩნდი, რეიტინგის ზრდა ვნახეთ და ვიგრძენით. ასე რომ, პირადად გამომიცდია მისი მნიშვნელობა და მესმის თუ რატომ უნდა ვისაუბროთ ამაზე."}
{"text": "I was the only one out of the final four candidates that never got a front page interview.\tოთხ კანდიდატს შორის ერთადერთი ვიყავი, რომლის ინტერვიუც გარეკანზე არასოდეს გამოქვეყნებულა."}
{"text": "I was sometimes left out of the questions asked of all other candidates and out of coverage about the elections.\tზოგჯერ მე არ მისვამდნენ კითხვას, რომელსაც ყველა სხვას უსვამდნენ და ჩემზე მედია რეპორტაჟებს არ ამზადებდა."}
{"text": "So I did face this, but I will say this to compliment the Icelandic media.\tასე რომ, ასეთ პრობლემებს წავაწყდი, მაგრამ მინდა ისლანდიურ მედიას კომპლიმენტი ვუთხრა,"}
{"text": "I got few if any comments about my hair and pantsuit.\tრომ ჩემი ვარცხნილობა და კოსტიუმი თითქმის არ განუხილავთ."}
{"text": "(Applause) So kudos to them.\t(აპლოდისმენტები) ასე რომ, მათ შევაქებ."}
{"text": "But there is another experience that's very important.\tმაგრამ არსებობს სხვა გამოცდილებაც, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I ran as an independent candidate, not with any political party or muscle behind me.\tარჩევნებში დამოუკიდებელ კანდიდატად მივიღე მონაწილეობა, ზურგს არცერთი პოლიტიკური პარტია არ მიმაგრებდა."}
{"text": "That lack of experience and lack of access to resources probably came at a cost to our campaign, but it also allowed us to innovate and do politics differently.\tეს გამოცდილების და რესურსებზე წვდომის ნაკლებობა, ჩვენს კამპანიას ძვირად დაუჯდა. თუმცა, ამან ასევე გვიბიძგა, ინოვაციური და განსხვავავებული პოლიტიკა გვეკეთებინა."}
{"text": "We ran a positive campaign, and we probably changed the tone of the election for others by doing that.\tპოზიტიური საარჩევნო კამპანია ჩავატარეთ და ალბათ ასეთი ქცევით, საარჩევნო ტონი სხვებსაც შევუცვალეთ."}
{"text": "It may be the reason why I had less airtime on TV, because I wanted to show other contenders respect.\tშეიძლება ესაა მიზეზი, რატომაც მქონდა ნაკლები საეთერო დრო, რადგან მინდოდა სხვა კანდიდატებისთვის პატივისცემა გამომეხატა."}
{"text": "When access to media proved to be so difficult, we ran our own media.\tროდესაც მედიაზე წვდომა ძალიან რთული აღმოჩნდა, არჩევნებში საკუთარი მედია გამოვიყენეთ."}
{"text": "I ran live Facebook sessions where I took questions from voters on anything and responded on the spot.\tგავმართე ლაივ ფეისბუქ სესიები, სადაც ამომრჩევლებმა ნებისმიერ თემაზე შეკითხვები დამისვეს და მეც იქვე ვუპასუხე."}
{"text": "And we put all the questions I got and all the answers on an open Facebook because we thought transparency is important if you want to establish trust.\tყველა მიღებული კითხვა და პასუხი ღიად გამოვაქვეყნეთ ფეისბუქზე, რადგან ვიფიქრეთ, რომ გამჭვირვალობა მნიშვნელოვანი იყო ნდობის გაჩენისათვის."}
{"text": "And when reaching young voters proved to be challenging, I became a Snapchatter.\tროდესაც ახალგაზრდა ამომრჩევლებთან დაკავშირება რთული აღმოჩნდა, მე სნაპჩატის მომხმარებელი გავხდი."}
{"text": "I got young people to teach me how to do that, and I used every filter on Snapchat during the last part of the campaign.\tახალგაზრდები მასწავლიდნენ ეს როგორ გამეკეთებინა, საარჩევნო კამპანიის ბოლოს, ყველა ფილტრს ვიყენებდი სნაპჩატზე"}
{"text": "And I actually had to use a lot of humor and humility, as I was very bad at it.\tდა რეალურად, ბევრი იუმორის და თავმდაბლობის გამოყენება დამჭირდა,"}
{"text": "But we grew the following amongst young people by doing that.\tრადგან სუსტი ვიყავი ამ სფეროში. ამით ჩვენი ახალგაზრდა მხარდამჭერების რიცხვი გაიზარდა."}
{"text": "So it's possible to run a different type of campaign.\tასე რომ, შესაძლებელია განსხვავებული საარჩევნო კამპანიის ჩატარება."}
{"text": "But unfortunately, one cannot talk about politics without mentioning money.\tსამწუხაროდ, პოლიტიკაზე ფულის ხსენების გარეშე ვერ ვისაუბრებთ."}
{"text": "I am sad that it is that way, but it's true, and we had less financial resources than the other candidates.\tცუდია რომ ასეა, მაგრამ ეს სიმართლეა, ჩვენ ნაკლები ფინანსური რესურსები გვქონდა ვიდრე სხვა კანდიდატებს."}
{"text": "This probably was partly due to the fact that I think I had a harder time asking for financial support.\tნაწილობრივ ალბათ იმიტომ, რომ ჩემთვის უფრო რთული იყო ფინანსური მხარდაჭერის თხოვნა."}
{"text": "And maybe I also had the ambition to do more with less.\tდა ალბათ იმიტომაც, რომ ამბიცია მქონდა, მეტი გამეკეთებინა ნაკლები ფინანსებით."}
{"text": "Some would call that very womanly of me.\tვიღაც ამას ჩემი მხრიდან, ძალიან ქალურ საქციელს დაარქმევდა,"}
{"text": "But even with one third the media, one third the financial resources, and only an entrepreneurial team, but an amazing team, we managed to surprise everyone on election night, when the first numbers came in.\tმაგრამ თუნდაც მედიისა და ფინანსური რესურსების ერთი მესამედით, და მხოლოდ მეწარმეებისგან შემდგარი, თუმცა შესანიშნავი გუნდით, ჩვენ არჩევნების ღამეს ყველას გაოცება მოვახერხეთ, როდესაც პირველადი შედეგები გახდა ცნობილი."}
{"text": "I surprised myself, as you may see in that photo.\tროგორც ამ ფოტოზე ხედავთ, მე თვითონაც გამიკვირდა."}
{"text": "(Laughter) So the first numbers, I came in neck to neck to the leading candidate.\t(სიცილი) მაშ, პირველადი მონაცემებით მე წამყვან კანდიდატს თითქმის დავეწიე"}
{"text": "(Cheers) Well, too early, because I didn't quite pull that, but I came in second, and we went a long way from the one percent, with nearly a third of the vote, and we beat the polls by an unprecedented margin, or 10 percentage points above what the last poll came in at.\t(ოვაციები) მისთვის მთლად არ გადამისწრია, მაგრამ მეორე ადგილი დავიკავე. ჩვენ გრძელი გზა გავიარეთ ერთი პროცენტიდან, ხმების თითქმის ერთ მესამედამდე და პროგნოზებთან უპრეცენედტო სხვაობა ვაჩვენეთ. ბოლო საარჩევნო გამოკითხვაზე 10 %-ით მეტი."}
{"text": "Some people call me the real winner of the election because of this, and there are many people who encouraged me to run again.\tამის გამო, ზოგი არჩევნების ნამდვილ გამარჯვებულს მეძახის. ბევრი მაქეზებს, რომ კიდევ ერთხელ ვიყარო კენჭი,"}
{"text": "But what really makes me proud is to know that I earned proportionately higher percentage support from the young people, and a lot of people encouraged my daughter to run in 2040.\tმაგრამ რაც ნამდვილად მეამაყება ისაა, რომ პროპორციულად უფრო მეტი მხარდაჭერა ახალგაზრდებისგან დავიმსახურე და ბევრმა ჩემს ქალიშვილს ურჩია 2040 წლისთვის იყაროს კენჭი."}
{"text": "(Applause) She is 13, and she had never been on TV before.\t(აპლოდისმენტები) ის 13 წლისაა და ტელევიზიაში ადრე არასოდეს გამოჩენილა."}
{"text": "And on election day, I observed her on TV repeatedly, and she was smart, she was self-confident, she was sincere, and she was supportive of her mother.\tარჩევნების დღეს მას ტელევიზორის ეკრანიდან ვაკვირდებოდი. ის საუბრობდა გონივრულად და თავდაჯერებულად, იყო გულწრფელი და დედის მხარდამჭერი."}
{"text": "This was probably the highlight of my campaign.\tეს, ალბათ ჩემი კამპანიის ყველაზე ნათელი მომენტი იყო."}
{"text": "(Applause) But there was another one.\t(აპლოდისმენტები) მაგრამ იყო სხვაც,"}
{"text": "These are preschool girls out on a walk, and they found a poster of me on a bus stop, and they saw the need to kiss it.\tეს სკოლამდელი ასაკის სასეირნოდ გამოსული გოგონებია, მათ ჩემი პოსტერი ავტობუსის გაჩერებაზე იპოვეს და მისი კოცნა მოუნდათ."}
{"text": "Audience: Aw!\tაუდიტორია: აჰ!"}
{"text": "This picture was really enough of a win for me.\tეს ფოტო ნამდვილად გამარჯვების ტოლფასი იყო ჩემთვის."}
{"text": "What we see, we can be.\tრასაც ვხედავთ, შეგვიძლია ვიყოთ კიდეც."}
{"text": "So screw fear and challenges.\tასე რომ, შიში და გამოწვევები დაიკიდეთ."}
{"text": "(Applause) It matters that women run, and it's time for women to run for office, be it the office of the CEO or the office of the president.\t(აპლოდისმენტები) მნიშვნელოვანია, რომ ქალები იბრძვიან და დროა ქალებმა თანამდებობებისთვის იბრძოლონ, იქნება ეს აღმასრულებელი დირექტორის, თუ პრეზიდენტის თანამდებობა."}
{"text": "I also managed to put an impression on your very own \"New Yorker.\"\tასევე მოვახერხე, რომ შთაბეჭდილება თქვენს \"ნიუ იორკერზე\" მომეხდინა."}
{"text": "I earned a new title, \"A living emoji of sincerity.\"\tმათ ახალი სახელი შემარქვეს: \"გულწრფელობის ცოცხალი ემოჯი\""}
{"text": "(Cheers) It is possibly my proudest title yet, and the reason is that women too often get penalized for using what I call their emotional capital, but I know from experience that we become so good when we do just that.\t(ოვაციები) ეს ალბათ ჯერჯერობით, ჩემი ყველაზე საამაყო წოდებაა, რადგან ქალები მეტისმეტად ხშირად ისჯებიან იმის გამოყენების გამო, რასაც მე ემოციურ კაპიტალს ვეძახი, მაგრამ გამოცდილებით ვიცი, რომ ჩვენ ისეთი კარგები ვხვდებით, როცა სწორედ ამას ვაკეთებთ."}
{"text": "(Applause) And we need more of that.\t(აპლოდისმენტები) და ჩვენ ეს უფრო მეტად გვჭირდება."}
{"text": "We celebrated as if we had won on election night, because that's how we felt.\tარჩევნების ღამეს ისე ვიზეიმეთ, თითქოს გავიმარჯვეთ, რადგან სწორედ ამას ვგრძნობდით."}
{"text": "So you don't necessarily have to reach that office.\tაუცილებელი არაა თანამდებობდამდე მიაღწიოთ,"}
{"text": "You just have to go for it, and you, your family, your friends, everyone working with you, if you do it well, you will grow beyond anything you will experience before.\tუბრალოდ ამისათვის ბრძოლაა საჭირო. თქვენ, თქვენი ოჯახი, თქვენი მეგობრები და ყველა თანამშრომელი, იმაზე უფრო მეტს გამოცდის, ვიდრე ოდესმე გამოუცდია."}
{"text": "So we had a good time, and I learned a lot on this journey, probably more lessons than I can share here in the time we have today.\tჩვენ კარგი დრო გავატარეთ და ამ პროცესში ბევრი ვისწავლე. ალბათ იმაზე მეტი, ვიდრე აქ, მოკლე დროში შემიძლია გაგიზაროთ."}
{"text": "But rest assured, it was hard work.\tმაგრამ დამერწმუნეთ, ეს მძიმე შრომა იყო."}
{"text": "I lost a lot of sleep during those months.\tამ თვეების განმავლობაში ბევრი ძილი დამაკლდა."}
{"text": "It took resilience and perseverance to not quit, but I learned something that I knew before on the one percent day, and that is that you can only be good when you are truly, authentically listening to your own voice and working in alignment with that.\tგამძლეობა და დაჟინებულობა დამჭირდა, ყველაფერი რომ არ მიმეტოვებინა. მაგრამ ვისწავლე რაღაც, რაც ადრეც ვიცოდი, როცა 1%-იანი რეიტინგი მქონდა. თქვენ მხოლოდ მაშინ შეგიძლიათ იყოთ შესანიშნავი, როცა საკუთარ გულის ხმას ნამდვილად უსმენთ და მასთან შეთანხმებით მუშაობთ."}
{"text": "As a good sister of mine sometimes says, you may cheat on your intuition, but your intuition never cheats on you.\tროგორც ჩემი და ზოგჯერ იტყოდა, შენ შეიძლება მოატყუო შენს ინტუიციას, მაგრამ ინტუიცია არასდროს მოგატყუებს შენ."}
{"text": "I think it's also very important, and you all know this, that on any journey you go on, it's the team you take along.\tვფიქრობ, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია და თქვენ ყველამ იცით, რომ როცა რამე გზას დაადგებით, გუნდი არის ის, რასაც თან წაიყვანთ"}
{"text": "It's having people around you who share your values, your vision, but are different in every other way.\tდა გეყოლებათ ადამიანები თქვენ გარშემო, ვინც თქვენს ღირებულებებსა და ხედვას იზიარებს, მაგრამ სხვა ყველა მხრივ განსხვავდებულები არიან."}
{"text": "That's the formula for success for me, and I am blessed with an amazing husband, here today, an incredible family -- (Applause) and great friends, and we came together as entrepreneurs in the political arena, and pulled something off that everyone said would be impossible.\tჩემთვის ეს არის წარმატების ფორმულა. გამიმართლა რომ მყავს საოცარი ქმარი დღეს, აქ და შესანიშნავი ოჯახი (აპლოდისმენტები) და დიდებული მეგობრები. ჩვენ ერთად მოვედით პოლიტიკურ სცენაზე, როგორც მეწარმეები და მივაღწიეთ იმას, რაც ყველამ თქვა, რომ შეუძლებელი იქნებოდა."}
{"text": "As a matter of fact, the leading PR expert told me before I made my decision that I would do well to get seven percent.\tსანამ მონაწილეობას გადავწყვეტდი წამყვანმა PR-ის ექსპერტმა მითხრა, რომ 7%-ის აღება, ძალიან კარგი შედეგი იქნებოდა,"}
{"text": "I appreciated his perspective, because he was probably right, and he was basing it on valuable experience.\tმისი ხედვა დავაფასე, რადგან ის ალბათ მართალი იყო და ის ხანგრძლივ გამოცდილებას ეყრდნობოდა,"}
{"text": "But on the one percent day, I decided here to show him that he was wrong.\tმაგრამ იმ დღეს, როცა რეიტინგში 1% მქონდა, გადავწყვიტე მისთვის მეჩვენებინა, რომ ცდებოდა."}
{"text": "It's very important to mention this, because I did lose a lot of sleep, and I worked hard, and so did the people with me.\tმნიშვნელოვანია ვახსენო, რადგან ბევრი ძილი დავკარგე და ბევრს ვმუშაობდი, ასევე სხვებიც ჩემ გარშემო."}
{"text": "We can never go the distance if we forget to take care of ourselves.\tშორს ვერასდროს წავალთ, თუ საკუთარ თავზე ზრუნვას შევწყვეტთ,"}
{"text": "And it's two things that I think are very important in that, in surrounding yourself with people and practices that nourish you, but it's equally important, maybe even more important, to have the courage to get rid of people and practices that take away your energy, including the wonderful bloggers and commentators.\tორი რამ, რაც ამ დროს ჩემი აზრით მნიშვნელოვანია, არის ის, რომ თქვენ გარშემო, თავი მოუყაროთ იმ ადამიანებს და საქმეებს, რაც გაცოცხლებთ, მაგრამ თანაბრად მნიშვნელოვანია, შეიძლება მეტადაც, რომ გქონდეთ გამბედაობა თავიდან მოიცილოთ ის ადამიანები და სამუშაო, რომლებიც ენერგიას გაცლიან, შესანიშნავი ბლოგერების და კომენტატორების ჩათვლით."}
{"text": "I took a lot of support from others in doing this, and I made the decision to go high when others went low, and that's partly how I kept my energy going throughout all of this.\tამაში სხვებისგან დიდი მხარდამჭერა მივიღე და გადავწყვიტე რაღაცეებზე მაღლა ვმდგარიყავი როცა სხვები ამას არ აკეთებდნენ და ნაწილობრივ ასე შევინარჩუნე ენერგია."}
{"text": "And when I lost my energy for a moment -- and I did from time to time, it wasn't easy -- I went back to why I decided to run, and how I had decided to run my own race.\tროდესაც წუთიერად ვკარგავდი ენერგიას და დრო და დრო ასე ხდებოდა, არ იყო მარტივი, ვიხსენებდი იმ მიზეზებს, რატომაც გადავწყვიტე არჩევნებში მონაწილეობა და როგორ გადავწყვიტე საკუთარი საარჩევნო კამპანიის წარმოება."}
{"text": "I called it a 4G campaign, the G's representing the Icelandic words.\tმე ამას 4G კამპანია დავარქვი, \"G\" ისლანდიურ სიტყვებს განასახიარებს."}
{"text": "And the first one is called \"Gagn.\"\tპირველი სიტყვაა \"Gagn\". [კარგის კეთება]"}
{"text": "I ran to do good, to be of service, and I wanted servant leadership to be at the center of how I worked and everybody else in the campaign.\tარჩევნებში ვიბრძოლე, რომ კარგი მეკეთებინა, რომ სასარგებლო ვყოფილიყავი, რომ ვყოფილიყავი ლიდერი და ხალხისთვის მემსახურა, რომ მეჩვენებინა თუ როგორ ვმუშაობდით ამ საარჩევნო კამპანიისათვის."}
{"text": "Second one is \"Gleði,\" or joy.\tმეორე არის \"Gleði,\" ანუ სიხარული."}
{"text": "I decided to enjoy the journey.\tგადავწყვიტე, რომ ამ პროცესით სიამოვნება მიმეღო."}
{"text": "There was a lot to be taken out of the journey, no matter if the destination was reached or not.\tბევრი რამ იყო, რაც ამ მოგზაურობიდან შეიძლებოდა მესწავლა. მნიშვნელობა არ აქვს დანიშნულების ადგილამდე მივაღწიე, თუ არა."}
{"text": "And I tried my utmost to inspire others to do so as well.\tყველანაირად ვცადე სხვებიც შთამეგონებინა."}
{"text": "Third is \"Gagnsæi.\"\tმესამე სიტყვაა \"Gagnsæi.\" [გამჭვირვალობა]"}
{"text": "I was open to any questions.\tნებისმიერი კითხვისთვის მზად ვიყავი"}
{"text": "I kept no secrets, and it was all open, on Facebook and websites.\tდა დაფარული არაფერი მქონდა. ყველაფერი ღია და ხელმისაწვდომი იყო ფეისბუქსა, თუ სხვა ვებ გვერდებზე."}
{"text": "Because I think if you're choosing your president, you deserve answers to your questions.\tვფიქრობ, თუ პრეზიდენტს ირჩევთ, თქვენ კითხვებზე პასუხებს იმსახურებთ."}
{"text": "Last but not least, I don't need to explain that in this room, we ran on the principle of Girlpower.\tბოლო, მაგრამ არა უმნიშვნელო, ამის ასხნა აქ არ მჭიდრება, [ქალთა ძლიერება] რომ ჩვენ საარჩევნო კამპანია ჩავატარეთ ქალთა გაძლიერებისთვის."}
{"text": "(Cheers) I am incredibly glad that I had the courage to run, to risk failure but receive success on so many levels.\t(ოვაციები) დიდად მოხარული ვარ, რომ მეყო გამბედაობა პრეზიდენტობისთვის მებრძოლა, რომ გამერისკა და წარმატებისთვის მიმეღწია ბევრ სხვადასხვა დონეზე."}
{"text": "I can't tell you that it was easy, but I can tell you, and I think my entire team will agree with me, that it was worth it.\tვერ გეტყვით, რომ ეს მარტივი იყო, მაგრამ შემიძლია გითხრათ და ვფიქრობ, მთელი გუნდი დამეთანხმება, რომ ეს ამად ღირდა."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Pat Mitchell: I'm not letting you go yet.\t(აპლოდისმენტები) პეტ მიტჩელი: ჯერ არ გიშვებთ"}
{"text": "Halla Tómasdóttir: What a great crowd.\tჰალა ტომასდოტირი: რა დიდებული აუდიტორიაა."}
{"text": "PM: I can't let you go without saying that probably everybody in the room is ready to move to Iceland and vote for you.\tპ.მ: იმის თქმის გარეშე ვერ გაგიშვებთ, რომ ალბათ, ამ დარბაზში ყველა მზადაა საცხოვრებლად ისლანდიაში გადავიდეს და ხმა თქვენ მოგცეთ."}
{"text": "But of course we probably can't vote there, but one thing we can get from Iceland and have always gotten is inspiration.\tმაგრამ ალბათ იქ ხმის მიცემის უფლება არ გვაქვს, თუმცა ერთი რამ, რაც შეგვიძლია მივიღოთ ისლანდიისგან და ყოველთვის ვიღებდით, შთაგონებაა."}
{"text": "I mean, I'm old enough to remember 1975 when all the Icelandic women walked out, and that really was a very big factor in launching the women's movement.\tსაკმაოდ მოხუცი ვარ, რომ 1975 წელი გავიხსენო, როდესაც ყველა ისლანდიელი ქალი ქუჩაში გამოვიდა და ეს ნამდვილად უდიდესი ფაქტორი იყო ქალთა მოძრაობის დასაწყებად."}
{"text": "You made a reference to it earlier. I'd love to bring the picture back up and just have us remember what it was like when a country came to a standstill.\tთქვენ ახსენეთ და მინდა ეს ფოტო დავაბრუნოთ და გავიხსენოთ რა ხდებოდა, როდესაც ქვეყანა ჩიხში მოექცა."}
{"text": "And then what you may not know because our American media did not report it, the Icelandic women walked out again on Monday. Right?\tთქვენ შეიძლება არ იცოდეთ, რადგან ამერიკულმა მედიამ ეს არ გააშუქა, ისლანდიელი ქალები, ორშაბათს, ქუჩაში კვლავ გამოვიდნენ, ასე არაა?"}
{"text": "HT: Yes, they did. PM: Can you tell us about that?\tჰტ: დიახ, ასეა. პ.მ: შეგიძლიათ გვიამბოთ ამაზე?"}
{"text": "HT: Yes, so 41 years after the original strike, we may be the best place in the world to be a woman, but our work isn't done.\tჰტ: პირველი გაფიცვიდან 41 წლის შემდეგ, ჩვენ შეიძლება მსოფლიოში საუკეთესო ქვეყანა ვართ ქალებისათვის, მაგრამ ჩვენი საქმე დასრულებული არ არის."}
{"text": "So at 2:38pm on Monday, women in Iceland left work, because that's when they had earned their day's salary.\tასე რომ, ორშაბათ დილით 14:38 -ზე ისლანდიაში ქალებმა სამუშაო მიატოვეს, რადგან სწორედ ამ დროს გამოიმუშავეს მათი დღიური ხელფასი."}
{"text": "(Applause) What's really cool about this is that young women and men participated in greater numbers than before, because it is time that we close the pay gap.\t(აპლოდისმენტები) და ყველაზე მაგარი ისაა, რომ უფრო მეტმა ახალგაზრდა ქალმა და კაცმა მიიღო მონაწილეობა, ვიდრე ადრე, რადგან დროა შევამციროთ სახელფასო სხვაობა."}
{"text": "PM: So I'm not going to ask Halla to commit right now to what she's doing next, but I will say that you'd have a very large volunteer army should you decide to do that again.\tპმ: მე არ ვაპირებ ვთხოვო ჰალას ახლავე მოგვიყვეს, თუ რას აპირებს შემდეგ, მაგრამ ვიტყოდი, რომ თქვენ მოხალისეების დიდი არმია გეყოლებათ, თუ ისევ გადაწყვეტთ იყაროთ კენჭი"}
{"text": "HT: Thank you all.\tგმადლობთ ჰალა. ჰ.ტ: მადლობა ყველას"}
{"text": "(Applause)\t(აპლიდისმენტები)"}
{"text": "Last year, three of my family members were gruesomely murdered in a hate crime.\tშარშან ჩემი ოჯახის სამი წევრი საშინლად მოკლეს სიძულვილის გამო."}
{"text": "It goes without saying that it's really difficult for me to be here today, but my brother Deah, his wife Yusor, and her sister Razan don't give me much of a choice.\tცხადია, რომ ჩემთვის დღეს აქ ყოფნა ძალიან რთულია, მაგრამ ჩემმა ძმამ დიამ, მისმა ცოლმა, იუსორმა, და მისმა დამ, რაზანმა სხვა გზა არ დამიტოვეს."}
{"text": "I'm hopeful that by the end of this talk you will make a choice, and join me in standing up against hate.\tიმედს ვიტოვებ, რომ ჩემი გამოსვლის შემდეგ თქვენ გააკეთებთ არჩევანს და შემომიერთდებით სიძულვილთან ბრძოლაში."}
{"text": "It's December 27, 2014: the morning of my brother's wedding day.\t2014 წლის 27 დეკემბერია: ჩემი ძმის ქორწილის დილა."}
{"text": "He asks me to come over and comb his hair in preparation for his wedding photo shoot.\tმან მთხოვა, რომ მივსულიყავი და საქორწინო ფოტოგადაღებისთვის დავარცხნაში დავხმარებოდი."}
{"text": "A 23-year-old, six-foot-three basketball, particularly Steph Curry, fanatic -- (Laughter) An American kid in dental school ready to take on the world.\t23 წლის, 1.90 მ. სიმაღლეში. კალათბურთელი, სტეფ კურის ფანი (სიცილი) ამერიკელი ბიჭი სტომატოლოგიურ სკოლაში მზად არის რომ მსოფლიო დაიპყროს."}
{"text": "When Deah and Yusor have their first dance, I see the love in his eyes, her reciprocated joy, and my emotions begin to overwhelm me.\tროცა დეას და იუსორს თავიანთი პირველი ცეკვა ჰქონდათ, მე მის თვალებში სიყვარულს ვხედავდი და მისი მეუღლის საპასუხო სიხარულს, მე კი ემოციებით ავივსე."}
{"text": "I move to the back of the hall and burst into tears.\tდარბაზის უკან მივიმალე და ბევრი ვიტირე."}
{"text": "And the second the song finishes playing, he beelines towards me, buries me into his arms and rocks me back and forth.\tდა როგორც კი მუსიკა შეწყდა ჩემკენ გამოიქცა, ჩამიკრო გულში, და იქეთ-აქეთ მაქანავებდა."}
{"text": "Even in that moment, when everything was so distracting, he was attuned to me.\tიმ მომენტშიც კი, როცა უამრავი სხვა საფიქრალი ჰქონდა, მაინც ჩემ გვერდით იდგა."}
{"text": "He cups my face and says, \"Suzanne, I am who I am because of you.\tსახეზე ხელები მომკიდა და მითხრა: \"სუზან, ის ვინც ვარ მე დღეს, შენი დამსახურებაა."}
{"text": "Thank you for everything.\tდიდი მადლობა ყველაფრისთვის."}
{"text": "I love you.\"\tმიყვარხარ.\""}
{"text": "About a month later, I'm back home in North Carolina for a short visit, and on the last evening, I run upstairs to Deah's room, eager to find out how he's feeling being a newly married man.\tდაახლოებით ერთი თვის შემდეგ, ცოტა ხნით სახლში დავბრუნდი და წასვლის წინა ღამეს ავირბინე დიას ოთახში, რომ გამეგო თუ როგორია მისი ახალდაქორწინებული ცხოვრება."}
{"text": "With a big boyish smile he says, \"I'm so happy. I love her. She's an amazing girl.\"\tბიჭური ღიმილით მითხრა, \"ისეთი ბედნიერი ვარ, მიყვარს."}
{"text": "And she is.\tის საოცარი გოგოა.\" და ის მართლაც ასეთია."}
{"text": "At just 21, she'd recently been accepted to join Deah at UNC dental school.\tჯერ კიდევ 21 წლის ასაკში დათანხმდა ჩემს ძმას გაჰყოლოდა სტომატოლოგიურ სკოლაში."}
{"text": "She shared his love for basketball, and at her urging, they started their honeymoon off attending their favorite team of the NBA, the LA Lakers.\tიგი იზიარებდა ჩემი ძმის კალათბურთისადმი სიყვარულს და ამიტომ თავიანთ თაფლობის თვეში NBA-ის თამაშზე წავიდნენ, რომ მათი საყვარელი გუნდის LA Lakers-ის"}
{"text": "I mean, check out that form.\tთამაში ენახათ ნახეთ რა ფორმაში ვარ."}
{"text": "(Laughter) I'll never forget that moment sitting there with him -- how free he was in his happiness.\t(სიცილი) არასდროს დავივიწყებ ამ მომენტს, როცა ვიჯექი მასთან ერთად. როგორი თავისუფალი იყო თავის ბედნიერებაში."}
{"text": "My littler brother, a basketball-obsessed kid, had become and transformed into an accomplished young man.\tჩემი პატარა ძმა, კალათბურთით გატაცებული პატარა ბიჭი, გადაიქცა და ჩამოყალიბდა ახალგაზრდა კაცად."}
{"text": "He was at the top of his dental school class, and alongside Yusor and Razan, was involved in local and international community service projects dedicated to the homeless and refugees, including a dental relief trip they were planning for Syrian refugees in Turkey.\tის საუკეთესო იყო სტომატოლოგიურ სკოლაში, და იუსორთან და რაზანთან ერთად, ჩართული იყო ადგილობრივ და საერთაშორისო პროექტებში, რომლებიც უსახლკარებისთვის და ლტოლვილებისთვის იყო. ეს მოიცავდა თურქეთში ვიზიტს სირიელი დევნილებისთვის სტომატოლოგიური მომსახურების გასაწევად."}
{"text": "Razan, at just 19, used her creativity as an architectural engineering student to serve those around her, making care packages for the local homeless, among other projects.\tრაზანი, რომელიც მხოლოდ 19 წლის იყო, არქიტექტურული ინჟინერიის სტუდენტის კრეატიულობას იყენებდა გარშემომყოფთა დასახმარებლად. სხვა პროექტებთან ერთად, უსახლკაროებისთვის საჭირო ამანათებს ქმნიდა."}
{"text": "That is who they were.\tასეთები იყვნენ."}
{"text": "Standing there that night, I take a deep breath and look at Deah and tell him, \"I have never been more proud of you than I am in this moment.\"\tიმ ღამეს, ღრმად ამოვისუნთქე და ვუთხარი დიას, \"ასეთი ამაყი არასდროს ვყოფილვარ\""}
{"text": "He pulls me into his tall frame, hugs me goodnight, and I leave the next morning without waking him to go back to San Francisco.\tხელები მომხვია და ძილის წინ ჩამეხუტა. მეორე დილას ისე წავედი სან ფრანცისკოში, რომ არც კი გამიღვიძებია."}
{"text": "That is the last time I ever hug him.\tეს იყო ჩვენი ბოლო ჩახუტება."}
{"text": "Ten days later, I'm on call at San Francisco General Hospital when I receive a barrage of vague text messages expressing condolences.\tათი დღის შემდეგ, როცა სან ფრანცისკოს საავადმყოფოში ვმორიგეობდი, უამრავი თანაგრძნობის შეტყობინება მივიღე."}
{"text": "Confused, I call my father, who calmly intones, \"There's been a shooting in Deah's neighborhood in Chapel Hill.\tდაბნეულმა დავურეკე მამას, რომლიც მეუბნება: \"სროლა იყო დიას სამეზობლოში, ჩეპელ ჰილში."}
{"text": "It's on lock-down. That's all we know.\"\tყველაფერი გადაკეტილია. მხოლოდ ეს ვიცით.\""}
{"text": "I hang up and quickly Google, \"shooting in Chapel Hill.\"\tგავუთიშე და სწრაფად დავგუგლე, \"სროლა ჩეპელ ჰილში\". ერთი ამოაგდო,"}
{"text": "Quote: \"Three people were shot in the back of the head and confirmed dead on the scene.\"\tვციტირებ: \"სამ ადამიანს კეფაში ესროლეს და მათი ადგილზე გარდაიცვალება დასტურდება\""}
{"text": "Something in me just knows.\tრაღაცამ უკვე იცოდა ჩემში."}
{"text": "I fling out of my chair and faint onto the gritty hospital floor, wailing.\tწამოვფრინდი სკამიდან და ისტერიკა დამემართა, საავადმყოფოს იატაკზე ვხაოდი"}
{"text": "I take the first red-eye out of San Francisco, numb and disoriented.\tპირველივე ღამის ფრენა ავიღე, ვერ ვაზროვნებდი."}
{"text": "I walk into my childhood home and faint into my parents' arms, sobbing.\tშევედი ჩემი ბავშვობის სახლში და ჩავეკარი მშობლებს ტირილით."}
{"text": "I then run up to Deah's room as I did so many times before, just looking for him, only to find a void that will never be filled.\tავირბინე დიას ოთახში, როგორც ყოველთვის მას ვეძებდი, სიცარიელე დამხვდა, რომელიც აღარასდროს შეივსებოდა."}
{"text": "Investigation and autopsy reports eventually revealed the sequence of events.\tგამოძიებამ და აუტოფსიამ დაადგინა მოვლენათა ქრონოლოგია."}
{"text": "Deah had just gotten off the bus from class, Razan was visiting for dinner, already at home with Yusor.\tდია გაკვეთილიდან ახალი დაბრუნებული იყო, რაზანი კი ვახშამისთვის ეწვია მათ და უკვე იუსორთან ერთად სახლში იყო."}
{"text": "As they began to eat, they heard a knock on the door.\tროცა დაიწყეს ჭამა, კარზე ვიღაცამ დააკაკუნა."}
{"text": "When Deah opened it, their neighbor proceeded to fire multiple shots at him.\tდიამ გააღო, მისმა მეზობელმა რამდენჯერმე ესროლა ცეცხლსასროლი იარაღიდან."}
{"text": "According to 911 calls, the girls were heard screaming.\t911 ზარის მიხედვით, გოგოების ყვირილი ისმოდა."}
{"text": "The man turned towards the kitchen and fired a single shot into Yusor's hip, immobilizing her.\tკაცი სამზარეულოსკენ გაემართა და ერთხელ ბარძაყში ესროლა იუსორს, რამაც ის უმოქმედო დატოვა."}
{"text": "He then approached her from behind, pressed the barrel of his gun against her head, and with a single bullet, lacerated her midbrain.\tშემდეგ უკნიდან მივიდა, იარაღი თავზე მიადო, და ერთი ტყვიით ტვინი გაუხვრიტა."}
{"text": "He then turned towards Razan, who was screaming for her life, and, execution-style, with a single bullet to the back of the head, killed her.\tშემდეგ რაზანს მიუტრიალდა, რომელიც დანდობას ითხოვდა, ისიც კეფაში ერთი ტყვიით მოკლა."}
{"text": "On his way out, he shot Deah one last time -- a bullet in the mouth -- for a total of eight bullets: two lodged in the head, two in his chest and the rest in his extremities.\tროდესაც სახლს ტოვებდა, დიას კიდევ ერთხელ ესროლა, პირში. სულ რვა ტყვია: ორი თავში, ორი გულმკერდში, დანარჩენი კი - კიდურებში."}
{"text": "Deah, Yusor and Razan were executed in a place that was meant to be safe: their home.\tდია, იუსორი და რაზანი მოკლეს ისეთ ადგილას, რომელიც უსაფრთხოდ ითვლებოდა, მათ სახლში."}
{"text": "For months, this man had been harassing them: knocking on their door, brandishing his gun on a couple of occasions.\tთვეების განმავლობაში ეს კაცი აწუხებდა მათ: აკაკუნებდა კარზე, წინ უტრიელებდა იარაღს."}
{"text": "His Facebook was cluttered with anti-religion posts.\tმისი ფეისბუქი სულ ანტი რელიგიური პოსტებით იყო სავსე."}
{"text": "Yusor felt particularly threatened by him.\tიუსორს განსაკუთრებით ეშინოდა მისი."}
{"text": "As she was moving in, he told Yusor and her mom that he didn't like the way they looked.\tროდესაც ამ სახლში გადადიოდა, მაშინ თქვა, რომ არ მომწონს როგორც ეს კაცი გვიყურებსო."}
{"text": "In response, Yusor's mom told her to be kind to her neighbor, that as he got to know them, he'd see them for who they were.\tპასუხად, დედამისმა უთხრა, რომ ზრდილობიანი ყოფილიყო მეზობლებთან, რადგან როცა მათ გაიცნობდნენ, დაინახავდნენ როგორი კარგები იყვნენ."}
{"text": "I guess we've all become so numb to the hatred that we couldn't have ever imagined it turning into fatal violence.\tალბათ ისეთი ურეაქციოები გავხდით სიძულვილის მიმართ, რომ ვერ წარმოვიდგენდით ასეთ სისასტიკეში თუ გადაიზრდებოდა."}
{"text": "The man who murdered my brother turned himself in to the police shortly after the murders, saying he killed three kids, execution-style, over a parking dispute.\tკაცმა, რომელმაც ჩემი ძმა მოკლა მკვლელობის ჩადენიდან მალევე თვითონ მივიდა პოლიციაში, აღიარა სამი ახალგაზრდის მკვლელობა, შურისძიება, საპარკინგო ადგილზე კამათის გამო."}
{"text": "The police issued a premature public statement that morning, echoing his claims without bothering to question it or further investigate.\tშემდეგ დილას პოლიციამ ადრეული საჯარო განცხადება გააკეთა, რომელიც ზუსტად იმეორებდა ამ კაცის სიტყვებს, კითხვების და გამოძიების გარეშე."}
{"text": "It turns out there was no parking dispute.\tსინამდვილეში კი არანაირი პრობლემა პარკინგთან დაკავშირებით არ იყო."}
{"text": "There was no argument.\tსაერთოდ კამათიც არ ყოფილა."}
{"text": "No violation.\tარანაირი დარღვევა,"}
{"text": "But the damage was already done.\tმაგრამ დეზინფორმაცია უკვე გავრცელებული იყო."}
{"text": "In a 24-hour media cycle, the words \"parking dispute\" had already become the go-to sound bite.\t24 საათის განმავლობაში მედიაში ტრიალებდა სიტყვები: \"კამათი პარკინგის გამო\"."}
{"text": "I sit on my brother's bed and remember his words, the words he gave me so freely and with so much love, \"I am who I am because of you.\"\tვიჯექი ჩემი ძმის ლოგინზე და ვიხსენებდი მის სიტყვებს, სიტყვები, რომელიც ასე თავისფულად, დიდი სიყვარულით მაჩუქა, \"შენი დამსახურებით ვარ ასეთი.\""}
{"text": "That's what it takes for me to climb through my crippling grief and speak out.\tეს მაძლევს იმის ძალას, რომ დარდს მოვერიო და ვილაპარაკო."}
{"text": "I cannot let my family's deaths be diminished to a segment that is barely discussed on local news.\tჩემი ოჯახის წევრების სიკვდილს ვერ გავხდი ისეთ ამბად, რომელიც ახალ ამბებში თითქმის არ განიხილება."}
{"text": "They were murdered by their neighbor because of their faith, because of a piece of cloth they chose to don on their heads, because they were visibly Muslim.\tისინი მოკლეს მეზობელმა თავიანთი რწმენის გამო, ნაჭრის გამო, რომელიც თავზე ჰქონდათ შემოხვეული, რადგან ისინი ვიზუალურად მუსლიმები იყვნენ."}
{"text": "Some of the rage I felt at the time was that if roles were reversed, and an Arab, Muslim or Muslim-appearing person had killed three white American college students execution-style, in their home, what would we have called it?\tკიდევ უფრო ვბრაზდებოდი, როცა წარმოვიდგენდი, როლები რომ შეცვლილიყო. არაბს, მუსლიმს, ან მუსლიმური გარეგნობის ადამიანს სამი თეთრკანიანი ამერიკელი კოლეჯის სტუდენტი, რომ მოეკლა, საკუთარ სახლში, რას დაარქმევდნენ?"}
{"text": "A terrorist attack.\tტერორისტულ აქტს."}
{"text": "When white men commit acts of violence in the US, they're lone wolves, mentally ill or driven by a parking dispute.\tამერიკაში როცა თეთრკანიანი კაცი დანაშაულს ჩადის, ის მარტოსული მგელია, მენტალურად დაავადებული, ან ვინმემ უბიძგა დანაშაულისკენ."}
{"text": "I know that I have to give my family voice, and I do the only thing I know how: I send a Facebook message to everyone I know in media.\tვიცი, რომ მე ხმა უნდა ავიმაღლო, და ის ერთი რამ გავაკეთო, რაც ვიცი: ყველა ნაცნობს მედიაში ფეისბუქზე შეტყობინება გავუგზვანე."}
{"text": "A couple of hours later, in the midst of a chaotic house overflowing with friends and family, our neighbor Neal comes over, sits down next to my parents and asks, \"What can I do?\"\tრამდენიმე საათის შემდეგ, ქაოტურ სახლში, რომელიც მეგობრებით და ნათესავებით იყო გადატენილი. ჩვენი მეზობელი ნილი მოვიდა, დაუჯდა მშობლებს და ჰკითხა: \"რით შემიძლია დაგეხმაროთ?\""}
{"text": "Neal had over two decades of experience in journalism, but he makes it clear that he's not there in his capacity as journalist, but as a neighbor who wants to help.\tნილს ოც წლიანი ჟურნალისტური გამოცდილება აქვს, მაგრამ ცხადი იყო, რომ ის არა როგორც ჟურნალისტი, არამედ როგორც მეზობელი, ისე მოვიდა დასახმარებლად."}
{"text": "I ask him what he thinks we should do, given the bombardment of local media interview requests.\tმე ვკითხე, მისი აზრით რა უნდა გვექნა, ადგილობრივი მედიის მხრიდან უამრავი ინტერვიუს თხოვნების გათვალისწინებით."}
{"text": "He offers to set up a press conference at a local community center.\tმან პრეს-კონფერენციის გამართვა შემოგვთავაზა ადგილობრივი თემის ცენტრში."}
{"text": "Even now I don't have the words to thank him.\tახლაც კი არ მყოფნის სიტყვები, რომ მადლიერება გამოვხატო."}
{"text": "\"Just tell me when, and I'll have all the news channels present,\" he said.\t\"უბრალოდ მითხარი როდის და ყველა საინფორმაციო არხს მოვიწვევ.\""}
{"text": "He did for us what we could not do for ourselves in a moment of devastation.\tმან გააკეთა ის, რასაც ჩვენ ვერ ვაკეთებდით, ასეთ მძიმე დროს."}
{"text": "I delivered the press statement, still wearing scrubs from the previous night.\tჩავატარე პრეს კონფერენცია, ისევ წინა ღამიდან მოყოლებული ხალათი მეცვა."}
{"text": "And in under 24 hours from the murders, I'm on CNN being interviewed by Anderson Cooper.\tდა მკლვლელობიდან 24 არ იყო გასული, CNN-დან ანდერსონ კუპერი მართმევს ინტერვიუს."}
{"text": "The following day, major newspapers -- including the New York Times, Chicago Tribune -- published stories about Deah, Yusor and Razan, allowing us to reclaim the narrative and call attention the mainstreaming of anti-Muslim hatred.\tშემდეგ დღეს, მთავარი გაზეთები New York Times და Chicago Tribune ჩათვლით, სადაც დაბეჭდეს ისტორიები დიაზე, იუსორსა და რაზანზე, მოგვცეს საშუალება სიმართლე მოგვეყოლა და ყურადღება გაგვემახვილებინა ანტი მუსლიმურ სიძულვილზე."}
{"text": "These days, it feels like Islamophobia is a socially acceptable form of bigotry.\tდღევანდელ რეალობაში, ისლამოფობია თითქოს სოციუმში მიღებული დისკრიმინაციის ფორმაა."}
{"text": "We just have to put up with it and smile.\tჩვენ ეს უბრალოდ უნდა ავიტანოთ და გავიღიმოთ."}
{"text": "The nasty stares, the palpable fear when boarding a plane, the random pat downs at airports that happen 99 percent of the time.\tზიზღიანი მზერები, შიში თვითმფრინავში ასვლისას, აეროპორტში უმიზეზო ჩხრეკვები, რომელიც 99% შემთხვევაში ხდება."}
{"text": "It doesn't stop there.\tდა სულ ეს როდია."}
{"text": "We have politicians reaping political and financial gains off our backs.\tპოლიტიკოსები კი ამას პოლიტიკური და ფინანსური მოგებისთვის იყენებენ."}
{"text": "Here in the US, we have presidential candidates like Donald Trump, casually calling to register American Muslims, and ban Muslim immigrants and refugees from entering this country.\tაქ, აშშ-ში, დონალდ ტრამპისნაირი პრეზიდენტობის კანდიდატი გვყავს, რომელიც ამერიკელი მუსლიმების რეგისტრაციას ითხოვს, უნდა რომ აკრძალოს მუსლიმების იმიგრაცია და ლტოლვილების შეფარება."}
{"text": "It is no coincidence that hate crimes rise in parallel with election cycles.\tშემთხვევითი არაა, რომ სწორად ახლა იზრდება დანაშაულის რაოდენობა, არჩევნების ციკლთან ერთად."}
{"text": "Just a couple months ago, Khalid Jabara, a Lebanese-American Christian, was murdered in Oklahoma by his neighbor -- a man who called him a \"filthy Arab.\"\tსულ რაღაც რამდენიმე თვის წინ, ხალიდ ჯაბარა, ლებანელ-ამერიკელი ქრისტიანი, ოკლაჰომაში მოკლეს ასევე თავისმა მეზობელმა ადამიანმა, რომელიც მას \"ბინძურ არაბს\" ეძახდა."}
{"text": "This man was previously jailed for a mere 8 months, after attempting run over Khalid's mother with his car.\tეს ადამიანი იქამდე 8 თვე იჯდა ციხეში, იმის გამო, რომ მცდელობა ჰქონდა მანქანით გაეტანა ხალიდის დედა."}
{"text": "Chances are you haven't heard Khalid's story, because it didn't make it to national news.\tდიდი შანსია, რომ ეს ისტორია არც გქოდეთ გაგონილი. რადგან ვერ მიაღწია საყოველთაო ახალ ამბებამდე."}
{"text": "The least we can do is call it what it is: a hate crime.\tსულ ცოტა, სახელი მაინც დავარქვათ ამ ფაქტს: სიძულვილით ჩადენილი დანაშაული."}
{"text": "The least we can do is talk about it, because violence and hatred doesn't just happen in a vacuum.\tამაზე ვილაპარაკოთ მაინც, რადგან ძალადობა და სიძულვილი ვაკუუმში არ ხდება."}
{"text": "Not long after coming back to work, I'm the senior on rounds in the hospital, when one of my patients looks over at my colleague, gestures around her face and says, \"San Bernardino,\" referencing a recent terrorist attack.\tარც ისე დიდი ხნის მერე, რაც სამსახურში დავბრუნდი, საავადმყოფოში უფროსი მორიგე ვარ, ერთ-ერთმა ჩემმა პაციენტმა გადახედა ჩემს კოლეგას, სახეზე ანიშნა და უთხრა: \"სან ბერდარდინო\", ახლახანს მომხდარ ტერორისტულ აქტზე."}
{"text": "Here I am having just lost three family members to Islamophobia, having been a vocal advocate within my program on how to deal with such microaggressions, and yet -- silence.\tმე კი დავკარგე ჩემი ოჯახის სამი წევრი ისლამოფობიის გამო, ვარ ჩემი პროგრამის, როგორ ვებრძოლოთ მიკროაგრესიას, დამცველი, მაგრამ... სიჩუმე."}
{"text": "I was disheartened.\tმე გული მატკინეს."}
{"text": "Humiliated.\tდამამცირეს."}
{"text": "Days later rounding on the same patient, she looks at me and says, \"Your people are killing people in Los Angeles.\"\tრამდენიმე დღის შემდეგ ისევ ის პაციენტი მიყურებს და მეუბნება, \"შენი ხალხი ლოს ანჯელესში ხალხს ხოცავს.\""}
{"text": "I look around expectantly.\tმომლოდინედ მიმოვიხედე."}
{"text": "Again: silence.\tისევ: სიჩუმე."}
{"text": "I realize that yet again, I have to speak up for myself.\tმივხვდი, რომ ისევ მე უნდა ამოვიღო ხმა."}
{"text": "I sit on her bed and gently ask her, \"Have I ever done anything but treat you with respect and kindness?\tჩამოვჯექი მის საწოლზე და წყნარად ვკითხე: \"შენთვის პატივისცემისა და სიკეთის გარდა რამე მიკადრებია?"}
{"text": "Have I done anything but give you compassionate care?\"\tმზუნველობის გარდა რამე მიჩვენებია?\""}
{"text": "She looks down and realizes what she said was wrong, and in front of the entire team, she apologizes and says, \"I should know better. I'm Mexican-American.\tთავი ჩაღუნა და მიხვდა, რომ არასწორი იყო და მთელი გუნდის თანდასწებით მომიბოდიშა და თქვა: \"ეს მე არ უნდა შემშლოდა. მე თვითონ მექსიკელი-ამერიკელი ვარ."}
{"text": "I receive this kind of treatment all the time.\"\tმეც ყოველთვის შენსავით მექცევიან.\""}
{"text": "Many of us experience microaggressions on a daily basis.\tბევრი ჩვენგანი აწყდება მიკროაგრესიას ყოველდღიურად."}
{"text": "Odds are you may have experienced it, whether for your race, gender, sexuality or religious beliefs.\tეს შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა რამის გამო, თქვენი რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ან რელიგიური რწმენის გამო."}
{"text": "We've all been in situations where we've witnessed something wrong and didn't speak up.\tჩვენ ყველა ვყოფილვართ უსამართლობის მომსწრენი და ხმა არ ამოგვიღია."}
{"text": "Maybe we weren't equipped with the tools to respond in the moment.\tალბათ იმ მომენტში საჭირო ხერხებით არ ვიყავით აღჭურვილნი, რომ გვეპასუხა."}
{"text": "Maybe we weren't even aware of our own implicit biases.\tშეიძლება მაშინ არც კი გვქონდა გააზრებული ჩვენი ქვეცნობიერი ტენდენციურობა."}
{"text": "We can all agree that bigotry is unacceptable, but when we see it, we're silent, because it makes us uncomfortable.\tჩვენ ყველა ვთანხმდებით, რომ დისკრიმინაცია მიუღებელია, მაგრამ როცა ამის ვაწყდებით, ჩუმად ვართ, რადგან ჩვენთვის ეს არაკომფორტულია."}
{"text": "But stepping right into that discomfort means you are also stepping into the ally zone.\tმაგრამ ზუსტად ამ დისკომფორტში შესვლა ნიშნავს იმას, რომ მოკავშირის გვერდით ვდგებით."}
{"text": "There may be over three million Muslims in America.\tამერიკაში ალბათ სამ მილიონზე მეტი მუსლიმია,"}
{"text": "That's still just one percent of the total population.\tრაც მთელი მოსახლეობის მხოლოდ ერთი პროცენტია."}
{"text": "Martin Luther King once said, \"In the end, we will remember not the words of our enemies, but the silence of our friends.\"\tმარტინ ლუთერ კინგმა ერთხელ თქვა: \"ბოლოს, ჩვენ არა მტრის სიტყვები გვემახსოვრება, არამედ ჩვენი მეგობრების დუმილი.\""}
{"text": "So what made my neighbor Neal's allyship so profound?\tმაშ, რატომ იყო ჩვენი მეზობელი ნილის თანადგომა ასეთი მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "A couple of things.\tრამდენიმე ფაქტორის გამო."}
{"text": "He was there as a neighbor who cared, but he was also bringing in his professional expertise and resources when the moment called for it.\tის ჩვენ გვერდით იყო, როგორც მზრუნველი მეზობელი, მაგრამ ამასთანავე თავისი პროფესიულ გამოცდილებით და რესურსებით გვეხმარებოდა, როცა ამას საჭიროება მოითხოვდა."}
{"text": "Others have done the same.\tსხვებმაც იგივე გააკეთეს."}
{"text": "Larycia Hawkins drew on her platform as the first tenured African-American professor at Wheaton College to wear a hijab in solidarity with Muslim women who face discrimination every day.\tლარიშა ჰოკინსი, როგორც კი პირველი უვადო კონტრაქტის მქონე აფრო-ამერიკელი პროფესორი გახდა უიტონის კოლეჯში, სოლიდარობის გამოცხადების მიზნით, ტრიბუნაზე ჰიჯაბით ავიდა, იმ ქალების მხადასაჭერად, ვინც ყოველდღე აწყდება დისკრიმინაციას."}
{"text": "As a result, she lost her job.\tშედეგად სამსახური დაკარგა."}
{"text": "Within a month, she joined the faculty at the University of Virginia, where she now works on pluralism, race, faith and culture.\tერთ თვეში. იგი ვირჯინიის უნივერსიტეტში დასაქმდა, სადაც მუშაობს პლურალიზმზე, რასაზე, რწმენასა და კულტურაზე."}
{"text": "Reddit cofounder, Alexis Ohanian, demonstrated that not all active allyship needs to be so serious.\tReddit-ის ერთ-ერთმა დამფუძნებელმა, ალექსის ოჰანიანმა, გვაჩვენა, რომ საჭირო არ არის კავშირი მაინცდამაინც სერიოზული იყოს."}
{"text": "He stepped up to support a 15-year-old Muslim girl's mission to introduce a hijab emoji.\tმან მხარი დაუჭირა 15 წლის მუსლიმ გოგონას, რომელსაც ჰიჯაბიანი ემოჯი უნდოდა."}
{"text": "(Laughter) It's a simple gesture, but it has a significant subconscious impact on normalizing and humanizing Muslims, including the community as a part of an \"us\" instead of an \"other.\"\t(სიცილი) ძალიან მარტივი ჟესტია, მაგრამ მას მნიშვნელოვანი ქვეცნობიერი გავლენა აქვს მუსლიმების ნორმალიზებასა და ჰუმანიზებისთვის, თემის ჩართულობა ხდება როგორც \"ჩვენ\" და არა როგორც \"ისინი\"."}
{"text": "The editor in chief of Women's Running magazine just put the first hijabi to ever be on the cover of a US fitness magazine.\tWomen's Running ჟურნალის მთავარი რედაქტორი პირველი იყო, რომელსაც ჰიჯაბი ეკეთა აშშ-ს ფიტნეს ჟურნალის ყდაზე."}
{"text": "These are all very different examples of people who drew upon their platforms and resources in academia, tech and media, to actively express their allyship.\tეს ყველა სხვადასხვა მაგალითია იმისი თუ როგორ გამოიყენეს ადამიანებმა საკუთარი პლათფორმა და რესურსები სასწავლებლებში, ტექნოლოგიაში თუ მედიაში, იმისთვის რომ აქტიური თანადგომა გამოეხატათ."}
{"text": "What resources and expertise do you bring to the table?\tრა წვლილი შეგიძლიათ თქვენ რომ შეიტანოთ?"}
{"text": "Are you willing to step into your discomfort and speak up when you witness hateful bigotry?\tგსურთ, რომ გახვიდეთ თქვენი კონფორტის ზონიდან და ხმა აიმაღლოთ, როცა ამ სიძულვილის მომსწრე გახდებით?"}
{"text": "Will you be Neal?\tიქნებით ნილი?"}
{"text": "Many neighbors appeared in this story.\tბევრი მეზობელი გამოჩნდა ამ ისტორიაში"}
{"text": "And you, in your respective communities, all have a Muslim neighbor, colleague or friend your child plays with at school.\tდა თქვენს სამეზობლებშიც არის მუსლიმური თემი, მუსლიმი კოლეგა ან ბავშვი, ვისთან ერთადაც თქვენი შვილი დადის სკოლაში."}
{"text": "Reach out to them.\tმიუახლოვდით მათ."}
{"text": "Let them know you stand with them in solidarity.\tგააგებინეთ, რომ მათ სოლიდარობას უცხადებთ."}
{"text": "It may feel really small, but I promise you it makes a difference.\tშეიძლება მცირედ და უმნიშვნელოდ მოგეჩვენოთ, მაგრამ გპირდებით, რომ დიდი გავლენა აქვს."}
{"text": "Nothing will ever bring back Deah, Yusor and Razan.\tვერაფერი ვერ დააბრუნებს დიას, იუსორსა და რაზანს,"}
{"text": "But when we raise our collective voices, that is when we stop the hate.\tმაგრამ როცა ჩვენს კოლექტიურ ხმას ავიმაღლებთ, აი, მაშინ დამთავრდება სიძულვილი."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Carlos, the Vietnam vet Marine who volunteered for three tours and got shot up in every one.\tკარლოსი, საზღვაო ფლოტის ვეტერანია, რომელიც ვიეტნამის ომში მოხალისედ სამჯერ წავიდა და სამჯერვე დაჭრეს."}
{"text": "In 1971, he was medically retired because he had so much shrapnel in his body that he was setting off metal detectors.\t1971 წელს, სამედიცინო ცნობით პენსიაზე გავიდა, რადგან იმდენი ტყვიის ნატეხი ჰქონდა სხეულში, რომ მასზე მეტალის დეტექტორები რეაგირებდნენ."}
{"text": "For the next 42 years, he suffered from nightmares, extreme anxiety in public, isolation, depression.\tმომდევნო 42 წლის განმავლობაში, კარლოსს კოშმარები ტანჯავდა, საზოგადოებაში ყოფნისას შფოთვა ეწყებოდა და იზოლაციასა და დეპრესიას განიცდიდა."}
{"text": "He self-medicated with alcohol.\tმან სამკურნალოდ ალკოჰოლს მიმართა."}
{"text": "He was married and divorced three times.\tსამჯერ დაქორწინდა და განქორწინდა."}
{"text": "Carlos had post-traumatic stress disorder.\tკარლოსს პოსტ-ტრავმატული სტრესული აშლილობა(პტსა) ჰქონდა."}
{"text": "Now, I became a psychologist to help mitigate human suffering, and for the past 10 years, my target has been the suffering caused by PTSD, as experienced by veterans like Carlos.\tფსიქოლოგი იმიტომ გავხდი, რომ ადამიანებისთვის ტანჯვა შემემსუბუქებინა. ბოლო 10 წლის განმავლობაში, ჩემი კვლევის მიზანი პტსა-ით გამოწვეული ტანჯვის კვლევა იყო, რომელსაც, კარლოსის მსგავსი ომის ვეტერანები განიცდიან."}
{"text": "Until recently, the science of PTSD just wasn't there.\tუკანასნელ დრომდე ამ აშლილობის მეცნიერება არ არსებობდა."}
{"text": "And so, we didn't know what to do.\tჩვენ არ ვიცოდით, როგორ გვემკურნალა:"}
{"text": "We put some veterans on heavy drugs.\tზოგიერთ ომის ვეტერანს ძლიერი წამლები დავუნიშნეთ;"}
{"text": "Others we hospitalized and gave generic group therapy, and others still we simply said to them, \"Just go home and try to forget about your experiences.\"\tსხვებს - ჰოსპიტალში ჯგუფური თერაპია; დანარჩენებს უბრალოდ ვუთხარით: \"წადით სახლში და ეცადეთ დაივიწყოთ თქვენი წარსული\"."}
{"text": "More recently, we've tried therapy dogs, wilderness retreats -- many things which may temporarily relieve stress, but which don't actually eliminate PTSD symptoms over the long term.\tახლახან, თერაპევტი ძაღლები და უდაბნოში განმარტოვების მეთოდი გამოვცადეთ... ბევრი რამ, რასაც დროებით შეეძლო სტრესის შემსუბუქება. თუმცა, აშლილობის სიმპტომებს ხანგრძლივად არცერთი მათგანი არ აღმოფხვრიდა,"}
{"text": "But things have changed.\tმაგრამ რაღაცეები შეიცვალა"}
{"text": "And I am here to tell you that we can now eliminate PTSD, not just manage the symptoms, and in huge numbers of veterans.\tდა მე აქ ვარ, რომ გითხრათ ჩვენ შეგვიძლია არამხოლოდ ვმართოთ სტრესული აშლილობის სიმპტომები, არამედ ბევრი ომის ვეტერანის შემთხვევაში დავამარცხოთ ის."}
{"text": "Because new scientific research has been able to show, objectively, repeatedly, which treatments actually get rid of symptoms and which do not.\tახალმა სამეცნიერო კვლევამ ობიექტურად, განმეორებითად აჩვენა, მკურნალობის რა მეთოდები აგვაცილებს თავიდან აშლილობის სიმპტომებს და რა არა."}
{"text": "Now as it turns out, the best treatments for PTSD use many of the very same training principles that the military uses in preparing its trainees for war.\tროგორც აღმოჩნდა, საუკეთესო მკურნალობა ამ აშლილობისთვის, ბევრი იმავე პრინციპის გამოყენებაა, რომელსაც არმია, ჯარისკაცების ომისთვის მომზადებაში იყენებს."}
{"text": "Now, making war -- this is something that we are good at.\tომის წარმოება... ეს კარგად გამოგვდის."}
{"text": "We humans have been making war since before we were even fully human.\tჩვენ ვომობდით იმაზე ადრე, ვიდრე სრულყოფილ ადამიანებად ჩამოყვალიბდებოდით."}
{"text": "And since then, we have gone from using stone and sinew to developing the most sophisticated and devastating weapon systems imaginable.\tმას შემდეგ, ქვის და მშვილდის გამოყენებიდან მეტად დახვეწილ და დამანგრეველ იარაღებამდე მივედით."}
{"text": "And to enable our warriors to use these weapons, we employ the most cutting-edge training methods.\tმეომრებს ამ იარაღების გამოყენება რომ ვასწავლოთ, უახლესი წვრთნის მეთოდებს ვიყენებთ."}
{"text": "We are good at making war.\tადამიანებს კარგად გამოგვდის ომის წარმოება."}
{"text": "And we are good at training our warriors to fight.\tკარგად გამოგვდის ჩვენი მებრძოლების საბრძოლველად წრთვნაც."}
{"text": "Yet, when we consider the experience of the modern-day combat veteran, we begin to see that we have not been as good at preparing them to come home.\tთუმცა, როცა ვფიქრობთ თანამედროვე ვეტერანის გამოცდილებაზე, ჩვენ ვხედავთ, რომ მათი შინ დასაბრუნებლად მომზადება ისე კარგად არ გამოგვდის."}
{"text": "Why is that?\tრატომ ხდება ასე?"}
{"text": "Well, our ancestors lived immersed in conflict, and they fought right where they lived.\tჩვენი წინაპრები მუდმივად კონფლიქტში ცხოვრობდნენ და იბრძოდნენ ზუსტად იქ, სადაც ცხოვრობდნენ."}
{"text": "So until only very recently in our evolutionary history, there was hardly a need to learn how to come home from war, because we never really did.\tამიტომ ჩვენი ევოლუციის ისტორიაში, ბოლო დრომდე, ომიდან შინ დაბრუნებისთვის მომზადება არ გვჭირდებოდა, რადგან სინამდვილეში არასდროს ვბრუნდებოდით."}
{"text": "But thankfully, today, most of humanity lives in far more peaceful societies, and when there is conflict, we, especially in the United States, now have the technology to put our warriors through advanced training, drop them in to fight anywhere on the globe and when they're done, jet them back to peacetime suburbia.\tდღესდღეობით კი, საბედნიეროდ ადამიანების უმეტესი ნაწილი, მშვიდობიან საზოგადოებებში ცხოვრობს და როდესაც ჩნდება კონფლიქტი, განსაკუთრებით ჩვენთან, აშშ-ში, გვაქვს მებრძოლებისთვის გაძლიერებული წვრთნის, საბრძოლვალად მსოფლიოს ნებისმიერ ნაწილში გადასროლის და მისიის შესრულების შემდეგ, ისევ მშვიდობიან გარემოში დაბრუნების შესაბამისი ტექნოლოგია."}
{"text": "But just imagine for a moment what this must feel like.\tმაგრამ ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, ეს როგორი შეგრძნებაა."}
{"text": "I've spoken with veterans who've told me that one day they're in a brutal firefight in Afghanistan where they saw carnage and death, and just three days later, they found themselves toting an ice chest to their kid's soccer game.\tმე ვესაუბრე ომის ვეტერანებს, რომლემბაც მითხრეს, რომ ერთ დღეს, ისინი ავღანეთში სასტიკ ბრძოლაში არიან, სადაც ხოცვა-ჟლეტასა და სიკვდილს ხედავენ და სულ რაღაც სამი დღის შემდეგ, ყინულიან მაცივარს ათრევენ შვილების ფეხბურთის მატჩისთვის."}
{"text": "\"Mindfuck\" is the most common term.\t\"ტვინის გადატრიალება\" ყველაზე გავრცელებული ტერმინია,"}
{"text": "(Laughter) It's the most common term I've heard to describe that experience.\t(სიცილი) რომელიც ჯარისკაცების ამ განცდას აღწერს"}
{"text": "And that's exactly what that is.\tდა ზუსტად ასეა,"}
{"text": "Because while our warriors spend countless hours training for war, we've only recently come to understand that many require training on how to return to civilian life.\tრადგან სანამ ჩვენი მებრძოლები უამრავ დროს ომისთვის მზადებაში ხარჯავენ, ჩვენ მხოლოდ ახლა ვიწყებთ იმის გააზრებას, რომ ბევრს სამოქალაქო ცხოვრებაში დასაბრუნებლად სჭირდება მომზადება."}
{"text": "Now, like any training, the best PTSD treatments require repetition.\tსხვა ტრენინგების მსგავსად, სტრესული აშლილობის მკურნალობის მეთოდები განმეორებითობას მოითხოვს."}
{"text": "In the military, we don't simply hand trainees Mark-19 automatic grenade launchers and say, \"Here's the trigger, here's some ammo and good luck.\"\tარმიაში, ჯარისკაცებს ავტომატურ ყურბათმტყორცნ მარკ-19-ს ასე უბრალოდ არ ვაძლევთ და არ ვეუბნებით: \"აქ არის ჩახმახი, აქ არის ტყვიები და წარმატებას გისურვებთ\""}
{"text": "No. We train them, on the range and in specific contexts, over and over and over until lifting their weapon and engaging their target is so engrained into muscle memory that it can be performed without even thinking, even under the most stressful conditions you can imagine.\tარა. ჩვენ მათ ვწვრთნით დისტანციებზე და კონკრეტულ კონტექსტში ისევ და ისევ, სანამ იარაღის ხელში აღება და დამიზნება იმდენად არ ექნებათ კუნეთბში გამჯდარი, რომ ეს დაფიქრების გარეშე შეასრულონ, წარმოუდგენლად სტრესულ პირობებშიც კი."}
{"text": "Now, the same holds for training-based treatments.\tიგივეა წვრთნაზე დაფუძნელ მკურნალობებშიც:"}
{"text": "The first of these treatments is cognitive therapy, and this is a kind of mental recalibration.\tპირველი მათგანი, კოგნიტური თერაპიაა. ეს ერთგვარი მენტალური გადაწყობაა."}
{"text": "When veterans come home from war, their way of mentally framing the world is calibrated to an immensely more dangerous environment.\tროდესაც მებრძოლები ომიდან ბრუნდებიან, მსოფლიოს მათეული აღქმა, მორგებულია ბევრად უფრო სახიფათო გარემოს."}
{"text": "So when you try to overlay that mind frame onto a peacetime environment, you get problems.\tამიტომ, როდესაც ცდილობთ ეს წყობა მშვიდობიან გარემოს შეუსაბამოთ, პრობლემები გექმნებათ."}
{"text": "You begin drowning in worries about dangers that aren't present.\tიწყებთ შფოთვასა და წუხილს საფრთხეებზე, რომლებიც არ არსებობენ."}
{"text": "You begin not trusting family or friends.\tნდობას კარგავთ ოჯახისა და მეგობრების მიმართ."}
{"text": "Which is not to say there are no dangers in civilian life; there are.\tიმის თქმა, რომ სამოქალაქო ცხოვრებაში საფრთხე არ არსებობს მართალი არ იქნება."}
{"text": "It's just that the probability of encountering them compared to combat is astronomically lower.\tუბრალოდ საფრთხის ალბათობა ომთან შედარებით ასტრონომიულად მცირეა."}
{"text": "So we never advise veterans to turn off caution completely.\tჩვენ არასდროს ვურჩევთ მეომრებს, მთლად დაივიწყონ სიფრთხილე."}
{"text": "We do train them, however, to adjust caution according to where they are.\tჩვენ ვწვრთნით მათ, რომ ადგილსამყოფელის მიხედვით ცვალონ სიფრთხილის დონე."}
{"text": "If you find yourself in a bad neighborhood, you turn it up.\tთუ ცუდ უბანში მოხვდით, უფრო ფრთხილად ხართ."}
{"text": "Out to dinner with family?\tოჯახის წევრებთან ერთად გარეთ სადილობთ?"}
{"text": "You turn it way down.\tთქვენ ნაკლებად ფრთხილი ხდებით."}
{"text": "We train veterans to be fiercely rational, to systematically gauge the actual statistical probability of encountering, say, an IED here in peacetime America.\tმებრძოლებს ვწვრთნით, რათა მეტისმეტად რაციონალურები იყვნენ და სისტემატურად შეაფასონ, მაგალითად, მშვიდობისას ამერიკაში ასაფეთქებელი მოწყობილობის ნახვის ფაქტობრივი სტატისტიკური ალბათობა."}
{"text": "With enough practice, those recalibrations stick.\tსაკმარისი პრაქტიკის პირობებში, აზროვნების გადაწყობა ნარჩუნდება."}
{"text": "The next of these treatments is exposure therapy, and this is a kind of field training, and the fastest of the proven effective treatments out there.\tშემდეგი მკურნალობის მეთოდი ექსპოზიციის თერაპიაა. ეს უფრო საველე სწავლებაა. და დადასტურებულად ეფექტური მკურნალობებიდან ყველაზე სწრაფიც."}
{"text": "You remember Carlos?\tგახსოვთ კარლოსი?"}
{"text": "This was the treatment that he chose.\tეს ის მკურნალობის მეთოდია, რომელიც მან აირჩია."}
{"text": "And so we started off by giving him exercises, for him, challenging ones: going to a grocery store, going to a shopping mall, going to a restaurant, sitting with his back to the door.\tმკურნალობა დავწყეთ მისთვის რთული სავარჯიშოების მიცემით, როგორიცაა: სურსათის მაღაზიაში; სავაჭრო ცენტრში, ან რესტორანში წასვლა; კარს მიყრდნობილი ჯდომა"}
{"text": "And, critically -- staying in these environments.\tდა რაც ყველაზე მთავარია... ამ გარემოებში დარჩენა."}
{"text": "Now, at first he was very anxious.\tთავიდან ის ძალიან შფოთავდა."}
{"text": "He wanted to sit where he could scan the room, where he could plan escape routes, where he could get his hands on a makeshift weapon.\tმას უნდოდა იქ დამჯდარიყო, საიდანაც მთელს ოთახს დაინახავდა, სადაც გასაქცევი გზები შეეძლო დაეგეგმა, სადაც თავდასაცავ რამე იარაღს მისწვდებოდა."}
{"text": "And he wanted to leave, but he didn't.\tწასვლა უნდოდა, მაგრამ ეს არ გააკეთა."}
{"text": "He remembered his training in the Marine Corps, and he pushed through his discomfort.\tკარლოსს გაახსენდა წვრთნები საზღვაო ფლოტის ნაწილში და თავს აიძულა დისკომფორტი გადაელახა."}
{"text": "And every time he did this, his anxiety ratcheted down a little bit, and then a little bit more and then a little bit more, until in the end, he had effectively relearned how to sit in a public space and just enjoy himself.\tყოველ ჯერზე, როცა ასე მოიქცა, მისი შფოთვა ცოტათი შემცირდა მერე კიდევ, კიდევ უფრო... სანამ საბოლოოდ, წარმატებით ხელახლა არ ისწავლა, როგორ დამჯდარიყო საჯარო სივრცეში და სიამოვნება მიეღო ამით."}
{"text": "He also listened to recordings of his combat experiences, over and over and over.\tმან ასევე მოუსმინა თავის საბრძოლო ჩანაწერებს ძალიან ბევრჯერ."}
{"text": "He listened until those memories no longer generated any anxiety.\tიქამდე უსმინა, სანამ მოგონებებმა არ შეწყვიტეს მასში შფოთვის გამოწვევა."}
{"text": "He processed his memories so much that his brain no longer needed to return to those experiences in his sleep.\tმოგონებები იმდენად დაამუშავა, რომ მისი გონება აღარ იხსენებდა ძილში მის წარსულ გამოცდილებას."}
{"text": "And when I spoke with him a year after treatment had finished, he told me, \"Doc, this is the first time in 43 years that I haven't had nightmares.\"\tროცა მას მკურნალობის დასრულებიდან ერთი წლის შემდეგ ვესაუბრე, მან მითხრა: \"დოკ, პირველად 43 წლის განმავლობაში ღამის კოშმარები აღარ მაწუხებს\"."}
{"text": "Now, this is different than erasing a memory.\tეს მეთოდი განსხვავდება მეხსიერების წაშლისგან."}
{"text": "Veterans will always remember their traumatic experiences, but with enough practice, those memories are no longer as raw or as painful as they once were.\tვეტერანებს ყოველთვის ემახსოვრებათ მათი ტრავმული გამოცდილება, მაგრამ საკმარისი პრაქტიკით, ეს მოგონებები ისეთი ცოცხალი და მტკივნეული აღარ იქნებიან, როგორც ადრე."}
{"text": "They don't feel emotionally like they just happened yesterday, and that is an immensely better place to be.\tემოციურად ისინი აღარ იგრძნობენ, რომ თითქოს ეს გუშინ მოხდა და იგრძნობენ, რომ გაცილებით უკეთეს ადგილას ვცხოვრობთ."}
{"text": "But it's often difficult.\tმაგრამ ეს ყველაფერი ხშირად რთულია"}
{"text": "And, like any training, it may not work for everybody.\tდა ყველა ტრენინგის მსგავსად, ყველასთვის შეიძლება არ იმუშაოს."}
{"text": "And there are trust issues.\tარსებობს ნდობის ფაქტორიც."}
{"text": "Sometimes I'm asked, \"If you haven't been there, Doc, how can you help me?\"\tზოგჯერ მეკითხებიან: \"იქ ხომ არ ყოფილხართ დოკ, როგორ შეძლებთ ჩემს დახმარებას?"}
{"text": "Which is understandable.\tრაც გასაგებია,"}
{"text": "But at the point of returning to civilian life, you do not require somebody who's been there.\tმაგრამ სამოქალაქო ცხოვრებაში დაბრუნებისას, თქვენ არ გჭირდებათ ვიღაც, ვინც ომში იყო."}
{"text": "You don't require training for operations on the battlefield; you require training on how to come home.\tთქვენ არ გჭირდებათ საბრძოლო ოპერაციების ტრენინგი. თქვენ გჭირდებათ ტრენინგი, თუ როგორ დაბრუნდეთ შინ."}
{"text": "For the past 10 years of my work, I have been exposed to detailed accounts of the worst experiences that you can imagine, daily.\tჩემი მუშაობის ბოლო 10 წლის განმავლობაში, მე დეტალურად ვეცნობოდი ჯარისკაცების წარმოუდგენლად საშინელ გამოცდილებებს ყოველდღიურად."}
{"text": "And it hasn't always been easy.\tყოველთვის ადვილი სულაც არ იყო."}
{"text": "There have been times where I have just felt my heart break or that I've absorbed too much.\tიყო შემთხვევები, როცა გული გახეთქვაზე მქონდა, ან რომ უკვე მეტისმეტი იყო ჩემთვის."}
{"text": "But these training-based treatments work so well, that whatever this work takes out of me, it puts back even more, because I see people get better.\tმაგრამ ეს წვრთნაზე დაფუძნებული მეთოდები ისე კარგად მუშაობს, რომ რასაც ეს სამუშაო მართმევს, უფრო მეტს ვიღებ სანაცვლოდ, რადგან ვხედავ, რომ ადამიანები უკეთ ხდებიან"}
{"text": "I see people's lives transform.\tდა ვხედავ ადამიანებს ცხოვრება ეცვლებათ."}
{"text": "Carlos can now enjoy outings with his grandchildren, which is something he couldn't even do with his own children.\tკარლოსს ახლა შეუძლია დატკბეს შვილიშვილებთან გარეთ გატარებული დროით. ეს ისაა, რაც მას ასევე არ შეეძლო."}
{"text": "And what's amazing to me is that after 43 years of suffering, it only took him 10 weeks of intense training to get his life back.\tდა რაც მაოცებს ისაა, რომ 43 წლიანი ტანჯვის შემდეგ, მას მხლოდ 10-კვირიანი ინტენსიური წვრთნა დასჭირდა, რომ ნორმალურ ცხოვრებას დაბრუნებოდა."}
{"text": "And when I spoke with him, he told me, \"I know that I can't get those years back.\tროდესაც მას ვესაუბრე, მითხრა: \"ვიცი, განვლილ წლებს უკან ვერ დავიბრუნებ,"}
{"text": "But at least now, whatever days that I have left on this Earth, I can live them in peace.\"\tმაგრამ სულ მცირე, ჩემი სიცოცხლის დარჩენილი დღეები შემიძლია მშვიდად გავატარო\"."}
{"text": "He also said, \"I hope that these younger veterans don't wait to get the help they need.\"\tდა დაამატა: \"ვიმედოვნებ, რომ ახალგაზრდა ვეტერანებს ლოდინი არ მოუწევთ იმ დახმარების მისაღებად, რომელიც სჭირდებათ\"."}
{"text": "And that's my hope, too.\tმეც ამას ვიმედოვნებ."}
{"text": "Because ...\tრადგან...."}
{"text": "this life is short, and if you are fortunate enough to have survived war or any kind of traumatic experience, you owe it to yourself to live your life well.\tეს ცხოვრება ხანმოკლეა და თუ საკმარისად იღბლიანი ხართ და ომს ცოცხალი გადაურჩით, ან რომელიმე სხვა ტრავმულ გამოცდილებას, საკუთარ თავს უნდა უმადლოდეთ და იმსახურებთ, რომ კარგი ცხოვრება გქონდეთ."}
{"text": "And you shouldn't wait to get the training you need to make that happen.\tამისთვის კი, საჭირო წვრთნის მიღებისთვის ლოდინი არ უნდა გიწევდეთ."}
{"text": "Now, the best way of ending human suffering caused by war is to never go to war.\tომით გამოწვეული ადამიანების ტანჯვის დასრულების საუკეთესო საშუალება, ომში არასდროს წასვლაა."}
{"text": "But we are just not there yet as a species.\tუბრალოდ ჯერ მანამდე არ ვართ მისულები, როგორც სახეობა."}
{"text": "Until we are, the mental suffering that we create in our sons and in our daughters when we send them off to fight can be alleviated.\tსანამ მივალთ, ფსიქიკური ტანჯვა, რომელსაც ჩვენს შვილებს ვუქმნით, როდესაც მათ საბრძოლელად ვაგზავნით, შეიძლება შემცირდეს."}
{"text": "But we must ensure that the science, the energy level, the value that we place on sending them off to war is at the very least mirrored in how well we prepare them to come back home to us.\tჩვენ უნდა უზრუნველვყოთ, რომ მათ ომში გაგზავნაში ჩართული მეცნიერება, დახარჯული ენერგია და ამ გაგზავნის ფასი, მათი შინ დასაბრუნებლად მომზადების შემთხვევაშიც, სულ მცირე იგივე უნდა იყოს."}
{"text": "This much, we owe them.\tაი, ამდენი გვმართებს მათი."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Economists have been exploring people's behavior for hundreds of years: how we make decisions, how we act individually and in groups, how we exchange value.\tეკონომისტები ასობით წლებია ხალხის ქცევას სწავლობენ: როგორ ვიღებთ გადაწვეტილებებს, როგორ ვიქცევით, მარტო და როგორ ვიქცევით ჯგუფში, როგორ ვცვლით ღირებულებებს."}
{"text": "They've studied the institutions that facilitate our trade, like legal systems, corporations, marketplaces.\tმათ შეისწავლეს ინსტიტუციები, რომლებიც გვიადვილებს ვაჭრობას, მაგალითად სამართლებრივი სისტემა, კორპორაციები, ბაზრები."}
{"text": "But there is a new, technological institution that will fundamentally change how we exchange value, and it's called the blockchain.\tთუმცა, ახალი ტექნოლოგიური ინსტიტუცია გამოჩნდა, რომელიც მთლიანად შეცვლის ღირებულების გაცვლის გზას და ეს არის \"ბლოკჩეინი\"."}
{"text": "Now, that's a pretty bold statement, but if you take nothing else away from this talk, I actually want you to remember that while blockchain technology is relatively new, it's also a continuation of a very human story, and the story is this.\tშეიძლება ეს ზედმეტად თამამად ჟღერდეს, მაგრამ თუ ამ ლაპარაკიდან თქვენთვის საინტერესოს ვერაფერს გაიგებთ, ერთი რამ მაინც დაიმახსოვრეთ: მიუხედავად იმისა, რომ \"ბლოკჩეინის\" ტექნოლოგია შედარებით ახალია, ეს ერთი ადამიანური ისტორიის გაგრძელებაა და ისტორია შემდეგია."}
{"text": "As humans, we find ways to lower uncertainty about one another so that we can exchange value.\tჩვენ, როგორც ადამიანები, გაურკვევლობის შემცირების გზებს ვეძებთ, იმისთვის რომ ღირებულებები გავცვალოთ."}
{"text": "Now, one of the first people to really explore the idea of institutions as a tool in economics to lower our uncertainties about one another and be able to do trade was the Nobel economist Douglass North.\tერთ-ერთი პირველი ადამიანი ვინც გადაწყვიტა, რომ ინსტიტუციებისთვის შეეხედა როგორც საშუალებისთვის ეკონომიკაში, რომელიც ერთმანეთის შესახებ გაურკვევლობას შეამცირებდა და ვაჭრობის საშუალებას მოგვცემდა, იყო ეკონომისტი, ნობელის პრემიის ლაურიატი, დუგლას ნორთი."}
{"text": "He passed away at the end of 2015, but North pioneered what's called \"new institutional economics.\"\tიგი 2015 წლის ბოლოს გარდაიცვალა, თუმცა მან მოასწრო და წამოიწყო ე.წ. \"ახალი ინსტიტუციონალური ეკონომიკა\"."}
{"text": "And what he meant by institutions were really just formal rules like a constitution, and informal constraints, like bribery.\tინსტიტუციებში კი იგი უბრალოდ გულისხმობდა ფორმალურ წესებს, როგორიცაა კონსტიტუცია და არაფორმალურ შეზღუდვებს, მაგალითად მექრთამეობას."}
{"text": "These institutions are really the grease that allow our economic wheels to function, and we can see this play out over the course of human history.\tეს ინსტიტუციები რეალურად არის ზეთი, რომელიც ჩვენი ეკონომიკის ძრავს მუშაობის საშუალებას აძლევს. ამას ჩვენ მთელი ისტორიის განმავლობაში ვხედავთ."}
{"text": "If we think back to when we were hunter-gatherer economies, we really just traded within our village structure.\tწარსულს თუ გადავხედავთ, როცა მონადირე-შემგროვებლების ეკონომიკა გვქონდა ჩვენ რეალურად საკუთარი სოფლის ფარგლებში ვვაჭრობდით."}
{"text": "We had some informal constraints in place, but we enforced all of our trade with violence or social repercussions.\tჩვენ გვქონდა რაღაც არაფორმალური შეზღუდვები, ვვაჭრობდით აგრესიის, ან სოციალური წნეხის მოშველიებით."}
{"text": "As our societies grew more complex and our trade routes grew more distant, we built up more formal institutions, institutions like banks for currency, governments, corporations.\tროცა ჩვენი საზოგადოებები გაიზარდა და გართულდა, ამასთან ერთად ჩვენი სავაჭრო მანძილებიც გაიზარდა. ჩამოვაყალიბეთ ფორმალური ინსტიტუციები, როგორიცაა ბანკი გაცვლითი კურსისთვის, მთავრობა, კორპორაციები."}
{"text": "These institutions helped us manage our trade as the uncertainty and the complexity grew, and our personal control was much lower.\tეს დაწესებულებები ჩვენ დაგვეხმარა ვაჭრობის მართვაში, როცა გაურკვევლობამ და სირთულემ იმატა და ჩვენ მიერ პროცესის პირადი კონრტოლიც საგრძნობლად შემცირდა."}
{"text": "Eventually with the internet, we put these same institutions online.\tსაბოლოოდ, ინტერნეტის შექმნასთან ერთად, იგივე ინსტიტუციები ონლაინ სივრცეშიც გაჩნდა."}
{"text": "We built platform marketplaces like Amazon, eBay, Alibaba, just faster institutions that act as middlemen to facilitate human economic activity.\tჩვენ შევქმენით სავაჭრო პლატფორმები, როგორიცაა Amazon, eBay, Alibaba, უფრო სწრაფი ინსტიტუციები, რომლებიც შუალედური რგოლია და ადამიანის ეკონომიკურ აქტივობას ამარტივებს."}
{"text": "As Douglass North saw it, institutions are a tool to lower uncertainty so that we can connect and exchange all kinds of value in society.\tდუგლას ნორთის აზრით, ინსტიტუცია არის საშუალება, შეამცირო გაურკვევლობა იმისთვის, რომ საზოგადოების წევრები დავკავშირდეთ და გავცვალოთ ყველა სახის ღირებულება."}
{"text": "And I believe we are now entering a further and radical evolution of how we interact and trade, because for the first time, we can lower uncertainty not just with political and economic institutions, like our banks, our corporations, our governments, but we can do it with technology alone.\tვფიქრობ, ახლა გადავდივართ ჩვენი ურთიერთქმედების და ვაჭრობის, მომდევნო, რადიკალური ევოლუციის ეტაპზე, რადგან პირველად შეგვიძლია გაურკვევლობა შევამციროთ, არა მხოლოდ პოლიტიკური და ეკონომიკური ინსტიტუციების მეშვეობით, როგორიცაა ბანკი, კორპორაციები და მთავრობა, არამედ მხოლოდ ტექნოლოგიის საშუალებით."}
{"text": "So what is the blockchain?\tმაშ, რა არის \"ბლოკჩეინი\"?"}
{"text": "Blockchain technology is a decentralized database that stores a registry of assets and transactions across a peer-to-peer network.\t\"ბლოკჩეინის\" ტექნოლოგია დეცენტრალიზებული ბაზაა, რომელიც P2P ქსელში აქტივებისა და ტრანზაქციების მონაცემებს ინახავს."}
{"text": "It's basically a public registry of who owns what and who transacts what.\tფაქტიურად მფლობელების და მათი ტრანზაქციების საჯარო რეესტრია"}
{"text": "The transactions are secured through cryptography, and over time, that transaction history gets locked in blocks of data that are then cryptographically linked together and secured.\tტრანზაქციები კრიპტოგრაფიულადაა დაცული და დროთა განმავლობაში ამ ტრანზაქციების ისტორია მონაცემთა ბლოკში იკეტება, რომლებიც კრიპტოგრაფიულიად უკავშირდება ერთმანეთს და ხდება დაცული."}
{"text": "This creates an immutable, unforgeable record of all of the transactions across this network.\tეს ყველაფერი, ამ ქსელში ყველა ტრანზაქციის, უცვლელ და გაუტეხავ ჩანაწერს ქმნის."}
{"text": "This record is replicated on every computer that uses the network.\tშემდეგ ეს ჩანაწერი, დუბლირდება ყველა კომპიუტერზე, რომელიც ამ ქსელშია."}
{"text": "It's not an app.\tეს არ არის აპლიკაცია."}
{"text": "It's not a company.\tეს არ არის კომპანია."}
{"text": "I think it's closest in description to something like Wikipedia.\tაღწერით, მასთან ყველაზე ახლო ალბათ Wikipedia თუ იქნება."}
{"text": "We can see everything on Wikipedia.\tჩვენ ყველაფერს ვხედავთ Wikipedia-ზე,"}
{"text": "It's a composite view that's constantly changing and being updated.\tეს არის ნაწილების კომპოზიცია, რომელიც მუდმივად განახლებდი და ცვლადია."}
{"text": "We can also track those changes over time on Wikipedia, and we can create our own wikis, because at their core, they're just a data infrastructure.\tWikipedia-ზე ჩვენ შეგვიძლია ვნახოთ დროში ცვლილებების ისტორია. შეგვიძლია საკუთარი Wiki-ები შევქმნათ, რადგან ისინი საფუძველში, უბრალოდ მონაცმეთა ინფრასტრუქტურაა"}
{"text": "On Wikipedia, it's an open platform that stores words and images and the changes to that data over time.\tWikipedia ღია პლატფორმაა, რომელიც სიტყვებსა და სურათებს ინახავს და მათ ცვლილებას დროში."}
{"text": "On the blockchain, you can think of it as an open infrastructure that stores many kinds of assets.\tრაც შეეხება ბლოკჩეინს, შეგიძლიათ ისე შეხედოთ, როგორც ღია ინფრასტრუქტურას, რომელიც მრავალი სახის აქტივს ინახავს."}
{"text": "It stores the history of custodianship, ownership and location for assets like the digital currency Bitcoin, other digital assets like a title of ownership of IP.\tიქ ინახება მეურვეობის, მფლობელობის და ადგილმდებარეობის ისტორია, ისეთი აქტივებისთვის, როგორიცაა ელექტრონული ვალუტა ბიტკოინი, ან სხვა ელექტრონული აქტივები. მაგალითად, IP-ის მფლობელობა."}
{"text": "It could be a certificate, a contract, real world objects, even personal identifiable information.\tეს შეიძლება იყოს მოწმობა, კონტრაქტი, რეალური სამყაროს ნივთები, პირადი საიდენთიფიკაციო ინფორმაციაც კი."}
{"text": "There are of course other technical details to the blockchain, but at its core, that's how it works.\tრა თქმა უნდა, ბლოკჩეინს სხვა უამრავი ტექნიკური დეტალი აქვს, თუმცა ძირითადად ის ასე მუშაობს."}
{"text": "It's this public registry that stores transactions in a network and is replicated so that it's very secure and hard to tamper with.\tეს არის საჯარო რეესტრი, რომელიც ქსელის ტრანზაქციებს ინახავს და შემდეგ ამრავლებს, რომ იყოს დაცული და ძნელად შეღწევადი."}
{"text": "Which brings me to my point of how blockchains lower uncertainty and how they therefore promise to transform our economic systems in radical ways.\tამას მივყავარ ჩემ მთავარ აზრამდე, თუ როგორ ამცირებს გაურკვევლობას \"ბლოკჩეინი\" და შედეგად როგორ შეცვლის ის რადიკალურად ჩვენს ეკონომიკას."}
{"text": "So uncertainty is kind of a big term in economics, but I want to go through three forms of it that we face in almost all of our everyday transactions, where blockchains can play a role.\tგაურკვევლობა საკმაოდ ფართე ტერმინია ეკონომიკაში, თუმცა მე მინდა მის სამ სახეზე ვილაპარაკო, რომელსაც თითქმის ყოველდღიურ ტრანზაქციებში ვაწყდებით და რომელშიც ბლოკჩეინს შეუძლია თავისი როლი შეასრულოს."}
{"text": "We face uncertainties like not knowing who we're dealing with, not having visibility into a transaction and not having recourse if things go wrong.\tგაურკვევლობა ჩნდება, როცა არ ვიცით ვისთან გვაქვს საქმე. როცა ვერ ვხედავთ ტრანზაქციას და საქმის ცუდად წასვლის შემთხვევაში არ გვაქვს საჭირო რესურსი."}
{"text": "So let's take the first example, not knowing who we're dealing with.\tმოდით მივყვეთ პირველ მაგალითს, როცა არ ვიცით ვისთან გვაქვს საქმე."}
{"text": "Say I want to buy a used smartphone on eBay.\tვთქვათ, რომ მსურს მეორადი ტელეფონის ყიდვა eBay-ზე."}
{"text": "The first thing I'm going to do is look up who I'm buying from.\tპირველი რასაც ვაკეთებ, შევამოწმებ თუ ვისგან ვყიდულობ ამ ტელეფონს."}
{"text": "Are they a power user?\tგამოცდილი მომხმარებელია?"}
{"text": "Do they have great reviews and ratings, or do they have no profile at all?\tკარგი კომენტარები და შეფასებები აქვს, თუ საერთოდ არ აქვს პროფილი?"}
{"text": "Reviews, ratings, checkmarks: these are the attestations about our identities that we cobble together today and use to lower uncertainty about who we're dealing with.\tკომენტარები, შეფასებები, დახასიათებები: ეს ყველაფერი ჩვენი იდენტობის დამადასტურებელი საშუალებებია, რომლებსაც თავს ვუყრით და ვიყენებთ იმის გასარკვევად, თუ ვისთან გვაქვს საქმე."}
{"text": "But the problem is they're very fragmented.\tმაგრამ პრობლემა ისაა რომ ეს ინფორმაცია ძალიან დანაწევრებულია."}
{"text": "Think about how many profiles you have.\tდაფიქრდით, რამდენი პროფილი არსებობს."}
{"text": "Blockchains allow for us to create an open, global platform on which to store any attestation about any individual from any source.\t\"ბლოკჩეინი\" საშუალებას გვაძლევს, ღია, გლობალური პლატფორმა შევქმნათ, რომელზეც შეგვიძლია შევინახოთ ნებისმიერი დოკუმენტი, ნებისმიერ ადამიანზე, ნებისმიერი წყაროდან."}
{"text": "This allows us to create a user-controlled portable identity.\tამით საშუალება გვეძლევა შევქმნათ მომხმარებლის მიერ მართვადი პორტაბელური იდენტობა."}
{"text": "More than a profile, it means you can selectively reveal the different attributes about you that help facilitate trade or interaction, for instance that a government issued you an ID, or that you're over 21, by revealing the cryptographic proof that these details exist and are signed off on.\tუფრო მეტი ვიდრე პროფილი, ეს იმას ნიშნავს, რომ სურვილისამებრ შეგიძლიათ სხვადასხვა დეტალი წარადგინოთ თქვენს შესახებ, რომელიც გაგიადვილებთ ვაჭრობას, და ურთიერთობას. მაგალითად, სახელმწიფოს მიერ გაცემული ID ბარათის არსებობა, ან რომ 21 წელზე მეტის ხართ, კრიპტოგრაფიული საბუთის წარდგენით, რითიც დასტურდება ამ მონაცემების არსებობა."}
{"text": "Having this kind of portable identity around the physical world and the digital world means we can do all kinds of human trade in a totally new way.\tასეთი პორტაბელური იდენტობის ქონა ფიზიკურ და ციფრულ მსოფლიოში ნიშნავს, რომ სრულიად ახლებურად შეგვიძლია ვაწარმოოთ ყველა სახის ვაჭრობა,"}
{"text": "So I've talked about how blockchains could lower uncertainty in who we're dealing with.\tუკვე ვილაპარაკე თუ როგორ ამცირებს გაურკვევლობას \"ბლოკჩეინი\", იმასთან დაკავშირებით, თუ ვისთან გვაქვს საქმე."}
{"text": "The second uncertainty that we often face is just not having transparency into our interactions.\tშემდეგი გაურკვევლობა, რომელსაც ხშირად ვაწყდებით არის ტრანზაქციების არასაკმარისი გამჭირვალობა."}
{"text": "Say you're going to send me that smartphone by mail.\tვთქვათ, გინდათ, რომ სმარტფონი ფოსტით გამომიგზვანოთ."}
{"text": "I want some degree of transparency.\tმე გარკვეული გამჭირვალობა მჭრიდება."}
{"text": "I want to know that the product I bought is the same one that arrives in the mail and that there's some record for how it got to me.\tმინდა ვიცოდე, რომ პროდუქტი, რომელიც ფოსტით მომივა, სწორედ ისაა რაც ვიყიდე და რომ არსებობს ჩანაწერები, თუ როგორ მოვიდა ის ჩემამდე."}
{"text": "This is true not just for electronics like smartphones, but for many kinds of goods and data, things like medicine, luxury goods, any kind of data or product that we don't want tampered with.\tეს მხოლოდ სმარტფონებს და სხვა ელექრონულ მოწყობილობებს არ ეხება, არამედ ნებისმიერ სხვა პროდუქტსა და მონაცემს. მაგალითად, წამლებს, ფუფუნების საგნებს, ნებმისმიერ მონაცემს, ან პროდუქტს, რომელსაც არ გვინდა რომ შეეხონ."}
{"text": "The problem in many companies, especially those that produce something complicated like a smartphone, is they're managing all of these different vendors across a horizontal supply chain.\tბევრ კომპანიასთან, განსაკუთრებით ისეთთან, რომელიც სმარტფონისნაირ რთულ პროდუქტებს აწარმოებს, პრობლემა ისაა, რომ მათ საკუთარ მომარაგების ჰორიზონტალურ ქსელში, საქმე ბევრ სხვადასხვა მწარმოებელთან აქვთ"}
{"text": "All of these people that go into making a product, they don't have the same database.\tყველა იმ ადამიანს, რომელიც პროდუქტის კეთების პროცესშია ჩართული, ერთი მონაცემთა ბაზა არ აქვს."}
{"text": "They don't use the same infrastructure, and so it becomes really hard to see transparently a product evolve over time.\tისინი არ იყენებენ ერთ ინფრასტრუქტურას. ასე რომ, ძალიან რთულია ცხადად დაინახოთ პროდუქტის შექმნის პროცესი."}
{"text": "Using the blockchain, we can create a shared reality across nontrusting entities.\t\"ბლოკჩეინის\" გამოყენებით, ჩვენ შეგვიძლია არასანდო ერთეულებს შორის საზიარო რეალობა შევქმნათ."}
{"text": "By this I mean all of these nodes in the network do not need to know each other or trust each other, because they each have the ability to monitor and validate the chain for themselves.\tიმას ვგულისხმობ, რომ არ არის საჭირო ამ ქსელის კვანძებმა ერთმანეთის შესახებ იცოდნენ. ან ერთმანეთს ენდობოდნენ, რადგან მათ აქვთ შესაძლებლობა თავისთვის აკონტროლონ და დაამოწმონ ჯაჭვის კვანძები."}
{"text": "Think back to Wikipedia.\tდავუბრუნდეთ Wikipedia-ს."}
{"text": "It's a shared database, and even though it has multiple readers and multiple writers at the same time, it has one single truth.\tეს არის საზიარო მონაცემთა ბაზა და მიუხედავად იმისა, რომ მას ერთდროულად მრავალი მკითხველი და რედაქტორი ჰყავს, მას გააჩნია ერთადერთი ჭეშმარიტება."}
{"text": "So we can create that using blockchains.\tასე რომ, იგივე შეგვიძლია \"ბლოკჩეინით\" შევქმნათ."}
{"text": "We can create a decentralized database that has the same efficiency of a monopoly without actually creating that central authority.\tჩვენ შეგვიძლია შევქმნათ დეცენტრალიზებული მონაცემთა ბაზა, რომელიც მონოპოლიისნაირად ეფექტურია. თუმცა, ცენტრალური ძალაუფლების გარეშე"}
{"text": "So all of these vendors, all sorts of companies, can interact using the same database without trusting one another.\tშესაბამისად ყველა მწარმოებელს, ყველა სახის კომპანიას, შეუძლია ერთი და იგივე ბაზის გამოყენებით ურთიერთნდობის გარეშე იურთიერთოს."}
{"text": "It means for consumers, we can have a lot more transparency.\tმომხმარებლისთვის ეს მეტ გამჭირვალობას ნიშნავს."}
{"text": "As a real-world object travels along, we can see its digital certificate or token move on the blockchain, adding value as it goes.\tნამდვილი საგნის ტრანსპორტირებისას, მისი ელექტრონულ სერტიფიკატის, ან თოქენის, ბლოკჩეინში გადაადილებას ვხედავთ, რომელსაც თან ღირებულება ემატება."}
{"text": "This is a whole new world in terms of our visibility.\tხილვადობის მხრივ ეს სრულიად ახალი სამყაროა."}
{"text": "So I've talked about how blockchains can lower our uncertainties about identity and how they change what we mean about transparency in long distances and complex trades, like in a supply chain.\tვილაპარაკე თუ როგორ ამცირებს \"ბლოკჩეინი\" იდენტობასთან დაკავშირებულ გაურვევლობას და როგორ აუმჯობესებს გამჭირვალობას. დისტანციურ და რთულ ვაჭრობაში, როგორიც მომარაგების ჯაჭვია."}
{"text": "The last uncertainty that we often face is one of the most open-ended, and it's reneging.\tბოლო გაურკვევლობა რასაც ვაწყდებით, არის ვალდებულების შეუსრულებლობის შესაძლებლობა."}
{"text": "What if you don't send me the smartphone?\tრა ვქნა სმარტფონი რომ არ გამომიგზავნონ?"}
{"text": "Can I get my money back?\tფულს დავიბრუნებ?"}
{"text": "Blockchains allow us to write code, binding contracts, between individuals and then guarantee that those contracts will bear out without a third party enforcer.\t\"ბლოკჩეინი\" კოდების ჩაწერის, ადამიანებს შორის დამავალდებულებელი ხელშეკრულებების და შემდეგ მესამე პირის ჩარევის გარეშე, მათი შესრულების გარანტირების საშუალებას იძლევა."}
{"text": "So if we look at the smartphone example, you could think about escrow.\tასე რომ, ტელეფონის მაგალითში ლაპარაკია გარკვეულ დეპოზიტზე,"}
{"text": "You are financing that phone, but you don't need to release the funds until you can verify that all the conditions have been met.\tრომელიც სმარტფონისთვის გაქვთ გამოყოფილი, მაგრამ ფულს იქამდე არ აგზავნით, სანამ პირობები სრულად არ იქნება დაკმაყოფილებული."}
{"text": "You got the phone.\tსანამ არ მიიღებთ ტელეფონს."}
{"text": "I think this is one of the most exciting ways that blockchains lower our uncertainties, because it means to some degree we can collapse institutions and their enforcement.\tჩემი აზრით, ეს \"ბლოკჩეინის\" მიერ გაურკვევლობის შემცირების ერთ-ერთი შთამბეჭდავი გზაა, რადგან ეს იმას ნიშნავს, რომ რაღაც დონეზე შეგვიძლია ინსტიტუციები და მათი გავლენა დავანგრიოთ."}
{"text": "It means a lot of human economic activity can get collateralized and automated, and push a lot of human intervention to the edges, the places where information moves from the real world to the blockchain.\tშესაბამისად, ბევრი ეკონომიკური აქტივობა გახდება დაზღვეული და ავტომატური. ადამიანური ჩარევა კი, მინიმუმამდე დავა. მხოლოდ იქ, სადაც ინფრომაცია რეალური სამყაროდან ბლოკჩეინში გადადის."}
{"text": "I think what would probably floor Douglass North about this use of technology is the fact that the very thing that makes it work, the very thing that keeps the blockchain secure and verified, is our mutual distrust.\tვფიქრობ დუგლას ნორთს ამ ტექნოლოგიაში ის გააოგნებდა, რომ სწორედ ის რაც მას ამუშავებს, რაც ბლოკჩეინს უსაფრთხოს და დამოწმებადს ხდის, ჩვენი ურთიერთნდობის ნაკლებობაა."}
{"text": "So rather than all of our uncertainties slowing us down and requiring institutions like banks, our governments, our corporations, we can actually harness all of that collective uncertainty and use it to collaborate and exchange more and faster and more open.\tიმის მაგივრად, რომ გაურკვევლობებმა შეგვაყოვნონ და გვაიძულონ მივმართოთ ინსტიტუციებს, როგორიცაა ბანკი, ჩვენი მთავრობა, ჩვენი კომპანიები, ჩვენ ეს კოლექტიური უნდობლობა უფრო სწრაფი და ღია თანამშრომლობის და გაცვლისთვის უნდა გამოვიყენოთ"}
{"text": "Now, I don't want you to get the impression that the blockchain is the solution to everything, even though the media has said that it's going to end world poverty, it's also going to solve the counterfeit drug problem and potentially save the rainforest.\tარ მინდა შეგექმნათ შთაბეჭდილობა, თითქოს \"ბლოკჩეინი\" ჩვენი ყველა პრობლემის გადაწყვეტაა, მიუხედევად იმისა, რომ მედიაში უკვე გაჟღერდა, რომ \"ბლოკჩეინი\" მსოფლიო სიღარიბეს დაამარცხებს, გადაჭრის წამლების გაყალბების პრობლემას და პოტენციურად გადაარჩენს ტროპიკულ ტყეებს."}
{"text": "The truth is, this technology is in its infancy, and we're going to need to see a lot of experiments take place and probably fail before we truly understand all of the use cases for our economy.\tსინამდვილეში ეს ტექნოლოგია, ჯერ კიდევ ჩვილია, უამრავი ექსპერიმენტი უნდა ჩატარდეს, რომელთაგანაც ბევრი კრახით დასრულდება, სანამ მის ყველა შესაძლო შედეგს ვნახავთ ჩვენი ეკონომიკისთვის"}
{"text": "But there are tons of people working on this, from financial institutions to technology companies, start-ups and universities.\tუამრავი ადამიანი მუშაობს ამ საკითხზე, ფინანსური დაწესებულებებიდან დაწყებული, ტექნოლოგიური კომპანიებით, სტარტ აპებით და უნივერსიტეტებით დამთავრებული."}
{"text": "And one of the reasons is that it's not just an economic evolution.\tამის ერთ-ერთი მიზეზი ისაა, რომ ეს მხოლოდ ეკონომიკური ევოლუცია არ არის,"}
{"text": "It's also an innovation in computer science.\tეს არის ინოვაცია კომპიუტერულ მეცნიერებებში."}
{"text": "Blockchains give us the technological capability of creating a record of human exchange, of exchange of currency, of all kinds of digital and physical assets, even of our own personal attributes, in a totally new way.\t\"ბლოკჩეინი\" გვაძლევს ტექნოლოგიურ შესაძლებლობას გვქონდეს ინფორმაცია ადამიანებს შორის გაცვლაზე, ვალუტის გაცვლაზე, ნებისმიერ ციფრულ თუ ფიზიკურ აქტივზე, პირად მახასიათებლებზეც კი და ეს ყველაფერი სრულიად ახლებურად."}
{"text": "So in some ways, they become a technological institution that has a lot of the benefits of the traditional institutions we're used to using in society, but it does this in a decentralized way.\tგარკვეულწილად ის ტექნოლოგიური ინსტიტუციაა, და მას უამრავი ისეთი დადებითი მხარე აქვს, რომლის გამოყენებასაც ჩვეულებრივ ტრადიციულ ინსტიტუციებში მივეჩვიეთ, თუმცა ეს ყველაფერი არაცენტრალიზებულია."}
{"text": "It does this by converting a lot of our uncertainties into certainties.\tეს ყველაფერი ჩვენი გაურკვევლობების გარკვევის ხარჯზე ხდება."}
{"text": "So I think we need to start preparing ourselves, because we are about to face a world where distributed, autonomous institutions have quite a significant role.\tამიტომ, ჩემი აზრით, უნდა მოვემზადოთ, რადგან მალე ისეთი მსოფლიოს წინაშე ვიქნებით, რომელშიც გადანაწილებულ, ავტონომიურ ინსტიტუციებს, საკმაოდ დიდი გავლენა ექნებათ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Bruno Giussani: Thank you, Bettina.\t(აპლოდისმენტები) ბრუნო ჯუსანი: ბეტინა, მადლობა."}
{"text": "I think I understood that it's coming, it offers a lot of potential, and it's complex.\tმგონი ვხვდები, რომ ის უკვე მოდის, ძალიან დიდი პოტენციალი აქვს და რთულია."}
{"text": "What is your estimate for the rate of adoption?\tშენი აზრით, რა დრო დასჭირდება ამ ყველაფრის დანერგვას?"}
{"text": "Bettina Warburg: I think that's a really good question.\tბეტინა უორბურგი: ძალიან კარგი კითხვაა. ჩემი ლაბორატორია ძირითადად კონცენტრირებულია"}
{"text": "My lab is pretty much focused on going the enterprise and government route first, because in reality, blockchain is a complex technology.\tმრეწველობასა და მთავრობაზე, რადგან \"ბლოკჩეინი\" რეალურად ძალიან რთული ტექნოლოგიაა."}
{"text": "How many of you actually understand how the internet works?\tრამდენ თქვენგანს ესმის სინამდვილეში როგორ მუშაობს ინტერნეტი?"}
{"text": "But you use it every day, so I think we're sort of facing the same John Sculley idea of technology should either be invisible or beautiful, and blockchain is kind of neither of those things right now, so it's better suited for either really early adopters who kind of get it and can tinker around or for finding those best use cases like identity or asset tracking or smart contracts that can be used at that level of an enterprise or government.\tმაგრამ მას ყოველდღე იყენებთ, ასე რომ, ვფიქრობ, ჯონ სკალის აზრს ვაწყდებით, რომ ტექნოლოგია ან უხილავი, ან მშვენიერი უნდა იყოს, \"ბლოკჩეინი\" კი მოცემულ მომენტში არც ერთია და არც მეორე, ამიტომ, ახლა უფრო შეეფერება ან ძალიან ადრეულ მიმდევარს, ვისაც ესმის და უყვარს ჩაღრმავება, ან იმას, კერძო გამოყენებისთვის, მაგალითად პირადობის ან აქტივების დასადასტურებლად, ან ე.წ. \"ჭკვიან კონტრაქტებში\", რომლებიც საწარმოების ან მთავრობის დონეზე შეიძლება იქნას გამოყენებული"}
{"text": "BG: Thank you. Thanks for coming to TED.\tბ.გ: მადლობა, მადლობა, რომ გვწევიე TED-ში."}
{"text": "BW: Thanks.\tბვ: მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Hi.\tსალამი."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "[Jennifer Brea is sound-sensitive.\t[ჯენიფერ ბრეა ხმაზე მგძნობიარეა."}
{"text": "The live audience was asked to applaud ASL-style, in silence.] So, five years ago, this was me.\tდამსწრე აუდიტორიას ტაშის დაკვრა ჩუმად, ჟესტურ ენაზე სთხოვეს]. ეს მე ვარ, 5 წლის წინ."}
{"text": "I was a PhD student at Harvard, and I loved to travel.\tჰარვარდში დოქტორანტურის სტუდენტი ვიყავი და მოგზაურობა მიყვარდა."}
{"text": "I had just gotten engaged to marry the love of my life.\tჩემი ცხოვრების სიყვარულზე ახალად დანიშნული ვიყავი."}
{"text": "I was 28, and like so many of us when we are in good health, I felt like I was invincible.\t28 წლის ვიყავი და ბევრი ჩვენგანივით როდესაც კარგი ჯანმრთელობა გვაქვს თავს თითქოს უძლეველად ვგრძნობდი."}
{"text": "Then one day I had a fever of 104.7 degrees.\tერთ დღესაც სიცხემ 41 - მდე ამიწია."}
{"text": "I probably should have gone to the doctor, but I'd never really been sick in my life, and I knew that usually, if you have a virus, you stay home and you make some chicken soup, and in a few days, everything will be fine.\tალბათ ექიმთან უნდა წავსულიყავი, მაგრამ ცხოვრებაში ავად თითქმის არასდროს გავმხდარვარ და ვიცოდი, რომ ჩვეულებრივ როცა ვირუსი გაქვთ, სახლში რჩებით, ქათმის ბულიონს ამზადებთ და რამდენიმე დღეში ყველაფერი კარგად იქნება."}
{"text": "But this time it wasn't fine.\tმაგრამ აჯერად საქმე კარგად არ წავიდა."}
{"text": "After the fever broke, for three weeks I was so dizzy, I couldn't leave my house.\tმას შემდეგ, რაც ცხელება დამეწყო, სამი კვირის მანძილზე ისეთი თავბრუსხვევა მქონდა სახლიდან ვერ გავდიოდი."}
{"text": "I would walk straight into door frames.\tპირდაპირ კარების ჩარჩოს ვეჯახებოდი."}
{"text": "I had to hug the walls just to make it to the bathroom.\tკედლებს ვეყრდნობოდი სააბაზანომდე რომ მიმეღწია."}
{"text": "That spring I got infection after infection, and every time I went to the doctor, he said there was absolutely nothing wrong.\tიმ გაზაფხულს, ინფექცია ინფექციაზე მეყრებოდა და ყოველ ჯერზე, როცა ექიმთან მივდიოდი, მეუბნებოდა, რომ საერთოდ არაფერი მჭირდა."}
{"text": "He had his laboratory tests, which always came back normal.\tანალიზების პასუხები, ყოველთვის ნორმაში იყო."}
{"text": "All I had were my symptoms, which I could describe, but no one else can see.\tმხოლოდ სიმპტომები მქონდა, რომლებიც შემეძლო აღმეწერა, მაგრამ მათ ვერავინ აფიქსირებდა."}
{"text": "I know it sounds silly, but you have to find a way to explain things like this to yourself, and so I thought maybe I was just aging.\tვიცი, სულელურად ჯღერს, მაგრამ საკუთარ თავს ხომ უნდა ავუხსნათ ასეთი რამეები. ასე რომ, ვიფიქრე შეიძლებოდა უბრალოდ ვბერდებოდი."}
{"text": "Maybe this is what it's like to be on the other side of 25.\tშეიძლება ასეა, როცა 25 წელს გადასცდებით."}
{"text": "(Laughter) Then the neurological symptoms started.\t(სიცილი) შემდეგ ნევროლოგიური სიმპტომები გამიჩნდა."}
{"text": "Sometimes I would find that I couldn't draw the right side of a circle.\tზოგჯერ წრის მარჯვენა მხარეს ვერ ვხაზავდი."}
{"text": "Other times I wouldn't be able to speak or move at all.\tსხვა დროს ლაპარაკს, ან მოძრაობას საერთოდ ვერ ვახერხებდი."}
{"text": "I saw every kind of specialist: infectious disease doctors, dermatologists, endocrinologists, cardiologists.\tყველა ტიპის სპეციალისტი მოვინახულე: ინფექციური დაავადებების ექიმები, დერმატოლოგები, ენდოკრინოლოგები, კარდიოლოგები."}
{"text": "I even saw a psychiatrist.\tფსიქიატრიც კი მოვინახულე."}
{"text": "My psychiatrist said, \"It's clear you're really sick, but not with anything psychiatric.\tჩემმა ფსიქიატრმა თქვა: \"ნათელია, რომ ავად ხართ, მაგრამ არა რამე ფსიქიატრული დაავადებით."}
{"text": "I hope they can find out what's wrong with you.\"\tვიმედოვნებ, იპოვიან რა გჭირთ\"."}
{"text": "The next day, my neurologist diagnosed me with conversion disorder.\tმომდევნო დღეს ჩემმა ნევროლოგმა ქცევითი დარღვევის დიაგნოზი დამისვა."}
{"text": "He told me that everything -- the fevers, the sore throats, the sinus infection, all of the gastrointestinal, neurological and cardiac symptoms -- were being caused by some distant emotional trauma that I could not remember.\tმითხრა, რომ ყველაფერი... სიცხეები, ყელის ტკივილი, სინუსიტი, ყველა კუჭ-ნაწლავის, ნევროლოგიური და კარდიოლოგიური სიმპტომები... რომელიღაც ძველი ემოციური ტრავმით იყო გამოწვეული, რომელიც არ მახსოვდა."}
{"text": "The symptoms were real, he said, but they had no biological cause.\tმან თქვა, რომ სიმპტომები რეალური იყო, მაგრამ მათ ბიოლოგიური საფუძველი არ ჰქონდათ."}
{"text": "I was training to be a social scientist.\tსოციალურ მეცნიერებებს ვსწავლობდი."}
{"text": "I had studied statistics, probability theory, mathematical modeling, experimental design.\tშესწავლილი მქონდა სტატისტიკა, ალბათობის თეორია, მათემატიკური მოდელირება, ექსპერიმენტული დიზაინი."}
{"text": "I felt like I couldn't just reject my neurologist's diagnosis.\tვიგრძენი, რომ ასე მარტივად ვერ უარვყოფდი ჩემი ნევროლოგის დიაგნოზს."}
{"text": "It didn't feel true, but I knew from my training that the truth is often counterintuitive, so easily obscured by what we want to believe.\tთითქოს ის ცდებოდა, მაგრამ როგორც ვისწავლე, რეალობა ხშირად არაინტუიციურია და მარტივად გადაიფარება იმით, რისიც გვინდა რომ გვჯეროდეს."}
{"text": "So I had to consider the possibility that he was right.\tასე რომ, უნდა დამეშვა, რომ ექიმი მართალი იყო."}
{"text": "That day, I ran a small experiment.\tიმ დღეს მცირე ექსპერიმენტი ჩავატარე."}
{"text": "I walked back the two miles from my neurologist's office to my house, my legs wrapped in this strange, almost electric kind of pain.\tნევროლოგის კაბინეტიდან სახლამდე, სადღაც 3 კილომეტრი ფეხით გავიარე. ფეხებში უცნაურ, ელექტრული შოკის მაგვარ ტკივილს ვგრნობდი."}
{"text": "I meditated on that pain, contemplating how my mind could have possibly generated all this.\tამ ტკივილზე დავფიქრდი. დავუფიქრდი, თუ როგორ შეეძლო გონებას ეს ტკვილი წარმოექმნა."}
{"text": "As soon as I walked through the door, I collapsed.\tროგორც სახლში შევედი, ეგრევე ჩავიკეცე."}
{"text": "My brain and my spinal cord were burning.\tტვინი და ხერხემალი მეწვოდა."}
{"text": "My neck was so stiff I couldn't touch my chin to my chest, and the slightest sound -- the rustling of the sheets, my husband walking barefoot in the next room -- could cause excruciating pain.\tკისერი ისე მქონდა გაშეშებული, რომ თავს ვერ ვხრიდი და უმცირესი ხმაც კი, ფურცლების შრიალი, გვერდით ოთახში, ჩემი ქმრის ფეხშველა სიარული, მტანჯველ ტკივილს იწვევდა."}
{"text": "I would spend most of the next two years in bed.\tმომდევნო ორი წელი, ძირითადად საწოლში გავატარე."}
{"text": "How could my doctor have gotten it so wrong?\tრატომ შეცდა ჩემი ექიმი ასე უხეშად?"}
{"text": "I thought I had a rare disease, something doctors had never seen.\tმეგონა იშვიათი დაავადება მქონდა, რაღაც, რასაც ექიმები არასდროს შეხვედრიან."}
{"text": "And then I went online and found thousands of people all over the world living with the same symptoms, similarly isolated, similarly disbelieved.\tშემდეგ ინტერნეტში შევედი და მსოფლიოში ათასობით ადამიანი აღმოვაჩინე, რომელსაც ასეთივე სიმპტომები ჰქონდა. ასეთივე იზოლაციაში იყვნენ და ასევე არ სჯეროდათ მათი."}
{"text": "Some could still work, but had to spend their evenings and weekends in bed, just so they could show up the next Monday.\tზოგიერთს მუშაობა ჯერ კიდევ შეეძლო, მაგრამ საღამოებისა და შაბათ-კვირის საწოლში გატარება უწევდა, იმისთვის რომ ორშაბათს სამსახურში წასვლა შეძლებოდა."}
{"text": "On the other end of the spectrum, some were so sick they had to live in complete darkness, unable to tolerate the sound of a human voice or the touch of a loved one.\tმეორეს მხარივ, ზოგი ისე ავად იყო, რომ ცხოვრება სრულ სიბნელეში უწევდა, ადამიანის ხმას და ახლობლების შეხებასაც კი ვერ უძლებდნენ."}
{"text": "I was diagnosed with myalgic encephalomyelitis.\tმიალგიური ენცეფალომიელიტის (მ.ე.)"}
{"text": "You've probably heard it called \"chronic fatigue syndrome.\"\tდიაგნოზი დამისვეს. ალბათ \"ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის\" სახელით გსმენიათ."}
{"text": "For decades, that's a name that's meant that this has been the dominant image of a disease that can be as serious as this.\tეს სახელი ნიშნავს, რომ ათწლეულების განმავლობაში, ეს გამოსახულება, ამ დაავადების სახეს წარმოადგენდა, რომელიც სინამდვილეში ასეთი სერიოზული რამეა."}
{"text": "The key symptom we all share is that whenever we exert ourselves -- physically, mentally -- we pay and we pay hard.\tძირითადი, ყველასთვის დამახასიათებელი სიმპტომია, რომ ყველა ჩვენი ძალისხმევა, ფიზიკურიც და გონებრივიც ძალიან ძვირად გვიჯდება."}
{"text": "If my husband goes for a run, he might be sore for a couple of days.\tთუ ჩემი ქმარი სარბენად წავა, მასი ტკივილი რამდენიმე დღე გრძელდება."}
{"text": "If I try to walk half a block, I might be bedridden for a week.\tთუ მე ვეცდები ნახევარი კორპუსი გავიარო, შეიძლება ერთი კვირა ლოგინად ჩავვარდე."}
{"text": "It is a perfect custom prison.\tიდეალური ინდივიდუალური ციხეა."}
{"text": "I know ballet dancers who can't dance, accountants who can't add, medical students who never became doctors.\tვიცნობ ბალეტის მოცეკვავეებს, რომლებიც ვერ ცეკვავენ. ბუღალტრებს, რომლებიც ვერ ანგარიშობენ. სამედიცინოს სტუდენტები, რომლებიც ვერ გახდნენ ექიმები."}
{"text": "It doesn't matter what you once were; you can't do it anymore.\tმნიშვნელობა არ აქვს ერთ დროს იყავით, თქვენ ამას ვეღარ აკეთებთ."}
{"text": "It's been four years, and I've still never been as well as I was the minute before I walked home from my neurologist's office.\tოთხი წელი გავიდა და ამ დროის მანძილზე ისე კარგად არასდროს ვყოფილვარ, როგორც იმ წუთამდე, სანამ ჩემი ნევროლოგიდან მოსული სახლში შემოვედი."}
{"text": "It's estimated that about 15 to 30 million people around the world have this disease.\tცნობილია, რომ მსოფლიოში დაახლოებით 15-დან - 30 მილიონამდე ადამიანს ეს დაავადება აწუხებს."}
{"text": "In the US, where I'm from, it's about one million people.\tშეერთებულ შტატებში, საიდანაც ვარ, სადღაც 1 მილიონია ასეთი."}
{"text": "That makes it roughly twice as common as multiple sclerosis.\tეს დაახლოებით ორჯერ აღემატება გაფანტული სკლეროზის რაოდენობას."}
{"text": "Patients can live for decades with the physical function of someone with congestive heart failure.\tგულის უკმარისობით დაავადებული პაციენტები ფიზიკურად ათწლეულები ფუნქციონირებენ."}
{"text": "Twenty-five percent of us are homebound or bedridden, and 75 to 85 percent of us can't even work part-time.\tჩვენი 25%-ს კი ლოგინადაა ჩავარდნილი, ან გარეთ ვერ გადის. 75- 85%-ს კი ნახევარ განაკვეთზე მუშაობაც კი არ შეუძლია."}
{"text": "Yet doctors do not treat us and science does not study us.\tმიუხედავად ამისა, ექიმები არ გვმკურნალობენ და მეცნიერება კი არ გვიკვლევს."}
{"text": "How could a disease this common and this devastating have been forgotten by medicine?\tროგორ მოხდა, რომ ასეთი გავრცელებული და დამანგრეველი დაავადება, მივიწყებული იქნა მედიცინის მიერ?"}
{"text": "When my doctor diagnosed me with conversion disorder, he was invoking a lineage of ideas about women's bodies that are over 2,500 years old.\tროდესაც ჩემმა ექიმმა ქცევითი დარღვევის დიაგნოზი დამისვა, მან ქალთა სხეულის შესახებ შეხედულებები მოიხო, რომელებიც 2 500 წელზე მეტია არსებობს."}
{"text": "The Roman physician Galen thought that hysteria was caused by sexual deprivation in particularly passionate women.\tრომაელი ექიმი, გალენი ფიქრობდა, რომ ისტერია სქესობრივი კავშირის ნაკლებობით იყო გამოწვეული, განსაკუთრებით კი, ვნებიან ქალებში."}
{"text": "The Greeks thought the uterus would literally dry up and wander around the body in search of moisture, pressing on internal organs -- yes -- causing symptoms from extreme emotions to dizziness and paralysis.\tბერძნები მიიჩნევდნენ, რომ საშვილოსნო შრებოდა და სხეულის გარშემო სინესტის საძებრად დაბოდიალებდა, რითიც შინაგან ორგანოებს აწვებოდა... დიახ... რაც იწვევდა სიმპტომებს, მოზღვავებული ემოციებით დაწყებული, თავბრუსხვევასა და პარალიზებით დამთავრებული."}
{"text": "The cure was marriage and motherhood.\tმკურნალობა ქორწინებასა და დედობაში იყო."}
{"text": "These ideas went largely unchanged for several millennia until the 1880s, when neurologists tried to modernize the theory of hysteria.\tეს იდეები, რამდენიმე ათასწლეულის მანძილზე თითქმის უცვლელი იყო, 1880-იანებამდე, როცა ნევროლოგებმა ისტერიის თეორიის გათანამედროვება სცადეს."}
{"text": "Sigmund Freud developed a theory that the unconscious mind could produce physical symptoms when dealing with memories or emotions too painful for the conscious mind to handle.\tზოგმუნდ ფროიდმა ჩამოაყალიბა თეორია, რომლის მიხედვითაც, არაცნობიერს შეეძლო ფიზიკური სიმპტომები წარმოექმნა ისეთ მოგონებებსა და ემოციებთან გასამკლებლებლად, რომლებიც ცნობიერისათვის მეტისმეტად მტკივნეული იყო."}
{"text": "It converted these emotions into physical symptoms.\tამ გზით ემოციები ფიზიკურ სიმპტომებად გარდაიქმნებოდა."}
{"text": "This meant that men could now get hysteria, but of course women were still the most susceptible.\tეს ნიშნავდა, რომ კაცებსაც შეიძლება ისტერია დამართნოდათ. თუმცა, რა თქმა უნდა, ქალები უფრო მოწყვლადები იყვნენ."}
{"text": "When I began investigating the history of my own disease, I was amazed to find how deep these ideas still run.\tროდესაც ჩემი დაავადების ისტორიის შესწავლა დავიწყე, გავოცდი როცა აღმოვაჩინე, თუ რამდენად ღრმადაა ეს იდეები გამჯდარი."}
{"text": "In 1934, 198 doctors, nurses and staff at the Los Angeles County General Hospital became seriously ill.\t1934 წელს, ლოს-ანჯელესის რეგიონის მთავარი საავადმყოფოს 198 ექიმი, ექთანი და პერსონალი სერიოზულად ავად გახდა."}
{"text": "They had muscle weakness, stiffness in the neck and back, fevers -- all of the same symptoms I had when I first got diagnosed.\tმათ ჰქონდათ კუნთების სისუსტე, კისრისა და ზურგის გაშეშება და სიცხე. ყველა ის სიმპტომი, რაც მე მქონდა პირველი დიაგნოსტირებისას."}
{"text": "Doctors thought it was a new form of polio.\tექიმებმა იფიქრეს, რომ ეს პოლიომელიტის ახალი ფორმა იყო."}
{"text": "Since then, there have been more than 70 outbreaks documented around the world, of a strikingly similar post-infectious disease.\tმას შემდეგ, მსოფლიოში 70 -ზე მეტი ასეთი პოსტ-ინფექციური დაავადებები მსგავსი გამოვლინებაა დოკუმენტირებული,"}
{"text": "All of these outbreaks have tended to disproportionately affect women, and in time, when doctors failed to find the one cause of the disease, they thought that these outbreaks were mass hysteria.\tყველა ამ შემთხვევამ ქალებზე არაპროპორციულად მეტად იმოქმედა. როცა ექიმებმა დაავადების გამომწვევ მიზეზს ვერ მიაგნეს, იფიქრეს, რომ ეს მასობრივი ისტერია იყო."}
{"text": "Why has this idea had such staying power?\tრატომ იყო ეს იდეა ასეთი მდგრადი?"}
{"text": "I do think it has to do with sexism, but I also think that fundamentally, doctors want to help.\tვფიქრობ ამას სექსიზმთან უნდა ჰქონდეს კავშირი, თუმცა ასევე ვფიქრობ, რომ ექიმებს გულწრფელად უნდათ კიდეც დაგვეხმარონ."}
{"text": "They want to know the answer, and this category allows doctors to treat what would otherwise be untreatable, to explain illnesses that have no explanation.\tუნდათ, რომ პასუხები იცოდნენ. და ეს აიძულებს მათ უმკურნალონ ისეთ რამეს, რაც სხვა შემთხვევაში არ იკურნება. ახსნან დაავადება, რომელსაც ახსნა არ გააჩნია."}
{"text": "The problem is that this can cause real harm.\tპრობლემა ისაა, რომ ამას ზიანის მოყენება შეუძლია."}
{"text": "In the 1950s, a psychiatrist named Eliot Slater studied a cohort of 85 patients who had been diagnosed with hysteria.\t1950-იან წლებში, ფსიქიატრმა ელიოტ სლატერმა 85 პაციენტი გამოიკვლია, რომელთაც ისტერიის დიაგნოზი დაუსვეს."}
{"text": "Nine years later, 12 of them were dead and 30 had become disabled.\t9 წლის შემდეგ,12 მათგანი გარდაცივალა, 30 კი, უნარშეზღუდული გახდა."}
{"text": "Many had undiagnosed conditions like multiple sclerosis, epilepsy, brain tumors.\tბევრ მათგანს შესაბამისი დიაგნოზი არ ჰქონდა დასმული, როგორიცაა: გაფანტული სკლეროზი, ეპილეფსია, ტვინის სიმსივნე."}
{"text": "In 1980, hysteria was officially renamed \"conversion disorder.\"\t1980 წელს ისტერიას ოფიციალურად \"ქცევითი დარღვევა\" დაერქვა."}
{"text": "When my neurologist gave me that diagnosis in 2012, he was echoing Freud's words verbatim, and even today, women are 2 to 10 times more likely to receive that diagnosis.\tროდესაც ჩემმა ნევროლოგმა ეს დიაგნოზი 2012 წელს დამისვა, ის ფროიდს სიტყვა-სიტყვით ახმოვანებდა. დღესაც კი, ქალებს 2-დან 10-მდე მეტჯერ უსვამენ ამ დიაგნოზს."}
{"text": "The problem with the theory of hysteria or psychogenic illness is that it can never be proven.\tისტერიის და ფსიქოგენური დაავადებების თეორიის პრობლემა ისაა, რომ მისი დამტკიცება შეუძლებელია."}
{"text": "It is by definition the absence of evidence, and in the case of ME, psychological explanations have held back biological research.\tის განმარტებიდანვე მტკიცებულების არ არსებობას ნიშნავს და მ.ე.-ს შემთხვევაში, ფსიქოლოგიურმა ახსნებმა ბიოლოგიური გამოკვლევები შეაფერხა."}
{"text": "All around the world, ME is one of the least funded diseases.\tმსოფლიოში მ.ე. ერთ-ერთი ყველაზე ნაკლებად დაფინანსებული დაავადებაა."}
{"text": "In the US, we spend each year roughly 2,500 dollars per AIDS patient, 250 dollars per MS patient and just 5 dollars per year per ME patient.\tაშშ-ში ყოველწლიურად დაახლოებით 2 500$ ვხარჯავთ თითოეულ შიდსიან პაციენტზე, 250$-ს თითოეულ გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტზე და მხოლოდ 5$-ს თითოეულ მ.ე."}
{"text": "This was not just lightning.\tპაციენტზე. ეს არ იყო ერთი შემთხვევა."}
{"text": "I was not just unlucky.\tჩემი შემთხვევა უიღბლობა არ ყოფილა."}
{"text": "The ignorance surrounding my disease has been a choice, a choice made by the institutions that were supposed to protect us.\tჩემი დაავადების მიმართ უცოდინრობა არჩევანი იყო: იმ ინსტიტუციების არჩევანი, რომლებსაც ჩვენი დაცვა ევალებათ."}
{"text": "We don't know why ME sometimes runs in families, why you can get it after almost any infection, from enteroviruses to Epstein-Barr virus to Q fever, or why it affects women at two to three times the rate of men.\tარ ვიცით მ.ე. ზოგჯერ მთელს ოჯახებს რატომ ემართებათ. რატომ გემართებათ ის, თითქმის ნებისმიერი ინფექციის შემდეგ. ენტეროვირუსიდან დაწყებული ეპშტეინ-ბარის და Q ვირუსით დამთავრებული. ან რატომ ავადდებიან 2-ჯერ, 3-ჯერ უფრო მეტად ქალები."}
{"text": "This issue is much bigger than just my disease.\tეს ბევრად უფრო დიდი პრობლემაა, ვიდრე მხოლოდ ჩემი ავადმყოფობა."}
{"text": "When I first got sick, old friends were reaching out to me.\tროცა პირველად ავად გავხდი, ძველი მეგობრები დამიკავშირდნენ."}
{"text": "I soon found myself a part of a cohort of women in their late 20s whose bodies were falling apart.\tმალევე იმ ქალების ჯგუფში ამოვყავი თავი, რომლებიც 30 წელს მიღწეულები იყვნენ და რომელთა სხეულებიც იშლებოდა."}
{"text": "What was striking was just how much trouble we were having being taken seriously.\tგასაოცარი ის იყო, თუ რამდენი ძალისხმევა გვჭირდებოდა იმისთვის, რომ ვინმეს სერიოზულად აღვექვით."}
{"text": "I learned of one woman with scleroderma, an autoimmune connective tissue disease, who was told for years that it was all in her head.\tერთი ქალის შესახებ გავიგე, რომელსაც სკელეროდერმია ჰქონდა, შემაერთებელი ქსოვილის ავტოიმუნური დაავადება. წლების განმავლობაში ეუბნებოდნენ, რომ ეს მხოლოდ მის თავში იყო,"}
{"text": "Between the time of onset and diagnosis, her esophagus was so thoroughly damaged, she will never be able to eat again.\tდაავადების დაწყებიდან დაგნოზის დასმამდე. მისი საყლაპავი იმდენად დაზიანდა, რომ ის ვეღარასოდეს შეძლებს ჭამას."}
{"text": "Another woman with ovarian cancer, who for years was told that it was just early menopause.\tკიდევ ერთი ქალი საშვილოსნოს კიბოთი, რომელსაც წლების განმავლობაში ეუბნებოდნენ, რომ უბრალოდ ადრეული მენოპაუზა ჰქონდა."}
{"text": "A friend from college, whose brain tumor was misdiagnosed for years as anxiety.\tკოლეჯის მეგობარი, რომლის ტვინის კიბოს, წლების განმავლობაში შფოთვით აშლილობად თვლიდნენ."}
{"text": "Here's why this worries me: since the 1950s, rates of many autoimmune diseases have doubled to tripled.\tაი, რატომ მაღელვებს ეს: 1950-იანი წლებიდან მოყოლებული მრავალი ავტოიმუნური დაავადების მაჩვენებლები გაორმაგებიდ და გასსამაგდა."}
{"text": "Forty-five percent of patients who are eventually diagnosed with a recognized autoimmune disease are initially told they're hypochondriacs.\tიმ პაციენტების 45%, რომლებსაც საბოლოოდ ავტოიმუნური დაავადების დიაგნოზი დაუსვეს, თავდაპირველად უთხრეს, რომ ჰიპოხონდრიები იყვნენ."}
{"text": "Like the hysteria of old, this has everything to do with gender and with whose stories we believe.\tროგორც ძველად ისტერიისას, ახლაც ეს სქესთანაა დაკავშირებული და იმასთან, თუ ვისი მონაყოლის გვჯერა."}
{"text": "Seventy-five percent of autoimmune disease patients are women, and in some diseases, it's as high as 90 percent.\tავტოიმუნური პაციენტების 75% ქალები არიან. ზოგიერთ დაავადებებში მათი რაოდენობა 90 %-მდეა."}
{"text": "Even though these diseases disproportionately affect women, they are not women's diseases.\tმიუხედავად იმისა, რომ ეს დაავადებები ქალებზე არაპროპორციულად მოქმედებს, ეს ქალური დაავადებები არაა."}
{"text": "ME affects children and ME affects millions of men.\tმ.ე. ბავშვებს და მილიონობით კაცსაც ემართება."}
{"text": "And as one patient told me, we get it coming and going -- if you're a woman, you're told you're exaggerating your symptoms, but if you're a guy, you're told to be strong, to buck up.\tროგორც ერთმა პაციენტმა მითხრა, ყველა მხრიდან პრობლემაა. თუ ქალი ხარ გეუბნებიან, რომ სიმპტომებს აზვიადებ. თუ კაცი ხარ გეუბნებიან, რომ ძლიერი უნდა იყო."}
{"text": "And men may even have a more difficult time getting diagnosed.\tკაცებისთვის დიაგნოზის დასმა, შეიძლება უფრო რთული იყოს."}
{"text": "My brain is not what it used to be.\tჩემი ტვინი აღარაა ის რაც იყო. (აპლოდისმენტები ჟესტურ ენაზე)"}
{"text": "Here's the good part: despite everything, I still have hope.\tამ ყველაფრის ნათელი მხარე ისაა, რომ მიუხედავად ყველაფრისა, ჯერ კიდევ მაქვს იმედი."}
{"text": "So many diseases were once thought of as psychological until science uncovered their biological mechanisms.\tიმდენი დაავადებებია, რომლებსაც ერთ დროს ფსიქოლოგიურად თვლიდნენ, სანამ მეცნიერებამ მათი ბიოლოგიური მექანიზმები აღმოაჩინა."}
{"text": "Patients with epilepsy could be forcibly institutionalized until the EEG was able to measure abnormal electrical activity in the brain.\tეპილეფსიის მქონე პაციენტებს იძულებით ფსიქიატრიულში ათავსებდნენ, სანამ ელექტროენცოფალოგრამით ტვინში პათოლოგიური ელექტრული აქტივობის გაზომვა არ შევძელით"}
{"text": "Multiple sclerosis could be misdiagnosed as hysterical paralysis until the CAT scan and the MRI discovered brain lesions.\tგაფანტული სკლეროზის დროს შეცდომით ისტერიული დამბლის დიაგნოზს სვამდნენ. სანამ CAT სკანირებამ და მაგნეტურ- რეზონანსულმა გამოსახულებამ, ტვინის დაზიანება აღმოაჩინეს."}
{"text": "And recently, we used to think that stomach ulcers were just caused by stress, until we discovered that H. pylori was the culprit.\tსულ წოტა ხნის წინ გვეგონა, რომ მუცლის წყლულს სტრესი იწვევდა, სანამ აღმოვაჩნეთ, რომ ჰელიკობაქტერია პილორი იყო მიზეზი."}
{"text": "ME has never benefited from the kind of science that other diseases have had, but that's starting to change.\tმ.ე.-ს არასდროს მიუღია მეცნიერებისგან, იმდენი ყურადღება რამდენიც სხვა დაავადებებს მაგრამ ცვლილება დაწყებულია."}
{"text": "In Germany, scientists are starting to find evidence of autoimmunity, and in Japan, of brain inflammation.\tგერმანიაში მეცნიერები ავტოიმუნირი დარღვევის მტკიცებულების ძიებას იწყებენ, იაპონიაში კი ტვინის ანთების."}
{"text": "In the US, scientists at Stanford are finding abnormalities in energy metabolism that are 16 standard deviations away from normal.\tაშშ-ში სტანფორდის უნივერსიტეტის მეცნიერები, ენერგეტიკული მეტაბოლიზმის ისეთ პათოლოგიებს ეძებენ. რომლებიც ნორმიდან 16 სტანდარტულ გადახრას წარმოადგენენ."}
{"text": "And in Norway, researchers are running a phase-3 clinical trial on a cancer drug that in some patients causes complete remission.\tნორვეგიაში კიბოს იმ წამლის კლინიკური კვლევის მესამე ფაზაზე არიან, რომელიც ზოგიერთ პაციენტში სრულ რემისიას იწვევს."}
{"text": "What also gives me hope is the resilience of patients.\tის რაც იმედს მაძლევს, არის ასევე პაციენტების გამძლეობა."}
{"text": "Online we came together, and we shared our stories.\tინტერნეტში თავი ერთად მოვიყარეთ და ჩვენი ისტორიები ერთმანეთს გავუზიარეთ."}
{"text": "We devoured what research there was.\tშევისწავლეთ რა კვლევებიც არსებობდა"}
{"text": "We experimented on ourselves.\tდა ჩვენ თავზე გამოვცადეთ."}
{"text": "We became our own scientists and our own doctors because we had to be.\tჩვენი თავის მეცნიერები და ექიმები გავხდით, რადგან სხვა გზა არ გვქონდა."}
{"text": "And slowly I added five percent here, five percent there, until eventually, on a good day, I was able to leave my home.\tასე ნელ-ნელა 5% აქ, 5% იქ, სანამ საბოლოოდ, ერთ მშვენიერ დღეს სახლიდან გასვლა შევძელი."}
{"text": "I still had to make ridiculous choices: Will I sit in the garden for 15 minutes, or will I wash my hair today?\tისევ მიწევდა სულელური გადაწყვეტილებების მიღება: ბაღში 15 წუთი ვმჯდარიყავი, თუ თავი დამებანა?"}
{"text": "But it gave me hope that I could be treated.\tმაგრამ იმედი მომეცა, რომ შეიძლება განვკურნებულიყავი."}
{"text": "I had a sick body; that was all.\tავადმყოფი სხეული მქონდა, სულ ეს იყო."}
{"text": "And with the right kind of help, maybe one day I could get better.\tდა სწორი დახმარებით შეიძლება ერთ დღეს უკეთ გავხდე."}
{"text": "I came together with patients around the world, and we started to fight.\tშევიკრიბეთ პაციენტები მთელი მსოფლიოდან და ბრძოლა დავიწყეთ."}
{"text": "We have filled the void with something wonderful, but it is not enough.\tჩვენი სიცარიელე რაღაც მშვენიერებით შევავსეთ, მაგრამ ეს საკმარისი არაა."}
{"text": "I still don't know if I will ever be able to run again, or walk at any distance, or do any of those kinetic things that I now only get to do in my dreams.\tჯერ კიდევ არ ვიცი სირბილს თუ შევძლებ კიდევ ოდესმე, ან ნებისმიერ შორ მანძილზე სიარულს, ან რაიმე აქტიური მოძრაობების შესრულებას, რომლებსაც ახლა მხოლოდ სიზმრებში ვახერხებ."}
{"text": "But I am so grateful for how far I have come.\tთუმცა ძალიან კმაყოფილი ვარ ამხელა შედეგებით."}
{"text": "Progress is slow, and it is up and it is down, but I am getting a little better each day.\tპრიგრესი ნელია, ხან უკეთესობაა, ხან უარესობა, მაგრამ დღითიდღე ცოტათი უკეთ ვხდები."}
{"text": "I remember what it was like when I was stuck in that bedroom, when it had been months since I had seen the sun.\tმახსენდება როგორი იყო, როდესაც საძინებელში გამოკეტილი ვიყავი, როდესაც თვეები იყო გასული, რაც მზე აღარ მენახა."}
{"text": "I thought that I would die there.\tვფიქრობდი, იქვე მოვკვდებოდი,"}
{"text": "But here I am today, with you, and that is a miracle.\tმაგრამ დღეს აქ ვარ, თქვენთან ერთად და ეს სასწაულია."}
{"text": "I don't know what would have happened had I not been one of the lucky ones, had I gotten sick before the internet, had I not found my community.\tარ ვიცი რა მოხდებოდა, ასეთი იღბლიანი რომ არ ვყოფილიყავი, ავად ინტერნეტის არსებობამდე რომ გავმხდარიყავი და ჩემი თემი რომ არ მეპოვა."}
{"text": "I probably would have already taken my own life, as so many others have done.\tალბათ თავს მოვიკლავდი, ისევე როგორც ბევრმა სხვამ ქნა."}
{"text": "How many lives could we have saved, decades ago, if we had asked the right questions?\tრამდენი სიცოცხლის გადარჩენა შეგვეძლო ათწლეულების წინ, სწორი კითხვები რომ დაგვესვა?"}
{"text": "How many lives could we save today if we decide to make a real start?\tდღეს რამდენი სიცოცხლე შეგვიძლია გადავარჩინოთ, თუ გადავწყვეტთ რომ მუშაობას მართლაც შევუდგეთ."}
{"text": "Even once the true cause of my disease is discovered, if we don't change our institutions and our culture, we will do this again to another disease.\tთუნდაც ჩემი დაავადების ნამდვილი მიზეზი აღმოვაჩინოთ, თუ არ შევცვლით ჩვენს ინსტიტუციებს და კულტურას, იგივეს სხვა დაავადებებთან მიმართებაში გავიმეორფებთ."}
{"text": "Living with this illness has taught me that science and medicine are profoundly human endeavors.\tამ დაავადებით ცხოვრებამ მასწავლა, რომ მეცნიერება და მედიცინა მთლიანად ადამიანური ძალისხმევაა."}
{"text": "Doctors, scientists and policy makers are not immune to the same biases that affect all of us.\tექიმები, მეცნიერები და პოლიტიკოსები არ არიან დაზღვეულები იმ სტერეოტიპებისგან, რომელიც ჩვენ ყველას გვაქვს."}
{"text": "We need to think in more nuanced ways about women's health.\tუფრო ნიუანსურად უნდა ვიფიქროთ ქალების ჯანმრთელობაზე."}
{"text": "Our immune systems are just as much a battleground for equality as the rest of our bodies.\tჩვენი იმუნირი სისტემები ისეთივე ბრძოლის ველია თანასწორობისთვის, როგორც დანარჩენი სხეული."}
{"text": "We need to listen to patients' stories, and we need to be willing to say, \"I don't know.\"\tუნდა მოვისმინოთ პაციენტების მონაყოლი და უნდა შეგვძელოს ვთქვათ: \"არ ვიცი\"."}
{"text": "\"I don't know\" is a beautiful thing.\t\"არ ვიცი\" მშვენიერი რამაა."}
{"text": "\"I don't know\" is where discovery starts.\t\"არ ვიციდან\" იწყება აღმოჩენები"}
{"text": "And if we can do that, if we can approach the great vastness of all that we do not know, and then, rather than fear uncertainty, maybe we can greet it with a sense of wonder.\tდა თუ ჩვენ ამის გაკეთებას შევძლებთ, თუ თვალუწვდენელ შეუცნობელ სივრცეს სწორად მივუდგებით, მაშინ მასთან შეხვედრისას გაურკვევლობის შიში, შეიძლება განცვიფრებით შეგვეცვალოს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Music) Roughly 43,000 years ago, a young cave bear died in the rolling hills on the northwest border of modern day Slovenia.\t(მუსიკა) დაახლოებით 43 000 წლის წინ, გამოქვაბულის ახალგაზრდა დათვი ბორცვებიან მინდორში მოკვდა, დღევანდელი სლოვენიის ჩრდილო-დასავლეთ საზღვართან."}
{"text": "A thousand years later, a mammoth died in southern Germany.\tათასი წლის შემდეგ, სამხრეთ გერმანიაში მამონტი მოკვდა."}
{"text": "A few centuries after that, a griffon vulture also died in the same vicinity.\tრამდენიმე საუკუნის შემდეგ კი, გრიფონიც მოკვდა იმავე ადგილას."}
{"text": "And we know almost nothing about how these animals met their deaths, but these different creatures dispersed across both time and space did share one remarkable fate.\tჩვენ თითქმის არაფერი ვიცით იმის შესახებ, თუ როგორ შეხვდნენ ისინი სიკვდილს, თუმცა, ეს განსხვავებული ქმნილბები სხვადასხვა გარემოში და დროში ერთ საერთო აღსანიშნავ ბედს იზიარებდნენ."}
{"text": "After their deaths, a bone from each of their skeletons was crafted by human hands into a flute.\tმათი სიკვდილის შემდეგ, თითეულის ჩონჩხის ძვლისგან, ადამიანმა თავისი ხელით შექმნა ფლეიტა."}
{"text": "Think about that for a second.\tერთი წამი დავფიქრდეთ ამაზე."}
{"text": "Imagine you're a caveman, 40,000 years ago.\tწარმოიდგინეთ, რომ ხართ 40 000 წლის წინანდელი პირველყოფილი ადამიანი,"}
{"text": "You've mastered fire.\tთქვენ დაახელოვნეთ ცეცხლი."}
{"text": "You've built simple tools for hunting.\tნადირობისთვის შექმენით მარტივი იარაღები."}
{"text": "You've learned how to craft garments from animal skins to keep yourself warm in the winter.\tზამთარში თბილად რომ იყოთ, ცხოველის ტყავისგან ისწავლეთ ტანსაცმლის გაკეთება."}
{"text": "What would you choose to invent next?\tრისი გაკეთება მოგინდებოდათ შემდეგ?"}
{"text": "It seems preposterous that you would invent the flute, a tool that created useless vibrations in air molecules.\tწარმოუდგენელია, რომ შემდეგ ფლეიტას გამოიგონებდით, ინტრუმენტი, რომელიც ჰაერის მოლეკულებში უსარგებლო ვიბრაციას ქმნის."}
{"text": "But that is exactly what our ancestors did.\tთუმცა, სწორედაც რომ ეს გააკეთეს ჩვენმა წინაპრებმა."}
{"text": "Now this turns out to be surprisingly common in the history of innovation.\tსაერთოდ, აღმოჩნდა, რომ ეს საკმაოდ გავრცელებული ამბავი ყოფილა ინოვაციების ისტორიაში."}
{"text": "Sometimes people invent things because they want to stay alive or feed their children or conquer the village next door.\tხანდახან ადამიანები საგნებს იმისთვის იგონებენ, რომ ცოცხლები გადარჩნენ, ან შვილები გამოკვებონ, ან სულაც გვერდითა სოფელი დაიპყრონ."}
{"text": "But just as often, new ideas come into the world simply because they're fun.\tმაგრამ, ასევე ხშირად სამყაროში ახალი იდეები უბრალოდ გართობის მიზნით იქმნება"}
{"text": "And here's the really strange thing: many of those playful but seemingly frivolous inventions ended up sparking momentous transformations in science, in politics and society.\tდა აი უცნაური ამბავი: თითქოს ამ უაზრო და გასართობი გამოგონებებიდან, ბევრი გარდამტეხ ცვლილელებას დაედო საფუძვლად მეცნიერებაში, პოლიტიკაში და საზოგადოებაში."}
{"text": "Take what may be the most important invention of modern times: programmable computers.\tავიღოთ თანამედროვე სამყაროს ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოგონება: პროგრამირებადი კომპიუტერი."}
{"text": "Now, the standard story is that computers descend from military technology, since many of the early computers were designed specifically to crack wartime codes or calculate rocket trajectories.\tჩვეულებრივ ამბობენ, რომ კომპიუტერი სამხედრო ტექნოლოგიიდან წარმოიშვა, რადგან ბევრ კომპიუტერს ომის დროს კოდების გასატეხად, ან რაკეტის ტრაექტორიის გამოსათვლელად ქმნიდნენ."}
{"text": "But in fact, the origins of the modern computer are much more playful, even musical, than you might imagine.\tსინამდვილეში კი, კომპიუტერის სათავე ბევრად უფრო მხიარული, მუსიკალურიც კია, ვიდრე თქვენ წარმოგიდგენიათ."}
{"text": "The idea behind the flute, of just pushing air through tubes to make a sound, was eventually modified to create the first organ more than 2,000 years ago.\tფლეიტის იდეამ, რომ უბრალოდ ჰაერის ჩაბერვით ხმა გამოეცათ, საბოლოოდ საფუძველი ჩაუყარა პირველი ორღანის შექმნას, რაც 2 000 წლის წინ მოხდა."}
{"text": "Someone came up with the brilliant idea of triggering sounds by pressing small levers with our fingers, inventing the first musical keyboard.\tვიღაცას კლავიშებზე თითების დაჭერით ხმის გამოცემის შესანიშნავი იდეა მოუვიდა და ასე შეიქმნა პირველი მუსიკალური კლავიატურა."}
{"text": "Now, keyboards evolved from organs to clavichords to harpsichords to the piano, until the middle of the 19th century, when a bunch of inventors finally hit on the idea of using a keyboard to trigger not sounds but letters.\tკლავიატურა განვითარდა ორღანიდან კლავიკორდამდე და კლავისინამდე, შემდეგ კი ფორტეპიანომდე. ეს იყო მე-19 საუკუნის 50-იან წლებამდე, სანამ გამომგონებლებს აზრი მოუვიდათ, რომ კლავიატურა გამოეყენებინათ არა ჟღერადობისთვის, არამედ საწერად."}
{"text": "In fact, the very first typewriter was originally called \"the writing harpsichord.\"\tსაინტერესოა, რომ პირველ საბეჭდ მანქანას თავიდან \"საწერი კლავისინი\" ერქვა."}
{"text": "Flutes and music led to even more powerful breakthroughs.\tფლეიტამ და მუსიკამ კიდევ უფრო დიდ აღმოჩენებამდე მიგვიყვანეს."}
{"text": "About a thousand years ago, at the height of the Islamic Renaissance, three brothers in Baghdad designed a device that was an automated organ.\tდაახლოებით 1 000 წლის წინ, ისლამური რენესანსის აღზევებისას, ბაღდათში, სამმა ძმამ შექმნა მოწყობილობა, ავტომატური ორღანი."}
{"text": "They called it \"the instrument that plays itself.\"\tთავის გამოგონებას დაარქვეს: \"ინსტრუმენტი, რომელიც თავისით უკრავს\"."}
{"text": "Now, the instrument was basically a giant music box.\tინსტრუმენტი უზარმაზარ მუსიკალურ ყუთს წარმოადგენდა."}
{"text": "The organ could be trained to play various songs by using instructions encoded by placing pins on a rotating cylinder.\tორღანს სხვადასხვა მუსიკის დაკვრა შეეძლო, სხვადასხვა კოდის მეშვეობით, რომლებიც მბრუნავ ცილინდრზე, ქინძისთავის დამაგრებით იქმნებოდა."}
{"text": "And if you wanted the machine to play a different song, you just swapped a new cylinder in with a different code on it.\tმაგალითად, თუ სიმღერის შეცვლა მოგინდებოდათ, უბრალოდ შეცვლიდით ცილინდრს, რომელსაც სხვა კოდი ექნებოდა."}
{"text": "This instrument was the first of its kind.\tამ ტიპის ინტრუმენტებში, ეს იყო პირველი გამოგონება."}
{"text": "It was programmable.\tის იყო პროგრამირებადი."}
{"text": "Now, conceptually, this was a massive leap forward.\tკონცეპტუალურად, ეს უზარმაზარი ნაბიჯი იყო."}
{"text": "The whole idea of hardware and software becomes thinkable for the first time with this invention.\tამ პირველი გამოგონებით, უკვე შეიძლებოდა ფიქრი კომპიუტერებსა და პროგრამებზე."}
{"text": "And that incredibly powerful concept didn't come to us as an instrument of war or of conquest, or necessity at all.\tეს საოცრად ძლიერი კონცეპცია არ შექმნილა ომის იარაღად, ან დასაპყრობ საშუალებად, ან თუნდაც საჭიროებიდან გამომდინარე."}
{"text": "It came from the strange delight of watching a machine play music.\tის მოვიდა იმ უცნაური სიამოვნებისგან, რომელსაც მუსიკალური მოწყობილობა ანიჭებდა ხალხს."}
{"text": "In fact, the idea of programmable machines was exclusively kept alive by music for about 700 years.\tზოგადად პროგრამირებადი მოწყობილობების იდეას, მხოლოდ მუსიკა აცოცხლებდა დაახლოებით 700 წლის განმავლობაში."}
{"text": "In the 1700s, music-making machines became the playthings of the Parisian elite.\t1700-ში მუსიკალური მოწყობილობები, პარიზელი ელიტის გასართობი საშუალება გახდა."}
{"text": "Showmen used the same coded cylinders to control the physical movements of what were called automata, an early kind of robot.\t\"შოუმენები\" მსგავს კოდირებულ ცილინდრს იყენებდნენ, რომ ავტომატური ტექნიკის, ანუ ადრეული რობოტების მოძრაობები ემართათ."}
{"text": "One of the most famous of those robots was, you guessed it, an automated flute player designed by a brilliant French inventor named Jacques de Vaucanson.\tმათგან ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი რობოტი, ალბათ გამოიცნობდით, ავტომატური ფლეიტისტი გახლდათ, რომელიც შესანიშნავმა ფრანგმა გამომგონებელმა ჟაკ დე ვოკანსონმა შექმნა."}
{"text": "And as de Vaucanson was designing his robot musician, he had another idea.\tდე ვოკანსონს, რობოტი მუსიკოსების შექმნის პროცესში, ახალი იდეა დაებადა."}
{"text": "If you could program a machine to make pleasing sounds, why not program it to weave delightful patterns of color out of cloth?\tთუ შეიძლება, რომ პროგრამულად მოწყობილობას მუსიკა დააკვრევინო, რატომ არ შეიძლება მას პროგრამულად სხვადასხვა ფერებით ქსოვილი შეაქმნევინო?"}
{"text": "Instead of using the pins of the cylinder to represent musical notes, they would represent threads with different colors.\tიმის მაგივრად, რომ ქინძისთავებმა ცილინდრზე ჟღერადობა გამოსცენ, ისინი ქსოვილს შექმნიდნენ სხვადასხვა ფერის ძაფებისგან."}
{"text": "If you wanted a new pattern for your fabric, you just programmed a new cylinder.\tთუ განსხვავებული მოხატულობის ქსოვილი მოგინდებოდათ, უბრალოდ ახალ ცილინდრს დააპროგრამირებდით."}
{"text": "This was the first programmable loom.\tეს იყო პირველი პროგრამირებადი საქსოვი დაზგა."}
{"text": "Now, the cylinders were too expensive and time-consuming to make, but a half century later, another French inventor named Jacquard hit upon the brilliant idea of using paper-punched cards instead of metal cylinders.\tცილინდრის გაკეთება ძვირი ჯდებოდა და დიდ დროს მოითხოვდა, მაგრამ ნახევარი საუკუნის შემდეგ, სხვა ფრანგმა გამომგონებელმა, სახელად ჟაკარდმა, გენიალურად მოიფიქრა, მეტალის ცილინდრის მაგივრად, ქაღალდის დაშტამპული ბარათების, ე.წ. პერფობარათების გამოყენება."}
{"text": "Paper turned out to be much cheaper and more flexible as a way of programming the device.\tდასაპროგრამებელ საშუალებად, ქაღალდი ბევრად იაფი და მოქნილი გამოდგა."}
{"text": "That punch card system inspired Victorian inventor Charles Babbage to create his analytical engine, the first true programmable computer ever designed.\tპერფობარათმა ვიკტორიანელ გამომგონებელ ჩარლს ბებიჯს შთააგონა, რომ შეექმნა ანალიტიკური მანქანა, რომელიც პირველი ნამდვილი პროგრამირებადი კომპიუტერი იყო, რაც კი ოდესმე შექმნილა."}
{"text": "And punch cards were used by computer programmers as late as the 1970s.\tპერფობარათები კი, კომპიუტერის დასაპროგრამირებლად 1970 წლებაშიც გამოიყენებოდა."}
{"text": "So ask yourself this question: what really made the modern computer possible?\tმაშ, მოდით ვკითხოთ საკუთარ თავს: რამ გახადა თანამედროვე კომპიუტერის შექმნა შესაძლებელი?"}
{"text": "Yes, the military involvement is an important part of the story, but inventing a computer also required other building blocks: music boxes, toy robot flute players, harpsichord keyboards, colorful patterns woven into fabric, and that's just a small part of the story.\tკი, რა თქმა უნდა, სამხედრო ჩართულობამ დიდი როლი ითამაშა. თუმცა, მის შექმნაში ასევე სხვა მნიშვნლეოვანი ნაწილებიცაა: მუსიკალური ყუთები, სათამაშო რობოტი ფლეიტისტები, კლავისინის კლავიატურები, ძაფებისგან შექმნილი ქსოვილები და ეს მთელი ისტორიის მხოლოდ პატარა ნაწილია."}
{"text": "There's a long list of world-changing ideas and technologies that came out of play: public museums, rubber, probability theory, the insurance business and many more.\tარსებობს გასართობი იდეების და ტექნოლოგიების უსასრულო სია, რომლებმაც დიდი გავლენა იქონიეს: სახელმწიფო მუზეუმებზე, რეზინზე, ალბათობის თეორიაზე, სადაზღვეო ბიზნესზე და სხვა მრავალზე."}
{"text": "Necessity isn't always the mother of invention.\tგენიალური გამოგონების საფუძველი ყოველთვის საჭიროება არაა."}
{"text": "The playful state of mind is fundamentally exploratory, seeking out new possibilities in the world around us.\tგართობაზე ორიენტირებული გონება არსებითად ცნობისმოყვარეა, ის ჩვენ გარშემო ახალ შესაძლებლობებს ეძებს"}
{"text": "And that seeking is why so many experiences that started with simple delight and amusement eventually led us to profound breakthroughs.\tდა ეს ძიების პროცესია, რატომაც ბევრი გამოცდილება, რომელიც მარტივი სიამოვნებიდან და გართობიდან დაიწყო, საბოლოოდ დიდ მიღწევებამდე მიგვიყვანა."}
{"text": "Now, I think this has implications for how we teach kids in school and how we encourage innovation in our workspaces, but thinking about play and delight this way also helps us detect what's coming next.\tჩემი აზრით, ამას კავშირი აქვს იმასთან, თუ როგორ ვასწავლით ბავშვებს სკოლაში და როგორ ვახალისებთ ინოვაციას ჩვენ სამსახურებში. გარდა ამისა, მხიარული და სასიამოვნო მიდგომა, გვეხმარება გავიგოთ, თუ რა გველის შემდეგ."}
{"text": "Think about it: if you were sitting there in 1750 trying to figure out the big changes coming to society in the 19th, the 20th centuries, automated machines, computers, artificial intelligence, a programmable flute entertaining the Parisian elite would have been as powerful a clue as anything else at the time.\tწარმოიდგინეთ, რომ 1750 წელში ხართ, ცდილობთ გაიგოთ, თუ რა ცვლილებები ელის საზოგადოებას მე-19, მე-20 საუკუნეებში, ავტომატური მექანიზმები, კომპიუტერები, ხელოვნური ინტელექტი, პროგრამირებადი ფლეიტა, რომელიც პარიზელ ელიტას ართობდა, ეს მინიშნება ხომ ძალიან მნიშვნელოვანი იქნებოდა იმ დროისთვის."}
{"text": "It seemed like an amusement at best, not useful in any serious way, but it turned out to be the beginning of a tech revolution that would change the world.\tმსგავსი გართობა თითქოს სერიოზული საკითხებისთვის არც ისე მნიშვნელოვანი იყო, მაგრამ საბოლოოდ ტექნოლოგიური რევოლუციის საწყისი აღმოჩნდა, რომელმაც შეცვალა მსოფლიო."}
{"text": "You'll find the future wherever people are having the most fun.\tიქ ვიპოვით მომავალს, სადაც ადამიანები ყველაზე კარგად ერთობიან."}
{"text": "Speaking up is hard to do.\tრთულია გაბედულად ამოიღოთ ხმა."}
{"text": "I understood the true meaning of this phrase exactly one month ago, when my wife and I became new parents.\tამ ფრაზის ნამდვილ მნიშვნელობას, ზუსტად ერთი თვის წინ მივხვდი, როდესაც მე და ჩემი მეუღლე მშობლები გავხდით."}
{"text": "It was an amazing moment.\tეს იყო გასაოცარი,"}
{"text": "It was exhilarating and elating, but it was also scary and terrifying.\tბედნიერი და აღმაფრთოვანებელი მომენტი, მაგრამ ამავდროულად საშიში და დამთრგუნველიც."}
{"text": "And it got particularly terrifying when we got home from the hospital, and we were unsure whether our little baby boy was getting enough nutrients from breastfeeding.\tეს განსაკუთრებით საშიში გახდა, როდესაც საავადმყოფოდან სახლში დაბრუნებულები დარწმუნებულები არ ვიყავით, რომ ჩვენი პატარა ბიჭი ძუძუთი კვებისას საკმარის საკვებ ნივთიერებებს იღებდა."}
{"text": "And we wanted to call our pediatrician, but we also didn't want to make a bad first impression or come across as a crazy, neurotic parent.\tგვინდოდა პედიატრისთვის დაგვერეკა, თან არ გვსურდა თავიდანვე ცუდი შთაბეჭდილება შეგვექმნა ან შეშლილი, ნერვიული მშობლებივით მოვქცეულიყავით"}
{"text": "So we worried.\tვწუხდით და ვიცდიდით."}
{"text": "When we got to the doctor's office the next day, she immediately gave him formula because he was pretty dehydrated.\tმეორე დღეს, როდესაც ექიმის ოფისში მივედით, მან დაუყოვნებლივ ფხვნილის რძე მისცა ბავშვს, რადგან ძლიერი დეჰიდრატაცია ჰქონდა."}
{"text": "Our son is fine now, and our doctor has reassured us we can always contact her.\tჩვენი ვაჟი ახლა კარგად არის, ექიმმა კი გვითხრა, რომ ნებისმიერ დროს შეგვიძლია დავუკავშირდეთ,"}
{"text": "But in that moment, I should've spoken up, but I didn't.\tმაგრამ მაშინ, იმ მომენტში, თქმა უნდა გამებედა, თუმცა ასე არ მოვიქეცი."}
{"text": "But sometimes we speak up when we shouldn't, and I learned that over 10 years ago when I let my twin brother down.\tზოგჯერ, სწორედ მაშინ ვართ გამბედავები, როცა არ უნდა ვიყოთ. ეს 10 წლის წინ ვისწავლე, როდესაც ჩემს ტყუპისცალ ძმას იმედები გავუცრუე."}
{"text": "My twin brother is a documentary filmmaker, and for one of his first films, he got an offer from a distribution company.\tჩემი ძმა დოკუმენტალისტია. მან თავისი ერთ-ერთი პირველი ფილმისთვის, სადისტრიბუციო კომპანიისგან შეთავაზება მიიღო."}
{"text": "He was excited, and he was inclined to accept the offer.\tის აღფრთოვანებული იყო და შემოთავაზებაზე თანხმობის თქმას აპირებდა,"}
{"text": "But as a negotiations researcher, I insisted he make a counteroffer, and I helped him craft the perfect one.\tმაგრამ როგორც მოლაპარაკებათა მკვლევარმა დაჟინებით მოვთხოვე საპასუხო შეთავაზება გაეკეთებინა და დავეხმარე, რომ ის იდეალური გამოსულიყო."}
{"text": "And it was perfect -- it was perfectly insulting.\tის მართლაც იდეალურად გამოვიდა... იდეალურად შეურაცხმყოფელი."}
{"text": "The company was so offended, they literally withdrew the offer and my brother was left with nothing.\tკომპანია იმდენად განაწყენდა, რომ შეთავაზება უკან წაიღო და ჩემი ძმა კი ცარიელზე დარჩა."}
{"text": "And I've asked people all over the world about this dilemma of speaking up: when they can assert themselves, when they can push their interests, when they can express an opinion, when they can make an ambitious ask.\tმთელ მსოფლიოში გამოვკითხე ადამიანებს ამ გამბედაობის დილემის შესახებ: როდის შეუძლიათ იყვნენ მტკიცე, როდის შეუძლიათ გაიტანონ საკუთარი ინტერესები, როდის შეუძლიათ გამოთქვან საკუთარი აზრი, როდის შეუძლიათ წამოაყენონ ამბიციური მოთხოვნა."}
{"text": "And the range of stories are varied and diverse, but they also make up a universal tapestry.\tისტორიები მრავალგვარი და განსხვავებულია, მაგრამ ამავე დროს უნივერსალურ სურათს ქმნიან."}
{"text": "Can I correct my boss when they make a mistake?\tშემიძლია ჩემს უფროსს მის მიერ დაშვებული შეცდომა შევუსწორო?"}
{"text": "Can I confront my coworker who keeps stepping on my toes?\tშემიძლია დავუპირისპირდე ჩემს თანამშრომელს, რომელიც განაგრძობს ჩემს საპასუხისმგებლო საქმეში ცხვირის ჩაყოფას?"}
{"text": "Can I challenge my friend's insensitive joke?\tშემიძლია ჩემი მეგობრის გულგრილი ხუმრობა გავაპროტესტო?"}
{"text": "Can I tell the person I love the most my deepest insecurities?\tშემიძლია ადამიანს, რომელიც ყველაზე მეტად მიყვარს, ჩემ ღრმა შიშებზე ვუამბო?"}
{"text": "And through these experiences, I've come to recognize that each of us have something called a range of acceptable behavior.\tდა ამ გამოცდილებიდან გავაცნობიერე, რომ თითოეულ ჩვენთაგანს აქვს რაღაც, მისაღებ ქცევათა საზღვრებისმაგვარი."}
{"text": "Now, sometimes we're too strong; we push ourselves too much.\tზოგჯერ ჩვენ მეტისმეტად ძლიერები ვართ და ზედმეტად ვატანთ თავს ძალას"}
{"text": "That's what happened with my brother.\tსწორედ ასე მოხდა ჩემ ძმასთანაც."}
{"text": "Even making an offer was outside his range of acceptable behavior.\tშეთავაზების გაკეთებაც კი მის მისაღებ ქცევათა საზღვრებს მიღმა იყო."}
{"text": "But sometimes we're too weak.\tმაგარამ ზოგჯერ ჩვენ ძალიან სუსტები ვართ."}
{"text": "That's what happened with my wife and I.\tსწორედ ასე იყო ჩემ ცოლთან და ჩემთან დაკავშირებით."}
{"text": "And this range of acceptable behaviors -- when we stay within our range, we're rewarded.\tროდესაც ჩვენ მისაღებ ქცევათა საზღვრებში ვართ - ვჯილდოვდებით,"}
{"text": "When we step outside that range, we get punished in a variety of ways.\tროგორც კი მის გარეთ აღმოვჩნდებით, სხვადასხვა საშუალებებით ვისჯებით."}
{"text": "We get dismissed or demeaned or even ostracized.\tჩვენ გვათავისუფლებენ, გვამცირებენ, ან გვდევნიან."}
{"text": "Or we lose that raise or that promotion or that deal.\tან ვკარგავთ დანამატს, დაწინაურების შესაძლებლობას, ან გარიგებას."}
{"text": "Now, the first thing we need to know is: What is my range?\tპირველი, რაც საჭიროა რომ ვიცოდეთ: რას მოიცავს ჩემი მისაღებ ქცევათა საზღვრები?"}
{"text": "But the key thing is, our range isn't fixed; it's actually pretty dynamic.\tმიშვნელოვანია, რომ ჩვენი საზღვრები ფიქსირებული არაა. ის დინამიურია."}
{"text": "It expands and it narrows based on the context.\tის კონტექსტის მიხედვით ფართოვდება და ვიწროვდება.."}
{"text": "And there's one thing that determines that range more than anything else, and that's your power.\tდა ის რაც ამ საზღვრებს ადგენს, თქვენი ძალაუფლებაა."}
{"text": "Your power determines your range.\tთქვენი ძალაუფლება განსაზღვრავს თქვენს საზღვრებს."}
{"text": "What is power?\tრა არის ძალაუფლება?"}
{"text": "Power comes in lots of forms.\tძალაუფლება ბევრი სახით გვხვდება."}
{"text": "In negotiations, it comes in the form of alternatives.\tმოლაპარაკებების დროს, ის ალტერნატივების სახით არსებობს."}
{"text": "So my brother had no alternatives; he lacked power.\tჩემს ძმას არ ჰქონდა ალტერნატივა; მას აკლდა ძალაუფლება."}
{"text": "The company had lots of alternatives; they had power.\tკომპანიას ჰქონდა ბევრი ალტერნატივა. მათ ჰქონდათ ძალაუფლება."}
{"text": "Sometimes it's being new to a country, like an immigrant, or new to an organization or new to an experience, like my wife and I as new parents.\tზოგჯერ ის გაკლიათ, როცა ახალჩასული ხართ ქვეყანაში, როგორც იმიგრანტი, ან ორგანიზაციაში ახალმისული, ან როცა გამოუცდელი ხართ, როგორც მე და ჩემი მეუღლე, როცა მშობლები პირველად გავხდით."}
{"text": "Sometimes it's at work, where someone's the boss and someone's the subordinate.\tზოგჯერ ეს ხდება სამსახურში, სადაც ვიღაც უფროსია და ვიღაც დაქვემდებარებული,"}
{"text": "Sometimes it's in relationships, where one person's more invested than the other person.\tზოგჯერ კი ეს ხდება ურთიერთობებში, სადაც ერთი უფრო მეტად ჩართულია, ვიდრე მეორე."}
{"text": "And the key thing is that when we have lots of power, our range is very wide.\tმნიშვნელოვანი ისაა, რომ როდესაც ჩვენ დიდი ძალაუფლება გვაქვს, ჩვენი საზღვრებიც ფართოა."}
{"text": "We have a lot of leeway in how to behave.\tჩვენ მეტი თავისუფლება გვაქვს თუ როგორ მოვიქცეთ,"}
{"text": "But when we lack power, our range narrows.\tმაგრამ როდესაც ჩვენი ძალაუფლება იკლებს, ჩვენი საზღვრებიც ვიწროვდება."}
{"text": "We have very little leeway.\tჩვენ ძალიან ცოტა თავისუფლება გვაქვს."}
{"text": "The problem is that when our range narrows, that produces something called the low-power double bind.\tპრობლემა იმაშია, რომ როცა ჩვენი საზღვრები ვიწროვდება, ეს წარმოშობს სუსტის კომუნიკაციურ დილემას."}
{"text": "The low-power double bind happens when, if we don't speak up, we go unnoticed, but if we do speak up, we get punished.\tეს არის დილემა, როცა თქვენ თუ ხმის ამოღებას ვერ ბედავთ შეუმჩნეველი ხართ, მაგრამ თუ გაბედავთ დაისჯებით. ბევრ თქვენგანს სმენია ფრაზა:"}
{"text": "Now, many of you have heard the phrase the \"double bind\" and connected it with one thing, and that's gender.\t„double bind\" (ურთიერთსაწინააღმდეგო მოთხოვნებზე რეაგირების დილემა) და მას მხოლოდ გენდერთან აკავშირებს."}
{"text": "The gender double bind is women who don't speak up go unnoticed, and women who do speak up get punished.\tგენდერული დილემის მაგალითია ქალები, რომლებიც გაუბედავი დუმილის შემთხვევაში შეუმჩნეველნი არიან, ხოლო ხმის ამოღებისას კი ისჯებიან."}
{"text": "And the key thing is that women have the same need as men to speak up, but they have barriers to doing so.\tსაკვანძო ისაა, რომ ქალებს ისევე სჭირდებათ ხმის ამოღება, როგორც მამაკაცებს, მაგრამ მათ წინააღმდეგობები ხვდებათ."}
{"text": "But what my research has shown over the last two decades is that what looks like a gender difference is not really a gender double bind, it's a really a low-power double bind.\tუკანასკნელი ორი ათწლეულის მანძილზე ჩემმა კვლევამ აჩვენა, რომ ის, რაც გენდერულ განსხვავებას ჰგავს, სულაც არაა გენდერული დილემა. ეს ძალაუფლების ნაკლებობით გამოწვეული დილემაა"}
{"text": "And what looks like a gender difference are really often just power differences in disguise.\tდა ის რაც გენდერულ სხვაობას ჰგავს, სინამდვილეში უფრო ხშირად მხოლოდ ძალაუფლებათა სხვაობაა."}
{"text": "Oftentimes we see a difference between a man and a woman or men and women, and think, \"Biological cause. There's something fundamentally different about the sexes.\"\tხშირად ხდება, რომ ჩვენ ვხედავთ სხვაობას კაცსა და ქალს, ან კაცებსა და ქალებს შორის და ვფიქრობთ: „ბიოლოგიური მიზეზია. სქესებს შორის ფუნდამენტური სხვაობაა“"}
{"text": "But in study after study, I've found that a better explanation for many sex differences is really power.\tმაგრამ კვლევების შედეგად აღმოვაჩინე, რომ სქესობრივ განსხვავებებს უკეთესად სწორედ ძალაუფლებათა სხვაობა ხსნის."}
{"text": "And so it's the low-power double bind.\tასე რომ, ეს არის სწორედ ძალაუფლების არ ქონასთან დაკავშირებული დილემა."}
{"text": "And the low-power double bind means that we have a narrow range, and we lack power.\tრაც ნიშნავს, რომ ჩვენ ვიწრო საზღვრები გვაქვს და ძალაუფლების ნაკლებობა."}
{"text": "We have a narrow range, and our double bind is very large.\tჩვენი სამოქმედო არეალი ვიწროა და ჩვენი დილემა კი - მასშტაბური."}
{"text": "So we need to find ways to expand our range.\tასე რომ, საზღვრების გასაფართოებლად გზები უნდა ვეძებოთ."}
{"text": "And over the last couple decades, my colleagues and I have found two things really matter.\tბოლო რამდენიმე ათეული წელია, მე და ჩემმა კოლეგებმა ორი მნიშვნელოვანი რამ აღმოვაჩინეთ."}
{"text": "The first: you seem powerful in your own eyes.\tპირველი: როცა საკუთარ თვალში ხართ ძლიერი"}
{"text": "The second: you seem powerful in the eyes of others.\tმეორე: როცა სხვის თვალში ხართ ძლიერი."}
{"text": "When I feel powerful, I feel confident, not fearful; I expand my own range.\tროცა ძალაუფლებას ვგრძნობ, თავდაჯერებული ვარ და არ მეშინია. მე ვაფართოვებ ჩემს საზღვრებს."}
{"text": "When other people see me as powerful, they grant me a wider range.\tროდესაც სხვა ადამიანები ძლიერად აღმიქვამენ, ისინი უფრო მეტად აფართოვებენ ჩემს საზღვრებს."}
{"text": "So we need tools to expand our range of acceptable behavior.\tასე რომ, მისაღებ ქცევათა საზღვრების გასაფართოებლად ხერხები გვჭირდება."}
{"text": "And I'm going to give you a set of tools today.\tდღეს ვაპირებ რამდენიმე ხერხი გაგაცნოთ."}
{"text": "Speaking up is risky, but these tools will lower your risk of speaking up.\tგაბედულება სარისკოა, მაგრამ ეს ხერხები შეამცირებენ ამ რისკებს."}
{"text": "The first tool I'm going to give you got discovered in negotiations in an important finding.\tპირველი ხერხი, რომლსაც გაგიზიარებთ მოლაპარაკებების შესწავლის შედეგად იქნა აღმოჩენილი."}
{"text": "On average, women make less ambitious offers and get worse outcomes than men at the bargaining table.\tმოლაპარაკების მაგიდასთან, საშუალოდ, ქალები ნაკლებად ამბიციურ შეთავაზებებს აკეთებენ და უფრო უარეს შედეგებს იღებენ ვიდრე კაცები."}
{"text": "But Hannah Riley Bowles and Emily Amanatullah have discovered there's one situation where women get the same outcomes as men and are just as ambitious.\tმაგრამ ჰანა რაილი ბოულსმა და ემილი ამანათულამ მიაკვლიეს იმ ერთ სიტუაციას, სადაც ქალები იგივე შედეგებს იღებენ, რასაც კაცები და მათი ამბიციურობაც თანაბარია."}
{"text": "That's when they advocate for others.\tეს ის შემთხვევაა, როცა ისინი ვინმეს იცავენ."}
{"text": "When they advocate for others, they discover their own range and expand it in their own mind.\tროდესაც ისინი ვინმეს იცავენ, ისინი აღწევენ საკუთარ საზღვრებამდე და აფართოებენ მათ საკუთარ გონებაში."}
{"text": "They become more assertive.\tისინი მეტად გამბედავნი ხდებიან."}
{"text": "This is sometimes called \"the mama bear effect.\"\tამას ზოგჯერ „დედა დათვის ეფექტს\" უწოდებენ"}
{"text": "Like a mama bear defending her cubs, when we advocate for others, we can discover our own voice.\tდედა დათვივით, რომელიც თავის ნაშიერებს იცავს, ვიღაცის დაცვისას, საკუთარ ხმის უფლებას აღმოვაჩენთ ხოლმე."}
{"text": "But sometimes, we have to advocate for ourselves.\tმაგრამ ზოგჯერ, საკუთარ თავზე უნდა ვიზრუნოთ."}
{"text": "How do we do that?\tროგორ გავაკეთოთ ეს?"}
{"text": "One of the most important tools we have to advocate for ourselves is something called perspective-taking.\tერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი იარაღი, საკუთარი თავის დასაცავად ე.წ. პერსპექტივის აღქმაა."}
{"text": "And perspective-taking is really simple: it's simply looking at the world through the eyes of another person.\tპერსპექტივის აღქმა მარტივია: ეს ნიშნავს, სამყაროს სხვა ადამიანის თვალით შეხედო."}
{"text": "It's one of the most important tools we have to expand our range.\tეს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ხერხია, რომლითაც უნდა გავაფართოვოთ ჩვენი საზღვრები."}
{"text": "When I take your perspective, and I think about what you really want, you're more likely to give me what I really want.\tროდესაც თქვენი პერსპექტივიდან ვუყურებ და იმაზე ვფიქრობ, რაც სინამდვილეში გინდათ, უფრო დიდი შანსია ის მივიღო თქვენგან, რაც მე სინამდვილეში მინდა."}
{"text": "But here's the problem: perspective-taking is hard to do.\tმაგრამ აქ ჩნდება პრობლემა: სხვისი პერსპექტრივის აღქმა საკმაოდ რთულია."}
{"text": "So let's do a little experiment.\tმოდით ჩავატაროთ მცირე ექსპერიმენტი."}
{"text": "I want you all to hold your hand just like this: your finger -- put it up.\tმინდა ყველა თქვენგანმა ხელი ასე დაიჭიროს: თქვენი თითი-აწიეთ."}
{"text": "And I want you to draw a capital letter E on your forehead as quickly as possible.\tდა დიდი E ასო დაიხატეთ შუბლზე, რაც შეიძლება სწრაფად."}
{"text": "OK, it turns out that we can draw this E in one of two ways, and this was originally designed as a test of perspective-taking.\tკარგი, აღმოვაჩენთ რომ E-ს დახატვის ორი საშუალება არსებობს, თავდაპირველად ეს პერსპექტივის აღქმის ტესტად შეიქმნა."}
{"text": "I'm going to show you two pictures of someone with an E on their forehead -- my former student, Erika Hall.\tმე ადამიანის 2 სურათს გაჩვენებთ, რომელსაც შუბლზე E აქვს გამოსახული. ჩემი ყოფილი სტუდენტი, ერიკა ჰოლი."}
{"text": "And you can see over here, that's the correct E.\tაქ ხედავთ, რომ ეს სწორი E ასოა."}
{"text": "I drew the E so it looks like an E to another person.\tმე E ისე დავხატე, რომ ის E-დ სხვამ დაინახოს."}
{"text": "That's the perspective-taking E because it looks like an E from someone else's vantage point.\tის არის E სხვა პერსპექტივიდან, რადგან სხვა ადამიანის თვალით ის E-ს ჰგავს."}
{"text": "But this E over here is the self-focused E.\tმაგრამ ეს E, თვითორიენტირებული E არის."}
{"text": "We often get self-focused.\tჩვენ ხშირად ვფოკუსირდებით საკუთარ თავზე."}
{"text": "And we particularly get self-focused in a crisis.\tდა ჩვენ განსაკუთრებულად თვითორიენტირებულნი ვართ კრიზისის დროს."}
{"text": "I want to tell you about a particular crisis.\tმინდა კონკრეტულ კრიზისზე გიამბოთ."}
{"text": "A man walks into a bank in Watsonville, California.\tკაცი შედის ბანკში, უოთსონვილში, კალიფორნიაში და ამბობს:"}
{"text": "And he says, \"Give me $2,000, or I'm blowing the whole bank up with a bomb.\"\t„მომეცით 2 000$, თირემ მთელს ბანკს ავაფეთქებ“."}
{"text": "Now, the bank manager didn't give him the money.\tბანკის მენეჯერმა მას ფული არ მისცა."}
{"text": "She took a step back.\tარსებულ სიტუაციას,"}
{"text": "She took his perspective, and she noticed something really important.\tამ კაცის პერსპექტივიდან შეხედა და რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი შეამჩნია."}
{"text": "He asked for a specific amount of money.\tმძარცველმა კონკრეტული თანხა მოითხოვა."}
{"text": "So she said, \"Why did you ask for $2,000?\"\tმენეჯერმა ჰკითხა: „რატომ მოითხოვეთ 2 000$?“"}
{"text": "And he said, \"My friend is going to be evicted unless I get him $2,000 immediately.\"\tკაცმა უპასუხა: „ჩემს მეგობარს გამოასახლებენ თუ დაუყოვნებლივ 2 000$ არ გადავიხდით“."}
{"text": "And she said, \"Oh! You don't want to rob the bank -- you want to take out a loan.\"\tრაზეც მენეჯერმა უპასუხა: „აა, თქვენ ბანკის გაძარცვა კი არ გინდათ, არამედ სესხის აღება\""}
{"text": "(Laughter) \"Why don't you come back to my office, and we can have you fill out the paperwork.\"\t(სიცილი) \"წამოდით ჩემ ოთახში, და შესაბამის დოკუმენტებს შეგავსებინებთ.\""}
{"text": "(Laughter) Now, her quick perspective-taking defused a volatile situation.\t(სიცილი) სხვისი პერსპექტივის აღქმამ, დაძაბული სიტუაცია განმუხტა."}
{"text": "So when we take someone's perspective, it allows us to be ambitious and assertive, but still be likable.\tასე რომ, როცა ჩვენ სიტუაციას სხვისი პერსპექტივიდან აღვიქვამთ, ეს საშუალებას გვაძლევს ვიყოთ მტკიცე და ამბიციური,"}
{"text": "Here's another way to be assertive but still be likable, and that is to signal flexibility.\tმაგრამ ამავე დროს სასიამოვნო. არის კიდევ ერთი გზა, თუ როგორ იყოთ მტკიცე, მაგრამ მაინც სასიამოვნო. ეს მოქნილობის ჩვენებით შეგიძლიათ."}
{"text": "Now, imagine you're a car salesperson, and you want to sell someone a car.\tწარმოიდგინეთ, რომ მანქანის გამყიდველი ხართ"}
{"text": "You're going to more likely make the sale if you give them two options.\tდა გინდათ ვინმეს მიყიდოთ მანქანა. უფრო დიდი შანსია გაყიდოთ ის, თუ თქვენ ორ ვარიანტს შესთავაზებთ."}
{"text": "Let's say option A: $24,000 for this car and a five-year warranty.\tვთქვათ, A ვარიანტია: 24 000$ მანქანა და 5 წლიანი გარანტია"}
{"text": "Or option B: $23,000 and a three-year warranty.\tან B ვარიანტი: 23 000$ მანქანა და 3 წლიანი გარანტია."}
{"text": "My research shows that when you give people a choice among options, it lowers their defenses, and they're more likely to accept your offer.\tჩემი კვლევა აჩვენებს, რომ როდესაც ადამიანებს არჩევანის საშუალებას აძლევთ შეთავაზებულ ვარიანტებს შორის, ეს მათ წინააღმდეგობას ამცირებს და უფრო დიდი შანსია მიიღონ შეთავაზება."}
{"text": "And this doesn't just work with salespeople; it works with parents.\tეს მეთოდი არ მუშაობს მხოლოდ გამყიდველებისთვის. ის ასევე სასარგებლოა მშობლებისთვის."}
{"text": "When my niece was four, she resisted getting dressed and rejected everything.\tროცა ჩემი ძმისშვილი 4 წლის იყო, ის ჩაცმას ეწინააღმდეგებოდა და უარს ამბობდა ყველაფერზე."}
{"text": "But then my sister-in-law had a brilliant idea.\tშემდეგ, ჩემს რძალს ბრწყინვალე იდეა მოუვიდა."}
{"text": "What if I gave my daughter a choice?\tრა მოხდება, ჩემს ქალიშვილს არჩევანის საშუალებას თუ მივცემ?"}
{"text": "This shirt or that shirt? OK, that shirt.\tეს მაისური თუ მეორე?"}
{"text": "This pant or that pant? OK, that pant.\tკარგი, ის მაისური. ეს შარვალი, თუ - ის?"}
{"text": "And it worked brilliantly.\tკარგი, ეს. და ამან შესანიშნავად იმუშავა."}
{"text": "She got dressed quickly and without resistance.\tმან სწრაფად ჩაიცვა, წინააღმდეგობის გარეშე."}
{"text": "When I've asked the question around the world when people feel comfortable speaking up, the number one answer is: \"When I have social support in my audience; when I have allies.\"\tროდესაც მთელ მსოფლიოში ვეკითხებოდი, თუ როდის არის კომფორტული მათთვის ხმის ამოღების გაბედვა, ნომერ პირველი პასუხი იყო: \"როდესაც მხარდაჭერა მაქვს ჩემ აუდიტორიაში\"."}
{"text": "So we want to get allies on our side.\t\"როდესაც მყავს მოკავშირეები\". ჩვენ მოკავშირეების შეძენა გვინდა."}
{"text": "How do we do that?\tროგორ ვაკეთებთ ამას?"}
{"text": "Well, one of the ways is be a mama bear.\tერთ-ერთი შესაძლებლობაა იყოთ \"დედა დათვი\"."}
{"text": "When we advocate for others, we expand our range in our own eyes and the eyes of others, but we also earn strong allies.\tროდესაც სხვას ვუჭერთ მხარს, ჩვენ ვაფართოვებთ ჩვენს საზღვრებს ჩვენი და სხვა ადამიანების თვალში და ამავე დროს ძლიერ მოკავშირეებს ვიძენთ."}
{"text": "Another way we can earn strong allies, especially in high places, is by asking other people for advice.\tმოკავშირეების შეძენის მეორე საშუალება, განსაკუთრებით გავლენიან წრეებში, რჩევის კითხვაა."}
{"text": "When we ask others for advice, they like us because we flatter them, and we're expressing humility.\tროდესაც ადამიანებს რჩევას ვეკითხებით, მათ ჩვენ მოვწონვართ, რადგან თვითშეფასებას ვუმაღლებთ და ჩვენს თავმდაბლობას ვამჟღავნებთ."}
{"text": "And this really works to solve another double bind.\tდა ეს ნამდვილად მუშაობს მეორე დილემის გადასაწყვეტად."}
{"text": "And that's the self-promotion double bind.\tეს არის თვითპოპულარიზაციის დილემა."}
{"text": "The self-promotion double bind is that if we don't advertise our accomplishments, no one notices.\tთვითპოპულარიზაციის დილემა ისაა, რომ თუ თავად არ გავახმაურებთ ჩვენს მიღწევებს, ვერავინ შეამჩნევს მათ"}
{"text": "And if we do, we're not likable.\tდა თუ ამას გავაკეთებთ ნაკლებად მოსაწონი ვხდებით."}
{"text": "But if we ask for advice about one of our accomplishments, we are able to be competent in their eyes but also be likeable.\tმაგრამ თუ რჩევას ჩვენ ერთ-ერთ მიღწევაზე ვკითხავთ, კომპეტენტური გამოვჩნდებით მათ თვალში და სანდომიანიც."}
{"text": "And this is so powerful it even works when you see it coming.\tეს ხერხი იმდენად ძლიერია, რომ მაშინაც მუშაობს, როცა მას თქვენგან ელოდებიან."}
{"text": "There have been multiple times in life when I have been forewarned that a low-power person has been given the advice to come ask me for advice.\tცხოვრებაში რამდენჯერმე მოხდა, როდესაც წინასწარ ვიცოდი, რომ უძალაუფლებო ადამიანს ურჩიეს ჩემთან რჩევის საკითხავად მოსულიყო."}
{"text": "I want you to notice three things about this: First, I knew they were going to come ask me for advice.\tმინდა სამი რამ გაითვალისწინოთ ამასათან დაკავშირებით: პირველი, ვიცოდი რომ ისინი აპირებდნენ ჩემთან რჩევისთვის მოსვლას."}
{"text": "Two, I've actually done research on the strategic benefits of asking for advice.\tმეორე, მე გამოვიკვლიე რჩევის სტრატეგიული სარგებელი."}
{"text": "And three, it still worked!\tდა მესამე, ამან მაინც იმუშავა!"}
{"text": "I took their perspective, I became more invested in their cause, I became more committed to them because they asked for advice.\tმე მათი პერსპექტივიდან შევხედე. მეტად ჩავერთე მათ მოსწრაფებებში. მეტად მოვიწადინე მათი დახმარება, რადგან მათ რჩევისთვის მომმართეს."}
{"text": "Now, another time we feel more confident speaking up is when we have expertise.\tმეორე მიზეზი, რომ თავდაჯერებულად გავბედოთ ხმის ამოღება, ჩვენი კომპეტენტურობაა."}
{"text": "Expertise gives us credibility.\tკომპეტენცია ავტორიტეტს გვმატებს."}
{"text": "When we have high power, we already have credibility.\tროდესაც დიდი ძალაუფლება გვაქვს ჩვენ უკვე გვაქვს ავტორიტეტი"}
{"text": "We only need good evidence.\tდა დასადასტურებლად მხოლოდ კარგი მტკიცებულება გვჭირდება."}
{"text": "When we lack power, we don't have the credibility.\tროდესაც ძალაუფლების ნაკლებობაა, ავტორიტეტიც არ გვაქვს"}
{"text": "We need excellent evidence.\tდა ამ შემთხვევაში, იდეალური მტკიცებულებაა საჭირო."}
{"text": "And one of the ways we can come across as an expert is by tapping into our passion.\tერთ-ერთი საშუალება, რომ თავი კომპეტენტურად წარმოვაჩნოთ, ჩვენი გატაცებების აღწერაა."}
{"text": "I want everyone in the next few days to go up to friend of theirs and just say to them, \"I want you to describe a passion of yours to me.\"\tმინდა მომდევნო რამდენიმე დღის განმავლობაში, ყველა მივიდეს თავის მეგობართან და უთხრას: “ამიღწერე შენი გატაცება“"}
{"text": "I've had people do this all over the world and I asked them, \"What did you notice about the other person when they described their passion?\"\tმე მთელ მსოფლიოში ვთხოვდი ადამიანებს ეს გაკეთებინათ და შემდეგ ვეკითხებოდი: \"რა შეამჩნიეთ ადამიანებს, როცა ისინი საკუთარ გატაცებებს აღწერდნენ?“"}
{"text": "And the answers are always the same.\tდა მათი პასუხები ერთნაირი იყო:"}
{"text": "\"Their eyes lit up and got big.\"\t“მათ თვალები ენთებოდათ და უფართოვდებოდათ\""}
{"text": "\"They smiled a big beaming smile.\"\t“ისინი ფართოდ იღიმოდნენ“"}
{"text": "\"They used their hands all over -- I had to duck because their hands were coming at me.\"\t„ისინი ხელებით ჟესტიკულირებდნენ, მე ვიხრებოდი, რომ მათი ხელი ამ მომხვედროდა“"}
{"text": "\"They talk quickly with a little higher pitch.\"\t„ისინი სწრაფად საუბრობდნენ, ოდნავ მაღალი ტონით“."}
{"text": "(Laughter) \"They leaned in as if telling me a secret.\"\t(სიცილი) \"ისინი ჩემსკენ იხრებოდნენ, თითქოს რამე საიდუმლოს მიმხელდნენ\""}
{"text": "And then I said to them, \"What happened to you as you listened to their passion?\"\tშემდეგ კი მათ ვკითხე: „რა მოგდიოდათ, როცა მათ გატაცებებს ისმენდით?“"}
{"text": "They said, \"My eyes lit up.\tმათ თქვეს: \"ჩემი თვალები ინთებოდა,"}
{"text": "I smiled.\tმეც ვიღიმოდი, მეც ვიხრებოდი\""}
{"text": "When we tap into our passion, we give ourselves the courage, in our own eyes, to speak up, but we also get the permission from others to speak up.\tროდესაც ჩვენს გატაცებებს ვეხებით, საკუთარ თავს ხმის ამოსაღებად გამბედაობას ვმატებთ, მაგრამ ჩვენ ამავე დროს ნებართვას ვიღებთ სხვებისგან, რომ ავლაპარაკდეთ."}
{"text": "Tapping into our passion even works when we come across as too weak.\tეს მაშინაც მუშაობს, როცა სუსტები და უძალაუფლებოები ვართ."}
{"text": "Both men and women get punished at work when they shed tears.\tკაციც და ქალიც, ორივე ისჯება სამსახურში, როდესაც ტირის."}
{"text": "But Lizzie Wolf has shown that when we frame our strong emotions as passion, the condemnation of our crying disappears for both men and women.\tმაგრამ ლიზი ვულფმა გვიჩვენა, რომ როდესაც ჩვენს ძლიერ ემოციებს გატაცებად წარმოვაჩენთ, ჩვენს ტირილს, როგორც კაცების ასევე ქალების, აღარ გმობენ."}
{"text": "I want to end with a few words from my late father that he spoke at my twin brother's wedding.\tმინდა ეს გამოსვლა ჩემი გარდაცვლილი მამის რამოდენიმე სიტყვით დავასრულო, რომელიც მან, ჩემი ტყუპი ძმის ქორწილში თქვა."}
{"text": "Here's a picture of us.\tეს ჩვენი სურათია."}
{"text": "My dad was a psychologist like me, but his real love and his real passion was cinema, like my brother.\tმამაჩემი ფსიქოლოგი იყო ჩემსავით, მაგრამ მისი ნამდვილი სიყვარული და ნამდვილი გატაცება კინო იყო, როგორც ჩემი ძმის შემთხვევაში."}
{"text": "And so he wrote a speech for my brother's wedding about the roles we play in the human comedy.\tჩემი ძმის ქორწილისთვის დაწერილი გამოსასვლელი სიტყვა იმ როლების შესახებ იყო, რომლებსაც ადამიანურ კომედიაში ვთამაშობთ."}
{"text": "And he said, \"The lighter your touch, the better you become at improving and enriching your performance.\tმან თქვა: \"რაც უფრო ფაქიზად მიუდგები, მით უფრო გააუმჯობესებ და გაამდიდრებ შენს შესრულებას."}
{"text": "Those who embrace their roles and work to improve their performance grow, change and expand the self.\tისინი ვინც იღებენ როლებს და მუშაობენ საკუთარი შესრულების გასაუმჯობესებლად ზრდიან, ცვლიან და ავითარებენ საკუთარ თავებს."}
{"text": "Play it well, and your days will be mostly joyful.\"\tკარგად ითამაშე ეს როლი და შენი ცხოვრება უმეტესად ბედნიერი იქნება“"}
{"text": "What my dad was saying is that we've all been assigned ranges and roles in this world.\tმამაჩემმა თქვა, რომ ჩვენ ყველას ჩვენი საზღვრები და როლები გვაქვს სამყაროში."}
{"text": "But he was also saying the essence of this talk: those roles and ranges are constantly expanding and evolving.\tმან ასევე ამ გამოსვლის არსი თქვა: ეს როლები და საზღვრები მუდმივად ფართოვდება და ვითარდება."}
{"text": "So when a scene calls for it, be a ferocious mama bear and a humble advice seeker.\tასე რომ, როდესაც სცენა მოგიწოდებთ ამას, იყავით მკაცრი \"დედა დათვები\" და თავმდაბალი რჩევის მაძიებლები."}
{"text": "Have excellent evidence and strong allies.\tგქონდეთ იდეალური მტკიცებულება და გყავდეთ ძლიერი მოკავშირეები."}
{"text": "Be a passionate perspective taker.\tიყავით პერსპექტივის მგზნებარე აღმქმელი"}
{"text": "And if you use those tools -- and each and every one of you can use these tools -- you will expand your range of acceptable behavior, and your days will be mostly joyful.\tთუ თქვენ ამ საშუალებებს გამოიყენებთ... თითოეულ თქვენგანს შეუძლია მათი გამოყენება... თქვენ გააფართოებთ თქვენს მისაღებ ქცევათა საზღვრებს და თქვენი სიცოცხლე უმეტესად ბედნიერი იქნება."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "It's easy to forget that last night, one billion people went to sleep without access to electricity.\tმარტივია დაივივიწყოთ, რომ გასულ ღამეს, ერთი მილიარდი ადამიანი ელექტროენერგიის გარეშე წავიდა დასაძინებლად."}
{"text": "One billion people.\tერთი მილიარდი."}
{"text": "Two and a half billion people did not have access to clean cooking fuels or clean heating fuels.\tორ-ნახევარ მილიარდ ადამიანს სამზარეულო საწვავსა, ან გათბობაზე წვდომა არ ჰქონდა."}
{"text": "Those are the problems in the developing world.\tეს ის პრობლემებია, რომლებიც განვითარებად სამყაროს აქვს"}
{"text": "And it's easy for us not to be empathetic with those people who seem so distanced from us.\tდა ჩვენთვის მარტივია არ თანავუგრძნოთ იმ ადამიანებს, რომლებიც თითქოს ჩვენგან ასე შორს არიან."}
{"text": "But even in our own world, the developed world, we see the tension of stagnant economies impacting the lives of people around us.\tმაგრამ ჩვენ სამყაროშიც, განვითარებულ სამყაროში, ვხედავთ ეკონომიკის სტაგნაციას, რომელიც ჩვენს გარშემო მყოფი ადამიანების ცხოვრებაზე გავლენას ახდენს."}
{"text": "We see it in whole pieces of the economy, where the people involved have lost hope about the future and despair about the present.\tეკონომიკის ყველა დარგში ვხედავთ ამას, სადაც ჩართულმა ადამიანებმა მომავლის იმედი დაკარგეს და სასოწარკვეთილები არიან აწმყოსთან მიმართებით."}
{"text": "We see that in the Brexit vote.\tამის მაჩვენებელია ბრექსიტი."}
{"text": "We see that in the Sanders/Trump campaigns in my own country.\tეს ჩანს ჩემ ქვეყანაში, სანდერს/ტრამპის კამპანიებში."}
{"text": "But even in countries as recently turning the corner towards being in the developed world, in China, we see the difficulty that President Xi has as he begins to un-employ so many people in his coal and mining industries who see no future for themselves.\tმაგრამ იმ ქვეყნებშიც კი, რომლებიც განვითარებად სამყაროს უახლოვდებიან, მაგალითად ჩინეთში, ვხედავთ სირთულეებს, რომელიც პრეზიდენტ შის აქვს როცა ის ქვანახშირის ინდუსტრიაში დასაქმებიდან უამრავ ადამიანს ათავისუფლებს, რომლებიც საკუთარ მომავალს ვერ ხედავენ."}
{"text": "As we as a society figure out how to manage the problems of the developed world and the problems of the developing world, we have to look at how we move forward and manage the environmental impact of those decisions.\tროცა ჩვენ, როგორც საზოგადოება ვარკვევთ თუ როგორ მოვაგვაროთ განვითარებული და განვითარებადი სამყაროს პრობლემები, ჩვენ წინ უნდა გავიხედოთ და გავაკონტროლოთ ჩვენი გადაწყვეტილებების გავლენა გარემოზე."}
{"text": "We've been working on this problem for 25 years, since Rio, the Kyoto Protocols.\tჩვენ ამ პრობლემაზე 25 წელია ვმუშაობთ, რიოს შემდეგ, კიოტოს ოქმით."}
{"text": "Our most recent move is the Paris treaty, and the resulting climate agreements that are being ratified by nations around the world.\tჩვენი უახლესი ნაბიჯი პარიზის ხელშეკრულება და შემდგომი კლიმატური შეთანხმებებია, რომელთა რატიფიკაციაც მსოფლიო ერების მიერ ხდება."}
{"text": "I think we can be very hopeful that those agreements, which are bottom-up agreements, where nations have said what they think they can do, are genuine and forthcoming for the vast majority of the parties.\tვფიქრობ, შეგვიძლია იმედიანად ვიყოთ, რომ ეს შეთანხმებები, რომლებიც ნებაყოფლობით შეზღუდვებზეა, სადაც ერებმა თავად თქვეს, რისი გაკეთება შეუძლიათ, მხარეების დიდი უმრავლესობისგან რეალურია და მოსალოდნელი."}
{"text": "The unfortunate thing is that now, as we look at the independent analyses of what those climate treaties are liable to yield, the magnitude of the problem before us becomes clear.\tსამწუხარო არის ის, რომ ახლა, ეს კლიმატური შეთანხმებები რა შედეგებზე უნდა იყოს პასუხისმგებელი, ამის დამოუკიდებელ ანალიზს თუ გადავხედავთ, პრობლემის მასშტაბები ჩვენთვის ნათელი ხდება."}
{"text": "This is the United States Energy Information Agency's assessment of what will happen if the countries implement the climate commitments that they've made in Paris between now and 2040.\tეს შეერთებული შტატების ენერგეტიკის საინფორმაციო სააგენტოს შეფასებაა, თუ რა მოხდება, ქვეყნებმა პარიზში დადებული კლიმატთან დაკავშირებული ვალდებულებები რომ განახორციელონ, დღევანდელი დღიდან 2040 წლამდე."}
{"text": "It shows basically CO2 emissions around the world over the next 30 years.\tის მსოფლიოში გამოყოფილი ნახშირორჟანგის რაოდენობას აჩვენებს მომდენო 30 წლის განმავლობაში."}
{"text": "There are three things that you need to look at and appreciate.\tსამი რამეა, რასაც უნდა შეხედოთ და შეაფასოთ."}
{"text": "One, CO2 emissions are expected to continue to grow for the next 30 years.\tპირველი, მომდევნო 30 წლის განმავლობაში ნახშირორჟანგის გამოყოფის ზრდაა მოსალოდნელი."}
{"text": "In order to control climate, CO2 emissions have to literally go to zero because it's the cumulative emissions that drive heating on the planet.\tკლიმატის კონტროლისთვის, ნახშირორჟანგის გამოყოფა ნულამდე უნდა დავიდეს, რადგან მათი დაგროვება იწვევს პლანეტაზე ტემპერატურის ზრდას."}
{"text": "This should tell you that we are losing the race to fossil fuels.\tეს აჩვენებს, რომ წიაღისეულ საწვავთან მარათონს ვაგებთ."}
{"text": "The second thing you should notice is that the bulk of the growth comes from the developing countries, from China, from India, from the rest of the world, which includes South Africa and Indonesia and Brazil, as most of these countries move their people into the lower range of lifestyles that we literally take for granted in the developed world.\tმეორე, რაც უნდა შეამჩნიოთ არის ის, რომ გამოყოფის ძირითადი ზრდა განვითარებადი ქვეყნებიდან ჩინეთიდან, ინდოეთიდან და დანარჩენი მსოფლიოდან მომდინარეობს, რომელიც სამხრეთ აფრიკას, ინდონეზიასა და ბრაზილიას მოიცავს, რადგან ამ ქვეყნების უმეტესობა თავიანთ ხალხს დაბალი დონის ცხოვრებისკენ მიაქანებს, რაც ჩვენ, განვითარებულ ქვეყნებში, თავისთავად მოცემულობად მიგვაჩნია."}
{"text": "The final thing that you should notice is that each year, about 10 gigatons of carbon are getting added to the planet's atmosphere, and then diffusing into the ocean and into the land.\tდა ბოლო, რაც ყურადღება მისაქცევია, არის ის, რომ ყოველ წელს დაახლოებით 10 გიგატონა ნახშირბადი ემატება ატმოსფეროს და შემდეგ ოკეანესა და მიწას ერევა."}
{"text": "That's on top of the 550 gigatons that are in place today.\tის ემატება 550 გიგატონა უკვე არსებულ ნახშირბადს."}
{"text": "At the end of 30 years, we will have put 850 gigatons of carbon into the air, and that probably goes a long way towards locking in a 2-4 degree C increase in global mean surface temperatures, locking in ocean acidification and locking in sea level rise.\t30 წლის შემდეგ, ჩვენ ჰაერში 850 გიგატონა ნახშირბადი გვექნება და ალბათ, გრძელი გზის გავლა მოგვიწევს, ზედაპირის გლობალური ტემპერატურის ზრდა 2-4 გრადუსამდე რომ შევზღუდოთ, შევაჩეროთ ოკეანის დაჟანგვა და ზღვის დონის ზრდა."}
{"text": "Now, this is a projection made by men by the actions of society, and it's ours to change, not to accept.\tეს პერსპექტივა, ადამიანის მიერაა შექმნილი, საზოგადოების ქმედებების შედეგია და ჩვენვე არ უნდა შევეგუოთ, არამედ უნდა შევცვალოთ."}
{"text": "But the magnitude of the problem is something we need to appreciate.\tთუმცა, ამ პრობლემის მასშტაბები უნდა გვესმოდეს."}
{"text": "Different nations make different energy choices.\tსხვადასხვა ერები ენერგიის სხვადასხვა წყაროს ირჩევენ."}
{"text": "It's a function of their natural resources.\tეს დამოკიდებულია მათ ბუნებრივ რესურსებზე."}
{"text": "It's a function of their climate.\tმათ კლიმატზე."}
{"text": "It's a function of the development path that they've followed as a society.\tგანვითარების გზაზე, რომელსაც ისინი, როგორც საზოგადოებები მიჰყვებიან."}
{"text": "It's a function of where on the surface of the planet they are.\tასევე იმაზე, თუ პლანეტის ზედაპირის რომელ ნაწილში არიან."}
{"text": "Are they where it's dark a lot of the time, or are they at the mid-latitudes?\tარიან ისინი იქ, სადაც უმეტეს დროს სიბნელეა, თუ არიან ისინი შუა განედებზე?"}
{"text": "Many, many, many things go into the choices of countries, and they each make a different choice.\tბევრი რამ დამოკიდებულია ქვეყნების არჩევანზე და თითოეული მათგანი განსხვავებულ არჩევანს აკეთებს."}
{"text": "The overwhelming thing that we need to appreciate is the choice that China has made.\tუდიდესი რამ, რაც უნდა შევაფასოთ, არის ის არჩევანი, რომელიც ჩინეთმა გააკეთა."}
{"text": "China has made the choice, and will make the choice, to run on coal.\tჩინეთმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ არჩევანს ქვანახშირზე შეაჩერებს."}
{"text": "The United States has an alternative.\tშეერთებულ შტატებს აქვს ალტერნატივა."}
{"text": "It can run on natural gas as a result of the inventions of fracking and shale gas, which we have here.\tფიქლის გაზის გამოგონების შედეგად, რომელიც ჩვენ შტატებში გვაქვს. მას შეუძლია ბუნებრივ აირზე იმუშაოს,"}
{"text": "They provide an alternative.\tეს ქმნის ალტერნატივას."}
{"text": "The OECD Europe has a choice.\tევროპის ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციას არჩევანი აქვს."}
{"text": "It has renewables that it can afford to deploy in Germany because it's rich enough to afford to do it.\tმათ აღდგენადი ენერგიის წყარო აქვთ, რომელიც გერმანიაში შეუძლიათ განათავსონ, რადგან საკმარისად მდიდარია ამისათვის."}
{"text": "The French and the British show interest in nuclear power.\tფრანგები და ბრიტანელები ატომური ენერგიის მიმართ იჩენენ ინტერესს."}
{"text": "Eastern Europe, still very heavily committed to natural gas and to coal, and with natural gas that comes from Russia, with all of its entanglements.\tაღმოსავლეთ ევროპა, ჯერ კიდევ, ძლიერ ერთგული რჩება ბუნებრივი აირის და ქვანახშირის მიმართ იმ ბუნებრივი აირის, რომელიც რუსეთიდან მოდის, მთელი მისი პრობლემებით."}
{"text": "China has many fewer choices and a much harder row to hoe.\tჩინეთს უფრო ნაკლები არჩევანი აქვს და უფრო რთული სიტუაცია პრობლემის გადასაწყეტად."}
{"text": "If you look at China, and you ask yourself why has coal been important to it, you have to remember what China's done.\tთუ შეხედავთ ჩინეთს და ჰკითხავთ საკუთარ თავს, რატომ იყო ნახშირი მისთვის ასეთი მნიშვნელოვანი, უნდა გაიხსენოთ ჩინეთმა რა გააკეთა."}
{"text": "China brought people to power, not power to people.\tჩინეთმა ხალხი მიიყვანა ენერგიამდე, ენერგია კი არ მიიყვანა ხალხამდე."}
{"text": "It didn't do rural electrification.\tმან სოფლების ელექტროფიკაცია კი არ მოახდინა,"}
{"text": "It urbanized.\tარამედ უბრანიზება განიცადა."}
{"text": "It urbanized by taking low-cost labor and low-cost energy, creating export industries that could fund a tremendous amount of growth.\tურბანიზება მოხდა დაბალანაზღაურებადი მუშახელისა და დაბალფასიანი ენერგიის ხარჯზე ექსპორტის ინდუსტრიის შექმნით, რომელსაც უდიდესი ზრდა შეუძლია დააფინანსოს."}
{"text": "If we look at China's path, all of us know that prosperity in China has dramatically increased.\tთუ ჩინეთის მაგალითს შევხედავთ, ყველამ ვიცით, რომ ჩინეთში კეთილდღეობის დონე მკვეთრად გაიზარდა"}
{"text": "In 1980, 80 percent of China's population lived below the extreme poverty level, below the level of having $1.90 per person per day.\t1980 წელს ჩინეთის მოსახლეობის 80% უკიდურესი სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ ცხოვრობდა, იმ ზღვარს ქვემოთ, როცა ადამიანზე დღეში 1.90$ მოდის."}
{"text": "By the year 2000, only 20 percent of China's population lived below the extreme poverty level -- a remarkable feat, admittedly, with some costs in civil liberties that would be tough to accept in the Western world.\t2000 წლისთვის კი, ჩინეთის მოსახლეობის მხოლოდ 20% ცხოვრებდა უკიდურესი სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ შესანიშნავი მიღწევაა და უნდა ვაღიაროთ, რომ გარკეული სამოქალაქო თავისუფლების ხარჯზე, რომელიც რთული მისაღები იქნებოდა დასავლურ სამყაროში."}
{"text": "But the impact of all that wealth allowed people to get massively better nutrition.\tამ სიმდიდრის გავლენამ, ადამიანებს საშუალება მისცა უკეთესი საკვები მიეღოთ;"}
{"text": "It allowed water pipes to be placed.\tგაეყვანათ წყლის მილები;"}
{"text": "It allowed sewage pipes to be placed, dramatic decrease in diarrheal diseases, at the cost of some outdoor air pollution.\tგაეყვანათ კანალიზაციის მილები; მკვეთრად შემცირებულიყო კუჭ-ნაწლავის დაავადებები, თუმცა გარკვეულწილად ჰაერის დაბინძურების ხარჯზე."}
{"text": "But in 1980, and even today, the number one killer in China is indoor air pollution, because people do not have access to clean cooking and heating fuels.\tმაგრამ 1980 წელს და დღესაც, ჩინეთში ნომერ პირველი დამღუპველი შენობებს შიგნით დაბინძურებული ჰაერია, რადგან ადამიანებს წვდომა არ აქვთ სუფთა სამზარეულოსა და სათბურ საწვავზე."}
{"text": "In fact, in 2040, it's still estimated that 200 million people in China will not have access to clean cooking fuels.\tდათვლილია, რომ 2040 წელს, ჩინეთში 200 მილიონ ადამიანს სუფთა სამზარეულო საწვავზე წვდომა ჯერ კიდევ არ ექნება."}
{"text": "They have a remarkable path to follow.\tმათ სამაგალითო გზა აქვთ გავლილი."}
{"text": "India also needs to meet the needs of its own people, and it's going to do that by burning coal.\tინდოეთმა ასევე უნდა გაუსწოროს ხალხის საჭიროებებს თვალი და ის ამის გაკეთებას ქვანახშირის დაწვით აპირებს."}
{"text": "When we look at the EIA's projections of coal burning in India, India will supply nearly four times as much of its energy from coal as it will from renewables.\tროდესაც ინდოეთში ნახშირის წვის შესახებ, EIA-ს პროგნოზებს ვუყურებთ, ინდოეთი თითქმის 4-ჯერ მეტ ენერგიას ქვანახშირისგან მოიმარაგებს, ვიდრე აღდგენადი ენერგიისაგან."}
{"text": "It's not because they don't know the alternatives; it's because rich countries can do what they choose, poor countries do what they must.\tარა იმიტომ, რომ ალტერნატიული საშუალებები არ იციან, არამედ იმიტომ, რომ მდიდარ ქვეყნებს არჩვენის საშუალება აქვთ, ღარიბი ქვეყნები კი აკეთებენ, რაც სავალდებულოა."}
{"text": "So what can we do to stop coal's emissions in time?\tრა შეგვიძლია გავაკეთოთ ნახშირის გამოყოფის დროზე შესაჩერებლად?"}
{"text": "What can we do that changes this forecast that's in front of us?\tრა შეგვიძლია გავაკეთოთ, რომ არსებული პროგნოზი შევცვლოთ?"}
{"text": "Because it's a forecast that we can change if we have the will to do it.\tრადგან ეს პროგნოზი შეგვიძლია შევცვალოთ, თუ ამის სურვილი გვექნება."}
{"text": "First of all, we have to think about the magnitude of the problem.\tპირველ რიგში, პრობლემის მასშტაბზე უნდა დავფიქრდეთ."}
{"text": "Between now and 2040, 800 to 1,600 new coal plants are going to be built around the world.\tმიმდინარე წელსა და 2040 წელს შორის, 800-დან 1600-მდე ახალი ნახშირის საწარმო იქნება აშენებული მსოფლიოში."}
{"text": "This week, between one and three one-gigawatt coal plants are being turned on around the world.\tამ კვირაში, ერთიდან სამამდე 1 გიგავატიანი სიმძლავრის ქვანახშირის საწარმო ირთვება მსოფლიოში."}
{"text": "That's happening regardless of what we want, because the people that rule their countries, assessing the interests of their citizens, have decided it's in the interest of their citizens to do that.\tეს ხდება, იმის მიუხედავად რა გვინდა, რადგან ადამიანები, რომლებიც საკუთარ ქვეყნებს მართავენ, თავისი მოქალაქეების ინტერესებიდან გამოდიან და გადაწყვიტეს, რომ ამის გაკეთება მათი მოქალაქეების ინტერესებშია"}
{"text": "And that's going to happen unless they have a better alternative.\tდა ესეც მოხდება თუ მათ უკეთესი ალტერნატივა არ ექნებათ."}
{"text": "And every 100 of those plants will use up between one percent and three percent of the Earth's climate budget.\tყოველი 100 ასეთი ნახშირის საწარმოზე დაიხარჯება დედამიწის კლიმატის ბიუჯეტის 1%-დან 3%-მდე."}
{"text": "So every day that you go home thinking that you should do something about global warming, at the end of that week, remember: somebody fired up a coal plant that's going to run for 50 years and take away your ability to change it.\tასე რომ, ყოველდღე სახლში მისვლისას, როცა ფიქრობთ რა მოიმოქმედოთ გლობალურ დათბობის წინააღმდეგ, კვირის ბოლოს გახსოვდეთ, რომ ვიღაცამ ნახშირის საწარმო ჩართო, რომელიც 50 წელი იმუშავებს და მისი შეცვლის საშუალებას არ მოგცემთ."}
{"text": "What we've forgotten is something that Vinod Khosla used to talk about, a man of Indian ethnicity but an American venture capitalist.\tის, რაც დაგვავიწყდა არის, რაზეც ვინოდ ხოსლა საუბრობდა. ეთნიკურად ინდოელი, მაგრამ ამერიკელი კაპიტალისტი"}
{"text": "And he said, back in the early 2000s, that if you needed to get China and India off of fossil fuels, you had to create a technology that passed the \"Chindia test,\" \"Chindia\" being the appending of the two words.\tმან ჯერ კიდევ ადრეულ 2000-იანებში თქვა: თუ ჩინეთის და ინდოეთის წიაღისეული საწვავისგან ჩამოშორება გინდოდათ უნდა შეგექმნათ ტექნოლოგია, რომელიც \"ჩინდიოეთის\" ტესტს ჩააბარებდა. \"ჩინდოეთი\" ორი სიტყვის შეერთებაა."}
{"text": "It had to be first of all viable, meaning that technically, they could implement it in their country, and that it would be accepted by the people in the country.\tპირველ რიგში, ის შესრულებადი უნდა ყოფილიყო, რაც ტექნიკურად ნიშნავს, რომ მათ ამის დანერგვა თავისთან უნდა შეძლებოდათ და მათ მოსახლეობას ეს უნდა მიეღო."}
{"text": "Two, it had to be a technology that was scalable, that it could deliver the same benefits on the same timetable as fossil fuels, so that they can enjoy the kind of life, again, that we take for granted.\tმეორე: ტექნოლოგია მასშტაბებში გაფართოებადი უნდა ყოფილიყო, რომ ისეთივე სარგებელი მოეტანა და იმავე გრაფიკით, როგორც წიაღისეულ საწვავს და შეძლებოდათ იმ ცხოვრებით ტკბობა, რომელსაც ჩვენ მოცემულობად მივიჩნევთ."}
{"text": "And third, it had to be cost-effective without subsidy or without mandate.\tმესამე: ის ფინანსურად თვითკმარი უნდა ყოფილიყო, სუბსიდიების გარეშე."}
{"text": "It had to stand on its own two feet; it could not be maintained for that many people if in fact, those countries had to go begging or had some foreign country say, \"I won't trade with you,\" in order to get the technology shift to occur.\tმას საკუთარი თავის შენახვა უნდა შეძლებოდა, ის ვერ იმუშავებდა ამდენი ხალხისთვის, თუ ეს ქვეყნები თხოვნას დაუწყებდნენ, ან თუ ზოგიერთი ქვეყანა ვაჭრობაზე უარით დაემუქრებოდა, იმის სანაცვლოდ, რომ მათ ტექნოლოგია შეეცვალათ."}
{"text": "If you look at the Chindia test, we simply have not come up with alternatives that meet that test.\tთუ \"ჩინდიოეთის\" ტესტს შეხედავთ, ჩვენ უბრალოდ არ მოგვიფიქრებია ალტერნატივები, რომლებიც ამ ტესტს შეესაბამება."}
{"text": "That's what the EIA forecast tells us.\tEIA-ს პროგნოზი შემდეგს გვეუბნება:"}
{"text": "China's building 800 gigawatts of coal, 400 gigawatts of hydro, about 200 gigawatts of nuclear, and on an energy-equivalent basis, adjusting for intermittency, about 100 gigawatts of renewables.\tჩინეთი აშენებს 800 გიგავატ ნახშირის, 400 გიგავატ ჰიდრო და დაახლოებით 200 გიგავატ სიმძლავრის ატომურ სადგურებს ასევე ენერგო ეკვივალენტურად ჩასანაცვლებლად, დაახლოებით 100 გიგავატ აღდგენადი ენერგიისას."}
{"text": "800 gigawatts of coal.\t800 გიგავატიანი ნახშირის სადგური."}
{"text": "They're doing that, knowing the costs better than any other country, knowing the need better than any other country.\tამას აკეთებენ მიუხედავად იმისა, რომ ამის ხარჯი, სხვა ნებისმიერ ქვეყანაზე უკეთ იციან. ასევე ყველა სხვა ქვეყანაზე უკეთესად იციან მათი საჭიროებები,"}
{"text": "But that's what they're aiming for in 2040 unless we give them a better choice.\tმაგრამ ესაა რასაც მიზნად ისახავენ 2040 წლისთვის, თუ უკეთეს ალტერნატივას არ შევთავაზებთ."}
{"text": "To give them a better choice, it's going to have to meet the Chindia test.\tუკეთეს ალტერნატივას, რომელიც \"ჩინდოეთის\" ტესტს ჩააბარებდა."}
{"text": "If you look at all the alternatives that are out there, there are really two that come near to meeting it.\tთუ ყველა არსებულ ალტერნატივას გადახედავთ, ამ ტესტის ჩაბარების ორი რეალური კანდიდატია."}
{"text": "First is this area of new nuclear that I'll talk about in just a second.\tპირველი, ახალ ატომურ სადგურებს ეხება, რომელზეც რამდენიმე წუთში ვიტყვი"}
{"text": "It's a new generation of nuclear plants that are on the drawing boards around the world, and the people who are developing these say we can get them in position to demo by 2025 and to scale by 2030, if you will just let us.\tეს ატომური სადგურების ახალი თაობაა, რომლებიც შემუშავების პროცესშია მთელ მსოფლიოში და ადამიანები, ვინც ამას ქმნიან ამბობენ, რომ საცდელ მდგომარეობამდე მათი მიყვანა, 2025 წლისათვისაა შესაძლებელი და თუ ნება იქნა გაფართოებადია 2030 წლისათვის."}
{"text": "The second alternative that could be there in time is utility-scale solar backed up with natural gas, which we can use today, versus the batteries which are still under development.\tმეორე ალტერნატივა, რომელიც დროზე მოესწრება დიდი ზომის მზის ელექტროსადგურებია, რომლებიც ბუნებრივი აირითაა დაზღვეული, რომელიც შეგვიძლია დღეს გამოვიყენოთ. ბატარეების მაგივრად, რომლებიც ჯერ კიდევ შემუშავების პროცესშია."}
{"text": "So what's holding new nuclear back?\tმაშ, რა აფერხებს ახალ ატომურ სადგურებს?"}
{"text": "Outdated regulations and yesterday's mindsets.\tმოძველებული რეგულაციები და აზროვნება."}
{"text": "We have not used our latest scientific thinking on radiological health to think how we communicate with the public and govern the testing of new nuclear reactors.\tჩვენ არ გამოგვიყენებია უახლესი მეცნიერული აზროვნება რადიაციულ ჯანმრთელობაზე რომ გადავიაზრით როგორ ვესაუბრებით ამაზე საზოგადოებას და როგორ ვმართავთ ახალი ბირთვული რეაქტორების ტესტირებას."}
{"text": "We have new scientific knowledge that we need to use in order to improve the way we regulate nuclear industry.\tჩვენ ახალი სამიცნიერო ცოდნა გვაქვს, რომელიც ატომური ინდუსტრიის რეგულრების გასაუმჯობესებლად უნდა გამოვიყენოთ."}
{"text": "The second thing is we've got a mindset that it takes 25 years and 2 to 5 billion dollars to develop a nuclear power plant.\tასევე ჩვენ გვაქვს აზროვნება, რომლის თანახმადაც ატომური სადგურის აგებას, 25 წელი და 2-დან 5 მილიარდამდე დოლარი სჭირდება."}
{"text": "That comes from the historical, military mindset of the places nuclear power came from.\tეს ისტორიულად, სამხედრო აზროვნებიდან მომდინარეობს, ადგილებიდან სადაც ატომური ენერგია წარმოიშვა."}
{"text": "These new nuclear ventures are saying that they can deliver power for 5 cents a kilowatt hour; they can deliver it for 100 gigawatts a year; they can demo it by 2025; and they can deliver it in scale by 2030, if only we give them a chance.\tეს ახალი ატომური საწარმოები ამბობენ, რომ შეუძლიათ კილოვატსაათი ენერგია 5 ცენტად მოგვაწოდონ. ეს შეუძლიათ 100 გიგავატისთვის წელიწადში. მათ საცდელად ამის გაშვება 2025 წლისათვის შეუძლიათ და საშუალებას თუ მივცემთ შეუძლიათ სრულ მასშტაბებამდე 2030 წლისთვის გააფართოვონ."}
{"text": "Right now, we're basically waiting for a miracle.\tამ წუთს ჩვენ ფაქტიურად სასწაულს ველით"}
{"text": "What we need is a choice.\tდა ის რაც გვჭირდება არჩევანის საშუალებაა."}
{"text": "If they can't make it safe, if they can't make it cheap, it should not be deployed.\tთუ ეს ვერ მოხდება უსაფრთხოდ, თუ ეს ვერ მოხდება იაფად, მაშინ ის არ უნდა დაინერგოს."}
{"text": "But what I want you to do is not carry an idea forward, but write your leaders, write the head of the NGOs you support, and tell them to give you the choice, not the past.\tის რაც თქვენგან მინდა არა იდეის გავრცელებაა, არამედ ის, რომ მისწეროთ თქვენს ლიდერებს, მისწეროთ არასამთავრობო ორგანიზაციების ხელმძღვანელებს, რომლებსაც მხარს უჭერთ და უთხარით რომ თქვენ მოგცენ არჩევანის საშუალება და არა წარსულს"}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "In 1987, Tina Lord found herself in quite the pickle.\t1987 წელს, ტინა ლორდი საკმაოდ უსიამოვნო მდგომარეობაში აღმოჩნდა."}
{"text": "See, this gold digger made sure she married sweet Cord Roberts just before he inherited millions.\tხედავთ, ეს ოქროს მაძიებელი კორდ რობეტსზე დაქორწინდა, ზუსტად მის მიერ მემკვიდრეობით მილიონების მიღების წინ."}
{"text": "But when Cord found out Tina loved his money as much as she loved him, he dumped her.\tროდესაც კორდმა აღმოაჩინა ტინას მისი ფული ისევე უყვარდა როგორც ის, მან ტინა მიატოვა."}
{"text": "Cord's mother Maria was thrilled until they hooked up again.\tკორდის დედა, მარია, აღფრთოვანებული იყო, სანამ ისინი კვლავ შერიგდებოდნენ."}
{"text": "So Maria hired Max Holden to romance Tina and then made sure Cord didn't find out Tina was pregnant with his baby.\tმარიამ ტინასთან რომანის გასაბმელად მაქს ჰოლდენი დაიქირავა და კორდს დაუმალა, რომ ტინა მისგან ორსულად იყო."}
{"text": "So Tina, still married but thinking Cord didn't love her flew to Argentina with Max.\tასე რომ, ტინა, რომელიც ჯერ კიდევ ქორწინებაში იყო, ფიქრობდა, რომ კორდს აღარ უყვარდა და არგენტინაში მაქსთან ერთად გაფრინდა."}
{"text": "Cord finally figured out what was going on and rushed after them, but he was too late.\tკორდი საბოლოოდ მიხვდა რა ხდებოდა და მათ გაეკიდა, თუმცა, უკვე ძალიან გვიანი იყო."}
{"text": "Tina had already been kidnapped, strapped to a raft and sent over a waterfall.\tტინა უკვე გატაცებული, ტივზე მიბმული და ჩანჩქერში გადაგდებული იყო."}
{"text": "She and her baby were presumed dead.\tის და მისი ბავშვი მკვდრებად იყნენ მიჩნეულნი."}
{"text": "Cord was sad for a bit, but then he bounced right back with a supersmart archaeologist named Kate, and they had a gorgeous wedding until Tina, seemingly back from the dead, ran into the church holding a baby.\tკორდი ცოტახანს სევდიანობდა, მაგრამ შემდეგ მდგომარეობიდან გამოვიდა, ძალიან ჭკვიანი არქეოლოგის, კეიტის მეშვეობით და მათ შესანიშნავი ქორწილი ჰქონდათ სანამ ტინა, აშკარად მკვდრეთით აღმდგარი, ბავშვით ხელში, შევარდა ეკლესიაში."}
{"text": "\"Stop!\" she screamed.\t\"გაჩერდით! \"- დაიყვირა"}
{"text": "\"Am I too late?\t\"მეტისმეტად დავაგვიანე?"}
{"text": "Cord, I've come so far.\tკორდ, ისე შორიდან მოვედი."}
{"text": "This is your son.\"\tეს შენი ვაჟია.\""}
{"text": "And that, ladies and gentlemen, is how the soap opera \"One Life to Live\" introduced a love story that lasted 25 years.\tდა ეს, ქალბატონებო და ბატონებო, არის ის, თუ როგორ წარმოადგინა სიყვარულის ამბავი სერიალმა: \"ერთი სიცოცხლე, რომ იცხოვრო\" რომელიც 25 წელი გაგრძელდა."}
{"text": "(Laughter) Now, if you've ever seen a soap opera, you know the stories and the characters can be exaggerated, larger than life, and if you're a fan, you find that exaggeration fun, and if you're not, maybe you find them melodramatic or unsophisticated.\t(სიცილი) თუ ოდესმე გინახავთ სერიალი, გეცოდინებათ, რომ ისტორიები და გმირები რეალობისგან განსხვავებით გაზვიადებულია. თუ თქვენ ამის მოყვარული ხართ, ეს გაბუქება გაგახალისებთ და თუ არა, ალბათ არაბუმებრივად, ან პრიმიტიულად ჩათვლით."}
{"text": "Maybe you think watching soap operas is a waste of time, that their bigness means their lessons are small or nonexistent.\tალბათ ფიქრობთ, რომ სერიალების ყურება დროის ფლანგვაა. რომ მათი ზომა, მათი გაკვეთილების სიმცირეს, ან არარსებობას ნიშნავს,"}
{"text": "But I believe the opposite to be true.\tმაგრამ მე პირიქით მგონია."}
{"text": "Soap operas reflect life, just bigger.\tსერიალები ცხოვრებას აირეკლავენ, უბრალოდ, უფრო დიდ მასშტაბებში."}
{"text": "So there are real life lessons we can learn from soap operas, and those lessons are as big and adventurous as any soap opera storyline.\tარსებობს ცხოვრებისეული გაკვეთილები, რომლებიც სერიალებიდან შეიძლება ვისწავლოთ და ეს გაკვეთილები ისეთივე დიდი და თავგადასავლებით სავსეა, როგორც რომელიმე სერიალის ამბავი."}
{"text": "Now, I've been a fan since I ran home from the bus stop in second grade desperate to catch the end of Luke and Laura's wedding, the biggest moment in \"General Hospital\" history.\tსერიალების მოყვარული მას შემდეგ ვარ, რაც მეორე კლასში, ავტობუსის გაჩერებიდან სახლში მივირბინე, ლუკისა და ლაურას ქორწილის დასასრულისათვის რომ მიმესწრო. ეს უდიდესი მომენტი იყო სერიალ \"მთავარი საავადმყოფო\" ისტორიაში."}
{"text": "(Applause) So you can imagine how much I loved my eight years as the assistant casting director on \"As the World Turns.\"\t(აპლოდისმენტები) წარმოიდგინეთ რა სასიამოვნო იყო ჩემთვის ის 8 წელი, რომელიც კასტინგში რეჟისორის მოადგილედ გავატარე სერიალში \"დედამიწა რაზეც დგას\"."}
{"text": "My job was watching soap operas, reading soap opera scripts and auditioning actors to be on soap operas.\tჩემი სამუშაო, სერიალების ყურება, მათი სცენარების კითხვა და სერიალებისთვის მსახიობების კასტინგი იყო."}
{"text": "So I know my stuff.\tასე რომ, ვიცი ჩემი საქმე."}
{"text": "(Laughter) And yes, soap operas are larger than life, drama on a grand scale, but our lives can be filled with as much intensity, and the stakes can feel just as dramatic.\t(სიცილი) დიახ, სერიალები უფრო საინტერესოა, ვიდრე ცხოვრება ესაა დრამა გრანდიოზული მასშტაბში, მაგრამ ჩვენი ცხოვრებაც შეიძლება ასეთივე ინტენსიური, რისკები კი ასეთივე მაღალი იყოს."}
{"text": "We cycle through tragedy and joy just like these characters.\tჩვენ ვტრიალებთ ტრაგედიასა და სიხარულს შორის ზუსტად ისევე, როგორც გმირები."}
{"text": "We cross thresholds, fight demons and find salvation unexpectedly, and we do it again and again and again, but just like soaps, we can flip the script, which means we can learn from these characters that move like bumblebees, looping and swerving through life.\tვკვეთთ ზღუბლებს, ვებრძვით დემონებს და მოულოდნელად ვპოულობთ ხსნას და ამას კვლავ და კვლავ ვაკეთებთ, მაგრამ სერიალების მსგავსად, ასევე შეგვიძლია სცენარი შევცვალოთ, რაც ნიშნავს იმას, რომ შეგვიძლია ამ გმირებისგან ვისწავლოთ, რომლებიც ბზიკებივით მსგავსად, ტრიალებენ და ბრუნავენ ცხოვრებისეულ გზაზე."}
{"text": "And we can use those lessons to craft our own life stories.\tშეგვიძლია ეს გაკვეთილები, ჩვენი ცხოვრებისეული ისტორიის შესაქმნელად გამოვიყენოთ."}
{"text": "Soap operas teach us to push away doubt and believe in our capacity for bravery, vulnerability, adaptability and resilience.\tსერიალები გვასწავლიან განვდევნოთ ეჭვი და ვირწმუნოთ საკუთარი უნარების: სიმამაცის, დაუცველობის, მოქნილობისა და გამძლეობის."}
{"text": "And most importantly, they show us it's never too late to change your story.\tდა რაც მთავარია ისინი გვიჩვენებენ, რომ არასდროსაა გვიანი შეცვალოთ თქვენი ცხოვრება."}
{"text": "So with that, let's start with soap opera lesson one: surrender is not an option.\tმოდით, ამით დავიწყოთ სერიალის პირველი გაკვეთილი: დანებება არჩვანი არ არის."}
{"text": "(Laughter) \"All My Children\"'s Erica Kane was daytime's version of Scarlett O'Hara, a hyperbolically self-important princess who deep down was scrappy and daring.\t(სიცილი) სერიალ \"ყველა ჩემი შვილის\" მსახიობი ერიკა კეინი ჩვენი დროის სკარლეტ ოჰარა იყო, გადამეტებული თვითშეფასების მქონე პრინცესა, რომელიც შინაგანად შარიანი და გამბედავი იყო."}
{"text": "Now, in her 41 years on TV, perhaps Erica's most famous scene is her alone in the woods suddenly face to face with a grizzly bear.\t41 წლის შემდეგ ტელევიზორში, ერიკას ალბათ ყველაზე ცნობილი სცენაა, როდესაც ტყეში მარტოა და უეცრად გრიზლის პირისპირ შეეჩეხება."}
{"text": "She screamed at the bear, \"You may not do this!\tმან დაუყვირა დათვს, \"შენ ამას ვერ იზამ!"}
{"text": "Do you understand me?\tგესმის?"}
{"text": "You may not come near me!\tარ გაბედო ჩემთან მოახლოვება!"}
{"text": "I am Erica Kane and you are a filthy beast!\"\tმე ერიკა კეინი ვარ და შენ კი ბინძური მხეცი!\""}
{"text": "(Laughter) And of course the bear left, so what that teaches us is obstacles are to be expected and we can choose to surrender or we can stand and fight.\t(სიცილი) რა თქმა უნდა, დათვი წავიდა. ეს იმას გვასწავლის, რომ დაბრკოლებები მოსალოდნელია და ჩვენ შეგვიძლია დავნებდეთ, ან წამოდგომა და ბრძოლა ვარჩიოთ."}
{"text": "Pandora's Tim Westergren knows this better than most.\tკომპანია პანდორას ტიმ ვესტერგრინმა ეს ბევრზე უკეთ იცის."}
{"text": "You might even call him the Erica Kane of Silicon Valley.\tშეიძლება მას სილიკონის ველის ერიკა კეინიც კი უწოდოთ."}
{"text": "Tim and his cofounders launched the company with two million dollars in funding.\tტიმმა და მისმა თანადამაარსებლებმა 2 მილიონი დოლარით შექმნეს კომპანია."}
{"text": "They were out of cash the next year.\tშემდეგ წელს მათ ფული გაუთავდათ."}
{"text": "Now, lots of companies fold at that point, but Tim chose to fight.\tბევრი კომპანია ასეთ შემთხვევაში იხურება, მაგრამ ტიმმა ბრძოლა არჩია."}
{"text": "He maxed out 11 credit cards and racked up six figures in personal debt and it still wasn't enough.\tმან 11 კრედიტი აიღო და ექვსციფრიანი პირადი ვალი დაიდო, მაგრამ ეს მაინც არ ეყო."}
{"text": "So every two weeks for two years on payday he stood in front of his employees and he asked them to sacrifice their salaries, and it worked.\tამიტომ, ყოველ ორ კვირაში, ორი წლის მანძილზე ხელფასის დღეს თანამშრომლებს სთხოვდა ემსხვერპლათ მათი ხელფასები და ამან იმუშავა."}
{"text": "More than 50 people deferred two million dollars, and now, more than a decade later, Pandora is worth billions.\t50-ზე მეტმა ადამიანმა, 2 მილიონი დოლარი ჩადო და ახლა, 10 წელზე მეტი ხნის შემდეგ, პანდორა მილიარდობით ღირს."}
{"text": "When you believe that there is a way around or through whatever is in front of you, that surrender is not an option, you can overcome enormous obstacles.\tროდესაც გჯერათ, რომ არსებობს გამოსავალი გაიაროთ, ან შემოუაროთ, რა დაბრკოლებაც არ უნდა იყოს თქვენს წინ, დანებება არჩევანი არ არის. შეგიძლათ გადალახოთ უზარმაზარი დაბრკოლებები,"}
{"text": "Which brings us to soap opera lesson two: sacrifice your ego and drop the superiority complex.\tრასაც სერიალის მეორე გაკვეთილამდე მივყავართ: დათმეთ თქვენი ეგო და სრულყოფილების კომპლექსი,"}
{"text": "Now, this is scary.\tეს საშინელებაა."}
{"text": "It's an acknowledgment of need or fallibility.\tსაჭიროებების და შეცდომების აღიარება,"}
{"text": "Maybe it's even an admission that we're not as special as we might like to think.\tშეიძლება ეს იმის აღიარებაცაა, რომ არც ისეთი განსაკუთრებული ვართ, როგორც გვგონია."}
{"text": "Stephanie Forrester of \"The Bold and the Beautiful\" thought she was pretty darn special.\tსტეფანი ფორესტერი სერიალ \"მელოტი და ლამაზიდან\" ფოქრობდა, რომ ძალიან განსაკუთრებული იყო."}
{"text": "She thought she was so special, she didn't need to mix with the riffraff from the valley, and she made sure valley girl Brooke knew it.\tისეთი განსაკუთრებული, რომ ხეობის ხარახურა ხალხში გარევა არ ეკადრებოდა და მან ეს აცნობა ბრუკს, გოგონას ხეობიდან."}
{"text": "But after nearly 25 years of epic fighting, Stephanie got sick and let Brooke in.\tმაგრამ თითქმის 25 წლის ეპიკური ბრძოლების შემდეგ სტეფანი ავად გახდა და ბრუკი ახლოს მიუშვა."}
{"text": "They made amends, archenemies became soul mates and Stephanie died in Brooke's arms, and here's our takeaway.\tმათ მოინანიეს შეცდომები და მტრები, სულიერი მეგორები გახდნენ. სტეფანი ბრუკის მკლავებში გარდაიცვალა და აი, ჩვენი გაკვეთილი:"}
{"text": "Drop your ego.\tდათმე შენი ეგო."}
{"text": "Life is not about you.\tსამყარო შენ გარშემო არ ტრიალებს,"}
{"text": "It's about us, and our ability to experience joy and love and to improve our reality comes only when we make ourselves vulnerable and we accept responsibility for our actions and our inactions, kind of like Howard Schultz, the CEO of Starbucks.\tის ჩვენ ყველას გვეხება და ჩვენს უნარს გამოვცადოთ სიხარული, სიყვარული და გავაუმჯობესოთ ჩვენი ცხოვრება, რომელიც მხოლოდ მაშინ მოხდება, როცა მოწყვლადები ვხდებით და ჩვენ ქმედებასა და უმოქმედობაზე პასუხისმგებლობას ვიღებთ. სტარბაკსის აღმასრულებელი დირექტორის, ჰოვარდ შულცის მსგავსად."}
{"text": "Now, after a great run as CEO, Howard stepped down in 2000, and Starbucks quickly overextended itself and stock prices fell.\tდიდებული ხელმძღვანელობის შემდეგ, ჰოვარდი 2000 წელს გადადგა და სტარბაკსმა მალევე გადააჭარბა საკუთარ დანახარჯს და აქციის ფასები დაეცა."}
{"text": "Howard rejoined the team in 2008, and one of the first things he did was apologize to all 180,000 employees.\tჰოვარდი გუნდს 2008 წელს თავიდან შეუერთდა და ერთ-ერთ პირველი რაც გააკეთა, ყველა 180 000 თანამშრომელს ბოდიში მოუხადა."}
{"text": "He apologized.\tმან ბოდიში მოიხადა"}
{"text": "And then he asked for help, honesty, and ideas in return.\tდა შემდეგ ითხოვა დახმარება, გულწრფელობა და იდეები."}
{"text": "And now, Starbucks has more than doubled its net revenue since Howard came back.\tრაც ჰოვარდი დაბრუნდა, სტარბაკსის მოგება ორზე მეტჯერ გაიზარდა."}
{"text": "So sacrifice your desire to be right or safe all the time.\tასე რომ, დათმეთ თქვენი სურვილი იყოთ ყოველთვის მართალი, ან უსაფრთხოდ."}
{"text": "It's not helping anyone, least of all you.\tეს არავის ეხმარება, ყველაზე ნაკლებად კი - თქვენ."}
{"text": "Sacrifice your ego.\tდათმეთ თქვენი ეგო."}
{"text": "Soap opera lesson three: evolution is real.\tსერიალის მესამე გაკვეთილი: ევოლუცია რეალურია."}
{"text": "You're not meant to be static characters.\tარ უნდა იყოთ სტატიკური პერსონაჟი."}
{"text": "On television, static equals boring and boring equals fired.\tტელევიზიაში სტატიკური იგივეა რაც მოსაწყენს და მოსაწყენობა ნიშნავს დათხოვნას."}
{"text": "Characters are supposed to grow and change.\tპერსონაჟები უნდა იზრდებოდნენ და იცვლებოდნენ."}
{"text": "Now, on TV, those dynamic changes can make for some rough transitions, particularly when a character is played by one person yesterday and played by someone new today.\tტელევიზიაში ეს დინამიური ცვლილებები, ზოგჯერ მკვეთრ გარდასახვებში გამოიხატება. კერძოდ, როცა მოქმედი გმირს გუშინ ერთი თამაშობდა და დღეს სხვა თამაშობს."}
{"text": "Recasting happens all the time on soaps.\tმსახიობების შეცვლა, სერიალებში მუდმივად ხდება."}
{"text": "Over the last 20 years, four different actors have played the same key role of Carly Benson on \"General Hospital.\"\tუკანასკნელი 20 წლის განმავლობაში, ოთხმა სხვადასხვა მსახიობმა განასახიერა კარლი ბენსონის, ერთი და იგივე მთავარი როლი, სერიალ \"მთავარ ჰოსპიტალში\"."}
{"text": "Each new face triggered a change in the character's life and personality.\tყოველმა ახალმა სახემ, პერსონაჟის ცხოვრებასა და ხასიათში ცვლილება გამოიწვია."}
{"text": "Now, there was always an essential nugget of Carly in there, but the character and the story adapted to whomever was playing her.\tკარლს ინდივიდუალობა ყოველთვის გააჩნდა, მაგრამ პერსონაჟი და ამბავი ერგებოდა იმას, ვინც მის როლს ასრულებდა."}
{"text": "And here's what that means for us.\tჩვენთვის ეს იმას ნიშნავს,"}
{"text": "While we may not swap faces in our own lives, we can evolve too.\tრომ მართალია ჩვენ ცხოვრებაში სახეები შეიძლება ვერ შეიცვალოთ, მაგრამ შეიძლება განვვითარდეთ."}
{"text": "We can choose to draw a circle around our feet and stay in that spot, or we can open ourselves to opportunities like Carly, who went from nursing student to hotel owner, or like Julia Child.\tშეიძლება ჩვენ წრეში ჩავიკეტოთ, ან შეგვიძლია შესაძლებლობებს გავუხსნათ კარი. კარლისნაირად, რომელიც ექთნის ფაკულტეტის სტუდენტობიდან სასტუმროს მფლობელი გახდა. ან ჯულია ჩაილდის მსგავსად,"}
{"text": "Julia was a World War II spy, and when the war ended, she got married, moved to France, and decided to give culinary school a shot.\tრომელიც მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯაშუში იყო და როდესაც ომი დამთავრდა, დაქორწინდა, საფრანგეთში გადავიდა საცხოვრებლად და გადაწყვიტა კულინარიის სკოლაში ეცადა ბედი"}
{"text": "Julia, her books and her TV shows revolutionized the way America cooks.\tჯულიამ, მისმა წიგნებმა და შოუებმა აშშ-ს კულინარიაში რევულუცია მოახდინა."}
{"text": "We all have the power to initiate change in our lives, to evolve and adapt.\tყველას შეგვწევს იმის ძალა, რომ ჩვენ ცხოვრებაში ცვლილებები წამოვიწყოთ, განვვითარდეთ და გარემოს მოვერგოთ."}
{"text": "We make the choice, but sometimes life chooses for us, and we don't get a heads up.\tარჩევანს ჩვენ ვაკეთებთ, მაგრამ ზოგჯერ ცხოვრება ირჩევს ჩვენ მაგივრად, ისე რომ არ გვატყობინებს."}
{"text": "Surprise slams us in the face.\tმოულოდნელობა სახეში გვილაწუნებს,"}
{"text": "You're flat on the ground, the air is gone, and you need resuscitation.\tმიწაზე ვენარცხებით, ჰაერი არ გვყოფნის და რეანიმირება გვჭირდება."}
{"text": "So thank goodness for soap opera lesson four: resurrection is possible.\tმადლობა ღმერთს, სერიალის მეოთხე გაკვეთილისთვის: აღდგომა შესაძლებელია."}
{"text": "(Laughter) (Applause) In 1983, \"Days of Our Lives\"' Stefano DiMera died of a stroke, but not really, because in 1984 he died when his car plunged into the harbor, and yet he was back in 1985 with a brain tumor.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) 1983 წელს, სტეფანო დიმერა,\"ჩვენი ცხოვრების დღეებიდან\", გულის შეტევით გარდაიცვალა, მაგრამ მთლად არა, რადგან 1984 წელს ის მოკვდა, როცა მისი მანქანა ნავსადგურში ჩაიძირა და 1985 წელს კვლავ დაბრუნდა, ტვინის სიმსივნით."}
{"text": "(Laughter) But before the tumor could kill him, Marlena shot him, and he tumbled off a catwalk to his death.\t(სიცილი) მაგრამ სანამ სიმსივნე მოკლავდა, მარლენამ ტყვია ესროლა და ის პოდიუმიდან სასიკვდილოდ გადავარდა"}
{"text": "And so it went for 30 years.\tდა ასე გრძელდებოდა 30 წელი."}
{"text": "(Laughter) Even when we saw the body, we knew better.\t(სიცილი) მაშინაც კი, როდესაც სხეული ვნახეთ, კარგად ვიცოდით."}
{"text": "He's called the Phoenix for a reason.\tმას ფენიქსს უმიზეზოდ არ ეძახდნენ."}
{"text": "And here's what that means for us.\tდა ჩვენთვის ეს ნიშნავს,"}
{"text": "As long as the show is still on the air, or you're still breathing, nothing is permanent.\tრომ სანამ შოუ კვლავ ეთერშია, ანუ სანამ კვლავ სუნთქავთ, არაფერია სამუდამო."}
{"text": "Resurrection is possible.\tაღდგომა შესაძლებელია."}
{"text": "Now, of course, just like life, soap operas do ultimately meet the big finale.\tრა თქმა უნდა, ცხოვრების მსგავსად, სერიალები საბოლოოდ სრულდება."}
{"text": "CBS canceled my show, \"As The World Turns,\" in December 2009, and we shot our final episode in June 2010.\t2009 წლის დეკემბერში CBS-მა შეწყვიტა ჩემი შოუ \"დედამიწა რაზეც დგას\" და ბოლო სერია 2010 წლის ივნისში გადავიღეთ."}
{"text": "It was six months of dying and I rode that train right into the mountain.\tეს იყო კვდომის 6 თვე და მე ეს მატარებელი პირდაპირ მთებზე მივმართე"}
{"text": "And even though we were in the middle of a huge recession and millions of people were struggling to find work, I somehow thought everything would be OK.\tდა მაშინაც კი, როდესაც შუაგულ ეკონომიკურ კრიზისში ვიყავით და მილიონობით ადამიანი წვალობდა, რომ სამსახური ეპოვა, რატომღაც ვფიქრობდი, რომ ყველაფერი კარგად იქნებოდა."}
{"text": "So I packed up the kids and the Brooklyn apartment, and we moved in with my in-laws in Alabama.\tბავშვებთან ერთად ბრუკლინის სახლიდან ავიბარგე და ალაბამაში, ჩემი ქმრის მშობლებთან გადავედით საცხოვრებლად."}
{"text": "(Laughter) Three months later, nothing was OK.\t(სიცილი) სამი თვის შემდეგ, ყველაფერი ცუდად იყო."}
{"text": "That was when I watched the final episode air, and I realized the show was not the only fatality.\tმაშინ, როდესაც ეთერში ბოლო სერიას ვუყურე, მივხვდი, შოუ არ იყო ერთადერთი მოკვდავი,"}
{"text": "I was one too.\tმეც ასეთი ვიყავი."}
{"text": "I was unemployed and living on the second floor of my in-laws' home, and that's enough to make anyone feel dead inside.\tუმუშევარი ვიყავი და ჩემი ქმრის მშობლების სახლის მეორე სართულზე ვცხოვრობდი. ეს საკმარისია, რომ ნებისმიერმა შინაგანი სიკვდილი იგრძნოს."}
{"text": "(Laughter) But I knew my story wasn't over, that it couldn't be over.\t(სიცილი) თუმცა, ვიცოდი, რომ ჩემი ამბავი დამთარებული არ იყო, რომ ის არ შეიძლება დამთავრებულიყო."}
{"text": "I just had to tap into everything I had ever learned about soap operas.\tყველაფერი უნდა გამომეყენებინა, რაც სერიალებიდან ვისწავლე."}
{"text": "I had to be brave like Erica and refuse to surrender, so every day, I made a decision to fight.\tერიკასავით მამაცი უნდა ვყოფილიყავი და დანებებაზე უარი მეთქვა. გადავწყვტე ყოველდღე მებრძოლა."}
{"text": "I had to be vulnerable like Stephanie and sacrifice my ego.\tსტეოფანივით მოწყვლადი უნდა ვყოფილიყავი და დამეთმო ჩემი ეგო."}
{"text": "I had to ask for help a lot of times across many states.\tდახმარებისთვის ბევრჯერ უნდა მიმემართა, სხვადასხვა შტატში."}
{"text": "I had to be adaptable like Carly and evolve my skills, my mindset, and my circumstances, and then I had to be resilient, like Stefano, and resurrect myself and my career like a phoenix from the ashes.\tკარლივით მოქნილი უნდა ვყოფილიყავი და ჩემი უნარები, აზროვნება და მგდომარეობა განმევითარებინა. ასევე სტეფანოსავით გამძლე ვყოფილიყავი და მკვდრეთით აღმედგინა ჩემი თავი და ჩემი კარიერა, ფერფლიდან წამომდგარი ფენიქსის მსგავსად."}
{"text": "Eventually I got an interview.\tსაბოლოოდ გასაუბრებაზე დამიბარეს."}
{"text": "After 15 years in news and entertainment, nine months of unemployment and this one interview, I had an offer for an entry level job.\tახალ ამბებსა და შოუ ბიზნესში, 15 წლიანი მუშაობის და ცხრა თვიანი უმუშევრობის შემდეგ, მხოლოდ ეს ერთი გასაუბრება და დაწყებითი ტიპის სამსახური შემომთავაზეს."}
{"text": "I was 37 years old and I was back from the dead.\t37 წლის ვიყავი და მკვდრეთით აღვდექი."}
{"text": "We will all experience what looks like an ending, and we can choose to make it a beginning.\tჩვენ ყველა გამოვცდით, თუ როგორია დასასრული და შეგვიძლია ის დასაწყისად ვაქციოთ."}
{"text": "Kind of like Tina, who miraculously survived that waterfall, and because I hate to leave a cliffhanger hanging, Tina and Cord did get divorced, but they got remarried three times before the show went off the air in 2012.\tტინას მსგავსად, რომელიც სასწაულებრივად გადაურჩა ჩანჩქერს. რადგანაც მეჯავრება დაუსრულებელი ამბები, ამიტომ გეტყვით, რომ ტინა და კორდი განქორწინდნენ, მაგრამ სამჯერ ისევ დაქორწინდნენ, სანამ 2012 წელს შოუ არ მოხსნეს ეთერიდან."}
{"text": "So remember, as long as there is breath in your body, it's never too late to change your story.\tასე რომ, გახსოვდეთ, მანამ სანამ სუნთქავთ, არასდროსაა გვიანი შეცვალოთ თქვენი ისტორია."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "What is a parent?\tრას ნიშნავს მშობელი?"}
{"text": "What is a parent?\tრას ნიშნავს მშობელი?"}
{"text": "It's not an easy question.\tეს მარტივი კითხვა არ არის."}
{"text": "Today we have adoption, stepfamilies, surrogate mothers.\tდღესდღეობით არსებობს შვილად აყვანა, დედინაცვალ-მამინაცვლის ოჯახები, სუროგატი დედები."}
{"text": "Many parents face tough questions and tough decisions.\tბევრი მშობელი რთულ კითხვებსა და რთულ გადაწყვეტილებებს აწყდება."}
{"text": "Shall we tell our child about the sperm donation?\tუნდა ვუთხრათ ჩვენს შვილებს სპერმის დონაციის შესახებ?"}
{"text": "If so, when?\tთუ ეს ასეა, მაშინ როდის?"}
{"text": "What words to use?\tრა სიტყვებით ვუთხრათ?"}
{"text": "Sperm donors are often referred to as \"biological fathers,\" but should we really be using the word \"father?\"\tსპერმის დონორებს ხშირად \"ბიოლოგიური მამებად\" მოიხსენიებენ, მაგრამ ნამდვილად უნდა გამოვიყენოთ სიტყვა \"მამა\"?"}
{"text": "As a philosopher and social scientist, I have been studying these questions about the concept of parenthood.\tროგორც ფილოსოფოსი და სოციალური მეცნიერი, მშობლის ცნების შესახებ ამ კითხვებს ვიკვლევ."}
{"text": "But today, I will talk to you about what I learned from talking to parents and children.\tდღეს ვისაუბრებ იმაზე, თუ რა ვისწავლე მშობლებთან და ბავშვებთან საუბრის შედეგად."}
{"text": "I will show you that they know what matters most in a family, even though their family looks a little different.\tგიჩვენებთ, რომ მათ იციან, თუ რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ოჯახში, მიუხადავად იმისა, რომ მათი ოჯახები ცოტა განსხვავებულია."}
{"text": "I will show you their creative ways of dealing with tough questions.\tგიჩვენებთ, მათ შემოქმედებით გზებს, თუ როგორ გაუმკლავდნენ რთულ კითხვებს."}
{"text": "But I will also show you the parents' uncertainties.\tმაგრამ ასევე გიჩვენებთ მშობლების ეჭვებს."}
{"text": "We interviewed couples who received fertility treatment at Ghent University Hospital, using sperm from a donor.\tჩვენ გამოვკითხეთ წყვილები, რომლებიც შვილოსნობაზე მკურნალობას, გენტის საუნივერსიტეტო ჰოსპიტალში იტარებდნენ დონორის სპერმის გამოყენებით."}
{"text": "In this treatment timeline, you can see two points at which we conducted interviews.\tამ მკურნალობის პერიოდში, ხედავთ ორ წერტილს, რა დროსაც გამოკითხვები ჩავატარეთ."}
{"text": "We included heterosexual couples, where the man for some reason did not have good-quality sperm, and lesbian couples who obviously needed to find sperm elsewhere.\tაქ შედიოდა ჰეტეროსექსუალი წყვილები, სადაც კაცებს გარკვეული მიზეზების გამო არ ჰქონდათ კარგი ხარისხის სპერმა და ლესბოსელი წყვილები, ვისაც ცხადია, სპერმის სხვაგან მოძიება სჭირდებოდათ."}
{"text": "We also included children.\tასევე ჩავრთეთ ბავშვებიც."}
{"text": "I wanted to know how those children define concepts like parenthood and family.\tმინდოდა გამეგო, როგორ განსაზღვრავენ ეს ბავშვები ისეთ ცნებებს, როგორიცაა მშობელი და ოჯახი."}
{"text": "In fact, that is what I asked them, only not in that way.\tფაქტობრივად ესაა, რაც მათ ვკითხე, უბრალოდ არა ასე,"}
{"text": "I drew an apple tree instead.\tარამედ ვაშლის ხე დავხატე."}
{"text": "This way, I could ask abstract, philosophical questions in a way that did not make them run off.\tამ გზით აბსტრაქტული ფილოსოფიური კითხვები შემეძლო დამესვა, ისე რომ არ დამეფრთხო ისინი."}
{"text": "So as you can see, the apple tree is empty.\tროგორც ხედავთ, ვაშლის ხე ცარიელია."}
{"text": "And that illustrates my research approach.\tეს ჩემი კვლევის მიდგომას ასახავს."}
{"text": "By designing techniques like this, I can bring as little meaning and content as possible to the interview, because I want to hear that from them.\tმსგავსი ტექნიკების გამოყენებით, შემიძლია, რაც შეიძლება მცირე მნიშვნელობა და შინაარსი შევიტანო ინტერვიუში, რადგან ეს მათგან მინდა გავიგო."}
{"text": "I asked them: What would your family look like if it were an apple tree?\tმე ვკითხე, როგორი იქნებოდა თქვენი ოჯახი ვაშლის ხე რომ ყოფილიყო?"}
{"text": "And they could take a paper apple for everyone who, in their view, was a member of the family, write a name on it and hang it wherever they wanted.\tდა მათ ქაღალდის ვაშლი უნდა აეღოთ ყველასთვის, ვინც მათი შეხედულებით მათი ოჯახის წევრი იყო, დაეწერათ სახელი და ჩამოეკიდათ იქ, სადაც უნდოდათ"}
{"text": "And I would ask questions.\tდა მე დავუსვამდი კითხვებს."}
{"text": "Most children started with a parent or a sibling.\tუმეტესმა ბავშვმა მშობლით, ან დედმამიშვილით დაიწყო."}
{"text": "One started with \"Boxer,\" the dead dog of his grandparents.\tერთმა დაიწყო \"ბოქსერით\", მისი ბებიისა და ბაბუის მკვდარი ძაღლით."}
{"text": "At this point, none of the children started mentioning the donor.\tამ ეტაპზე, არცერთმა ბავშვმა არ ახსენა დონორი."}
{"text": "So, I asked them about their birth story.\tასე რომ, ვკითხე მათი დაბადების ამბავი."}
{"text": "I said, \"Before you were born, it was just your mom and dad, or mom and mommy.\tვკითხე: \"სანამ შენ დაიბადე, მხოლოდ დედა და მამა იყო, ან დედა და დედიკო."}
{"text": "Can you tell me how you came into the family?\"\tშეგიძლია მითხრა როგორ გაჩნდი ოჯახში?\""}
{"text": "And they explained.\tდა მათ ამიხსნეს."}
{"text": "One said, \"My parents did not have good seeds, but there are friendly men out there who have spare seeds.\tერთმა თქვა: \"ჩემს მშობლებს არ ჰქონდათ კარგი თესლები, მაგრამ არსებობენ მეგობრული კაცები, ვისაც ზედმეტი თესლები აქვთ."}
{"text": "They bring them to the hospital, and they put them in a big jar.\tისინი მათ ჰოსპიტალში მიიტანეს და დიდ ქილაში ჩადეს."}
{"text": "My mommy went there, and she took two from the jar, one for me and one for my sister.\tდედიკო იქ წავიდა და ქილიდან აიღო ორი: ერთი ჩემთვის და ერთი ჩემი დისთვის."}
{"text": "She put the seeds in her belly -- somehow -- and her belly grew really big, and there I was.\"\tმან ჩაიდო თესლები თავის მუცელში... როგორღაც... და მისი მუცელი ძალიან დიდი გაიზარდა და იქ მე ვიყავი\"."}
{"text": "Hmm.\tჰმმ..."}
{"text": "So only when they started mentioning the donor, I asked questions about him, using their own words.\tროდესაც დონორის ხსენება დაიწყეს, მხოლოდ მაშინ დავსვი მასზე კითხვები, მათივე ენით."}
{"text": "I said, \"If this would be an apple for the friendly man with the seeds, what would you do with it?\"\tმე ვუთხარი: \"ეს ვაშლი, თესლებიანი მეგობრული კაცი რომ ყოფილიყო, რას უზამდი?"}
{"text": "And one boy was thinking out loud, holding the apple.\tდა ერთი ბიჭი, ვაშლით ხელში მსჯელობდა."}
{"text": "And he said, \"I won't put this one up there with the others.\tმან თქვა: \"არ ჩამოვკიდებდი მას ხეზე, სხვებთან ერთად."}
{"text": "He's not part of my family.\tის ჩემი ოჯახის ნაწილი არ არის,"}
{"text": "But I will not put him on the ground.\tმაგრამ არც მიწაზე დავდებდი."}
{"text": "That's too cold and too hard.\tის მეტისმეტად ცივი და მაგარია."}
{"text": "I think he should be in the trunk, because he made my family possible.\tვფიქრობ ის ღეროზე უნდა იყოს, რადგან მან, ჩვენი ოჯახი შესაძლებელი გადახა."}
{"text": "If he would not have done this, that would really be sad because my family would not be here, and I would not be here.\"\tეს რომ არ გაეკეთებინა, ნამდვილად სამწუხარო იქნებოდა, რადგან ჩემი ოჯახი არ იარსებებდა და მე არ ვიარსებებდი\"."}
{"text": "So also, parents constructed family tales -- tales to tell their children.\tასევე მშობლებმა შეთხზეს ზღაპარები ოჯახზე, თავისი შვილებისთვის მოსაყოლად."}
{"text": "One couple explained their insemination by taking their children to a farm to watch a vet inseminate cows.\tერთმა წყვილმა მათი განაყოფიერების პროცესი, ბავშვებს ფერმაში წაყვანით აუხსნა, სადაც აჩვენა, თუ როგორ ანაყოფიერებდა ვეტერინარი ძროხებს."}
{"text": "And why not?\tრატომაც არა?"}
{"text": "It's their way of explaining; their do-it-yourself with family narratives.\tეს მათი ახსნის მეთოდია. მათეული \"თვითნაკეთი\" ოჯახის ისტორიაა."}
{"text": "DIY.\tთვითნაკეთობა."}
{"text": "And we had another couple who made books -- a book for each child.\tჩვენ გყვავდა სხვა წყვილი, რომელმაც წიგნები შეადგინა. წიგნი თითოეული ბავშვისათვის."}
{"text": "They were really works of art containing their thoughts and feelings throughout the treatment.\tისინი ხელოვნების ნამდვილი ნიმუშები იყო, რომლებიც მკურნალობის განმავლობაში წარმოქმნილ ფიქრებსა და გრძნობებს შეიცავდნენ."}
{"text": "They even had the hospital parking tickets in there.\tმათ საავადმყოფოს პარკინგის ბილეთებიც კი, წიგნში ჰქონდათ შეტანილი."}
{"text": "So it is DIY: finding ways, words and images to tell your family story to your child.\tასე რომ, ეს თვითნაკეთობაა: მეთოდების, სიტყვებისა და სურათების პოვნა, რათა შენს ბავშვს, ოჯახის ამბავი მოუყვე."}
{"text": "And these stories were highly diverse, but they all had one thing in common: it was a tale of longing for a child and a quest for that child.\tეს ისტორიები ძალიან მრავალფეროვანი იყო, მაგრამ ყველას ერთი რამ ჰქონდა საერთო: ეს იყო ბავშვისკენ ლტოლვის და ამ ბავშვის ძიების ზღაპარი."}
{"text": "It was about how special and how deeply loved their child was.\tზღაპარი იმაზე, თუ რამდენად განსაკუთრებული და საყვარელი იყო მათი ბავშვი."}
{"text": "And research so far shows that these children are doing fine.\tკვლევა ჯერჯერობით გვიჩვენებს, რომ ეს ბავშვები მშვენივრად არიან."}
{"text": "They do not have more problems than other kids.\tმათ სხვა ბავშვებზე მეტი პრობლემა არ აქვთ."}
{"text": "Yet, these parents also wanted to justify their decisions through the tales they tell.\tმშობლებს ამ ზღაპრებით თავიანთი გადაწყვეტილებების გაემართლებაც უნდოდათ."}
{"text": "They hoped that their children would understand their reasons for making the family in this way.\tისინი იმედოვნებდნენ, რომ შვილები გაუგებდნენ, თუ რატომ შექმნეს ოჯახი ამ გზით."}
{"text": "Underlying was a fear that their children might disapprove and would reject the non-genetic parent.\tამის მიზეზი იმის შიშია, რომ ბავშვებს შეიძლება გაემტყუნებინათ და უარეყოთ არაბიოლოგიური მშობელი."}
{"text": "And that fear is understandable, because we live in a very heteronormative and geneticized society -- a world that still believes that true families consist of one mom, one dad and their genetically related children.\tდა ეს შიში გასაგებია, რადგან ჩვენ ძალიან ჰეტერონორმატიულ და გენეტიკიზებულ საზოგადოებაში ვცხოვრობთ. მსოფლიოში, რომელსაც ჯერ კიდევ სჯერა, რომ ნამდვილი ოჯახი შედგება ერთი დედის, ერთი მამის და მათი გენეტიკური შვილებისგან."}
{"text": "Well.\tასეა..."}
{"text": "I want to tell you about a teenage boy.\tმინდა თინეიჯერ ბიჭზე მოგიყვეთ."}
{"text": "He was donor-conceived but not part of our study.\tის დონორისგან ჩაისახა, მაგრამ ჩვენი კვლევის ნაწილი არ იყო."}
{"text": "One day, he had an argument with his father, and he yelled, \"You're telling me what to do?\tერთ დღეს მას მამასთან კამათი მოუვიდა და დაუყვირა, \"შენ მასწავლი რა გავაკეთო?"}
{"text": "You're not even my father!\"\tშენ მამაჩემიც კი არ ხარ!\""}
{"text": "That was exactly what the parents in our study feared.\tეს ზუსტად ის იყო, რისიც ჩვენ კვლევაში მონაწილე მშობლებს ეშინოდათ."}
{"text": "Now, the boy soon felt sorry, and they made up.\tბიჭმა თავი დამნაშავედ მალევე იგრძნო და ისინი შერიგდნენ,."}
{"text": "But it is the reaction of his father that is most interesting.\tმაგრამ ყველაზე საინტერესო მამამისის რექციაა."}
{"text": "He said, \"This outburst had nothing to do with the lack of a genetic link.\tმან თქვა: \"ამ სიბრაზის გადმონთხევას არავითარი კავშირი არ აქვს გენეტიკასთან."}
{"text": "It was about puberty -- being difficult.\tეს გარდატეხის ასაკის ბრალი იყო. ეს რთული ასაკია."}
{"text": "It's what they do at that age.\tამ დროს ასე იქცევიან."}
{"text": "It will pass.\"\tგაივლის\"."}
{"text": "What this man shows us is that when something goes wrong, we should not immediately think it is because the family is a little different.\tამ კაცის ქცევა გვაჩვენებს, რომ როდესაც რამე ისე არ არის, მაშინვე არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს იმიტომ ხდება, რომ ოჯახი ცოტა განსხვავებულია."}
{"text": "These things happen in all families.\tასეთი რამეები ყველა ოჯახში ხდება."}
{"text": "And every now and then, all parents may wonder: Am I a good enough parent?\tდა ყველა მშობელმა ყოველთვის შეიძლება გაიფიქროს: \"საკმარისად კარგი მშობელი ვარ?\""}
{"text": "These parents, too.\tეს მშობლებიც ასევე არიან."}
{"text": "They, above all, wanted to do what's best for their child.\tმათ ხომ საბოლოოდ, საკუთარი ბავშვისთვის საუკეთესო უნდოდათ."}
{"text": "But they also sometimes wondered: Am I a real parent?\tმაგრამ ესენი ზოგჯერ, ასევე იმასაც ფიქრობენ: \"მე ნამდვილი მშობელი ვარ?\""}
{"text": "And their uncertainties were present long before they even were parents.\tმათი თავდაუჯერებლობა, იმაზე დიდი ხნით ადრე არსებობდა, სანამ მშობლები გახდებოდნენ."}
{"text": "At the start of treatment, when they first saw the counselor, they paid close attention to the counselor, because they wanted to do it right.\tმკურნალობის დასაწყისში, როცა ექიმი-კონსულტანტი პირველად ნახეს, ისინი ყურადღებით უსმენდნენ მას, რადგან მათ ყველაფერის სწორად გაკეთება უნდოდათ."}
{"text": "Even 10 years later, they still remember the advice they were given.\t10 წლის შემდეგაც კი, მათ ჯერ კიდევ ახსოვთ რჩევა, რომელიც მიიღეს."}
{"text": "So when they thought about the counselor and the advice they were given, we discussed that.\tროცა მათ ექიმი კონსულტანტი და მისი რჩევა გაიხსენეს, ჩვენ ეს განვიხილეთ"}
{"text": "And we saw one lesbian couple who said, \"When our son asks us, 'Do I have a dad?' we will say 'No, you do not have a dad.' But we will say nothing more, not unless he asks, because he might not be ready for that.\tერთმა ლესბოსელმა წყვილმა თქვა: \"როდესაც ჩვენი ვაჟი გვეკითხება, 'მე მამა მყავს?' ჩვენ ვეუბნებით 'არა, შენ მამა არ გყავს.' ჩვენ მას მეტს არაფერს ვეუბნებით, თუ არ იკითხავს, რადგან ის შეიძლება ამისთვის მზად არ იყოს."}
{"text": "The counselor said so.\"\tკონსულტანტმა ასე თქვა\"."}
{"text": "Well.\tარ ვიცი."}
{"text": "I don't know; that's quite different from how we respond to children's questions.\tეს საკმაოდ განსხვავდება იმისაგან, თუ როგორ ვპასუხობთ ჩვენ ბავშვების კითხვებს."}
{"text": "Like, \"Milk -- is that made in a factory?\"\tმაგალითად: \"რძე... ის ქარხანაში მზადდება?\""}
{"text": "We will say, \"No, it comes from cows,\" and we will talk about the farmer, and the way the milk ends up in the shop.\tჩვენ ვეტყოდით: \"არა, ის ძროხისგან მოდის,\" შემდეგ ვისაუბრებდით ფერმერის შესახებ და როგორ მიდის რძე მაღაზიამდე."}
{"text": "We will not say, \"No, milk is not made in a factory.\"\tჩვენ არ ვეტყოდით: \"არა, რძე არ მზადდება ქარხანაში.\""}
{"text": "So something strange happened here, and of course these children noticed that.\tასე რომ, რაღაც უცნაური მოხდა აქ და რა თქმა უნდა, ბავშვებმა ეს შეამჩნიეს."}
{"text": "One boy said, \"I asked my parents loads of questions, but they acted really weird.\tერთმა ბიჭმა თქვა: \"ჩემს მშობლებს ბევრი კითხვა დავუსვი, მაგრამ ძალიან უცნაურად მოიქცნენ."}
{"text": "So, you know, I have a friend at school, and she's made in the same way.\tამიტომ, მე მყავს მეგობარი სკოლაში, რომელიც ჩემნაირადაა გაჩენილი"}
{"text": "When I have a question, I just go and ask her.\"\tდა როცა კითხვა მაქვს, უბრალოდ მივდივარ და მას ვეკითხები\"."}
{"text": "Clever guy.\tჭკვიანი ბიჭია."}
{"text": "Problem solved.\tპრობლემა გადაჭრილია."}
{"text": "But his parents did not notice, and it certainly was not what they had in mind, nor what the counselor had in mind when they were saying how important it is to be an open-communication family.\tმაგრამ მისმა მშობლებმა ვერ შენიშნეს და, რასაკვირველია, ასეთი ჩანაფიქრი არც ჰქონდათ, ასეთი ჩანაფიქრი არც კონსულტანტს ჰქონდა, როდესაც განიხილავდნენ რამდენად მნიშვნელოვანია, რომ ოჯახი ღია იყოს დისკუსიისთვის."}
{"text": "And that's the strange thing about advice.\tდა ესაა უცნაური რჩევაში,"}
{"text": "When we offer people pills, we gather evidence first.\tროდესაც ადამიანებს აბებს ვთავაზობთ, თავიდან მტკიცებულებას ვაგროვებთ."}
{"text": "We do tests, we do follow-up studies.\tვატარებთ ტესტებს, ვატარებთ განმეორებით კვლევებს."}
{"text": "We want to know, and rightly so, what this pill is doing and how it affects people's lives.\tგვინდა ვიცოდეთ, ეს აბი რას აკეთებს და ადამაინების ცხოვრებაზე რა გავლენას ახდენს."}
{"text": "And advice?\tდა რჩევა?"}
{"text": "It is not enough for advice, or for professionals to give advice that is theoretically sound, or well-meant.\tრჩევისათვის, ან პროფესიონალისთვის, რომრლიც რჩევას იძლევა საკმარისი არ არის, რომ რჩევა მხოლოდ თეორიულად ჟღერდეს გამართულად, ან კეთილი განზრახით იყოს მიცემული,"}
{"text": "It should be advice that there is evidence for -- evidence that it actually improves patients' lives.\tეს უნდა იყოს რჩევა, რომლის მტკიცებულებაც არსებობს. მტკიცებულება, რომ ის ნამდვილად აუმჯობესებს მშობლების ცხოვრებას."}
{"text": "So the philosopher in me would now like to offer you a paradox: I advise you to stop following advice.\tასე რომ, ფილისოფოსს ჩემში უნდა, რომ შემოგთავაზოთ პარადოქსი: გირჩევთ, რომ შეწყვიტოთ რჩევის გათვალისწინება."}
{"text": "But, yes.\tმაგრამ, დიახ."}
{"text": "(Applause) I will not end here with what went wrong; I would not be doing justice to the warmth we found in those families.\t(აპლოდისმენტები) არ დავასრულებ იმით, რაც არ გამოვიდა; ეს უსამართლობა იქნება იმ სითბოს მიმართ, რომელიც ამ ოჯახებში აღმოვაჩინეთ."}
{"text": "Remember the books and the trip to the farmer?\tგახსოვთ წიგნები და მოგზაურობა ფერმერამდე?"}
{"text": "When parents do things that work for them, they do brilliant things.\tროდესაც მშობლები აკეთებენ იმას, რაც მათთვის ამართლებს, მათ შესანიშნავი რამეები გამოსდით."}
{"text": "What I want you to remember as members of families, in no matter what form or shape, is that what families need are warm relationships.\tმინდა დაიმახსოვროთ, როგორც ოჯახის წევრებმა, რომ მნიშვნელობა არ აქვს რა ფორმით, ან სახით, მაგრამ ის რაც ოჯახებს სჭირდება თბილი ურთიერთობებია."}
{"text": "And we do not need to be professionals to create those.\tდა ამის შესაქმნელად პროფესიონალობა არ გვჭირდება."}
{"text": "Most of us do just fine, although it may be hard work, and from time to time, we can do with some advice.\tუმეტესი ჩვენგანი კარგად ვუმკლავდებით, თუმცა, ეს შეიძლება რთული საქმე იყოს და დროდადრო შეიძლება რაღაც რჩევაც მივიღოთ."}
{"text": "In that case, bear in mind three things.\tამ შემთხვევაში, გაითვალისწინეთ სამი რამ."}
{"text": "Work with advice that works for your family.\tიმოქმედეთ იმ რჩევის მიხედვით, რომელიც თქვენი ოჯახისთვის ამართლებს."}
{"text": "Remember -- you're the expert, because you live your family life.\tგახსოვდეთ, ექსპერტი თქვენ ხართ, რადგან თქვენ ცხოვრობთ თქვენი ოჯახის ცხოვრებით."}
{"text": "And finally, believe in your abilities and your creativity, because you can do it yourself.\tდა ბოლოს, გჯეროდეთ თქვენი შესაძლებლობებისა და შემოქმედებითი უნარის, იმიტომ რომ თქვენ თვითონ შეგიძლიათ ეს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I was a new mother and a young rabbi in the spring of 2004 and the world was in shambles.\t2004 წლის გაზაფხულზე ახლადბედა დედა და ახალგაზრდა რაბინი ვიყავი, მსოფლიო კი ქაოსში იყო."}
{"text": "Maybe you remember.\tშეიძლება გახსოვთ."}
{"text": "Every day, we heard devastating reports from the war in Iraq.\tყოველდღე ერაყის ომიდან შემაშფოთებელი ამბები გვესმოდა,"}
{"text": "There were waves of terror rolling across the globe.\tტერორის ტალღა უვლიდა მსოფლიოს"}
{"text": "It seemed like humanity was spinning out of control.\tდა გვეჩვენებოდა, რომ კაცობრიობა უკონტროლო ხდებოდა."}
{"text": "I remember the night that I read about the series of coordinated bombings in the subway system in Madrid, and I got up and I walked over to the crib where my six-month-old baby girl lay sleeping sweetly, and I heard the rhythm of her breath, and I felt this sense of urgency coursing through my body.\tმახსოვს ის ღამე, როცა მადრიდის მეტროში კოორდინირებული აფეთქებების სერიის შესახებ წავიკითხე. ავდექი და აკვანთან მივედი, სადაც ჩემ ექვსი თვის პატარა გოგონას ტკბილად ეძინა. მისი სუნთქვის რიტმი გავიგონე და ჩემს სხეულში, გადაუდებლობის მოთხოვნილება ვიგრძენი."}
{"text": "We were living through a time of tectonic shifts in ideologies, in politics, in religion, in populations.\tიდეოლიგიური, პოლიტიკური და მოსახლეობის ტექტონიკური ძვრების დროში ვცხოვრობდით."}
{"text": "Everything felt so precarious.\tთითქოს ყველაფერი ისეთი მერყევი იყო."}
{"text": "And I remember thinking, \"My God, what kind of world did we bring this child into?\tმახსოვს, გავიფიქრე: \"ღმერთო ჩემო, რანაირ სამყაროში მოვავლინეთ ეს ბავშვი?\""}
{"text": "And what was I as a mother and a religious leader willing to do about it?\tდა რა უნდა მეღონა, როგორც დედას და რელიგიურ ლიდერს ამასთან დაკავშირებით?"}
{"text": "Of course, I knew it was clear that religion would be a principle battlefield in this rapidly changing landscape, and it was already clear that religion was a significant part of the problem.\tრა თქმა უნდა, ვიცოდი, რომ რელიგია მთავარი ბრძოლის ველი იქნებოდა, ამ სწრაფად ცვლად გარემოში და უკვე ნათელი იყო, რომ რელიგია პრობლემის მნიშვნელოვანი ნაწილი იყო."}
{"text": "The question for me was, could religion also be part of the solution?\tჩემი კითხვა იყო, შეეძლო თუ არა რელიგიას, ასევე პრობლემის გადაჭრის ნაწილი გამხდარიყო?"}
{"text": "Now, throughout history, people have committed horrible crimes and atrocities in the name of religion.\tისტორიის მანძილზე, ადამიანები საშინელ დანაშაულებს და სიმხეცეებს სჩადიოდნენ რელიგიის სახელით"}
{"text": "And as we entered the 21st century, it was very clear that religious extremism was once again on the rise.\tდა როგორც კი 21-ე საუკუნეში გადავედით, ნათელი გახდა, რომ რელიგიური ექსტრემიზმი აღზევებას კვლავ განიცდიდა."}
{"text": "Our studies now show that over the course of the past 15, 20 years, hostilities and religion-related violence have been on the increase all over the world.\tკვლევები გვაჩვენებს, რომ უკანასკნელი 15-20 წლის მანძილზე, რელიგიური მტრობა და მასთან დაკავშირებული ძალადობა, მთელ მსოფლიოში გაიზარდა."}
{"text": "But we don't even need the studies to prove it, because I ask you, how many of us are surprised today when we hear the stories of a bombing or a shooting, when we later find out that the last word that was uttered before the trigger is pulled or the bomb is detonated is the name of God?\tმაგრამ ამის დასამტკიცებლად კვლევებიც კი არ გვჭირდება, რადგან გეკითხებით, რამდენ ჩენგანს გაუკვირდება, როცა აფეთქებებისა და სროლების შესახებ გვესმის და მოგვიანებით შევიტყობთ, რომ ჩახმახის გამოკვრის, ან ბომბის აფეთქდების წინ წარმოთქმული უკანასკნელი სიტყვა ღვთის სახელია?"}
{"text": "It barely raises an eyebrow today when we learn that yet another person has decided to show his love of God by taking the lives of God's children.\tდღეს იშვიათად გააკვირვებს ვინმეს ის ამბავი, რომ კიდევ ერთმა ადამიანმა, გადაწყვიტა ღვთის სიყვარული ღვთის შვილებისთვის სიცოცხლის წართმევით გამოეხატა."}
{"text": "In America, religious extremism looks like a white, antiabortion Christian extremist walking into Planned Parenthood in Colorado Springs and murdering three people.\tამერიკაში, რელიგიურ ექსტრემიზმს თეთრკანიანი, აბორტის მოწინაღმდეგე, ქრისტიანი ექსტრემისტის სახე აქვს, რომელიც კოლორადოში, ორსულობის დაგეგმვის ცენტრში \"Planned Parenthood\"-ში შედის და სამ ადამიანს კლავს."}
{"text": "It also looks like a couple inspired by the Islamic State walking into an office party in San Bernardino and killing 14.\tასევე ისლამური სახელმწიფოთი შთაგონებული წყვილის სახე აქვს, რომელიც სან-ბერნარდინოში, კორპორატიულ წვეულებაზე 14 ადამიანს კლავს."}
{"text": "And even when religion-related extremism does not lead to violence, it is still used as a political wedge issue, cynically leading people to justify the subordination of women, the stigmatization of LGBT people, racism, Islamophobia and anti-Semitism.\tმაშინაც კი, როცა რელიგიური ექსტრემიზმი ძალადობამდე არ მიდის, ის მაინც გამოიყენება პოლიტიკურ არგუმენტად და უბიძგებს ადამიანებს, გაამართლონ ქალების ჩაგვრა; ლგბტ ადამიანების სტიგმატიზაცია; რასიზმი; ისლამოფობია და ანტისემიტიზმი."}
{"text": "This ought to concern deeply those of us who care about the future of religion and the future of faith.\tეს სერიოზულად უნდა გავაწუხებდეს იმათ, ვისაც რელიგიისა და რწმენის მომავალი გვაღელვებს."}
{"text": "We need to call this what it is: a great failure of religion.\tამას თავისი სახელი უნდა დავარქვათ: რელიგიის დიდი მარცხი."}
{"text": "But the thing is, this isn't even the only challenge that religion faces today.\tთუმცა, საქმე იმაშია, რომ ეს რელიგიისთვის ერთადერთი გამოწვევა არაა."}
{"text": "At the very same time that we need religion to be a strong force against extremism, it is suffering from a second pernicious trend, what I call religious routine-ism.\tიმ დროს, როცა რელიგია, ექსტრემიზმის ძლიერი წინააღმდეგობა უნდა გახდეს, ის ასევე სხვა მავნე ტენდენციას განიცდის, რასაც მე რელიგიურ რუტინიზმს ვუწოდებ."}
{"text": "This is when our institutions and our leaders are stuck in a paradigm that is rote and perfunctory, devoid of life, devoid of vision and devoid of soul.\tროდესაც ჩვენი ინსტიტუციები და ჩვენი ლიდერები გაზეპირებულ და ფორმალურ პარადიგმაში ჩარჩნენ, რომელიც მოკლებულია სიცოცხლეს, მოკლებულია ხედვას და მოკლებულია სულს."}
{"text": "Let me explain what I mean like this.\tაგიხსნით ამაში რას ვგულისხმობ."}
{"text": "One of the great blessings of being a rabbi is standing under the chuppah, under the wedding canopy, with a couple, and helping them proclaim publicly and make holy the love that they found for one another.\tრაბინად ყოფნის ერთ-ერთი უდიდესი წყალობა, ჰუპას ქვეშ დგომაა, საქორწინო კანოპის ქვეშ, წყვილთან ერთად და მათი დახმარება საჯაროდ განაცხადონ და წმინდად აქციონ სიყვარული, რომელიც ერთმანეთის მიმართ გააჩნიათ."}
{"text": "I want to ask you now, though, to think maybe from your own experience or maybe just imagine it about the difference between the intensity of the experience under the wedding canopy, and maybe the experience of the sixth or seventh anniversary.\tთუმცაღა, მინდა გთხოვოთ, რომ თქვენი გამოცდილებიდან გამომდინარე დაფიქრდეთ, ან უბრალოდ წარმოიდგინოთ განსხვავება საქორწინო კანოპის ქვეშ განცდის სიძლიერესა და თქვენი მეექვსე, ან მეშვიდე ქორწინების წლისთავის განცდის სიძლიერეს შორის."}
{"text": "(Laughter) And if you're lucky enough to make it 16 or 17 years, if you're like most people, you probably wake up in the morning realizing that you forgot to make a reservation at your favorite restaurant and you forgot so much as a card, and then you just hope and pray that your partner also forgot.\t(სიცილი) თუ საკმარისად იღბიანი ხართ, რომ ქორწინების 16 ან 17 წელი აღნიშნოთ და თუ უმრავლესობას ჰგავხართ, ალბათ დილით გაიღვიძებთ და გააცნობიერებთ, რომ თქვენ საყვარელ რესტორანში, ადგილის დაჯავშნა დაგავიწყდათ და მისალოცი ბარათიც კი დაგავიწყდათ და შემდეგ, უბრალოდ იმედოვნებთ და ლოცულობთ, რომ თქვენს პარტნიორსაც დაავიწყდა."}
{"text": "Well, religious ritual and rites were essentially designed to serve the function of the anniversary, to be a container in which we would hold on to the remnants of that sacred, revelatory encounter that birthed the religion in the first place.\tრელიგიური რიტუალები და წესები, ძირითადად წლისთავების აღსანიშნავად არის შექმნილი, რის საშუალებითაც წმინდა, გაცხადებულ შეხვედრებზე, მოგონებებს შევინახავთ, რამაც პირველად რელიგია დაბადა."}
{"text": "The problem is that after a few centuries, the date remains on the calendar, but the love affair is long dead.\tპრობლემა ისაა, რომ რამდენიმე საუკუნის შემდეგ, თარიღი ჩვენ კალენდარში რჩება, მაგრამ სასიყვარულო ურთერთობა უკვე დიდი ხნის მკვდარია."}
{"text": "That's when we find ourselves in endless, mindless repetitions of words that don't mean anything to us, rising and being seated because someone has asked us to, holding onto jealously guarded doctrine that's completely and wildly out of step with our contemporary reality, engaging in perfunctory practice simply because that's the way things have always been done.\tმაშინ აღმოვაჩენთ, რომ დაუსრულებლად და უაზროდ ვიმეორებთ სიტყვებს, რომელიც ჩვენთვის აღარაფერს ნიშნავენ, ფეხზე ვდგებით და ვჯდებით, იმიტომ რომ ვიღაცამ გვთხოვა. ვეჭიდებით ეჭვიანობით დაცულ დოქტრინას, რომელიც სრულად ამოვარდნილია ჩვენი თანამედროვე რეალობიდან. ფორმალურად ვკავდებით პრაქტიკით, მხოლოდ იმიტომ, რომ ყოველთვის ასე კეთდებოდა."}
{"text": "Religion is waning in the United States.\tრელიგია სუსტდება შეერთებულ შტატებში."}
{"text": "Across the board, churches and synagogues and mosques are all complaining about how hard it is to maintain relevance for a generation of young people who seem completely uninterested, not only in the institutions that stand at the heart of our traditions but even in religion itself.\tსაყოველთაოდ, ეკლესიები, სინაგოგები და მეჩეთები, ყველა წუწუნებს, თუ როგორი რთულია დარჩე აქტუალური, იმ ახალგაზრდა თაობისათვის, რომელსაც სრულიად არ აინტერესებს არა მხოლოდ ის ინსტიტუციები, რომლებიც ჩვენი ტრადიციების შუაგულშია, არამედ თავად რელიგიაც კი."}
{"text": "And what they need to understand is that there is today a generation of people who are as disgusted by the violence of religious extremism as they are turned off by the lifelessness of religious routine-ism.\tმათ უნდა ესმოდეთ, რომ დღევანდელ თაობას, ისევე ეზიზღება რელიგიური ექსტრიმისტული ძალადობა, როგორც გულგრილია უსიცოცხლო, რელიგიური რუტინიზმის მიმართ."}
{"text": "Of course there is a bright spot to this story.\tრა თქმა უნდა, ამას ნათელი მხარეც აქვს."}
{"text": "Given the crisis of these two concurrent trends in religious life, about 12 or 13 years ago, I set out to try to determine if there was any way that I could reclaim the heart of my own Jewish tradition, to help make it meaningful and purposeful again in a world on fire.\tრელიგიურ ცხოვრებაში, ამ ორი კრიზისული ტენდენციის გათვალისწინებით, დაახლოებით 12 ან 13 წლის წინ, ვცადე გამერკვია, შევძლებდი თუ არა, ამ ალმოდებულ მსოფლიოში, ჩემი ებრაული ტრადიციისთვის გული დამებრუნებინა და კვლავ მიმეცა მისთვის აზრი და მიზანი."}
{"text": "I started to wonder, what if we could harness some of the great minds of our generation and think in a bold and robust and imaginative way again about what the next iteration of religious life would look like?\tვიფიქრე, იქნებ ჩვენი თაობის მოწინავე მოაზროვნეები ჩაგვერთო და გაბედულად, საღად და შემოქმედებითად დავფიქრებულიყავით იმაზე, თუ როგორი შეიძლება ყოფილიყო, რელიგიური ცხოვრების შემდეგი იტერაცია."}
{"text": "Now, we had no money, no space, no game plan, but we did have email.\tჩვენ არ გვქონდა, არც ფული, არც სივრცე, არც სტრატეგია, მაგრამ გვქონდა იმეილი."}
{"text": "So my friend Melissa and I sat down and we wrote an email which we sent out to a few friends and colleagues.\tასე რომ, ჩემი მეგობარი მელისა და მე დავსხედით და იმეილი დავწერეთ, რომელიც რამდენიმე მეგობარსა და კოლეგას გავუგზავნეთ."}
{"text": "It basically said this: \"Before you bail on religion, why don't we come together this Friday night and see what we might make of our own Jewish inheritance?\"\tიმელი მოკლედ ამბობდა შემდეგს: \"სანამ რელიგიას უარყოფთ, იქნებ შევიკრიბოთ ამ პარასკევ საღამოს და განვიხილოთ, რა შეიძლება ვუყოთ ჩვენს ებრაულ მემკვიდრეობას?"}
{"text": "We hoped maybe 20 people would show up.\t\". იმედი გვქონდა, რომ ალბათ 20 კაცი გამოჩნდებოდა."}
{"text": "It turned out 135 people came.\tაღმოჩნდა, რომ 135 ადამიანი მოვიდა."}
{"text": "They were cynics and seekers, atheists and rabbis.\tცინიკოსები და მაძიებლები იყვნენ, ათეისტები და რაბინები."}
{"text": "Many people said that night that it was the first time that they had a meaningful religious experience in their entire lives.\tიმ ღამეს ბევრმა თქვა, რომ მათ, გააზრებული რელიგიული გამოცდილება პირველად ჰქონდათ"}
{"text": "And so I set out to do the only rational thing that someone would do in such a circumstance: I quit my job and tried to build this audacious dream, a reinvented, rethought religious life which we called \"IKAR,\" which means \"the essence\" or \"the heart of the matter.\"\tდა მე ის ერთადერთი რაციონალური რამ გავაკეთე, რაც ამ სიტუაციაში შეიძლებოდა, სამსახური მივატოვე და ვცადე ეს თამამი ოცნება ამესრულებინა. განმეახლებინა და გადამეაზრებინა რელიგიური ცხოვრება, რომელსაც \"IKAR\" დავარქვით. რაც \"არსს\" ან \"დედააზრს\" ნიშნავს."}
{"text": "Now, IKAR is not alone out there in the religious landscape today.\tIKAR მარტო არ არის რელიგიურ საქმეებში ჩართული:"}
{"text": "There are Jewish and Christian and Muslim and Catholic religious leaders, many of them women, by the way, who have set out to reclaim the heart of our traditions, who firmly believe that now is the time for religion to be part of the solution.\tარიან ებრაელი, ქრისტიანი, მუსლიმი და კათოლიკე ლიდერები, ბევრი მათგანი, სხვათაშორის ქალია, რომლებმაც დაიწყეს ტრადიციების მთავარი არსის აღდგენა და მათ მტკიცედ სწამთ, რომ სწორედ ახლა უნდა იქცეს რელიგია გამოსავლის ნაწილად."}
{"text": "We are going back into our sacred traditions and recognizing that all of our traditions contain the raw material to justify violence and extremism, and also contain the raw material to justify compassion, coexistence and kindness -- that when others choose to read our texts as directives for hate and vengeance, we can choose to read those same texts as directives for love and for forgiveness.\tვუყურებთ ჩვენს წმინდა ტრადიციებს და ვხვდებით, რომ ჩვენი ყველა ტრადიცია, შეიცავს მასალას, რომელიც ძალადობას და ექსტრემიზმს ამართლებს და ასევე შეიცავს მასალას, რომელიც ახალისებს თანაგრძნობას, თანაარსებობას და სიკეთეს. როდესაც სხვები ამჯობინებენ ჩვენი ტექსტები იკითხონ, როგორც მითითება სიძულვილისა და შერისძიებისკენ, ჩვენ შევიძლია იგივე ტექსტი, სიყვარულის და მიტევების მითითებად მივიღოთ."}
{"text": "I have found now in communities as varied as Jewish indie start-ups on the coasts to a woman's mosque, to black churches in New York and in North Carolina, to a holy bus loaded with nuns that traverses this country with a message of justice and peace, that there is a shared religious ethos that is now emerging in the form of revitalized religion in this country.\tაღმოვაჩინე, რომ ისეთ განსხვავებულ საზოგადოებებში, როგორებიცაა ებრაული სტარტაპები სანაპიროებზე, ქალთა მეჩეთები, ნიუ-იორკისა და ჩრდილოეთ კაროლინას შავკანიანების ეკლესიები, მონაზვნებით სავსე წმინდა ავტობუსი, რომელიც ამ ქვეყანაში მშვიდობისა და სამართლიანობის მესიჯით მოძრაობს, ამათ ყველას საერთო რელიგიური სული აქვთ, რომელიც ამჟამად, თავიდან გამოცოცხლებული რელიგიის სახით აღმოცენდება."}
{"text": "And while the theologies and the practices vary very much between these independent communities, what we can see are some common, consistent threads between them.\tთუმცა სხვადასხვა საზოგადოებების თეოლოგია და რელიგიური პრაქტიკა, ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან, რაღაც საერთო მიმართულებები მაინც შეიმჩნევა."}
{"text": "I'm going to share with you four of those commitments now.\tვაპირებ, ოთხი მათგანი გაგიზიაროთ."}
{"text": "The first is wakefulness.\tპირველი მათგანი არის სიფხიზლე."}
{"text": "We live in a time today in which we have unprecedented access to information about every global tragedy that happens on every corner of this Earth.\tჩვენ დღეს ისეთ დროში ვცხოვრობთ, რომ უპრეცედენტო წვდომა გვაქვს ინფორმაციაზე, მსოფლიოს ნებისმიერ კუნჭულში მომხდარი ტრაგედიის შესახებ."}
{"text": "Within 12 hours, 20 million people saw that image of Aylan Kurdi's little body washed up on the Turkish shore.\t12 საათის განმავლობაში, 20 მილიონმა ადამიანმა ნახა თურქეთის სანაპიროზე გამორიყული აილან კურდის პატარა სხეულის სურათი."}
{"text": "We all saw this picture.\tყველამ ვნახეთ ეს ფოტო."}
{"text": "We saw this picture of a five-year-old child pulled out of the rubble of his building in Aleppo.\tვნახეთ 5 წლის ბავშვის ფოტო, რომელიც მისი სახლის ნანგრევებიდან გამოათრიეს ალეპოში."}
{"text": "And once we see these images, we are called to a certain kind of action.\tროდესაც ამ ფოტოებს ვხედავთ, ეს გარკვეული ქმედებებისაკენ მოგვიწოდებს."}
{"text": "My tradition tells a story of a traveler who is walking down a road when he sees a beautiful house on fire, and he says, \"How can it be that something so beautiful would burn, and nobody seems to even care?\"\tჩემი ტრადიცია გვიყვება მოგზაურის ამბავს, რომელიც გზას გაუდგა და როდესაც ის ალმოდებულ, მშვენიერ სახლს ხედავს, ამბობს: \"როგორ შეიძლება, ასეთი მშვენიერი რამ იწვოდეს და ეს არავის აწუხებდეს?\""}
{"text": "So too we learn that our world is on fire, and it is our job to keep our hearts and our eyes open, and to recognize that it's our responsibility to help put out the flames.\tჩვენ ვიგებთ, რომ მსოფლიოც ალმოდებულია და ჩვენი საქმეა გავაღოთ გულის კარი, გავახილოთ თვალები და გავიაზროთ, რომ ჩვენი პასუხისმგებლობაა, ცეცხლის ჩაქრობას დავეხმაროთ."}
{"text": "This is extremely difficult to do.\tძალიან რთულია ეს გააკეთო."}
{"text": "Psychologists tell us that the more we learn about what's broken in our world, the less likely we are to do anything.\tფსიქოლოგები გვეუბნებიან, რომ რაც უფრო მეტს ვიგებთ მსოფლიო პრობლემების შესახებ, მით ნაკლები შანსია, რამე მოვიმოქმედოთ."}
{"text": "It's called psychic numbing.\tამას ფსიქიკური მგრძნობელობის შესუსტება ეწოდება."}
{"text": "We just shut down at a certain point.\tჩვენ უბრალოდ, რაღაც მომენტში ვითიშებით."}
{"text": "Well, somewhere along the way, our religious leaders forgot that it's our job to make people uncomfortable.\tჩვენს რელიგიურ ლიდერებს, რაღაც მომენტში დაავიწყდათ, რომ ჩვენი საქმეა, ადამიანებს თავი უხერხულად ვაგრძნობინოთ."}
{"text": "It's our job to wake people up, to pull them out of their apathy and into the anguish, and to insist that we do what we don't want to do and see what we do not want to see.\tჩვენი საქმეა ხალხის გამოფხიზლება, აპათიიდან მათი გამოთრევა და ტანჯვაში ჩაგდება და დაჟინება, რომ ვაკეთოთ ის, რისი გაკეთებაც არ გვინდა და დავინახოთ ის, რისი დანახვაც არ გვინდა,"}
{"text": "Because we know that social change only happens -- (Applause) when we are awake enough to see that the house is on fire.\tრადგან ვიცით, რომ საზოგადოებრივი ცვლილება მხოლოდ მაშინ ხდება, (აპლოდისმენტები) როდესაც საკმარისად ფხიზლად ვართ იმისთვის, რომ ალმოდებული სახლი დავინახოთ."}
{"text": "The second principle is hope, and I want to say this about hope.\tმეორე პრონციპი არის იმედი და ამაზე შემდეგი რამ მინდა ვთქვა:"}
{"text": "Hope is not naive, and hope is not an opiate.\tიმედი მეამიტური არ არის და არც ნარკოტიკია."}
{"text": "Hope may be the single greatest act of defiance against a politics of pessimism and against a culture of despair.\tიმედი შესაძლოა უდიდესი დაუმროჩილებლობაა პესიმისტური პოლიტიკისა და კულტურული სასოწარკვეთის წინააღმდეგ."}
{"text": "Because what hope does for us is it lifts us out of the container that holds us and constrains us from the outside, and says, \"You can dream and think expansively again.\tრადგან იმედს, ჩვენ შემზღუდავი კონტეინერიდან ამოვყავართ და გვეუბნება: \"კვლავ შეგიძლიათ იოცნებოთ და იფიქროთ საზღვრებს გარეშე,"}
{"text": "That they cannot control in you.\"\tამაში ვერავინ შეგზღუდავთ.\""}
{"text": "I saw hope made manifest in an African-American church in the South Side of Chicago this summer, where I brought my little girl, who is now 13 and a few inches taller than me, to hear my friend Rev. Otis Moss preach.\tიმედის გამოვლინება, ამ ზაფხულს, სამხრეთ სანაპიროზე, ჩიკაგოს აფრო-ამერიკულ ეკლესიაში ვნახე, სადაც ჩემი პატარა გოგონა წავიყვანე, რომელიც ახლა 13 წლისაა და რამდენიმე სანტიმეტრით მაღალია ჩემზე, რომ ჩემი მეგობრის ქადაგება მოგვესმინა."}
{"text": "That summer, there had already been 3,000 people shot between January and July in Chicago.\tიმ ზაფხულს ჩიკაგოში იანვარსა და ივლისს შორის, 3 000 ადამიანს უკვე ესროლეს."}
{"text": "We went into that church and heard Rev. Moss preach, and after he did, this choir of gorgeous women, 100 women strong, stood up and began to sing.\tჩვენ შევედით ეკლესიაში და ღირსი მოსის ქადაგება გავიგეთ. როცა მან დაასრულა, ეს ულამაზესი ქალთა გუნი, 100 ქალისგან შემდგარი, ადგა და სიმღერა დაიწყო:"}
{"text": "\"I need you. You need me.\t\"მე მჭირდები შენ, შენ გჭირდები მე."}
{"text": "I love you. I need you to survive.\"\tმიყვარხარ და მჭირდები, რომ გადავრჩე\""}
{"text": "And I realized in that moment that this is what religion is supposed to be about.\tდა ამ მომენტში მივხვდი, რომ ასეთი უნდა იყოს რელიგია;"}
{"text": "It's supposed to be about giving people back a sense of purpose, a sense of hope, a sense that they and their dreams fundamentally matter in this world that tells them that they don't matter at all.\tმან ადამიანებს მიზანი უნდა დაუბრუნოს, იმედის შეგრძნება; შეგრძნება, რომ ისინი და მათი ოცნებები ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია მსოფლიოში, რომელიც მათ ეუბნება, რომ ისინი აბსოლუტურად უმნიშვნელოა."}
{"text": "The third principle is the principle of mightiness.\tმესამე პრინციპი ძლევამოსილებაა."}
{"text": "There's a rabbinic tradition that we are to walk around with two slips of paper in our pockets.\tრაბინებს გვაქვს ტრადიცია, რომლის მიხედვითაც ჯიბეებში ორი ქაღალდის ფურცელით დავდივართ."}
{"text": "One says, \"I am but dust and ashes.\"\tერთზე წერია: \"მე მხოლოდ მტვერი და ფერფლი ვარ\""}
{"text": "It's not all about me.\tმხოლოდ ჩემზე არ არის."}
{"text": "I can't control everything, and I cannot do this on my own.\tყველაფერს ვერ ვაკონტროლებ და ამას თვითონ ვერ შევძლებ."}
{"text": "The other slip of paper says, \"For my sake the world was created.\"\tმეორეზე წერია: \"მსოფლიო ჩემთვის შეიქმნა\""}
{"text": "Which is to say it's true that I can't do everything, but I can surely do something.\tრაც ნიშნავს, რომ მართალია, ყველაფერს ვერ გავაკეთებ, მაგრამ, რა თქმა უნდა, რაღაცის გაკეთება შემიძლია:"}
{"text": "I can forgive.\tშემიძლია პატიება;"}
{"text": "I can love.\tშემიძლია სიყვარული;"}
{"text": "I can show up.\tშემიძლია რომ მოვიდე;"}
{"text": "I can protest.\tშემიძლია მოვიდე;"}
{"text": "I can be a part of this conversation.\tშემიძლია ამ საუბრის ნაწილი ვიყო."}
{"text": "We even now have a religious ritual, a posture, that holds the paradox between powerlessness and power.\tჩვენ ახლა რელიგიური რიტუალიც კი გვაქვს, პოზა, რომელიც უძლურებასა და ძალაუფლებას შორის პარადოქსია."}
{"text": "In the Jewish community, the only time of year that we prostrate fully to the ground is during the high holy days.\tებრაულ თემში, წელიწადში ერთადერთხელ, როცა სრულად ვემხობით იატაკზე ებრაული ახალი წლის დღეებში ხდება."}
{"text": "It's a sign of total submission.\tეს სრული მორჩილების ნიშანია."}
{"text": "Now in our community, when we get up off the ground, we stand with our hands raised to the heavens, and we say, \"I am strong, I am mighty, and I am worthy.\tჩვენ თემში, როდესაც იატაკიდან ვდგებით, ვდგავართ ცისკენ აღმართული ხელებით და ვამბობთ: \"მე ძლიერი ვარ, მე ძლევამოსილი ვარ, მე ღირსეული ვარ."}
{"text": "I can't do everything, but I can do something.\"\tყველაფრის არა, მაგრამ რაღაცის გაკეთება შემიძლია.\""}
{"text": "In a world that conspires to make us believe that we are invisible and that we are impotent, religious communities and religious ritual can remind us that for whatever amount of time we have here on this Earth, whatever gifts and blessings we were given, whatever resources we have, we can and we must use them to try to make the world a little bit more just and a little bit more loving.\tმსოფლიოში, რომელიც ცდილობს დაგვაჯეროს, რომ უხილავები და უუნაროები ვართ, რელიგიურ საზოგადოებებს და რელიგიურ რიტუალებს, შეუძლია შეგვახსენოს, რომ რა დროც არ უნდა გვქონდეს ამ ქვეყანაზე გამოყოფილი, რა ნიჭი და კურთხევაც არ უნდა გვქონდეს მოცემული, რა რესურსებიც არ უნდა გაგვაჩნდეს, შეგვიძლია და უნდა გამოვიყენოთ ისინი, რომ მსოფლიო ცოტათი უფრო სამართლიანი და ცოტათი უფრო მოსიყვარულე გავხადოთ."}
{"text": "The fourth and final is interconnectedness.\tმეოთხე და ბოლო არის ურთიერთკავშირი."}
{"text": "A few years ago, there was a man walking on the beach in Alaska, when he came across a soccer ball that had some Japanese letters written on it.\tრამდენიმე წლის წინ, ერთი კაცი, ალასკაში, სანაპიროზე სეირნობდა, როდესაც ფეხბურთის ბურთს გადააწყდა, რომელსაც იაპონური ასოები ჰქონდა ზედ მიწერილი."}
{"text": "He took a picture of it and posted it up on social media, and a Japanese teenager contacted him.\tმან ფოტო გადაიღო და სოციალურ ქსელში გაავრცელა. მას იაპონელი თინეიჯერი დაუკავშირდა,"}
{"text": "He had lost everything in the tsunami that devastated his country, but he was able to retrieve that soccer ball after it had floated all the way across the Pacific.\tრომელმაც მის ქვეყანაში მომხდარი, გამანადგურებელი ცუნამის დროს ყველაფერი დაკარგა, მაგრამ ამ ფეხბურთის ბურთის დაბრუნება შეძლო, მას შემდეგ, რაც ბურთმა მთელი წყნარი ოკეანე იტივტივა."}
{"text": "How small our world has become.\tროგორი პატარა გახდა ჩვენი მსოფლიო."}
{"text": "It's so hard for us to remember how interconnected we all are as human beings.\tჩვენ ხშირად გვავიწყდება რა მჭიდრო კავშირში ვართ ერთმანეთთან, როგორც ადამიანები."}
{"text": "And yet, we know that it is systems of oppression that benefit the most from the lie of radical individualism.\tთუმცა, კარგად ვიცით, რომ რეპრესიული სისტემები ყველაზე მეტად, სწორედ უკიდურესი ინდივიდუალიზმის ტყუილით სარგებლობენ."}
{"text": "Let me tell you how this works.\tგეტყვით ეს როგორ ხდება."}
{"text": "I'm not supposed to care when black youth are harassed by police, because my white-looking Jewish kids probably won't ever get pulled over for the crime of driving while black.\tმე არ უნდა მაღელვებდეს, როდესაც პოლიცია შავკანიან ახალგაზრდებზე ძალადობს, რადგან ჩემს თეთრი კანის ფერის მქონე ებრაელ ბავშვებს, პოლიცია არასოდეს გააჩერებს ისეთი დანაშაულისთვის,"}
{"text": "Well, not so, because this is also my problem.\tროგორიცაა მანქანის ტარება, როცა შავკანიანი ხარ. ასე არ უნდა იყოს, რადგან ეს ასევე ჩემი პრობლემაცაა"}
{"text": "And guess what? Transphobia and Islamophobia and racism of all forms, those are also all of our problems.\tდა იცით რაა? ტრანსფობია და ისლამაფობია და ყველა სახის რასიზმი, ყველა ჩვენგანის პრობლემაა"}
{"text": "And so too is anti-Semitism all of our problems.\tდა ასევე ანტისემიტიზმიც ყველა ჩვენგანის პრობლემაა."}
{"text": "Because Emma Lazarus was right.\tემა ლაზარუსი მართალი იყო"}
{"text": "(Applause) Emma Lazarus was right when she said until all of us are free, we are none of us free.\t(აპლოდისმენტები) ემა ლაზარუსი მართალი იყო, როცა თქვა, რომ სანამ ყველა ჩვენგანი არაა თავისუფალი, მანამდე არცერთი არ ვართ თავისუფალი."}
{"text": "We are all in this together.\tეს ყველას პრობლემაა."}
{"text": "And now somewhere at the intersection of these four trends, of wakefulness and hope and mightiness and interconnectedness, there is a burgeoning, multifaith justice movement in this country that is staking a claim on a countertrend, saying that religion can and must be a force for good in the world.\tსადღაც ამ ოთხი ტენდენციის, სიფხიზლის, იმედის, ძლევამოსილების და ურთიერთკავშირის გადაკვეთაზე, არსებობს მზარდი, მრავალსარწმუნოებრივი, მოძრაობა სამართლიანობისთვის ამ ქვეყანაში, რომელიც საპირისპიროს ამტკიცებს და ამბობს, რომ რელიგიას შეუძლია და უნდა გახდეს სიკეთის მამოძრავებელი ძალა მსოფლიოში."}
{"text": "Our hearts hurt from the failed religion of extremism, and we deserve more than the failed religion of routine-ism.\tგული გვტკივა ექსტრემიზმით დამარცხებული რელიგიის გამო ჩვენ უფრო მეტს ვიმსახურებთ, ვიდრე რუტინიზმით დამარცხებულ რელიგიას."}
{"text": "It is time for religious leaders and religious communities to take the lead in the spiritual and cultural shift that this country and the world so desperately needs -- a shift toward love, toward justice, toward equality and toward dignity for all.\tდროა რელიგიურმა ლიდერებმა და რელიგიურმა საზოგადოებებმა წამყვანი როლი დაიკავონ სულიერ და კულტურულ ძვრებში, რომლებიც ამ ქვეყანასა და მსოფლიოს ასე ძალიან სჭირდება. ძვრებში სიყვარულისკენ, სამართლიანობისკენ, თანასწორობისა და ღირსებისკენ ყველასთვის."}
{"text": "I believe that our children deserve no less than that.\tმჯერა, რომ ჩვენი შვილები, ამაზე ნაკლებს არ იმსახურებენ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When people find out I write about time management, they assume two things.\tროდესაც ადამიანები იგებენ, რომ დროის მართვაზე ვწერ, ორ რამეს ვარაუდობენ."}
{"text": "One is that I'm always on time, and I'm not.\tპირველი, რომ ყოველთვის პუნქტუალური ვარ, რასაც ვერ დავეთანხმები."}
{"text": "I have four small children, and I would like to blame them for my occasional tardiness, but sometimes it's just not their fault.\tოთხი პატარა შვილი მყავს და ჩემს პერიოდულ დაგვიანებებზე მათ დავადანაშაულებდი, მაგრამ ზოგჯერ ეს მათი ბრალი არაა."}
{"text": "I was once late to my own speech on time management.\tერთხელ, საკუთარ სიტყვით გამოსვლაზე დავაგვიანე, რომელიც დროის მართვას ეხებოდა."}
{"text": "(Laughter) We all had to just take a moment together and savor that irony.\t(სიცილი) ყველას ერთად მოგვიწია შეგვეგრძნო ამ მომენტის ირონია."}
{"text": "The second thing they assume is that I have lots of tips and tricks for saving bits of time here and there.\tმეორე რასაც ვარაუდობენ ისაა, რომ დროის აქა-იქ დაზოგვის ბევრ ხრიკს და ხერხს ვფლობ."}
{"text": "Sometimes I'll hear from magazines that are doing a story along these lines, generally on how to help their readers find an extra hour in the day.\tზოგჯერ ჟურნალებიდან მიკავშირდებიან, როცა ამ თემაზე წერენ, როგორ დაეხმარონ თავიანთ მკითხველს, დამატებითი ერთი საათის გამონახვაში."}
{"text": "And the idea is that we'll shave bits of time off everyday activities, add it up, and we'll have time for the good stuff.\tმათი იდეა ისაა, რომ ყოველდღიური აქტივობების დროს ცოტ-ცოტას ვაკლებთ, ერთმანეთს ვუმატებთ და კარგი რამეებისთვის დრო გვრჩება."}
{"text": "I question the entire premise of this piece, but I'm always interested in hearing what they've come up with before they call me.\tეს აზრი საეჭვოდ მეჩვენება, თუმცა ყოველთვის ვინტერესდები რჩევებით, რომლებიც ჩემთან დაკავშირებმდე აქვთ."}
{"text": "Some of my favorites: doing errands where you only have to make right-hand turns -- (Laughter) Being extremely judicious in microwave usage: it says three to three-and-a-half minutes on the package, we're totally getting in on the bottom side of that.\tაი, ჩემი რჩეულებიც: ისეთი დავალებების შესრულება, რომლებსაც მხოლოდ მარჯვნივ მობრუნება სჭირდება. (სიცილი) აზრიანად მოვიქცეთ ღუმელის გამოყენებისას: თუ შეფუთვაზე მოსამაზდებლად 3 - 3,5 წუთია მითითებული, ეგრევე ქვედა ზღვარს ვირჩევთ."}
{"text": "And my personal favorite, which makes sense on some level, is to DVR your favorite shows so you can fast-forward through the commercials.\tდა ჩემთვის ყველაზე გამორჩეული, რომელიც რაღაც დოზით გონივრულიცაა, ჩაიწეროთ საყვარელი შოუები, რითაც რეკლამების გადახვევას შეძლებთ."}
{"text": "That way, you save eight minutes every half hour, so in the course of two hours of watching TV, you find 32 minutes to exercise.\tშედეგად ყოველ ნახევარ საათში რვა წუთს დაზოგავთ. ანუ ტელევიზორის 2 საათით ყურებისას ვარჯიშისთვის 32 წუთს გამონახავთ. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Which is true.\tრაც სიმართლეა."}
{"text": "You know another way to find 32 minutes to exercise?\tიცით სხვანაირად როგორ გამონახოთ 32 წუთი ვარჯიშისთვის?"}
{"text": "Don't watch two hours of TV a day, right?\tარ უყუროთ ტელევიზორს დღეში 2 საათი."}
{"text": "(Laughter) Anyway, the idea is we'll save bits of time here and there, add it up, we will finally get to everything we want to do.\t(სიცილი) რაც არ უნდა იყოს მათი აზრით აქა-იქ დაზოგილი დროით, ყველაფრის გაკეთებას შევძლებთ რაც გვსურს."}
{"text": "But after studying how successful people spend their time and looking at their schedules hour by hour, I think this idea has it completely backward.\tთუმცა, მას შემდეგ, რაც წარმატებული ადამიანების დროის გამოყენებისა და საათობრივი განრიგის შესწავლა და მათზე დაკვირვება დავიწყე, ვფიქრობ რჩევა აბსოლიტურად საპირისპირო უნდა იყოს."}
{"text": "We don't build the lives we want by saving time.\tდროის დაზოგვით კი ვერ მოვიწყობთ ისეთ ცხოვრებას როგორიც გვსურს,"}
{"text": "We build the lives we want, and then time saves itself.\tარამედ სასურველი ცხოვრების მოწყობით, დრო თავისით დაიზოგება."}
{"text": "Here's what I mean.\tაი, რას ვგულისხმობ."}
{"text": "I recently did a time diary project looking at 1,001 days in the lives of extremely busy women.\tახლახან დროის დღიურის პროექტზე ვიმუშავე, რომლის ფარგლებშიც ძალიან დაკავებული ქალების 1 001 დღეს დავაკვირდი."}
{"text": "They had demanding jobs, sometimes their own businesses, kids to care for, maybe parents to care for, community commitments -- busy, busy people.\tმათ ძალიან რთული სამსახურები ჰქონდათ, ზოგს საკუთარი ბიზნესებიც, ბავშები მოსავლელი და ზოგს მშობლებიც, საზოგადოებრივი ვალდებულებები... მოკლედ, ძალიან დაკავებული ხალხი."}
{"text": "I had them keep track of their time for a week so I could add up how much they worked and slept, and I interviewed them about their strategies, for my book.\tვთხოვე, კვირის განმავლობაში საკუთარი დროის განრიგზე თვალი ედევნებინათ, რომ გამეგო ჯამში რამდენს მუშაობდნენ და რამდენი ეძინათ, შემდეგ ჩემი წიგნისთვის მათი სტრატეგიების შესახებ ვკითხე."}
{"text": "One of the women whose time log I studied goes out on a Wednesday night for something.\tერთ-ერთი ქალი, რომლის განრიგი შევისწავლე, ოთხშაბათს რაღაცაზე გადის სახლიდან."}
{"text": "She comes home to find that her water heater has broken, and there is now water all over her basement.\tდაბრუნებულს კი, წყლის გამათბობელი გაფუჭებული ხვდება და მთელ სარდაფში წყალი დგას."}
{"text": "If you've ever had anything like this happen to you, you know it is a hugely damaging, frightening, sopping mess.\tთუ ასეთი რამ დაგმართნიათ გეცოდინებათ, რომ ეს დიდად დამაზარალებელი, საშიში და გამლუმპველი მოვლენაა."}
{"text": "So she's dealing with the immediate aftermath that night, next day she's got plumbers coming in, day after that, professional cleaning crew dealing with the ruined carpet.\tის მყისვე, იმ ღამესვე რეაგირებს, მომდევნო დღისთვის უკვე სანტექნიკოსები მოდიან და შემდეგ დღეს, დასუფთავების სამსახური გაფუჭებული ხალიჩის აღსადგენად."}
{"text": "All this is being recorded on her time log.\tეს ყველაფერი კი, დროის დღიურში იწერება."}
{"text": "Winds up taking seven hours of her week.\tრაც საბოლოოდ მისი კვირის 7 საათს იკავებს."}
{"text": "Seven hours.\t7 საათი."}
{"text": "That's like finding an extra hour in the day.\tიგივეა რაც დღეში ერთი დამატებითი საათის გამოძებნა."}
{"text": "But I'm sure if you had asked her at the start of the week, \"Could you find seven hours to train for a triathlon?\"\tმაგრამ დარწმუნებული ვარ კვირის დასაწყისში მისთვის რომ გეკითხათ: \"გამოძებნი შვიდ საათს ტრიატლონისთვის\"?"}
{"text": "\"Could you find seven hours to mentor seven worthy people?\"\t\"გამოძებნი 7 საათს 7 ღირსეული ადამიანის მენტორობისთვის?\""}
{"text": "I'm sure she would've said what most of us would've said, which is, \"No -- can't you see how busy I am?\"\tდარწმუნებული ვარ იმას გიპასუხებდათ, რასაც უმეტესი ჩვენგანი: \"არა, ვერ ხედავ როგორი დაკავებული ვარ?\""}
{"text": "Yet when she had to find seven hours because there is water all over her basement, she found seven hours.\tმაგრამ როცა მთელი მისი სარდაფი წყალში ცურავდა იძულებული შეიქმნა 7 საათი გამოენახა."}
{"text": "And what this shows us is that time is highly elastic.\tრამაც დაგვანახა, რომ დრო ძალიან ელასტიურია."}
{"text": "We cannot make more time, but time will stretch to accommodate what we choose to put into it.\tჩვენ ვერ გამოვიმუშავებთ მეტ დროს, მაგრამ ჩვენი არჩეული საქმეების მოსაგვარებლად დრო თავისით გაიწელება."}
{"text": "And so the key to time management is treating our priorities as the equivalent of that broken water heater.\tდროის მართვის გასაღებიც ეს არის, ისე მივუდგეთ ჩვენს პრიორიტეტებს, როგორც იმ გაფუჭებულ წყლის გამათბობელს."}
{"text": "To get at this, I like to use language from one of the busiest people I ever interviewed.\tამაში რომ დავრწმუნდეთ, ერთ-ერთი ყველაზე დაკავებული ადამიანის სიტყვებს გამოვიყენებ ვისაც კი გავსაუბრებივარ."}
{"text": "By busy, I mean she was running a small business with 12 people on the payroll, she had six children in her spare time.\tდაკავებულში ვგულისხმობ, რომ პატარა ბიზნესი ჰქონდა, სადაც 12 ადამიანი ჰყავდა დასაქმებული, თავისუფალ დროს კი 6 შვილთან ატარებდა."}
{"text": "I was getting in touch with her to set up an interview on how she \"had it all\" -- that phrase.\tინტერვიუს ჩასაწერად ვუკავშირდებოდი ხოლმე თემაზე: \"ამ ყველაფერს როგორ ახერხებდა\"."}
{"text": "I remember it was a Thursday morning, and she was not available to speak with me.\tმახსოვს ხუთშაბათი დილა იყო, მას კი ჩემთან სასაუბროდ არ ეცალა."}
{"text": "Of course, right?\tრა თქმა უნდა, არა?"}
{"text": "But the reason she was unavailable to speak with me is that she was out for a hike, because it was a beautiful spring morning, and she wanted to go for a hike.\tთუმცა, ჩემთან სასაუბროდ იმიტომ არ ეცალა, რომ ლაშქრობაზე იყო წასული, რადგან გაზაფხულის მშვენიერი დილა იყო და მას ლაშქრობაზე წასვლა მოუნდა."}
{"text": "So of course this makes me even more intrigued, and when I finally do catch up with her, she explains it like this.\tრა თქმა უნდა ამან ძალიან დამაინტერესა, და როცა საბოლოოდ გამოვიჭირე ეს შემდეგნაირად ამიხსნა:"}
{"text": "She says, \"Listen Laura, everything I do, every minute I spend, is my choice.\"\t\"მისმინე ლაურა, ყველაფერი რასაც მე ვაკეთებ, ყოველ წუთს, რომელსაც ვხარჯავ, ჩემი არჩევანია.\""}
{"text": "And rather than say, \"I don't have time to do x, y or z,\" she'd say, \"I don't do x, y or z because it's not a priority.\"\tდა იმის თქმის ნაცვლად, რომ: \"მე არ მაქვს დრო ამისთვის, იმისთვის\" მან მითხრა: \"არ ვაკეთებ ამას და იმას, რადგან ჩემთვის არაა პრიორიტეტული\""}
{"text": "\"I don't have time,\" often means \"It's not a priority.\"\t\"არ მაქვს დრო\", უმეტესწილად ნიშნავს, რომ \"ეს ჩემთვის პრიორიტეტული არაა.\""}
{"text": "If you think about it, that's really more accurate language.\tთუ დაფიქრდებით, ეს ნამდვილად უფრო სწორი ფორმულირებაა."}
{"text": "I could tell you I don't have time to dust my blinds, but that's not true.\tმაგალითად, მე შეიძლება გითხრათ, რომ ჟალუზების გასაწმენდად დრო არ მაქვს, მაგრამ ეს სიცრუე იქნება."}
{"text": "If you offered to pay me $100,000 to dust my blinds, I would get to it pretty quickly.\tთუ მათ გაწმენდაში 100 000 დოლარს შემომთავაზებთ, ძალიან სწრაფადაც ვიზამდი ამას."}
{"text": "(Laughter) Since that is not going to happen, I can acknowledge this is not a matter of lacking time; it's that I don't want to do it.\t(სიცილი) რადგან ეს არ მოხდება, შემიძლია დავადასტურო, რომ ეს დროის ნაკლებობის პრობლემა არაა, არამედ იმის, რომ ამის გაკეთება არ მინდა."}
{"text": "Using this language reminds us that time is a choice.\tეს სიტყვები გვამცნობს, რომ დრო არჩევანია."}
{"text": "And granted, there may be horrible consequences for making different choices, I will give you that.\tამიტომ მართალია, ზოგ არჩევანს საშინელი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს. ამ აზრს ვეთანხმები,"}
{"text": "But we are smart people, and certainly over the long run, we have the power to fill our lives with the things that deserve to be there.\tმაგრამ ჩვენ გონიერი ხალხი ვართ და გრძელვადიან პერსპექტივაში ნამდვილად შეგვიძლია ჩვენი ცხოვრება ისე დავგეგმოთ, როგორც შეგვეფერება."}
{"text": "So how do we do that?\tმაშ, როგორ მოვახერხოთ ეს?"}
{"text": "How do we treat our priorities as the equivalent of that broken water heater?\tროგორ მივუდგეთ ჩვენს პრიორიტეტებს, როგორც იმ გაფუჭებულ წყლის გაამთბობელს?"}
{"text": "Well, first we need to figure out what they are.\tპირველ რიგში პრიორიტეტებში უნდა გავერკვეთ."}
{"text": "I want to give you two strategies for thinking about this.\tამაზე ფიქრის ორ სტრატეგიას შემოგთავაზებთ."}
{"text": "The first, on the professional side: I'm sure many people coming up to the end of the year are giving or getting annual performance reviews.\tპირველი, პროფესიული ნაწილი: დარწმუნებული ვარ, წლის ბოლოსთვის ბევრი ადამიანი ამზადებს, ან ღებულობს საქმიანობის წლიურ ანგარიშს."}
{"text": "You look back over your successes over the year, your \"opportunities for growth.\"\tგადახედავთ წლის მიღწევებს, თქვენს \"ზრდის შესაძლებლობებს\"."}
{"text": "And this serves its purpose, but I find it's more effective to do this looking forward.\tეს საკუთარ დანიშნულებას ასრულებს, მაგრამ ჩემი აზრით უფრო ეფექტური იქნება, თუ ამას მომავლისთვის ვიზამთ."}
{"text": "So I want you to pretend it's the end of next year.\tანუ წარმოიდგინეთ, რომ მომავალი წლის დასასრულია."}
{"text": "You're giving yourself a performance review, and it has been an absolutely amazing year for you professionally.\tაკეთებთ თქვენი შედეგების ანალიზს. ეს წელი თქვენთვის პროფესიულად შესანიშნავი იყო."}
{"text": "What three to five things did you do that made it so amazing?\t3-დან 5-მდე რა ისეთი საქმე გააკეთეთ, რომ წელი ასეთი შესანიშნავი გამოვიდა?"}
{"text": "So you can write next year's performance review now.\tანუ თქვენ შეგიძლიათ მომავალი წლის შედეგების მიმოხილვა ახლა დაწეროთ."}
{"text": "And you can do this for your personal life, too.\tამის გაკეთება პირად ცხოვრებაზეც შეგიძლიათ."}
{"text": "I'm sure many of you, like me, come December, get cards that contain these folded up sheets of colored paper, on which is written what is known as the family holiday letter.\tდარწმუნებული ვარ დეკემბრისთის ბევრი თქვენგანი, ჩემსავით იღებს ფერად-ფერად ბარათებს, რომლებზეც ჩვეულებისამებრ საოჯახო სადღესასწაულო მილოცვებია დაწერილი."}
{"text": "(Laughter) Bit of a wretched genre of literature, really, going on about how amazing everyone in the household is, or even more scintillating, how busy everyone in the household is.\t(სიცილი) ეს იგივეა რაც უხარისხო ლიტერატურა, რომელიც დაუსრულებლად გვიყვება, თუ როგორი საყვარელია ოჯახის ყველა წევრი, ან უფრო მეტად სახალისო, როგორი დაკავებულია ოჯახის ყველა წევრი."}
{"text": "But these letters serve a purpose, which is that they tell your friends and family what you did in your personal life that mattered to you over the year.\tთუმცა, ამ წერილების დანიშნულებაა, თქვენს მეგობრებს და ოჯახის წევრებს მოუყვეს წლის განმავლობაში რა გააკეთეთ ისეთი, რაც თქვენს ცხოვრებაში ღირებული იყო."}
{"text": "So this year's kind of done, but I want you to pretend it's the end of next year, and it has been an absolutely amazing year for you and the people you care about.\tმაშ, ეს წელი თითქმის დასრულდა, მაგრამ მინდა წარმოიდგინოთ, რომ ეს მომდევნო წლის ბოლოა და რომ ეს არაჩვეულებრივი წელი იყო როგორც თქვენთვის ისე თქვენი ახლობლებისთვის."}
{"text": "What three to five things did you do that made it so amazing?\t3-დან 5-მდე რა ისეთი საქმე გააკეთეთ, რომ არაჩვეულებრივი წელი გამვიდა?"}
{"text": "So you can write next year's family holiday letter now.\tანუ ახლავე შეგიძლიათ, მომდევნო წლის მისალოცი ბარათები დაწეროთ."}
{"text": "Don't send it.\tოღონდ არ გააგზავნოთ."}
{"text": "(Laughter) Please, don't send it.\t(სიცილი) გთხოვთ, არ გააგზავნოთ."}
{"text": "But you can write it.\tმაგრამ შეგიძლიათ დაწეროთ."}
{"text": "And now, between the performance review and the family holiday letter, we have a list of six to ten goals we can work on in the next year.\tახლა კი, შედეგების ანალიზსა და სადღესასწაულო ბარათებამდე 6-დან 10-მდე მიზანი გვაქვს, მომდევნო წლისთვის სამუშაოდ."}
{"text": "And now we need to break these down into doable steps.\tისინი შესრულებად ბიჯებად უნდა დავყოთ."}
{"text": "So maybe you want to write a family history.\tშეიძლება ოჯახის ისტორიის დაწერა მოგინდეთ."}
{"text": "First, you can read some other family histories, get a sense for the style.\tპირველ რიგში, სტილის გასაცნობად სხვა ოჯახური ისტორიები შეგიძლიათ წაიკითხოთ."}
{"text": "Then maybe think about the questions you want to ask your relatives, set up appointments to interview them.\tშემდეგ შეიძლება იფიქროთ რა ჰკითხოთ ნათესავებს, გასაუბრებისთვის შეხვედრები დანიშნოთ."}
{"text": "Or maybe you want to run a 5K.\tან იქნებ 5 კმ გინდათ გაირბინოთ."}
{"text": "So you need to find a race and sign up, figure out a training plan, and dig those shoes out of the back of the closet.\tამისათვის შეჯიბრების პოვნა, დარეგისტრირება, ვარჯიშის დაგეგმვა და კარადის უკნიდან ფეხსაცმელების გამოღება დაგჭირდებათ."}
{"text": "And then -- this is key -- we treat our priorities as the equivalent of that broken water heater, by putting them into our schedules first.\tამის შემდეგ... ეს საკვანძოა... ჩვენი პრიორიტეტების განრიგის წინა პლანზე წამოწევით, მათ ისე ვუდგებით როგორც იმ გაფუჭებულ წყლის გამათბობელს."}
{"text": "We do this by thinking through our weeks before we are in them.\tამას კი კვირების წინასწარი დაგეგმვით ვაკეთებთ"}
{"text": "I find a really good time to do this is Friday afternoons.\tამის გასაკეთებლად ყველაზე კარგი დრო, პარასკევის მეორე ნახევარი მგონია."}
{"text": "Friday afternoon is what an economist might call a \"low opportunity cost\" time.\tპარასკევის ნაშუადღევს ეკონომისტები \"დაბალი ალტერნატიული დანახარჯის\" დროს უწოდებენ."}
{"text": "Most of us are not sitting there on Friday afternoons saying, \"I am excited to make progress toward my personal and professional priorities right now.\"\tუმეტესობა პარასკევ ნაშუადღევს არ ვამბობთ ხოლმე: \"ამ წუთას მოწადინებული ვარ ჩემი პროფესიული და პირადი ცხოვრების გაუმჯობესებისთვის.\""}
{"text": "(Laughter) But we are willing to think about what those should be.\t(სიცილი) თუმცა ჩვენ მზად ვართ დავფიქრდეთ ამ შესაძლებლობებზე."}
{"text": "So take a little bit of time Friday afternoon, make yourself a three-category priority list: career, relationships, self.\tამიტომ პარასკევს ნაშუადღევს ცოტა დრო გამონახეთ, ჩამოწერეთ პრიორიტეტების სამი კატეგორია: კარიერა, ურთიერთობები, საკუთარი თავი."}
{"text": "Making a three-category list reminds us that there should be something in all three categories.\tკატეგორიების ეს სია გვახსენებს, რომ სამივე კატეგორიაში რაღაც უნდა მოვათავსოთ."}
{"text": "Career, we think about; relationships, self -- not so much.\tკარიერაზე ვფიქრობთ; ურთიერთობებზე და საკუთარ თავზე არც ისე."}
{"text": "But anyway, just a short list, two to three items in each.\tნებისმიერ შემთხვევაში, უბრალოდ პატარა სია. თითოეულში ორი, ან სამი ასპექტით."}
{"text": "Then look out over the whole of the next week, and see where you can plan them in.\tშემდეგ მომდევნო კვირას დააკვირდით და ნახეთ, თუ როდისთვის შეძლებთ მათ შესრულებას."}
{"text": "Where you plan them in is up to you.\tეს კი თქვენზეა დამოკიდებული."}
{"text": "I know this is going to be more complicated for some people than others.\tზოგისთვის უფრო ძნელი იქნება, ზოგისთვის ნაკლებად."}
{"text": "I mean, some people's lives are just harder than others.\tზოგის ცხოვრება ხომ სხვებისაზე უფრო რთულია."}
{"text": "It is not going to be easy to find time to take that poetry class if you are caring for multiple children on your own.\tპოეზიის გაკვეთილისთვის დროის გამონახვა გართულდება, თუ რამდენიმე ბავშვს მარტო უვლით."}
{"text": "I get that.\tეს მესმის"}
{"text": "And I don't want to minimize anyone's struggle.\tდა ვინმეს ძალისხმევას სულაც არ ვაკნინებ,"}
{"text": "But I do think that the numbers I am about to tell you are empowering.\tმაგრამ მიმაჩნია რომ რიცხვები, რომელსაც ახლა გაგაცნობთ, ნამდვილად დამაიმედებელია."}
{"text": "There are 168 hours in a week.\tკვირაში 168 საათია."}
{"text": "Twenty-four times seven is 168 hours.\tოცდაოთხჯერ შვიდი 168-ის ტოლია."}
{"text": "That is a lot of time.\tეს ძალიან დიდი დროა."}
{"text": "If you are working a full-time job, so 40 hours a week, sleeping eight hours a night, so 56 hours a week -- that leaves 72 hours for other things.\tთუკი სრულ განაკვეთზე მუშაობთ, ანუ 40 საათს კვირაში და ღამით 8 საათი გძინავთ, ანუ 56 საათი კვირაში, მაშინ სხვა რამეებისთვის 72 საათი გრჩებათ."}
{"text": "That is a lot of time.\tეს კი ძალიან დიდი დროა."}
{"text": "You say you're working 50 hours a week, maybe a main job and a side hustle.\tთუ კვირაში 50 საათს მუშაობთ, შესაძლოა ძირითად და დამატებით სამუშაოზე,"}
{"text": "Well, that leaves 62 hours for other things.\tეს სხვა საქმეებისთის 62 საათს გიტოვებთ."}
{"text": "You say you're working 60 hours.\tთუ 60 საათს მუშაობთ,"}
{"text": "Well, that leaves 52 hours for other things.\tმაშინ 52 საათი გრჩებათ."}
{"text": "You say you're working more than 60 hours.\tდა თუ იტყვით, რომ 60 საათზე მეტს მუშაობთ."}
{"text": "Well, are you sure?\tუკაცრავად, დარწმუნებული ხართ?"}
{"text": "(Laughter) There was once a study comparing people's estimated work weeks with time diaries.\t(სიცილი) ერთ კვლევაში ხალხის ნავარაუდევი სამუშაო საათების რაოდენობა, სამუშაო დღიურებს შეადარეს."}
{"text": "They found that people claiming 75-plus-hour work weeks were off by about 25 hours.\tაღმოჩნდა, რომ ადამიანები, რომლებიც 75 სთ-ზე მეტ სამუშაო საათს იბრალებდნენ, დაახლოებით 25 საათით ცდებოდნენ."}
{"text": "(Laughter) You can guess in which direction, right?\t(სიცილი) მიხვდებით რომელ მხარეს ხომ?"}
{"text": "Anyway, in 168 hours a week, I think we can find time for what matters to you.\tნებისმიერ შემთხვევაში, კვირაში 168 საათში შეგვიძლია გამოვნახოთ დრო იმისათვის, რაც ჩვენთვის მნიშვნელოვანია."}
{"text": "If you want to spend more time with your kids, you want to study more for a test you're taking, you want to exercise for three hours and volunteer for two, you can.\tთუ თქვენ შვილებთან მეტი დროის გატარება გინდათ, ამასთანავე გინდათ ტესტირებისთვის უფრო მეტად მოემზადოთ. გინდათ ივარჯოშოთ სამი საათი და მოხალისეობას დაუთმოთ ორი, თქვენ ამას შეძლებთ."}
{"text": "And that's even if you're working way more than full-time hours.\tიმ შემთხვევაშიც კი, თუ სრულ განაკვეთზე ბევრად მეტს მუშაობთ."}
{"text": "So we have plenty of time, which is great, because guess what?\tმაშ, უამრავი დრო გვქონია, რაც ძალიან მაგარია, და იცით რატომ?"}
{"text": "We don't even need that much time to do amazing things.\tამდენი დრო არც კი გვჭირდება საოცარი რამეების გასაკეთებლად."}
{"text": "But when most of us have bits of time, what do we do?\tმაგრამ როცა უმეტესობა ცოტა დროს გამოვნახავთ როგორ ვიქცევით?"}
{"text": "Pull out the phone, right?\tვიღებთ ტელეფონს"}
{"text": "Start deleting emails.\tდა ფოსტის წაშლას ვიწყებთ, არა?"}
{"text": "Otherwise, we're puttering around the house or watching TV.\tან სახლში უაზროდ დავბოდიალობთ, ან ტელევიზორს ვუყურებთ."}
{"text": "But small moments can have great power.\tპატარა მომენტებს შეიძლება დიდი ძალა ჰქონდეს."}
{"text": "You can use your bits of time for bits of joy.\tცოტ-ცოტა დრო შეგიძლიათ ცოტ-ცოტა სიამოვნებისთვის გამოიყენოთ."}
{"text": "Maybe it's choosing to read something wonderful on the bus on the way to work.\tშეიძლება ეს სამსახურამდე გზად რამე საინტერესოს კითხვა იყოს."}
{"text": "I know when I had a job that required two bus rides and a subway ride every morning, I used to go to the library on weekends to get stuff to read.\tროცა სამსახურამდე მისასვლელად ყოველ დილით, ორი ავტობუსის გამოცვლა და მეტრო მჭირდებოდა, შაბათ-კვირას ბიბლიოთეკაში საკითხავის წამოსაღებად შევივლიდი ხოლმე."}
{"text": "It made the whole experience almost, almost, enjoyable.\tრაც ჩემს მგზავრობას, თითქმის სასიამოვნოს ხდიდა."}
{"text": "Breaks at work can be used for meditating or praying.\tსამსახურის შესვენება შეიძლება მედიტაციის, ან ლოცვისთვის გამოიყენოთ."}
{"text": "If family dinner is out because of your crazy work schedule, maybe family breakfast could be a good substitute.\tთუკი გიჟური სამუშაო გრაფიკის გამო, გარეთ გიწევთ სადილობა, ოჯახურმა საუზმემ ეს შეიძლება საუკეთესოდ ჩაანაცვლოს."}
{"text": "It's about looking at the whole of one's time and seeing where the good stuff can go.\tამ გზით ადამიანი მთელს საკუთარ დროს უყურებს და ხედავს სად ჩასვას სასიამოვნო რამეები."}
{"text": "I truly believe this.\tამის ნამდვილად მჯერა."}
{"text": "There is time.\tმაშინაც კი მოიძენება დრო,"}
{"text": "Even if we are busy, we have time for what matters.\tროცა ძალიან დაკავებულები ვართ. მნიშნელოვანი რამისთვის ყველას გვაქვს დრო"}
{"text": "And when we focus on what matters, we can build the lives we want in the time we've got.\tდა როცა იმაზე ვკონცენტრირდებით რაც მნიშვნელოვანია, შევძლებთ სასურველი ცხოვრების მოწყობას, იმ დროში რაც გვაქვს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "This is a tuberculosis ward, and at the time this picture was taken in the late 1800s, one in seven of all people died from tuberculosis.\tეს ტუბერკულოზის პალატაა და იმ დროს, როდესაც ეს ფოტო გადაიღეს, 1800-იანი წლების ბოლოს, შვიდიდან ერთი ადამიანი ტუბერკულოზით იღუპებოდა."}
{"text": "We had no idea what was causing this disease.\tაზრზე არ ვიყავით, რა იწვევდა ამ დაავადებას."}
{"text": "The hypothesis was actually it was your constitution that made you susceptible.\tჰიპოთეზა იყო რომ ეს თქვენი ორგანიზმი იყო, რაც მგძნობიარეს გხდიდათ."}
{"text": "And it was a highly romanticized disease.\tეს მეტისმეტად რომანტიზებული დაავადება იყო."}
{"text": "It was also called consumption, and it was the disorder of poets and artists and intellectuals.\tასევე ჭლექსაც ეძახდნენ, რომელიც პოეტების, ხელოვანების და ინტელექტუალების დაავადება იყო."}
{"text": "And some people actually thought it gave you heightened sensitivity and conferred creative genius.\tზოგიერთი ადამიანი ნამდვილად ფიქრობდა, რომ ის მომატებულ მგრძნობელობასა და შემოქმედებით გენიალურობას განიჭებდათ."}
{"text": "By the 1950s, we instead knew that tuberculosis was caused by a highly contagious bacterial infection, which is slightly less romantic, but that had the upside of us being able to maybe develop drugs to treat it.\t1950-იანი წლებისთვის, უკვე ვიცოდით, რომ ტუბერკულოზი ადვილად გადამდები ბაქტერიული ინფექციით იყო გამოწვეული. რაც ცოტათი ნაკლებ რომანტიკულია, მაგრამ ამას პოზიტიური მხარეც ჰქონდა. შესაძლებელი იყო პრეპარატები შეგვექმნა მის სამკურნალოდ."}
{"text": "So doctors had discovered a new drug, iproniazid, that they were optimistic might cure tuberculosis, and they gave it to patients, and patients were elated.\tექიმებმა ახალი წამალი, იპრონიაზიდი, აღმოაჩინეს, რომელზეც ფიქრობდნენ, რომ ტუბერკულიოზს განკურნავდა. როცა ის პაციენტებს მისცეს, პაციენტები აღტაცებაში მოვიდნენ."}
{"text": "They were more social, more energetic.\tისინი უფრო სოციალურები, უფრო ენერგიულები გახდნენ."}
{"text": "One medical report actually says they were \"dancing in the halls.\"\tერთი-ერთი სამედიცინო დასკვნა გვეუბნება, რომ ისინი \"დარბაზებში ცეკვავდნენ\"."}
{"text": "And unfortunately, this was not necessarily because they were getting better.\tდა საუბედუროდ, ეს მაინცდამაინც იმას არ ნიშნავდა რაომ ისინი უკეთ ხდებოდნენ,"}
{"text": "A lot of them were still dying.\tრადგან უმეტესობა კვლავ კვდებოდა."}
{"text": "Another medical report describes them as being \"inappropriately happy.\"\tსხვა სამედიცინო დასკვნა მათ, როგორც \"შეუსაბამოდ ბედნიერს\" აღწერს."}
{"text": "And that is how the first antidepressant was discovered.\tდა აი, ასე აღმოაჩინეს პირველი ანტიდეპრესანტი."}
{"text": "So accidental discovery is not uncommon in science, but it requires more than just a happy accident.\tშემთხვევითი აღმოჩენები მეცნიერებაში უცხო არ არის, მაგრამ ისინი საჭიროებენ უფრო მეტს, ვიდრე ბედნიერ შემთხვევითობას."}
{"text": "You have to be able to recognize it for discovery to occur.\tროცა შემთხვევითობა მოხდება, მასში აღმოჩენის ამოცნობა უნდა შეგეძლოთ."}
{"text": "As a neuroscientist, I'm going to talk to you a little bit about my firsthand experience with whatever you want to call the opposite of dumb luck -- let's call it smart luck.\tროგორც ნეორომეცნიერი, მინდა ცოტა ხანს ჩემ უშუალო გამოცდილებაზე მოგიყვეთ, რომელსაც რაც გინდათ ის დაუძახეთ ბრმა იღბლის გარდა. მოდით, მას ჭკვიანური იღბალი ვუწოდით."}
{"text": "But first, a bit more background.\tთუმცა თავიდან, პატარა ისტორიული წინასიტყვაობა."}
{"text": "Thankfully, since the 1950s, we've developed some other drugs and we can actually now cure tuberculosis.\tსაბედნიეროდ,1950-იანი წლებიდან, სხვა წამლებიც შევქმენით და ახლა ტუბერკულიოზის განკურნება შეგვიძლია."}
{"text": "And at least in the United States, though not necessarily in other countries, we have closed our sanitoriums and probably most of you are not too worried about TB.\tსხვა ქვეყნებში თუ არა, შეერთებულ შტატებში მაინც, სანატორიუმები დავხურეთ და ალბათ უმეტესი თქვენგანი ძალიან არ ღელავს ტუბერკულიოზის თაობაზე,"}
{"text": "But a lot of what was true in the early 1900s about infectious disease, we can say now about psychiatric disorders.\tმაგრამ ბევრი რამ, რაც 1900-იან წლებში ინფექციურ დაავადებებთან დაკავშირებით ხდებოდა, ახლა ხდება ფსიქიატრულ დაავადებებთან დაკავშირებით."}
{"text": "We are in the middle of an epidemic of mood disorders like depression and post-traumatic stress disorder, or PTSD.\tისეთი ნერვული აშლილობების შუაგულ ეპიდემიაში ვართ, როგორიცაა დეპრესია და პოსტ ტრავმული სტრესული აშლილობა (PSTD)."}
{"text": "One in four of all adults in the United States suffers from mental illness, which means that if you haven't experienced it personally or someone in your family hasn't, it's still very likely that someone you know has, though they may not talk about it.\tაშშ-ში 4-დან ერთ ზრდასრულს ფსიქიკური დაავადება აწუხებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუ პირადად თქვენ, ან ვიღაცას თქვენ ოჯახში ეს არ გამოგიცდიათ, სავარაუდოდ ვიღაც ასეთს იცნობთ მაინც. თუმცა, ისინი ამის შესახებ შეიძლება არ საუბრობენ."}
{"text": "Depression has actually now surpassed HIV/AIDS, malaria, diabetes and war as the leading cause of disability worldwide.\tდეპრესიამ ფაქტიურად აჯობა აივ ინფექციებს, შიდსს, მალარიას, დიაბეტს და ომს, როგორც წამყვანმა ქმედითუუნარობის გამომწვევმა მიზეზმა მსოფლიოს მასშტაბით"}
{"text": "And also, like tuberculosis in the 1950s, we don't know what causes it.\tდა 1950-იანებში ტუბერკულოზის მსგავსად, ჩვენ არ ვიცით მას რა იწვევს."}
{"text": "Once it's developed, it's chronic, lasts a lifetime, and there are no known cures.\tთუ განგივითარდათ, შემდეგ ქრონიკულში გადადის, მთელი ცხოვრება გრძელდება და განკურნება არ არსებობს."}
{"text": "The second antidepressant we discovered, also by accident, in the 1950s, from an antihistamine that was making people manic, imipramine.\tმეორე ანტიდეპრესანტი 1950-იანებში, ასევე შემთხვევით აღმოვაჩინეთ. ანტიჰისტამინურიდან, რომელიც ადამიანების მანიაკალურ ქცევას იწვევდა. ეს იყო იმიპრამინი."}
{"text": "And in both the case of the tuberculosis ward and the antihistamine, someone had to be able to recognize that a drug that was designed to do one thing -- treat tuberculosis or suppress allergies -- could be used to do something very different -- treat depression.\tტუბერკულიოზის და ანტიჰისტამინურის შემთხვევაშიც, ვიღაც უნდა მიმხვდარიყო, რომ წამალი, რომელიც ერთი მიზნით შეიქმნა, ტუბერკულიოზის და ალერგიის სამკურნალოდ, შეიძლებოდა სხვა რამის, კერძოდ, დეპრესიის სამკურნალოდ გამოეყენებინათ."}
{"text": "And this sort of repurposing is actually quite challenging.\tმიზნობრიობის ამგვარი ცვლილება საკმაოდ რთულია."}
{"text": "When doctors first saw this mood-enhancing effect of iproniazid, they didn't really recognize what they saw.\tროდესაც ექიმებმა პირველად იპრონიაზიდის განწყობის გამაუმჯობესებელი ეფექტი ნახეს, ისინი ვერ მიხვდნენ რასთან ჰქონდათ საქმე."}
{"text": "They were so used to thinking about it from the framework of being a tuberculosis drug that they actually just listed it as a side effect, an adverse side effect.\tისე მიეჩვივნენ ეს პრეპარატი, ტუბერკულიოზის სამკურნალო საშუალებად აღექვათ, რომ მათ ის მხოლოდ უარყოფით გვერდით მოვლენებს მიაწერეს."}
{"text": "As you can see here, a lot of these patients in 1954 are experiencing severe euphoria.\tროგორც აქ ხედავთ, 1954 წელს, ბევრი პაციენტი, მწვავე ეიფორიას განიცდიდა."}
{"text": "And they were worried that this might somehow interfere with their recovering from tuberculosis.\tიყო წუხილი, რომ ამას შეეძლო ტუბერკულოზისაგან განკურნების პროცესი რამენაირად შეეფერხებინა."}
{"text": "So they recommended that iproniazid only be used in cases of extreme TB and in patients that were highly emotionally stable, which is of course the exact opposite of how we use it as an antidepressant.\tამიტომ რეკომენდაცია იყო, რომ იპრონიზიდი, ტუბერკულოზის მხლოდ მძიმე შემთხვევებში გამოყენებულიყო და მხოლოდ იმ პაციენტებში, რომლებიც ემოციურად გაწონასწორებულები იყვნენ. რაც,ზუსტად იმის საპირისპიროა, როგორც დღეს ვიყენებთ ანტიდეპრესანტს."}
{"text": "They were so used to looking at it from the perspective of this one disease, they could not see the larger implications for another disease.\tისე მიეჩვივნენ, ის მხოლოდ ამ ერთი დაავადების პერსპექტივიდან დაენახათ, რომ ვერ ხედავდნენ უფრო ფართე შედეგებს სხვა დაავადებისთვის."}
{"text": "And to be fair, it's not entirely their fault.\tსიმართლე რომ ითქვას, ეს მთლად მათი ბრალიც არ არის."}
{"text": "Functional fixedness is a bias that affects all of us.\tფუნქციური სტერეოტიპები ყველა ჩვენგანზე ახდენს გავლენას."}
{"text": "It's a tendency to only be able to think of an object in terms of its traditional use or function.\tეს არის ტენდენცია, ობიექტზე იფიქრო მხოლოდ მისი ტრადიციული გამოყენების თვალსაზრისით."}
{"text": "And mental set is another thing. Right?\tმენტალობა კიდევ ცალკე საკითხია."}
{"text": "That's sort of this preconceived framework with which we approach problems.\tეს ერთგვარი წინასწარგანწობის ჩარჩოა, რომლითაც პრობლემებს ვუდგებით."}
{"text": "And that actually makes repurposing pretty hard for all of us, which is, I guess, why they gave a TV show to the guy who was, like, really great at repurposing.\tეს მიზნობრიობის ცვლილებას, საკმაოდ ართულებს ყველასთვის. ვფიქრობ, ამიტომ შექმნეს სატელევიზიო შოუ კაცზე, რომელიც ნამდვილად შესანიშნავი იყო მიზნობრიობის შეცვლაში."}
{"text": "(Laughter) So the effects in both the case of iproniazid and imipramine, they were so strong -- there was mania, or people dancing in the halls.\t(სიცილი) ორივე შემთხვევაში, იპრონიზიადისა და იმიპრამინის ეფექტი იმდენად ძლიერი იყო, რომ მანიას და დარბაზში ცეკვას იწვევდა,"}
{"text": "It's actually not that surprising they were caught.\tამიტომ მათი აღმოჩენა არცაა გასაკვირი."}
{"text": "But it does make you wonder what else we've missed.\tთუმცა, საინტერესოა რა გამოგვეპარა."}
{"text": "So iproniazid and imipramine, they're more than just a case study in repurposing.\tასე რომ, იპრონიზიადი და იმიპრამინი მიზნობრიობის შეცვლის ტიპურ მაგალითებზე უფრო მეტია."}
{"text": "They have two other things in common that are really important.\tმათ ორი სხვა რამ აქვთ საერთო, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "One, they have terrible side effects.\tპირველი, მათ საშინელი გვერდითი მოვლენები აქვთ,"}
{"text": "That includes liver toxicity, weight gain of over 50 pounds, suicidality.\tროგორიცაა ღვიძლის ინტოქსიკაცია; 20 კგ-ზე მეტით წონაში მატება; სუიციდალური მიდრეკილებები."}
{"text": "And two, they both increase levels of serotonin, which is a chemical signal in the brain, or a neurotransmitter.\tდა მეორე, ორივე მათგანი ზრდის სეროტონინის დონეს, ეს ტვინის ქიმიური სიგნალია, ანუ ნეიროტრანსმიტერი."}
{"text": "And those two things together, right, one or the two, may not have been that important, but the two together meant that we had to develop safer drugs, and that serotonin seemed like a pretty good place to start.\tპირველი, ან მეორე ცალკე შეიძლება არ ყოფილიყო ასეთი მნიშვნელოვანი, მაგრამ ამ ორის ერთობლიობა ნიშნავდა, რომ უფრო უსაფრთხო წამლები უნდა შეგვემუშავებინა და რომ სეროტონინი საკმაოდ კარგ დასაწყისად ჩანდა."}
{"text": "So we developed drugs to more specifically focus on serotonin, the selective serotonin reuptake inhibitors, so the SSRIs, the most famous of which is Prozac.\tასე რომ, შევიმუშავეთ წამლები რომლებიც უფრო მეტად სეროტონინზე იყვნენ ფოკუსირებული. ეს იყო სეროტონინის უკუმიტაცების სელექციური ინჰიბიტორები (სუსი-ები). მათგან ყველაზე ცნობილი პროზაკია."}
{"text": "And that was 30 years ago, and since then we have mostly just worked on optimizing those drugs.\tეს იყო 30 წლის წინ და მას შემდეგ, ძირითადად ამ წამლების გაუმჯობესებაზე ვმუშაობთ."}
{"text": "And the SSRIs, they are better than the drugs that came before them, but they still have a lot of side effects, including weight gain, insomnia, suicidality -- and they take a really long time to work, something like four to six weeks in a lot of patients.\tსუსი-ები მის წინამორბედებზე უკეთესი წამლებია, მაგრამ ბევრი გვერდითი მოვლენა მაინც აქვთ; როგორიცაა წონის მატება, უძილბა, სუიციდალური მიდრეკილებები და მოქმედებისთვის დიდი დრო სჭირდებათ. ბევრი პაციენტისთვის დაახლოებით 4-დან 6 კვირამდე"}
{"text": "And that's in the patients where they do work.\tდა ეს იმათზე ვიზეც მოქმედებს,"}
{"text": "There are a lot of patients where these drugs don't work.\tბევრ პაციენტზე ეს წამლები საერთოდ არ მოქმედებს."}
{"text": "And that means now, in 2016, we still have no cures for any mood disorders, just drugs that suppress symptoms, which is kind of the difference between taking a painkiller for an infection versus an antibiotic.\tეს ნიშნავს იმას, რომ ახლა, 2016 წელს, ფსიქიკურ დარვევებს კვლავაც ვერ ვკურნავთ, მხოლოდ სიმპტომების ჩამხშობი წამლები გვაქვს. რაც იგივეა, რომ ინფექციის დროს ტკივილგამაყუჩებელი მიიღოთ ანტიბიოტიკის ნაცვლად."}
{"text": "A painkiller will make you feel better, but is not going to do anything to treat that underlying disease.\tტკივილგამაყუჩებელი თავს უკეთ გაგრძნობინებთ, მაგრამ ვერ უმკურნალებს ტკივილის გამომწვევ დაავადებას."}
{"text": "And it was this flexibility in our thinking that let us recognize that iproniazid and imipramine could be repurposed in this way, which led us to the serotonin hypothesis, which we then, ironically, fixated on.\tჩვენი აზროვნების მოქნილობამ, საშუალება მოგვცა მივმხვდარიყავით, რომ იპრონიზიადისა და იმიპრამინისთვის, მიზნობრიობა ამგვარად შეგვეცვალა, რამაც სეროტონინის ჰიპოტეზასათან მიგვიყვანა, რომელზეც რა ირონიულიც არ უნდა იყოს, მეტისმეტად ჩავიციკლეთ."}
{"text": "This is brain signaling, serotonin, from an SSRI commercial.\tეს არის ტვინში სეროტონინის სიგნალი სუსი-ს რეკლამიდან."}
{"text": "In case you're not clear, this is a dramatization.\tთუ ვერ მიხვდით, ეს რეკონსტრუქციაა."}
{"text": "And in science, we try and remove our bias, right, by running double-blinded experiments or being statistically agnostic as to what our results will be.\tმეცნიერებაში ვცდილობთ ობიექტურები ვიყოთ. ორმაგი ბრმა ექსპერიმეტების ჩატარებით, ან მოსალონდელ შედეგებზე სტატისტიკური არაინფორმირებულობით."}
{"text": "But bias creeps in more insidiously in what we choose to study and how we choose to study it.\tმაგრამ მიკერძოებულობა უფრო ეშმაკურად აღწევს საკვლევ საგანში და ასევე მის შერჩევის პროცესში."}
{"text": "So we've focused on serotonin now for the past 30 years, often to the exclusion of other things.\tუკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში, სეროტონინზე ვართ ფოკუსირებულები, ისე რომ, ხშირად სხვა რამეებს გამოვრიცხავთ."}
{"text": "We still have no cures, and what if serotonin isn't all there is to depression?\tჩვენ კვლავაც ვერ ვკურნავთ დეპრესიას და იქნებ მხოლოდ სეროტონინი არც არის დეპრესიასთან კავშირში?"}
{"text": "What if it's not even the key part of it?\tიქნება ის ამის მთავარი ნაწილიც კი არ არის?"}
{"text": "That means no matter how much time or money or effort we put into it, it will never lead to a cure.\tეს ნიშნავს, რომ მნიშვნელობა არ აქვს რამდენ დროს, ფულს, ან ძალისხმევას ჩავდებთ ამაში, ის არასოდეს მიგვიყვანს განკურნებამდე."}
{"text": "In the past few years, doctors have discovered probably what is the first truly new antidepressant since the SSRIs, Calypsol, and this drug works very quickly, within a few hours or a day, and it doesn't work on serotonin.\tგასული რამდენიმე წლის განმავლობაში ექიმებმა აღმოაჩინეს, ალბათ, პირველი ნამდვილად ახალი ანტიდეპრესანტი სუსი-ს შემდეგ. ესაა კალიპსოლი. ეს წამალი ძალიან სწრაფად მოქმედებს, რამდენიმე საათის, ან დღის განმავლობაში და არ მუშაობს სეროტონინზე."}
{"text": "It works on glutamate, which is another neurotransmitter.\tის მუშაობს გლუტამატზე, რომელიც სხვა ნეიროტრანსმიტერია"}
{"text": "And it's also repurposed.\tდა ასევე მიზანშეცვლილია."}
{"text": "It was traditionally used as anesthesia in surgery.\tის ქირურგიაში ტრდიციულად ანესთეზიისათვის გამოიყენება,"}
{"text": "But unlike those other drugs, which were recognized pretty quickly, it took us 20 years to realize that Calypsol was an antidepressant, despite the fact that it's actually a better antidepressant, probably, than those other drugs.\tმაგრამ სხვა წამლებისგან განსხვავებით, რომლებიც საკმაოდ სწრაფად ამოიცნეს, 20 წელი დაგვჭირდა იმის გასაანალიზებლად, რომ კალიპსოლი ანტიდეპრესანტი იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ის ალბათ უკეთესი ანტიდეპრესანტია, ვიდრე სხვა წამლები."}
{"text": "It's actually probably because of the fact that it's a better antidepressant that it was harder for us to recognize.\tალბათ სწორედ იმიტომ, რომ ის უკეთესი ანტიდეპრესანტია, უფრო რთული ამოსაცნობი გახდა,"}
{"text": "There was no mania to signal its effects.\tარანაირი მანია არ გამოუწვევია, რომ მისი ეფექტი გვეგრძნო."}
{"text": "So in 2013, up at Columbia University, I was working with my colleague, Dr. Christine Ann Denny, and we were studying Calypsol as an antidepressant in mice.\t2013 წელს კოლუმბიის უნივერსიტეტში, ჩემს კოლეგასთან, დოქტორ კრისტინე ენ დენისთან ერთად ვმუშაბდი და ჩვენ კალიპსოლს როგორც ანტიდეპრესანტს ვიკვლევდით თაგვებში."}
{"text": "And Calypsol has, like, a really short half-life, which means it's out of your body within a few hours.\tკალიპსოლს ნამდვილად ძალიან მოკლე ნახევრადდაშლის პერიოდი აქვს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ჩვენი სხეულიდან რამდენიმე საათის შემდეგ გამოდის."}
{"text": "And we were just piloting.\tჩვენ მხოლოდ ექსპერიმენტს ვატარებდით."}
{"text": "So we would give an injection to mice, and then we'd wait a week, and then we'd run another experiment to save money.\tთაგვს ინექციას გავუკეთებდით და შემდეგ ერთი კვირა დავიცდიდით და შემდეგ ვატარებდით სხვა ექსპერიმენტს, ფული რომ დაგვეზოგა."}
{"text": "And one of the experiments I was running, we would stress the mice, and we used that as a model of depression.\tერთ-ერთ ექსპერიმენტში, რომელსაც ვატარებდი, თაგვებს სტრესს ვაყენებდით, ეს იყო ჩვენი დეპრესიის მოდელი."}
{"text": "And at first it kind of just looked like it didn't really work at all.\tთავდაპირველად ისე ჩანდა, რომ თითქოს ის საერთოდ არ მუშაობდა"}
{"text": "So we could have stopped there.\tდა შიეძლებოდა შეგვეწყვიტა,"}
{"text": "But I have run this model of depression for years, and the data just looked kind of weird.\tმაგრამ ამ მოდელით წლების მანძილზე მიმუშავია და ეს მონაცემები რაღაც უცნაურად გამოიყურებოდა."}
{"text": "It didn't really look right to me.\tრაღაც არ იყო წესრიგში."}
{"text": "So I went back, and we reanalyzed it based on whether or not they had gotten that one injection of Calypsol a week beforehand.\tასე რომ, თავიდან გავაანალიზეთ მხელდველობაში მივიღეთ გაუკეთდა თუ არა თაგვებს კალისპოლის ინექცია ერთი კვირით ადრე."}
{"text": "And it looked kind of like this.\tეს დაახლებით ასე გამოიყურებოდა."}
{"text": "So if you look at the far left, if you put a mouse in a new space, this is the box, it's very exciting, a mouse will walk around and explore, and you can see that pink line is actually the measure of them walking.\tთუ უკიდურეს მარცხენა მხარეს შევხედავთ, თუ თაგვს ახალ სივრცეში დასვამთ ეს ახალი ყუთია, თაგვი ძალიან აღფრთოვანებულია. ის შემოივლის ყუთს და შეისწავლის. ეს ვარდისფერი ხაზი, მათ სიარულს ზომავს."}
{"text": "And we also give it another mouse in a pencil cup that it can decide to interact with.\tჩვენ მას სხვა თაგვიც ჩავუსვით ფანქრის ჭიქაში, რომ თუ გადაწყვეტს იურთიერთოს."}
{"text": "This is also a dramatization, in case that's not clear.\tთუ ვერ მიხვდით, ეს ასევე რეკონსტრუქციაა."}
{"text": "And a normal mouse will explore.\tჯანმრთელი თაგვი შეისწავლის."}
{"text": "It will be social.\tის სოციალური იქნება."}
{"text": "Check out what's going on.\tნახეთ რა ხდება, დეპრესიის ამ მოდელში, თუ თაგვს დასტრესავთ,"}
{"text": "If you stress a mouse in this depression model, which is the middle box, they aren't social, they don't explore.\tეს მოდელი შუა ყუთშია. ისინი არ არიან სოციალურები და არ შეისწავლიან."}
{"text": "They mostly just kind of hide in that back corner, behind a cup.\tისინი ძირითადად მხოლოდ უკანა კუთხეში ჭიქის უკან იმალებიან."}
{"text": "Yet the mice that had gotten that one injection of Calypsol, here on your right, they were exploring, they were social.\tსამაგიეროდ თაგვები, რომლებსაც კალისპოლის ერთი ინექცია გავუკეთეთ, ისინი თქვენ მარჯვნივ არიან. ისინი შეისწავლიდნენ გარემოს, იყვნენ სოციალურები."}
{"text": "They looked like they had never been stressed at all, which is impossible.\tისე გამოიყურებოდნენ, თითქოს სტრესი არასდროს მიუღიათ, რაც შეუძლებელია."}
{"text": "So we could have just stopped there, but Christine had also used Calypsol before as anesthesia, and a few years ago she had seen that it seemed to have some weird effects on cells and some other behavior that also seemed to last long after the drug, maybe a few weeks.\tასე რომ, შეგვეძლო აქ შეგვეწყვიტა, მაგრამ კრისტინს ადრე კალისპოლი, ანესთეზიად ჰქონდა გამოყენებული და მან რამდენიმე წლის წინ ნახა, რომ ის რაღაც უცნაური გავლენებს ახდენდა უჯრედებსა და სხვა ქცევებზე, რომელებიც თითქოს წამლის შემდეგ დიდხანს ნარჩუნდებოდა, შეიძლება რამდენიმე კვირაც."}
{"text": "So we were like, OK, maybe this is not completely impossible, but we were really skeptical.\tმაშ, ვიფიქრეთ რომ შეიძლება ეს, სრულიად გამორიცხული არ იყო, მაგრამ ნამდვილად სკეპტიკურად ვიყავით განწყობილები"}
{"text": "So we did what you do in science when you're not sure, and we ran it again.\tდა გავაკეთეთ ის, რასაც მეცნიერებაში აკეთებენ, როცა დარწმუნებულები არ არიან, ექსპერიმენტი ახლიდან ჩავატარეთ."}
{"text": "And I remember being in the animal room, moving mice from box to box to test them, and Christine was actually sitting on the floor with the computer in her lap so the mice couldn't see her, and she was analyzing the data in real time.\tმახსოვს ცხოველების ოთახში ყოფნისას, როგორ გადამყავდა თაგვები ყუთიდან ყუთში გამოსაცდელად. კრისტინი იატაკზე იჯდა, კომპიუტერით მუხლებზე, ისე რომ თაგვები მას ვერ ხედავდნენ. ის მონაცემებს რეალურ დროში აანალიზებდა"}
{"text": "And I remember us yelling, which you're not supposed to do in an animal room where you're testing, because it had worked.\tდა მახსოვს დავიყვირეთ, ამის გაკეთება ცხოველების ოთახში სადაც ცდას ატარებთ არ შეიძლება, ვიყვირეთ, რადგან ამან იმუშავა."}
{"text": "It seemed like these mice were protected against stress, or they were inappropriately happy, however you want to call it.\tთითქოს თაგვები სტრესისგან იყვნენ დაცულები, ანუ შეუსაბამოდ ბედნიერნი იყვნენ, რაც გინდათ ის დავუძახოთ."}
{"text": "And we were really excited.\tძალიან აღფრთოვანებულები ვიყავით."}
{"text": "And then we were really skeptical, because it was too good to be true.\tშემდეგ კი, სკეპტიკურად განვეწყვეთ. იმდენად კარგი შედეგი მივიღეთ, რომ ძნელად დასაჯერებელი იყო."}
{"text": "So we ran it again.\tასე რომ, ექსპერიმენტი თავიდან ჩავატარეთ."}
{"text": "And then we ran it again in a PTSD model, and we ran it again in a physiological model, where all we did was give stress hormones.\tშემდეგ კიდევ ერთხელ პოსტ ტრავმული სტრესული აშლილობის მოდელით და ასევე ფსიქოლოგიური მოდელით, სადაც თაგვებს სტრესის ჰორმონები გავუკეთეთ."}
{"text": "And we had our undergrads run it.\tის ჩვენმა ბაკალავრებმა ჩაატარეს."}
{"text": "And then we had our collaborators halfway across the world in France run it.\tდა შემდეგ ეს ცდა ჩვენმა კოლეგებმაც ჩაატარეს შორეულ საფრანგეთში."}
{"text": "And every time someone ran it, they confirmed the same thing.\tყოველ ჯერზე, როცა ვიღაცამ ეს ცდა ჩაატარა, იგივე დადასტურდა."}
{"text": "It seemed like this one injection of Calypsol was somehow protecting against stress for weeks.\tჩანდა, რომ კალისპოლის ეს ერთი ინექცია, სტრესისგან დაცვას როგორღაც უზრუნველყოფდა კვირების განმავლობაში."}
{"text": "And we only published this a year ago, but since then other labs have independently confirmed this effect.\tეს შედეგები მხოლოდ ერთი წლის წინ გამოვაქვეყნეთ, მაგრამ მას შემდეგ,სხვა ლაბორატორიებმაც, ცალკე დაადასტურეს ეს ეფექტი."}
{"text": "So we don't know what causes depression, but we do know that stress is the initial trigger in 80 percent of cases, and depression and PTSD are different diseases, but this is something they share in common.\tთუმცა არ ვიცით რა იწვევს დეპრესიას, მაგრამ ვიცით, რომ 80%-ში სტრესია გამომწვევი. დეპრესია და სტრესული აშლილობა სხვადასხვა დაავადებებია, მაგრამ ერთ რამე აქვთ საერთო."}
{"text": "Right? It is traumatic stress like active combat or natural disasters or community violence or sexual assault that causes post-traumatic stress disorder, and not everyone that is exposed to stress develops a mood disorder.\tეს არის ტრავმული სტრესი, როგორიცაა ბრძოლა, სტიქიური უბედურებები, საზოგადოებრივი ან სექსუალური ძალადობა, რაც პოსტ-ტრავმატულ სტრესულ აშლილობას იწვევს. თუმცა, სტრესის ყველა მსხვერპლს არ უვითარდება ფსიქიკური დარღვევები."}
{"text": "And this ability to experience stress and be resilient and bounce back and not develop depression or PTSD is known as stress resilience, and it varies between people.\tეს უნარი, განიცადო სტრესი და გაუძლო, მომჯობინდე და არ განგივითადრეს დეპრესია, ან სტრესული აშლილობა, ცნობილია, როგორც სტრესისადმი მდგრადობა და ის ადამიანებში განსხვავებულია."}
{"text": "And we have always thought of it as just sort of this passive property.\tჩვენ ამას ყოველთვის მოვიაზრებდით, როგორც პასიურ თვისებას."}
{"text": "It's the absence of susceptibility factors and risk factors for these disorders.\tესაა მგრძნობელობის და ამ დარღვევების განვითარების რისკების არ არსებობა."}
{"text": "But what if it were active?\tმაგრამ რა იქნებოდა ეს თვისებები აქტიური რომ ყოფილიყო?"}
{"text": "Maybe we could enhance it, sort of akin to putting on armor.\tშეიძლება გაგვეუმჯობესებინა, ერთგვარი ჯავშანი ჩაგვეცვა."}
{"text": "We had accidentally discovered the first resilience-enhancing drug.\tჩვენ შემთხვევით აღმოვაჩინეთ მდგრადობის გასაუმჯობესებელი პირველი წამალი."}
{"text": "And like I said, we only gave a tiny amount of the drug, and it lasted for weeks, and that's not like anything you see with antidepressants.\tროგორც ვთქვი, მხოლოდ მცირე რაოდენობის წამალი გამოვიყენეთ და მან კვირები გასტანა. ეს ანტიდეპრესტანტებისგან განსხვავებული შედეგია."}
{"text": "But it is actually kind of similar to what you see in immune vaccines.\tმაგრამ ის ნაწილობრივ ჰგავს, იმუნური ვაქცინების შედეგს."}
{"text": "So in immune vaccines, you'll get your shots, and then weeks, months, years later, when you're actually exposed to bacteria, it's not the vaccine in your body that protects you.\tიმუნური ვაქცინაციის შემდეგ, კვირების, თვეების და წლების განმავლობაში, როცა ბაქტერიას გადაეყრებით, მაშინ უკვე ვაქცინა აღარ გიცავთ,"}
{"text": "It's your own immune system that's developed resistance and resilience to this bacteria that fights it off, and you actually never get the infection, which is very different from, say, our treatments. Right?\tარამედ თქვენი საკუთარი იმუნური სისტემა, რომელმაც ბაქტერიის მიმართ გამძლეობა და მდგრადობა გამოიმუშავა და უკუაგდებს მას. თქვენ აღარასდროს ინფიცირდებით. რაც ძალიან განსხვავდება მკურნალობისაგან."}
{"text": "In that case, you get the infection, you're exposed to the bacteria, you're sick, and then you take, say, an antibiotic which cures it, and those drugs are actually working to kill the bacteria.\tამ შემთხვევაში, თქვენ ინფიცირდებით, ავად ხდებით, შემდეგ იღებთ ანტიბიოტიკს, რომელიც გკურნავთ. ეს წამლები ბაქტერიას კლავენ."}
{"text": "Or similar to as I said before, with this palliative, you'll take something that will suppress the symptoms, but it won't treat the underlying infection, and you'll only feel better during the time in which you're taking it, which is why you have to keep taking it.\tან როგორც ადრე ვახსენე პალიატიური მზრუნველობისას, ისეთ პრეპარატს ღებულობთ, რაც სიმპტომებს ახშობს, მაგრამ ინფექციას არ კურნავს და თავს უკეთ მხოლოდ მაშინ იგრძნობთ, როდესაც მას ღებულობთ და ამიტომაც უნდა გააგრძელოთ მისი მიღება."}
{"text": "And in depression and PTSD -- here we have your stress exposure -- we only have palliative care.\tდეპრესიისა და სტრესული აშლილობის დროს, ვიცით თქვენი სტრესული მდგომარეობა და მხოლოდ პალიატური მზრუნველობა შეგვიძლია."}
{"text": "Antidepressants only suppress symptoms, and that is why you basically have to keep taking them for the life of the disease, which is often the length of your own life.\tანტიდეპრესანტები მხოლოდ სიმპტომებს ახშობენ და ამიტომაც თქვენ გიწევთ მათი მუდმივად მიღება მთელი ავადმყოფობის პერიოდში, რაც ხშირად სიცოცხლის ხანგრძლივობაა."}
{"text": "So we're calling our resilience-enhancing drugs \"paravaccines,\" which means vaccine-like, because it seems like they might have the potential to protect against stress and prevent mice from developing depression and post-traumatic stress disorder.\tმდგრადობის გამაძლიერებელ წამლებს \"პარავაქცინებს\" ვეძახით, რაც ვაქცინის მსგავსს გულისხმობს, რადგან, როგორც ჩანს მათ სტრესისგან დაცვის პოტენციალი აქვთ და შეუძლიათ თაგვები დეპრესიის და პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობის ჩამოყალიბებისგან დაიცვან."}
{"text": "Also, not all antidepressants are also paravaccines.\tყველა ანტიდეპრესანტი პარავაქცინა არ არის."}
{"text": "We tried Prozac as well, and that had no effect.\tპროზაკიც გამოვცადეთ და მას ეფექტი არ ჰქონდა."}
{"text": "So if this were to translate into humans, we might be able to protect people who are predictably at risk against stress-induced disorders like depression and PTSD.\tეს ყველაფერი ადამიანზე რომ გადავიტანოთ, შეიძლება იმ ადამიანების დაცვა მოვახერხოთ, რომლებიც სტრესით გამოწვეული დაღვევების რისკის ქვეშ არიან, როგორებიცაა დეპრესია და პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობა."}
{"text": "So that's first responders and firefighters, refugees, prisoners and prison guards, soldiers, you name it.\tესენია საგანგებო სამსახურის თანამშრომლები, მეხანძრეები, დევნილები, პატიმრები და ციხის მცველები, ჯარიკაცები და ა.შ."}
{"text": "And to give you a sense of the scale of these diseases, in 2010, the global burden of disease was estimated at 2.5 trillion dollars, and since they are chronic, that cost is compounding and is therefore expected to rise up to six trillion dollars in just the next 15 years.\tამ დაავადების მასშტაბებში რომ გაგარკვიოთ, 2010 წელს ამ დაავადებებზე გლობალურად 2.5 ტრილიონი დოლარი დაიხარჯა და რადგანაც ისინი ქრონიკულია, ხარჯი აკუმულირდება და ამიტომაც, შემდეგი 15 წლის განმავლობაში. ექვს ტრილიონზე მეტი დოლარით, მისი ზრდაა მოსალოდნელი."}
{"text": "As I mentioned before, repurposing can be challenging because of our prior biases.\tროგორც ადრე ვახსენე მიზნობრიობის შეცვლა შეიძლება რთული იყოს, ჩვენი წინასწარგანწყობების გამო."}
{"text": "Calypsol has another name, ketamine, which also goes by another name, Special K, which is a club drug and drug of abuse.\tკალიპსოლს სხვა სახელიც აქვს, კეტამინი, რომელიც ასევე სხვა სახელით გამოდის \"განსაკუთრებული K\". რომელიც კლუბების ნარკოტიკია."}
{"text": "It's still used across the world as an anesthetic.\tის მსოფლიოში კვლავ გამოიყენება, როგორც ანესთეზიის საშუალება;"}
{"text": "It's used in children. We use it on the battlefield.\tგამოიყენება ბავშვებში; ვიყენებთ ბრძოლის ველზე."}
{"text": "It's actually the drug of choice in a lot of developing nations, because it doesn't affect breathing.\tბევრ განვითარებად ქვეყანაში, მას ანიჭებენ უპირატესობას, რადგან სუნთქვაზე არ მოქმედებს."}
{"text": "It is on the World Health Organization list of most essential medicines.\tის მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაციის ყველაზე საჭირო მედიკამენტების სიაშია."}
{"text": "If we had discovered ketamine as a paravaccine first, it'd be pretty easy for us to develop it, but as is, we have to compete with our functional fixedness and mental set that kind of interfere.\tკეტამინი თავიდანვე, როგორც პარავაქცინა ისე რომ აღმოგვეჩინა, მისი შექმნა საკმაოდ მარტივი იქნებოდა, მაგრამ ამჟამად ჩვენს ფუნქციურ სტერეოტიპებთან და მენტალიტეტთან გამკლავება გვიწევს."}
{"text": "Fortunately, it's not the only compound we have discovered that has these prophylactic, paravaccine qualities, but all of the other drugs we've discovered, or compounds if you will, they're totally new, they have to go through the entire FDA approval process -- if they make it before they can ever be used in humans.\tსაბედნიეროდ, ეს ჩვენს მიერ აღმჩენილი ერთადერთი ნაერთი არაა, რომელსაც ასეთი პარავაქცინური პროფილაქტიკური თვისება აქვს, მაგრამ ყველა სხვა წამალი, ან თუ გნებავთ შენაერთი რომელიც აღმოვაჩინეთ, სრულიად ახალია და მოუწევთ საკვებისა და წამლის ადმინისტრაციასთან(FDA) რეგისტრაციის სრული პროცესის გავლა, თუ მოახერხეს, მანამ სანამ ადამიანებზე შევძლებთ მათ გამოყენებას,"}
{"text": "And that will be years.\tამას კი წლები დასჭირდება."}
{"text": "So if we wanted something sooner, ketamine is already FDA-approved.\tამიტომ, თუ უფრო სწრაფად გვინდა გვქონდეს რამე საშუალება, კეტამინი უკვე FDA-ს მიერაა რეგისტრირებული, ჯენერიკია და ხელმისაწვდომი."}
{"text": "We could develop it for a fraction of the price and a fraction of the time.\tშეგვიძლია ის მიზერული თანხით და მიზერულ დროში ჩევქმნათ,"}
{"text": "But actually, beyond functional fixedness and mental set, there's a real other challenge to repurposing drugs, which is policy.\tმაგრამ ფუნქციური სტერეოტიპებისა და მენტალიტეტის მიღმა, მიზნობრიობის შეცვლისთვის, სხვა დაბრკოლებაც არსებობს, ესაა პოლიტიკა."}
{"text": "There are no incentives in place once a drug is generic and off patent and no longer exclusive to encourage pharma companies to develop them, because they don't make money.\tარ არსებობს სტიმული, როცა პრეპარატი უკვე ჯენერიკია და აღარც ექსკლუზიურია, რთულია ფარმაცევტული კომპანიები მათ შექმნაზე წაახალისო, რადგან ფულს ვერ შოულობენ."}
{"text": "And that's not true for just ketamine. That is true for all drugs.\tეს არა მხოლოდ კეტამინისთვისაა ასე, არამედ სხვა წამლებისთვისაც."}
{"text": "Regardless, the idea itself is completely novel in psychiatry, to use drugs to prevent mental illness as opposed to just treat it.\tმიუხედავად ყველაფრისა, თავისთავად წამლების გამოყენების იდეა არა მკურნალობის, არამედ პრევენციისთვის, ფსიქიატრიაში სრულად ახალია,"}
{"text": "It is possible that 20, 50, 100 years from now, we will look back now at depression and PTSD the way we look back at tuberculosis sanitoriums as a thing of the past.\tშესაძლებელია რომ 20, 50, 100 წლის შემდეგ, დეპრესიას და სტრესულ აშლილობას ისე შევხედოთ, როგორც ტუბერკულოზის სანატორიუმებს ვუყურებთ, როგორც წარსულს."}
{"text": "This could be the beginning of the end of the mental health epidemic.\tეს შეიძლება იყოს ფსიქიკური დაავადებების ეპიდემიის დასასრულის დასაწყისი."}
{"text": "But as a great scientist once said, \"Only a fool is sure of anything.\tმაგრამ როგორც დიდებულმა მეცნიერმა ერთხელ თქვა: \"მხოლოდ სულელია ყველაფერში დარწმუნებული,"}
{"text": "A wise man keeps on guessing.\"\tბრძენი კაცი კი ვარაუდობს\"."}
{"text": "Thank you, guys.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Let me ask you all a question.\tერთი შეკითხვა მაქვს ყველასთან."}
{"text": "How much weapons-grade nuclear material do you think it would take to level a city the size of San Francisco?\tთქვენი აზრით, რა რაოდენობის ბირთვული მასალაა საჭირო სან-ფრანცისკოს სიდიდის ქალაქის გასანადგურებლად?"}
{"text": "How many of you think it would be an amount about the size of this suitcase?\tრამდენ თქვენგანს მიაჩნია, რომ ამ ჩემოდნის ზომის რაოდენობაა საკმარისი?"}
{"text": "OK. And how about this minibus?\tკარგი, ამ მიკროავტუბუსზე რას იტყვით?"}
{"text": "All right.\tძალიან კარგი."}
{"text": "Well actually, under the right circumstances, an amount of highly enriched uranium about the size of your morning latte would be enough to kill 100,000 people instantly.\tსინამდვილეში კი, შესაბამის პირობებში, თქვენი დილის ლატეს პორციის რაოდენობის გამდიდრებული ურანი, სავსებით საკმარისია 100 000 ადამიანის მყისვე მოსაკლავად."}
{"text": "Hundreds of thousands of others would become horribly ill, and parts of the city would be uninhabitable for years, if not for decades.\tასი ათასობით ადამიანი კი, საშინელად დაავადდება და ქალაქის დიდი ნაწილი, წლებისა თუ ათწლეულების მანძილზე, საცხოვრებლად უვარგისი გახდება."}
{"text": "But you can forget that nuclear latte, because today's nuclear weapons are hundreds of times more powerful even than those we dropped on Hiroshima and Nagasaki.\tთუმცა, მოდი დავივიწყოთ \"ბირთვული ლატე\", რადგან დღეს არსებული ბირთვული იარაღები, ჰიროსიმასა და ნაგასაკიში გამოყენებულ ბირთვულ იარაღზე ბევრად ძლიერია"}
{"text": "And even a limited nuclear war involving, say, tens of nuclear weapons, could lead to the end of all life on the planet.\tდა სულ უმნიშვნელო ბირთვულ ომს, ვთქვათ,10 ბირთვულ იარაღიანს, შეუძლია ჩვენ პლანეტაზე სიცოცხლე სრულად მოსპოს."}
{"text": "So it's really important that you know that right now we have over 15,000 nuclear weapons in the hands of nine nations.\tამიტომ, მნიშვნელოვანია იცოდეთ, რომ ამჟამად 9 ქვეყნის ხელში 15 000-ზე მეტი ბირთვული იარაღია"}
{"text": "And if you live in a city or near a military facility, one is likely pointed right at you.\tდა თუკი თქვენ ქალაქში, ან სამხედრო ობიექტთან ახლოს ცხოვრობთ, შესაძლოა ერთ-ერთი მათგანი, თქვენკენაც იყოს მომართული."}
{"text": "In fact, if you live in any of the rural areas where nuclear weapons are stored globally, one is likely pointed at you.\tან თუ ცხოვრობთ ისეთ გარეუბანში, სადაც ბირთვული იარაღი ინახება, სავარაუდოდ ერთ-ერთს თქვენ გიმიზნებენ."}
{"text": "About 1,800 of these weapons are on high alert, which means they can be launched within 15 minutes of a presidential command.\tარსებული ბირთვულ იარაღებიდან 1 800 განგაშზეა გათვლილი და პრეზიდენტის ბრძანების შემთხვევაში, 15 წუთში გააქტიურდება."}
{"text": "So I know this is a bummer of an issue, and maybe you have that -- what was it? -- psychic fatigue that we heard about a little bit earlier.\tმესმის, რომ ეს სასიამოვნო არ არის და შესაძლოა, ფსიქიკური დაქანცულობაც გაქვთ, რომელზეც ადრე მოვისმინეთ."}
{"text": "So I'm going to switch gears for just a second, and I'm going to talk about my imaginary friend, who I like to think of as Jasmine, just for a moment.\tამიტომ ცოტა ხნით სხვა თემაზე გადავალ და ჩემ წარმოსახვით მეგობარზე მოგიყვებით, რომელსაც ჟასმინს ვუწოდებ. ერთი წუთით......."}
{"text": "Jasmine, at the age of 25, is part of a generation that is more politically and socially engaged than anything we've seen in 50 years.\tჟასმინი 25 წლისაა და იმ თაობის წარმომადგენელია, რომელიც ბოლო 50 წლის მანძილზე, პოლიტიკურად და სოციალურად ყველაზე აქტიურია."}
{"text": "She and her friends think of themselves as change agents and leaders and activists.\tის და მისი თანამოაზრეები თავს ლიდერებად და აქტივისტებად მოიაზრებენ, რომლებიც სამყაროს ცვლიან."}
{"text": "I think of them as Generation Possible.\tმე მათ \"შემძლეების თაობად\" მივიჩნევ."}
{"text": "They regularly protest about the issues they care about, but nuclear weapons are not one of them, which makes sense, because Jasmine was born in 1991, at the end of the Cold War.\tისინი მუდმივად აპროტესტებენ მათთვის მნიშვნელოვან საკითხებს. თუმცა, არა ბირთვულ იარაღს და ამას თავისი მიზეზი აქვს. ჟასმინი დაიბადა 1991 წელს, მაშინ როცა ცივი ომი დასრულდა,"}
{"text": "So she didn't grow up hearing a lot about nuclear weapons.\tშესაბამისად მას ამ საკითხზე ბევრი არ სმენია."}
{"text": "She never had to duck and cover under her desk at school.\tმას არ უწევდა სკოლის მერხის ქვეშ დამალვა."}
{"text": "For Jasmine, a fallout shelter is an app in the Android store.\tმისთვის ბომბსაფარი მხოლოდ ანდროიდის აპლიკაციაა."}
{"text": "Nuclear weapons help win games.\tბირთვული იარაღები კი, თამაშებს აგებინებს"}
{"text": "And that is really a shame, because right now, we need Generation Possible to help us make some really important decisions about nuclear weapons.\tდა ეს ნამდვილად სამწუხაროა, რადგან ახლა სწორედ \"შემძლეების თაობა\" გვჭირდება, რომლებიც ბირთვულ იარაღის თაობაზე მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს მიგვაღებინებს."}
{"text": "For instance, will we further reduce our nuclear arsenals globally, or will we spend billions, maybe a trillion dollars, to modernize them so they last throughout the 21st century, so that by the time Jasmine is my age, she's talking to her children and maybe even her grandchildren about the threat of nuclear holocaust?\tმაგალითად, შევამციროთ ბირთვული არსენალი, თუ მათ გათანამედროვეობაში მილიარდები და შესაძლოა ტრილიონებიც დავხარჯოთ, რომ მან 21-ე საუკუნეს გაუძლოს და როცა ჟასმინი ჩემი ასაკის იქნება, თავის შვილებს და შესაძლოა შვილიშვილებსაც, ბირთვული ჰოლოკოსტის საფრთხის შესახებ ესაუბროს?"}
{"text": "And if you're paying any attention at all to cyberthreats, or, for instance, if you've read about the Stuxnet virus or, for God's sake, if you've ever had an email account or a Yahoo account or a phone hacked, you can imagine the whole new world of hurt that could be triggered by modernization in a period of cyberwarfare.\tთუ თქვენ თვალს ადევნებთ ამჟამინდელ კიბერსაფთხეებს, ან თუ ოდესმე გესმენიათ Stuxnet-ის ვირუსზე, ან ღვთის გულისათვის, თუ ოდესმე ელ-ფოსტა, Yahoo-ს ანგარიში, ან ტელეფონი გაგიტეხეს, მაშინ უნდა გესმოდეთ როგორი იქნება მოდერნიზაციით დაზარალებული ახალი მსოფლიო, კიბერ ომების პერიოდში."}
{"text": "Now, if you're paying attention to the money, a trillion dollars could go a long way to feeding and educating and employing people, all of which could reduce the threat of nuclear war to begin with.\tმეორეს მხრივ, თუ გავითვალისწინებთ თანხებს, ტრილიონი დოლარით შესაძლებელია უამრავი ადამიანის გამოკვება, დასაქმება და განათლების მიცემა და ამ ყველაფერს შეუძლია შეამიცროს, ბირთვული ომის დაწყების საფრთხეც კი."}
{"text": "So -- (Applause) This is really crucial right now, because nuclear weapons -- they're vulnerable.\tასე რომ.. (აპლოდისმენტები) აი, ეს არის დღეს მნიშვნელოვანი, რადგან ბირთვული იარაღი დაუცველია."}
{"text": "We have solid evidence that terrorists are trying to get ahold of them.\tჩვენ მყარი მტკიცებულება გვაქვს, რომ ტერორისიტები მათ ხელში ჩაგდებას ცდილობენ."}
{"text": "Just this last spring, when four retirees and two taxi drivers were arrested in the Republic of Georgia for trying to sell nuclear materials for 200 million dollars, they demonstrated that the black market for this stuff is alive and well.\tთუნდაც წინა გაზაფხულს, 4 პენსიონერი და 2 ტაქსის მძღოლი დააკავეს საქართველოს რესპუბლიკაში ბირთვული მასალის 200 მილიონ დოლარად გაყიდვის მცდელობისთვის, ამ ფაქტმა აჩვენა, რომ მსგავსი მასალისთვის შავი ბაზარი კვლავ ფუნქციონირებს"}
{"text": "And it's really important, because there have been dozens of accidents involving nuclear weapons, and I bet most of us have never heard anything about them.\tდა ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ბირთვული იარაღთან დაკავშირებული, ათობით შემთხვევა მოხდა და დარმწუნებული ვარ ბევრ თქვენგანს, ამის შესახებ არც გაუგია."}
{"text": "Just here in the United States, we've dropped nuclear weapons on the Carolinas twice.\tთუნდაც აქ, შეერთებულ შტატებში, კაროლინის ორივე შტატში, ორჯერ ჩამოგვივარდა ბირთვული ბომბი."}
{"text": "In one case, one of the bombs, which fell out of an Air Force plane, didn't detonate because the nuclear core was stored somewhere else on the plane.\tპირველ შემთხვევაში თვითმფრინავიდან ჩამოვარდნილი ბომბი არ აფეთქდა, რადგან მისი გული, თვითმფრინავში სხვაგან ინახებოდა."}
{"text": "In another case, the weapon did arm when it hit the ground, and five of the switches designed to keep it from detonating failed.\tმეორე შემთხვევის დროს კი, მიწაზე დაშვებისას 6 ჩამკეტიდან, რომელსაც მისი აფეთქება უნდა შეეკავებინა 5-მა არ იმუშავა,"}
{"text": "Luckily, the sixth one didn't.\tმაგრამ საბედნიეროდ მე-6 იმუშავა."}
{"text": "But if that's not enough to get your attention, there was the 1995 Black Brant incident.\tთუ ეს საკმარისი მიზეზი არაა, გავიხსენოთ 1995 წლის ბლექ ბრენტის შემთხვევა,"}
{"text": "That's when Russian radar technicians saw what they thought was a US nuclear missile streaking towards Russian airspace.\tროცა რუსმა ტექნიკოსებმა რადარზე თითქოს რუსეთის საჰაერო სივრცისკენ მომავალი ამერიკული ბირთვული ჭურვი შეამჩნიეს."}
{"text": "It later turned out to be a Norwegian rocket collecting data about the northern lights.\tმოგვიანებით გაირკვა, რომ ეს ნორვეგიული რაკეტა იყო, რომელიც ჩრდილოეთის ნათების შესახებ ინფორმაციას აგროვებდა."}
{"text": "But at that time, Russian President Boris Yeltsin came within five minutes of launching a full-scale retaliatory nuclear attack against the United States.\tმაგრამ იმ დროს, რუსეთის პრეზიდენტ ბორის ელცინს, მხოლოდ 5 წუთი აშორებდა, რომ სრულმასშტაბიანი საპასუხო ბირთვული გასროლა განეხორციელებინა შეერთებული შტატების წინააღმდეგ."}
{"text": "So, most of the world's nuclear nations have committed to getting rid of these weapons of mass destruction.\tმაშ, ბირთვული სახელმწიფოების უმრავლესობამ, აიღო ვალდებულება მოეშორებინათ მასობრივი განადგურების იარაღები."}
{"text": "But consider this: the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, which is the most widely adopted arms control treaty in history with 190 signatories, sets no specific date by which the world's nuclear-armed nations will get rid of their nuclear weapons.\tთუმცა საგულისხმოა, რომ ხელშეკრულება ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ, რომელიც ისტორიაში იარაღის კონტროლის ყველაზე ფართედ მიღებული ხელშეკრულებაა, ის 190 ხელმომწერ სახელმწიფოს აერთიანებს, არ განსაზღვრავს ზუსტ თარიღს, თუ როდის უნდა მოიშორონ თავიდან ამ სახელმწიფოებმა ბირთვული იარაღი."}
{"text": "Now, when John F. Kennedy sent a man to the moon and decided to bring him back, or decided to do both those things, he didn't say, \"Hey, whenever you guys get to it.\"\tმაშინ როცა კენედიმ ადამიანის მთვარეზე გაგზავნა და უკან დაბრუნება გადაწყვიტა, მას არ უთქვამს: \"როცა შეძლებთ, მაშინ გააკეთეთ\"."}
{"text": "He gave us a deadline.\tმან გარკვეული ვადა მოგვცა."}
{"text": "He gave us a challenge that would have been incredible just a few years earlier.\tმან დაგვაყენა გამოწვევის წინაშე, რომელიც რამდენიმე წლით ადრე წარმოუდგენლად მიგვაჩნდა."}
{"text": "And with that challenge, he inspired scientists and marketers, astronauts and schoolteachers.\tდა ამ გამოწვევით მან შთააგონა მეცნიერები და მარკეტერები, ასტრონავტები და სკოლის მასწავლებლები."}
{"text": "He gave us a vision.\tმან ჩვენ მოგვცა ხედვა"}
{"text": "But along with that vision, he also tried to give us -- and most people don't know this, either -- he tried to give us a partner in the form of our fiercest Cold War rival, the Soviet Union.\tდა ბევრმა ჩვენგანმა არ იცის, რომ ამ ხედვასთან ერთად იგი ცდილობდა ჩვენთვის პარტნიორი გაეჩინა, ცივი ომის მძვინვარე მეტოქის, საბჭოთა კავშირის სახით."}
{"text": "Because part of Kennedy's vision for the Apollo program was that it be a cooperation, not a competition, with the Soviets.\tრადგნა კენედის ხედვის ნაწილი აპოლოს პროგრამის განხორცილებისას გულისხმობდა საბჭთა კავშირთან თანამშრომლობას და არა დაპირისპირებას."}
{"text": "And apparently, Nikita Khrushchev, the Soviet Premier, agreed.\tდა ცხადია, რომ საბჭოთა კავშირის პრემიერი ნიკიტა ხრუშჩოვიც დათანხმდა."}
{"text": "But before that cooperation could be realized, Kennedy was assassinated, and that part of the vision was deferred.\tთუმცა, სანამ ეს თანამშრომლობა განხორციელდებოდა, კენედი მოკლეს და მისი ხედვის ნაწილის შესრულება შეფერხდა."}
{"text": "But the promise of joint innovation between these two nuclear superpowers wasn't totally extinguished.\tთუმცა, ამ ორი ბირთვული ზესახელმწიფოს მიერ, ერთობლივი ინოვაციების შექმნის პერსპექტივა, მთლიანად არ გამქრალა."}
{"text": "Because in 1991, which is the year that Jasmine was born and the Soviet Union fell, these two nations engaged in a project that genuinely does seem incredible today in the truest sense of that word, which is that the US sent cash to the Russians when they needed it most, to secure loose nuclear materials and to employ out-of-work nuclear scientists.\tრადგან 1991 წელს, მაშინ როცა ჟასმინი დაიბადა და საბჭოთა კავშირი დაეცა, ეს ორი სახელმწიფო ჩაერთო ისეთ პროექტში, რომელიც დღესდღეობით დაუჯერებლად ჟღერს, ამ სიტყვების ყველაზე პირდაპირი გაგებით. ამ პროექტის ფარგლებში ამერიკამ რუსეთს მისთვის ყველაზე საჭირო ფინანსური დახმარება აღმოუჩნა, ბირთვული მასალის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად და უმუშევარი ბირთვული სფეროს მეცნიერთა დასასაქმებლად."}
{"text": "They worked alongside American scientists to convert weapons-grade uranium into the type of fuel that can be used for nuclear power instead.\tისინი ამერიკელ მეცნიერებთან ერთად მუშაობდნენ საიარაღო ურანის ისეთ საწვავად გარდასაქმნელად, რომელსაც ატომურ ელექტროსადგურში გამოყენებდნენ."}
{"text": "They called it, \"Megatons to Megawatts.\"\tისინი ამ პროექტს უწოდებდნენ: \"მეგატონები მეგავატებში\"."}
{"text": "So the result is that for over 20 years, our two nations had a program that meant that one in 10 lightbulbs in the United States was essentially fueled by former Russian warheads.\tშედეგად კი მივიღეთ ის, რომ 20 წლის განმავლობაში, ჩვენი ორი ქვეყანა ჩართული იყო პროგრამაში, რომლის ფარგლებშიც, შეერთებულ შტატებში 10 ნათურიდან ერთს ფაქტიურად ყოფილი რუსული ბირთვული ქობინის ენერგია ანათებდა."}
{"text": "So, together these two nations did something truly audacious.\tასე რომ, ამ ორმა სახელმწიფომ ნამდვილად თამამი საქმის გაკეთება შეძლო."}
{"text": "But the good news is, the global community has the chance to do something just as audacious today.\tდა კარგია, რომ საერთაშორისო საზოგადოებას შანსი აქვს მათნაირი თამამი ნაბიჯები გადადგას დღეს."}
{"text": "To get rid of nuclear weapons and to end the supply of the materials required to produce them, some experts tell me would take 30 years.\tბირთვული იარაღის მოშორებას და მათ შესაქმნელად საჭირო მასალებით მომარაგების შეწყვეტას, როგორც ექსპერტები მეუბნებიან, 30 წელი დასჭირდება."}
{"text": "It would take a renaissance of sorts, the kinds of innovation that, for better or worse, underpinned both the Manhattan Project, which gave rise to nuclear weapons, and the Megatons to Megawatts program.\tამ ყველაფერს გარკვეული გამოცოცხლება დასჭირდება, ისეთი სახის ინოვაციები, რომლებიც ავად თუ კარგად, მანჰეტენის პროექტს დაედო საფუძვლად, საიდანაც დაიწყო ბირთვული იარაღის შექმნა და ასევე პროექტს \"მეგატონები მეგავატებში\"."}
{"text": "It would take design constraints.\tგარკვეული შეზღუდვები იქნება საჭირო."}
{"text": "These are fundamental to creativity, things like a platform for international collaboration; a date certain, which is a forcing mechanism; and a positive vision that inspires action.\tშემოქმდებითობის საფუძვლებია: პლატფორმა საერთაშორისო თანამშრომლობისათვის; ზუსტი თარიღი, როგორც მაიძულელბელი მექანიზმი; და პოზიტიური ხედვა, რომელიც მოქმედებისაკენ მოგვიწოდებს."}
{"text": "It would take us to 2045.\tსწორედ ეს მიგვიყვანს 2045 წლამდე."}
{"text": "Now, 2045 happens to be the 100th anniversary of the birth of nuclear weapons in the New Mexico desert.\t2045 წელი იქნება ნიუ მექსიკოს უდაბნოში ბირთვული იარაღის შექმნის 100 წლისთავი."}
{"text": "But it's also an important date for another reason.\tგარდა ამისა, ეს თარიღი სხვა რამითაცაა გამორჩეული."}
{"text": "It's predicted to be the advent of the singularity, a new moment in human development, where the lines between artificial intelligence and human intelligence blur, where computing and consciousness become almost indistinguishable and advanced technologies help us solve the 21st century's greatest problems: hunger, energy, poverty, ushering in an era of abundance.\tნავარაუდევია, რომ ეს იქნება ტექნოლოგიური სინგულარობის მიღწევის დრო, კაცობრიობის განვითარების ახალი ეტაპი, სადაც ზღვარი ხელოვნურ ინტელექტსა და ადამიანის ინტელექტს შორის მოიშლება, სადაც კომპიუტერის და ცნობიერი არსების გარჩევა თითქმის შეუძლებელი გახდება და უახლესი ტექნოლოგიების დახმარებით 21-ე საუკუნის უდიდეს პრობლემებს მოვაგვარებთ: შიმშილს, ენერგიას, სიღარიბეს სიუხვის ეპოქას შემოვაცილებთ"}
{"text": "And we all get to go to space on our way to becoming a multi-planetary species.\tდა ყველა კოსმოსში გავიჭრებით, რომ პლანეტთაშორისი სახეობა გავხდეთ."}
{"text": "Now, the people who really believe this vision are the first to say they don't yet know precisely how we're going to get there.\tის ადამიანები, ვისაც ამ ხედვის სჯერათ, პირველები გეტყვიან, რომ ზუსტად არ იციან ამას როგორ შევძლებთ,"}
{"text": "But the values behind their vision and the willingness to ask \"How might we?\"\tთუმცა მათი ხედვის უკან არსებულმა ღირებულებებმა და ინტერესმა თუ \"როგორ შევძლებთ\"?"}
{"text": "have inspired a generation of innovators.\tინოვატირთა თაობა შთააგონა."}
{"text": "They're working backward from the outcomes they want, using the creative problem-solving methods of collaborative design.\tისინი უკუსვლით მუშაობენ მათთვის სასურველი შედეგებიდან გამომდინარე და პრობლემების გადაჭრის შემოქმედებით, ურთიერთთანამშრომლობის მეთოდებს იყენებენ."}
{"text": "They're busting through obstacles.\tისინი უპირისპირდებიან გამოწვევებს,"}
{"text": "They're redefining what we all consider possible.\tდა თავიდან განიხილავენ იმას, რასაც ჩვენ შესაძლებლად მივიჩნევთ."}
{"text": "But here's the thing: that vision of abundance isn't compatible with a world that still relies on a 20th-century nuclear doctrine called \"mutually assured destruction.\"\tთუმცა საქმე ისაა, რომ სიუხვის ეს ხედვა, არ შეესაბამება მსოფლიოს, რომელიც ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნის \"ორმხრივად გარანტირებული განადგურების\" ბირთვულ დოქტრინას ეყრდნობა."}
{"text": "It has to be about building the foundations for the 22nd century.\tჩვენ უნდა შევქმნათ 22-ე საუკუნის ფუნდამენტი."}
{"text": "It has to be about strategies for mutually assured prosperity or, at the very least, mutually assured survival.\tორმხრივად გარანტირებული კეთილდღეობის შექმნის სტრატეგიები, ან თუნდაც ორმხრივად გარანტირებული გადარჩენის გეგმა."}
{"text": "Now, every day, I get to meet people who are real pioneers in the field of nuclear threats.\tმე ყოველდღიურად ვხვდები ადამიანებს, რომლებიც ნამდვილი პიონერები არიან ბირთვული საფრთხეების სფეროში."}
{"text": "As you can see, many of them are young women, and they're doing fiercely interesting stuff, like Mareena Robinson Snowden here, who is developing new ways, better ways, to detect nuclear warheads, which will help us overcome a critical hurdle to international disarmament.\tროგორც ხედავთ, მათი უმრავლესობა ახალგაზრდა ქალები არიან, და ისინი უაღრესად საინტერესო საქმეს აკეთებენ. თუნდაც მარინა რობინსონ სნოუდენი, რომელიც ახალ, გაუმჯობესებულ მეთოდებს ქმნის ბირთვული ჭურვების აღმოსაჩენად. რაც საერთაშორისო განიარაღების გზაზე არსებული კრიტიკული ბარიერის გადალახვაში დაგვეხმარება."}
{"text": "Or Melissa Hanham, who is using satellite imaging to make sense of what's going on around far-flung nuclear sites.\tასევე დოქტორი მელისა ჰენჰემი, რომელიც სატელიტური გამოსახულების საშუალებით აკონტროლებს თუ რა ხდება შორეულ ბირთვულ ტერიტორიებზე."}
{"text": "Or we have Beatrice Fihn in Europe, who has been campaigning to make nuclear weapons illegal in international courts of law, and just won a big victory at the UN last week.\tევროპაში კი გვყავს ბეატრის ფინი, რომელიც ბირთვული იარაღის არაკანონიერად გამოცხადების კამპანიას აწარმოებს საერთაშორისო სამართლის კუთხით და გასულ კვირას გაეროში დიდი გამარჯვებაც მოიპოვა."}
{"text": "(Applause) And yet, and yet, with all of our talk in this culture about moon shots, too few members of Generation Possible and those of us who mentor them are taking on nuclear weapons.\t(აპლოდისმენტები) და მაინც, და მაინც, მთელი ამ შორეული ოცნების განსახორციელებლად, ზედმეტად ცოტა \"შემძლეების თაობის\" წარმომადგენელი და მათი მენტორი ვიბრძვით ბირთვული იარაღის წინააღმდეგ,"}
{"text": "It's as if there's a taboo.\tთითქოს ეს ტაბუდადებული თემა იყოს."}
{"text": "But I remember something Kennedy said that has really stuck with me, and that is something to the effect that humans can be as big as the solutions to all the problems we've created.\tთუმცა, მახსოვს კენედიმ რაღაც თქვა, რაც კარგად დამამახსოვრდა მან თქვა, რომ მხოლოდ ადამიანებს შეუძლიათ მოიძიონ საკუთარი ხელით შექმნილი პრობლემების გადაჭრის გზები."}
{"text": "No problem of human destiny, he said, is beyond human beings.\tის ამბობდა, რომ კაცობრიობის ყველა პრობლება მხოლოდ ადამიანებშია."}
{"text": "I believe that.\tმე ამის მჯერა."}
{"text": "And I bet a lot of you here believe that, too.\tდა დარწმუნებული ვარ ბევრ თქვენგანსაც სჯერა ამის"}
{"text": "And I know Generation Possible believes it.\tდა მე ვიცი, რომ \"შემძლეების თაობასაც\" სჯერა ამის."}
{"text": "So it's time to commit to a date.\tამიტომ, უკვე დროა, დავთქვათ თარიღი."}
{"text": "Let's end the nuclear weapons chapter on the 100th anniversary of its inception.\tმოდით ბირთვული იარაღების ხანა, სწორედ მისი შექმნის 100 წლის თავზე დავასრულოთ."}
{"text": "After all, by 2045, we will have held billions of people hostage to the threat of nuclear annihilation.\tბოლო-ბოლო, 2045 წლისათვის ბირთვული განადგურების საშიშროების ქვეშ მილიარდობით ადამიანი გვეყოლება."}
{"text": "Surely, 100 years will have been enough.\t100 წელი ამისათვის უდავოდ საკმარისია."}
{"text": "Surely, a century of economic development and the development of military strategy will have given us better ways to manage global conflict.\tუდავოა, რომ ეკონომიკური და სამხედრო სტრატეგიების განვითარების 100 წელი საერთაშორისო კონფლიქტების გონივრულად მოგვარების გზებს გვაჩვენებს."}
{"text": "Surely, if ever there was a global moon shot worth supporting, this is it.\tთუკი ოდესმე რაიმე გლობალურ ოცნებას ღირს რომ მივდიოთ, ეს სწორედ ის შემთხვევაა."}
{"text": "Now, in the face of real threats -- for instance, North Korea's recent nuclear weapons tests, which fly in the face of sanctions -- reasonable people disagree about whether we should maintain some number of nuclear weapons to deter aggression.\tახლა, როცა ჩვენ ნამდვილი საფრთხეების წინაშე ვართ, თუნდაც გავიხსენოთ ჩრდილოეთ კორეის ბითვული იარაღის გამოცდა, რომელიც სანქციების მიუხედავად ჩატარდა. რაციონალური ადამიანები არ ეთანხმებიან და ფიქრობენ შევინარჩუნოთ თუ არა რამდენიმე ბირთვული იარაღი აგრესიის შესაკავებლად,"}
{"text": "But the question is: What's the magic number?\tმაგრამ ისმის კითხვა: მაინც რამდენი?"}
{"text": "Is it a thousand?\tათასი?"}
{"text": "Is it a hundred? Ten?\tასი? ათი?"}
{"text": "And then we have to ask: Who should be responsible for them?\tამასთან ერთად: ვის ხელში უნდა იყოს ეს იარაღი?"}
{"text": "I think we can agree, however, that having 15,000 of them represents a greater global threat to Jasmine's generation than a promise.\tთუმცა, მგონი იმაზე მაინც შევთანხმდებით, რომ 15 000 ბირთვული იარაღი, ჟასმინის თაობისათვის გლობალურ საფრთხეს უფრო წარმოადგენს, ვიდრე რამე პოზიტიურ პირობას."}
{"text": "So it's time we make a promise of a world in which we've broken the stranglehold that nuclear weapons have on our imaginations; in which we invest in the creative solutions that come from working backward from the future we desperately want, rather than plodding forward from a present that brings all of the mental models and biases of the past with it.\tამიტომ დროა დავდოთ პირობა, რომ შევქმნით მსოფლიოს, რომელშიც გავარღვევთ ჯაჭვს, რომელიც ბირთვულმა იარაღმა ჩვენს წარმოდგენას მოახვია. მსოფლიოს, რომელშიც მხოლოდ კრეატიული მოგვარების გზებს დავაფინანსებთ, რომელიც ასე სასურველი მომავლიდან უკუსვლით იქნება მიღებული და არა აწმყოდან მომავლის მიღებით, რომელსაც ყველა ჩვენი ძველი სტერეოტიპი და მენტალიტეტი მიჰყვება თან."}
{"text": "It's time we pledge our resources as leaders across the spectrum to work on this old problem in new ways, to ask, \"How might we?\"\tდროა, როგორც ლიდერებმა, ჩვენი რესურსები გამოვიყენოთ, ძველ პრობლემებს ახლებურად შევხედოთ და საკუთარ თავს ვკითხოთ \"როგორ შევძლებთ\"?"}
{"text": "How might we make good on a promise of greater security for Jasmine's generation in a world beyond nuclear weapons?\tროგორ შევძლებთ შევუსრულოთ ჟასმინის თაობას უფრო უსაფრთხო და ბირთვული იარაღისგან თავისუფალი მსოფლიოს პირობა?"}
{"text": "I truly hope you will join us.\tდიდი იმედი მაქვს, რომ ამ საქმეში თქვენც შემოგვიერთდებით."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Growing up in Kenya, I knew I always wanted to study biochemistry.\tროცა კენიაში ვიზრდებოდი, ვიცოდი, რომ ყოველთვის მინდოდა ბიოქიმიის შესწავლა."}
{"text": "See, I had seen the impact of the high prevalence of diseases like malaria, and I wanted to make medicines that would cure the sick.\tვხედავდი ისეთი სწრაფად გავრცელებადი დაავადებების გავლენას, როგორიცაა მალარია და მინდოდა დამემზადებინა წამალი, რომელიც მას განკურნავდა."}
{"text": "So I worked really hard, got a scholarship to the United States, where I became a cancer researcher, and I loved it.\tამიტომაც, ძალიან ბევრი ვიშრომე და მივიღე სტიპენდია, გავემგზავრე აშშ-ში, სადაც გავხდი კიბოს მკვლევარი და მე შემიყვარდა ეს საქმიანობა."}
{"text": "For someone who wants to cure diseases, there is no higher calling.\tმათთვის, ვისაც დაავადებების განკურნება სურს, არ არსებობს ამაზე დიდი მოწოდება."}
{"text": "Ten years later, I returned to Kenya to do just that.\t10 წლის შემდეგ სწორედ ამისთვის დავბრუნდი კენიაში."}
{"text": "A freshly minted PhD, ready to take on this horrific illness, which in Kenya was almost certainly a death sentence.\t\"ახლადგამომცხვარი\" მეცნიერებათა დოქტორი, მზად ვიყავი გავმკვლავებოდი ამ საშინელ დაავადებას, რომელიც კენიაში თითქმის სასიკვდილო განაჩენს უდრიდა."}
{"text": "But instead of landing a job in a pharmaceutical company or a hospital, I found myself drawn to a different kind of lab, working with a different kind of patient -- a patient whose illness was so serious it impacted every single person in my country; a patient who needed to get healthy fast.\tნაცვლად იმისა, რომ სამსახური ფარმაცევტულ კომპანიაში ან საავადმყოფოში დამეწყო, აღმოვაჩინე, რომ სულ სხვა სახის ლაბორატორია მიზიდავდა, რომელიც განსხვავებული ტიპის პაციენტთან მუშაობდა. პაციენტთან, რომელთა დაავადება იმდენად სერიოზული იყო, რომ ჩემი ქვეყნის თითოეულ მოქალაქეზე აისახებოდა; პაციენტი, რომელსაც ესაჭიროებოდა სწრაფი განკურნება."}
{"text": "That patient was my government.\tეს პაციენტი, ჩემი მთავრობა იყო."}
{"text": "(Laughter) See, many of us will agree that lots of governments are unhealthy today.\t(სიცილი) ბევრი თქვენგანი დამეთანხმება, რომ დღეს მთავრობების უმრავლესობა ავადაა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) And Kenya was no exception.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) არც კენია იყო გამონაკლისი."}
{"text": "When I returned to Kenya in 2014, there was 17 percent youth unemployment.\t2014 წელს, როცა კენიაში დავბრუნდი ახალგაზრდების უმუშევრობა 17% იყო."}
{"text": "And Nairobi, the major business hub, was rated 177th on the quality of living index.\tნაირობი, მსხვილი ბიზნეს-ცენტრი, ცხოვრების ხარისხის ინდექსის მიხედვით 177-ე ადგილზე იყო."}
{"text": "It was bad.\tძალიან ცუდი იყო."}
{"text": "Now, an economy is only as healthy as the entities that make it up.\tეკონომიკა იმდენად ჯანმრთელია, რამდენადაც მისი შემადგენელი უწყებები."}
{"text": "So when government -- one of its most vital entities -- is weak or unhealthy, everyone and everything suffers.\tამდენად როცა მთავრობა, მისი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ერთეული, არის სუსტი, ან არაჯანსაღი, ყველა და ყველაფერი ზარალდება."}
{"text": "Sometimes you might put a Band-Aid in place to try and temporarily stop the pain.\tზოგჯერ, ტკივილის დროებით შესაჩერებლად, მტკივან ადგილზე შეიძლება \"პლასტირი დაიკრათ\""}
{"text": "Maybe some of you here have participated in a Band-Aid operation to an African country -- setting up alternative schools, building hospitals, digging wells -- because governments there either weren't or couldn't provide the services to their citizens.\tშეიძლება ზოგი თქვენგანი მონაწილეობდა \"პლასტირის დაკრობის\" ოპერაციაში აფრიკის ქვეყნებში... ალტერნატიული სკოლების და საავადმყოფოების აშენებაში, ჭების ამოთხრაში, რადგან ადგილობრივ მთავრობები თავიანთ მოქალაქეებს, არ, ან ვერ აწვდიდნენ ამ სერვისებს."}
{"text": "We all know this is a temporary solution.\tეს პრობლემის დროებითი გადაწყვეტაა."}
{"text": "There are just some things Band-Aids can't fix, like providing an environment where businesses feel secure that they'll have an equal opportunity to be able to run and start their businesses successfully.\tარსებობს რაღაც, რასაც \"პლასტირი\" ვერ უშველის. მაგალითად, ისეთი გარემოს შექმნა, სადაც ბიზნესი თავს უსაფრთხოდ იგრძნობს და ექნება თანაბარი შესაძლებლობა დაიწყოს და წარმატებით აწარმოოს საქმე."}
{"text": "Or there are systems in place that would protect the private property that they create.\tან ისეთი სისტემის არსებობა, რომელიც დაიცავს მათ მიერ შექმნილ კერძო საკუთრებას."}
{"text": "I would argue, only government is capable of creating these necessary conditions for economies to thrive.\tგარწმუნებთ, რომ მხოლოდ მთავრობას შეუძლია შექმნას აუცილებელი პირობები ეკონომიკის განვითარებისთვის."}
{"text": "Economies thrive when business are able to quickly and easily set up shop.\tეკონომიკა ყვავის, როცა ბიზნესს შეუძლია მარტივად და სწრაფად გახსნას მაღაზიები."}
{"text": "Business owners create new sources of income for themselves, new jobs get added into the economy and then more taxes are paid to fund public projects.\tბიზნესმენები იქმნიან შემოსავლის ახალ წყაროს, იქმნება ახალი სამუშაო ადგილები და მეტი გადასახადით მეტი საჯარო პროექტის დაფინანსებაა შესაძლებელი."}
{"text": "New business is good for everyone.\tახალ ბიზნესს ყველასთვის სიკეთე მოაქვს."}
{"text": "And it's such an important measure of economic growth, the World Bank has a ranking called the \"Ease of Doing Business Ranking,\" which measures how easy or difficult it is to start a business in any given country.\tის ეკონომიკური ზრდის მნიშვნელოვანი საზომია. მსოფლიო ბანკს აქვს რეიტინგი სახელად: „ბიზნესის კეთების სიმარტივე“, რომელიც ზომავს, თუ რამდენად რთული ან ადვილი მოცემულ ქვეყანაში ბიზნესის დაწყება."}
{"text": "And as you can imagine, starting or running a business in a country with an ailing government -- almost impossible.\tროგორც მიხვდით, ქვეყანაში, სადაც მთავრობა არაჯანსაღია, ბიზნესის დაწყება თითქმის შეუძლებელია."}
{"text": "The President of Kenya knew this, which is why in 2014, he came to our lab and asked us to partner with him to be able to help Kenya to jump-start business growth.\tკენიის პრეზიდენტმა ეს იცოდა და ამიტომაც 2014 წელს ჩვენ ლაბორატორიაში პარტნიორობის შემოთავაზებით მოვიდა, მას კენიაში ბიზნესის ნახტომისებური ზრდის მიღწევა სურდა."}
{"text": "He set an ambitious goal: he wanted Kenya to be ranked top 50 in this World Bank ranking.\tმან ამბიციური მიზანი დაისახა: კენია მსოფლიო ბანკის რეიტინგში 50 საუკეთესოთა შორის უნდა მოხვედრილიყო."}
{"text": "In 2014 when he came, Kenya was ranked 136 out of 189 countries.\t2014-ში, როცა ის მოვიდა, კენია 189 ქვეყნიდან 136-ე ადგილზე იყო."}
{"text": "We had our work cut out for us.\tჩვენთვის ზედგამოჭრილი საქმე გამოგვიჩნდა."}
{"text": "Fortunately, he came to the right place.\tსაბედნიეროდ, ის სწორ ადგილას მოვიდა."}
{"text": "We're not just a Band-Aid kind of team.\tჩვენ არ ვართ ჯგუფი, რომელიც პრობლემას დროებით აგვარებს."}
{"text": "We're a group of computer scientists, mathematicians, engineers and a cancer researcher, who understood that in order to cure the sickness of a system as big as government, we needed to examine the whole body, and then we needed to drill down all the way from the organs, into the tissues, all the way to single cells, so that we could properly make a diagnosis.\tჩვენ ვართ კომპიუტერული მეცნიერების, მათემატიკოსების, ინჟინრების და კიბოს მკვლევარისგან შემდგარი ჯგუფი, რომელსაც ესმის, რომ მთავრობისნაირი დიდი სისტემის განკურნებისთვის საჭიროა, როგორც მთელი ორგანიზმის, ასევე თითოეული ორგანოს, ქსოვილის და უჯრედის შესწავლაც კი, რათა შევძლოთ სათანადო დიაგნოზის დასმა."}
{"text": "So with our marching orders from the President himself, we embarked on the purest of the scientific method: collecting data -- all the data we could get our hands on -- making hypotheses, creating solutions, one after the other.\tამგვარად, თვით პრეზიდენტის დავალებით, ჩვენ შევუდექით წმინდა მეცნიერული მეთოდის გამოყენებას: მონაცემთა შეგროვებას. ნებისმიერი მონაცმის, რაზეც ხელი მიგვიწვდებოდა, ჰიპოთეზების ჩამოყალიბებას, გადაწყვეტის გზების, ერთი მეორეს მიყოლებით გამონახვას."}
{"text": "So we met with hundreds of individuals who worked at government agencies, from the tax agency, the lands office, utilities company, the agency that's responsible for registering companies, and with each of them, we observed them as they served customers, we documented their processes -- most of them were manual.\tშევხვდით სამთავრობო უწყებებში დასაქმებულ ასობით ადამიანს, დაწყებული საგადასახადო ორგანოდან, მიწის, კომუნალური კომპანიებით და კომპანიების მარეგისტრირებელი სააგენტოებით დამთავრებული. თითოეულთან ერთად ვაკვირდებოდით, თუ როგორ ემსახურებოდნენ მომხმარებლებს. ეს პროცესები დოკუმენტურად აღვბეჭდეთ, რაც ძირითადად ხელით გაკეთდა."}
{"text": "We also just went back and looked at a lot of their previous paperwork to try and really understand; to try and diagnose what bodily malfunctions had occurred that lead to that 136th spot on the World Bank list.\tასევე გადავხედეთ გასული წლების ძალიან ბევრ დოკუმენტს. ვცდილობდით ეს პროცესები კარგად გაგვეგო; დაგვესვა დიაგნოზი, სხეულის რომელი ნაწილის დაზიანებამ გამოიწვია მსოფლიო ბანკის რეიტინგში 136-ე ადგილი."}
{"text": "What did we find?\tრა აღმოვაჩინეთ?"}
{"text": "Well, in Kenya it was taking 72 days for a business owner to register their property, compared to just one day in New Zealand, which was ranked second on the World Bank list.\tკენიაში ბიზნესმენს, საკუთარი ქონების დასარეგისტრირებლად 72 დღე სჭირდებოდა. ახალ ზელანდიასთან შედარებით, სადაც 1 დღე იყო საჭირო, რომელიც მსოფლიო ბანკის რეიტინგში მე-2 ადგილზეა."}
{"text": "It took 158 days to get a new electric connection.\t158 დღე იყო საჭირო ახალი ელექტროგაყვანილობისთვის."}
{"text": "In Korea it took 18 days.\tკორეაში ამას 18 დღე სჭირდებოდა."}
{"text": "If you wanted to get a construction permit so you could put up a building, in Kenya, it was going to take you 125 days.\tკენიაში მშენებლობის ნებართვის მისაღებად. შენობის მშენებლობის დასაწყებად, საჭირო იყო 125 დღე,"}
{"text": "In Singapore, which is ranked first, that would only take you 26 days.\tსინგაპურში, რომელიც რეიტინგით 1 ადგილზეა, ეს წაგართმევდათ მხოლოდ 26 დღეს."}
{"text": "God forbid you had to go to court to get help in being able to settle a dispute to enforce a contract, because that process alone would take you 465 days.\tღმერთმა ნუ ქნას, სასამართლოსთვის მიმართვა დაგჭირვებოდათ, კონტრაქტის პირობების შესრულების უზრულველსაყოფად, რადგან მხოლოდ ეს პროცესი წაიღებდა 465 დღეს."}
{"text": "And if that wasn't bad enough, you would lose 40 percent of your claim in just fees -- legal fees, enforcement fees, court fees.\tუფრო მეტიც, ზარალის ანაზღაურებიდან 40%-ს დახარჯავდით გადასახადებში... იურიდიულ, აღსრულების და სასამართლოს მოსაკრებლებში."}
{"text": "Now, I know what you're thinking: for there to exist such inefficiencies in an African country, there must be corruption.\tვიცი ახლა რასაც ფიქრობთ: აფრიკულ ქვეყანაში მსგავსი არაეფექტურობის საფუძველი კორუფცია უნდა იყოს."}
{"text": "The very cells that run the show must be corrupt to the bone.\tამ პროცესში მონაწილე ყველა \"უჯრედი\" ბოლომდე კორუმპირებული უნდა იყოს."}
{"text": "I thought so, too, actually.\tმეც სწორედ ასე ვფიქრობდი."}
{"text": "When we started out, I thought I was going to find so much corruption, I was literally going to either die or get killed in the process.\tროცა ვიწყებდით, ვფიქრობდი, რომ იმხელა კორუფციას წავაწყდებოდი, რომ ან მოვკდებოდი, ან პროცესში მომკლავდნენ."}
{"text": "(Laughter) But when we dug deeper, we didn't find corruption in the classic sense: slimy gangsters lurking in the darkness, waiting to grease the palms of their friends.\t(სიცილი) თუმცა, რაც უფრო ვუღრმავდებოდით, ვერ ვპოულობდით კორუფციას, მისი კლასიკური გაგებით სიბნელეში ჩასაფრებულ, თაღლით განგსტერებს, მეგობრებისგან ქრთამის მომლოდინეებს."}
{"text": "What we found was an overwhelming sense of helplessness.\tერთადერთი რაც ჩვენ აღმოვაჩინეთ იყო უმწეობის დაუძლეველი გრძნობა."}
{"text": "Our government was sick, because government employees felt helpless.\tჩვენი მთავრობა ავად იყო, რადგანაც საჯარო მოხელეები თავს უმწეოდ გრძნობდნენ."}
{"text": "They felt that they were not empowered to drive change.\tისინი ფიქრობდნენ, რომ არ შეეძლოთ ცვლილებების განხორციელება."}
{"text": "And when people feel stuck and helpless, they stop seeing their role in a bigger system.\tროცა ადამიანებმა თავი უძლურად იგრძნეს, საკუთარი როლი დიდ სისტემაში ვეღარ დაინახეს."}
{"text": "They start to think the work they do doesn't matter in driving change.\tდაიწყეს ფიქრი, რომ მათ საქმიანობას ცვლილების დაწყებასთან კავშირი არ ჰქონდა."}
{"text": "And when that happens, things slow down, fall through the cracks and inefficiencies flourish.\tდა როცა ასე ხდება, ყველაფერი ნელდება, ბზარებში უჩინარდება და არაეფექტურობა ყვავის."}
{"text": "Now imagine with me, if you had a process you had to go through -- had no other alternative -- and this process was inefficient, complex and very, very slow.\tახლა ჩემთან ერთად წარმოიდგინეთ, რომ მსგავსი პროცესები უნდა გაიაროთ. არ გაქვთ სხვა ალტერნატივა. ეს პროცესი არაეფექტური, რთული და ძალიან, ძალიან ნელია."}
{"text": "What would you do?\tრას გააკეთებდით?"}
{"text": "I think you might start by trying to find somebody to outsource it to, so that they can just take care of that for you.\tვფიქრობ, გარე კონტრაქტორების მოძიებას დაიწყებდით ვინც მოგიგვარებდათ ყველაფერს."}
{"text": "If that doesn't work, maybe you'd consider paying somebody to just \"unofficially\" take care of it on your behalf -- especially if you thought nobody was going to catch you.\tთუ ეს არ იმუშავებდა, ალბათ გადაუხდიდით ვინმეს, ვინც \"არაოფიციალურად\" მოგიგვარებდათ საქმეებს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა იფიქრებდით რომ ვერავინ დაგიჭერდათ."}
{"text": "Not out of malice or greed, just trying to make sure that you get something to work for you so you can move on.\tარა ბოროტი განზრახვის ან სიხარბის გამო, უბრალოდ რომ დარწმუნებულიყავით, რომ საქმე გაკეთდებოდა და შეძლებდით გაგეგრძელებინათ სვლა."}
{"text": "Unfortunately, that is the beginning of corruption.\tსამწუხაროდ, ეს არის კორუფციის დასაწყისი."}
{"text": "And if left to thrive and grow, it seeps into the whole system, and before you know it, the whole body is sick.\tზრდას და აყვავებას მიბარებული ის გაჟონავს მთელ სისტემაში და სანამ შეიტყობთ, მთელი სხეული ინფიცირდება."}
{"text": "Knowing this, we had to start by making sure that every single stakeholder we worked with had a shared vision for what we wanted to do.\tამის ცოდნამ საშუალება მოგვცა დავრწმუნებულიყავით, რომ ყველა დაინტერესებული მხარე იზიარებდა იმას, რისი გაკეთებაც გვსურდა."}
{"text": "So we met with everyone, from the clerk whose sole job is to remove staples from application packets, to the legal drafters at the attorney general's office, to the clerks who are responsible for serving business owners when they came to access government services.\tშევხვდით ყველას, დაწყებული სააპლიკაციო პაკეტებიდან სამაგრების მომხსნელი მუშაკიდან, გენ. პროკურორის კანცელარიაში იურიდიული დოკუმენტების შემდგენით და იმ მუშაკებით დასრულებული, რომელთა პასუხისმგებლობა ბიზნესმენების მომსახურება იყო."}
{"text": "And with them, we made sure that they understood how their day-to-day actions were impacting our ability as a country to create new jobs and to attract investments.\tდა მათთან ერთად, ჩვენ დავრწმუნდით, რომ მათ ესმოდათ ყოველდღიური საქმიანობით როგორ ახდენდნენ გავლენას ქვეყნის შესაძლებლობაზე სამუშაო ადგილების შექმნასა და ინვესტიციების მოზიდვაზე."}
{"text": "No one's role was too small; everyone's role was vital.\tარავის წვლილი არ იყო მცირე; ყველას როლი უმნიშვნელოვანესი იყო."}
{"text": "Now, guess what we started to see?\tაბა გამოიცანით რა ცვლილებები დავინახეთ?"}
{"text": "A coalition of government employees who are excited and ready to drive change, began to grow and form.\tსაჯარო მოხელეებმა დაიწყეს კოალიციების ფორმირება და ზრდა და აღტაცებულები მზად იყვნენ წამოეწყოთ ცვლილებები."}
{"text": "And together we started to implement changes that impacted the service delivery of our country.\tერთად დავიწყეთ ცვლილებების განხორციელება, რომლბმაც გავლენა იქონია ქვეყანაში მომსახურების მიწოდებაზე."}
{"text": "The result?\tრა მივიღეთ შედეგად?"}
{"text": "In just two years, Kenya's ranking moved from 136 to 92.\tსულ რაღაც 2 წელიწადში, კენიამ 136-დან 92-ე ადგილზე გადაინაცვლა."}
{"text": "(Applause) And in recognition of the significant reforms we've been able to implement in such a short time, Kenya was recognized to be among the top three global reformers in the world two years in a row.\t(აპლოდისმენტები) მნიშვნელოვანი რეფორმების გათვალისწინებით, რომელთა განხორციელებაც შევძელით ასეთ მოკლე დროში, კენია, მსოფლიო რეფორმატორების საუკეთესო სამეულში ზედიზედ ორჯერ მოხვდა."}
{"text": "(Applause) Are we fully healthy?\t(აპლოდისმენტები) სრულიად გამოვჯანმრთელდით?"}
{"text": "No.\tარა."}
{"text": "We have some serious work still to do.\tჯერ კიდევ მნიშვნელოვანი სამუშაოები გვაქვს განსახორციელებელი."}
{"text": "I like to think about these two years like a weight-loss program.\tამ 2 წელიწადს წონის კლების პროგრამას ვადარებ."}
{"text": "(Laughter) It's that time after months of hard, grueling work at the gym, and then you get your first time to weigh yourself, and you've lost 20 pounds.\t(სიცილი) სპორტდარბაზში რამდენიმე თვიანი მძიმე და დამღლელი შრომის შემდეგ პირველად რომ იწონები და 10 კილო გაქვს დაკლებული."}
{"text": "You're feeling unstoppable.\tამ დროს გრძნობ, რომ ვერაფერი შეგაჩერებს."}
{"text": "Now, some of you may think this doesn't apply to you.\tზოგიერთი თქვენგანი ალბათ ფიქრობს, რომ ეს თქვენ არ გეხებათ."}
{"text": "You're not from Kenya.\tთქვენ არ ხართ კენიიდან."}
{"text": "You don't intend to be an entrepreneur.\tარ აპირებთ მეწარმეობას."}
{"text": "But think with me for just a moment.\tმაგრამ ერთი წუთით დაფიქრდით"}
{"text": "When is the last time you accessed a government service?\tბოლოს როდის დაგჭირდათ სახელმწიფო სერვისი?"}
{"text": "Maybe applied for your driver's license, tried to do your taxes on your own.\tმაგალითად მართვის მოწმობის ასაღებად, ან გადასახადების გადახდისთვის."}
{"text": "It's easy in this political and global economy to want to give up when we think about transforming government.\tამ პოლიტიკური და გლობალური ეკონომიკის პირობებში, მმართველობის შეცვლაზე ფიქრისას მარტივია დანებება."}
{"text": "We can easily resign to the fact or to the thinking that government is too inefficient, too corrupt, unfixable.\tჩვენ მარტივად შეგვიძლია შევეგუოთ ფაქტს ან ვიფიქროთ, რომ მთავრობა ზედმეტად არაეფექტურია, ზედმეტად კორუმპირებულია, შეუძლებელია მისი შეცვლა."}
{"text": "We might even rarely get some key government responsibilities to other sectors, to Band-Aid solutions, or to just give up and feel helpless.\tჩვენ ხანდახან შეიძლება მთავრობის ზოგიერთი პასუხისმგებლობა სხვა სექტორს გადავულოცოთ, ან ვიპოვოთ პრობლემების დროებით გადაწყვეტის გზები, ან უბრალოდ დავნებდეთ, თავი უძლურად ვიგრძნოთ."}
{"text": "But just because a system is sick doesn't mean it's dying.\tთუმცა, როცა სისტემა ავადაა, ეს არ ნიშნავს, რომ ის კვდება."}
{"text": "We cannot afford to give up when it comes to the challenges of fixing our governments.\tჩვენ არ გვაქვს დანებების ფუფუნება, როცა საქმე მთავრობების გამოსწორებას ეხება."}
{"text": "In the end, what really makes a government healthy is when healthy cells -- that's you and I -- get to the ground, roll up our sleeves, refuse to be helpless and believe that sometimes, all it takes is for us to create some space for healthy cells to grow and thrive.\tსაბოლოოდ, რაც მთავრობას მართლაც აჯანსაღებს არის პროცესი, როცა ჯანმრთელი უჯრედები... თქვენ და მე... გავდივართ ადგილებზე, ვიკაპიწებთ სახელოებს, უარს ვამბობთ უმწეო მდგომარეობაზე და გვწამს, რომ ზოგჯერ, მხოლოდ ის მოგვეთხოვება, რომ ირგვლივ ჯანსაღი გარემო შევქმნათ, სხვა ჯანსაღი უჯრედების ზრდისა და განვითარებისთვის."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "We're going to share a lot of secrets today, you and I, and in doing so, I hope that we can lift some of the shame many of us feel about sex.\tდღეს, თქვენ და მე, ბევრ საიდუმლოს გავუზიარებთ ერთმანეთს. ვიმედოვნებ, ეს ნაწილობრივ მოგვიხსნის სირცხვილის იმ შეგრძნებას, რომელიც ბევრ ჩვენგანს აქვს სექსთან დაკავშირებით."}
{"text": "How many here have ever been catcalled by a stranger?\tრამდენი თქვენგანისთვის მიუმართავს სტვენით, ან შეძახილებით ოდესმე უცნობს?"}
{"text": "Lots of women.\tუამრავი ქალისთვის."}
{"text": "For me, the time I remember best is when that stranger was a student of mine.\tმე პირადად, ყველაზე კარგად ის შემთხვევა მახსოვს, როდესაც ეს უცნობი ჩემი სტუდენტი იყო."}
{"text": "He came up to me after class that night and his words confirmed what I already knew: \"I am so sorry, professor.\tის ჩემთან იმავე საღამოს ლექციის შემდეგ მოვიდა, და მისმა ნათქვამმა დაადასტურა ის, რაც უკვე ვიცოდი: \"ძალიან ვწუხვარ, პროფესორო,"}
{"text": "If I had known it was you, I would never have said those things.\"\tრომ მცოდნოდა ეს თქვენ იყავით, არასოდეს ვიტყოდი ასეთ რამეებს\"."}
{"text": "(Laughter) I wasn't a person to him until I was his professor.\t(სიცილი) მე მისთვის პიროვნება არ ვიყავი, სანამ მისი პროფესორი არ გავხდი."}
{"text": "This concept, called objectification, is the foundation of sexism, and we see it reinforced through every aspect of our lives.\tეს ცნება, რომელსაც ობიექტივაცია ეწოდება, სექსიზმის ფუნდამენტია და მის გაძლიერებას, ჩვენი ცხოვრების ყოველ ასპექტში ვხედავთ."}
{"text": "We see it in the government that refuses to punish men for raping women.\tამას ვხედავთ მთავრობაში, რომელიც უარს ამბობს კაცები დასაჯოს ქალის გაუპატიურებისათვის."}
{"text": "We see it in advertisements.\tვხედავთ რეკლამებში."}
{"text": "How many of you have seen an advertisement that uses a woman's breast to sell an entirely unrelated product?\tრამდენს გაქვთ ნანახი რეკლამა, რომელიც ქალის მკერდს იყენებს სრულიად შეუსაბამო პროდუქტის გასაყიდად?"}
{"text": "Or movie after movie after movie that portrays women as only love interests?\tან ფილმი-ფილმზე, რომელიც ქალებს, როგორც მხოლოდ სასიყვარულო ინტერესის საგანს ასახავს."}
{"text": "These examples might seem inconsequential and harmless, but they're insidious, slowly building into a culture that refuses to see women as people.\tეს მაგალითები შეიძლება უშედეგოდ და უვნებლად ჩანდეს, მაგრამ ისინი მზაკვრულია, და ნელ-ნელა ისეთ კულტურად ყალიბდება, რომელიც ქალს არ აღიქვამს ადამიანად."}
{"text": "We see this in the school that sends home a 10-year-old girl because her clothes were a distraction to boys trying to learn, or the government that refuses to punish men for raping women over and over, or the woman who is killed because she asked a man to stop grinding on her on the dance floor.\tჩვენ ამას ვხედავთ სკოლაში, რომელიც 10 წლის გოგონას სახლში აბრუნებს, რადგან მისი სამოსი ყურადღებას უფანტავს ბიჭებს, რომლებიც სწავლას ცდილობენ. ან მთავრობაში, რომელიც ისევ და ისევ არ სჯის კაცებს, ქალების გაუპატიურებისათვის. ან როცა კლავენ ქალს, რადგან მან საცეკვაო მოედანზე კაცს სთხოვა შეეწყვიტა მისი შეწუხება."}
{"text": "Media plays a large role in perpetuating the objectification of women.\tმედიას დიდი როლი აკისრია ქალის ობიექტივაციის უკვდავყოფაში."}
{"text": "Let's consider the classic romantic comedy.\tგანვიხილოთ კლასიკური რომანტიკული კომედიები."}
{"text": "We're typically introduced to two kinds of women in these movies, two kinds of desirable women, anyway.\tამ ფილმებში, ჩვენ როგორც წესი ორი სახის ქალს წარმოგვიდგენენ, ორი სახის, მინიმუმ სასურველ ქალს."}
{"text": "The first is the sexy bombshell.\tპირველი მათგანი სექსბომბაა."}
{"text": "This is the unbelievably gorgeous woman with the perfect body.\tეს არის არაჩვეულებრივად ლამაზი ქალი სრულყოფილი სხეულით."}
{"text": "Our leading man has no trouble identifying her and even less trouble having sex with her.\tჩვენი მთავარი გმირი მამაკაცი, მას უპრობლემოდ ამჩნევს და კიდევ ნაკლები პრობლემა აქვს სექსი ჰქონდეს მასთან."}
{"text": "The second is our leading lady, the beautiful but demure woman our leading man falls in love with despite not noticing her at first or not liking her if he did.\tმეორე მათგანი, მთავარი გმირი ქალია. ლამაზი, მაგრამ მოკრძალებული ქალი, რომელიც მთავარ გმირ მამაკაცს უყვარდება მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად მას ვერ ამჩნევს, ან თუ შეამჩნია, არ მოსწონს."}
{"text": "The first is the slut.\tპირველი ქალი მსუბუქი ყოფაქცევისაა."}
{"text": "She is to be consumed and forgotten.\tიმისათვისაა, რომ მოიხმარო და დაივიწყო."}
{"text": "She is much too available.\tის მეტისმეტად ხელმისაწვდომია."}
{"text": "The second is desirable but modest, and therefore worthy of our leading man's future babies.\tმეორე მათგანი სასურველი, მაგრამ მოკრძალებულია, ამიტომაც ღირსია მთავარი გმირის მომავალი შვილების დედა გახდეს."}
{"text": "Marriage material.\tცოლად მოსაყვანი ქალია."}
{"text": "We're actually told that women have two roles, but these two roles have a difficult time existing within the same woman.\tჩვენ გვეუბნებიან, რომ ქალს ორი როლი აქვს, მაგრამ ამ ორი როლის ერთ ქალში შეთავსება ჭირს."}
{"text": "On the rare occasion that I share with a new acquaintance that I study sex, if they don't end the conversation right then, they're usually pretty intrigued.\tზოგჯერ, როცა ახალ ნაცნობს ვუზიარებ, რომ მე სექსს შევისწავლი, ან საუბარს დაუყოვნებლივ ასრულებენ, ან საკმაოდ დაინტერესებულები არიან ხოლმე."}
{"text": "\"Oh. Tell me more.\"\t\"ოჰ, უფრო მეტი მომიყევი\"."}
{"text": "So I do.\tდა ასეც ვაკეთებ."}
{"text": "\"I'm really interested in studying the sexual behaviors of pregnant and postpartum couples.\"\t\"ჩემი ინტერესის საგანია შვილის მომლოდინე და მშობიარობის შემდგომი წყვილების სექსუალური ქცევის შესწავლა\"."}
{"text": "At this point I get a different kind of response.\tრაზეც სულ სხვა პასუხს ვიღებ."}
{"text": "(Laughter) \"Oh. Huh.\t(სიცილი) \"ოჰ, ჰმ,"}
{"text": "Do pregnant people even have sex?\tორსულ ქალებს სექსი აქვთ საერთოდ?"}
{"text": "Have you thought about studying sexual desire or orgasms?\tსექსუალური სურვილების, ან ორგაზმის შესწავლაზე არ გიფიქრია?"}
{"text": "That would be interesting, and sexy.\"\tეს საინტერესო და სექსუალური იქნებოდა\"."}
{"text": "Tell me. What are the first words that come to mind when you picture a pregnant woman?\tმითხარით, პირველი რა სიტყვა მოგდით თავში, როდესაც ორსულ ქალს წარმოიდგენთ?"}
{"text": "I asked this question in a survey of over 500 adults, and most responded with \"belly\" or \"round\" and \"cute.\"\tეს კითხვა გამოკითხვისას 500-ზე მეტ ზრდასრულს დავუსვი და უმეტესმა მიპასუხა \"ღიპი\" ან \"მრგვალი\" და \"საყვარელი\"."}
{"text": "This didn't surprise me too much.\tეს ძალიანაც არ გამკვირვებია."}
{"text": "What else do we label as cute?\tკიდევ რას ვეძახით საყვარელს?"}
{"text": "Babies. Puppies. Kittens.\tბავშვებს, ლეკვებს, კნუტებს,"}
{"text": "The elderly. Right?\tმოხუცებს, არა?"}
{"text": "(Laughter) When we label an adult as cute, though, we take away a lot of their intelligence, their complexity.\t(სიცილი) როდესაც ზრდასრულ ადამიანს საყვარელს ვეძახით, ჩვენ ვართმევთ მას ინტელექტის და პიროვნული სირთულის დიდ ნაწილს."}
{"text": "We reduce them to childlike qualities.\tჩვენ ისინი ბავშვის დონემდე დაგვყავს."}
{"text": "I also asked heterosexual men to imagine a woman that they're partnered with is pregnant, and then asked women to imagine that they are pregnant, and then tell me the first words that come to mind when they imagine having sex.\tასევე ჰეტეროსექსუალ კაცებს ვკითხე, წარმოედგინათ რომ მათი პარტნიორი ქალი ორსულადაა. შემდეგ ქალებს ვთხოვეთ წარმოედგინათ, რომ ორსულად არიან. შემდეგ კი, ეთქვათ პირველი სიტყვები, რაც თავში მოუვიდოდათ, როდესაც სქესობრივ აქტს წარმოიდგენენ."}
{"text": "Most of the responses were negative.\tუმეტესი პასუხი ნეგატიური იყო."}
{"text": "\"Gross.\"\t\"საზიზღრობა\""}
{"text": "\"Awkward.\"\t\"უხერხული\""}
{"text": "\"Not sexy.\" \"Odd.\"\t\"არა სექსუალური\"; \" უცნაური\""}
{"text": "\"Uncomfortable.\"\t\"არაკომფორტული\""}
{"text": "\"How?\"\t\"როგორ?\""}
{"text": "(Laughter) \"Not worth the trouble.\" \"Not worth the risk.\"\t(სიცილი) \"პრობლემად არ ღირს\"; \"გარისკვად არ ღირს\""}
{"text": "That last one really stuck with me.\tბოლომ განსაკუთრებით დამაფიქრა."}
{"text": "We might think that because we divorce pregnant women and moms from sexuality, we are removing the constraints of sexual objectification.\tშეიძლება იფიქროთ, რომ რადგან ორსულ ქალებსა და დედებს სექსუალურობას ვაშორებთ, მათ სექსუალურ ობიექივაციასაც ვაცილებთ"}
{"text": "They experience less sexism. Right?\tდა ისინი ნაკლებ სექსიზმს განიცდიან, არა?"}
{"text": "Not exactly.\tმთლად ასე არაა."}
{"text": "What happens instead is a different kind of objectification.\tამის ნაცვლად სხვა ტიპის ობიექივაციას აქვს ადგილი."}
{"text": "In my efforts to explain this to others, one conversation led to the Venus of Willendorf, a Paleolithic figurine scholars assumed was a goddess of love and beauty, hence the name Venus.\tერთხელ, როცა სხვებისთვის ამის ახსნას ვცდილობდი, ვილენდორფის ვენერამდე მივედი, პალეოლითის ფიგურამდე, რომელსაც მეცნიერები სიყვარულისა და სილამაზის ქალღმერთად მიიჩნევდნენ, რის გამოც ვენერა დაერქვა."}
{"text": "This theory was later revised, though, when scholars noted the sculptor's obvious focus on the figurine's reproductive features: large breasts, considered ideal for nursing; a round, possibly pregnant belly; the remnants of red dye, alluding to menstruation or birth.\tთუმცა, თეორია მოგვიანებით გადაიხედა, როდესაც მეცნიერებმა შეამჩნიეს, რომ მოქანდაკე აშკარად რეპროდუქციულ თვისბებეზე ამახვილებდა ყურადღებას: დიდი მკერდი, იდეალურად მიიჩნეოდა მეძუძურებისთვის; მრგვალი მუცელი, სავარაოდოდ ორსულობის გამო; წითელი საღებავის ნარჩენები მენსტრუაციაზე, ან მშობიარობაზე მიუთითებდა."}
{"text": "They also assumed that she was meant to be held or placed lying down because her tiny feet don't allow her to be freestanding.\tმათ ასევე ივარაუდეს, რომ ის ხელში ასაყვანად ან დასაწოლად იყო შექმნილი, რადგან მომცრო ტერფების გამო, ის ფეხზე ვერ დადგებოდა."}
{"text": "She also had no face.\tმას ასევე არ ჰქონდა სახე."}
{"text": "For this reason, it was assumed that she was a representation of fertility and not a portrait of a person.\tამ მიზეზის გამო მიიჩნიეს, რომ ნაყოფიერების სიმბოლო იყო და არა პიროვნების გამოხატულება."}
{"text": "She was an object.\tის იყო ობიექტი."}
{"text": "In the history of her interpretation, she went from object of ideal beauty and love to object of reproduction.\tმისი ინტერპრეტაციის ისტორიაში, ის იდეალური სილამაზისა და სიყვარულის ობიექტიდან, რეპროდუქციის ობიექტად გადაიქცა."}
{"text": "I think this transition speaks more about the scholars who have interpreted her purpose than the actual purpose of the figurine herself.\tვფიქრობ, ეს გადაქცევა, იმ მეცნიერებზე უფრო მეტს ამბობს, რომლებმაც მის დანიშნულებას ინტერპრეტაცია გაუკეთეს, ვიდრე თავად ფიგურის ნამდვილ დანიშნულებაზე."}
{"text": "When a woman becomes pregnant, she leaves the realm of men's sexual desire and slides into her reproductive and child-rearing role.\tროდესაც ქალი ორსულდება, ის კაცის სექსუალური სურვილის სამეფოს ტოვებს და გადაინაცვლებს რეპროდუქციულ და ბავშვის აღმზრდელის როლში."}
{"text": "In doing so, she also becomes the property of the community, considered very important but only because she's pregnant. Right?\tამ დროს, ის საზოგადოების საკუთრება ხდება და მიიჩნევა ძალიან მნიშვნელოვნად, მხოლოდ იმიტომ რომ ის ორსულადაა."}
{"text": "I've taken to calling this the Willendorf effect, and once again we see it reinforced in many aspects of her life.\tამას ვილენდორფის ეფექტს ვეძახი და კიდევ ერთხელ, ჩვენ ამის გაძლიერებას მისი ცხოვრების ყველა ასპექტში ვხედავთ."}
{"text": "Has anyone here ever been visibly pregnant?\tვინმე თქვენგანი შესამჩნევად ორსული ყოფილა?"}
{"text": "(Laughter) Yeah. Lots of you, right?\t(სიცილი) კარგი, ბევრი თქვენგანი, არა?"}
{"text": "So how many of you ever had a stranger touch your belly during pregnancy, maybe without even asking your permission first?\tრამდენ თქვენგანს შეგხებიათ უცნობი მუცელზე ორსულობისას, შეიძლება კითხვის გარეშეც კი?"}
{"text": "Or told what you can and cannot eat by somebody who is not your doctor, your medical care provider?\tან რამდენს მოგისმენიათ რჩევები იმაზე, თუ რისი ჭამა შეგიძლიათ და რისი არა, ვიღაცისგან, ვინც თქვენი არც ექიმია და არც სამდიცინო კონსულტანტი?"}
{"text": "Or asked private questions about your birth plan?\tან პირადული კითხვები დაუსვამს თქვენი მშობიარობის გეგმების შესახებ?"}
{"text": "And then told why those choices are all wrong?\tდა შემდეგ აუხსნია რატომაა ყველა ეს არჩევანი არასწორი?"}
{"text": "Yeah, me too.\tდიახ, ჩემთვისაც."}
{"text": "Or had a server refuse to bring you a glass of wine?\tან რამდენისთვის უთქვამთ ღვინით მომსახურებაზე უარი?"}
{"text": "This one might give you pause, I know, but stay with me.\tამან შეიძლება შეგაფიქრიანოთ, მაგრამ მომისმინეთ."}
{"text": "This is a huge secret.\tეს უდიდესი საიდუმლოა."}
{"text": "It is actually safe to drink in moderation during pregnancy.\tსინამდვილეში ორსულობისას ზომიერად დალევა უსაფრთხოა."}
{"text": "Many of us don't know this because doctors don't trust pregnant women with this secret -- (Laughter) especially if she's less educated or a woman of color.\tბევრმა ჩვენგანმა ეს არ იცის, რადგან ექიმები არ ანდობენ ორსულ ქალებს ამ საიდუმლოს. (სიცილი) განსაკუთრებით კი, თუ ის ნაკლებად განათლებული, ან ფერადკანიანია."}
{"text": "What this tells us is, this Willendorf effect, it's also classist and racist.\tეს გვაჩვენებს, რომ ვილენდორფის ეფექტი, ასევე კლასისტური და რასისტულია."}
{"text": "It's present when the government reminds women with every new anti-choice bill that the contents of her uterus are not her own, or when an ob-gyn says, \"While it's safe to have sex during pregnancy, sometimes you never know.\tეს ხდება, როდესაც მთავრობა ქალებს ყოველ ახალი აბროტის საწინააღმდეგო კანონპროექტით შეახსენებს, რომ მისი საშვილოსნო, მისი საკუთრება არ არის; ან როდესაც მეან-გინეკოლოგი ეუბნება, \"მართალია, ორსულობისას სექსი უსაფრთხოა, მაგრამ ზოგჯერ არავინ იცის,"}
{"text": "Better safe than sorry, right?\"\tუკეთესია უსაფრთხოდ იყოთ, ვიდრე ინანოთ, არა?\""}
{"text": "She's denied basic privacy and bodily autonomy under the guise of \"be a good mother.\"\tმას ურღვევენ მისი საკუთარი სხეულის ავტონომიას \"კარგი დედობის\" არგუმენტით."}
{"text": "We don't trust her to make her own decisions.\tჩვენ მას გადაწყვეტილების მიღებას არ ვანდობთ."}
{"text": "She's cute, remember?\tგაიხსენეთ, ის საყვარელია."}
{"text": "When we tell women that sexual pleasure -- excuse me.\tროდესაც ქალებს ვეუბნებით, რომ სექსუალური სიამოვნება... უკაცრავად."}
{"text": "When we tell women that sex isn't worth the risk during pregnancy, what we're telling her is that her sexual pleasure doesn't matter.\tროდესაც ქალებს ვეუბნებით, რომ ორსულობისას სექსი რისკად არ ღირს, სინამდვილეში ვეუბნებით, რომ მისი სექსუალური სიამოვნება არაა მნიშვნელოვანი."}
{"text": "So what we are telling her is that she in fact doesn't matter, even though the needs of her fetus are not at odds with her own needs.\tანუ ფაქტიურად ვეუბნებით, რომ ის თავად უმნიშვნელოა. მიუხედავად იმისა, რომ მისი ნაყოფის საჭიროებები არ ეწინააღმდეგება მის მოთხოვნილებებს."}
{"text": "So medical providers, such as the American College of Obstetricians and Gynecologists have the opportunity to educate about the safety of sex during pregnancy.\tასე რომ, სამედიცინო დაწესებულებებს, როგორიცაა ამერიკული მეან-გინეკოლოგების კოლეჯი, აქვთ შესაძლებლობა გაანათლონ ხალხი უსაფრთხო სექსის შესახებ ორსლობისას."}
{"text": "So what do the experts say?\tმაშ, რას ამბობენ ექსპერტები?"}
{"text": "ACOG actually has no public official statement about the safety of sex during pregnancy.\tამ კოლეჯს ოფიციალური განცხადება უსაფრთხო სექსის შესახებ ურსულობისას არ გაუკეთებია."}
{"text": "Guidance from the Mayo Clinic is generally positive but presented with a caveat: \"Although most women can safely have sex throughout pregnancy, sometimes it's best to be cautious.\"\tმეიოს კლინიკის რჩევა ზოგადად დადებითია, მაგრამ თან ახლავს გაფრთხილება: \"თუმცა, ქალთა უმეტესობისთვის ორსულობისას სექსი უსაფრთხოა, ზოგჯერ უკეთესია ფრთხილად იყოთ\"."}
{"text": "Some women don't want to have sex during pregnancy, and that's OK.\tზოგ ქალს ორსულობისას სექსი არ უნდა და ეს ნორმალურია."}
{"text": "Some women do want to have sex during pregnancy, and that's OK, too.\tზოგ ქალს უნდა სექსი ორსულობისას და ესეც ნორმალურია."}
{"text": "What needs to stop is society telling women what they can and cannot do with their bodies.\tის რაც უნდა შეწყდეს, არის საზოგადოების რჩევები იმაზე, თუ რა შეუძლიათ, ან არ შეუძლიათ უქნან მათ საკუთარ სხეულს."}
{"text": "(Applause) Pregnant women are not faceless, identity-less vessels of reproduction who can't stand on their own two feet.\t(აპლოდისმენტები) ორსული ქალი უსახო, იდენტობას მოკლებული რეპროდუქციული სისხლძარღვები არ არის, რომელსაც საკუთარ, ორ ფეხზე დგომა არ შეუძლია."}
{"text": "But the truth is, the real secret is, we tell all women that their sexual pleasure doesn't matter.\tთუმცა, სინამდვილეში, ყველა ქალს ვეუბნებით, რომ მათი სექსუალური სიამოვნება არაა მნიშვნელოვანი."}
{"text": "We refuse to even acknowledge that women who have sex with women or women who don't want children even exist.\tჩვენ არც კი ვაღიარებთ ისეთი ქალების არსებობას, რომლებსაც სექსი ქალებთან აქვთ, ან რომლებსაც არ უნდათ ბავშვების ყოლა."}
{"text": "\"Oh, it's just a phase ...\t\"ოჰ, ეს უბრალოდ ეტაპია..."}
{"text": "she just needs the right man to come along.\"\tმას უბრალოდ შესაფერისი კაცი სჭირდება\"."}
{"text": "Every time a woman has sex simply because it feels good, it is revolutionary.\tყოველ ჯერზე, როდესაც ქალს სექსი მხოლოდ სიამოვნებისთვის აქვს, ეს რევოლუციაა."}
{"text": "She is revolutionary.\tეს ქალი რევოლუციონერია."}
{"text": "She is pushing back against society's insistence that she exist simply for men's pleasure or for reproduction.\tის საზოგადოებრივ ზეწოლას ეწინააღმდეგება რომელიც ამტკიცებს, რომ ის მხოლოდ კაცების სიამოვნებისთვის, ან რეპროდუქციისთვის არსებობს."}
{"text": "A woman who prioritizes her sexual needs is scary, because a woman who prioritizes her sexual needs prioritizes herself.\tქალი, რომელიც საკუთარ სექსუალურ მოთხოვნილებებს ანიჭებს უპირატესობას, საშიშია, რადგან ის ამით საკუთარ თავს ანიჭებს უპირატესობას."}
{"text": "(Applause) That is a woman demanding that she be treated as an equal.\t(აპლოდისმენტები) ეს ქალი მოითხოვს, რომ მას მოექცნენ, როგორც თანასწორს."}
{"text": "That is a woman who insists that you make room for her at the table of power, and that is the most terrifying of all because we can't make room for her without some of us giving up the extra space we hold.\tეს ქალი მოითხოვს, რომ ძალაუფლების მაგიდასთან ადგილი მისცენ და ეს ყველაზე მეტად გვაშინებს, რადგან მისთვის ადგილის მიცემა, ჩვენი ზედმეტი ადგილის დათმობას ნიშნავს."}
{"text": "(Applause) I have one last secret for you.\t(აპლოდისმენტები) თქვენთვის უკანასკნელი საიდუმლო მაქვს."}
{"text": "I am the mother of two boys and we could use your help.\tორი ბიჭის დედა ვარ. და თქვენ შეიძლება დაგვეხმაროთ."}
{"text": "Even though my boys hear me say regularly that it's important for men to recognize women as equals and they see their father modeling this, we need what happens in the world to reinforce what happens in our home.\tმიუხედავად იმისა, რომ ჩემს ბიჭებს ჩემგან სულ ესმით, რომ მნიშვნელოვანია კაცებმა ქალები თანასწორად აღიქვან და ისინი მამის ქცევაშიც ამის მაგალითს ხედავენ, საჭიროა გარემომაც გააძლიეროს ის, რაც ჩვენ სახლში ხდება."}
{"text": "This is not a men's problem or a women's problem.\tეს ქალის, ან კაცის პრობლემა არ არის,"}
{"text": "This is everyone's problem, and we all play a role in dismantling systems of inequality.\tეს ყველას პრობლემაა. და ყველა ჩვენს როლს ვასრულებთ უთანასწორო სისტემის დანგრევაში."}
{"text": "For starters, we have got to stop telling women what they can and cannot do with their bodies.\tდასაწყისისთვის, ჩვენ უნდა შევწყვიტოთ ქალისთვის იმის თქმა, თუ რა შეუძლიათ, ან არ შეუძლიათ უქნან საკუთარ სხეულს."}
{"text": "(Applause) This includes not treating pregnant women like community property.\t(აპლოდისმენტები) ამაში შედის ის, რომ არ მოვექცეთ ორსულ ქალს, როგორც საზოგადოების საკუთრებას."}
{"text": "If you don't know her, don't even ask to touch her belly.\tთუ მას არ იცნობთ, არც კი სთხოვოთ მუცელზე შეხება."}
{"text": "You wouldn't anybody else.\tთუ თქვენ არ იზამთ, არც სხვა იზამს."}
{"text": "Don't tell her what she can and cannot eat.\tარ უთხრათ რისი ჭამა შეუძლია, ან არ შეუძლია."}
{"text": "Don't ask her private details about her medical decisions.\tარ ჰკითხოთ მისი პირადი სამედიცინო გადაწყვეტილებების შესახებ."}
{"text": "This also includes understanding that even if you are personally against abortion, you can still fight for a woman's right to choose.\tასევე თუნდაც თქვენ პირადად აბროტის მოწინააღმდეგე იყოთ, მაინც შეგიძლიათ იბრძოლოთ ქალების არჩევანის უფლებისთვის."}
{"text": "When it comes to women's equality, the two need not oppose one another.\tროდესაც საქმე ქალების თანასწორობას ეხება, ეს ორი ერთმანეთს არ ეწინააღმდეგება."}
{"text": "If you're somebody who has sex with women, prioritize her pleasure.\tთუ თქვენ სექსი გაქვთ ქალთან, უპირატებობა მიანიჭეთ მის სიამოვნებას."}
{"text": "If you don't know how, ask.\tთუ არ იცით როგორ, ჰკითხეთ."}
{"text": "If you have children -- (Laughter) have conversations about sex as early as possible, because kids don't look up s-e-x in the dictionary anymore.\tთუ გყავთ შვილები... (სიცილი) რაც შეიძლება ადრე ესაუბრეთ სექსის შესახებ, რადგან ბავშვები უკვე ლექსიკონებში აღარ ეძებენ სიტყვა \"სექსს\","}
{"text": "They look it up on the internet.\tარამედ ინტერნეტში."}
{"text": "And when you're having those conversations about sex, don't center them on reproduction only.\tდა როდესაც სექსის შესახებ ესაუბრებით, მხოლოდ რეპროდუქციაზე არ გაამახვილოთ ყურადღება."}
{"text": "People have sex for many reasons, some because they want a baby, but most of us have sex because it feels good.\tადამიანებს სექსი ბევრი სხვადასხვა მიზნით აქვთ. ზოგს იმიტომ რომ შვილი უნდა, მაგრამ უმეტეს ჩვენგანს სექსი სიამოვნების გამო აქვს."}
{"text": "Admit it.\tაღიარეთ."}
{"text": "And regardless of whether you have children or not, support comprehensive sex education that doesn't shame our teenagers.\tდა მიუხედავად იმისა ბავშვები გყავთ თუ არა, მხარი დაუჭირეთ ღრმა სექსუალურ განათლებას, რომელიც არ არცხვენს ჩვენს მოზარდებს."}
{"text": "(Applause) Nothing positive comes from shaming teens for their sexual desires, behaviors, other than positive STD and pregnancy tests.\t(აპლოდისმენტები) არაფერი პოზიტიური არ მოაქვს მოზარდების შერცხვენას, მათი სექსუალური სურვილების და ქცევების გამო, გარდა ორსულობისა და სექსუალური გზით გადამდები დაავდებების."}
{"text": "Every single day, we are all given the opportunity to disrupt patterns of inequality.\tყოველ დღე გვაქვს შესაძლებლობა, რომ უთანასწორო სტრუქტურა შევცვალოთ."}
{"text": "I think we can all agree that it's worth the trouble to do so.\tვფიქრობ, ყველა ვთანხმდებით, რომ ამისთვის გარჯა ნამდვილად ღირს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I am a chef and a food policy guy, but I come from a whole family of teachers.\tმე შეფ-მზარეული და სასურსათო პოლიტიკის ექსპერტი ვარ, მაგრამ პედაგოგების ოჯახიდან მოვდივარ."}
{"text": "My sister is a special ed teacher in Chicago.\tჩემი და ინკლუზიური განათლების პედაგოგია ჩიკაგოში."}
{"text": "My father just retired after 25 years teaching fifth grade.\tმამა 25 წელი მეხუთე კლასელებს ასწავლიდა და ახლახანს პენსიაზე გავიდა."}
{"text": "My aunt and uncle were professors.\tბიძა და დეიდა პროფესორები იყვნენ."}
{"text": "My cousins all teach.\tჩემი ყველა ბიძაშვილი ასწავლის."}
{"text": "Everybody in my family, basically, teaches except for me.\tჩემ ოჯახში ჩემ გარდა, პრაქტიკულად ყველა ასწავლის."}
{"text": "They taught me that the only way to get the right answers is to ask the right questions.\tმათ მასწავლეს, რომ სწორი პასუხების მიღების ერთადერთი გზა, სწორი კითხვების დასმაა."}
{"text": "So what are the right questions when it comes to improving the educational outcomes for our children?\tმაშ, რა არის სწორი კითხვები, როდესაც საქმე ჩვენი ბავშვების აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესებას ეხება?"}
{"text": "There's obviously many important questions, but I think the following is a good place to start: What do we think the connection is between a child's growing mind and their growing body?\tცხადია, ბევრი მნიშვნელოვანი კითხვა არსებობს, მაგრამ ვფიქრობ, შეგვიძლია შემდეგით დავიწყოთ: როგორ ფიქრობთ, რა კავშირია ბავშვების მზარდ გონებასა და მათ მზარდ სხეულს შორის?"}
{"text": "What can we expect our kids to learn if their diets are full of sugar and empty of nutrients?\tრის სწავლას ველით ჩვენი ბავშვებისგან, თუ მათი კვების რაციონი შაქრით სავსეა და საკვები ნივთიერებებისგან დაცლილი?"}
{"text": "What can they possibly learn if their bodies are literally going hungry?\tრის სწავლას შეძლებენ, თუ მათი სხეულები პირდაპირი გაგებით შიმშილობენ?"}
{"text": "And with all the resources that we are pouring into schools, we should stop and ask ourselves: Are we really setting our kids up for success?\tდა ყველა იმ რესურით, რომელსაც სკოლებში ვდებთ, უნდა შევჩერდეთ და საკუთარ თავებს ვკითხოთ: ნამდვილად ვუწყობთ ჩვენს ბავშვებს ხელს წარმატების მიღწევაში?"}
{"text": "Now, a few years ago, I was a judge on a cooking competition called \"Chopped.\"\tრამდენიმე წლის წინ, მზარეულების კონკურს \"დაჭრილში\" ჟიურის წევრი ვიყავი."}
{"text": "Four chefs compete with mystery ingredients to see who can cook the best dishes.\tოთხი შეფ-მზარეული საუკეთესო კერძის მომზადებაში საიდუმლო ინგრედიენტებით ეჯიბრებოდა ერთმანეთს."}
{"text": "Except for this episode -- it was a very special one.\tამ ეპიზოდს თუ არ ჩავთვლით, ყველაფერი განსაკუთრებული იყო."}
{"text": "Instead of four overzealous chefs trying to break into the limelight -- something that I would know nothing about -- (Laughter) these chefs were school chefs; you know, the women that you used to call \"lunch ladies,\" but the ones I insist we call \"school chefs.\"\tოთხი მეტისმეტად ბეჯითი მზარეულის ნაცვლად, რომელიც ყურადღების ცენტრში მოხვედრას ცდილობს... რაზეც მე არაფერი ვიცი... (სიცილი) ისინი სკოლის შეფ-მზარეულები იყვნენ. აი, ის ქალები, ადრე \"ბუფეტის ქალს\" რომ ვეძახდით, მაგრამ მოვითხოვ \"სკოლის შეფ-მზარეულები\" დავუძახოთ."}
{"text": "Now, these women -- God bless these women -- spend their day cooking for thousands of kids, breakfast and lunch, with only $2.68 per lunch, with only about a dollar of that actually going to the food.\tეს ქალები... ღმერთმა დალოცოს ისინი... დღეებს ათასობით ბავშვისთვის საჭმლის მზადებაში ატარებენ. საუზმე და ლანჩი, მხოლოდ 2,68 დოლარად. საიდანაც მხოლოდ 1 დოლარი მიდის საჭმელზე."}
{"text": "In this episode, the main-course mystery ingredient was quinoa.\tამ ეპიზოდში, მთავარი კერძის საიდუმლო ინგრედიენტი კინოა იყო."}
{"text": "Now, I know it's been a long time since most of you have had a school lunch, and we've made a lot of progress on nutrition, but quinoa still is not a staple in most school cafeterias.\tვიცი, დიდი დრო გავიდა მას შემდეგ, რაც უმეტეს თქვენგანს სკოლაში უჭამია და კვებაში დიდი პროგრესი განვიცადეთ, თუმცა კინოა ჯერ კიდევ არ არის ძირითადი პროდუქტი სკოლების სასადილოებში."}
{"text": "(Laughter) So this was a challenge.\t(სიცილი) ასე რომ, ეს გამოწვევა იყო."}
{"text": "But the dish that I will never forget was cooked by a woman named Cheryl Barbara.\tკერძი, რომელიც არასდროს დამავიწყდება, ქალმა, სახელად შერილ ბარბარამ მოამზადა."}
{"text": "Cheryl was the nutrition director at High School in the Community in Connecticut.\tშერილი კონექტიკუტის საშუალო სკოლაში, დიეტოლოგიის დირექტორი იყო."}
{"text": "She cooked this delicious pasta.\tმან გემრიელი პასტა მოამზადა, რომელიც შესანიშნავი იყო."}
{"text": "It was a pappardelle with Italian sausage, kale, Parmesan cheese.\tეს იყო პაპარდელე იტალიური სოსისით, ხუჭუჭა კომბოსტოთი და პარმეზანის ყველით."}
{"text": "It was delicious, like, restaurant-quality good, except -- she basically just threw the quinoa, pretty much uncooked, into the dish.\tისეთი გემრიელი იყო, როგორც რესტორნის, თუმცა მან კერძში კინოა თითქმის უმი ჩაყარა."}
{"text": "It was a strange choice, and it was super crunchy.\tუცნაური არჩევანი იყო, და კერძი ძალიან ხრაშუნა გამოვიდა."}
{"text": "(Laughter) So I took on the TV accusatory judge thing that you're supposed to do, and I asked her why she did that.\t(სიცილი) სატელევიზიო გადაცემაში მონაწილე ჩვეული ჟიურის როლი მოვირგე და ვკითხე ეს რატომ გააკეთა."}
{"text": "Cheryl responded, \"Well, first, I don't know what quinoa is.\"\tშერილმა მიპასუხა: \"პირველ რიგში, არ ვიცი რა არის კინოა\"."}
{"text": "(Laughter) \"But I do know that it's a Monday, and that in my school, at High School in the Community, I always cook pasta.\"\t(სიცილი) \"მაგრამ ვიცი, რომ ორშაბათია და რომ ჩვენ სკოლაში ამ დღეს სულ პასტას ვამზადებ\"."}
{"text": "See, Cheryl explained that for many of her kids, there were no meals on the weekends.\tშერილმა განმარტა, რომ უმეტეს ბავშვს ვიკენდებზე საკვები არ ჰქონდა."}
{"text": "No meals on Saturday.\tსაკვები არ ჰქონდა შაბათს"}
{"text": "No meals on Sunday, either.\tსაკვები არ ჰქონდა კვირას."}
{"text": "So she cooked pasta because she wanted to make sure she cooked something she knew her children would eat.\tასე რომ, ის პასტას ამზადებდა ანუ ისეთ რამეს, რასაც მოსწავლეები ნამდვილად შეჭამდნენ."}
{"text": "Something that would stick to their ribs, she said.\tროგორც მან თქვა \"რაღაც, რაც მათ ფერდებს ამოავსებდა\""}
{"text": "Something that would fill them up.\tრაღაც, რაც მათ გააძღობდა."}
{"text": "Cheryl talked about how, by the time Monday came, her kids' hunger pangs were so intense that they couldn't even begin to think about learning.\tშერილმა მოყვა, რომ როცა ორშაბათი მოვა მოსწავლეები იმდენად მშივრები არიან, რომ სწავლაზე ფიქრის დაწყებაც კი არ შეუძლიათ."}
{"text": "Food was the only thing on their mind.\tსაჭმელი ერთადერთი რამ იყო, რაზეც ფიქრობდნენ,"}
{"text": "The only thing.\tერთადერთი რამ."}
{"text": "And unfortunately, the stats -- they tell the same story.\tსაუბედუროდ, სტატისტიკაც ამას გავჩვენებს."}
{"text": "So, let's put this into the context of a child.\tმოდით, ეს ბავშვის თვალსაზრისით განვიხილოთ"}
{"text": "And we're going to focus on the most important meal of the day, breakfast.\tდა დღის ყველაზე მნიშვნელოვან საკვებზე, საუზმეზე გავამახვილოთ ყურადღება,"}
{"text": "Meet Allison.\tგაიცანით ელისონი."}
{"text": "She's 12 years old, she's smart as a whip and she wants to be a physicist when she grows up.\tის 12 წლისაა. ის უჩვეულოდ ჭკვიანია და როდესაც გაიზრდება, უნდა რომ ფიზიკოსი გახდეს."}
{"text": "If Allison goes to a school that serves a nutritious breakfast to all of their kids, here's what's going to follow.\tელისონის სკოლას, საკვები ნივთიერებებით მდიდარი საუზმე რომ ჰქონდეს, ყველა მოსწავლისთვის, ამას შემდეგი რამეები მოყვება."}
{"text": "Her chances of getting a nutritious meal, one with fruit and milk, one lower in sugar and salt, dramatically increase.\tშანსი, რომ მან მიიღოს საკვები ნივთიერებებით მდიდარი საჭმელი: მეტი ხილითა და რძით და ნაკლები შაქრითა და მარილით, მკვეთრად გაიზრდება."}
{"text": "Allison will have a lower rate of obesity than the average kid.\tელისონი ნაკლებად იქნება სიმსუქნისკენ მიდრეკილი."}
{"text": "She'll have to visit the nurse less.\tნაკლებად იავადმყოფებს,"}
{"text": "She'll have lower levels of anxiety and depression.\tნაკლებად ექნება მღელვარება და დეპრესია"}
{"text": "She'll have better behavior.\tექნება უკეთესი ქცევა,"}
{"text": "She'll have better attendance, and she'll show up on time more often.\tუკეთესი დასწრება და უფრო ხშირად გამოცხადდება დროულად."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "Well, because there's a good meal waiting for her at school.\tიმიტომ რომ კარგი საჭმელი ელოდება სკოლაში."}
{"text": "Overall, Allison is in much better health than the average school kid.\tჯამში ელისონს უკეთესი ჯანმრთელობა ექნება, ვიდრე საშუალო სტატისტიკურ მოსწავლეს."}
{"text": "So what about that kid who doesn't have a nutritious breakfast waiting for him?\tრაც შეეხება ბავშვს, რომელსაც საკვები ნივთიერებებით მდიდარი საუზმე არ ელოდება სკოლაში."}
{"text": "Well, meet Tommy.\tგაიცანოთ ტომი"}
{"text": "He's also 12. He's a wonderful kid.\tის ასევე 12 წლისაა და შესანიშნავი ბავშვია."}
{"text": "He wants to be a doctor.\tმას უნდა, რომ ექიმი გამოვიდეს."}
{"text": "By the time Tommy is in kindergarten, he's already underperforming in math.\tბაღში მყოფი ტომი, უკვე ჩამორჩა მათემატიკაში."}
{"text": "By the time he's in third grade, he's got lower math and reading scores.\tროცა მესამე კლასშია, მათემატიკისა და კითხვაში დაბალ ქულებს იღებს."}
{"text": "By the time he's 11, it's more likely that Tommy will have to have repeated a grade.\t11 წლისთვის, სავარაუდოდ ტომს კლასში ჩარჩენა მოუწევს."}
{"text": "Research shows that kids who do not have consistent nourishment, particularly at breakfast, have poor cognitive function overall.\tკვლევის მიხედვით, ბავშვებს, რომლებსაც სტაბილური კვების რეჟიმი არ აქვთ, განსაკუთრებით კი საუზმის შემთხვევაში, საერთო ჯამში, სუსტი კოგნიტური ფუნქციონირება ახასიათებთ."}
{"text": "So how widespread is this problem?\tრამდენად გავრცელებულია ეს პრობლემა?"}
{"text": "Well, unfortunately, it's pervasive.\tსამწუხაროდ ის საყოველთაოა."}
{"text": "Let me give you two stats that seem like they're on opposite ends of the issue, but are actually two sides of the same coin.\tორ სტატისტიკურ მონაცემს მოვიტან, რომელიც თითქოს ერთმანეთის საპირისპიროა, მაგრამ რეალურად ერთი მონეტის ორი მხარეა."}
{"text": "On the one hand, one in six Americans are food insecure, including 16 million children -- almost 20 percent -- are food insecure.\tერთის მხრივ, 6-დან ერთი ამერიკელი არასაკმარისად იკვებება, 16 მილიონი ბავშვის ჩათვლით, რაც თითქმის 20%-ია. მათ არ აქვთ საკმარისი საკვები."}
{"text": "In this city alone, in New York City, 474,000 kids under the age of 18 face hunger every year.\tმხოლოდ აქ, ნიუ-იორკში ყოველწლიურად 474 000 არასრულწლოვანი შიმშილს ებრძვის."}
{"text": "It's crazy.\tეს სიგიჟეა."}
{"text": "On the other hand, diet and nutrition is the number one cause of preventable death and disease in this country, by far.\tმეორეს მხრივ, არასწორი კვება, თავიდან აცილებადი სიკვდილიანობის და დაავადებების მთავარი გამომწვევია ამ ქვეყანაში."}
{"text": "And fully a third of the kids that we've been talking about tonight are on track to have diabetes in their lifetime.\tიმ ბავშვების მესამედი, რომლებზეც ამ საღამოს ვსაუბრობთ, დიაბეტისკენ მიმავალ გზაზე არიან."}
{"text": "Now, what's hard to put together but is true is that, many times, these are the same children.\tაღსაქმელად რთულია, მაგრამ რეალურად, ერთიდაიგივე ბავშვებზეა ლაპარაკი."}
{"text": "So they fill up on the unhealthy and cheap calories that surround them in their communities and that their families can afford.\tბავშვები არაჯანსაღ და იაფფასიან კალორიებს იღებენ, რომლებიც მათ წრეშია და რომლებზეც მათ ოჯახებს მიუწვდებათ ხელი."}
{"text": "But then by the end of the month, food stamps run out or hours get cut at work, and they don't have the money to cover the basic cost of food.\tმაგრამ თვის ბოლოსთვის საკვების კუპონები ილევა, ან სამუშაო საათები მცირდება და მათ საბაზისო საკვების ფული არ აქვთ."}
{"text": "But we should be able to solve this problem, right?\tჩვენ უნდა შევძლოთ ამ პრობლემის გადაჭრა."}
{"text": "We know what the answers are.\tასე არაა? გვაქვს ამის პასუხები."}
{"text": "As part of my work at the White House, we instituted a program that for all schools that had 40 percent more low-income kids, we could serve breakfast and lunch to every kid in that school.\tთეთრ სახლში ჩემი სამუშაოს ფარგლებში ჩვენ შევიმუშავეთ პროგრამა, რომ ყველა სკოლაში, რომელსაც 40%-ზე მეტი დაბალ შემოსავლიანი ოჯახის ბავშვები ჰყავდათ, ყველა მოსწავლეს საუზმითა და ლანჩით ვემსახურებოდით უფასოდ."}
{"text": "This program has been incredibly successful, because it helped us overcome a very difficult barrier when it came to getting kids a nutritious breakfast.\tეს პროგრამა წარმოუდგენლად წარმატებული იყო, რადგან ბავშვების საკვები ნივთიერებებით გაჯერებული საუზმით უზრუნველყოფისას, ის ძალიან რთული ბარიერის დაძლევაში დაგვეხმარა."}
{"text": "And that was the barrier of stigma.\tეს იყო სტიგმის ბარიერის დაძლევა."}
{"text": "See, schools serve breakfast before school, and it was only available for the poor kids.\tსკოლები ბავშვებს საუზმით, სწავლის დაწყებამდე ემსახურებოდნენ. ეს მხოლოდ ღარიბი ბავშვებისთვის ხდებოდა."}
{"text": "So everybody knew who was poor and who needed government help.\tამიტომ ყველამ იცოდა ვის უჭირდა და ვის სჭირდებოდა მთავრობის დახმარება."}
{"text": "Now, all kids, no matter how much or how little their parents make, have a lot of pride.\tყველა ბავშვი, მნიშვნელობა არ აქვს მისი მშობლები რამდენად შეძლებულები არიან, საკმაოდ ამაყია."}
{"text": "So what happened?\tმაშ, რა მოხდა?"}
{"text": "Well, the schools that have implemented this program saw an increase in math and reading scores by 17.5 percent.\tსკოლებმა, რომლებმაც ეს პროგრამა დანერგეს, მათემატიკასა და კითხვის შედეგებში 17,5%-იანი ზრდა განიცადეს."}
{"text": "17.5 percent.\t17,5%-იანი"}
{"text": "And research shows that when kids have a consistent, nutritious breakfast, their chances of graduating increase by 20 percent.\tკვლევა გვაჩვენს, რომ როდესაც ბავშვებს სტაბილური, საკვები ნივთიერებებით მდიდარი საუზმე აქვთ, მათ მიერ უნივერსიტეტის დამთავრების ალბათობა 20%-ით იზრდება."}
{"text": "20 percent.\t20%-ით."}
{"text": "When we give our kids the nourishment they need, we give them the chance to thrive, both in the classroom and beyond.\tროდესაც ჩვენს შვილებს ვკვებავთ, ისე როგორც საჭიროა, ამით წარმატების პირობებს ვუქმნით, კლასშიც და მის მიღმაც"}
{"text": "Now, you don't have to trust me on this, but you should talk to Donna Martin.\tშეგიძლიათ არ მენდოთ, მაგრამ დონა მარტინს უნდა ესაუბროთ."}
{"text": "I love Donna Martin.\tმიყვარს დონა მარტინი."}
{"text": "Donna Martin is the school nutrition director at Burke County in Waynesboro, Georgia.\tდონა მარტინი ბურკეს სკოლის კვების დირექტორია ვეინესბოროში, ჯორჯიის შტატში."}
{"text": "Burke County is one of the poorest districts in the fifth-poorest state in the country, and about 100 percent of Donna's students live at or below the poverty line.\tბურკე ერთ-ერთ უღარიბესი რეგიონია, სიღარიბით ბოლოდან მეხუთე შტატში ქვეყანაში და დონას სტუდენტების თითქმის 100% სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ ცხოვრობს."}
{"text": "A few years ago, Donna decided to get out ahead of the new standards that were coming, and overhaul her nutrition standards.\tრამდენიმე წლის წინ, დონამ გადაწყვიტა ახალი დასანერგი სტანდარტები გაეუმჯობესებინა და კვების სტანდარტების ძირეული ცვლილება მოეხდინა."}
{"text": "She improved and added fruit and vegetables and whole grains.\tმან გააუმჯობესა კვება, დაამატა ხილ-ბოსტნეული და მარცვლეული."}
{"text": "She served breakfast in the classroom to all of her kids.\tუზრუნველყო საუზმე ყველა მისი მოსწავლისათვის კლასშივე"}
{"text": "And she implemented a dinner program.\tდა დანერგა სადილის პროგრამა."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "Well, many of her kids didn't have dinner when they went home.\tსახლში დაბრუნებული მისი მოსწავლეების უმეტესობას სადილი არ ჰქონდა,"}
{"text": "So how did they respond?\tმაშ, რა მოჰყვა ამას?"}
{"text": "Well, the kids loved the food.\tბავშვებს მოეწონათ საკვები."}
{"text": "They loved the better nutrition, and they loved not being hungry.\tმათ მოეწონათ უკეთესი კვება და ის, რომ მშივრები აღარ იყვნენ."}
{"text": "But Donna's biggest supporter came from an unexpected place.\tდონას მოულოდნელი მხარდამჭერი გამოუჩნდა."}
{"text": "His name from Eric Parker, and he was the head football coach for the Burke County Bears.\tმისი სახელი ერიკ პარკერია. ის საფეხბურთო გუნდის, ბურკის რეგიონის \"დათვების\" მთავარი მწვრთნელი იყო."}
{"text": "Now, Coach Parker had coached mediocre teams for years.\tმწვრთნელი პარკერი წლების განმავლობაში საშუალო გუნდებს წვრთნიდა."}
{"text": "The Bears often ended in the middle of the pack -- a big disappointment in one of the most passionate football states in the Union.\t\"დათვები\" თითქმის სულ ცხრილის შუაში ამთავრებდნენ. ეს დიდი იმედგაცრუება იყო, ფეხბურთით ერთ-ერთი ყველაზე გატაცებული შტატისთვის."}
{"text": "But the year Donna changed the menus, the Bears not only won their division, they went on to win the state championship, beating the Peach County Trojans 28-14.\tმაგრამ იმ წელს, როდესაც დონამ მენიუ შეცვალა, \"დათვებმა\" არა მხოლოდ მათი დივიზიონი მოიგეს, არამედ ფიჩის რეგიონის \"ტროიანელების\" დამარცხებით, ანგარიშით 28-14, შტატის ჩემპიონებიც გახდნენ"}
{"text": "(Laughter) And Coach Parker, he credited that championship to Donna Martin.\t(სიცილი) მწვრთნელმა პარკერმა, ეს წარმატება დონა მარტინის დამსახურებად ჩათვალა."}
{"text": "When we give our kids the basic nourishment, they're going to thrive.\tროცა ბავშვებს საბაზისო კვებით უზრუნველვყოფთ, ისინი წარმატებას აღწევენ."}
{"text": "And it's not just up to the Cheryl Barbaras and the Donna Martins of the world.\tეს არა მხოლოდ შერილ ბარბარების და დონა მარტინების საზრუნავია,"}
{"text": "It's on all of us.\tარამედ ჩვენი ყველასი."}
{"text": "And feeding our kids the basic nutrition is just the starting point.\tჩვენი ბავშვების საბაზისო კვება, მხოლოდ დასაწყისია."}
{"text": "What I've laid out is really a model for so many of the most pressing issues that we face.\tის რაც აღვწერეთ, სინამდვილეში ბევრი ყველაზე პრობლემური საკითხის გადაწყვეტის მოდელია."}
{"text": "If we focus on the simple goal of properly nourishing ourselves, we could see a world that is more stable and secure; we could dramatically improve our economic productivity; we could transform our health care and we could go a long way in ensuring that the Earth can provide for generations to come.\tთუ სათანადოდ გამოკვების მარტივ მიზანს დავისახავთ, მსოფლიო უფრო სტაბილური და დაცული გახდება; ეკონომიკურ პროდუქტიულობას მკვეთრად გავაუმჯობესებთ; გარდავქმნით ჯანდაცვის სისტემას; და შევძლებთ უზრუნველვყოთ, რომ დედამიწაზე არსებული რესუსრსი მომავალ თაობებს ეყოთ."}
{"text": "Food is that place where our collective efforts can have the greatest impact.\tსაკვები არის საკითხი, რომელშიც კოლექტიური მცდელობები უდიდეს გავლენას მოახდენს."}
{"text": "So we have to ask ourselves: What is the right question?\tასე რომ, საკუთარ თავებს უნდა ვკითხოთ: რა არის სწორი კითხვა?"}
{"text": "What would happen if we fed ourselves more nutritious, more sustainably grown food?\tრა მოხდება თუ მეტი საკვები ნივთიერებებით სასვე და ეკოლოგიურად მოყვანილ საჭმელს შევჭამთ?"}
{"text": "What would be the impact?\tრა გავლენა ექნება ამას?"}
{"text": "Cheryl Barbara, Donna Martin, Coach Parker and the Burke County Bears -- I think they know the answer.\tვფიქრობ, შერილ ბარბარამ, დონა მარტინმა, მწვრთნელმა პარკერმა და ბურკეს რეგიონის \"დათვებმა\" იციან ამაზე პასუხი."}
{"text": "Thank you guys so very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Let's imagine a sculptor building a statue, just chipping away with his chisel.\tმოდი წარმოვიდგინოთ მოქანდაკე, რომელიც ქანდაკებას ქმნის, უბრალოდ თავისი სატეხით კვეთს."}
{"text": "Michelangelo had this elegant way of describing it when he said, \"Every block of stone has a statue inside of it, and it's the task of the sculptor to discover it.\"\tმიქელანჯელომ ეს ეფექტურად აღწერა, როდესაც თქვა: \"ქვის ყოველი ბლოკის შიგნით ქანდაკებაა და მოქანდაკის ამოცანაა ის აღმოაჩინოს\"."}
{"text": "But what if he worked in the opposite direction?\tრა იქნებოდა, პირიქით რომ მოქცეულიყო"}
{"text": "Not from a solid block of stone, but from a pile of dust, somehow gluing millions of these particles together to form a statue.\tდა არა მყარი ქვის ბლოკებისგან, არამედ მტვრის მილიონობით ნაწილაკისგან როგორღაც ქანდაკება შეეწებებინა."}
{"text": "I know that's an absurd notion.\tვიცი, ეს აბსურდული იდეაა"}
{"text": "It's probably impossible.\tდა ალბათ შეუძლებელიც."}
{"text": "The only way you get a statue from a pile of dust is if the statue built itself -- if somehow we could compel millions of these particles to come together to form the statue.\tმტვრის ნაწილაკებისაგან ქანდაკების მიღების ერთადერთი გზაა, როცა ქანდაკება თავისით შენდება. მილიონობით ნაწილაკს, როგორღაც რომ ვაიძულოთ ქანდაკებად შეერთდეს."}
{"text": "Now, as odd as that sounds, that is almost exactly the problem I work on in my lab.\tრაოდენ უცნაურადაც არ უნდა ჟღერდეს, თითქმის ამავე პრობლემაზე ვმუშაობ ლაბორატორიაში."}
{"text": "I don't build with stone, I build with nanomaterials.\tუბრალოდ ქვით კი არ ვაშენებ, არამედ ნანომასალებით."}
{"text": "They're these just impossibly small, fascinating little objects.\tისინი წარმოუდგენლად მცირე, განსაცვიფრებელი ობიექტებია."}
{"text": "They're so small that if this controller was a nanoparticle, a human hair would be the size of this entire room.\tისეთი მცირე, რომ ეს პულტი ნანონაწილაკი რომ ყოფილიყო, მაშინ ადამიანის თმა, მთლიანად ამ ოთახის ზომა იქნებოდა."}
{"text": "And they're at the heart of a field we call nanotechnology, which I'm sure we've all heard about, and we've all heard how it is going to change everything.\tისინი იმ დარგის მამოძრავებელი ძალაა, რომელსაც დღეს ნანოტექნოლოგიას ვეძახით, რომელზეც დარწმუნებული ვარ, რომ ყველას გვსმენია თუ როგორ შეცვლის ის ყველაფერს."}
{"text": "When I was a graduate student, it was one of the most exciting times to be working in nanotechnology.\tროდესაც მაგისტრატურის სტუდენტი ვიყავი, ყველაზე მაგარი დრო იყო ნანოტექნოლოგიაში სამუშაოდ."}
{"text": "There were scientific breakthroughs happening all the time.\tსამეცნიერო გარღვევები გამუდმებით ხდებოდა."}
{"text": "The conferences were buzzing, there was tons of money pouring in from funding agencies.\tხმაურიანი კონფერენციები იყო და სპონსორებისგან ტონობით ფული შემოდიოდა."}
{"text": "And the reason is when objects get really small, they're governed by a different set of physics that govern ordinary objects, like the ones we interact with.\tმიზეზი ისაა, რომ უზომოდ პატარა ნაწილაკებზე, იმისგან განსხვავებყლი ფიზიკის წესები მოქმედებს, რაც ჩვეულებრივი ზომის საგნებზე, ისეთებზე, რომლებთანაც ჩვენ გვაქვს შეხება."}
{"text": "We call this physics quantum mechanics.\tფიზიკაში ამას კვანტურ მექანიკას ვეძახით,"}
{"text": "And what it tells you is that you can precisely tune their behavior just by making seemingly small changes to them, like adding or removing a handful of atoms, or twisting the material.\tრომელიც ამბობს, რომ მხოლოდ მცირედი ცვლილების შეტანით, როგორიცაა რამდენიმე ატომის დამატება ან მოცილება, ან მასალის გადაგრეხა, შეგვიძლია ნაწილაკები ზუსტ ქმედებებზე მოვმართოთ."}
{"text": "It's like this ultimate toolkit.\tეს იდეალური ინსტრუმენტივითაა."}
{"text": "You really felt empowered; you felt like you could make anything.\tგრძნობთ, რომ თითქოს ყველაფრის გაკეთება შეგიძლიათ..."}
{"text": "And we were doing it -- and by we I mean my whole generation of graduate students.\tდა ჩვენ ასეც ვაკეთებდით ჩვენში, ჩემი თაობის მაგისტრანტებს ვგულისხმობ."}
{"text": "We were trying to make blazing fast computers using nanomaterials.\tვცდილობდით ნანომასალისგან სწრაფი კომპიუტერები შეგვექმნა."}
{"text": "We were constructing quantum dots that could one day go in your body and find and fight disease.\tკვანტურ წერტილებს ვქმნიდით, რომლებიც როდესმე თქვენს სხეულში შეაღწევდა დაავადების იპოვიდა და დაამარცხებდა."}
{"text": "There were even groups trying to make an elevator to space using carbon nanotubes.\tისეთი ჯგუფებიც კი არსებობდნენ, რომლებიც ცდილობდნენ ნახშირბადის ნანომილებისგან კოსმოსში მიმავალი ლიფტი შეექმნათ."}
{"text": "You can look that up, that's true.\tშეგიძლიათ შეამოწმოთ, რომ ეს მართლაც ასეა."}
{"text": "Anyways, we thought it was going to affect all parts of science and technology, from computing to medicine.\tასეა თუ ისე, ვიფიქრეთ ეს გავლენას მოახდენდა მეცნიერების ყველა დარგსა და ტექნლოგიაზე: კომპიუტერული სფეროდან მედიცინამდე"}
{"text": "And I have to admit, I drank all of the Kool-Aid.\tდა უნდა ვაღიარო, რომ სრულად გავყევი ამ დინებას..."}
{"text": "I mean, every last drop.\tბოლომდე."}
{"text": "But that was 15 years ago, and -- fantastic science was done, really important work.\tმაგრამ ეს 15 წლის წინ იყო საოცარი სამეცნიერო საქმე შესრულდა, ნამდვილად მნიშვნელოვანი სამუშაო."}
{"text": "We've learned a lot.\tბევრი რამ ვისწავლეთ."}
{"text": "We were never able to translate that science into new technologies -- into technologies that could actually impact people.\tვერ შევძელით ეს მეცნიერება ახალ ტექნოლოგიებში გამოგვეყენებინა. ტექნოლოგიებში, რომლებიც ხალხზე მოახდენდა გავლენას"}
{"text": "And the reason is, these nanomaterials -- they're like a double-edged sword.\tდა მიზეზი ისაა, რომ ეს ნანომასალები ორლესულა ხმლებივითაა."}
{"text": "The same thing that makes them so interesting -- their small size -- also makes them impossible to work with.\tზუსტად ის, რის გამოც ისინი ასეთი საინტერესოა, მათი მცირე ზომა, ასევე მათთან მუშაობას შეუძლებელს ხდის."}
{"text": "It's literally like trying to build a statue out of a pile of dust.\tეს თითქმის იგივეა, რაც მტვრის ნაწილაკებისგან ქანდაკება შექმნა."}
{"text": "And we just don't have the tools that are small enough to work with them.\tუბრალოდ საკმარისად პატარა ხელსაწყოები არ გვაქვს მათთან სამუშაოდ,"}
{"text": "But even if we did, it wouldn't really matter, because we couldn't one by one place millions of particles together to build a technology.\tმაგრამ რომც გვქონოდა, მაინც აზრი არ ექნებოდა, რადგან მილიონობით ნაწილაკს სათითაოდ ვერ შევაერთებდით ტექნოლოგიის შესაქმნელად."}
{"text": "So because of that, all of the promise and all of the excitement has remained just that: promise and excitement.\tამის გამო, ყველა იმედი და მთელი მღელვარება უბრალოდ იმედად და მღელვარებად დარჩა."}
{"text": "We don't have any disease-fighting nanobots, there's no elevators to space, and the thing that I'm most interested in, no new types of computing.\tჩვენ არ გავქვს დაავადებასთან მებრძოლი არანაირი ნანობოტები, არანაირი ლიფტი კოსმოსისკენ და რაც ყველაზე მეტად მაინტერესებს, რანაირი ახალი ტიპის კომპიუტერები."}
{"text": "Now that last one, that's a really important one.\tეს უკანასკნელი ნამდვილად მნიშვნელოვანია."}
{"text": "We just have come to expect the pace of computing advancements to go on indefinitely.\tჩვენ მივეჩვიეთ, რომ კომპიუტერული წინსვლა უსაზღვროდ უნდა გრძელდებოდეს."}
{"text": "We've built entire economies on this idea.\tამ იდეაზე მთელი ეკონომიკები ავაშენეთ."}
{"text": "And this pace exists because of our ability to pack more and more devices onto a computer chip.\tეს ტემპი იმიტომ არსებობს, რომ სულ უფრო მეტი და მეტი მოწყობილობა შეგვიძლია დავატიოთ ერთ ჩიპზე."}
{"text": "And as those devices get smaller, they get faster, they consume less power and they get cheaper.\tრაც უფრო პატარავდება ეს მოწყობილებები ზომაში, მით უფრო სწრაფი ხდება, ნაკლებ ენერგიას მოიხმარს და იაფდება."}
{"text": "And it's this convergence that gives us this incredible pace.\tეს ერთობლიობა გვაძლევს ამ წარმოუდგენელ ტემპს."}
{"text": "As an example: if I took the room-sized computer that sent three men to the moon and back and somehow compressed it -- compressed the world's greatest computer of its day, so it was the same size as your smartphone -- your actual smartphone, that thing you spent 300 bucks on and just toss out every two years, would blow this thing away.\tმაგალითისთვის: ოთახის ზომის კომპიუტერი რომ ავიღოთ, რომელმაც სამი კაცი მთვარეზე გაუშვა და დააბრუნა და როგორღაც დავპრესოთ. თავის დროზე მსოფლიოს უძლიერესი კომპიუტერი რომ დავპრესოთ, ისე რომ სმარტფონის ზომის გახდეს... თქვენი ჩვეულებრივი სმარტფონი, რომელზეც 300$ დახარჯეთ და რომელსაც ყოველ ორ წელიწადში ცვლით, ამ კომპიუტერს გააცამტვერებდა."}
{"text": "You would not be impressed.\tიმედები გაგიცრუვდებოდათ."}
{"text": "It couldn't do anything that your smartphone does.\tის ვერ შეძლელბდა იმას, რასაც თქვენი სმარტფონი აკეთებს,"}
{"text": "It would be slow, you couldn't put any of your stuff on it, you could possibly get through the first two minutes of a \"Walking Dead\" episode if you're lucky -- (Laughter) The point is the progress -- it's not gradual.\tნელი იქნებოდა. მასზე ვერაფერს ჩაწერდით. თუ გაგიმართლებდათ, ალბათ \"მოსიარულე მკვდრების\" ეპიზოდის პირველი ორი წუთის ყურებას შეძლებდით. (სიცილი) საქმე იმაშია, რომ პროგრესი არაა თანდათანობითი."}
{"text": "The progress is relentless.\tპროგრესი დაუცხრომელია."}
{"text": "It's exponential.\tის ექსპონენციალურია."}
{"text": "It compounds on itself year after year, to the point where if you compare a technology from one generation to the next, they're almost unrecognizable.\tპროგრესი ზრდადია წლიდან წლამდე და როდესაც ერთი თაობის ტექნოლოგიებს მომდევნო თაობისას ადარებთ ისინი თითქმის ამოუცნობია."}
{"text": "And we owe it to ourselves to keep this progress going.\tჩვენ ვალდებულები ვართ ეს პროგრესი გავაგრძელოთ."}
{"text": "We want to say the same thing 10, 20, 30 years from now: look what we've done over the last 30 years.\tგვინდა იგივე ვთქვათ დღეიდან 10, 20, 30 წლის შემდეგაც: შეხედეთ რას მივაღწიეთ გასული 30 წლის მანძილზე."}
{"text": "Yet we know this progress may not last forever.\tთუმცა, ვიცით, რომ ეს პროგრესი უსასრულოდ შეიძლება ვერ გაგრძელდეს."}
{"text": "In fact, the party's kind of winding down.\tფაქტობრივად, \"წვეულება\" ნელ-ნელა ცხრება"}
{"text": "It's like \"last call for alcohol,\" right?\tდა ახლა რაღაც \"ბოლო ჭიქის დალევას\" ჰგავს."}
{"text": "If you look under the covers, by many metrics like speed and performance, the progress has already slowed to a halt.\tთუ ღრმად ჩავიხედავთ, ბევრი ნიშნით, როგორიცაა სისწრაფე და წარმადობა, პროგრესი უკვე შეჩერდა."}
{"text": "So if we want to keep this party going, we have to do what we've always been able to do, and that is to innovate.\tთუ გვინდა, რომ \"წვეულება\" გაგრძელდეს, ის უნდა ვაკეთოთ, რაც ყოველთვის შეგვეძლო. ინოვაცია."}
{"text": "So our group's role and our group's mission is to innovate by employing carbon nanotubes, because we think that they can provide a path to continue this pace.\tჩვენი ჯგუფის როლი და მისია ნახშირბადის ნანომილების საშუალებით სიახლეების დანერგვაა, რადგან ვფიქრობთ, რომ ეს პროგრესის სიჩქარის შენარჩუნების საშუალებას მოგცემს."}
{"text": "They are just like they sound.\tმათ სახელი ზუსტად აღწერს,"}
{"text": "They're tiny, hollow tubes of carbon atoms, and their nanoscale size, that small size, gives rise to these just outstanding electronic properties.\tნახშირბადის ატომების უმცირესი ზომის, ღრუ მილები. მათი ეს ნანოგანზომილება, უმცირესი ზომა, ნანომილებს გამორჩეულ ელექტრონულ თვისებებს სძენს."}
{"text": "And the science tells us if we could employ them in computing, we could see up to a ten times improvement in performance.\tმეცნიერება გვეუბნება, რომ თუ მათ კომპიუტერებში გამოვიყენებთ, წარმადობაში 10-ჯერადი გაუმჯობესება გვექნება."}
{"text": "It's like skipping through several technology generations in just one step.\tეს რამდენიმე ტექნოლიგიურ თაობაზე ნახტომია."}
{"text": "So there we have it.\tასე რომ ეს ჩვენ გვაქვს."}
{"text": "We have this really important problem and we have what is basically the ideal solution.\tჩვენ გვაქვს ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემა და პრინციპში გვაქვს იდეალური გამოსავალი."}
{"text": "The science is screaming at us, \"This is what you should be doing to solve your problem.\"\tმეცნიერება მოგვიწოდებს: \"ეს უნდა გავაკეთოთ ჩვენი პრობლემის გადასაჭრელად\""}
{"text": "So, all right, let's get started, let's do this.\tკარგი. მოდი დავიწყოთ. მოდი გავაკეთოთ ეს."}
{"text": "But you just run right back into that double-edged sword.\tმაგრამ ისევ ორლესულა ხმალს ვეჯახებით."}
{"text": "This \"ideal solution\" contains a material that's impossible to work with.\tეს \"იდეალური გამოსავალი\" შეიცავს მასალას, რომელთანაც მუშაობა შეუძლებელია."}
{"text": "I'd have to arrange billions of them just to make one single computer chip.\tერთი კომპიუტერული ჩიპის შესაქმნელად მილიარდობით მათგანი უნდა ავაწყო."}
{"text": "It's that same conundrum, it's like this undying problem.\tეს თითქოს მუდმივი თავსატეხია."}
{"text": "At this point, we said, \"Let's just stop.\tამ ეტაპზე ვთქვით: \"მოდი, უბრალოდ შევჩრდეთ."}
{"text": "Let's not go down that same road.\tმოდი, სხვა გზა ვცადოთ."}
{"text": "Let's just figure out what's missing.\tმოდი, გავარკვიოთ რა გვაკლია."}
{"text": "What are we not dealing with?\tრა პრობლემას ვერ ვუმკლავდებით?"}
{"text": "What are we not doing that needs to be done?\"\tრა არის რაც უნდა გაკეთდეს და ვერ ვაკეთებთ?\""}
{"text": "It's like in \"The Godfather,\" right?\tფილმ \"ნათლიმამის\" მსგავსად,"}
{"text": "When Fredo betrays his brother Michael, we all know what needs to be done.\tროდესაც ფრედო საკუთარ ძმას, მაიკლს უღალატებს , ყველამ ვიცით რისი გაკეთებაა საჭირო,"}
{"text": "Fredo's got to go.\tფრედო უნდა წავიდეს."}
{"text": "(Laughter) But Michael -- he puts it off.\t(სიცილი) მაგრამ მაიკლი... მას აყოვნებს."}
{"text": "Fine, I get it.\tკარგით, მივხვდი."}
{"text": "Their mother's still alive, it would make her upset.\tმათი დედა ჯერ კიდევ ცოცხალია და ეს მას გაანაწყენებს."}
{"text": "We just said, \"What's the Fredo in our problem?\"\tმაშ, ჩვენ ვიკითხეთ: \"რა არის ფრედო ჩვენ შემთხვევაში?\""}
{"text": "What are we not dealing with?\tრას ვერ ვუმკლავდებით?"}
{"text": "What are we not doing, but needs to be done to make this a success?\"\tრას არ ვაკეთებთ ისეთს, რაც წარმატების მისაღწევადაა საჭირო?"}
{"text": "And the answer is that the statue has to build itself.\tამაზე პასუხი არის, რომ ქანდაკება თავისით უნდა აიგოს"}
{"text": "We have to find a way, somehow, to compel, to convince billions of these particles to assemble themselves into the technology.\tდა ამის საშუალება როგორღაც უნდა ვიპოვოთ: დავარწმუნოთ მილიარდობით ნაწილაკი, რომ თავისით მოახერხოს ტექნოლოგიად აწყობა."}
{"text": "We can't do it for them. They have to do it for themselves.\tჩვენ ამას მათ მაგივრად ვერ გავაკეთებთ, ეს თვითონ უნდა მოახერხონ."}
{"text": "And it's the hard way, and this is not trivial, but in this case, it's the only way.\tეს რთული და არატრივიალური გზაა, მაგრამ ამ შემთხვევაში ერთადერთი."}
{"text": "Now, as it turns out, this is not that alien of a problem.\tროგორც აღმოჩნდა, ეს პრობლემა არც ისე უცხოა."}
{"text": "We just don't build anything this way.\tჩვენ უბრალოდ, ასე არაფერს ვაშენებთ."}
{"text": "People don't build anything this way.\tადამიანები ასე არაფერს არ აშენებენ."}
{"text": "But if you look around -- and there's examples everywhere -- Mother Nature builds everything this way.\tმაგრამ თუ მიმოიხედავთ, მის მაგალითები ყველგანაა. დედაბუნება ყველაფერს ასე ქმნის."}
{"text": "Everything is built from the bottom up.\tყველაფერი საძირკველიდანაა შექმნილი."}
{"text": "You can go to the beach, you'll find these simple organisms that use proteins -- basically molecules -- to template what is essentially sand, just plucking it from the sea and building these extraordinary architectures with extreme diversity.\tშეგიძლიათ პლაჟზე წახვიდეთ, სადაც მარტივ ორგანიზმებს იპოვით, რომლებიც პროტეინებს იყენებენ... ძირითადად მოლეკულები... იმისთვის რომ ქვიშის სტრუქტურები შექმნან, უბრალოდ ზღვიდან გამორიყვით. ისინი არაჩვეულრბრივ, რადიკალურად განსხვავებულ არქიტექტურას ქმნიან."}
{"text": "And nature's not crude like us, just hacking away.\tბუნება ჩვენსავით უხეში არ არის, უბრალოდ რომ ჩეხოს."}
{"text": "She's elegant and smart, building with what's available, molecule by molecule, making structures with a complexity and a diversity that we can't even approach.\tის ელეგანტური და ჭკვიანია. იმით აშენებს, რაც ხელმისაწვდომია, მოლეკულას მოლეკულას ადებს და ისეთი სირთულის და განსხვავებების სტრუქტურებს ქმნის, რომელსაც ვერც კი მივუახლოდებით."}
{"text": "And she's already at the nano.\tის უკვე ნანო ტექნოლოგიით მუშაობს,"}
{"text": "She's been there for hundreds of millions of years.\tაგერ უკვე მილიონობით წლებია."}
{"text": "We're the ones that are late to the party.\tჩვენ ამ \"წვეულებაზე\" დაგვაგვიანდა."}
{"text": "So we decided that we're going to use the same tool that nature uses, and that's chemistry.\tგადავწყვიტეთ ის ხელსაწყო გამოგვეყენებინა, რომელსაც ბუნება იყენებს და ეს არის ქიმია."}
{"text": "Chemistry is the missing tool.\tქიმია არის ის, რაც გვაკლია."}
{"text": "And chemistry works in this case because these nanoscale objects are about the same size as molecules, so we can use them to steer these objects around, much like a tool.\tამ შემთხვევაში ქიმია მუშაობს, რადგანაც ეს ნანოგანზომილების ობიექტები იმავე ზომის არიან რაც მოლეკულები. ამიტომაც შეგვიძლია ისინი ნანოობიექტების სამართავად გამოვიყენოთ, როგორც ხელსაწყო."}
{"text": "That's exactly what we've done in our lab.\tზუსტად ეს გავაკეთეთ ჩვენ ლაბორატორიაში."}
{"text": "We've developed chemistry that goes into the pile of dust, into the pile of nanoparticles, and pulls out exactly the ones we need.\tჩვენ შევქმენით ქიმია, რომელიც აღწევს მტვრის ნაწილაკებში და ნანონაწილაკებში და ამოათრევს ზუსტად იმ ნაწილაკებს რომლებიც გვჭირდება."}
{"text": "Then we can use chemistry to arrange literally billions of these particles into the pattern we need to build circuits.\tშემდეგ, ქიმიით შეგვიძლია ეს მილიარდობით ნაწილაკი ისეთ სტრუქტურად განვალაგოთ რომლითაც სქემა აიგება."}
{"text": "And because we can do that, we can build circuits that are many times faster than what anyone's been able to make using nanomaterials before.\tთუ ამის გაკეთებას შევძლებთ, შევძლებთ შევქმნათ სქემები, რომლებიც ბევრჯერ სწრაფი იქნება იმაზე, რაც ვინმეს გაუკეთებია ნანომასალის გამოყენებით."}
{"text": "Chemistry's the missing tool, and every day our tool gets sharper and gets more precise.\tქიმიაა ის ხელსაწყო, რომელიც გვაკლია ყოველდღიურად ჩვენი ხელსაწყო უფრო მახვილი და ზუსტი ხდება..."}
{"text": "And eventually -- and we hope this is within a handful of years -- we can deliver on one of those original promises.\tდა საბოლოოდ ვმედოვნებთ, რომ ეს რამდენიმე წლის განმავლობაში მოხდება... შეგვეძლება ერთ-ერთი თავდაპირველი იმედი გავამართლოთ."}
{"text": "Now, computing is just one example.\tკომპიუტერული სფერო მხოლოდ ერთი მაგალითია."}
{"text": "It's the one that I'm interested in, that my group is really invested in, but there are others in renewable energy, in medicine, in structural materials, where the science is going to tell you to move towards the nano.\tისეთი, რომელიც მე მაინტერესებს და ჩემს ჯგუფს აინტერესებს, მაგრამ არსებიბს სხვებიც, განახლებად ენერგიაში, მედიცინაში, სამშენებლო მასალებში, სადაც მეცნიერება გვიკარნახებს, რომ ნანოტექნოლოგიისკენ წავიდეთ."}
{"text": "That's where the biggest benefit is.\tიქ არის უდიდესი სარგებელი."}
{"text": "But if we're going to do that, the scientists of today and tomorrow are going to need new tools -- tools just like the ones I described.\tმაგრამ თუ ამის გაკეთებას ვაპირებთ, დღევანდელ და მომავალ მეცნიერებს ახალი ხელსაწყოები დასჭირდებათ. ისეთი ხელსაწყოები, როგორებიც აღვწერე."}
{"text": "And they will need chemistry. That's the point.\tმათ დასჭირდებათ ქიმიის მოშველიება."}
{"text": "The beauty of science is that once you develop these new tools, they're out there.\tმეცნიერების ხიბლი ისაა, რომ თუ ერთხელ ამ ხელსაწყოებს შექმნით, ისინი დაგვრჩება."}
{"text": "They're out there forever, and anyone anywhere can pick them up and use them, and help to deliver on the promise of nanotechnology.\tიარსებებს სამდამოდ და ყველას ნებისმიერ ადგილას, შეუძლია აიღოს და გამოიყენოს ისინი. ნანოტქნოლოგიური იმედების გამართლებაში."}
{"text": "Thank you so much for your time. I appreciate it.\tგმადლობთ, რომ დრო დამითმეთ."}
{"text": "(Applause)\tვაფასებ ამას. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Every summer, my family and I travel across the world, 3,000 miles away to the culturally diverse country of India.\tყოველ ზაფხულს მე და ჩემი ოჯახი მსოფლიოს გარშემო, 5000 კმ-ის მოშორებით, კულტურულად მრავალფეროვან ინდოეთში ვმოგზაურობთ."}
{"text": "Now, India is a country infamous for its scorching heat and humidity.\tინდოეთი მწველი სიცხითა და ტენიანობითაა ცნობილი."}
{"text": "For me, the only relief from this heat is to drink plenty of water.\tჩემთვის სიცხეში ერთადერთი შვება ბევრი წყლის სმაა."}
{"text": "Now, while in India, my parents always remind me to only drink boiled or bottled water, because unlike here in America, where I can just turn on a tap and easily get clean, potable water, in India, the water is often contaminated.\tსანამ ინდოეთში ვარ მშობლები ყოველთვის მახსენებენ, რომ მხოლოდ ადუღებული ან ბოთლის წყალი ვსვა, რადგან ამერიკისგან განსხვავებით, სადაც შემიძლია ონკანი უბრალოდ მოვუშვა და სუფთა სასმელი წყალი მარტივად მივიღო, ინდოეთში წყალი ხშირად დაბინძურებულია."}
{"text": "So my parents have to make sure that the water we drink is safe.\tასე რომ, ჩემს მშობლებს უნდათ დარწმუნდნენ რომ სასმელი წყალი უსაფრთხოა."}
{"text": "However, I soon realized that not everyone is fortunate enough to enjoy the clean water we did.\tთუმცაღა, მალევე მივხვდი, რომ ყველა ისეთი იღბლიანი არ არის, რომ ისეთივე სუფთა წყალი ჰქონდეს, როგორც ჩვენ."}
{"text": "Outside my grandparents' house in the busy streets of India, I saw people standing in long lines under the hot sun filling buckets with water from a tap.\tჩემი ბებია-ბაბუის სახლის გარშემო ინდოეთის დატვირთულ ქუჩებში, დავინახე მწველი მზის ქვეშ, გრძელ რიგში მდგომი ხალხი, რომლებიც ონკანის წყლით სათლებს ავსებდნენ."}
{"text": "I even saw children, who looked the same age as me, filling up these clear plastic bottles with dirty water from streams on the roadside.\tბავშვებიც კი დავინახე, რომლებიც ჩემივე ასაკის ჩანდნენ და რომლებიც სუფთა პლასტმასის ბოთლებს გზისპირა ჭუჭყიანი ნაკადულებიდან ავსებდნენ."}
{"text": "Watching these kids forced to drink water that I felt was too dirty to touch changed my perspective on the world.\tამ ბავშვების ყურებამ, რომლებიც იძულებულები იყვნენ ისეთი წყალი დაელიათ, რომელიც ჩემთვის შესახებადაც კი მეტისმეტად ჭუჭყიანი იყო, სამყაროს შესახებ ჩემი ხედვა შეცვალა."}
{"text": "This unacceptable social injustice compelled me to want to find a solution to our world's clean water problem.\tამ მიუღებელმა სოციალურმა უსამართლობამ, მაიძულა მსოფლიოს სუფთა წყლის პრობლემის გადასაჭრელად გამოსავალი მეპოვნა."}
{"text": "I wanted to know why these kids lacked water, a substance that is essential for life.\tმინდოდა გამეგო, რატომ არ ჰქონდათ ამ ბავშვებს სუფთა წყალი. ნივთიერება, რომელიც სიცოცხლისათვის აუცილებელია."}
{"text": "And I learned that we are facing a global water crisis.\tგავარკვიე, რომ გლობალური წყლის კრიზისის წინაშე ვართ."}
{"text": "Now, this may seem surprising, as 75 percent of our planet is covered in water, but only 2.5 percent of that is freshwater, and less than one percent of Earth's freshwater supply is available for human consumption.\tამან შეიძლება გაგაკვირვოთ: რადგან ჩვენი პლანეტის 75% წყლით არის დაფარული, მაგრამ ამის მხოლოდ 2.5% არის სუფთა წყალი. საყოფაცხოვრებო მოხმარებისთვის კი, დედამიწის სუფთა წყლის 1%-ზე ნაკლებია ხელმისაწვდომი."}
{"text": "With rising populations, industrial development and economic growth, our demand for clean water is increasing, yet our freshwater resources are rapidly depleting.\tმზარდ მოსახლეობასთან, ინდუსტრიულ განვითარებასა და ეკონომიკურ ზრდასთან ერთად, ჩვენი მოთხოვნილება სუფთა წყლისადმი იზრდება, თუმცაღა სუფთა წყლის მარაგი სწრაფად თავდება."}
{"text": "According to the World Health Organization, 660 million people in our world lack access to a clean water source.\tმსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაციის თანახად, 660 მილიონ ადამიანს მსოფლიოში სუფთა წყალზე წვდომა არ აქვს."}
{"text": "Lack of access to clean water is a leading cause of death in children under the age of five in developing countries, and UNICEF estimates that 3,000 children die every day from a water-related disease.\tსუფთა წყალზე წვდომის ნაკლებობა, განვითარებად ქვეყნებში, 5 წლამდე ბავშვებში სიკვდილიანობის მთავარი მიზეზია. UNICEF-ის დათვლით, ყოველდღიურად, წყალთან დაკავშირებული დაავადებებით, 3 000 ბავშვი იღუპება."}
{"text": "So after returning home one summer in eighth grade, I decided that I wanted to combine my passion for solving the global water crisis with my interest in science.\tერთ ზაფხულს, მე-8 კლასელმა, სახლში დაბრუნებისას გადავწყვიტე ჩემი გატაცება გლობალური წყლის კრიზისის გადასაჭრელად მეცნიერებისადმი ჩემი ინტერესისათვის შემეთავსებინა."}
{"text": "So I decided that the best thing to do would be to convert my garage into a laboratory.\tყველაზე კარგი რაც მოვიფიქრე ჩემი ფარეხის ლაბორატორიად გადაკეთება იყო."}
{"text": "(Laughter) Actually, at first I converted my kitchen into a laboratory, but my parents didn't really approve and kicked me out.\t(სიცილი) თავდაპირველად ლაბორატორიად სამზარეულო გადავაკეთე, მაგრამ მშობლებს ეს ნამდვლად არ მოეწონათ და იქიდან გამომისროლეს."}
{"text": "I also read a lot of journal papers on water-related research, and I learned that currently in developing countries, something called solar disinfection, or SODIS, is used to purify water.\tწყალთან დაკავშირებულ ბევრ კვლევას ვკითხულობდი და გავიგე, რომ ამჟამად განვითარებად ქვეყნებში წყლის გასაწმენდად ე.წ. მზის დიზინფექცია, იგივე SODIS, გამოიყენება."}
{"text": "In SODIS, clear plastic bottles are filled with contaminated water and then exposed to sunlight for six to eight hours.\tSODIS-ის დროს სუფთა პლასტმასის ბოთლებს დაბინძურებული წყლით ავსებენ და მზის სინათლეზე 6-დან 8 საათამდე აჩერებენ."}
{"text": "The UV radiation from the sun destroys the DNA of these harmful pathogens and decontaminates the water.\tმზის ულტრაიისფერი გამოსხივება ზიანის მომტანი პათოგენების დნმ-ს ანადგურებს და წყალს დეზინფექციას უკეთებს."}
{"text": "Now, while SODIS is really easy to use and energy-efficient, as it only uses solar energy, it's really slow, as it can take up to two days when it's cloudy.\tSODIS საკმაოდ იოლია გამოსაყენებლად, ენერგო თვალსაზრისით კი ეფექტური, რადგან მხოლოდ მზის ენერგიას იყენებს, თუმცა ის ძალიან ნელია. მას შეიძლება ორ დღეზე მეტი დასჭირდეს, მოღრუბლულ ამინდში."}
{"text": "So in order to make the SODIS process faster, this new method called photocatalysis has recently been used.\tიმისათვის, რომ SODIS პროცესი დააჩქარონ, ახალ მეთოდს იყენებენ, რომელსაც \"ფოტოკატალიზი\" ეწოდება."}
{"text": "So what exactly is this photocatalysis?\tკონკრეტულად რა არის ფოტოკატალიზი?"}
{"text": "Let's break it down: \"photo\" means from the sun, and a catalyst is something that speeds up a reaction.\tმოდით დავშალოთ: \"ფოტო\" ნიშნავს \"მზიდან\" და \"კატალიზატორი\" არის რაღაც, რაც რეაქციას აჩქარებს."}
{"text": "So what photocatalysis is doing is it's just speeding up this solar disinfection process.\tმაშ, ფოტოკატალიზი, უბრალოდ მზის დეზინფექციის პროცესს აჩქარებს."}
{"text": "When sunlight comes in and strikes a photocatalyst, like TiO2, or titanium dioxide, it creates these really reactive oxygen species, like superoxides, hydrogen peroxide and hydroxyl radicals.\tროდესაც მზის შუქი ოთახში შემოდის და ფოტოკატალიზატორს ხვდება, მაგალითად TiO2-ს, ანუ ტიტანის დიოქსიდს, იქმნება რეაქტიული ჟანგბადის ფორმები, მაგალითად სუპეროქსი, წყალბადის ზეჟანგი და ჰიდროქსილის რადიკალები."}
{"text": "These reactive oxygen species are able to remove bacteria and organics and a whole lot of contaminants from drinking water.\tრეაქტიული ჟანგბადის ფორმებს ბაქტერიისა და ორგანული სასუქის და მთელი დამაბინძურებლების სასმელი წყლიდან მოშორება შეუძლიათ."}
{"text": "But unfortunately, there are several disadvantages to the way photocatalytic SODIS is currently deployed.\tმაგრამ საუბედუროდ, SODIS-ის ამჟამინდელ გამოყენებას რამდენიმე მინუსი აქვს."}
{"text": "See, what they do is they take the clear plastic bottles and they coat the inside with this photocatalytic coating.\tამ პროცესში, სუფთა პლასტმასის ბოთლებს იღებენ და შიდა მხარეს ფოტოკატალიტურ საფარს ადებენ,"}
{"text": "But photocatalysts like titanium dioxide are actually commonly used in sunscreens to block UV radiation.\tმაგრამ ტიტანის დიოქსიდის მსგავსი ფოტოკატალიზატორები, ჩვეულებრივ, მზისგან დამცავ საშუალებებში გამოიყენება ულტრაიისფერი გამოსხივების დასაბლოკად."}
{"text": "So when they're coated on the inside of these bottles, they're actually blocking some of the UV radiation and diminishing the efficiency of the process.\tამიტომ, როცა ბოთლების შიდა ნაწილი ამით იფარება, ეს გარკვეულ ულტრაიისფერ გამოსხივებას ბლოკავს, რაც ამ პროცესის ეფექტურობას ამცირებს."}
{"text": "Also, these photocatalytic coatings are not tightly bound to the plastic bottle, which means they wash off, and people end up drinking the catalyst.\tასევე ფოტოკატალიტური საფარი პლასტმასის ბოთლებს მჭიდროდ არ ეკვრის. რაც იმას ნიშნავს, რომ ის ჩაირეცხება და ადამიანები კატალიზატორს სვამენ."}
{"text": "While TiO2 is safe and inert, it's really inefficient if you keep drinking the catalyst, because then you have to continue to replenish it, even after a few uses.\tთუმცა ტიტანიუმის დიოქსიდი უსაფრთხო და ქიმიურად ნეიტრალურია, კატალიზატორის სმა ძალიან არაეფექტურია, რადგან ამ საფარის ახლიდან დატანა სულ რამდენიმე გამოყენების შემდეგ მოგიწევთ ხოლმე."}
{"text": "So my goal was to overcome the disadvantages of these current treatment methods and create a safe, sustainable, cost-effective and eco-friendly method of purifying water.\tამიტომ, ჩემი მიზანი არსებულ მიდგომაში ამ პრობლემის აღმოფხვრა და წყლის გაწმენდის უსაფრთხო, მდგრადი, ეკონომიური და ეკო-მეგობრული მეთოდი შემექმნა იყო."}
{"text": "What started off as an eighth grade science fair project is now my photocatalytic composite for water purification.\tის რაც მერვე კლასის სამეცნიერო პროექტით დაიწყო, ახლა ჩემი წყლის გასაწმენდი ფოტოკატალიტური შენაერთია."}
{"text": "The composite combines titanium dioxide with cement.\tამ შენაერთში ტიტანის დიოქსიდი ცემენტს ერწყმის."}
{"text": "The cement-like composite can be formed into several different shapes, which results in an extremely versatile range of deployment methods.\tცემენტისებრმა შენაერთმა შეიძლება სხვადასხვა ფორმა მიიღოს, რაც მისი გამოყენების მრავალ განსხვავებულ საშუალებას იძლევა."}
{"text": "For example, you could create a rod that can easily be placed inside water bottles for individual use or you could create a porous filter that can filter water for families.\tმაგალითისთვის, შეგიძლიათ შექმნათ მილი, რომელიც მარტივად განთავსდება ბოთლების შიგნით ინდივიდუალური მოხმარებისათვის, ან შეგიძლიათ ფილტრი შექმნათ, რომელიც წყალს ოჯახებისათვის გაფილტრავს."}
{"text": "You can even coat the inside of an existing water tank to purify larger amounts of water for communities over a longer period of time.\tშეგიძლიათ ასევე წყლის ავზის შიდა მხარე დაფაროთ, წყლის დიდი რაოდენობით გასაწმენდად, დასახლებების მიერ ხანგრძლივი მოხმარებისთვის."}
{"text": "Now, over the course of this, my journey hasn't really been easy.\tამ პროცესში ჩემი გზა მარტივი ნამდვილად არ ყოფილა."}
{"text": "You know, I didn't have access to a sophisticated laboratory.\tსერიოზულ ლაბორატორიაზე წვდომა არ მქონია."}
{"text": "I was 14 years old when I started, but I didn't let my age deter me in my interest in pursuing scientific research and wanting to solve the global water crisis.\t14 წლის ვიყავი, როდესაც დავიწყე, მაგრამ ჩემს ასაკს არ შევუფერხებივარ სამეცნიერო კვლევისადმი ჩემი ინტერესის განხორციელების და გლობალური წყლის კრიზისის გადაჭრის გზაზე."}
{"text": "See, water isn't just the universal solvent.\tწყალი მხოლოდ უნივერსალური გამხსნელი არ არის,"}
{"text": "Water is a universal human right.\tწყალი ადამიანის უნივერსალური უფლებაა."}
{"text": "And for that reason, I'm continuing to work on this science fair project from 2012 to bring it from the laboratory into the real world.\tამის გამო სამეცნიერო პროექტზე მუშაობას 2012 წლის შემდეგ ვაგრძელებ, რათა ლაბორატორიიდან ის, რეალურ მსოფლიომდე მივიტანო."}
{"text": "And this summer, I founded Catalyst for World Water, a social enterprise aimed at catalyzing solutions to the global water crisis.\tამ ზაფხულს საზოგადოებრივი ორგანიზაცია \"კატალიზატორი მსოფლიო წყლისთვის\" დავაარსე, რომელიც წყლის მსოფლიო კრიზისის გადწყვეტის დაჩქარებას ისახავს მიზნად"}
{"text": "(Applause) Alone, a single drop of water can't do much, but when many drops come together, they can sustain life on our planet.\t(აპლოდისმენტები) წყალი მხოლოდ ერთი წვეთი ბევრს ვერაფერს იზამს, მაგრამ როდესაც ბევრი წვეთი ერთად გროვდება, მას ჩვენ პლანეტაზე სიცოცხლის შენარჩუნება შეუძლია."}
{"text": "Just as water drops come together to form oceans, I believe that we all must come together when tackling this global problem.\tისევე როგორც წყლის წვეთები ერთად ოკეანეს ქმნიან, მჯერა, რომ ამ გლობალური პრობლემის მოსაგვარებლად ყველა ერთად უნდა დავდგეთ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Philosophers, dramatists, theologians have grappled with this question for centuries: what makes people go wrong?\tფილოსოფოსები, დრამატურგები, თეოლოგები საუკუნეების განმავლობაში ფიქრობდნენ ამ კითხვაზე: რა აიძულებთ ადამიანებს გახდნენ ცუდები?"}
{"text": "Interestingly, I asked this question when I was a little kid.\tსაინტერესოა, მე ვსვამდი ამ კითხვას პატარა რომ ვიყავი."}
{"text": "I grew up in the South Bronx, inner-city ghetto in New York, and I was surrounded by evil, as all kids are who grew up in an inner city.\tმე ვიზრდებოდი სამხრეთ ბრონქსში, ნიუ-იორკის გეტოში, მე გარშემორტყმული ვიყავი ბოროტებით ისევე, როგორც ყველა ბავშვი, რომელიც ღარიბ უბანში გაიზარდა."}
{"text": "And I had friends who were really good kids, who lived out the Dr. Jekyll Mr. Hyde scenario -- Robert Louis Stevenson.\tდა მე მყავდა მეგობრები, ნამდვილად კარგი ბავშვები, რომლებიც ცხოვრობდნენ Dr. Jekyll Mr. Hyde სცენარის მიხედვით -რობერტ ლუის სტივენსონი."}
{"text": "That is, they took drugs, got in trouble, went to jail.\tანუ, იღებდნენ ნარკოტიკს, ეხვეოდნენ უსიამოვნებებში, მიდიოდნენ ციხეში."}
{"text": "Some got killed, and some did it without drug assistance.\tზოგი დაიღუპა, ზოგმა კი ეს ნარკოტიკების გარეშე მოახერხა."}
{"text": "So when I read Robert Louis Stevenson, that wasn't fiction.\tასე, რომ როდესაც წავიკითხე რობერტ ლუის სტივენსონი, ეს არ იყო გამონაგონი."}
{"text": "The only question is, what was in the juice?\tერთი კითხვა მაქვს - რა იყო იმ ჭიქაში? და ყველაზე მთავარი -გამყოფი ხაზი კეთილსა და ბოროტს შორის -"}
{"text": "And more importantly, that line between good and evil -- which privileged people like to think is fixed and impermeable, with them on the good side, the others on the bad side -- I knew that line was movable, and it was permeable.\tრომელიც უზრუნველყოფილი ადამიანების აზრით მტკიცე და ურყევია ისინი კარგ მხარეს არიან, დანარჩენები კი -ცუდ მხარეს. მე ვიცოდი, რომ ეს ხაზი მოძრავი იყო."}
{"text": "Good people could be seduced across that line, and under good and some rare circumstances, bad kids could recover with help, with reform, with rehabilitation.\tკარგი ადამიანები შეიძლება შეაცდინო და გადაკვთონ ეს ხაზი და კარგ და იშვიათ გარემოებებში, ცუდი ბავშვებიც გამოკეთდებიან დახმარებით, შეცვლით, რეაბილიტაციით."}
{"text": "So I want to begin with this wonderful illusion by [Dutch] artist M.C. Escher.\tმინდა დავიწყო მ.ს. ეშერის ამ მშვენიერი ილუზიით."}
{"text": "If you look at it and focus on the white, what you see is a world full of angels.\tთუ შეხედავთ და დააკვირდებით თეთრს, თქვენ დაინახავთ ანგელოზებით სავსე სამყაროს."}
{"text": "But let's look more deeply, and as we do, what appears is the demons, the devils in the world.\tმაგრამ, მოდით უფრო ღრმად ჩავიხედოთ, და გამოჩნდება დემონები, ეშმაკები სამყაროში."}
{"text": "That tells us several things.\tდა ეს ჩვენ გვეუბნება, რომ სამყარო არის"}
{"text": "One, the world is, was, will always be filled with good and evil, because good and evil is the yin and yang of the human condition.\tიყო და ყოველთვის იქნება სავსე კეთილითა და ბოროტით, რადგან კეთილი და ბოროტი არის ადამიანის მდგომარეობის ინი და იანი."}
{"text": "It tells me something else.\tეს სხვა რამესაც მეუბნება."}
{"text": "If you remember, God's favorite angel was Lucifer.\tთუ გახსოვთ, ღმერთის საყვარელი ანგელოზი იყო ლუციფერი."}
{"text": "Apparently, Lucifer means \"the light.\"\tცხადია, ლუციფერი ნიშნავს 'სინათლეს'."}
{"text": "It also means \"the morning star,\" in some scripture.\tის ასევე ნიშნავს 'ცისკრის ვარსკვლავს' ზოგიერთ ხელნაწერში."}
{"text": "And apparently, he disobeyed God, and that's the ultimate disobedience to authority.\tდა როგორც ჩანს, ის არ დაემორჩილა ღმერთს, ეს არის ავტორიტეტისადმი დაუმორჩილებლობის უკიდურესი ფორმა."}
{"text": "And when he did, Michael, the archangel, was sent to kick him out of heaven along with the other fallen angels.\tდა მთავარანგელოზი მიქაელი გაგზავნა რომ გაეძევებინა ის და სხვა დაცემული ანგელოზები სამოთხიდან."}
{"text": "And so Lucifer descends into hell, becomes Satan, becomes the devil, and the force of evil in the universe begins.\tასე რომ ლუციფერი ეშვება ჯოჯოხეთში და ხდება სატანა, ეშმაკი და სამყაროში ჩნდება ბოროტება."}
{"text": "Paradoxically, it was God who created hell as a place to store evil.\tპარადოქსულია, რომ ღმერთი იყო ის, ვინც შექმნა ჯოჯოხეთი ბოროტების შენახვისთვის."}
{"text": "He didn't do a good job of keeping it there though.\tსხვათაშორის მისი იქ გაჩერება ვერ შეძლო. ღმერთის საყვარელი ანგელოზის"}
{"text": "So, this arc of the cosmic transformation of God's favorite angel into the Devil, for me, sets the context for understanding human beings who are transformed from good, ordinary people into perpetrators of evil.\tეშმაკად გადაქცევის ეს სიუჟეტი, ჩემი აზრით, განსაზღვრავს კონტექსტს, რომ გავუგოთ ადამიანებს - რომლებიც კარგი, ჩვეულებრივი ადამიანებიდან ბოროტებად იქცნენ."}
{"text": "So the Lucifer effect, although it focuses on the negatives -- the negatives that people can become, not the negatives that people are -- leads me to a psychological definition.\tლუციფერის ეფექტმა - თუმცა ის ფოკუსირებულია ნეგატიურზე - იმაზე, როგორი უარყოფითები შეიძლება გახდნენ ადამიანები, და არა ადამიანის უარყოფით ბუნებაზე - მიმიყვანა ფსიქოლოგიურ განსაზღვრებამდე: ბოროტება არის ძალის გამოყენება."}
{"text": "And that's the key: it's about power.\tეს არის გასაღები: ძალაუფლება. განზრახ მიაყენო ადამიანებს სულიერი ტკივილი,"}
{"text": "To intentionally harm people psychologically, to hurt people physically, to destroy people mortally, or ideas, and to commit crimes against humanity.\tფიზიკური ტკივილი, გაანადგურო ადამიანები ფიზიკურად, ან იდეები და დანაშაული ჩაიდინო კაცობრიობის წინააღმდეგ."}
{"text": "If you Google \"evil,\" a word that should surely have withered by now, you come up with 136 million hits in a third of a second.\tთუ გუგლში მოძებნით 'ბოროტებას' თქვენ ნახავთ 136 მილიონ შედეგს წამის მესამედში."}
{"text": "A few years ago -- I am sure all of you were shocked, as I was, with the revelation of American soldiers abusing prisoners in a strange place in a controversial war, Abu Ghraib in Iraq.\tწლების წინ - დარწმუნებული ვარ ჩემსავით შოკში იყავით ყველა- ამერიკელი ჯარისკაცების მხილებით, რომელბიც შეურაცხყოფას აყენებდნენ პატიმრებს უცხო ქვეყანაში, წინააღმდეგობრივ ომში, აბუ გრეიბში, ერაყში."}
{"text": "And these were men and women who were putting prisoners through unbelievable humiliation.\tდა ესენი იყვნენ კაცები და ქალები, რომლებიც დაუჯერებლად ამცირებდნენ პატიმრებს."}
{"text": "I was shocked, but I wasn't surprised, because I had seen those same visual parallels when I was the prison superintendent of the Stanford Prison Study.\tმე შოკში ვიყავი, მაგრამ არ გამკვირვებია, რადგან მსგავსი ვიზუალური პარალელები ნანახი მქონდა, როდესაც სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტში ციხის ზედამხედველი ვიყავი."}
{"text": "Immediately the Bush administration military said what?\tბუშის ადმინისტრაციამ სასწრაფოდ გამოაცხადა.. რა?"}
{"text": "What all administrations say when there's a scandal: \"Don't blame us. It's not the system.\tრასაც ყველა ბიუროკრატი ამბობს, როდესაც სკანდალი იწყება. \"ჩვენ ნუ დაგვადანაშაულებთ, სისტემის ბრალი არაა."}
{"text": "It's the few bad apples, the few rogue soldiers.\"\tეს რამდენიმე დამპალი ვაშლის, რამდენიმე ცუდი ჯარისკაცის ბრალია\"."}
{"text": "My hypothesis is, American soldiers are good, usually.\tჩემი მოსაზრებაა, რომ ამერიკელი ჯარისკაცები ზოგადად კარგები არიან."}
{"text": "Maybe it was the barrel that was bad.\tშესაძლოა, იქ იყო რამდენიმე ცუდი."}
{"text": "But how am I going to deal with that hypothesis?\tმაგრამ როგორ - როგორ დავამტკიცო ეს მოსაზრება?"}
{"text": "I became an expert witness for one of the guards, Sergeant Chip Frederick, and in that position, I had access to the dozen investigative reports.\tმე მიმიწვიეს ექსპერტად, მოწმედ ერთ-ერთი მცველის სერჟანტი ჩიპო ფრედერიკოს პროცესზე. და მე ამ როლის გამო ხელი მიმიწვდებოდა ათობით საგამოძიებო ანგარიშზე."}
{"text": "I had access to him.\tმე მასთანაც მქონდა წვდომა."}
{"text": "I could study him, have him come to my home, get to know him, do psychological analysis to see, was he a good apple or bad apple.\tშემეძლო შემესწავლა ის, დამეპატიჟებინა სახლში, უკეთ გამეცნო შემესწავლა დამპალი ვაშლი იყო თუ კარგი."}
{"text": "And thirdly, I had access to all of the 1,000 pictures that these soldiers took.\tმესამეც, მე შეხება მქონდა იმ 1000 სურათთან, რომლებიც ამ ჯარისკაცებმა გადაიღეს."}
{"text": "These pictures are of a violent or sexual nature.\tეს სურათები არის ძალადობის, მათ შორის სექსუალური ძალადობის, ამსახველი."}
{"text": "All of them come from the cameras of American soldiers.\tდა ყველა მათგანი ამერიკელი ჯარისკაცების კამერებითაა გადაღებული."}
{"text": "Because everybody has a digital camera or cell phone camera, they took pictures of everything, more than 1,000.\tრადგან ყველას აქვს ციფრული კამერა ან მობილურის კამერა, ისინი ყველაფერს უღებდნენ სურათებს. ათასზე მეტი სურათია."}
{"text": "And what I've done is I organized them into various categories.\tდა მე სხვადასხვა კატეგორიებში გადავანაწილე ისინი."}
{"text": "But these are by United States military police, army reservists.\tმაგრამ ესენი არიან შეერთებული შტატების სამხედრო პოლიციის რეზერვისტები."}
{"text": "They are not soldiers prepared for this mission at all.\tისინი არ არიან ამ მისიისთვის მომზადებული ჯარისკაცები."}
{"text": "And it all happened in a single place, Tier 1-A, on the night shift.\tდა ეს ყველაფერი ხდებოდა ერთ ადგილას, 1A სექციაში, ღამის ცვლაში."}
{"text": "Why?\tრატომ? 1A სექცია იყო სამხედრო დაზვერვის ცენტრი."}
{"text": "It was the interrogation hold.\tაქ ტარდებოდა დაკითხვები."}
{"text": "The CIA was there.\tაქ იყო CIA."}
{"text": "Interrogators from Titan Corporation, all there, and they're getting no information about the insurgency.\tგამომძიებლები Titan Corporation-დან. და მათ ვერ მიიღეს ინფორმაცია ამბოხებულებზე."}
{"text": "So they're going to put pressure on these soldiers, military police, to cross the line, give them permission to break the will of the enemy, to prepare them for interrogation, to soften them up, to take the gloves off.\tასე, რომ გადაწყვიტეს ზეწოლა ამ ჯარისკაცებზე. სამხედრო პოლიციაზე, რომ ზღვარს გადასულიყვნენ. მისცეს მათ უფლება მტრის ნებისყოფა გაეტეხათ, რომ დაკითხვისთვის მოემზადებინათ, დაესუსტებინათ ისინი, მისცეს უფლება ხელთათმანები გაეხადათ. ეს ყველაფერი ევფემიზმებია"}
{"text": "Those are the euphemisms, and this is how it was interpreted.\tდა აი როგორ გაიგეს მათ."}
{"text": "Let's go down to that dungeon.\tმოდით, ჩავიდეთ ამ დილეგში. (კამერის ხმა)"}
{"text": "(Typewriting) [Abu Ghraib Iraq Prison Abuses 2008 Military Police Guards' Photos] [The following images include nudity and graphic depictions of violence] (Camera shutter sounds) (Thuds) (Camera shutter) (Camera shutter) (Breathing) (Bells) (Bells end) So, pretty horrific.\t(ბრახუნი) (კამერის ხმა) (ბრახუნი) (სუნთქვა) (ზარი) საკმაოდ შემზარავია."}
{"text": "That's one of the visual illustrations of evil.\tესაა ბოროტების ვიზუალური ილუსტრაცია."}
{"text": "And it should not have escaped you that the reason I paired the prisoner with his arms out with Leonardo da Vinci's ode to humanity is that that prisoner was mentally ill.\tალბათ შეამჩნევდით, რომ ხელებაწეული პატიმარი დავაწყვილე ლეონარდო და ვინჩის ადამიანურობის ოდასთან. რადგან ეს პატიმარი იყო სულიერად ავადმყოფი."}
{"text": "That prisoner covered himself with shit every day, they had to roll him in dirt so he wouldn't stink.\tეს პატიმარი ყოველდღე ისვამდა განავალს, ისინი კი მას აიძულებდნენ ჭუჭყში ეკოტრიალა, რომ სუნი არ ჰქონოდა."}
{"text": "But the guards ended up calling him \"Shit Boy.\"\tმცველები მას \"განავლის ბიჭს\" ეძახდნენ."}
{"text": "What was he doing in that prison rather than in some mental institution?\tრას აკეთებდა ის ამ ციხეში რატომ არ იყო ის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში?"}
{"text": "In any event, here's former Secretary of Defense Rumsfeld.\tნებისმიერ შემთხვევაში, თავდაცვის ყოფილი მდივანი რამსფილდი"}
{"text": "He comes down and says, \"I want to know, who is responsible?\tმოდის და კითხულობს: \"მინდა ვიცოდე ვინაა პასუხისმგებელი?"}
{"text": "Who are the bad apples?\"\tრომლები არიან დამპალი ვაშლები?\" - ეს ცუდი კითხვაა."}
{"text": "Well, that's a bad question.\tუნდა იკითხოთ \"რა არის დამნაშავე?\""}
{"text": "\"What\" could be the who of people, but it could also be the what of the situation, and obviously that's wrongheaded.\tრადგან \"რა\" შეიძლება ასევე იყოს \"ვინ\" - ადამიანები და ასევე შეიძლება იყოს \"რა\" - სიტუაცია, და ეს ნამდვილად არასწორია."}
{"text": "How do psychologists try to understand such transformations of human character, if you believe that they were good soldiers before they went down to that dungeon?\tმოკლედ, როგორ ხსნიან ფსიქოლოგები ადამიანის ბუნების ასეთ ცვლილებას, თუ მივიჩნევთ, რომ ისინი კარგი ჯარისკაცები იყვნენ მანამ მიწისქვეშ ჩავიდოდნენ?"}
{"text": "There are three ways. The main way is called dispositional.\tარსებობს სამი გზა. მთავარ გზას სიტუაციური ქვია."}
{"text": "We look at what's inside of the person, the bad apples.\tჩვენ ადამიანის შიგნით ვიხედებით, ვეძებთ ცუდ ვაშლებს."}
{"text": "This is the foundation of all of social science, the foundation of religion, the foundation of war.\tეს ყველა სოციალური მეცნიერების ფუნდამენტია, რელიგიის, ომის საფუძველი."}
{"text": "Social psychologists like me come along and say, \"Yeah, people are the actors on the stage, but you'll have to be aware of the situation.\tსოციალური ფსიქოლოგები, როგორც მე, ვამბობთ: \"დიახ, ადამიანები არიან მსახიობები სცენაზე, მაგრამ უნდა იცოდე რა სიტუაციაა."}
{"text": "Who are the cast of characters? What's the costume?\tვინ არიან მსახიობთა სიაში? როგორია კოსტუმები?"}
{"text": "Is there a stage director?\"\tარის თუ არა სცენის რეჟისორი?\" ასე რომ, ჩვენ გვაინტერესებს რა ფაქტორებია"}
{"text": "And so we're interested in what are the external factors around the individual -- the bad barrel?\tინდივიდის გარშემო - ცუდი გარემოცვა?"}
{"text": "Social scientists stop there and they miss the big point that I discovered when I became an expert witness for Abu Ghraib.\tსოციოლოგები აქ ჩერდებიან და ტოვებენ მნიშვნელოვან ფაქტორს, რომელიც მე აღმოვაჩინე, როდესაც ექსპერტი ვიყავი აბუ გრეიბის საქმეში."}
{"text": "The power is in the system.\tძალაუფლება სისტემაშია."}
{"text": "The system creates the situation that corrupts the individuals, and the system is the legal, political, economic, cultural background.\tსისტემა ქმნის სიტუაციას, რომელიც აფუჭებს ინდივიდს და ესაა კანონი, პოლიტიკური, ეკონომიკური სისტემა, კულტურა."}
{"text": "And this is where the power is of the bad-barrel makers.\tდა სწორედ ეს ქმნის ცუდ გარემოს."}
{"text": "If you want to change a person, change the situation.\tასე რომ, თუ გსურთ, შეცვალოთ პიროვნება, უნდა შეცვალოთ სიტუაცია."}
{"text": "And to change it, you've got to know where the power is, in the system.\tთუ გსურთ, შეცვალოთ სიტუაცია, უნდა იცოდეთ სად არის ძალაუფლება - სისტემაში."}
{"text": "So the Lucifer effect involves understanding human character transformations with these three factors.\tლუციფერის ეფექტი გულისხმობს ადამიანური ბუნების ტრანსფორმაციის გაგებას ამ სამი ფაქტორის მიხედვით."}
{"text": "And it's a dynamic interplay.\tდა ესაა დინამიკური ურთიერთქმედება."}
{"text": "What do the people bring into the situation?\tრა შეაქვთ ადამიანებს სიტუაციაში?"}
{"text": "What does the situation bring out of them?\tრას იღებს სიტუაცია მათგან?"}
{"text": "And what is the system that creates and maintains that situation?\tდა როგორია სისტემა, რომელიც ქმნის და ინარჩუნებს ამ სიტუაციას?"}
{"text": "My recent book, \"The Lucifer Effect,\" is about, how do you understand how good people turn evil?\tჩემი ახლახანს გამოცემული წიგნი \"ლუციფერის ეფექტი\" სწორედ ამაზეა- როგორ გავიგოთ, რატომ ხდებიან კარგი ადამიანები ცუდები?"}
{"text": "And it has a lot of detail about what I'm going to talk about today.\tდა აქ მრავალი დეტალია, რომელზეც მე დღეს ვისაუბრებ."}
{"text": "So Dr. Z's \"Lucifer Effect,\" although it focuses on evil, really is a celebration of the human mind's infinite capacity to make any of us kind or cruel, caring or indifferent, creative or destructive, and it makes some of us villains.\tმიუხედავად იმისა, რომ ჩემი წიგნის თემა ბოროტებაა, რეალურად ესაა დიდება გონების შეუზღუდავი შესაძლებლობებისა, რომელიც ჩვენ კეთილად ან სასტიკად, მზრუნველად ან უდარდელად, შემოქმედად ან დამანგრეველად, ზოგიერთ ჩვენგანს კი ბოროტმოქმედად გვაქცევს."}
{"text": "And the good news that I'm going to hopefully come to at the end is that it makes some of us heroes.\tკარგი ამბავი, რომელსაც მოგვიანებით დავუბრუნდებით, კი ისაა, რომ ზოგიერთი ჩვენგანი გმირი ხდება. ეს მშვენიერი კომიქსი \"ნიუ იორკერიდან\""}
{"text": "This wonderful cartoon in the New Yorker summarizes my whole talk: \"I'm neither a good cop nor a bad cop, Jerome.\tგამოხატავს ყველაფერს, რაც მე ვთქვი: \"მე არც კარგი პოლიციელი ვარ და არც ცუდი, ჯერომ."}
{"text": "Like yourself, I'm a complex amalgam of positive and negative personality traits that emerge or not, depending on the circumstances.\"\tროგორც შენ, მეც დადებითი და უარყოფითი თვისებების რთული ჯამი ვარ, რომელიც ან ჩნდება, ან არა, სიტუაციის მიხედვით. \""}
{"text": "(Laughter) There's a study some of you think you know about, but very few people have ever read the story.\t(სიცილი) არის ერთი გამოკვლევა, რომელიც ზოგიერთმა ალბათ იცით, მაგრამ მთელი ისტორია ცოტას თუ წაუკითხავს."}
{"text": "You watched the movie.\tზოგიერთებმა ნახეს ფილმი."}
{"text": "This is Stanley Milgram, little Jewish kid from the Bronx, and he asked the question, \"Could the Holocaust happen here, now?\"\tეს სტენლი მილგრემია - ებრაელი ბიჭუნა ბრონქსიდან, რომელმაც იკითხა: \"შესაძლებელია ჰოლოკოსტი განმეორდეს აქ და ახლა?\""}
{"text": "People say, \"No, that's Nazi Germany, Hitler, you know, that's 1939.\"\tხალხმა უპასუხა - \"არა, მაშინ ნაცისტური გერმანია იყო, ჰიტლერი, 1939-იანი წლები\".."}
{"text": "He said, \"Yeah, but suppose Hitler asked you, 'Would you electrocute a stranger?' 'No way, I'm a good person.'\" He said, \"Why don't we put you in a situation and give you a chance to see what you would do?\"\tმან თქვა \"კარგი, მაგრამ დავუშვათ ჰიტლერმა გკითხათ, 'შეგიძლიათ უცნობი ადამიანი აწამოთ ელექტროშოკით?' ' არა, მე არა, მე კარგი ადამიანი ვარ' მან თქვა: \"შეგიქმნით სიტუაციას და მოგცემთ შანსს ნახოთ, რას გააკეთებ\". და აი რა ქნა მილგრემმა - ტესტირება ჩაუტარა 1000 ჩვეულებრივ ადამიანს."}
{"text": "500 New Haven, Connecticut, 500 Bridgeport.\t500 ნიუ ჰევენიდან, კონექტიკუტიდან იყო, 500 -ბრიჯპორტიდან. განცხადებაში ეწერა, \" ფსიქოლოგებს სურთ შეისწავლონ მეხსიერება."}
{"text": "We want to improve people's memory, because it is the key to success.\"\tჩვენ გვინდა გავაუმჯობესოთ ადამიანების მეხსიერება, რადგან მეხსიერება წარმატების გასაღებია\"."}
{"text": "OK?\t\"დათმობილი დროსთვის ჩვენ გადაგიხდით ოთხ დოლარს\"."}
{"text": "We don't want college students. We want men between 20 and 50.\"\t\"ჩვენ არ გვჭირდება სტუდენტები, გვჭირდება მამაკაცები 20დან 50 წლამდე.\""}
{"text": "In the later studies, they ran women.\tმოგვიანებით მათ გაიმეორეს ეს ექსპერიმენტი ქალებზე. ჩვეულებრივი ხალხი - სტილისტები, კლერკები, ოფისის მუშები."}
{"text": "So, you go down, one of you will be a learner, one will be a teacher.\tროდესაც მოხვალთ, ერთ-ერთი თქვენგანი იქნება მოსწავლე, მეორე - მასწავლებელი."}
{"text": "The learner's a genial, middle-aged guy.\tმოსწავლე - სასიამოვნო, საშუალო ასაკის ბიჭია."}
{"text": "He gets tied up to the shock apparatus in another room.\tმას ამაგრებენ ელექტროშოკს მეორე ოთახში."}
{"text": "The learner could be middle-aged, could be as young as 20.\tმოსწავლე შესაძლოა ყოფილიყო საშუალო ასაკის, ან სულაც 20 წლის."}
{"text": "And one of you is told by the authority, the guy in the lab coat, \"Your job as teacher is to give him material to learn.\tერთ-ერთ თქვენგანს ავტორიტეტი, ანუ თეთრხალათიანი ლაბორანტი ეუბნება \"თქვენი, როგორც მასწავლებლის მოვალეობაა მისცეთ ამ ბიჭს დასასწავლი მასალა\""}
{"text": "Gets it right, reward.\t\"სწორად თუ უპასუხებს - დააჯილდოვებთ."}
{"text": "Gets it wrong, you press a button on the shock box.\tარასწორად თუ უპასუხებს - ელექტროშოკის ღილაკს დააჭერთ."}
{"text": "The first button is 15 volts. He doesn't even feel it.\"\tპირველი ღილაკია - 15 ვოლტი. ის ვერც კი იგრძნობს.\""}
{"text": "That's the key.\tეს მნიშვნელოვანია."}
{"text": "All evil starts with 15 volts.\tყველა ბოროტება იწყება 15 ვოლტიდან."}
{"text": "And then the next step is another 15 volts.\tშემდეგი ნაბიჯი - კიდევ 15 ვოლტი."}
{"text": "The problem is, at the end of the line, it's 450 volts.\tპრობლემა ისაა, რომ სერიის ბოლოს 450 ვოლტია."}
{"text": "And as you go along, the guy is screaming, \"I've got a heart condition! I'm out of here!\"\tთქვენ აჭერთ ღილაკს და მოსწავლე იწყებს ყვირილს, \"ავადმყოფი გული მაქვს, მეტი აღარ შემიძლია!\""}
{"text": "You're a good person. You complain.\tთქვენ კარგი ადამიანი ხართ."}
{"text": "\"Sir, who will be responsible if something happens to him?\"\tთქვენ ჩივით: \"სერ, ვინ არის პასუხისმგებელი მას რამე რომ მოუვიდეს?\""}
{"text": "The experimenter says, \"Don't worry, I will be responsible.\tექსპერიმენტატორი გპასუხობთ, \"ნუ წუხართ, მე ვარ პასუხისმგებელი."}
{"text": "Continue, teacher.\"\tგანაგრძეთ, მასწავლებელო\". ჩნდება კითხვა: ვინ ავა 450 ვოლტამდე?"}
{"text": "You should notice here, when it gets up to 375, it says, \"Danger. Severe Shock.\"\tუნდა აღინიშნოს, რომ 375 ვოლტზე არის წარწერა: \"საშიშია, შოკი\"."}
{"text": "When it gets up to here, there's \"XXX\" -- the pornography of power.\tროდესაც აქ ადის, წერია \"XXX\"- ძალაუფლების პორნოგრაფია."}
{"text": "So Milgram asks 40 psychiatrists, \"What percent of American citizens would go to the end?\"\t(სიცილი) მილგრემმა ჰკითხა 40 ფსიქიატრს, \"ამერიკელ მოქალაქეთა რამდენი პროცენტი ავა ბოლომდე?\""}
{"text": "They said only one percent.\tმათ უპასუხეს, რომ მხოლოდ ერთი პროცენტი."}
{"text": "Because that's sadistic behavior, and we know, psychiatry knows, only one percent of Americans are sadistic.\tრადგან ეს სადისტური ქცევაა. ჩვენ ვიცით, ფსიქიატრებმა იციან, რომ ამერიკელთა მხოლოდ 1%-ია სადისტი."}
{"text": "OK.\tკარგი. აი მონაცემები."}
{"text": "Here's the data. They could not be more wrong.\tაქ ალბათ შეცდომაა."}
{"text": "Two thirds go all the way to 450 volts.\tორი მესამედი ავიდა 450 ვოლტამდე."}
{"text": "This was just one study.\tდა ეს მხოლოდ ერთი ექსპერიმენტი იყო."}
{"text": "Milgram did more than 16 studies.\tმილგრემმა 16-ზე მეტი ექსპერიმენტი ჩაატარა."}
{"text": "And look at this.\tდა შეხედეთ ამას. მე-16 ექსპერიმენტი, თუ ხედავთ თქვენსს მსგავსს, რომელიც მიდის საზღვრამდე,"}
{"text": "In study 16, where you see somebody like you go all the way, 90 percent go all the way.\t90% მიდის ბოლომდე. მეხუთე ექსპერიმენტში, თუ ხედავთ ერთ ამბოხებულს, 90% შეეწინააღმდეგა."}
{"text": "What about women? Study 13 -- no different than men.\tრა ხდება ქალებთან? მე-13 ექსპერიმენტი - არ განსხვავდებიან კაცებისგან."}
{"text": "So Milgram is quantifying evil as the willingness of people to blindly obey authority, to go all the way to 450 volts.\tასე რომ, მილგრემმა განსაზღვრა ბოროტება, როგორც ადამიანების სურვილი, ბრმად დაემორჩილონ ავტორიტეტს, მივიდნენ 450 ვოლტამდე."}
{"text": "And it's like a dial on human nature.\tეს ადამიანური ბუნების სამართავია."}
{"text": "A dial in a sense that you can make almost everybody totally obedient, down to the majority, down to none.\tთქვენ შეგიძლიათ თითქმის ყველა გახადოთ აბსოლუტურად მორჩილი, უმრავლესობა, უკანასკნელ ადამიანამდე. სადაა გადაკვეთა ცხოვრებასთან?"}
{"text": "What are the external parallels? For all research is artificial.\tყველა კვლევა ხელოვნურია."}
{"text": "What's the validity in the real world?\tროგორ უკავშირდებიან ისინი რეალობას? ა.შ.შ.-ს 912-მა მოქალაქემ მოიკლა თავი, ან მოკლული იქნა ოჯახის ან"}
{"text": "912 American citizens committed suicide or were murdered by family and friends in Guyana jungle in 1978, because they were blindly obedient to this guy, their pastor -- not their priest -- their pastor, Reverend Jim Jones.\tმეგობრის მიერ გაიანის ჯუნგლებში, 1978 წელს. რადგანაც ისინი ბრმად დაემორჩილნენ ამ კაცს -მათ პასტორს - -არა მღვდელს, არამედ პასტორს - ღირს ჯიმ ჯონსს. მან აიძულა ისინი ჩაედინათ მასიური თვითმკვლელობა."}
{"text": "And so, he's the modern Lucifer effect, a man of God who becomes the Angel of Death.\tის არის თანამედროვე ლუციფერის ეფექტი. ღვთის ადამიანი, რომელიც სიკვდილის ანგელოზი ხდება."}
{"text": "Milgram's study is all about individual authority to control people.\tმილგრემის კვლევა - როგორ აკონტროლებს ხალხს ინდივიდის ავტორიტეტი."}
{"text": "Most of the time, we are in institutions, so the Stanford Prison Study is a study of the power of institutions to influence individual behavior.\tცხოვრების დიდ ნაწილს ჩვენ სხვადასხვა კოლექტივში, ორგანიზაციაში ვატარებთ. და სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი იკვლევდა ორგანიზაციის ძალაუფლების გავლენას ინდივიდის ქცევაზე."}
{"text": "Interestingly, Stanley Milgram and I were in the same high school class in James Monroe in the Bronx, 1954.\tსაინტერესოა, სტენლი მილგრემი და მე ერთ კლასში ვიყავით ჯეიმს მონროს სახელობის სკოლაში, ბრონქსში, 1954 წელს."}
{"text": "I did this study with my graduate students, especially Craig Haney -- and it also began work with an ad.\tეს კვლევა, რომელიც მე ჩავატარე ჩემს კურსდამთავრებულებთან ერთად, - განსაკუთრებით კრეიგ ჰანისთან- ჩვენც ასევე დავიწყეთ საგაზეთო განცხადებით."}
{"text": "We had a cheap, little ad, but we wanted college students for a study of prison life.\tჩვენ არ გვქონდა ფული, ამიტომ იაფი, პატარა განცხადება გვქონდა, ჩვენ გვინდოდა კოლეჯის სტუდენტები ციხის ცხოვრების შესასწავლად."}
{"text": "75 people volunteered, took personality tests.\t75-მა მოხალისემ შეავსო პიროვნების ტესტები."}
{"text": "We did interviews.\tჩავატარეთ ინტერვიუები. შევარჩიეთ 12:"}
{"text": "Picked two dozen: the most normal, the most healthy.\tყველაზე ნორმალური, ყველაზე ჯანმრთელი."}
{"text": "Randomly assigned them to be prisoner and guard.\tშემთხვევით გავანაწილეთ ისინი პატიმრებად და ზედამხედველებად."}
{"text": "So on day one, we knew we had good apples.\tასე რომ, დასაწყისში, ჩვენ ვიცოდით, რომ ყველა კარგი იყო, გვქონდა 'კარგი ვაშლები'."}
{"text": "I'm going to put them in a bad situation.\tმე ვაპირებდი მომეთავსებინა ისინი ცუდ სიტუაციაში."}
{"text": "And secondly, we know there's no difference between the boys who will be guards and those who will be prisoners.\tგარდა ამისა, ჩვენ ვიცოდით, რომ ზედამხედველებსა და პატიმრებს შორის არ იყო არანაირი განსხვავება."}
{"text": "To the prisoners, we said, \"Wait at home. The study will begin Sunday.\"\tპატიმრებს ვუთხარით: \"მოიცადეთ საერთო საცხოვრებელში, ექსპერიმენტი დაიწყება კვირას\"."}
{"text": "We didn't tell them that the city police were going to come and do realistic arrests.\tჩვენ მათ არ ვუთხარით, რომ მოვილაპარაკეთ პოლიციასთან და მათ რეალურად დააპატიმრებდნენ."}
{"text": "(Video) (Music) [Day 1] Student: A police car pulls up in front, and a cop comes to the front door, and knocks, and says he's looking for me.\t(ვიდეო) სტუდენტი:\"მოვიდა პოლიციის მანქანა, გადმოვიდა პოლიციელი, დააკაკუნა კარზე, და ამბობს, რომ მე მეძებს."}
{"text": "So they, right there, you know, they took me out the door, they put my hands against the car.\tმათ გამიყვანეს საერთო საცხოვრებლიდან, მაყენებენ მანქანასთან, ფეხები -განზე."}
{"text": "It was a real cop car, it was a real policeman, and there were real neighbors in the street, who didn't know that this was an experiment.\tეს ნამდვილი პოლიციის მანქანა იყო, ნამდვილი პოლიციელები. ქუჩაში მეზობლები იყვნენ, არ იცოდნენ, რომ ეს ექსპერიმენტი იყო."}
{"text": "And there was cameras all around and neighbors all around.\tგარშემო კამერები და მეზობლები იყვნენ."}
{"text": "They put me in the car, then they drove me around Palo Alto.\tმათ ჩამსვეს მანქანაში, მთელი პალო ალტო გავიარეთ."}
{"text": "They took me to the basement of the police station.\tმიმიყვანს განყოფილებაში, ჩამიყვანეს სარდაფში და ჩამსვეს საკანში."}
{"text": "Then they put me in a cell.\tმე ვიყავი პირველი, ამიტომ მათ მე ჩამსვეს საკანში,"}
{"text": "I was the first one to be picked up, so they put me in a cell, which was just like a room with a door with bars on it.\tრომელიც ოთახივით იყო, მაგრამ გისოსებიანი კარი ჰქონდა."}
{"text": "You could tell it wasn't a real jail.\tცხადი იყო, რომ ეს ნამდვილი ციხე არ იყო. მათ მე იქ ჩამკეტეს, ამ დამამცირებელ კოსტუმში."}
{"text": "They were taking this experiment too seriously.\tზედმეტად სერიოზულად მიუდგნენ ამ ექსპერიმენტს\"."}
{"text": "Here are the prisoners, who are going to be dehumanized, they'll become numbers.\tფილიპ ზიმბარდო: ესენი არიან პატიმრები, რომლებსაც დაამცირებენ, ისინი გახდებიან რიცხვები."}
{"text": "Here are the guards with the symbols of power and anonymity.\tესენი არიან ზედამხედველები - ძალაუფლების და ანონიმურობის სიმბოლოებით."}
{"text": "Guards get prisoners to clean the toilet bowls out with their bare hands, to do other humiliating tasks.\tზედამხედველები აიძულებდნენ პატიმრებს შიშველი ხელებით გაესუფთავებინათ უნიტაზები, შეესრულებინათ ბინძური, დამამცირებელი დავალებები. აიძულებდნენ გაეხადათ."}
{"text": "They strip them naked. They sexually taunt them.\tდასცინოდნენ და სექსუალურად ამცირებდნენ. მათ დამცირების სხვა საშუალებებიც მოიგონეს,"}
{"text": "They begin to do degrading activities, like having them simulate sodomy.\tმაგალითად, აიძულებდნენ მამათმავლობის სიმულირებას."}
{"text": "You saw simulating fellatio in soldiers in Abu Ghraib.\tთქვენ ნახეთ, აბუ გრეიბში ფელათიოს (ორალური სექსის) სიმულირება."}
{"text": "My guards did it in five days.\tჩემმა ზედამხედველება ეს ხუთ დღეში გააკეთეს."}
{"text": "The stress reaction was so extreme that normal kids we picked because they were healthy had breakdowns within 36 hours.\tსტრესული რეაქცია იყო იმდენად დიდი რომ ჩვენ მიერ არჩეული ჯანმრთელი, ნორმალური ბავშვები 36 საათში გატყდნენ."}
{"text": "The study ended after six days, because it was out of control.\tექსპერიმენტი დასრულდა 6 დღის შემდეგ, რადგან ის კონტროლს აღარ ექვემდებარებოდა."}
{"text": "Five kids had emotional breakdowns.\tხუთ ბიჭს ნერვული შეტევა ჰქონდა."}
{"text": "Does it make a difference if warriors go to battle changing their appearance or not?\tაქვს თუ არა მნიშვნელობა, რომ მეომრები ომში წასვლისას იცვლიან გარეგნობას?"}
{"text": "If they're anonymous, how do they treat their victims?\tაქვს თუ არა გავლენა მათ ანონიმურობას იმაზე, თუ როგორ ექცევიან ისინი საკუთარ მსხვერპლს?"}
{"text": "In some cultures, they go to war without changing their appearance.\tჩვენ ვიცით, რომ ზოგიერთ კულტურაში მეომრები არ იცვლიან გარეგნობას. სხვა კულტურებში ისინი იღებებიან როგორც \"ბუზთა მბრძანებლები\"."}
{"text": "In others, they paint themselves like \"Lord of the Flies.\"\tზოგიერთში - იკეთებენ ნიღბებს."}
{"text": "In some, they wear masks.\tმრავალ კულტურაში ჯარისკაცებს უნიფორმა ხდის ანონიმურს."}
{"text": "So this anthropologist, John Watson, found 23 cultures that had two bits of data.\tანთროპოლოგმა ჯონ ვოტსონმა აღმოაჩინა 23 კულტურა, რომელსაც ორი მაჩვენებელი ჰქონდა."}
{"text": "Do they change their appearance? 15.\tიცვლიან გარეგნობას ბრძოლის წინ?"}
{"text": "Do they kill, torture, mutilate? 13.\t15. კლავენ, აწამებენ, ასახიჩრებენ? 13. თუ არ იცვლიან გარეგნობას,"}
{"text": "If they don't change their appearance, only one of eight kills, tortures or mutilates.\tრვიდან მხოლოდ ერთი კლავს, აწამებს ან ასახიჩრებს. გასაღები წითელ ზონაშია."}
{"text": "The key is in the red zone.\tთუ ისინი იცვლიან გარეგნობას,"}
{"text": "If they change their appearance, 12 of 13 -- that's 90 percent -- kill, torture, mutilate.\t13 დან 12, ანუ 90% -კლავს, აწამებს ან ასახიჩრებს."}
{"text": "And that's the power of anonymity.\tდა სწორედ ესაა ანონიმურობის ძალაუფლება."}
{"text": "So what are the seven social processes that grease the slippery slope of evil?\tასე რომ, რა არის ის შვიდი სოციალური პროცესი, რომელიც ბოროტების ვიწრო სრიალა გზას პოხავს?"}
{"text": "Mindlessly taking the first small step.\tუყურადღებოდ გადადგმული პირველი პატარა ნაბიჯი."}
{"text": "Dehumanization of others. De-individuation of self.\tსხვების დამცირება. დეინდივიდუაცია - საკუთარი პიროვნებისგან განდგომა."}
{"text": "Diffusion of personal responsibility.\tპიროვნული პასუხისმგებლობის დიფუზია."}
{"text": "Blind obedience to authority.\tავტორიტეტის ბრმა მორჩილება."}
{"text": "Uncritical conformity to group norms.\tჯგუფის ნორმებისადმი უკრიტიკო მორჩილება - კომფორმულობა."}
{"text": "Passive tolerance of evil through inaction, or indifference.\tბოროტების პასიური მიღება - უმოქმედობით ან გულგრილობით."}
{"text": "And it happens when you're in a new or unfamiliar situation.\tდა ეს ხდება, როდესაც თქვენ ახალ ან უცხო გარემოში ხართ."}
{"text": "Your habitual response patterns don't work.\tთქვენი სტანდარტული ქცევითი რეაქციები არ მუშაობს."}
{"text": "Your personality and morality are disengaged.\tპიროვნება და მორალი ითიშება. დოსტოევსკიმ თქვა, \"არაფერია უფრო ადვილი, ვიდრე ბოროტმოქმედის განსჯა,"}
{"text": "\"Nothing is easier than to denounce the evildoer; nothing more difficult than understanding him,\" Dostoyevsky.\tდა არაფერია უფრო რთული, ვიდრე მისი გაგება. \""}
{"text": "Understanding is not excusing. Psychology is not excuse-ology.\tგაგება - არ ნიშნავს პატიებას. ფსიქოლოგია - არ არის მეცნიერება მიტევებაზე."}
{"text": "So social and psychological research reveals how ordinary, good people can be transformed without the drugs.\tსოციალური და ფსიქოლოგიური კვლევები ხსნიან, როგორ იცვლებიან ჩვეულებრივი კარგი ადამიანები ნარკოტიკების გარეშე."}
{"text": "You don't need it. You just need the social-psychological processes.\tისინი არაა საჭირო. მხოლოდ სოციო-ფსიქოლოგიური პროცესებია საჭირო."}
{"text": "Real world parallels?\tპარალელები თანამედროვე მსოფლიოდან?"}
{"text": "Compare this with this.\tშეადარეთ ეს, ამასთან."}
{"text": "James Schlesinger -- I'm going to end with this -- says, \"Psychologists have attempted to understand how and why individuals and groups who usually act humanely can sometimes act otherwise in certain circumstances.\"\tჯეიმს სლეზინგერი - და ამით დავასრულებ - ამბობს: \"ფსიქოლოგები ცდილობდნენ გაეგოთ, ჩვეულებრივ ადამიანურად მოქმედი პიროვნებები ან ჯგუფები, როგორ და რატომ იქცეოდნენ სხვა გარემოებებში სხვანაირად.\""}
{"text": "That's the Lucifer effect.\tეს ლუციფერის ეფექტია."}
{"text": "And he goes on to say, \"The landmark Stanford study provides a cautionary tale for all military operations.\"\tის ამბობს, \"სტენფორდის ძალიან მნიშნელოვანი ექსპერიმენტი გვაფრთხილებს ჩვენ თითოეულ სამხედრო ოპერაციაზე\"."}
{"text": "If you give people power without oversight, it's a prescription for abuse.\tთუ ადამიანებს მისცემთ ძალაუფლებას ზედამხედველობის გარეშე ეს ძალადობის რეცეპტია."}
{"text": "They knew that, and let that happen.\tმათ იცოდნენ ეს, და დაუშვეს, რომ მომხდარიყო. სხვა ანგარიშში, გენერალი ფეის მოხსენებაში"}
{"text": "So another report, an investigative report by General Fay, says the system is guilty.\tსაუბარია, რომ დამნაშავეა სისტემა და მოხსენებაში ის"}
{"text": "In this report, he says it was the environment that created Abu Ghraib, by leadership failures that contributed to the occurrence of such abuse, and because it remained undiscovered by higher authorities for a long period of time.\tამბობს, რომ მიზეზი იყო გარემოება, ვითარება, რომელიც აბუ გრეიბში შეიქმნა ცუდი ხელმძღვანელობის შედეგად, რომელმაც ხელი შეუწყო ასეთი დამცირების განვითარებას ისევე როგორც იმას, რომ ეს ძალადობა შეუმჩნეველი იყო უფროსებისთვის დიდი ხნის განმავლობაში."}
{"text": "Those abuses went on for three months.\tეს დამცირება გრძელდებოდა სამი თვის მანძილზე."}
{"text": "Who was watching the store?\tვინ ადევნებდა თვალყურს?"}
{"text": "The answer is nobody, I think on purpose.\tპასუხია -არავინ და ვფიქრობ, განზრახ."}
{"text": "He gave the guards permission to do those things, and they knew nobody was ever going to come down to that dungeon.\tმათ მისცეს მცველებს სრული თავისუფლება, ეკეთებინათ რაც სურდათ და მათ იცოდნენ, რომ არავინ არასდროს ჩავიდოდა ამ დილეგში."}
{"text": "So you need a paradigm shift in all of these areas.\tუნდა შეიცვალოს ეს პარადიგმა ყველა სფეროში,"}
{"text": "The shift is away from the medical model that focuses only on the individual.\tმოვშორდეთ სამედიცინო მოდელს, რომელიც მხოლოდ ინდივიდითაა დაკავებული."}
{"text": "The shift is toward a public health model that recognizes situational and systemic vectors of disease.\tშევცვალოთ ის საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის მოდელით, რომელიც ცნობს ავადმყოფობის სიტუაციურ და სისტემურ გამოვლინებებს."}
{"text": "Bullying is a disease. Prejudice is a disease.\tდაშინება - დაავადებაა, ცრურწმენა - დაავადებაა."}
{"text": "Violence is a disease.\tძალადობა - დაავადებაა."}
{"text": "Since the Inquisition, we've been dealing with problems at the individual level.\tინკვიზიციის პერიოდიდან ვკურნავდით ამ დაავადებებს ცალკეული პიროვნების დონეზე."}
{"text": "It doesn't work.\tდა იცით რა? არაფერი არ გამოვიდა. ალექსანრდ სოლჟენიცინმა თქვა, რომ ზღვარი კეთილსა და ბოროტს შორის"}
{"text": "Aleksandr Solzhenitsyn says, \"The line between good and evil cuts through the heart of every human being.\"\tთითოეული ადამიანის გულზე გადის."}
{"text": "That means that line is not out there.\tეს ნიშნავს, რომ საზღვარი გარეთ არ არის."}
{"text": "That's a decision that you have to make, a personal thing.\tესაა გადაწყვეტილება, რომელიც მხოლოდ შენ უნდა მიიღო. ეს პირადი არჩევანია."}
{"text": "So I want to end very quickly on a positive note.\tმინდა ძალიან მალე დავასრულო დადებით ნოტაზე."}
{"text": "Heroism as the antidote to evil, by promoting the heroic imagination, especially in our kids, in our educational system.\tგმირობა - ბოროტების შხამსაწინააღმდეგო საშუალებაა. გმირული ქცევების, წარმოსახვების ხელ შეწყობით განსაკუთრებით ბავშვებში, განათლების სისტემაში."}
{"text": "We want kids to think, \"I'm a hero in waiting, waiting for the right situation to come along, and I will act heroically.\tჩვენს გვსურს, რომ ბავშვები ფიქრობდნენ: 'მე ვარ გმირი, რომელიც თავისი ჟამის მოლოდინშია, ელის როდის იქნება სიტუაცია, როდის მოვა დრო, რომ ვიყო გმირი.' აწი მე ვუძღვნი ჩემს ცხოვრებას არა ბოროტების გაგებას,"}
{"text": "My whole life, I'm now going to focus away from evil -- that I've been in since I was a kid -- to understanding heroes.\tროგორც ამას ბავშვობიდან ვაკეთებდი, არამედ გმირობის გაგებას. გმირობის ბანალურობა იმაშია, რომ"}
{"text": "Banality of heroism.\tგმირულად იქცევიან ჩვეულებრივი ადამიანები."}
{"text": "It's the counterpoint to Hannah Arendt's \"Banality of Evil.\"\tეს ჰანნა არენდტის 'ბოროტების ბანალურობის' საპირწონეა."}
{"text": "Our traditional societal heroes are wrong, because they are the exceptions.\tჩვენი ტიპური გმირები არაფრად ვარგა,"}
{"text": "They organize their life around this. That's why we know their names.\tრადგან ისინი გამონაკლისები არიან. ისინი მთელ თავიან ცხოვრებას ამის გარშემო აწყობენ. ამიტომაც ვიცით მათი სახელები."}
{"text": "Our kids' heroes are also wrong models for them, because they have supernatural talents.\tდა ჩვენი შვილების გმირებიც მათი მოდელებია, რადგან მათ აქვთ ზებუნებრივი შესაძლებლობები, ნიჭი."}
{"text": "We want our kids to realize most heroes are everyday people, and the heroic act is unusual.\tჩვენმა შვილებმა უნდა გაიაზრონ, რომ გმირები ჩვეულებრივი ადამიანები არიან და გმირობა არა-ჩვეულებრივია."}
{"text": "This is Joe Darby.\tეს ჯო დარბია."}
{"text": "He was the one that stopped those abuses you saw, because when he saw those images, he turned them over to a senior investigating officer.\tმან შეაჩერა ის დამცირებები, რადგან როცა მან ნახა სურათები ის მაშინვე შეატყობინა უფროს ოფიცერს."}
{"text": "He was a low-level private, and that stopped it.\tის უბრალო რიგითი იყო და მან შეაჩერა ეს კოშმარი."}
{"text": "Was he a hero? No.\tიყო ის გმირი?"}
{"text": "They had to put him in hiding, because people wanted to kill him, and then his mother and his wife.\tარა. ის იძულებული იყო დამალულიყო, რადგან უნდოდათ მისი, მისი დედის და ცოლის მოკვლა. ისინი სამი წელი იმალებოდნენ."}
{"text": "For three years, they were in hiding.\tამ ქალმა შეაჩერა სტენფორდის ციხის ექსპერიმენტი."}
{"text": "When I said it got out of control, I was the prison superintendent.\tროცა ვთქვი, რომ ის კონტროლს აღარ ემორჩილებოდა. მე ვიყავი ციხის ზედამხედველი."}
{"text": "I didn't know it was out of control. I was totally indifferent.\tმე არ ვიცოდი, რომ კონტროლი დავკარგე. ჩემთვის სულერთი იყო."}
{"text": "She saw that madhouse and said, \"You know what, it's terrible what you're doing to those boys.\tმან დაინახა რა სიგიჟეც ხდებოდა და თქვა: 'ეს საშინელებაა, რასაც უშვრებით ამ ბავშვებს,"}
{"text": "They're not prisoners nor guards, they're boys, and you are responsible.\"\tისინი არც პატიმრები არიან და არც ზედამხედველები, ისინი ბავშვები არიან და ბრალი მხოლოდ თქვენ მიგიძღვით'."}
{"text": "And I ended the study the next day.\tმომდევნო დღეს მე გავაჩერე ექსპერიმენტი."}
{"text": "The good news is I married her the next year.\tკარგი ამბავი - ერთი წლის მერე ვიქორწინე ამ ქალზე."}
{"text": "(Laughter) (Applause) I just came to my senses, obviously.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ეს აშაკარა გადაწყვეტილება იყო, რა თქმა უნდა."}
{"text": "So situations have the power to do [three things].\tასე რომ გარემოებას, სიტუაციას აქვს ძალა -"}
{"text": "But the point is, this is the same situation that can inflame the hostile imagination in some of us, that makes us perpetrators of evil, can inspire the heroic imagination in others.\tმაგრამ მნიშვნელოვანია ის, რომ ამავე სიტუაციამ შეიძლება გვაქციოს ჩვენ არაადამიანებად, სასტიკებად, ბოროტმოქმედებად, ან გვიბიძგოს გმირობისკენ."}
{"text": "It's the same situation and you're on one side or the other.\tეს იგივე სიტუაციაა და შენ ან ერთ მხარეს ხარ, ან - მეორე მახრეს."}
{"text": "Most people are guilty of the evil of inaction, because your mother said, \"Don't get involved. Mind your own business.\"\tადამიანთა უმრავლესობა დამნაშავეა უმოქმედობის გამო, რადგან დედა გეუბნებოდათ \"არ ჩაერიო სხვის საქმეში\"."}
{"text": "And you have to say, \"Mama, humanity is my business.\"\tდა თქვენ უნდა უპასუხოთ \"დედა, ადამიანობა, ჰუმანიზმი - ჩემი საქმეა\"."}
{"text": "So the psychology of heroism is -- we're going to end in a moment -- how do we encourage children in new hero courses, that I'm working on with Matt Langdon -- he has a hero workshop -- to develop this heroic imagination, this self-labeling, \"I am a hero in waiting,\" and teach them skills.\tასე, რომ გმირობის ფსიქოლოგია - ახლავე დავამთავრებ - ისაა, როგორ წავაქეზებთ, გავამხნევებთ შვილებს ახალ საგმირო კურსებზე რომელებიც მეთ ლენგდონთან ერთად შევიმუშავე, მას გმირობის მასტერ-კლასი აქვს რათა განავითაროს ბავშვებში გმირული წარმოსახვა, მათ უთხრან საკუთარ თავს: ''მე ვარ გმირი, რომელიც თავის ჟამს ელის\" და ასწავლოს მათ იყვნენ გმირები."}
{"text": "To be a hero, you have to learn to be a deviant, because you're always going against the conformity of the group.\tრომ გახდე გმირი, უნდა ისწავლო იყო დევიანტი, ნორმის დამარღვევი, რადგან შენ ყოველთვის ჯგუფის კონფორმულობის, უმრავლესობის წინააღმდეგ მიდიხარ. გმირები არიან ჩვეულებრივი ადამიანები, რომელთა ქმედებებიც განსაკუთრებულია."}
{"text": "Heroes are ordinary people whose social actions are extraordinary. Who act.\tრომლებიც მოქმედებენ."}
{"text": "The key to heroism is two things.\tგმირობას ახასიათებს ორი მთავარი მომენტი: A: უნდა იმოქმედო, როცა სხვები პასიურობენ."}
{"text": "B: You have to act socio-centrically, not egocentrically.\tB: უნდა იმოქმედო სოციუმის საკეთილდღეოდ და არა საკუთარი თავის."}
{"text": "And I want to end with a known story about Wesley Autrey, New York subway hero.\tმინდა დავასრულო ერთი ისტორიით, რომელიც ზოგიერთმა იცით, ვესლი ოტრი, ნიუ-იორკის მეტროს გმირი."}
{"text": "Fifty-year-old African-American construction worker standing on a subway.\t50 წლის, აფრო-ამერიკელი მშენებელი. ის ნიუ-იორკში, მეტროს ბაქანზე იდგა"}
{"text": "A white guy falls on the tracks.\tდა თეთრკანიანი ბიჭი, გვერდით მდგომი, დაეცა რელსებზე."}
{"text": "The subway train is coming. There's 75 people there.\tმოდიოდა მატარებელი. იქ იყო 75 ადამიანი."}
{"text": "You know what? They freeze.\tიცით რა ქნეს მათ? გაშეშდნენ ადგილზე."}
{"text": "He's got a reason not to get involved.\tმას ჰქონდა მიზეზი არ ჩარეულიყო."}
{"text": "He's black, the guy's white, and he's got two kids.\tბიჭი თეთრკანიანია, თვითონ შავკანიანი, ორ ბავშვთან ერთადაა."}
{"text": "Instead, he gives his kids to a stranger, jumps on the tracks, puts the guy between the tracks, lays on him, the subway goes over him.\tამის ნაცვლად, მან ბავშვები ჩააბარა უცნობს, ჩახტა ქვემოთ, ბიჭი რელსებს შორის დააწვინა, თვითონ გადაეფარა ზემოდან. მატარებელმა გაიარა."}
{"text": "Wesley and the guy -- 20 and a half inches height.\tვესლი და ის ბიჭი - მიწიდან 20 ინჩში იყვნენ."}
{"text": "The train clearance is 21 inches.\tმატარებლიდან მიწამდე კი - 21 ინჩია."}
{"text": "A half an inch would have taken his head off.\tნახევარი ინჩით ზემოთ და მას თავს წააცლიდა."}
{"text": "And he said, \"I did what anyone could do,\" no big deal to jump on the tracks.\tდა ის ამბობს: \"ყველას შეუძლია ასე\"."}
{"text": "And the moral imperative is \"I did what everyone should do.\"\tარაფერია განსაკუთრებული, მატარებლის წინ რელსებზე რომ ჩახტე. მორალური იმპერატივი კი ასეთია: \"ყველა უნდა იქცეოდეს ასე\""}
{"text": "And so one day, you will be in a new situation.\tასე რომ ერთ დღეს, თქვენ აღმოჩნდებით ახალ სიტუაციაში."}
{"text": "Take path one, you're going to be a perpetrator of evil.\tაირჩევთ პირველ გზას - თქვენ გახდებით ბოროტმოქმედი."}
{"text": "Evil, meaning you're going to be Arthur Andersen.\tბოროტი - თქვენ იქნებით არტურ ანდერსონი."}
{"text": "You're going to cheat, or you're going to allow bullying.\tთქვენ მოიტყუებით, მისცემთ დაშინების უფლებას,"}
{"text": "Path two, you become guilty of the evil of passive inaction.\tმეორე გზა - თქვენ იქნებით დამნაშავე უმოქმედობის გამო."}
{"text": "Path three, you become a hero.\tმესამე გზა - თქვენ გახდებით გმირი. საქმე იმაშია, ვართ კი მზად, რომ წავიდეთ ამ გზით,"}
{"text": "The point is, are we ready to take the path to celebrating ordinary heroes, waiting for the right situation to come along to put heroic imagination into action?\tუბრალო გმირების გზით, ველოდოთ სწორ სიტუაციას, რათა ჩავრთოთ ჩვენი გმირული წარმოსახვა? რადგან, ცხოვრებამ შესაძლოა მხოლოდ ერთი შანსი მოგცეთ"}
{"text": "Because it may only happen once in your life, and when you pass it by, you'll always know, I could have been a hero and I let it pass me by.\tდა თუ თქვენ მას ხელიდან გაუშვებთ, სამუდამოდ დაკარგავთ. მთელი ცხოვრება იფიქრებთ - მე შემეძლო ვყოფილიყავი გმირი და ვერ გამოვიყენე ეს შესაძლებლობა."}
{"text": "So the point is thinking it and then doing it.\tასე რომ, დაფიქრდით და გააკეთეთ ეს! დიდი მადლობა მინდა გადაგიხადოთ,"}
{"text": "Let's oppose the power of evil systems at home and abroad, and let's focus on the positive.\tმოდით დავუპირისპირდეთ ბოროტ სისტემებს სახლში და ყველგან და ყურადღება მივმართოთ დადებითისკენ."}
{"text": "Advocate for respect of personal dignity, for justice and peace, which sadly our administration has not been doing.\tდავიცვათ ღისება, სამართლიანობა და მშვიდობა, რასაც სამწუხაროდ ჩენი მთავრობა არ აკეთებს."}
{"text": "Thanks so much.\tდიდი მადლობა (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I come to you today to speak of liars, lawsuits and laughter.\tდღეს მე თქვენთან მოვედი, რომ გესაუბროთ მატყუარების, სასამართლო სარჩელებისა და სიცილის შესახებ."}
{"text": "The first time I heard about Holocaust denial, I laughed.\tპირველად როდესაც ჰოლოკოსტის უარყოფის შესახებ შევიტყვე, გამეცინა."}
{"text": "Holocaust denial?\tჰოლოკოსტის უარყოფა?"}
{"text": "The Holocaust which has the dubious distinction of being the best-documented genocide in the world?\tჰოლოკოსტის, რომელიც გამოირჩევა, როგორც დოკუმენტურად ყველაზე კარგად დადასტურებული გენოციდი მსოფლიოში?"}
{"text": "Who could believe it didn't happen?\tვის შეიძლება ეგონოს, რომ ის არ მომხდარა?"}
{"text": "Think about it.\tდაფიქრდით."}
{"text": "For deniers to be right, who would have to be wrong?\tუარმყოფელები რომ მართლები იყვნენ, ვინ უნდა ცდებოდეს?"}
{"text": "Well, first of all, the victims -- the survivors who have told us their harrowing stories.\tპირველ რიგში, მისი მსხვერპლნი, გადარჩენილები, რომელთაც გვიამბეს მათი სულისშემძვრელი ისტორიები."}
{"text": "Who else would have to be wrong?\tკიდევ ვინ უნდა ცდებოდეს?"}
{"text": "The bystanders.\tმისი შემსწრეები."}
{"text": "The people who lived in the myriads of towns and villages and cities on the Eastern front, who watched their neighbors be rounded up -- men, women, children, young, old -- and be marched to the outskirts of the town to be shot and left dead in ditches.\tის ადამიანები, რომლებიც აურაცხელი რაოდენობის სოფლებსა და ქალაქებში აღმოსავლეთ ფრონტზე ცხოვრობდნენ. რომელნიც შეესწრნენ, როგორ შეკრიბეს მათი მეზობლები, კაცები, ქალები, ბავშვები, ახალგაზრდები თუ მოხუცები და წაიყვანეს ისინი ქალაქის გარეუბნებში, რათა დაეხვრიტათ და თხრილებში ჩაეყარათ."}
{"text": "Or the Poles, who lived in towns and villages around the death camps, who watched day after day as the trains went in filled with people and came out empty.\tასევე პოლონელები, რომლებიც სიკვდილის ბანაკების ირგვლივ ქალაქებსა და სოფლებში ცხოვრობდნენ, და ყოველ დღე ხედავდნენ, თუ როგორ მიდიოდნენ ხალხით სავსე მატარებლები, ხოლო უკან კი, ცარიელები ბრუნდებოდნენ"}
{"text": "But above all, who would have to be wrong?\tმაგრამ უმთავრესად, ვინ აღმოჩნდებოდა მცდარი?"}
{"text": "The perpetrators.\tდამნაშავეები."}
{"text": "The people who say, \"We did it.\tადამიანები რომლებიც ამბობენ: \"ჩვენ ჩავიდინეთ ეს.\""}
{"text": "I did it.\"\t\"მე ჩავიდინე ეს.\""}
{"text": "Now, maybe they add a caveat.\tშეიძლება, ისინი ამას რაღაც დათქმით აკეთებენ."}
{"text": "They say, \"I didn't have a choice; I was forced to do it.\"\tისინი ამბობენ: \"მე არ მქონდა არჩევანი; მე დამაძალეს ამის გაკეთება.\""}
{"text": "But nonetheless, they say, \"I did it.\"\tთუმცა მიუხედავად ამისა, ისინი ამბობენ: \"მე ჩავიდინე ეს.\""}
{"text": "Think about it.\tდაფიქრდით ამაზე."}
{"text": "In not one war crimes trial since the end of World War II has a perpetrator of any nationality ever said, \"It didn't happen.\"\tმეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, არცერთ სამხედრო დამნაშავეთა სასამართლოზე არცერთ ეროვნების დამნაშავეს არ უთქვამს: \"ეს არ მომხდარა.\""}
{"text": "Again, they may have said, \"I was forced,\" but never that it didn't happen.\tმათ შეიძლება თქვეს: \"მე დამაძალეს\", მაგრამ არასოდეს უთქვამთ, რომ არ მომხდარა."}
{"text": "Having thought that through, I decided denial was not going to be on my agenda; I had bigger things to worry about, to write about, to research, and I moved on.\tმას შემდეგ რაც დავფიქრდი ამაზე, გადავწყვიტე, რომ უარყოფა არ იქნებოდა ჩემ დღის წესრიგში; მე უფრო მნიშვნელოვან საკითხებზე უნდა მენერვიულა, დამეწერა, მეკვლია და მეც გადავერთე."}
{"text": "Fast-forward a little over a decade, and two senior scholars -- two of the most prominent historians of the Holocaust -- approached me and said, \"Deborah, let's have coffee.\tათ წელზე ოდნავ მეტი გავიდა და ორმა უფროსმა ისტორიკოს მეცნიერმა, ჰოლოკოსტის ისტორიის ორმა ყველაზე გამოჩენლმა ისტორიკოსმა, მომმართა და მითხრა, \"დებორა, მოდი ყავა დავლიოთ."}
{"text": "We have a research idea that we think is perfect for you.\"\tჩვენ ერთი კვლევის იდეა გვაქვს, რაც ვფიქრობთ, რომ ზედგამოჭრილია შენთვის."}
{"text": "Intrigued and flattered that they came to me with an idea and thought me worthy of it, I asked, \"What is it?\"\tინტრიგითა და პატივით მოცულმა, რომ მათ მე მომაკითხეს იდეით და ამის ღირსად მიმიჩნიეს, მე შევეკითხე: \"რა არის?\""}
{"text": "And they said, \"Holocaust denial.\"\tდა მათ მითხრეს: \"ჰოლოკოსტის უარყოფა.\""}
{"text": "And for the second time, I laughed.\tდა მე მეორედ გამეცინა."}
{"text": "Holocaust denial?\tჰოლოკოსტის უარყოფა?"}
{"text": "The Flat Earth folks?\tის ხალხია, დედამიწა რომ ბრტყელი ჰგონიათ?"}
{"text": "The Elvis-is-alive people?\t\"ელვისი–ცოცხალია\" ხალხი?"}
{"text": "I should study them?\tეგენი უნდა შევისწავლო?"}
{"text": "And these two guys said, \"Yeah, we're intrigued.\tდა ამ ორმა კაცმა მითხრა: \"კი, ჩვენ გვაინტერესებს,"}
{"text": "What are they about?\tრისი მიღწევა სურთ მათ?"}
{"text": "What's their objective?\tრა არის მათი მიზანი?"}
{"text": "How do they manage to get people to believe what they say?\"\tროგორ აჯერებენ ხალხს იმას, რასაც ისინი ამტკიცებენ?\""}
{"text": "So thinking, if they thought it was worthwhile, I would take a momentary diversion -- maybe a year, maybe two, three, maybe even four -- in academic terms, that's momentary.\tრაკი მათ ეს საყურადღებოდ ჩათვალეს , მეც წუთიერად გადავერთვებოდი... შეიძლება ერთი წლით ან ორი, სამი, თუნდაც ოთხი წლით. აკადემიურ ენაზე სწორედ ესაა წუთიერი."}
{"text": "(Laughter) We work very slowly.\t(სიცილი) ჩვენ ძალიან ნელა ვმუშაობთ."}
{"text": "(Laughter) And I would look at them.\t(სიცილი) მაშ, ვიფიქრე, რომ მათ დავაკვირდებოდი"}
{"text": "So I did.\tდა ასეც მოვიქეცი."}
{"text": "I did my research, and I came up with a number of things, two of which I'd like to share with you today.\tჩავატარე ჩემი კვლევა და რამდენიმე დასკვნამდე მივედი. მსურს მათგან ორი დღეს თქვენ გაგიზიაროთ."}
{"text": "One: deniers are wolves in sheep's clothing.\tპირველი: უარმყოფელები არიან მგლები ცხვრის ტყავში."}
{"text": "They are the same: Nazis, neo-Nazis -- you can decide whether you want to put a \"neo\" there or not.\tისინი არიან იგივე ნაცისტები, ნეო–ნაცისტები. შეგიძლიათ გამოიყენოთ, ან არ გამოიყენოთ \"ნეო\" წინსართი,"}
{"text": "But when I looked at them, I didn't see any SS-like uniforms, swastika-like symbols on the wall, Sieg Heil salutes -- none of that.\tმაგრამ როდესაც მე მათ შევხედე, მე არ დამინახავს SS-ის მსგავსი უნიფორმა, სვასტიკას სიმბოლოები კედლებზე, ნაცისტური მისალმებები, არაფერი მსგავსი."}
{"text": "What I found instead were people parading as respectable academics.\tამის ნაცვლად რაც მე აღმოვაჩინე, იყო ხალხი, რომელსაც თავი საპატიო აკადემიკოსებად მოჰქონდა."}
{"text": "What did they have?\tრა ჰქონდათ მათ?"}
{"text": "They had an institute.\tმათ ჰქონდათ ინსტიტუტი."}
{"text": "An \"Institute for Historical Review.\"\t\"ისტორიული მიმოხილვის ინსტიტუტი.\""}
{"text": "They had a journal -- a slick journal -- a \"Journal of Historical Review.\"\tმათ ასევე ჰქონდათ ჟურნალი \"ისტორიული მომხილვის ჟურნალი.\""}
{"text": "One filled with papers -- footnote-laden papers.\tრომელიც სავსე იყო ფურცლებით. შენიშვნებით სავსე ფურცლებით."}
{"text": "And they had a new name.\tდა მათ ჰქონდათ ახალი სახელი."}
{"text": "Not neo-Nazis, not anti-Semites -- revisionists.\tარც ნეო–ნაცისტები, არც ანტისემიტები, არამედ რევიზიონისტები."}
{"text": "They said, \"We are revisionists.\tისინი ამბობდნენ: \"რევიზიონისტები ვართ."}
{"text": "We are out to do one thing: to revise mistakes in history.\"\tჩვენ მხოლოდ ერთი რამ გვსურს: ისტორიაში არსებული შეცდომების რევიზია.\""}
{"text": "But all you had to do was go one inch below the surface, and what did you find there?\tმაგრამ საკმარისი იყო ოდნავ ღრმად ჩაგეხედათ და რას იპოვიდით იქ?"}
{"text": "The same adulation of Hitler, praise of the Third Reich, anti-Semitism, racism, prejudice.\tიგივე ჰიტლერის განდიდებას, მესამე რაიხის ქებას, ანტისემიტიზმს, რასიზმსა და ცრურწმენას."}
{"text": "This is what intrigued me.\tსწორედ ამან დამაინტრიგა."}
{"text": "It was anti-Semitism, racism, prejudice, parading as rational discourse.\tანტისემიტიზმი, რასიზმი და ცრურწმენა წარმოდგენილი რაციონალურ მსჯელობაში."}
{"text": "The other thing I found -- many of us have been taught to think there are facts and there are opinions -- after studying deniers, I think differently.\tკიდევ ერთი რამ რაც ვიპოვე, ბევრი ჩვენგანისთვის უსწავლებიათ, რომ არსებობს ფაქტები და არსებობს მოსაზრებები. უარმყოფელების შესწავლის შემდეგ, მე სხვანაირად ვფიქრობ."}
{"text": "There are facts, there are opinions, and there are lies.\tარსებობს ფაქტები, არსებობს მოსაზრებები, და არსებობს ტყუილები."}
{"text": "And what deniers want to do is take their lies, dress them up as opinions -- maybe edgy opinions, maybe sort of out-of-the-box opinions -- but then if they're opinions, they should be part of the conversation.\tის რაც უარმყოფელებს სურთ, არის მათი ტყუილების, როგორც მოსაზრების შენიღბვა. შეიძლება უკიდურესი მოსაზრების, ერთგვარი ჩარჩოს მიღმა მოსაზრების, მაგრამ თუ მას მოსაზრებას დავარქმევთ, ის უნდა იყოს დიალოგის ნაწილი."}
{"text": "And then they encroach on the facts.\tშემდეგ კი ისინი ხელყოფენ ფაქტებს."}
{"text": "I published my work -- the book was published, \"Denying the Holocaust: The Growing Assault on Truth and Memory,\" it came out in many different countries, including here in Penguin UK, and I was done with those folks and ready to move on.\tმე გამოვაქვეყნე ჩემი ნაშრომი, გამოქვეყნდა წიგნი: \"ჰოლოკოსტის უარყოფა: მზარდი დარტყმა ჭეშმარიტებასა და ხსოვნაზე.\" იგი ბევრ სხვადასხვა ქვეყანაში გამოიცა, მათ შორის გამომცემლობა Penguin-მა აქ, გაერთიანებულ სამეფოში გამოსცა და მეც ამით დავასრულე ამ ხალხთან და მზად ვიყავი სხვა საქმეზე გადავსულიყავი,"}
{"text": "Then came the letter from Penguin UK.\tროცა Penguin-გან წერილი მივიღე"}
{"text": "And for the third time, I laughed ...\tდა მესამედ გამეცინა..."}
{"text": "mistakenly.\tშევცდი."}
{"text": "I opened the letter, and it informed me that David Irving was bringing a libel suit against me in the United Kingdom for calling him a Holocaust denier.\tგავხსენი წერილი, რომელიც მაცნობებდა, რომ დეივიდ ირვინგი ჩემ წინააღმდეგ გაერთიანებულ სამეფოში ცილისწამების სარჩელს აღძრავდა, რადგან მას ჰოლოკოსტის უარმყოფელი ვუწოდე."}
{"text": "David Irving suing me?\tდეივიდ ირვინგი მიჩივის მე?"}
{"text": "Who was David Irving?\tვინ არის დეივიდ ირვინგი?"}
{"text": "David Irving was a writer of historical works, most of them about World War II, and virtually all of those works took the position that the Nazis were really not so bad, and the Allies were really not so good.\tდეივიდ ირვინგი იყო ავტორი ისტორიული ნაშრომებისა, რომელთა უმეტესობაც მეორე მსოფლიო ომზე იყო და რომელთა უმეტესობაში ფაქტობრივად დაფიქსირებული იყო პოზიცია, რომ ნაცისტები არც ისე ცუდები იყვნენ და მოკავშირეები არც ისე კარგები."}
{"text": "And the Jews, whatever happened to them, they sort of deserved it.\tდა ებრაელებს რაც მოუვიდათ, მათ ერთგვარად დაიმსახურეს."}
{"text": "He knew the documents, he knew the facts, but he somehow twisted them to get this opinion.\tმან იცოდა დოკუმენტები, მან იცოდა ფაქტები, მაგრამ მან როგორღაც დაამახინჯა ისინი და ამ შეხედულებამდე მივიდა."}
{"text": "He hadn't always been a Holocaust denier, but in the late '80s, he embraced it with great vigor.\tის ყოველთვის არ უარყოფდა ჰოლოკოსტს, მაგრამ 80–იანი წლების ბოლოს, მან მხურვალდედ გაიზიარა ეს აზრი."}
{"text": "The reason I laughed also was this was a man who not only was a Holocaust denier, but seemed quite proud of it.\tმიზეზი, თუ რატომ გამეცინა, იყო ისიც, რომ ეს კაცი არამხოლოდ უარყოფდა ჰოლოკოსტს, არამედ ამით ამაყობდა კიდეც."}
{"text": "Here was a man -- and I quote -- who said, \"I'm going to sink the battleship Auschwitz.\"\tეს იყო კაცი, და მე ვციტირებ, რომელმაც თქვა: \"მე ჩავძირავ აუშვიცის საბრძოლო ხომალდს.\""}
{"text": "Here was a man who pointed to the number tattooed on a survivor's arm and said, \"How much money have you made from having that number tattooed on your arm?\"\tეს იყო კაცი, რომელმაც შეხედა ერთ–ერთი გადარჩენილის ტატუს მის მხარზე და თქვა: \"რამდენი ფული გააკეთე, მაგ შენ მხარზე ამოსვირინგებული რიცხვით?\""}
{"text": "Here was a man who said, \"More people died in Senator Kennedy's car at Chappaquiddick than died in gas chambers at Auschwitz.\"\tეს იყო ადამიანი, რომელმაც თქვა: \"უფრო მეტი ადამიანი დაიღუპა სენატორ კენედის მანქანაში, ჩაპაქუიდიკში, ვიდრე გაზის კანტორებში, აუშვიცში.\""}
{"text": "That's an American reference, but you can look it up.\tეს პარალელია ამერიკულ ინციდენტთან, შეგიძლიათ მოიძიოთ."}
{"text": "This was not a man who seemed at all ashamed or reticent about being a Holocaust denier.\tამ კაცს საერთოდ არ რცხვენოდა იმის, რომ ჰოლოკოსტს უარყოფდა."}
{"text": "Now, lots of my academic colleagues counseled me -- \"Eh, Deborah, just ignore it.\"\tბევრა ჩემმა აკადემიკოსმა კოლეგამ მირჩია: \"ეჰ, დებორა, ყურადღება არ მიაქციო.\""}
{"text": "When I explained you can't just ignore a libel suit, they said, \"Who's going to believe him anyway?\"\tროდესაც მე ავუხსენი, რომ ასე უბრალოდ ვერ გავატარებდი ცილისწამების სარჩელს, მათ მითხრეს: \"კი, მაგრამ ვინ დაუჯერებს მას?\""}
{"text": "But here was the problem: British law put the onus, put the burden of proof on me to prove the truth of what I said, in contrast to as it would have been in the United States and in many other countries: on him to prove the falsehood.\tმაგრამ პრობლემა ის იყო, რომ ბრიტანული კანონით, მტკიცების ტვირთი ჩემზე იყო. ჩემი ნათქვამის სისწორე უნდა დამემტკიცებინა, განსხვავებით იმისგან, რაც აშშ-ში და ბევრი სხვა ქვეყნანაშია, სადაც მას მოუწევდა სიცრუის დამტკიცება."}
{"text": "What did that mean?\tრას ნიშნავდა ეს?"}
{"text": "That meant if I didn't fight, he would win by default.\tეს ნიშნავდა, რომ თუ მე არ ვიბრძოლებდი, ის ავტომატურად გაიმარჯვებდა."}
{"text": "And if he won by default, he could then legitimately say, \"My David Irving version of the Holocaust is a legitimate version.\tხოლო თუ ის გაიმარჯვებდა, შემდეგ შეეძლებოდა ლეგიტიმურად ეთქვა: \"დევიდი ირვინგისეული ჰოლოკოსტის ვერსია ლეგიტიმური ვერსიაა."}
{"text": "Deborah Lipstadt was found to have libeled me when she called me a Holocaust denier.\tდებორა ლიპსტადტმა მე ცილი დამწამა, როდესაც ჰოლოკოსტის უარმყოფელი მიწოდა."}
{"text": "Ipso facto, I, David Irving, am not a Holocaust denier.\"\tშესაბამისად, მე, დეივიდ ირვინგი, არ ვარ ჰოლოკოსტის უარმყოფელი.\""}
{"text": "And what is that version?\tდა რა არის მისი ვერსია?"}
{"text": "There was no plan to murder the Jews, there were no gas chambers, there were no mass shootings, Hitler had nothing to do with any suffering that went on, and the Jews have made this all up to get money from Germany and to get a state, and they've done it with the aid and abettance of the Allies -- they've planted the documents and planted the evidence.\tარ არსებობდა ებრაელთა დახოცვის გეგმა, არ არსებობდა გაზის კამერები, არ არსებობდა მასიური დახვრეტები, ჰიტლერის ბრალი არაფერი ყოფილა ამ ტანჯვაში, და რომ ებრაელებმა ეს ყველაფერი გამოიგონეს, რათა გერმანიისგან ფული მიეღოთ. და რათა სახელმწიფო მიეღოთ და მათ ეს მოახერხეს მოკავშირეების დახმარებით. მათ ჩანერგეს დოკუმენტები და მტკიცებულებები."}
{"text": "I couldn't let that stand and ever face a survivor or a child of survivors.\tმე ამას ვერ დავუშვებდი, რადგან თვალბში ვერ ჩავხედავდი ჰოლოკოსტ გამოვლილებს, ან მათ შვილებს."}
{"text": "I couldn't let that stand and consider myself a responsible historian.\tმე ამას ვერ დავუშვებდი, რადგან თავს უპასუხისმგებლო ისტორიკოსად ჩავთვლიდი."}
{"text": "So we fought.\tასე რომ ჩვენ ვიბრძოლეთ."}
{"text": "And for those of you who haven't seen \"Denial,\" spoiler alert: we won.\tდა მათთვის ვისაც არ უნახავს ფილმი \"უარყოფა\", წინასწარ გაგიმჟღავნებთ: ჩვენ მოვიგეთ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) The judge found David Irving to be a liar, a racist, an anti-Semite.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მოსამართლემ დეივიდ ირვინგი მიიჩნია მატყუარად, რასისტად და ანტისემიტად."}
{"text": "His view of history was tendentious, he lied, he distorted -- and most importantly, he did it deliberately.\tისტორიისადმი მისი მიდგომა იყო ტენდენციური, მან მოიტყუა და დაამახინჯა ფაქტები და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მან ეს განზრახ ჩაიდინა."}
{"text": "We showed a pattern, in over 25 different major instances.\tმან მსგავსი სახის ქმედება გამოავლინა 25 სხვადასხვა მნიშვნელოვან შემთხვევაში."}
{"text": "Not small things -- many of us in this audience write books, are writing books; we always make mistakes, that's why we're glad to have second editions: correct the mistakes.\tარა პატარა რამეში... ამ აუდიტორიაში ბევრი ჩვენგანი წერს წიგნებს, ყოველთვის ვუშვებთ შეცდომებს და ამიტომ გვიხარია წიგნის მეორე გამოცემა: რათა შევასწოროთ შეცდომები."}
{"text": "(Laughter) But these always moved in the same direction: blame the Jews, exonerate the Nazis.\t(სიცილი) თუმცა მისი წიგნები ყოველთვის ერთი მიმართულებით ვითარდებოდა: ებრაელების დადანაშაულება, ნაცისტების გამართლება."}
{"text": "But how did we win?\tმაშ, როგორ გავიმარჯვეთ ჩვენ?"}
{"text": "What we did is follow his footnotes back to his sources.\tჩვენ მივყვეთ მის სქოლიოში მოხმობილ წყაროებს."}
{"text": "And what did we find?\tდა რა აღმოვაჩინეთ ჩვენ?"}
{"text": "Not in most cases, and not in the preponderance of cases, but in every single instance where he made some reference to the Holocaust, that his supposed evidence was distorted, half-truth, date-changed, sequence-changed, someone put at a meeting who wasn't there.\tარა უმეტეს შემთხვევაში, და არა უპირატეს შემთხვევებში არამედ ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც იგი ჰოლოკოსტს მოიხსენიებდა, მისი მტკიცებულებები იყო დამახინჯებული, ნახევრად–მართალი, თარიღები შეცვილილი, თანმიმდევრობა შეცვლილი. შეხვედრებზე ისეთი ადამიანის ჩასმა, ვინც იქ არ იყო."}
{"text": "In other words, he didn't have the evidence.\tსხვა სიტყვებით, მას არ ჰქონდა არანაირი მტკიცებულება."}
{"text": "His evidence didn't prove it.\tმის მტკიცებებს საფუძველი არ ჰქონდათ."}
{"text": "We didn't prove what happened.\tჩვენ არ დაგვიმტკიცებია, თუ რა მოხდა,"}
{"text": "We proved that what he said happened -- and by extension, all deniers, because he either quotes them or they get their arguments from him -- is not true.\tარამედ დავამტკიცეთ, რომ ის რაც მან და სხვა უარმყოფელებმა თქვეს, რომელსაც ის ციტირებდა, ან რომლებიც მისგან იღებდნენ არგუმენტებს, არ იყო ჭეშმარიტება."}
{"text": "What they claim -- they don't have the evidence to prove it.\tმათ მტკიცებებს, არანაირი დასაბუთება არ გააჩნდა."}
{"text": "So why is my story more than just the story of a quirky, long, six-year, difficult lawsuit, an American professor being dragged into a courtroom by a man that the court declared in its judgment was a neo-Nazi polemicist?\tმაშ, რატომ არის ჩემი ისტორია უბრალოდ უჩვეულო, გრძელ, ექვსწლიან, რთულ სასამართლო სარჩელის ამბავზე მეტი, რომელშიც ამერიკელი პროფესორი სასამართლოში შემათრია იმ კაცმა, რომელიც სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში ნეო–ნაცისტ პოლემისტად გამოაცხადა?"}
{"text": "What message does it have?\tრა არის ჩემი ისტორიის სათქმელი?"}
{"text": "I think in the context of the question of truth, it has a very significant message.\tმე ვფიქრობ, რომ ჭეშმარიტების კონტექსტში, იგი მნიშვნელოვან გზავნილს შეიცავს."}
{"text": "Because today, as we well know, truth and facts are under assault.\tრადგან დღესდღეისობით, როგორც ჩვენთვის ცნობილია, სიმართლე და ფაქტები შეტევის ქვეშაა."}
{"text": "Social media, for all the gifts it has given us, has also allowed the difference between facts -- established facts -- and lies to be flattened.\tსოციალური მედიამ, იმ კარგთან ერთად რაც მან მოგვიტანა, ასევე დადგენილ ფაქტებსა და ტყუილებს შორის განსხვავება გათელა."}
{"text": "Third of all: extremism.\tმესამე მნიშვნელოვანი საკითხი: ექსტრემიზმი."}
{"text": "You may not see Ku Klux Klan robes, you may not see burning crosses, you may not even hear outright white supremacist language.\tთქვენ შეიძლება არ ხედავდეთ კუ–კლუკს–კლანის მანტიებს, შეიძლება არ ხედავდეთ ცეცლწაკიდებულ ჯვრებს, შეიძლება არ გესმოდეთ თეთრკანიანთა უპირატესობის მომხრე ენა."}
{"text": "It may go by names: \"alt-right,\" \"National Front\" -- pick your names.\tისინი შეიძლება იყვნენ: \"ალტერნატიულ მემარჯვენე\", \"ეროვნული ფრონტის\" სახელით,"}
{"text": "But underneath, it's that same extremism that I found in Holocaust denial parading as rational discourse.\tმაგრამ მათ მიღმა იგივე ექსტრემიზმია, რაც მე ვიპოვე ჰოლოკოსტის უარყოფაში. თავს გვაჩვენებს, როგორც რაციონალური დისკურსი."}
{"text": "We live in an age where truth is on the defensive.\tჩვენ ვცხოვრობთ იმ ეპოქაში, სადაც ჭეშმარიტება მუდმივ თავდაცვით პოზიციაშია."}
{"text": "I'm reminded of a New Yorker cartoon.\tმე მახსენდება ჟურნალ The New Yorker-ში გამოქვეყნებული კარიკატურა"}
{"text": "A quiz show recently appeared in \"The New Yorker\" where the host of the quiz show is saying to one of the contestants, \"Yes, ma'am, you had the right answer.\tსადაც ვიქტორინის წამყვანი ერთ–ერთ მონაწილეს ეუბნება: \"დიახ, ქალბატონო, თქვენ გქონდათ სწორი პასუხი,"}
{"text": "But your opponent yelled more loudly than you did, so he gets the point.\"\tმაგრამ თქვენმა მეტოქემ უფრო ხმამაღლა დაიძახა, ამიტომ ქულას ის მიიღებს.\""}
{"text": "What can we do?\tრისი გაკეთება შეგვიძლია ჩვენ?"}
{"text": "First of all, we cannot be beguiled by rational appearances.\tპირველ რიგში, ჩვენ არ უნდა ჩაგვითრიოს რაციონალურმა შესახედაობამ."}
{"text": "We've got to look underneath, and we will find there the extremism.\tჩვენ მის მიღმა უნდა ჩავიხედოთ და იქ ექსტრემიზმს ვიპოვით."}
{"text": "Second of all, we must understand that truth is not relative.\tმეორე რიგში, ჩვენ უნდა გავიაზროთ, რომ ჭეშმარიტება ფარდობითი არ არის."}
{"text": "Number three, we must go on the offensive, not the defensive.\tმესამე რიგში, ჩვენ უნდა გადავიდეთ თავდასხმაზე და არა თავდაცვაზე."}
{"text": "When someone makes an outrageous claim, even though they may hold one of the highest offices in the land, if not the world -- we must say to them, \"Where's the proof?\tროდესაც ვინმე აღმაშფოთებელ რამეს ამტკიცებს, თუნდაც უმაღლესი თანამდებობა ეკავოს ქვეყანაში, თუ არა მსოფლიოში, ჩვენ მათ უნდა ვუთხრათ: \"სად არის საბუთი?"}
{"text": "Where's the evidence?\"\tსად არის მტკიცებულება?\""}
{"text": "We must hold their feet to the fire.\tჩვენ მათ პასუხი უნდა მოვთხოვოთ მათი ქმედებისთვის."}
{"text": "We must not treat it as if their lies are the same as the facts.\tმათი ტყუილები ფაქტებს არ უნდა გავუთანაბროთ"}
{"text": "And as I said earlier, truth is not relative.\tდა როგორც უკვე აღვნიშნე, სიმართლე ფარდობითი არაა."}
{"text": "Many of us have grown up in the world of the academy and enlightened liberal thought, where we're taught everything is open to debate.\tბვერი ჩვენგანი აკადემიურ და ლიბერალური აზრის, განათლებულ გარემოში გაიზარდა, სადაც გვასწავლიან, რომ ყველაფერი ღიაა განხილვისთვის."}
{"text": "But that's not the case.\tმაგრამ ეს ასე არ არის,"}
{"text": "There are certain things that are true.\tარის რაღაცები, რაც ყოველთვის მართალია."}
{"text": "There are indisputable facts -- objective truths.\tრაც წარმოადგენს უდავო ფაქტს, ობიექტურ ჭეშმარიტებას."}
{"text": "Galileo taught it to us centuries ago.\tგალილეომ ეს საუკუნეების წინ გვასწავლა."}
{"text": "Even after being forced to recant by the Vatican that the Earth moved around the Sun, he came out, and what is he reported to have said?\tმიუხედავად იმისა, რომ ვატიკანი აიძულებდა უარი ეთქვა, რომ დედამიწა მზის გარშემო მოძრაობს, იგი გამოვიდა და რა თქვა მან?"}
{"text": "\"And yet, it still moves.\"\t\"და ის მაინც მოძრაობს.\""}
{"text": "The Earth is not flat.\tდედამიწა ბრტყელი არ არის."}
{"text": "The climate is changing.\tკლიმატი იცვლება."}
{"text": "Elvis is not alive.\tელვისი ცოცხალი აღარაა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) And most importantly, truth and fact are under assault.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) და რაც მთავარია, სიმართლე და ფაქტები შეტევის ქვეშაა."}
{"text": "The job ahead of us, the task ahead of us, the challenge ahead of us is great.\tჩვენ წინაშე უდიდესი სამუშაო, დავალება და გამოწვევაა."}
{"text": "The time to fight is short.\tბრძოლისთვის დრო ცოტაა."}
{"text": "We must act now.\tჩვენ ახლა უნდა ვიმოქმედოთ."}
{"text": "Later will be too late.\tმოგვიანებით ძალიან გვიან იქნება."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "How many people here would like to live to be at least 80 years old?\tაქ მყოფთაგან რამდენს გსურთ იცხოვროთ სულ მცირე 80 წელი?"}
{"text": "Yeah.\tჰო."}
{"text": "I think we all have this hopeful expectation of living into old age.\tვფიქრობ, ყველას გვაქვს იმედის მომცემი მოლოდინი, რომ ღრმა სიბერემდე ვიცხოვრებთ."}
{"text": "Let's project out into the future, to your future \"you's,\" and let's imagine that we're all 85.\tმოდით, მომავალში გადავინაცვლოთ, მომავალ \"თქვენთან\" და მოდით, წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენ ყველა 85 წლის ვართ."}
{"text": "Now, everyone look at two people.\tახლა კი, ყველამ ორ ადამიანს შეხედეთ."}
{"text": "One of you probably has Alzheimer's disease.\tერთერთ თქვენგანს, სავარაუდოდ, ალცჰაიმერის დაავადება აქვს."}
{"text": "(Laughter) Alright, alright.\t(სიცილი) კარგით, კარგით."}
{"text": "And maybe you're thinking, \"Well, it won't be me.\"\tდა ალბათ ფიქრობთ, \"ეს მე არ ვიქნები\"."}
{"text": "Then, OK. You are a caregiver.\tკარგი. მაშინ თქვენ მომვლელი ხართ."}
{"text": "So -- (Laughter) so in some way, this terrifying disease is likely to affect us all.\tასე რომ -- (სიცილი) ასე თუ ისე, ეს საშინელი დაავადება სავარაუდოდ ყველა ჩვენგანს შეეხება."}
{"text": "Part of the fear around Alzheimer's stems from the sense that there's nothing we can do about it.\tნაწილობრივ, ალცჰაიმერის შიში იქიდან გამომდინარეობს, რომ ჩვენ მას ვერაფრით ვშველით."}
{"text": "Despite decades of research, we still have no disease-modifying treatment and no cure.\tმიუხედავად მრავალწლიანი კვლევებისა, ჯერ კიდევ არ გვაქვს სამკურნალო საშუალება."}
{"text": "So if we're lucky enough to live long enough, Alzheimer's appears to be our brain's destiny.\tასე რომ, თუ გაგვიმართლებს და საკმარისად დიდხანს ვიცოცხლებთ, ალცჰაიმერი ჩვენი ტვინის ბედი იქნება."}
{"text": "But maybe it doesn't have to be.\tთუმცა, იქნებ ამის შეცვლა შეიძლება."}
{"text": "What if I told you we could change these statistics, literally change our brain's destiny, without relying on a cure or advancements in medicine?\tრა მოხდება თუ გეტყვით, რომ ჩვენ შეგვიძლია ეს სტატისტიკა შევცვალოთ, ჩვენი ტვინის ბედი შევცვალოთ, მკურნალობაზე ან მედიცინის მიღწევებზე დაყრდნობის გარეშე?"}
{"text": "Let's begin by looking at what we currently understand about the neuroscience of Alzheimer's.\tდავიწყოთ იმით, რაც ამჟამად გვესმის ალცჰაიმერის დაავადების ნეირომეცნიერების შესახებ."}
{"text": "Here's a picture of two neurons connecting.\tეს ორი ნეირონის კავშირის ამსახველი სურათია."}
{"text": "The point of connection, this space circled in red, is called the synapse.\tკავშირის წერტილს, წითელი წრით შემოსაზღვრულ სივრცეს სინაფსი ეწოდება."}
{"text": "The synapse is where neurotransmitters are released.\tსინაფსი ნეიროტრანსმიტერებს გამოიმუშავებს."}
{"text": "This is where signals are transmitted, where communication happens.\tსწორედ აქ ხდება სიგნალის გადაცემა და კომუნიკაციის დამყარება."}
{"text": "This is where we think, feel, see, hear, desire ...\tეს ისაა, სადაც ჩვენ ვფიქრობთ, ვგრძნობთ, ვხედავთ, გვესმის, გვსურს..."}
{"text": "and remember.\tდა გვახსოვს."}
{"text": "And the synapse is where Alzheimer's happens.\tდა სინაფსი არის ადგილი, რომელსაც ალცჰაიმერი აზიანებს."}
{"text": "Let's zoom in on the synapse and look at a cartoon representation of what's going on.\tმოდით, მოვაახლოვოთ სინაფსი და ვნახოთ, თუ რა ხდება."}
{"text": "During the business of communicating information, in addition to releasing neurotransmitters like glutamate into the synapse, neurons also release a small peptide called amyloid beta.\tინფორმაციის გადაცემის პროცესში, ნეიროტრანსმიტერების, მაგალითად გლუტამატის, გამოყოფის გარდა, ნეირონები, ასევე, გამოყოფენ მცირე ზომის ბეტა ამილოიდურ პეპტიდებს."}
{"text": "Normally, amyloid beta is cleared away metabolized by microglia, the janitor cells of our brains.\tნორმაში, ბეტა ამილოიდი მეტაბოლიზდება მიკროგლიის, ჩვენი ტვინის გამწმენდი უჯრედების მიერ."}
{"text": "While the molecular causes of Alzheimer's are still debated, most neuroscientists believe that the disease begins when amyloid beta begins to accumulate.\tმართალია, ალცჰაიმერის მოლეკულური მიზეზები კვლავ დისკუსიის საგანია, მაგრამ ნეირომეცნიერთა უმეტესობა თვლის, რომ დაავადება იწყება ბეტა ამილოიდის დაგროვებით."}
{"text": "Too much is released, or not enough is cleared away, and the synapse begins to pile up with amyloid beta.\tმისი ჭარბი გამოყოფის ან არასაკმარისი რაოდენობით დაშლის შედეგად, სინაფსი ბეტა ამილოიდით ივსება."}
{"text": "And when this happens, it binds to itself, forming sticky aggregates called amyloid plaques.\tამ დროს, მათი შეერთება იწვევს წებოვანი ნაერთების, ამილოიდური ნადების წარმოქმნას."}
{"text": "How many people here are 40 years old or older?\tრამდენი თქვენგანია 40 წლის?"}
{"text": "You're afraid to admit it now.\tან უფრო მეტის? ახლა აღიარების გეშინიათ, მაგრამ"}
{"text": "This initial step into the disease, this presence of amyloid plaques accumulating, can already be found in your brains.\tდაავადების ეს საწყისი ეტაპი, დაგროვილი ამილოიდური ნადები, შესაძლოა თქვენს ტვინშიც აღმოჩნდეს."}
{"text": "The only way we could be sure of this would be through a PET scan, because at this point, you are blissfully unaware.\tამაში მხოლოდ ტომოგრაფიის საშუალებით შეგვიძლია დავრწმუნდეთ, რადგან, ამჟამად, თქვენ ნეტარ უცოდინრობაში იმყოფებით."}
{"text": "You're not showing any impairments in memory, language, or cognition ...\tთქვენ არ ავლენთ მეხსიერების, ენის ან კოგნიტური ფუნქციების დარღვევებს..."}
{"text": "yet.\tჯერ."}
{"text": "We think it takes at least 15 to 20 years of amyloid plaque accumulation before it reaches a tipping point, then triggering a molecular cascade that causes the clinical symptoms of the disease.\tჩვენ ვფიქრობთ, რომ 15-20 წელი მაინც დასჭირდება, რომ ამილოიდის დაგროვებამ გარდამტეხ წერტილს მიაღწიოს და მოლეკულური კასკადი გამოიწვიოს, რომელიც დაავადების სიმპტომებს გამოავლენს."}
{"text": "Prior to the tipping point, your lapses in memory might include things like, \"Why did I come in this room?\"\tგარდამტეხი წერტილის მიღწევამდე, თქვენ, შესაძლოა, ხარვეზები გქონდეთ მეხსიერებაში, როგორიცაა: \"რატომ შემოვედი ამ ოთახში?\""}
{"text": "or \"Oh ... what's his name?\"\tან \"ოჰ.. რა ერქვა მას?\""}
{"text": "or \"Where did I put my keys?\"\tან \"სად დავდე გასაღები?\""}
{"text": "Now, before you all start freaking out again, because I know half of you did at least one of those in the last 24 hours -- these are all normal kinds of forgetting.\tსანამ ნერვიულობას დაიწყებდეთ, რადგან ვიცი, თქვენგან ნახევარს გამოუცდია რომელიმე მათგანი ბოლო 24 საათის განმავლობაში -- გეტყვით, რომ ასეთი დეტალების დავიწყება ნორმალურია."}
{"text": "In fact, I would argue that these examples might not even involve your memory, because you didn't pay attention to where you put your keys in the first place.\tმე ვიტყოდი, რომ ეს მაგალითები არც კი უკავშირდება თქვენს მეხსიერებას, რადგან თქვენ თავიდანვე არ მიაქციეთ ყურადღება, თუ სად დადეთ გასაღები."}
{"text": "After the tipping point, the glitches in memory, language and cognition are different.\tგარდამტეხი წერტილის მიღწევის შემდეგ, ჩავარდნები მეხსიერებაში, ენასა და შემეცნებაში განსხვავებულია."}
{"text": "Instead of eventually finding your keys in your coat pocket or on the table by the door, you find them in the refrigerator, or you find them and you think, \"What are these for?\"\tგასაღების ქურთუკის ჯიბეში ან კართან მაგიდაზე პოვნის ნაცვლად, შეიძლება მაცივარში იპოვოთ, ან იპოვოთ და დაფიქრდეთ \"ეს რისთვისაა?\""}
{"text": "So what happens when amyloid plaques accumulate to this tipping point?\tმაშ, რა ხდება, როდესაც ამილოიდური ნადები გარდამტეხ წერტილს აღწევს?"}
{"text": "Our microglia janitor cells become hyper-activated, releasing chemicals that cause inflammation and cellular damage.\tჩვენი მიკროგლიალური გამწმენდი უჯრედი ჰიპერაქტიური ხდება, გამოყოფს ქიმიურ ნივთიერებებს, რომლებიც ანთებას და უჯრედების დაზიანებას იწვევენ."}
{"text": "We think they might actually start clearing away the synapses themselves.\tჩვენ ვფიქრობთ, რომ ისინი შესაძლოა იწყებენ სინაფსების წაშლას."}
{"text": "A crucial neural transport protein called \"tau\" becomes hyperphosphorylated and twists itself into something called \"tangles,\" which choke off the neurons from the inside.\tნეირონის საკვანძო სატრანსპორტო ცილა \"ტაუ\" ჰიპერფოსფორილდება, გროვდება და წარმოქმნის \"კვანძებს\", რომლებიც ნეირონებს შიგნიდან ახშობენ."}
{"text": "By mid-stage Alzheimer's, we have massive inflammation and tangles and all-out war at the synapse and cell death.\tალცჰაიმერის შუა სტადიისთვის ვაწყდებით ძლიერი ანთებას და კვანძებს, დაძაბულ ომს სინაფსზე და უჯრედების სიკვდილს."}
{"text": "So if you were a scientist trying to cure this disease, at what point would you ideally want to intervene?\tვთქვათ, მეცნიერი ხართ, რომელიც ამ დაავადების განკურნებას ცდილობს, რა დონეზე გირჩევნიათ ჩარევა?"}
{"text": "Many scientists are betting big on the simplest solution: keep amyloid plaques from reaching that tipping point, which means that drug discovery is largely focused on developing a compound that will prevent, eliminate, or reduce amyloid plaque accumulation.\tბევრი მეცნიერი ემხრობა ყველაზე მარტივ გამოსავალს: ნადების მიერ გარდამტეხი წერტილის მიღწევის პრევენციას, ეს ნიშნავს, რომ კვლევები მიმართულია ისეთი ნაერთის შექმნისკენ, რომელიც თავიდან აგვარიდებს ან შეამცირებს ამილოიდური ნადების დაგროვებას."}
{"text": "So the cure for Alzheimer's will likely be a preventative medicine.\tასე რომ, დიდი ალბათობით, ალცჰაიმერის წამალი პრევენციული იქნება."}
{"text": "We're going to have to take this pill before we reach that tipping point, before the cascade is triggered, before we start leaving our keys in the refrigerator.\tჩვენ ეს წამალი გარდამტეხი წერტილის მიღწევამდე უნდა მივიღოთ, მოლეკულური კასკადის დაწყებამდე, სანამ გასაღები მაცივარში დაგვრჩება."}
{"text": "We think this is why, to date, these kinds of drugs have failed in clinical trials -- not because the science wasn't sound, but because the people in these trials were already symptomatic.\tვფიქრობთ, რომ დღევანდელი წამლების კლინიკური ცდების წარუმატებლობის მიზეზია არა ის, რომ მეცნიერება იყო მცდარი, არამედ ის, რომ ამ ცდებში მონაწილე ადამიანები უკვე სიმპტომატურები იყვნენ."}
{"text": "It was too late.\tგვიანი იყო."}
{"text": "Think of amyloid plaques as a lit match.\tიფიქრეთ ამილოიდურ ნადებზე, როგორც ანთებულ ასანთზე."}
{"text": "At the tipping point, the match sets fire to the forest.\tგარდამტეხ წერტილში ასანთი ტყეს ცეცხლს უკიდებს."}
{"text": "Once the forest is ablaze, it doesn't do any good to blow out the match.\tროგორც კი ტყე ალშია, აზრი აღარ აქვს ასანთის ჩაქრობას."}
{"text": "You have to blow out the match before the forest catches fire.\tასანთი იქამდე უნდა ჩააქრო, ვიდრე ტყეს ცეცხლი წაეკიდება."}
{"text": "Even before scientists sort this out, this information is actually really good news for us, because it turns out that the way we live can influence the accumulation of amyloid plaques.\tმეცნიერების მიერ ამის გარკვევის გარეშეც, ეს ინფორმაცია სასარგებლოა ჩვენთვის, რადგან ეს ნიშნავს, რომ ჩვენი ცხოვრების წესი გავლენას ახდენს ამილოიდური ნადების დაგროვებაზე."}
{"text": "And so there are things we can do to keep us from reaching that tipping point.\tანუ ჩვენ შეგვიძლია, რამე მოვიმოქმედოთ იმისთვის, რომ გარდამტეხ წერტილს არ მივაღწიოთ."}
{"text": "Let's picture your risk of Alzheimer's as a see-saw scale.\tმოდით, წარმოვიდგინოთ ალცჰაიმერის განვითარების რისკები სასწორზე."}
{"text": "We're going to pile risk factors on one arm, and when that arm hits the floor, you are symptomatic and diagnosed with Alzheimer's.\tერთ ხელზე დავალაგოთ რისკფაქტორები, და როდესაც ხელი იატაკს შეეხება, თქვენ სიმპტომები დაგეწყებათ და ალცჰაიმერის დიაგნოზი დაგესმებათ."}
{"text": "Let's imagine you're 50 years old.\tმოდით წარმოვიდგინოთ, რომ 50 წლის ხართ."}
{"text": "You're not a spring chicken anymore, so you've accumulated some amyloid plaques with age.\tთქვენ ახალგამჩეკილი წიწილა აღარ ხართ, ასაკთან ერთად თქვენ ამილოიდური ნადებიც დააგროვეთ."}
{"text": "Your scale is tipped a little bit.\tთქვენმა სასწორმა ცოტა დაიწია."}
{"text": "Now let's look at your DNA.\tახლა, მოდით, თქვენს დნმ-ს შევხედოთ."}
{"text": "We've all inherited our genes from our moms and our dads.\tჩვენ ყველამ მივიღეთ გენები დედ-მამისგან."}
{"text": "Some of these genes will increase our risk and some will decrease it.\tზოგი გენი ჩვენს რისკს გაზრდის, ზოგი კი შეამცირებს."}
{"text": "If you're like Alice in \"Still Alice,\" you've inherited a rare genetic mutation that cranks out amyloid beta, and this alone will tip your scale arm to the ground.\tთუ თქვენ ელისს გავხართ \"ჯერ კიდევ ელისიდან\", მაშინ იშვიათი გენეტიკური მუტაცია გაქვთ, რომელიც ბეტა ამილოიდის რაოდენობას ზრდის, მხოლოდ ამასაც კი შეუძლია თქვენი სასწორის მიწამდე დაწევა."}
{"text": "But for most of us, the genes we inherit will only tip the arm a bit.\tმაგრამ უმრავლეს შემთხვევაში გენები მხოლოდ უმნიშვნელოდ ცვლიან რისკებს."}
{"text": "For example, APOE4 is a gene variant that increases amyloid, but you can inherit a copy of APOE4 from mom and dad and still never get Alzheimer's, which means that for most of us, our DNA alone does not determine whether we get Alzheimer's.\tმაგალითად, APOE4 გენი ამილოიდის რაოდენობას ზრდის, მაგრამ, APOE4 გენის ორივე მშობლისგან მიღების შემთხვევაშიც კი, შეიძლება ალცჰაიმერის დაავადებით არ დაავადდეთ რაც ნიშნავს, რომ უმრავლესობისთვის მხოლოდ დნმ არ განსაზღვრავს, დაგვემართება თუ არა ალცჰაიმერი."}
{"text": "So what does?\tმაშ რა განსაზღვრავს?"}
{"text": "We can't do anything about getting older or the genes we've inherited.\tჩვენ ვერ შევცვლით იმ ფაქტს, რომ ვბერდებით, ან ჩვენს გენებს, რომელიც გვერგო."}
{"text": "So far, we haven't changed our brain's destiny.\tჯერჯერობით ჩვენი ტვინის ბედი არ შეგვიცვლია."}
{"text": "What about sleep?\tძილზე რას იტყოდით?"}
{"text": "In slow-wave deep sleep, our glial cells rinse cerebral spinal fluid throughout our brains, clearing away metabolic waste that accumulated in our synapses while we were awake.\tნელი ძილის დროს ჩვენი გლიალური უჯრედები ცერებროსპინალური სითხის საშუალებით ასუფთავებენ ტვინს სიფხიზლის დროს სინაფსებში დაგროვებული მეტაბოლური ნარჩენებისგან."}
{"text": "Deep sleep is like a power cleanse for the brain.\tღრმა ძილი თავისებური წმენდაა ტვინისთვის."}
{"text": "But what happens if you shortchange yourself on sleep?\tმაგრამ რა მოხდება, თუ ძილს შეამცირებთ?"}
{"text": "Many scientists believe that poor sleep hygiene might actually be a predictor of Alzheimer's.\tბევრ მეცნიერს სჯერა, რომ არასრულფასოვანი ძილი შესაძლებელია ალცჰაიმერის წინამორბედი იყოს."}
{"text": "A single night of sleep deprivation leads to an increase in amyloid beta.\tერთი ღამით უძილობამაც კი შეიძლება ამილოიდის რაოდენობის მომატება გამოიწვიოს."}
{"text": "And amyloid accumulation has been shown to disrupt sleep, which in turn causes more amyloid to accumulate.\tხოლო ამილოიდის დაგროვება ძილის დარღვევას იწვევს, რაც, თავის მხრივ, იწვევს მეტი ამილოიდის დაგროვებას."}
{"text": "And so now we have this positive feedback loop that's going to accelerate the tipping of that scale.\tასე რომ, წრეზე ვტრიალებთ, რომელიც ჩვენი სასწორის დაწევას დააჩქარებს."}
{"text": "What else?\tკიდევ რა?"}
{"text": "Cardiovascular health.\tგულსისხლძარღვთა სისტემის ჯანმრთელობა."}
{"text": "High blood pressure, diabetes, obesity, smoking, high cholesterol, have all been shown to increase our risk of developing Alzheimer's.\tმაღალი წნევა, დიაბეტი, სიმსუქნე, თამბაქო, მაღალი ქოლესტერინი, ცნობილია, რომ ეს ყველაფერი ალცჰაიმერის დაავადების რისკს ზრდის."}
{"text": "Some autopsy studies have shown that as many as 80 percent of people with Alzheimer's also had cardiovascular disease.\tაუტოფსიურმა კვლევებმა აჩვენეს, რომ ალცჰაიმერის დაავადების მქონე პაციენტთა 80%-ს ასევე გულსისხლძარღვთა სისტემის დაავადებები აქვს."}
{"text": "Aerobic exercise has been shown in many studies to decrease amyloid beta in animal models of the disease.\tბევრმა კვლევამ აჩვენა, რომ აერობიკამ ბეტა ამილოიდის რაოდენობა შეამცირა ცდისპირ ცხოველებში."}
{"text": "So a heart-healthy Mediterranean lifestyle and diet can help to counter the tipping of this scale.\tასე რომ, ჯანმრთელ გულს, ხმელთაშუა ზღვის ცხოვრების წესსა და დიეტას შეუძლია სასწორის დაწევა შეაჩეროს."}
{"text": "So there are many things we can do to prevent or delay the onset of Alzheimer's.\tშესაბამისად, ბევრი რამ შეგვიძლია გავაკეთოთ ალცჰაიმერის პრევენციის ან გადავადებისთვის."}
{"text": "But let's say you haven't done any of them.\tმაგრამ, ვთქვათ, არცერთი მათგანი არ გააკეთეთ."}
{"text": "Let's say you're 65; there's Alzheimer's in your family, so you've likely inherited a gene or two that tips your scale arm a bit; you've been burning the candle at both ends for years; you love bacon; and you don't run unless someone's chasing you.\tვთქვათ, 65 წლის ხართ, ალცჰაიმერიანი ოჯახის წევრი გყავთ და ერთი ან ორი გენი მაინც გერგოთ, რომელიც ოდნავ ხრის თქვენს სასწორს; წლების განმავლობაში თავს იტვირთავდით, გიყვართ ბეკონი; და არ დარბიხართ, თუ ვინმე არ მოგსდევთ."}
{"text": "(Laughter) Let's imagine that your amyloid plaques have reached that tipping point.\t(სიცილი) წარმოვიდგინოთ, რომ ამილოიდის ნალექებმა მიაღწიეს გარდამტეხ წერტილს."}
{"text": "Your scale arm has crashed to the floor.\tთქვენი სასწორის ეს მხარე იატაკზე დაენარცხა."}
{"text": "You've tripped the cascade, setting fire to the forest, causing inflammation, tangles, and cell death.\tკასკადი დაიწყო და ტყეს ცეცხლი წაეკიდა, რამაც გამოიწვია ანთება, კვანძების გაჩენა, და უჯრედების სიკვდილი."}
{"text": "You should be symptomatic for Alzheimer's.\tთქვენ ალცჰაიემრის სიმპტომები უნდა გქონდეთ."}
{"text": "You should be having trouble finding words and keys and remembering what I said at the beginning of this talk.\tთქვენ უნდა გიჭირდეთ სიტყვების და გასაღების პოვნა, და იმის გახსენება, თუ რა ვთქვი ამ საუბრის დასაწყისში."}
{"text": "But you might not be.\tმაგრამ შესაძლებელია ეს ასე არ იყოს."}
{"text": "There's one more thing you can do to protect yourself from experiencing the symptoms of Alzheimer's, even if you have the full-blown disease pathology ablaze in your brain.\tკიდევ არის ერთი რამ რისი გაკეთებაც შეგიძლიათ ალცჰაიმერის სიმპტომებისგან თავის დასაცავად, მაშინაც, თუ კი თქვენს ტვინში ალცჰაიმერის პათოლოგიური პროცესებია გაჩაღებული,"}
{"text": "It has to do with neural plasticity and cognitive reserve.\tეს არის ნეიროპლასტიურობისა და კოგნიტური მარაგის შექმნა."}
{"text": "Remember, the experience of having Alzheimer's is ultimately a result of losing synapses.\tგახსოვდეთ, ალცჰაიმერის დაავადების სიმპტომები საბოლოოდ სინაფსების დაკარგვის შედეგად ვლინდება."}
{"text": "The average brain has over a hundred trillion synapses, which is fantastic; we've got a lot to work with.\tტვინში არის ასეულ ტრილიონ სინაფსზე მეტი, რაც მშვენიერია - ბევრი სამუშაო მასალა გვაქვს."}
{"text": "And this isn't a static number.\tდა ეს არ არის სტატიკური რიცხვი."}
{"text": "We gain and lose synapses all the time, through a process called neural plasticity.\tსინაფსები მუდამ წარმოიქმნებიან და ქრებიან, და ამ პროცესს ნეიროპლასტიურობა ჰქვია."}
{"text": "Every time we learn something new, we are creating and strengthening new neural connections, new synapses.\tყოველთვის, როდესაც ახალ რამეს ვსწავლობთ, ჩვენ ვქმნით და ვაძლიერებთ ახალ ნეირონულ კავშირებს, ახალ სინაფსებს."}
{"text": "In the Nun Study, 678 nuns, all over the age of 75 when the study began, were followed for more than two decades.\tერთერთ კვლევაში 678, კვლევის დასაწყისისთვის 75 წელს გადაცილებულ, მონაზონს აკვირდებოდნენ ორ ათწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში."}
{"text": "They were regularly given physical checkups and cognitive tests, and when they died, their brains were all donated for autopsy.\tმათ რეგულარულად უტარდებოდათ ფიზიკური შემოწმებები და კოგნიტური ტესტები და გარდაცვალების შემდეგ, მათ აუტოფსია ჩაუტარდათ, ტვინის შესასწავლად."}
{"text": "In some of these brains, scientists discovered something surprising.\tზოგიერთი მათგანის ტვინში მეცნიერებმა რაღაც გასაკვირი აღმოაჩინეს."}
{"text": "Despite the presence of plaques and tangles and brain shrinkage -- what appeared to be unquestionable Alzheimer's -- the nuns who had belonged to these brains showed no signs of having the disease while they were alive.\tმიუხედავად ნადების, კვანძებისა და ტვინის ქსოვილის შეჭმუხვნისა, რაც უდავოდ ალცჰაიმერის დაავადება უნდა ყოფილიყო -- მონაზვნებს სიცოცხლეში დაავადების ნიშნები არ ჰქონდათ."}
{"text": "How can this be?\tეს როგორ არის შესაძლებელი?"}
{"text": "We think it's because these nuns had a high level of cognitive reserve, which is a way of saying that they had more functional synapses.\tჩვენ ვფიქრობთ, რომ ამ მონაზვნებს დიდი კოგნიტური მარაგი ჰქონდათ, სხვანაირად რომ ვთქვათ, მათ მეტი ფუნქციონირებადი სინაფსი ჰქონდათ."}
{"text": "People who have more years of formal education, who have a high degree of literacy, who engage regularly in mentally stimulating activities, all have more cognitive reserve.\tადამიანებს, რომლებსაც რამდენიმე წლიანი განათლება აქვთ, რომლებიც უფრო ნაკითხები არიან, ხშირად მონაწილეობენ გონებრივ სავარჯიშოებში, მეტი კოგნიტური მარაგი აქვთ."}
{"text": "They have an abundance and a redundancy in neural connections.\tმათი ნეირონული კავშირები ჭარბი და მრავალხრივია."}
{"text": "So even if they have a disease like Alzheimer's compromising some of their synapses, they've got many extra backup connections, and this buffers them from noticing that anything is amiss.\tამიტომ, მათ სინაფსების დამაზიანებელი დაავადება რომც ჰქონდეთ, როგორიც ალცჰაიმერია, სარეზერვო კავშირების წყალობით, დანაკარგი შეუმჩნეველი დარჩება."}
{"text": "Let's imagine a simplified example.\tმოდით, მარტივი მაგალითი განვიხილოთ."}
{"text": "Let's say you only know one thing about a subject.\tვთქვათ, მხოლოდ ერთი ფაქტი იცით რამეზე,"}
{"text": "Let's say it's about me.\tვთქვათ, ჩემზე."}
{"text": "You know that Lisa Genova wrote \"Still Alice,\" and that's the only thing you know about me.\tიცით, რომ ლიზა ჯენოვამ დაწერა \"ჯერ კიდევ ელისი\", და სხვა არაფერი იცით ჩემს შესახებ."}
{"text": "You have that single neural connection, that one synapse.\tთქვენ მხოლოდ ეს ერთი ნეირონული კავშირი გაქვთ, ეს ერთადერთი სინაფსი."}
{"text": "Now imagine you have Alzheimer's.\tახლა წარმოიდგინეთ, რომ ალცჰაიმერი გაქვთ."}
{"text": "You have plaques and tangles and inflammation and microglia devouring that synapse.\tგაქვთ ნადები, კვანძები, ანთება და მიკროგლია ანადგურებს ამ სინაფსს."}
{"text": "Now when someone asks you, \"Hey, who wrote 'Still Alice?'\" you can't remember, because that synapse is either failing or gone.\tთუ კი ვინმე გკითხავთ \"ჯერ კიდევ ელისი\" ვინ დაწერა ვერ გაიხსენებთ, რადგან ეს სინაფსი ან დაზიანებულია, ან გაქრა."}
{"text": "You've forgotten me forever.\tთქვენ სამუდამოდ დაგავიწყდით."}
{"text": "But what if you had learned more about me?\tმაგრამ ჩემზე რომ მეტი რამ გცოდნოდათ?"}
{"text": "Let's say you learned four things about me.\tვთქვათ ოთხი ფაქტი იცით ჩემს შესახებ."}
{"text": "Now imagine you have Alzheimer's, and three of those synapses are damaged or destroyed.\tახლა წარმოიდგინეთ, რომ ალცჰაიმერი გაქვთ, და ამ ოთხთაგან სამი სინაფსი დაზიანდა ან განადგურდა."}
{"text": "You still have a way to detour the wreckage.\tთქვენ კიდევ გაქვთ შემოვლითი გზა."}
{"text": "You can still remember my name.\tჯერ კიდევ შეგიძლიათ გაიხსენოთ ჩემი სახელი."}
{"text": "So we can be resilient to the presence of Alzheimer's pathology through the recruitment of yet-undamaged pathways.\tჩვენ შეგვიძლია ვიყოთ მდგრადები ალცჰაიმერის პათოლოგიის მიმართ დაუზიანებელი გზების გამოყენების საშუალებით."}
{"text": "And we create these pathways, this cognitive reserve, by learning new things.\tჩვენ ვქმნით ამ ახალ გზებს, ამ კოგნიტურ მარაგს ახალი რამის სწავლით."}
{"text": "Ideally, we want these new things to be as rich in meaning as possible, recruiting sight and sound and associations and emotion.\tუმჯობესია, ეს სიახლე მაქსიმალურად მრავალფეროვანი იყოს, ჩართოს მხედველობა, სმენა, ასოციაციები და ემოცია."}
{"text": "So this really doesn't mean doing crossword puzzles.\tამიტომ ეს კროსვორდის შევსებას არ გულისხმობს."}
{"text": "You don't want to simply retrieve information you've already learned, because this is like traveling down old, familiar streets, cruising neighborhoods you already know.\tთქვენ უკვე ნასწავლის გახსენება კი არ გინდათ, ეს ძველ, ნაცნობ ქუჩებში სიარულს გავს, ნაცნობ სამეზობლოში სეირნობას."}
{"text": "You want to pave new neural roads.\tარამედ თქვენ ახალი ნეირონული გზების დაგება გინდათ."}
{"text": "Building an Alzheimer's-resistant brain means learning to speak Italian, meeting new friends, reading a book, or listening to a great TED Talk.\tალცჰაიმერისადმი რეზისტენტული ტვინის ჩამოყალიბება ნიშნავს იტალიურის სწავლას, ახალი მეგობრების გაცნობას, წიგნის წაკითხვას, ან კარგი TED Talk-ის მოსმენას."}
{"text": "And if, despite all of this, you are someday diagnosed with Alzheimer's, there are three lessons I've learned from my grandmother and the dozens of people I've come to know living with this disease.\tდა თუკი, ამ ყველაფრის მიუხედავად, თქვენ ალცჰაიმერის დიაგნოზი დაგისვეს, გაგიზიარებთ სამ რჩევას, რაც ბებიისგან ვისწავლე და ათობით სხვა ადამიანისგან, რომლებიც ამ დაავადებით ცხოვრობენ."}
{"text": "Diagnosis doesn't mean you're dying tomorrow.\tეს დიაგნოზი არ ნიშნავს, რომ ხვალ მოკვდებით."}
{"text": "Keep living.\tცხოვრება გააგრძელეთ."}
{"text": "You won't lose your emotional memory.\tთქვენ არ დაკარგავთ ემოციურ მეხსიერებას."}
{"text": "You'll still be able to understand love and joy.\tისევ შეძლებთ სიყვარულისა და სიხარულის განცდას."}
{"text": "You might not remember what I said five minutes ago, but you'll remember how I made you feel.\tშეიძლება არ გაგახსენდეთ რა თქვით ხუთი წუთის წინ, მაგრამ გაგახსენდებათ, თუ რა იგრძენით ამ დროს."}
{"text": "And you are more than what you can remember.\tდა თქვენ მეტი ხართ, ვიდრე თქვენი მეხსიერება."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Chris Anderson: So Robert spent the last few years think about how weird human behavior is, and how inadequate most of our language trying to explain it is.\tკრის ანდერსონი: რობერტმა ბოლო რამდენიმე წელი, იმაზე ფიქრში გაატარა, თუ რამდენად უცნაურია ჩვენი ქცევა და რამდენად არასრულფასოვანია ჩვენი მიდგომები მათ ასახსნელად."}
{"text": "And it's very exciting to hear him explain some of the thinking behind it in public for the first time.\tძალიან საინტერესოა ამასთან დაკავშირებით მისი აზრების პირველი საჯარო მოსმენა."}
{"text": "Over to you now, Robert Sapolsky.\tთქვენ წინაშეა, რობერტ საპოლსკი."}
{"text": "(Applause) Robert Sapolsky: Thank you.\t(აპლოდისმენტი) რობერტ საპოლსკი: მადლობა."}
{"text": "The fantasy always runs something like this.\tწარმოსახვა ყოველთვის შემდგანაირად მიმდინარეობს"}
{"text": "I've overpowered his elite guard, burst into his secret bunker with my machine gun ready.\tმე ვაჯობე მის რჩეულ დაცვას, შევვარდი მის საიდუმლო ბუნკერში ტყვიამფრქვევი გამზადებული მაქვს."}
{"text": "He lunges for his Luger.\tის თავისი ლუგერისკენ იწევა,"}
{"text": "I knock it out of his hand.\tრომელსაც ხელიდან ვაგდებინებ."}
{"text": "He lunges for his cyanide pill.\tის ციანიდის ტაბლეტის აღებას ლამობს,"}
{"text": "I knock that out of his hand.\tრომელსაც ხელიდან ვაგდებინებ."}
{"text": "He snarls, comes at me with otherworldly strength.\tის იღრინება, ის წარმოუდგენელი ძალით მეცემა."}
{"text": "We grapple, we fight, I manage to pin him down and put on handcuffs.\tჩვენ შევებით, ჩვენ ვჩხუბობთ, მისი შებოჭვა მოვახერხე და ხელბორკილები დავადე."}
{"text": "\"Adolf Hitler,\" I say, \"I arrest you for crimes against humanity.\"\t\"ადოლფ ჰიტლერ,\" ვუთხარი მე, \"მე გაპატიმრებ კაცობრიობის წინაშე ჩადენილი დანაშაულისათვის.\""}
{"text": "Here's where the Medal of Honor version of the fantasy ends and the imagery darkens.\tეს წარმოსახვის, ღირსების ორდენისეული ვერსიის დასასრულია და გამოსახულება ბნელდება."}
{"text": "What would I do if I had Hitler?\tრას ვიზამდი ჰიტლერი რომ დამეჭირა?"}
{"text": "It's not hard to imagine once I allow myself.\tწარმოდგენა რთული არ არის, თუ საკუთარ თავს უფლებას მივცემ."}
{"text": "Sever his spine at the neck.\tმის ზურგს კისერთან გავჭრიდი."}
{"text": "Take out his eyes with a blunt instrument.\tთვალებს ბლაგვი საგნით ამოვგლეჯდი."}
{"text": "Puncture his eardrums. Cut out his tongue.\tდაფის აპკებს გავუხვრეტდი. ენას ამოვაცლიდი."}
{"text": "Leave him alive on a respirator, tube-fed, not able to speak or move or see or hear, just to feel, and then inject him with something cancerous that's going to fester and pustulate until every cell in his body is screaming in agony, until every second feels like an eternity in hell.\tსასუნთქ აპარატსა და საკვებ მილზე მიერთებულს დავტოვებდი, რომ ვერ ხედავდეს, არ ესმოდეს და არ შეეძლოს საუბარი, მხოლოდ გრძნობდეს და რამე სიმსივნურს შევუყვანდი, რომელიც დაჩირქებას დაიწყებს სანამ მისი სხეულის თითოეული უჯრედი აგონიისგან არ იყვირებს, სანამ ყოველი წამი მარადიულ ჯოჯოხეთად არ გადაიქცევა."}
{"text": "That's what I would do to Hitler.\tაი, ამას ვუზამდი ჰიტლერს."}
{"text": "I've had this fantasy since I was a kid, still do sometimes, and when I do, my heart speeds up -- all these plans for the most evil, wicked soul in history.\tეს ფანტაზია ბავშვობიდან მაქვს, ზოგჯერ ახლაც და როცა ამას წარმოვიდგენ, გული მიჩქარდება. ეს გეგმები ისტორიაში ყველაზე ბოროტი, ავი სულისთვისაა."}
{"text": "But there's a problem, which is I don't actually believe in souls or evil, and I think wicked belongs in a musical.\tმაგრამ ერთი პრობლემაა, სინამდვილეში სულისა და ბოროტების არ მწამს, ვფიქრობ ავი, მიუზიკლს უფრო მიეკუთვნება."}
{"text": "But there's some people I would like to see killed, but I'm against the death penalty.\tმაგრამ არსებობს ხალხი, რომლის სიკვდილსაც ვისურვებდი. თუმცა სიკვდილით დასჯის წინააღდეგი ვარ."}
{"text": "But I like schlocky violent movies, but I'm for strict gun control.\tმაგრამ უაზროდ ძალადობრივი ფილმები მიყვარს. თუმცა იარაღის მკაცრ კონტროლს ვემხრობი"}
{"text": "But then there was a time I was at a laser tag place, and I had such a good time hiding in a corner shooting at people.\tმიუხედავად ამისა, იყო დრო როცა ლაზერით ვთამაშობდი, და კუთხეში დამალვითა და სხვებზე სროლით კარგ დროს ვატარებდი."}
{"text": "In other words, I'm your basic confused human when it comes to violence.\tანუ ძალადობას რაც შეეხება, რიგითი დაბნეული ადამიანი ვარ."}
{"text": "Now, as a species, we obviously have problems with violence.\tმაშ, როგორც სახეობას, ძალადობასთან პრობლემები აშკარად გვაქვს."}
{"text": "We use shower heads to deliver poison gas, letters with anthrax, airplanes as weapons, mass rape as a military strategy.\tჩვენ საშხაპეს საწამლავი აირის გასავრცელებლად ვიყენებთ, წერილს ჯილეხის ბაცილების გასავრცელებლად, თვითმფრინავებს იარაღებად, მასობრივ გაუპატიურებას კი, სამხედრო სტრატეგიად."}
{"text": "We're a miserably violent species.\tჩვენ საშინლად მოძალადე სახეობა ვართ."}
{"text": "But there's a complication, which is we don't hate violence, we hate the wrong kind.\tპრობლემა ის არის, რომ ჩვენ ძალადობა არ გვძულს. ჩვენ არასწორი ძალადობა გვძულს."}
{"text": "And when it's the right kind, we cheer it on, we hand out medals, we vote for, we mate with our champions of it.\tდა როცა ძალადობა სწორია, ჩვენ მას ვახალისებთ, ვაჯილდოვებთ, ხმას ვაძლევთ და ვმეგობრობთ ასეთი ძალადობის მოტრფიალეებთან."}
{"text": "When it's the right kind of violence, we love it.\tროცა სწორი სახის ძალადობას ვაწყდებით, ჩვენ ის გვიყვარს."}
{"text": "And there's another complication, which is, in addition to us being this miserably violent species, we're also this extraordinarily altruistic, compassionate one.\tაქ მეორე სირთულეცაა, იმასთან ერთად, რომ საშინლად მოძალადე სახეობა ვართ, ჩვენ ასევე უჩველოდ ალტრუისტებიც და ლმობიერნიც ვართ."}
{"text": "So how do you make sense of the biology of our best behaviors, our worst ones and all of those ambiguously in between?\tმაშ, როგორ გავიგოთ ჩვენი ყველაზე უკეთესი, ყველაზე უარესი და ყველა მათ შორის მდგომი ქცევების ბიოლოგია?"}
{"text": "Now, for starters, what's totally boring is understanding the motoric aspects of the behavior.\tდამწყებთათვის, ყველაზე მოსაწყენი ქცევების მოძრაობითი ასპექტების გაგებაა."}
{"text": "Your brain tells your spine, tells your muscles to do something or other, and hooray, you've behaved.\tთქვენი ტვინი ეუბნება თქვენს ზურგს და კუნთებს, რომ ესა თუ ის გააკეთოს და ვაშა, თქვენ მოიქეცით."}
{"text": "What's hard is understanding the meaning of the behavior, because in some settings, pulling a trigger is an appalling act; in others, it's heroically self-sacrificial.\tრთული კი ქცევის მნიშვნელობის გაგებაა, რადგანაც ზოგ შემთხვევაში სასხლეტზე თითის გამოკვრა საზარელი ქმედებაა; სხვა შემთხვევაში კი, გმირული თავგანწირვა."}
{"text": "In some settings, putting your hand one someone else's is deeply compassionate.\tზოგჯერ თქვენი ხელის სხვისაზე დადება, ღრმა თანაგრძნობას გამოხატავს."}
{"text": "In others, it's a deep betrayal.\tზოგჯერ კი, ძლიერ ღალატს."}
{"text": "The challenge is to understand the biology of the context of our behaviors, and that's real tough.\tგამოწვევა კი, ჩვენი ქცევების კონტექსტის ბიოლოგიის გაგებაა და ეს ძალიან რთულია."}
{"text": "One thing that's clear, though, is you're not going to get anywhere if you think there's going to be the brain region or the hormone or the gene or the childhood experience or the evolutionary mechanism that explains everything.\tცალსახაა, რომ ვერაფერს გაიგებთ, თუ იფიქრებთ, რომ არსებობს ტვინის უბანი, ან ჰორმონი, ან გენი, ან ბავშვობის დროინდელი გამოცდილება, ან ევოლუციური მექანიზმი, რომელიც ყველაფერს ხსნის."}
{"text": "Instead, every bit of behavior has multiple levels of causality.\tსინამდვილეში, ქცევის თითოეულ ნაწილს გამომწვევი მიზეზების რამდენიმე დონე აქვს."}
{"text": "Let's look at an example.\tგანვიხილოთ ერთი მაგალითი."}
{"text": "You have a gun.\tგაქვთ იარაღი."}
{"text": "There's a crisis going on: rioting, violence, people running around.\tგარეთ კრიზისია: ამბოხება, ძალადობა, გარშემო ხალხი დარბის."}
{"text": "A stranger is running at you in an agitated state -- you can't quite tell if the expression is frightened, threatening, angry -- holding something that kind of looks like a handgun.\tაღელვებულ უცნობი თქვენკენ მორბის, ზუსტად ვერ ხვდებით გამოხედვა როგორია: შეშინებული, მუქარის შემცველი, გაბრაზებული? მას რაღაც უჭირავს, რაც იარაღს ჰგავს."}
{"text": "You're not sure.\tდარწმუნებული არ ხართ."}
{"text": "The stranger comes running at you and you pull the trigger.\tუცნობი თქვენკენ სირბილით მოიწევს თქვენ სასხელტს თითი გამოჰკარით."}
{"text": "And it turns out that thing in this person's hand was a cell phone.\tდა აღმოჩნდა, რომ ეს ნივთი ადამიანის ხელში მობილური ტელეფონი იყო."}
{"text": "So we asked this biological question: what was going on that caused this behavior?\tმაშ, დავსვათ შემდეგი ბიოლოგიური კითხვა: რა ხდებოდა, რამაც ეს ქცევა გამოიწვია?"}
{"text": "What caused this behavior?\tრამ გამოიწვია ეს ქცევა?"}
{"text": "And this is a multitude of questions.\tდა ეს უამრავ კითხვას მოიცავს."}
{"text": "We start.\tვიწყებთ."}
{"text": "What was going on in your brain one second before you pulled that trigger?\tრა ხდებოდა თქვენ ტვინში ერთი წამით ადრე, ვიდრე სასხლეტს თითს გამოჰკრავდით?"}
{"text": "And this brings us into the realm of a brain region called the amygdala.\tდა ამას გადავყავართ ტვინის ერთ–ერთი უბნის, ამიგდალას არეში."}
{"text": "The amygdala, which is central to violence, central to fear, initiates volleys of cascades that produce pulling of a trigger.\tამიგდალა, რომელიც ძალადობასა და შიშზეა პასუხისმგებელი, იწვევს რეაქციათა ჯაჭვს, რომლის შედეგიც სასხლეტზე თითის გამოკვრაა."}
{"text": "What was the level of activity in your amygdala one second before?\tროგორი იყო თქვენი ამიგდალას აქტივობის დონე ერთი წამით ადრე?"}
{"text": "But to understand that, we have to step back a little bit.\tმაგრამ ამის გასაგებად ჩვენ გვჭირდება, რომ ცოტათი უკან დავბრუნდეთ."}
{"text": "What was going on in the environment seconds to minutes before that impacted the amygdala?\tრა ხდება გარემოში წამებითა და წუთებით ადრე, რამაც ზეგავლენა მოახდინა ამიგდალაზე?"}
{"text": "Now, obviously, the sights, the sounds of the rioting, that was pertinent.\tაშკარაა, დანახულმა და აჯანყების ხმამ, გავლენა მოახდინა."}
{"text": "But in addition, you're more likely to mistake a cell phone for a handgun if that stranger was male and large and of a different race.\tმაგრამ ამასთან ერთად, თქვენ უფრო მეტად შეგეშლებოდათ მობილური ტელეფონი იარაღში, თუ უცნობი მამაკაცი იქნებოდა დიდი და განსხვავებული რასის წარმომადგენელი."}
{"text": "Furthermore, if you're in pain, if you're hungry, if you're exhausted, your frontal cortex is not going to work as well, part of the brain whose job it is to get to the amygdala in time saying, \"Are you really sure that's a gun there?\"\tგარდა ამისა, თუ რაიმე გტკივათ, თუ გშიათ, თუ დაღლილი ხართ, თქვენი ტვინის ქერქის შუბლის წილი კარგად ვერ იმუშავებს, ტვინის ნაწილი, რომლის საქმეც ამიგდალას დროული ჩართვაა კითხვით: \"დარწმუნებული ხარ, რომ ეს იარაღია?\""}
{"text": "But we need to step further back.\tმაგრამ კიდევ უფრო უკან უნდა დავბრუნდეთ."}
{"text": "Now we have to look at hours to days before, and with this, we have entered the realm of hormones.\tჩვენ უნდა ვნახოთ წინა საათები და დღეები და ამით ჩვენ შევაბიჯებთ ჰორმონების სამყაროში."}
{"text": "For example, testosterone, where regardless of your sex, if you have elevated testosterone levels in your blood, you're more likely to think a face with a neutral expression is instead looking threatening.\tმაგალითად, ტესტოსტერონი, თქვენი სქესის მიუხედავად, თუ სისხლში თქვენმა ტესტოსტერონის დონემ აიწია, უფრო სავარაიდოა იფიქროთ, რომ ნეიტრალური სახის გამომეტყველება მუქარის შემცველია."}
{"text": "Elevated testosterone levels, elevated levels of stress hormones, and your amygdala is going to be more active and your frontal cortex will be more sluggish.\tტესტოსტერონის აწეულმა დონემ, ასწია სტრესის ჰორმონებიც და თქვენი ამიგდალა უფრო აქტიური იქნება და ქერქის შუბლის წილიც უფრო ნელი."}
{"text": "Pushing back further, weeks to months before, where's the relevance there?\tკიდევ უფრო უკან გადავინაცვლოთ, კვირებითა და თვეებით ადრე, რა შუაშია ეს ყოველივე?"}
{"text": "This is the realm of neural plasticity, the fact that your brain can change in response to experience, and if your previous months have been filled with stress and trauma, your amygdala will have enlarged.\tეს ნეიროპლასტიურობის სფეროა, თქვენს ტვინს გამოცდილების საპასუხოდ შეცვლა შეუძლია და თუ თქვენი წინა თვეები სავსე იყო სტრესითა და ტრავმებით, თქვენი ამიგდალა უფრო გადიდებულია."}
{"text": "The neurons will have become more excitable, your frontal cortex would have atrophied, all relevant to what happens in that one second.\tნეირონები უფრო ადვილად აგზნებადი, ქერქის შუბლის წილი კი, ატროფირებული. ეს ყველაფერი კავშირშია იმასთან, რაც ხდება იმ ერთ წამში."}
{"text": "But we push back even more, back years, back, for example, to your adolescence.\tმაგრამ უფრო შორს შეგვიძლია წავიდეთ, წლებით წინ. მაგალითად, თქვენ მოზარდობაში."}
{"text": "Now, the central fact of the adolescent brain is all of it is going full blast except the frontal cortex, which is still half-baked.\tმოზარდის ტვინში მთავარი ის არის, რომ ტვინი მთლიანად ყალიბდება, ქერქის შუბლის წილის გარდა, რომელიც ისევ ნახევრად გამომცხვარია."}
{"text": "It doesn't fully mature until you're around 25.\tის სადღაც 25 წლამდე სრულად არ მწიფდება."}
{"text": "And thus, adolescence and early adulthood are the years where environment and experience sculpt your frontal cortex into the version you're going to have as an adult in that critical moment.\tასე რომ, მოზარდობა და ადრეული ახალგაზრდობა არის დრო, როცა გარემო და გამოცდილება თქვენი ქერქის შუბლის წილს იმად აყალიბებს, რაც ზრდასრულობაში, მოცემულ კრიტიკულ მომენტში უნდა გქონდეთ."}
{"text": "But pushing back even further, even further back to childhood and fetal life and all the different versions that that could come in.\tთუმცა, თუ უფრო უკან დავბრუნდებით, ბავშვობასა და ჩანასახოვან სიცოცხლეში, ყველაფერი უამრავნაირად შეიძლება ჩამოყალიბებულიყო."}
{"text": "Now, obviously, that's the time that your brain is being constructed, and that's important, but in addition, experience during those times produce what are called epigenetic changes, permanent, in some cases, permanently activating certain genes, turning off others.\tმაშ, აშკარაა, ეს ის დროა, როცა თქვენი ტვინი ყალიბდება და ეს მნიშვნელოვანია, მაგრამ უფრო მეტიც, ამ დროს მიღებული გამოცდილება წარმოქმნის ეპიგენეტიკურ ცვლილებებს, ზოგჯერ სამუდამოდ, სამუდამოდ ააქტივებს კონკრეტულ გენებს, სხვებს კი გამორთავს."}
{"text": "And as an example of this, if as a fetus you were exposed to a lot of stress hormones through your mother, epigenetics is going to produce your amygdala in adulthood as a more excitable form, and you're going to have elevated stress hormone levels.\tმაგალითად, თუ ჩანასახოვან პერიოდში დედისგან უამრავი სტრესული ჰორმონი მიიღეთ, ეპიგენეტიკურად თქვენი ამიგდალა ზრდასრულობისთვის უფრო აგზნებადად ჩამოყალიბდება და სტრესული ჰორმონების დონეც მაღალი გექნებათ,"}
{"text": "But pushing even further back, back to when you were just a fetus, back to when all you were was a collection of genes.\tმაგრამ უფრო უკან წავიდეთ, როცა მხოლოდ ემბრიონი იყავით, მხოლოდ გენების ნაკრები."}
{"text": "Now, genes are really important to all of this, but critically, genes don't determine anything, because genes work differently in different environments.\tგენები ძალიან მნიშვნელოვანია ყველასთვის, თუმცა ისინი გადაჭრით არაფერს განსაზღვრავენ, იმიტომ რომ გენები სხვადასხვა გარემოში განსხვავებულად მოქმედებენ."}
{"text": "Key example here: there's a variant of a gene called MAO-A, and if you have that variant, you are far more likely to commit antisocial violence if, and only if, you were abused as a child.\tმთავარი მაგალითი: არსებობს გენის ერთ–ერთი ვარიანტი MAO-A, და თუ თქვენ ეს ვარიანტი გაქვთ, თქვენ ანტისოციალური ძალადობისკენ ხართ მიდრეკილი, მაშინ და მხოლოდ მაშინ, თუ ბავშვობაში თქვენზე იძალადეს."}
{"text": "Genes and environment interact, and what's happening in that one second before you pull that trigger reflects your lifetime of those gene-environment interactions.\tგენები და გარემო ურთიერთქმედებს და ის რაც გასროლამდე ერთი წამით ადრე ხდება, გენისა და გარემოს ურთიერთქმედების ანარეკლია."}
{"text": "Now, remarkably enough, we've got to push even further back now, back centuries.\tმაშ, გაგიკვირდებათ და ჩვენ წარსულში კიდევ უფრო შორს, საუკუნეებით წინ უნდა გადავინაცვლოთ."}
{"text": "What were your ancestors up to.\tრას საქმიანობდნენ თქვენი წინაპრები."}
{"text": "And if, for example, they were nomadic pastoralists, they were pastoralists, people living in deserts or grasslands with their herds of camels, cows, goats, odds are they would have invented what's called a culture of honor filled with warrior classes, retributive violence, clan vendettas, and amazingly, centuries later, that would still be influencing the values with which you were raised.\tდა თუ, მაგალითად, ისინი მომთაბარე მეცხვარეები იყვნენ, ხალხი, რომელიც უდაბნოებში, ან ტრამალებში ცხოვრობდა და ჰყავდა აქლემის, ძროხის და თხის ფარები. დიდი შანსია მათ მებრძოლთა კლასებით სავსე ე.წ. ღირსების კულტურა დაემკვიდრებინათ, ძალადობრივი სადამსჯელო ზომებით, კლანური შურისძიებით, და გასაოცრად, საუკუნეების შემდეგ, ეს ისევ მოახდენს გავლენას იმ ღირებულებებზე რომლითაც გაიზარდეთ."}
{"text": "But we've got to push even further back, back millions of years, because if we're talking about genes, implicitly we're now talking about the evolution of genes.\tმაგრამ ჩვენ უფრო უკან უნდა დავბრუნდეთ, მილიონობით წლით უკან, რადგან თუ გენებზე ვსაუბრობთ, ამით გენთა ევოლუციასაც ვეხებით."}
{"text": "And what you see is, for example, patterns across different primate species.\tმაგალითად, პრიმატთა სხვადასხვა სახეობაში გარკვეულ ტენდენციებს ვხედავთ."}
{"text": "Some of them have evolved for extremely low levels of aggression, others have evolved in the opposite direction, and floating there in between by every measure are humans, once again this confused, barely defined species that has all these potentials to go one way or the other.\tზოგიერთ მათგანს აგრესიის უმდაბლესი დონეები განუვითარდა, სხვებს კი - პირიქით. და ყველა საზომით, მათ შორის ადამიანები დგანან, ვიმეორებ, ეს დაბნეული ნახევრადგანსაზღვრული სახეობა, რომლესაც ორივე მიმართულებით მოძრაობის ყველანაირი პოტენციალი გააჩნია."}
{"text": "So what has this gotten us to?\tმაშ, რას გვაძლევს ეს ყოველივე?"}
{"text": "Basically, what we're seeing here is, if you want to understand a behavior, whether it's an appalling one, a wondrous one, or confusedly in between, if you want to understand that, you've got take into account what happened a second before to a million years before, everything in between.\tმოკლედ, როგორც ხედავთ, თუ გსურთ ქცევის გაგება, გინდ საშინელი იყოს და გინდ მშვენიერი, ან რაღაც მათ შორის, თუ მისი გაგება გსურთ, უნდა გაითვალისწინოთ, რა მოხდა წამითა და მილიონობით წლის უკან და ასევე სხვა ყველაფერი მათ შორის."}
{"text": "So what can we conclude at this point?\tმაშ, შეჯამების სახით რისი თქმა შეგვიძლია?"}
{"text": "Officially, it's complicated.\tოფიციალურად, ეს ყველაფერი რთულია."}
{"text": "Wow, that's really helpful.\tვაუ, ნამდვილად გამოსადეგი პასუხია."}
{"text": "It's complicated, and you'd better be real careful, real cautious before you conclude you know what causes a behavior, especially if it's a behavior you're judging harshly.\tრთულია და სჯობს ძალიან წინდახედულები და ფრთხილები იყოთ სანამ დაასკვნიდეთ, თუ რა იწვევს ქცევას. განსაკუთრებით, თუ ამ ქცევას მკაცრად განსჯით."}
{"text": "Now, to me, the single most important point about all of this is one having to do with change.\tჩემთვის ამ ყოველივედან უმნიშვნელოვანესია ინდივიდის ცვლილება."}
{"text": "Every bit of biology I have mentioned here can change in different circumstances.\tბიოლოგიის ყველა ის ნაწილი, რომელიც ვახსენე შეიძლება შეიცვალოს სხვადასხვა პირობებში."}
{"text": "For example, ecosystems change.\tმაგალითად, ეკოსისტემა იცვლება."}
{"text": "Thousands of years ago, the Sahara was a lush grassland.\tათასწლეულების წინ, საჰარა აყვავებული სათიბ–საძოვარი იყო."}
{"text": "Cultures change.\tკულტურები იცვლება."}
{"text": "In the 17th century, the most terrifying people in Europe were the Swedes, rampaging all over the place.\tმე–17 საუკუნეში ევროპის ყველაზე სასტიკი ხალხი შვედები იყვნენ, ყველაფერს მიწასთან ასწორებდნენ."}
{"text": "This is what the Swedish military does now.\tამას აკეთებენ შვედი სამხედროები ახლა."}
{"text": "They haven't had a war in 200 years.\tმათ 200 წელია არ უომიათ."}
{"text": "Most importantly, brains change.\tყველაზე მნიშვნელოვანია. რომ ტვინები იცვლება."}
{"text": "Neurons grow new processes.\tნეირონები ახალ პროცესებს წარმოქმნიან."}
{"text": "Circuits disconnect.\tწრებრუნვა იშლება."}
{"text": "Everything in the brain changes, and out of this come extraordinary examples of human change.\tტვინში ყველაფერი იცვლება და ყოველივე ამის შედეგად, ადამიანები უჩვეულოდ გარდაიქმნებიან."}
{"text": "First one: this is a man named John Newton, a British theologian who played a central role in the abolition of slavery from the British Empire in the early 1800s.\tპირველი: ეს ჯონ ნიუტონია, ბრიტანელი თეოლოგი, რომელმაც ადრეულ 1800–იანებში, ბრიტანეთის იმპერიის მონათფლობელობისგან გათავისუფლებაში მთავარი როლი შეასრულა."}
{"text": "And amazingly, this man spent decades as a younger man as the captain of a slave ship, and then as an investor in slavery, growing rich from this.\tგასაოცრად, ახალგაზრდობაში ამ ადამიანმა ათწლეულები, მონათა გადამყვანი გემის კაპიტნად და შემდეგ მონათფლობელობაში ინვესტორად დაჰყო, რითიც გამდიდდრდა."}
{"text": "And then something changed.\tთუმცა, შემდეგ რაღაც შეიცვალა."}
{"text": "Something changed in him, something that Newton himself celebrated in the thing that he's most famous for, a hymn that he wrote: \"Amazing Grace.\"\tმასში რაღაც შეიცვალა, რაღაც, რაც ნიუტონმა თვითონ შეამკო იმაში, რითაც ის ყველაზე მეტადაა ცნობილი, თავის დაწერილ ჰიმნში: \"საკვირველი მოწყალება.\""}
{"text": "This is a man named Zenji Abe on the morning of December 6, 1941, about to lead a squadron of Japanese bombers to attack Pearl Harbor.\tეს ზენჯი აბეა, 1941 წლის 6 დეკემბერი, ეს ესაა პერლ ჰარბორის დასაბომბ ესკადრონებს უნდა გაუძღვეს."}
{"text": "And this is the same man 50 years later to the day hugging a man who survived the attack on the ground.\tეს კი იგივე ადამიანია იმ დღიდან 50 წლისთავზე, რომელიც შეტევისგან გადარჩენილ კაცს ეხვევა."}
{"text": "And as an old man, Zenji Abe came to a collection of Pearl Harbor survivors at a ceremony there and in halting English apologized for what he had done as a young man.\tუკვე მოხუცი ზენჯი აბე პერლ ჰარბორის გადარჩენილების შეკრების ცერემონიაზე მივიდა და გატეხილი ინგლისურით მოიბოდიშა ახალგაზრდობაში ჩადენილის გამო."}
{"text": "Now, it doesn't always require decades.\tმაშ, ათწლეულები ყოველთვის საჭირო არაა."}
{"text": "Sometimes, extraordinary change could happen in just hours.\tზოგჯერ უჩვეულო ცვლილებები საათებში ხდება."}
{"text": "Consider the World War I Christmas truce of 1914.\tმაგალითად, პირველი მსოფლიო ომის 1914 წლის საშობაო დროებითი ზავი."}
{"text": "The powers that be had negotiated a brief truce so that soldiers could go out, collect bodies from no-man's-land in between the trench lines.\tძალები დროებით ზავზე შეთანხმდნენ, რათა მეომრებს, სადავო მიწებზე, სანგრებს შორის არსებული გვამების აეკრიფათ."}
{"text": "And soon British and German soldiers were doing that, and then helping each other carry bodies, and then helping each other dig graves in the frozen ground, and then praying together, and then having Christmas together and exchanging gifts, and by the next day, they were playing soccer together and exchanging addresses so they could meet after the war.\tმალევე ბრიტანელი და გერმანელი ჯარისკაცები სწორედ ამას აკეთებდნენ და ერთმანეთს გვამების გატანაშიც ეხმარებოდნენ, შემდეგ კი, გაყინულ მიწაში საფლავების გათხრაში და შემდეგ ერთად ლოცულობდნენ. შემდეგ შობას ერთად ზეიმობდნენ და საჩუქრები გაცვალეს. მომდევენო დღეს კი, ფეხბურთს თამაშობდნენ და მისამართებს ცვლიდნენ, რათა ომის შემდეგ შეხვედროდნენ."}
{"text": "That truce kept going until the officers had to arrive and said, \"We will shoot you unless you go back to trying to kill each other.\"\tზავი მანამდე გაგრძელდა, სანამ ოფიცრები არ მოვიდნენ და არ თქვეს: \"გესვრით, თუ ისევ ერთმანეთის მოკვლას არ შეეცდებით.\""}
{"text": "And all it took here was hours for these men to develop a completely new category of \"us,\" all of us in the trenches here on both sides, dying for no damn reason, and who is a \"them,\" those faceless powers behind the lines who were using them as pawns.\tდა ყველაფერს ამას საათები დასჭირდა, რომ ამ ადამიანებს \"ჩვენ\" სრულიად სხვა კატეგორიად აღექვათ, \"ჩვენ\" ყველანი ამ სანგრებში, ორივე მხარეს, ვიხოცებით არაფრის გამო და \"ისინი\" იყვნენ ის უსახო ძალაუფლებები ზურგს უკან, რომელებიც მათ პაიკებად იყენებდნენ."}
{"text": "And sometimes, change can occur in seconds.\tზოგჯერ ცვლილება, შეიძლება რამდენიმე წამშიც მოხდეს."}
{"text": "Probably the most horrifying event in the Vietnam War was the My Lai Massacre.\tვიეტნამის ომში ყველაზე შემზარავი მოვლენა, ალბათ მი ლაის ჟლეტა იყო."}
{"text": "A brigade of American soldiers went into an undefended village full of civilians and killed between 350 and 500 of them, mass-raped women and children, mutilated bodies.\tამერიკელი ჯარისკაცების რაზმი მშვიდობიანი მოქალაქეებით სავსე დაუცველ სოფელს მიადგა და 350–დან 500–მდე ადამიანი ჩახოცა, მასობრივად გააუპატიურეს ქალები და ბავშვები, დაასახიჩრეს გვამები."}
{"text": "It was appalling.\tეს შემაძრწუნებელი იყო."}
{"text": "It was appalling because it occurred, because the government denied it, because the US government eventually did nothing more than a slap on the wrist, and appalling because it almost certainly was not a singular event.\tეს შემაძრწუნებელი იყო, რადგან ეს მოხდა, რადგან მთავრობამ ეს უარყო, რადგან აშშ–ს მთავრობამ საბოლოოდ მცირე სასჯელის გარდა არაფერი მოიმოქმედა და შემაძრწუნებელი იყო, რადგან ეს დიდი ალბათობით, ერთეული ქმედება არ იყო."}
{"text": "This man, Hugh Thompson, this is the man who stopped the My Lai Massacre.\tეს კაცი, ჰიუ თომფსონი, ეს ის კაცია, ვინც მი ლაის ჟლეტა შეაჩერა."}
{"text": "He was piloting a helicopter gunship, landed there, got out and saw American soldiers shooting babies, shooting old women, figured out what was going on, and he then took his helicopter and did something that undid his lifetime of conditioning as to who is an \"us\" and who is a \"them.\"\tის საბრძოლო ვერტმფრენის პილოტი იყო, იქ დაეშვა, გადმოვიდა და დაინახა, თუ როგორ ხოცავდნენ ამერიკელი ჯარისკაცები ბავშვებს, ესროდნენ მოხუც ქალებს, მიხვდა რაც ხდებოდა და შემდეგ თავისი ვერტმფრენით გააკეთა ის, რამაც მთლიანად შეცვალა მთელი მისი წარმოდგენები იმაზე, თუ ვინ იყო \"ჩვენ\" და ვინ იყვნენ \"ისინი.\""}
{"text": "He landed his helicopter in between some surviving villagers and American soldiers and he trained his machine guns on his fellow Americans, and said, \"If you don't stop the killing, I will mow you down.\"\tმან თავისი ვერტმფრენი გადარჩენილებსა და ამერიკელ მეომრებს შორის დასვა, ტყვიამფრქვევი თავისიან ამერიკელებს დაუმიზნა და უთხრა: \"თუ ხოცვას არ შეწყვეტთ, მიწასთან გაგასწორებთ.\""}
{"text": "Now, these people are no more special than any of us.\tმაშ, ეს ხალხი ჩვენზე განსაკუთრებული არ არის."}
{"text": "Same neurons, same neurochemicals, same biology.\tიგივე ნეირონები, იგივე ნეიროქიმია, იგივე ბიოლოგია."}
{"text": "What we're left with here is this inevitable cliche: \"Those who don't study history are destined to repeat it.\"\tრაც დაგვრჩენია არის ეს გარდაუვალი კლიშე: \"ვინც არ სწავლობს ისტორიას, მისი გამეორებისთვისაა განწირული.\""}
{"text": "What we have here is the opposite of it.\tრაც ჩვენ გვაქვს, ამის საწინააღმდეგოა."}
{"text": "Those who don't study the history of extraordinary human change, those who don't study the biology of what can transform us from our worst to our best behaviors, those who don't do this are destined not to be able to repeat these incandescent, magnificent moments.\tისინი ვინც არ სწავლობენ ადამიანური გარდაქმნის უჩვეულო ისტორიას, ისინი ვინც არ სწავლობენ ბიოლოგიას, რომელსაც ჩვენი ქცევების ყველაზე უარესიდან, ყველაზე უკეთესისკენ შეცვლა შეუძლია, ისინი ვინც ამ ყველაფერს არ აკეთებენ. განწირულნი არიან, ვერ გაიმეორონ ეს ბრწყინვალე და შესანიშნავი მომენტები."}
{"text": "So thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) CA: Talks that really give you a new mental model about something, those are some of my favorite TED Talks, and we just got one.\t(აპლოდისმენტი) კა: გამოსვლები, რომლებიც რაღაცის შესახებ ახლებურ წარმოდგენას გვიქმნიან, ჩემი ფავორიტი TED გამოსვლებია და ჩვენ ახლახანს მოვისმინეთ ასეთი."}
{"text": "Robert, thank you so much for that. Good luck with the book.\tრობერტ, დიდი მადლობა ამისთვის. წარმატებები წიგნთან დაკავშირებით."}
{"text": "That was amazing, and we're going to try and get you to come here in person one year.\tგასაოცარი იყო და ჩვენ ვეცდებით ერთ წელიწადში პირადად გიხილოთ."}
{"text": "Thank you so much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "RS: Thank you. Thank you all.\tრს: მადლობა, მადლობა ყველას."}
{"text": "Zika fever: our newest dread disease.\tზიკა ვირუსი: ჩვენი უახლესი, საშინელი დაავადება."}
{"text": "What is it? Where'd it come from?\tრა არის? საიდან მოდის?"}
{"text": "What do we do about it?\tრას ვაკეთებთ მის წინააღმდეგ?"}
{"text": "Well for most adults, it's a relatively mild disease -- a little fever, a little headache, joint pain, maybe a rash.\tზრდასრული ადამიანების უმრავლესობისთვის ის დაავადების საკმაოდ მსუბუქი ფორმაა--- დაბალი სიცხე, მცირედი თავის ტკივილი, სახსრების ტკივლი და შესაძლოა გამონაყარიც."}
{"text": "In fact, most people who get it don't even know they've had it.\tფაქტობრივად,ბევრმა, ვისაც ეს ვირუსი შეხვდა, არც კი იცის ამის შესახებ."}
{"text": "But the more we find out about the Zika virus the more terrifying it becomes.\tმაგრამ რაც უფრო მეტს ვიგებთ ზიკა ვირუსის შესახებ ის მით უფრო შემაძრწუნებელი ხდება."}
{"text": "For example, doctors have noticed an uptick of something called Guillain-Barré syndrome in recent outbreaks.\tმაგალითად, ბოლოდროინდელ ეპიდემიებში ექიმებმა გუალინ-ბარეს სინდრომის გამოვლინების ზრდა შეამჩნიეს."}
{"text": "In Guillain-Barré, your immune system attacks your nerve cells it can partially or even totally paralyze you.\tგულიან-ბარეს სინდრომის დროს, იმუნური სისტემა ნერვულ უჯრედებს უტევს, რასაც ნაწილობრივი ან სრული პარალიზების გამოწვევა შეუძლია."}
{"text": "Fortunately, that's quite rare, and most people recover.\tსაბედნიეროდ, ეს საკმაოდ იშვიათია, და ხალხის უმეტესობა ჯანმრთელდება."}
{"text": "But if you're pregnant when you're infected you're at risk of something terrible.\tმაგრამ თუ ორსულობის დროს შეგხვდათ ინფექცია, თქვენ რაღაც საშინელი რისკის წინაშე დგახართ."}
{"text": "Indeed, a child with a deformed head.\tროგორიცაა ბავშვი დეფორმირებული თავით."}
{"text": "Here's a normal baby.\tაქ ჩანს ჩვეულებრივი ბავშვი,"}
{"text": "Here's that infant with what's called microcephaly.\tაქ კი მიკროცეფალიით დაავადებული ჩვილი."}
{"text": "a brain in a head that's too small.\tტვინი თავში ზედმეტად პატარაა და ამის წამალი არ არსებობს."}
{"text": "It was actually doctors in northeastern Brazil who first noticed, just a year ago, after a Zika outbreak, that there was a peak in the incidence of microcephaly.\tსწორედ ექიმებმა ჩრდილო-აღმოსავლეთი ბრაზილიიდან პირველებმა შეამჩნიეს,სულ რაღაც ერთი წლის წინ, ზიკას ეპიდებიის შემდეგ, რომ მიკროცეფალიის შემთხვევებმა პიკს მიაღწია."}
{"text": "It took medical doctors another year to be sure that it was caused by the Zika virus, but they're now sure.\tექიმებს კიდევ ერთი წელი დასჭირდათ იმაში დასარწმუნებლად, რომ ეს ზიკა ვირუსმა გამოიწვია, მაგრამ ახლა ამაში დარწმუნებულები არიან."}
{"text": "And if you're a \"bring on the evidence\" type, check out this publication.\tთუ თქვენ \"მაჩვენეთ მტკიცებულება\" ტიპის ადამიანი ხართ, ეს გამოცემა შეამოწმეთ."}
{"text": "So where did it come from, and how did it get here?\tსაიდან მოდის ზიკა და როგორ მოხვდა აქ?"}
{"text": "And it is here.\tდა ის აქ არის."}
{"text": "Like many of our viruses, it came out of Africa, specifically the Zika forest in Uganda.\tროგორც ბევრი სხვა ვირუსი, იგი აფრიკაში წარმოიშვა. კონკრეტულად, უგანდაში არსებული ზიკას ტყეში."}
{"text": "Researchers at the nearby Yellow Fever Research Institute identified an unknown virus in a monkey in the Zika forest which is how it got its name.\tმახლობელი \"ყვითელი ვირუსის\" კვლევის ინსტიტუტის\" მკვლევარებმა ზიკას ტყეში მცხოვრებ მაიმუნში უცნობი ვირუსი აღმოაჩინეს და ასე მიიღო მან თავისი სახელი."}
{"text": "The first human cases of Zika fever surfaced a few years later in Uganda-Tanzania.\tზიკა ვირუსის პირველი შემთხვევა ადამიანში რამდენიმე წლის შემდეგ უგანდა-ტანზანიაში გამოჩნდა."}
{"text": "The virus then spread through West Africa and east through equatorial Asia -- Pakistan, India, Malaysia, Indonesia.\tვირუსი დასავლეთ აფრიკაში გავრცელდა, აღმოსავლეთით კი ეკვატორული აზიაში--- პაკისტანში, ინდოეთში, მალაიზიასა და ინდონეზიაში."}
{"text": "But it was still mostly in monkeys and, of course, mosquitoes.\tთუმცა, ის კვლავ მხოლოდ მაიმუნებსა და, რაღა თქმა უნდა, კოღოებს ხვდებოდა."}
{"text": "In fact in the 60 years between the time it was first identified in 1947 and 2007 there were only 13 reported cases of human Zika fever.\tფაქტობრივად, იმ 60 წლის განმავლობაში, როდესაც ის აღმოაჩინეს 1947 და 2007 წელს, ადამანებში ზიკა ვირუსის მხოლოდ 13 შემთხვევა დაფიქსირდა."}
{"text": "And then something extraordinary happened on the tiny Micronesian Yap islands.\tდა შემდეგ რაღაც განსაკუთრებული მოხდა პატარა მიკრონეზიის იაპის კუნძულებზე."}
{"text": "There was an outbreak that affected fully 75 percent of the population.\tეპიდემიამ მოსახლეობის 75% დააზარალა."}
{"text": "How did it get there? By air.\tროგორ მოხვდა იქ? ჰაერის მეშვეობით."}
{"text": "Today we have two billion commercial airline passengers.\tდღესდღეობით, კომერციული ავიაკომპანიით 2 მილიარდი ადამიანი მგზავრობს."}
{"text": "An infected passenger can board a plane, fly halfway around the world before developing symptoms -- if they develop symptoms at all.\tინფიცირებულ მგზავრს შეუძლია თვითმფრინავში ჩაჯდეს, ნახევარ მსოფლიოს გადაუფრინოს, სანამ სიმპტომები გამოუმჟღავნდება -- თუ საერთოდ გამოუმჟღვნდა სიმპტომები."}
{"text": "Then when they land, the local mosquitoes begin to bite them and spread the fever.\tროდესაც ჩაფრინდებიან მათ ადგილობრივი კოღოები უკბენენ და ვირუსს გაავრცელებენ."}
{"text": "Zika fever then next surfaced in 2013 in French Polynesia.\tამის შემდეგ, ზიკა ვირუსი, 2013 წელს, საფრანგეთის პოლინეზიაში გამოჩნდა."}
{"text": "By December of that year, it was being transmitted locally by the mosquitoes.\tამ წლის დეკემბრისთვის, მას უკვე ადგილობრივად კოღოები ავრცელებდნენ."}
{"text": "That led to an explosive outbreak in which almost 30,000 people were affected.\tამას დიდი ეპიდემია მოყვა,რომლითაც თითქმის 30,000 ადამიანი დაზარალდა."}
{"text": "From there it radiated around the Pacific.\tიქიდან ის წყნარი ოკეანის გარშემო გადავიდა."}
{"text": "There were outbreaks in the Cook Islands, in New Caledonia, in Vanuatu, in the Solomon Islands and almost all the way around to the coast of South America and Easter Island.\tეპიდემა გავრცელდა კუკის კუნძულებზე, ახალ კალედონიაში, ვანუატუში, სოლომონის კუნძულებზე და თითქმის მთელი სამხრეთი ამერიკისა და აღდგომის კუნძულის ნაპირებზე."}
{"text": "And then, in early 2015, there was an upsurge of cases of a dengue-like syndrome in the city of Natal in northeastern Brazil.\tდა შემდეგ, 2015 წლის დასაწყისში დენგიუს მსგავსი სინდრომების შემთხვევები გაიზარდა ქალაქ ნატალში, ჩრდილო-აღმოსავლეთ ბრაზილიაში."}
{"text": "The virus wasn't dengue, it was Zika, and it spread rapidly -- Recife down the coast, a big metropolitan center, soon became the epicenter.\tეს ვირუსი არ იყო დენგიუ, ეს იყო ზიკა, და ის სწრაფად გავრცელდა -- ქალაქი რესიფი დიდი მეტროპოლიტური ცენტრი, ეპიცენტრი მალე გახდა ."}
{"text": "Well people have speculated that it was 2014 World Cup soccer fans that brought the virus into the country.\tხალხი სპეკულირებდა, რომ 2014 წლის ფეხბურთის მსოფლიო ჩემპიონატის ფანებმა ვირუსი ამ ქვეყანაში ჩამოიტანეს."}
{"text": "But others have speculated that perhaps it was Pacific Islanders participating in championship canoe races that were held in Rio that year that brought it in.\tსხვები სპეკულირებდნენ, რომ ეს ალბათ წყნარი ოკეანის კუნძულების მონაწილეების ბრალი იყო,რომლებიც კანოეთი შეჯიბრებაში მონაწილეობდნენ, რომელიც რიოში იმ წელს ჩატარდა, რომელშიც ეს ვირუსი შემოვიდა."}
{"text": "Well today, this is only a year later.\tდღეს,მხოლოდ ერთი წლის შემდეგ,"}
{"text": "The virus is being locally transmitted by mosquitoes virtually throughout South America, Central America, Mexico and the Caribbean Islands Until this year, the many thousands of cases that have been diagnosed in the US were contracted elsewhere.\tვირუსი ლოკალურად ვრცელდება კოღოების მეშვეობით თითქმის მთელ სამხრეთ ამერიკაში, ცენტრალურ ამერიკაში, მექსიკასა და კარბის კუნძულებზე. ამ წლამდე, ის ათასობით შემთხვევა, რომელსაც დიაგნოზი აშშ-ში დაესვათ, სხვა ქვეყნიდან იყო ჩამოტანილი."}
{"text": "But as of this summer, it's being transmitted locally in Miami.\tმაგრამ ამ ზაფხულის შემდეგ, იგი ლოკალურად გავრცელდა მაიამიში."}
{"text": "It's here.\tის აქ არის."}
{"text": "So what do we do about it?\tრას ვაკეთებთ მის წინააღმდეგ?"}
{"text": "Well, preventing infection is either about protecting people or about eliminating the mosquitoes.\tინფექციის პრევენცია ხალხის დაცვას ან კოღოების გაქრობას მოიცავს."}
{"text": "Let's focus on people first.\tმოდი, ჯერ ხალხზე გავამახვილოთ ყურადღება."}
{"text": "You can get vaccinated.\tთქვენ შეგიძლიათ აიცრათ."}
{"text": "You can not travel to Zika areas.\tშეგიძლიათ არ იმოგზაუროთ ზიკას გავრცელების არეებში."}
{"text": "Or you can cover up and apply insect repellent.\tან სხეული მწერების საწინააღმდეგო ხსნარით დაიფაროთ."}
{"text": "Getting vaccinated is not an option, because there isn't a vaccine yet and there probably won't be for a couple of years.\tვაქცინაცია შეუძლებელია,რადგან ჯერ ასეთი აცრა არ არსებობს და ალბათ, არც იარსებებს რამდენიმე წლის განმავლობაში."}
{"text": "Staying home isn't a foolproof protection either because we now know that it can be sexually transmitted.\tსახლში დარჩენაც არ არის თავდაცვის უტყუარი მეთოდი, იმიტომ რომ ვიცით, რომ იგი სექსუალური გზითაც გადადის."}
{"text": "Covering up and applying insect repellent does work ...\tსხეულის დაფარვა მწერების საწინააღმდეგო ხსნარით შედეგიანია---"}
{"text": "until you forget.\tთუ არ დაგავიწყდა."}
{"text": "(Laughter) So that leaves the mosquitoes, and here's how we control them now: spraying insecticides.\t(სიცილი) ამიტომ გვრჩება კოღოები, და აი, ასე ვაკონტროლებთ მათ: ვასხამთ ინსექტიციდებს."}
{"text": "The protective gear is necessary because these are toxic chemicals that kill people as well as bugs.\tაუციელებალია დამცავი ტანსაცმელი ვინაიდან ტოქოსიკური ქიმიკატები მწერებთან ერთად ხალხსაც კლავს."}
{"text": "Although it does take quite a lot more to kill a person than to kill a bug.\tთუმცაღა, ადამაინის მოკვლას ბევრად მეტი სჭირდება, ვიდრე მწერისას."}
{"text": "These are pictures from Brazil and Nicaragua.\tესაა სურათები ბრაზილიიდან და ნიკარაგუადან."}
{"text": "But it looks the same in Miami, Florida.\tმაგრამ იგივე იქნებოდა მაიამიშიც, ფლორიდაში."}
{"text": "And we of course can spray insecticides from planes.\tდა,რა თქმა უნდა, შეგვიძლია ინსექტიციდები თვითმფრინავებიდან შევასხუროთ."}
{"text": "Last summer, mosquito control officials in Dorchester County, South Carolina, authorized spraying of Naled, an insecticide, early one morning, as recommended by the manufacturer.\tგასულ ზაფხულს, კოღოების კონტროლის წარმომადგენლებმა დორჩესტერის ოლქიდან ნება დართეს ინსექტიციდი ნალედი, შეესხათ. დილით ადრე,ისე, როგორც მათ მწარმოებულმა ურჩია."}
{"text": "Later that day, a beekeeper told reporters that her bee yard looked like it had been nuked.\tიმავე დღეს მოგვიანებით მეფუტკრემ ჯურნალისტებს უთხრა, რომ მისი საფუტკრე ისე გამოიყურებოდა, თითქოს ატომური ბომბი ჩამაგდეს."}
{"text": "Oops.\tოოპს."}
{"text": "Bees are the good guys.\tფუტკრები კარგები არიან."}
{"text": "The citizens of Florida protested, but spraying continued.\tფლორიდას მაცხოვრებლებმა გააპროტესტეს, მაგრამ შეწამვლა გრძელდებოდა."}
{"text": "Unfortunately, so did the increase in the number of Zika fever cases.\tსაუბედუროდ, ზიკას ვირუსის შემთხვევების რაოდენობაც იზრდებოდა."}
{"text": "That's because insecticides aren't very effective.\tეს იმიტომ, რომ ინსექტიციდები არც თუ ისე ეფექტურია."}
{"text": "So are there any approaches that are perhaps more effective than spraying but with less downsides than toxic chemicals?\tასე რომ, არსებობს რაიმე გზა, რომელიც შეწამვლაზე უფრო ეფექტურია? და ნაკლები უარყოფითი შედეგი აქვს, ვიდრე ტოქსიკურ ქიმიკატებს?"}
{"text": "I'm a huge fan of biological controls, and I share that view with Rachel Carson, author of \"Silent Spring,\" the book that is credited with starting the environmental movement.\tმე ბიოლოგიური კონტროლის მხარდამჭერი ვარ და \"ჩუმი გაზაფხულის\" ავტორის რეიჩელ კარსონის ხედვას ვიზიარებ. ეს წიგნი, საფუძვლად უდევს, გარემოს დაცვის მხარდამჭერი მოძრაობის დაწყებას."}
{"text": "In this book she tells the story, as an example, of how a very nasty insect pest of livestock was eliminated in the last century.\tამ წიგნში ის მაგალითის სახით ამბავს ყვება იმაზე თუ რამდენი მწერის მავნებელი გააქრეს გასულ საუკუნეში."}
{"text": "No one knows that extraordinary story today.\tდღეს არავინ იცის ეს განსაკუთრებული ისტორია."}
{"text": "So Jack Block and I, when we were writing an editorial about the mosquito problem today, retold that story.\tამიტომ, როდესაც მე და ჯეკ ბლოკი სტატიას ვწერდით დღევანდელი კოღოს პრობლემაზე, ეს ისტორია თავიდან მოვყევით."}
{"text": "And in capsule form, it's that pupae -- that's the immature form of the insect -- were irradiated until they were sterile, grown to adulthood and then released from planes all over the Southwest, the Southeast and down into Mexico and into Central America literally by the hundreds of millions from little airplanes, eventually eliminating that terrible insect pest for most of the Western Hemisphere.\tმოკლედ რომ ვთქვათ, სწორედ იმ ჭუპრებს -- ანუ მწერების მოუმწიფებელი ფორმას -- სტერილიზებამდე ასხივებდნენ, სრულ მომწიფებამდე ზრდიდნენ და თვითმფრინავიდან, მთელ სამხრეთ-დასავლეთ სამხეთ-აღმოსავლეთში, მექსიკასა და ცენტრალ ამერიკაში უშვებდნენ. მილიონობით მწერს,პატარა თვითმფრინავებიდან უშვებდნენ და საშინელ მწერების მავნებელს საბოლოოდ აქრობდნენ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს უმეტეს ნაწილში."}
{"text": "Our real purpose in writing this editorial was to introduce readers to how we can do that today -- not with radiation but with our knowledge of genetics.\tამ სტატიის დაწერის მთავარი მიზანი მკითხველებისთვის იმის გაცნობა იყო თუ როგორ შეგვიძლია დღეს ამის გაკეთება -- არა რადიაციით, არამედ ჩვენი ცოდნით გენეტიკის შესახებ."}
{"text": "Let me explain.\tმოდით აგიხსნით."}
{"text": "This is the bad guy: Aedes aegypti.\tეს არის ცუდი მწერი: აედეს აეგიპტი."}
{"text": "It's the most common insect vector of diseases, not just Zika but dengue, Chikungunya, West Nile virus and that ancient plague, yellow fever.\tეს არის ყველაზე გავრცელებული დაავადებების გადამტანი მწერი, არამხოლოდ ზიკა ვირუსის, არამედ დენგიუს, ჩიკუნგუნიას, ჩრდილოეთ ნილოსის ვირუსის და უძველესი ჭირის, ყვითელი ვირუსის."}
{"text": "It's an urban mosquito, and it's the female that does the dirty work.\tეს ქალაქის კოღოა, და მდედრობითი სქესია,რომელიც მთელ ბინძურ საქმეს აკეთებს."}
{"text": "She bites to get a blood meal to feed her offspring.\tიკბინება, რომ სისხლი თავისი შთამომავლების გამოსაკვებად გამოიყენოს."}
{"text": "Males don't bite; they don't even have the mouth parts to bite.\tმამრები არ იკბინებიან; მათ საკბენად საჭირო პირის ნაწილებიც კი არ აქვთ."}
{"text": "A little British company called Oxitec genetically modified that mosquito so that when it mates with a wild female, its eggs don't develop to adulthood.\tპატარა ბრიტანულმა კომპანიამ, ოქსიტექმა, ეს კოღო გენეტიკურად შეცვალა, რომ გარეულ მდედრთან შეჯვარებისას, კვერცხებს ზრადსრულ ასაკამდე ვერ მიეღწია."}
{"text": "Let me show you.\tმოდით გაჩვენებთ."}
{"text": "This is the normal reproductive cycle.\tეს არის ჩვეულებრივი რეპროდუქციული ციკლი."}
{"text": "Oxitec designed the mosquito so that when the male mates with the wild female the eggs don't develop.\tოქსიტექმა კოღო ისე განავითარა, რომ მამრის გარეულ მდედრთან შეჯვარებისას კვერცხები არ ვითარდება."}
{"text": "Sounds impossible?\tწარმოუდგენლად ჟღერს?"}
{"text": "Well let me show you just diagrammatically how they do it.\tნება მომეცით დიაგრამებით გაჩვენოთ, ამას როგორ აკეთებენ."}
{"text": "Now this represents the nucleus of a mosquito cell, and that tangle in the middle represents its genome, the sum total of its genes.\tეს წარმოაჩენს კოღოს უჯრედის ბირთვს, და შუაში ეს აბურდული გორგლები მის გენომს ყველა გენის ნაკრებს წარმოადგენს"}
{"text": "Scientists added a single gene that codes for a protein represented by this orange ball that feeds back on itself to keep cranking out more of that protein.\tმეცნიერებმა დაამატეს ერთი გენი, რომლითაც სტაფილოსფერი ბურთით ნაჩვენები ცილა წარმოიქმნება, რომელიც საკუთარი თავით იკვებება, მეტი პროტეინის წარმოქმნა რომ გააგრძელოს."}
{"text": "The extra copies, however, go and gum up the mosquitoes' genes, killing the organism.\tზედმეტი ასლები კი მიდიან და კოღოს გენებში გროვდებიან და ორგანიზმს კლავს."}
{"text": "To keep it alive in the laboratory they use a compound called tetracycline.\tიმისთვის, რომ იგი ლაბორატორიაში აცოცხლონ, ნაერთს სახელად ტეტრაციკლინს იყენებენ."}
{"text": "Tetracycline shuts off that gene and allows normal development.\tტეტრაციკლინი ამ გენს რთავს და ნორმალურად განვითარების საშუალებას აძლევს."}
{"text": "They added another little wrinkle so that they could study what happens.\tმათ კიდევ ერთი პატარა ნიუანსი დაამატეს, რათა შეესწავლათ რა ხდებოდა."}
{"text": "And that is they added a gene that makes the insect glow under UV light so that when they released it they could follow exactly how far it went how long it lived and all of the kinds of data for a good scientific study.\tმათ დაამატეს გენი, რომლის საშუალებითაც მწერი ულტრაიისფერი შუქის ქვეშ ანათებდა ისე რომ, გაშვებისას, შეძლებოდათ გაგება რამდენად შორს წავიდოდა. რამდენი ხანი იცოცხლებდა და კიდევ ბევრნაირი მონაცემები კარგი სამეცნიერო გამოკვლევისთვის."}
{"text": "Now this is the pupal stage, and at this stage the females are larger than the males.\tეს არის ჭუპრის ეტაპი და ამ ეტაპზე მდედრები მამრებზე დიდები არიან."}
{"text": "That allows them to sort them into the males and the females and they allow only the males to grow to adulthood.\tეს მათ საშუალებას აძლევს მწერები მდედრებად და მამრებად დაახარისხონ. ისინი ზრდასრულ ასაკამდე მხოლოდ მამრებს ზრდიან"}
{"text": "And let me remind you that males don't bite.\tდა შეგახენებთ, რომ მამრები არ იკბინებიან."}
{"text": "From there it's pretty simple.\tამის შემდეგ საკმაოდ მარტივია."}
{"text": "They take beakers full of male mosquitoes, load them into milk cartons, and drive around the city, releasing them guided by GPS.\tიღებენ მამრი კოღოებით სავსე ჭურჭელს, ათავსებენ მათ რძის კოლოფებში მოძრაობენ ქალაქის გარშემო, და GPS-ის დახმარებით უშვებენ."}
{"text": "Here's the mayor of a city releasing the first batch of what they call the \"friendly Aedes.\"\tაქ არის ქალაქის მერი,რომელიც პირველ ნაკადს უშვებს, რასაც ისინი \"მეგობრულ აედებს\" ეძახიან."}
{"text": "Now I wish I could tell you this is an American city, but it's not.\tმინდა გითხრათ, რომ ეს ამერიკული ქალაქია, მაგრამ არ არის."}
{"text": "It's Piracicaba, Brazil.\tეს პირკიბაბაა, ბრაზილიაში."}
{"text": "The amazing thing is that in just a year it brought down the cases of dengue by 91 percent.\tგანსაკუთრებული კი ის არის, რომ მხოლოდ ერთ წელიწადში ამან დენგიუს შემთხვევების რაოდებობა 91%-ით შეამცირა."}
{"text": "That's better than any insecticide spraying can do.\tეს ნებისმიერი ინსექტიციდებით შეწამვლის შედეგზე უკეთესია."}
{"text": "So why aren't we using this remarkable biological control in the US?\tდა რატომ არ ვიყენებთ ამ შესანიშნავ ბიოლოგიურ კონტროლს ამერიკაში?"}
{"text": "That's because it's a GMO: a genetically modified organism.\tიმიტომ რომ ეს გენმოდიფიცირებული ორგანიზმია (GMO)"}
{"text": "Notice the subtitle here says if the FDA would let them they could do the same thing here, when Zika arrives.\tაქ სუბტიტრი გვეუბნება თუ FDA მათ უფლებას მისცემს შეეძლოთ აქაც იგივე გაეკეთებინათ , როდესაც ზიკა მოაღწევს."}
{"text": "And of course it has arrived.\tდა, რა თქმა უნდა, მან მოაღწია."}
{"text": "So now I have to tell you the short form of the long, torturous story of GM regulation in the US In the US, there are three agencies that regulate genetically modified organisms: the FDA, the Food and Drug Administration, the EPA, the Environmental Protection Agency, and the USDA, US Department of Agriculture.\tახლა კი, მოკლედ უნდა მოგიყვეთ ამერიკაში GM-ს რეგულაციის გრძელი, მტანჯველი ისტორია. აშშ-ში სამი აგენტურა არსებობს , რომლებიც არეგულირებენ გენმოდიფიცირებულ ორგანიზმებს: FDA, საკვებისა და წამლების ადმინისტრაცია; EPA, გარემოს დაცვის აგენტურა; და USDA, აშშ-ს აგრარული განყოფილება."}
{"text": "Took these folks two years to decide that it would be the FDA that would regulate the genetically modified mosquito.\tამ ხალხს ორი წელი დასჭირდათ, იმის გადასაწყვეტად, რომ გენმოდიფიცირებულ კოღოს FDA დაარეგულირებდა."}
{"text": "And they would do it as a new animal drug, if that makes any sense.\tდა ამას გააკეთებდნენ როგორც ცხოველის ახალ წამალს, თუ ამაში რაიმე აზრი დევს."}
{"text": "Took them another five years going back and forth and back and forth to convince the FDA that this would not harm people, and it would not harm the environment.\tკიდევ ხუთი წელი დასჭირდათ წინ და უკან სიარულში, რათა FDA დაერწმუნებინათ რომ ეს ხალხსა და გარემოს არ ავნებდა."}
{"text": "They finally gave them, this summer, permission to run a little test in the Florida Keys, where they had been invited years earlier when they Keys had an outbreak of dengue.\tდა ბოლოს ამ ზაფხულს უფლება მისცეს რომ პატარა ტესტი ფლორიდა-კისში ჩაეტარებინათ, სადაც ისინი წლების წინ დაპატიჟეს, როდესაც კისში დენგიუს ეპიდემია იყო."}
{"text": "Would that it were that easy.\tთუმცაღა, ყველაფერი ასე მარტივად არ იყო."}
{"text": "When the local residents heard that there would be genetically modified mosquitoes tested in their community some of them began to organize protests.\tროდესაც ადგილობრივმა მაცხოვრებლებმა გაიგეს რომ მათ დასახლებაში გენმოდიფიცირებულ კოღოებს ამოწმებდნენ ზოგიერთმა საპროტესტო აქციების მოწყობა დაიწყო."}
{"text": "They even organized a petition on the internet with this cuddly logo, which eventually accumulated some 160,000 signatures And they demanded a referendum which will be conducted in just a couple of weeks about whether the trials would be permitted at all.\tმათ ასევე ინტერნეტში პეტიცია შექმნეს ამ საყვარელი ლოგოთი, რომელმაც 160,000-მდე ხელმოწერას მიაღწია. მათ რეფერენდუმი მოითხოვეს,რომელიც რამდენიმე კვირაში ჩატარდება. იმის შესახებ დაშვებული იქნება თუ არა ამ ტესტების ჩატარება."}
{"text": "Well it's Miami that really needs these better ways of controlling insects.\tსწორედ მაიამის სჭირდება მწერების კონტროლის უკეთესი გზები."}
{"text": "And there the attitudes are changing.\tდა დამოკიდებულებაც იცვლება."}
{"text": "In fact, very recently a bipartisan group of more than 60 legislators wrote to HHS Secretary Sylvia Burwell asking that she, at the Federal level, expedite access for Florida to this new technology.\tუკანასკნელ პერიოდში ბიპარტიზანულმა ჯგუფმა, რომელიც 60-ზე მეტი კანონმდებლისგან შედგება HHS-ის მდივანს, სილვია ბურველს თხოვნით მიმართა რათა ფედერალურ დონეზე,ამ ახალ ტექნოლოგიებზე ფლორიდის წვდომა დაეჩქარებინა"}
{"text": "So the bottom line is this: biological control of harmful insects can be both more effective and very much more environmentally friendly than using insecticides, which are toxic chemicals.\tმთავარი ისაა,რომ მავნე მწერების ბიოლოგიური კონტროლი შეიძლება იყოს უფრო ეფექტურიც და ეკოლოგიურად სუფთაც, ვიდრე ინსექტიციდების გამოყენება, რომლებიც ტოქსიკური ნივთიერებებია."}
{"text": "That was true in Rachel Carson's time; it's true today.\tეს ასე იყო რეიჩელ კარსონის დროში; და ეს სიმართლეა დღესაც."}
{"text": "What's different is that we have enormously more information about genetics than we had then, and therefore more ability to use that information to affect these biological controls.\tგანსხვავება ის არის, რომ ჩვენ გვაქვს ბევრად მეტი ინფორმაცია გენეტიკის შესახებ, ვიდრე ადრე, და ამით მეტი შესაძლებლობა, რომ ეს ინფორმაცია ამ ბიოლოგიურ კონტროლზე გავლენის მოსახდენად გამოვიყენოთ."}
{"text": "And I hope that what I've done is aroused your curiosity enough to start your own inquiry -- not into just GM mosquitoes but to the other genetically modified organisms that are so controversial today.\tვიმედოვნებ, რომ რაც მე გავაკეთე თქვენი ცნობისმოყვარეობა გააღვიძა, რომ თქვენი პირადი გამოძიება დაიწყოთ -- არამარტო გენმოდიფიცირებულ კოღოებზე არამედ სხვა გენმოდიფიცირებულ ორგანიზმებზე, რომლებიც დღესდღეობით ასე საკამათოა."}
{"text": "I think if you do that, and you dig down through all of the misinformation, and the marketing on the part of the organic food industry and the Greenpeaces and find the science, the accurate science, you'll be surprised and pleased.\tმე ვფიქრობ, რომ თუ თქვენ უფრო ღრმად გამოიკვლევთ ამდენ ცრუ ინფორმაციასა და მარკეტინგს, რომელსაც ორგანული საკვების ინდუსტრია და გრინპისი ატარებს და იპოვით მეცნიერებას, სწორ მეცნიერებას გაკვირვებული და მოხარული იქნებით."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპოლდისმენტები)"}
{"text": "Probably a lot of you know the story of the two salesmen who went down to Africa in the 1900s.\tალბათ ბევრ თქვენგანს გაუგონია ორი კომივოიაჟორის ისტორია რომლების ეწვივნენ აფრიკას მე-20 საუკუნის დასაწყისში."}
{"text": "They were sent down to find if there was any opportunity for selling shoes, and they wrote telegrams back to Manchester.\tმათი მოგზაურობის მიზანი იყო გაერკვიათ თუ იყო შესაძლებლობა ფეხსაცმელი გაეყიდათ ადგილობრივებისთვის. ორივემ გამოაგზავნა დეპეშები მანჩესტერში."}
{"text": "And one of them wrote, \"Situation hopeless. Stop. They don't wear shoes.\"\tერთმა მათგანმა მოიწერა: \"სიტუაცია უიმედოა. წერტილი."}
{"text": "And the other one wrote, \"Glorious opportunity. They don't have any shoes yet.\"\tისინი არ ხმარობენ ფეხსაცმელს.\" მეორემ მოიწერა: \"გადასარევი შესაძლებლობები. მათ ჯერ არ გაუგიათ ფეხსაცმლის შესახებ.\""}
{"text": "(Laughter) Now, there's a similar situation in the classical music world, because there are some people who think that classical music is dying.\t(სიცილი) ახლა მსგავსი სიტუაცია კლასიკური მუსიკის სამყაროშია ვინაიდან არსებობს ხალხი რომელსაც ჰგონია რომ კლასიკური მუსიკა კვდება."}
{"text": "And there are some of us who think you ain't seen nothing yet.\tდა აგრეთვე ვარსებობთ კატეგორია, რომელიც ფიქრობს, რომ ყველაფერი წინ არის"}
{"text": "And rather than go into statistics and trends, and tell you about all the orchestras that are closing, and the record companies that are folding, I thought we should do an experiment tonight.\tდა ნაცვლად იმისა, რომ ჩავეძიოთ სტატისტიკასა და ტენდენციებში მოგიყვეთ დაშლილი ორკესტრების და გაკოტრებული ხმის ჩამწერი კომპანიების შესახებ მე ვიფიქრე, რომ ჯობია ექსპერიმენტი ჩავატაროთ"}
{"text": "Actually, it's not really an experiment, because I know the outcome.\tსინამდვილეში ეს არც არის ექსპერიმენტი, ვინაიდან მე ვიცი შედეგი"}
{"text": "(Laughter) But it's like an experiment.\tმაგრამ ეს გავს ექსპერიმენტს."}
{"text": "Now, before we start -- (Laughter) Before we start, I need to do two things.\tახლა, სანამ -- (სიცილი) -- სანამ დავიწყებდეთ მე უნდა გავაკეთო ორი რამ."}
{"text": "One is I want to remind you of what a seven-year-old child sounds like when he plays the piano.\tერთი, მინდა შეგახსენოთ როგორია შვიდი წლის ბავშვის დაკრული პიანინოზე."}
{"text": "Maybe you have this child at home.\tშეიძლება ეს პატარა თქვენ სახლში გყავდეთ."}
{"text": "He sounds something like this.\tეს დაახლოებით ასე ჟღერს."}
{"text": "(Music) (Music ends) I see some of you recognize this child.\t(ფორტეპიანო) მე ვხედავ, რომ ზოგმა თქვენგანმა იცნო ეს ბავშვი. ერთ-წლიანი მეცადინეობის შემდეგ იგი რვა წლისაა"}
{"text": "Now, if he practices for a year and takes lessons, he's now eight and he sounds like this.\tდა ახლა მისი დაკრული ასე ჟღერს."}
{"text": "(Music) (Music ends) He practices for another year and takes lessons -- he's nine.\t(ფორტეპიანო) შემდეგ ის კიდევ მეცადინეობს ერთი წლის განმავლობაში; იგი ცხრა წლისაა"}
{"text": "(Music) (Music ends) Then he practices for another year and takes lessons -- now he's 10.\t(ფორტეპიანო) კიდევ ერთი წელი გავიდა; ის ათი წლისაა"}
{"text": "(Music) (Music ends) At that point, they usually give up.\t(ფორტეპიანო) ამ დროისთვის ისინი ჩვეულებრივ ნებდებიან."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Now, if you'd waited for one more year, you would have heard this.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მაგრამ, რომ მოგეცადათ, სულ რაღაც ერთი წელი,"}
{"text": "(Music) (Music ends) Now, what happened was not maybe what you thought, which is, he suddenly became passionate, engaged, involved, got a new teacher, he hit puberty, or whatever it is.\tთქვენ მოისმენდით ამას: (ფორტეპიანო) შეიძლება იფიქროთ, რომ ის მოულოდნელად გახდა ვნებიანი, ენთუზიაზმით აღსავსე, დაინტერესებული, ახალი მასწავლებელი შეიძინა ან სრულწლოვანებას მიაღწია."}
{"text": "What actually happened was the impulses were reduced.\tსინამდვილეში რაც მოხდა იყო ის რომ შემცირდა იმპულსების რაოდენობა."}
{"text": "You see, the first time, he was playing with an impulse on every note.\tდააკვირდით, პირველად დაკვრისას იმპულსი იყო ყოველ ნოტზე."}
{"text": "(Music) And the second, with an impulse every other note.\t(ფორტეპიანო) შემდეგ იმპულსები გადანაწილდა ყოველ მეორე ნოტზე."}
{"text": "(Music) You can see it by looking at my head.\t(ფორტეპიანო) შეგიძლიათ ჩემი თავის მოძრაობას დააკვირდეთ."}
{"text": "(Laughter) The nine-year-old put an impulse on every four notes.\t(სიცილი) ცხრა წლის, ცხრა წლის იმპულსი ყოველ მეოთხე ნოტზე."}
{"text": "(Music) The 10-year-old, on every eight notes.\t(ფორტეპიანო) და ათი წლის, ყოველ მერვე ნოტზე (ფორტეპიანო)"}
{"text": "(Music) And the 11-year-old, one impulse on the whole phrase.\tდა 11 წლის, ერთი იმპულსი მთელი მუსიკალური ფრაზისთვის. (ფორტეპიანო)"}
{"text": "(Music) I don't know how we got into this position.\tმე არ ვიცი როგორ მოვხვდი ამ პოზაში."}
{"text": "(Laughter) I didn't say, \"I'm going to move my shoulder over, move my body.\"\t(სიცილი) მე არ მიფიქრია, რომ უნდა გავწიო ჩემი მხარი, ვიმოძრავო მთელი სხეულით"}
{"text": "No, the music pushed me over, which is why I call it one-buttock playing.\tარა, მე მუსიკამ გადამწია სწორედ ამ მიზეზით ვეძახი მე ამას ცალ-დუნდულა დაკვრას."}
{"text": "(Music) It can be the other buttock.\t(ფორტეპიანო) შეიძლება მეორე დუნდულაზეც. (ფორტეპიანო)"}
{"text": "(Music) You know, a gentleman was once watching a presentation I was doing, when I was working with a young pianist.\tიცით, ერთხელ ერთი ბატონი იყო ჩემს პრეზენტაციაზე როდესაც ახალგაზრდა პიანისტთან ერთად ვმუშაობდი. იგი იყო ოჰაიოში მყოფი კორპორაციის პრეზიდენტი."}
{"text": "He was the president of a corporation in Ohio.\tმე ვმუშაობდი ამ ახალგაზრდა პიანისთან"}
{"text": "I was working with this young pianist, and said, \"The trouble with you is you're a two-buttock player.\tდა ვთქვი, \"შენი პრობლემა იმაშია, რომ შენ ორ-დუნდულა მუსიკოსი ხარ."}
{"text": "You should be a one-buttock player.\"\tდა უნდა იყო ცალ-დუნდულა მუსიკოსი.\" და მე დავეხმარე დაკვრისას სხეულის გადაწევაში."}
{"text": "And suddenly, the music took off. It took flight.\tუცებ მუსიკა ამღერდა. აფრინდასავით."}
{"text": "The audience gasped when they heard the difference.\tმთელმა დარბაზმა გაოცებით ამოისუნთქა განსხვავებისგან."}
{"text": "Then I got a letter from this gentleman.\tმოგვიანებით წერილი მივიღე იმ ბატონისგან."}
{"text": "He said, \"I was so moved.\tიგი წერდა, \"ჩემზე ამან ისე იმოქმედა. მე დავბრუნდი და მთელი ჩემი კომპანია გადავაქციე"}
{"text": "I went back and I transformed my entire company into a one-buttock company.\"\tცალ-დუნდულა კომპანიად.\""}
{"text": "(Laughter) Now, the other thing I wanted to do is to tell you about you.\t(სიცილი) მეორე, რაც მინდა რომ გითხრათ გეხებათ უშუალოდ თქვენ."}
{"text": "There are 1,600 people, I believe.\tაქ ჩემი რწმენით 1,600 ადამიანია შეკრებილი"}
{"text": "My estimation is that probably 45 of you are absolutely passionate about classical music.\tჩემი მიახლოებითი შეფასებით დაახლოებით 45 თქვენგანი არის აბსოლუტურად შეშლილი კლასიკურ მუსიკაზე."}
{"text": "You adore classical music. Your FM is always on that classical dial.\tთქვენ გიჟდებით კლასიკურ მუსიკაზე. თქვენი რადიო მუდამ კლასიკურ ტალღაზეა."}
{"text": "You have CDs in your car, and you go to the symphony, your children are playing instruments.\tდა თქვენ გაქვთ კომპაქტ-დისკები მანქანაში და დადიხართ სიმფონიური ორკესტრის კონცერტებზე თქვენი ბავშვები უკრავენ ინსტრუმენტებზე. თქვენ სიცოცხლე არ წარმოგიდგენიათ კლასიკური მუსიკის გარეშე."}
{"text": "That's the first group, quite small.\tეს პირველი ჯგუფია; საკმაოდ მცირე ჯგუფი."}
{"text": "Then there's another bigger group.\tშემდეგ კიდევ ერთი უფრო მოზრდილი ჯგუფი."}
{"text": "The people who don't mind classical music.\tეს არის ხალხი რომელთაც კლასიკურ მუსიკის საწინააღმდეგო არაფერი აქვთ."}
{"text": "(Laughter) You know, you've come home from a long day, and you take a glass of wine, and you put your feet up.\t(სიცილი) ხომ იცით, სახლში რომ დაბრუნდებით გრძელი დღის შემდეგ და დაისხავთ ჭიქა ღვინოს, კომფორტულად მოეწყობით"}
{"text": "A little Vivaldi in the background doesn't do any harm.\tცოტა ვივალდი ფონად არ გვაწყენს. (სიცილი)"}
{"text": "That's the second group.\tეს მეორე ჯგუფია."}
{"text": "Now comes the third group: people who never listen to classical music.\tახლა კი მესამე ჯგუფი. ეს არის ხალხი, რომელიც არასოდეს უსმენს კლასიკურ მუსიკას. ეს უბრალოდ არ არის თქვენი ცხოვრების ნაწილი."}
{"text": "You might hear it like second-hand smoke at the airport ...\tშეიძლება მოისმინოთ ის როგორც პასიურმა მწეველმა, აეროპორტში, მაგრამ --"}
{"text": "(Laughter) -- and maybe a little bit of a march from \"Aida\" when you come into the hall.\t(სიცილი) -- და შესაძლოა რაიმე \"აიდა\"-ს მარში დარბაზში შებრძანებისას. მაგრამ სხვამხრივ თქვენ არასოდეს მოუსმენდით ამას."}
{"text": "That's probably the largest group.\tეს სავარაუდოდ ყველაზე დიდი ჯგუფია. მაგრამ არის კიდევ ძალიან მცირე ჯგუფი."}
{"text": "And then there's a very small group.\tეს არის ხალხი, რომელიც ფიქრობს რომ სმენა არ აქვს."}
{"text": "Amazing number of people think they're tone-deaf.\tადამიანების განსაცვიფრებლად დიდი რაოდენობა თვლის რომ სმენა არ აქვს."}
{"text": "Actually, I hear a lot, \"My husband is tone-deaf.\"\tძალიან ხშირად მესმის: \"ჩემს ქმარს სმენა არ აქვს.\""}
{"text": "(Laughter) Actually, you cannot be tone-deaf.\t(სიცილი) სინამდვილეში, შეუძლებელია სმენა არ გქონდეთ. ასეთი რამ არ არსებობს."}
{"text": "Nobody is tone-deaf.\tსმენა რომ არ გქონოდათ, სიჩქარეს ვერ გადართავდით"}
{"text": "If you were tone-deaf, you couldn't change the gears on your car, in a stick shift car.\tმანქანაში მექანიკური კოლოფით."}
{"text": "You couldn't tell the difference between somebody from Texas and somebody from Rome.\tვერ გაარჩევდით აქცენტებს ტექასურს, იტალიურისგან. და ტელეფონიც."}
{"text": "And the telephone. The telephone.\tტელეფონი."}
{"text": "If your mother calls on the miserable telephone, she calls and says, \"Hello,\" you not only know who it is, you know what mood she's in.\tდედა თუ გირეკავთ საშინელ ტელეფონზე, გირეკავთ და გეუბნებათ \"გამარჯობა,\" თქვენ არა მხოლოდ იცით ვინ არის მეორე მხარეს, თქვენ მისი ხასიათის გარჩევაც კი შეგიძლიათ."}
{"text": "You have a fantastic ear. Everybody has a fantastic ear.\tთქვენ გაქვთ ფანტასტიური ყური. ყველას აქვს ფანტასტიური ყური."}
{"text": "So nobody is tone-deaf.\tასე რომ არავინ არის უსმენო."}
{"text": "But I tell you what.\tმაგრამ აი რას გეტყვით."}
{"text": "It doesn't work for me to go on with this thing, with such a wide gulf between those who understand, love and are passionate about classical music, and those who have no relationship to it at all.\tმე არ მაინტერესებს ამ პრეზენტაციის გაგრძელება ასეთი დიდი ნაპრალით მათ შორის, ვისაც ესმის უყვარს და გიჟდება კლასიკურ მუსიკაზე და დანარჩენ კატეგორიებს შორის."}
{"text": "The tone-deaf people, they're no longer here.\tუსმენო ხალხი, ისინი აქ აღარ არიან. მაგრამ დანარჩენ სამ კატეგორიას შორისაც, ძალიან დიდი ნაპრალია."}
{"text": "So I'm not going to go on until every single person in this room, downstairs and in Aspen, and everybody else looking, will come to love and understand classical music.\tასე რომ მე არ გავაგრძელებ, სანამ თვითოეული პიროვნება ამ ოთახში პარტერში და ბალკონზე და ყველა დანარჩენიც, არ შეიყვარებს და არ გაუგებს კლასიკურ მუსიკას."}
{"text": "So that's what we're going to do.\tდა სწორედ ამით დავკავდებით ახლა."}
{"text": "Now, you notice that there is not the slightest doubt in my mind that this is going to work, if you look at my face, right?\tალბათ შეამჩნევთ, რომ მცირედი ეჭვიც კი არ შემპარვია იმაში რომ ყველაფერი გამომივა თუ სახეზე შემხედავთ, მართალია?"}
{"text": "It's one of the characteristics of a leader that he not doubt for one moment the capacity of the people he's leading to realize whatever he's dreaming.\tეს ლიდერის ერთ-ერთი თვისებაა, რომ ის არ ეჭვობს ერთი წამითაც კი, რომ ხალხი რომელსაც ის უძღვება მოახდენს იმას, რაზეც იგი ოცნებობს."}
{"text": "Imagine if Martin Luther King had said, \"I have a dream.\tწარმოიდგინეთ მარტინ ლუთერ კინგს რომ ეთქვა, \"მე მაქვს ოცნება."}
{"text": "Of course, I'm not sure they'll be up to it.\"\tმაგრამ, არ ვიცი შეძლებენ თუ არა ისინი.\" (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) All right. So I'm going to take a piece of Chopin.\tკარგით. მე ავიღებ შოპენის ნაწარმოებს."}
{"text": "This is a beautiful prelude by Chopin.\tეს არის შოპენის საოცარი პრელუდია."}
{"text": "Some of you will know it.\tშეიძლება გეცნოთ კიდევაც."}
{"text": "(Music) Do you know what I think probably happened here?\t(მუსიკა) იცით რა მგონია რომ ამ ოთახში ახლა მოხდა?"}
{"text": "When I started, you thought, \"How beautiful that sounds.\"\tროდესაც დავიწყე, თქვენ იფიქრეთ, \"რა ლამაზად ჟღერს.\" (მუსიკა)"}
{"text": "(Music) \"I don't think we should go to the same place for our summer holidays next year.\"\t\"არ მგონია რომ ისევ ქობულეთში უნდა წავიდეთ გაისად ზაფხულის არდადაგებზე.\" (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) It's funny, isn't it?\tსასაცილოა არა? სასაცილოა ეს აზრები"}
{"text": "It's funny how those thoughts kind of waft into your head.\tროგორ შემოიპარება ხოლმე თავში."}
{"text": "And of course -- (Applause) Of course, if the piece is long and you've had a long day, you might actually drift off.\tდა რა თქმა უნდა -- (აპლოდისმენტები) -- და რა თქმა უნდა, თუ ნაწარმოები გრძელია და თქვენ დამღლელი დღე გქონდათ, შეიძლება ჩაგეძინოთ კიდევაც. შემდეგ თქვენი მეგობარი ხელს გკრავთ ნეკნებში"}
{"text": "Then your companion will dig you in the ribs and say, \"Wake up! It's culture!\" And then you feel even worse.\tდა გეტყვით, \"გაიღვიძე! ეს ხომ კულტურაა!\" და მერე კიდევ უარესად იგრძნობთ თავს."}
{"text": "(Laughter) But has it ever occurred to you that the reason you feel sleepy in classical music is not because of you, but because of us?\tმაგრამ როდისმე თუ გიფიქრიათ, რომ დაძინების მიზეზი კლასიკური მუსიკის მოსმენინსას თქვენი კი არა, ჩვენი ბრალია?"}
{"text": "Did anybody think while I was playing, \"Why is he using so many impulses?\"\tვინმემ იფიქრა სანამ უკრავდი, \"რატომ იყენებს ის ამდენ იმპულსებს?\""}
{"text": "If I'd done this with my head you certainly would have thought it.\tთავი რომ მექნია ნამდვილად მოგივიდოდათ ეს აზრი."}
{"text": "(Music) (Music ends) And for the rest of your life, every time you hear classical music, you'll always be able to know if you hear those impulses.\t(მუსიკა) და მთელი ცხოვრების მანძილზე, როდესაც კლასიკურ მუსიკას მოისმენთ თქვენ ყოველთვის შეძლებთ იგრძნოთ ის იმპულსები."}
{"text": "So let's see what's really going on here.\tმოდით ვნახოთ რა ხდება აქ სინამდვილეში. ჩვენ გვაქვს ნოტა \"სი\"."}
{"text": "We have a B. This is a B.\tეს არის \"სი\"."}
{"text": "The next note is a C.\tშემდეგი ნოტაა \"დო\". \"დო\"-ს სამუშაო კი ის არის რომ \"სი\" დაანაღვლიანოს."}
{"text": "And the job of the C is to make the B sad.\tდა მართლაც გამოსდის არა?"}
{"text": "And it does, doesn't it?\t(სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Composers know that.\tკომპოზიტორებმა იციან ეს. თუ მათ უნდათ ნაღვლიანი მუსიკა"}
{"text": "If they want sad music, they just play those two notes.\tისინი ამ ორ ნოტს იყენებენ. (მუსიკა)"}
{"text": "(Music) But basically, it's just a B, with four sads.\tმაგრამ სინამდვილეში ეს არის ოთხი ნაღვლიანი \"სი\"."}
{"text": "(Laughter) Now, it goes down to A.\t(სიცილი) შემდეგ ის ჩადის \"ლა\"-ზე."}
{"text": "Now to G.\tახლა \"სოლ\"-ზე და შემდეგ \"ფა\"-ზე."}
{"text": "And then to F.\tანუ ჩვენ გვაქვს \"სი\", \"ლა\", \"სოლ\", \"ფა\" და ამ მიმდევრობის შემდეგ"}
{"text": "And if we have B, A, G, F, what do we expect next?\tრას ითხოვს ჩვენი ყური?"}
{"text": "(Music) That might have been a fluke.\tო, ეს ალბათ შემთხვევითობა იყო. მოდით კიდევ ვცადოთ."}
{"text": "(Music) Oh, the TED choir.\tოო, TED-ის ანსამბლი. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) And you notice nobody is tone-deaf, right?\tდა თუ შეამჩნიეთ ყველას გაქვთ სმენა, მართალია?"}
{"text": "Nobody is.\tიცით, ყოველ სოფელში ბანგლადეშში"}
{"text": "You know, every village in Bangladesh and every hamlet in China -- everybody knows: da, da, da, da -- da.\tან ჩინეთში. ყველამ იცის: ტა, ტა, ტა, ტა -- ტა. ყველამ იცის რომ შემდეგი \"მი\"-ა."}
{"text": "Everybody knows, who's expecting that E.\tმაგრამ შოპენს არ უნდოდა \"მი\"-ზე ეგრევე გადასვლა,"}
{"text": "Chopin didn't want to reach the E there, because what will have happened?\tიმიტომ რომ რა მოხდებოდა? ყველაფერი დასრულდებოდა, როგორც \"ჰამლეტი\"."}
{"text": "It will be over, like Hamlet. Do you remember?\tგახსოვთ \"ჰამლეტი\"?"}
{"text": "Act One, scene three, he finds out his uncle killed his father.\tმოქმედება 1, სცენა 3: მან გაარკვია რომ ბიძამ მოკლა მამამისი. გახსოვთ ის მიდის ბიძასთან"}
{"text": "He keeps on going up to his uncle and almost killing him.\tთითქმის კლავს. და შემდეგ უკან იხევს შემდეგ ისევ მიდის მოსაკლავად და თითქმის კლავს."}
{"text": "And then he backs away, he goes up to him again, almost kills him.\tკრიტიკოსები, რომლებიც აგერ უკანა რიგში ზიან"}
{"text": "The critics sitting in the back row there, they have to have an opinion, so they say, \"Hamlet is a procrastinator.\"\tმათ აუცილებლად აზრი უნდა ქონდეთ, და ამბობენ, \"ჰამლეტი ზარმაციაო.\" (სიცილი)"}
{"text": "Or they say, \"Hamlet has an Oedipus complex.\"\tან ამბობენ, \"ჰამლეტს ოიდიპოს კომპლექსი აქვს.\""}
{"text": "No, otherwise the play would be over, stupid.\tარა, სხვანაირად უბრალოდ დადგმა დამთავრდებოდა, სულელებო."}
{"text": "(Laughter) That's why Shakespeare puts all that stuff in Hamlet -- Ophelia going mad, the play within the play, and Yorick's skull, and the gravediggers.\tამიტომ ჩადო შექსპირმა ეს ყოველივე \"ჰამლეტში\". ხომ იცით, ოფელიას გაგიჟება და დადგმა დადგმაში, იორიკის თავი და მესაფლავენი."}
{"text": "That's in order to delay -- until Act Five, he can kill him.\tეს ყველაფერი იმისთვის არის, რომ დრო გაწელოს მე-5 მოქმედებამდე სადაც შეძლებს მოკლას ბიძამისი. იგივეს აკეთებს შოპენიც."}
{"text": "He's just about to reach the E, and he says, \"Oops, better go back up and do it again.\"\tეს-ესაა \"მი\"-ს მიუახლოვდა, და ამბობს, \"ვაი, ჯობია უკან დავბრუნდე და გავიმეორო.\" და აკეთებს კიდევაც ამას."}
{"text": "Now, he gets excited.\tახლა ის აღელდა - ეს აღელვებაა,"}
{"text": "(Music) That's excitement, don't worry about it.\tმაგრამ თქვენ არ აღელდეთ ამის გამო."}
{"text": "Now, he gets to F-sharp, and finally he goes down to E, but it's the wrong chord -- because the chord he's looking for is this one, and instead he does ...\tახლა ის მიდის \"ფა\" დიეზამდე და ბოლოს \"მი\"-სთან მაგრამ ეს არასწორი აკორდია. იმიტომ რომ აკორდი რომელსაც ის ეძებს ესაა, და სამაგიეროდ ის აკეთებს ... ჩვენ ამას მატყუარა კადენციას (მიმდევრობას) ვეძახით, ვინაიდან მას შეცდომაში შევყავართ."}
{"text": "I tell my students, \"If you have a deceptive cadence, raise your eyebrows, and everybody will know.\"\tმე ყოველთვის ვეუბნები სტუდენტებს, \"თუ მატყუარა კადენცია გაქვთ აუცილებლად აწიეთ წარბები და ყველა გაიგებს.\" (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) (Applause) Right.\t(აპლოდისმენტები) კარგით. ესეიგი მივიდა \"მი\"-მდე, მაგრამ არასწორი აკორდია."}
{"text": "He gets to E, but it's the wrong chord.\tახლა ის ისევ \"მი\"-ს ცდილობს."}
{"text": "Now, he tries E again.\tარც ეს აკორდი ჭრის."}
{"text": "That chord doesn't work.\tახლა ისევ \"მი\"."}
{"text": "Now, he tries the E again. That chord doesn't work.\tარც ეს აკორდია სწორი."}
{"text": "Now, he tries E again, and that doesn't work.\tკიდევ \"მი\", მაინც არა."}
{"text": "And then finally ...\tდა ბოლოს ..."}
{"text": "There was a gentleman in the front row who went, \"Mmm.\"\tწინა რიგში ბატონი იჯდა რომელმაც ასე ამოისუნთქა."}
{"text": "(Laughter) It's the same gesture he makes when he comes home after a long day, turns off the key in his car and says, \"Aah, I'm home.\"\tეს იგივე ემოციაა როგორც სახლში მისვლისას რთული დღის შემდეგ, მანქანის ძრავს რომ ჩააქრობს და იტყვის, \"აჰ, მე სახლში ვარ.\" იმიტომ რომ ყველამ ვიცით სად არის სახლი."}
{"text": "So this is a piece which goes from away to home.\tასე რომ ეს არის ნაწარმოები რომელიც შორიდან სახლში დაბრუნებას გადმოსცემს."}
{"text": "I'm going to play it all the way through and you're going to follow.\tდა მე მას მთლიანად დაგიკრავთ და თქვენც გამომყევით."}
{"text": "B, C, B, C, B, C, B -- down to A, down to G, down to F.\t\"სი\", \"დო\", \"სი\", \"დო\" ,\"სი\", \"დო\", \"სი\" -- ჩავდივართ \"ლა\"-ზე, ჩავდივართ \"სოლ\"-ზე, ჩავდივართ \"ფა\"-ზე."}
{"text": "Almost goes to E, but otherwise the play would be over.\tთითქმის \"მი\"-მდე მივედით, მაგრამ ეგრევე რომ არ დამთავრდეს."}
{"text": "He goes back up to B, he gets very excited.\tავდივართ უკან \"სი\"-ზე. აღელდა. მივიდა \"ფა\" დიეზთან."}
{"text": "Goes to F-sharp. Goes to E.\tდაჯდა \"მი\"-ზე. არასწორი აკორდი."}
{"text": "It's the wrong chord. It's the wrong chord.\tარასწორი აკორდი. არასწორი აკორდი."}
{"text": "And finally goes to E, and it's home.\tდა ბოლოს \"მი\" და ის სახლშია."}
{"text": "And what you're going to see is one-buttock playing.\tის რასაც თქვენ ახლა ნახავთ ცალ-დუნდულა დაკვრაა."}
{"text": "(Laughter) Because for me, to join the B to the E, I have to stop thinking about every single note along the way, and start thinking about the long, long line from B to E.\t(სიცილი) ვინაიდან ჩემთვის, \"სი\"-ს და \"მი\"-ს დასაკავშირებლად, მე არ უნდა ვიფიქრო თვითოეულ ნოტაზე რომელიც გზად შემხვდება არამედ გრძელ, გრძელ ხაზზე \"სი\"-დან \"მი\"-მდე."}
{"text": "You know, we were just in South Africa, and you can't go to South Africa without thinking of Mandela in jail for 27 years.\tიცით, სულ ცოტახნის წინ სამხრეთ აფრიკას ვეწვიეთ, და შეუძლებელია ეწვიო ამ ქვეყანას და არ იფიქრო მანდელა-ზე რომელიც 27 წელი ციხეში იჯდა."}
{"text": "What was he thinking about? Lunch?\tრაზე ფიქრობდა ის? სადილზე?"}
{"text": "No, he was thinking about the vision for South Africa and for human beings.\tარა, ის ფიქრობდა ხედვაზე სამხრეთ აფრიკისთვის და კაცობრიობისთვის."}
{"text": "This is about vision. This is about the long line.\tეს ყველაფერი გრძელი ხაზის ხედვასთან არის დაკავშირებული."}
{"text": "Like the bird who flies over the field and doesn't care about the fences underneath, all right?\tროგორც ფრინველი, რომელიც ველს გადაუფრენს და არ აინტერესებს ღობეები მის ქვემოთ, გასაგებია?"}
{"text": "So now, you're going to follow the line all the way from B to E.\tახლა თქვენც გაჰყვებით ხაზს \"სი\"-დან \"მი\"-მდე."}
{"text": "And I've one last request before I play this piece all the way through.\tდა კიდევ ერთი თხოვნა მექნება სანამ დავუკრავ ამ ნაწარმოებს მთლიანად."}
{"text": "Would you think of somebody who you adore, who's no longer there?\tშეგიძლიათ იფიქროთ ვინმეზე ვინც უზომოდ გიყვართ, მაგრამ აღარ არის თქვენთან ერთად? საყვარელი ბებია, პარტნიორი,"}
{"text": "A beloved grandmother, a lover -- somebody in your life who you love with all your heart, but that person is no longer with you.\tვინმე თქვენს ცხოვრებაში ვინც მთელი გულით გიყვართ, მაგრამ ეს ადამიანი აღარ არის."}
{"text": "Bring that person into your mind, and at the same time, follow the line all the way from B to E, and you'll hear everything that Chopin had to say.\tგაიხსენეთ ეს ადამიანი, და ამავდროულად გაჰყევით ხაზს \"სი\"-დან \"მი\"-მდე, და თქვენ გაიგებთ ყველაფერს, რისი თქმაც უნდოდა შოპენს."}
{"text": "(Music) (Music ends) (Applause) Now, you may be wondering -- (Applause) (Applause ends) You may be wondering why I'm clapping.\t(მუსიკა) (აპლოდისმენტები) ახლა შეიძლება გაგიკვირდეთ, გაგიკვირდეთ რატომ გიკრავთ მე ტაშს."}
{"text": "Well, I did this at a school in Boston with about 70 seventh graders, 12-year-olds.\tმე ეს გავაკეთე ერთ სკოლაში ბოსტონში დაახლოებით 70 12 წლის მე-7 კლასის მოსწავლესთან."}
{"text": "I did exactly what I did with you, and I explained the whole thing.\tდა ზუსტად იგივე გავაკეთე მათთვის რაც თქვენთვის ყველაფერი ავუხსენი და ასე შემდეგ. ბოლოში ისინი გაგიჟდნენ ტაშის დაკვრით."}
{"text": "At the end, they went crazy, clapping.\tისინი უკრავდნენ ტაშს."}
{"text": "I was clapping. They were clapping.\tმე ვუკრავდი ტაშს. ისინი უკრავდნენ ტაშს. ბოლოს ვიკითხე, \"მე რატომ ვუკრავ ტაშს?\""}
{"text": "And one of them said, \"Because we were listening.\"\tდა ერთ-ერთმა ბავშვმა მიპასუხა, \"იმიტომ რომ ჩვენ გისმენდით.\" (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Think of it. 1,600 people, busy people, involved in all sorts of different things, listening, understanding and being moved by a piece by Chopin.\tდაფიქრდით. 1,600 ადამიანი, დაკავებული ადამიანი რომელიც ჩართულია განსხვავებულ საქმეებში. უსმენს, ესმის და შთაგონებულია შოპენის ნაწარმოებით."}
{"text": "Now, that is something.\tეს ხომ ჯადოსნური რამ არის. ვარ თუ არა დარწმუნებული, რომ თვითოეული თქვენგანი გამომყვა,"}
{"text": "Am I sure that every single person followed that, understood it, was moved by it?\tგამიგო, შთაგონებულია. რა თქმა უნდა ვერ ვიქნები ამაში დარწმუნებული."}
{"text": "But I'll tell you what happened to me in Ireland during the Troubles, 10 years ago, and I was working with some Catholic and Protestant kids on conflict resolution.\tმაგრამ გეტყვით რა მომივიდა ერთხელ. მე ვიყავი ირლანდიაში რთული პერიოდის დროს, 10 წლის წინ და ვმუშაობდი კათოლიკე და პროტესტანტ ბავშვებთან კონფლიქტების გადაჭრის საკითხებზე."}
{"text": "And I did this with them -- a risky thing to do, because they were street kids.\tდა გავაკეთე ეს ყველაფერი მათთვის. საკმაოდ სარისკო საქმეა ვინაიდან ქუჩაში გაზრდილი ბავშვები იყვნენ."}
{"text": "And one of them came to me the next morning and he said, \"You know, I've never listened to classical music in my life, but when you played that shopping piece ...\"\tერთ-ერთი მადგან მოვიდა შემდეგ დილას ჩემთან და მითხრა, \"იცით, მე არასოდეს მომისმენია კლასიკური მუსიკა, მაგრამ როდესაც ეს შოპინგის ნაწარმოები დაუკარით....\" (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) He said, \"My brother was shot last year and I didn't cry for him.\tმან თქვა, \"ჩემი ძმა მოკლეს გასულ წელს და მე არ მიტირია მასზე."}
{"text": "But last night, when you played that piece, he was the one I was thinking about.\tმაგრამ წუხელ, როდესაც ის ნაწარმოები დაუკარით, სწორედ ის იყო ვისზეც მე ვფიქრობდი."}
{"text": "And I felt the tears streaming down my face.\tდა ვიგრძენი ცრემლები ჩამომდინარე ჩემს სახეზე."}
{"text": "And it felt really good to cry for my brother.\"\tდა იცით, ძალიან კარგი შეგრძნება დამეუფლა, ვინაიდან ძმას დავემშვიდობე.\""}
{"text": "So I made up my mind at that moment that classical music is for everybody.\tმაშინ მე საბოლოოდ გადავწყვიტე კლასიკური მუსიკა ყველასათვის არის."}
{"text": "Now, how would you walk -- my profession, the music profession doesn't see it that way.\tროგორ ილაპარაკებდით -- იმიტომ რომ ჩემი პროფესის ხალხი მუსიკოსები, ყოველთვის არ ხედავენ ამას ისევე როგორც მე."}
{"text": "They say three percent of the population likes classical music.\tისინი იძახიან მოსახლეობის 3 პროცენტს მოსწონს კლასიკური მუსიკა."}
{"text": "If only we could move it to four percent, our problems would be over.\tნეტავი შევძლოთ ამ რიცხვის 4%-მდე გაზრდა და ჩვენი პრობლემები დასრულებული იქნებოდა."}
{"text": "(Laughter) How would you walk? How would you talk? How would you be?\tმე ვამბობ, \"როგორ ივლიდით? როგორ ილაპარაკებდით? როგორ იარსებებდით"}
{"text": "If you thought, \"Three percent of the population likes classical music, if only we could move it to four percent.\"\tრომ გეფიქრათ მოსახლეობის 3 პროცენტზე და კლასიკურ მუსიკაზე. ოღონდაც 4%-მდე გაგვეზარდა."}
{"text": "How would you walk or talk? How would you be?\tროგორ იარსებებდით"}
{"text": "If you thought, \"Everybody loves classical music -- they just haven't found out about it yet.\"\tრომ აღმოჩნდეს რომ ყველას უყვარს კლასიკური მუსიკა -- უბრალოდ ჯერ არ იციან ამის შესახებ.\" (სიცილი)"}
{"text": "See, these are totally different worlds.\tეს აბსოლუტურად სხვადასხვა სამყაროებია."}
{"text": "Now, I had an amazing experience.\tმე ძალიან გადასარევი გამოცდილება მქონდა."}
{"text": "I was 45 years old, I'd been conducting for 20 years, and I suddenly had a realization.\tმე ვიყავი 45 წლის, 20 წლის განმავლობაში ვდირიჟორობდი და უცებ დამარტყა."}
{"text": "The conductor of an orchestra doesn't make a sound.\tდირიჟორი ხომ საერთოდ ხმას არ გამოსცემს."}
{"text": "My picture appears on the front of the CD -- (Laughter) But the conductor doesn't make a sound.\tჩემი სურათი კომპაქტ-დისკის ყდაზეა -- (სიცილი) -- მაგრამ დირიჟორი ხომ ხმას არ გამოსცემს."}
{"text": "He depends, for his power, on his ability to make other people powerful.\tის სრულიად დამოკიდებულია მის უნარზე რომ დანარჩენებს მისცეს ძალა."}
{"text": "And that changed everything for me.\tდა ამან ყველაფერი შეცვალა ჩემთვის."}
{"text": "It was totally life-changing.\tცხოვრება შემიცვალა."}
{"text": "People in my orchestra said, \"Ben, what happened?\" That's what happened.\tმუსიკოსები ჩემი ორკესტრიდან მოდიოდნენ და მეუბნებოდნენ. \"ბენ, რა მოხდა?\" აი რა მოხდა. მე აღმოვაჩინე რომ ჩემი საქმეა გავაღვიძო პოტენციალი და შესაძლებლობები სხვა ადამიანებში."}
{"text": "And of course, I wanted to know whether I was doing that.\tდა რა თქმა უნდა მინდოდა მცოდნოდა გამომდის თუ არა. და იცით როგორ შეიძლება ამის გარკვევა?"}
{"text": "How do you find out?\tუნდა შეხედოთ მათ თვალებში."}
{"text": "You look at their eyes.\tთუ თვალები უბრწყინავთ, ესეიგი გამოგდის."}
{"text": "You could light up a village with this guy's eyes.\tამ ადამიანის თვალებით მთელს სოფელს გაანათებდი. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Right. So if the eyes are shining, you know you're doing it.\tკარგი. ესეიგი თუ თვალები ბრწყინავს, ესეიგი გამოგდის. თუ თვალები არ ბრწყინავს, მაშინ უნდა დასვა შეკითხვა."}
{"text": "If the eyes are not shining, you get to ask a question.\tდა შეკითხვა ასე ჟღერს:"}
{"text": "And this is the question: who am I being that my players' eyes are not shining?\tვინ ვარ მე, თუ ჩემი მუსიკოსების თვალები არ ბრწყინავს?"}
{"text": "We can do that with our children, too.\tიგივე ეხება ბავშვებსაც."}
{"text": "Who am I being, that my children's eyes are not shining?\tვინ ვარ მე, თუ ჩემი ბავშვების თვალები არ ბრწყინავს?"}
{"text": "That's a totally different world.\tეს აბსოლუტურად სხვა სამყაროა."}
{"text": "Now, we're all about to end this magical, on-the-mountain week, we're going back into the world.\tახლა, სულ მალე უნდა დავასრულოთ ეს მაგიური კვირა მთებში, და დავბრუნდეთ წუთი-სოფელში."}
{"text": "And I say, it's appropriate for us to ask the question, who are we being as we go back out into the world?\tდა აზრი აქვს დავუსვათ საკუთარ თავს შეკითხვა: ვინ ვართ ჩვენ, როდესაც ვბრუნდებით წუთი-სოფელში?"}
{"text": "And you know, I have a definition of success.\tდა იცით, მე მაქვს წარმატების განმარტება."}
{"text": "For me, it's very simple.\tჩემთვის ეს ძალზედ მარტივია. ის არ ეხება სიმდიდრეს, პოპულარობას და ძალაუფლებას."}
{"text": "It's not about wealth and fame and power.\tის ეხება იმას, თუ რამდენი თვალები ბრწყინავს ჩემს გარშემო."}
{"text": "So now, I have one last thought, which is that it really makes a difference what we say -- the words that come out of our mouth.\tჩემი ბოლო აზრი კი ეხება იმას, რომ ნამდვილად მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რას ვამბობთ. სიტყვებს რომლების ჩვენი პირიდან გამოდის. მე ეს გავიგე, როდესაც გავიცანი ქალბატონი, რომელიც ცოცხალი გამოვიდა ოსვენციმიდან,"}
{"text": "I learned this from a woman who survived Auschwitz, one of the rare survivors.\tერთ-ერთი იშვიათი გადარჩენილი. ის მოხვდა ოსვენციმში როდესაც 15 წლის იყო,"}
{"text": "And ...\tმისი ძმა რვა წლის იყო, და მშობლები დაკარგეს."}
{"text": "And she told me this, she said, \"We were in the train going to Auschwitz, and I looked down and saw my brother's shoes were missing.\tმან მიამბო შემდეგი, \"ჩვენ ვიყავით მატარებელში, რომელიც ოსვენციმში მიდიოდა და მე დაბლა დავიხედე და დავინახე, რომ ჩემი ძმის ფეხსაცმელი დაკარგულიყო."}
{"text": "I said, 'Why are you so stupid, can't you keep your things together for goodness' sake?'\" The way an elder sister might speak to a younger brother.\tდა ვუთხარი, \"ჯანდაბა! რატომ ხარ ასეთი სულელი, არ შეგიძლია შენს ნივთებს მიხედო?\" -- როგორც უფროსმა დამ შეიძლება უთხრას უმცროს ძმას."}
{"text": "Unfortunately, it was the last thing she ever said to him, because she never saw him again.\tსაუბედუროდ, ეს იყო ბოლო სიტყვები, რომელიც მან ძმას უთხრა იმიტომ რომ მას შემდეგ არ უნახია."}
{"text": "He did not survive.\tის ოსვენციმში დაიღუპა."}
{"text": "And so when she came out of Auschwitz, she made a vow.\tროდესაც ის გამოვიდა ოსვენციმიდან, მან ფიცი დადო."}
{"text": "She told me this.\tმან მითხრა, \"მე გამოვედი ოსვენციმიდან"}
{"text": "She said, \"I walked out of Auschwitz into life and I made a vow.\tდა დავიფიცე. მე არასოდეს ვიტყვი არაფერს"}
{"text": "And the vow was, \"I will never say anything that couldn't stand as the last thing I ever say.\"\tრაც არ გამოდგება, როგორც ჩემი ბოლო სიტყვები ცხოვრებაში.\""}
{"text": "Now, can we do that? No.\tშეგვიძლია თუ არა ჩვენს ასე ვქნათ? არა. და ეს არასწორიც იქნებოდა ჩვენს მიმართ"}
{"text": "And we'll make ourselves wrong and others wrong.\tდა სხვების მიმართ."}
{"text": "But it is a possibility to live into.\tმაგრამ შეგვიძლია გვახსოვდეს ამის შესახებ."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause) Shining eyes.\t(აპლოდისმენტები) თვალები გიბრწყინავთ, თვალები გიბრწყინავთ."}
{"text": "(Applause) Thank you, thank you.\tგმადლობთ, გმადლობთ. (მუსიკა)"}
{"text": "What stands between Africa's current prostrate condition and a future of prosperity and abundance for its long-suffering populations?\tრა დგას აფრიკის ამჟამინდელ, დაუძლურებულ მდგომარეობასა და მისი ხანგრძლივად ნატანჯი ერების მომავალ კეთილდღეობასა და სიმდიდრეს შორის?"}
{"text": "One word: knowledge.\tმხოლოდ ერთი რამ: ცოდნა."}
{"text": "If Africa is to become a continent that offers the best life for humans, it must become a knowledge society immediately.\tთუ აფრიკა იმ კონტინენტად იქცევა, რომელიც ადამიანებს საუკეთესო ცხოვრების პირობებს შესთავაზებს, ის დაუყონებლივ ცოდნის საზოგადოება უნდა გახდეს."}
{"text": "This is what I have called \"Africa's knowledge imperative.\"\tმე ამას ,,აფრიკის განათლების გარდაუვალი მოთხოვნა\" ვუწოდე."}
{"text": "Our universities must reduce emphasis on producing manpower for running our civil society, our economy and our political institutions.\tჩვენმა უნივერსიტეტებმა მუშახელის შექმნაზე აქცენტირება უნდა შეამცირონ სამოქალაქო საზოგადოების, ჩვენი ეკონომიკისა და პოლიტიკური ინსტიტუტების მართვისას."}
{"text": "They should be dedicated mainly to knowledge production.\tისინი, ძირითადად,ინტელექტუალური დოვლათის შექმნაზე მიმართულნი უნდა იყვნენ."}
{"text": "What sense is there in producing civil engineers who are not supported by soil scientists and geologists, who make it their business to create knowledge about our soil and our rocks?\tრა აზრი აქვს სამოქალაქო ინჟინრების აღრზდას თუ მათ ნიადაგმცოდნეები და გეოლოგები მხარს არ უჭერენ, რომლებმაც, თავიანთი საქმიანობის ფარგლებში, ჩვენი ნიადაგისა და კლდეების შესახებ ცოდნა დააგროვეს?"}
{"text": "What use is there in producing lawyers without juries who produce knowledge of the underlying philosophical foundations of the legal system?\tრა აზრი აქვს იურისტების აღზრდას სამართალმცოდნეების გარეშე, რომლებიც ცოდნას სამართლის სისტემის ფილოსოფიურ საფუძვლებზე ქმნიან."}
{"text": "We must seek knowledge.\tჩვენ ცოდნა უნდა ვეძიოთ."}
{"text": "We must approach the matter of knowledge with a maniacal commitment, without let or hindrance.\tშემეცნების საკითხებს მანიაკური თავდადებით უნდა მივუდგეთ, შეუფერხებლად და დაუბრკოლებლად."}
{"text": "Though we must seek knowledge to solve problems we know of, we must also seek knowledge when there is no problem in view -- especially when there is no problem in view.\tთუმცაღა,ცოდნა არსებული პრობლემების გადასაჭრელად უნდა ვეძიოთ ასევე იმ ცოდნასაც უნდა ვეძიოთ, რომლებშიც სირთულეები არ ჩანს -- განსაკუთრებით მაშინ,როდესაც სირთულეები არ ჩანს."}
{"text": "We must seek to know as much of what there is to know of all things, limited only by the insufficiency of our human nature, and not only when the need arises.\tმაქსიმალურად უნდა გამოვიკვლიოთ ყველაფერი, ადამიანური შესაძლებლობების ფარგლებში და არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ამის საჭიროება დგება."}
{"text": "Those who do not seek knowledge when it is not needed will not have it when they must have it.\tის,ვინც არ ეძიებს ცოდნას, როდესაც მისი საჭიროება არ არის, არ ექნება ის, როდესაც დასჭირდება."}
{"text": "The biggest crisis in Africa today is the crisis of knowledge: how to produce it, how to manage it, and how to deploy it effectively.\tაფრიკის ყველაზე დიდი კრიზისი დღესდღეობით ცოდნის დეფიციტია: როგორ შევქმნათ იგი, როგორ ვმართოთ და როგორ გავანაწილოთ ეფექტურად."}
{"text": "For instance, Africa does not have a water crisis.\tმაგალითად, აფრიკას წყლის დეფიციტი არ აქვს."}
{"text": "It has a knowledge crisis regarding its water, where and what types it is, how it can be tapped and made available where and when needed to all and sundry.\tმას წყალთან დაკავშირებული ცოდნის დეფიციტი აქვს, სად და რა სახით არსებობს, როგორ ჩამოვასხათ და ყველასთვის ხელმისაწვდომი გავხადოთ, საჭირო დროსა და ადგილას."}
{"text": "How does a continent that is home to some of the largest bodies of water in the world -- the Nile, the Niger, the Congo, the Zambezi and the Orange Rivers -- be said to have a water crisis, including in countries where those rivers are?\tროგორ შეიძლება, კონტინენტზე, რომელიც მსოფლიოს ისეთი უმსხვილესი მდინარეების სამშობლოა, როგორებიცაა ნილოსი, ნიგერი, კონგო, ზამბეზი და ორანჟი, ითქვას, რომ წყლის კრიზისს განიცდის, იმ ქვეყნების ჩათვლით სადაც ეს მდინარეები მიედინებიან?"}
{"text": "And that is only surface water.\tდა ეს მხოლოდ ზედაპირული წყლის რესურსია."}
{"text": "While we wrongly dissipate our energies fighting the wrong crises, all those who invest in knowledge about us are busy figuring out how to pipe water from Libya's aquifers to quench Europe's thirst.\tსანამ ენერგიას ტყუილუბრალოდ სხვა კრიზისებთან ბრძოლაში ვფლანგავთ, ყველამ, ვინც ჩვენს შესწავლაში ინვესტიცია ჩადო, ახლა იმის გარკვევას ცდილობენ ლიბიის მიწისქვეშა წყალი მილებში როგორ გაუშვან,რათა ევროპას წყურვილის გრძნობა მოუკლან."}
{"text": "Such is our knowledge of our water resources that many of our countries have given up on making potable water a routine presence in the lives of Africans, rich or poor, high and low, rural and urban.\tჩვენი წყლის რესურსის შესახებ ის ვიცით რომ აფრიკის ბევრმა ქვეყანამ უარი თქვა სასმელი წყალი აფრიკელების ცხოვრების ყოველდღიურ რუტინად ექცია მდიდარისა თუ ღარიბისთვის, მაღალი თუ დაბალი სოციალური ფენის წარმომადგენელისთვის ქალაქის თუ სოფლის მკვიდრისთვის."}
{"text": "We eagerly accept what the merchants of misery and the global African Studies safari professoriat and their aid-addled, autonomy-fearing African minions in government, universities and civil society tell us regarding how nature has been to stinting towards Africa when it comes to the distribution of water resources in the world.\tმხურვალედ ვიზიარებთ,რასაც სიღარიბით მოვაჭრეები, მსოფლიოს აფრიკის შემსწავლელი საფარის მკვლევარები და მათი მხარდამჭერები ავტონომიის მოშიში აფრიკელი მინიონები მთვარობაში,უნივერსიტეტებსა და სამოქალაქო საზოგადოებაში გვუბნებიან თუ როგორი მწირია აფრიკის ბუნება მსოფლიოში წყლის რესურსების წარმოების თვალსაზრისით."}
{"text": "We are content to run our cities and rural dwellings alike on boreholes.\tჩვენ კმაყოფილები ვართ ჩვენი ქალაქებსა და სოფლების საცხოვრებლების ჭაბურღილებზე ყოფნით."}
{"text": "How does one run metropolises on boreholes and wells?\tმაგრამ როგორ უნდა ვმართოთ მეტროპოლისებს ჭაბურღილებსა და ჭებზე?"}
{"text": "Does Africa have a food crisis?\tაფრიკას საკვების კრიზისი აქვს?"}
{"text": "Again, the answer is no.\tპასუხი კვლავ არის - არა."}
{"text": "It is yet another knowledge crisis regarding Africa's agricultural resources, what and where they are, and how they can be best managed to make Africans live more lives that are worth living.\tეს არის კიდევ ერთი ცოდნის დეფიციტი აფრიკის სასოფლო-სამეურნეო რესურსებზე რა სახის რესურსი გვაქვს და სად, და როგორ შეიძლება მათი უკეთესად გამოყენება, ისე რომ აფრიკლებმა,რომლებიც ამას იმსახურებენ უფრო დიდხანს იცოცხლონ."}
{"text": "Otherwise, how does one explain the fact that geography puts the source of the River Nile in Ethiopia, and its people cannot have water for their lives?\tსხვაგვარად, როგორ აიხსნება ფაქტი, რომ ბუნება ეთიოპიაში მდინარე ნილოსის შენაკადს ათავსებს და მის მოქალაქეებს სიცოცხლისთვის საჭირო წყალი ვერ მიეწოდება?"}
{"text": "And the same geography puts California in the desert, but it is a breadbasket.\tიმავე ბუნება კალიფორნიას უდაბოში ათავსებს, მაგრამ ის რეგიონის ბეღელს წარმოადგენს."}
{"text": "The difference, obviously, is not geography.\tცხადია, განსხვავება გეოგრაფიულ მდებარეობაში არ არის."}
{"text": "It is knowledge.\tგანსხვავება ცოდნაშია."}
{"text": "Colorado's aquifers grow California's pistachios.\tკოლორადოს მიწისქვეშა წყლები კალიფორნიაში ფისტებს ზრდის."}
{"text": "Why can't Libya's aquifers grow sorghum in northern Nigeria?\tრატომ არ შეიძლება მიწისქვეშა წყლებმა ჩრდილოეთ ნიგერიაში სორგო მოგვაყვანინოს?"}
{"text": "Why does Nigeria not aspire to feed the world, not just itself?\tრატომ არ ისწრაფის ნიგერია, რომ მსოფლიო და არამხოლოდ საკუთარი თავი გამოკვებოს?"}
{"text": "If Africa's land is so poor, as we are often told, why are outsiders, from the United Arab Emirates all the way to South Korea, buying up vast acreages of our land, to grow food, no less, to feed their people in lands that are truly more geographically stinting?\tთუკი აფრიკის ნიადაგი ისეთი მწირია, როგორც ხშირად გვეუბნებიან, რატომ არის, რომ უცხოელები არაბეთის გაერთიანებული საემიროებიდან მოყოლებული სამხრეთ კორეამდე ჩვენი მიწის უზარმაზარ ფართობებს ყიდულობენ არც მეტი, არც ნაკლები, მოსავლის მისაღებად და, თავიანთი, უნაყოფო მიწებზე დასახლებული ხალხის გამოსაკვებად?"}
{"text": "The new landowners are not planning to import new topsoil to make their African acquisitions more arable.\tმიწების ახალ მფლობელები არ გეგმავენ ნიადაგის ახალი ფენის შემოტანას, თავიანთი აფრიკული შენაძენის უფრო მეტად დასამუშავებლად"}
{"text": "Again, a singular instance of knowledge deficiency.\t-კიდევ ერთი მაგალითი ჩვენი ცოდნის დეფიციტის."}
{"text": "In the 19th century, our predecessors, just years removed from the ravages of slavery and the slave trade, were exploring the Niger and Congo Rivers with a view to turning Africa's resources to the advantage of its people and to the rest of humanity, and their 20th-century successors were dreaming of harnessing the powers of the River Congo to light up the whole continent.\tმეცხრამეტე საუკუნეში, ჩვენი წინაპრები, რომლებიც სულ რამდენიმე წლის გათავისუფლებულნი იყვნენ მონობისა და მონებით ვაჭრობის უღლიდან, მდინარე ნიგერსა და კონგოს იკვლევდნენ რათა აფრიკის რესურსები თავისი ხალხისა და დანარჩენი კაცობრიობის სასარგებლოდ გამოეყენებინათ. მათი მემკვიდრეები მეოცე საუკუნეში ოცნებობდნენ,რომ მდინარე კონგოს ენერგია მთელი კონტინენტის გასანათებლად გამოეყენებინათ."}
{"text": "Now only buccaneer capitalists from Europe are scheming of doing the same, but for exports to Europe and South Africa.\tახლა კი, მხოლოდ ევროპელი მეკობრე კაპიტალისტები გეგმავენ, იმავე გააკეთონ ევროპასა და სამხრეთ აფრიკაში ექსპორტისთვის."}
{"text": "And they are even suggesting that Congolese may not benefit from this scheme, because, according to them, Congolese communities are too small to make providing them with electricity a viable concern.\tდა ისინი იმასაც კი ვარაუდობენ, რომ კონგოელები ვერ ისარგებლებენ ამ პროექტით, ვინაიდან, მათ შეხედულებით, კონგოური დასახლებები ძალიან მცირე ზომისაა რომ მათი ელექტროენერგიით მომარაგება რეალური საზრუნავი გახდეს."}
{"text": "The solution?\tგამოსავალი?"}
{"text": "Africa must become a knowledge society, a defining characteristic of the modern age.\tაფრიკა ცოდნის საზოგადოება უნდა გახდეს, ეს თანამედროვე ეპოქისთვის დამახასიათებელი მოცემულობაა."}
{"text": "We neither are, nor are we on the path to becoming, a knowledge society.\tჩვენ არ წარმოვადგენთ ცოდნის საზოგადოებას და ამ გზას არც კი ვადგავართ."}
{"text": "Things have not always been this way when it comes to knowledge production and Africa.\tთუმცა, ყოველთვის ამგვარად არ ყოფილა. როდესაც საქმე ცოდნის შქმნასა და აფრიკას ეხება."}
{"text": "In antiquity, the world went to Africa for intellectual enrichment.\tანტიკურ ხანაში მსოფლიო აფრიკაში ინტელექტუალური განვითარებისთვის ჩადიოდა."}
{"text": "There were celebrated centers of learning, attracting questers from all parts of the then-known world, seeking knowledge about that world.\tაქ იყო ცნობილი განათლების ცენტრები, რომლებიც მკვლევარებს მსოფლიოს იმჟამად ცნობილი ყველა კუთხიდან იზიდავდნენ, რომლებიც ამ სამყაროს ნაწილს შეისწავლიდნენ."}
{"text": "What happened then has implications for our present.\tხოლო რაც შემდგომში მოხდა, ჩვენს აწმყოზეც იქონია გავლენა."}
{"text": "For example, how Roman Africa managed the relationship between settlers and natives between the second and fourth centuries of our era might have something to teach us when it comes to confronting not-too-dissimilar problems at the present time.\tმაგალითად, თუ როგორ დაარეგულირა ურთიერთობა რომაული ხანის აფრიკამ დამპყრობლებსა და ადგილობრივ მოსახლეობას შორის, ჩვენი წელთაღრიცხვით მეორე-მეოთხე საუკუნეებში. შეიძლება რაიმე გვასწავლოს როდესაც საქმე დღევანდელ და არც ისე განსხვავებული პრობლემების კონფრონტაციას ეხება."}
{"text": "But how many classics departments do we have in our universities?\tმაგრამ რამდენი ანტიკის შემსწავლელი ფაკულტეტი გვაქვს ჩვენს უნივერსიტეტებში?"}
{"text": "Because we do not invest in knowledge, people come to Africa now not as a place of intellectual enrichment, but as a place where they sate their thirst for exotica.\tიმის გამო, რომ ცოდნაში ინვესტიციას არ ვდებთ, ხალხი ახლა აფრიკაში არა როგორც ინტელექტუალური განვითარების ადგილას ჩამოდის, არამედ როგორც ადგილას, სადაც ეგზოტიკის წყურვილს იკმაყოფილებენ."}
{"text": "Yet for the last half-millennium, Africa has been hemorrhaging and exporting knowledge to the rest of the world.\tჯერ კიდევ ბოლო ათასწლეულის მეორე ნახევარში აფრიკა სისხლად იღვრებოდა და ცოდნა დანარჩენ მსოფლიოში გაქონდა"}
{"text": "Regardless of the popular description of it as a trade in bodies, the European trans-Atlantic slave trade and slavery was one of the most radical and longest programs of African brains export in history.\tმიუხედავად იმისა, რომ ევროპულ ტრანს- ატლანტიკურ მონებით ვაჭრობასა და მონობას სხეულებით ვაჭრობას უწოდებდნენ, ეს ისტორიის მანძილზე აფრიკული ტვინების ექსპორტის ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური და ხანგრძლივი პროექტი იყო."}
{"text": "American slave owners may have pretended that Africans were mere brutes, beasts of burden, almost as inert and dumb as other farm implements they classified them with in their ledgers.\tამერიკელ მონათმფლობელებს, შესაძლოა, თავს ისე მოქონდათ თითქოს აფრიკელები უბრალო ველურები, საჭაპნე პირუტყვი იყვნენ, თითქმის ისეთივე ინერტული და უჭკუო, როგორც ფერმის სხვა ინვენტარი, რომლებთან ერთადაც საბუღალტრო წიგნებში აჯგუფებდნენ."}
{"text": "And that's what they did.\tასეც იქცეოდნენ."}
{"text": "The enslaved Africans, on the other hand, knew their were embodiments of knowledge.\tდამონებული აფრიკელები, მეორეს მხრივ, აცნობიერებდნენ, რომ ისინი ცოდნას ხორცს ასხამდნენ."}
{"text": "They were smiths, they were poets, they were political counselors, they were princes and princesses, they were mythologists, they were herbologists, they were chefs.\tისინი იყვნენ მჭედლები, პოეტები, პოლიტიკური მრჩევლები, პრინცები და პრინცესები, მითოლოგები, ჰერბოლოგები, მზარეულები..."}
{"text": "The list is endless.\tეს სია უსასრულოა."}
{"text": "They, to take a single example, brought the knowledge of rice cultivation to the American South.\tთუნდაც ერთი მაგალითი რომ ავიღოთ, მათ ბრინჯის მოყვანის ცოდნა ამერიკის სამხრეთში წამოიღეს."}
{"text": "They created some of the most original civilizational elements for which the United States is now celebrated.\tმათ ცივილიზაციის ისეთი თვითმყოფადი ელემენტები შექმნეს, რომლითაც დღეს შეერთებული შტატები თავს იწონებს."}
{"text": "They deployed their knowledge, for the most part, without compensation.\tმათ თავისი ცოდნის უმეტესი ნაწილი ყოველგვარი კომპენსაციის გარეშე გაანაწილეს."}
{"text": "For the last half-millennium, beginning with the slave trade, Africa has been exporting brains while simultaneously breaking the chains of knowledge transmission on the continent itself, with dire consequences for the systems of knowledge production in Africa.\tბოლო ათასწლეულის მეორე ნახევარში, რომელიც მონათა ვაჭრობით დაიწყო, აფრიკას მოაზროვნე ადამიანები ტოვებდნენ. ამავდროულად, თავად კონტინენტზე ცოდნის გადაცემის ჯაჭვი წყდებოდა, რამაც აფრიკაში ცოდნის წარმოების სისტემას მძიმე შედეგები მოუტანა."}
{"text": "Successive generations are cut off from the intellectual production of their predecessors.\tწარმატებული თაობები თავიანთი წინაპრების ინტელექტუალურ შემოქმედებას მოკვეთეს"}
{"text": "We keep producing for external markets while beggaring our own internal needs.\tჩვენ გარე ბაზრისთვის წარმოებას ვაგრძლებეთ და, ამავდროულად, ჩვენი შიდა საჭიროებებისთვის ვმათხოვრობთ."}
{"text": "At present, much of the best knowledge about Africa is neither produced nor housed there, even when it is produced by Africans.\tდღევანდელი მდგომარეობით, აფრიკის შესახებ მეცნიერების უმეტესი და საუკეთესო ნაწილი აფრიკაში არც იქმნება და არც ინახება . მაშინაც კი,როდესაც ის აფრიკელების მიერ არის შექმნილი."}
{"text": "Because we are dominated by immediate needs and relevant solutions when it comes to what we should know, we are happy to hand over to others the responsibility to produce knowledge, including knowledge about, of and for us, and to do so far away from us.\tრადგანაც უშუალო მოთხოვნილები და შესაბამისი გადაწყვეტილებები გვმართავენ როდესაც საქმე ჩვენი ცოდნის არეალს ეხება, სხვებს სიხარულით ვაკისრებთ ცოდნის შექმის პასუხისმგებლობას ჩვენს შესახებ და ჩვენთვის განკუთვნილი ცოდნის ჩათვლით და ჩვენგან შორს ვქმნით."}
{"text": "We are ever eager to consume knowledge and have but a mere portion of it without any anxiety about ownership and location.\tყოველთვის ვისწრაფვით ცოდნა გამოვიყენოთ და მისი თუნდაც უბრალო წილი გვქონდეს მფლობელობასა და ადგილმდებარეობაზე წუხილის გარეშე."}
{"text": "African universities are now all too content to have e-connections with libraries elsewhere, having given up ambitions on building libraries to which the world would come for intellectual edification.\tაფრიკული უნივერსიტეტები, დღესდღეობით, მეტისმეტად კმაყოფილები არიან სხვა ბიბლიოთეკებთან ელექტრონული კავშირებით და არ გააჩნიათ ამბიცია, შექმნან ბიბლიოთეკები რომლისთვისაც მსოფლიოდან ინტელექტუალური განვითარებისთვის ჩამოვიდოდნენ."}
{"text": "Control over who decides what should be stocked on our shelves and how access to collections should be determined are made to rest on our trust in our partners' good faith that they will not abandon us down the road.\tკონტროლი მათზე, ვინც წყვეტს, რა უნდა ეწყოს ჩვენს თაროებზე და როგორ უნდა განისაზღვროს კოლექციებთან წვდომის პირობები ჩვენი პარტნიორების კეთილსინდისიერებაზე არის დამოკიდებული, ჩვენ კი იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ ისინი შუა გზაზე არ მიგვატოვებენ."}
{"text": "This must change.\tეს უნდა შეიცვალოს."}
{"text": "Africa must become a place of knowledge again.\tაფრიკა კვლავ ცოდნის ადგილი უნდა გახდეს."}
{"text": "Knowledge production actually expands the economy.\tცოდნის წარმოება ეკონომიკას ნამდვილად გაზრდის."}
{"text": "Take archaeological digs, for instance, and their impact on tourism.\tავიღოთ, მაგალითად, არქეოლოგიური გათხრები და მათი ზეგავლენა ტურიზმზე."}
{"text": "Our desires to unearth our antiquity, especially those remote times of which we have no written records, requires investment in archaeology and related disciplines, e.g., paleoanthropology.\tჩვენი სურვილი მზის სინათლე იხილოს ჩვენმა სიძველეებმა, განსაკუთრებით, იმ პერიოდის რელიქვიებმა, რომლის შესახებ ხელნაწერებიც არ არსებობს, საჭიროებს არქეოლოგიასა და მის მონათესავე დისციპლინებში ინვესტირებას. მაგალითად, პალეოანთროპოლოგიაში."}
{"text": "Yet, although it is our past we seek to know, by sheer serendipity, archaeology may shed light on the global human experience and yield economic payoffs that were no part of the original reasons for digging.\tთუმცაღა წარსულს სუფთა ინტუიციით ვიძიებთ. არქეოლოგიას, შეუძლია, ნათელი მოჰფინოს კაცობრიობის გამოცდილებას, იყოს ეკონომიკურად მომგებიანი, რაც გათხრების თავდაპირველ მიზეზებში არ მოიაზრება."}
{"text": "We must find a way to make knowledge and its production sexy and rewarding; rewarding, not in the crass sense of moneymaking but in terms of making it worthwhile to indulge in the pursuit of knowledge, support the existence of knowledge-producing groups and intellectuals, ensuring that the continent becomes the immediate locus of knowledge production, distribution and consumption, and that instead of having its depositories beyond Africa's boundaries, people once more come from the rest of the world, even if in virtual space, to learn from us.\tუნდა ვიპოვნოთ გზა ცოდნა და მისი შედეგი მიმზიდველი და ღირებული გავხადოთ ღირებულში არ იგულისხმება, მაინცდამაინც, ფინანსური შემოსავლის მიღება. მას უნდა ქონდეს ხარისხი და უნარი, ცოდნის ასპარეზზე გამოვიდეს ცოდნის შემქმნელი ჯგუფებისა და ინტელექტუალების არსებობას მხარი დაუჭიროს უზრუნველყოს, რომ კონტინენტი ცოდნის წარმოების, გავრცელებისა და გამოყენების კერა გახდება. და რომ აფრიკელებს საზღვრებს გარეთ ცოდნის დეპოზიტარები კი არ ეყოლებათ, არამედ პირიქით, ხალხი კვლავ გვესტუმრება დანარჩენი მსოფლიოდან, თუნდაც ვირტუალური სივრცის მეშვეობით, რათა ჩვენგან ისწავლონ ."}
{"text": "All this we do as custodians on behalf of common humanity.\tამ ყველაფერს კაცობრიობის ინტერესებიდან გამომდინარე ვაკეთებთ."}
{"text": "Creating a knowledge society in Africa, for me, would be one way to celebrate and simultaneously enhance diversity by infinitely enriching it with material and additional artifacts -- artifacts that we furnish by our strivings in the knowledge field.\tაფრიკაში ცოდნის საზოგადოების შექმნა, ჩემთვის, იქნება, ერთის მხრივ, ბრწყინვალე მოვლენა. ამავდროულად, ცოდნის სპექტრი გაიზრდება და გამდიდრდება უკიდეგანოდ მრავალფეროვანი მასალითა და ახალი არტეფაქტებით. არტეფაქტებით, რომლებსაც ცოდნის ასპარეზზე ჩვენი მიზანსწრაფვით წარვადგენთ."}
{"text": "Thank you very much.\tმადლობას მოგახსენებთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When I was President of the American Psychological Association, they tried to media-train me.\tროდესაც ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაციის პრეზიდენტი ვიყავი, ვსწავლობდი მასმედიასთან ურთიერთობას,"}
{"text": "And an encounter I had with CNN summarizes what I'm going to be talking about today, which is the eleventh reason to be optimistic.\tჩემი ერთ-ერთი გამოსვლა CNN-ზე, კარგად აღწერს დღევანდელ თემას - ოპტიმიზმის მე-11 მიზეზს."}
{"text": "The editor of Discover told us 10 of them; I'm going to give you the eleventh.\tჟურნალ „Discover“-ის რედაქტორმა 10 დაასახელა, ხოლო მე მოგიყვებით მე-11 მიზეზის შესახებ."}
{"text": "So they came to me, CNN, and they said, \"Professor Seligman -- would you tell us about the state of psychology today?\tმოკლედ, CNN-ის თანამშრომლებმა მკითხეს: „პროფესორო სელიგმან, შეგიძლიათ მოგვითხროთ თანამედროვე ფსიქოლოგიის შესახებ?"}
{"text": "We'd like to interview you about that.\"\tინტერვიუ გვინდოდა თქვენგან“."}
{"text": "And I said, \"Great.\"\t„შესანიშნავია“ ვუპასუხე მე."}
{"text": "And she said, \"But this is CNN, so you only get a sound bite.\"\t„ეს CNN-ია, ამიტომ გთხოვთ რამდენიმე სიტყვით გვიპასუხოთ“."}
{"text": "I said, \"Well, how many words do I get?\"\t„რამდენია, ეს რამდენიმე სიტყვა?“- ვიკითხე."}
{"text": "And she said, \"Well, one.\"\t„ერთი“ - მიპასუხა მან."}
{"text": "(Laughter) And the cameras rolled, and she said, \"Professor Seligman, what is the state of psychology today?\"\t(სიცილი) ჩაირთო კამერები და ის მეკითხება: „პროფესორო სელიგმან, როგორია თანამედროვე ფსიქოლოგიის მდგომარეობა?“"}
{"text": "\"Good.\"\t„კარგი“"}
{"text": "(Laughter) \"Cut! Cut. That won't do.\t(სიცილი) „გამორთეთ კამერები! ასე არ გამოვა."}
{"text": "We'd really better give you a longer sound bite.\"\tალბათ აჯობებს უფრო მეტი დრო მოგცეთ“."}
{"text": "\"How many words do I get this time?\"\t„ახლა რამდენი სიტყვის თქმა შემეძლება?“ - „ვფიქრობ, ასე ორის.\""}
{"text": "(Laughter) \"Doctor Seligman, what is the state of psychology today?\"\t„დოქტორო სელიგმან, როგორია თანამედროვე ფსიქოლოგიის მდგომარეობა?“"}
{"text": "\"Not good.\"\t„არაა კარგი“"}
{"text": "(Laughter) \"Look, Doctor Seligman, we can see you're really not comfortable in this medium.\t(სიცილი) „დოქტორო სელიგმან, როგორც ჩანს თავს ვერ გრძნობთ კომფორტულად ასეთ ფორმატში,"}
{"text": "We'd better give you a real sound bite.\tამიტომ სჯობს მეტი დრო მოგცეთ -"}
{"text": "This time you can have three words.\tამჯერად თქვენ შეგიძლიათ სამი სიტყვა თქვათ\""}
{"text": "Professor Seligman, what is the state of psychology today?\"\t„პროფესორო სელიგმან, როგორია თანამედროვე ფსიქოლოგიის მდგომარეობა?“"}
{"text": "\"Not good enough.\"\t„არაა საკმარისად კარგი“."}
{"text": "That's what I'm going to be talking about.\tაი, ამის შესახებ მინდა მოგითხროთ."}
{"text": "I want to say why psychology was good, why it was not good, and how it may become, in the next 10 years, good enough.\tმინდა გიამბოთ, თუ რატომ იყო ფსიქოლოგიის მდგომარეობა კარგი და ცუდი და როგორ შეიძლება უახლოესი 10 წლის განმავლობაში გახდეს საკმარისად კარგი."}
{"text": "And by parallel summary, I want to say the same thing about technology, about entertainment and design, because I think the issues are very similar.\tპარალელურად, იგივე ითქმის ტექნოლოგიის, გართობისა და დიზაინის შესახებ. იმიტომ რომ ეს საკითხები ჰგავს ერთმანეთს."}
{"text": "So, why was psychology good?\tმაშ ასე, რატომ იყო ფსიქოლოგია კარგ მდგომარეობაში?"}
{"text": "Well, for more than 60 years, psychology worked within the disease model.\t60 წელზე მეტია ფსიქოლოგია მუშაობს პათოლოგიებზე."}
{"text": "Ten years ago, when I was on an airplane and I introduced myself to my seatmate, and told them what I did, they'd move away from me, because, quite rightly, they were saying psychology is about finding what's wrong with you.\t10 წლის წინ, თვითმფრინავით ვმგზავრობდი, როდესაც მეზობელ სავარძელში მჯდომ მგზავრს ვუყვებოდი, თუ რას ვსაქმიანობდი, ის ჩემგან მოშორებით გადაჯდა. ალბათ სრულიად სამართლიანად ვარაუდობდა, რომ ფსიქოლოგიის მიზანია ფსიქიკური გადახრების მკურნალობა, როგორც გადაცემაში „ვინაა შიზოფრენიკი?“"}
{"text": "And now, when I tell people what I do, they move toward me.\tროდესაც დღეს ვყვები რითიც ვარ დაკავებული, ცდილობენ ახლოს გადმოჯდნენ ჩემთან."}
{"text": "What was good about psychology -- about the $30 billion investment NIMH made, about working in the disease model, about what you mean by psychology -- is that, 60 years ago, none of the disorders were treatable; it was entirely smoke and mirrors.\tფსიქოლოგიის მდგომარეობა იმით იყო კარგი, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტის (NIMH) 30 მლრდ დოლარის ინვესტიციის წყალობით, პათოლოგიებზე კონცენტრირების წყალობთ, ასევე იმის წყალობით, რომ ფსიქიკურ დაავადებათაგან, რომლებიც 60 წლის წინ არ იკურნებოდა - იყო მხოლოდ მკურნალობის შამანური მეთოდი,"}
{"text": "And now, 14 of the disorders are treatable, two of them actually curable.\tდღეს 14 ძირითადი პათოლოგია იკურნება. მათ შორის 2 სრულიად იკურნება."}
{"text": "And the other thing that happened is that a science developed, a science of mental illness.\tშემდეგი მნიშვნელოვანი მიღწევა იყო მეცნიერების განვითარება, ფსიქიკურ დაავადებათა მეცნიერების -"}
{"text": "We found out we could take fuzzy concepts like depression, alcoholism, and measure them with rigor; that we could create a classification of the mental illnesses; that we could understand the causality of the mental illnesses.\tრომ ისეთი ბუნდოვანი ცნებები, როგორიც არის დეპრესია და ალკოჰოლიზმი, ექვემდებარება მკაცრ გაზომვას; რომ შესაძლებელია ფსიქიკურ დაავადებათა კლასიფიცირება; შესაძლებელია მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დადგენა ფსიქიკურ აშლილობებს შორის;"}
{"text": "We could look across time at the same people -- people, for example, who were genetically vulnerable to schizophrenia -- and ask what the contribution of mothering, of genetics are, and we could isolate third variables by doing experiments on the mental illnesses.\tრომ შესაძლებელია დავაკვირდეთ პაციენტებს ხანგრძლივი დროის მანძილზე - მაგალითად, გენეტიკურ მიდრეკილებას შიზოფრენიისკენ, - და გამოვიკვლიოთ გარემოცვისა და გენეტიკის გავლენა, და ფსიქიკურ დაავადებებზე ექსპერიმენტების ჩატარებით შევძელით გარეშე ფაქტორების იზოლირება."}
{"text": "And best of all, we were able, in the last 50 years, to invent drug treatments and psychological treatments.\tყველაზე დიდი მიღწევა 50 წლის განმავლობაში, არის მედიკამენტური და ფსიქოლოგიური მკურნალობის დანერგვა."}
{"text": "And then we were able to test them rigorously, in random-assignment, placebo-controlled designs, throw out the things that didn't work, keep the things that actively did.\tმკაცრი ტესტირების რეჟიმში, საკონტროლო ჯგუფებზე დაკვირვებით შესაძლებელი გახდა მკურნალობის არაეფექტური მეთოდების ამოღება და ეფექტური მეთოდების დატოვება."}
{"text": "The conclusion of that is, psychology and psychiatry of the last 60 years can actually claim that we can make miserable people less miserable.\tაქედან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ბოლო 60 წლის მანძილზე ფსიქოლოგია და ფსიქიატრია უბედურ ადამიანს, ხდის ნაკლებად უბედურს."}
{"text": "And I think that's terrific.\tმე ვთვლი, რომ ეს შესანიშნავია და ვამაყობ ამით."}
{"text": "But what was not good, the consequences of that, were three things.\tმაგრამ ამ მდგომარეობას მოჰყვა, სამი ცუდი შედეგი:"}
{"text": "The first was moral; that psychologists and psychiatrists became victimologists, pathologizers; that our view of human nature was that if you were in trouble, bricks fell on you.\tპირველი - მორალური პრობლემა, რომ ფსიქოლოგები და ფსიქიატრები გახდნენ ვიქტიმოლოგები და პათოლოგისტები, ადამიანის ბუნება გაიგებოდა ისე, თითქოს პრობლემებს თავში აგურის დაცემა იწვევს"}
{"text": "And we forgot that people made choices and decisions.\tდაგვავიწყდა, რომ ხალხი აკეთებს არჩევანს და იღებს გადაწყვეტილებას"}
{"text": "We forgot responsibility.\tჩვენ დაგვავიწყდა პასუხისმგებლობა."}
{"text": "That was the first cost.\tეს იყო პირველი საფასური."}
{"text": "The second cost was that we forgot about you people.\tმეორე საფასური - დაგვავიწყდა ისეთი ხალხი, როგორიც თქვენ ხართ, შევეშვით იმაზე ფიქრს,"}
{"text": "We forgot about improving normal lives.\tთუ როგორ გავაუმჯობესოთ ნორმალური ხალხის ცხოვრება,"}
{"text": "We forgot about a mission to make relatively untroubled people happier, more fulfilled, more productive.\tროგორ გავხადოთ შედარებით უპრობლემო ხალხის ცხოვრება უფრო ბედნიერი, უფრო სრულყოფილი, უფრო პროდუქტიული. „გენიალური“ და „ნიჭიერი“ გახდა ცუდი სიტყვები."}
{"text": "No one works on that.\tარავინ არ მუშაობს ამაზე."}
{"text": "And the third problem about the disease model is, in our rush to do something about people in trouble, in our rush to do something about repairing damage, it never occurred to us to develop interventions to make people happier -- positive interventions.\tმესამე პრობლემა პათოლოგიებზე კონცენტრირებისა, არის ის, რომ მცდელობებში დავხმარებოდით პრობლემების მქონე ადამიანს, ვთვლიდით, რომ აუცილებელია მხოლოდ დარღვევების აღდგენა, და აზრადაც არ მოგვსვლია ზემოქმედება მოგვეხდინა ადამიანზე - მისთვის ბედნიერების მინიჭების მიზნით, ვგულისხმობ პოზიტიურ ზემოქმედებას."}
{"text": "So that was not good.\tაი, რა არ იყო კარგად ფსიქოლოგიაში."}
{"text": "And so that's what led people like Nancy Etcoff, Dan Gilbert, Mike Csikszentmihalyi and myself to work in something I call, \"positive psychology,\" which has three aims.\tამ პრობლემებმა განაპირობა ის, რომ ნენსი ეტკოფი, დენ გილბერტი, მაიკ ჩიკსენთმიჰაი და მეც, ვმუშაობთ იმაზე, რასაც დავარქვი „პოზიტიური ფსიქოლოგია“. პოზიტიური ფსიქოლოგია ისახავს სამ მიზანს:"}
{"text": "The first is that psychology should be just as concerned with human strength as it is with weakness.\tპირველი არის ის, რომ ადამიანის გონებრივი სიძლიერე ისევე უნდა აინტერესებდეს ფსიქოლოგიას, როგორც მისი გონებრივი სისუსტე,"}
{"text": "It should be just as concerned with building strength as with repairing damage.\tზრუნავდეს ძლიერი მხარეების განვითარებაზე ისევე, როგორც სისუსტეების გამოსწორებაზე."}
{"text": "It should be interested in the best things in life.\tდაინტერესდეს ცხოვრების საუკეთესო მხარეებით."}
{"text": "And it should be just as concerned with making the lives of normal people fulfilling, and with genius, with nurturing high talent.\tდა შეეცადოს გახადოს ნორმალური ადამიანის ცხოვრება უფრო სრულყოფილი - ხელი შეუწყოს მისი გენიალურობის გამოვლენას, სტიმული მისცეს ბუნებრივი ნიჭის გამოვლენას."}
{"text": "So in the last 10 years and the hope for the future, we've seen the beginnings of a science of positive psychology, a science of what makes life worth living.\tუკანასკნელი 10 წლის გამოცდილებაზე დაყრდნობით და მომავლის იმედით, ჩვენ ვხდებით პოზიტიური ფსიქოლოგიის დაბადების მოწმენი მეცნიერება იმის შესახებ, რისთვისაც ღირს სიცოცხლე."}
{"text": "It turns out that we can measure different forms of happiness.\tროგორც აღმოჩნდა, ბედნიერების სხვადასხვა ფორმები ექვემდებარება გაზომვას."}
{"text": "And any of you, for free, can go to that website -- [www.authentichappiness.org] and take the entire panoply of tests of happiness.\tნებისმიერ თქვენგანს შეუძლია შევიდეს ეკრანზე ნაჩვენებ საიტზე და უფასოდ გაიაროს ბედნიერებასთან დაკავშირებული ტესტების კრებული."}
{"text": "You can ask, how do you stack up for positive emotion, for meaning, for flow, against literally tens of thousands of other people?\tშეადაროთ ვის უფრო მეტი პოზიტიური ემოცია გაქვთ, ვინ უფრო გააზრებულად ცხოვრობთ, რამდენად გიტაცებთ საყვარელი საქმე, შეძლებთ შეედაროთ ათეულობით ათას ადამიანს."}
{"text": "We created the opposite of the diagnostic manual of the insanities: a classification of the strengths and virtues that looks at the sex ratio, how they're defined, how to diagnose them, what builds them and what gets in their way.\tჩვენ შევქმენით ერთგვარი შეშლილობის საპირისპირო დიაგნოსტიკური სახელმძღვანელო, ძლიერი და ღირსეული თვისებების კლასიფიკაცია სქესთან დამოკიდებულების გათვალისწინებით, როგორ განვსაზღვროთ და დავუსვათ დიაგნოზი, რა უწყობს, ან უშლის ხელს ამ თვისებების განვითარებას."}
{"text": "We found that we could discover the causation of the positive states, the relationship between left hemispheric activity and right hemispheric activity, as a cause of happiness.\tჩვენ შევძელით დაგვედგინა მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი პოზიტიურ მდგომარეობებს შორის, რომ თავის ტვინის მარცხენა და მარჯვენა ნახევარსფეროებს შორის ურთიერთქმედება იწვევს ბედნიერებას."}
{"text": "I've spent my life working on extremely miserable people, and I've asked the question: How do extremely miserable people differ from the rest of you?\tმე მთელი ცხოვრება ვმუშაობდი კლინიკურად უბედურ ადამიანებთან და გამიჩნდა შეკითხვა, რით განსხვავდება ძალიან უბედური ხალხი დანარჩენებისგან?"}
{"text": "And starting about six years ago, we asked about extremely happy people.\tდაახლოებით 6 წლის წინ, ეს შეკითხვა დავსვით ძალიან ბედნიერ ხალხთან მიმართებაში -"}
{"text": "How do they differ from the rest of us?\tრით განსხვავდებიან ისინი ჩვენგან?"}
{"text": "It turns out there's one way, very surprising -- they're not more religious, they're not in better shape, they don't have more money, they're not better looking, they don't have more good events and fewer bad events.\tმათ განასხვავებს ერთი მხარე, - ეს არ უკავშირდება რელიგიას, ჯანმრთელობას, სიმდიდრეს, სილამაზეს... არც იმას, რომ მათ ცხოვრებაში მეტი წარმატებაა ვიდრე წარუმატებლობა"}
{"text": "The one way in which they differ: they're extremely social.\tერთადერთი რაც ასეთ ადამიანს განასხვავებს - ისინი ძალიან კომუნიკაბელურები არიან."}
{"text": "They don't sit in seminars on Saturday morning.\tისინი არ დადიან სემინარებზე შაბათ დილით."}
{"text": "(Laughter) They don't spend time alone.\t(სიცილი) ისინი არ ხარჯავენ დროს მარტოობაში."}
{"text": "Each of them is in a romantic relationship and each has a rich repertoire of friends.\tყველა მათგანს აქვს რომანტიკული ურთიერთობა, და ჰყავს დიდი და მრავალფეროვანი სამეგობრო წრე."}
{"text": "But watch out here -- this is merely correlational data, not causal, and it's about happiness in the first, \"Hollywood\" sense, I'm going to talk about, happiness of ebullience and giggling and good cheer.\tმაგრამ ეს მხოლოდ კორელაციაა და არა მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი და გულისხმობს პირველ რიგში ე.წ. ჰოლივუდურ ბედნიერებას, სავსეს სიხარულითა და კარგი ხასიათით."}
{"text": "And I'm going to suggest to you that's not nearly enough, in just a moment.\tსულ რამდენიმე წუთში გაჩვენებთ თუ რატომ არ არის ეს საკმარისი. აღმოჩნდა, რომ ადამიანზე ზემოქმედებას აქვს მრავალსაუკუნოვანი ისტორია,"}
{"text": "We found we could begin to look at interventions over the centuries, from the Buddha to Tony Robbins.\tბუდადან ტონი რობინსამდე (მოტივ. სპიკერი)"}
{"text": "About 120 interventions have been proposed that allegedly make people happy.\tშევიმუშავეთ ზემოქმედების დაახლოებით 120 მეთოდი, რომელთა საშუალებით შესაძლებელია ადამიანი გავაბედნიეროთ."}
{"text": "And we find that we've been able to manualize many of them, and we actually carry out random-assignment efficacy and effectiveness studies.\tჩვენ შევძელით, ბევრი მათგანის სახელმძღვანელოში გაერთიანება და შემთხვევითი შერჩევით, ჩავატარეთ ეფექტურობის და ეფექტიანობის დადგენის კვლევები"}
{"text": "That is, which ones actually make people lastingly happier?\tკონკრეტულად თუ როგორ ზემოქმედებას მიჰყავს ადამიანი სტაბილურ ბედნიერებამდე?"}
{"text": "In a couple of minutes, I'll tell you about some of those results.\tშედეგების შესახებ რამდენიმე წუთში მოგიყვებით,"}
{"text": "But the upshot of this is that the mission I want psychology to have, in addition to its mission of curing the mentally ill, and in addition to its mission of making miserable people less miserable, is, can psychology actually make people happier?\tმაგრამ მთავარია, რომ ფსიქიკურ დაავადებათა განკურნების მისიასთან ერთად, მინდა ფსიქოლოგია ემსახურებოდეს ახალ მისიას, ანუ არა მარტო - უბედურ ადამიანებს ხდიდეს ნაკლებად უბედურს, არამედ შესაძლებელია თუ არა ფსიქოლოგია ადამიანს ხდიდეს ჭეშმარიტად ბედნიერს?"}
{"text": "And to ask that question -- \"happy\" is not a word I use very much -- we've had to break it down into what I think is askable about \"happy.\"\tეს კითხვა რომ დავსვათ, (სიტყვა ბედნიერებას ხშირად არ ვიყენებ), გავშალოთ ის და მოვახდინოთ კითხვის გონივრული ფორმულირება."}
{"text": "And I believe there are three different -- I call them \"different\" because different interventions build them, it's possible to have one rather than the other -- three different happy lives.\tვთვლი, რომ არსებობს სამი სახის განსხვავებული ბედნიერი ცხოვრება. „განსხვავებულს“ ვახსენებ იმიტომ, რომ ისინი საჭიროებენ ზემოქმედების სხვადასხვა ფორმას, შესაძლოა გქონდეთ ამ ცხოვრებიდან ერთ-ერთი რომ იყოთ ბედნიერი. მაშ, 3 სხვადასხვა სახის ბედნიერი ცხოვრება:"}
{"text": "The first happy life is the pleasant life.\tპირველი - ესაა იცხოვრო სიამოვნებისთვის,"}
{"text": "This is a life in which you have as much positive emotion as you possibly can, and the skills to amplify it.\tიცხოვრო მაქსიმალური პოზიტიური ემოციებით აღსავსე ცხოვრებით და იცოდე ამ ემოციების გაძლიერების ხერხები."}
{"text": "The second is a life of engagement: a life in your work, your parenting, your love, your leisure; time stops for you.\tმეორე - ესაა საყვარელი საქმით გატაცება სამუშაო, ბავშვების აღზრდა, სიყვარული, დასვენება, როდესაც შენთვის დრო ჩერდება."}
{"text": "That's what Aristotle was talking about.\tსწორედ ამაზე საუბრობდა არისტოტელე."}
{"text": "And third, the meaningful life.\tდა მესამე - ესაა იცხოვრო გააზრებულად."}
{"text": "I want to say a little bit about each of those lives and what we know about them.\tცოტ-ცოტას მოგიყვებით სამივე სახის ბედნიერი ცხოვრების შესახებ."}
{"text": "The first life is the pleasant life, and it's simply, as best we can find it, it's having as many of the pleasures as you can, as much positive emotion as you can, and learning the skills -- savoring, mindfulness -- that amplify them, that stretch them over time and space.\tპირველი სახე - სიამოვნებისთვის ცხოვრება, ძალიან მარტივია, „სიამოვნებების“ მაქსიმალური რაოდენობა, პოზიტიური ემოციების მაქსიმალური მოცულობა, პლიუს ამ ემოციების დროსა და სივრცეში გახანგრძლივების უნარი სიამოვნებისგან მაქსიმალური ეფექტის მიღებით."}
{"text": "But the pleasant life has three drawbacks, and it's why positive psychology is not happy-ology, and why it doesn't end here.\tმაგრამ ასეთ ცხოვრებას აქვს სამი ნაკლი, იმიტომ, რომ პოზიტიური ფსიქოლოგია მეტია ვიდრე მეცნიერება სიამოვნების შესახებ:"}
{"text": "The first drawback is, it turns out the pleasant life, your experience of positive emotion, is about 50 percent heritable, and, in fact, not very modifiable.\tპირველი ნაკლი - სიამოვნებისა არის ის, რომ პოზიტიური ემოციებისთვის ცხოვრება მემკვიდრეობით გადაეცემა და ასეთი ადამიანების 50%-ს არც თუ ისე ძლიერად სურს ცხოვრების წესის შეცვლა."}
{"text": "So the different tricks that Matthieu and I and others know about increasing the amount of positive emotion in your life are 15 to 20 percent tricks, getting more of it.\tამიტომ იმ მეთოდთა 15-20%-ის მიზანი, რასაც ვიყენებთ მე, მეთიუ რიკარდი და სხვები, არის ასეთი ადამიანის ცხოვრებაში უკვე არსებული პოზიტიური ემოციების რაოდენობის გაზრდა."}
{"text": "Second is that positive emotion habituates.\tმეორე ნაკლი - არის ის, რომ პოზიტიურ ემოციებს სწრაფად ეჩვევი, როგორც ნაყინს:"}
{"text": "It's all like French vanilla ice cream: the first taste is 100 percent; by the time you're down to the sixth taste, it's gone.\tპირველი ნაყინის დაგემოვნებით იღებ 100 პროცენტიან სიამოვნებას, მაგრამ მეექვსე ნაყინის შემდეგ მისი გემო მთლიანად იკარგება."}
{"text": "And, as I said, it's not particularly malleable.\tმესამე ნაკლი - როგორც აღვნიშნე, ადამიანი ძნელად იცვლის ასეთი ცხოვრების წესს."}
{"text": "And this leads to the second life.\tამას გადავყავართ ბედნიერი ცხოვრების მეორე ფორმაზე."}
{"text": "I have to tell you about my friend Len, to talk about why positive psychology is more than positive emotion, more than building pleasure.\tმოგიყვებით ჩემი მეგობრის, ლენ-ის შესახებ, რათა გაჩვენოთ, თუ რატომ არის პოზიტიური ფსიქოლოგია უფრო მეტი, ვიდრე მეცნიერება სიამოვნების შესახებ."}
{"text": "In two of the three great arenas of life, by the time Len was 30, Len was enormously successful.\t30 წლის ასაკში ლენმა შეძლო ამ სამიდან ორ მნიშვნელოვან სფეროში წარმატების მიღწევა. პირველი სფერო - სამსახური:"}
{"text": "By the time he was 20, he was an options trader.\t20 წლის ასაკში, ის ვაჭრობდა ბირჟაზე, ხოლო"}
{"text": "By the time he was 25, he was a multimillionaire and the head of an options trading company.\t25 წლის ასაკში, ის გახდა მულტიმილიონერი და სავაჭრო კომპანიის ხელმძღვანელი."}
{"text": "Second, in play, he's a national champion bridge player.\tმეორე სფერო - გართობა: ლენი არის ქვეყნის ჩემპიონი ბრიჯის თამაშში."}
{"text": "But in the third great arena of life, love, Len is an abysmal failure.\tმესამე უმნიშვნელოვანესი სფერო - სიყვარული ლენი ამ სფეროში უიმედოდ წარუმატებელია."}
{"text": "And the reason he was, was that Len is a cold fish.\tსაქმე იმაშია, რომ ლენი არის გულქვა"}
{"text": "(Laughter) Len is an introvert.\t(სიცილი) ლენი არის ინტროვერტი."}
{"text": "American women said to Len, when he dated them, \"You're no fun. You don't have positive emotion. Get lost.\"\tპაემანზე ამერიკელი ქალები ლენს ეუბნებიან: „შენთან მოვიწყინე, არავითარი პოზიტიური ემოცია, დაიკარგე“."}
{"text": "And Len was wealthy enough to be able to afford a Park Avenue psychoanalyst, who for five years tried to find the sexual trauma that had somehow locked positive emotion inside of him.\tლენს აქვს საშუალება ფსიქოლოგისთვის „პარკ ავენიუდან“ (ძვირიანი ფსიქოლოგები) ლენი 5 წლის განმავლობაში ცდილობდა მოეძებნა „სექსუალური ტრავმა“, რომელმაც თოთქოსდა დაბლოკა მისი პოზიტიური ემოციები."}
{"text": "But it turned out there wasn't any sexual trauma.\tმაგრამ როგორც გაირკვა არავითარი „სექსუალური ტრავმა“ არ არის „დამნაშავე“."}
{"text": "It turned out that -- Len grew up in Long Island and he played football and watched football, and played bridge.\tაღმოჩნდა, რომ... ლენი იზრდებოდა ლონგ-აილენდში, თამაშობდა ამერიკულ ფეხბურთს, უყვარდა ფეხბურთის ყურება, ბრიჯის თამაში..."}
{"text": "Len is in the bottom five percent of what we call positive affectivities.\tაღმოჩნდა, რომ ე.წ. პოზიტიური მგრძნობელობის დიაგრამაზე ლენი უკანასკნელ 5%-შია."}
{"text": "The question is: Is Len unhappy?\tისმის კითხვა, არის თუ არა ლენი უბედური?"}
{"text": "And I want to say, not.\tმინდა გითხრათ, რომ არა."}
{"text": "Contrary to what psychology told us about the bottom 50 percent of the human race in positive affectivity, I think Len is one of the happiest people I know.\tფსიქოლოგია ამტკიცებს - თუ ადამიანი პოზიტ. მგრძნობ. დიაგრამაზე 50%-ზე დაბლა იმყოფება, ის არ არის ბედნიერი. მიუხედავად ამისა, მე ვთვლი, რომ ლენი ერთ-ერთი ყველაზე ბედნიერი ადამიანია ჩემს ნაცნობებში."}
{"text": "He's not consigned to the hell of unhappiness, and that's because Len, like most of you, is enormously capable of flow.\tის დარდით არ იტანჯება რადგან მას, როგორც დამსწრეთა უმრავლესობას, შეუძლია გატაცებული იყოს საყვარელი საქმიანობით."}
{"text": "When he walks onto the floor of the American Exchange at 9:30 in the morning, time stops for him.\tდილის 9:30 საათზე, როგორც კი შედის „AMEX“-ის ბირჟის მოედანზე, მისთვის დრო ჩერდება ვაჭრობის დასრულებამდე."}
{"text": "When the first card is played till 10 days later, when the tournament is over, time stops for Len.\tპირველი ბარათის გაცემის მომენტიდან 10 დღიანი ტურნირის დასრულებამდე, ლენისთვის დრო ჩერდება."}
{"text": "And this is indeed what Mike Csikszentmihalyi has been talking about, about flow.\tსწორედ ამის შესახებ საუბრობდა მაიკ ჩიკსენთმიჰაი, ესაა „დინება“ (Flow). ეს სიამოვნება, ჩვეულებრივი სიამოვნებისგან განსხვავდება ერთი ძირითადი პარამეტრით -"}
{"text": "And it's distinct from pleasure in a very important way: pleasure has raw feel -- you know it's happening; it's thought and feeling.\tჩეულებრივი „სიამოვნების“ მიღების დროს ადამიანი აცნობიერებს და შეიგრძნობს მას,"}
{"text": "But what Mike told you yesterday -- during flow ...\tმაგრამ, როგორც გუშინ მაიკმა თქვა, „დინების“ დროს უგრძნობები ხდებით."}
{"text": "You're one with the music.\tთქვენ ერთიანდებით მუსიკასთან."}
{"text": "Time stops.\tთითქოს თქვენთვის დრო ჩერდება,"}
{"text": "You have intense concentration.\tმთლიანად კონცენტრირებული ხართ საქმეზე."}
{"text": "And this is indeed the characteristic of what we think of as the good life.\tძირითადად, სწორედ ეს არის კარგი ცხოვრების დამახასითებელი ნიშანი."}
{"text": "And we think there's a recipe for it, and it's knowing what your highest strengths are -- again, there's a valid test of what your five highest strengths are -- and then re-crafting your life to use them as much as you possibly can.\tვთვლით, რომ ცხოვრების ასეთი წესის მისაღწევად არსებობს „რეცეპტი“. დაადგინოთ თქვენი ძლიერი მხარეები - ამისათვის არსებობს საიმედო ტესტი, რომელიც დაგეხმარებათ თქვენი 5 ყველაზე ძლიერი მხარის დადგენაში. ამის შემდეგ ცხოვრების ორგანიზება ისე, რომ მაქსიმალურად გამოიყენოთ ძლიერი მხარეები:"}
{"text": "Re-crafting your work, your love, your play, your friendship, your parenting.\tსამსახურში, სიყვარულში, „ჰობი“-ში, მეგობრობაში, ბავშვების აღზრდაში."}
{"text": "Just one example.\tმოვიყვან ერთ მაგალითს."}
{"text": "One person I worked with was a bagger at Genuardi's.\tჩემი კლიენტებიდან ერთ-ერთი მუშაობდა სუპერმარკეტში შემფუთავდ."}
{"text": "Hated the job.\tის ვერ იტანდა თავის სამუშაოს"}
{"text": "She's working her way through college.\tდა მუშაობდა სწავლის საფასურისთვის."}
{"text": "Her highest strength was social intelligence.\tმისი ყველაზე ძლიერი მხარე იყო კომუნიკაციის უნარი,"}
{"text": "So she re-crafted bagging to make the encounter with her the social highlight of every customer's day.\tამიტომ ისეთი ორგანიზება გაუკეთა შეფუთვის პროცესს, რომ მასთან შეხვედრა კლიენტის დღის აღსანიშნავი მოვლენა ყოფილიყო"}
{"text": "Now, obviously she failed.\tრა თქმა უნდა ზოგჯერ ეს არ გამოსდიოდა,"}
{"text": "But what she did was to take her highest strengths, and re-craft work to use them as much as possible.\tმაგრამ მისი მცდელობა ორიენტირებული იყო თავისი ძლიერი მხარის მაქსიმალურ გამოყენებაზე არსებული ყველა საშუალებით."}
{"text": "What you get out of that is not smiley-ness.\tამის შედეგად შეიძლება ვერ გახდეთ ღიმილიანი,"}
{"text": "You don't look like Debbie Reynolds.\tდები რეინოლდსის (ვარსკვლავი) გარეგნობით,"}
{"text": "You don't giggle a lot.\tმაგრამ თქვენ შეძლებთ იყოთ მოცული თქვენი სამუშაოთი."}
{"text": "What you get is more absorption.\tესაა ამ მეთოდის არსი."}
{"text": "So, that's the second path.\tანუ, პირველი არის პოზიტიური ემოციები და ძლიერი მხარეების დადგენა, ხოლო"}
{"text": "The first path, positive emotion; the second path is eudaemonian flow; and the third path is meaning.\tმეორე არის იყოთ სამსახურით გატაცებული, თქვენს ძლიერ მხარეებზე კონცენტრირებით. მესამე არის გააზრებული ცხოვრება."}
{"text": "This is the most venerable of the happinesses, traditionally.\tტრადიციულად, ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი რამეა ბედნიერებისთვის."}
{"text": "And meaning, in this view, consists of -- very parallel to eudaemonia -- it consists of knowing what your highest strengths are, and using them to belong to and in the service of something larger than you are.\tგააზრებულ ცხოვრებაში იგულისხმება საკუთარი ძლიერი მხარეების გაცნობიერება ისე, რომ მათი გამოყენებით ვემსახუროთ რაღაც იმაზე დიდ საქმეს, ვიდრე ჩვენ თვითონ ვართ დღეს."}
{"text": "I mentioned that for all three kinds of lives -- the pleasant life, the good life, the meaningful life -- people are now hard at work on the question: Are there things that lastingly change those lives?\tმე ვახსენე, რომ ბედნიერი ცხოვრების სამივე წესში - სიამოვნებისთვის ცხოვრება, საქმით გატაცება და გააზრებული ცხოვრება, ხალხს აინტერესებს პასუხი ერთ კითხვაზე - არსებობს თუ არა რაიმე სტიმული, რომ ვიცხოვროთ ყოველთვის ბედნიერად?"}
{"text": "And the answer seems to be yes.\tჩვენი პასუხი არის დიახ. გიჩვენებთ რამოდენიმე მაგალითს ამ თემაზე."}
{"text": "It's being done in a rigorous manner.\tკვლევა ემყარება მკაცრ სამეცნიერო საფუძველს."}
{"text": "It's being done in the same way that we test drugs to see what really works.\tმეთოდები იგივეა, რაც წამლის ეფექტიანობის დადგებისას."}
{"text": "So we do random-assignment, placebo-controlled, long-term studies of different interventions.\tშემთხვევითი შერჩევით, პლაცებო კონტროლირებადი ხანგრძლივვადიანი კვლევები სხვადასხვა ზემოქმედებისთვის."}
{"text": "Just to sample the kind of interventions that we find have an effect: when we teach people about the pleasant life, how to have more pleasure in your life, one of your assignments is to take the mindfulness skills, the savoring skills, and you're assigned to design a beautiful day.\tმოვიყვან ზემოქმედების მაგალითებს, რომლებსაც რაღაც ეფექტი აღმოაჩნდა. სიამოვნებისთვის ცხოვრების სწავლებისას, როცა გასწავლით თუ როგორ უნდა მიიღოთ ცხოვრებისგან მაქსიმალური სიამოვნება, ერთ-ერთი ამოცანაა ემოციებზე კონცენტრირების სიამოვნების ზრდის უნარის განვითარება. თქვენი დავალებაა დაგეგმოთ ერთი იდეალური დღე, -"}
{"text": "Next Saturday, set a day aside, design yourself a beautiful day, and use savoring and mindfulness to enhance those pleasures.\tმომავალ შაბათს, გამოყავით დღე, თქვენთვის იდეალური დღის დასაგეგმად ამავე დროს შეეცადეთ მიიღოთ მაქსიმალური სიამოვნება ამ დღისაგან."}
{"text": "And we can show in that way that the pleasant life is enhanced.\tდადასტურებულია, რომ ასეთი მეთოდით შევძლებთ მაქსიმალურად სასიამოვნო ეფექტის მიღებას."}
{"text": "Gratitude visit.\tმეორე დავალება - „ვიზიტი მადლიერებისთვის“."}
{"text": "I want you all to do this with me now, if you would.\tგთხოვთ ეს ტესტი ახლავე გაიაროთ."}
{"text": "Close your eyes.\tდახუჭეთ თვალები."}
{"text": "I'd like you to remember someone who did something enormously important that changed your life in a good direction, and who you never properly thanked.\tგაიხსენეთ ადამიანი, რომელმაც რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი გააკეთა თქვენთვის, რის შემდეგაც თქვენი ცხოვრება საუკეთესო მიმართულებით შეიცვალა, თუმცა, ამ ადამიანისთვის მადლობა არასდროს გითქვამთ."}
{"text": "The person has to be alive.\tრა თქმა უნდა, ამოირჩიეთ ცოცხალ ადამიანთა შორის."}
{"text": "Now, OK, you can open your eyes.\tახლა გაახილეთ თვალები."}
{"text": "I hope all of you have such a person.\tიმედი მაქვს ყველას ვიღაც გაგვახსენდა."}
{"text": "Your assignment, when you're learning the gratitude visit, is to write a 300-word testimonial to that person, call them on the phone in Phoenix, ask if you can visit, don't tell them why.\tდავალება „ვიზიტი მადლიერებისთვის“ გულისხმობს იმას, რომ მას დაუწეროთ სამადლობელი წერილი დაახლოებით 300 სიტყვის მოცულობით, დაურეკოთ მას, და უთხრათ, რომ მისი ნახვა გსურთ, მაგრამ მიზეზი არ უთხრათ... დგახართ მის კართან და კითხულობთ მადლიერების წერილს."}
{"text": "Show up at their door, you read the testimonial -- everyone weeps when this happens.\tროგორც წესი, ასეთ დროს არავის არ შეუძლია სიხარულის ცრემლების შეკავება."}
{"text": "And what happens is, when we test people one week later, a month later, three months later, they're both happier and less depressed.\tერთი კვირის, ერთი თვის ან სამი თვის შემდეგ ჩატარებული ტესტები გვიჩვენებს, რომ მონაწილეები გაცილებით ბედნიერები არიან და იშვიათად უფუჭდებათ ხასიათი."}
{"text": "Another example is a strengths date, in which we get couples to identify their highest strengths on the strengths test, and then to design an evening in which they both use their strengths.\tშემდეგი მაგალითია „პაემანი ძლიერ მხარეებთან“. ვთხოვთ წყვილებს ტესტებით დაადგინონ თავიანთი ძლიერი მხარეები, ხოლო შემდეგ, საღამო დაგეგმონ და გაატარონ ისე, რომ ორივე ამჟღავნებდეს თავის ძლიერ მხარეებს."}
{"text": "We find this is a strengthener of relationships.\tდადგინდა, ეს მეთოდი ურთიერთობას ამყარებს და ძალიან სახალისოა."}
{"text": "And fun versus philanthropy.\tდა ბოლოს, ქველმოქმედება გართობის ნაცვლად."}
{"text": "It's so heartening to be in a group like this, in which so many of you have turned your lives to philanthropy.\tაქ (TED-ზე) ყოფნა, იმ ხალხთან, რომლებიც ეწევიან ქველმოქმედებას, ძალიან შთამაგონებელია."}
{"text": "Well, my undergraduates and the people I work with haven't discovered this, so we actually have people do something altruistic and do something fun, and contrast it.\tჩემმა სტუდენტებმა და თანამშრომლებმა, ჯერ ვერ აღმოაჩინეს ეს მხარე ამიტომ ჩვენ ვურჩევთ მათ, რომ ჯერ გააკეთონ რაღაც სხვის სასარგებლოდ, ხოლო შემდეგ გააკეთონ რაღაც თავის გასართობად და შემდეგ შეადარონ."}
{"text": "And what you find is when you do something fun, it has a square wave walk set.\tაღმოჩნდა, რომ როდესაც თქვენ რამეს აკეთებთ გასართობად, სიამოვნება ისევე მალე მიდის, როგორც მოდის."}
{"text": "When you do something philanthropic to help another person, it lasts and it lasts.\tხოლო უანგარო ქველმოქმედებისგან მიღებული სიამოვნება გრძელდება და გრძელდება."}
{"text": "So those are examples of positive interventions.\tასეთია პოზიტიური ზემოქმედების მაგალითები."}
{"text": "So the next to last thing I want to say is: we're interested in how much life satisfaction people have.\tბოლო თემა, რაზედაც მინდა ვისაუბროთ, არის თუ რამდენად კმაყოფილია ხალხი საკუთარი ცხოვრებით."}
{"text": "This is really what you're about.\tჩვენი მიზანია ადამიანები მიისწრაფვოდნენ ბედნიერი ცხოვრების სამივე მიმართულებით."}
{"text": "And we ask the question as a function of the three different lives, how much life satisfaction do you get?\tამ სამი მიმართულებიდან რამდენად კმაყოფილები ვართ? (სლაიდი: სრულყოფილი VS ცარიელი ცხოვრება)"}
{"text": "So we ask -- and we've done this in 15 replications, involving thousands of people: To what extent does the pursuit of pleasure, the pursuit of positive emotion, the pleasant life, the pursuit of engagement, time stopping for you, and the pursuit of meaning contribute to life satisfaction?\tჩავატარეთ ათასობით ადამიანის 15-ჯერადი გამოკითხვა იმის თაობაზე თუ რა გავლენა აქვს ადამიანის ცხოვრებით კმაყოფილებაზე, სწრაფვას სიამოვნებისთვის ცხოვრებასა და პოზიტიური ემოციების მიღებისკენ; სწრაფვას საყვარელი საქმიანობით გატაცებისკენ, როდესაც დრო ჩერდება; სწრაფვას გააზრებული ცხოვრებისკენ."}
{"text": "And our results surprised us; they were backward of what we thought.\tჩვენდა გასაკვირად, მივიღეთ ასეთი შედეგები: სიამოვნებისთვის ცხოვრებისკენ სწრაფვით"}
{"text": "It turns out the pursuit of pleasure has almost no contribution to life satisfaction.\tპრაქტიკულად, ადამიანი ვერ ხდება ცხოვრებით კმაყოფილი."}
{"text": "The pursuit of meaning is the strongest.\tყველაზე დადებითი გავლენა აქვს გააზრებულ ცხოვრებას."}
{"text": "The pursuit of engagement is also very strong.\tასევე ძალიან დადებითად მოქმედებს საყვარელი საქმიანობით გატაცება (დინება - Flow)."}
{"text": "Where pleasure matters is if you have both engagement and you have meaning, then pleasure's the whipped cream and the cherry.\tროდესაც ცხოვრობთ გააზრებულად და თან გატაცებული საყვარელი საქმით(დინების დროს) ასეთ დროს სიამოვნებას მოაქვს კმაყოფილება, რომელიც გადაიქცევა გემრიელ დესერტად."}
{"text": "Which is to say, the full life -- the sum is greater than the parts, if you've got all three.\tეს არის სავსე ცხოვრებას, როცა სამივე მიმართულების დაჯამებით ვიღებთ მაქსიმუმს და პირიქით, თუ არცერთი მიმართულებით არ მივისწრაფვით,"}
{"text": "Conversely, if you have none of the three, the empty life, the sum is less than the parts.\tცხოვრება ცარიელია. ჯამი ნაკლებია ნაწილებზე."}
{"text": "And what we're asking now is: Does the very same relationship -- physical health, morbidity, how long you live and productivity -- follow the same relationship?\tსაინტერესოა, თუ არსებობს მსგავსი კავშირი ჯანმრთელობას, ავადმყოფობას, სიცოცხლის ხანგრძლივობასა და პროდუქტიულობას შორის? შეიძლება საკითხი ასე დაისვას -"}
{"text": "That is, in a corporation, is productivity a function of positive emotion, engagement and meaning?\tდამოკიებულია თუ არა შრომის პროდუქტიულობა პოზიტიურ ემოციებზე, საყვარელი საქმით გატაცებასა"}
{"text": "Is health a function of positive engagement, of pleasure, and of meaning in life?\tდა გააზრებულ ცხოვრებაზე? დამოკიდებულია თუ არა ჯანმრთელობა იგივეზე?"}
{"text": "And there is reason to think the answer to both of those may well be yes.\tარსებობს საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ პასუხი ორივე შეკითხვაზე არის „დიახ“."}
{"text": "So, Chris said that the last speaker had a chance to try to integrate what he heard, and so this was amazing for me.\tკრის ანდერსონმა თქვა - ბოლო სპიკერს (TED-ზე) აქვს შანსი შეაჯამოს ყველა ლექცია. დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ამ ყველაფერმა, ადრე არ გამოვსულვარ ასეთ კონფერენციაზე,"}
{"text": "I've never seen speakers stretch beyond themselves so much, which was one of the remarkable things.\tარ მინახავს ერთად ამდენი სპიკერი, რომლებიც ცდილობენ გვაჩვენონ შესაძლებელიც და შეუძლებელიც, რაც თავის მხრივ შესანიშნავი რამეა."}
{"text": "But I found that the problems of psychology seemed to be parallel to the problems of technology, entertainment and design in the following way: we all know that technology, entertainment and design have been and can be used for destructive purposes.\tამავე დროს, მე აღმოვაჩინე, რომ ფსიქოლოგიის პრობლემები გარკვეულწილად ძალიან ჰგავს ტექნოლოგიის, გართობის და დიზაინის სფეროს პრობლემებს. ყველამ ვიცით, რომ ტექნოლოგიაც, გართობაც და დიზაინიც გამოყენებული ყოფილა და შესაძლოა გამოყენებული იქნას,"}
{"text": "We also know that technology, entertainment and design can be used to relieve misery.\tდესტრუქციული მიზნებით. ისევე როგორც ტანჯვის შემსუბუქებისთვის,"}
{"text": "And by the way, the distinction between relieving misery and building happiness is extremely important.\tსხვათა შორის, სხვაობა ტანჯვის შემსუბუქებასა და ბედნიერი ცხოვრების აწყობას შორის, ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I thought, when I first became a therapist 30 years ago, that if I was good enough to make someone not depressed, not anxious, not angry, that I'd make them happy.\tროდესაც 30 წლის წინ პირველად დავკავდი თერაპიით, ვთვლიდი, რომ თუ ადამიანს განვკურნავდი დეპრესიისაგან, მღელვარებისაგან, გაღიზიანებისაგან, მე მას გავხდიდი ბედნიერს."}
{"text": "And I never found that; I found the best you could ever do was to get to zero; that they were empty.\tთუმცა ასე არ გამოდიოდა. საუკეთესო შედეგი მისი ნეიტრალურ მდგომარეობამდე მიყვანა იყო, მაგრამ მისი ცხოვრება იყო ცარიელი."}
{"text": "And it turns out the skills of happiness, the skills of the pleasant life, the skills of engagement, the skills of meaning, are different from the skills of relieving misery.\tასე რომ, ბედნიერი ცხოვრება: სიამოვნებისთვის ცხოვრების, საყვარელი საქმით გატაცებისა და გააზრებული ცხოვრების უნარები, როგორც აღმოჩნდა, ძალიან განსხვავდება ტანჯვის შემსუბუქების უნარებისგან."}
{"text": "And so, the parallel thing holds with technology, entertainment and design, I believe.\tანალოგიურად ხდება ტექნოლოგიის, გართობისა და დიზაინის სფეროებში."}
{"text": "That is, it is possible for these three drivers of our world to increase happiness, to increase positive emotion.\tდღევანდელი მსოფლიოს სწორედ ამ მამოძრავებელ სფეროებს შეუძლიათ გაზარდონ ბედნიერების დონე და პოზიტიური ემოციები თუ გამოვიყენებთ მათ"}
{"text": "And that's typically how they've been used.\tიმ მიზნით, როგორც ჩვეულებრივ ვიყენებთ."}
{"text": "But once you fractionate happiness the way I do -- not just positive emotion, that's not nearly enough -- there's flow in life, and there's meaning in life.\tმაგრამ, თუ ბედნიერება არაა დამყარებული აღნიშნულ კომპონენტებზე, მარტო პოზიტიური ემოციები არაა საკმარისი სრულყოფილ ცხოვრებისთვის. აუცილებელია საყვარელი საქმით გატაცება და გააზრებული ცხოვრება."}
{"text": "As Laura Lee told us, design and, I believe, entertainment and technology, can be used to increase meaning engagement in life as well.\tლაურა ლიმ (მომღერალი და კომპოზიტორი) თქვა, დიზაინი (და მე დავამატებდი გართობა და ტექნოლოგია), შესაძლოა გამოყენებულ იქნას საყვარელი საქმიანობით გატაცების გაძლიერებისათვის."}
{"text": "So in conclusion, the eleventh reason for optimism, in addition to the space elevator, is that I think with technology, entertainment and design, we can actually increase the amount of tonnage of human happiness on the planet.\tოპტიმიზმის მე-11 მიზეზის დასასრულს, მინდა აღვნიშნო, რომ ტექნოლოგიის, გართობისა და დიზაინის დახმარებით, ჩემი აზრით, ჩვენ შევძლებთ ადამიანური ბედნიერების გაზრდას პლანეტაზე."}
{"text": "And if technology can, in the next decade or two, increase the pleasant life, the good life and the meaningful life, it will be good enough.\tთუ მომდევნო 10-20 წელი, ტექნოლოგია ხელს შეუწყობს პოზიტიური ემოციების მიღებას, საყვარელი საქმით გატაცებასა და გააზრებულ ცხოვრებას, ეს საკმარისად კარგია."}
{"text": "If entertainment can be diverted to also increase positive emotion, meaning eudaemonia, it will be good enough.\tთუ გართობის სფერო მიმართული იქნება პოზიტიური ემოციების გაზრდაზე, საყვარელი საქმიანობით გატაცებასა და გააზრებულ ცხოვრებაზე, ესეც ძალიან კარგია."}
{"text": "And if design can increase positive emotion, eudaemonia, and flow and meaning, what we're all doing together will become good enough.\tთუ დიზაინიც ასევე მიმართული იქნება პოზიტიური ემოციების გაზრდაზე, საყვარელი საქმიანობით გატაცებასა და გააზრებულ ცხოვრებაზე, მაშინ ყველაფერი, რასაც მომავალში ერთად გავაკეთებთ, იქნება შესანიშნავი."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I can't think of anyone who just has one interest in life, and that's all they want to do for the rest of their life.\tმე არ შემიძლია წარმოვიდგინო ვინმე, ვისაც მხოლოდ ერთი ინტერესი აქვს ცხოვრებაში და ეს ყველაფერი მათ სურდეთ მთელი დანარჩენი ცხოვრება"}
{"text": "[The Way We Work] Around 15 percent of American workers don't have traditional full-time jobs.\t[როგორ ვმუშაობთ ჩვენ] ამერიკელი მუშაკების დაახლოებით 15 პროცენტს არ აქვს ტრადიციული, სრულგანაკვეთიანი სამსახური"}
{"text": "They're half-time, part-time, contract workers or temps.\tისინი არიან ნახევარ განაკვეთზე, ხელშეკრულებით ან დროებით დასაქმებულები."}
{"text": "The term \"side hustle\" just seems to fit with this ethos where people are putting together a few different things to make a living.\tტერმინი \"Side Hustle\" როგორც ჩანს, ზუსტად შეესაბამება ამ ემოციას სადაც ხალხი აერთიანებს რამდენიმე სხვადასხვა რამეს, რათა გამოიმუშავონ საცხოვრებელი თანხა."}
{"text": "The word \"side hustle\" has its roots in popular African American newspapers.\tსიტყვა \"Side Hustle,,-ს აქვს ფესვები პოპულარული აფრიკულ-ამერიკული გაზეთიდან."}
{"text": "In the 1920s, these papers used the word \"hustle\" to refer to some kind of scam.\t1920-იან წლებში გაზეთები იყენებდნენ სიტყვა ,,Hustle\"-ს რომ მიეთითებინათ რაიმე სახის პროცედურა."}
{"text": "By the 1950s, they were using \"side hustle\" to refer to legitimate work, too.\t1950-იან წლებში ისინი იყენებდნენ ,,Side Hustle\" რათა მიეთითებინათ ლეგიტიმურ სამუშაოზეც."}
{"text": "A side hustle is a little different than a second job.\t\"Side Hustle\" არის პატარა განსხვავების მქონე მეორე სამუშაოსგან."}
{"text": "A second job is about necessity.\tმეორე სამუშაო არის აუცილებლობის შესახებ."}
{"text": "While a side hustle can certainly bring in extra income, it's a little more aspirational.\tმიუხედავად იმისა, რომ \"Side Hustle\" ნამდვილად მოიტანს დამატებით შემოსავალს, ეს ცოტათი ასპირაციონალურია."}
{"text": "Side hustle captures a certain kind of scrappy, entrepreneurial spirit.\t\"Side Hustle\" იღებს გარკვეული სახის ნაწყვეტ, სამეწარმეო სულისკვეთებას."}
{"text": "I've interviewed more than 100 women of color on Side Hustle Pro who started successful side hustles.\tმე გამოვკითხე 100-ზე მეტი ფერადკანიანი ქალი \"Side Hustle Pro\"-ზე რომლებმაც დაიწყეს წარმატებული დამატებითი საქმიანობა"}
{"text": "Nailah Ellis-Brown started Ellis Island Tea out of her trunk.\tნაილა ელის-ბრაუნმა დაიწყო Ellis Island Tea-ს წარმოება,"}
{"text": "Arsha Jones started her famous Capital City Co Mambo Sauce with one product and a PayPal link.\tარშა ჯონესმა დაიწყო მისი ცნობილი Capital City Co Mambo Sause ერთი პროდუქტით და PayPal-ის ლინკით."}
{"text": "All these women are running side hustles.\tყველა ეს ქალი უძღვება დამატებით საქმიანობას"}
{"text": "What exactly does this tell us?\tზუსტად რას გვეუბნება ეს?"}
{"text": "First, that people are seeing opportunity within their communities.\tპირველ რიგში, ხალხი ხედავს შესაძლებლობას თავიანთ საზოგადოებაში."}
{"text": "The goal here isn't necessarily to be the next Coca-Cola or Google.\tმათი მიზანი არ არის Coca-Cola-ს ან Google-ს გაუთანაბრდნენ"}
{"text": "Scale is great, but there's also beauty in a successful business that's built for a specific audience.\tმასშტაბი დიდია, მაგრამ არსებობს სილამაზეც წარმატებულ ბიზნესში ეს იქმნება კონკრეტული აუდიტორიისთვის."}
{"text": "Second, people are increasingly interested in being their own boss.\tმეორეს მხრივ, ხალხი უფრო დაინტერესებულია, რომ იყვნენ საკუთარი თავის უფროსი."}
{"text": "Being your own boss takes discipline.\tსაკუთარი თავის უფროსობა საჭიროებს დისციპლინას"}
{"text": "Self-made millionaires tend to have one big trait in common: they make decisions, hold themselves accountable and push through in the face of challenges.\tადამიანებს, რომლებიც თვითონ გახდნენ მილიონერები, ერთი საერთო თვისება აქვთ: ისინი გადაწყვეტილებებს იღებენ, თავს ანგარიშვალდებულად თვლიან და წინ მიიწევენ გამოწვევებთან დაპირისპირებით"}
{"text": "A side hustle is a great way to try out being your own boss and see if you have those skills before fully stepping out on your own.\tდამატებითი საქმიანობა არის კარგი გზა სცადო, რომ იყო საკუთარი თავის ბოსი და ნახოთ, თუ ეს უნარები გაქვთ სანამ საქმეს სრულიად დაანებებთ თავს."}
{"text": "Third, people are multipassionate.\tმესამე, ხალხი სხვადასხვანაირია"}
{"text": "I want to stress that not every side hustle is started because someone hates their job.\tმინდა აღვნიშნო, რომ ყველა დამატებითი საქმიანობა არ იწყება იმის გამო, რომ ვინმეს სძულს თავისი საქმე."}
{"text": "Many are started simply because people are interested in lots of different things.\tბევრმა უბრალოდ დაიწყო ხალხის დაინტერესებიდან გამომდინარე ბევრი სხვადასხვა რამით."}
{"text": "Lisa Price, who started a hair and beauty company, Carol's Daughter, was working in television production when she started side-hustling.\tლიზა პრაისი, რომელმაც დააარსა თმის მოვლისა და სილამაზის კომპანია, Carol's Daughter, მუშაობდა სატელევიზიო წარმოებაში როდესაც მან დაიწყო დამატებითი საქმიანობა"}
{"text": "She says she actually loved her job.\tიგი ამბობს, რომ მას ნამდვილად უყვარდა თავისი საქმე."}
{"text": "It was the fact that she came home every day feeling good that led her to start experimenting with making fragrances and hair oils in her kitchen.\tფაქტია, სახლში დაბრუნებისას ყოველთვის კარგად გრძნობდა თავს რამაც მას ექსპერიმენტი წამოაწყებინა სუნამოების და თმის ზეთების თავის სამზარეულოში შექმნით."}
{"text": "We're always being taught that we're supposed to know what we want to do when we grow up.\tჩვენ ყოველთვის გვასწავლიან, რომ უნდა ვიცოდეთ, რას გავაკეთებთ, როდესაც გავიზრდებით."}
{"text": "But when you're multipassionate, you want to dip and dabble in those different things.\tმაგრამ როდესაც თქვენ მრავალი ინტერესი გაქვთ, გინდათ, გადაეშვათ და ჩაიძიროთ ამ განსხვავებულ საქმეებში."}
{"text": "It doesn't mean that you're not committed to your job, it just means that you have other outlets that bring you joy.\tეს არ ნიშნავს, რომ თქვენ არ ხართ თქვენი სამუშაოს ერთგული, ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ გაქვთ სხვა საშუალებებიც, რომლებიც სიხარულს გგვრით."}
{"text": "And that brings me to the final thing the side hustle revolution shows us: people want to make a bet on themselves.\tეს მოგვიტანს საბოლოო შედეგს, რასაც დამატებითი საქმიანობის რევოლუცია გვიჩვენებს: ადამიანები საკუთარ თავს ეყრდნობიან."}
{"text": "Side hustles are appealing because it's easier to take that chance when you have some kind of income coming in.\tდამატებითი საქმიანობა მიმზიდველია იმიტომ, რომ უფრო იოლია, შანსი გამოიყენო მაშინ როცა გაქვთ რაიმე სახის შემოსავალი."}
{"text": "Even if a side hustle doesn't take off, it's still an investment in yourself.\tმაშინაც კი, თუ დამატებითი საქმე არ გამოვა, ის მაინც არის საკუთარ თავში ჩადებული ინვესტიცია."}
{"text": "Forty-one percent of millennials who have a side hustle say they've shared this information with their employers.\tორმოცდაერთი პროცენტი მილიონერებისა, რომლებიც დამატებით საქმიანობენ, ამბობენ, რომ მათ გაუზიარეს ეს ინფორმაცია თავიანთ დაქირავებულ თანამშრომლებს."}
{"text": "They're not worried about their managers reacting negatively.\tისინი არ წუხან, რომ მათი მენეჯერები უარყოფითად რეაგირებენ."}
{"text": "They recognize all the learning and growth that comes with running a side hustle.\tისინი აღიარებენ სწავლასა და განვითარებას რომელიც დამატებით საქმიანობას მოაქვს."}
{"text": "Everyone is looking to feel fulfilled.\tყველას სურს, იყოს რეალიზებული"}
{"text": "Thirty-eight percent of baby boomers feel some kind of regret about their career.\tდემოგრაფიული აფეთქების პერიოდის ადამიანების ოცდათვრამეტი პროცენტი ნანობს კარიერულ არჩევანს."}
{"text": "No one wants that.\tარავის არ სურს ეს."}
{"text": "The truth is that there are many different ways to find happiness through what we do.\tსიმართლე ის არის, რომ არსებობს ბედნიერების პოვნის სხვადასხვა გზა. იმით, თუ რას ვაკეთებთ."}
{"text": "Side hustles are about embracing that hope that we can be the ones making the decisions in how we spend our work lives.\t\"Side Hustle\" გვიმყარებს რწმენას, რომ ჩვენ ვწყვეტთ, თუ როგორ გავატარებთ ჩვენს სამუშაო ცხოვრებას."}
{"text": "Suppose that two American friends are traveling together in Italy.\tდავუშვათ ორი ამერიკელი მეგობარი, ერთად მოგზაურობს იტალიაში."}
{"text": "They go to see Michelangelo's \"David,\" and when they finally come face-to-face with the statue, they both freeze dead in their tracks.\tm ისინი მიდიან მიქელანჯელოს \"დავითის\" სანახავად და როცა საბოლოოდ ქანდაკების პირისპირ აღმოჩნდებიან ორივე ქვავდება."}
{"text": "The first guy -- we'll call him Adam -- is transfixed by the beauty of the perfect human form.\tპირველი მათგანი, ადამი დავარქვათ, გაშეშებულია ადამიანის იდეალური ფორმის სილამაზისგან."}
{"text": "The second guy -- we'll call him Bill -- is transfixed by embarrassment, at staring at the thing there in the center.\tმეორე, მას ბილი დავარქვათ, გაშეშებულია უხერხულობისგან."}
{"text": "So here's my question for you: Which one of these two guys was more likely to have voted for George Bush, which for Al Gore?\tმაშ, აი ჩემი კითხვა: რომელმა მათგანმა მისცა უფრო დიდი ალბათობით ხმა ჯორჯ ბუშს და რომელმა ელ გორს?"}
{"text": "I don't need a show of hands, because we all have the same political stereotypes.\tხელის აწევა არ მჭირდება, რადგან ყველა ჩვენგანს ერთნაირი პოლიტიკური სტერეოტიპები გვაქვს."}
{"text": "We all know that it's Bill.\tყველამ ვიცით, რომ ეს ბილია."}
{"text": "And in this case, the stereotype corresponds to reality.\tამ შემთხვევაში, ეს სტერეოტიპი რეალობას შეესაბამება."}
{"text": "It really is a fact that liberals are much higher than conservatives on a major personality trait called openness to experience.\tმართლაც ფაქტია, რომ ლიბერალებს კონსერვატორებზე უფრო მეტად აქვთ ახალი გამოცდილებს მიმართ ღიაობის პიროვნული თვისება."}
{"text": "People who are high in openness to experience just crave novelty, variety, diversity, new ideas, travel.\tხალხი ვისაც ახალი გამოცდილების მიმართ მეტი ღიაობა ახასიათებს, სურთ სიახლე, მრავალფეროვნება, ახალი იდეები, მოგზაურობა."}
{"text": "People low on it like things that are familiar, that are safe and dependable.\tამ მხრივ უფრო ჩაკეტილ ხალხს ნაცნობი, უსაფრთხო და საიმედო რამეები მოსწონთ."}
{"text": "If you know about this trait, you can understand a lot of puzzles about human behavior, like why artists are so different from accountants.\tთუ თქვენთვის ცნობილია ეს თვისება, ადამიანის ქცევის ბევრ გამოცანას ამოხსნით. მიხვდებით რატომ განსხვავდებიან ხელოვანები ბუღალტრებისგან ასე ძალიან."}
{"text": "You can predict what kinds of books they like to read, what kinds of places they like to travel to and what kinds of food they like to eat.\tშეგიძლიათ გამოიცნოთ რა წიგნის წაკითხვა ეყვარებათ მათ, სად ეყვარებათ მოგზაურობა და რისი ჭამა უყვართ. როცა ამ თვისებას გაიგებთ, მიხვდებით"}
{"text": "Once you understand this trait, you can understand why anybody would eat at Applebee's, but not anybody that you know.\tთუ რატომ უნდა ჭამოს ვინმემ Applebee's, მაგრამ არა ისეთმა ვისაც თქვენ იცნობთ."}
{"text": "(Laughter) This trait also tells us a lot about politics.\t(სიცილი) ეს თვისება ბევრს გვეუბნება ასევე პოლიტიკაზეც."}
{"text": "The main researcher of this trait, Robert McCrae, says that \"Open individuals have an affinity for liberal, progressive, left-wing political views ...\"\tამ თვისების მთავარი მკვლევარი, რობერტ მაკკრეი ამბობს: \"ღია ინდივიდებს ახსიათებთ ლიბერალური, პროგრესული, მემრცხენე პოლიტიკური ხედვები."}
{"text": "They like a society which is open and changing, \"... whereas closed individuals prefer conservative, traditional, right-wing views.\"\tისინი ღია და ცვალებად საზოგადოებას ემხრობიან\" \"მაშინ როცა ჩაკეტილებს კონსერვატიული, ტრადიციული, მემარჯვენე ხედვები აქვთ\""}
{"text": "This trait also tells us a lot about the kinds of groups people join.\tეს თვისება ბევრს ამბობს ასევე იმ ჯგუფებზე, რომლებშიც ხალხი ერთიანდება."}
{"text": "Here's the description of a group I found on the web.\tაი, ინტერნეტში ნაპოვნი ჯგუფის აღწერლობა."}
{"text": "What kinds of people would join \"a global community ... welcoming people from every discipline and culture, who seek a deeper understanding of the world, and who hope to turn that understanding into a better future for us all\"?\tრა ტიპის ადამიანები გაერთიანდებიან გლობალურ საზოგადოებაში, რომელიც ყველა პროფესიის და კულტურის ადამიანებს ელის, ვინც მსოფლიოს სიღრმისეული შესწავლისკენ მიილტვის და ამით ყველასთვის უკეთესი მომავლის შექმნას იმედოვნებს?"}
{"text": "This is from some guy named Ted.\tამის ავტორი ვინმე ტედია. (სიცილი)"}
{"text": "Well, let's see now.\tმაშ ვნახოთ, თუ ღიაობა აჩვენებს ვინაა არის ლიბერალი"}
{"text": "If openness predicts who becomes liberal, and openness predicts who becomes a TEDster, then might we predict that most TEDsters are liberal?\tდა ღიაობა აჩვენებს ვინ ხდება TED-ელი, მაშინ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ TED-ელების უმეტესობა ლიბერალია?"}
{"text": "Let's find out.\tვნახოთ. ხელის აწევით გთხოვდით მაჩვენოთ ხართ ლიბერალი, ცენტრის მარცხნივ..."}
{"text": "I'll ask you to raise your hand, whether you are liberal, left of center -- on social issues, primarily -- or conservative.\tსოციალურ საკითხებზე ვსაუბრობთ ძირითადად... თუ კონსერვატორი?"}
{"text": "And I'll give a third option, because I know there are libertarians in the audience.\tმესამე ვარიანტიც გექნებათ, რადგან ვიცი ლიბერტარიანელებიც არიან დარბაზში."}
{"text": "So please raise your hand -- in the simulcast rooms too.\tმაშ, გთხოვთ ხელი აწიოთ ქვემოთ საეთეროებშიც,"}
{"text": "Let's let everybody see who's here.\tმოდით ვაჩვენოთ ყველას ვინ არის აქ."}
{"text": "Please raise your hand if you'd say that you're liberal or left of center.\tგთხოვთ ხელი აწიოთ, თუ ხართ ლიბერალი, ან ცენტრის მარცხნივ."}
{"text": "Please raise your hand high right now. OK.\tგთხოვთ მაღლა აწიოთ ხელი."}
{"text": "Please raise your hand if you'd say you're libertarian.\tკარგი. გთხოვთ ხელი აწიოთ, თუ თვლით რომ ლიბერტარიანელი ხართ."}
{"text": "OK. About two dozen.\tკარგი, 20-იოდე ადამიანი."}
{"text": "And please raise your hand if you'd say you are right of center or conservative.\tდა გთხოვთ ხელი აწიოთ, თუ თვლით რომ მარჯვნივ ხართ, ან კონსერვატორი."}
{"text": "One, two, three, four, five -- about eight or 10.\tერთი, ორი, სამი, ოთხი, ხუთი... დაახლოებით 8 ან 10."}
{"text": "OK.\tკარგი, ეს ცოტა პრობლემატურია."}
{"text": "Because if our goal is to seek a deeper understanding of the world, our general lack of moral diversity here is going to make it harder.\tრადგან თუ ჩვენი ამოცანა მსოფლიოს შესწავლაა, მსოფლიოს უფრო ღრმად გაგება, მორალური მრავალფეროვნების ნაკლებობა ამას უფრო გაართულებს."}
{"text": "Because when people all share values, when people all share morals, they become a team.\tრადგან როცა ყველას საერთო ფასეულობები და საერთო მორალი აქვს, ისინი გუნდად იკვრებიან და როცა გუნდის ფსიქოლოგიას ეზიარები,"}
{"text": "And once you engage the psychology of teams, it shuts down open-minded thinking.\tეს გახსნილ გონებას ახშობს."}
{"text": "When the liberal team loses, [United States of Canada / Jesusland] as it did in 2004, and as it almost did in 2000, we comfort ourselves.\tროცა ლიბერალური გუნდი მარცხდება, როგორც ეს 2004-ში მოხდა და როგორც თითქმის იგივე 2000-ში მოხდა, ჩვენ თავს ვიმშვიდებთ."}
{"text": "(Laughter) We try to explain why half of America voted for the other team.\t(სიცილი) ვცდილობთ ავხსნათ რატომ მისცა ხმა ნახევარმა ამერიკამ სხვა გუნდს."}
{"text": "We think they must be blinded by religion [Post-election US map: America / Dumbf*ckistan] or by simple stupidity.\tვასკვნით, რომ ისინი რელიგიამ დააბრმავა, ან უბრალოდ სულელები არიან. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) (Applause) (Laughter) So if you think that half of America votes Republican because they are blinded in this way, then my message to you is that you're trapped in a moral Matrix, in a particular moral Matrix.\t(აპლოდისმენტები) თუ ფიქრობთ, რომ ნახევარმა ამერიკამ იმიტომ მისცა ხმა რესპუბლიკელებს, რომ ისინი ასე არიან დაბრმავებულები, მაშინ გეტყვით, რომ თქვენ მორალური მატრიცის მახეში აღმოჩნდით. კონკრეტულ მორალურ მატრიცაში."}
{"text": "And by \"the Matrix,\" I mean literally the Matrix, like the movie \"The Matrix.\"\tმატრიცას პირდაპირი გაგებით ვგულისხმობ, როგორც ფილმი: \"მატრიცა\"."}
{"text": "But I'm here today to give you a choice.\tდღეს აქ იმისთვის ვარ, რომ არჩევანის საშუალება მოგცეთ."}
{"text": "You can either take the blue pill and stick to your comforting delusions, or you can take the red pill, learn some moral psychology and step outside the moral Matrix.\tთქვენ შეგიძლიათ ლურჯი აბი მიიღოთ და თქვენ კომფორტულ ილუზიებში დარჩეთ, ან შეგიძლიათ წითელი აბი მიიღოთ, გაიგოთ რაღაც მორალურ ფსიქოლოგიაზე და გამოხვიდეთ მორალური მატრიციდან."}
{"text": "Now, because I know -- (Applause) I assume that answers my question.\tრადგან ვიცი, (აპლოდისმენტები) კარგი, მგონი ეს პასუხია ჩემს კითხვაზე."}
{"text": "I was going to ask which one you picked, but no need.\tუნდა მეკითხა თუ რომელს ირჩევთ, მაგრამ აღარაა საჭირო."}
{"text": "You're all high in openness to experience, and it looks like it might even taste good, and you're all epicures.\tთქვენ ყველა ღია ხართ ახალი გამოცდილების მიმართ და ასევე ჩანს რომ ის შეიძლება გემრიელია თქვენ კი გურმანები ხართ."}
{"text": "Anyway, let's go with the red pill, study some moral psychology and see where it takes us.\tმოკლედ, წითელ აბს ვირჩევთ. შევიწავლოთ ცოტა მორალური ფსიქოლოგია და ვნახოთ სად მივალთ."}
{"text": "Let's start at the beginning: What is morality, where does it come from?\tდავიწყოთ თავიდან, რა არის მორალი და საიდან მოდის?"}
{"text": "The worst idea in all of psychology is the idea that the mind is a blank slate at birth.\tყველაზე უარესი აზრი მთელ ფსიქოლოგიაში, არის აზრი რომ გონება დაბადებისას ცარიელი დაფაა."}
{"text": "Developmental psychology has shown that kids come into the world already knowing so much about the physical and social worlds and programmed to make it really easy for them to learn certain things and hard to learn others.\tგანვითარების ფსიქოლოგიამ აჩვენა, რომ ბავშვები ამ ქვეყანას ფიზიკურ და სოციალურ მსოფლიოზე საკმაო ცოდნით ევლინებიან. ისინი დაპროგრამებულები არიან, რომ რაღაცეები მარტივად შეისწავლონ და რაღაცეები რთულად."}
{"text": "The best definition of innateness I've seen, which clarifies so many things for me, is from the brain scientist Gary Marcus.\tთანდაყოლილობის საუკეთესო განმარტება რაც კი მინახავს, თავის ტვინის მეცნიერის გერი მარკუსისაა. ის ბევრ რამეს ნათელყოფს ჩემთვის."}
{"text": "He says, \"The initial organization of the brain does not depend that much on experience.\tის ამბობს: \"ტვინის საწყისი წყობა დიდად არაა გამოციდლებაზე დამოკიდებული."}
{"text": "Nature provides a first draft, which experience then revises.\tბუნება პირველად მონახაზს წარადგენს, რასაც შემდეგ გამოცდილება გადასინჯავს."}
{"text": "'Built-in' doesn't mean unmalleable; it means organized in advance of experience.\"\tთანდაყოლილი არ ნიშნავს უცვლელს; ეს ნიშნავს გამოცდილებამდე მოწყობილი\""}
{"text": "OK, so what's on the first draft of the moral mind?\tმაშ, რა დევს მორალური გონების პირველად მონახაზში?"}
{"text": "To find out, my colleague Craig Joseph and I read through the literature on anthropology, on culture variation in morality and also on evolutionary psychology, looking for matches: What sorts of things do people talk about across disciplines that you find across cultures and even species?\tამის აღმოსაჩენად, ჩემმა კოლეგამ კრეიგ ჯოსეფმა და მე გავარჩიეთ ლიტერატურა ანთროპოლოგიაზე, მორალის კულტურულ სხვადასხვაობებზე და ასევე ევოლუციურ ფსიქოლოგიაზე, მსგავსებების დასადგენად. რა არის ის, რაზეც ხალხი საქმიანობის მიუხედავად საუბრობს? რასაც სხვადასხვა კულტურებში და სხვადასხვა სახეობებშიც კი ხვდებით?"}
{"text": "We found five best matches, which we call the five foundations of morality.\t5 ასეთი თვისება ვიპოვეთ.. 5 დამთხვევა. რასაც მორალის 5 საფუძველი ვუწოდეთ."}
{"text": "The first one is harm/care.\tპირველი ზიანი / მზრუნველობა"}
{"text": "We're all mammals here, we all have a lot of neural and hormonal programming that makes us really bond with others, care for others, feel compassion for others, especially the weak and vulnerable.\tყველა ძუძუმწოვარი ვართ, ყველა ვართ ნეირონულად და ჰორმონალურად დაპროგრამებული რაც კავშირებს, მზრუნველობას და თანაგრძნობას განაპირობებს. განსაკუთრებით სუსტების და მოწყვლადების მიმართ"}
{"text": "It gives us very strong feelings about those who cause harm.\tეს ჩვენში ზიანის გამომწვევების მიმართ ძლიერ გრძნობებს აღძრავს."}
{"text": "This moral foundation underlies about 70 percent of the moral statements I've heard here at TED.\tეს მორალური პრინციპი ჩემს მიერ TED-ზე მოსმენილი მორალური მოსაზრებების დაახლოებით 70% უდევს საფუძვლად."}
{"text": "The second foundation is fairness/reciprocity.\tმეორე საფუძველია სამართლიანობა / ურთიერთდახმარება."}
{"text": "There's actually ambiguous evidence as to whether you find reciprocity in other animals, but the evidence for people could not be clearer.\tარაერთგვაროვანი მტკიცებულებებია იმაზე, არსებობს თუ არა ურთიერთდახმარება სხვა ცხოველებში, მაგრამ ადამიანებში ეს ცალსახაა."}
{"text": "This Norman Rockwell painting is called \"The Golden Rule\" -- as we heard from Karen Armstrong, it's the foundation of many religions.\tამ ნორმან როკუელის ნახატს \"ოქროს წესი\" ჰქვია და ჩვენ მასზე, როგორც ბევრი რელიგიის ფუძემდებლურ პრინციპზე კარენ არმსტრონგისგან გვსმენია."}
{"text": "That second foundation underlies the other 30 percent of the moral statements I've heard here at TED.\tეს მეორე პრინციპი TED-ში მოსმენილი მორალური განცხადებების დანარჩენ 30% შეადგენს."}
{"text": "The third foundation is in-group/loyalty.\tმესამე საფუძველია ჯგუფურობა / ლოიალობა."}
{"text": "You do find cooperative groups in the animal kingdom, but these groups are always either very small or they're all siblings.\tჯგუფებს ცხოველთა სამყაროშიც შეხვდებით შევხდებით მოთანამშრომლე ჯგუფებს, მაგრამ ეს ჯგუფები, ან ძალიან მცირერიცხოვანია, ან ნათესავური"}
{"text": "It's only among humans that you find very large groups of people who are able to cooperate and join together into groups, but in this case, groups that are united to fight other groups.\tმხოლოდ ადამიანებში შეხვდებთ ძალიან მრავალრიცხოვან ჯგუფებს, ვისაც თანამშრომლობა და ჯგუფებად გაერთიანება შეუძლიათ, მაგრამ ეს ჯგუფები სხვა ჯგუფებთან საბრძოლველად ერთიანდებიან."}
{"text": "This probably comes from our long history of tribal living, of tribal psychology.\tეს სავარაუდოდ ტომობრივი ცხოვრების გრძელი ისტორიიდან, ტომობრივი ფსიქოლოგიიდან მოდის."}
{"text": "And this tribal psychology is so deeply pleasurable that even when we don't have tribes, we go ahead and make them, because it's fun.\tეს ტომობრივი ფსიქოლოგია იმდენად სასიამოვნოა, რომ როცა ტომები არ გვყავს, ხელოვნურად ვქმნით მათ, რადგან სახალისოა."}
{"text": "(Laughter) Sports is to war as pornography is to sex.\t(სიცილი) სპორტი რაცაა ომისთვის, იგივეა პორნოგრაფია სექსისთვის."}
{"text": "We get to exercise some ancient drives.\tამ გზით ჩვენს ძველისძველ სწრაფვებს გამოვცდით."}
{"text": "The fourth foundation is authority/respect.\tმეოთხე საფუძველია ძალაუფლება / პატივისცემა."}
{"text": "Here you see submissive gestures from two members of very closely related species.\tაქ ძალიან ახლოს მყოფი სახეობის ორი წარმომადგენლის მორჩილებას ხედავთ."}
{"text": "But authority in humans is not so closely based on power and brutality as it is in other primates.\tძალაუფლება ადამიანებში იმდენად არ ეფუძნება ძალას და სისატიკეს, რამდენადაც ეს სხვა პრიმატებშია."}
{"text": "It's based on more voluntary deference and even elements of love, at times.\tის უფრო ნებაყოფლობითი პატივისცემაა და ზოგჯერ სიყვარულის ელემენტებსაც შეიცავს."}
{"text": "The fifth foundation is purity/sanctity.\tმეხუთე საფუძველი სიწმინდე / სისპეტაკე."}
{"text": "This painting is called \"The Allegory Of Chastity,\" but purity is not just about suppressing female sexuality.\tამ ნახატს \"უბიწოების ალეგორია\" ჰქვია. მაგრამ სიწმინდე მხოლოდ ქალის სექსუალობის დათრგუნვა არაა."}
{"text": "It's about any kind of ideology, any kind of idea that tells you that you can attain virtue by controlling what you do with your body and what you put into your body.\tის ნებისმიერ იდეოლოგიაში და აზრშია, რომელიც ამბობს, რომ ღირსეული გახდები, თუ საკუთარ სხეულს გააკონტროლებ თუ გააკონტროლებ რას ახვედრებ სხეულში."}
{"text": "And while the political right may moralize sex much more, the political left is doing a lot of it with food.\tთუ პოლიტიკური მემარჯვენეები სექსის მორალიზებას ახდენენ, მემარცხენეები იგივეს საკვებზე აკეთებენ."}
{"text": "Food is becoming extremely moralized nowadays.\tსაკვები ზემდეტად მორალიზებული ხდება დღეს-დღეობით"}
{"text": "A lot of it is ideas about purity, about what you're willing to touch or put into your body.\tდა ეს დიდ წილად სიწმინდის აზრით ხდება, იმით თუ რისი შეხება, ან რისი მოთავსება გსურს საკუთარ სხეულში."}
{"text": "I believe these are the five best candidates for what's written on the first draft of the moral mind.\tმიმაჩნია რომ ეს 5 არის მორალური გონების პირველად მონახაზში მოხვედრის საუკეთესო კანდიდატი."}
{"text": "I think this is what we come with, a preparedness to learn all these things.\tვფქირობ ამით ვევლინებით სამყაროს მინიმუმ მზაობით, რომ ეს ავითვისოთ."}
{"text": "But as my son Max grows up in a liberal college town, how is this first draft going to get revised?\tთუმცა, როცა ჩემი ბიჭი მაქსი ლიბერალურ საუნივერსიტეტო ქალაქში იზრდება, როგორ გადაიხედება მისი პირველადი მონახაზი?"}
{"text": "And how will it end up being different from a kid born 60 miles south of us, in Lynchburg, Virginia?\tდა რამდენად განსხვავებული იქნება ის ბავშვისგან, ვინც 100 კმ-ით უფრო სამხრეთით, ლინჩბერგში, ვირჯინიაში დაიბადა?"}
{"text": "To think about culture variation, let's try a different metaphor.\tკულტურული სხვაობების გასააზრებლად სხვა მეტაფორა ვცადით."}
{"text": "If there really are five systems at work in the mind, five sources of intuitions and emotions, then we can think of the moral mind as one of those audio equalizers that has five channels, where you can set it to a different setting on every channel.\tთუ ცნობიერებაში მართლაც 5 ძირითადი პრინციპია, ინტუიციის და ემოციის 5 წყარო, მაშინ ჩვენ შეგვიძლია მორალური გონება ხუთარხიანი აუდეიო ეკვალაიზერად წარმოვიდგინოთ, რომელზეც თითოეული არხის განსხვავებულად დაყენება შეიძლება."}
{"text": "My colleagues Brian Nosek and Jesse Graham and I made a questionnaire, which we put up on the web at www.YourMorals.org.\tჩემმა კოლეგებმა ბრაიან ნოზიკმა, ჯესი გრეჰემმა და მე შევქმენით გამოკიტხვა, რომელიც www.YourMorals.org-ზე განვათავსეთ."}
{"text": "And so far, 30,000 people have taken this questionnaire, and you can, too.\tის უკვე 30 000-მა კაცმა შეავსო და თქვენც შეგიძლიათ."}
{"text": "Here are the results from about 23,000 American citizens.\tაი შედეგებიც. ეს დაახლოებით 23 000 ამერიკელის შედეგია."}
{"text": "On the left are the scores for liberals; on the right, conservatives; in the middle, moderates.\tმარცხნივ ლიბერალების შედეგებია. მარჯვნივ - კონსერვატორების. შუაში - ხალხი ზომიერი შეხედულებებით."}
{"text": "The blue line shows people's responses on the average of all the harm questions.\tლურჯი ხაზი ასახავს ხალხის საშუალო პასუხს ზიანის მიყენების შესახებ ყველა კითხვაზე."}
{"text": "So as you see, people care about harm and care issues.\tროგორც ხედავთ ხალხს ადარდებს ზიანი და მზრუნველობა."}
{"text": "They highly endorse these sorts of statements all across the board, but as you also see, liberals care about it a little more than conservatives; the line slopes down.\tისინი ასეთ მსჯელობას მტკიცედ ემხრობიან, მაგრამ თქვენ ასევე ხედავთ, რომ ლიბერალებს ეს ცოტა უფრო მეტად ადარდებთ ვიდრე კონსერვატორებს.. ხაზი ქვემოთ მოდის."}
{"text": "Same story for fairness.\tიგივეა სამართლიანობაზე."}
{"text": "But look at the other three lines.\tმაგრამ შეხედეთ დანარჩენ სამ ხაზს."}
{"text": "For liberals, the scores are very low.\tლიბერალებისთვის ისინი ძალიან დაბლაა."}
{"text": "They're basically saying, \"This is not morality.\tლიბერალები ამბობენ: \"არა, ეს არაა მორალი."}
{"text": "In-group, authority, purity -- this has nothing to do with morality. I reject it.\"\tჯგუფურობა, ძალაუფლება, სიწმინდე მათ არაფერი ესაქმებათ მორალთან."}
{"text": "But as people get more conservative, the values rise.\tუარვყოფ\" როგორც კი ადამიანი უფრო კონსერვატორი ხდება, მონაცემი მაღლა იწევს."}
{"text": "We can say liberals have a two-channel or two-foundation morality.\tშეგვიძლია ვთქვათ რომ ლიბერალებს ორარხიანი, ან ორსაფუძვლიანი მორალი აქვთ."}
{"text": "Conservatives have more of a five-foundation, or five-channel morality.\tკონსერვატორებს უფრო 5 საფუძვლიანი, ან 5 არხიანი მორალი."}
{"text": "We find this in every country we look at.\tამას ყოველ ქვეყანაში ვაწყდებით."}
{"text": "Here's the data for 1,100 Canadians. I'll flip through a few other slides.\tაი, 1100 კანადელის მონაცემი. რამდენიმე სხვა სლაიდსაც გავივლი."}
{"text": "The UK, Australia, New Zealand, Western Europe, Eastern Europe, Latin America, the Middle East, East Asia and South Asia.\tგაერთიანებული სამეფო, ავსტრალია, ახალი ზელანდია, დას. და აღმ. ევროპა, ლათინური ამერიკა, ახლო აღმოსავლეთი, აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზია."}
{"text": "Notice also that on all of these graphs, the slope is steeper on in-group, authority, purity, which shows that, within any country, the disagreement isn't over harm and fairness.\tდააკვირდით რომ ყველა ამ გრაფიკზე ჯგუფურობა, ძალაუფლება და სიწმინდე, უფრო დახრილი ხაზითაა. რაც აჩვენებს, რომ ქვეყანაში ზიანსა და სამართლიანობაზე დავა არაა."}
{"text": "I mean, we debate over what's fair, but everybody agrees that harm and fairness matter.\tყველა... ვკამათობთ იმაზე, თუ რაა სამართლიანი მაგრამ ყველა თანხმდება, რომ ზიანი და სამართლიანობა მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Moral arguments within cultures are especially about issues of in-group, authority, purity.\tმორალური დავა კულტურებში, ძირითადად ჯგუფურობაზე, ძალაუფლებაზე და სიწმინდეზეა."}
{"text": "This effect is so robust, we find it no matter how we ask the question.\tეს ტენდენცია იმდენად მდგრადია, რომ მას კითხვის დასმის სპეციფიკა არ ცვლის."}
{"text": "In a recent study, we asked people, suppose you're about to get a dog, you picked a particular breed, learned about the breed.\tერთ-ერთ ბოლო კვლევაში, ხალხს შევთავაზეთ, წარმოადგინათ ძაღლის შეძენა. არჩევთ კონკრეტულ ჯიშს, და იგებთ ახალ ინფორმაციას ამ ჯიშზე."}
{"text": "Suppose you learn that this particular breed is independent-minded and relates to its owner as a friend and an equal.\tვთქვათ გაიგეთ რომ ეს კონკრეტული ჯიში, დამოუკიდებლად აზროვნებს და მის მფლობელს მეგობარად და თანასწორად აღიქვამს."}
{"text": "If you're a liberal, you say, \"That's great!\"\tთუ ლიბერალი ხართ, იტყვით: \"ეი, მშვენიერია!\""}
{"text": "because liberals like to say, \"Fetch! Please.\"\tრადგან ლიბერალებს უყვართ თქმა: \"მოიტანე!"}
{"text": "(Laughter) But if you're a conservative, that's not so attractive.\tთუ შეიძლება\" (სიცილი) მაგრამ თუ კონსერვატორი ხართ, ეს არც ისე სასიამოვნოა."}
{"text": "If you're conservative and learn that a dog's extremely loyal to its home and family and doesn't warm up to strangers, for conservatives, loyalty is good; dogs ought to be loyal.\tთუ კონსერვატორი ხართ და გაიგეთ, რომ ძაღლი ძალიან ერთგულია სახლის და ოჯახის მიმართ და უცხოსთან სწრაფად არ შინაურდება, კონსერვატორებისთვის, ერთგულება კარგია ძაღლები ერთგულები უნდა იყვნენ."}
{"text": "But to a liberal, it sounds like this dog is running for the Republican nomination.\tმაგრამ ლიბერალისთვის ეს ჟღერს, თითქოს ეს ძაღლი რესპუბლიკელების ნომინანტობის კანდიდატია."}
{"text": "(Laughter) You might say, OK, there are differences between liberals and conservatives, but what makes the three other foundations moral?\t(სიცილი) ახლა თქვენ იტყვით, კარგი, ეს განსხვავებაა ლიბერალებს და კონსერვატორებს შორის, მაგრამ რის გამოა დანარჩენი 3 მორალური?"}
{"text": "Aren't they the foundations of xenophobia, authoritarianism and puritanism?\tისინი ხომ მხოლოდ ქსენოფობიის, ავტორიტარიზმის და პურიტანიზმის საფუძვლებია?"}
{"text": "What makes them moral?\tრა ხდის მათ მორალურს?"}
{"text": "The answer, I think, is contained in this incredible triptych from Hieronymus Bosch, \"The Garden of Earthly Delights.\"\tვფიქრობ პასუხს ჰიერონიმუს ბოსხის ეს არაჩვეულებრივი ტრიპტიქი შეიცავს: \"მიწიერი ტკბობის ბაღი\" პირველ პანელზე შექმნის მომენტს ვხედავთ"}
{"text": "All is ordered, all is beautiful, all the people and animals are doing what they're supposed to be doing, are where they're supposed to be.\tყველაფერი წესრიგშია, ყველაფერი შვენიერია, ყველა ადამიანი და ცხოველი აკეთებს იმას რაც საჭიროა, არიან სადაც საჭიროა."}
{"text": "But then, given the way of the world, things change.\tმაგრამ შემდეგ ყველაფერი იცვლება."}
{"text": "We get every person doing whatever he wants, with every aperture of every other person and every other animal.\tყველა ადამიანი უკეთებს რასაც უნდა, ყევლა სხვა ადამიანის და ცხოველის ყველა ხვრელს."}
{"text": "Some of you might recognize this as the '60s.\tზოგიერთმა შეიძლება ამაში 60-იანები ამოიცნოს"}
{"text": "(Laughter) But the '60s inevitably gives way to the '70s, where the cuttings of the apertures hurt a little bit more.\t(სიცილი) მაგრამ 60-იანებს აუცილებლად 70-იანები მოყვება, როცა ხვრელების დაზიანებები უფრო მტკივნეული ხდება."}
{"text": "Of course, Bosch called this hell.\tრა თქმა უნდა ბოსხმა ამას ჯოჯოხეთი უწოდა."}
{"text": "So this triptych, these three panels, portray the timeless truth that order tends to decay.\tასე რომ, ეს ტრიპტიქი, ეს სამი პანელი ჭეშმარიტებას ასახავს: წესრიგს ქაოსი მოსდევს."}
{"text": "The truth of social entropy.\tსაზოგადოებრივი ენტროპიის ჭეშმარიტება."}
{"text": "But lest you think this is just some part of the Christian imagination where Christians have this weird problem with pleasure, here's the same story, the same progression, told in a paper that was published in \"Nature\" a few years ago, in which Ernst Fehr and Simon Gächter had people play a commons dilemma, a game in which you give people money, and then, on each round of the game, they can put money into a common pot, then the experimenter doubles what's there, and then it's all divided among the players.\tმაგრამ რომ არ იფიქროთ, ეს მხოლოდ ქრისტიანული წარმოსახვის ნაწილია, რომელშიც მათ სიამოვნებების მიმართ უცნაური აკვიატება აქვთ, ამიტომ აი, ჟურნალ \"Nature\"-ში რამდენიმე წლის წინ გამოქვეყნებული ისტორია მსგავსი განვითარებით, სადაც ერნსტ ფერმა და საიმონ გახტერმა ხალხი დილემის თამაშში ჩართეს. თამაშში, რომელშიც ხალხს ფული ეძლევა და შემდეგ თამაშის ყოველ ახალ წრეზე, მათ შეუძლიათ ეს ფული საერთო ყულაბაში ჩადონ შემდეგ ექსპერიმენტატორი აორმაგებს ამ თანხას, შემდეგ ის თანაბრად ნაწილდება მოთამაშეებში."}
{"text": "So it's a nice analog for all sorts of environmental issues, where we're asking people to make a sacrifice and they don't really benefit from their own sacrifice.\tეს გარემო პრობლემების კარგი ანალოგია, სადაც ხალხს შესაწირს ვთხოვთ და ისინი თავად პირდაპირ ვერ სარგებლობენ საკუთარი შემოწიროლობით."}
{"text": "You really want everybody else to sacrifice, but everybody has a temptation to free ride.\tსაჭიროა რომ ყველა სხვამაც გააკეთოს შემოწირულობა, მაგრამ ყველას აქვს ასევე მუქთახორობის ცდუნება."}
{"text": "What happens is that, at first, people start off reasonably cooperative.\tხდება შემდეგი: თავიდან ხალხი ნორმალურად თანამშრომლობს."}
{"text": "This is all played anonymously.\tეს ყველაფერი ანონიმურად ხდება."}
{"text": "On the first round, people give about half of the money that they can.\tპირველ წრეზე ხალხი საკუთარი თანხის დაახლოებით ნახევარს გასცემს,"}
{"text": "But they quickly see other people aren't doing so much.\tმაგრამ სწრაფადვე ხედავენ: \"იცი, სხვები ამდენს არ გასცემენ"}
{"text": "\"I don't want to be a sucker. I won't cooperate.\"\tარ მინდა სულელი ვიყო. არ ვითანამშრომლებ\""}
{"text": "So cooperation quickly decays from reasonably good down to close to zero.\tამიტომ თანამშრომლობა სწრაფადვე ვარდება ნორმალურიდან 0-თან ახლოს."}
{"text": "But then -- and here's the trick -- Fehr and Gächter, on the seventh round, told people, \"You know what? New rule.\tმაგრამ შემდეგ, ეს პატარა ხრიკია, ფერი და გახტერი ამბობენ, მეშვიდე წრეზე \"იცით? ახალი წესია."}
{"text": "If you want to give some of your own money to punish people who aren't contributing, you can do that.\"\tთუ გინდათ, შეგიძლიათ თქვენი ფული იმ ხალხის დასასჯელად გასცეთ ვინც შემოწირულობას არ აკეთებს\""}
{"text": "And as soon as people heard about the punishment issue going on, cooperation shoots up.\tდა როგორც კი ხალხი სასჯელის შესახებ შეიტყობს, თანამშრომლობა მკვეთრად იზრდება."}
{"text": "It shoots up and it keeps going up.\tმკვეთრად იზრდება და ზრდა ნარჩუნდება."}
{"text": "Lots of research shows that to solve cooperative problems, it really helps.\tბევრი კვლევა აჩვენებს, რომ თანაშრომლობის პრობლემის გადაჭრაში ეს მეთოდი ამართლებს."}
{"text": "It's not enough to appeal to people's good motives.\tმხოლოდ ხალხის კეთილ ნებაზე აპელირება არაა საკმარისი."}
{"text": "It helps to have some sort of punishment.\tრაღაც ტიპის სასჯელი მართლაც სასარგებლოა."}
{"text": "Even if it's just shame or embarrassment or gossip, you need some sort of punishment to bring people, when they're in large groups, to cooperate.\tმხოლოდ შერცხვენა, უხერხულობა, ან ჭორიც რომ იყოს, რაღაც ტიპის სასჯელი გჭირდებათ იმისთვის, რომ დიდი რაოდენობით ადამიანები თანამშრომლობაში ჩართოთ."}
{"text": "There's even some recent research suggesting that religion -- priming God, making people think about God -- often, in some situations, leads to more cooperative, more pro-social behavior.\tარსებობს რაღაც კვლევები, რომელიც აჩვენებს რომ რელიგიაც კი რომელიც აიძულებს ხალხს ღმერთზე იფიქრონ, ხშირად, ზოგ ვითარებაში უფრო მეტი თანამშრომლობის და სოციალურობისკენ უბიძგებს"}
{"text": "Some people think that religion is an adaptation evolved both by cultural and biological evolution to make groups to cohere, in part for the purpose of trusting each other and being more effective at competing with other groups.\tზოგი მიიჩნევს, რომ რელიგია ადაპტაციაა, რომელიც კულტურული და ბიოლოგიური ევოლუციით განვითარდა ჯგუფების შეთანხმებულობისთვის, იმისთვის, რომ ხალხი ენდობოდეს ერთმანეთს და იყოს უფრო ძლიერი სხვა ჯგუფებთან შეჯიბრისას."}
{"text": "That's probably right, although this is a controversial issue.\tალბათ ეს ასეცაა, თუმცა ეს ჯერ კიდევ სკამათოა."}
{"text": "But I'm particularly interested in religion and the origin of religion and in what it does to us and for us, because I think the greatest wonder in the world is not the Grand Canyon.\tთუმცა, მე განსაკუთრებით რელიგია მაინტერესებს და მისი წარმომავლობა, რას გვიკეთებს ის ჩვენ და ჩვენთვის. რადგან მგონია, რომ უდიდესი საოცრება გრანდ კენიონია არაა."}
{"text": "The Grand Canyon is really simple -- a lot of rock and a lot of water and wind and a lot of time, and you get the Grand Canyon.\tგრანდ კენიონი საკმაოდ მარტივია. ის მხოლოდ ბევრი ქვა, წყალი, ქარი და დიდი დროა და ვიღებთ გრანდ კენიონს."}
{"text": "It's not that complicated.\tეს არც ისე რთულია."}
{"text": "This is what's complicated: that people lived in places like the Grand Canyon, cooperating with each other, or on the savannahs of Africa or the frozen shores of Alaska.\tმართლაც რთულია ის, რომ ხალხი ცხოვრობდა გრანდ კენიონისნაირ ადგილებში და თანამშრომლობდა, ან აფრიკის სავანებში, ან ალიასკის გაყინულ ნაპირებზე, შემდეგ კი ამ დასახლებიდან ზოგიერთი"}
{"text": "And some of these villages grew into the mighty cities of Babylon and Rome and Tenochtitlan.\tგრანდიოზულ ბაბილონისნაირ, რომისნაირ და ტენოჩტიტლანისნაირ ქალაქებად იქცა."}
{"text": "How did this happen?\tროგორ მოხდა ეს?"}
{"text": "It's an absolute miracle, much harder to explain than the Grand Canyon.\tეს სრული სასწაულია. ბევრად უფრო რთულად ასახსნელი ვიდრე გრანდ კენიონი."}
{"text": "The answer, I think, is that they used every tool in the toolbox.\tვფიქრობ პასუხი ის არის, რომ მათ ყველაფერი გამოიყენეს."}
{"text": "It took all of our moral psychology to create these cooperative groups.\tმთელი მორალური ფსიქოლოგია გახდა საჭირო იმისთვის, რომ ეს მოთანაშრომლე ჯგუფები შეექმნათ."}
{"text": "Yes, you need to be concerned about harm, you need a psychology of justice.\tკი, უნდა გვაღელვებდეს ზიანის თემა სამართალიც საჭიროა."}
{"text": "But it helps to organize a group if you have subgroups, and if those subgroups have some internal structure, and if you have some ideology that tells people to suppress their carnality -- to pursue higher, nobler ends.\tმაგრამ ჯგუფების ორგანიზებისთვის სასარგებლოა ქვეჯგუფების არსებობა და ამ ქვეჯგუფებში, რაღაც შიდა სტრუქტურის არსებობა და რაღაც იდეოლოგია, რომელიც ხალხს ასწავლის შეიკავონ მიწიერი სურვილები და უფრო ამაღლებულ მიზნებს მისდიონ"}
{"text": "Now we get to the crux of the disagreement between liberals and conservatives: liberals reject three of these foundations.\tახლა კი ლიბერალების და კონსერვატორების უთანხლოების გასაყარს მივადექით. ლიბერალები სამს უარყოფენ ამ საფუძვლებიდან. ისინი ამბობენ: \"ვიხაროთ განსხვავებულობით და არა რიგითი ჯგუფის წევრობა\""}
{"text": "They say, \"Let's celebrate diversity, not common in-group membership,\" and, \"Let's question authority,\" and, \"Keep your laws off my body.\"\tისინი ამბობენ: \"კითხვის ნიშნის ქვეშ დავაყენოთ ძალაუფლება\" და: \"შორს შენი კანონი ჩემი სხეულიდან\""}
{"text": "Liberals have very noble motives for doing this.\tლიბერალებს ძალიან კეთილშობილური განზრახვა აქვთ ამისთვის."}
{"text": "Traditional authority and morality can be quite repressive and restrictive to those at the bottom, to women, to people who don't fit in.\tტრადიციული ძალაუფლება და მორალი საკმაოდ რეპრესიული შეიძლება იყოს და შემზღუდავი ქვედა რგოლებისთვის, ქალებისთვის, განსხვავებულებისთვის."}
{"text": "Liberals speak for the weak and oppressed.\tამიტომ ლიბერალები სუსტებს და ჩაგრულებს ესარჩლებიან."}
{"text": "They want change and justice, even at the risk of chaos.\tმათ ქაოსის რისკადაც კი სურთ ცვლილება და სამართალი,"}
{"text": "This shirt says, \"Stop bitching, start a revolution.\"\tამ ბიჭის მაისურზე წერია: \"გეყოფა წუწუნი, დაიწყე რევოლუცია\""}
{"text": "If you're high in openness to experience, revolution is good; it's change, it's fun.\tთუ ღია ხართ სიახლის მიმართ, რევოლუცია კარგია."}
{"text": "Conservatives, on the other hand, speak for institutions and traditions.\tეს ცვლილებაა. ეს სახალისოა. მეორეს მხრივ კონსერვატორები, იცავენ ინსტიტუციებს და ტრადიციებს."}
{"text": "They want order, even at some cost, to those at the bottom.\tმათ წესრიგი სურთ, ქვედა რგოლებში მყოფებისთვის ზიანის ფასადაც კი."}
{"text": "The great conservative insight is that order is really hard to achieve.\tდიდი კონსერვატორული მიგნება იმაშია, რომ წესრიგი რთული მისაღწევია."}
{"text": "It's precious, and it's really easy to lose.\tის ძალიან ძვირფასია და ადვილი დასაკარგი."}
{"text": "So as Edmund Burke said, \"The restraints on men, as well as their liberties, are to be reckoned among their rights.\"\tროგორც ედმუნდ ბერკმა თქვა: \"ადამიანების შეზღუდულობა ისევე როგორც თავისუფლება, მათ უფლებად უნდა მოვიაზროთ\""}
{"text": "This was after the chaos of the French Revolution.\tეს საფრანგეთის რევოლცუიის ქაოსის შემდეგ იყო. ამიტომ, როცა ამას დაინახავთ,"}
{"text": "Once you see that liberals and conservatives both have something to contribute, that they form a balance on change versus stability, then I think the way is open to step outside the moral Matrix.\tრომ ლიბერალებსაც და კონსერვატორებსაც შეუძლიათ წვლილის შეტანა, რომ ისინი ცვლილების და სტაბილურობის ბალანსს ინარჩუნებენ, ვფიქრობ მაშინ მორალური მატრიციდან გასასვლელი კარი ღია იქნება."}
{"text": "This is the great insight that all the Asian religions have attained.\tამ დიდ სიბრძნეს ყველა აზიურმა რელიგიამ მიაგნო."}
{"text": "Think about yin and yang.\tგაიხსენეთ ინი და იანი."}
{"text": "Yin and yang aren't enemies; they don't hate each other.\tინი და იანი მტრები არ არიან."}
{"text": "Yin and yang are both necessary, like night and day, for the functioning of the world.\tმათ არ სძულთ ერთმანეთი. ინი და იანი ორივე საჭროა, როგორც ღამე და დღე მსოფლიოს ფუნქციონირებისთვის."}
{"text": "You find the same thing in Hinduism.\tიგივეს ინდუიზმშიც შეხვდებით."}
{"text": "There are many high gods in Hinduism.\tინდუიზმში ბევრი ღმერთია."}
{"text": "Two of them are Vishnu, the preserver, and Shiva, the destroyer.\tორი მათგანია ვიშნუ - მხსნელი და შივა - გამანადგურებელი."}
{"text": "This image, actually, is both of those gods sharing the same body.\tეს ნახატი პრინციპში ორივე ეს ღმერთია ერთ სხეულში."}
{"text": "You have the markings of Vishnu on the left, so we could think of Vishnu as the conservative god.\tმარცხნივ ვიშნუს კონტურებია. ვიშნუ შეიძლება კონსერვატორების ღმერთად მოვიაზროთ."}
{"text": "You have the markings of Shiva on the right -- Shiva's the liberal god.\tმარჯვნივ შივას კონტურებია. შივა ლიბერალების ღმერთია და ისინი ერთად მუშაობენ."}
{"text": "You find the same thing in Buddhism.\tიგივეს ბუდინზმშიც შეხვდებით."}
{"text": "These two stanzas contain, I think, the deepest insights that have ever been attained into moral psychology.\tვფიქრობ, ეს ორი სტროფი უღრმეს მორალური ფსიქოლოგიის მიგნებებს შეიცავს"}
{"text": "From the Zen master Sēngcàn: \"If you want the truth to stand clear before you, never be 'for' or 'against.' The struggle between 'for' and 'against' is the mind's worst disease.\"\tძენის ოსტატ სენ-ცანისგან: \"თუ ჭეშმარიტების მიგნება გსურთ, არასდროს იყოთ რაღაცისკენ, ან წინააღმდეგ. \"კენ\"-ს და \"წინააღმდეგ\"-ს შორის ბრძოლა, გონების ყველაზე უარესი დაავადებაა\""}
{"text": "Unfortunately, it's a disease that has been caught by many of the world's leaders.\tსამწუხაროდ ეს დაავადება, მსოფლიოს ბევრ ლიდერს შეეყარა. მაგრამ სანამ ჯორჯ ბუშზე უპირატესად იგრძნოდეთ თავს,"}
{"text": "But before you feel superior to George Bush, before you throw a stone, ask yourself: Do you accept this?\tსანამ ქვას ისროდეთ, ჰკითხეთ საკუთარ თავს ეთანხმებით ამას?"}
{"text": "Do you accept stepping out of the battle of good and evil?\tეთანხმებით კეთილისა და ბოროტის ბრძოლის გარეთ გასვლას?"}
{"text": "Can you be not for or against anything?\tშეგიძლიათ იყოთ არც \"კენ\" და არც \"წინააღმდეგ\"?"}
{"text": "So what's the point? What should you do?\tმაშ, რაღა ზრი აქვს?"}
{"text": "Well, if you take the greatest insights from ancient Asian philosophies and religions and combine them with the latest research on moral psychology, I think you come to these conclusions: that our righteous minds were designed by evolution to unite us into teams, to divide us against other teams and then to blind us to the truth.\tრა უნდა ვქნათ? თუ თქვენ უძველესი აზიური ფილოსოფიების და რელიგიების მიგნებებს აიღებთ და შეაჯერებთ მათ უახლეს კვლევებთან მორალურ ფსიქოლოგიაში, მგონი შემდეგ დასკვნამდე მიხვალთ: ჩვენი გონება ევოლუციის შედეგად ჩამოყალიბდა, ჩვენი გუნდებად გასაერთიანებლად, სხვა ჯგუფების წინააღმდეგ დასაყოფად და შემდეგ ჭეშმარიტების მიმართ დასაბრმავებლად."}
{"text": "So what should you do?\tმაშ, რა უნდა ქნათ? ბრძოლის შეწყვეტისკენ მოგიწოდებთ?"}
{"text": "Am I telling you to embrace Sēngcàn and stop, stop with the struggle of for and against?\tსენ-ცანის მიღებას და გაჩერებას გთავაზობთ? რაღაცისკენ, ან წინააღმდეგ ბძროლის შეწყვეტას?"}
{"text": "No, absolutely not. I'm not saying that.\tარა, სრულებითაც არა. მე ამას არ ვამბობ."}
{"text": "This is an amazing group of people who are doing so much, using so much of their talent, their brilliance, their energy, their money, to make the world a better place, to fight wrongs, to solve problems.\tეს შესანიშნავი ხალხის ჯგუფია, რომელიც ბევრს აკეთებს მათი ნიჭის, ენერგიის და ფულის გამოყენებით, იმისთვის რომ მსოფლიო უკეთესობისკენ შეცვალონ, ბრძოლისთვის, პრობლემების გადაჭრისთვის."}
{"text": "But as we learned from Samantha Power in her story about Sérgio Vieira de Mello, you can't just go charging in, saying, \"You're wrong, and I'm right,\" because, as we just heard, everybody thinks they are right.\tმაგრამ როგორც სამანთა პაუერისგან შევიტყვეთ მის ისტორიაში სეჯიო ვიეირა დე მელოს შესახებ, არ შეიძლება უბრალოდ ეცე სიტყვებით: \"შენ ცდები, მე მართალი ვარ\" რადგან, როგორც მოვისმინეთ, ყველა თვლის რომ ის მართალია."}
{"text": "A lot of the problems we have to solve are problems that require us to change other people.\tბევრი გადასაჭრელი პრობლემა ისეთია, რომელიც სხვა ადამიანების შეცვლას საჭიროებს"}
{"text": "And if you want to change other people, a much better way to do it is to first understand who we are -- understand our moral psychology, understand that we all think we're right -- and then step out, even if it's just for a moment, step out -- check in with Sēngcàn.\tდა თუ სხვების შეცვლა გსურთ, ბევრად უკეთესი გზა, ჯერ იმის გაგებაა, თუ ვინ ვართ... ჩვენი მორალური ფსიქოლოგიის გაგებაა. გაგება, რომ ჩვენ ყველას თავი მართლებად მიგვაჩნია და შემდეგ გადგომაა. თუნდაც ერთი წამით გარეთ გადგომა, სენ-ცანის გახსენება."}
{"text": "Step out of the moral Matrix, just try to see it as a struggle playing out, in which everybody thinks they're right, and even if you disagree with them, everybody has some reasons for what they're doing.\tმორალური მატრიციდან გასვლა, შეეცადეთ ეს დაინახოთ როგორც ბრძოლა, სადაც ყველა ფიქრობს, რომ მართალია და ყველას აქვს რაღაც მიზეზი, მაშინაც თუ არ ეთანხმებით, ყველას აქვს რაღაც მიზეზი იმისთვის რასაც აკეთებს"}
{"text": "Step out.\tგამოდით."}
{"text": "And if you do that, that's the essential move to cultivate moral humility, to get yourself out of this self-righteousness, which is the normal human condition.\tდა თუ ამას იზამთ, ეს მთავარია მორალული თავმდაბლობისთვის. იმ თვითკმაყოფილების დამარცხებისთვის, რომელიც ადამიანის ჩვეულებრივი მდგომარეობაა. გაიხსენეთ დალაი ლამა."}
{"text": "Think about the enormous moral authority of the Dalai Lama.\tგაიხსენეთ მისი უდიდესი მორალური ავტორიტეტი"}
{"text": "It comes from his moral humility.\tდა ეს მისი მორალური თავმდაბლობიდან მოდის."}
{"text": "So I think the point -- the point of my talk and, I think, the point of TED -- is that this is a group that is passionately engaged in the pursuit of changing the world for the better.\tამიტომ, ვფიქრობ ჩემი საუბრის აზრი და ვფიქრობ TED-ის აზრიც ის არის, რომ ესაა ჯგუფი, რომელიც მგზნებარედაა ჩართული მსოფლიოს უკეთესობისკენ შეცვლის საქმეში."}
{"text": "People here are passionately engaged in trying to make the world a better place.\tაქ ხალხი ჩართულია მსოფლიოს უკეთესობისკენ შეცვლის მცდელობებში,"}
{"text": "But there is also a passionate commitment to the truth.\tმაგრამ არსებობს ასევე მგზნებარე სწრაფვა ჭეშმარიტებისკენ"}
{"text": "And so I think the answer is to use that passionate commitment to the truth to try to turn it into a better future for us all.\tდა ვფიქრობ პასუხი არის ის, რომ ეს ჭეშმარიტებისკენ სწრაფვა, ჩვენთვის ყველასთვის უკეთეს მომავლად ვაქციოთ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "A year ago, I spoke to you about a book that I was just in the process of completing, that has come out in the interim, and I would like to talk to you today about some of the controversies that that book inspired.\tერთი წლის წინ გესაუბრეთ წიგნზე, რომლის წერასაც ვასრულებდი, ის წელს გამოიცა და დღეს მინდა გესაუბროთ, ზოგიერთ კამათზე, რომელიც მას მოჰყვა."}
{"text": "The book is called \"The Blank Slate,\" based on the popular idea that the human mind is a blank slate, and that all of its structure comes from socialization, culture, parenting, experience.\tწიგნის სახელია \"ცარიელი დაფა\" ის ეფუძნება გავრცელებულ აზრს, რომ ადამიანის ტვინი ცარიელი დაფასავით არის და მასზე მთელი სტრუქტურა ყალიბდება სოციუმის, კულტურის, აღზრდის და გამოცდილების შედეგად."}
{"text": "The \"blank slate\" was an influential idea in the 20th century.\t\"ცარიელი დაფა\" გავრცელებული აზრი იყო მეოცე საუკუნეში."}
{"text": "Here are a few quotes indicating that: \"Man has no nature,\" from the historian Jose Ortega y Gasset; \"Man has no instincts,\" from the anthropologist Ashley Montagu; \"The human brain is capable of a full range of behaviors and predisposed to none,\" from the late scientist Stephen Jay Gould.\tრამდენიმე ციტატა ამის დასტურად: \"ადამიანს არ აქვს ბუნება\", ისტორიკოსი ხოსე ორტეგა ი გასეტი; \"ადამიანს არ აქვს ინსტინქტები\" ანთროპოლოგი ეშლი მონტეგიუ; \"ადამიანის ტვინს ბევრი რამის უნარი შესწევს, მაგრამ არცერთისადმი წინასწარგანწყობილი არ არის\" მეცნიერი სტეფან ჯეი გულდი."}
{"text": "There are a number of reasons to doubt that the human mind is a blank slate, and some of them just come from common sense.\tარსებობს რიგი ეჭვები იმის წინააღმდეგ, რომ ადამიანის ტვინი ცარიელი დაფაა. ზოგიერთი მათგანი ჯანსაღი აზრიდან მოდის."}
{"text": "As many people have told me over the years, anyone who's had more than one child knows that kids come into the world with certain temperaments and talents; it doesn't all come from the outside.\tწლების მანძილზე ბევრს უთქვამს ჩემთვის, რომ ნებისმიერმა ერთზე მეტ შვილიანმა იცის, რომ ბავშვები გარკვეული ნიჭით და ტემპერამენტით ევლინებიან სამყაროს; ყველა თვისება გარემოდან არ მოდის."}
{"text": "Oh, and anyone who has both a child and a house pet has surely noticed that the child, exposed to speech, will acquire a human language, whereas the house pet won't, presumably because of some innate different between them.\tდა ნებისმიერს ვისაც ჰყავს ბავშვიც და შინაური ცხოველიც, აუცილებლად შეამჩნევდა, რომ ერთნაირ სასაუბრო გარემოში ყოფნისას, ბავშვი აითვისებს ლაპარაკს, შინაური ცხოველი კი ვერა. სავარაუდოდ, გარკვეული თანდაყოლილი განსხვევებების გამო"}
{"text": "And anyone who's ever been in a heterosexual relationship knows that the minds of men and the minds of women are not indistinguishable.\tდა ვინც როდესმე, ჰეტეროსექსუალურ ურთიერთობაში ყოფილა იცის, რომ ქალის და კაცის აზროვნება არაა იდენტური"}
{"text": "There are also, I think, increasing results from the scientific study of humans that, indeed, we're not born blank slates.\tასევე, ჩემი აზრით არსებობს მზარდი სამეცნიერო კვლევები, რომლებიც აჩვენებს, რომ ჩვენ ცარიელ დაფებად არ ვიბადებით."}
{"text": "One of them, from anthropology, is the study of human universals.\tერთ-ერთი ასეთი ანთროპოლოგიაა, რომელიც ადამიანის უნივერსალობას სწავლობს."}
{"text": "If you've ever taken anthropology, you know that it's a -- kind of an occupational pleasure of anthropologists to show how exotic other cultures can be, and that there are places out there where, supposedly, everything is the opposite to the way it is here.\tთუ როდესმე გაგივლიათ ეს კურსი გეცოდინებათ, რომ ანთროპოლოგებისთვის სიამოვნებაა იმის ჩვენება, თუ რამდენად ეგზოტიკური შეიძლება იყოს სხვა კულტურები და რომ სადღაც არსებობს ადგილები, სადაც ყველაფერი იმის საპირისპიროდაა რაც აქ,"}
{"text": "But if you instead look at what is common to the world's cultures, you find that there is an enormously rich set of behaviors and emotions and ways of construing the world that can be found in all of the world's 6,000-odd cultures.\tმაგრამ ამის მაგივრად, თუ თქვენ მსოფლიო კულტურების საერთო თვისებებს შეხედავთ, აღმოაჩენთ, რომ არსებობს მდიდარი სიმრავლე ქცევების, ემოციების და წარმოდგენებისა მსოფლიოს შესახებ, რომლებიც მსოფლიოს დაახლოებით 6000-ივე კულტურაში იქნება."}
{"text": "The anthropologist Donald Brown has tried to list them all, and they range from aesthetics, affection and age statuses all the way down to weaning, weapons, weather, attempts to control, the color white and a worldview.\tანთროპოლოგი დონალდ ბრაუნი შეეცადა მათ ჩამოთვლას და ისინი კლასიფიცირდებიან ესთეტიკით, სიყვარულით და ასაკობრივი სტატუსებით დაწყებული ძუძუდან ბავშვის მოცილებით, იარაღით და ამინდით დამთავრებული. კონტროლის მეთოდით, თეთრი ფერით და მსოფლმხევდელობით დამთავრებული."}
{"text": "Also, genetics and neuroscience are increasingly showing that the brain is intricately structured.\tასევე გენეტიკა და ნეირობილოგია სულ უფრო ხშირად აჩვენებს რომ ტვინი ჩახლართულად არის მოწყობილი."}
{"text": "This is a recent study by the neurobiologist Paul Thompson and his colleagues in which they -- using MRI -- measured the distribution of gray matter -- that is, the outer layer of the cortex -- in a large sample of pairs of people.\tმაგალითად ნეირობიოლოგ პოლ ტომპსონის და მისი კოლეგებმა ჩაატარეს კვლევა, რომელშიც მაგნიტურ რეზონანსული ასახვით, გაზომეს რუხი ნივთიერების განაწილება, რაც თავის ტვინის ქერქის გარე შრეა. ეს გაკეთდა დიდი რაოდენობის ადამიანთა წყვილებში."}
{"text": "They coded correlations in the thickness of gray matter in different parts of the brain using a false color scheme, in which no difference is coded as purple, and any color other than purple indicates a statistically significant correlation.\tმათ წარმოადგინეს რუხი ნივთიერების სისქის კორელაცია, ტვინის სხვადასხვა ნაწილებში, მცდარი ფერის (ბუნებრივისგან განსხვავებული) სქემის გამოყენებით, რომელშიც განსხვავების არ არსებობა იისფერად აღინიშნა. ყველა სხვა ფერი აჩვენებს სტატისტიკურად მნიშვნელოვან კორელაციას."}
{"text": "Well, this is what happens when you pair people up at random.\tაი, რა ხდება როცა თქვენ შემთხვევითად ირჩევთ ადამიანთა წყვილებს."}
{"text": "By definition, two people picked at random can't have correlations in the distribution of gray matter in the cortex.\tწესით, ორ შემთხვევითად არჩეულ ადამიანს, არ უნდა ჰქონდეს რუხი ნივთიერების განაწილებებს შორის კორელაცია."}
{"text": "This is what happens in people who share half of their DNA -- fraternal twins.\tეს კი აჩვენებს რა ხდება ადამიანებში, რომელთაც ნახევარი დნმ საერთო აქვთ, ანუ სხვადასხვა კვერცხისეულ ტყუპებში."}
{"text": "And as you can see, large amounts of the brain are not purple, showing that if one person has a thicker bit of cortex in that region, so does his fraternal twin.\tროგორც ხედავთ, ტვინის დიდი ნაწილი არ არის იისფერი, რაც ნიშნავს, რომ თუ ერთ ადამიანს აქვს სქელი ქერქი ამ ნაწილში, მის ტყუპისცალსაც ასევე აქვს."}
{"text": "And here's what happens if you get a pair of people who share all their DNA -- namely, clones or identical twins.\tაი, რა ხდება, როცა ორი ადამიანი სრულად იზიარებს დნმ-ს. ანუ კლონებში, ან ერთკვერცხისეულ ტყუპებში."}
{"text": "And you can see huge areas of cortex where there are massive correlations in the distribution of gray matter.\tაქ თქვენ ხედავთ ქერქის დიდ უბნებს, სადაც რუხი ნივთიერების განაწილებებს შორის მასიური კორელაციაა."}
{"text": "Now, these aren't just differences in anatomy, like the shape of your ear lobes, but they have consequences in thought and behavior that are well illustrated in this famous cartoon by Charles Addams: \"Separated at birth, the Mallifert twins meet accidentally.\"\tეს განსხვავებები არა მხოლოდ ანატომიურია, ეს განსხვავებები არა მხოლოდ ანატომიურია, როგორც მაგალითად ყურის ბიბილოს ფორმები, არამედ ისინი გამოიხატება აზროვნებასა და ქცევაშიც. რომელიც კარგად არის გამოსახული ამ ჩარლზ ადამსის ცნობილ კომიქსში: \"დაბადებისას განცალკევებული ტყუპი მალიფერტები შემთხვევით ხვდებიან ერთმანეთს\""}
{"text": "As you can see, there are two inventors with identical contraptions in their lap, meeting in the waiting room of a patent attorney.\tროგორც ხედავთ, აქ ორი გამომგონებელია, მუხლებზე ერთანირი დანადგარებით და ხვდებიან საპატენტოს ადვოკატის მისაღებში."}
{"text": "Now, the cartoon is not such an exaggeration, because studies of identical twins who were separated at birth and then tested in adulthood show that they have astonishing similarities.\tეს კომიქსი არც ისე ძალიან არის გაზვიადებული, რადგან დაბადებისას განცალკევებული და ზრდასრულობაში შემოწმებული იდენტური(ერთკვერცხისეულ) ტყუპების კვლევები აჩვენებს რომ მათ საოცარი მსგავსება აქვთ."}
{"text": "And this happens in every pair of identical twins separated at birth ever studied -- but much less so with fraternal twins separated at birth.\tდა ეს დასტურდება ყოველი დაბადებისას განცალკევებული და შესწავლილი იდენტური ტყუპის შემთხვევაში. ნაკლები მსგავსებაა სხვადასხვა კვერცხისეული ტყუპების შემთხვევაში."}
{"text": "My favorite example is a pair of twins, one of whom was brought up as a Catholic in a Nazi family in Germany, the other brought up in a Jewish family in Trinidad.\tჩემთვის გამორჩეული იმ ტყუპების მაგალითია, რომელთაგან ერთი აღიზარდა კათოლიკედ ნაცისტურ ოჯახში, გერმანიაში. მეორე კი ებრაულ ოჯახში, ტრინიდადში."}
{"text": "When they walked into the lab in Minnesota, they were wearing identical navy blue shirts with epaulettes; both of them liked to dip buttered toast in coffee, both of them kept rubber bands around their wrists, both of them flushed the toilet before using it as well as after, and both of them liked to surprise people by sneezing in crowded elevators to watch them jump.\tროცა ისინი შევიდნენ მინესოტას ლაბორატორიაში მათ ეცვათ იდენტური ლურჯი ზედა. ორივე მათგავს უყვარდა კარაქიანი ტოსტის ყავაში ჩაწობა, ორივე მათგანი ატარებდა რეზინის სამაჯურს, ორივე უშვებდა წყალს ტუალეტში გამოყენებამდეც და მას შემდეგაც, და ორივე მათგანს უყვარდა ხალხის გაოცება ხალხმრავალ ლიფტებში ცემინებით, რომ მათი შეხტომა ენახა."}
{"text": "Now -- the story might seem to good to be true, but when you administer batteries of psychological tests, you get the same results -- namely, identical twins separated at birth show quite astonishing similarities.\tეს ამბავი სიმართლისთვის, შეიძლება ზედმეტად იდეალური ჩანდეს, მაგრამ როცა თქვენ ფსიქოლოგიურ ტესტებს ატარებთ, იღებთ იმავე შედეგებს, კერძოდ, დაბადებისას განცალკევებული იდენტური ტყუპები, არიან საოცრად მსგავსები."}
{"text": "Now, given both the common sense and scientific data calling the doctrine of the blank slate into question, why should it have been such an appealing notion?\tამრიგად, საღი აზრიც და მეცნიერული მონაცემებიც, ეჭვის ქვეშ აყენებს ცარიელი დაფის იდეას. მაშ რატომ არის ეს იდეა, მაინც ასეთი მიმზიდველი?"}
{"text": "Well, there are a number of political reasons why people have found it congenial.\tამისთვის არსებობს რიგი პოლიტიკური მიზეზებისა."}
{"text": "The foremost is that if we're blank slates, then, by definition, we are equal, because zero equals zero equals zero.\tპირველ რიგში, თუ ჩვენ ვართ ცარიელი დაფები, მაშინ განმარტებით თანასწორები ვართ, რადგან ნული უდრის ნულს, უდრის ნულს."}
{"text": "But if something is written on the slate, then some people could have more of it than others, and according to this line of thinking, that would justify discrimination and inequality.\tმაგრამ თუ დაფაზე უკვე რაღაც წერია, მაშინ ზოგს შეიძლება სხვებზე მეტი ჰქონეს. აზრების ამ მინდინარეობის თანახმად კი, დისკრიმინაცია და უთანასწორობა გამართლდება."}
{"text": "Another political fear of human nature is that if we are blank slates, we can perfect mankind -- the age-old dream of the perfectibility of our species through social engineering.\tმეორე პოლიტიკური საშიშროება ადამიანური ბუნებისა, არის ის, რომ თუ ჩვენ ვართ ცარიელი დაფები, მაშინ შეგვიძლია ადამიანის სრულყოფა. უძველესი ოცნება ჩვენი სახეობის სრულყოფისა, სოციალური ინჟინერიის გზით."}
{"text": "Whereas, if we're born with certain instincts, then perhaps some of them might condemn us to selfishness, prejudice and violence.\tმაშინ როცა, თუ ჩვენ ვიბადებით რაღაც ინსტინქტებით, ზოგმა მათგანმა შეიძლება გვიბიძგოს სიხარბის, ცრურწმენისა და ძალადობისკენ."}
{"text": "Well, in the book, I argue that these are, in fact, non sequiturs.\tმაშ, მე წიგნში ვამტკიცებ, რომ ეს მცდარი აზრებია"}
{"text": "And just to make a long story short: first of all, the concept of fairness is not the same as the concept of sameness.\tდა მოკლედ რომ ვთქვათ: პირველ რიგში სამართლიანობა, არ არის იგივე რაც იდენტურობა."}
{"text": "And so when Thomas Jefferson wrote in the Declaration of Independence, \"We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal,\" he did not mean \"We hold these truths to be self-evident, that all men are clones.\"\tდა როცა ტომას ჯეფერსონმა დამოუკიდებლობის დეკლარაციაში დაწერა: \"ჩვენ ტრივიალურ ჭეშმარიტებად მიგვაჩნია, რომ ყველა ადამიანი შექმნილია თანასწორად\" ის არ გულისხმობდა, რომ \"ჩვენ ტრივიალურ ჭეშმარიტებად მიგვაჩნია, რომ ყველა ადამიანი ერთმანეთის კლონია\""}
{"text": "Rather, that all men are equal in terms of their rights, and that every person ought to be treated as an individual, and not prejudged by the statistics of particular groups that they may belong to.\tარამედ ყველა ადამიანი თანასწორია თავისი უფლებებით, და რომ ყოველ პიროვნებას უნდა მოვეპყროთ, როგორც ინდივიდს და არ განვსაჯოთ იმ ჯგუფის სტატისტიკის მიხედვით, რომელსაც ის ეკუთვნის."}
{"text": "Also, even if we were born with certain ignoble motives, they don't automatically lead to ignoble behavior.\tასევე, თუ ჩვენ დავიბადეთ გარკვეული მანკიერი მოტივებით, ისინი არ გვიბიძგებენ ავტომატურად მანკიერი საქციელისკენ."}
{"text": "That is because the human mind is a complex system with many parts, and some of them can inhibit others.\tრადგან ადამიანის გონება ბევრი ნაწილისგან შემდგარი რთული სისტემაა, რომელთაგან ზოგმა, შეიძლება სხვა შეაკავოს."}
{"text": "For example, there's excellent reason to believe that virtually all humans are born with a moral sense, and that we have cognitive abilities that allow us to profit from the lessons of history.\tმაგალთად, გვაქვს სრული საფუძველი გვჯეროდეს რომ პრაქტიკულად ყველა ადამიანი, მორალური გრძნობით იბადება და ჩვენ გვაქვს კოგნიტური უნარები, რომლებიც საშუალებას გვაძლევს, წარსულ შეცდომებზე ვისწავლოთ."}
{"text": "So even if people did have impulses towards selfishness or greed, that's not the only thing in the skull, and there are other parts of the mind that can counteract them.\tამიტომ თუ ადამიანებს აქვთ ეგოიზმის და სიხარბის იმპულსები, ეს არ არის ერთადერთი რამ მათ თავში. არის სხვა ამის დამაბალანსებელი ნაწილებიც."}
{"text": "In the book, I go over controversies such as this one, and a number of other hot buttons, hot zones, Chernobyls, third rails, and so on -- including the arts, cloning, crime, free will, education, evolution, gender differences, God, homosexuality, infanticide, inequality, Marxism, morality, Nazism, parenting, politics, race, rape, religion, resource depletion, social engineering, technological risk and war.\tამ წიგნში, მე განვიხილავ ამის მსგავს საკამათო საკითხს და ასევე სხვა ბევრ ცხელ თემას, ცხელ ზონებს, ჩერნობილს და ა.შ. ხელოვნების, კლონირების, კრიმინალის, თავისუფალი ნების, განათლების, ევოლუციის, სქესობრივი განსხვავებების, ღმერთის, ჰომოსექსუალობის, ჩვილთა ხოცვის, უთანასწორობის, მარქსიზმის, მორალის, ნაციზმის, აღზრდის, პოლიტიკის, რასის, რელიგიის, რესურსების ამოწურვის, სოციალური ინჟინერიის, ტექნოლოგიური რისკის და ომის ჩათვლით."}
{"text": "And needless to say, there were certain risks in taking on these subjects.\tცხადია, რომ არსებობდა გარკვეული რისკი ამ თემებზე საუბრისას"}
{"text": "When I wrote a first draft of the book, I circulated it to a number of colleagues for comments, and here are some of the reactions that I got: \"Better get a security camera for your house.\"\tროცა მე ამ წიგნის პირველი დრაფტი დავწერე, გავავრცელე კოლეგებს შორის და აი რამდენიმე რეაქცია, რომელიც მათგან მივიღე: \"უმჯობესია სათვალთვალო კამერა დააყენო შენს სახლთან\""}
{"text": "\"Don't expect to get any more awards, job offers or positions in scholarly societies.\"\t\"ნუ ელოდები რომ მეტ ჯილდოს, სამსახურს ან სამეცნიერო საზოგადოების წევრობაზე შემოთავბაზებას მიიღებ\""}
{"text": "\"Tell your publisher not to list your hometown in your author bio.\"\t\"უთხარი შენს გამომცემელს, რომ ავტორის ბიოგრაფიაში, შენი ქალქი არ მიუთითონ\""}
{"text": "\"Do you have tenure?\"\t\"პროფესორის უვადო თანამდებობა გაქვს?\""}
{"text": "(Laughter) Well, the book came out in October, and nothing terrible has happened.\t(სიცილი) წიგნი ოქტომბერში გამოვიდა და არაფერი განსაკუთრებული არ მომხდარა."}
{"text": "I -- I like -- There was indeed reason to be nervous, and there were moments in which I did feel nervous, knowing the history of what has happened to people who've taken controversial stands or discovered disquieting findings in the behavioral sciences.\tმე..., რა თქმა უნდა იყო ნერვიულობის საფუძველი და იყო მომენტები, როცა მე ვნერვიულობდი, ვიცოდი რა ისტორია იმისა, თუ რა მოუვიდათ ადამიანებს ვინც სკანდალურ პოზიციებს იკავებდა, ან შემაშფოთებელ აღმოჩენებს აკეთებდა ქცევის მეცნიერებებში."}
{"text": "There are many cases, some of which I talk about in the book, of people who have been slandered, called Nazis, physically assaulted, threatened with criminal prosecution for stumbling across or arguing about controversial findings.\tარსებობს ბევრი შემთხვევა, ზოგიერთზე წიგნში ვსაუბრობ, ადამიანებზე, რომლებსაც ცილს სწამებდნენ და ნაცისტებს ეძახდნენ, ფიზიკურად უსწორდებობდნენ და სამართლებრივი დევნით აშინებდნენ, იმისთვის რომ ისინი წააწყდნენ, ან იცავენ საკამათო აღმოჩენებს."}
{"text": "And you never know when you're going to come across one of these booby traps.\tარასდროს არ იცი, როდის მოხვდები ამ მახეთაგან რომელიმეში."}
{"text": "My favorite example is a pair of psychologists who did research on left-handers, and published some data showing that left-handers are, on average, more susceptible to disease, more prone to accidents and have a shorter lifespan.\tჩემი საყვარელი მაგალითია ორი ფსიქოლოგი, რომლებიც ცაციებს შეისწავლიდნენ და გამოაქვეყნეს ზოგიერთი მონაცემი, რომელიც აჩვენებს რომ ცაციები საშუალოდ უფრო მიდრეკილები არიან დაავადებებისკენ, უბედური შემთხვევებისკენ და აქვთ უფრო მოკლე სიცოცხლის ხანგრძლივიბა."}
{"text": "It's not clear, by the way, since then, whether that is an accurate generalization, but the data at the time seemed to support that.\tსხვათაშორის უცნობია, მას შემდეგ აღმოჩნდა თუ არა სწორი ეს განზოგადება, მაგრამ იმ დროს მონაცემები ამას ადასტურებდა."}
{"text": "Well, pretty soon they were barraged with enraged letters, death threats, ban on the topic in a number of scientific journals, coming from irate left-handers and their advocates, and they were literally afraid to open their mail because of the venom and vituperation that they had inadvertently inspired.\tმაშ, ძალიან მალე მათ თავს დაესხნენ გაცხარებული წერილებით, სიცოცხლის ხელყოფაზე მუქარით, თემების აკრძალვით მთელ რიგ სამეცნიერო ჟურნალებში, რომლებიც გამწარებული ცაციებისგან და მათი დამცველებისგან მოდიოდა. მათ პირდაპირი გაგებით ეშინოდათ წერილის გახსნა, შხამიანი და სიძულვილით სავსე თავდასხმების გამო, რომლებსაც ისინი უნებლიეთ იწვევდნენ."}
{"text": "Well, the night is young, but the book has been out for half a year, and nothing terrible has happened.\tასე რომ ჯერ ადრეა, მაგრამ წიგნი გამოვიდა ნახევარი წლის წინ და არაფერი საშინელი არ მომხდარა."}
{"text": "None of the dire professional consequences has taken place -- I haven't been exiled from the city of Cambridge.\tარანაირი მძიმე პროფესიონალური შედეგი ამას არ მოჰყოლია: მე არ გავურიცხივარ კემბრიჯიდან, მე არ გავუდევნივარ ქალაქ კემბრიჯიდან,"}
{"text": "But what I wanted to talk about are two of these hot buttons that have aroused the strongest response in the 80-odd reviews that The Blank Slate has received.\tმაგრამ მინდოდა მესაუბრა, ამ თემებიდან ორ ცხარე საკითხზე, რომლებმაც ყველაზე მეტი გამოხმაურება გამოიწვიეს 80-იოდე რეცენზიაში, რაც \"ცარიელ დაფაზე\" გაკეთდა."}
{"text": "I'll just put that list up for a few seconds, and see if you can guess which two -- I would estimate that probably two of these topics inspired probably 90 percent of the reaction in the various reviews and radio interviews.\tმე სიას რამდენიმე წამში ჩამოვთვლი და თუ მიხვდებით, რომელი ორი იყო ეს თემები, ვვარაუდობ, რომ ალბათ ამ ორმა განაპირობა 90 პროცენტი რეაქციისა სხვადასხვა რეცენზიებში და რადიო ინტერვიუებში."}
{"text": "It's not violence and war, it's not race, it's not gender, it's not Marxism, it's not Nazism.\tეს არ არის ძალადობა და ომი, ეს არ არის რასა, არ არის სქესი, არ არის მარქსიზმი, ან ნაციზმი."}
{"text": "They are: the arts and parenting.\tესენია: ხელოვნება და ბავშვების აღზრდა."}
{"text": "(Laughter) So let me tell you what aroused such irate responses, and I'll let you decide if whether they -- the claims are really that outrageous.\t(სიცილი) ნება მომეცით გითხრათ, რამ აღძრა ასეთი გაღიზიანებული გამოხმაურება და თქვენ გადაწყვიტეთ, არის თუ არა ეს მტკიცებები მართლაც ასეთი საგანგაშო."}
{"text": "Let me start with the arts.\tდავიწყოთ ხელოვნებით."}
{"text": "I note that among the long list of human universals that I presented a few slides ago are art.\tაღვნიშნავ, რომ ადამიანთა თვისებების გრძელ სიაში, რომელიც რამდენიმე სლაიდის წინ წარმოვადგინე იყო ხელოვნება."}
{"text": "There is no society ever discovered in the remotest corner of the world that has not had something that we would consider the arts.\tარ არსებობს საზოგადოება, რომელიც კი ოდესმე აღმოგვიჩენია, მსოფლიოს არცერთ კუნჭულში, რომელსაც არ ჰქონია რაღაც, რაც შეიძლება ხელოვნებად განვიხილოთ."}
{"text": "Visual arts -- decoration of surfaces and bodies -- appears to be a human universal.\tსახვითი ხელოვნება, სხეულის და ზედაპირის დეკორაცია უნივერსალურია ადამიანისთვის."}
{"text": "The telling of stories, music, dance, poetry -- found in all cultures, and many of the motifs and themes that give us pleasure in the arts can be found in all human societies: a preference for symmetrical forms, the use of repetition and variation, even things as specific as the fact that in poetry all over the world, you have lines that are very close to three seconds long, separated by pauses.\tისტორიების მოყოლა, მუსიკა, ცეკვა, პოეზია ყველა კულტურაში მოიძებნება და ბევრი მოტივი და თემა, რომელიც... სიამოვნებას გვანიჭებს ხელოვნებაში, მოიძებნება ადამიანთა ყველა საზოგადოებაში: სიმეტრიული ფორმებისკენ მიდრეკილება, გამეორების და ვარიაციების გამოყენება, ისეთი სპეციფიური რაღაც, როგორც ის ფაქტი, რომ მთელს მსოფლიოს, პოეზიაში, გამოიყენება პაუზებით გამოყოფილი დაახლოებით 3 წამის სიგრძის სტრიქონი."}
{"text": "Now, on the other hand, in the second half of the 20th century, the arts are frequently said to be in decline.\tმეორეს მხრივ, მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში, ხშირად აღნიშნავენ, რომ ხელოვნება ქვეითდება."}
{"text": "And I have a collection, probably 10 or 15 headlines, from highbrow magazines deploring the fact that the arts are in decline in our time.\tმე მაქვს კოლექცია, ალბათ 10 ან 15 სათაური, პრესტიჟული ჟურნალებიდან, რომელიც დასტირის იმას, რომ ჩვენს დროში ხელოვნება ქვეითდება."}
{"text": "I'll give you a couple of representative quotes: \"We can assert with some confidence that our own period is one of decline, that the standards of culture are lower than they were 50 years ago, and that the evidences of this decline are visible in every department of human activity.\"\tრამდენიმე საჩვენებლ ციტატას წავიკითხავ: \"შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ ჩვენი დრო დაქვეითებაშია, კულტურის სტანდარტები დაცემულია, იმასთან შედარებით რაც 50 წლის წინ იყო, ეს დაქვეითება ჩანს ადამიანის საქმიანობის ყველა სფეროში\""}
{"text": "That's a quote from T. S. Eliot, a little more than 50 years ago.\tეს 50 წელზე ცოტა უფრო ადრინდელი ტ.ს."}
{"text": "And a more recent one: \"The possibility of sustaining high culture in our time is becoming increasing problematical.\tელიოტის ციტატაა და უფრო ახალი: \"მაღალი კულტურის შენარჩუნების საშუალება, ჩვენს დროში სულ უფრო და უფრო პრობლემური ხდება."}
{"text": "Serious book stores are losing their franchise, nonprofit theaters are surviving primarily by commercializing their repertory, symphony orchestras are diluting their programs, public television is increasing its dependence on reruns of British sitcoms, classical radio stations are dwindling, museums are resorting to blockbuster shows, dance is dying.\"\tსერიოზული წიგნების მაღაზიები იკეტება, სამოყვარულო თეატრები განაგრძობენ არსებობას ძირითადად კომერციული რეპერტუარის ხარჯზე, სიმფონიური ორკესტრები აზავებენ პროგრამებს, არაკომერციული ტელევიზია დამოკიდებული ხდება ბრიტანული კომედიების განმეორებით ჩვენებაზე, კლასიკური მუსიკის რადიოსადგურები ქრებიან, მუზეუმები გადადიან პოპულისტურ გამოფენებზე,"}
{"text": "That's from Robert Brustein, the famous drama critic and director, in The New Republic about five years ago.\tცეკვა კვდება\" ეს ცნობილი თეატრის კრიტიკოსი და რეჟისორი რობერტ ბრუსტაინია, რომლის აზრი, 5-იოდე წლის წინ ჟურნალ \"ახალ რესპუბლიკაში\" გაჩნდა"}
{"text": "Well, in fact, the arts are not in decline.\tსინამდვილეში ხელოვნება არ ქვეითდება."}
{"text": "I don't think this will as a surprise to anyone in this room, but by any standard they have never been flourishing to a greater extent.\tარ მგონია, რომ ეს აქ ვინმესთვის სიურპრიზია, არამედ ყველა სტანდარტით, ის არასდროს არ ყვაოდა ისე, როგორც ახლა."}
{"text": "There are, of course, entirely new art forms and new media, many of which you've heard over these few days.\tრა თქმა უნდა გაჩნდა სრულიად ახალი ხელოვნების ფორმები და ახალი მედია, მათგან ბევრზე მოისმინეთ ამ რამდენიმე დღის განმავლობაში."}
{"text": "By any economic standard, the demand for art of all forms is skyrocketing, as you can tell from the price of opera tickets, by the number of books sold, by the number of books published, the number of musical titles released, the number of new albums and so on.\tნებისმიერი ეკონომიკური სტანდარტით, ხელოვნების ყველა ფორმაზე მოთხოვნა სწრაფად იზრდება, ეს შეგვიძლია, ოპერის ბილეთზე ფასის მიხედვით ვთქვათ, გაყიდული წიგნების რაოდენობით, გამოქვეყნებული წიგნების რაოდენობით, გამოცემული მუსიკალური დასახელებების რაოდენობის მიხედვით, ახალი ალბომების რაოდენობის მიხედვით და ა.შ"}
{"text": "The only grain of truth to this complaint that the arts are in decline come from three spheres.\tერთადერთი სიმართლის მარცვალი უკმაყოფილებაში, რომ ხელოვნება ქვეითდება, სამი სფეროდან მოდის."}
{"text": "One of them is in elite art since the 1930s -- say, the kinds of works performed by major symphony orchestras, where most of the repertory is before 1930, or the works shown in major galleries and prestigious museums.\tერთ-ერთი მათგანია ელიტური ხელოვნება 1930 წლებიდან, ვთქვათ, ნაწარმოები შესრულებულია მთავარი სიმფონიური ორკესტრების მიერ, რომელთა ძირითადი რეპერტუარი 1930 წლამდეა შექმნილი. ან ძირითად გალერეებში და პრესტიჟულ მუზეუმებში წარმოდგენილი ნამუშევრები."}
{"text": "In literary criticism and analysis, probably 40 or 50 years ago, literary critics were a kind of cultural hero; now they're kind of a national joke.\tლიტერატურულ კრიტიკასა და ანალიზში დაახლოებით 40 ან 50 წლის წინ, ლიტერატურის კრიტიკოსები იყვნენ, როგორც კულტურული გმირები. ახლა ისინი ნაციონალური ხუმრობასავით არიან."}
{"text": "And the humanities and arts programs in the universities, which by many measures, indeed are in decline.\tჰუმანიტარული პროგრამები უნივერსიტეტში, რომლებიც ბევრი მაჩვენებლით, მართლაც დაქვეითებულია."}
{"text": "Students are staying away in droves, universities are disinvesting in the arts and humanities.\tსტუდენტები მათ ერიდებიან, უნივერსიტეტები ამცირებენ ინვესტიციებს ჰუმანიტარულ საგნებში."}
{"text": "Well, here's a diagnosis.\tაი, ჩემი დიაგნოზი."}
{"text": "They didn't ask me, but by their own admission, they need all the help that they can get.\tჩემთვის არ უკითხავთ, მაგრამ მათი აღიარებით მათ ესაჭიროებათ ყველა შესაძლო დახმარება."}
{"text": "And I would like to suggest that it's not a coincidence that this supposed decline in the elite arts and criticism occurred in the same point in history in which there was a widespread denial of human nature.\tდა მე ვფიქრობ არაა შემთხვევითი, რომ ეს დაქვეითება, ელიტარულ ხელოვნებასა და კრიტიკაში, მოხდა იმ ისტორიულ მომენტთან ერთად როცა მოხდა თანდაყოლილი ადამიანური ბუნების უარყოფაც."}
{"text": "A famous quotation can be found -- if you look on the web, you can find it in literally scores of English core syllabuses -- \"In or about December 1910, human nature changed.\"\tსაინტერესო ციტატის პოვნა შეიძლება, თუ ინტერნეტში დაძებნით, ლიტერატურულ წყაროებში რომელიც ინგლისური ენის ძირითად პროგრამაში შედის: \"დაახლოებით 1910 წლის დეკემბერში, ადამიანური ბუნება შეიცვალა\""}
{"text": "A paraphrase of a quote by Virginia Woolf, and there's some debate as to what she actually meant by that.\tეს ვირჯინია ვულფის ციტატის პერეფრაზია, და საკამათო საკითხია, თუ რას დებდა ის სინამდვილეში ამ სიტყვებში,"}
{"text": "But it's very clear, looking at these syllabuses, that -- it's used now as a way of saying that all forms of appreciation of art that were in place for centuries, or millennia, in the 20th century were discarded.\tმაგრამ თანამედროვე სასწავლო პროგრამაზე დაკვირვებით სრულიად ცხადია, რომ ის გამოიყენება იმის სათქმელად, რომ ხელოვნების ყველა ფორმა, რომელიც არსებობდა საუკუნეების და ათასწლეულების მანძილზე უარყოფილი იქნა მე-20 საუკუნეში."}
{"text": "The beauty and pleasure in art -- probably a human universal -- were -- began to be considered saccharine, or kitsch, or commercial.\tსილამაზე და სიამოვნება ხელოვნებაში, ალბათ ადამიანის უნივერსალური თვისება, უკვე ითვლება დიაბეტად, ან ვულგარულად, ან კომერციად."}
{"text": "Barnett Newman had a famous quote that \"the impulse of modern art is the desire to destroy beauty\" -- which was considered bourgeois or tacky.\tბარნეტ ნიუმანის ცნობილი ციტატა \"თანამედროვე ხელოვნების იმპულსი, არის სილამაზის განადგურების სურვილი\" ის განიხილებოდა ბურჟუაზიულად, იაფფასიანად"}
{"text": "And here's just one example.\tდა აი ერთი მაგალითი."}
{"text": "I mean, this is perhaps a representative example of the visual depiction of the female form in the 15th century; here is a representative example of the depiction of the female form in the 20th century.\tალბათ ეს ქალური ფორმის სახვითი გამოხატვის თვალსაჩინო მაგალითია მე-15 საუკუნეში. აი ქალის ფორმის გამოხატვის თვალსაჩინო მაგალითი მე-20 საუკუნეში"}
{"text": "And, as you can see, there -- something has changed in the way the elite arts appeal to the senses.\tდა როგორც ხედავთ, რაღაც შეიცვალა იმაში თუ როგორ მოქმედებს ელიტური ხელოვნება გრძნობებზე."}
{"text": "Indeed, in movements of modernism and post-modernism, there was visual art without beauty, literature without narrative and plot, poetry without meter and rhyme, architecture and planning without ornament, human scale, green space and natural light, music without melody and rhythm, and criticism without clarity, attention to aesthetics and insight into the human condition.\tრასაკვირველია, მოდერნიზმის და პოსტ-მოდერნიზმის მოძრაობებში იყო სახვითი ხელოვნება სილამაზის გარეშე, ლიტერატურა ნარატივისა და სიუჟეტის გარეშე პოეზია რითმის გარეშე არქიტექტურა ორნამენტის გარეშე, ადამიანური მასშტაბი, მწვანე სივრცე, ბუნებრივი სინათლე, მუსიკა მელოდიისა და რითმის გარეშე, და კრიტიკა სიცხადის გარეშე, ყურადღება ესთეტიკისა და ადამიანური მდგომარეობის მიმართ."}
{"text": "(Laughter) Let me give just you an example to back up that last statement.\t(სიცილი) ნება მომეცით მოვიტანო ბოლო მოსაზრების დამადასტურებელი მაგალითი."}
{"text": "But here, there -- one of the most famous literary English scholars of our time is the Berkeley professor, Judith Butler.\tაი, ჩვენი დროის ინგლისური ლიტერატურის, ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი სპეციალისტი, ბერკლის უნივერსიტეტის პროფესორი ჯუდით ბატლერი."}
{"text": "And here is an example of one of her analyses: \"The move from a structuralist account in which capital is understood to structure social relations in relatively homologous ways to a view of hegemony in which power relations are subject to repetition, convergence and rearticulation brought the question of temporality into the thinking of structure, and marked a shift from the form of Althusserian theory that takes structural totalities as theoretical objects ...\"\tდა აი, მისი ერთ-ერთი ანალიზის მაგალითი \"მოძრაობამ სტრუქტურიდან, სადაც კაპიტალი ითვლება სოციალური ურთიერთობების საყრდენად, შედარებით ჰომოლოგიური მეთოდებით, ჰეგემონიური ხედვისკენ, რომელშიც ძალთა ურთიერთობა განმეორებადია, თანმხვედრი და კვლავაქცენტირებული, სტრუქრტურის გააზრებაში, დროებითობის საკითხი შეიტანა და ალთუსერის თეორიიდან ძვრა დააფიქსირა, რომელიც სტრუქტურულ ერთობას თეორიულ ობიექტებად განიხილავს...\""}
{"text": "Well, you get the idea.\tმოკლედ, თქვენ გამიგეთ."}
{"text": "By the way, this is one sentence -- you can actually parse it.\tსხვათა შორის ეს ერთი წინადადებაა, თუმცა ის შეიძლება დაანაწევროთ."}
{"text": "Well, the argument in \"The Blank Slate\" was that elite art and criticism in the 20th century, although not the arts in general, have disdained beauty, pleasure, clarity, insight and style.\tმაშ, ძირითადი იდეა \"ცარიელ დაფაში\" იყო ის, რომ ელიტური ხელოვნება და კრიტიკა მე-20 საუკუნეში თუმცაღა არა ხელოვნება მთლიანად, უგულებელყოფდა სილამაზეს, სიამოვნებას, სიცხადეს, გამჭრიახობას და სტილს."}
{"text": "People are staying away from elite art and criticism.\tხალხი ელიტურ ხელოვნებას, კრიტიკას ერიდება."}
{"text": "What a puzzle -- I wonder why.\tგამოცანაა, საინტერესოა რატომ?"}
{"text": "Well, this turned out to be probably the most controversial claim in the book.\tსავარაუდოდ ეს აღმოჩნდა ყველაზე საკამათო განაცხადი წიგნში."}
{"text": "Someone asked me whether I stuck it in in order to deflect ire from discussions of gender and Nazism and race and so on. I won't comment on that.\tვიღაცამ მკითხა, ჩავსვი თუ არა ის იმისთვის რომ ცხარე დისკუსია გენდერიდან, ნაციზმიდან, რასის და სხვა თემებიდან გადამეტანა. ამაზე კომენტარს არ გავაკეთებ"}
{"text": "But it certainly inspired an energetic reaction from many university professors.\tმაგრამ ამან ნამდვილად წარმოშვა ენერგიული რეაქცია ბევრი უნივერსიტეტის პროფესორისგან."}
{"text": "Well, the other hot button is parenting.\tმეორე ცხარე საკითხი ბავშვის აღზრდის თემაა."}
{"text": "And the starting point is the -- for that discussion was the fact that we have all been subject to the advice of the parenting industrial complex.\tსაწყისი წერტილი დისკუსიისთვის იყო ის ფაქტი რომ ჩვენთვის მოუციათ რჩევა ბავშვის აღზრდასთან დაკავშირებით."}
{"text": "Now, here is -- here is a representative quote from a besieged mother: \"I'm overwhelmed with parenting advice.\tაქ ხედავთ სასოწარკვეთილი დედის თვალსაჩინო ციტატას: \"დათრგუნული ვარ აღმზრედლობითი რჩევებით."}
{"text": "I'm supposed to do lots of physical activity with my kids so I can instill in them a physical fitness habit so they'll grow up to be healthy adults.\tუნდა ჩავუტარო ფიზიკური აქტივობა ბავშვებს, იმისთვის რომ მათ ფიზიკური სიჯანსაღის ჩვევები ჩავუნერგო. შედეგად ჯანმრთელ ზრდასრულებად აღიზრდებიან."}
{"text": "And I'm supposed to do all kinds of intellectual play so they'll grow up smart.\tდა ყველა სხვადასხვა ინტელექტუალური თამაში, რომ ჭკვიანები გაიზარდონ."}
{"text": "And there are all kinds of play -- clay for finger dexterity, word games for reading success, large motor play, small motor play. I feel like I could devote my life to figuring out what to play with my kids.\"\tდა სხვადასხვა თამაშებია: საძერწი თითების სისხარტისთვის. სიტყვების თამაში წარმატებული კითხვისთვის მსხვილ მოტორიკის თამაში თამაში წვრილი მოტორიკისთვის. ალბათ სიცოცხლე უნდა შევწირო იმის გარკვევას რა ვეთამაშო ბავშვებს\""}
{"text": "I think anyone who's recently been a parent can sympathize with this mother.\tმგონი ნებისმიერს ვინც მშობელი ყოფილა, ესიმპათიურება ეს დედა."}
{"text": "Well, here's some sobering facts about parenting.\tმაშ, ზოგი გამოსაფხიზლებელი ფაქტი აღზრდაზე."}
{"text": "Most studies of parenting on which this advice is based are useless. They're useless because they don't control for heritability. They measure some correlation between what the parents do, how the children turn out and assume a causal relation: that the parenting shaped the child.\tკვლევების უმეტესობა აღზრდაზე, რომელსაც ეს რჩევები ეფუძნება, უსარგებლოა. ისინი უსარგებლოა, რადგან არ ითვალისწინებს მემკვიდრეობითობას. ზომავენ კორელაციას, იმას შორის, თუ რას აკეთებენ მშობლები და როგორები გამოდიან ბავშვები და გულისხმობენ, რომ აღზრდამ ჩამოაყალიბა ბავშვი ასეთად."}
{"text": "Parents who talk a lot to their kids have kids who grow up to be articulate, parents who spank their kids have kids who grow up to be violent and so on.\tმშობლები, ვინც ბევრს ესაუბრებიან ბავშვებს, ჰყავთ კარგი მოსაუბრე ბავშვები. მშობლებს რომლებიც სცემენ ბავშვებს, მოძალადე ბავშვები ეზრდებათ და ა.შ."}
{"text": "And very few of them control for the possibility that parents pass on genes for -- that increase the chances a child will be articulate or violent and so on.\tდა ძალიან ცოტა მათგანი ითვალისწინებს იმას, რომ მშობლები გენებსაც გადასცემენ. რაც ზრდის შანსებს რომ ბავშვი იყოს კარგი მოსაუბრე, ან მოძალადე და ა.შ."}
{"text": "Until the studies are redone with adoptive children, who provide an environment but not genes to their kids, we have no way of knowing whether these conclusions are valid.\tმანამ, სანამ კვლევები არ განმეორდება აყვანილ ბავშვებზე, რა შემთხვევაშიც მხოლოდ გარემოა მშობლების, მაგრამ არა გენები, ჩვენ ვერ გავიგებთ ეს დასკვნები მართალია თუ არა."}
{"text": "The genetically controlled studies have some sobering results.\tგენეტიკურად კონტროლირებულ კვლევებს აქვს რამდენიმე გამოსაფხიზლებელი შედეგი."}
{"text": "Remember the Mallifert twins: separated at birth, then they meet in the patent office -- remarkably similar.\tგახსოვთ ტყუპი მალიფერტები: დაბადებისთანავე განცალკევებულები საპატენტოს ოფისში რომ შეხვდნენ, ძალიან მსგავსები."}
{"text": "Well, what would have happened if the Mallifert twins had grown up together?\tრა მოხდებოდა ტყუპი მალიფერტები ერთად რომ აღზრდილიყვნენ?"}
{"text": "You might think, well, then they'd be even more similar, because not only would they share their genes, but they would also share their environment.\tალბათ იფიქრებთ, უფრო მეტად მსგავსები იქნებოდნენ, რადგან არა მხოლოდ გენები, არამედ გარემოც საერთო ექნებოდათ."}
{"text": "That would make them super-similar, right?\tეს მათ სუპერ მსგავსებად გახდიდა, არა?"}
{"text": "Wrong. Identical twins, or any siblings, who are separated at birth are no less similar than if they had grown up together.\tარა, იდენტური ტყუპები, ან ნებისმიერი დედმამიშვილები, რომლებიც დაბადებისთანავე განცალკევებულები არიან, არ არიან ნაკლებად მსგავსები, ვიდრე იმ შემთხვევაში,"}
{"text": "Everything that happens to you in a given home over all of those years appears to leave no permanent stamp on your personality or intellect.\tთუ ისინი ერთად აღიზრდებოდნენ. ყველაფერი, რაც მთელი ამ წლების მანძილზე, შინ გადაგხდება არ ტოვებს სამუდამო კვალს პიროვნებაზე, ან ინტელექტზე."}
{"text": "A complementary finding, from a completely different methodology, is that adopted siblings reared together -- the mirror image of identical twins reared apart, they share their parents, their home, their neighborhood, don't share their genes -- end up not similar at all.\tდამატებითი აღმოჩენა, ჩატარებული სრულიად სხვა მეთოდოლოგიით, როცა ერთად აღზრდილი აყვანილი დედმამიშვილები, იდენტური ტყუპების განცალკევების ანარეკლი. მათ ჰყავთ საერთო მშობლები, სახლი, სამეზობლო, მაგრამ აქვთ სხვადასხვა გენები და შედეგად, სრულიად განსხვავებულები იზრდებიან."}
{"text": "OK -- two different bodies of research with a similar finding.\tმაშ, ორი განსხვავებული მკვლევარი ორგანო მსგავსი შედეგებით."}
{"text": "What it suggests is that children are shaped not by their parents over the long run, but in part -- only in part -- by their genes, in part by their culture -- the culture of the country at large and the children's own culture, namely their peer group -- as we heard from Jill Sobule earlier today, that's what kids care about -- and, to a very large extent, larger than most people are prepared to acknowledge, by chance: chance events in the wiring of the brain in utero; chance events as you live your life.\tეს გვაჩვენებს, რომ ბავშვები საბოლოო ჯამში, არა მშობლების მიერ ყალიბდებიან, არამედ ნაწილობრივ, მხოლოდ ნაწილობრივ, გენებით და ნაწილობრივ კულტურით. ქვეყნის კულტურით ზოგადად და ბავშვების საკუთარი კულტურით, კერძოდ თანატოლების. როგორც დღეს ჯილ სობულესგან მოვისმინეთ, ეს არის რაც ბავშვებს აღელვებთ და დიდწილად, ბევრად უფრო დიდწილად ვიდრე ხალხი ამას აღიარებს, შემთხვევითობით: საშვილოსნოში ტვინის შეერთების შემთხვევითობით; შემთხვევითი ხდომილებით ცხოვრების მანძილზე."}
{"text": "So let me conclude with just a remark to bring it back to the theme of choices.\tმაშ, ნება მომეცით დავასრულო ერთი დაკვირვებით, არჩევანის თემას რომ დავუბრუნდე,"}
{"text": "I think that the sciences of human nature -- behavioral genetics, evolutionary psychology, neuroscience, cognitive science -- are going to, increasingly in the years to come, upset various dogmas, careers and deeply-held political belief systems.\tვფიქრობ, ადამიანის ბუნების შემსწავლელი მეცნიერებები ქცევის გენეტიკა, ევოლუციური ფსიქოლოგია, ნეირობიოლოგია, კოგნიტური მეცნიერება, უფრო და უფრო განაგრძობენ სხვადასხვა დოგმების უარყოფას, პროფესიების და ღრმა პოლიტიკური რწმენების მსხვრევას."}
{"text": "And that presents us with a choice.\tდა ეს ჩვენ გვაყენებს არჩევანის წინაშე."}
{"text": "The choice is whether certain facts about humans, or topics, are to be considered taboos, forbidden knowledge, where we shouldn't go there because no good can come from it, or whether we should explore them honestly.\tარჩევანია ჩავთვალოთ თუ არა ზოგი ფაქტი, ან თემა ადამიანის შესახებ ტაბუდ, აკრძალულ ცოდნად, საითაც სჯობს არ წავიდეთ, რადგან იქიდან კარგი არაფერი გამოვა, თუ ჩვენ ისინი კეთილსინდისიერად უნდა გამოვიკვლიოთ."}
{"text": "I have my own answer to that question, which comes from a great artist of the 19th century, Anton Chekhov, who said, \"Man will become better when you show him what he is like.\"\tმე ჩემი საკუთარი პასუხი მაქვს ამ კითხვაზე. რომელიც მე-19 საუკუნის დიდი ხელოვანისგან ანტონ ჩეხოვისგან მოდის, რომელმაც თქვა: \"ადამიანი მაშინ გახდება უკეთესი, როცა აჩვენებთ თუ როგორია ის\""}
{"text": "And I think that the argument can't be put any more eloquently than that.\tდა მგონია რომ ამ აზრის უკეთ გადმოცემა შეუძლებელია."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When I was four years old, my dad taught me the Taos Pueblo Hoop Dance, a traditional dance born hundreds of years ago in Southwestern USA.\t4 წლის რომ ვიყავი მამაჩემმა, ტაოს პუებლოს რგოლებით ცეკვა მასწავლა. ტრადიციული ცეკვა, რომელიც ასობით წლის წინ სამხრეთ-დასავლეთ ამერიკაში დაიბადა."}
{"text": "A series of hoops are created out of willow wood, and they're threaded together to create formations of the natural world, showing the many beauties of life.\tტირიფისგან დამზადებული რგოლები ისე ებმიან ერთმანეთს, რომ შექმნან ჩვენი ბუნებრივი სამყაროს ფორმირებები, რითაც გვაჩვენებენ სიცოცხლის უამრავ სილამაზეს."}
{"text": "In this dance, you're circling in a constant spin, mimicking the movement of the Sun and the passage of time.\tცეკვისას, გამუდმებულ წრიულ მოძრაობაში ხარ, რითაც, მზისა და დროის მუდმივ მოძრაობას ანსახიერებ."}
{"text": "Watching this dance was magic to me.\tამ ცეკვის ყურება ჩემთვის მაგია იყო."}
{"text": "Like with a time capsule, I was taking a look through a cultural window to the past.\tთითქოს, დროის კაფსულით, წარსულის კულტურულ ფანჯარაში ვიყურებოდი."}
{"text": "I felt a deeper connection to how my ancestors used to look at the world around them.\tდა ღრმა კავშირს ვგრძნობდი იმასთან, თუ როგორ უყურებდნენ ჩემი წინაპრები სამყაროს მათ გარშემო."}
{"text": "Since then, I've always been obsessed with time capsules.\tმას შემდეგ, შეპყრობილი ვარ დროის კაფსულებით."}
{"text": "They take on many forms, but the common thread is that they're uncontrollably fascinating to us as human beings, because they're portals to a memory, and they hold the important power of keeping stories alive.\tისინი მრავალ ფორმას იღებენ, მაგრამ საერთო აქვთ ის, რომ უკონტროლოდ გამაოგნებელნი არიან ჩვენთვის, ადამიანებისთვის, ვინაიდან ისინი არიან პორტალები მეხსიერებაში, და გააჩნიათ მნიშვნელოვანი ძალა ცოცხლად შეინარჩუნონ ისტორიები."}
{"text": "As a filmmaker and composer, it's been my journey to find my voice, reclaim the stories of my heritage and the past and infuse them into music and film time capsules to share.\tროგორც კინორეჟისორი და კომპოზიტორი, ეს იყო ჩემი მოგზაურობა, ჩემი ხმის საპოვნელად, აღვადგინო ჩემი მემკვიდრეობის და წარსულის ისტორიები და შევაერთო ისინი მუსიკისა და კინოს დროის კაფსულაში რათა გავაზიარო."}
{"text": "To tell you a bit about how I found my voice, I'd like to share a bit about how I grew up.\tრომ მოგითხროთ ამბავი ჩემი ხმის პოვნის შესახებ, ცოტა რამ უნდა მოგიყვეთ, თუ როგორ გავიზარდე."}
{"text": "In Southern California, I grew up in a multigenerational home, meaning I lived under the same roof as my parents, aunts, uncles and grandparents.\tმე გავიზარდე მრავალრიცხოვან ოჯახში, სამხრეთ კალიფორნიაში, ანუ ვცხოვრობდი ერთ ჭერქვეშ ჩემს მშობლებთან, მამიდებთან, ბიძებთან და ბებია-ბაბუასთან."}
{"text": "My mother is Dutch-Indonesian and Chinese with immigrant parents, and my father is Ojibwe and an enrolled tribal member of the Prairie Band's Potawatomi Tribe in Northeastern Kansas.\tდედაჩემი არის ჰოლანდიელ - ინდონეზიელი და ჩინელი, იმიგრანტი მშობლებით, ხოლო მამაჩემი ოჯიბვეა და პრატოვატამის ტომის წევრი ჩრდილოეთ კანზასში."}
{"text": "So one weekend I'd be learning how to fold dumplings, and the next, I'd be traditional-style dancing at a powwow, immersed in the powerful sounds of drums and singers.\tამიტომ, ერთ შაბათ-კვირას ცომის მოხვევას ვსწავლობდი, ხოლო შემდეგში, ტრადიციული სტილის ცეკვას პაუაუზე, ჩაძირული, დოლებისა და მომღერლების ძლიერ ბგერებში."}
{"text": "Being surrounded by many cultures was the norm, but also a very confusing experience.\tმრავალი კულტურის გარემოცვაში ყოფნა ნორმალური, თუმცა ძალიან დამაბნეველი გამოცდილება იყო."}
{"text": "It was really hard for me to find my voice, because I never felt I was enough -- never Chinese, Dutch-Indonesian or Native enough.\tმართლაც, ძალიან რთული იყო ჩემი ხმის პოვნა, რადგან ვერასდროს ვგრძნობდი, რომ საკმარისი ვიყავი ... საკმარისად ჩინელი, ჰოლანდიელ - ინდონეზიელი ან ინდიელი."}
{"text": "Because I never felt I was a part of any community, I sought to learn the stories of my heritage and connect them together to rediscover my own.\tვინაიდან ვერასოდეს ვგრძნობდი თავს, რომელიმე თემის ნაწილად, გადავწყვიტე შემესწავლა ჩემი მემკვირეობის ისტორიები და დამეკავშირებინა ერთმანეთთან, რათა აღმომეჩინა ჩემი საკუთარი."}
{"text": "The first medium I felt gave me a voice was music.\tპირველი რამაც მაგრძნობინა, რომ შევიძინე ხმა იყო მუსიკა."}
{"text": "With layers of sounds and multiple instruments, I could create soundscapes and worlds that were much bigger than my own.\tხმათა ფენებით და მრავალი ინსტრუმენტით, შემეძლო შემექმნა ხმები და სამყაროები, რომლებიც ჩემსაზე გაცილებით დიდები იყვნენ."}
{"text": "Through music, I'm inviting you into a sonic portal of my memories and emotions, and I'm holding up a mirror to yours.\tმუსიკით გეპატიჟებით ჩემი მოგონებებისა და ემოციების, აკუსტიკურ პორტალში, და მიჭირავს სარკე თქვენს წინ."}
{"text": "One of my favorite instruments to play is the guzheng zither, a Chinese harp-like instrument.\tჩემი, ერთ-ერთი უსაყვარლესი ინსტრუმენტი არის გუზენგ ზიტერი, ჩინური, არფის მსგავსი ინსტრუმენტი."}
{"text": "While the hoop dance is hundreds of years old, the guzheng has more than 2,000 years of history.\tთუკი რგოლებით ცეკვა ასობით წლისაა, გუზანგს 2,000 წელზე მიტი ხნის ისტორია აქვს."}
{"text": "I'm playing the styles that greatly influence me today, like electronic music, with an instrument that was used to play traditional folk music long ago.\tისეთ სტილებში ვუკრავ, რომლებმაც დიდი გავლენა მოახდინეს დღევანდელ მეზე, როგორიცაა ელექტრონული მუსიკა, იმ ინსტრუმენტით, რომლითაც ხალხურ მუსიკას უკრავდნენ დიდი ხნის წინ."}
{"text": "And I noticed an interesting connection: the zither is tuned to the pentatonic scale, a scale that is universally known in so many parts of music around the world, including Native American folk songs.\tდა შევამჩნიე უცნაური კავშირი: ზიტერი აწყობილია ხუთსაფეხურიან სკალაზე, სკალაზე, რომელიც უნივერსალურია მუსიკის მრავალ ნაწილში, მსოფლიოს გარშემო, ინდიელეთა ხალხური სიმღერების ჩათვლით."}
{"text": "In both Chinese and Native folk, I sense this inherent sound of longing and holding onto the past, an emotion that greatly drives the music I create today.\tორივეგან, ჩინურ და ინდიელთა ხალხებში, ვგრძნობ მემკვიდრეობით გადმოცემული ხმას, წარსულისკენ მისწრაფებისა და ჩაბღაუჭებისა, ემოცია, რომელიც მნიშვნელოვნად მართავს იმ მუსიკას რასაც დღეს ვქმნი."}
{"text": "At the time, I wondered if I could make this feeling of immersion even more powerful, by layering visuals and music -- visuals and images on top of the music.\tზოგჯერ ვფიქრობ, შემიძლია თუ არა შევქმნა ეს შთანმთქმელი შეგრძნება კიდევ უფრო ძლევამოსილი, ვიზუალებისა და მუსიკის დაფენვით ... ვიზუალები და სურათები მუსიკის ზემოდან."}
{"text": "So I turned to internet tutorials to learn editing software, went to community college to save money and created films.\tასე, რომ ინტერნეტ ტუტორიალებს მივადექი დამუშავების პროგრამების სასწავლად, მივედი საჯარო კოლეჯში ფულის დასაზოგად და შევქმენი ფილმი."}
{"text": "After a few years experimenting, I was 17 and had something I wanted to tell and preserve.\tრამდენიმე წლიანი ექსპერიმენტების შემდეგ, 17 წლის ვიყავი და მქონდა რაღაც მოსაყოლი მინდოდა მომეყოლა და შემენარჩუნებინა."}
{"text": "It started with a question: What happens when a story is forgotten?\tყველაფერი დაიწყო კითხვით: რა ხდება, როდესაც ისტორიას ივიწყებენ?"}
{"text": "I lead with this in my latest documentary film, \"Smoke That Travels,\" which immerses people into the world of music, song, color and dance, as I explore my fear that a part of my identity, my Native heritage, will be forgotten in time.\tამით ვიხელმძღვანელე ჩემს უახლეს დოკუმენტურ ფილმში, \"მოწიე ეგ მოგზაურობები\", რომელიც ადამიანებს მუსიკის, სიმღერის, ფერებისა და ცეკვის სამყაროში ჩაძირავს, როდესაც აღმოვაჩინე იმის შიში, რომ ჩემი იდენტობის ნაწილი, ინდიელთა მემკვიდრეობა, დავიწყებული იქნება დროში."}
{"text": "Many indigenous languages are dying due to historically forced assimilation.\tმრავალი ენდემური ენა კვდება, ისტორიულად იძულებული ასიმილაციის გამო."}
{"text": "From the late 1800s to the early 1970s, Natives were forced into boarding schools, where they were violently punished if they practiced traditional ways or spoke their native language, most of which were orally passed down.\tგვიანი 1800-იანებიდან ადრეულ 1970-იანებამდე, ინდიელები იძულებულნი იყვნენ ევლოთ კერძო სკოლებში, სადაც ძალადობრივად ისჯებოდნენ ტრადიციების გამოყენების ან მშობლიურ ენაზე საბუბრისთვის, რომელთა უმეტესობა სიტყვიერად გადაეცემოდა თაობიდან თაობას."}
{"text": "As of now, there are 567 federally recognized tribes in the United States, when there used to be countless more.\tდღესდღეობით, შეერთებულ შტატებში 567 ფედერალურად აღიარებული ტომია, როდესაც ოდესღაც უთვალავი იყო."}
{"text": "In my father's words, \"Being Native is not about wearing long hair in braids.\tმამაჩემის სიტყვებით, \"ინდიელობა არ ნიშავს გრძელი ნაწნავების ტარებას."}
{"text": "It's not about feathers or beadwork.\tარც ბუმბულები და მძივებია."}
{"text": "It's about the way we all center ourselves in the world as human beings.\"\tეს არის გზა რომლითაც ჩვენ, ადამიანები ვხედავთ საკუთარ თავს სამყაროში.\""}
{"text": "After traveling with this film for over a year, I met indigenous people from around the world, from the Ainu of Japan, Sami of Scandinavia, the Maori and many more.\tერთი წლის განმავლობაში ამ ფილმით მოგზაურობით, შევხვდი ენდემურ პოპულაციებს მთელს მსოფლიოში, აინუდან დაწყებული, იაპონიაში, სამიში, სკანდინავიაში, მაორიში და მრავალი სხვა."}
{"text": "And they were all dealing with the exact same struggle to preserve their language and culture.\tყველა მათგანს მსგავსი პრობლემა ჰქონდა შეენარჩუნებინათ საკუთარი ენა და კულტურა."}
{"text": "At this moment, I not only realize the power storytelling has to connect all of us as human beings but the responsibility that comes with this power.\tამ მომენტისთვის, ვაცნობიერებ არა მარტო ისტორიების მოყოლის ძალას რომელიც აკავშირებს ადამიანებს ასევე იმ პასუხისმგებლობას, რომელიც ამ ძალას მოჰყვება."}
{"text": "It can become incredibly dangerous when our stories are rewritten or ignored, because when we are denied identity, we become invisible.\tშეიძლება საოცრად საშიში გახდეს, როდესაც ჩვენს ისტორიებს ცვლიან ან აიგნორებენ, რადგან, როდესაც ჩვენ ვართ უარყოფილნი, ვუჩინარდებით."}
{"text": "We're all storytellers.\tჩვენ ყველა მთხრობელები ვართ."}
{"text": "Reclaiming our narratives and just listening to each other's can create a portal that can transcend time itself.\tჩვენი ისტორიების აღდგენა და ერთმანეთისთვის მოსმენამ შეიძლება შექმნას პორტალი, რომელიც შეძლებს თავად დროის საზღვარს გასცდეს"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Let's just get started here.\tმოდით, დავიწყოთ."}
{"text": "Okay, just a moment.\tკარგი, ერთი წუთით"}
{"text": "(Whirring) All right.\t(შრიალი) კარგი"}
{"text": "(Laughter) Oh, sorry.\t(სიცილი) უი, ბოდიში."}
{"text": "(Music) (Beatboxing) Thank you.\t(მუსიკა) (ბითბოქსინგი) მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I grew up in Europe, and World War II caught me when I was between seven and 10 years old.\tმე გავიზარდე ევროპაში, და მეორე მსოფლიო ომმა მომისწრო როდესაც ვიყავი 7-10 წლის."}
{"text": "And I realized how few of the grown-ups that I knew were able to withstand the tragedies that the war visited on them -- how few of them could even resemble a normal, contented, satisfied, happy life once their job, their home, their security was destroyed by the war.\tდა მე გავაცნობიერე, თუ რა ცოტა ადამიანმა შეძლო იმ ტრაგედიების დაძლევა, რაც ომის წლებში დაატყდათ თავს. მხოლოდ რამოდენიმე მათგანმა მოახერხა იმ ნორმალური, კმაყოფილი, სტაბილური და ბედნიერი ცხოვრების აწყობა, რაც მათ ჰქონდათ ომამდე - როგორიცაა სამსახური, სახლები, უსაფრთხოება, რომლებიც დანგრეულ იქნა ომის გამო."}
{"text": "So I became interested in understanding what contributed to a life that was worth living.\tდა მე მომინდა გამეგო, კონკრეტულად თუ რა ავსებს ცხოვრებას აზრით."}
{"text": "And I tried, as a child, as a teenager, to read philosophy and to get involved in art and religion and many other ways that I could see as a possible answer to that question.\tბავშვობისა და მოზარდობის ასაკში ვკითხულობდი ფილოსოფიურ ნაშრომებს, დაკავებული ვიყავი ხელოვნების, რელიგიისა და სხვა მეცნიერებების შესწავლით, რომელთა დახმარებითაც, ჩემი აზრით, შევძლებდი ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას."}
{"text": "And finally I ended up encountering psychology by chance.\tბოლოს და ბოლოს, შემთხვევით გავიგე ფსიქოლოგიის შესახებ."}
{"text": "I was at a ski resort in Switzerland without any money to actually enjoy myself, because the snow had melted and I didn't have money to go to a movie. But I found that on the -- I read in the newspapers that there was to be a presentation by someone in a place that I'd seen in the center of Zurich, and it was about flying saucers [that] he was going to talk.\tიმ დროს ვიყავი შვეიცარიის ერთ-ერთ სათხილამურო კურორტზე და არ მქონდა ფული, რომ წავსულიყავი გასართობად, თოვლი უკვე გამდნარი იყო და არ ვიცოდი რა გამეკთებინა. არ მქონდა ფული, რომ წავსულიყავი „კინო“-ში, მაგრამ გაზეთიდან შევიტყვე, რომ ვიღაც წაიკითხავს ლექციას, ციურიხის ცენტრში, მფრინავი თეფშების შესახებ."}
{"text": "And I thought, well, since I can't go to the movies, at least I will go for free to listen to flying saucers.\tგავიფიქრე, „რადგან არ შემიძლია კინოში წასვლა, დავესწრები თავისუფალ ლექციას მფრინავი თეფშების შესახებ“"}
{"text": "And the man who talked at that evening lecture was very interesting.\tადამიანი, რომელიც იმ საღამოს ლექციას კითხულობდა, იყო ძალიან საინტერესო პიროვნება."}
{"text": "Instead of talking about little green men, he talked about how the psyche of the Europeans had been traumatized by the war, and now they're projecting flying saucers into the sky.\tიმის ნაცვლად, რომ ესაუბრა „პატარა მწვანე კაცუნებზე“, საუბრობდა იმაზე, თუ რამდენად იქნა ტრამვირებული ევროპელთა ფსიქიკა ომის გამო, და ეხლა ქმნიან ისინი ერთიან „ხატს“ მფრინავი თეფშების შესახებ."}
{"text": "He talked about how the mandalas of ancient Hindu religion were kind of projected into the sky as an attempt to regain some sense of order after the chaos of war.\tისევე, როგორც ინდუიზმის მიმდევრები ხედავენ ცაში „მანდალებს“ (ღმერთების წრეს). ამ გზით ცდილობენ ისინი კვლავ მოიპოვონ წესრიგისა და ჰარმონიის შეგრძნება, რაც დანგრეულ იქნა ომის ქაოსის შემდეგ."}
{"text": "And this seemed very interesting to me.\tეს აზრი ძალიან საინტერესოდ მომეჩვენა."}
{"text": "And I started reading his books after that lecture.\tდა ამ ლექციის შემდეგ დავიწყე მისი წიგნების კითხვა."}
{"text": "And that was Carl Jung, whose name or work I had no idea about.\tეს ადამიანი იყო კარლ იუნგი, მაგრამ მაშინ მისი სახელისა და ნაშრომების შესახებ არაფერი გამეგო."}
{"text": "Then I came to this country to study psychology and I started trying to understand the roots of happiness.\tშემდეგ ჩამოვედი აქ, აშშ-ში რათა შემესწავლა ფსიქოლოგია. დავიწყე იმით, რომ ვცდილობდი მომეძებნა ბედნიერების სათავე."}
{"text": "This is a typical result that many people have presented, and there are many variations on it.\tეს გრაფიკი არის ტიპიური შედეგი, რომელიც გვხვდება ადამიანების უმრავლესობაში."}
{"text": "But this, for instance, shows that about 30 percent of the people surveyed in the United States since 1956 say that their life is very happy.\tიგი გვიჩვენებს, რომ 1956 წლიდან, აშშ-ს მოსახლეობის გამოკითხულთა 30% ამბობს, რომ აქვს ძალიან ბედნიერი ცხოვრება,"}
{"text": "And that hasn't changed at all.\tდა ეს მაჩვენებელი საერთოდ არ იცვლება წლების განმავლობაში,"}
{"text": "Whereas the personal income, on a scale that has been held constant to accommodate for inflation, has more than doubled, almost tripled, in that period.\tმაშინ, როდესაც მათი პირადი შემოსავლები, რომელიც ინფლაციის გათვალისწინების მიზნით აღებულია მუდმივად, გაიზარდა 2-ჯერ, თითქმის 3-ჯერ მოცემულ პერიოდში."}
{"text": "But you find essentially the same results, namely, that after a certain basic point -- which corresponds more or less to just a few 1,000 dollars above the minimum poverty level -- increases in material well-being don't seem to affect how happy people are.\tთუმცა გრაფიკზე ყოველთვის იგივე შედეგები აისახება. ანუ, რაღაც წერტილის შემდეგ, რომელიც შეესაბამება რამდენიმე 1000 დოლარით მეტ ან ნაკლებ შემოსავალს სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ ან ზემოთ, მატერიალური კეთილდღეობის გაუმჯობესება აღარ ახდენს გავლენას მოსახლეობის ბედნიერების დონეზე."}
{"text": "In fact, you can find that the lack of basic resources, material resources, contributes to unhappiness, but the increase in material resources does not increase happiness.\tთავისთავად მივედით დასკვნამდე, რომ მართალია, არსებობისათვის არასაკმარისი მატერიალური პირობების გამო ადამიანები უბედურები ხდებიან, თუმცა, შემოსავლების ზრდა არ იწვევს მათი ბედნიერების ზრდას, ანუ მხოლოდ მატერიალური კეთილდღეობის ზრდა არ არის საკმარისი ბედნიერებისათვის."}
{"text": "So my research has been focused more on -- after finding out these things that actually corresponded to my own experience, I tried to understand: where -- in everyday life, in our normal experience -- do we feel really happy?\tამრიგად, ჩემს შემდგომ კვლევაში, მას შემდეგ რაც მივიღე იმის დასაბუთება, რაც ისედაც ვიცოდი საკუთარი გამოცდილებიდან: შევეცადე გამეგო თუ როდის, ყოველდღიური ცხოვრების როგორ პირობებში ვგრძნობთ თავს ნამდვილად ბედნიერად?"}
{"text": "And to start those studies about 40 years ago, I began to look at creative people -- first artists and scientists, and so forth -- trying to understand what made them feel that it was worth essentially spending their life doing things for which many of them didn't expect either fame or fortune, but which made their life meaningful and worth doing.\tკვლევის ახალი ეტაპის დასაწყებად, დაახლოებით 40 წლის წინ, დავიწყე დაკვირვება შემოქმედ ადამიანებზე: მხატვრებზე, მეცნიერებზე და ა.შ. ვცდილობდი გამეგო სახელდობრ თუ რა განაპირობებდა იმ გარემოებას, რომ ისინი სრულყოფილი ცხოვრებით ცხოვრობდნენ. ისინი ხომ დაკავებული იყვნენ საქმიანობით, რომელიც სიმდიდრეს და დიდებას არ მოუტანდათ, მაგრამ ეს იყო რაღაც ფასეული, რაც მათ ცხოვრებას აზრს სძენდა."}
{"text": "This was one of the leading composers of American music back in the '70s.\tეს არის 70-იან წლებში აშშ-ში მოღვაწე, ერთ-ერთი ცნობილი კომპოზიტორის სიტყვები."}
{"text": "And the interview was 40 pages long.\tსრული ინტერვიუ 40 გვერდიანია,"}
{"text": "But this little excerpt is a very good summary of what he was saying during the interview.\tმაგრამ ეს პატარა ნაწყვეტი არის მისი ნაამბობის ძალიან კარგი რეზიუმე."}
{"text": "And it describes how he feels when composing is going well.\tიგი აღწერს გრძნობას, რომელიც მას ეუფლება მუსიკის წერისას."}
{"text": "And he says by describing it as an ecstatic state.\tამბობს, რომ ეს რაღაც ექსტაზის მსგავსია."}
{"text": "Now, \"ecstasy\" in Greek meant simply to stand to the side of something.\t„ექსტაზი“- ბერძნილი სიტყვაა და ნიშნავს „რაღაცის ძლიერ განცდას, რომელიც ყოველგვარ საზღვრებს სცილდება“."}
{"text": "And then it became essentially an analogy for a mental state where you feel that you are not doing your ordinary everyday routines.\tშემდეგ „ექსტაზს“ აღწერდნენ ფსიქიკურ მდგომარეობად, როდესაც ადამიანი გრძნობს, რომ გამოვიდა ყოველდღიური რუტინის ჩარჩოებიდან."}
{"text": "So ecstasy is essentially a stepping into an alternative reality.\tამგვარად, „ექსტაზი“, თავისი არსით არის გასასვლელი კარი ამქვეყნიური რეალობიდან."}
{"text": "And it's interesting, if you think about it, how, when we think about the civilizations that we look up to as having been pinnacles of human achievement -- whether it's China, Greece, the Hindu civilization, or the Mayas, or Egyptians -- what we know about them is really about their ecstasies, not about their everyday life.\tეს საინტერესოა თუ ჩვენ დავფიქრდებით ცივილიზაციებზე, რომლებმაც განვითარების ყველაზე მაღალ დონეს მიაღწიეს - როგორიცაა ჩინეთის, საბერძნეთის, ინდოეთის, ან მაიას ან ეგვიპტის ცივილიზაციები - ყველაფერი, რაც მათ შესახებ ვიცით, შეიქმნა ექსტაზის მდგომარეობაში, იმდროინდელი ადამიანების ყოველდღიური ცხოვრება ჩვენთვის უცნობია."}
{"text": "We know the temples they built, where people could come to experience a different reality.\tვიცით მათ მიერ აგებული ტაძრები, სადაც ხალხი მიდიოდა იმისთვის, რომ გამოსულიყო ჩვეული რეალობიდან."}
{"text": "We know about the circuses, the arenas, the theaters.\tვიცით მათი ცირკი, სპორტული არენები, თეატრები."}
{"text": "These are the remains of civilizations and they are the places that people went to experience life in a more concentrated, more ordered form.\tეს არის მაშინდელი ცივილიზაციების ნარჩენები, ადგილები სადაც ხალხი მიდიოდა რათა თავისი ცხოვრება გაეხადათ უფრო დატვირთული და მოწესრიგებული."}
{"text": "Now, this man doesn't need to go to a place like this, which is also -- this place, this arena, which is built like a Greek amphitheatre, is a place for ecstasy also.\tმაგრამ ამ კომპოზიტორს არ სჭირდება, მოვიდეს მაგალითად აქ, ჩვენთან, ვინაიდან ეს ადგილიც აგებულია ბერძნული ამფითეატრის მსგავსად და წარმოადგენს ექსტაზის განცდის ადგილს."}
{"text": "We are participating in a reality that is different from that of the everyday life that we're used to.\tაქ ჩვენ ვიმყოფებით რეალობაში, რომელიც გამოირჩევა ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრებისაგან."}
{"text": "But this man doesn't need to go there.\tმაგრამ ამ ადამიანს არ სჭირდება მსგავს ადგილებში სიარული."}
{"text": "He needs just a piece of paper where he can put down little marks, and as he does that, he can imagine sounds that had not existed before in that particular combination.\tმას სჭირდება ქაღალდის მხოლოდ რამდენიმე ფურცელი, სადაც შეძლებს ნოტების ჩაწერას და ამ მომენტში მას წარმოსახვაში აქვს ხმები, რომლებიც აქამდე არ არსებობდა ასეთი თანმიმდევრობით."}
{"text": "So once he gets to that point of beginning to create, like Jennifer did in her improvisation, a new reality -- that is, a moment of ecstasy -- he enters that different reality.\tროგორც კი ის იწყებს ახალი რეალობის შექმნას, როგორც ამას აკეთებდა ჯენიფერი თავის იმპროვიზაციებში, დგება ექსტაზის განცდის მომენტი, იგი „შედის“ ამქვეყნიურისგან განსხვავებულ რეალობაში."}
{"text": "Now he says also that this is so intense an experience that it feels almost as if he didn't exist.\tმისი თქმით, ეს განცდა იმდენად ღრმაა, ეჩვენება, რომ თვითონ არ არსებობს."}
{"text": "And that sounds like a kind of a romantic exaggeration.\tმისი სიტყვები თითქოს რომანტიკული გაზვიადებასავით ჟღერს,"}
{"text": "But actually, our nervous system is incapable of processing more than about 110 bits of information per second.\tმაგრამ რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ჩვენს ნერვიულ სისტემას არ შეუძლია გადაამუშაოს 110 ბიტზე მეტი ინფორმაცია წამში."}
{"text": "And in order to hear me and understand what I'm saying, you need to process about 60 bits per second.\tმე რომ მომისმინოთ და თან გაიგოთ ჩემი საუბრის შინაარსი, თქვენ უნდა გადაამუშაოთ 60 ბიტი ინფორმაცია წამში."}
{"text": "That's why you can't hear more than two people.\tაი, რატომ არ შეგვიძლია ერთდროულად ორზე მეტი ადამიანის საუბრის გაგება."}
{"text": "You can't understand more than two people talking to you.\tთქვენ არ შეგიძლიათ გაიგოთ საუბრის შინაარსი, როდესაც ორზე მეტი ადამიანი გესაუბრებათ ერთდროულად."}
{"text": "Well, when you are really involved in this completely engaging process of creating something new, as this man is, he doesn't have enough attention left over to monitor how his body feels, or his problems at home.\tმაგრამ, თუ ადამიანი დატვირთულია რაღაც ახლის შექმნით, ისევე როგორც ეს კომპოზიტორი, მას არ ყოფნის ყურადღება, რათა შეიგრძნოს თავისი სხეულის არსებობა, ან იფიქროს ყოფით პრობლემებზე,"}
{"text": "He can't feel even that he's hungry or tired.\tმან შეიძლება ვერც შიმშილი და დაღლა იგრძნოს."}
{"text": "His body disappears, his identity disappears from his consciousness, because he doesn't have enough attention, like none of us do, to really do well something that requires a lot of concentration, and at the same time to feel that he exists.\tმისი სხეული „ქრება“, ის ვერ აცნობიერებს საკუთარ „მე“-ს. და ეს ყველაფერი ხდება, იმიტომ რომ მას, ისევე როგორც თითოეულ ჩვენგანს, არ ყოფნის რესურსი, რათა ნამდვილად აკეთოს საქმე, რომელიც მისგან ყურადღების ძალიან დიდ კონცენტრაციას მოითხოვს და ამავე დროს გააცნობიეროს საკუთარი თავის არსებობა,"}
{"text": "So existence is temporarily suspended.\tამიტომ მისი ცხოვრება თითქოს დროებით ჩერდება."}
{"text": "And he says that his hand seems to be moving by itself.\tის ასევე ამბობს, რომ მისი ხელი თითქოს თავისით მოძრაობს."}
{"text": "Now, I could look at my hand for two weeks, and I wouldn't feel any awe or wonder, because I can't compose. (Laughter) So what it's telling you here is that obviously this automatic, spontaneous process that he's describing can only happen to someone who is very well trained and who has developed technique.\tმე შემიძლია ჩემს ხელს 2 კვირის განმავლობაში ვუყურო, მაგრამ მე ვერ ვიგრძნობ, რომ ჩემი ხელი თავისით მოძრაობს, ან რაიმე საოცრება ხდება, იმიტომ რომ მე არ შემიძლია მუსიკის შექმნა. (სიცილი) ამავე ინტერვიუს სხვა ნაწილში კომპოზიტორი ამბობს, რომ მის მიერ აღწერილი ავტომატური და სპონტანური პროცესი შეიძლება დაემართოს იმ ადამიანს, რომელიც ითვლება თავისი საქმის პროფესიონალად და ათვისებული აქვს ყველა ტექნიკური მეთოდი."}
{"text": "And it has become a kind of a truism in the study of creativity that you can't be creating anything with less than 10 years of technical-knowledge immersion in a particular field.\tეს ფაქტი უკვე საზოგადოდ აღიარებული ჭეშმარიტებაა კრეატიულობასთან დაკავშირებით - შეუძლებელია შექმნა რაღაც ახალი, როგორც მინიმუმ, 10 წლიანი სამუშაო გამოცდილებისა და შესაბამისი ტექნიკური მეთოდების სრულყოფილი ცოდნის გარეშე მოცემულ სფეროში."}
{"text": "Whether it's mathematics or music, it takes that long to be able to begin to change something in a way that it's better than what was there before.\tმათემატიკა იქნება ეს თუ მუსიკა, საჭიროა გავიდეს იმდენი დრო, რომ ადმიანმა შეძლოს რაღაცის შეცვლა ყველაზე უფრო სრულყოფილი გზით, რაც მანამდე არსებობდა."}
{"text": "Now, when that happens, he says the music just flows out.\tაი, როდესაც ადამიანი გამოცდის ექსტაზის შეგრძნებას, ინტერვიუში ამბობს, რომ „მუსიკა თავისით მოედინება ქაღალდზე“."}
{"text": "And because all of these people I started interviewing -- this was an interview which is over 30 years old -- so many of the people described this as a spontaneous flow that I called this type of experience the \"flow experience.\"\tიმ ადამიანების უმეტესობამ, რომლებიც გამოვკითხე, ეს იყო 30 წლის წინანდელი ინტერვიუ, ეს განცდა აღწერა როგორც „უნებლიე დინება“. ამიტომ ასეთი სახის მდგომარეობას ვუწოდე „დინების მდგომარეობა“."}
{"text": "And it happens in different realms.\tეს მდგომარეობა შეიძლება განიცადოს ნებისმიერ სფეროში მოღვაწე ადამიანმა."}
{"text": "For instance, a poet describes it in this form.\tმაგალითად, პოეტი აღწერს მას ამგვარად -"}
{"text": "This is by a student of mine who interviewed some of the leading writers and poets in the United States.\tეს არის ჩემი სტუდენტის მიერ აღებული ინტერვიუ, რომელმაც გამოკითხა აშშ-ის რამდენიმე ცნობილი მწერალი და პოეტი."}
{"text": "And it describes the same effortless, spontaneous feeling that you get when you enter into this ecstatic state.\tეს პოეტიც აღწერს იგივე თავისდაუნებურობის და სპონტანურობის განცდას, რასაც განიცდის ექსტაზში მყოფი ადამიანი."}
{"text": "This poet describes it as opening a door that floats in the sky -- a very similar description to what Albert Einstein gave as to how he imagined the forces of relativity, when he was struggling with trying to understand how it worked.\tპოეტი აღწერს მას როგორც ღია კარს, რომელსაც გაყავხარ ცაში. ეს შედარება ძალიან ჰგავს ალბერტ აინშტაინის მიერ აღწერილ განცდას, რომელიც ეუფლებოდა მას, როდესაც მთელი ძალისხმევით ცდილობდა გაეგო თუ როგორ მუშაობენ ფარდობითობის თეორიის ძალების პრინციპები."}
{"text": "But it happens in other activities.\tამ მდგომარეობას განიცდიან არა მხოლოდ შემოქმედებითი პროფესიის ადამიანები."}
{"text": "For instance, this is another student of mine, Susan Jackson from Australia, who did work with some of the leading athletes in the world.\tმაგალითად, ეს არის კიდევ ერთი ჩემი სტუდენტის - ავსტრალიელი სიუზან ჯექსონის მიერ აღებული ინტერვიუ, რომელმაც გამოკითხა მსოფლიოში ცნობილი რამდენიმე სპორტსმენი."}
{"text": "And you see here in this description of an Olympic skater, the same essential description of the phenomenology of the inner state of the person.\tსიტყვები, რომელსაც ეხლა ხედავთ, ეკუთვნის ოლიმპიურ ჩემპიონს ფიგურულ სრიალში. თავისი არსით, ზუსტად იგივენაირად აღწერს ადამიანის შინაგანი მდგომარეობის ამ ფენომენს -"}
{"text": "You don't think; it goes automatically, if you merge yourself with the music, and so forth.\t- შენ არ ფიქრობ, ყველაფერი თავისით ხდება, უბრალოდ შეერწყმები მუსიკას... და ა.შ."}
{"text": "It happens also, actually, in the most recent book I wrote, called \"Good Business,\" where I interviewed some of the CEOs who had been nominated by their peers as being both very successful and very ethical, very socially responsible.\tიგივე ხდება ბიზნესშიც, რის შესახებაც დავწერე ბოლო წიგნი სახელწოდებით „წარმატებული ბიზნესი“, სადაც გამოვკითხე რამდენიმე გენერალური დირექტორი, რომელთაც თავისი კოლეგები ახასიათებდნენ, როგორც ძალიან წარმატებულ, მოწესრიგებულ და პასუხისმგებლიან ადამიანს."}
{"text": "You see that these people define success as something that helps others and at the same time makes you feel happy as you are working at it.\tთქვენ ხედავთ, რომ ეს ხალხი განმარტავს წარმატებას, როგორც რაღაცას, რაც ეხმარება სხვებს და ამავე დროს იწვევს ბედნიერების გრძნობას იმ ადამიანებში, ვინც მუშაობს ამ წარმატებაზე."}
{"text": "And like all of these successful and responsible CEOs say, you can't have just one of these things be successful if you want a meaningful and successful job.\tდა როგორც ყველა ეს წარმატებული და პასუხისმგებლიანი დირექტორი განმარტავს, თქვენ გჭირდებათ ორივე ეს კომპონენტი, რათა თქვენი ბიზნესი იქცეს აზრიან და წარმატებულ საქმიანობად."}
{"text": "Anita Roddick is another one of these CEOs we interviewed.\tჩვენს მიერ გამოკითხულ წარმატებულ დირექტორთაგან ერთ-ერთი იყო ანიტა როდდიკი."}
{"text": "She is the founder of Body Shop, the natural cosmetics king.\tის არის კოსმეტიკური ფირმა „BODY SHOP“-ის დამფუძნებელი და ითვლება ბუნებრივი კოსმეტიკის დედოფლად."}
{"text": "It's kind of a passion that comes from doing the best and having flow while you're working.\t„წარმატება - ეს არის ერთგვარი გატაცება, რომელიც შენთან მოდის მაშინ, როდესაც შენ აკეთებ შენი შესაძლებლობების მაქსიმუმს და მუშაობის დროს ხარ „დინებაში“."}
{"text": "This is an interesting little quote from Masaru Ibuka, who was at that time starting out Sony without any money, without a product -- they didn't have a product, they didn't have anything, but they had an idea.\tეს არის საინტერესო ციტატა მასარუ იბუკას ინტერვიუდან, რომელიც იმ პერიოდში აფუძნებდა კორპორაციას „SONY“, ყოველგვარი თანხებისა და პროდუქციის გარეშე - მათ ჯერ კიდევ არ ჰქონდათ პროდუქცია, მათ არაფერი არ ჰქონდათ, მაგრამ მათ ჰქონდათ იდეა."}
{"text": "And the idea he had was to establish a place of work where engineers can feel the joy of technological innovation, be aware of their mission to society and work to their heart's content.\tეს იდეა მდგომარეობდა იმაში, რომ შეექმნათ ისეთი ორგანიზაცია, სადაც ინჟინრებს გაცნობიერებული ექნებოდათ თავიანთი სამუშაოს საზოგადოებრივი მნიშვნელობა, სიამოვნებას მიიღებენ ტექნიკური სიახლეების შექმნის პროცესში და თავს იგრძნობდნენ ბედნიერად."}
{"text": "I couldn't improve on this as a good example of how flow enters the workplace.\tეს იდეალური მაგალითია იმისა, თუ როგორ აღწევს „დინება“ ორგანიზაციაში."}
{"text": "Now, when we do studies -- we have, with other colleagues around the world, done over 8,000 interviews of people -- from Dominican monks, to blind nuns, to Himalayan climbers, to Navajo shepherds -- who enjoy their work.\tკვლევის პროცესში, მე და ჩემმა კოლეგებმა მსოფლიო მასშტაბით, გამოვკითხეთ 8 000 - მდე ადამიანი – ბერ-მონაზვნებიდან და ბრმა მონაზვნებიდან დაწყებული, ჰიმალაის დამპყრობი მთამსვლელებითა და მწყემსებით დამთავრებული, რომლებსაც აერთიანებდათ თავიანთი საქმის სიყვარული."}
{"text": "And regardless of the culture, regardless of education or whatever, there are these seven conditions that seem to be there when a person is in flow.\tდა მიუხედავად იმისა, თუ რომელი კულტურის წარმომადგენელია, რა განათლება აქვს ან სხვა რომელიმე ნიშნით განირჩევა ადამიანი, ნებისმიერ შემთხვევაში არსებობს 7 კომპონენტი, რომელიც ახასიათებს ადამიანს, როდესაც ის იმყოფება „დინების“ მდგომარეობაში."}
{"text": "There's this focus that, once it becomes intense, leads to a sense of ecstasy, a sense of clarity: you know exactly what you want to do from one moment to the other; you get immediate feedback.\tყურადღების მაქსიმალური კონცენტრაცია საქმეზე (1), რასაც მივყავართ ექსტაზის შეგრძნებამდე (2), შინაგანი რწმენის გაძლიერებამდე (3). ეს არის მომენტი, როდესაც ზუსტად იცი თუ რა უნდა გააკეთო დროის ამ მონაკვეთში, და შენ ეს გამოგდის. შენ დაუყოვნებლივ იღებ უკუკავშირს,"}
{"text": "You know that what you need to do is possible to do, even though difficult, and sense of time disappears, you forget yourself, you feel part of something larger.\tგრძნობ, რომ საქმე რომელსაც აკეთებ რთულია, მაგრამ შესრულებადი (4). შენ გავიწყდება საკუთარი თავი (5), კარგავ დროის შეგრძნებას (6), თავს გრძნობ რაღაც საერთოს, დიდის ნაწილად."}
{"text": "And once the conditions are present, what you are doing becomes worth doing for its own sake.\tდა როგორც კი ყველა ეს კომპონენტი ერთად შეიკვრება, თქვენი საქმიანობა ხდება ფასეული."}
{"text": "In our studies, we represent the everyday life of people in this simple scheme.\tჩვენს კვლევებში ადამიანის ყოველდღიური ცხოვრება ავსახეთ ამ უბრალო სქემაზე."}
{"text": "And we can measure this very precisely, actually, because we give people electronic pagers that go off 10 times a day, and whenever they go off you say what you're doing, how you feel, where you are, what you're thinking about.\tდა ჩვენ შევძელით გაგვეზომა „დინების“ შეგრძნება ძალიან ზუსტად, იმიტომ, რომ ჩვენ დავურიგეთ ხალხს პეიჯერები, რომლებიც დღეში 10 სიგნალს იძლეოდნენ. ყოველი სიგნალის შემდეგ, ადამიანებს უნდა შეეტყობინებინათ თუ რას აკეთებდნენ, რას გრძნობდნენ, სად იმყოფებოდნენ, რაზე ფიქრობდნენ იმ მომენტში."}
{"text": "And two things that we measure is the amount of challenge people experience at that moment and the amount of skill that they feel they have at that moment.\tჩვენ გავზომეთ ორი პარამეტრი - ამოცანების სირთულე, რომელსაც ეს ადამიანები ასრულებდნენ სიგნალის მომენტში და ცოდნის დონე, რომელიც მათი შეგრძნებით საჭირო იყო ამ ამოცანების შესასრულებლად."}
{"text": "So for each person we can establish an average, which is the center of the diagram.\tამგვარად, ჩვენ შევძელით მოგვეძებნა ამ ორი პარამეტრის საშუალო სიდიდე, რაც გახდა დიაგრამის ცენტრი."}
{"text": "That would be your mean level of challenge and skill, which will be different from that of anybody else.\tეს არის ამოცანების საშუალო სირთულე და მათ შესასრულებლად საჭირო ცოდნის საშუალო დონე. ასეთი წერტილი ყველა ადამიანისთვის ინდივიდუალურია,"}
{"text": "But you have a kind of a set point there, which would be in the middle.\tთუმცა ცენტრში იქნება ერთგვარი საკონტროლო წერტილი."}
{"text": "If we know what that set point is, we can predict fairly accurately when you will be in flow, and it will be when your challenges are higher than average and skills are higher than average.\tთუ ჩვენ ვიცით დიაგრამაზე, სად იმყოფება ეს წერტილი, შევძლებთ საკმაოდ ზუსტად ვივარაუდოთ თუ როდის აღმოვჩნდებით „დინების“ (Flow) სექტორში. ეს მოხდება მაშინ, როდესაც ამოცანების სირთულე, ისევე როგორც ჩვენი ცოდნის დონე, იქნება საშუალოზე მაღალი."}
{"text": "And you may be doing things very differently from other people, but for everyone that flow channel, that area there, will be when you are doing what you really like to do -- play the piano, be with your best friend, perhaps work, if work is what provides flow for you.\tთქვენ შეგიძლიათ შეასრულოთ ამოცანები თქვენი ინდივიდუალური მანერით, მაგრამ „დინების არხი“ ყოველი ადამიანისთვის იქნება სქემის ამ ნაწილში. აქ შეიძლება აღმოჩნდეთ მაშინ, როდესაც აკეთებთ საქმეს, რომელიც ნამდვილად მოგწონთ - უკრავთ ფორტეპიანოს, საუბრობთ საუკეთესო მეგობართან ან მუშაობთ სამსახურში, თუ სამსახურს შეუძლია გაგრძნობინოთ „დინება“."}
{"text": "And then the other areas become less and less positive.\tსქემის დანარჩენ სექტორებს მოაქვთ უფრო და უფრო ნაკლები დადებითი ემოციები."}
{"text": "Arousal is still good because you are over-challenged there.\t„გამოფხიზლების“ (Arousal) სექტორიც კარგია, რადგან მართალია ამოცანა ძალიან რთულია"}
{"text": "Your skills are not quite as high as they should be, but you can move into flow fairly easily by just developing a little more skill.\tდა ცოტათი არ გვყოფნის დახელოვნების დონე, თუმცა ამ სექტორიდან იოლად შეიძლება მოხვედრა „დინების“ (Flow) სექტორში თუ უბრალოდ განვავითარებთ საჭირო ცოდნასა და უნარებს."}
{"text": "So, arousal is the area where most people learn from, because that's where they're pushed beyond their comfort zone and to enter that -- going back to flow -- then they develop higher skills.\tამრიგად, „გამოფხიზლების“ (Arousal) სექტორში ყოფნა ადამიანს უღვიძებს სწავლის სურვილს, რადგან იგი გამოსულია თავისი კომფორტის ზონიდან და იმისათვის, რომ კვლავ აღმოჩნდეს „დინების“ (Flow) სექტორში, მან უნდა აიმაღლოს ცოდნა."}
{"text": "Control is also a good place to be, because there you feel comfortable, but not very excited.\t„კონტროლის“ (Control) სექტორიც კარგია, რადგან, ამოცანები არც ისე რთულია, აქ ყველაფერი ჩვეულ რეჟიმშია,"}
{"text": "It's not very challenging any more.\tთუმცა არც განსაკუთრებული სიხალისეა."}
{"text": "And if you want to enter flow from control, you have to increase the challenges.\tთუ გსურთ „კონტროლის“ სექტორიდან გადაინაცვლოთ „დინების“ სექტორში, უბრალოდ უნდა შეასრულოთ ცოტათი უფრო რთული ამოცანები."}
{"text": "So those two are ideal and complementary areas from which flow is easy to go into.\tამგვარად, ეს ორი სექტორი ითვლება „დინების“ სექტორთან მჭიდროდ დაკავშირებულ სექტორებად და იდეალურად იმისათვის, რომ იოლად „შევიდეთ დინებაში“."}
{"text": "The other combinations of challenge and skill become progressively less optimal.\tამოცანების სირთულისა და ცოდნის დონის დანარჩენი კომბინაცია უფრო და უფრო ნაკლებად ოპტიმალურია."}
{"text": "Relaxation is fine -- you still feel OK.\t„მოდუნების“ (Relaxation) სექტორი - მშვენიერია, კარგად ვგრძნობთ თავს."}
{"text": "Boredom begins to be very aversive and apathy becomes very negative: you don't feel that you're doing anything, you don't use your skills, there's no challenge.\t„მოწყენილობის“ (Boredom) სექტორში გვიჩნდება ზიზღის გრძნობა ცხოვრების მიმართ. „აპათიის“ (Apathy) სექტორში გვეუფლება ყველაზე ნეგატიური გრძნობა - გვეჩვენება, რომ არაფერს ვაკეთებთ, არ ვიყენებთ ცოდნას, არ გვაქვს რთული და საინტერესო ამოცანები."}
{"text": "Unfortunately, a lot of people's experience is in apathy.\tსამწუხაროდ, მოსახლეობის უმეტესობა „აპათიის“ სექტორში იმყოფება."}
{"text": "The largest single contributor to that experience is watching television; the next one is being in the bathroom, sitting.\tერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საქმიანობა, რასაც აპათიამდე მივყავართ, არის ტელევიზორის ყურება. მეორე ადგილზეა აბაზანაში ყოფნა."}
{"text": "Even though sometimes watching television about seven to eight percent of the time is in flow, but that's when you choose a program you really want to watch and you get feedback from it.\tთუმცა ტელევიზორის ყურების მომენტშიც, დროის 7-8%-ის განმავლობაში შეიძლება აღმოჩნდეს ადამიანი „დინების“ მდგომარეობაში. ეს ხდება მაშინ, როდესაც გადაცემა ჩვენთვის ძალიან საინტერესოა, და მისგან ვღებულობთ უკუკავშირს."}
{"text": "So the question we are trying to address -- and I'm way over time -- is how to put more and more of everyday life in that flow channel.\tჩემთვის გამოყოფილი დრო იწურება. როგორ ვიცხოვროთ ყოველდღიური ცხოვრების უმეტესი ნაწილი „დინების“ (Flow) სექტორში?"}
{"text": "And that is the kind of challenge that we're trying to understand.\tეს არის ის საინტერესო ამოცანა, რომლის ამოხსნასაც ვცდილობთ ჩვენ."}
{"text": "And some of you obviously know how to do that spontaneously without any advice, but unfortunately a lot of people don't.\tშესაძლოა რომელიმე თქვენგანმა თქვენდაუნებურად უკვე იპოვეთ პასუხი, ყოველგვარი რჩევის გარეშე, მაგრამ სამწუხაროდ, ბევრი ადამიანისთვის არ არის ეს ცნობილი."}
{"text": "And that's what our mandate is, in a way, to do.\tჩვენ გავაგრძელებთ კვლევას, რათა დავეხმაროთ მათ პასუხის პოვნაში."}
{"text": "Thank you.\tმე დავამთავრე. გმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "18 minutes is an absolutely brutal time limit, so I'm going to dive straight in, right at the point where I get this thing to work.\t18 წუთი ძალიან მკაცრი დროითი შეზღუდვაა, ამიტომ პირდაპირ დავიწყებ მაშინვე, როგორც კი ამას ავამუშავებ."}
{"text": "Here we go. I'm going to talk about five different things.\tმე ვისაუბრებ ხუთ სხვადასხვა რამეზე."}
{"text": "I'm going to talk about why defeating aging is desirable.\tვისაუბრებ იმაზე, თუ რატომ არის სასურველი სიბერის დამარცხება."}
{"text": "I'm going to talk about why we have to get our shit together, and actually talk about this a bit more than we do.\tმე ვისაუბრებ იმაზე თუ რატომ უნდა მოვიკრიბოთ ძალები და მოვუხშიროთ ამ საკითხზე საუბარს."}
{"text": "I'm going to talk about feasibility as well, of course.\tაუცილებლად ვისაუბრებ ამ მიზნის მიღწევადობაზე."}
{"text": "I'm going to talk about why we are so fatalistic about doing anything about aging.\tვისაუბრებ იმაზე, თუ რატომ ვართ ასე ფატალისტურად განწყობილნი, როდესაც საქმე ეხება დაბერებას."}
{"text": "And then I'm going spend perhaps the second half of the talk talking about, you know, how we might actually be able to prove that fatalism is wrong, namely, by actually doing something about it.\tჩემი გამოსვლის მეორე ნაწილს ალბათ იმის დამტკიცებას დავუთმობ, რომ ფატალიზმი მცდარია კერძოდ, მის წინააღმდეგ რეალური მოქმედებით."}
{"text": "I'm going to do that in two steps.\tამის გაკეთებას, ორ ნაწილად ვაპირებ."}
{"text": "The first one I'm going to talk about is how to get from a relatively modest amount of life extension -- which I'm going to define as 30 years, applied to people who are already in middle-age when you start -- to a point which can genuinely be called defeating aging.\tპირველი რაზეც ვისაუბრებ არის, თუ როგორ გადავიდეთ სიცოცხლის შედარებით მცირე გახანგრძლივებიდან, რაც პირობითად 30 წლით განვსაზღვრე, იმ ხალხის მიმართ, ვინც მკურნალობის დაწყებისას საშუალო ასაკის არის, იმ ეტაპამდე, რომელსაც შეგვიძლია ნამვდილად ვუწოდოთ სიბერის დამარცხება."}
{"text": "Namely, essentially an elimination of the relationship between how old you are and how likely you are to die in the next year -- or indeed, to get sick in the first place.\tკერძოდ, ასაკსა და სიკვდილის ალბათობას შორის დამოკიდებულების არსებით გაწყვეტაზე. ან ასაკის, ავადმყოფობასთან კავშირის გაწყვეტაზე."}
{"text": "And of course, the last thing I'm going to talk about is how to reach that intermediate step, that point of maybe 30 years life extension.\tდა რა თქმა უნდა, იმით დავასრულებ თუ როგორ მივაღწიოთ ამ გარდამავალ პერიოდს, 30 წლით სიცოცხლის გახანგრძლივების წერტილს."}
{"text": "So I'm going to start with why we should.\tმოკლედ, დავიწყებ კითხვით, თუ რატომ."}
{"text": "Now, I want to ask a question.\tმინდა გკითხოთ."}
{"text": "Hands up: anyone in the audience who is in favor of malaria?\tხელი აწიეთ ყველამ, ვინც მალარიის მომხრეა."}
{"text": "That was easy. OK.\tეს ადვილი იყო, კარგი."}
{"text": "OK. Hands up: anyone in the audience who's not sure whether malaria is a good thing or a bad thing?\tმაშინ ხელი აწიოს იმან, ვინც არაა დარწმუნებული მალარია ნამდვილად ცუდია თუ კარგი."}
{"text": "OK. So we all think malaria is a bad thing.\tკარგი, ჩვენ ყველა ვფიქრობთ, რომ მალარია ცუდია."}
{"text": "That's very good news, because I thought that was what the answer would be.\tეს კარგი, ამბავია! ვიცოდი, რომ ასეც იქნებოდა."}
{"text": "Now the thing is, I would like to put it to you that the main reason why we think that malaria is a bad thing is because of a characteristic of malaria that it shares with aging.\tმინდა გითხრათ, რომ მთავარი მიზეზი იმისა, რომ მალარია ცუდი გვგონია. არის ის თვისება, რომელიც მალარიას საერთო აქვს სიბერესთან"}
{"text": "And here is that characteristic.\tდა აი ეს მახასიათებელი: [\"რატომ განვკურნოთ სიბერე?"}
{"text": "The only real difference is that aging kills considerably more people than malaria does.\tის კლავს!\" ერთადერთი რეალური განსხვავება ისაა, რომ სიბერე მალარიაზე ბევრად მეტს კლავს."}
{"text": "Now, I like in an audience, in Britain especially, to talk about the comparison with foxhunting, which is something that was banned after a long struggle, by the government not very many months ago.\tგამოსვლებში, განსაკუთრებით ბრიტანეთში, მიყვარს მელიებზე ნადირობის მაგალითის მოტანა, რომელიც დიდი ბრძოლის შემდეგ აიკრძალა მთავრობის მიერ, არც თუ ისე დიდი ხნის წინ."}
{"text": "I mean, I know I'm with a sympathetic audience here, but, as we know, a lot of people are not entirely persuaded by this logic.\tვიცი რომ აუდიტორიაში მყოფებიც მეთანხმებიან, მაგრამ როგორც ვიცით, ყველა არ ეთანხმება ამ ლოგიკას"}
{"text": "And this is actually a rather good comparison, it seems to me.\tდა მგონი ეს კარგი შედარებაა."}
{"text": "You know, a lot of people said, \"Well, you know, city boys have no business telling us rural types what to do with our time.\tბევრი ამბობდა: \"იცი, ქალაქელების საქმე არ არის, როგორ გავატარებთ დროს სოფლის მოსახლეობა."}
{"text": "It's a traditional part of the way of life, and we should be allowed to carry on doing it.\tეს ტრადიციული ცხოვრების წესია და აუცილებლად უნდა გვქონდეს ამის უფლება."}
{"text": "It's ecologically sound; it stops the population explosion of foxes.\"\tეკოლოგიურად საჭიროა; ხელს უშლის მელიების პოლპულაციის უკონტროლო ზრდას\"."}
{"text": "But ultimately, the government prevailed in the end, because the majority of the British public, and certainly the majority of members of Parliament, came to the conclusion that it was really something that should not be tolerated in a civilized society.\tსაბოლოოდ მთავრობამ გაიმარჯვა, რადგან ბრიტანელების უმრავლესობა მთავრობის უმრავლესობასთან ერთად მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ მელიებზე ნადირობა არ უნდა იყოს დაშვებული ცივილიზებულ საზოგადოებაში."}
{"text": "And I think that human aging shares all of these characteristics in spades.\tჩემი აზრით, სიბერესაც ზუსტად იგივე თვისბები აქვს."}
{"text": "What part of this do people not understand?\tმაინც რა არ ესმის ხალხს?"}
{"text": "It's not just about life, of course -- (Laughter) -- it's about healthy life, you know -- getting frail and miserable and dependent is no fun, whether or not dying may be fun.\tაქ მხოლოდ სიცოცხლეზე არ არის, (სიცილი) არამედ ჯანმრთელ სიცოცხლეზე. იყო დაუძლურებული, დაბეჩავებული და სხვაზე დამოკიდებული ცუდია, მიუხედავად იმისა ცუდია თუ არა სიკვდილი."}
{"text": "So really, this is how I would like to describe it.\tამიტომ, ამას ასე ავხსნიდი:"}
{"text": "It's a global trance.\tეს გლობალური ტრანსია."}
{"text": "These are the sorts of unbelievable excuses that people give for aging.\tწარმოუდგენელი არგუმენტებია სიბერის გასამართლებლად. [საშინლად მოსაწყენი იქნება] [პენსია როგორ ვიხადოთ]"}
{"text": "And, I mean, OK, I'm not actually saying that these excuses are completely valueless.\t[მშიერ აფრიკელებს რა ეშველებათ] [დიქტატორებიც არ მოკვდებიან] არ ვამბობ, რომ ისინი მთლად უაზროა."}
{"text": "There are some good points to be made here, things that we ought to be thinking about, forward planning so that nothing goes too -- well, so that we minimize the turbulence when we actually figure out how to fix aging.\tარის რამდენიმე საინტერესო აზრი, რაც უნდა გავითვალისწინოთ მომავლისთვის. რყევების მინიმიზება რომ გავაკეთოთ, როცა მართლა განვკურნავთ სიბერეს."}
{"text": "But these are completely crazy, when you actually remember your sense of proportion.\tმაგრამ ესენი სრული სიგიჟეა, თუ მოვლენების მასშტაბებზე დაფიქრდებით."}
{"text": "You know, these are arguments; these are things that would be legitimate to be concerned about.\tეს არგუმენტები. ესენი ისეთებია, რომლებზეც დაფიქრება ღირს,"}
{"text": "But the question is, are they so dangerous -- these risks of doing something about aging -- that they outweigh the downside of doing the opposite, namely, leaving aging as it is?\tმაგრამ მთავარი კითხვაა მართლა ასეთი დიდია, სიბერის დამარცხებასთან დაკავშირებული რისკი რომ საპირისპიროს კეთებას გადაწონის, კერძოდ, სიბერის დატოვებას ისე როგორც არის?"}
{"text": "Are these so bad that they outweigh condemning 100,000 people a day to an unnecessarily early death?\tასეთი დიდი რისკია, რომ ამისთვის ყოველ დღიურად 100 000 ადამიანის გაწირვა ღირს?"}
{"text": "You know, if you haven't got an argument that's that strong, then just don't waste my time, is what I say.\tთუ ამისთვის ძლიერი არგუმენტი არ გაქვთ, მაშინ დროს ნუ დამაკარგვინებთ."}
{"text": "(Laughter) Now, there is one argument that some people do think really is that strong, and here it is.\t(სიცილი) არის ერთი არგუმენტი, რომელიც ხალხს საკმარისად ძლიერად მიაჩნია:"}
{"text": "People worry about overpopulation; they say, \"Well, if we fix aging, no one's going to die to speak of, or at least the death toll is going to be much lower, only from crossing St. Giles carelessly.\tხალხი ჭარბ პოპულაციაზე წუხს. ''სიბერეს თუ გავკურნავთ, ან აღარავინ მოკვდება, ან მათი რიცხვი მკვეთრად დაეცემა, მხოლოდ გზაზე უყურადღებოდ გადასვლისას."}
{"text": "And therefore, we're not going to be able to have many kids, and kids are really important to most people.\"\tშესაბამისად, ბევრ ბავშვს ვერ ვიყოლიებთ, არადა შვილები მნიშვნელოვანია უმეტესობისათვის.''"}
{"text": "And that's true.\tდა ეს მართალია. ბევრი ამ არგუმენტს უარყოფს და ასე პასუხობს:"}
{"text": "And you know, a lot of people try to fudge this question, and give answers like this.\t[პლანეტას უფრო ეფექტურად გამოვიყენებთ] [კოსმოსში გადავსახლდებით] [ბავშვები მაინც თავის ტკივილია]"}
{"text": "I don't agree with those answers. I think they basically don't work.\tმე არ ვეთანხმები ამ პასუხებს."}
{"text": "I think it's true, that we will face a dilemma in this respect.\tისინი არ მუშაობს. ვფიქრობ ჩვენ მართლაც დავდგებით მსგავსი დილემის წინაშე"}
{"text": "We will have to decide whether to have a low birth rate, or a high death rate.\tმოგვიწევს არჩევანის გაკეთება დაბალ შობადობასა და მაღალ სიკვდილიანობას შორის."}
{"text": "A high death rate will, of course, arise from simply rejecting these therapies, in favor of carrying on having a lot of kids.\tსიკვდილიანობა რასაკვირველია გაიზდრება, თუ სიბერის საწინააღმდეგო თერაპიას ბევრი ბავშვის ყოლის სასარგებლოდ უარყოფთ."}
{"text": "And, I say that that's fine -- the future of humanity is entitled to make that choice.\tვიტყოდი, რომ ეს ნორმალურია, ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ ამ არჩევანის საშუალება."}
{"text": "What's not fine is for us to make that choice on behalf of the future.\tნორმალური არ არის, ეს არჩევანი მომავალი ადამიანების ნაცვლად ვაკეთოთ."}
{"text": "If we vacillate, hesitate, and do not actually develop these therapies, then we are condemning a whole cohort of people -- who would have been young enough and healthy enough to benefit from those therapies, but will not be, because we haven't developed them as quickly as we could -- we'll be denying those people an indefinite life span, and I consider that that is immoral.\tთუ ჩვენ ვიყოყმანებთ, უკან დავიხევთ და არ განვავითარებთ მკურნალობის ამ საშუალებებს, მაშინ ჩვენ ვწირავთ ხალხის დიდ ნაწილს, რომელიც ამ თერაპიისგან სარგებლის მისაღებად საკმარისად ახალგაზრდა და ჯანმრთელი იქნებოდა, მაგრამ ვერ მიიღებს, რადგან ის საკმარისად სწრაფად არ განვავითარეთ ამ ადამიანებს უსასრულოდ ცხოვრების საშუალებას ვართმევთ"}
{"text": "That's my answer to the overpopulation question.\tდა ეს ამორალურად მიმაჩნია. ეს არის ჩემი პასუხი ჭარბ მოსახლეობაზე."}
{"text": "Right. So the next thing is, now why should we get a little bit more active on this?\tკარგი, შემდეგ.. რატომ უნდა გავაქტიურდეთ უფრო მეტად?"}
{"text": "And the fundamental answer is that the pro-aging trance is not as dumb as it looks.\tპასუხი შემდეგია: სიბერის მომხრეთა შეხედულებები, არც ისეთი სულელურია როგორც ჩანს"}
{"text": "It's actually a sensible way of coping with the inevitability of aging.\tპირიქით, ეს გარდაუვალ სიბერესთან გამკლავების გარკვეული გზაა."}
{"text": "Aging is ghastly, but it's inevitable, so, you know, we've got to find some way to put it out of our minds, and it's rational to do anything that we might want to do, to do that.\tსიბერე შემზარავია, მაგრამ გარდაუვალი, ამიტომ უნდა ვიპოვოთ ამის თავიდან ამოგდების რამე გზა და რაციონალურია ყველაფერი გავაკეთოთ ამისთვის."}
{"text": "Like, for example, making up these ridiculous reasons why aging is actually a good thing after all.\tაი, მაგალითად, ამ სასაცილო მიზეზების გამოგონება, თუ რატომ არის სიბერე საბოლოო ჯამში კარგი."}
{"text": "But of course, that only works when we have both of these components.\tმაგრამ, ამას აზრი აქვს მხოლოდ როცა სიბერე მართლაც გარდაუვალია."}
{"text": "And as soon as the inevitability bit becomes a little bit unclear -- and we might be in range of doing something about aging -- this becomes part of the problem.\tთუმცა, როგორც კი გარდაუვალობის ფაქტორი ცხადი აღარაა და უკვე შესაძლებელია სიბერეს რაღაც მოვუხერხოთ ეს მიდგომა პრობლემის ნაწილი ხდება."}
{"text": "This pro-aging trance is what stops us from agitating about these things.\tეს დაბერების მხარდამჭერი ტრანსი ხელს გვიშლის მოქმედებაში"}
{"text": "And that's why we have to really talk about this a lot -- evangelize, I will go so far as to say, quite a lot -- in order to get people's attention, and make people realize that they are in a trance in this regard.\tდა ამიტომ ბევრი უნდა ვილაპრაკოთ ამაზე. ასე ვთქვათ, ვიქადაგოთ ამის შესახებ, რათა მივიქციოთ ხალხის ყურადღება და მათ გააანალიზონ, რომ ტრანსულ მდგომარეობაში არიან ამ მხრივ."}
{"text": "So that's all I'm going to say about that.\tსულ ეს არის რაც ამაზე მინდოდა მეთქვა."}
{"text": "I'm now going to talk about feasibility.\tახლა ვილაპარაკოთ განხორციელებადობაზე."}
{"text": "And the fundamental reason, I think, why we feel that aging is inevitable is summed up in a definition of aging that I'm giving here.\tჩემი აზრით, მთავარი მიზეზი, თუ რატომ გვგონია დაბერება გარდაუვალი, გადმოცემულია დაბერების ჩემეულ განმარტებაში."}
{"text": "A very simple definition.\tის ძალიან მარტივია."}
{"text": "Aging is a side effect of being alive in the first place, which is to say, metabolism.\tდაბერება არის ცოცხლად ყოფნის გვერდითი მოვლენა, ანუ მეტაბოლიზმი."}
{"text": "This is not a completely tautological statement; it's a reasonable statement.\tეს მთლად ტავტოლოგია არაა, აზრიანი ნათქვამია."}
{"text": "Aging is basically a process that happens to inanimate objects like cars, and it also happens to us, despite the fact that we have a lot of clever self-repair mechanisms, because those self-repair mechanisms are not perfect.\tდაბერების პროცესს არაცოცხალი საგნებიც გადიან, როგორც მანქანები და ასევე ჩვენც, მიუხედავად ჩევნი ბევრი ჭკვიანი თვითაღმდგენი მექანიზმისა, რადგან ეს მექანიზმები არაა უნაკლო."}
{"text": "So basically, metabolism, which is defined as basically everything that keeps us alive from one day to the next, has side effects.\tანუ, მეტაბოლიზმს, რომელიც განიმარტება, როგორც პრაქტიკულად ყველაფერი, რაც დღიდან დღემდე გვაცოცხლებს, აქვს გვერდითი მოვლენები."}
{"text": "Those side effects accumulate and eventually cause pathology.\tეს გვერდითი მოვლენები გროვდება და საბოლოოდ იწვევს პათოლოგიას."}
{"text": "That's a fine definition. So we can put it this way: we can say that, you know, we have this chain of events.\tეს კარგი განმარტებაა. მოდით ასე ვთქვათ: გვაქვს მოვლენათა ჯაჭვი."}
{"text": "And there are really two games in town, according to most people, with regard to postponing aging.\tდა უმეტესობის აზრით დაბერების შენელებისთვის არსებობს ორი შესაძლო მიდგომა."}
{"text": "They're what I'm calling here the \"gerontology approach\" and the \"geriatrics approach.\"\tესაა: ''გერონტოლოგიური მიდგომა'' და ''გერიატრიული მიდგომა''."}
{"text": "The geriatrician will intervene late in the day, when pathology is becoming evident, and the geriatrician will try and hold back the sands of time, and stop the accumulation of side effects from causing the pathology quite so soon.\tგერიატრი მოგვიანებით ერთვება, როდესაც პათოლოგია უკვე სახეზეა და შეეცდება შეაკავოს დრო და გვერდითი მოვლენების დაგროვება პათოლოგიის ადრეული განვითარებისგან."}
{"text": "Of course, it's a very short-term-ist strategy; it's a losing battle, because the things that are causing the pathology are becoming more abundant as time goes on.\tრასაკვირველია, ეს საკმაოდ მოკლევადიანი სტრატეგიაა; წამგებიანი ბრძოლაა, რადგან პათოლოგიის გამომწვევი მიზეზები, დროთა განმავლობაში გროვდება."}
{"text": "The gerontology approach looks much more promising on the surface, because, you know, prevention is better than cure.\tგერონტოლოგიის მიდგომა უფრო იმედისმომცემი ჩანს, რადგან, როგორც იცით, პრევენცია განკურნებაზე უკეთესია."}
{"text": "But unfortunately the thing is that we don't understand metabolism very well.\tთუმცა, სამწუხაროდ მეტაბოლიზმი კარგად არ გვესმის."}
{"text": "In fact, we have a pitifully poor understanding of how organisms work -- even cells we're not really too good on yet.\tპრინციპში, საკმაოდ სუსტი წარმოდგენა გვაქვს ორგანიზმის ფუნქციონალობაზე, ჯერ უჯრედებსაც კი არ ვიცნობთ საკმარისად."}
{"text": "We've discovered things like, for example, RNA interference only a few years ago, and this is a really fundamental component of how cells work.\tისეთი რაღაცეებიც კი, როგორც რნმ ინტერფერენცია, მხოლოდ რამდენიმე წლის წინ აღმოვაჩინეთ. ეს კი უჯრედის მუშაობის ფუნდამენტური ნაწილია."}
{"text": "Basically, gerontology is a fine approach in the end, but it is not an approach whose time has come when we're talking about intervention.\tპრინციპში, გერონტოლოგია კარგი მიდგომაა, საბოოო ჯამში თუმცა, მისი დრო ჯერ არ დამდგარა, თუ დაბერებაში ჩარევაზე ვსაუბრობთ."}
{"text": "So then, what do we do about that?\tმაშ, რა უნდა მოვიმოქმედოთ?"}
{"text": "I mean, that's a fine logic, that sounds pretty convincing, pretty ironclad, doesn't it?\tანუ, ლოგიკურია, კარგად დასაბუთებულია და საკმაოდ მტკიცედ ჯღერს, არა?"}
{"text": "But it isn't.\tმაგრამ ასე არ არის."}
{"text": "Before I tell you why it isn't, I'm going to go a little bit into what I'm calling step two.\tსანამ გეტყოდეთ რატომ არ არის, გეტყვით რას ვეძახი მეორე ნაბიჯს."}
{"text": "Just suppose, as I said, that we do acquire -- let's say we do it today for the sake of argument -- the ability to confer 30 extra years of healthy life on people who are already in middle age, let's say 55.\tწარმოიდგინეთ, რომ დღესვე შეგვიძლია... წარმოვიგინოთ მხოლოდ მაგალითისათვის ... შეგვიძლია 30 წელი ჯანმრთელი სიცოცხლის დამატება იმ ხალხისათვის, ვინც უკვე არის, ვთქვათ 55 წლის."}
{"text": "I'm going to call that \"robust human rejuvenation.\" OK.\tამას პირობითად ''ადამიანის მდგრად გაახალგაზრდავებას'' დავარქმევ."}
{"text": "What would that actually mean for how long people of various ages today -- or equivalently, of various ages at the time that these therapies arrive -- would actually live?\tმაშინ როგორ აისახება ეს დღევანდელი სხვადასხვა ასაკის ადამიანებზე ან ამ თერაპიის შემოსვლის დროისთვის სხვადასხვა ასაკის ადამიანებზე, რამდენ ხანს იცოცხლებენ?"}
{"text": "In order to answer that question -- you might think it's simple, but it's not simple.\tამას რომ ვუპასუხოთ... შეიძლება ეს მარტივი გეგონოთ, მაგრამ ასე არ არის."}
{"text": "We can't just say, \"Well, if they're young enough to benefit from these therapies, then they'll live 30 years longer.\"\tვერ ვიტყვით: ''თუ ისინი საკმაოდ ახალგაზრდები არიან თერაპიისთვის, მაშინ 30 წლით მეტს იცოცხლებენ.\""}
{"text": "That's the wrong answer.\tეს მცდარი პასუხია."}
{"text": "And the reason it's the wrong answer is because of progress.\tეს პასუხი მცდარია პროგრესის გამო."}
{"text": "There are two sorts of technological progress really, for this purpose.\tარსებობს ორი სახის ტექნოლოგიური პროგრესი, ამ მიმართულებით."}
{"text": "There are fundamental, major breakthroughs, and there are incremental refinements of those breakthroughs.\tარსებობს ფუნდამენტური, ძირეული გარღვევა და არსებობს ამ გარღვევის ბიჯებით გაუმჯობესებები."}
{"text": "Now, they differ a great deal in terms of the predictability of time frames.\tისინი დიდად განსხვავდება ერთმანეთისაგან დროის პროგნოზირების მიხედვით."}
{"text": "Fundamental breakthroughs: very hard to predict how long it's going to take to make a fundamental breakthrough.\tფუნდამენტური გარღვევები: ძალიან ძნელია იმის პროგნოზირება თუ რა დრო დასჭირდება ფუნდამენტურ გარღვევას."}
{"text": "It was a very long time ago that we decided that flying would be fun, and it took us until 1903 to actually work out how to do it.\tძალიან დიდი ხნის გადავწყვიტეთ, რომ ფრენა კაი იქნებოდა, მაგრამ 1903 წლამდე პერიოდი დასჭირდა, ამის განხორციელებას."}
{"text": "But after that, things were pretty steady and pretty uniform.\tამის შემდეგ კი განვითარება სტაბილური იყო. [ფრენა მიზნად-პრეისტორია, პირველი-1903, ტრანსატლანტიკური-1927,"}
{"text": "I think this is a reasonable sequence of events that happened in the progression of the technology of powered flight.\tკომერციული-1949, ზებგერითი-1969] ვფიქრობ, ეს მოვლენათა ლოგიკური ჯაჭვია ფრენის ტექნოლოგიის განვითარებაში."}
{"text": "We can think, really, that each one is sort of beyond the imagination of the inventor of the previous one, if you like.\tშეგვიძლია ვთქვათ, რომ ყოველი ასეთი წინსვლა წინა გამომგონებლისთვის წარმოუდგენელი იყო."}
{"text": "The incremental advances have added up to something which is not incremental anymore.\tპატარა ბიჯების დამატებით მიღწეული წინსვლა რომელიც უკვე პატარა ბიჯი აღარაა."}
{"text": "This is the sort of thing you see after a fundamental breakthrough.\tასეთი რამეს ვხედავთ ფუნდამენტური გარღვევისას."}
{"text": "And you see it in all sorts of technologies.\tეს ხდება ყველა ტიპის ტექნოლოგიაში."}
{"text": "Computers: you can look at a more or less parallel time line, happening of course a bit later.\tკომპიუტერებში: მეტ-ნაკლებად პარალელურ რეჯიმში ვითარდება, რა თქმა უნდა, ცოტა მოგვიანებით."}
{"text": "You can look at medical care. I mean, hygiene, vaccines, antibiotics -- you know, the same sort of time frame.\tშევხედოთ მედიცინას. ჰიგიენა, ვაქცინაცია, ანტიბიოტიკები ასეთივე დროითი მონაკვეთებია."}
{"text": "So I think that actually step two, that I called a step a moment ago, isn't a step at all.\tასე რომ ის მეორე ნაბიჯი, რომელიც ვახსენე, სულაც არაა ნაბიჯი."}
{"text": "That in fact, the people who are young enough to benefit from these first therapies that give this moderate amount of life extension, even though those people are already middle-aged when the therapies arrive, will be at some sort of cusp.\tხალხი, რომელიც საკმარისად ახალგაზრდაა, რომ პირველადი თერაპიით ისარგებლოს, რომელიც სიცოცხლეს საშუალოდ გაუხანგრძლივებს, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ხალხი უკვე შუა ხნის იქნება როცა თერაპიები შემოვა, ერთგვარ გარდამტეხ წერტილზე იქნებიან."}
{"text": "They will mostly survive long enough to receive improved treatments that will give them a further 30 or maybe 50 years.\tისინი ალბათ იცოცხლებენ იმდენ ხანს, რომ გაუმჯობესებული მკურნალობა მიიღონ, რომელიც მათ კიდევ მისცემს 30–50 წელს."}
{"text": "In other words, they will be staying ahead of the game.\tანუ, ისინი ერთი ნაბიჯით გადაასწრებენ."}
{"text": "The therapies will be improving faster than the remaining imperfections in the therapies are catching up with us.\tთერაპიები უფრო სწრაფად განვითარდება, ვიდრე მათი დარჩენილი ხარვეზები დაგვეწევა."}
{"text": "This is a very important point for me to get across.\tეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ გაიგოთ."}
{"text": "Because, you know, most people, when they hear that I predict that a lot of people alive today are going to live to 1,000 or more, they think that I'm saying that we're going to invent therapies in the next few decades that are so thoroughly eliminating aging that those therapies will let us live to 1,000 or more.\tრადგან ხალხის უმეტესობა, როდესაც მათ ესმით ჩემი პროგნოზი, რომ დღეს მცხოვრები ბევრი ადამიანი კიდევ 1000 წელს ან მეტს იცოცხლებს ჰგონიათ რომ შემდეგ ათწლეულებში ისეთ თერაპიას გამოვიგონებთ, რომელიც საფუძვლიანად აღმოფხვრის დაბერებას და მოგვცემს საშუალებას ვიცხოვროთ 1000 წელი, ან მეტი."}
{"text": "I'm not saying that at all.\tმე ამას სულაც არ ვამბობ."}
{"text": "I'm saying that the rate of improvement of those therapies will be enough.\tმე ვამბობ, რომ ამ თერაპიების გაუმჯობესების სისწრაფე იქნება საკმარისი."}
{"text": "They'll never be perfect, but we'll be able to fix the things that 200-year-olds die of, before we have any 200-year-olds.\tისინი არასდროს იქნება უნაკლო, მაგრამ ჩვენ შეგვეძლება აღმოვფხვრათ ის, რისგანაც 200 წლისები კვდებიან, სანამ გვეყოლება 200 წლისები."}
{"text": "And the same for 300 and 400 and so on.\tიგივე 300, 400 და ა.შ. წლის ადამიანებზე."}
{"text": "I decided to give this a little name, which is \"longevity escape velocity.\"\tგადავწყვიტე ამისათვის დამერქმია ''სიბერისგან დაღწევის სისწრაფე''"}
{"text": "(Laughter) Well, it seems to get the point across.\t(სიცილი) სურათი, კარგად აღწერს ამ აზრს."}
{"text": "So, these trajectories here are basically how we would expect people to live, in terms of remaining life expectancy, as measured by their health, for given ages that they were at the time that these therapies arrive.\tეს ტრაექტორიები აღწერს თუ როგორ გაატარებს ხალხი, დარჩენილ სიცოცხლეს, მათი ჯანმრთელობის მიხედვით, იმ შესაბამისი ასაკისთვის, როცა თერაპიები შეიქმნა."}
{"text": "If you're already 100, or even if you're 80 -- and an average 80-year-old, we probably can't do a lot for you with these therapies, because you're too close to death's door for the really initial, experimental therapies to be good enough for you.\tთუ უკვე ხართ 100 წლის, ან თუნდაც 80-ის ანუ ჩვეულებრივი 80 წლის ადამიანი ალბათ ბევრს ვერაფერს გიშველით ამ თერაპიებით, რადგან თქვენ სიკვდილთან ზედმეტად ახლოს ხართ, იმისათვის რომ საწყისმა ექსპერიმენტულმა თერაპიებმა რამე გარგოთ."}
{"text": "You won't be able to withstand them.\tთქვენ ალბათ მათ ვერ გაუძლებთ."}
{"text": "But if you're only 50, then there's a chance that you might be able to pull out of the dive and, you know -- (Laughter) -- eventually get through this and start becoming biologically younger in a meaningful sense, in terms of your youthfulness, both physical and mental, and in terms of your risk of death from age-related causes.\tმაგრამ თუ მხოლოდ 50-ის ხართ, მაშინ არის შანსი, რომ ამ ვარდნიდან მოახერხოთ ამოსვლა (სიცილი) საბოლოოდ გაუძლოთ ამ ყველაფერს და დაიწყოთ ბიოლოგიურად გაახალგაზრდავება როგორც ფიზიკური, ასევე ფსიქიკური და სიბერისგან სიკვდილის რისკის დაწევის კუთხით."}
{"text": "And of course, if you're a bit younger than that, then you're never really even going to get near to being fragile enough to die of age-related causes.\tდა რა თქმა უნდა, თუ კიდევ უფრო ახალგაზრდა ხართ, მაშინ თქვენ არც კი მოგიწევთ იმ დონის სისუსტემდე მიღწევა, რომ სიბერით სიკვდილი დაგემუქროთ."}
{"text": "So this is a genuine conclusion that I come to, that the first 150-year-old -- we don't know how old that person is today, because we don't know how long it's going to take to get these first-generation therapies.\tმივედი დასკვნამდე, რომ პირველი 150 წლის ადამიანი, არ ვიცით რამდენი წლის არის დღეს, რადგან არ ვიცით რა დრო დასჭირდება პირველადი მკურნალობების დანერგვას,"}
{"text": "But irrespective of that age, I'm claiming that the first person to live to 1,000 -- subject of course, to, you know, global catastrophes -- is actually, probably, only about 10 years younger than the first 150-year-old.\tმაგრამ ამ ასაკის მიუხედავად, ვამტკიცებ, რომ პირველი, ვინც 1000 წელს იცოცხლებს, იმის გათვალისწინებით, რომ გლობალური კატასტროფები არ მოხდება, სავარაუდოდ არის მხოლოდ 10 წლით ახალგაზრდა, პირველ 150 წლის ადამიანზე."}
{"text": "And that's quite a thought.\tეს საკმაოდ დამაფიქრებელია."}
{"text": "Alright, so finally I'm going to spend the rest of the talk, my last seven-and-a-half minutes, on step one; namely, how do we actually get to this moderate amount of life extension that will allow us to get to escape velocity?\tკარგი, ჩემი საუბრის დარჩენილ ნაწილს, ბოლო შვიდნახევარ წუთს, პირველ ნაბიჯს დავუთმობ; ანუ იმას, თუ როგორ მივაღწიოთ, იმ საშუალო სიცოცხლის გახანგრძლივებას, რომ მოგვეცეს საშუალება, თავის დაღწევის სისწრაფეს მივაღწიოთ."}
{"text": "And in order to do that, I need to talk about mice a little bit.\tამისთვის, ცოტა რამ თაგვებზე უნდა გითხრათ."}
{"text": "I have a corresponding milestone to robust human rejuvenation.\tმაქვს მდგრადი გაახალგაზრდავების შესაბამისი ნიშნული,"}
{"text": "I'm calling it \"robust mouse rejuvenation,\" not very imaginatively.\t''თაგვის მდგრადი გაახალგაზრდავებას\" ვეძახი."}
{"text": "And this is what it is.\tარც ისე კრეატიულია. რაც არის, არის."}
{"text": "I say we're going to take a long-lived strain of mouse, which basically means mice that live about three years on average.\tავიღოთ დღეგრძელი თაგვების შთამომავლობა ანუ თაგვები, რომლებიც საშუალოდ 3 წელს ცოცხლობენ."}
{"text": "We do exactly nothing to them until they're already two years old.\tჩვენ მათ არაფერს ვუკეთებთ, სანამ არ შეუსრულდებათ 2 წელი."}
{"text": "And then we do a whole bunch of stuff to them, and with those therapies, we get them to live, on average, to their fifth birthday.\tშემდეგ ვუტარებთ მთელ რიგ პროცედურებს და ამ მკურნალობით ვაცოცხლებთ საშუალოდ 5 წლამდე."}
{"text": "So, in other words, we add two years -- we treble their remaining lifespan, starting from the point that we started the therapies.\tანუ, ვუმატებთ 2 წელს. ამით ვასამმაგებთ მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობას, მკურნალობის დაწყების მომენტიდან."}
{"text": "The question then is, what would that actually mean for the time frame until we get to the milestone I talked about earlier for humans?\tჩნდება კითხვა, რას ნიშნავს ეს იმ ნიშნულამდე მიღწევის ვადებისთვის, რაც ადამიანებისთვის ადრე ვთქვი?"}
{"text": "Which we can now, as I've explained, equivalently call either robust human rejuvenation or longevity escape velocity.\tამ ნიშნულს შესაბამისად შეგვიძლია ვუწოდოთ ''ადამიანის მდგრადი გაახალგაზრდავება'', ან ''სიბერისგან თავის დაღწევის სისწრაფე''."}
{"text": "Secondly, what does it mean for the public's perception of how long it's going to take for us to get to those things, starting from the time we get the mice?\tმეორე რიგში, რას ნიშნავს ეს საზოგადოებრივი აღქმისათვის, რამდენი დრო დაგვჭირდება ამის მისაღწევად, თაგვზე ამის მიღწევის მომენტიდან?"}
{"text": "And thirdly, the question is, what will it do to actually how much people want it?\tდა მესამე, როგორ იმოქმედებს ეს იმაზე, თუ რამდენად მოუნდება ეს ხალხს?"}
{"text": "And it seems to me that the first question is entirely a biology question, and it's extremely hard to answer.\tჩემი აზრით, პირველი კითხვა წმინდად ბიოლოგიურია და საპასუხოდ ძალიან რთული."}
{"text": "One has to be very speculative, and many of my colleagues would say that we should not do this speculation, that we should simply keep our counsel until we know more.\tდიდ სპეკულირებას მოითხოვს, და ბევრი ჩემი კოლეგა იტყვის, რომ არ უნდა ვისპეკულიროთ და აზრები ჩვენთვის შევინახოთ, სანამ მეტი გვეცოდინება."}
{"text": "I say that's nonsense.\tვიტყოდი ეს უაზრობაა."}
{"text": "I say we absolutely are irresponsible if we stay silent on this.\tვიტყოდი, რომ ხმის ამოუღებლობა, აბსოლუტური უპასუხისმგებლობაა."}
{"text": "We need to give our best guess as to the time frame, in order to give people a sense of proportion so that they can assess their priorities.\tმიახლოებითი პროგნოზი უნდა ვთქვათ ვადებზე, რათა ხალხს მასშტაბებზე წარმოდგენა შევუქმნათ, რომ განსზახღვრონ საკუთარი პრიორიტეტები."}
{"text": "So, I say that we have a 50/50 chance of reaching this RHR milestone, robust human rejuvenation, within 15 years from the point that we get to robust mouse rejuvenation.\tვიტოდი რომ 50/50-ზე გვაქვს შანსი, რომ ადამიანის მდგრადი გაახალგაზრდავების ნიშნულს თაგვის მდგრადი გაახალგზარდავების ნიშნულის მიღწევიდან სადღაც 15 წელიწადში მივაღწიოთ."}
{"text": "15 years from the robust mouse.\t15 წელი მდგრადი თაგვიდან."}
{"text": "The public's perception will probably be somewhat better than that.\tხალხი ამას ალბათ უფრო ოპტიმისტურად აღიქვამს."}
{"text": "The public tends to underestimate how difficult scientific things are.\tხალხი მეცნიერების სირთულეს ვერ აფასებს ხოლმე."}
{"text": "So they'll probably think it's five years away.\tამიტომ ალბათ იფიქრობენ, რომ 5 წელში იქნება."}
{"text": "They'll be wrong, but that actually won't matter too much.\tისინი შეცდებიან, მაგრამ ამას არ აქვს დიდი მნიშვნელობა."}
{"text": "And finally, of course, I think it's fair to say that a large part of the reason why the public is so ambivalent about aging now is the global trance I spoke about earlier, the coping strategy.\tდა საბოლოოდ, ჩემი აზრით, უნდა აღინიშნოს, რომ ხალხის აზრის არაერთმნიშვნელოვნება დაბერებაზე, უმეტესად იმ გამკლავების გლობალური ტრანსის ბრალია, რაც ადრე ვახსენე."}
{"text": "That will be history at this point, because it will no longer be possible to believe that aging is inevitable in humans, since it's been postponed so very effectively in mice.\tეს იმ დროისათვის ისტორიის ნაწილი იქნება, რადგან ამ დროს დაბერების გარდაუვლობა აღარ იქნება დაუჯერებელი, თაგვებში ეფექტიანი შედეგების გამო."}
{"text": "So we're likely to end up with a very strong change in people's attitudes, and of course that has enormous implications.\tასე რომ, დიდი ალბათობით ხალხი მკვეთრად შეიცვლის დამოკიდებულებას და რა თქმა უნდა საოცარი შედეგები ექნება."}
{"text": "So in order to tell you now how we're going to get these mice, I'm going to add a little bit to my description of aging.\tიმისთვის რომ აგიხსნათ, თუ როგორ მივხედავთ თაგვებს, ცოტას განვავრცობ დაბერების აღწერას."}
{"text": "I'm going to use this word \"damage\" to denote these intermediate things that are caused by metabolism and that eventually cause pathology.\tმეტაბოლიზმით გამოწვეული ცვლილებების აღსანიშნავად, რომელიც საბოლოოდ იწვევს პათოლოგიას. გამოვიყენებ სიტყვას ''დაზიანება''."}
{"text": "Because the critical thing about this is that even though the damage only eventually causes pathology, the damage itself is caused ongoing-ly throughout life, starting before we're born.\tაქ ერთი საყურადღებო მომენტია: მიუხედავად იმისა რომ ეს დაზიანება, მხოლოდ საბოლოოდ იწვევს პათოლოგიას თავად დაზიანება იწყება ჩვენს დაბადებამდე და მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ხდება."}
{"text": "But it is not part of metabolism itself.\tთუმცა ეს არ არის თავად მეტაბლიზმის ნაწილი"}
{"text": "And this turns out to be useful.\tდა ეს გამოსადეგი აღმოჩნდა,"}
{"text": "Because we can re-draw our original diagram this way.\tრადგან შეგვიძლია გადავხატოთ საწყისი დიაგრამა შემდეგნაირად:"}
{"text": "We can say that, fundamentally, the difference between gerontology and geriatrics is that gerontology tries to inhibit the rate at which metabolism lays down this damage.\tშეიძლება ვთქვათ, რომ ძირეული განსხვავება გერონტოლოგიას და გერიატრიას შორის არის რომ გერონტოლოგია ცდილობს შეამციროს სისწრაფე, რომლითაც მეტაბოლიზმი აზიანებს"}
{"text": "And I'm going to explain exactly what damage is in concrete biological terms in a moment.\tორიოდე წუთში ზუსტად ავხსნი რა დაზიანებაა, კონკრეტული ბიოლოგიური ტერმინებით."}
{"text": "And geriatricians try to hold back the sands of time by stopping the damage converting into pathology.\tგერიატრები კი ცდილობენ შეანელონ დრო ამ ზიანის პათოლოგიად გარდაქმნის შეჩერებით."}
{"text": "And the reason it's a losing battle is because the damage is continuing to accumulate.\tეს წამგებიანი ბრძოლაა იმიტომ, რომ ზიანი მაინც განაგრძობს დაგროვებას."}
{"text": "So there's a third approach, if we look at it this way.\tარსებობს მესამე მიდგომაც,"}
{"text": "We can call it the \"engineering approach,\" and I claim that the engineering approach is within range.\tრომელსაც შეგვიძლია \"საინჟინრო მიდგომა\" ვუწოდოთ და ვამტკიცებ, რომ საინჟინრო მიდგომა მიღწევადია."}
{"text": "The engineering approach does not intervene in any processes.\tსაინჟინრო მიდგომა არ ერევა არც ერთ პროცესში."}
{"text": "It does not intervene in this process or this one.\tის არ ერევა ამ პროცესში, ან ამ პროცესში"}
{"text": "And that's good because it means that it's not a losing battle, and it's something that we are within range of being able to do, because it doesn't involve improving on evolution.\tდა ეს კარგია, რადგან ეს ნიშნავს, რომ ეს არაა წამგებიანი ბრძოლა და ამის გაკეთება შესაძლებელია, რადგან ის არ მოითხოვს ევოლუციურ გაუმჯობესებას."}
{"text": "The engineering approach simply says, \"Let's go and periodically repair all of these various types of damage -- not necessarily repair them completely, but repair them quite a lot, so that we keep the level of damage down below the threshold that must exist, that causes it to be pathogenic.\"\tსაინჟინრო მიდგომა უბრალოდ ამბობს: \"მოდი, პერიოდულად შევაკეთოთ, სხვადასხვა ტიპის დაზიანებები არ არის აუცილებელი სრულად შევაკეთოთ, მაგრამ შევაკეთოთ იმდენად, რომ შეგვეძლოს დაზიანებების იმ ზღვრულ დონეზე შენარჩუნება, რომელიც არ იწვევს პათოლოგიებს\""}
{"text": "We know that this threshold exists, because we don't get age-related diseases until we're in middle age, even though the damage has been accumulating since before we were born.\tვიცით, რომ ზღვარი არსებობს, რადგან საშუალო ასაკამდე არ გვემართება სიბერით გამოწვეული დაავადებები. მიუხედავად იმისა, რომ დაზიანებების დაგროვდება, დაბადებამდე იწყება."}
{"text": "Why do I say that we're in range? Well, this is basically it.\tამიტომ ვამბობ, რომ ეს მიღწევადია."}
{"text": "The point about this slide is actually the bottom.\tამ სლაიდის მთავარი აზრი ბოლოშია [სულ ესაა]"}
{"text": "If we try to say which bits of metabolism are important for aging, we will be here all night, because basically all of metabolism is important for aging in one way or another.\tიმის ჩამოთვლა რომ დავიწყოთ, მეტაბოლიზმის რა ნაწილი იწვევს დაბერებას მთელი ღამე მოგვიწევს დარჩენა, რადგან პრაქტიკულად მისი ყველა ნაწილი ასე თუ ისე მნიშვნელოვანია დაბერებისთვის."}
{"text": "This list is just for illustration; it is incomplete.\tეს სია მხოლოდ ილუსტრაციისთვისაა, ის არასრულია"}
{"text": "The list on the right is also incomplete.\tმარჯვენა სიაც არასრულია."}
{"text": "It's a list of types of pathology that are age-related, and it's just an incomplete list.\tეს არის ასაკთან დაკავშირებული პათოლოგიების სია და ეს მხოლოდ არასრული სიაა"}
{"text": "But I would like to claim to you that this list in the middle is actually complete -- this is the list of types of thing that qualify as damage, side effects of metabolism that cause pathology in the end, or that might cause pathology.\tმაგრამ მერწმუნეთ, რომ შუა სია ნამდვილად სრულია. ეს იმ ტიპის ცვლილებების სიაა, რომლებიც დაიზანებად ითვლება მეტაბოლიზმის გვერდითი მოვლენები, რომლებიც საბოლოოდ პათოლოგიას იწვევენ, ან რომლებმაც შეიძლება გამოიწვიონ პათოლოგია"}
{"text": "And there are only seven of them.\tდა ასეთი მხოლოდ შვიდია."}
{"text": "They're categories of things, of course, but there's only seven of them.\tეს, რა თქმა უნდა, კატეგორიებია, მაგრამ მხოლოდ შვიდია."}
{"text": "Cell loss, mutations in chromosomes, mutations in the mitochondria and so on.\tუჯრედების დაკარგვა, ქრომოსომების მუტაცია, მიტოქონდრიების მუტაცია და ა.შ."}
{"text": "First of all, I'd like to give you an argument for why that list is complete.\tპირველ რიგში, მინდა აგიხსნათ, რატომაა ეს სია სრული"}
{"text": "Of course one can make a biological argument.\tრა თქმა უნდა, შეიძლება ბიოლოგიური არგუმენტის მოტანა."}
{"text": "One can say, \"OK, what are we made of?\"\tმავანს შეუძლია თქვას \"ჩვენ რისგან შევდგებით?\""}
{"text": "We're made of cells and stuff between cells.\tჩვენ შევდგებით უჯრედებისგან და უჯრედშორისი ნივთიერებისგან"}
{"text": "What can damage accumulate in?\tსად გროვდება დაზიანებები?"}
{"text": "The answer is: long-lived molecules, because if a short-lived molecule undergoes damage, but then the molecule is destroyed -- like by a protein being destroyed by proteolysis -- then the damage is gone, too.\tპასუხი: დღეგრძელ მოლეკულებში. რადგან დღემოკლე მოლეკულაც ზიანდება, მაგრამ ის ნადგურდება. როგორც ცილა ნადგურდება პროტეოლიზით და შესაბამისად დაზიანებაც განადგურებულია."}
{"text": "It's got to be long-lived molecules.\tამიტომ, დღეგრძელ მოლეკულებში უნდა იყოს."}
{"text": "So, these seven things were all under discussion in gerontology a long time ago and that is pretty good news, because it means that, you know, we've come a long way in biology in these 20 years, so the fact that we haven't extended this list is a pretty good indication that there's no extension to be done.\tეს შვიდი საკითხი დიდი ხანია განხილვის საგანია გერონტოლოგიაში და ეს კარგი ამბავია, რადგან ეს ნიშნავს, რომ დიდი გზა გაგვივლია ბიოლოგიაში ამ 20 წლის განმავლობასი. ის ფაქტი, რომ ეს სია არ გაზრდილა საკმაოდ კარგი მანიშნებელია იმისა, რომ დასამატებელი არაფერია."}
{"text": "However, it's better than that; we actually know how to fix them all, in mice, in principle -- and what I mean by in principle is, we probably can actually implement these fixes within a decade.\tთუმცა უკეთესია, რომ პრინციპულად ვიცით როგორ განვკურნოთ ყველა მათგანი თაგვებში, და პრინციპულში იმას ვგულისხმობ, რომ პრაქტიკულად მკურნალობის შექმნა 10 წელში შეგვიძლია."}
{"text": "Some of them are partially implemented already, the ones at the top.\tზოგიერთი, რომელიც სიის თავშია უკვე ნაწილობრივ შესრულებულია კიდეც."}
{"text": "I haven't got time to go through them at all, but my conclusion is that, if we can actually get suitable funding for this, then we can probably develop robust mouse rejuvenation in only 10 years, but we do need to get serious about it.\tდრო არ მაქვს ყველა რომ განვიხილო, მაგრამ ჩემი დასკვნაა, რომ თუ შევძელით საჭირო დაფინანსების მიღება, ალბათ მხოლოდ 10 წელში შევძლებთ თაგვის მდგრადი გაახალგაზრდავების შექმნას, მაგრამ ამას სერიოზულად უნდა მივუდგეთ."}
{"text": "We do need to really start trying.\tმართლა უნდა დავიწყოთ მცდელობა."}
{"text": "So of course, there are some biologists in the audience, and I want to give some answers to some of the questions that you may have.\tრა თქმა უნდა, აუდიტორიაში ბიოლოგებიც არიან და მინდა ზოგიერთ თქვენს კითხვას ვუპასუხო."}
{"text": "You may have been dissatisfied with this talk, but fundamentally you have to go and read this stuff.\tშესაძლებელია უკმაყოფილო დარჩით ამ საუბრით, მაგრამ მაინც უნდა წაიკითხოთ ამაზე."}
{"text": "I've published a great deal on this; I cite the experimental work on which my optimism is based, and there's quite a lot of detail there.\tბევრი ნაშრომი მაქვს ამაზე გამოქვეყნებული; ის ექსპერიმენტული ნაშრომები მომყავს, რომელსაც ეფუძნება ჩემი ოპტიმიზმი და იქ საკმაოდ ბევრი დეტალია."}
{"text": "The detail is what makes me confident of my rather aggressive time frames that I'm predicting here.\tეს დეტალებია, რომელიც მარწმუნებს იმ მჭიდრო ვადებში, რომლებსაც ვპროგნოზირებ."}
{"text": "So if you think that I'm wrong, you'd better damn well go and find out why you think I'm wrong.\tამიტომ, თუ ფიქრობთ, რომ ვცდები, მოგიწევთ აღმოაჩინოთ, რატომ ფიქრობთ რომ ვცდები."}
{"text": "And of course the main thing is that you shouldn't trust people who call themselves gerontologists because, as with any radical departure from previous thinking within a particular field, you know, you expect people in the mainstream to be a bit resistant and not really to take it seriously.\tრა თქმა უნდა, მთავარია, არ ენდოთ ხალხს ვინც თავს გერონტოლოგებს უწოდებს, რადგან ესეც როგორც ყველა მიღებულისგან განსხვავებული აზრი რომელიმე სფეროში უმრავლესობის მიერ, კრიტიკულად არის აღქმული და არავინ იღებს მას სერიოზულად."}
{"text": "So, you know, you've got to actually do your homework, in order to understand whether this is true.\tამიტომ, კარგად უნდა გამოიკვლიოთ, იმისთვის რომ გაიგოთ მართალია თუ არა."}
{"text": "And we'll just end with a few things.\tამ რამდენიმე აზრით დავამთავროთ."}
{"text": "One thing is, you know, you'll be hearing from a guy in the next session who said some time ago that he could sequence the human genome in half no time, and everyone said, \"Well, it's obviously impossible.\"\tპირველი: შემდეგ სესიაზე, მოუსმენთ ადამიანს, რომელმაც რამდენიმე ხნის წინ თქვა, რომ მალე ადამიანის გენომს გაშიფრავდა და ყველამ თქვა \"ცხადია, ეს შეუძლებელია\""}
{"text": "And you know what happened.\tდა იცით რაც მოხდა."}
{"text": "So, you know, this does happen.\tამიტომ, იცით რა? ეს ხდება."}
{"text": "We have various strategies -- there's the Methuselah Mouse Prize, which is basically an incentive to innovate, and to do what you think is going to work, and you get money for it if you win.\tსხვადასხვა სტრატეგიები გვაქვს. მეთუზელას თაგვის ჯილდო არსებობს \"Methuselah Mouse Prize\" პრიზი, რომელიც ინოვაციების და საკუთარი იდეების წამახალისებელია და თუ გაიმარჯვე ფულს იღებ."}
{"text": "There's a proposal to actually put together an institute.\tარსებობს ინსტიტუტის შექმნის შემოთავაზება."}
{"text": "This is what's going to take a bit of money.\tამისთვის ფული იქნება საჭირო. [$100 მლნ./წელში 10 წელი]"}
{"text": "But, I mean, look -- how long does it take to spend that on the war in Iraq?\tნახეთ... რა დროში იხარჯება ამდენი ფული ერაყის ომში?"}
{"text": "Not very long. OK.\tძალიან მალე."}
{"text": "(Laughter) It's got to be philanthropic, because profits distract biotech, but it's basically got a 90 percent chance, I think, of succeeding in this.\t(სიცილი) ეს საქველმოქმედო უნდა იყოს, რადგან მოგება ბიოტექნოლოგიებს მაგრამ მგონი ამას 90% წარმატების შანსი აქვს."}
{"text": "And I think we know how to do it. And I'll stop there.\tდა ვფიქრობ, რომ ვიცით როგორ გავაკეთოთ ეს და აქ გავჩერდები."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Chris Anderson: OK. I don't know if there's going to be any questions but I thought I would give people the chance.\t(აპლოდისმენტები) კრის ანდერსონი: არ ვიცი იქნება თუ არა რამე კითხვები, მაგრამ მგონი ხალხს უნდა მივცეთ ამის შანსი."}
{"text": "Audience: Since you've been talking about aging and trying to defeat it, why is it that you make yourself appear like an old man?\tმაყურებელი: რადგან დაბერებაზე და მის დამარცხებაზე საუბრობდით, თავად რატომ წარმოაჩენთ თავს მოხუცად?"}
{"text": "(Laughter) AG: Because I am an old man. I am actually 158.\t(სიცილი) ოგ: იმიტომ რომ მოხუცი კაცი ვარ. სინამდვილეში 158-ის."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Audience: Species on this planet have evolved with immune systems to fight off all the diseases so that individuals live long enough to procreate.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მაყურებელი: ამ პლანეტის სახეობებს იმუნური სისტემა განუვითარდათ, რათა ყველანაირი დაავადება დაემარცხებინათ, გამრავლებისთვის საჭირო ხანი რომ ეცხოვრათ."}
{"text": "However, as far as I know, all the species have evolved to actually die, so when cells divide, the telomerase get shorter, and eventually species die.\tთუმცა, როგორც ვიცი, ყველა სახეობა ისე განვითარდა, რომ კვდება. ანუ როცა უჯრედები იყოფა, ტელომერაზა მოკლდება და საბოლოოდ ინდივიდები კვდებიან."}
{"text": "So, why does -- evolution has -- seems to have selected against immortality, when it is so advantageous, or is evolution just incomplete?\tრატომ არის რომ ევოლუციურად უკვდავობის სასარგებლოდ არ მოხდა გადარჩევა თუ ის ასეთი სასარგებლოა? თუ ევოლუცია არასრულყოფილია?"}
{"text": "AG: Brilliant. Thank you for asking a question that I can answer with an uncontroversial answer.\tაგ: მშვენიერია. მადლობა კითხვისთვის, რომელსაც ცალსახად შემიძლია ვუპასუხო."}
{"text": "I'm going to tell you the genuine mainstream answer to your question, which I happen to agree with, which is that, no, aging is not a product of selection, evolution; [aging] is simply a product of evolutionary neglect.\tგაგცემთ ჭეშმარიტად მიღებულ პასუხს, რომელსაც მეც ვეთანხმები: დაბერება გადარჩევის და ევოლუციის პროდუქტი არ არის; ის უბრალოდ ევოლუციური უგულებელყოფის პროდუქტია."}
{"text": "In other words, we have aging because it's hard work not to have aging; you need more genetic pathways, more sophistication in your genes in order to age more slowly, and that carries on being true the longer you push it out.\tანუ, დაბერება არსებობს, რადგან არ დაბერება მძიმე სამუშაოა [ევოლუციისთვის] საჭიროა მეტი გენეტიკური გზები, მეტი დახვეწილობა გენებში, იმისათვის რომ უფრო ნელა დაბერდე. და რაც უფრო ანელებ მით უფრო მეტადაა ასე."}
{"text": "So, to the extent that evolution doesn't matter, doesn't care whether genes are passed on by individuals, living a long time or by procreation, there's a certain amount of modulation of that, which is why different species have different lifespans, but that's why there are no immortal species.\tანუ, ევოლუციისთვის არ აქვს მნიშვნელობა გენები გადაეცემა ინდივიდების მიერ, რომლებიც დიდ ხანს ცოცხლობენ, თუ შთამომავლობის მიერ, არსებობს ამისი გარკვეული მოდულაცია, ამიტომ აქვთ სხვადასხვა სახეობებს სხვადასხვა სიცოცხლის ხანგრძლივობა და არ არსებობს უკვდავი სახეობა."}
{"text": "CA: The genes don't care but we do?\tკა: გენებს არ ადარდებთ და ჩვენ კი?"}
{"text": "AG: That's right.\tოგ: მართალია!"}
{"text": "Audience: Hello. I read somewhere that in the last 20 years, the average lifespan of basically anyone on the planet has grown by 10 years.\tმაყურებელი: გამარჯობა, სადღაც წავიკითხე, რომ ბოლო 20 წლის მანძილზე, პარქტიკულად ყველას საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა პლანეტაზე 10 წლით გაეზარდა."}
{"text": "If I project that, that would make me think that I would live until 120 if I don't crash on my motorbike.\tთუ ამაზე დავფიქრდები, მაშინ 120 წლამდე ვიცოცხლებ, თუ მოტოციკლით არ დავიმტვერი."}
{"text": "That means that I'm one of your subjects to become a 1,000-year-old?\tნიშნავს რომ მე ერთ-ერთი ის ვარ, ვისთვისაც თქვენ 1000 წლამდე სიცოცხლეს პროგნოზირებთ?"}
{"text": "AG: If you lose a bit of weight.\tოგ: თუ ცოტა წონას დაიკლებთ."}
{"text": "(Laughter) Your numbers are a bit out.\t(სიცილი) რიცხვებში ცოტა ცდებით."}
{"text": "The standard numbers are that lifespans have been growing at between one and two years per decade.\tმიღებული რიცხვებია, რომ სიცოცხლის ხანგრძლივობა იზრდება 1-დან 2 წლამდე ყოველ ათ წელიწადში."}
{"text": "So, it's not quite as good as you might think, you might hope.\tამიტომ, არც ისე კარგადაა ყველაფერი, როგორც შეიძლება იმედოვნებთ."}
{"text": "But I intend to move it up to one year per year as soon as possible.\tმაგრამ ვგეგმავ წელი-წელზე გავზარდო რაც შეიძლება მალე."}
{"text": "Audience: I was told that many of the brain cells we have as adults are actually in the human embryo, and that the brain cells last 80 years or so.\tმაყურებელი: მითხრეს რომ ტვინის ბევრი უჯრედი, რომლებიც ზრდასრულებს გვაქვს უკვე არსებობს ემბრიონში და რომ ტვინის უჯრედები სადღაც 80 წელს ძლებენ."}
{"text": "If that is indeed true, biologically are there implications in the world of rejuvenation?\tთუ ეს მართალია ბიოლოგიურად ნიშნავს თუ არა რამეს ეს გაახალგაზრდავებისთვის?"}
{"text": "If there are cells in my body that live all 80 years, as opposed to a typical, you know, couple of months?\tთუ ჩემს სხეულში არის უჯრედები, რომლებიც 80 წელს ცხოვრობენ, ტიპური უჯრედებისგან განსხვავებით, რომლებიც რამდენიმე თვე ძლებენ?"}
{"text": "AG: There are technical implications certainly.\tოგ: რა თქმა უნდა, ნიშნავს."}
{"text": "Basically what we need to do is replace cells in those few areas of the brain that lose cells at a respectable rate, especially neurons, but we don't want to replace them any faster than that -- or not much faster anyway, because replacing them too fast would degrade cognitive function.\tპრინციპში, უნდა ჩავანაცვლოთ უჯრედები ტვინის იმ უბნებში, რომლებშიც ისინი სწრაფად იკარგება. განსაკუთრებით ნეირონები, მაგრამ ისინი ამაზე სწრაფად არ უნდა ჩავანაცვლოთ, ან იმაზე ბევრად სწრაფად მაინც, რაგდან მათი სწრაფად ჩანაცვლება კოგნიტიურ ფუნქციას დააქვეითებს"}
{"text": "What I said about there being no non-aging species earlier on was a little bit of an oversimplification.\tის რაც არა დაბერებად სახეობებზე ვახსენე ზემოთ, ცოტათი გამარტივება იყო."}
{"text": "There are species that have no aging -- Hydra for example -- but they do it by not having a nervous system -- and not having any tissues in fact that rely for their function on very long-lived cells.\tარსებობენ სახეობები, რომლებიც არ ბერდებიან, მაგალითად ჰიდრა, მაგრამ იმის ხარჯზე, რომ ნერვულის სიტემა არ აქვთ და არ გააჩნიათ ქსოვილი, რომლის ფუნქციაც დამოკიდებულია დღეგრძელ უჯრედებზე."}
{"text": "I'm just going to play a brief video clip.\tმინდა მოკლე ვიდეორგოლი გაჩვენოთ."}
{"text": "Video: On the fifth of December 1985, a bottle of 1787 Lafitte was sold for 105,000 pounds -- nine times the previous world record.\tვიდეო: 50 000 ფუნტ სტერლინგი. 1985 წლის 5 დეკემბერს გაიყიდა 1787 წლის ღვინო 105 000 ფუნტ სტერლინგად – თანხამ 9–ჯერ გადააჭარბა, წინა მსოფლიო რეკორდს."}
{"text": "The buyer was Kip Forbes, son of one of the most flamboyant millionaires of the 20th century.\tმისტერ ფორბსი. მყიდველი იყო კიპ ფორბსი, მეოცე საუკუნის ერთ–ერთი ყველაზე ცნობილი მილიარდერის ვაჟი."}
{"text": "The original owner of the bottle turned out to be one of the most enthusiastic wine buffs of the 18th century.\tბოთლის თავდაპირველი მფლობელი კი ღვინის ერთ–ერთი ყველაზე დიდი მოყვარული იყო მეთვრამეტე საუკუნეში."}
{"text": "Château Lafitte is one of the greatest wines in the world, the prince of any wine cellar.\tშატო ლაფიტი – ალბათ, ყველაზე დიდებული ღვინოა დედამიწაზე, ნებისმიერი ღვინის სარდაფის მეფე."}
{"text": "Benjamin Wallace: Now, that's about all the videotape that remains of an event that set off the longest-running mystery in the modern wine world.\tბეანჯამინ ვოლასი: ეს არის ვიდეო–ჩანაწერი, რომელიც ასახავს ერთ–ერთ ყველაზე დიდ საიდუმლოს თანამედროვე ღვინის სამყაროში."}
{"text": "And the mystery existed because of a gentleman named Hardy Rodenstock.\tეს ამოცანა კი არსებობდა იმიტომ, რომ ვინმე ჯენტელმენმა ჰარდი როდენსტოკმა"}
{"text": "In 1985, he announced to his friends in the wine world that he had made this incredible discovery.\t1985 წელს მოუყვა თავის მეგობრებს ღვინის სამყაროში, რომ მან უნიკალური აღმოჩენა გააკეთა."}
{"text": "Some workmen in Paris had broken through a brick wall, and happened upon this hidden cache of wines -- apparently the property of Thomas Jefferson. 1787, 1784.\tერთხელ მუშებმა პარიზში აგურის კედელი გაანგრიეს და ღვინის ბოთლებით სავსე სამალავი აღმოაჩინეს. რომელიც სავარაუდოდ ტომას ჯეფერსონს ეკუთვნოდა."}
{"text": "He wouldn't reveal the exact number of bottles, he would not reveal exactly where the building was and he would not reveal exactly who owned the building.\tღვინოები – 1787, 1784 წლის. მან არ დაასახელა ბოთლების ზუსტი რაოდენობა, არ თქვა სად მდებარეობდა ეს სამალავი და არ მოყვა, თუ ვის ეკუთვნოდა ის შენობა."}
{"text": "The mystery persisted for about 20 years.\tსაიდუმლომ თითქმის 20 წელს გასტანა."}
{"text": "It finally began to get resolved in 2005 because of this guy.\tმისი გამოაშკარავება, 2005 წელს, ამ პიროვნების მიერ მოხდა."}
{"text": "Bill Koch is a Florida billionaire who owns four of the Jefferson bottles, and he became suspicious.\tბილ კოკს – მილიარდერს ფლორიდიდან, რომელიც ჯეფერსონის 4 ბოთლის მფლობელია, ეჭვები გაუჩნდა."}
{"text": "And he ended up spending over a million dollars and hiring ex-FBI and ex-Scotland Yard agents to try to get to the bottom of this.\tმან მილიონ დოლარზე მეტი დახარჯა, დაიქირავა ყოფილი აგენტები ფედერალური საგამოძიებო სამსახურიდან და სკოტლანდ იარდიდან, რათა ამოცანის გასაღები ეპოვა."}
{"text": "There's now ample evidence that Hardy Rodenstock is a con man, and that the Jefferson bottles were fakes.\tდღეს არსებობს მკაფიო დამადასტურებელი საბუთი, რომ ჰარდი როდენსტოკი თაღლითია და ჯეფერსონის ღვინის ბოთლები – ყალბი,"}
{"text": "But for those 20 years, an unbelievable number of really eminent and accomplished figures in the wine world were sort of drawn into the orbit of these bottles.\tმაგრამ ამ 20 წლის განმავლობაში წარმოუდგენლად დიდი რიცხვი სახელგანთქმული და ღირსეული ღვინის თაყვანისმცემლებისა იყო ჩათრეული ამ ისტორიაში."}
{"text": "I think they wanted to believe that the most expensive bottle of wine in the world must be the best bottle of wine in the world, must be the rarest bottle of wine in the world.\tვფიქრობ, ყველა მათგანს სჯეროდა, რომ ყველაზე ძვირფასი ღვინის ბოთლი აუცილებლად უნდა ყოფილიყო მსოფლიოში საუკეთესო, და უიშვიათესიც."}
{"text": "I became increasingly, kind of voyeuristically interested in the question of you know, why do people spend these crazy amounts of money, not only on wine but on lots of things, and are they living a better life than me?\tპირადად მე დამაინტერესა, რატომ ხარჯავს ხალხი წარმოუდგენლად დიდ თანხებს არა მარტო ღვინოზე, არამედ სხვა რაღაცეებზეც და არის თუ არა მათი ცხოვრება უკეთესი ვიდრე ჩემი?"}
{"text": "So, I decided to embark on a quest.\tასე დავიწყე ჩემი კვლევა."}
{"text": "With the generous backing of a magazine I write for sometimes, I decided to sample the very best, or most expensive, or most coveted item in about a dozen categories, which was a very grueling quest, as you can imagine.\tერთ–ერთი ჟურნალის მხარდაჭერით, რომლისთვისაც მე დროდადრო ვწერ, გადავწყვიტე გამესინჯა საუკეთესო – ან ყველაზე ძვირადღირებული – ან ყველაზე სასურველი საქონელი სხვადასხვა კატეგორიაში, და ალბათ გესმით, რომ კვლევა ძალიან დამქანცველი იყო."}
{"text": "(Laughter) This was the first one.\t(სიცილი) ეს პირველი პროდუქტია."}
{"text": "A lot of the Kobe beef that you see in the U.S. is not the real thing.\tსაქონლის ხორცი \"კობე\", რომელიც აშშ–ში იყიდება, – არ არის ნამდვილი."}
{"text": "It may come from Wagyu cattle, but it's not from the original, Appalachian Hyogo Prefecture in Japan.\tიგი მზადდება \"ვაგიუს\" საქონლისაგან, მაგრამ არა იაპონურის პრეფექტურა აპალაჩი ხიოგოში."}
{"text": "There are very few places in the U.S. where you can try real Kobe, and one of them is Wolfgang Puck's restaurant, Cut, in Los Angeles.\tამერიკაში სულ რამოდენიმე ადგილია სადაც შეგიძლიათ გასინჯოთ ნამდვილი კობე, ერთერთი მათგანია \"ვოლფგანგ პაქის\" რესტორანი, ლოს ანჯელესში."}
{"text": "I went there, and I ordered the eight-ounce rib eye for 160 dollars.\tმე წავედი იქ და შევუკვეთე ერთი 8 უნციის ულუფა 160 დოლარად."}
{"text": "And it arrived, and it was tiny.\tმომიტანეს, ის იყო ძალიან მცირე."}
{"text": "And I was outraged.\tმე შეურაწყოფილად ვიგრძენი თავი."}
{"text": "It was like, 160 dollars for this?\tეს რა არის - 160 დოლარი ამაში?"}
{"text": "And then I took a bite, and I wished that it was tinier, because Kobe beef is so rich.\tშემდეგ გავსინჯე და ვინანე უმალვე, რადგან \"კობეს\" ხორცი ძალიან მსუყეა"}
{"text": "It's like foie gras -- it's not even like steak.\tროგორც \"ფუა გრა\", სტეიკს საერთოდ არ გავს."}
{"text": "I almost couldn't finish it.\tბოლომდე ვერ შევჭამე"}
{"text": "I was really happy when I was done.\tძალიან გამიხარდა, როცა ყველაფერი მორჩა."}
{"text": "(Laughter) Now, the photographer who took the pictures for this project for some reason posed his dog in a lot of them, so that's why you're going to see this recurring character.\t(სიცილი) ფოტოგრაფი, რომელიც მუშაობდა ამ პროექტზე, რაღაც მიზეზის გამო, გამუდმებით უღებდა ფოტოებს საკუთარ ძაღლს ამიტომაც, ამ პერსონაჟს კიდევ არაერთხელ ნახავთ."}
{"text": "Which, I guess, you know, communicates to you that I did not think that one was really worth the price.\tვფიქრობ, მიმიხვდით რომ ეს ამად საერთოდ არ ღირდა."}
{"text": "White truffles.\tთეთრი ტრიუფელები"}
{"text": "One of the most expensive luxury foods by weight in the world.\tერთერთი ყველაზე ძვირადღირებული და მდიდრული პროდუქტი მსოფლიოში."}
{"text": "To try this, I went to a Mario Batali restaurant in Manhattan -- Del Posto.\tმის გასასინჯად წავედი რესტორანში \"მარიო ბატალი\" მანჰეტენ - \"დელ პოსტოში\"."}
{"text": "The waiter, you know, came out with the white truffle knob and his shaver, and he shaved it onto my pasta and he said, you know, \"Would Signore like the truffles?\"\tოფიციანტი მოვიდა თეთრი ტრიუფელის ქუდით და საჭრელით, შეჭრა ტრიუფელი ჩემს მაკარონზე და იკითხა: ინებებს ბატონი ტრიუფელებს?"}
{"text": "And the charm of white truffles is in their aroma.\tთეთრი ტრიუფელების შარმი მათ არომატშია."}
{"text": "It's not in their taste, really. It's not in their texture.\tარა მათ გემოში ან ტექსტურაში,"}
{"text": "It's in the smell.\tარამედ მათ სუნში."}
{"text": "These white pearlescent flakes hit the noodles, this haunting, wonderful, nutty, mushroomy smell wafted up.\tროგორც კი თეთრი, სადაფისფერი ძაფები მოეფინენ პასტას, ეს მიმზიდველი, გასაოცარი, გემრიელი სოკოს არომატი ჰაერში გაიფანტა."}
{"text": "10 seconds passed and it was gone.\t10 წამი და ის გაქრა."}
{"text": "And then I was left with these little ugly flakes on my pasta that, you know, their purpose had been served, and so I'm afraid to say that this was also a disappointment to me.\tდა მე ახლა ვზივარ, ჩემს წინ - უსახური ნაჭრები დევს მაკარონში, მათი მისია შესრულებულია, არ მსიამოვნებს ამის თქმა, მაგრამ ჩემთვის ეს იყო იმედგაცრუება."}
{"text": "There were several -- several of these items were disappointments.\tამ პროდუქტებიდან ზოგიერთმა იმედები გამიცრუა."}
{"text": "(Laughter) Yeah.\t(სიცილი) ჰოო,"}
{"text": "The magazine wouldn't pay for me to go there.\tეს ჩემმა ჟურნალმა არ აანაზღაურა."}
{"text": "(Laughter) They did give me a tour, though.\t(სიცილი) მაგრამ ჩამიტარეს ექსკურსია"}
{"text": "And this hotel suite is 4,300 square feet.\tლუქსი ამ სასტუმროში 400 კვადრატული მეტრია."}
{"text": "It has 360-degree views.\tპანორამული ხედი - 360 გრადუსი."}
{"text": "It has four balconies.\tოთხი აივანი."}
{"text": "It was designed by the architect I.M. Pei.\tარქიტექტორ ი.მ.პეის დიზაინი."}
{"text": "It comes with its own Rolls Royce and driver.\tნომრის მომსახურებაში შედის როლს-როისი თავისი მძღოლით."}
{"text": "It comes with its own wine cellar that you can draw freely from.\tმასში ღვინის სარდაფია, საიდანაც შესაძლებელია თავისუფლად ღვინის აღება."}
{"text": "When I took the tour, it actually included some Opus One, I was glad to see.\tექსკურსიაზე სარდაფში ვნახე \"ოპუს უანი\", რამაც გამახარა."}
{"text": "30,000 dollars for a night in a hotel.\tღამე ამ ნომერში ღირს 30 000 დოლარი."}
{"text": "This is soap that's made from silver nanoparticles, which have antibacterial properties.\tეს საპონი შექმნილია ვერცხლის ნანო ნაწილებისაგან, ანტიბაქტერიული თვისებებით."}
{"text": "I washed my face with this this morning in preparation for this.\tამით დავიბანე სახე დილით, როცა გამოსვლისთვის ვემზადებოდი."}
{"text": "And it, you know, tickled a little bit and it smelled good, but I have to say that nobody here has complimented me on the cleanliness of my face today.\tიცით, ძალიან სასიამოვნი შეგრძნებაა და საამო სურნელი აქვს. მაგრამ უნდა აღვნიშნო, რომ არავინ არ მითხრა კომპლიმენტი ჩემი სახის განსაკუთრებულ სისუფთავესთან დაკავშირებით."}
{"text": "(Laughter) But then again, nobody has complimented me on the jeans I'm wearing.\t(სიცილი) და კიდევ: არავინ არ აღნიშნა ჩემი ჯინსის შარვალი, რომელიც მაცვია"}
{"text": "These ones GQ did spring for -- I own these -- but I will tell you, not only did I not get a compliment from any of you, I have not gotten a compliment from anybody in the months that I have owned and worn these.\tამ ჯინსისთვის იბრძოდა \"ჯი-ქიუ\" და ის ჩემია, მაგრამ უნდა აღვნიშნო, არათუ თქვენგან, საერთოდ არავისგან არ მიმიღია კომპლიმენტი, იმ თვეების განმავლობაში, რაც მე ამ შარვალს ვატარებ."}
{"text": "I don't think that whether or not you're getting a compliment should be the test of something's value, but I think in the case of a fashion item, an article of clothing, that's a reasonable benchmark.\tარ მგონია, კომპლიმენტები და მოლოცვები განსაზღვრავდეს რაიმე ნივთის ფასეულობას მაგრამ, ვგონებ მოდური ტანსაცმლის შემთხვევაში ეს მნიშვნელოვანია."}
{"text": "That said, a lot of work goes into these.\tამბობენ, მის შექმნაში დიდი შრომაა დახარჯული"}
{"text": "They are made from handpicked organic Zimbabwean cotton that has been shuttle loomed and then hand-dipped in natural indigo 24 times.\tიგი მზადდება ზიმბაბვეში ხელით შეგროვებული ბამბისაგან შემდეგ თითისტარით ირთვება ძაფი, შემდეგ 24-ჯერ ამოვავლებენ ინდიგოს საღებავში"}
{"text": "But no compliments.\tმაგრამ კომპლიმენტები მაინც არ არის."}
{"text": "(Laughter) Thank you.\t(სიცილი) (მადლობა.)"}
{"text": "Armando Manni is a former filmmaker who makes this olive oil from an olive that grows on a single slope in Tuscany.\tარმანდო მანნი - ყიფილი კინოპროდიუსერი, ის ამზადებს ამ ზეთისხილის ზეთს ზეთისხილისგან , რომელიც განსაკუთრებულ პირობებში იზრდება, ტოსკანაში"}
{"text": "And he goes to great lengths to protect the olive oil from oxygen and light.\tისინი განსაკუთრებულ ძალისხმევას ხარჯავან, რათა დაიცვან ზეთისხილი ჟანგბადისაგან და შუქისაგან"}
{"text": "He uses tiny bottles, the glass is tinted, he tops the olive oil off with an inert gas.\tისინი იყენებენ სპეციალურ ბოთლებს დაბურული შუშით ისინი ტუმბავენ ზეთს ბოთლში ინერტული გაზის მეშვეობით"}
{"text": "And he actually -- once he releases a batch of it, he regularly conducts molecular analyses and posts the results online, so you can go online and look at your batch number and see how the phenolics are developing, and, you know, gauge its freshness.\tდა სინამდვილეში - როცა ის ხსნის პარტიას ის ატარებს მოლეკულურ ანალიზს და აქვეყნებს შედეგებს ინტერნეტში რათა თქვენ შეხვიდეთ და შეხედოთ თქვენი პარტიის ნომერს და შეხედოთ, როგორ გამომუშავდბა ფენოლი და თქვენ იცით, რომ ისინი პასუხს აგებენ ხარისხზე"}
{"text": "I did a blind taste test of this with 20 people and five other olive oils.\tმე ჩავატარე ბრმა ტესტი 20 ადამიანთან, სხვა ხუთი ზეთისხილის ზეთთან"}
{"text": "It tasted fine. It tasted interesting.\tშესანიშნავი გემო. სიანტერესო გემო"}
{"text": "It was very green, it was very peppery.\tძალიან მწვანე და ცხარე იყო."}
{"text": "But in the blind taste test, it came in last.\tდა ამ ბრმა ტესტში ამ ზეთმა უკანასკნელი ადგილი დაიკავა"}
{"text": "The olive oil that came in first was actually a bottle of Whole Foods 365 olive oil which had been oxidizing next to my stove for six months.\tპირველ ადგილზე კი ჩვეულებრივი ზეთი გავიდა \"ჰოულ ფუდს 365\" - ის რაც ჩემთან მჟავდება ქურის გვერდით უკვე 6 თვეა"}
{"text": "(Laughter) A recurring theme is that a lot of these things are from Japan -- you'll start to notice.\t(სიცილი) განმეორებადი მომენტია ის, რომ ბევრი ამ პროდუქტაგანი დამზადებულია იაპონიაში თქვენ ამას შეამჩნევთ"}
{"text": "I don't play golf, so I couldn't actually road test these, but I did interview a guy who owns them.\tმე არ ვიცი გოლფის თამაში, ამიტომ არ შემეძლო გამესინჯა ისინი მაგრამ ავიღე ინტერვიუ პიროვნებისაგან, ვისაც ისინი აქვს"}
{"text": "Even the people who market these clubs -- I mean, they'll say these have four axis shafts which minimize loss of club speed and thereby drive the ball farther -- but they'll say, look, you know, you're not getting 57,000 dollars worth of performance from these clubs.\tმინდა გითხრათ, რომ ის ხალხი კი, ვინც ამ ჯოხებს ყიდის, ამბობს მისი აგებულება არ აძლევს საშუალებას გოლფის ჯოხს დაკარგოს სისწრაფე, ამიტომაც ბურთი მიფრინავს უფრო შორს - მაგრამ იგივე ადამიანები გეტყვიან, რომ თქვენ იხდით 57 000 დოლარს არა ამ გოლფის ჯოხების ხარისხში"}
{"text": "You're paying for the bling, that they're encrusted with gold and platinum.\tთქვენ იხდით ბრწყინვალებისათვის, რადგანაც ისინი გაფორმებულია ოქროთი და პლატინით"}
{"text": "The guy who I interviewed who owns them did say that he's gotten a lot of pleasure out of them, so ...\tამ ჯოხების მეპატრონემ, ვისგანაც მე ინტერვიუ ავიღე, მითხრა რომ ის უფრო დიდ სიამოვნებას იღებს ამისგან"}
{"text": "Oh, yeah, you know this one?\tთქვენ ეს იცით?"}
{"text": "This is a coffee made from a very unusual process.\tეს ყავა ძალიან უცნაური გზით არის წარმოებული."}
{"text": "The luwak is an Asian Palm Civet.\t\"ლუაკი\" - ეს აზიური პალმის კვერნაა."}
{"text": "It's a cat that lives in trees, and at night it comes down and it prowls the coffee plantations.\tკატა რომელიც ხეებზე ცხოვრობს. და ღამღამობით გამოდის და დაეხეტება ყავის პლანტანციებში."}
{"text": "And apparently it's a very picky eater and it, you know, hones in on only the ripest coffee cherries.\tძალიან გათვიცნოებიერებული მჭამელია, და იცით მხოლოდ მწიფე ყავის მარცვლებით იკვებება"}
{"text": "And then an enzyme in its digestive tract leeches into the beans, and people with the unenviable job of collecting these cats' leavings then go through the forest collecting the, you know, results and processing it into coffee -- although you actually can buy it in the unprocessed form.\tდა შემდეგ ენზიმები და საკვებისმომნელებელი ტრაქტი გადაამუშავებს მათ მარცვლებად და ხალხი, რომელთა პროფესიაა ამ კატის ექსკრემენტების შეგროვება დადიან ტყეში და აგროვებენ მათ და გადაამუშავებენ მათ ყავად - თუმცა თქვენ შეგიძლიათ მათი ყიდვა გადაუმუშავებულ მდგომარეობაში."}
{"text": "That's right.\tაი, ასე,"}
{"text": "Unrelatedly -- (Laughter) Japan is doing crazy things with toilets.\tარანაირ კავშირში ამასთან. (სიცილი) იაპონიაში გონს კარაგვენ ტუალეტებზე."}
{"text": "(Laughter) There is now a toilet that has an MP3 player in it.\t(სიცილი) არსებობს ტუალეტი ჩამონტაჟებული კლეირეით."}
{"text": "There's one with a fragrance dispenser.\tარსებობს არომატიზატორებით."}
{"text": "There's one that actually analyzes the contents of the bowl and transmits the results via email to your doctor.\tარსებობს ტუალეტი, რომელიც აანალიზებს უნიტაზში შემცველობას და ანალიზის შედეგებს უგზავნის თქვენს ექიმს ელექტრონულ მისამართზე."}
{"text": "It's almost like a home medical center -- and that is the direction that Japanese toilet technology is heading in.\tეს თითქმის იგივეა, რაც სამედიცინო ცენტრი სახლში. ეს ის მიმართულებაა, საითკენაც ვითარდება იაპონური ტუალეტური ტექნოლოგია."}
{"text": "This one does not have those bells and whistles, but for pure functionality it's pretty much the best -- the Neorest 600.\tეს კი ჩვეულებრივია, მაგრამ მისი ფუნქციონალურიობა საუკეთესოა - \"ნოერესტ 600\"."}
{"text": "And to try this -- I couldn't get a loaner, but I did go into the Manhattan showroom of the manufacturer, Toto, and they have a bathroom off of the showroom that you can use, which I used.\tმის გამოსაცდელად - თან მე არანაირად შემეძლო მის დროებით გამორთმევა წავედი მწარმოებლის გამოფენაზე მანჰეტენზე, \"ტოტო\" მანდ არის ტუალეტი, რომლითაც მე ვისარგებლე"}
{"text": "It's fully automated -- you walk towards it, and the seat lifts.\tსრულიად ავტომატიზებულია - უახლოვდებით და თავსახური იწევა."}
{"text": "The seat is preheated.\tსაჯდომი გათბიბითაა."}
{"text": "There's a water jet that cleans you.\tწყლის ნაკადი ასუფთავებს."}
{"text": "There's an air jet that dries you.\tჰაერის ნაკადი აშრობს."}
{"text": "You get up, it flushes by itself.\tშენ დგები და ის თავისით ირეცხება."}
{"text": "The lid closes, it self-cleans.\tთავსახური იხურება, ის თავისით სუფთავდება."}
{"text": "Not only is it a technological leap forward, but I really do believe it's a bit of a cultural leap forward.\tეს არამარტო ტექნოლოგიური წინსვლაა, არამედ კულტურულიც."}
{"text": "I mean, a no hands, no toilet paper toilet.\tანუ, ხელების და ტუალეტის ქაღალდის გარეშე"}
{"text": "And I want to get one of these.\tმინდა ასეთი."}
{"text": "(Laughter) This was another one I could not get a loaner of.\t(სიცილი) ეს კიდევ ერთი საგანი, რომლის მყიდველი მე ვერ ვიპოვე."}
{"text": "Tom Cruise supposedly owns this bed.\tამბობენ ტომ კრუზს ასეთი საწოლი აქვს."}
{"text": "There's a little plaque on the end that, you know, each buyer gets their name engraved on it.\tიცით, საწოლის თავთან არის დაფა, ყოველი მყიდველის სახელი მასზე ამოტვიფრულია."}
{"text": "(Laughter) To try this one, the maker of it let me and my wife spend the night in the Manhattan showroom.\t(სიცილი) მწარმოებელმა მოგვცა მე და ჩემს მეუღლეს მისი გამოცდის უფლება გაგვეტარებინა ღამე გამოფენაზე მანჰეტენში."}
{"text": "Lights glaring in off the street, and we had to hire a security guard and all these things.\tლამპიონები ანათებდნენ ქუჩაში და მოგვიწია მცველის დაქირავება და ყველაფერი ამდაგვარი."}
{"text": "But anyway, we had a great night's sleep.\tმაგრამ მიუხედავად ამისა, ძილი შესანიშნავი იყო."}
{"text": "And you spend a third of your life in bed.\tჩვენი ცხოვრების მესამედს საწოლში ვატარებთ."}
{"text": "I don't think it's that bad of a deal.\tასე რომ ვფიქრობ, ის ამად ღირს."}
{"text": "(Laughter) This was a fun one.\t(სიცილი) შესანიშნავი იყო."}
{"text": "This is the fastest street-legal car in the world and the most expensive production car.\tეს ყველაზე სწრაფი ქალაქის მანქანაა მსოფლიოში. და ყველაზე ძვირადღირებული."}
{"text": "I got to drive this with a chaperone from the company, a professional race car driver, and we drove around the canyons outside of Los Angeles and down on the Pacific Coast Highway.\tმისი მართვის უფლება მომცეს კომპანიის ინსტრუქტორთან ერთად, პროფესიონალ მრბოლელთან. ჩვენ გავიარეთ კანიონის გასწვრივ, ლოს-ანჯელესის ბოლოში, წყნარი ოკენიას გასწვრივ."}
{"text": "And, you know, when we pulled up to a stoplight the people in the adjacent cars kind of gave us respectful nods.\tროცა მივუახლოვდით შუქნიშანს, ადამიანები მეზობელი მანქანებიდან დადებითად თავს გვიკრავდნენ."}
{"text": "And it was really amazing.\tეს გასაოცარი ოყო."}
{"text": "It was such a smooth ride.\tასეთი მსუბუქი გასეირნება."}
{"text": "Most of the cars that I drive, if I get up to 80 they start to rattle.\tმანქანების უმრავლესობა, რაც მე მიტარებია, 80 მილის სიჩქარით მოძრაობისას იწყებდნენ ზანზარს"}
{"text": "I switched lanes on the highway and the driver, this chaperone, said, \"You know, you were just going 110 miles an hour.\"\tზოლი შევიცვალე გზატკეცილზე და ინსტრუქტორმა მითხრა: \"იცი, ჩვენ 110 მილი/საათით ვმოძრაობთ\"."}
{"text": "And I had no idea that I was one of those obnoxious people you occasionally see weaving in and out of traffic, because it was just that smooth.\tვერც კი წარმომედგინა, რომ ერთერთი იმ საზიზღარ მძღოლთაგანი გავხდი, რომლებიც მაქანების ნაკადში ვერ ისვენებს, ისეთი სასიამოვნი გასეირნება იყო"}
{"text": "And if I was a billionaire, I would get one.\tმილიარდერი რომ ვყოფილიყავი, ასეთს ნამდვილად ვიყიდდი"}
{"text": "(Laughter) This is a completely gratuitous video I'm just going to show of one of the pitfalls of advanced technology.\t(სიცილი) დამატებით ვიდეოჩანაწერს გაჩვენებთ მოწინავე ტექნოლოგიების მარცხის შესახებ."}
{"text": "This is Tom Cruise arriving at the \"Mission: Impossible III\" premiere.\tტომ კრუზი \"მისია შეუსრულებელი - 3\" პრემიერაზე"}
{"text": "When he tries to open the door, you could call it \"Mission: Impossible IV.\"\tცდილობს გააღოს კარები, ამას შეგვიძლია დავარქვათ \"მისის შეუსრულებელი - 4\""}
{"text": "There was one object that I could not get my hands on, and that was the 1947 Cheval Blanc.\tეს კი საგანი რომლის ხელით შეხება ვერ შევძელი, შაველ ბლანი 1947 წლის"}
{"text": "The '47 Cheval Blanc is probably the most mythologized wine of the 20th century.\tალბათ, \"შაველ ბლან 47\" - ყველაზე მითოლოგიზირებული ღვინოა მეოცე საუკუნეში."}
{"text": "And Cheval Blanc is kind of an unusual wine for Bordeaux in having a significant percentage of the Cabernet Franc grape.\t\"შაველ ბლანი\" - ბორდის განსაკუთრებული ხარისხია არსებითი წილი ყურძნისა \"კაბარნე ფრან\""}
{"text": "And 1947 was a legendary vintage, especially in the right bank of Bordeaux.\t1947 წელს იყო უხვი მოსავალი, განსაკუთრებით ბორდის მარჯვენა სანაპიროზე"}
{"text": "And just together, that vintage and that chateau took on this aura that eventually kind of gave it this cultish following.\tერთად - მოსავალმა და სასახლემ შექნეს აურა, რომელმაც საბოლოოდ შვეს კულტი"}
{"text": "But it's 60 years old.\tახლა ეს ღვინო 60 წლის დაძველებითაა."}
{"text": "There's not much of it left.\tის დარჩა, მაგრამ ძალიან ცოტა."}
{"text": "What there is of it left you don't know if it's real -- it's considered to be the most faked wine in the world.\tრაც დარჩა, არც ვიცით ნამდვილია თუ არა - ითვლება, რომ ამ ღვინოს გაყალბებას ყველაზე უფრო ხშირად ცდილობენ"}
{"text": "Not that many people are looking to pop open their one remaining bottle for a journalist.\tარ მგონია ვინმემ გახსნას უკანასკნელი დარჩენილი ბოთლი ჟურნალისტისათვის"}
{"text": "So, I'd about given up trying to get my hands on one of these.\tამიტომ იმედიც არ მქონდა რომ მის ხელში ჩაგდებას შევძლებდი."}
{"text": "I'd put out feelers to retailers, to auctioneers, and it was coming up empty.\tვცადე გამყიდველებთან და აუქციონერებთან, მაგრამ ამაოდ."}
{"text": "And then I got an email from a guy named Bipin Desai.\tერთხელ მივიღე ელექტრონული წერილი ერთი პიროვნებისაგან, სახელად ბილინ დესეი."}
{"text": "Bipin Desai is a U.C. Riverside theoretical physicist who also happens to be the preeminent organizer of rare wine tastings, and he said, \"I've got a tasting coming up where we're going to serve the '47 Cheval Blanc.\"\tბილინ დესეი - სპეციალისტი თეორიულ ფიზიკაში კალიფორნიის უნივერსიტეტიდან, რომელიც დროდადრო ორგანიზებას უწევს იშვიათი ღვინოების ცნობილ დეგუსტაციას, და მან მომწერა: \"ვაპირებ ჩავატარო დეგუსტაცია, სადაც \"შაველ ბლანი\" იქნება 47 წლის\"."}
{"text": "And it was going to be a double vertical -- it was going to be 30 vintages of Cheval Blanc, and 30 vintages of Yquem.\tიქნება ორი ღვინის ბარი-მაგიდა: ერთი მაგიდა 30 ბოთლი ძველებური \"შაველ ბლანისათვის\", მეორე - 30 ბოთლი \"შატო-იკემისთვის\"."}
{"text": "And it was an invitation you do not refuse.\tასეთ მოწვევებზე უარს არ ამბობენ."}
{"text": "I went.\tმე წავედი"}
{"text": "It was three days, four meals.\tიგი გრძელდებოდა სამი დღე, ოთხჯერ კერძის გამოცვლით."}
{"text": "And at lunch on Saturday, we opened the '47.\tშაბათს საუზმეზე ჩვენ გავხსენით 47 წლის ბოთლი"}
{"text": "And you know, it had this fragrant softness, and it smelled a little bit of linseed oil.\tმართალია, მას მსუბუქი არომატი დაყვება. ცოტა სელის ზეთის სუნი აუდიოდა."}
{"text": "And then I tasted it, and it, you know, had this kind of unctuous, porty richness, which is characteristic of that wine -- that it sort of resembles port in a lot of ways.\tმე გავსინჯე, იცით, ის როგორი ზეთიანი და მსუყეა რაც დამახასიათებელია ამ ღვინისათვის. ძალიან გავს პორტვეინს"}
{"text": "There were people at my table who thought it was, you know, fantastic.\tმაგიდის ირგვლივ იყვნენ ადამიანები, რომლებიც თვლიდნენ რომ ეს გასაოცარი ღვინოა,"}
{"text": "There were some people who were a little less impressed.\tმაგრამ იყვნენ ისეთებიც, რომელზეც ღვინომ შთაბეჭდილება ვერ მოახდინა."}
{"text": "And I wasn't that impressed.\tმედ დიდად არ მომეწონა."}
{"text": "And I don't -- call my palate a philistine palate -- so it doesn't necessarily mean something that I wasn't impressed, but I was not the only one there who had that reaction.\tვერ გეტყვით, რომ ჩვეულებრივი მომხმარებლის გემოვნება მაქვს და მან რომ ჩემზე შნაბეჭდილება არ მოახდინა, არაფერს ნიშნავს, მაგრამ არამარტო მე მქონდა ასეთი შთაბეჭდილება."}
{"text": "And it wasn't just to that wine.\tდა ღვინოში არ არის საქმე."}
{"text": "Any one of the wines served at this tasting, if I'd been served it at a dinner party, it would have been, you know, the wine experience of my lifetime, and incredibly memorable.\tრომელიმე ამ ღვინოთაგანი დეგუსტაციიდან ჩვეულებრივ წვეულებაზე რომ გამესინჯა, მაშინ წარმოუდგენლად დასამახსოვრებელი მომენტი იქნებოდა ცხოვრებაში,"}
{"text": "But drinking 60 great wines over three days, they all just blurred together, and it became almost a grueling experience.\tმაგრამ მაშინ, როცა სვამთ 60 შესანისნავ ღვინოს 3 დღის განმავლობაში ისინი ერთმანეთში ირევა და შთაბეჭდილებაც ძალაინ ბუნდოვანი ხდება."}
{"text": "And I just wanted to finish by mentioning a very interesting study which came out earlier this year from some researchers at Stanford and Caltech.\tდასასრულს მინდა საინტერესო კვლევის შესახებ მოგიყვეთ, რომელიც წლის დასაწყისში სტენფორდის და კალიფორნიის უნივესიტეტში ჩატარდა."}
{"text": "And they gave subjects the same wine, labeled with different price tags.\tცდების ობიექტებს სთავაზობდნენ ერთიდაიგივე ღვინოს გასასინჯად, მაგრამ სხვადასხვა ფასით"}
{"text": "A lot of people, you know, said that they liked the more expensive wine more -- it was the same wine, but they thought it was a different one that was more expensive.\tდა ბევრმა აღნიშნა, რომ მათ უფრო ძვირადღირებული ღვინო მოეწონათ. იგივე ღვინო, მაგრამ ისინი ფიქრობდნენ რომ სხვაა, მხოლოდ იმიტომ რომ ის უფრო ძვირი ღირს."}
{"text": "But what was unexpected was that these researchers did MRI brain imaging while the people were drinking the wine, and not only did they say they enjoyed the more expensively labeled wine more -- their brain actually registered as experiencing more pleasure from the same wine when it was labeled with a higher price tag.\tუჩვეულო კი ის იყო, რომ მკვლევარებმა შეამოწმეს ტვინის ტომოგრაფია, მათი ვინც ღვინოს მიირთმევდა. მათ არათუ თქვეს, რომ ერჩივნათ ძვირადღირებული ღვინო, ტომოგრაფმა დააფიქსირა, რომ ტვინი განიცდიდა უფრო მეტ სიამოვნებას ჩვეულებრივი ღვინისგან, რომელზედ უფრო მაღალი ფასი იყო მიწერილი"}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "I want to talk today about -- I've been asked to take the long view, and I'm going to tell you what I think are the three biggest problems for humanity from this long point of view.\tდღეს მინდა გესაუბროთ... მთხოვეს მომავლის პერსპექტივიდან შემეხედა და ვაპირებ გითხრათ, თუ რომელია ჩემი აზრით კაცობრიობის 3 უდიდესი პრობლემა, მომავლის პერსპექტივიდან."}
{"text": "Some of these have already been touched upon by other speakers, which is encouraging.\tზოგ მათგანს სხვა გამომსვლელებიც შეეხნენ, რაც სტიმულის მომცემია."}
{"text": "It seems that there's not just one person who thinks that these problems are important.\tჩანს რომ მხოლოდ ერთი ადამიანი არ ფიქრობს, რომ ეს პრობლემები მნიშვნელოვანია."}
{"text": "The first is -- death is a big problem.\tპირველი: სიკვდილი დიდი პრობლემაა."}
{"text": "If you look at the statistics, the odds are not very favorable to us.\tთუ სტატისტიკას შეხედავთ, ჩვენი შანსები არც თუ ისე სახარბიელოა."}
{"text": "So far, most people who have lived have also died.\tაქამდე უმეტესობა ვისაც უცხოვრია უკვე მკვდარია."}
{"text": "Roughly 90 percent of everybody who has been alive has died by now.\tდაახლოებით 90% იმათი ვისაც უცხოვრია ახლა მკვდარია."}
{"text": "So the annual death rate adds up to 150,000 -- sorry, the daily death rate -- 150,000 people per day, which is a huge number by any standard.\tწლიური სიკვდილიანობა 150 000-მდეა უკაცრავად, დღიური სიხშირეა... 150 000 ადამიანი დღეში. რაც ყველა საზომით დიდი რიცხვია."}
{"text": "The annual death rate, then, becomes 56 million.\tწლიური სიკვდილიანობის სიხშირე 56 მილიონია."}
{"text": "If we just look at the single, biggest cause of death -- aging -- it accounts for roughly two-thirds of all human people who die.\tთუ ჩვენ სიკვდილის მხოლოდ ერთ, უდიდეს მიზეზს, ასაკს შევხედავთ, ის ყველა სიკვდილის დაახლოებით 2/3-ს შეადგენს."}
{"text": "That adds up to an annual death toll of greater than the population of Canada.\tსიკვდილიანობის ეს მასა წელიწადში, კანადის მოსახლეობაზე უფრო დიდი რიცხვია."}
{"text": "Sometimes, we don't see a problem because either it's too familiar or it's too big.\tზოგჯერ ჩვენ პრობლემას ვერ ვამჩნევთ. იმიტომ რომ ზედმეტად შეჩვეულები ვართ, ან იმიტომ რომ ზედმეტად დიდია."}
{"text": "Can't see it because it's too big.\tვერ ვხედავთ, რადგან ზედმეტად დიდია."}
{"text": "I think death might be both too familiar and too big for most people to see it as a problem.\tვფიქრობ სიკვდილი ორივეა, უმეტესობა შეჩვეულიცაა და მათთვის ზედმეტად დიდიცაა, იმისთვის რომ ის პრობლემად აღიქვან."}
{"text": "Once you think about it, you see this is not statistical points; these are -- let's see, how far have I talked?\tთუ დაფიქრდებით, მიხვდებით რომ ეს მხოლოდ სტატისტიკა არაა. ეს არის... ვნახოთ რამდენი ხანია ვსაუბრობ."}
{"text": "I've talked for three minutes.\tსამი წუთია ვსაუბრობ."}
{"text": "So that would be, roughly, 324 people have died since I've begun speaking.\tგამოდის რომ დაახლოებით 324 ადამიანი მოკვდა, მას შემდეგ რაც საუბარი დავიწყე."}
{"text": "People like -- it's roughly the population in this room has just died.\tდაახლოებით ამ აუდიტორიაში მყოფი ადამიანების რაოდენობა მოკვდა."}
{"text": "Now, the human cost of that is obvious, once you start to think about it -- the suffering, the loss -- it's also, economically, enormously wasteful.\tამასთან დაკავშირებული დანაკარგები ცხადია, თუ დაფიქრდებით ამაზე –– ტანჯვა, დანაკლისი. ეს ეკონომიკურადაც დიდი დანაკარგია."}
{"text": "I just look at the information, and knowledge, and experience that is lost due to natural causes of death in general, and aging, in particular.\tმხოლოდ იმ ინფორმაციის, ცოდნის და გამოცდილების დანაკარგს ვიხილავ, რაც ზოგადად ბუნებრივ სიკვდილს და კონკრეტულად ასაკის გამო სიკვდილს მოჰყვება."}
{"text": "Suppose we approximated one person with one book?\tდავუშვათ თითოეული ადამიანს ერთი წიგნი მივუთანადეთ."}
{"text": "Now, of course, this is an underestimation.\tრა თქმა უნდა ეს მოკრძალებული შეფასებაა."}
{"text": "A person's lifetime of learning and experience is a lot more than you could put into a single book.\tპიროვნების ცხოვრებისეული ცოდნა და გამოცდილება ბევრად უფრო მეტია, ვიდრე ერთი წიგნი."}
{"text": "But let's suppose we did this.\tთუმცა დავუშვათ ასეა."}
{"text": "52 million people die of natural causes each year corresponds, then, to 52 million volumes destroyed.\tყოველ წელს 52 მილიონი ადამიანი კვდება ბუნებრივი სიკვდილით. ეს 52 მილიონ განადგურებულ წიგნს შეესაბამება."}
{"text": "Library of Congress holds 18 million volumes.\tკონგრესის ბიბლიოთეკაში 18 მილიონი წიგნია."}
{"text": "We are upset about the burning of the Library of Alexandria.\tჩვენ ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის დაწვაზე ვღელავთ."}
{"text": "It's one of the great cultural tragedies that we remember, even today.\tეს ერთ-ერთი უდიდესი კულტურული ტრაგედიაა რაც კი გვახსოვს."}
{"text": "But this is the equivalent of three Libraries of Congress -- burnt down, forever lost -- each year.\tმაგრამ ეს სამი კონგრესის ბიბლიოთეკის დაწვის ტოლფასია. სრულიად დაკარგვის."}
{"text": "So that's the first big problem.\tყოველ წელს. მაშ, ეს პირველი დიდი პრობლემაა."}
{"text": "And I wish Godspeed to Aubrey de Grey, and other people like him, to try to do something about this as soon as possible.\tწარმატებას ვუსურვებ ობრი დე გრეის და სხვა მისნაირ ადამიანებს, რაც შეიძლება სწრაფად უშველონ ამას."}
{"text": "Existential risk -- the second big problem.\tეგზისტენციალური რისკი არის მეორე დიდი პრობლემა."}
{"text": "Existential risk is a threat to human survival, or to the long-term potential of our species.\tეგზისტენციალური რისკი საფრთხეა კაცობრიობის გადარჩენისთვის და ჩვენი სახეობის"}
{"text": "Now, why do I say that this is a big problem?\tგრძელვადიანი პერსპექტივისთვის. რატომაა ეს დიდი პრობლემა?"}
{"text": "Well, let's first look at the probability -- and this is very, very difficult to estimate -- but there have been only four studies on this in recent years, which is surprising.\tშევხედოთ ალბათობას... ეს ძალიან რთული შესაფასებელია... ბოლო წლებში მხოლოდ 4 კვლევა ჩატარდა ამ მიმართულებით, რაც გასაკვირია."}
{"text": "You would think that it would be of some interest to try to find out more about this given that the stakes are so big, but it's a very neglected area.\tთითქოს საინტერესო უნდა იყოს ამაზე მეტის გაგება, ასეთი მაღალი ფსონების კვალობაზე, მაგრამ ეს ძალიან მიგდებული სფეროა."}
{"text": "But there have been four studies -- one by John Lesley, wrote a book on this.\tთუმცა ჩატარდა 4 კვლევა. ერთი, რომელზეც ჯონ ლესლიმ წიგნი დაწერა."}
{"text": "He estimated a probability that we will fail to survive the current century: 50 percent.\tმისი გამოთვლით ალბათობა იმისა, რომ ჩვენ მიმდინარე საუკუნეს ვერ გადავიტანთ: 50 პროცენტია."}
{"text": "Similarly, the Astronomer Royal, whom we heard speak yesterday, also has a 50 percent probability estimate.\tმის მსგავსად, სამეფო ასტრონომმა, რომელსაც გუშინ მოვუსმინეთ, ამის ალბათობა ასევე 50 პროცენტით შეაფასა."}
{"text": "Another author doesn't give any numerical estimate, but says the probability is significant that it will fail.\tსხვა ავტორმა ალბათობის რიცხვითი გამოხატულება არ მოგვცა, მაგრამ თქვა, რომ ჩვენი წარუმატებლობის ალბათობა ყურადსაღებია."}
{"text": "I wrote a long paper on this.\tმე გრძელი სტატია დავწერე ამაზე."}
{"text": "I said assigning a less than 20 percent probability would be a mistake in light of the current evidence we have.\tვთქვი რომ არსებული მტკიცებულებების გათვალისწინებით, ამისთვის 20%-ზე ნაკლების მინიჭება შეცდომა იქნებოდა."}
{"text": "Now, the exact figures here, we should take with a big grain of salt, but there seems to be a consensus that the risk is substantial.\tესაა ზუსტი ციფრები. ისინი პირდაპირ ჭეშმარირებად არ უნდა მივიღოთ, მაგრამ როგორც ჩანს რისკის არსებითობაზე კონსენსუსია."}
{"text": "Everybody who has looked at this and studied it agrees.\tყველა ვინც ამას შეხედა და შეისწავლა თანხმდება ამაზე."}
{"text": "Now, if we think about what just reducing the probability of human extinction by just one percentage point -- not very much -- so that's equivalent to 60 million lives saved, if we just count the currently living people, the current generation.\tთუ დავფიქრდებით ადამიანის გადაშენების ალბათობის მხოლოდ 1 პროცენტით შემცირებაზე, თითქოს არც ისე ბევრია, 60 მილიონი გადარჩენილი სიცოცხლის ტოლფასია. მხოლოდ ამჟამად მცხოვრებ ადამაინებს თუ დავთვლით."}
{"text": "Now one percent of six billion people is equivalent to 60 million.\t6 მილიარდის 1 პროცენტი 60 მილიონია."}
{"text": "So that's a large number.\tასე რომ, ეს დიდი რიცხვია."}
{"text": "If we were to take into account future generations that will never come into existence if we blow ourselves up, then the figure becomes astronomical.\tმომავალ თაობებსაც თუ მივიღებთ მხედველობაში, რომლებიც ვერც კი გაჩნდებიან ჩვენი თვითგანადგურების გამო, მაშინ ასტრონომიულ რიცხვს მივიღებთ."}
{"text": "If we could eventually colonize a chunk of the universe -- the Virgo supercluster -- maybe it will take us 100 million years to get there, but if we go extinct we never will.\tთუ ჩვენ საბოლოოდ სამყაროს რაღაც ნაწილის კოლონიზაციას მოვახერხებთ, ქალწულის სუპერკლასტერს... შეიძლება 100 მილიონი წელი დაგვჭირდეს ამისთვის, მაგრამ თუ გადავშენდით საერთოდ ვერ შევძლებთ."}
{"text": "Then, even a one percentage point reduction in the extinction risk could be equivalent to this astronomical number -- 10 to the power of 32.\tამ შემთხვევაში გადაშენების რისკის, 1 პროცენტით შემცირებაც კი, შეიძლება ასტრონომიული რიცხვის 10 ხარისხად 32-ის ტოლფასი იყოს."}
{"text": "So if you take into account future generations as much as our own, every other moral imperative of philanthropic cost just becomes irrelevant.\tამიტომ თუ მხედველობაში ამჟამინდელი თაობის მსგავსად მომავალ თაობებსაც მივიღებთ, ყველა სხვა საქველმოქმედო მორალური იმპერატივი უმნიშვნელო ხდება."}
{"text": "The only thing you should focus on would be to reduce existential risk because even the tiniest decrease in existential risk would just overwhelm any other benefit you could hope to achieve.\tამ პირობებში, ერთადერთი რაზეც კონცენტრირება ღირს, ეგზისტენციალური რისკის შემცირება იქნება, რადგან ეგზისტენციალური რისკის ოდნავი შემცირებაც კი, ყველა სხვა შესაძლო სარგებელს გადაწონის."}
{"text": "And even if you just look at the current people, and ignore the potential that would be lost if we went extinct, it should still have a high priority.\tმხოლოდ ამჟამად მცხოვრებ ადამიანებს რომ შევხედოთ და ჩვენი გადაშენების შემთხვევაში დაკარგული პოტენციალი არ გავითვალისწინოთ, მას მაინც მაღალი პრიორიტეტი უნდა ჰქონდეს."}
{"text": "Now, let me spend the rest of my time on the third big problem, because it's more subtle and perhaps difficult to grasp.\tნება მომეცით დარჩენილი დრო, მესამე პრობლემას დავუთმო, რადგან ის უფრო ნიუნსურია და შესაძლოა ძნელად აღსაქმელი."}
{"text": "Think about some time in your life -- some people might never have experienced it -- but some people, there are just those moments that you have experienced where life was fantastic.\tდაფიქრდით თქვენი ცხოვრების იმ მომენტებზე.. ზოგს შეიძლება ეს არც კი განუცდია, მაგრამ ზოგისთვის არსებობს მომენტები, როცა ცხოვრება მშვენიერია."}
{"text": "It might have been at the moment of some great, creative inspiration you might have had when you just entered this flow stage.\tეს შეიძლება ყოფილიყო რამე შემოქმედებითი შთაგონებისას, როცა შესაბამის \"ნაკადში\" შეხვედით,"}
{"text": "Or when you understood something you had never done before.\tან გაერკვიეთ რაღაცაში, რასაც პირველად აკეთებთ;"}
{"text": "Or perhaps in the ecstasy of romantic love.\tან რომანტიკული სიყვარულის მწვერვალზე;"}
{"text": "Or an aesthetic experience -- a sunset or a great piece of art.\tან ესთეტიკური სიამოვნებისას მზის ჩასვლაზე, ან ხელოვნების დიდებულ ნიმუშზე."}
{"text": "Every once in a while we have these moments, and we realize just how good life can be when it's at its best.\tრაღაც პერიოდულობით გვაქვს ხოლმე ასეთი მომენტები და ჩვენ ვაცნობიერებთ რა მშვენიერი შეიძლება იყოს ცხოვრება საუკეთესო წუთებში."}
{"text": "And you wonder, why can't it be like that all the time?\tამ დროს ფიქრობთ, რატომ არ შეიძლება სულ ასე იყოს?"}
{"text": "You just want to cling onto this.\tგინდათ ამას ჩაეჭიდოთ."}
{"text": "And then, of course, it drifts back into ordinary life and the memory fades.\tშემდეგ კი, რა თქმა უნდა ყველაფერი ჩვეულ რეჟიმში გადადის და მოგონება ქრება."}
{"text": "And it's really difficult to recall, in a normal frame of mind, just how good life can be at its best.\tძალიან ძნელია ჩვეულ ხასიათზე გაიხსენოთ, თუ რა კარგი შეიძლება იყოს ცხოვრება საუკეთესო წუთებში,"}
{"text": "Or how bad it can be at its worst.\tან რა ცუდი შეიძლება იყოს ყველაზე უარეს დროს."}
{"text": "The third big problem is that life isn't usually as wonderful as it could be.\tმესამე დიდი პრობლემაა, რომ ცხოვრება როგორც წესი, არ არის ისეთი მშვენიერი როგორიც შეიძლება იყოს."}
{"text": "I think that's a big, big problem.\tვფიქრობ ეს დიდი, დიდი პრობლემაა."}
{"text": "It's easy to say what we don't want.\tმარტივია იმის თქმა, თუ რა არ გვინდა."}
{"text": "Here are a number of things that we don't want -- illness, involuntary death, unnecessary suffering, cruelty, stunted growth, memory loss, ignorance, absence of creativity.\tაი იმ რაღაცეების სია, რაც არ გვინდა: ავადმყოფობა, უნებლიე სიკვდილი, უსაფუძვლო ტანჯვა, სისასტიკე, ზრდის შეფერხება, მეხსიერების დაკარგვა, უცოდინრობა, შემოქმედების არარსებობა."}
{"text": "Suppose we fixed these things -- we did something about all of these.\tდავუშვათ ამეებს ვუშველეთ. ყოველ მათგანს რაღაც მოვუხერხეთ."}
{"text": "We were very successful.\tჩვენ დიდ წარმატებას მივაღწიეთ."}
{"text": "We got rid of all of these things.\tამ ყველაფრისგან გავთავისუფლდით."}
{"text": "We might end up with something like this, which is -- I mean, it's a heck of a lot better than that.\tდაახლოებით ასეთ რამეს მივიღებთ. რაც ამაზე ბევრად უკეთესია,"}
{"text": "But is this really the best we can dream of?\tმაგრამ არის ეს საუკეთესო, რაზეც შეგვიძლია ვიოცნებოთ?"}
{"text": "Is this the best we can do?\tამაზე უკეთესს ვერაფერს ვიზამთ?"}
{"text": "Or is it possible to find something a little bit more inspiring to work towards?\tთუ შეიძლება, რამე ცოტა უფრო შთამბეჭდავი დავისახოთ მიზნად."}
{"text": "And if we think about this, I think it's very clear that there are ways in which we could change things, not just by eliminating negatives, but adding positives.\tთუ ამაზე დავფიქრდებით, ვფიქრობ ცხადია, რომ არსებობს გზები, რითიც შეგვიძლია არა მხოლოდ უარყოფითი რამეების გამორიცხვა, არამედ დადებითების დამატებაც."}
{"text": "On my wish list, at least, would be: much longer, healthier lives, greater subjective well-being, enhanced cognitive capacities, more knowledge and understanding, unlimited opportunity for personal growth beyond our current biological limits, better relationships, an unbounded potential for spiritual, moral and intellectual development.\tჩემი სურვილების სიაში იქნებოდა: ბევრად ხანგრძლივი, ჯანმრთელი ცხოვრება, უფრო დიდი სუბიექტური კეთილდღეობა, გაუმჯობესებული გონებრივი შესაძლებლობები. მეტი ცოდნა და შემეცნება, პიროვნული ზრდის უსაზღვრო შესაძლებლობები, რომლებიც ჩვენს მიმდინარე ბიოლოგიურ საზღვრებს გასცდება, უკეთესი ურთიერთობები, უსაზღვრო პოტენციალი სულიერი, მორალური და ინტელექტუალური განვითარებისთვის."}
{"text": "If we want to achieve this, what, in the world, would have to change?\tთუ ჩვენ ამის მიღწევა გვსურს, ამისთვის მსოფლიოში რა უნდა შეიცვალოს?"}
{"text": "And this is the answer -- we would have to change.\tდა ესაა პასუხი–– ჩვენ უნდა შევიცვალოთ;"}
{"text": "Not just the world around us, but we, ourselves.\tარა მხოლოდ მსოფლიო ჩვენ გარშემო, არამედ ჩვენი საკუთარი თავები."}
{"text": "Not just the way we think about the world, but the way we are -- our very biology.\tარა მხოლოდ რას ვფქრობთ მსოფლიოზე, არამედ როგორები ვართ, ჩვენი ბიოლოგია."}
{"text": "Human nature would have to change.\tადამიანის ბუნება უნდა შეიცვალოს."}
{"text": "Now, when we think about changing human nature, the first thing that comes to mind are these human modification technologies -- growth hormone therapy, cosmetic surgery, stimulants like Ritalin, Adderall, anti-depressants, anabolic steroids, artificial hearts.\tახლა, როცა ადამიანის ბუნების ცვლილებაზე ვფიქრობთ, პირველი რაც თავში მოგვდის, ადამიანის ცვლილების ტექნოლოგიებია, ზრდის ჰორმონული თერაპია, პლასტიკური ქირურგია, სტიმულატორები როგორიცაა: რიტალინი ადერალი, ანტიდეპრესანტები, ანაბოლიკური სტეროიდები, ხელოვნური გულები."}
{"text": "It's a pretty pathetic list.\tეს საკმაოდ უნიათო სიაა."}
{"text": "They do great things for a few people who suffer from some specific condition, but for most people, they don't really transform what it is to be human.\tისინი ბევრ რამეს ცვლიან ზოგისთვის, ვისაც სპეციფიური მდგომარეობა ტანჯავს, მაგრამ უმეტესობისთვის, ისინი ადამიანურ ყოფას არ ცვლიან."}
{"text": "And they also all seem a little bit -- most people have this instinct that, well, sure, there needs to be anti-depressants for the really depressed people.\tისინი ასევე ცოტა... უმეტესობა მათ ინსტიქტურად ისე უყურებს, რომ რა თქმა უნდა, უნდა არსებობდეს ანტიდეპრესანტი დეპრესიული ხალხისთვის."}
{"text": "But there's a kind of queasiness that these are unnatural in some way.\tმაგრამ არსებობს გარკვეული წუხილი, რომ ეს რაღაც არაბუნებრივი რამეებია."}
{"text": "It's worth recalling that there are a lot of other modification technologies and enhancement technologies that we use.\tღირს გავიხსენოთ ბევრი სხვა ცვლილების და გაუმჯობესების ტექნოლოგიები, რომლებსაც ვიყენებთ"}
{"text": "We have skin enhancements, clothing.\tჩვენ ვიყენებთ კანის გაუმჯობესებებს, ტანსაცმელს."}
{"text": "As far as I can see, all of you are users of this enhancement technology in this room, so that's a great thing.\tრამდენადაც ვხედავ ამ გაუმჯობესების ტექნოლოგიას ყველა იყენებთ ამ აუდიტორიაში, ასე რომ ეს კარგი რამაა."}
{"text": "Mood modifiers have been used from time immemorial -- caffeine, alcohol, nicotine, immune system enhancement, vision enhancement, anesthetics -- we take that very much for granted, but just think about how great progress that is -- like, having an operation before anesthetics was not fun.\tგანწყობის შესაცვლელი საშუალებები, უხსოვარი დროიდან გამოიყენება: კოფეინი, ალკოჰოლი, ნიკოტინი, იმუნური სისტემის გაუმჯობესება, მხედველობის გაუმჯობესება, ანესთეზია. ჩვენ ამას აუცილებელ თავისთავადობად ვიღებთ, მაგრამ დაფიქრდით რამხელა პროგრესია. ანესთეზიის არსებობამდე ოპერაცია, არც ისე სასიამოვნო იქნებოდა."}
{"text": "Contraceptives, cosmetics and brain reprogramming techniques -- that sounds ominous, but the distinction between what is a technology -- a gadget would be the archetype -- and other ways of changing and rewriting human nature is quite subtle.\tკონტრაცეპცია, კოსმეტიკა და ტვინის გადაპროგრამების ტექნიკა ეს საშიშად ჟღერს, მაგრამ განსხვავება ტექნოლოგიას, დამატებით მოწყობილობას და ადამიანის ბუნების სხვა სახის ცვლილებას და გადაპროგრამებას შორის საკმაოდ უმნიშვნელოა."}
{"text": "So if you think about what it means to learn arithmetic or to learn to read, you're actually, literally rewriting your own brain.\tამიტომ თუ დაფიქრდებით რა არის არითმეტიკის, ან კითხვის შესწავლა, სინამდვილეში, ამ დროს ტვინის გადაპროგრამებას ახდენთ."}
{"text": "You're changing the microstructure of your brain as you go along.\tთქვენ თანდათან ტვინის მიკროსტრუქტურას ცვლით."}
{"text": "So in a broad sense, we don't need to think about technology as only little gadgets, like these things here, but even institutions and techniques, psychological methods and so forth.\tასე რომ, ამ დროს ფართე გაგებით ტექნოლოგიაზე ფიქრი არც არის საჭრო როგორც ასეთ პატარა მოწყობილობებზე, არამედ როგორც ინსტიტუციებზე და ტექნიკებზე, ფსიქოლოგიურ მეთოდებზე და ა.შ."}
{"text": "Forms of organization can have a profound impact on human nature.\tორგანიზების ფორმებს ძირეული გავლენა შეიძლება ჰქონდეთ ადამიანის ბუნებაზე."}
{"text": "Looking ahead, there is a range of technologies that are almost certain to be developed sooner or later.\tწინ თუ გავიხედავთ ტექნოლოგიების მთელი წყებაა, რომლებიც თითქმის აუცილებლად შეიქმნება ადრე თუ გვიან."}
{"text": "We are very ignorant about what the time scale for these things are, but they all are consistent with everything we know about physical laws, laws of chemistry, etc.\tჩვენ წარმოდგენა არ გვაქვს რა დროში იქნება ეს ყველაფერი, მაგრამ ისინი ყველა თავსებადია ყველაფერ იმასთან რაც ვიცით ფიზიკის კანონებზე, ქიმიის კანონებზე და ა.შ."}
{"text": "It's possible to assume, setting aside a possibility of catastrophe, that sooner or later we will develop all of these.\tთუ კატასტროფას გამოვრიცხავთ, შესაძლებელია ვივარაუდოთ, რომ ადრე თუ გვიან ამ ყველაფერს შევქმნით."}
{"text": "And even just a couple of these would be enough to transform the human condition.\tორიეოდე მათგანიც კი საკმარისი იქნება ადამიანის მდგომარეობის შეცვლისთვის."}
{"text": "So let's look at some of the dimensions of human nature that seem to leave room for improvement.\tმოდით შევხედოთ ადამიანის ბუნების რამდენიმე განზომილებას, სადაც გაუმჯობესებაა შესაძლებელი."}
{"text": "Health span is a big and urgent thing, because if you're not alive, then all the other things will be to little avail.\tჯანმრთელობის ხანგრძლივობა დიდი და სასწრაფო საქმეა, რადგან თუ ცოცხალი არ ხართ, ყველა სხვა რამ ნაკლებად სასარგებლოა."}
{"text": "Intellectual capacity -- let's take that box, which falls into a lot of different sub-categories: memory, concentration, mental energy, intelligence, empathy.\tინტელექტუალური შესაძლებლობები, ის ბევრ ქვეკატეგორიად იყოფა: მეხსიერება, კონცენტრაცია, გონებრივი ენერგია, ინტელექტი, თანაგრძნობა."}
{"text": "These are really great things.\tეს მართლაც დიდებული რამეებია."}
{"text": "Part of the reason why we value these traits is that they make us better at competing with other people -- they're positional goods.\tამ თვისებებს ნაწილობრივ იმიტომ ვაფასებთ, რომ ისინი სხვა ადამიანებთან შეჯიბრისას გვეხმარება. ეს პოზიციური სიკეთეებია."}
{"text": "But part of the reason -- and that's the reason why we have ethical ground for pursuing these -- is that they're also intrinsically valuable.\tთუმცა ნაწილობრივ, მათთან ლტოლვის ეთიკური მიზეზებიც გვაქვს. ეს არის ის, რომ ისინი თავისთავადაც ფასეულია."}
{"text": "It's just better to be able to understand more of the world around you and the people that you are communicating with, and to remember what you have learned.\tთავისთავად უკეთესია მეტი გესმოდეთ სამყაროზე თქვენს გარშემო და ადამიანებზე, რომელთანაც ურთიერთობთ და გახსოვდეთ რაც ისწავლეთ."}
{"text": "Modalities and special faculties.\tშესაძლებლობა და სპეციფიური თვისებები."}
{"text": "Now, the human mind is not a single unitary information processor, but it has a lot of different, special, evolved modules that do specific things for us.\tადამიანის ტვინი არ არის ერთი მთლიანი ინფორმაციული პროცესი, არამედ მას ბევრი სხვადსხვა, სპეციფიური, განვითარებული მოდული გააჩნია, სხვადასხვა სპეციფიური საქმისთვის."}
{"text": "If you think about what we normally take as giving life a lot of its meaning -- music, humor, eroticism, spirituality, aesthetics, nurturing and caring, gossip, chatting with people -- all of these, very likely, are enabled by a special circuitry that we humans have, but that you could have another intelligent life form that lacks these.\tთუ დაფიქრდებით, როგორც წესი რა სძენს აზრს ჩვენს ცხოვრებას: მუსიკა, იუმორი, ეროტიკა, სულიერება, ესთეტიკა, აღზრდა და ზრუნვა, ჭორაობა, ხალხთან ურთიერთობა. ამ ყველაფერს დიდი ალბათობით, ადამიანში არსებული სპეციალური სქემა უზრუნველყოფს, მაგრამ შეიძლება არსებობდეს სხვა გონიერი სიცოცხლის ფორმა, რომელსაც ის არ გააჩნია."}
{"text": "We're just lucky that we have the requisite neural machinery to process music and to appreciate it and enjoy it.\tჩვენ უბრალოდ გაგვიმართლა, რომ მუსიკის დამუშავების და მისგან სიამოვნების მიღებისთვის საჭირო ნეირონული მექანიზმი გვაქვს."}
{"text": "All of these would enable, in principle -- be amenable to enhancement.\tეს ყველაფერი პრინციპულად გაუმჯობესებადია."}
{"text": "Some people have a better musical ability and ability to appreciate music than others have.\tზოგს მუსიკის კეთების და აღქმის უკეთესი უნარები აქვს, ვიდრე სხვებს."}
{"text": "It's also interesting to think about what other things are -- so if these all enabled great values, why should we think that evolution has happened to provide us with all the modalities we would need to engage with other values that there might be?\tასევე საინტერესოა, სხვა რა შესაძლებლობები არსებობს. ანუ, თუ ამ უნარებმა ფასეული განცდების შესაძლებლობა მოგვცეს, რატომ უნდა ვიფიქროთ, რომ ევოლუციამ ყველა ის შესაძლებლობა მოგვცა, რომელიც სხვა შესაძლო ფასეულობას გამოგვაცდევინებდა?"}
{"text": "Imagine a species that just didn't have this neural machinery for processing music.\tწარმოიდგინეთ სახეობა, რომელსაც არ აქვს მუსიკის დამუშავებისთვის აუცილებელი ნეირონული მექანიზმი."}
{"text": "And they would just stare at us with bafflement when we spend time listening to a beautiful performance, like the one we just heard -- because of people making stupid movements, and they would be really irritated and wouldn't see what we were up to.\tისინი გაშტერებულები შეგვხედავდნენ, როცა ჩვენ მუსიკის მოსმენაში დროს გავატარებდით. ისეთის ცოტა ხნის წინ რომ გვესმოდა. ჩვენი სულელური მოძრაობების გამო, გაღიზიანდებოდნენ, რადგან ვერ გაიგებდნენ რას ვცდილობთ."}
{"text": "But maybe they have another faculty, something else that would seem equally irrational to us, but they actually tap into some great possible value there.\tთუმცა შეიძლება მათ სხვა თვისება ექნებოდათ, ისეთი რომლიც ჩვენ მოგვეჩვენებოდა ისევე გამაღიზიანებლად, მაგრამ სინამდვილეში მათ ამ დროს დიდად ფასეული განცდები ექნებოდათ."}
{"text": "But we are just literally deaf to that kind of value.\tამ დროს ჩვენ ყრუები ვიქნებოდით ამ ფასეულობის მიმართ."}
{"text": "So we could think of adding on different, new sensory capacities and mental faculties.\tამიტომ შეგვიძლია განსხვავებული გრძნობითი უნარების და გონებრივი თვისებების დამატებაზე ფიქრი."}
{"text": "Bodily functionality and morphology and affective self-control.\tასევე სხეულის ფუნქციონალობა, მორფოლოგია და ეფექტური თვითკონტროლი."}
{"text": "Greater subjective well-being.\tუფრო დიდი კეთილდღეობის განცდა."}
{"text": "Be able to switch between relaxation and activity -- being able to go slow when you need to do that, and to speed up.\tგანტვირთვას და აქტივობას შორის გადართვის უნარი... საჭიროებისამებრ შენელების და აჩქარების უნარი."}
{"text": "Able to switch back and forth more easily would be a neat thing to be able to do -- easier to achieve the flow state, when you're totally immersed in something you are doing.\tუფრო მარტივად გადართვა-გადმორთვის უნარი მოსახერხებელი იქნებოდა. \"ნაკადის\" მდგომარეობის უფრო ადვილად მიღწევის უნარი, როცა სრულიად ჩაძირული ხართ იმაში რასაც აკეთებთ."}
{"text": "Conscientiousness and sympathy.\tკეთილსინდისიერება და სიმპათია."}
{"text": "The ability to -- it's another interesting application that would have large social ramification, perhaps.\tუნარი... ეს კიდევ ერთი საინტერესო შესაძლებლობაა, რასაც ალბათ ფართე სოციალური შედეგი მოჰყვებოდა."}
{"text": "If you could actually choose to preserve your romantic attachments to one person, undiminished through time, so that wouldn't have to -- love would never have to fade if you didn't want it to.\tრომ შეგეძლოთ სხვა ადამიანთან რომანტიკული ურთიერთობის შენარჩუნება, რომელიც დროში არ შემცირდებოდა. სიყვარული არ ჩაქრებოდა, თუ არ მოგინდებოდათ."}
{"text": "That's probably not all that difficult.\tეს ალბათ არც ისე რთულია."}
{"text": "It might just be a simple hormone or something that could do this.\tეს შეიძლება მარტივი ჰორმონი იყოს, ან რაღაც რაც ამას იზამდა."}
{"text": "It's been done in voles.\tეს გაკეთებულია თაგვებზე."}
{"text": "You can engineer a prairie vole to become monogamous when it's naturally polygamous.\tთქვენ შეგიძლიათ მინდვრის თაგვი მონოგამიური გახადოთ, როცა ის ბუნებით პოლიგამიურია."}
{"text": "It's just a single gene.\tეს უბრალოდ ერთი გენია."}
{"text": "Might be more complicated in humans, but perhaps not that much.\tადამიანისთვის შეიძლება უფრო რთულად იყოს, მაგრამ არც ისე."}
{"text": "This is the last picture that I want to -- now we've got to use the laser pointer.\tეს ბოლო სურათია, რომელიც მინდა რომ.... ახლა ლაზერი უნდა გამოვიყენო."}
{"text": "A possible mode of being here would be a way of life -- a way of being, experiencing, thinking, seeing, interacting with the world.\tაქ არსებობის სახეები, არის შესაძლო ცხოვრების ტიპები არსებობის, განცდის, ფიქრის, ხედვის, მსოფლიოსთან ურთიერთქმედების ტიპები."}
{"text": "Down here in this little corner, here, we have the little sub-space of this larger space that is accessible to human beings -- beings with our biological capacities.\tქვემოთ ამ პატარა კუთხეში, დიდი სივრცის პატარა ქვესივრცე გვაქვს, რომელიც ადამიანისთვისაა ხელმისაწვდომი. ჩვენი ბიოლოგიური შესაძლებლობების არსებებისთვის."}
{"text": "It's a part of the space that's accessible to animals; since we are animals, we are a subset of that.\tეს ცხოველებისათვის ხელმისაწვდომი სივრცის ნაწილია; რადგან ჩვენ ცხოველები ვართ, ამის ქვესიმრავლე ვართ."}
{"text": "And then you can imagine some enhancements of human capacities.\tშემდეგ შეგიძლიათ ადამიანის უნარების გაუმჯობესებები წარმოიდგინოთ."}
{"text": "There would be different modes of being you could experience if you were able to stay alive for, say, 200 years.\tეს არსებობის სხვადასხვა სახეებია, რომლებიც შეგიძლიათ გამოსცადოთ, თუ მაგალითად 200 წელი იცოცხლებთ."}
{"text": "Then you could live sorts of lives and accumulate wisdoms that are just not possible for humans as we currently are.\tშეძლებთ ისეთი ცხოვრებით იცხოვროთ და სიბრძნე დააგროვოთ, რაც დღევანდელი ადამიანისთვის შეუძლებელია."}
{"text": "So then, you move off to this larger sphere of \"human +,\" and you could continue that process and eventually explore a lot of this larger space of possible modes of being.\tშემდეგ თქვენ უფრო ფართე სფეროზე \"ადამიანი +\"-ზე გადახვალთ. ეს პროცესი გაგრძელდება და საბოლოოდ გამოცდით არსებობის შესაძლო სახეების ამ ფართე სივრცის უდიდეს ნაწილს."}
{"text": "Now, why is that a good thing to do?\tრატომ არის ეს კარგი?"}
{"text": "Well, we know already that in this little human circle there, there are these enormously wonderful and worthwhile modes of being -- human life at its best is wonderful.\tჩვენ უკვე ვიცით, რომ ადამიანისთვის განკუთვნილ ამ პატარა წრეში, მეტად შესანიშნავი და ღირებული არსებობის სახეებია. ადამიანის ცხოვრება საუკეთესო წუთებში შესანიშნავია."}
{"text": "We have no reason to believe that within this much, much larger space there would not also be extremely worthwhile modes of being, perhaps ones that would be way beyond our wildest ability even to imagine or dream about.\tარანაირი საფუძველი არ გვაქვს ვივარაუდოთ, რომ ბევრად უფრო დიდ სივრცეში, არ იარსებებს ასევე უკიდურესად ღირებული არსებობის სახეები. შეიძლება ისეთები, რომლებიც ჩვენს ყველაზე გიჟურ წარმოდგენებს და ოცნებებსაც კი სცდება."}
{"text": "And so, to fix this third problem, I think we need -- slowly, carefully, with ethical wisdom and constraint -- develop the means that enable us to go out in this larger space and explore it and find the great values that might hide there.\tამიტომ, ამ მესამე პრობლემის გამოსასწორებლად, ვფიქრობ ნელა, სიფრთხილით, ეთიკური სიბრძნით და კონტროლით საჭიროა შევქმნათ საშუალებები, რომლებიც შეგვაძლებინებს ამ ფართე სივრცეში გავიდეთ და შევისწავლოთ ის. ვიპოვოთ ის სასწაულად ფასეული განცდები, რაც შეიძლება იქ იმალებოდეს."}
{"text": "Thanks.\tმადლობა"}
{"text": "We've been told to go out on a limb and say something surprising.\tჩვენ გვითხრეს, გამოვსულიყავით და რამე საოცრება გვეთქვა."}
{"text": "So I'll try and do that, but I want to start with two things that everyone already knows.\tშევეცდები ეს გავაკეთო, მაგრამ მინდა დავიწყო ორი რაღაცით, რაც ყველამ იცის."}
{"text": "And the first one, in fact, is something that has been known for most of recorded history, and that is, that the planet Earth, or the solar system, or our environment or whatever, is uniquely suited to sustain our evolution -- or creation, as it used to be thought -- and our present existence, and most important, our future survival.\tპირველი მათგანი, არის ის რაც პრაქტიკულად ყოველთვის იყო ცნობილი. ესაა ის, რომ დედამიწა და მზის სისტემა, და ჩვენი გარემო თუ რაცაა, ევოლუციას, ან როგორც ადრე ეგონათ შექმნას, და ჩვენს ამჟამინდელ არსებობას და რაც ყველაზე მთავარია, მომავალში გადარჩენას უნიკალურად მორგებული."}
{"text": "Nowadays, this idea has a dramatic name: Spaceship Earth.\tამჟამად ამ იდეას დრამატული სახელი აქვს: კოსმოსური ხომალდი დედამიწა"}
{"text": "And the idea there is that outside the spaceship, the universe is implacably hostile, and inside is all we have, all we depend on, and we only get the one chance: if we mess up our spaceship, we've got nowhere else to go.\tაზრი იმაშია, რომ ამ ხომალდის გარეთ სამყარო ულმობლად მტრულია, და შიგნით ყველაფერია, რაზეც დამოკიდებული ვართ. და მხოლოდ ერთი შანსი გვაქვს: თუ ხომალდს გავანადგურებთ, წასასვლელი არსად გვაქვს."}
{"text": "Now, the second thing that everyone already knows is that, contrary to what was believed for most of human history, human beings are not, in fact, the hub of existence.\tახლა მეორე რაღაც, რაც ყველამ იცის, იმის საპირისპიროა, რაც კაცობრიობას ყველაზე ხანგრძლივად ეგონა. ადამიანები არ არიან არსებობის მნიშვნელოვანი ნაწილი,"}
{"text": "As Stephen Hawking famously said, we're just a chemical scum on the surface of a typical planet that's in orbit around a typical star, which is on the outskirts of a typical galaxy, and so on.\tროგორც სტივენ ჰოკინგის ცნობილი ნათქვამი: ჩვენ მხოლოდ ქიმიური ქაფი ვართ, ერთ-ერთი პლანეტის ზედაპირზე, რომელიც ტიპიური ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს, და რომელიც თავის მხრივ ტიპიური გალაქტიკის გარეუბანია და ა.შ."}
{"text": "Now, the first of those two things that everyone knows is kind of saying that we're at a very untypical place, uniquely suited and so on.\tპირველი ამ ორიდან ამბობს რომ ჩვენ ვართ ძალიან არატიპიურ ადგილას უნიკალურად მორგებული და ა.შ."}
{"text": "And the second one is saying that we're at a typical place.\tდა მეორე მათგანი ამბობს, რომ ჩვენ ტიპიურ ადგილას ვართ."}
{"text": "And, especially if you regard these two as deep truths to live by and to inform your life decisions, then they seem a little bit to conflict with each other.\tდა განსაკუთრებით ამ ორს ისე უყურებთ, როგორც ფუნდამენტურ ჭეშმარიტებას და რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოთ გადაწყვეტილებების მიღებისას, მაშინ ცოტა არ იყოს ისინი კონფლიქტში არიან ერთმანეთთან."}
{"text": "But that doesn't prevent them from both being completely false.\tთუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ორივე შეიძლება სრული სიცრუე იყოს."}
{"text": "(Laughter) And they are.\t(სიცილი) და ასეცაა."}
{"text": "So let me start with the second one: typical.\tნება მომეცით მეორით დავიწყო:"}
{"text": "Well, is this a typical place?\t\"ტიპიური\" მაშ, არის ეს ტიპიური ადგილი?"}
{"text": "Well, let's look around, you know, look in a random direction, and we see a wall and chemical scum -- (Laughter) and that's not typical of the universe at all.\tმოდით მიმოვიხედოთ. გაიხედეთ შემთხვევითი მიმართულებით. ჩვენ ვხედავთ კედელს და ქიმიურ ქაფს (სიცილი) და ეს სრულებით არაა სამყაროსთვის ტიპიური."}
{"text": "All you've got to do is go a few hundred miles in that same direction and look back, and you won't see any walls or chemical scum at all -- all you see is a blue planet.\tწადით რამდენიმე ასეული კილომეტრით იგივე მიმართულებით, გამოიხედოთ უკან და თქვენ უკვე ვეღარ დაინახავთ რამე კედელს, ან ქიმიურ ქაფს, დაინახავთ მხოლოდ ლურჯ პლანეტას."}
{"text": "And if you go further than that, you'll see the Sun, the solar system and the stars and so on, but that's still not typical of the universe, because stars come in galaxies.\tთუ უფრო შორს წახვალთ, დაინახავთ მზეს, მზის სისტემას, ვარსკვლავებს და ა.შ. მაგრამ ეს კვლავ არაა ტიპიური სამყაროსთვის, რადგან ვარსკვლავები ქმნიან გალაქტიკებს"}
{"text": "And most places in the universe, a typical place in the universe, is nowhere near any galaxies.\tდა სამყაროს უმეტესი ადგილები, ტიპიური ადგილი სამყაროში ახლოსაც კი არ არის ხოლმე რომელიმე გალაქტიკასთან."}
{"text": "So let's go out further, till we're outside the galaxy, and look back, and yeah, there's the huge galaxy with spiral arms laid out in front of us.\tუფრო შორს წავიდეთ, სანამ გალაქტიკის გარეთ არ აღმოვჩნდებით, და უკან გამოვიხედოთ, და აი უზარმაზარი გალაქტიკა თავისი სპირალური მკლავებით ძევს ჩვენ წინ."}
{"text": "And at this point, we've come 100,000 light-years from here.\tახლა ჩვენ 100 000 სინათლის წელი გავიარეთ აქედან,"}
{"text": "But we're still nowhere near a typical place in the universe.\tმაგრამ კვლავაც არ ვართ ახლოს სამყაროს ტიპიურ ადგილთან,"}
{"text": "To get to a typical place, you've got to go 1,000 times as far as that, into intergalactic space.\tტიპიურ ადგილზე მოსახვედრად, 1 000-ჯერ ამაზე უფრო შორს უნდა წახვიდეთ გალაქტიკათშორისო სივრცეში."}
{"text": "And so, what does that look like -- \"typical?\"\tმაშ, როგორ გამოიყურება ეს \"ტიპიური\"?"}
{"text": "What does a \"typical\" place in the universe look like?\tმოკლედ როგორია ეს \"ტიპიური\" ადგილი სამყაროში?"}
{"text": "Well, at enormous expense, TED has arranged a high-resolution immersion virtual reality rendering of the view from intergalactic space.\tუზარმაზარი დანახარჯებით TED-მა მოაწყო, მაღალი გარჩევადობის ვირტუალურ რეალობა, რომელიც გალაქტიკათშორის სივრცეში ჩაგძირავთ."}
{"text": "Can we have the lights off, please, so we can see it?\tშეგვიძლია სინათლე ჩავაქროთ, თუ შეიძლება რომ დავინახოთ?"}
{"text": "Well, not quite, not quite perfect.\tმაშ, მთლად იდეალური არაა."}
{"text": "You see, intergalactic space is completely dark, pitch dark.\tხედავთ, გალაქტიკათშორის სივრცე მთლიანად ბნელია, უკუნი."}
{"text": "It's so dark, that if you were to be looking at the nearest star to you, and that star were to explode as a supernova, and you were to be staring directly at it at the moment when its light reached you, you still wouldn't be able to see even a glimmer.\tიმდენად ბნელი, რომ თქვენგან უახლოეს ვარსკვლავს რომ უყურებდეთ, და ვარსკვლავი სუპეტნოვად რომ ფეთქდებოდეს და თქვენ პირდაპირ მას უყურებდეთ იმ მომენტში როცა მისმა შუქმა მოაღწია, თქვენ მაინც ციმციმსაც კი ვერ დაინახავდით."}
{"text": "That's how big and how dark the universe is.\tაი, როგორი დიდი და ბნელია სამყარო."}
{"text": "And that's despite the fact that a supernova is so bright, so brilliant an event, that it would kill you stone dead at a range of several light-years.\tდა ეს ყველაფერი მიუხედავად იმისა, რომ სუპერნოვა ისეთი კაშკაშაა, ისეთი ბრწყინვალე მოვლენაა, რომ ის გაგანადგურებთ რამდენიმე სინათლის წლის დიაპაზონშიც კი."}
{"text": "(Laughter) And yet, from intergalactic space, it's so far away you wouldn't even see it.\t(სიცილი) მაგრამ გალაქტიკათშორის სივრცეში, ის იმდენად შორსაა, რომ ვერც კი იხილავთ,"}
{"text": "It's also very cold out there -- less than three degrees above absolute zero.\tიქ ასევე ძალიან ცივა. სამ გრადუსზე ნაკლებია აბსოლიტურ ნულს ზემოთ."}
{"text": "And it's very empty.\tის ძალიან ცარიელია."}
{"text": "The vacuum there is one million times less dense than the highest vacuum that our best technology on Earth can currently create.\tვაკუუმი იქ მილიონჯერ უფრო გაუხშოებულია, ვიდრე საუკეთესო ტექნოლოგიით შეგვიძლია შევქმნათ დედამიწაზე."}
{"text": "So that's how different a typical place is from this place.\tაი როგორი განსხვავებულია, ტიპიურ ადგილი ამ ადგილისგან,"}
{"text": "And that is how untypical this place is.\tდა აი როგორი არა ტიპიურია ეს ადგილი."}
{"text": "So can we have the lights back on please? Thank you.\tავანთოთ სინათლე თუ შეიძლება?"}
{"text": "Now, how do we know about an environment that's so far away and so different and so alien from anything we're used to?\tმადლობა. საიდან ვიცით იმ გარემოს შესახებ, რომელიც ასე შორსაა, ასეთი განსხვავებულია და ასეთი უცხო ჩვენთვის?"}
{"text": "Well, the Earth -- our environment, in the form of us -- is creating knowledge.\tდედამიწა, ჩვენი გარემო, ცოდნას ქმნის ჩვენი სახით."}
{"text": "Well, what does that mean?\tრას ნიშნავს ეს?"}
{"text": "Well, look out even further than we've just been -- I mean from here, with a telescope -- and you'll see things that look like stars, they're called quasars.\tუფრო შორს გავიხედოთ, კიდევ უფრო შორს ვიდრე ვიყავით ტელესკოპით ვგულისხმობ და თქვენ დაინახავთ ვარსკვლავის მსგავსი ობიექტებს."}
{"text": "\"Quasars\" originally meant \"quasi-stellar object,\" which means \"things that look a bit like stars.\"\tმათ კვაზარები ქვიათ. \"კვაზარი\" საწყისი მნიშვნელობით \" კვაზივარსკვლავური ობიექტია\" რაც აღნიშნავს რამეს რაც ვარსკვლავს ჰგავს"}
{"text": "(Laughter) But they're not stars.\t(სივილი) მაგრამ ეს ვარსკვლავები არაა."}
{"text": "And we know what they are.\tდა ჩვენ ვიცით რაცაა."}
{"text": "Billions of years ago and billions of light-years away, the material at the center of a galaxy collapsed towards a supermassive black hole.\tმილიარდი წლის წინ და მილიარდი სინათლის წლის დაშორებით, გალაქტიკის ცენტრში ზემასიურ შავ ხვრელში მატერია ჩაიქცა"}
{"text": "And then intense magnetic fields directed some of the energy of that gravitational collapse and some of the matter back out in the form of tremendous jets, which illuminated lobes with the brilliance of -- I think it's a trillion -- suns.\tდა შემდეგ ინტენსიურმა მაგნიტურმა ველებმა, ამ გრავიტაციული ჩაქცევის და მატერიის გარკვეული ნაწილის რაღაც ენერგია უზარმაზარ ჯეტად (მატერიის ჭავლი) უკან გამოსტყორცნა, რაც ისეთი ბრწყინვალებით ანათებს რომ ვფიქრობ, ტრილიონი მზის ბრწყინვალებისმაგვარია."}
{"text": "Now, the physics of the human brain could hardly be more unlike the physics of such a jet.\tადამიანის ტვინის ფიზიკა რთულია იმაზე უფრო განსხვავებული იყოს ასეთი ჯეტის ფიზიკისგან ვიდრე არის."}
{"text": "We couldn't survive for an instant in it.\tჩვენ მყისიერადაც კი ვერ გადავრჩებით მასში."}
{"text": "Language breaks down when trying to describe what it would be like in one of those jets.\tენა ვერ აღწერს როგორი იქნებოდა შეგრძნება ერთ-ერთ ასეთ ასეთ ჯეტში."}
{"text": "It would be a bit like experiencing a supernova explosion, but at point-blank range and for millions of years at a time.\tეს იქნებოდა როგორც სუპერნოვას აფეთქება, ოღონდ პირდაპირ მიბჯენით და მილიონობით წელი ერთდროულად."}
{"text": "(Laughter) And yet, that jet happened in precisely such a way that billions of years later, on the other side of the universe, some bit of chemical scum could accurately describe and model and predict and explain, above all -- there's your reference -- what was happening there, in reality.\t(სიცილი) და ეს ზუსტად ისე მოხდა, რომ მილიარდობით წლის შემდეგ. სამყაროს მეორე მხარეს, გარკვეულ ქიმიურ ქაფს შეუძლია ეს ყველაფერი ზუსტად აღწეროს, შექმნას მოდელი და პროგნოზიც გააკეთოს. ესეც ცოტა რამ იმაზე, თუ რა ხდებოდა იქ, სინამდვილეში."}
{"text": "The one physical system, the brain, contains an accurate working model of the other, the quasar.\tერთი ფიზიკური სისტემა, ტვინი შეიცავს სწორად მომუშავე სხვა ფიზიკური სისტემის, კვაზარის მოდელს."}
{"text": "Not just a superficial image of it, though it contains that as well, but an explanatory model, embodying the same mathematical relationships and the same causal structure.\tეს არა მხოლოდ ზედაპირული სურათია, თუმცა მაგასაც მოიცავს, არამედ განმარტებითი მოდელი, რომელიც ასახიერებს იგივე მათემატიკურ კავშირებს და იგივე მიზეზ-შედეგობრივ სტრუქტურას."}
{"text": "Now, that is knowledge.\tეს ცოდნაა"}
{"text": "And if that weren't amazing enough, the faithfulness with which the one structure resembles the other is increasing with time.\tდა თუ ის არაა საკმარისად საოცარი. უტყუარობა, რომლითაც ერთი სტრუქტურა აღწერს მეორეს. დროსთან ერთად იზრდება."}
{"text": "That is the growth of knowledge.\tეს ცოდნის ზრდაა."}
{"text": "So, the laws of physics have this special property, that physical objects as unlike each other as they could possibly be can, nevertheless, embody the same mathematical and causal structure and to do it more and more so over time.\tასე რომ ფიზიკის კანონებს, აქვთ ეს განსაკუთრებული მახასიათებელი, რომ ფიზიკურ ობიექტებს, რომლებიც მაქსიმალურად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, მიუხედავად ამისა, შეუძლიათ განსახიერონ ერთნაირი მათემატიკური და მიზეზ-შედეგობრივი სტრუქტურა და ეს მზარდად აკეთონ."}
{"text": "So we are a chemical scum that is different.\tანუ, ჩვენ ვართ ქიმიური ქაფი, რომელიც განსხვავებულია."}
{"text": "This chemical scum has universality.\tეს ქიმიური ქაფი უნივერსალურია."}
{"text": "Its structure contains, with ever-increasing precision, the structure of everything.\tმისი სტრუქტურა მუდმივად მზარდი სიზუსტით, შეიცავს ყველაფრის სტრუქტურას."}
{"text": "This place, and not other places in the universe, is a hub which contains within itself the structural and causal essence of the whole of the rest of physical reality.\tსამყაროს სწორედ ეს ადგილი და არა სხვა არის ადგილი, რომელიც საკუთარ თავში შეიცავს მთელი დანარჩენი ფიზიკური რეალობის სტრუქტურულ და მიზეზ-შედეგობრივ არსს."}
{"text": "And so, far from being insignificant, the fact that the laws of physics allow this or even mandate that this can happen is one of the most important things about the physical world.\tდა არც თუ უმნიშვნელოა ფაქტი, რომ ფიზიკის კანონები უშვებს ამას, ან აძლევს ამის საშუალებას. ეს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამაა ფიზიკური სამყაროში."}
{"text": "Now, how does the solar system -- our environment, in the form of us -- acquire this special relationship with the rest of the universe?\tროგორ შეიძინა მზის სისტემამ, ჩვენმა გარემომ, ჩვენი სახით, ეს განსაკუთრებული ურთიერთქმედება, დანარჩენ სამყაროსთან?"}
{"text": "Well, one thing that's true about Stephen Hawking's remark -- I mean, it is true, but it's the wrong emphasis -- one thing that's true about it is that it doesn't do it with any special physics, there's no special dispensation, no miracles involved.\tერთი რამ, რაც სტივენ ჰოკინგის ნათქვამში მართალია, ის მთლიანად მართალია, მაგრამ აქცენტია მცდარი. მაშ, მართალია ის, რომ სამყარო ამ ყველაფერს სპეციფიური ფიზიკის გარეშე აკეთებს. არაა არანაირი განსაკუთრებული განაწილება, არანაირი სასწაული."}
{"text": "It does it simply with three things that we have here in abundance.\tის უბრალოდ აკეთებს ამას სამი რამით რაც ჭარბად გაგვაშნია."}
{"text": "One of them is matter, because the growth of knowledge is a form of information processing.\tერთია მატერია, რადგან ცოდნის ზრდა ინფორმაციის დამუშავების ფორმაა,"}
{"text": "Information processing is computation, computation requires a computer, and there's no known way of making a computer without matter.\tდამუშავება გამოთვლაა. გამოთვლას სჭირდება კომპიუტერი. მატერიის გარეშე კომპუტერის შექმნის ხერხი კი არ ვიცით."}
{"text": "We also need energy to make the computer, and most important, to make the media, in effect, onto which we record the knowledge that we discover.\tკომპიუტერის შესაქმნელად ასევე გვჭირდება ენერგიაც და ყველაზე მთავარი, შეიქმნას საშუალება, რაზეც ჩავწერთ ჩვენ მიერ აღმოჩენილ ცოდნას."}
{"text": "And then thirdly, less tangible but just as essential for the open-ended creation of knowledge, of explanations, is evidence.\tდა მესამე, ნაკლებ ხელშესახები, მაგრამ ცოდნის და ახსნების შექმნის თავისუფალი პროცესის განუყოფელი ნაწილი, არის მტკიცებულება."}
{"text": "Now, our environment is inundated with evidence.\tჩვენი გარემო სავსეა მტკიცებულებებით."}
{"text": "We happened to get round to testing, let's say, Newton's law of gravity, about 300 years ago.\tჩვენ ვატარებთ ექსპერიმენტებს მაგალითად, ნიუტონის მიზიდულობის კანონი აღმოჩენილ იქნა დაახლოებით 300 წლის წინ."}
{"text": "But the evidence that we used to do that was falling down on every square meter of the Earth for billions of years before that, and we'll continue to fall for billions of years afterwards.\tმაგრამ ამის მტკიცებულებები, ეცემოდა დედამიწის ყოველ კვადრატულ მეტრზე, ჯერ კიდევ მილიარდობით წლის წინ და კვლავ გაგრძელდება მილიარდობით წლის განმავლობაში"}
{"text": "And the same is true for all the other sciences.\tდა ასევეა ყველა სხვა მეცნიერების შემთხვევაშიც."}
{"text": "As far as we know, evidence to discover the most fundamental truths of all the sciences is here just for the taking, on our planet.\tრამდენადაც ვიცით, ყველა მეცნიერების ყველაზე ფუნდამენტური ჭეშმარიტებების აღმოჩენის მტკიცებულებები აქვე ჩვენს პლანეტაზე მზადაა აღმოსაჩენად."}
{"text": "Our location is saturated with evidence and also with matter and energy.\tჩვენი ადგილი გაჟღენთილია მტკიცებულებებით, ასევე მატერიითა და ენერგიით."}
{"text": "Out in intergalactic space, those three prerequisites for the open-ended creation of knowledge are at their lowest possible supply -- as I said, it's empty, it's cold and it's dark out there.\tგალაქტიკათშორის სივრცეში, ის სამი აუცილებელი პირობა ცოდნის თავისუფლად შექმნისთვის დიდ დეფიციტს წარმოადგენს. როგორც გითხარით, იქ სიცარიელეა, იქ ცივა და უკუნია."}
{"text": "Or is it?\tთუ არა?"}
{"text": "Now actually, that's just another parochial misconception.\tპრინციპში ეს მორიგი გაუგებრობაა."}
{"text": "(Laughter) Because imagine a cube out there in intergalactic space, the same size as our home, the solar system.\t(სიცილი) წარმოიდგინეთ კუბი სადმე გალაქტიკათშორის სივრცეში, ჩვენი მზის სისტემის ზომის."}
{"text": "Now, that cube is very empty by human standards, but that still means that it contains over a million tons of matter.\tადამიანური სტანდარტებით ეს კუბი ცარიელია, მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ ის მაინც შეიცავს მილიონობით ტონა მატერიას."}
{"text": "And a million tons is enough to make, say, a self-contained space station, on which there's a colony of scientists that are devoted to creating an open-ended stream of knowledge, and so on.\tდა მილიონი ტონა საკმარისია რომ შექმნა, ვთქვათ, დამოუკიდებელი კოსმოსური სადგური, სადაც იქნება მეცნიერთა დასახლებები, რომლებიც მზად არიან შექმნან ცოდნის თავისუფალი ნაკადი და ა.შ."}
{"text": "Now, it's way beyond present technology to even gather the hydrogen from intergalactic space and form it into other elements and so on.\tტანამედროვე ტექნოლოგია გალაქტიკათაშორის სივრციდან წყალბადის მოგროვების და მისგან სხვა ელემენტების მიღების საშუალებასაც კი არ გვაძლევს"}
{"text": "But the thing is, in a comprehensible universe, if something isn't forbidden by the laws of physics, then what could possibly prevent us from doing it, other than knowing how?\tმაგრამ საქმე ისაა, რომ ჩვენთვის ნაცნობ სამყაროში, თუ რამე დაუშვებელი არაა ფიზიკის კანონებით, რა შეგვიშლის ხელს მის გაკეთებაში, თუ არა ცოდნის ნაკლებობა?"}
{"text": "In other words, it's a matter of knowledge, not resources.\tსხვა სიტყვებით, ეს ცოდნის საკითხია და არა რესურსების."}
{"text": "If we could do that, we'd automatically have an energy supply, because this transmutation would be a fusion reactor.\tთუ ამას შევძლებდით, ავტომატურად გვექნებოდა ენერგიის წყარო, რადგან ეს გარდაქმნა იქნებოდა თერმობირთვული რეაქტორი."}
{"text": "And evidence?\tდა მტკიცებულებები?"}
{"text": "Well, again, it's dark out there to human senses, but all you've got to do is take a telescope, even one of present-day design, look out, and you'll see the same galaxies as we do from here.\tადამიანის შეგრძნებებისთვის იქ უკუნია, მაგრამ მხოლოდ ტელესკოპის აღებაა საჭირო, თუნდაც ერთი-ერთი თანამედროვე, გახედო ცას და დაინახავთ იმავე გალაქტიკებს, რომელიც ჩვენ ვნახეთ აქედან."}
{"text": "And with a more powerful telescope, you'll be able to see stars and planets in those galaxies, you'll be able to do astrophysics and learn the laws of physics.\tმაგრამ უფრო ძლიერი ტელესკოპიდან, ვარსკვლავებს და პლანეტებსაც დაინახოთ გალაქტიკებში. გაერკვევით ასტროფიზიკაში და ისწავლით ფიზიკის კანონებს."}
{"text": "And locally there, you could build particle accelerators and learn elementary particle physics and chemistry, and so on.\tდა იქვე შეძლებთ ააშენოთ ნაწილაკთა ამაჩქარებლები და შეისწავლოთ ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკა, ქიმია და ა.შ."}
{"text": "Probably the hardest science to do would be biology field trips -- (Laughter) because it would take several hundred million years to get to the nearest life-bearing planet and back.\tალბათ ყველაზე რთული ბიოლოგიური ექსპედიციები იქნება. (სიცილი) რადგან რამდენიმე ასეული მილიონი წელი დასჭირდება, რომ უახლოეს სიცოცხლისთვის ხელსაყრელ პლანეტას მიაღწიოთ და დაბრუნდეთ."}
{"text": "But I have to tell you -- and sorry, Richard -- but I never did like biology field trips much -- (Laughter) and I think we can just about make do with one every few hundred million years.\tმაგრამ უნდა გითხრათ, მაპატიე რიჩარდ, დიდად არასდროს მომწონდა ბიოლოგიური ექსპედიციები, (სიცილი) ვფიქრობ შეგვიძლია ეს გავაკეთოთ რამდენიმე ასეულ მილიონ წელიწადში ერთხელ."}
{"text": "(Laughter) So, in fact, intergalactic space does contain all the prerequisites for the open-ended creation of knowledge.\t(სიცილი) ფაქტიურად, გალაქტიკათშორის სივრცე შეიცავს ყველა წინაპირობას ცოდნის თავისუფლად შექმნისთვის."}
{"text": "Any such cube anywhere in the universe could become the same kind of hub that we are, if the knowledge of how to do so were present there.\tნებისმიერი ასეთი კუბი, სადმე სამყაროში. შეიძლება გახდეს, ისეთივე სახის ცენტრი, როგორც ჩვენ ვართ, თუ იქ შესაბამისი ცოდნა იქნება."}
{"text": "So, we're not in a uniquely hospitable place.\tანუ ჩვენ არ ვართ უნიკალურად დასახლებად ადგილას."}
{"text": "If intergalactic space is capable of creating an open-ended stream of explanations, then so is almost every other environment, so is the Earth.\tთუ გალაქტიკათშორის სივრცეს შეუძლია შექმნას ცოდნის თავისუფალი ნაკადი, მაშინ ამას შეძლებს თითქმის ყველა სხვა გარემო. ასევე დედამიწაც."}
{"text": "So is a polluted Earth.\tდაბინძურებული დედამიწაც."}
{"text": "And the limiting factor, there and here, is not resources -- because they're plentiful -- but knowledge, which is scarce.\tრესურსი არაა შემზღუდავი ფაქტორი რადგან ის უხვადაა, არამედ ცოდნა, რომელიც მწირია."}
{"text": "Now, this cosmic knowledge-based view may -- and, I think, ought to -- make us feel very special.\tეს კოსმოსური, ცოდნაზე დაფუძნებული ხედვა შეიძლება და ვფიქრობ უნდა გვაგრძნობინებდეს თავს განსაკუთრებულად,"}
{"text": "But it should also make us feel vulnerable, because it means that without the specific knowledge that's needed to survive the ongoing challenges of the universe, we won't survive them.\tმაგრამ მან ასევე მოწყვლადადაც უნდა გვაგრძნობინოს თავი, რადგან ეს ნიშნავს, რომ განსაკუთრებული ცოდნის გარეშე რომელიც გჭირდება, რომ სამყაროს მიმდინარე გამოწვევებს გავუძლოთ, ჩვენ ვერ გადავრჩებით."}
{"text": "All it takes is for a supernova to go off a few light-years away, and we'll all be dead!\tსაკმარისია მხოლოდ სუპერნოვამ რამდენიმე სინათლის წლის მოშორებით იფეთქოს და ჩვენ ყველა მოვკვდებით."}
{"text": "Martin Rees has recently written a book about our vulnerability to all sorts of things, from astrophysics, to scientific experiments gone wrong, and most importantly, to terrorism with weapons of mass destruction.\tმარტინ რისმა ცოტა ხნის წინ დაწერა წიგნი ჩვენს მოწყვლადობაზე სხვადასხვა რამეების მიმართ, ასტროფიზიკიდან დაწყებული წარუმატებელ სამეცნიერო ექსპერიმენტებამდე და ყველაზე მნიშვნელოვანი მასობრივი განადგურების იარაღის მქონდე ტერორიზმამდე."}
{"text": "And he thinks that civilization has only a 50 percent chance of surviving this century.\tის ფიქრობს, რომ ცივილიზაციას ამ საუკუნის ბოლომდე მიღწევის მხოლოდ 50%-იანი შანსი აქვს."}
{"text": "I think he's going to talk about that later in the conference.\tმგონი მოგვიანებით ამაზე საუბარს კონფერენციაზე აპირებს."}
{"text": "Now, I don't think that probability is the right category to discuss this issue in, but I do agree with him about this: we can survive and we can fail to survive.\tარ მგონია რომ ალბათობა სწორი კატეგორია, ამ პრობლემაზე საუბრისთვის. თუმცა იმაში ვეთანხმები, რომ ჩვენ შეიძლება გადავრჩეთ და შეიძლება ვერ გადავრჩეთ,"}
{"text": "But it depends, not on chance, but on whether we create the relevant knowledge in time.\tმაგრამ ეს დამოკიდებულია არა შემთხვევითობაზე, არამედ იმაზე შევძლებთ თუ არა შესაბამისი ცოდნის შექმნას დროულად."}
{"text": "The danger is not at all unprecedented.\tსაფრთხე სულაც არაა უპრეცედენტო."}
{"text": "Species go extinct all the time.\tსახეობები მუდმივად ქრება."}
{"text": "Civilizations end.\tცივილიზაციები წყვეტენ არსებობას."}
{"text": "The overwhelming majority of all species and all civilizations that have ever existed are now history.\tყველა სახეობის და ყველა ცივილიზაციის უმრავლესობა. რომელსაც კი ოდესმე უარსებია, ახლა ისტორიაა"}
{"text": "And if we want to be the exception to that, then logically, our only hope is to make use of the one feature that distinguishes our species and civilization from all the others, namely, our special relationship with the laws of physics, our ability to create new explanations, new knowledge -- to be a hub of existence.\tდა თუ ჩვენ გვინდა გამონაკლისებში ვიყოთ, მაშინ ლოგიკურად ჩვენი ერთადერთუ იმედი არის ერთადერთი მომავლის არჩევა რომელიც გამოარჩევს ჩვენს სახეობას და ჩვენს ცივილიზაციას, სხვებისგან. კერძოდ, ჩვენი განსაკუთრებული ურთიერთობა ფიზიკის კანონებთან. ჩვენი უნარი, შევქმნათ ახალი ახსნები, ახალი ცოდნა რომ ვიყოთ არსებობის ცენტრი."}
{"text": "So let me now apply this to a current controversy, not because I want to advocate any particular solution, but just to illustrate the kind of thing I mean.\tმაშ, ნება მომეცით, ახლა ეს მიმდინარე საკამათო თემაზე გავავრცელო. არა იმიტომ, რომ რომელიმე გამოსავლის დაცვა მინდა, არამედ იმიტომ რომ ილუსტრირება გავუკეთო იმას რასაც ვგულიხმობ."}
{"text": "And the controversy is global warming.\tეს საკამათო თემა გლობალური დათბობაა."}
{"text": "Now, I'm a physicist, but I'm not the right kind of physicist.\tმე ფიზიკოსი ვარ. მაგრამ სხვა ტიპის ფიზიკოსი"}
{"text": "In regard to global warming, I'm just a layman.\tგლობალური დათბობის საკითხთან მიმართებაში მე არ ვარ სპეცილაისტი"}
{"text": "And the rational thing for a layman to do is to take seriously the prevailing scientific theory.\tდა არასპეციალისტისთვის რაციონალური გზა არის სერიოზულად მიუდგეს მიღებულ მეცნიერულ თეორიას"}
{"text": "And according to that theory, it's already too late to avoid a disaster, because, if it's true that our best option at the moment is to prevent CO2 emissions with something like the Kyoto Protocol, with its constraints on economic activity and its enormous cost of hundreds of billions of dollars, or whatever it is, then that is already a disaster by any reasonable measure.\tდა ამ თეორიის მიხედვით, კატარსტროფის თავიდან აცილებისთვის უკვე გვიანია, რადგან თუ მართალია, რომ საუკეთესო გზა CO2-ს გამოყოფის პრევენციაა კიოტოს ოქმის თანახმად, ეკონომიკური აქტივობის შეზღუდვით და მისი უზარმაზარი, ასეული მილიარდი დოლარის ხარჯით, თუ რამდენიც არის, მაშინ ეს უკვე კატასტროფაა, ნებისმიერი საღი გაზომვით."}
{"text": "And the actions that are advocated are not even purported to solve the problem, merely to postpone it by a little.\tდა ქმედებები რომლისკენაც გვიბიძგებენ არც იგულისხმება რომ პრობლემას გადაჭრის, არამედ უბრალოდ გაახანგრძლივებს."}
{"text": "So it's already too late to avoid it, and it probably has been too late to avoid it ever since before anyone realized the danger.\tმაშ, უკვე გვიანია ამისგან თავის დაღწევა და ალბათ გვიანი იყო უკვე სანამ ვინმე გააცნობიერებდა საფრთხეს."}
{"text": "It was probably already too late in the 1970s, when the best available scientific theory was telling us that industrial emissions were about to precipitate a new ice age, in which billions would die.\tალბათ უკვე გვიან იყო 1970-იანებში. როცა საუკეთესო ხელმისაწვდომი სამეცნიერო თეორია გვეუბნებოდა რომ ინდუსტრიული გამონაბოლქვები ახალ გამყინვარების ხანას გამოიწვევდა, მილიარდობით მსხვერპლით."}
{"text": "Now, the lesson of that seems clear to me, and I don't know why it isn't informing public debate.\tმე ამ გაკვეთილს ნათლად ვხედავ და მე არ ვიცი რატომ არ მოქმედებს ეს საჯარო დებატებზე."}
{"text": "It is that we can't always know.\tის რომ ჩვენ ყოველთვის ვერ გვეცოდინრბა."}
{"text": "When we know of an impending disaster and how to solve it at a cost less than the cost of the disaster itself, then there's not going to be much argument, really.\tროცა ვიცით მოსალოდნელი უბედურება და როგორ გადავწყვიტოთ ის უფრო მარტივად, ვიდრე თავად კატასტროფის შედეგი, მაშინ ნამდვილად აღარაფერია საკამათო."}
{"text": "But no precautions and no precautionary principle can avoid problems that we do not yet foresee.\tმაგრამ ვერანაირი უსაფრთხოების ზომები და ვერანაირი მსგსვი პრინციპები ვერ აგვაცილებს თავიდან პრობლემას, რომელსაც ვერ ვპროგნოზირებთ."}
{"text": "Hence, we need a stance of problem-fixing, not just problem-avoidance.\tმაშასადამე ჩვენ გვჭირდება პრობლემის აღმოფხვრა და არა მათგან გაქცევა."}
{"text": "And it's true that an ounce of prevention equals a pound of cure, but that's only if we know what to prevent.\tისიც მართალია, რომ მცირედი პრევენცია მძლავრი მკურნალობის ტოლფასია მკურნალობა. მაგრამ ეს მაშინ როცა ვიცით რისი პრევენციაა საჭირო."}
{"text": "If you've been punched on the nose, then the science of medicine does not consist of teaching you how to avoid punches.\tთუ თქვენ ცხვირში დაგარტყეს, მედიცინა ვერ გასწავლით როგორ აიცილოთ დარტყმები"}
{"text": "(Laughter) If medical science stopped seeking cures and concentrated on prevention only, then it would achieve very little of either.\t(სიცილი) მედიცინამ მკურნალობის ძიება რომ შეწყვიტოს და პრევენციაზე კონცენტრირდეს, მაშინ ის ძალიან ცოტას მიაღწევს ორივე მიმართულებით"}
{"text": "The world is buzzing at the moment with plans to force reductions in gas emissions at all costs.\tმსოფლიო აქტიურად განიხილავს გამონაბოლქვის შემცირების გეგმებს ნებისმიერ ფასად."}
{"text": "It ought to be buzzing with plans to reduce the temperature and with plans to live at the higher temperature -- and not at all costs, but efficiently and cheaply.\tარადა უნდა განვიხილავდეთ გეგმებს, ტემპერატურის შესამცირებლად, და იმას თუ როგორ უნდა ვიცხოვროთ უფრო მაღალ ტემპერატურაში, მაგრამ არა ნებისმიერ ფასად, არამედ ეფექტიანად და იაფად."}
{"text": "And some such plans exist, things like swarms of mirrors in space to deflect the sunlight away and encouraging aquatic organisms to eat more carbon dioxide.\tრაღაც მსგავსი გეგმები არსებობს. მაგალითად, სარკის მსგავსი მოწყობილობა, კოსმოსში, რომელიც მზის სხივებს აირეკლავს და წყლის ორგანიზმებისთვის ხელის შეწყობა, რომ მეტი ნახშირორჟანგი შთანთქან."}
{"text": "At the moment, these things are fringe research; they're not central to the human effort to face this problem or problems in general.\tამჯამად ეს კვლევები უმნიშვნელოდ ითვლება. ისინი არაა ძირითადი ძალისხმევის საგანი ამ პრობლემასთან ან ზოგადად პრობლემებთან ბრძოლაში."}
{"text": "And with problems that we are not aware of yet, the ability to put right -- not the sheer good luck of avoiding indefinitely -- is our only hope, not just of solving problems, but of survival.\tსაქმეების სწორად წარმართვის უნარი, მხოლოდ იღბლის ნაცვლად, არა მხოლოდ გადაგვაწყვეტინებს იმ პრობლემებს, რომელთა არსებობაც ჯერ კიდევ არ ვიცით, არამედ გადაგვარჩენს."}
{"text": "So, take two stone tablets and carve on them.\tაიღეთ ორი ქვის ფირფიტა და ამოკვეთეთ მათზე."}
{"text": "On one of them, carve: \"Problems are soluble.\"\tერთზე: \"პრობლემები მოგვარებადია\""}
{"text": "And on the other one, carve: \"Problems are inevitable.\"\tმეორეზე კი: \"პრობლემები გარდაუვალია\""}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I’m going around the world giving talks about Darwin, and usually what I’m talking about is Darwin’s strange inversion of reasoning.\tმე დავდივარ მსოფლიოს გარშემო, დარვინის შესახებ ლექციების წასაკითხად და როგორც წესი ვსაუბრობ დარვინის \"უცნაურ შებრუნებულ მსჯელობაზე\"."}
{"text": "Now that title, that phrase, comes from a critic, an early critic, and this is a passage that I just love, and would like to read for you.\tეს სათაური, ეს ფრაზა, მოდის ადრეული კრიტიკოსისგან ეს არის ნაწყვეტი, რომელიც მიყვარს და მინდა რომ წაგიკითხოთ:"}
{"text": "\"In the theory with which we have to deal, Absolute Ignorance is the artificer; so that we may enunciate as the fundamental principle of the whole system, that, in order to make a perfect and beautiful machine, it is not requisite to know how to make it.\t\"საქმე გვაქვს თეორიასთან, რომელშიც შემოქმედი არის აბსოლუტური უვიცობა შემდეგნაირად შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ მთელი სისტემის ძირითადი პრინციპი, იმისთვის რომ შევქმნათ უნაკლო და მშვენიერი მანქანა, არ არის საჭირო იმის ცოდნა თუ როგორ კეთდება ის."}
{"text": "This proposition will be found on careful examination to express, in condensed form, the essential purport of the Theory, and to express in a few words all Mr. Darwin’s meaning; who, by a strange inversion of reasoning, seems to think Absolute Ignorance fully qualified to take the place of Absolute Wisdom in the achievements of creative skill.\"\tდეტალური გარჩევის შემდეგ, მოკლედ, ეს მტკიცება გამოხატავს ამ თეორიის ძირითად მნიშვნელობას, და გამოხატავს რამდენიმე სიტყვით დარვინის სწავლების მთელს არსს, რომელიც როგორც ჩანს ფიქრობს, რომ მსჯელობის უცნაური შებრუნებით, აბსოლუტურ უვიცობას, შეუძლია დაიკავოს, შექმნის ხელოვნების მიღწევებში აბსოლუტური სიბრძნის ადგილი\""}
{"text": "Exactly. Exactly. And it is a strange inversion.\tზუსტად, მართალია. და ეს მართლაც უცნაური შებრუნებაა."}
{"text": "A creationist pamphlet has this wonderful page in it: \"Test Two: Do you know of any building that didn’t have a builder? Yes/No.\tკრეაციონისტების ბროშურაში, არის შემდეგი შესანიშნავი გვერდი: \"ტესტი მეორე: იცით თუ არა რამე შენობა, რომელსაც არ ჰყავს მშენებელი?"}
{"text": "Do you know of any painting that didn’t have a painter? Yes/No.\tდიახ/არა. იცით თუ არა რამე ნახატი, რომელსაც არ ჰყავს მხატვარი?"}
{"text": "Do you know of any car that didn’t have a maker? Yes/No.\tდიახ/არა იცით თუ არა რამე მანქანა, რომელსაც არ ჰყავს მწარმოებელი?"}
{"text": "If you answered 'Yes' for any of the above, give details.\"\tდიახ/არა. თუ რომელიმე შეკითხვაზე \"დიახ\" უპასუხეთ, გთხოვთ განმარტოთ დეტალურად.\""}
{"text": "A-ha! I mean, it really is a strange inversion of reasoning.\tაჰა! ვგულისხმობ ეს მსჯელობის მიმდინარეობის მართლაც უცნაური შებრუნებაა."}
{"text": "You would have thought it stands to reason that design requires an intelligent designer.\tთქვენ შეიძლება იფიქროთ, აზრიანია მტკიცება, რომ დიზაინს სჭირდება მოაზროვნე დიზაინერი,"}
{"text": "But Darwin shows that it’s just false.\tმაგრამ დარვინმა აჩვენა, რომ ეს მცდარი აზრია"}
{"text": "Today, though, I’m going to talk about Darwin’s other strange inversion, which is equally puzzling at first, but in some ways just as important.\tთუმცა, დღეს ვაპირებ მოგიყვეთ დარვინის სხვა უცნაურ შებრუნებაზე, რომელიც, პირველ რიგში ასევე დამაფიქრებელია და რაღაც აზრით ასეთივე მნიშნელოვანიც."}
{"text": "It stands to reason that we love chocolate cake because it is sweet.\tაზრიანია მსჯელობა, რომ ჩვენ გვიყვარს შოკოლადის ტორტი, იმიტომ რომ ის ტკბილია."}
{"text": "Guys go for girls like this because they are sexy.\tბიჭებს მოსწონთ ასეთი გოგონები, იმიტომ რომ ისინი სექსუალურები არიან."}
{"text": "We adore babies because they’re so cute.\tჩვენ გვიყვარს ბავშვები, იმიტომ რომ ისინი საყვარლები არიან."}
{"text": "And, of course, we are amused by jokes because they are funny.\tდა რა თქმა უნდა, ჩვენ ვიცინით ხუმრობებზე, იმიტომ რომ ისინი სასაცილოა."}
{"text": "This is all backwards. It is. And Darwin shows us why.\tსინამდვილეში კი ყველაფერი პირიქითაა. დიახ, პირიქით და დარვინმა გვაჩვენა თუ რატომ."}
{"text": "Let’s start with sweet. Our sweet tooth is basically an evolved sugar detector, because sugar is high energy, and it’s just been wired up to the preferer, to put it very crudely, and that’s why we like sugar.\tმოდით დავიწყოთ ტკბილიდან. ჩვენი ტკბილის სიყვარული, განვითარებული შაქრის დეტექტორია რადგან შაქარი არის ენერგიის წყარო და ამიტომ უხეშად რომ ვთქვათ, ის პრიორიტეტებშია განსაზღვრული, ამიტომაც გვიყვარს ტკბილი."}
{"text": "Honey is sweet because we like it, not \"we like it because honey is sweet.\"\tთაფლი იმიტომ არის ტკბილი, რომ ჩვენ ის გვიყვარს და არა"}
{"text": "There’s nothing intrinsically sweet about honey.\t\"ჩვენ გვიყვარს თაფლი, რადგან ის ტკბილია\" თაფლში არაფერია თავისთავად ტკბილი."}
{"text": "If you looked at glucose molecules till you were blind, you wouldn’t see why they tasted sweet.\tგლუკოზის მოლეკულებს დაბრმავებამდეც რომ დააკვირდეთ, ვერ გაიგებთ თუ რატომ გვეტკბილება ისინი."}
{"text": "You have to look in our brains to understand why they’re sweet.\tუნდა შეხედოთ ჩვენს ტვინს, იმისთვის რომ მიხვდეთ რატომ გვეტკბილება."}
{"text": "So if you think first there was sweetness, and then we evolved to like sweetness, you’ve got it backwards; that’s just wrong. It’s the other way round.\tამიტომ თუ ფიქრობთ, რომ ჯერ სიტკბო გაჩნდა როგორც ასეთი და მერე ჩვენ განვვითარდით, რომ ის მოგვწონებოდა, უკუღმა გაგიგიათ; ეს არასწორია."}
{"text": "Sweetness was born with the wiring which evolved.\tყველაფერი პირიქით არის. სიტკბო გაჩნდა, ჩვენს მიერ მისი შეგრძნების განვითარებასთან ერთად."}
{"text": "And there’s nothing intrinsically sexy about these young ladies.\tდა ამ ახალგაზრდა ქალბატონებშიც არაფერია თავისთავად სექსუალური."}
{"text": "And it’s a good thing that there isn’t, because if there were, then Mother Nature would have a problem: How on earth do you get chimps to mate?\tდა ეს კარგია რომ ასეა, რადგან რომ ყოფილიყო, მაშინ დედა ბუნებას შეექმნებოდა პრობლემები: როგორ აიძულებდა ის შიმპანზეს დაწყვილებას?"}
{"text": "Now you might think, ah, there’s a solution: hallucinations.\tშეიძლება იფიქროთ, რომ არის გამოსავალი: ჰალუცინაცია."}
{"text": "That would be one way of doing it, but there’s a quicker way.\tეს შეიძლება იყოს გამოსავალი, მაგრამ არის უფრო სწრაფი მეთოდიც"}
{"text": "Just wire the chimps up to love that look, and apparently they do.\tუბრალოდ დაუდგინე შიმპანზეს, რომ მოსწონდეს სწორედ ეს გარეგნობა და ის მას მართლაც მოეწონება."}
{"text": "That’s all there is to it.\tდა მორჩა!"}
{"text": "Over six million years, we and the chimps evolved our different ways.\t6 მილიონ წელზე მეტია, რაც ჩვენ და შიმპანზე სხვადასხვა გზით ვვითარდებით."}
{"text": "We became bald-bodied, oddly enough; for one reason or another, they didn’t.\tჩვენი სხეულები საკმაოდ უცნაურად გამელოტდა. იმათი კი არა, ამა თუ იმ მიზეზით."}
{"text": "If we hadn’t, then probably this would be the height of sexiness.\tჩვენიც რომ არ გამელოტებულიყო, ალბათ ეს იქნებოდა ჩვენთვის სექსუალობის მწვერვალი."}
{"text": "Our sweet tooth is an evolved and instinctual preference for high-energy food.\tსიტკბოს სიყვარული, არის განვითარებული ინსტიქტური უპირატესობა"}
{"text": "It wasn’t designed for chocolate cake.\tმაღალენერგიული საკვებისადმი. ის არ იყო გათვლილი"}
{"text": "Chocolate cake is a supernormal stimulus.\tშოკოლადის ტორტზე. შოკოლადის ტორტი ეს არის სუპერსტიმული."}
{"text": "The term is owed to Niko Tinbergen, who did his famous experiments with gulls, where he found that that orange spot on the gull’s beak -- if he made a bigger, oranger spot the gull chicks would peck at it even harder.\tტერმინი, რომელიც ეკუთვნის ნიკო ტინბირგენს. ის ატარებდა ცნობილ ექსპერიმენტს თოლიებზე რომლებშიც აღმოაჩინა, რომ ვარდისფერი ლაქა თოლიის ნისკარტზე უფრო დიდი და კაშკაშა რომ გავაკეთოთ, ბარტყები მას უფრო ძლიერად უნისკარტებენ."}
{"text": "It was a hyperstimulus for them, and they loved it.\tეს არის მათთვის სუპერსტიმული და მათ ის უყვართ."}
{"text": "What we see with, say, chocolate cake is it’s a supernormal stimulus to tweak our design wiring.\tრასაც ჩვენ ამჟამად ვხედავთ, მაგალითად შოკოლადის ტორტი ეს არის ჩვენი თანდაყოლილი ინსტიქტების, გამაღიზიანებელი სუპერსტიმული."}
{"text": "And there are lots of supernormal stimuli; chocolate cake is one.\tარსებობს ბევრი სუპერსტიმული შოკოლადის ტორტი მხოლოდ ერთი მათგანია"}
{"text": "There's lots of supernormal stimuli for sexiness.\tარსებობს უამრავი სექსუალობის სუპერსტიმული."}
{"text": "And there's even supernormal stimuli for cuteness. Here’s a pretty good example.\tდა ასევე არის საყვარლობის სუპერსტიმულიც."}
{"text": "It’s important that we love babies, and that we not be put off by, say, messy diapers.\tაი კარგი მაგალითიც: მნიშვნელოვანია, გვიყვარდეს ბავშვები და არ განგვიზიდავდეს მათი ჩასვრილი საფენი."}
{"text": "So babies have to attract our affection and our nurturing, and they do.\tამიტომ, ბავშვები იძულებულნი არიან რაღაცით მიგვიზიდონ და ისინი ამას კეთებენ."}
{"text": "And, by the way, a recent study shows that mothers prefer the smell of the dirty diapers of their own baby.\tდა სხვათაშორის, ბოლო კვლევები აჩვენებს რომ დედები უპირატესობას ანიჭებენ საკუთარი შვილების ჩასვრილი საფენების სუნს."}
{"text": "So nature works on many levels here.\tამგვარად ბუნება მუშაობს ბევრ დონეზე."}
{"text": "But now, if babies didn’t look the way they do -- if babies looked like this, that’s what we would find adorable, that’s what we would find -- we would think, oh my goodness, do I ever want to hug that.\tახლა ვთქვათ, ბავშვი სხვანაირად რომ გამოიყურებოდეს, მაგალითად ასე, მაშინ ჩვენთვის ეს იქნებოდა საყვარელი, ეს მოგვეჩვენებოდა საყვარლად. ვიფიქრებდით, ღმერთო, ოღონდ ამას ჩამახუტაო."}
{"text": "This is the strange inversion.\tეს არის უცნაური შებრუნება."}
{"text": "Well now, finally what about funny. My answer is, it’s the same story, the same story.\tახლა კი, საბოლოოდ რაც შეეხება სასაცილოს. ამ შემთხვევაშიც იგივესთან გვაქვს საქმე."}
{"text": "This is the hard one, the one that isn’t obvious. That’s why I leave it to the end.\tეს რთულია. არ არის ასე ცხადი. ამიტომ დავიტოვე ის ბოლოსთვის"}
{"text": "And I won’t be able to say too much about it.\tმასზე აქ ბევრის მოყოლას ვერ შევძლებ,"}
{"text": "But you have to think evolutionarily, you have to think, what hard job that has to be done -- it’s dirty work, somebody’s got to do it -- is so important to give us such a powerful, inbuilt reward for it when we succeed.\tმაგრამ თქვენ უნდა იფიქროთ ევოლუციურად, იფიქრეთ რა არის ის რთული სამუშაო, შავი სამუშაო, რომელიც ვიღაცამ რომ შეასრულოს, ისეთი მნიშვნელოვანია, რომ საჭიროა, ჩაშენებული წარმატების დაჯილდოვების მეთოდი?"}
{"text": "Now, I think we've found the answer -- I and a few of my colleagues.\tვფიქრობ ჩვენ ვიპოვეთ პასუხი, მე და ჩემმა რამდენიმე კოლეგამ."}
{"text": "It’s a neural system that’s wired up to reward the brain for doing a grubby clerical job.\tეს არის ნერვული სისტემა, რომელიც მომართულია ტვინის დაჯილდოვებაზე შავი, უინტერესო სამუშაოსთვის."}
{"text": "Our bumper sticker for this view is that this is the joy of debugging.\tჩვენი პასუხი ამ საკითხზე არის, რომ ეს არის ხარვეზის აღმოჩენის სიხარული."}
{"text": "Now I’m not going to have time to spell it all out, but I’ll just say that only some kinds of debugging get the reward.\tახლა დრო არ არის, რომ დეტალურად განვმარტო, მაგრამ ვიტყვი, რომ ხარვეზის აღმოჩენის მხოლოდ ზოგიერთი ტიპი ჯილდოვდება."}
{"text": "And what we’re doing is we’re using humor as a sort of neuroscientific probe by switching humor on and off, by turning the knob on a joke -- now it’s not funny ... oh, now it’s funnier ...\tდა ის რასაც ჩვენ ვაკეთებთ, არის იუმორის ერთგვარ ნეიროსამეცნიერო ზონდად გამოყენება იუმორის ჩართა-გამორთვით. ხუმრობის რეგულატორის ტრიალით... ახლა სასაცილოა... ა, ახლა უფრო სასაცილოა.."}
{"text": "now we’ll turn a little bit more ... now it’s not funny -- in this way, we can actually learn something about the architecture of the brain, the functional architecture of the brain.\tკიდევ ცოტა ვატრიალებთ, აღარ არის სასაცილო.. ამ გზით, ჩვენ მართლაც შეგვიძლია რაღაცის სწავლა ტვინის არქიტექტურაზე, ტვინის ფუქნციონალურ არქიტექტურაზე."}
{"text": "Matthew Hurley is the first author of this. We call it the Hurley Model.\tამის პირველი ავტორი მეთიუ ჰარლია. ჩვენ ამას ჰარლის მოდელს ვეძახით."}
{"text": "He’s a computer scientist, Reginald Adams a psychologist, and there I am, and we’re putting this together into a book.\tის კომპიუტერული მეცნიერია. რეჯინალდ ადამსი - ფსიქოლოგი და მე. ჩვენ ერთად ვწერთ წიგნს ამის შესახებ."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "Some 17 years ago, I became allergic to Delhi's air.\tდაახლოებით 17 წლის წინ მე დამემართა ალერგია დელის ჰაერზე."}
{"text": "My doctors told me that my lung capacity had gone down to 70 percent, and it was killing me.\tექიმმა მითხრა, რომ ჩემი ფილტვის შესაძლებლობებმა 70 პროცენტით მოიკლო, და ფაქტიურად სიკვდილის პირას ვიყავი."}
{"text": "With the help of IIT, TERI, and learnings from NASA, we discovered that there are three basic green plants, common green plants, with which we can grow all the fresh air we need indoors to keep us healthy.\tინდოეთის ტექნოლოგიების ინსტიტუტის, ენერგიისა და რესურსების ინსტიტუტის და ნასას მონაცემების დახმარებით აღმოვაჩინეთ, რომ არსებობს სამი მარტივი მწვანე მცენარე, გავრცელებული მწვანე მცენარეები, რომელთა საშუალებითაც შეგვიძლია იმდენი სუფთა ჰაერი მივიღოთ შენობის შიგნით, რამდენიც საჭიროა ჯანმრთელი ცხოვრებისთვის."}
{"text": "We've also found that you can reduce the fresh air requirements into the building, while maintaining industry indoor air-quality standards.\tასევე აღმოვაჩინეთ, რომ შესაძლებელია შენობის შიგნით სუფთა ჰაერის მოთხოვნის შემცირება, ისე, რომ არ დაირღვეს წარმოების შენობის შიდა ჰაერის ხარისხის სტანდარტები."}
{"text": "The three plants are Areca palm, Mother-in-Law's Tongue and money plant.\tეს სამი მცენარეა პალმა (Areca palm) სიდედრის ენა და ფულის მცენარე."}
{"text": "The botanical names are in front of you.\tბოტანიკურ სახელებს ეკრანზე ხედავთ."}
{"text": "Areca palm is a plant which removes CO2 and converts it into oxygen.\tპალმა არის მცენარე, რომელიც იღებს ნახშირორჟანგს და აქცევს მას ჟანგბადად."}
{"text": "We need four shoulder-high plants per person, and in terms of plant care, we need to wipe the leaves every day in Delhi, and perhaps once a week in cleaner-air cities.\tჩვენ გვჭირდება ოთხი მხრების სიმაღლის მცენარე თითო ადამიანზე, და მოვლის მხრივ - საჭიროა გავუწმინდოთ ფოთლები დელიში ყოველდღე, ხოლო უფრო სუფთა ჰაერიან ქალაქებში ალბათ კვირაში ერთხელ."}
{"text": "We had to grow them in vermi manure, which is sterile, or hydroponics, and take them outdoors every three to four months.\tჩვენ ისინი გავზარდეთ ვერმი-სასუქში, ანუ ჭიების გამოყენებით რაც სტერილური ანუ ჰიდროფონიურია და სამ-ოთხ თვეში ერთხელ გაგვქონდა გარეთ."}
{"text": "The second plant is Mother-in-law's Tongue, which is again a very common plant, and we call it a bedroom plant, because it converts CO2 into oxygen at night.\tმეორე მცენარეა სიდედრის ენა, რომელიც ასევე გავრცელებული მცენარეა და ხშირად საძინებელი ოთახის მცენარედ მოიხსენიება იმიტომ, რომ ნახშირორჟანგს ჟანგბადად ღამე გადააქცევს."}
{"text": "And we need six to eight waist-high plants per person.\tასეთი ექვსი მხრების სიმაღლე მცენარე გვჭირდება თითო ადამიანზე."}
{"text": "The third plant is money plant, and this is again a very common plant; preferably grows in hydroponics.\tმესამე მცენარეა ფულის მცენარე რომელიც ასევე ფართოდაა გავრცელებული; უკეთესად იზრდება ჰიდროფონიის პირობებში"}
{"text": "And this particular plant removes formaldehydes and other volatile chemicals.\tდა ეს კონკრეტული მცენარე ჰაერიდან იღებს ფორმალდეჰიდს და სხვა აორთქლებად, არამდგრად ქიმიურ ნივთიერებებს."}
{"text": "With these three plants, you can grow all the fresh air you need.\tამ სამი მცენარის გამოყენებით, შეგვიძლია იმდენი ჰაერი მივიღოთ, რამდენიც გვესაჭიროება."}
{"text": "In fact, you could be in a bottle with a cap on top, and you would not die at all, and you would not need any fresh air.\tპრინციპში, შეგიძლიათ იყოთ აბსოლუტურად დახურულ ”ბოთლში” და არ მოკვდეთ, თან საერთოდ არ დაგჭირდებოდათ სუფთა ჰაერი."}
{"text": "We have tried these plants at our own building in Delhi, which is a 50,000-square-feet, 20-year-old building.\tჩვენ ეს მცენარეები გამოვცადეთ დელიში,ჩვენს შენობაში, რომელიც 20 წლისაა და 15 240 კვადრატულ მეტრს მოიცავს."}
{"text": "And it has close to 1,200 such plants for 300 occupants.\tიქ დაახლოებით 1200 ასეთი მცენარე და 300 ადამიანია."}
{"text": "Our studies have found that there is a 42 percent probability of one's blood oxygen going up by one percent if one stays indoors in this building for 10 hours.\tკვლევების შედეგად ჩვენ დავადგინეთ, რომ არის 42 პროცენტი ალბათობა იმისა, რომ ადამიანის სისხლში ჟანგბადი 1 პროცენტით მოიმატებს თუ ის ამ შენობაში 10 საათის გამნავლობაში დარჩება."}
{"text": "The government of India has discovered or published a study to show that this is the healthiest building in New Delhi.\tინდოეთის მთავრობამ აღმოაჩინა და გამოაქვეყნა კვლევის შედეგები, რომ ეს შენობა ნიუ დელიში ყველაზე ჯანსაღი შენობაა."}
{"text": "And the study showed that, compared to other buildings, there is a reduced incidence of eye irritation by 52 percent, respiratory systems by 34 percent, headaches by 24 percent, lung impairment by 12 percent and asthma by nine percent.\tამ კვლევის შედეგებით გამოჩნდა, რომ სხვა შენობებთან შედარებით, თვალების გაღიზიანების შემთხვევები აქ 52 პროცენტით ნაკლებია. სასუნთქი გზების - 34 პროცენტით, თავის ტკივილი 24 პროცენტით, ფილტვების პრობლემები 12 პროცენტით და ასთმა 9 პროცენტით ნაკლები."}
{"text": "And this study has been published on September 8, 2008, and it's available on the government of India website.\tეს კვლევა 2008 წლის 8 სექტემბერს გამოქვეყნდა და ხელმისაწვდომია ინდოეთის მთავრობის ვებ გვერდზე."}
{"text": "Our experience points to an amazing increase in human productivity by over 20 percent by using these plants.\tჩვენმა გამოცდილებამ აჩვენა ადამიანების პროდუქტიულობაში საოცარი ზრდა - ამ მცენარეების გამოყენებით 20 პროცენტზე მეტი."}
{"text": "And also a reduction in energy requirements in buildings by an outstanding 15 percent, because you need less fresh air.\tასევე შენობებში ენერგიის მოხმარების შემცირება, გასაოცარი 15 პროცენტით, იმიტომ რომ ნაკლები სუფთა ჰაერი გჭირდებათ."}
{"text": "We are now replicating this in a 1.75-million-square-feet building, which will have 60,000 indoor plants.\tახლა ამ კვლევას ვიმეორებთ 1,75 მილიონ კვადრატული ფუტის ზომის შენობაში, რომელშიც 60.000 მცენარე იქნება."}
{"text": "Why is this important?\tრატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "It is also important for the environment, because the world's energy requirements are expected to grow by 30 percent in the next decade.\tეს მსოფლიო გარემოსთვისაც მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ მსოფლიოს ენერგიის მოთხოვნილებები მომავალი ათი წლის განმავლობაში სავარაუდოდ 30 პროცენტით გაიზრდება."}
{"text": "40 percent of the world's energy is taken up by buildings currently, and 60 percent of the world's population will be living in buildings in cities with a population of over one million in the next 15 years.\tამჟამად მსოფლიოს ენერგიის 40 პროცენტს შენობები იყენებენ ხოლო 60 პროცენტს - ადამიანები. მომავალი 15 წლის განმავლობაში ჩვენ ქალაქებში, შენობებში ვიცხოვრებთ."}
{"text": "And there is a growing preference for living and working in air-conditioned places.\tკონდიცირებულ შენობებში ცხოვრებასა და მუშაობაზე კი მოთხოვნა იზრდება."}
{"text": "\"Be the change you want to see in the world,\" said Mahatma Gandhi.\t”შენ უნდა იყო ცვლილება, რომლის დანახვასაც ისურვები” თქვა მაჰატმა განდიმ."}
{"text": "And thank you for listening.\tდიდი მადლობა ყურადღებისათვის."}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "Before I get started: I'm really excited to be here to just actually watch what's going to happen, from here.\tსანამ დავიწყებდე უნდა გითხრათ, რომ მიხარია აქ ყოფნა, რადგან პირდაპირ"}
{"text": "So with that said, we're going to start with: What is one of our greatest needs, one of our greatest needs for our brain?\tსცენიდან დავინახავ რაც მოხდება. მოკლედ, რა არის ჩვენი გონებისთვის ყველაზე დიდი საჭიროება? პასუხს თქმის ნაცვლად გაჩვენებთ, რადგან"}
{"text": "And instead of telling you, I want to show you.\tმინდა რომ ეს თავად შეიგრძნოთ."}
{"text": "In fact, I want you to feel it.\tბევრი რამ მინდა შეიგრძნოთ შემდეგ14 წუთში."}
{"text": "So, if we could all stand up.\tგთხოვთ ყველას - წამოდექით. ერთად ვუდირიჟოროთ შტრაუსის ნაწარმოებს."}
{"text": "Alright? And you all know it.\tკარგი? ხომ ყველამ იცით."}
{"text": "Alright. Are you ready?\tმზად ხართ?"}
{"text": "Audience: Yeah!\tაუდიტორია - \"კი\"."}
{"text": "Beau Lotto: Alright. Ready, one, two, three!\tმოემზადეთ - ერთი, ორი, სამი! მხოლოდ ბოლო ნაწილია."}
{"text": "(Music: Richard Strauss \"Also Sprach Zarathustra\") Right?\t(მუსიკა: რიხარდ შტრაუსის \"ასე იტყოდა ზარატუსტრა\") კარგია."}
{"text": "You know where it's going.\tხომ იცით საითაც მივდივართ."}
{"text": "(Music) Oh, it's coming!\t(მუსიკა) და აი ახლოვდება!"}
{"text": "(Music stops abruptly) Oh!\t(მუსიკა წყდება მოულოდნელად) ასეა!"}
{"text": "(Laughter) Right?\t(სიცილი) აბა, შეწყდა კოლექტიური აქტი?"}
{"text": "Collective coitus interruptus.\tგთხოვთ ყველა დასხედით."}
{"text": "(Laughter) We have a fundamental need for closure.\t(სიცილი) ყველას გვაქვს დასრულების აუცილებლობის შეგრძნება."}
{"text": "(Laughter) We love closure.\t(სიცილი) ჩვენ გვიყვარს ყველაფრის დასრულება. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "(Applause) I was told the story that Mozart, just before he'd go to bed, he'd go to the piano and go, \"da-da-da-da-da.\"\tერთხელ მითხრეს, რომ მოცარტი დაძინებამდე პიანინოსთან მიდიოდა და უკრავდა ამ დროს, უკვე დასაძინებლად დაწოლილი"}
{"text": "His father, who was already in bed, would think, \"Argh.\"\tმამამისი კი ფიქრობდა"}
{"text": "He'd have to get up and hit the final note to the chord before he could go back to sleep.\t\"ოხ, დაუსრულებელია\" დგებოდა და ბოლო აკორდს იღებდა, სანამ ისევ დასაძინებლად დაწვებოდა."}
{"text": "(Laughter) So the need for closure leads us to thinking about: What is our greatest fear?\t(სიცილი) დასრულების საჭიროება მაფიქრებს კითხვაზე რა არის ჩვენი ყველაზე დიდი შიში? დაფიქრდით,ბავშობიდან დღემდე"}
{"text": "Think -- what is our greatest fear growing up, even now?\tრა არის ჩვენი ყველაზე დიდი შიში?"}
{"text": "And it's the fear of the dark.\tთქვენ სიბნელის შიში გაგახსენდებათ."}
{"text": "We hate uncertainty.\tვერ ვიტანთ გაურკვევლობას,"}
{"text": "We hate to not know.\tვერ ვიტანთ, როცა რამე არ ვიცით."}
{"text": "We hate it.\tგვეზიზღება ეს მომენტი."}
{"text": "Think about horror films.\tგაიხსენეთ საშინელებათა ჟანრის ფილმები."}
{"text": "Horror films are always shot in the dark, in the forest, at night, in the depths of the sea, the blackness of space.\tასეთ ფილმებს ყოველთვის სიბნელეში ტყეში ღამით, ღრმა ზღვებსა და კოსმოსის წყვდიადში იღებენ."}
{"text": "And the reason is because dying was easy during evolution.\tმიზეზი ის გახლავთ, რომ ევოლუციის პროცესში სიკვდილი მარტივი იყო."}
{"text": "If you weren't sure that was a predator, it was too late.\tთუ დარწმუნებული არ იყავი, რომ წინ მტაცებელი იყო ყველაფერი გვიანდებოდა. ადამიანის ტვინმა წინასწარ განჭვრეტის"}
{"text": "Your brain evolved to predict.\tევოლუცია გაიარა."}
{"text": "And if you couldn't predict, you died.\tთუ წინასწარ ვერ განჭვრეტდით, დაიღუპებოდით. თქვენ წინასწარ ხვდებით,"}
{"text": "And the way your brain predicts is by encoding the bias and assumptions that were useful in the past.\tრადგან თქვენს გონებაში ჩადებულია წარსულში სასარგელო ვარაუდები და არჩევანი."}
{"text": "But those assumptions just don't stay inside your brain.\tმაგრამ ეს ვარაუდები მხოლოდ თქვენს გონებაში არ რჩება"}
{"text": "You project them out into the world.\tმათ რეალურ ცხოვრებაში ახორციელებთ."}
{"text": "There is no bird there.\tაქ ჩიტი არ არის."}
{"text": "You're projecting the meaning onto the screen.\tთქვენ მის მნიშვნელობას ეკრანზე ასახავთ."}
{"text": "Everything I'm saying to you right now is literally meaningless.\tთუმცა, ყველაფერი ახლა რასაც ვამბობ ყველანაირ აზრს მოკლებულია."}
{"text": "(Laughter) You're creating the meaning and projecting it onto me.\t(სიცილი) თქვენ სძენთ მას მნიშვნელობას და იგივე ჩემზეც გადმოგაქვთ;"}
{"text": "And what's true for objects is true for other people.\tრაც ჭეშმარიტია საგნებისთვის, ის ჭეშმარიტია ადამიანებისთვისაც."}
{"text": "While you can measure their \"what\" and their \"when,\" you can never measure their \"why.\"\tშეიძლება მიხვდეთ მათ რაობას და შეძლოთ განსაზვროთ მათი დრო, მაგრამ ვერასდროს მიხვდებით \"რატომ\"."}
{"text": "So we color other people.\tჩვენ ზეგავლენას ვახდენთ სხვა ადამიანებზე."}
{"text": "We project a meaning onto them based on our biases and our experience.\tმათზე ჩვენი ქცევებიდან და გამოცდილებიდან გამომდინარე ვძენთ მნიშვნელობას."}
{"text": "Which is why the best of design is almost always about decreasing uncertainty.\tამიტომაც, საუკეთესო გეგმა დაურწმუნებლობის შეგრძნებას არ გვიტოვებს,"}
{"text": "So when we step into uncertainty, our bodies respond physiologically and mentally.\tხოლო როდესაც ეჭვები ჩნდება, ჩვენ სხეულში ფსიქოლოგიური და მენტალური პროცესები იწყება."}
{"text": "Your immune system will start deteriorating.\tიმუნური სისტემა უარესდება."}
{"text": "Your brain cells wither and even die.\tტვინის უჯრედები შრება, ზოგჯერ კი კვდება."}
{"text": "Your creativity and intelligence decrease.\tთქვენი შემოქმედებითი და გონებრივი შესაძლებლობები სუსტდება."}
{"text": "We often go from fear to anger, almost too often.\tხშირად, ძალიან ხშირად, შიშიდან სიბრაზეზე გადავდივართ."}
{"text": "Why? Because fear is a state of certainty.\tიცით რატომ? რადგან როცა გვეშინია დარწუნებულები ვართ."}
{"text": "You become morally judgmental.\tმაშინვე განსჯას იწყებთ. თქვენი თავის ყველაზე ექსტრემალური"}
{"text": "You become an extreme version of yourself.\tვერსია ხდებით."}
{"text": "If you're a conservative, you become more conservative.\tკონსერვატორი ხართ? უფრო მეტად კონსერვატორი ხდებით."}
{"text": "If you're a liberal, you become more liberal.\tლიბერალი ხართ? უფრო ლიბერალი ხდებით."}
{"text": "Because you go to a place of familiarity.\tრადგან სიტუაცია უფრო ნაცნობი გახდა."}
{"text": "The problem is that the world changes.\tპრობლემა ისაა, რომ მსოფლიო იცვლება."}
{"text": "And we have to adapt or die.\tდა უნდა შევეგუოთ თუ არადა დავიღუპებით."}
{"text": "And if you want to shift from A to B, the first step is not B.\tთუ A პუნქტიდან B პუნქტამდე მისვლა გინდათ პირველი ნაბიჯი B პუნქტიდან"}
{"text": "The first step is to go from A to not A -- to let go of your bias and assumptions; to step into the very place that our brain evolved to avoid; to step into the place of the unknown.\tარ უნდა გადადგათ. თქვენი პირველი ნაბიჯი A პუნქტიდან არა იგივე, არამედ სხვა მიმართულებით უნდა იყოს. უნდა დავთმოთ ჩვენი ვარაუდები და ქმედებები. იმ ადგილისკენ უნდა წავიდეთ,საითაც ჩვენი გონება თავის არიდებას ცდილობს. უნდა შევაბიჯოთ ჩვენთვის უცხო გარემოში."}
{"text": "But it's so essential that we go to this place that our brain gave us a solution.\tმნიშვნელოვნად მიგვაჩნია იმ ადგილისკენ წასვლა, საითაც გონება გვიბიძგებს."}
{"text": "Evolution gave us a solution.\tევოლუცია გვაჩვენებს გამოსავალს."}
{"text": "And it's possibly one of the most profound perceptual experiences.\tდა ეს სავარაუდოდ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, შემეცნებითი გამოცდილებაა."}
{"text": "And it's the experience of awe.\tდა ამ გამოცდილებას შიში ქვია."}
{"text": "(Music) (Applause) (Music) (Applause) (Music) (Applause) (Music) (Applause) (Cheers) (Applause) Beau Lotto: Ah, how wonderful, right?\t(მუსიკა) (აპლოდისმენტები) (აპლოდისმენტები) (აპლოდისმენტები) რამდენად საოცარია, არა?"}
{"text": "So right now, you're probably all feeling, at some level or another, awe.\tახლა თქვენ სავარაუდოდ გარკვეულ დონეზე გრძნობთ შიშს."}
{"text": "Right?\tასეა?"}
{"text": "So what's happening inside your brain right now?\tრა ხდება თქვენს ტვინში ახლა?"}
{"text": "And for thousands of years, we've been thinking and writing and experiencing awe, and we know so little about it.\tჩვენ ათასობით წლის განმავლობაში ვფიქრობდით,ვწერდით შიშზე და ვგრძნობდით მას. თუმცა, მაინც ცოტა რამ ვიცით მასზე."}
{"text": "And so to try to understand what is it and what does it do, my Lab of Misfits had just the wonderful opportunity and the pleasure to work with who are some of the greatest creators of awe that we know: the writers, the creators, the directors, the accountants, the people who are Cirque Du Soleil.\tდა იმ მიზნით, რომ გაგვეგო რა არის და რა გავლენა აქვს შიშს, ჩემს \"მისფიტის ლაბორატორიას\" გასაოცარი შესაძლებლობა მიეცა ემუშავა შიშის იმ საოცარ შემქმნელებთან, რომლებსაც ყველა ვიცნობთ. ესენი არიან: მწერლები, გამომგონებლები, დირექტორები, ბუღალტრები ადამიანები \"დუ სოლეილის\" ცირკიდან."}
{"text": "And so we went to Las Vegas, and we recorded the brain activity of people while they're watching the performance, over 10 performances of \"O,\" which is iconic Cirque performance.\tყველა ლას-ვეგასში წავედით და ადამიანების ტვინის აქტივობა ჩავიწერეთ როდესაც ისინი ყველაზე ცნობილი წარმოდგენის \"ოუ-ს\" დაახლოებით ათ დადგმას უყურებდნენ."}
{"text": "And we also measured the behavior before the performance, as well as a different group after the performance.\tჩვენ ასევე შევაფასეთ მათი ქცევა დადგმამდე, ასევე განსხვავებული ჯგუფების ქცევა დადგმის დასრულების შემეგ."}
{"text": "And so we had over 200 people involved.\tორასამდე ადამიანი გვყავდა ჩართული ამ პროცესში."}
{"text": "So what is awe?\tდა რა არის შიში?"}
{"text": "What is happening inside your brain right now?\tდა რაც ახლა თქვენს გონებაში ხდება"}
{"text": "It's a brain state. OK?\tეს გონების მდგომარეობაა."}
{"text": "The front part of your brain, the prefrontal cortex, which is responsible for your executive function, your attentional control, is now being downregulated.\tტვინის წინა ნაწილი, პრეფრონტალური ქერქი, რომელიც კოგნიტურ უნარებზე, ყურადღების კონცენტრირებაზეა პასუხისმგებელი ახლა დეაქტივირებულია."}
{"text": "The part of your brain called the DMN, default mode network, which is the interaction between multiple areas in your brain, which is active during, sort of, ideation, creative thinking in terms of divergent thinking and daydreaming, is now being upregulated.\tთქვენი ტვინის ნაწილი, პასიური რეჟიმის ქსელი,რომელიც თქვენი ტვინის მრავალ ნაწილს შორის კავშირზეა პასუხისმგებელი და აქტიურია, მაშინ როდესაც თქვენ ოცნებობთ ან სპონტანურად იწყებთ ფიქრს და საკითხებს შემოქმედებითაც უდგებით, ახლა ქაოტურია."}
{"text": "And right about now, the activity in your prefrontal cortex is changing.\tდა სწორედ ახლა ცვლილებები ხდება თქვენს პრეფრონტალურ ქერქში."}
{"text": "It's becoming asymmetrical in its activity, biased towards the right, which is highly correlated when people step forward into the world, as opposed to step back.\tის ასიმეტრიული ხდება და ცდილობს \"სიმართლის\" მხარეს გადაიხაროს, როდესაც ადამიანები წინ მიდიან, მაგრამ ეწინააღმდეგება უკან გადადგმულ ნაბიჯებს."}
{"text": "In fact, the activity across the brains of all these people was so correlated that we're able to train an artificial neural network to predict whether or not people are experiencing awe to an accuracy of 75 percent on average, with a maximum of 83 percent.\tსინამდვილეში, ამ ადამიანების ტვინის ეს აქტივობა იმდენად იყო თანაფარდობაში მოყვანილი, რომ შესაძლებლობა მოგვეცა შეგვესწავლა ხელოვნური ნეირონული ქსელი და საშუალოდ 75-83 პროცენტი სუზუსტით, წინასწარ გვენახა ხალხი გამოცდიდა თუ არა შიშს."}
{"text": "So what does this brain state do?\tდა რას აკეთებს ტვინი ამ მდგომარეობაში?"}
{"text": "Well, others have demonstrated, for instance, Professors Haidt and Keltner, have told us that people feel small but connected to the world.\tზოგმა აგვიხსნა კიდეც. მაგალითად, პროფესორმა ჰაიდტმა და ქელთნერმა გვითხრეს, რომ ხალხი შეიძლება თავს დაკნინებულად, მაგრამ მაინც ამ სამყაროსთან"}
{"text": "And their prosocial behavior increases, because they feel an increased affinity towards others.\tდაკავშირებულად გრძნობდეს. და მათი პროსოციალური ქცევა იზრდება, რადგან სხვებთან მსგავსებას ხედავენ."}
{"text": "And we've also shown in this study that people have less need for cognitive control.\tდა კვლევაში უკვე აღვნიშნეთ, რომ ხალხს კოგნიტური კონტროლი ნაკლებად სჭირდება."}
{"text": "They're more comfortable with uncertainty without having closure.\tისინი თავს უფრო კომფორტულად გრძნობენ, როდესაც რაიმე გაურკვეველი"}
{"text": "And their appetite for risk also increases.\tან დაუსრულებელია. და რისკის მოთხოვნილებაც ეზრდებათ."}
{"text": "They actually seek risk, and they are better able at taking it.\tისინი ეძებენ რისკს და შეუძლიათ კიდეც მასთან გამკლავება."}
{"text": "And something that was really quite profound is that when we asked people, \"Are you someone who has a propensity to experience awe?\"\tძალიან მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ როდესაც ხალხს ვკითხეთ \"ის ადამიანი ხართ ვისაც რისკები იზიდავს?\""}
{"text": "They were more likely to give a positive response after the performance than they were [before].\tშოუს დასრულების შემდეგ უფრო მეტმა გასცა დადებითი პასუხი, ვიდრე შოუს დაწყებამდე."}
{"text": "They literally redefined themselves and their history.\tმათ გადააფასეს საკუთარი თავი და საკუთარი ისტორია."}
{"text": "So, awe is possibly the perception that is bigger than us.\tშეიძლება ჩვენ არც შეგვწევს ძალა ჩავწვდეთ შიშის არსს."}
{"text": "And in the words of Joseph Campbell, \"Awe is what enables us to move forward.\"\tჯოზეფ ქემბელი ამბობს: \"შიში გვაძლევს ძალას განვაგრძოთ წინ სვლა.\""}
{"text": "Or in the words of a dear friend, probably one of our greatest photographers, still living photographers, Duane Michaels, he said to me just the other day that maybe it gives us the curiosity to overcome our cowardice.\tასევე,ჩემმა ძვირფასმა მეგობარმა, ერთ-ერთმა საუკეთესო ფოტოგრაფმა, დუანე მაიკლმა ერთხელ მითხრა, რომ შიში გვიძლიერებს ცნობისმოყვარეობას, რის გამოც ვძლევთ სიმხდალეს."}
{"text": "So who cares? Why should we care?\tდა ვის ადარდებს?"}
{"text": "Well, consider conflict, which seems to be so omnipresent in our society at the moment.\tან ჩვენ რატომ უნდა ვიდარდოთ? მოდი განვიხილოთ კონფლიქტი, რასაც დღევანდელ საზოგადოებაში"}
{"text": "If you and I are in conflict, it's as if we're at the opposite ends of the same line.\tმნიშველოვანი ადგილი უკავია. თუ თქვენ და მე კონფლიქტი გვაქვს, ეს ნიშნავს, რომ გზის სხვადასხვა ბოლოში ვდგავართ."}
{"text": "And my aim is to prove that you're wrong and to shift you towards me.\tჩემი მიზანია გაჩვენოთ, რომ არასწორ გზას ადგახართ და ჩემკენ გადმოგიბიროთ."}
{"text": "The problem is, you are doing exactly the same.\tპრობლემა ისაა, რომ თქვენც იგივეს ცდილობთ."}
{"text": "You're trying to prove that I'm wrong and shift me towards you.\tცდილობთ თქვენკენ გადმომიბიროთ."}
{"text": "Notice that conflict is the setup to win but not learn.\tკონფლიქტის მიზანი გამარჯვებაა და არა რაიმეს სწავლა."}
{"text": "Your brain only learns if we move.\tთქვენი ტვინი მხოლოდ მოქმედების"}
{"text": "Life is movement.\tდროს სწავლობს. ცხოვრება მოძრაობაა."}
{"text": "So, what if we could use awe, not to get rid of conflict -- conflict is essential, conflict is how your brain expands, it's how your brain learns -- but rather, to enter conflict in a different way?\tდა რა მოხდება თუ შიშს გამოვიყენებთ არა კონფლიქტის თავიდან ასარიდებლად, რადგან კონფლიქტი მნიშვნელოვანია, და თქვენი ტვინი სწავლობს ამ დროს, არამედ კონფლიქტის სხვა მიმართულებით წასაყვანად."}
{"text": "And what if awe could enable us to enter it in at least two different ways?\tდა რა მოხდება თუ შიშის წყალობით ორ განსხვავებულ გზას დავადგებით?"}
{"text": "One, to give us the humility and courage to not know.\tპირველი შეგვძენს თავმდაბლობას და სიმამაცეს,რომ შევეგუოთ რაიმეს არ ცოდნას."}
{"text": "Right? To enter conflict with a question instead of an answer.\tმოდი კონფლიქტში შევიდეთ შეკითხვით და არა პასუხით."}
{"text": "What would happen then?\tდა რა მოხდება იმ დროს,"}
{"text": "To enter the conflict with uncertainty instead of certainty.\tროდესაც კონფლიქტში ჩავებმებით ეჭვებით და არა დარწმუნებულობის შეგრძნებით?"}
{"text": "And the second is, in entering conflict that way, to seek to understand, rather than convince.\tმეორე - ჩავებმებით კოფლიქტში ახლის მიხვედრის და არა ვინმეს დარწმუნების მიზნით."}
{"text": "Because everyone makes sense to themselves, right?\tყველამ იცის თავად რას გულისხმობენ."}
{"text": "And to understand another person, is to understand the biases and assumptions that give rise to their behavior.\tმაგრამ სხვა ადამიანის მიხვედრა ნიშნავს, რომ ვიაზრებთ მათი ქცევის გამომწვევ მიზეზებს."}
{"text": "And we've actually initiated a pilot study to look to see whether we could use art-induced awe to facilitate toleration.\tჩავატარეთ კვლევა, რათა გვენახა ხელოვნებით სტიმულირებული შიში გაზრდიდა თუ არა ტოლერანტობას."}
{"text": "And the results are actually incredibly positive.\tშედეგები გასაოცრად პოზიტიურია."}
{"text": "We can mitigate against anger and hate through the experience of awe generated by art.\tხელოვნებით გამოწვეული შიშის წარმოქმნით შევძელით შეგვემსუბუქებინა სიბრაზე და სიძულვილი."}
{"text": "So where can we find awe, given how important it is?\tდა სად ვპოულობთ შიშს? გაითვალისწინეთ რამდენად მნიშვნელოვანია ის."}
{"text": "So, what if ...\tრა მოხდება"}
{"text": "A suggestion: that awe is not just to be found in the grandeur.\tთუ: შიში მხოლოდ ბრწყინვალე რამ კი არა, არამედ ჩვენი განუყოფელი ნაწილი იყოს."}
{"text": "Awe is essential.\tხშირად ყველაფერი მასშტაბებთან ასოცირდება-"}
{"text": "Often, it's scale -- the mountains, the sunscape.\tმთები, მზის ჩასვლის პეიზაჟები,"}
{"text": "But what if we could actually rescale ourselves and find the impossible in the simple?\tმაგრამ რა მოხდებოდა საკუთარი თავისთვის ახალი მასშტაბები რომ დაგვედგინა და ის რაც შეუძლებელი გვგონია მარტივ რაღაცაში აღმოგვეჩინა?"}
{"text": "And if this is true, and our data are right, then endeavors like science, adventure, art, ideas, love, a TED conference, performance, are not only inspired by awe, but could actually be our ladders into uncertainty to help us expand.\tდა თუ ეს სიმართლეა და ჩვენი მონაცემები რეალურია, მაშინ ჩვენი მცდელობები მეცნიერებაში, თავგადასავლებში,ხელოვნებაში, ახალ ვარაუდებში, სიყვარულში, თედ-ის კონფერენციებსა თუ გამოსვლებზე, შიშითაა შთაგონებული და მას ასევე მივყავართ გაურკვეველ სიტუაციებამდე, რაც ჩვენ გაზრდაში გვეხმარება."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Please, come up.\tგთხოვთ ამობრძანდეთ. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Last year at TED I gave an introduction to the LHC.\t2008 წელს მე მოგიყევით LHC-ის შესახებ."}
{"text": "And I promised to come back and give you an update on how that machine worked.\tდა დაგპირდით, რომ ისევ მოვიიდოდი და გაგაცნობდით ახალ ამბებს თუ როგორ მუშაობდა ეს მოწყობილობა."}
{"text": "So this is it. And for those of you that weren't there, the LHC is the largest scientific experiment ever attempted -- 27 kilometers in circumference.\tახლა მე აქ ვარ. და ვინც არ ესწრებოდა წინა საუბარს, LHC -არის ყველაზე დიდი სამეცნიერო ექსპერიმენტი, რომელიც ოდესმე ჩატარებულა, მისი გარშემოწერილობა 27 კილომეტრია."}
{"text": "Its job is to recreate the conditions that were present less than a billionth of a second after the universe began, up to 600 million times a second.\tმისი მიზანი იმ მდგომარეობის შექმნაა რომელშიც სამყარო არსებობდა მისი შექმნიდან წამის ერთი მემილიარდედის შემდეგ -- წამის 600 მემილიონედის განმავლობაში."}
{"text": "It's nothing if not ambitious.\tეს ძალიან ამბიციურია."}
{"text": "This is the machine below Geneva.\tეს მოწყობილობა ჟენევის ქვეშ მდებარეობს."}
{"text": "We take the pictures of those mini-Big Bangs inside detectors.\tჩვენ ვიღებთ ამ ფსევდო დიდი-აფეთქების სურათებს დეტეკტორის შიგნით."}
{"text": "This is the one I work on. It's called the ATLAS detector -- 44 meters wide, 22 meters in diameter.\tეს ერთ-ერთია რაზეც მე ვმუშაობ. და მას ATLAS-ის დეტეკტორი ქვია -- სიგანე-44 მეტრი, რადიუსი-22 მეტრი."}
{"text": "Spectacular picture here of ATLAS under construction so you can see the scale.\tეს არის ATLAS-ი მშენებლობის პროცესში ამ ფოტოში კარგად ჩანს მისი ზომები."}
{"text": "On the 10th of September last year we turned the machine on for the first time.\t2008 წლის 10 სექტემბერს ჩვენ პირველად ჩავრთეთ ეს მოწყობილობა."}
{"text": "And this picture was taken by ATLAS.\tდა ATLAS-ის საშუალებით მივიღეთ ეს გამოსახულება."}
{"text": "It caused immense celebration in the control room.\tეს მოვლენა ავღნიშნეთ გამშვებ ოთახში."}
{"text": "It's a picture of the first beam particle going all the way around the LHC, colliding with a piece of the LHC deliberately, and showering particles into the detector.\tაქ გამოსახულია ნაწილაკების პირველი გაშვება სრული წრის დაარტყმის დროს ისინი ეჯახებიან LHC-ის სპეციალურ დეტალებს, და წარმოქმნილი ნაწილაკები, დეკტორის შიგნით აფრქვევენ."}
{"text": "In other words, when we saw that picture on September 10th we knew the machine worked, which is a great triumph.\tსხვა სიტყვებით, როდესაც ჩვენ დავინახეთ ეს გამოსახულება 10 სექტემბერს ჩვენ დავრწმუნდით, რომ მოწყობილობა მუშაობდა და ეს უდიდესი მიღწევაა."}
{"text": "I don't know whether this got the biggest cheer, or this, when someone went onto Google and saw the front page was like that.\tარ ვიცი, ამას ხვდა უფრო დიდი აღტაცება, თუ ამას როდესაც, გუგლზე შესულმა მომხმარებლებმა მთავარ გვერდზე ეს დაინახეს."}
{"text": "It means we made cultural impact as well as scientific impact.\tეს ნიშნავს, რომ ჩვენ მოვახდინეთ როგორც კულტურული ზეგავლენა ასევე სამეცნიერო ეფექტი."}
{"text": "About a week later we had a problem with the machine, related actually to these bits of wire here -- these gold wires.\tერთი კვირის შემდეგ, ჩვენ შეგვექმნა პრობლემა მოწყობილობასთან, სინამდვილეში ამ პატარა გამტარის ნაწილზე - ორქოს გამტარზე."}
{"text": "Those wires carry 13 thousand amps when the machine is working in full power.\tამ გამტარში 10 ათასი ამპერი დენი გადის როდესაც მოწყობილობა სრულ დატვირთვაზე მუშაობს."}
{"text": "Now the engineers amongst you will look at them and say, \"No they don't. They're small wires.\"\tზოგიერთი ინჟინერი ამას რომ შეხედავს, იტყვის: არა, ეს შეუძლებელია. ეს ძალიან წვრილი მავთულია."}
{"text": "They can do that because when they are very cold they are what's called superconducting wire.\tეს ამ მავთულებს შეუძლიათ, რადგან დაბალ ტემპერატურაზე ისინი სუპერგამტარნი ხდებიან."}
{"text": "So at minus 271 degrees, colder than the space between the stars, those wires can take that current.\tასე, რომ, მინუს 271 გრადუსზე, უფრო ცივი ვიდრე სივრცე მზის გარეშე, ამ მავთულებს შეუძლიათ ასეთი სიმძლავრის გატარება."}
{"text": "In one of the joints between over 9,000 magnets in LHC, there was a manufacturing defect.\tერთ-ერთი შეერთების ადგილას, 9 ათასი მაგნიტიდან, იყო დეფექტი."}
{"text": "So the wire heated up slightly, and its 13,000 amps suddenly encountered electrical resistance.\tდა მავთული ცოტათი გათბა, და მასში გამტარი 13 ათასი ამპერი მოულოდნელად წააწყდა წინაღობას."}
{"text": "This was the result.\tეს იყო შედეგი."}
{"text": "Now that's more impressive when you consider those magnets weigh over 20 tons, and they moved about a foot.\tეს უფრო შთამბეჭდავი იქნება თუ თქვენ წარმოიდგენთ, რომ ყველა ეს მაგნიტი იწონიან 20 ტონას, და გადაადგილდნენ 1 ფუტით."}
{"text": "So we damaged about 50 of the magnets.\tასე რომ დავაზიანეთ 50 მაგნიტი."}
{"text": "We had to take them out, which we did.\tჩვენ მოგვიწია მათი მოხსნა."}
{"text": "We reconditioned them all, fixed them.\tყველა მათგანი იქნა განახლებული და შეკეთებული."}
{"text": "They're all on their way back underground now.\tახლა მათ უკან მიწაში დებენ."}
{"text": "By the end of March the LHC will be intact again.\tმარტის ბოლოს LTC ისევ მწყობრში იქნება."}
{"text": "We will switch it on, and we expect to take data in June or July, and continue with our quest to find out what the building blocks of the universe are.\tჩვენ ჩავრთავთ მას, და ჩვენ ველოდებით მონაცემების მირებას ივნის-ივლისში, და ვაგრძელებთ ჩვენს გამოკვლევას თუ რითია სამყარო აგებული."}
{"text": "Now of course, in a way those accidents reignite the debate about the value of science and engineering at the edge. It's easy to refute.\tახლა, რა თქმა უნდა ამ პრობლემამ, თავიდან გამოიწვია დავა თანამედროვე მეცნიერებისა და ტექნიკის საჭიროების შესახებ."}
{"text": "I think that the fact that it's so difficult, the fact that we're overreaching, is the value of things like the LHC.\tეს მარტივი გადასაწყვეტია. მე ვფიქრობ, რომ ის ფაქტი, რომ ეს ასე ძალიან რთულია, და ფაქტი რომ თუ რაოდენ ვზრდით ჩვენს შესაძლებლობებს, ხსნიან იმ ფაქტს თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია LHC."}
{"text": "I will leave the final word to an English scientist, Humphrey Davy, who, I suspect, when defending his protege's useless experiments -- his protege was Michael Faraday -- said this, \"Nothing is so dangerous to the progress of the human mind than to assume that our views of science are ultimate, that there are no mysteries in nature, that our triumphs are complete, and that there are no new worlds to conquer.\"\tდა ბოლოს, მე მოვიყვან ინგლისელი მეცნიერის ჰემპრყ დეივის სიტყვებს, რომელიც, როგორც მე მგონია, თავისი მოსწავლის, ერთი შეხედვით უსარგებლო ექსპერიმენტის დაცვის დროს თქვა, მისი მოსწავლე კი მაიკლ ფარადეი იყო. მან თქვა: \" არაფერი ისეთი საშიში არ არის ადამიანის გონების განვითარებისთვის როგოც, მოსაზრება, თითქოს ჩვენი სამეცნიერო მიღწევები ამოიწურა, რომ ბუნებაში არ დარჩა რაიმე გამოსაკვლევი, რომ ჩვენ გავიმარჯვეთ, და არაფერი აღარ დაგვრჩა გადასალახავი.\""}
{"text": "Thank you.\tმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "I'll tell you a little bit about irrational behavior.\tმე მოგითხრობთ ირაციონალურ ქცევაზე"}
{"text": "Not yours, of course -- other people's.\tთქვენსაზე არა, რა თქმა უნდა. სქვა ხალხის ირაციონალურ ქცევაზე"}
{"text": "(Laughter) So after being at MIT for a few years, I realized that writing academic papers is not that exciting.\t(სიცილი) MIT-ში რამდენიმე წლის ყოფნის შემდეგ მივხვდი, რომ აკადემიური ნაშრომების წერა არცთუისე საინტერესოა."}
{"text": "You know, I don't know how many of those you read, but it's not fun to read and often not fun to write -- even worse to write.\tარ ვიცი რამდენს კითხულობთ თქვენ, მაგრამ არც მათი კითხვაა სახალისო და ხშირად არც მათი წერა წერა რა თქმა უნდა უარესია"}
{"text": "So I decided to try and write something more fun.\tასე რომ მე გადავწყვიტე რამე სახალისო დამეწერა"}
{"text": "And I came up with an idea that I would write a cookbook.\tგადავწყვიტე სამზარეულო წიგნის დაწერა"}
{"text": "And the title for my cookbook was going to be, \"Dining Without Crumbs: The Art of Eating Over the Sink.\"\tდა ამ წიგნის სათაური უნდა ყოფილიყო სადილობა პურის ნაფხვენების გარეშე: სამზარეულოს ნიჟარასთან ჭამის ხელოვნება"}
{"text": "(Laughter) And it was going to be a look at life through the kitchen.\t(სიცილი) ამ წიგნში უნდა აღმეწერა სამზარეულოდან დანახული ცხოვრება"}
{"text": "I was quite excited about this.\tძალიან დაინტრიგებული ვიყავი ამ პროექტით. წიგნს უნდა ელაპარაკა"}
{"text": "I was going to talk a little bit about research, a little bit about the kitchen.\tცოტა კვლევაზე და ცოტაც სამზარეულოზე ჩვენ იმდენ რამეს ვაკეთებთ სამზარეულოში, რომ ვფიქრობდი საინტერესო გამოვიდოდა"}
{"text": "I wrote a couple of chapters, and took it to MIT Press and they said, \"Cute, but not for us. Go and find somebody else.\"\tწიგნის რამდენიმე თავიც დავწერე MIT გამომცემლებსაც ვანახე, მათ კი მითხრეს \"საინტერესოა, მაგრამ ეს საჩვენო არაა. წადი და სხვა გამომცემლობა მოძებნე\""}
{"text": "I tried other people, and everybody said the same thing, \"Cute. Not for us.\"\tესეც ვცადე, თუმცა ყველამ იგივე გამიმეორა, \"საინტერესოა, მაგრამ საჩვენო არაა\""}
{"text": "Until somebody said, \"Look, if you're serious about this, you have to write about your research first; you have to publish something, then you'll get the opportunity to write something else.\tსანამ ერთმა გამომცემელმა არ მითხრა \"თუ მართლა სერიოზულად ფიქრობ ამაზე ჯერ საკუთარი კვრევის შესახებ უნდა დაწერო წიგნი. უნდა გამოაქვეყნო რამე მოგვიენებით კი გექნება საშუალება რომ რამე სხვა დაწერო. მართლა თუ გინდა ამის გაკეთება ასე უნდა მოიქცე.\""}
{"text": "If you really want to do it, you have to do it.\"\tმე კი ვუთხარი: \"იცით რა, მე მართლა არ მინდა ჩემი კვლევის შესახებ წერა"}
{"text": "I do it all day long, I want to write something a bit more free, less constrained.\"\tმთელი დღის განმავლობაში კვლევას ვაკეთებ. წერით კი რამე სხვაზე მინდა ვწერო. რამე თავისუფალი მინდა ვწერო, ნაკლებად შეზღუდული.\""}
{"text": "And this person was very forceful and said, \"Look, that's the only way you'll ever do it.\"\tგამომცემელმა კი ხისტად მომიგო \"ეს ერთადერთი გზაა რომლითაც ამას შეძლებ\""}
{"text": "So I said, \"Okay, if I have to do it --\" I had a sabbatical.\tმაშინ ვთქვი, \"კარგით, მომიწევს ამის გაკეთება\" აკადემიური შვებულება მქონდა."}
{"text": "I said, \"I'll write about my research, if there's no other way.\tჰოდა მეც ვთქვი \"დავწერ ჩემი კვლევის შესახებ"}
{"text": "And then I'll get to do my cookbook.\"\tთუ მეტი გზა არაა. და მერე მივხედავ ჩემს სამზარეულო წიგნს.\" მეც დავწერე წიგნი ჩემი კვლევის შესახებ."}
{"text": "And it turned out to be quite fun in two ways.\tდა საკმაოდ სახალისო აღმოცნდა მისი წერა. ორი მიზეზის გამო."}
{"text": "First of all, I enjoyed writing.\tჯერ ერთი თავად წერის პროცესი გამოდგა სახალისო."}
{"text": "But the more interesting thing was that I started learning from people.\tმაგრამ მეორე, უფრო საინტერესო ის იყო, რომ ხალხისგან დავიწყე რაღაც-რაღაცეების სწავლა."}
{"text": "It's a fantastic time to write, because there's so much feedback you can get from people.\tწერისთვის ეს ფანტასტიური დროა. იმიტომ რომ ხალხისგან ბევრი და საინტერესო კომეტარის მიღება შეიძლება."}
{"text": "People write to me about their personal experience, and about their examples, and where they disagree, and their nuances.\tხალხი მწერს პერსონალური გამოცდილებების შესახებ და მათი მაგალითების შესახებ, და მეუბნებიან თუ რაში არ მეთანხმებიან და ნიუანსებსაც აქცევენ ყურადღებას."}
{"text": "And even being here -- I mean, the last few days, I've known heights of obsessive behavior I never thought about.\tდა აქ ყოფნაც, რა თქმა უნდა. ამ ბოლო რამდენიმე დღეში აკვიატებული ქვების ნამდვილ პიკს ვაკვირდები რომელზეც არასდროს მიფიქრია."}
{"text": "(Laughter) Which I think is just fascinating.\t(სიცილი) და მე ვფიქრობ რომ ეს ძალიან დამაინტრიგებელია."}
{"text": "I will tell you a little bit about irrational behavior, and I want to start by giving you some examples of visual illusion as a metaphor for rationality.\tმე მოგითხრობთ ირაციონალურ ქცევაზე. და ეს ყველაფერი მე მინდა დავიწყო ვიზუალური ილუზიის ერთი მაგალითით როგორც რაციონალურობის მეტაფორა."}
{"text": "So think about these two tables.\tშეხედეთ ამ ორ მაგიდას."}
{"text": "And you must have seen this illusion.\tთქვენ ალბათ გინახავთ ეს ილუზია."}
{"text": "If I asked you what's longer, the vertical line on the table on the left, or the horizontal line on the table on the right, which one seems longer?\tრომ გკითხოთ რომელია უფრო გრძელი, მარცხენა მაგიდის ვერტიკალი თუ მარჯვენა მაგიდის ჰორიზონტალი? რომელი ჩანს უფრო გრძელი?"}
{"text": "Can anybody see anything but the left one being longer?\tვინმე ხედავს რამეს გარდა მარცხენა მაგიდის სიგრძის მეტობისა?"}
{"text": "No, right? It's impossible.\tარა, არა? ეს შეუძლებელია."}
{"text": "But the nice thing about visual illusion is we can easily demonstrate mistakes.\tმაგრამ ვიზუალური ილუზიებში შეცდომის დემონსტრირება ადვილია"}
{"text": "So I can put some lines on; it doesn't help.\tშემიძლია ეს მონაკვეთები დავადო სურათს. არაფერში გვეხმარება."}
{"text": "I can animate the lines.\tპატარა ანიმაცია"}
{"text": "And to the extent you believe I didn't shrink the lines, which I didn't, I've proven to you that your eyes were deceiving you.\tდა თუ დამიჯერებთ რომ მონაკვეთები არ დამიმოკლებია მე ტქვენ დაგიმტკიცეთ რომ თქვენი თვალები გატყუებდნენ."}
{"text": "Now, the interesting thing about this is when I take the lines away, it's as if you haven't learned anything in the last minute.\tსაინტერესო კი ისაა, რომ როცა ამ მონაკვეთებს მოვაცილებ თქვენ ხედავთ თითქოს არაფერი არ გისწავლიათ ამ ბოლო ერთი წუთის განმავლობაში"}
{"text": "(Laughter) You can't look at this and say, \"Now I see reality as it is.\"\t(სიცილი) თქვენ არ შეგიძლიათ შეხედოთ შურათს და თქვათ, \"ახლა მე ვხედავ რეალობას როგორიც ის არის.\""}
{"text": "Right? It's impossible to overcome this sense that this is indeed longer.\tარა? შეუძლებელია გაექცეთ გრძნობას, რომ ეს მართლაც უფრო გრძელია."}
{"text": "Our intuition is really fooling us in a repeatable, predictable, consistent way.\tჩვენი ინტუიცია მართლაც გვღალატობს და ეს განმეორებადი და პროგნოზირებადია."}
{"text": "and there is almost nothing we can do about it, aside from taking a ruler and starting to measure it.\tდა ჩვენ თითქმის არაფერი არ შეგვიძლია ვიღონოთ ამის წინააღმდეგ. გარდა იმისა რომ ავიღოთ სახაზავი და გაზომვა დავიწყოთ."}
{"text": "Here's another one. It's one of my favorite illusions.\tაი კიდევ ერთი. ჩემი ფავორიტი."}
{"text": "What color is the top arrow pointing to?\tრა ფერზე მიუთითებს ზემოთა ისარი?"}
{"text": "Audience: Brown. Dan Ariely: Brown. Thank you.\tყავისფერი. მადლობა. ქვემოთა?"}
{"text": "The bottom one? Yellow.\tყვითელი. არადა ეს ორი უჯრედი ერთი ფერისაა."}
{"text": "Can anybody see them as identical?\tვინმე ხედავს რომ ეს უჯრედები ერთი ფერისაა?"}
{"text": "Very, very hard.\tეს ძალიან, ძალიან ძნელია."}
{"text": "I can cover the rest of the cube up.\tთუკი დავმალავ დანარჩენ კუბს"}
{"text": "If I cover the rest of the cube, you can see that they are identical.\tთქვენ დაინახავთ რომ ეს ორი უჯრედი ერთი ფერისაა."}
{"text": "If you don't believe me, you can get the slide later and do some arts and crafts and see that they're identical.\tდა თუ არ გჯერათ მე შემიძლია მოგცეთ ჩემი პრეზენტაციის მასალები და თქვენ შეგიძლიათ თავად გამოიკვლიოთ და დარწმუნდეთ ამაში."}
{"text": "But again, it's the same story, that if we take the background away, the illusion comes back.\tმაგრამ ისე, აქაც იგივე სიტუაციაა თუკი ისევ დაგანახებთ მთელს კუბს, ილუზია ისევ ადგილზა."}
{"text": "There is no way for us not to see this illusion.\tარ შეგვიძლია არ დავინახოთ ილუზია."}
{"text": "I guess maybe if you're colorblind, I don't think you can see that.\tეს ალბათ მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი თუ ფერებს ვერ არჩევთ."}
{"text": "I want you to think about illusion as a metaphor.\tმინდა რომ ილუზიაზე იფიქროთ როგორც მეტაფორაზე."}
{"text": "Vision is one of the best things we do.\tხედვა ერთ-ერთი საუკეთესო რამაა რაც ჩვენ შეგვიძლია."}
{"text": "We have a huge part of our brain dedicated to vision -- bigger than dedicated to anything else.\tჩვენი ტვინის დიდი ნაწილი სწორედ რომ ხედვას ეთმობა. ის სხვა ფუნქციებისთვის დათმობილ ნაწილებზე დიდის."}
{"text": "We use our vision more hours of the day than anything else.\tჩვენ ხედვას ყველა სხვა საქმიანობაზე ხშირად ვახორციელებთ."}
{"text": "We're evolutionarily designed to use vision.\tდა ჩვენ ევოლუციურად ხედვისთვის ვართ შექმნილები."}
{"text": "And if we have these predictable repeatable mistakes in vision, which we're so good at, what are the chances we won't make even more mistakes in something we're not as good at, for example, financial decision-making.\tდა თუკი ჩვენ ასე განმეორებით ვუშვებთ ასეთ პროგნოზირებად შეცდომებს ხედვაში, რაშიც ჩვენ ასე გაწაფულები ვართ, რაა იმის შანსი რომ არ ვუშვებთ ამაზე მეტ შეცდომას ისეთ ამოცანებში რომლებშიც არცთუისე გაწაფულები ვართ? მაგალითად, ფინანსური გადაწყვეტილებების მიღება."}
{"text": "(Laughter) Something we don't have an evolutionary reason to do, we don't have a specialized part of the brain for, and we don't do that many hours of the day.\t(სიცილი) ჩვენ არ გვაქვს საჭირო ევოლუციური დიზაინი ამისთვის. ჩვენ არ გვაქვს ტვინის სპეციალური ნაწილი ამისთვის და ამით არ ვართ დაკავებული საათების განმავლობაში ყოველ დღე. და მაშინ ნამდვილად შესაძლებელია"}
{"text": "The argument is in those cases, it might be that we actually make many more mistakes.\tრომ ასეთ შემთხვევებში ჩვენ ბევრად უფრო მეტ შეცდომებს ვუშვებთ."}
{"text": "And worse -- not having an easy way to see them, because in visual illusions, we can easily demonstrate the mistakes; in cognitive illusion it's much, much harder to demonstrate the mistakes to people.\tდა სიტუაციას ართულებს ის გარემოება, რომ ეს შეცდომები არცთუისე ადვილი შესამჩნებია. ვიზუალური ილუზიის შემთხვევაში ადვილად შეგვიძლია შეცდომების დემონსტრირება. შემეცნებით ილუზიებში ბევრად ძნელია აჩვენო ადამიანს შეცდომები."}
{"text": "So I want to show you some cognitive illusions, or decision-making illusions, in the same way.\tმე მინდა გაჩვენოთ რამდენიმე შემეცნებითი ილუზია, ან გადაწყვეტილებათა მიღების ილუზია იგივენაირად."}
{"text": "And this is one of my favorite plots in social sciences.\tესაა ჩემი ფავორიტი ნახაზი სოციალურ მეცნიერებაში."}
{"text": "It's from a paper by Johnson and Goldstein.\tესაა ჯონსონისა და გოლდსტეინის სტატიიდან."}
{"text": "It basically shows the percentage of people who indicated they would be interested in donating their organs.\tდა ის გვაჩვენებს იმ ადამიანთა რპოცენტულ რაოდენობას რომლებმაც აღნიშნეს, რომ ისინი დაინტერესებულნი არიან საკუთარი ორგანოების დონაციით."}
{"text": "These are different countries in Europe.\tესაა ევროპის სხვადასხვა ქვეყნები."}
{"text": "You basically see two types of countries: countries on the right, that seem to be giving a lot; and countries on the left that seem to giving very little, or much less.\tდა თქვენ ხედავთ ორი სახის ქვეყნებს. ქვეყნები მარჯვნივ თითქოს ბევრს გასცემენ. ქვეყნები მარცხნივ - ცოტას, ან ბევრად უფრო ნაკლებს."}
{"text": "The question is, why?\tსაკითხავია რატომ? რატომ გასცემს ზოგი ქვეყანა ბევრს"}
{"text": "Why do some countries give a lot and some countries give a little?\tზოგი კი ცოტას?"}
{"text": "When you ask people this question, they usually think that it has to be about culture.\tროცა სვამ ასეთ შეკითხვას, ხალხი ფიქრობს რომ ეს კულტურაზეა დამოკიდებული."}
{"text": "How much do you care about people?\tარა? რანდენად აღელვებს ხალხს სხვების ბედი?"}
{"text": "Giving organs to somebody else is probably about how much you care about society, how linked you are.\tსაკუთარი ორგანოების სხვისთვის მიცემა ალბათ დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად გაღელვებს საზოგადოების ბედი."}
{"text": "Or maybe it's about religion.\tან შეიძლება ეს რელიგიაზე იყოს დამოკიდებული."}
{"text": "But if you look at this plot, you can see that countries that we think about as very similar, actually exhibit very different behavior.\tმაგრამ თუ შევხედავთ ნახაზს აღმოვაჩენთ რომ ქვეყნები, რომლებსაც ერთნაირებად მოვიაზრებთ სინამდვილეში ძალიან განსვავებულად იქცევიან."}
{"text": "For example, Sweden is all the way on the right, and Denmark, which we think is culturally very similar, is all the way on the left.\tმაგალითად შვედეთი მარჯვნივაა. დანია კი, რომელიც კულტურულად შვედეთთან ძალიან ახლოსაა მარცხნივ."}
{"text": "Germany is on the left, and Austria is on the right.\tგერმანია მარცხნივაა. ავსტრია - მარჯვნივ."}
{"text": "The Netherlands is on the left, and Belgium is on the right.\tჰოლანდია მარცხნივაა. ბელგია კი მარჯვნივ."}
{"text": "And finally, depending on your particular version of European similarity, you can think about the U.K. and France as either similar culturally or not, but it turns out that with organ donation, they are very different.\tდა ევროპული მსგავსების თქვენეული განსაზღვრების მიხედვით, თქვენ შეგიძლიათ იფიქროთ რომ ბრიტანეთი და საფრანგეთი ერთნაირი ანდ განსხვავებული ქვეყნებია. მაგრამ ჯოდესაც ჯერი დონორობაზე მიდგება ისინი ძალიან განსხვავებულად იქცევიან."}
{"text": "By the way, the Netherlands is an interesting story.\tსხვათა შორის ჰონადია საინტერესო მაგალითია."}
{"text": "You see, the Netherlands is kind of the biggest of the small group.\tჰოლანდია პატარა ჯგუფში ყველაზე დიდია."}
{"text": "It turns out that they got to 28 percent after mailing every household in the country a letter, begging people to join this organ donation program.\tმათ მიაღწიეს 28 პროცენტს მას შემდეგ რავ ყველა ოჯახს გაუგზავნეს წერილი თხოვნით რომ შეერთებოდნენ დონაციის პროგრამას."}
{"text": "You know the expression, \"Begging only gets you so far.\"\tიცით გამოთქმა: \"თხოვნა მხოლოდ ნაწილობრივ შედეგს გამოიღებს\"?"}
{"text": "It's 28 percent in organ donation.\tმათ მიიღეს 28 პროცენტი."}
{"text": "(Laughter) But whatever the countries on the right are doing, they're doing a much better job than begging.\t(სიცილი) მაგრამ რასაც არ უნდა აკეთებდნენ ქვეყნები მარჯვნივ ისინი აშკარად უკეთს რამეს აკეთებენ ვიდრე თხოვნაა."}
{"text": "So what are they doing?\tმაშ რას აკეთებენ?"}
{"text": "Turns out the secret has to do with a form at the DMV.\tროგორც ირკვევა, საქმე იმ ბლანკშია რომელსაც ხალხი ავსებს."}
{"text": "And here is the story.\tაი რა ხდება."}
{"text": "The countries on the left have a form at the DMV that looks something like this.\tქვეყნებს მარცხნივ აი ასეთი ფორმა აქვთ."}
{"text": "\"Check the box below if you want to participate in the organ donor program.\"\tაღნიშნეთ ქვემოთ თუ გინდათ დონაციის პროგრამაში მონაწილეობა."}
{"text": "And what happens?\tდა რა ხდება?"}
{"text": "People don't check, and they don't join.\tხალხი არ აღნიშნავს. და შესაბამისად არ მონაწილეობს."}
{"text": "The countries on the right, the ones that give a lot, have a slightly different form.\tქვეყნებს მარჯვნივ კი ოდნავ განსხვავებული ბლანკი აქვთ."}
{"text": "It says, \"Check the box below if you don't want to participate ...\"\tიქ წერია: აღნიშნეთ ქვემოთ თუ არ გინდათ მონაწილეოვა."}
{"text": "Interestingly enough, when people get this, they again don't check, but now they join.\tსაინტერესო ისაა, რომ როცა ხალხი ამას კითხულობს, ისევ არ აღნიშნავს. მაგრამ ამ შემთხვევაში ისინი მონაწილეობენ."}
{"text": "(Laughter) Now, think about what this means.\t(სიცილი) ახლა კი დაფიქრდით რას ნიშნავს ეს."}
{"text": "You know, we wake up in the morning and we feel we make decisions.\tდილით ვიღვიძებთ და გვგონია რომ გადაწყვერილებებს ვიღებთ."}
{"text": "We wake up in the morning and we open the closet; we feel that we decide what to wear.\tვიღვიძებთ დილით და ვიხედებით გარდერობში. და ჩვენ გვგონია რომ ვიღებთ გადაწყვეტილებას რა ჩავიცვათ."}
{"text": "we open the refrigerator and we feel that we decide what to eat.\tვაღებთ მაცივარს და გვგონია რომ ვიღებთ გადაწყვეტილებას რა ვჭამოთ."}
{"text": "What this is actually saying, is that many of these decisions are not residing within us.\tრასაც ეს გვეუბნება კი ისაა, რომ მრავალ ასეთ გადაწყვეტილებას ჩვენ სულაც არ ვიღებთ."}
{"text": "They are residing in the person who is designing that form.\tმათ იღებს ხალხი რომელიც ბლანკებს ქმნის."}
{"text": "When you walk into the DMV, the person who designed the form will have a huge influence on what you'll end up doing.\tროდესაც საქმე ასეთ გადაწყვეტილებებს ეხება ადამიანს, რომელმაც ბლანკი შეადგინა დიდი გავლენა ექნება იმაზე თუ თქვენ რას მოიმოქმედებთ."}
{"text": "Now, it's also very hard to intuit these results.\tსაკმაოდ რთულია ამ მიგნების აღქმა."}
{"text": "Think about it for yourself.\tთავად დაფიქრდით. რამდენი ტქვენგანი ფიქრობს, რომ"}
{"text": "How many of you believe that if you went to renew your license tomorrow, and you went to the DMV, and you encountered one of these forms, that it would actually change your own behavior?\tთუ თქვენ დაგჭირდებოდათ ახალი მართვის მოწმობის აღება და შესაბამის ორგანოში მიხვიდოდით და მოგცემდნენ ასეთ ფორმას შესავსებად ეს შეცვლიდა თქვენს ქცევას?"}
{"text": "Very hard to think that it would influence us.\tძალიან ძნელია იფიქრო რომ ეს გავლენას მოახდენდა ჩვენზე."}
{"text": "We can say, \"Oh, these funny Europeans, of course it would influence them.\"\tთქვენ ალბათ იტყოდით: \"ეს ევროპელები... რა თქმა უნდა მათზე ეს მოახდენდა გავლენას.\" მაგრამ როცა საქმე ჩვენ გვეხება"}
{"text": "But when it comes to us, we have such a feeling that we're in the driver's seat, such a feeling that we're in control and we are making the decision, that it's very hard to even accept the idea that we actually have an illusion of making a decision, rather than an actual decision.\tჩვენ გვგონია რომ საჭესთან ჩვენ ვართ, ჩვენ გვგონია, რომ ჩვენ ნაკონტროლებთ სიტუაციას, ჩვენ ვიღებთ გადაწყვეტილებებს, ძალიან ძნელია ის დაიჯერო რომ სინამდვილეში ჩვენ უბრალოდ გვაქვს ილუზია რომ ვიღებთ გადაწყვეტილებას, იმის მაგივრად რომ მართლა მივიღოთ გადაწყვეტილება."}
{"text": "Now, you might say, \"These are decisions we don't care about.\"\tახლა თქვენ იტყვით \"ეს ისეთი გადაწყვეტილებებია რომლებიც ჩვენ არ გვადარდებს.\""}
{"text": "In fact, by definition, these are decisions about something that will happen to us after we die.\tსინამდვილეში ესაა გადაწყვეტილება იმის შესახებ თუ რა ბედი გვეწევა მას შემდეგ რაც ჩვენ მოვკვდებით."}
{"text": "How could we care about something less than about something that happens after we die?\tროგორ უნდა გვადარდებდეს ის თუ რა მოხდება ჩვენი სიკვდილის შემდეგ?"}
{"text": "So a standard economist, somebody who believes in rationality, would say, \"You know what?\tამიტომ ჩვეულებრივი ეკონომისტი, რომელსაც რაციონალურობის სწამს, იტყოდა \"რომ ფანქრის წევისა და V-ს მოხაზვის დანახარჯი"}
{"text": "The cost of lifting the pencil and marking a \"V\" is higher than the possible benefit of the decision, so that's why we get this effect.\"\tმეტია ჩვენს შესაძლო შემოსავალზე, რომელიც ამ გადაწყვეტილებას შეიძლება მოჰყვეს.\" სწორედ ამიტომაა რომ ასეთ შედეგს ვიღებთ."}
{"text": "(Laughter) But, in fact, it's not because it's easy.\tმაგრამ სინამდვილეში ეს იმიტომ არ ხდება რომ ეს ადვილია"}
{"text": "It's not because it's trivial. It's not because we don't care.\tრომ ეს ტრივიალურია. ან რომ ჩვენ ეს არ გვაღელვებს."}
{"text": "It's the opposite. It's because we care.\tპირიქით, ეს ხდება იმიტომ რომ ეს გვაღელვებს."}
{"text": "It's difficult and it's complex.\tეს რთული და კომპლექსური საკითხია."}
{"text": "And it's so complex that we don't know what to do.\tეს ისე კომპლექსურია, რომ ჩვენ არ ვიცით რა გავაკეთოთ."}
{"text": "And because we have no idea what to do, we just pick whatever it was that was chosen for us.\tდა იმიტომ რომ არ ვიცით რა გავაკეთოთ ვირჩევთ იმას, რაც ჩვენს მაგივრად უკვე აირჩიეს."}
{"text": "I'll give you one more example.\tმე სხვა მაგალითსაც გაჩვენებთ."}
{"text": "This is from a paper by Redelmeier and Shafir.\tეს რედელმეიერისა და შეიფერის სტატიიდანაა."}
{"text": "And they said, \"Would this effect also happens to experts?\tდა მათ თქვეს: \"ეს ექსპერტებსაც მოსდით"}
{"text": "People who are well-paid, experts in their decisions, and who make a lot of them?\"\tადამიანებს, რომლებიც თავიანთი გადაწყვეტილებების ექსპერტები არიან ეს მათაც მოსდით.\""}
{"text": "And they took a group of physicians.\tდა მათ აიღეს ექიმთა ჯგუფი."}
{"text": "They presented to them a case study of a patient.\tმისცეს მათ პაციენტი მაგალითად."}
{"text": "They said, \"Here is a patient. He is a 67-year-old farmer.\tაგერ პაციენტი. 67 წლის ფერმერი."}
{"text": "He's been suffering from right hip pain for a while.\"\tმას კარგა ხანია სტანჯავს მარჯვენა თეზოს ტკივილი."}
{"text": "And then, they said to the physicians, \"You decided a few weeks ago that nothing is working for this patient.\tდა შემდეგ უთხრეს ექიმს \"რამდენიმე კვირის წინ თქვენ დაასკვენით რომ ამ პაციენტს არაფერი არ შველის."}
{"text": "All these medications, nothing seems to be working.\tმთელი ეს წამლები. არაფერი არ მოქმედებს."}
{"text": "So you refer the patient for hip replacement therapy.\tჰოდა თქვენც ურჩიეთ პაციენტს"}
{"text": "Hip replacement. Okay?\"\tთეძოს შეცვლა\""}
{"text": "So the patient is on a path to have his hip replaced.\tჰოდა პაციენტმაც გადაწყვიტა გადაენერგა თეძო."}
{"text": "Then they said to half of the physicians, \"Yesterday, you reviewed the patient's case, and you realized that you forgot to try one medication.\tამის შემდეგ ექიმთა ნახევარს მათ უთხრეს \"გუშინ თქვენ კიდევ ერთხელ გადახედეთ პაციენტის ისტორიას და აღმოაჩინეთ რომ არ გიცდიათ ერთი წამალი."}
{"text": "You did not try ibuprofen.\tარ გიცდიათ იბუპროფენი."}
{"text": "What do you do? Do you pull the patient back and try ibuprofen?\tრას მოიმოქმედებდით? დაუძახებდით უკან პაციენტს და ცდიდით იბუპროფენს?"}
{"text": "Or do you let him go and have hip replacement?\"\tთუ არაფერსაც არ იზამდით და უფლებას მისცემდით გადაენერგათ მისთვის თეძო?\""}
{"text": "Well, the good news is that most physicians in this case decided to pull the patient and try ibuprofen.\tკარგი ამბავი ისაა, რომ ექიმთა უმრავლესობამ გადაწყვიტა პაციენტი გამოეხმო და იბუპროფენი ეცადა."}
{"text": "Very good for the physicians.\tძალიან კარგი."}
{"text": "To the other group of physicians, they said, \"Yesterday when you reviewed the case, you discovered there were two medications you didn't try out yet -- ibuprofen and piroxicam.\"\tექიმთა მეორე ნაწილს კი მათ უთხრეს გუშინ, როცა თქვენ კიდევ ერთხელ გადახედეთ პაციენტის იტორიას თქვენ აღმოაჩინეთ, რომ არ გიცდიათ ორი წამალი. იბუპროფენი და იპროქსიკამი."}
{"text": "You have two medications you didn't try out yet.\tრას მოიმოქმედებდით?"}
{"text": "What do you do? You let him go, or you pull him back?\tგადანერგვის უფლებას მისცემდით თუ უკან გამოიხმობდით?"}
{"text": "And if you pull him back, do you try ibuprofen or piroxicam? Which one?\"\tდა თუკი უკან გამოიხმობდით რომელს ცდიდით? იბუპროფენს თუ პიროქსიკამს?"}
{"text": "Now, think of it: This decision makes it as easy to let the patient continue with hip replacement, but pulling him back, all of the sudden it becomes more complex.\tახლა დაფიქრდით. არ გამოხმობის გადაწყვეტილება ადვილია. გამოხმობა კი უცებ კომპლექსური გახდა."}
{"text": "There is one more decision.\tმას ერთი ალტერნატივა დაემატა."}
{"text": "What happens now?\tახლა რა ხდება?"}
{"text": "The majority of the physicians now choose to let the patient go for a hip replacement.\tექიმთა უმრავლესობამ არ გამოხმობის გადაწყვეტილება მიიღო."}
{"text": "I hope this worries you, by the way -- (Laughter) when you go to see your physician.\tიმედი მაქვს რომ ეს თქვენ აგაღელვებთ (სიცილი) როცა თქვენ ექიმთან წახვალთ."}
{"text": "The thing is that no physician would ever say, \"Piroxicam, ibuprofen, hip replacement. Let's go for hip replacement.\"\tსაქმე ისაა, რომ აც ერთი ექიმი არ იტყოდა \"პროქსიკამი, იბუპროფენი, თეძოს გამოცვლა... მოდი თეძოს გამოცვლა ავირჩიოთ.\""}
{"text": "But the moment you set this as the default, it has a huge power over whatever people end up doing.\tმაგრამ როდესაც ეს უკანასკნელი წინასწარაა არჩეული ეს ძალიან დიდ გავლენას ახდენს იმაზე თუ რას მოიმოქმედებს ხალხი."}
{"text": "I'll give you a couple of more examples on irrational decision-making.\tირაციონალური მოქმედების კიდევ რამდენიმე მაგალითს გაჩვენებთ."}
{"text": "Imagine I give you a choice: Do you want to go for a weekend to Rome, all expenses paid -- hotel, transportation, food, a continental breakfast, everything -- or a weekend in Paris?\tწარმოიდგინეთ მე მოგეცით არჩევანი. გინდათ შაბათ-კვირის რომში გატარება? ხარჯები მთლიანად დაფარულია, სასტუმრო, ტრანსპორტი, საჭმელი საუზმე, ყველაფერი. თუ პარიზში?"}
{"text": "Now, weekend in Paris, weekend in Rome -- these are different things.\tშაბათ-კვირა პარიზში და რომში სხვადასხვა რამეა."}
{"text": "They have different food, different culture, different art.\tსხვა საჭმელი, სხვა კულტურა, სხვა ხელოვნება."}
{"text": "Imagine I added a choice to the set that nobody wanted.\tახლა წარმოიდგინეთ მე დავამატე ერთი ალტერნატივა რომელიც არავის არ უნდოდა."}
{"text": "Imagine I said, \"A weekend in Rome, a weekend in Paris, or having your car stolen?\"\tწარმოიდგინეთ მე შემოგთავაზეთ \"შაბათ-კვირა რომში პარიზში, ან ის რომ თქვენი მანქანა მოიპარონ\""}
{"text": "(Laughter) It's a funny idea, because why would having your car stolen, in this set, influence anything?\t(სიცილი) საინტერესოა. რატომ უნდა მოახდინოს გავლენა არჩევანზე მანქანის მოპარვის ალტერნატივამ?"}
{"text": "(Laughter) But what if the option to have your car stolen was not exactly like this?\t(სიცილი) მაგრამ რა მოხდება თუ მანქანის მოპარვის ალტერნატივა ცოტა სხვანაირად იქნება წარმოდგენილი?"}
{"text": "What if it was a trip to Rome, all expenses paid, transportation, breakfast, but it doesn't include coffee in the morning?\tრა მოხდება თუკი ეს იქნება ისე მოგზაურობა რომში, ყველაფერი ანაზღაურებულია, ტრანსპორტი, საუზმე მაგრამ არ შედის ყავა დილით."}
{"text": "If you want coffee, you have to pay for it yourself, it's two euros 50.\tთუ გინდათ ყავა მაშინ თქვენ უნდა გადაიხადოთ 2.50 ევრო."}
{"text": "(Laughter) Now in some ways, given that you can have Rome with coffee, why would you possibly want Rome without coffee?\tახლა დაფიქრდით, თუკი თქვენ გაქვთ რომი ყავით რატომ ამოირჩევთ რომს ყავის გარეშე?"}
{"text": "It's like having your car stolen. It's an inferior option.\tეს იგივეა რაც მოპარული მანქანა. უარესი ალტერნატივაა."}
{"text": "But guess what happened?\tმაგრამ გამოიცანით რა მოხდა. როგორც კი დაამატებთ რომს ყავის გარეშე"}
{"text": "The moment you add Rome without coffee, Rome with coffee becomes more popular, and people choose it.\tრომი ყავით ხდება ურო პოპულარული. მეტი ადამიანი ირჩევს მას."}
{"text": "The fact that you have Rome without coffee makes Rome with coffee look superior, and not just to Rome without coffee -- even superior to Paris.\tუბრალო ფაქტი რომ დაამატეთ რომი უყავოდ რომს ყავით ხდის უკეთეს ალტერნატივად. არა მხოლოდ უყავო რომზე, არამედ პარიზზეც."}
{"text": "(Laughter) Here are two examples of this principle.\t(სიცილი) აგერაა იგივე პრინციპის ორი მაგალითი."}
{"text": "This was an ad in The Economist a few years ago that gave us three choices: an online subscription for 59 dollars, a print subscription for 125 dollars, or you could get both for 125.\tესაა სარეკლამო პოსტერი ჟურნალ ეკონომისტის რამდენიმე წლის წინანდელი ნომრიდან რომელიც თქვენ გთავაზობთ სამ ალტერნატივას. ელექტრონული ვერსიის გამოწერას 59 დოლარად. ნაბეჭდი ვერსიის გამოწერას 125 დოლარად. და ორივეს გამოწერას 125 დოლარად."}
{"text": "(Laughter) Now I looked at this, and I called up The Economist, and I tried to figure out what they were thinking.\t(სიცილი) მე როცა ვნახე ეს რეკლამა დავურეკე ჟირნალს და ვცადე გამერკვია რატომ შესთავაზეს მომხმარებელს ასეთი არჩევანი."}
{"text": "And they passed me from one person to another to another, until eventually I got to the person who was in charge of the website, and I called them up, and they went to check what was going on.\tმრავალი გადამისამართების შემდეგ მოვხვდი ადამიანთან რომელიც მთელს ვებსაიტს კურირებდა. დავურეკე და ისინიც დამპირდნენ რომ გაარკვევდნენ რა ხდებოდა."}
{"text": "The next thing I know, the ad is gone, no explanation.\tდა უცებ ეს რეკლამა გაქრა. ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე."}
{"text": "So I decided to do the experiment that I would have loved The Economist to do with me.\tჰოდა მეც გადავწყვიტე ჩამეტარებინა ექსპერიმენტი სადაც ძალიან მინდოდა ჟურნალსაც მიეღო მონაწილეობა."}
{"text": "I took this and I gave it to 100 MIT students.\tჩვენი უნივერსიტეტის 100 სტუდენტს მივეცი ეს პოსტერი"}
{"text": "I said, \"What would you choose?\"\tდა ვკითხე რას აირჩევდნენ."}
{"text": "These are the market shares -- most people wanted the combo deal.\tესაა მიღებული განაწილება. უმრავლესობას კომბინირებული შეთავაზება უნდოდა."}
{"text": "Thankfully, nobody wanted the dominant option.\tკიდევ კარგი უარესი ალტერნატივა არავის უნდოდა."}
{"text": "That means our students can read.\tეს ნიშნავს რომ ჩვენმა სტუდენტებმა კითხვა იციან."}
{"text": "(Laughter) But now, if you have an option that nobody wants, you can take it off, right?\t(სიცილი) თუ ჩვენ გვაქვს ალტერნატივა, რომელიც არავის არ უნდა ჩვენ შეგვიძლია უბრალოდ ამოვიღოთ სიიდან, არა?"}
{"text": "So I printed another version of this, where I eliminated the middle option.\tჰოდა მეც გავაკეთე ახალი პოსტერი სადაც ეს ალტერნატივა არ იყო."}
{"text": "I gave it to another 100 students. Here is what happened: Now the most popular option became the least popular, and the least popular became the most popular.\tდა მივეცი 100 სტუდენტს. აი რა მოხდა. ყველაზე პოპულარული ალტერნატივა ახლა არაპოპულარული გახდა. და პირიქით."}
{"text": "What was happening was the option that was useless, in the middle, was useless in the sense that nobody wanted it.\tრა მოხდა და რომელიც უსარგებლო იყო, შუა, უსარგებლო იყო იმ მხრივ რომ არავის არ უნდოდა."}
{"text": "But it wasn't useless in the sense that it helped people figure out what they wanted.\tმაგრამ არ იყო უსარგებლო იმ მხრივ რომ ის ეხმარებოდა ხალხს მიმხვდარიყვნენ თუ რა უნდოდათ."}
{"text": "In fact, relative to the option in the middle, which was get only the print for 125, the print and web for 125 looked like a fantastic deal.\tსინამდვილეში შუა ალტერნატივასთან შედარებით, რომელიც იყო ნაბეჭდი ვერსია 125 დოლარად, ნაბეჭდი და ელექტრონული ერთად 135 დოლარად ფანტასტიკურად ჩანდა."}
{"text": "And as a consequence, people chose it.\tშედეგად ხალხიც სწორედ მას ირჩევდა."}
{"text": "The general idea here, by the way, is that we actually don't know our preferences that well.\tზოგადი გზავნილი, სხვათა შორის, არის რომ ჩვენ არცთუისე კარგად ვიცით თუ რა გვინდა."}
{"text": "And because we don't know our preferences that well, we're susceptible to all of these influences from the external forces: the defaults, the particular options that are presented to us, and so on.\tდა სწორედ იმიტომ რომ არ ვიცით ზუსტად რა გვინდა ადვილად ვექცევით გარეშე ძალების გავლენის ქვეშ. წინასწარ არჩეული ალტერნატივები, ალტერნატივების სია რომელსაც გვთავაზობენ და ა.შ."}
{"text": "One more example of this.\tკიდევ ერთი მაგალითი."}
{"text": "People believe that when we deal with physical attraction, we see somebody, and we know immediately whether we like them or not, if we're attracted or not.\tხალხი ფიქრობს, რომ როცა საქმე ფიზიკურ მიმზიდველობას ეხება დაინახავ ვინმეს და უმალვე იცი მოგწონს თუ არა. გიზიდავს თუ არა."}
{"text": "This is why we have these four-minute dates.\tამიტომ გვაქვს ეს ოთხ-წუთიანი პაემნები."}
{"text": "So I decided to do this experiment with people.\tმეც გადავწყვიტე ეს ექსპერიმენტი ჩამეტარებინა ხალხზე."}
{"text": "I'll show you images here, no real people, but the experiment was with people.\tმე გაჩვენებთ ხალხის სურათებს - თვითონ ხალხს არა. თვითონ ექსპერიმენტში ხალხი მონაწილეობდა."}
{"text": "I showed some people a picture of Tom, and a picture of Jerry.\tმე ვაჩვენე ხალხს ტომის სურათი და ჯერის სურათი"}
{"text": "and I said, \"Who do you want to date?\tდა ვკითხე, ვისთან გინდათ წახვიდეთ პაემანზე ტომთან, თუ ჯერისთან?"}
{"text": "But for half the people, I added an ugly version of Jerry.\tმაგრამ ხალხის ნახევარს მესამე ალტერნატივად ვანახე, სადაც მახინჯი ჯერი იყო გამოსახული."}
{"text": "I took Photoshop and I made Jerry slightly less attractive.\tფოტოშოპით მისი სახე ოდნავ ნაკლებად მიმზიდველი გავხადეთ."}
{"text": "(Laughter) For the other people, I added an ugly version of Tom.\t(სიცილი) მეორე ნახევარს ალტერნატივად მახინჯი ტომის სურათი ვანახეთ."}
{"text": "And the question was, will ugly Jerry and ugly Tom help their respective, more attractive brothers?\tდა გვაინტერესებდა დაეხმარებოდა თუ არა მახინჯი ტომი და ჯერი მათ უფრო მიმზიდველ შესაბამის ძმებს."}
{"text": "The answer was absolutely yes.\tპასუხია: კი."}
{"text": "When ugly Jerry was around, Jerry was popular.\tროცა მახინჯი ჯერი იყო ალტერნატივებში - ჯერი პოპულარული იყო."}
{"text": "When ugly Tom was around, Tom was popular.\tროცა მახინჯი ტომი იყო ალტერნატივებში - ტომი იყო პოპულარული."}
{"text": "(Laughter) This of course has two very clear implications for life in general.\t(სიცილი) ამას ორი მარტივი შედეგი აქვს საერთოდ ცხოვრებაში გამოსაყენებლად."}
{"text": "If you ever go bar-hopping, who do you want to take with you?\tთუ კაფეში პარტნიორის საძებნად მიდიხართ ვინ უნდა წაიყვანოთ თან?"}
{"text": "(Laughter) You want a slightly uglier version of yourself.\t(სიცილი) თქვენ გჭირდებათ თქვენივე ოდნავ მახინჯი ვერსია."}
{"text": "(Laughter) Similar, but slightly uglier.\t(სიცილი) თქვენნაირი, მსგავსი... მაგრამ ოდნავ მახინჯი."}
{"text": "(Laughter) The second point, or course, is that if somebody invites you to bar hop, you know what they think about you.\t(სიცილი) მეორე შედეგი კი ისაა, რომ თუ ვინმე გთხოვთ მასთან ერთად წახვიდეთ კაფეში, უკვე იცით ის ადამიანი რას ფიქრობს თქვენზე."}
{"text": "(Laughter) Now you get it.\t(სიცილი) ახლა უკვე ხვდებით რისი თქმაც მინდა."}
{"text": "What is the general point?\tრა არის ზოგადი გაკვეთილი?"}
{"text": "The general point is that, when we think about economics, we have this beautiful view of human nature.\tესს ის, რომ როცა ეკონომიკაზე ვფიქრობთ ვფიქრობთ იდეალურ ადამიანზე."}
{"text": "\"What a piece of work is a man! How noble in reason!\"\t\"როგორი ხელოვნების ნიმუშია ადამიანი! როგორი კეთილშობილი ინტერესებით!\""}
{"text": "We have this view of ourselves, of others.\tჩვენ ასე ვფიქრობთ ჩვენს თავზე, სხვებზე."}
{"text": "The behavioral economics perspective is slightly less \"generous\" to people; in fact, in medical terms, that's our view.\tქცევითი ეკონომიკის შეხედულება ნაკლებად დიდსულოვანია ადამიანთან მიმართებაში. აი ესაა ჩვენი მოსაზრება. (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) But there is a silver lining.\tმაგრამ არის რაღაც პოზიტიურიც."}
{"text": "The silver lining is, I think, kind of the reason that behavioral economics is interesting and exciting.\tსწორედ ეს პოზიტიურია ის რაც ქცევითი ეკონომიკის საინტერესოობას განაპირობებს."}
{"text": "Are we Superman, or are we Homer Simpson?\tვეინ ვართ ჩვენ? სუპერმენები თუ ჰომერ სიმპსონები?"}
{"text": "When it comes to building the physical world, we kind of understand our limitations.\tჰოცა საქმე შენებას ეხება, ჩვენ თითქოს ვიცით რა შეგვიძლია"}
{"text": "We build steps.\tჩვენ ვქმნით საფეხურებს, და ამ რაღაცეებს"}
{"text": "And we build these things that not everybody can use, obviously.\tრომელთა გამოყენებაც ყველას არ შეუძლია."}
{"text": "(Laughter) We understand our limitations, and we build around them.\t(სიცილი) ჩვენ ვხვდებით ჩვენი შესაძლებლობების საზღვრებს და გვერდს ვუვლით მათ."}
{"text": "But for some reason, when it comes to the mental world, when we design things like healthcare and retirement and stock markets, we somehow forget the idea that we are limited.\tმაგრამ როდესაც საქმე გონებრივ შესაძლებლობებს ეხება როდესაც ჩვენ ვქმნით ისეთ რამეებს როგორიცაა ჯანდაცვა, საპენსიო მექანიზმი და საფონდო ბირჟა ჩვენ რატომღაც გვაგიწყდება რომ ჩვენი შესაძლებლობები შეზღუდულია"}
{"text": "I think that if we understood our cognitive limitations in the same way we understand our physical limitations, even though they don't stare us in the face the same way, we could design a better world, and that, I think, is the hope of this thing.\tმე მგონია, ჩვენ რომ ვხვდებოდეთ თუ სადაა ჩვენი გონებრივი შესაძლებლობების ზღვარი იგივე ნაირად როგორც ჩვენ ამას ფიზიკურ შესაძლებლობებთან დაკავშირებით ვხვდებით, იმის მიუხედავად რომ ეს ასე ადვილი გასაკეთებელი არაა ჩვენ შევძლებდით უკეთესი სამყარო აგვეშენებინა. და მე მგონია რომ არის ამის იმედი."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm here because I have a very important message: I think we have found the most important factor for success.\tაქ ვარ იმისთვის, რომ ძალიან მშნივენლოვანი რამ გითხრათ: ვფიქრობ ჩვენ ვიპოვნეთ წარმატების ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი."}
{"text": "And it was found close to here, Stanford.\tდა ის ნაპოვნი იყო აქედან ახლოს, სტენფორდში."}
{"text": "Psychology professor took kids that were four years old and put them in a room all by themselves.\tფსიქოლოგიის პროფესორმა 4 წლის ბავშვები და დასვა ოთახში, მარტო."}
{"text": "And he would tell the child, a four-year-old kid, \"Johnny, I am going to leave you here with a marshmallow for 15 minutes.\tდა ეუბნებოდა, 4 წლის ბავშვევს, \"ჯონი, ეხლა მარტო დაგტოვებ ზეფირთან 15 წუთით."}
{"text": "If, after I come back, this marshmallow is here, you will get another one. So you will have two.\"\tროცა დავბრუნდები, თუ ეს ზეფირი ისევ აქ იქნება მეორეს მიიღებ. ასე რომ, ორი გექნება.\""}
{"text": "To tell a four-year-old kid to wait 15 minutes for something that they like, is equivalent to telling us, \"We'll bring you coffee in two hours.\"\tოთხი წლის ბავშვს უთხრა 15 წუთი დაელოდე რათა მიიღო ის რაც მოგწონს, იგივეა რაც ჩვენ გვითხრა, \"ყავას ორ საათში მოგიტანთ.\""}
{"text": "(Laughter) Exact equivalent.\t(სიცილი) ზუსტად იგივეა."}
{"text": "So what happened when the professor left the room?\tდა რა მოხდა როცა პროფესორმა დატოვა ოთახი?"}
{"text": "As soon as the door closed...\tროგორც კი კარი დაიხურა..."}
{"text": "two out of three ate the marshmallow.\t2/3-მა შეჭამა ზეფირი."}
{"text": "Five seconds, 10 seconds, 40 seconds, 50 seconds, two minutes, four minutes, eight minutes.\t5 წამი, 10 წამი, 40 წამი, 50 წამი, 2 წუთი, 4 წუთი, 8 წუთი."}
{"text": "Some lasted 14-and-a-half minutes.\tზოგმა გაუძლო 14 წუთი, და ნახევარი."}
{"text": "(Laughter) Couldn't do it. Could not wait.\t(სიცილი) ვერ შეძლო. ვერ მოითმინა."}
{"text": "What's interesting is that one out of three would look at the marshmallow and go like this ...\tსაინტერესოა რომ 1/3 შეხედავდა ზეფირს და ასეთ რაღაცეებს იზამდა..."}
{"text": "Would look at it.\tდაუწყებდა ყურებას."}
{"text": "Put it back.\tდადებდა უკან."}
{"text": "They would walk around. They would play with their skirts and pants.\tბოლთის ცემას დაიწყებდნენ. კაბით ან შარვლით თამაშს."}
{"text": "That child already, at four, understood the most important principle for success, which is the ability to delay gratification.\tამ ბავშვს, 4 წლის ასაკში, უკვე ესმოდა, წარმატების ყველაზე მნიშვნელოვანი პრინციპი, რომელიცაა სიამოვნების გადავადების უნარი."}
{"text": "Self-discipline: the most important factor for success.\tთვით-დისციპლინა: წარმატების ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი."}
{"text": "15 years later, 14 or 15 years later, follow-up study.\t15 წლის შემდეგ, 14 თუ 15 წლის შემდეგ, კვლევა განახლდა"}
{"text": "What did they find?\tრა აღმოაჩინეს?"}
{"text": "They went to look for these kids who were now 18 and 19.\tმათ მოძებნეს ეს ბავშვები, რომლებიც ახლა 18 და 19 წლის იყვნენ."}
{"text": "And they found that 100 percent of the children that had not eaten the marshmallow were successful.\tდა აღმოაჩინეს, რომ 100% ბავშვებისა, რომლებმაც არ შეჭამეს ზეფირი იყვნენ წარმატებული."}
{"text": "They had good grades. They were doing wonderful.\tმათ ჰქონდათ მაღალი ქულები."}
{"text": "They were happy. They had their plans.\tბედნიერები იყვნენ, გეგმები ჰქონდათ."}
{"text": "They had good relationships with the teachers, students.\tმათ ჰქონდათ კარგი ურთიერთობა მასწავლებლებთან, სტუდენტებთან."}
{"text": "They were doing fine.\tუბრალოდ კარგად იყვნენ."}
{"text": "A great percentage of the kids that ate the marshmallow, they were in trouble.\tდა ბავშვების დიდი ნაწილი, ვინც შეჭამა ზეფირი, ცუდ დღეში იყვნენ."}
{"text": "They did not make it to university.\tუნვერსიტეტში ვერ მოხვდნენ."}
{"text": "They had bad grades. Some of them dropped out.\tჰქონდათ დაბალი ნიშნები. ზოგი სკოლიდან გარიცხეს."}
{"text": "A few were still there with bad grades.\tზოგი დარჩა სკოლაში დაბალი ნიშენებით."}
{"text": "A few had good grades.\tცოტა მათგანს ჰქონდა კარგი ნიშანი."}
{"text": "I had a question in my mind: Would Hispanic kids react the same way as the American kids?\tთავში კითხვა მიტრიალებდა: ესპანელ ბავშვებს ისეთივე რეაქცია ექნებათ როგორიც ამერიკელებს?"}
{"text": "So I went to Colombia. And I reproduced the experiment.\tამიტომ, წავედი კოლუმბიაში."}
{"text": "And it was very funny. I used four, five and six years old kids.\tდა გავიმეორე ექსპერიმენტი. ეს ძალიან სასაცილო იყო."}
{"text": "And let me show you what happened.\tმე მყავდა 4, 5 და 6 წლის ბავშვები. და ნახეთ რა მოხდა."}
{"text": "(Spanish) (Laughter) So what happened in Colombia?\t(ესპანური)(სიცილი) ანუ რა მოხდა კოლუმბიაში?"}
{"text": "Hispanic kids, two out of three ate the marshmallow; one out of three did not.\tესპანელი ბავშვების, 2/3-მა შეჭამა ზეფირი; 1/3-მა არა."}
{"text": "This little girl was interesting; she ate the inside of the marshmallow.\tეს პატარა გოგო საინტერსოდ მოიქცა; მან ზეფირი შიგნიდან შეჭამა."}
{"text": "(Laughter) In other words, she wanted us to think that she had not eaten it, so she would get two.\t(სიცილი) სხვა სიტყვებით, მას უნდოდა დაეჯერებინა ჩვენთვის, რომ არ შეჭამა, და მიიღებად ორს."}
{"text": "But she ate it.\tმაგრამ მან შეჭამა."}
{"text": "So we know she'll be successful. But we have to watch her.\tჩვენ ვიცით ის იქნება წარმატებული, მაგრამ თვალყური უნდა ვადევნოთ."}
{"text": "(Laughter) She should not go into banking, for example, or work at a cash register.\t(სიცილი) სიტყვაზე, საბანკო საქმეში არ უნდა წავიდეს, ან სალაროსთან იმუშაოს."}
{"text": "But she will be successful.\tმაგრამ ის იქნება წარმატებული."}
{"text": "And this applies for everything. Even in sales.\tდა ეს ესედაგება ყვეაფერს."}
{"text": "The sales person that -- the customer says, \"I want that.\" And the person says, \"Okay, here you are.\"\tიგივე ვაჭრობას. გამყიდველი რომელიც -- კლინეტი ეუბნება, \"ეს მინდა.\" გამყიდველი \"კაი, ინებეთ.\""}
{"text": "That person ate the marshmallow.\tმაგ გამყიდველმა შეჭამა ზეფირი."}
{"text": "If the sales person says, \"Wait a second.\tთუ გამყიდეველი იძახის, \"ერთ წუთით,"}
{"text": "Let me ask you a few questions to see if this is a good choice.\"\tდამრთეთ ნება რამდენიმე კითხვა დაგისვათ, რათა დავრწმუნდე რომ კარგი არჩევანია.\""}
{"text": "Then you sell a lot more.\tშედეგად უფრო მეტს გაყიდის."}
{"text": "So this has applications in all walks of life.\tამას აქვს გამოყენება ცხოვრების ყველა სფეროში."}
{"text": "I end with -- the Koreans did this.\tბოლოს -- კორეელებმა გააკეთეს"}
{"text": "You know what? This is so good that we want a marshmallow book for children.\tიცით რა? ისეთი საიტერსოა ჩვენ გვინდა ზეფირის წიგნი ბავშვებისთვის"}
{"text": "We did one for children. And now it is all over Korea.\tგავაკეთეთ ერთი ბავშვებისთვის. და ის ეხლა მთელს კორეაშია."}
{"text": "They are teaching these kids exactly this principle.\tმათ ასწავლიან ბავშვებს ზუსტად ამ პრინციპს."}
{"text": "And we need to learn that principle here in the States, because we have a big debt.\tდა ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ეს პრინციპი აქ, შტატებში, რადგან ჩვენ გვაქვს დიდი ვალი."}
{"text": "We are eating more marshmallows than we are producing.\tჩვენ ვჭამთ მეტ ზეფირს ვიდრე ვაწარმოებთ."}
{"text": "Thank you so much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "Let's talk about manias.\tმოდით ვისაუბროთ მანიებზე."}
{"text": "Let's start with Beatlemania.\tდავიწყოთ ბითლომანიით:"}
{"text": "(Recording of crowd roaring) Hysterical teenagers, crying, screaming, pandemonium.\tისტერიკული თინეიჯერები, ტირილი, ყვირილი, ალიაქოთი."}
{"text": "(Recording of crowd roaring) Sports mania: deafening crowds, all for one idea -- get the ball in the net.\tსპორტის მანია: გამაყრუებელი მასები, ყველა ერთი იდეისათვის - აღმოჩნდეს ბურთი ბადეში."}
{"text": "Okay, religious mania: there's rapture, there's weeping, there's visions.\tკარგი, რელიგიის მანია: არის აღფრთოვანება, ტირილი, არის ხილვები."}
{"text": "Manias can be good.\tმანიები შეიძლება იყოს კარგი."}
{"text": "Manias can be alarming.\tმანიები შეიძლება იყოს საგანგაშო,"}
{"text": "Or manias can be deadly.\tან შეიძლება იყოს მომაკვდინებელი."}
{"text": "(Recording of crowd cheering) The world has a new mania.\tმსოფლიოს აქვს ახალი მანია."}
{"text": "A mania for learning English.\tინგლისურის სწავლის მანია."}
{"text": "Listen as Chinese students practice their English, by screaming it: Teacher: ... change my life!\tმოუსმინეთ ჩინელ სტუდენტებს, როგორ სწავლობენ ინგლისურს ხმამაღალი შეძახილით. მასწავლებელი: ... ჩემი ცხოვრების შეცვლა!"}
{"text": "Students: I want to change my life!\tსტუდენტები: მე შევცვლი ჩემს ცხოვრებას."}
{"text": "T: I don't want to let my parents down!\tმ: მე არ მინდა გავაწბილო ჩემი მშობლები."}
{"text": "S: I don't want to let my parents down!\tს: მე არ მინდა გავაწბილო ჩემი მშობლები."}
{"text": "T: I don't ever want to let my country down!\tმ: მე არ მინდა გავაწბილო ჩემი ქვეყანა."}
{"text": "S: I don't ever want to let my country down!\tს: მე არ მინდა გავაწბილო ჩემი ქვეყანა."}
{"text": "T: Most importantly... S: Most importantly...\tმ: ყველაზე მნიშვნელოვნად ... ს: ყველაზე მნიშვნელოვნად ..."}
{"text": "T: I don't want to let myself down!\tმ: მე არ მინდა გავაწბილო საკუთარი თავი."}
{"text": "S: I don't want to let myself down!\tს: მე არ მინდა გავაწბილო საკუთარი თავი."}
{"text": "How many people are trying to learn English worldwide?\tჯეი უოკერი: მსოფლიოში რამდენი ადამიანი ცდილობს ინგლისურის სწავლას?"}
{"text": "Two billion of them.\tორი მილიარდი."}
{"text": "Students: A t-shirt. A dress.\tსტუდენტები: მაისური. კაბა."}
{"text": "Jay Walker: In Latin America, in India, in Southeast Asia, and most of all, in China.\tჯუ: ლათინურ ამერიკაში, ინდოეთში, სამხრეთ აზიაში და ჩინეთის უდიდეს ნაწილში."}
{"text": "If you're a Chinese student, you start learning English in the third grade, by law.\tთუ თქვენ ხართ ჩინელი მოსწავლე, თქვენ ინგლისურის სწავლას იწყებთ მესამე კლასიდან კანონმდებლობით."}
{"text": "That's why this year, China will become the world's largest English-speaking country.\tამიტომ, წელს ჩინეთი გახდება მსოფლიოში ყველაზე დიდი ინგლისურენოვანი ქვეყანა."}
{"text": "(Laughter) Why English?\t(სიცილი) რატომ ინგლისური?"}
{"text": "In a single word: opportunity.\tერთი სიტყვით: შესაძლებლობა."}
{"text": "Opportunity for a better life, a job, to be able to pay for school, or put better food on the table.\tშესაძლებლობა უკეთესი ცხოვრებისთვის, სამსახურისთვის, გადაიხადო განათლებისთვის, ან დაიდო მაგიდაზე უკეთესი საკვები."}
{"text": "Imagine a student taking a giant test for three full days.\tწარმოიდგინეთ სტუდენტი, რომელიც ასრულებს გიგანტურ ტესტს სამი დღის განმავლობაში."}
{"text": "Her score on this one test literally determines her future.\tმისი შედეგი ამ ერთ ტესტში უშუალოდ განსაზღვრავს მის მომავალს."}
{"text": "She studies 12 hours a day for three years to prepare.\tის მეცადინეობს 12 საათს ყოველდღიურად სამი წლის განმავლობაში, რომ მოემზადოს."}
{"text": "Twenty-five percent of her grade is based on English.\tმისი შეფასების 25% დამოკიდებულია ინგლისურზე."}
{"text": "It's called the gaokao, and 80 million high school Chinese students have already taken this grueling test.\tმას ქვია გაოკაო და 80 ათასმა ჩინელმა სტუდენტმა უკვე გაიარა ეს დამქანცველი ტესტი."}
{"text": "The intensity to learn English is almost unimaginable, unless you witness it.\tინგლისურის სწავლის ინტენსივობა არის თითქმის წარმოუდგენელი, სანამ თვითონ არ იგრძნობთ მას."}
{"text": "Teacher: Perfect! Students: Perfect!\tმასწავლებელი: სრულყოფილი! სტუდენტები: სრულყოფილი!"}
{"text": "T: Perfect! S: Perfect!\tმ: სრულყოფილი! ს: სრულყოფილი!"}
{"text": "T: I want to speak perfect English!\tმ: მე მსურს ვილაპარაკო სრულყოფილი ინგლისური."}
{"text": "S: I want to speak perfect English!\tს: მე მსურს ვილაპარაკო სრულყოფილი ინგლისური."}
{"text": "T: I want to speak ... S: I want to speak ...\tმ: მე მსურს ვილაპარაკო -- ს: მე მსურს ვილაპარაკო --"}
{"text": "T: ... perfect English! S: ... perfect English!\tმ: სრულყოფილი ინგლისური. ს: სრულყოფილი ინგლისური."}
{"text": "T (yelling more loudly): I want to change my life!\tმ: მე მსურს შევცვალო ჩემი ცხოვრება! ს: მე მინდა შევცვალო ჩემი ცხოვრება!"}
{"text": "S (yelling more loudly): I want to change my life!\tს: მე მინდა შევცვავლო ჩემი ცხოვრება!"}
{"text": "JW: So is English mania good or bad?\tჯუ: ასე რომ, ინგლისურის მანია კარგია თუ ცუდი?"}
{"text": "Is English a tsunami, washing away other languages?\tარის ინგლისური ცუნამი, რომელიც წალეკავს სხვა ენებს?"}
{"text": "Not likely.\tარაფერი მსგავსი. ინგლისური არის მსოფლიოს მეორე ენა."}
{"text": "Your native language is your life.\tთქვენი მშობლიური ენა არის თქვენი ცხოვრება."}
{"text": "But with English you can become part of a wider conversation -- a global conversation about global problems, like climate change or poverty, or hunger or disease.\tმაგრამ ინგლისურით თქვენ შეგიძლიათ გახდეთ უფრო ფართო დიალოგის წევრი: გლობალური დიალოგის გლობალურ პრობლემებზე. მაგალითად კლიმატის ცვლილებაზე ან სიღარიბეზე, შიმშილზე ან დაავადებაზე."}
{"text": "The world has other universal languages.\tმსოფლიოს აქვს სხვა უნივერსალური ენებიც."}
{"text": "Mathematics is the language of science.\tმათემატიკა არის მეცნიერების ენა."}
{"text": "Music is the language of emotions.\tმუსიკა არის ემოციის ენა."}
{"text": "And now English is becoming the language of problem-solving.\tინგლისური კი ხდება პრობლემის გადაჭრის ენა."}
{"text": "Not because America is pushing it, but because the world is pulling it.\tარა იმიტომ, რომ ამერიკა უბიძგებს, არამედ მსოფლიო მიისწრაფის ამისაკენ."}
{"text": "So English mania is a turning point.\tასე რომ, ინგლისურის მანია გარდამტეხი მომენტია."}
{"text": "Like the harnessing of electricity in our cities, or the fall of the Berlin Wall, English represents hope for a better future -- a future where the world has a common language to solve its common problems.\tროგორც ელექტროენერგიის გამოჩენა ჩვენს ქალაქში, როგორც ბერლინის კედლის დაცემა, ინგლისური წარმოადგენს იმედს უკეთესი მომავლისათვის - მომავლისათვის სადაც მსოფლიოს ექნება საერთო ენა, საერთო პრობლემების გადასაჭრელად."}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Why do so many people reach success and then fail?\tრატომ არის რომ ამდენი ადამიანი აღწევს წარმატებას და შემდეგ ფსკერზე ეშვება?"}
{"text": "One of the big reasons is, we think success is a one-way street.\tამის ერთ–ერთი განმაპირობებელი მიზეზი არის ის, რომ წარმატება ცალმხრივი მოძრაობა მიგვაჩნია."}
{"text": "So we do everything that leads up to success, but then we get there. We figure we've made it, we sit back in our comfort zone, and we actually stop doing everything that made us successful.\tვაკეთებთ ყველაფერს, რაც კი წარმატებასთან მიგვიყვანს. ერთხელაც მივაღწევთ მას. ვაცნობიერებთ, რომ ეს შევძელით, ვიწყებთ მიღწეულით ტკბობას და ვწყვეტთ ყველაფერ იმის კეთებას, რამაც წარმატებულები გაგვხადა."}
{"text": "And it doesn't take long to go downhill.\tმწვერვალიდან ჩამოვარდნას კი, დიდი ხანი არ ჭირდება."}
{"text": "And I can tell you this happens, because it happened to me.\tდამერწმუნეთ, რომ ვიცი რასაც ვამბობ, რადგან ეს საკუთარ თავზე ვიწვნიე."}
{"text": "Reaching success, I worked hard, I pushed myself.\tწარმატებისაკენ სვლაში, ბევრს ვმუშაობდი, თავს არ ვზოგავდი."}
{"text": "But then I stopped, because I figured, \"Oh, you know, I made it.\tშემდეგ კი შევწყვიტე, რადგან ჩავთვალე, რომ \"მე ეს შევძელი."}
{"text": "I can just sit back and relax.\"\tახლა შემიძლია მშვიდად ვიყო და დავისვენო.\""}
{"text": "Reaching success, I always tried to improve and do good work.\tწარმატებისაკენ სვლაში, მუდმივად ვმუშაობდი საკუთარ თავზე და ბევრს ვშრომობდი."}
{"text": "But then I stopped because I figured, \"Hey, I'm good enough.\tშემდეგ კი შევწყვიტე, რადგან ჩავთვალე, რომ \"მე უკვე ძალიან მაგარი ვარ."}
{"text": "I don't need to improve any more.\"\tსაკუთარ თავზე მუშაობა აღარ მჭირდება.\""}
{"text": "Reaching success, I was pretty good at coming up with good ideas.\tწარმატებისაკენ სვლაში, ძალიან ბევრი კარგი იდეა მომდიოდა თავში,"}
{"text": "Because I did all these simple things that led to ideas.\tრადგან ვიყენებდი მარტივ მეთოდებს, რომლებსაც იდეებისაკენ მივყავართ."}
{"text": "But then I stopped, because I figured I was this hot-shot guy and I shouldn't have to work at ideas, they should just come like magic.\tშემდეგ კი შევწყვიტე, რადგან ჩავთვალე რომ ძალიან მაგარი ტიპი ვიყავი და იდეებზე მუშაობა აღარ მჭირდებოდა. ისინი სასწაულისებრ უნდა მოსულიყვნენ."}
{"text": "And the only thing that came was creative block.\tთუმცა ერთადერთი რაც მომივიდა, ეს კრეატიული ჩიხი გახლდათ."}
{"text": "I couldn't come up with any ideas.\tთავში აღარაფერი მომდიოდა."}
{"text": "Reaching success, I always focused on clients and projects, and ignored the money. Then all this money started pouring in.\tწარმატებისაკენ სვლაში, კონცენტრაციას მომხმარებლებსა და პროექტებზე ვახდენდი და ვუგულებელყოფდი ფულს. შესაბამისად, ფული ტომრებით მომდიოდა."}
{"text": "And I got distracted by it.\tამან ჭკუა დამაკარგინა."}
{"text": "And suddenly I was on the phone to my stockbroker and my real estate agent, when I should have been talking to my clients.\tმოულოდნელად, მომხმარებლებთან ურთიერთობის ნაცვლად, მუდმივად ჩემს ბროკერსა და უძრავი ქონების აგენტთან საუბრით ვიყავი გართული."}
{"text": "And reaching success, I always did what I loved.\tწარმატებისაკენ სვლაში, მიყვარდა რასაც ვაკეთებდი."}
{"text": "But then I got into stuff that I didn't love, like management. I am the world's worst manager, but I figured I should be doing it, because I was, after all, the president of the company.\tმაგრამ შემდეგ მომიხდა კეთება იმისა რაც არ მიყვარს, კერძოდ მენეჯმენტისა. მე კი მსოფლიოში ყველაზე ცუდი მენეჯერი ვარ. თუმცა ჩავთვალე, რომ უნდა მეკეთებინა ეს. რამეთუ, ბოლო–ბოლო, კომპანიის პრეზიდენტი გახლდით."}
{"text": "Well, soon a black cloud formed over my head and here I was, outwardly very successful, but inwardly very depressed.\tმალე, ჩემს თავზე შავი ღრუბელი ჩამოწვა და მე, ერთი შეხედვით ძალიან წარმატებული, დეპრესიაში ჩავვარდი."}
{"text": "But I'm a guy; I knew how to fix it.\tთუმცა კაცი ვარ. ვიცოდი, როგორ გამომესწორებინა სიტუაცია."}
{"text": "I bought a fast car.\tსწრაფი მანქანა ვიყიდე."}
{"text": "(Laughter) It didn't help.\t(სიცილი) არ მიშველა."}
{"text": "I was faster but just as depressed.\tუფრო სწრაფად დავდიოდი, მაგრამ დეპრესია არ განიავდა."}
{"text": "So I went to my doctor. I said, \"Doc, I can buy anything I want. But I'm not happy. I'm depressed.\tამიტომ მივედი ჩემს ექიმთან და ვუთხარი, \"ექიმო, მე ყველაფრის ყიდვა შემიძლია. თუმცა, ბედნიერი არ ვარ."}
{"text": "It's true what they say, and I didn't believe it until it happened to me.\tდეპრესია მაქვს. თურმე მართალი ყოფილა. მე კი არ ვიჯერებდი, სანამ თვითონ არ შემემთხვა."}
{"text": "But money can't buy happiness.\"\tფულით ბედნიერებას ვერ იყიდი.\""}
{"text": "He said, \"No. But it can buy Prozac.\"\tმან კი მიპასუხა, \"არა, მაგრამ Prozac–ს კი იყიდი\""}
{"text": "And he put me on anti-depressants.\tდა ასე დავიწყე ანტი–დეპრესანტების სმა."}
{"text": "And yeah, the black cloud faded a little bit, but so did all the work, because I was just floating along. I couldn't care less if clients ever called.\tშავმა ღრუბელმა, თანდათანობით, წარსულს ჩაბარება დაიწყო. ისევე როგორც ჩემმა ბიზნესმა. უბრალოდ, დინებას მივყვებოდი. აღარ მანაღვლებდა რეკავდნენ თუ არა მომხმხარებლები."}
{"text": "(Laughter) And clients didn't call.\t(სიცილი) მათაც შეწყვიტეს."}
{"text": "(Laughter) Because they could see I was no longer serving them, I was only serving myself.\t(სიცილი) რამეთუ იგრძნეს რომ აღარ ვზრუნავდი მათზე, მარტო საკუთარ თავზე ვზრუნავდი."}
{"text": "So they took their money and their projects to others who would serve them better.\tამიტომ აიღეს თავიანთი ფული და პროექტები და წავიდნენ იქ, სადაც მათზე უკეთ იზრუნებდნენ."}
{"text": "Well, it didn't take long for business to drop like a rock.\tცოტა ხანში ბიზნესმა დაშლა და მსხვრევა დაიწყო."}
{"text": "My partner and I, Thom, we had to let all our employees go.\tმე და ჩემი პარტნიორი, ტომი, იძულებულები გავხდით თანამშრომლები გაგვეშვა."}
{"text": "It was down to just the two of us, and we were about to go under.\tმხოლოდ, ჩვენ ორნი–ღა დავრჩით და უკვე ფსკერზე ვეშვებოდით."}
{"text": "And that was great.\tდა ეს შესანიშნავი იყო."}
{"text": "Because with no employees, there was nobody for me to manage.\tთანამშრომლები აღარ მყავდა და აღარც ვინმეს მართვა მჭირდებოდა."}
{"text": "So I went back to doing the projects I loved.\tამიტომ ისევ იმ პროექტების კეთებას დავუბრუნდი, რომლებიც ასე მიყვარდა."}
{"text": "I had fun again, I worked harder and, to cut a long story short, did all the things that took me back up to success.\tისევ კარგად ვგრძნობდი თავს. მეტს ვმუშაობდი და ძალიან რომ არ გამიგრძელდეს: ვაკეთებდი ყველაფერ იმას, რამაც წარმატება დამიბრუნა."}
{"text": "But it wasn't a quick trip.\tმაგრამ, ეს მალე არ მოხდა."}
{"text": "It took seven years.\tამან შვიდი წელი წაიღო."}
{"text": "But in the end, business grew bigger than ever.\tთუმცა, ბოლოში ბიზნესი ისე გაიზარდა როგორც არასოდეს."}
{"text": "And when I went back to following these eight principles, the black cloud over my head disappeared altogether.\tდა როდესაც ისევ ამ რვა წესის დაცვას დავუბრუნდი, შავი ღრუბელი ერთიანად აორთქლდა ჩემი თავიდან."}
{"text": "And I woke up one day and I said, \"I don't need Prozac anymore.\"\tშედეგად, ერთ დღესაც გავიღვიძე და მივხვდი, რომ Prozac–ი აღარ მჭირდებოდა.\""}
{"text": "And I threw it away and haven't needed it since.\tამიტომ გადავაგდე და მას მერე აღარ დავბრუნებულვარ."}
{"text": "I learned that success isn't a one-way street.\tვისწავლე, რომ წარმატება ცალმხრივი მოძრაობა არ არის."}
{"text": "It doesn't look like this; it really looks more like this.\tის ასე არ გამოიყურება. ის ამას უფრო გავს."}
{"text": "It's a continuous journey.\tწარმატება განგრძობითი მოგზაურობაა."}
{"text": "And if we want to avoid \"success-to-failure-syndrome,\" we just keep following these eight principles, because that is not only how we achieve success, it's how we sustain it.\tდა თუკი გვინდა, რომ თავიდან ავიცილოთ \"წარმატებიდან ფსკერამდე სინდრომი,\" უბრალოდ, უნდა დავიცვათ ეს რვა წესი. რამეთუ ისინი მარტო წარმატების მიღწევაში კი არ გვეხმარებიან, არამედ მის შენარჩუნებაშიც."}
{"text": "So here is to your continued success.\tასე რომ, გისურვებთ განგრძობით წარმატებებს."}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I want to share with you some ideas about the secret power of time, in a very short time.\tმსურს გაგიზიაროთ აზრები დროის საიდუმლო ძალის შესახებ ძალიან მოკლე დროში."}
{"text": "Video: All right, start the clock please. 30 seconds studio.\tვიდეო: მზადაა, ჩართეთ საათი, 30 წამი."}
{"text": "Keep it quiet please. Settle down.\tშეინარჩუნეთ სიჩუმე, სიმშვიდე."}
{"text": "It's about time. End sequence. Take one.\t\"დროის შესახებ\". ბოლო ეპიზოდი."}
{"text": "15 seconds studio.\tდუბლი პირველი. 15 წამი"}
{"text": "10, nine, eight, seven, six, five, four, three, two ...\t10, ცხრა, რვა, შვიდი ექვსი, ხუთი, ოთხი, სამი, ორი ..."}
{"text": "Philip Zimbardo: Let's tune into the conversation of the principals in Adam's temptation.\tფზ: მოდი წარმოვიდგინოთ ის საუბარი როცა ადამი ცდუნდა. \"მიდი ადამ, ნუ იქნები მერყევი; ჩაკბიჩე\"."}
{"text": "\"Come on Adam, don't be so wishy-washy. Take a bite.\" \"I did.\"\t\"მე უკვე გავსინჯე\""}
{"text": "\"One bite, Adam. Don't abandon Eve.\"\t\"ერთი ჩაკბეჩა ადამ. ნუ მიატოვებ ევას\""}
{"text": "\"I don't know, guys.\t\"არ ვარ დარწმუნებული\""}
{"text": "I don't want to get in trouble.\"\t\"არ მინდა უბედურება შემემთხვეს\""}
{"text": "\"Okay. One bite. What the hell?\"\t\"კარგი, ჯანდაბას, იყოს ერთი ჩაკბეჩა\""}
{"text": "(Laughter) Life is temptation. It's all about yielding, resisting, yes, no, now, later, impulsive, reflective, present focus and future focus.\t(სიცილი) ცხოვრება ცდუნებაა, დათმობა, წინააღმდეგობა. კი. არა, ახლა, მოგვიანებით, იმპულსური, რეფლექსური. აწმყოზე და მომავალზე აქცენტირება."}
{"text": "Promised virtues fall prey to the passions of the moment.\tსათნოება, წუთიერი ვნებების მსხვერპლი ხდება ხშირად."}
{"text": "Of teenage girls who pledged sexual abstinence and virginity until marriage -- thank you George Bush -- the majority, 60 percent, yielded to sexual temptations within one year.\tთინეიჯერ-გოგონებმა, რომლებმაც ქორწინებამდე ქალწულად დარჩენის პირობა დადეს... მადლობა ჯორჯ ბუშს... უმრავლესობამ (60%) წლის მანძილზე დაარღვია პირობა"}
{"text": "And most of them did so without using birth control.\tდა ამასთანავე არ გამოიყენეს ჩასახვის საწინააღმდეგო საშუალებები."}
{"text": "So much for promises.\tზედმეტი დაპირებები."}
{"text": "Now lets tempt four-year-olds, giving them a treat.\tმოდით ახლა ვაცდუნოთ 4 წლისანი ტკბილეულით."}
{"text": "They can have one marshmallow now. But if they wait until the experimenter comes back, they can have two.\tმათ შეუძლიათ მიიღონ ერთი კანფეტი ახლა, ან ორი, ექსპერიმენტატორის ოთახში დაბრუნებისთანავე."}
{"text": "Of course it pays, if you like marshmallows, to wait.\tთუ მოიცდი მიიღებ მეტ ტკბილეულს."}
{"text": "What happens is two-thirds of the kids give in to temptation.\tბავშვების 2/3 ვერ უძლებს ცდუნებას;"}
{"text": "They cannot wait. The others, of course, wait.\tისინი ვერ იცდიან დანარჩენებივით."}
{"text": "They resist the temptation. They delay the now for later.\tდანარჩენები იცდიან, რომ მოგვიანებით მეტი მიიღონ."}
{"text": "Walter Mischel, my colleague at Stanford, went back 14 years later, to try to discover what was different about those kids.\tვოლტერ მიშელი, ჩემი კოლეგაა სტენდფორდში. იგი 14 წლის შემდეგ შეეცადა აღმოეჩინა განსხვავება ამ ბავშვებს შორის."}
{"text": "There were enormous differences between kids who resisted and kids who yielded, in many ways.\tუზარმაზარი სხვაობა იყო იმათ შორის, ვინც შეძლო მოცდა და ვინც ვერ შეძლო."}
{"text": "The kids who resisted scored 250 points higher on the SAT.\tბევრი გაგებით. ვინც შეძლო, მათ ჰქონდათ 250 ქულით მეტი SAТ-ში."}
{"text": "That's enormous. That's like a whole set of different IQ points.\tეს უზარმაზარი განსხვავებაა IQ-ს ტესტ-ში."}
{"text": "They didn't get in as much trouble. They were better students.\tისინი იყვნენ უკეთესი სტუდენტები ნაკლები პრობლემებით,"}
{"text": "They were self-confident and determined. And the key for me today, the key for you, is, they were future-focused rather than present-focused.\tთავდაჯერებულები და მიზანდასახულნი. დღეს მთავარი ჩემთვის და ასევე თქვენთვის არის ის, რომ ისინი უფრო მეტად მომავალზე იყვნენ ორიენტირებულნი ვიდრე აწმყოზე."}
{"text": "So what is time perspective? That's what I'm going to talk about today.\tმაშ, რა არის დროის პერსპექტივა? სწორედ ამაზე მსურს გესაუბროთ დღეს."}
{"text": "Time perspective is the study of how individuals, all of us, divide the flow of your human experience into time zones or time categories.\tდროის პერსპექტივა, არის კვლევა იმაზე, თუ ინდივიდი, ყოველი ჩვენგანი, როგორ ყოფს მის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას ეტაპებად დროის ზონების, ან კატეგორიების მიხედვით."}
{"text": "And you do it automatically and non-consciously.\tეს კეთდება ავტომატურად და ქვეცნობიერად."}
{"text": "They vary between cultures, between nations, between individuals, between social classes, between education levels.\tეს იცვლება კულტურების, ერების, ინდივიდების, სოციალური კლასების, განათლების დონის მიხედვით."}
{"text": "And the problem is that they can become biased, because you learn to over-use some of them and under-use the others.\tდა პრობლემაა ის, რომ ეს დაყოფა შეიძლება გახდეს ტენდენციური, რადგან თქვენ იყენებთ ერთს საჭიროზე უფრო მეტად, და მეორეს საჭიროზე ნაკლებად."}
{"text": "What determines any decision you make?\tრა განსაზღვრავს ნებისმიერ გადაწყვეტილებას?"}
{"text": "You make a decision on which you're going to base an action.\tთქვენ ღებულობთ გადაწყვეტილებას და მის მიხედვით მოქმედებთ."}
{"text": "For some people it's only about what is in the immediate situation, what other people are doing and what you're feeling.\tზოგიერთისთვის მნიშვნელოვანია მხოლოდ ამჟამინდელი სიტუაცია, რას აკეთებენ სხვები და თვითონ რას გრძნობს."}
{"text": "And those people, when they make their decisions in that format -- we're going to call them \"present-oriented,\" because their focus is what is now.\tდა ადამიანებს, რომლებიც მსგავს ფორმატში იღებენ გადაწყვეტილებას ჩვენ მათ ვუწოდებთ \"აწმყოზე ორიენტირებულებს\", რადგან მათი ფოკუსი არის, თუ რა ხდება ახლა."}
{"text": "For others, the present is irrelevant.\tსხვებისთვის აწმყო არარელევანტურია."}
{"text": "It's always about \"What is this situation like that I've experienced in the past?\"\tმათთვის მთავარია შექმნილი სიტუაციის წარსულთან დაკავშირება."}
{"text": "So that their decisions are based on past memories.\tასე რომ, მათი გადაწყვეტილება დამოკიდებულია წარსულ მეხსიერებაზე."}
{"text": "And we're going to call those people \"past-oriented,\" because they focus on what was.\tმათ ვუწოდებოთ \"წარსულზე ორიენტირებულებს\" რადგან ფოკუსირდებიან რა ხდებოდა წარსულში"}
{"text": "For others it's not the past, it's not the present, it's only about the future.\tსხვებისთვის ფოკუსი არც წარსულია, არც აწმყო არამედ მხოლოდ მომავალი."}
{"text": "Their focus is always about anticipated consequences.\tმათი ფოკუსი გახლავთ"}
{"text": "Cost-benefit analysis.\tშედეგების განჭვრეტა. მოგება-ზარალის ანალიზი."}
{"text": "We're going to call them \"future-oriented.\" Their focus is on what will be.\tმათ ვუწოდებთ \"მომავალზე ორიენტირებულებს\" მათი ფოკუსი არის თუ რა იქნება."}
{"text": "So, time paradox, I want to argue, the paradox of time perspective, is something that influences every decision you make, you're totally unaware of.\tასე რომ, დროის პარადოქსი, მინდა გითხრათ, რომ დროის პერსპექტივის პარადოქსი არის რაღაც რაც გავლენას ახდენს თქვენს თითოეულ გადაწყვეტილებაზე, ისე რომ თქვენ ამას ვერ აცნობიერებთ."}
{"text": "Namely, the extent to which you have one of these biased time perspectives.\tკერძოდ, თუ რამდენად გაქვთ ერთ-ერთი ზემოთ ჩამოთვლილი ტენდენციური დროის პერსპექტივა."}
{"text": "Well there is actually six of them. There are two ways to be present-oriented.\tარსებობს ექვსი სახესხვაობა."}
{"text": "There is two ways to be past-oriented, two ways to be future.\tორი \"აწმყოზე-ორიენტირებული\" ორი წარსულზე და ორიც მომავალზე."}
{"text": "You can focus on past-positive, or past-negative.\tთქვენ შეგიძლიათ ფოკუსირდეთ წარსულ-პოზიტიურზე, ან წარსულ-ნეგატიურზე."}
{"text": "You can be present-hedonistic, namely you focus on the joys of life, or present-fatalist -- it doesn't matter, your life is controlled.\tთქვენ შეგიძლიათ იყოთ აწმყო-ჰედონისტური, სახელდობრ, აქცენტს აკეთებთ ცხოვრების სიამოვნებებზე; ან აწმყო-ფატალისტი - თქვენი ბედი გადაწყვეტილია."}
{"text": "You can be future-oriented, setting goals.\tშეგიძლიათ იყოთ მომავალზე-ორიენტირებული, დაისახოთ მიზნები."}
{"text": "Or you can be transcendental future: namely, life begins after death.\tან იყოთ ტრანსცენდენტული მომავალი: კერძოდ, ცხოვრა იწყება სიკვდილის შემდეგ."}
{"text": "Developing the mental flexibility to shift time perspectives fluidly depending on the demands of the situation, that's what you've got to learn to do.\tგანავითაროთ მენტალური მოქნილობა, დროის პერსპექტივის მარტივად შესაცვლელად სიტუაციის მოთხოვნიდან გამომდინარე, ეს არის ის, რისი კეთებაც უნდა ისწავლოთ."}
{"text": "So, very quickly, what is the optimal time profile?\tმოკლედ, რა არის ოპტიმალური დროის პროფაილი?"}
{"text": "High on past-positive. Moderately high on future.\tმაღალი წარსულ-პოზიტივზე,"}
{"text": "And moderate on present-hedonism.\tზომიერად მაღალი მომავალზე, ზომიერი აწმყო-ჰედონისტურზე;"}
{"text": "And always low on past-negative and present-fatalism.\tდა ყოველთის დაბალი წარსულ-ნეგატიურზე და აწმყო-ფატალურზე."}
{"text": "So the optimal temporal mix is what you get from the past -- past-positive gives you roots. You connect your family, identity and your self.\tასე რომ ოპტიმალური გარდამავალი მიქსი არის ის, რასაც იღებთ წარსულიდან. თქვენი ოჯახი, იდენტობა და საკუთარი თავი."}
{"text": "What you get from the future is wings to soar to new destinations, new challenges.\tმომავლისგან ღებულობთ ფრთებს, რომ მიაღწიოთ ახალ მიზნებს, გადალახოთ გამოწვევები."}
{"text": "What you get from the present hedonism is the energy, the energy to explore yourself, places, people, sensuality.\tაწმყო-ჰედონიზმიდან ღებულობთ ენერგიას, ენერგიას რომ გამოიკვლიოთ საკუთარი თავი, ადგილები, ადამიანები, გრძნობითობა."}
{"text": "Any time perspective in excess has more negatives than positives.\tნებისმიერი დროის პერსპექტივის გადაჭარბება - უარყოფითია"}
{"text": "What do futures sacrifice for success?\tრას სწირავენ მომავალზე-ორიენტირებულნი წარმატებისთვის?"}
{"text": "They sacrifice family time. They sacrifice friend time.\tისინი სწირავენ ოჯახთან, მეგობრებთან გასატარებელ დროს,"}
{"text": "They sacrifice fun time. They sacrifice personal indulgence.\tსწირავენ გართობის/თავისუფალ დროს."}
{"text": "They sacrifice hobbies. And they sacrifice sleep. So it affects their health.\tისინი სწირავენ ჰობის, ძილს, ეს გავლენას ახდენს მათ ჯანმრთელობაზე;"}
{"text": "And they live for work, achievement and control.\tდა ისინი ცხოვრობენ სამუშაოსთვის, მიღწევებისთვის და კონტროლისთვის."}
{"text": "I'm sure that resonates with some of the TEDsters.\tდარწმუნებული ვარ, ეს რამოდენიმე TEDსტერსაც ეხება."}
{"text": "(Laughter) And it resonated for me. I grew up as a poor kid in the South Bronx ghetto, a Sicilian family -- everyone lived in the past and present.\t(სიცილი) ეს მეც მეხებოდა. გავიზარდე ღარიბად, სამხრეთ ბრონქსის უბანში. სიცილიური ოჯახი, სადაც ყველა ცხოვრობდა წარსულში და აწმყოში."}
{"text": "I'm here as a future-oriented person who went over the top, who did all these sacrifices because teachers intervened, and made me future oriented.\tმე მომავალზე-ორიენტირებული ადამიანი ვარ, რომელმაც ყველაფერი შესწირა წარმატებას; მასწავლებლების წყალობით მე გავხდი მომავალზე-ორიენტირებული."}
{"text": "Told me don't eat that marshmallow, because if you wait you're going to get two of them, until I learned to balance out.\tმითხრეს არ შეჭამო ერთი კანფეტი, რადგან თუ დაიცდი მიიღებ ორს, სანამ არ ვისწავლე ბალანსის დაჭერა:"}
{"text": "I've added present-hedonism, I've added a focus on the past-positive, so, at 76 years old, I am more energetic than ever, more productive, and I'm happier than I have ever been.\tმე დავამატე აწმყო-ჰედონიზმი და წარსული-პოზიტიური, ამჟამად ვარ 76 წლის, ვარ მეტად ენერგიული და პროდუქტიული, და ვარ უფრო ბედნიერი ვიდრე ოდესმე."}
{"text": "I just want to say that we are applying this to many world problems: changing the drop-out rates of school kids, combating addictions, enhancing teen health, curing vets' PTSD with time metaphors -- getting miracle cures -- promoting sustainability and conservation, reducing physical rehabilitation where there is a 50-percent drop out rate, altering appeals to suicidal terrorists, and modifying family conflicts as time-zone clashes.\tუბრალოდ მინდა ვთქვა, რომ ჩვენ ამ მიდგომას ვიყენებთ ბევრ მსოფლიო პრობლემაში. სკოლა დაუმთავრებლების რაოდენობის შემცირება, მავნე დამოკიდებულებებთან ბრძოლა, მოზარდების გაჯანსაღება. ვეტერანების პოსტ ტრავმ. სინდრ. დროის მეტაფორით მკურნალობა, მდგრადობის და კონსერვირების ხელშეწყობა, ფიზიკური რეაბილიტაციის ხანგრძლივობის შემცირება, თვითმკვლელი ტერორისტების ინტერესების ცვლილება და ოჯახური კონფლიქტების დროით ზონებში გადაყვანა."}
{"text": "So I want to end by saying: many of life's puzzles can be solved by understanding your time perspective and that of others.\tმოკლედ, მინდა დავასრულო შემდეგნაირად: ცხოვრების ბევრი თავსატეხი გადაიჭრება, თუ კარგად გაიგებთ თქვენს და სხვის დროის პერსპექტივას."}
{"text": "And the idea is so simple, so obvious, but I think the consequences are really profound.\tიდეა ძალიან მარტივი და ნათელია, მაგრამ შედეგები სიღრმისეული."}
{"text": "Thank you so much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტი)"}
{"text": "For me they normally happen, these career crises, often, actually, on a Sunday evening, just as the sun is starting to set, and the gap between my hopes for myself and the reality of my life starts to diverge so painfully that I normally end up weeping into a pillow.\tჩემთვის კარიერული კრიზისები თავისთავად ხდება, ხშირად, უფრო ზუსტად კი კვირა საღამოს, მაშინ როცა მზე ჩასვლას იწყებს ნაპრალი ჩემს ოცნებებსა და ჩემს რეალურ ცხოვრებას შორის ისე მტკივნეულად იწყებს გაფართოებას, რომ როგორც წესი ამ დღეს ბალიშზე ქვითინით ვასრულებ."}
{"text": "I'm mentioning all this -- I'm mentioning all this because I think this is not merely a personal problem; you may think I'm wrong in this, but I think we live in an age when our lives are regularly punctuated by career crises, by moments when what we thought we knew -- about our lives, about our careers -- comes into contact with a threatening sort of reality.\tამ ყველაფერს იმიტომ ვახსენებ, რომ ვფიქრობ ეს არ არის მხოლოდ ჩემი პირადი პრობლემა. თქვენ ალბათ ფიქრობთ, რომ ვცდები. თუმცა ჩემი აზრით ჩვენ ვცხოვრობთ იმ ეპოქაში, სადაც ჩვენი ცხოვრება მუდმივად კარიერული კრიზისების რიტმშია, ეპოქაში, სადაც იმ მომენტისათვის როცა ის რაც ჩვენ გვეგონა, რომ ვიცოდით ჩვენი ცხოვრების, ჩვენი კარიერის შესახებ მწარე რეალობას ეჯახება."}
{"text": "It's perhaps easier now than ever before to make a good living.\tკარგი ცხოვრება ალბათ დღეს უფრო ადვილია ვიდრე ოდესმე იყო."}
{"text": "It's perhaps harder than ever before to stay calm, to be free of career anxiety.\tთუმცა დღეს ალბათ უფრო რთულია ვიდრე ოდესმე შეინარჩუნო სიმშვიდე, იყო თავისუფალი კარიერული მღელვარებებისგან."}
{"text": "I want to look now, if I may, at some of the reasons why we might be feeling anxiety about our careers.\tშეძლებისდაგვარად მინდა განვიხილო ზოგიერთი მიზეზი თუ რატომ შეიძლება ვღელავდეთ ჩვენი კარიერის გამო."}
{"text": "Why we might be victims of these career crises, as we're weeping softly into our pillows.\tრატომ შეიძლება ვიყოთ ამ კარიერული კრიზისების მსხვერპლი და ვქვითინებდეთ ჩვენს ბალიშებზე."}
{"text": "One of the reasons why we might be suffering is that we are surrounded by snobs.\tამ მღლვარების ერთ-ერთი მიზეზთაგანი არის ის, რომ ჩვენ გარშემორტყმული ვართ სნობებით."}
{"text": "In a way, I've got some bad news, particularly to anybody who's come to Oxford from abroad.\tამ მხრივ, მე მაქვს რამოდენიმე არასასიამოვნო სიახლე: ზოგადად, როდესაც ადამიანები ოქსფორდში სხვადასხვა ქვეყნებიდან მოდიან,"}
{"text": "There's a real problem with snobbery, because sometimes people from outside the U.K.\tსნობიზმი ნამდვილ პრობლემად ისახება. იმიტომ,რომ ზოგჯერ არაბრიტანელ ხალხს წარმოუდგენია, რომ"}
{"text": "imagine that snobbery is a distinctively U.K. phenomenon, fixated on country houses and titles.\tსნობიზმი მხოლოდ ბრიტანული ფენომენია. გამოხატული ბრიტანული ტიპის დიდი სამამულო სახლებითა და წოდებებით,"}
{"text": "The bad news is that's not true.\tცუდი ამბავი ის არის,რომ ეს სულაც არ არის მართალი."}
{"text": "Snobbery is a global phenomenon; we are a global organization, this is a global phenomenon.\tსნობიზმი უნივერსალური ფენომენია. ჩვენ - სნობები, მსოფლიო ორგანიზაცია ვართ და სნობიზმი მსოფლიო ფენომენია."}
{"text": "What is a snob?\tეს არსებობს. რა არის სნობი?"}
{"text": "A snob is anybody who takes a small part of you, and uses that to come to a complete vision of who you are.\tსნობი არის ადამინი,რომელიც შენს მცირე ნაწილს აიღებს და ამითი შეიქმნის სრულ შთაბეჭდილებას თქვენს პიროვნებაზე."}
{"text": "That is snobbery.\tეს არის სნობიზმი."}
{"text": "The dominant kind of snobbery that exists nowadays is job snobbery.\tდა სნობიზმის ყველაზე გაბატონებული ფორმა დღესდღეობით არის კარიერული სნობიზმი."}
{"text": "You encounter it within minutes at a party, when you get asked that famous iconic question of the early 21st century, \"What do you do?\"\tთქვენ მას შეხვდებით სულ რაღაც რამოდენიმე წუთში წვეულებაზე, როდესაც ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისის ცნობილ შეკითხვას დაგისვამენ - \"რას საქმიანობთ\"?"}
{"text": "According to how you answer that question, people are either incredibly delighted to see you, or look at their watch and make their excuses.\tდა თქვენი პასუხის მიხედვით ხალხი ან ძალიან მოხარული იქნება თქვენი ხილვით ან საათს დახედავენ და ბოდიშის მოხდით დაგტოვებენ."}
{"text": "(Laughter) Now, the opposite of a snob is your mother.\t(სიცილი) სნობის საპირისპირო კი თქვენი დედაა."}
{"text": "(Laughter) Not necessarily your mother, or indeed mine, but, as it were, the ideal mother, somebody who doesn't care about your achievements.\t(სიცილი) არ არის სავალდებულო თქვენი ან ჩემი დედა იყოს. ჩვენ ვსაუბრობთ იდეალურ დედაზე. ადამიანზე, ვისაც ნაკლებად აღელვებს თქვენი მიღწევები."}
{"text": "Unfortunately, most people are not our mothers.\tთუმცა სამწუხაროდ, ადამიანების უმრავლესობა ჩვენი დედები არ არიან."}
{"text": "Most people make a strict correlation between how much time, and if you like, love -- not romantic love, though that may be something -- but love in general, respect -- they are willing to accord us, that will be strictly defined by our position in the social hierarchy.\tხალხის უმეტესობა მკაცრად აკონტროლებს დროსა და სიყვარულს შორის კორელაციას, თუნდაც არარომანტიკულ სიყვარულს შორის. ეს შეიძლება იყოს ზოგადად სიყვარული - პატივისცემა, ისინი თანახმანი არიან პატივი გვცენ იმის მიუხედავად, თუ სოციალური იერარქიის რა საფეხურზე ვდგევართ."}
{"text": "And that's a lot of the reason why we care so much about our careers and indeed start caring so much about material goods.\tდა იმ მიზეზთაგან უმთავრესია,თუ რატომ ვზრუნავთ ასე მონდომებით ჩვენს კარიერაზე. და ამასთან ვიწყებთ მატერიალურ ნივთებზე ზრუნვასაც."}
{"text": "You know, we're often told that we live in very materialistic times, that we're all greedy people.\tროგორც იცით ხშირად გვიმეორებენ,რომ ჩვენ მატერიალისტურ დროში ვცხოვრობთ, და რომ ყველანი ხარბი ადამიანები ვართ."}
{"text": "I don't think we are particularly materialistic.\tმე არ ვფიქრობ რომ ჩვენ მაინცდამაინც მატერიალისტები ვართ."}
{"text": "I think we live in a society which has simply pegged certain emotional rewards to the acquisition of material goods.\tმე ვფიქრობ, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ იმ საზოგადოებაში რომელიც გვანიჭებს გარკვეულ ემოციურ ჯილდოს ყოველი მატერიალური ნივთის მოპოვების დროს."}
{"text": "It's not the material goods we want; it's the rewards we want.\tის რაც ჩვენ გვიზიდავს არის არა მატერიალური ნივთები, არამედ სწორედ ეს ემოციური ჯილდო."}
{"text": "It's a new way of looking at luxury goods.\tდა ეს არის ახალი დამოკიდებულება ფუფუნების საგნებისადმი."}
{"text": "The next time you see somebody driving a Ferrari, don't think, \"This is somebody who's greedy.\"\tშემდგომში, როცა დაინახავთ ვიღაცა ფერარის ატარებს არ იფიქროთ, რომ ეს ვიღაც ხარბი ადამიანია. არამედ იფიქრეთ: \"ეს არის ადამიანი რომელიც ძალიან უმწეო და სიყვარული სჭირდება\""}
{"text": "Think, \"This is somebody who is incredibly vulnerable and in need of love.\"\tსხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ --- (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) Feel sympathy, rather than contempt.\tთანაუგრძნეთ, იმის მაგივრათ, რომ ზიზღი იგრძნოთ."}
{"text": "There are other reasons -- (Laughter) There are other reasons why it's perhaps harder now to feel calm than ever before.\tსხვა მიზეზებიც არის -- (სიცილი) სხვა მიზეზებიც არის იმისა თუ რატომ არის ახლა უფრო ძნელი იყოთ მშვიდად, ვიდრე ეს ოდესმე ყოფილა."}
{"text": "One of these, and it's paradoxical, because it's linked to something that's rather nice, is the hope we all have for our careers.\tერთ-ერთი მიზეზი, და ეს მიზეზი არის პარადოქსული იმდენად რამდენადაც იგი დაკავშირებულია რაღაც უფრო სასიამოვნოსთან, არის იმედი რომელიც ყველას გვაქვს ჩვენს კარიერასთან მიმართებაში."}
{"text": "Never before have expectations been so high about what human beings can achieve with their lifespan.\tარასოდეს ყოფილა მოლოდინები ასეთი მაღალი იმისა თუ რას შეიძლება ადამიანებმა მიაღწიონ მათი სიცოცხლის განმავლობაში."}
{"text": "We're told, from many sources, that anyone can achieve anything.\tმრავალი წყაროები გვამცნობენ რომ ნებისმიერ ადამიანს ნებისმიერი რამის მიღწევა შეუძლია."}
{"text": "We've done away with the caste system, we are now in a system where anyone can rise to any position they please.\tკასტურ,და პრივილეგირებულ კლასურ სისტემას უკვე გამოვცდით. ჩვენ ახლა იმ სისტემაში ვართ სადაც ნებისმიერს შეუძლია დაწინაურდეს და მიაღწიოს მისთვის სასურველ პოზიციას."}
{"text": "And it's a beautiful idea.\tდა ეს შესანიშნავი იდეაა."}
{"text": "Along with that is a kind of spirit of equality; we're all basically equal.\tამ იდეას თან სდევს თანასწორუფლებიანობის განცდა. ჩვენ ხომ ძირითადად თანაბარნი ვართ."}
{"text": "There are no strictly defined hierarchies.\tარ არსებობს მკაცრად განსაზღვრული ტიპის იერარქიები."}
{"text": "There is one really big problem with this, and that problem is envy.\tთუმცა ამას თან ახლავს ერთი დიდი პრობლემა. და ეს პრობლემაა - შური."}
{"text": "Envy, it's a real taboo to mention envy, but if there's one dominant emotion in modern society, that is envy.\tშურის ხსენება ნამდვილი ტაბუა. მაგრამ თუ არსებობს ერთი დომინანტური ემოცია თანამედროვე საზოგადოებაში, ეს არის შური."}
{"text": "And it's linked to the spirit of equality.\tდა ეს დაკავშირებულია თანასწორობის განცდასთან."}
{"text": "Let me explain.\tნება მომეცით ავხსნა."}
{"text": "I think it would be very unusual for anyone here, or anyone watching, to be envious of the Queen of England.\tვფიქრობ ძალიან უჩვეულო იქნებოდა რომ დამსწრეთაგან ან მაყურებელთაგან ვინმე შურით განიმსჭვალოს ინგლისის დედოფლისადმი."}
{"text": "Even though she is much richer than any of you are, and she's got a very large house, the reason why we don't envy her is because she's too weird.\tმიუხედავად იმისა რომ ის უფრო მდიდარია ვიდრე ნებისმიერი თქვენგანი. და მიუხედავად იმისა რომ მას ძალიან დიდი სახლი აქვს. მიზეზი იმისა თუ რატომ არ შეგშურდებათ დედოფლისა არის ის, რომ ის უცნაური და გაუგებარია."}
{"text": "(Laughter) She's simply too strange.\tის უბრალოდ არის ძალიან უცნაური."}
{"text": "We can't relate to her, she speaks in a funny way, she comes from an odd place.\tჩვენ ვერ ვპოულობთ მასთან ბევრ საერთოს. მას სასაცილო საუბრის მანერა აქვს. მას უპირატესობა უკვე წარმომავლობით აქვს მინიჭებული."}
{"text": "So we can't relate to her, and when you can't relate to somebody, you don't envy them.\tამგვარად ჩვენ მასთან ბევრი საერთო არ გვაკავშირებს. და როდესაც ადამიანებთან საერთოს ვერ პოულობ , მათი არც გშურს."}
{"text": "The closer two people are -- in age, in background, in the process of identification -- the more there's a danger of envy, which is incidentally why none of you should ever go to a school reunion, because there is no stronger reference point than people one was at school with.\tრაც უფრო გვანან ადამიანები ერთმანეთს, ასაკით თუ წარმომავლობით, იდენტიფიკაციის პროცესში შურის საფრთხე უფრო დიდია. რაც ხსნის იმას თუ რატომ არასდროს არ უნდა წავიდეს არც ერთი თქვენგანი თანაკლასელთა ხელახალ შეხვედრაზე. ეს იმიტომ, რომ არ არსებობს უფრო ძლიერი შეხების წერტილი ვიდრე ეს აქვთ თანაკლასელებს, რომელიც მათ საერთოობის გრძნობას განაცდევინებს."}
{"text": "The problem of modern society is it turns the whole world into a school.\tმაგრამ ზოგადად თანამედროვე საზოგადოების პრობლემა არის ის, რომ შემოატრიალებს მთელ სამყაროს"}
{"text": "Everybody's wearing jeans, everybody's the same.\tისევ სკოლისკენ. ყველას აცვია ჯინსი, ყველა თანაბარია."}
{"text": "And yet, they're not.\tმაგრამ მაინც, ისინი სულაც არ არიან თანაბარნი."}
{"text": "So there's a spirit of equality combined with deep inequality, which can make for a very stressful situation.\tამგვარად აქ საქმე გვაქვს თანასწორობის განცდასთან რომელიც კომბინირებულია რეალურ არათანასწორობასთან. ამან კი შეიძლება შექმნას ძალიან სტრესული სიტუაცია."}
{"text": "It's probably as unlikely that you would nowadays become as rich and famous as Bill Gates, as it was unlikely in the 17th century that you would accede to the ranks of the French aristocracy.\tალბათ ისევე ნაკლებად მოსალოდნელია რომ დღეს შენ გახდენი ისეთივე მდიდარი და ცნობილი როგორიც ბილ გეიტსია, როგორი მოულოდნელიც ეს იყო მეჩვიდმეტე საუკუნეში რომ შენ მოიპოვებდი ფრანგული არისტოკრატიის ტიტულებს."}
{"text": "But the point is, it doesn't feel that way.\tმაგრამ მთავარი აქ ის არის, რომ აქ ეს ამგვარად არ იგრძნობა."}
{"text": "It's made to feel, by magazines and other media outlets, that if you've got energy, a few bright ideas about technology, a garage -- you, too, could start a major thing.\tამას გვაგრძნობინებენ ჟურნალები და სხვა მედია გამოცემები, რომ თუ შენ გაქვს ენერგია და რამოდენიმე ნათელი იდეა ტექნოლოგიის შესახებ, მაგალითად გარაჟის, შენც შეგეძლო წამოგეწყო დიადი საქმე."}
{"text": "(Laughter) The consequences of this problem make themselves felt in bookshops.\t(სიცილი) და ამ პრობლემის შედეგი ........."}
{"text": "When you go to a large bookshop and look at the self-help sections, as I sometimes do -- if you analyze self-help books produced in the world today, there are basically two kinds.\tროდესაც წიგნების დიდ მაღაზიაში შედიხართ და შეხედავთ სექციებს \"თვით-დახმარებისათვის,\" როგორც მე ამას ზოგჯერ ვაკეთებ, თუ გააანალიზებთ, თვით-დახმარებისათვის განკუთვნილი წიგნები რომლებიც დღეს მსოფლიოში გამოიცემა, ძირითადად ორი ტიპისაა."}
{"text": "The first kind tells you, \"You can do it! You can make it! Anything's possible!\"\tპირველი ტიპისა გეუბნება, რომ \"შენ შეგიძლია გააკეთო ეს! შენ შეძლებ! ყველაფერი შესაძლებელია!\""}
{"text": "The other kind tells you how to cope with what we politely call \"low self-esteem,\" or impolitely call, \"feeling very bad about yourself.\"\tხოლო მეორე ტიპისა გასწავლის თუ როგორ უნდა გავუმკლავდეთ იმას რასაც ჩვენ ზრდილობიანად \"დაბალ თვითშეფასებას ვუწოდებთ,\" ხოლო ცოტა უხეშად კი ვეძახით \"საკუთარ თავზე ძალიან ცუდი შეგრძნების ქონას.\""}
{"text": "There's a real correlation between a society that tells people that they can do anything, and the existence of low self-esteem.\tარსებობს ნამდვილი კორელაცია, იმ საზოგადოებას, რომელიც ადამიანებს ეუბნება რომ მათ ყველაფრის გაკეთება შეუძლიათ, და დაბალი თვითშეფასების არსებობას შორის."}
{"text": "So that's another way in which something quite positive can have a nasty kickback.\tეს მეორენაირი გზაა რომელშიც რაღაც, რაც საკმაოდ პოზიტიურია შეიძლება იყოს ასევე საშინლად ამრევ-დამრევი."}
{"text": "There is another reason why we might be feeling more anxious -- about our careers, about our status in the world today, than ever before.\tარსებობს კიდევ ერთი მიზეზი რის გამოც ჩვენ შეიძლება უფრო მეტად ავღელდეთ ვიდრე ოდესმე, ეს არის ჩვენი კარიერა, ჩვენი დღევანდელი სტატუსი მსოფლიოში."}
{"text": "And it's, again, linked to something nice.\tდა ეს კიდევ ერთხელ, დაკავშირებულია რაღაც უფრო სასიამოვნოსთან."}
{"text": "And that nice thing is called meritocracy.\tდა ეს სასიამოვნო რაღაც არის - მერიტოკრატია."}
{"text": "Everybody, all politicians on Left and Right, agree that meritocracy is a great thing, and we should all be trying to make our societies really, really meritocratic.\tდღესდღეობით ყველა, ყველა პოლიტიკოსი - მემარცხენე თუ მემარჯვენე, თანხმდება, რომ მერიტოკრატია მართლაც კარგი რამეა. და რომ ჩვენ ყველანი უნდა ვცდილობდეთ რომ ჩვენი საზოგადოება ჭეშმარიტად მერიტოკრატიული გავხადოთ."}
{"text": "In other words -- what is a meritocratic society?\tსხვა სიტყვებით, რას ნიშნავს მერიტოკრატიული საზოგადოება?"}
{"text": "A meritocratic society is one in which, if you've got talent and energy and skill, you will get to the top, nothing should hold you back.\tმერიტოკრატიული საზოგადოება არის ისეთი საზოგადოება რომელშიც თუ შენ გაქვს ნიჭი, ენერგია და უნარი, მწვერვალს მიაღწევ. უკან ვერაფერი დაგხევს."}
{"text": "It's a beautiful idea.\tეს მშვენიერი იდეაა."}
{"text": "The problem is, if you really believe in a society where those who merit to get to the top, get to the top, you'll also, by implication, and in a far more nasty way, believe in a society where those who deserve to get to the bottom also get to the bottom and stay there.\tპრობლემა ისაა, რომ თუ ნამდვილად გჯერა ისეთი საზოგადოების სადაც ისინი ვინც იმსახურებენ, აღწევენ კიდევაც წარმატებას, შენ ასევე ირწმუნებ საზოგადოებას, სადაც ისინი ვინც საკუთარი გამოისობით და ბილწი ცხოვრების წესით იმსახურებენ ჩამოქვეითებას ჩამოქვეითდებიან კიდევაც და იქვე რჩებიან."}
{"text": "In other words, your position in life comes to seem not accidental, but merited and deserved.\tსხვა სიტყვებით, შენი პოზიცია სულაც არ ჩანს შემთხვევითი, არამედ დამსახურებული."}
{"text": "And that makes failure seem much more crushing.\tეს ხდის მარცხს კიდევ უფრო დამთრგუნველს."}
{"text": "You know, in the Middle Ages, in England, when you met a very poor person, that person would be described as an \"unfortunate\" -- literally, somebody who had not been blessed by fortune, an unfortunate.\tროგორც იცით, შუა საუკუნეების ინგლისში, როდესაც შეხვდებოდით ღარიბ ადამიანს, ეს პიროვნება იქნებოდა აღწერილი როგორც \"უბედური.\" სიტყვასიტყვით, ადამიანი, რომელიც ბედის მიერ არ იქნა დალოცვილი, ანუ \"უბედური.\""}
{"text": "Nowadays, particularly in the United States, if you meet someone at the bottom of society, they may unkindly be described as a \"loser.\"\tდღესდღეობით, განსაკუთრებით კი შეერთებულ შტატებში, თუ შეხვდებით ვინმეს საზოგადოების დაბალი ფენიდან, იგი შეიძლება არასასიამოვნოდ იქნას დახასიათებული როგორც \"ლუზერი\" ანუ \"დამარცხებული.\""}
{"text": "There's a real difference between an unfortunate and a loser, and that shows 400 years of evolution in society and our belief in who is responsible for our lives.\tაქ არის ძალიან დიდი განსხვავება უბედურსა და დამარცხებულს შორის. და ეს გვიჩვენებს საზოგადოების ევოლუციის 400 წლიან ეტაპს, და ასევე ჩვენი რწმენის ევოლუციას იმასთან დაკავშირებით თუ ვინ არის პასუხისმგებელი ჩვენ ცხოვრებაზე."}
{"text": "It's no longer the gods, it's us. We're in the driving seat.\tჩვენს ცხოვრებაზე პასუხისმგებელნი აღარ არიან ღმერთები, არამედ ჩვენ თვითონ."}
{"text": "That's exhilarating if you're doing well, and very crushing if you're not.\tჩვენ ვსხედვართ სამართავ საჭესთან. ეს სასიხარულოა თუ მართვა კარგად გამოგდის. და ძალიან დამთრგუნველი თუ შესაბამისად ვერ მართავ."}
{"text": "It leads, in the worst cases -- in the analysis of a sociologist like Emil Durkheim -- it leads to increased rates of suicide.\tეს განაპირობებს, უარეს შემთხვევაში, თვითმკვლელობათა ზრდას, როგორც ამას სოციოლოგ ემილ დურკჰაიმის ანალიზი უჩვენებს."}
{"text": "There are more suicides in developed, individualistic countries than in any other part of the world.\tგანვითარებულ ინდივიდუალისტურ ქვეყნებში უფრო მეტი სუიციდის შემთხვევა შეინიშნება ვიდრე მსოფლიოს სხვა დანარჩენ ნაწილებში."}
{"text": "And some of the reason for that is that people take what happens to them extremely personally -- they own their success, but they also own their failure.\tდა გარკვეულწილად ამის მიზეზი არის ის, რომ ადამიანები მათ თავს გადამხდარ შემთხვევებს უკიდურესად პიროვნულად იღებენ. მათ ეკუთვნით საკუთრი წარმატება მაგრამ ამავე დროს საკუთარი მარცხის პატრონნიც თავად არიან."}
{"text": "Is there any relief from some of these pressures that I've been outlining?\tარის თუ არა გამოსავალი ამ წნეხიდან რომელთაც წეღან გავუსვი ხაზი?"}
{"text": "I think there is.\tვფიქრობ რომ არის."}
{"text": "I just want to turn to a few of them.\tმინდა მხოლოდ რამოდენიმე მათგანს მივუბრუნდე."}
{"text": "Let's take meritocracy.\tმოდით ავიღოთ მერიტოკრატია."}
{"text": "This idea that everybody deserves to get where they get to, I think it's a crazy idea, completely crazy.\tიდეა რომ ყველა იმსახურებს იმას რა საფეხურზეც არიან . მე ვფიქრობ რომ ეს გიჟური იდეაა, ნამდვილი სიგიჟე."}
{"text": "I will support any politician of Left and Right, with any halfway-decent meritocratic idea; I am a meritocrat in that sense.\tმე მხარდს დავუჭერ ნებისმიერ პოლიტიკოსს, მემარცხენესა თუ მემარჯვენეს, თუნდაც სანახევროდ მერიტოკრატიული იდეით. მე მერიკოტრატი ვარ და ეს ასეა."}
{"text": "But I think it's insane to believe that we will ever make a society that is genuinely meritocratic; it's an impossible dream.\tმაგრამ ვფიქრობ, რომ სიგიჟეა დაიჯერო რომ ჩვენ ოდესმე შევქმნით საზოგადოებას რომელიც ჭეშმარიტად მერიტოკრატიული იქნება. ეს აუხდენელი ოცნებაა."}
{"text": "The idea that we will make a society where literally everybody is graded, the good at the top, bad at the bottom, exactly done as it should be, is impossible.\tიდეა, რომ ჩვენ შევქმნით საზოგადოებას სადაც უკლებლივ ყველა იქნება დაფასებული, რომ ღირსეულები მაღალ საფეხურზე იდგებიან, ხოლო ნაკლებად ღირსეულები - დაბალზე, ეს განუხორციელებელია."}
{"text": "There are simply too many random factors: accidents, accidents of birth, accidents of things dropping on people's heads, illnesses, etc.\tუბრალოდ არსებობს ძალიან ბევრი შემთხვევითი ფაქტორი. დაბადების შემთხვევითობები, საგნების შემთხვევითი და მოულოდნელი დაცემა ადამიანთა თავებზე, ავადმყოფობები, და ა.შ."}
{"text": "We will never get to grade them, never get to grade people as they should.\tჩვენ მათ ვერასოდეს დავახარისხებთ. ისევე როგორც ვერ დავახარისხებთ ადამიანებს ყოველთვის ისე, როგორც ეს საჭიროა."}
{"text": "I'm drawn to a lovely quote by St. Augustine in \"The City of God,\" where he says, \"It's a sin to judge any man by his post.\"\tმე ძალიან მომწონს წმინდა ავგუსტინეს ეს მშვენიერი ფრაზა \"ღვთის ქალაქიდან,\" სადაც ის ამბობს, რომ \"ცოდვაა განსაჯო ადამიანი მისი თანამდებობის მიხედვით.\""}
{"text": "In modern English that would mean it's a sin to come to any view of who you should talk to, dependent on their business card.\tთანამედროვე ინგლისურში ეს გამოითქმებოდა შემდეგნაირად, ცოდვაა გამოიტანო რაიმე დასკვნა ადამიანზე რომელსაც უნდა გაესაუბრო მისი სავიზიტო ბარათის მიხედვით."}
{"text": "It's not the post that should count.\tთანამდებობა არ უნდა ითვლებოდეს უმთავრესად."}
{"text": "According to St. Augustine, only God can really put everybody in their place; he's going to do that on the Day of Judgment, with angels and trumpets, and the skies will open.\tდა წმინდა ავგუსტინეს მიხედვით, მხოლოდ ღმერთს შეუძლია ყველას საკუთარი ადგილი მიუჩინოს. და ის ამას გააკეთებს განკითვის დღეს ანგელოზთა და საყვირთა თანხლებით, და ცაც მაშინ გაიხსნება."}
{"text": "Insane idea, if you're a secularist person, like me.\tეს სიგიჟეა, თუ თქვენ ისეთივე სეკულარისტი ადამიანი ხართ როგორც მე."}
{"text": "But something very valuable in that idea, nevertheless.\tმაგრამ მიუხედავად ამისა, რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი არის ამ იდეაში."}
{"text": "In other words, hold your horses when you're coming to judge people.\tსხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კარგად მოუჭირე შენს ცხენებს ხელი როდესაც ადამიანთა განსაკითხად მოდიხარ."}
{"text": "You don't necessarily know what someone's true value is.\tშეიძლება სულაც არ იცოდე დანამდვილებით რა არის კონკრეტული ადამიანის ნამდვილი ღირსება."}
{"text": "That is an unknown part of them, and we shouldn't behave as though it is known.\tეს მათი ამოუცნობი ნაწილია. და ჩვენ ისე არ უნდა მოვიქცეთ თითქოს ეს ჩვენთვის ნაცნობია."}
{"text": "There is another source of solace and comfort for all this.\tამ ყველაფრის სანუგეშოდ არსებობს კიდევ ერთი წყარო."}
{"text": "When we think about failing in life, when we think about failure, one of the reasons why we fear failing is not just a loss of income, a loss of status.\tროდესაც ვფიქრობთ ცხოვრების მარცხზე, როდესაც დამარცხებაზე ვფიქრობთ, ერთ-ერთი მიზეზი რატომაც გვეშინია დამარხების, არამარტო შემოსავლის დაკარგვაა, არამედ სტატუსის დაკარგვაც."}
{"text": "What we fear is the judgment and ridicule of others.\tჩვენ გვაშინებს სხვის მიერ ჩვენი განკითხვა და მასხრად აგდება."}
{"text": "And it exists.\tდა ეს არსებობს."}
{"text": "The number one organ of ridicule, nowadays, is the newspaper.\tიცით, ნომერი პირველი მასხრად ამგდები დღეისათვის ჯურნალ-გაზეთებია."}
{"text": "If you open the newspaper any day of the week, it's full of people who've messed up their lives.\tთუ გადაშლით გაზეთს კვირის ნებისმიერ დღეს, დაინახავთ რომ ის სავსეა ადამიანებით რომლებსაც ცხოვრება აერიათ."}
{"text": "They've slept with the wrong person, taken the wrong substance, passed the wrong piece of legislation -- whatever it is, and then are fit for ridicule.\tისინი იწვნენ არასწორ პიროვნებასთან, მათ არასწორი ნივთიერება მიიღეს. მათ არასწორი კანონი მიიღეს. ნებისმიერი რამ. და შემდეგ ისინი გახდნენ დაცინვის ,მსხვერპლნი."}
{"text": "In other words, they have failed. And they are described as \"losers.\"\tსხვა სიტყვებით, ისინი დამარცხდნენ. და დახასიათებულნი არიან როგორც \"ლუზერები\" ანუ \"დამარცხებულები.\""}
{"text": "Now, is there any alternative to this?\tარსებობს თუ არა ამის ალტერნატივა?"}
{"text": "I think the Western tradition shows us one glorious alternative, which is tragedy.\tვფიქრობ დასავლური ტრადიცია გვიჩვენებს ერთ დიდებულ ალტერნატივას. ეს ალტერნატივა ტრაგედიაა."}
{"text": "Tragic art, as it developed in the theaters of ancient Greece, in the fifth century B.C., was essentially an art form devoted to tracing how people fail, and also according them a level of sympathy, which ordinary life would not necessarily accord them.\tტრაგიკული ხელოვნება, როგორც ეს ძველი საბერძნეთის თეატრებში განვითრდა, ჩვ.წ.-მდე მეხუთე საუკუნეში, არსებითად იყო ხელოვნების ფორმა რომელიც მიჰყვებოდა ადამიანთა კვალს მათი დამარცხების გზაზე. და ასევე აყოლებდა მათ ერთგვარ სიმპათიას. რომელიც ჩვეულებრივ ცხოვრებაში შეიძლებოდა სულაც არ ყოფილიყო მათი თანმდევი."}
{"text": "A few years ago, I was thinking about this, and I went to \"The Sunday Sport,\" a tabloid newspaper I don't recommend you start reading if you're not familiar with it already.\tმახსოვს, რამოდენიმე წლის წინ ვფიქრობდი ამ ყველაფერზე. და წავედი \"კვირის სპორტის\" სანახავად, ეს არის ბულვარული პრესა, რომლის კითხვის დაწყებასაც არ გირჩევთ, თუ უკვე არ იცნობთ მას."}
{"text": "(Laughter) And I went to talk to them about certain of the great tragedies of Western art.\tდა წავედი მათთან სასაუბროდ ერთი კონკრეტული დასავლური ხელოვნების დიდი ტრაგედიის შესახებ."}
{"text": "I wanted to see how they would seize the bare bones of certain stories, if they came in as a news item at the news desk on a Saturday afternoon.\tმე მინდოდა გამეგო რამდენად მიხვდებოდნენ ნამდვილ არსს კონკრტული მოთხრობებისა თუ ისინი გამოჩნდბოდნენ როგორც ყოველდღიური სიახლეები შაბათ საღამოს ახალ ამბებში."}
{"text": "I mentioned Othello; they'd not heard of it but were fascinated.\tამგვარად მათ მოვუყევი ოტელოს შესახებ. მათ ამის შესახებ არაფერი გაეგოთ და გაკვირვებულნი იყვნენ."}
{"text": "(Laughter) I asked them to write a headline for the story.\t(სიცილი) და მე ვთხოვე მათ დაეწერათ სათაური ოტელოზე სტატიისათვის."}
{"text": "They came up with \"Love-Crazed Immigrant Kills Senator's Daughter.\"\tდა მათ მოიფიქრეს \"სიყვარულისაგან გაგიჟებული ემიგრანტი კლავს სენატორის ქალიშვილს\""}
{"text": "Splashed across the headline.\tდა სათაურად მიმოფანტეს."}
{"text": "I gave them the plotline of Madame Bovary.\tმე ახლა მათ მადამ ბოვარის სცენარი მივეცი."}
{"text": "Again, a book they were enchanted to discover.\tისევ და ისევ მოხობლულნი დარჩნენ მსგავსი წიგნის აღმოჩენით."}
{"text": "And they wrote \"Shopaholic Adulteress Swallows Arsenic After Credit Fraud.\"\tდა მათ დაწერეს \"მაღაზიებში სიარულზე გადარეული ახალგაზრდა ქალბატონი ყლაპავს დარიშხანს საკრედიტო ბარათის გაყალბების შემდეგ\""}
{"text": "(Laughter) And then my favorite -- they really do have a kind of genius of their own, these guys -- my favorite is Sophocles' Oedipus the King: \"Sex With Mum Was Blinding.\"\t(სიცილი) და კიდევ, ჩემი საყვარელი. ამ ადამიანებს თითოეულს ცალცალკე რაღაც გენია მაინც აქვთ. ჩემი საყვარელი არის სოფოკლეს \"ოიდიპოს მეფე.\" \"სექსი დედასთან დამაბრმავებელი იყო\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) In a way, if you like, at one end of the spectrum of sympathy, you've got the tabloid newspaper.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ამგვარად, სიმპათიის სპექტრის ერთ ბოლოს, თქვენ გაქვთ ბულვარული პრესა."}
{"text": "At the other end of the spectrum, you've got tragedy and tragic art.\tხოლო სპექტრის მეორე ბოლოს კი - ტრაგედია და ტრაგიკული ხელოვნება."}
{"text": "And I suppose I'm arguing that we should learn a little bit about what's happening in tragic art.\tდა ჩემი ვარაუდით ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ცოტა რამ იმის შესახებ თუ რა ხდება ტრაგიკულ ხელოვნებაში."}
{"text": "It would be insane to call Hamlet a loser.\tსიგიჟე იქნებოდა ჰამლეტისათვის გვეწოდებინა \"ლუზერი,\" \"დამარცხებული.\""}
{"text": "He is not a loser, though he has lost.\tთუმცა იგი დამარცხდა, ის არ არის დამარცხებული."}
{"text": "And I think that is the message of tragedy to us, and why it's so very, very important, I think.\tდა მე ვფიქრობ ეს არის ტრაგედიის მთავარი გზავნილი, ჩემი აზრით სწორედ ამიტომ არის ტრაგედია ძალიან მნიშვნელოვანი."}
{"text": "The other thing about modern society and why it causes this anxiety, is that we have nothing at its center that is non-human.\tკიდევ ერთი რამ თანამედროვე საზოგადოების შესახებ, და იმის შესახებ თუ რა იწვევს მღელვარებას, ეს არის ის, რომ არაფერია საზოგადოების შუაგულში ისეთი რაც არაჰუმანურია."}
{"text": "We are the first society to be living in a world where we don't worship anything other than ourselves.\tჩვენ პირველი საზოგადოება ვართ მსოფლიოში სადაც არაფერს ვაღმერთებთ საკუთარი თავების გარდა."}
{"text": "We think very highly of ourselves, and so we should; we've put people on the Moon, done all sorts of extraordinary things.\tჩვენ ძალიან მაღალი წარმოდგენა გვაქვს საკუთარ პიროვნებებზე. და ასეც უნდა გვქონდეს. ჩვენ გავუშვით ადამიანები მთვარეზე, გავაკეთეთ მთელი რიგი არაჩვეულებრივი საქმეები."}
{"text": "And so we tend to worship ourselves. Our heroes are human heroes.\tდა ამგვარად ჩვენ დავიწყეთ საკუთარი პიროვნების გაღმერთება. ჩვენი გვირები არიან ადამიანები."}
{"text": "That's a very new situation.\tეს საკმაოდ ახალი სიტუაციაა."}
{"text": "Most other societies have had, right at their center, the worship of something transcendent: a god, a spirit, a natural force, the universe, whatever it is -- something else that is being worshiped.\tსხვა საზოგადოებების უმრავლესობა თაყვანს სცემს რაღაც უფრო გაურკვეველს და ბუნდოვანს; ღმერთს, სულს, ბუნებრივ ძალას, სამყაროს. რაც არ უნდა იყოს, რაღაც მაინც არის გაღმერთებული."}
{"text": "We've slightly lost the habit of doing that, which is, I think, why we're particularly drawn to nature.\tჩვენ ცოტა არ იყოს დავკარგეთ ამის ჩვევა. რაც ვფიქრობ განაპირობებს იმას თუ რატომ გვაქვს გასნაკუთრებული მიდრეკილება ბუნებისადმი."}
{"text": "Not for the sake of our health, though it's often presented that way, but because it's an escape from the human anthill.\tჩვენი ჯანმრთელობისათვის კი არა, თუმცა ეს ხშირად ასე წარმოუდგენიათ, არამედ იმიტომ რომ ბუნება საშუალებას გვაძლევს თავი დავაღწიოთ ადამიანისეულ კვალს,"}
{"text": "It's an escape from our own competition, and our own dramas.\tეს არის თავის დაღწევა ჩვენი საკუთარი კონკურენციისაგან, და ჩვენივე დრამატულობისგან."}
{"text": "And that's why we enjoy looking at glaciers and oceans, and contemplating the Earth from outside its perimeters, etc.\tამიტომაც სიხარულით შევცქერით ყინულოვან კრისტალებსა და ოკეანეებს, ვათვალიერებთ დედამიწას გარე-პერიმეტრებიდან და ა.შ."}
{"text": "We like to feel in contact with something that is non-human, and that is so deeply important to us.\tმოგვწონს კონტაქტი არა-ჰუმანურ საგნებთან. და ეს ჩვენთვის უმნიშვნელოვანესია."}
{"text": "What I think I've been talking about really is success and failure.\tმე ვფიქრობ გესაუბრეთ იმაზე თუ ჭეშმარიტად რა არის წარმატება და მარცხი."}
{"text": "And one of the interesting things about success is that we think we know what it means.\tდა წარმატების ერთ-ერთი საინტერესო თვისება ის არის, რომ ჩვენ გვგონია ვიცით თუ რას ნიშნავს იგი."}
{"text": "If I said that there's somebody behind the screen who's very successful, certain ideas would immediately come to mind.\tთუ მე თქვენ გეტყვით, რომ ეკრანს უკან ვინმე დგას, რომელიც ძალიან წარმატებულია,რაღაც განსაზღვრული წარმოდგენა ეგრევე შეგექმნებოდათ."}
{"text": "You'd think that person might have made a lot of money, achieved renown in some field.\tიფიქრებდით, რომ ამ ადამიანმა ალბათ ძალიან ბევრი ფული იშოვა, ან მიაღწია სახელსა და დიდებას კონკრეტულ სფეროში."}
{"text": "My own theory of success -- I'm somebody who's very interested in success, I really want to be successful, always thinking, how can I be more successful?\tჩემი საკუთარი წარმატების თეორია, (და მე ვარ ადამიანი რომელსაც ძალიან აინტერესებს წარმატება. მე ყოველთვის მინდა წარმატებული ვიყო). მე ყოველთვის ვფიქრობ, \"როგორ შეიძლება გავხდე უფრო წარმატებული?\""}
{"text": "But as I get older, I'm also very nuanced about what that word \"success\" might mean.\tმაგრამ რაც უფრო მემატება წლები, მიტ უფრო ვკონკრეტდები იმის შესახებ თუ რას შეიძლება ნიშნავდეს სიტყვა \"წარმატება.\""}
{"text": "Here's an insight that I've had about success: You can't be successful at everything.\tწარმატება მე შემდეგნაირად მესმის: არ შეიძლება წარმატებული იყო ყველაფერში."}
{"text": "We hear a lot of talk about work-life balance.\tჩვენ ძალიან ბევრი გვესმის სამსახურისა და პირადი ცხოვრების დაბალანსებაზე."}
{"text": "Nonsense.\tსისულელეა. ყველაფერი არ შეიძლება გქონდეს ერთდროულად."}
{"text": "You can't have it all. You can't.\tეს შეუძლებელია."}
{"text": "So any vision of success has to admit what it's losing out on, where the element of loss is.\tწარმატების ნებისმიერმა განმარტებამ უნდა აღიაროს რომ რაღაცაში აუცილებლად დავმარცხდებით. სადღაც გაჩნდება დამარცხების ელემენტი."}
{"text": "And I think any wise life will accept, as I say, that there is going to be an element where we're not succeeding.\tდა ვფიქრონ ნებისმიერი საღი ცხოვრების სტილი აღიარებს და მიიღებს, რომ როგორც ვთქვი, სადღაც აუცილებლად იქნება ელემენტი სადაც ჩვენ ვერ ვიქნებით წარმატებულნი."}
{"text": "And the thing about a successful life is that a lot of the time, our ideas of what it would mean to live successfully are not our own.\tწარმატებული ცხოვრების თვისება არის ის, რომ უამრავი დრო და ჩვენი მოსაზრებები იმის თაობაზე თუ რას ნიშნავს იცხოვრო წარმატებულად, ჩვენ არ გვეკუთვნის."}
{"text": "They're sucked in from other people; chiefly, if you're a man, your father, and if you're a woman, your mother.\tისინი გამოწოვილია სხვათა ცხოვრებიდან. უმთავრესად კი, თუ თქვენ ხართ მამაკაცი - მამისაგან. და თუ ქალბატონი - დედისაგან."}
{"text": "Psychoanalysis has been drumming home this message for about 80 years.\tფსიქოანალიტიკა შეუპოვრად აჟღერებს ამ მესიჯს 80 წლის განმავლობაში."}
{"text": "No one's quite listening hard enough, but I very much believe it's true.\tმას კი არავინ უგდებს ყურს შესაბამისად. თუმცე მე მჯერა რომ ეს სიმართლეა."}
{"text": "And we also suck in messages from everything from the television, to advertising, to marketing, etc.\tჩვენ ასევე ვიწოვთ გზავნილებს ყველაფრიდან, დაწყებული ტელევიზორიდან დამთვრებული რეკლამებითა და ვაჭრობით."}
{"text": "These are hugely powerful forces that define what we want and how we view ourselves.\tისინი უდიდესი ძალის მატარებლები არიან. რაც განაპირობებს იმას თუ რა გვინდა და როგორ გვინდა დავინახოთ საკუთარი თავი."}
{"text": "When we're told that banking is a very respectable profession, a lot of us want to go into banking.\tროდესაც გვეუბნებიან, რომ საბანკო საქმე ძალიან რესპექტაბელური პროფესიაა უამრავ ჩვენგანს პროფესიად საბანკო საქმის არჩევა უნდა."}
{"text": "When banking is no longer so respectable, we lose interest in banking.\tთუმცა როდესაც ეს საქმე აღარ არის რესპექტაბელური, მის მიმართ ინტერესს ვკარგავთ."}
{"text": "We are highly open to suggestion.\tძალიან ღია ვართ შემოთვაზებების მიმართ."}
{"text": "So what I want to argue for is not that we should give up on our ideas of success, but we should make sure that they are our own.\tამგავარად, რისი მტკიცებაც მინდა არის არა ის, რომ ჩვენ უნდა დავივიწყოთ წარმატების ჩვენეული გაგება. არამედ ის, რომ ჩვენ უნდა დავრწმუნდეთ რომ ისინი ნამნდვილად ჩვენ გვეკუთვნის."}
{"text": "We should focus in on our ideas, and make sure that we own them; that we are truly the authors of our own ambitions.\tუნდა ვკონცენტრირდეთ ჩვენს საკუთარ გაგებაზე. და დავრწმუნდეთ რომ ის მხოლოდ საკუთარია. რომ ჩვენ ვართ ჩვენი ამბიციების ჭეშმარიტი ავტორები."}
{"text": "Because it's bad enough not getting what you want, but it's even worse to have an idea of what it is you want, and find out, at the end of the journey, that it isn't, in fact, what you wanted all along.\tიმიტომ, რომ რა თქმა უნდა ცუდია როდესაც ვერ აღწევ იმას რაც გსურს, მაგრამ უარესია როდესაც გაქვს იდეა იმისა თუ რა გინდა, და ამის შესახევ მხოლოდ სიცოცხლის ბოლოს აღმოაჩენ. ეს რა თქმა უნდა არ არის ის, რაც ყოველთვის გინდოდა."}
{"text": "So, I'm going to end it there.\tაქ კი მე დავამთავრებ ჩემს საუბარს."}
{"text": "But what I really want to stress is: by all means, success, yes.\tერთ რამეს მინდა ხაზი გავუსვა, წარმატების ნებისმიერ შემთხვევაში."}
{"text": "But let's accept the strangeness of some of our ideas.\tმოდით მივიღოთ ჩვენ საკუთარ მოსაზრებათა უცნაურობები."}
{"text": "Let's probe away at our notions of success.\tმოდით მოვსინჯოთ წარმატების ჩვენეული ცნება."}
{"text": "Let's make sure our ideas of success are truly our own.\tდავრწმუნდეთ, რომ წარმატების შესახებ ჩვენი მოსაზრებები ნამდვილად ჩვენ გვეკუთვნის."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause) Chris Anderson: That was fascinating.\t(აპლოდისმენტები) ქრის ანდერსონი: ეს შესანიშნავი იყო."}
{"text": "But how do you reconcile this idea of it being bad to think of someone as a \"loser,\" with the idea that a lot of people like, of seizing control of your life, and that a society that encourages that, perhaps has to have some winners and losers?\tმაგრამ როგორ უთავსებთ ერთმანეთს ერთისმხრივ იმ მოსაზრებას, რომ არასასურველია ადამიანზე ვიფიქროთ რომ ის არის \"დამარცხებული,\" ხოლო მეორე მხრივ იმ იდეას, რომ უამრავი ადამიანი, მაგალითად ისეთები რომლელთც უყვართ ცხოვრების სადავეების ხელში ჩაგდება, და აგრეთვე საზოგადოება, წაახალისებს ხოლმე იმ მოსაზრებას, რომ ალბათ ისევე უნდა არსებობდნენ დამარცხებულები როგორც გამარჯვებულები."}
{"text": "Alain De Botton: Yes, I think it's merely the randomness of the winning and losing process that I want to stress, because the emphasis nowadays is so much on the justice of everything, and politicians always talk about justice.\tალან დე ბოტონი: დიახ, მე ვფიქრობ ეს უბრალო შემთხვევითობაა მოგებისა და წაგების პროცესისა რაზეც მინდოდა ყურადღება გამემახვილებინა. იმიტომ, რომ დღესდღეობით ყურადღება ძალიან არის გადატანილი ყველაფრის სამართლიანობაზე. პოლიტიკოსებიც ყოველთვის სამართლიანობაზე საუბრობენ."}
{"text": "Now I'm a firm believer in justice, I just think that it's impossible.\tმე ღრმად მწანს სამართლიანობის, უბრალოდ ვფიქრობ რომ ეს შეუძლებელი და მიუღწეველია."}
{"text": "So we should do everything we can to pursue it, but we should always remember that whoever is facing us, whatever has happened in their lives, there will be a strong element of the haphazard.\tჩვენ შეძლებისდაგვარად ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ, და ვიაროთ სამართლიანობის კვალდაკვალ. მაგრამ დღის ბოლოს ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ ვინც არ უნდა გვიპირისპირდებოდეს, ან რაც არ უნდა ხდებოდეს ჩვენს ცხოვრებაში, ყიველთვის იარსებებს შემთხვევითბის ძლიერი ელემენტი."}
{"text": "That's what I'm trying to leave room for; otherwise, it can get quite claustrophobic.\tდა ეს არის რაზეც ყურადღება მინდოდა გამემახვილებინა. იმიტომ, რომ სხვა შემთხვევაში ამან შეიძლება კლაუსტროფობიის სახე მიიღოს."}
{"text": "CA: I mean, do you believe that you can combine your kind of kinder, gentler philosophy of work with a successful economy?\tქრის ანდერსონი: მე ვგულისხმობ, თუ გჯერათ იმის, რომ შეიძლება ერთმანეთს შევუთავსოთ თქვენი შემოთავაზებული მუშაობის უფრო კეთილი ფილოსოფია და წარმატებული ეკონომიკა?"}
{"text": "Or do you think that you can't, but it doesn't matter that much that we're putting too much emphasis on that?\tთუ ფიქრობთ, რომ ეს შეუძლებელია? თუ ეს დიდი მნიშვნელობის არ არის, და ჩვენ ვანიჭებთ მას დიდ მნიშვნელობას. ალად დე ბოტონი: კოშმარული მოსაზრებაა, თუ ვიფიქრებთ, რომ"}
{"text": "AB: The nightmare thought is that frightening people is the best way to get work out of them, and that somehow the crueler the environment, the more people will rise to the challenge.\tხალხის დაშნება საუკეთესო გზაა მათი ნაყოფიერი მუშაობისათვის. და ასევე ის, რომ უფრო სასტიკ გარემოში უფრო მეტი ადამიანი შეეცდება გადალახოს გამოწვევები."}
{"text": "You want to think, who would you like as your ideal dad?\tშენ ფიქრობ იმაზე თუ ვინ იქნებოდა შენთვის იდეალური მამა,"}
{"text": "And your ideal dad is somebody who is tough but gentle.\tდა იდეალური მამა ალბათ იქნებოდა ადამიანი რომელიც არის მკაცრი მაგრამ ამავდროულად გულკეთილი."}
{"text": "And it's a very hard line to make.\tდა ზღვარს გავლება მათ შორის ძალიან ძნელია."}
{"text": "We need fathers, as it were, the exemplary father figures in society, avoiding the two extremes, which is the authoritarian disciplinarian on the one hand, and on the other, the lax, no-rules option.\tჩვებ გვჭირდება ისეთი სამაგალითო მამები საზოგადოებაში, რომლების მოახერხებენ თავის დაღწევას ამ ორი უკიდურესობიდან, რომელიც არის ერთის მხრივ ავტორიტარული და დისციპლინარული, მაგრამ მეორე მხრივ მოდუნებული, მოშვებული და უწესრიგო."}
{"text": "CA: Alain De Botton.\tკრის ანდერსონი: ალან დე ბოტონი."}
{"text": "AB: Thank you very much.\tალან დე ბოტონი: ძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I need to make a confession at the outset here.\tთავიდანვე უნდა ვაღიარო ერთი რამ."}
{"text": "A little over 20 years ago, I did something that I regret, something that I'm not particularly proud of.\t20 წელზე ცოტა მეტია რაც ისეთი რამ გავაკეთე, რაც არც ისე მეამაყება, რასაც ვნანობ,"}
{"text": "Something that, in many ways, I wish no one would ever know, but here I feel kind of obliged to reveal.\tრაღაც, რაც მრავალი მიზეზის გამო მირჩევნია არავინ გაიგოს, მაგრამ აქ თავს ვალდებულად ვთვლი გავამხილო."}
{"text": "(Laughter) In the late 1980s, in a moment of youthful indiscretion, I went to law school.\t(სიცილი) 1980-იანი წლების ბოლოს, ახალგაზრდული თავქარიანობის დროს, სამართლის სკოლაში ჩავაბარე."}
{"text": "(Laughter) In America, law is a professional degree: after your university degree, you go on to law school.\t(სიცილი) ეხლა უკვე სამართალი პროფესიული ხარისხია ამერიკაში. იღებ უნივერსიტეტის ხარისხს. შემდეგ აბარებ სამართლის სკოლაში."}
{"text": "When I got to law school, I didn't do very well.\tდა როდესაც მე ჩავაბარე სამართლის სკოლაში, მაინცდამაინც კარგად არ ვსწავლობდი."}
{"text": "To put it mildly, I didn't do very well.\tრბილად რომ ვთქვათ, \"მაინცდამაინც კარგად\"."}
{"text": "I, in fact, graduated in the part of my law school class that made the top 90% possible.\tრეალურად, კურსის სიის იმ ნაწილში დავამთავრე რომელმაც მოწინავე 90%-ის არსებობა შესაძლებელი გადახა."}
{"text": "(Laughter) Thank you.\t(სიცილი) გმადლობ."}
{"text": "I never practiced law a day in my life; I pretty much wasn't allowed to.\tსამართლის პრაქტიკა ცხოვრებაში ერთი დღეც არ მქონია. კაცმა რომ თქვას, არც მქონდა უფლება."}
{"text": "(Laughter) But today, against my better judgment, against the advice of my own wife, I want to try to dust off some of those legal skills -- what's left of those legal skills.\t(სიცილი) მაგრამ დღეს, საღი აზრის საწინააღმდეგოდ, ჩემი ცოლის რჩევის საწინააღმდეგოდ, მინდა მტვერი გადავწმინდო ზოგიერთ სამართლებლივ უნარს, რაც დამრჩა მათგან."}
{"text": "I don't want to tell you a story.\tმე არ მინდა ისტორიის მოყოლა."}
{"text": "I want to make a case.\tმინდა კაზუსი შევქმნა."}
{"text": "I want to make a hard-headed, evidence-based, dare I say lawyerly case, for rethinking how we run our businesses.\tმინდა მტკიცე, ფაქტებზე დაფუძნებული ფაქტობრივად სამართლებლივი კაზუსი შემოგთავაზოთ, იმის თავიდან გასააზებლად, როგორც ვმართავთ ბიზნესს."}
{"text": "So, ladies and gentlemen of the jury, take a look at this.\tასე რომ, ქალბატონებო და ბატონებო, ამას შეხედეთ."}
{"text": "This is called the candle problem.\tამას სანთლის პრობლემა ჰქვია."}
{"text": "Some of you might know it.\tზოგიერთს შეიძლება გინახავთ."}
{"text": "It's created in 1945 by a psychologist named Karl Duncker.\t1945 წელს არის შექმნილი ფსიქოლოგ კარლ დანკერის მიერ."}
{"text": "He created this experiment that is used in many other experiments in behavioral science.\tკარლ დანკერმა შექმნა ეს ექსპერიმენტი რომელიც ბიჰევიორისტულ მეცნიერებაში სხვადასხვანაირად გამოიყენება."}
{"text": "And here's how it works. Suppose I'm the experimenter.\tაი, როგორ მუშაობს. წარმოიდგინეთ, რომ მე ვარ ექსპერიმენტატორი."}
{"text": "I bring you into a room.\tშემყავხართ ოთახში."}
{"text": "I give you a candle, some thumbtacks and some matches.\tგაძლევთ სანთელს, ჭიკარტებს და ასანთს."}
{"text": "And I say to you, \"Your job is to attach the candle to the wall so the wax doesn't drip onto the table.\"\tდა გეუბნებით, \"თქვენი მიზანია სანთელი მიამაგროთ კედელზე ისე რომ მაგიდაზე არ ჩამოიღვენთოს.\""}
{"text": "Now what would you do?\tრას იზამთ? ბევრი ცდილობს სანთლის კედელზე მიჭიკარტებას."}
{"text": "Doesn't work.\tარ გამოდის."}
{"text": "I saw somebody kind of make the motion over here -- some people have a great idea where they light the match, melt the side of the candle, try to adhere it to the wall.\tზოგიერთი, ძალიან ცოტა გარკვეულ წარმატებას აღევს. ზოგიერთს კარგი იდეა აქვს ცდილობს ასანთით გაალღვოს სანთელი და ისე მიამაგროს კედელს."}
{"text": "It's an awesome idea. Doesn't work.\tმშვენიერი იდეაა. არ მუშაობს."}
{"text": "And eventually, after five or ten minutes, most people figure out the solution, which you can see here.\tბოლოსდაბოლოს, 5 ან 10 წუთის შემდეგ, უმრავლესობა პოულობს გზას, რომელსაც ხედავთ აქ."}
{"text": "The key is to overcome what's called functional fixedness.\tმთავარი ბარიერი არის \"ფუნქციური მიჯაჭვულობა\"."}
{"text": "You look at that box and you see it only as a receptacle for the tacks.\tუყურებ ყუთს და ხედავ მხოლოდ ჭიკარტების შესანახ ადგილს."}
{"text": "But it can also have this other function, as a platform for the candle.\tმაგრამ მას სხვა ფუნქციებიც შეიძლება ჰქონდეს, როგორიცაა სანთლის დასადგამად გამოყნება."}
{"text": "I want to tell you about an experiment using the candle problem, done by a scientist named Sam Glucksberg, who is now at Princeton University, US, This shows the power of incentives.\tეხლა მინდა მოგიყვეთ სხვა ექსპერიმენტის შესახებ იმავე პრობლემის გამოყენებით, რომელიც მეცნიერმა სემ გლუკსბერგმა ჩაატარა, რომელიც პრინსტონის წევრია ამერიკაში. აქედან ჩანს წამახალისხებლების ძალა."}
{"text": "He gathered his participants and said: \"I'm going to time you, how quickly you can solve this problem.\"\tაი რა გააკეთა. შეკრიბა მონაწილეები. და უთხრა, \"დროს დავინიშნავ, რამდენ ხანში შეძლებთ ამოხსნას.\""}
{"text": "To one group he said, \"I'm going to time you to establish norms, averages for how long it typically takes someone to solve this sort of problem.\"\tერთ ჯგუფს უთხრა, თქვენს დროს დავინიშნავ, რომ გავაკვიო საშუალოდ რა დრო სჭირდება ამ პრობლემის ამოხსნას."}
{"text": "To the second group he offered rewards.\tმეორე ჯგუფს შესთავაზა ჯილდოები."}
{"text": "He said, \"If you're in the top 25% of the fastest times, you get five dollars.\t\"თუ პირველ 25%-ში მოხვდებით დროის მიხედვით 5 დოლარს მიიღებთ."}
{"text": "If you're the fastest of everyone we're testing here today, you get 20 dollars.\"\tთუ ყველაზე სწრაფი იქნებით დღეს 20 დოლარი თქვენია.\""}
{"text": "Now this is several years ago, adjusted for inflation, it's a decent sum of money for a few minutes of work.\tმას შემდეგ წლები გავიდა. ინფლაციის გათვალისწინებით მშვენიერი ანაზღაურებაა რამდენიმე წუთიანი საქმისთვის."}
{"text": "It's a nice motivator.\tკარგი წახალისებაა."}
{"text": "Question: How much faster did this group solve the problem?\tკითხვა: რამდენად სწრაფად გადაჭრა პრობლემა ამ ჯგუფმა?"}
{"text": "Answer: It took them, on average, three and a half minutes longer.\tპასუხი: საშუალოდ მათი დრო სამ ნახევარი წუთით მეტი იყო."}
{"text": "3.5 min longer.\tსამ-ნახევარი წუთით მეტი."}
{"text": "This makes no sense, right?\tუაზრობაა არა?"}
{"text": "I mean, I'm an American. I believe in free markets.\tვგულისხმობ რომ მე ამერიკელი ვარ. მჯერა თავისუფალი ბაზრის."}
{"text": "That's not how it's supposed to work, right?\tეს ის არაა, როგორც უნდა მუშაობდეს."}
{"text": "(Laughter) If you want people to perform better, you reward them. Right?\tარა? (სიცილი) თუ გინდათ ადამიანები უკეთ მუშაობდნენ უნდა წაახალისოთ."}
{"text": "Bonuses, commissions, their own reality show.\tარა? ბონუსები, საკომისიოები, პირადი რეალითი შოუ."}
{"text": "Incentivize them.\tწაახალისეთ. ასე მუშაობს ბიზნესი."}
{"text": "But that's not happening here.\tმაგრამ აქ ასე არ ხდება."}
{"text": "You've got an incentive designed to sharpen thinking and accelerate creativity, and it does just the opposite.\tშექმენით წამახალისებელი რომელმაც უნდა შეუწყოს ხელი შემოქმედებას და აზროვნებას. მაგრამ ის საპირისპიროს აკეთებს."}
{"text": "It dulls thinking and blocks creativity.\tადუნებს აზროვნებას და ბლოკავს შემოქმედებას."}
{"text": "What's interesting about this experiment is that it's not an aberration.\tდა ყველაზე საინტერესო ისაა ამ ექსპერიმენტში, რომ ეს გადახვევა არაა."}
{"text": "This has been replicated over and over again for nearly 40 years.\tშედეგი განმეორდა კიდევ და კიდევ და კიდევ, 40 წლის განმავლობაში."}
{"text": "These contingent motivators -- if you do this, then you get that -- work in some circumstances.\tეს პირობითი მოტივატორები, თუ ამას გააკეთებ, მაშინ მიიღებ იმას, მუშაობენ ზოგიერთი გარემოებებისას."}
{"text": "But for a lot of tasks, they actually either don't work or, often, they do harm.\tმაგრამ მრავალი სამუშაოსთვის, ან არ მუშაობს ან, ხშირად, ვნებს კიდეც."}
{"text": "This is one of the most robust findings in social science, and also one of the most ignored.\tეს ერთ-ერთი უდიდესი აღმოჩენაა სოციალურ მეცნირებებში. და ასევე ერთ-ერთი ყველაზე იგნორირებული."}
{"text": "I spent the last couple of years looking at the science of human motivation, particularly the dynamics of extrinsic motivators and intrinsic motivators.\tბოლო რამდენიმე წელიწადი შევალიე ადამიანის მოტივაციის მეცნიერების შესწავლას. კერძოდ გარე და შინაგანი მოტივაციის დინამიკის შესწავლას."}
{"text": "And I'm telling you, it's not even close.\tგარწმუნებთ, რომ ახლოსაც არ არის."}
{"text": "If you look at the science, there is a mismatch between what science knows and what business does.\tთუ მეცნიერებას შეხედავთ, აშკარა სიცარიელეა მეცნიერების ცოდნასა და ბიზნესის მიერ ამ ცოდნის გამოყენებას შორის."}
{"text": "What's alarming here is that our business operating system -- think of the set of assumptions and protocols beneath our businesses, how we motivate people, how we apply our human resources-- it's built entirely around these extrinsic motivators, around carrots and sticks.\tდა შემაშფოთებელი ისაა, რომ ბიზნესის ოპერაციული სისტემა -- ის დაშვებები და პროტოკოლები რომელიც საფუძვლად უდევს ჩვენს ბიზნესებს, როგორ ვახალისებთ ხალხს, როგორ ვმართავთ ადამიანურ რესურსებს -- მთლიანად ეფუძნება გარე მოტივატორებს, სტაფილოს და ჯოხის მექანიზმს."}
{"text": "That's actually fine for many kinds of 20th century tasks.\tეს ყველაფერი მშვენიერია მე-20 საუკუნის სამუშაოებისთვის."}
{"text": "But for 21st century tasks, that mechanistic, reward-and-punishment approach doesn't work, often doesn't work, and often does harm.\tმაგრამ 21-ე საუკუნეში ეს მექანიკური, \"ჯილდო-სასჯელი\" მიდგომა არ მუშაობს და მეტიც, ხშირად ზიანი მოაქვს. აგიხსნით რას ვგულისხმობ."}
{"text": "Glucksberg did another similar experiment, he presented the problem in a slightly different way, like this up here.\tგლუკსბერგმა ჩაატარა კიდევ ერთი ექსპერიმენტი სადაც პრობლემა ცოტა სხვანაირად დასვა, ამ ექსპერიმენტის მსგავსი."}
{"text": "Attach the candle to the wall so the wax doesn't drip onto the table.\tმიამაგრეთ სანთელი კედელზე ისე, რომ არ ჩამოიღვენთოს მაგიდაზე."}
{"text": "Same deal. You: we're timing for norms.\tიგივე პრობლემა. თქვენ: დაგინიშნავთ დროს საშუალოსთვის."}
{"text": "You: we're incentivizing.\tთქვენ: წაგახალისებთ."}
{"text": "What happened this time?\tრა მოხდა ამ შემთხვევაში?"}
{"text": "This time, the incentivized group kicked the other group's butt.\tამჯერად, წახალისებულმა ჯგუფმა პირწმინდად დაჯაბნა მეორე ჯგუფი."}
{"text": "Why?\tრატომ? იმიტომ, რომ როდესაც ჭიკარტები ამოღებულია ყუთიდან"}
{"text": "Because when the tacks are out of the box, it's pretty easy isn't it?\tყველაფერი მარტივია, არა?"}
{"text": "(Laughter) If-then rewards work really well for those sorts of tasks, where there is a simple set of rules and a clear destination to go to.\t(სიცილი) \"თუ ამას იზამ, ამას მიიღებ\" წახალისება კარგად მუშაობს ასეთი ტიპის დავალებებისთვის, სადაც მარტივი წესები და ცხადი, ცალსახა გზაა მიზნამდე."}
{"text": "Rewards, by their very nature, narrow our focus, concentrate the mind; that's why they work in so many cases.\tჯილდოები, თავისი ბუნებით, ავიწროვებენ ფოკუსს, ზრდიან კონცენტრაციას. სწორედ ამიტომ მუშაობენ ზოგიერთ შემთხვევაში."}
{"text": "So, for tasks like this, a narrow focus, where you just see the goal right there, zoom straight ahead to it, they work really well.\tდა ასეთი ტიპის დავალებებისთვის, ვიწრო ფოკუსი, როდესაც ხედავ მიზანს ცხადად, პირდაპირი და სწრაფი წინსვლის კარგი გარანტიაა."}
{"text": "But for the real candle problem, you don't want to be looking like this.\tმაგრამ თავდაპირველი სანთლის პრობლემის ამოხსნისას, ასეთი მიდგომა არ გაამართლებს."}
{"text": "The solution is on the periphery. You want to be looking around.\tგადაწყვეტილება იქით არის, პერიფერიის მიღმა. თქვენ უნდა მიმოიხედოთ."}
{"text": "That reward actually narrows our focus and restricts our possibility.\tჯილდო კი ავიწროვებს ფოკუსს და ზღუდავს ამის შესაძლებლობას."}
{"text": "Let me tell you why this is so important.\tგეტყვით რატომ არის ეს ასეთი მნიშვნელოვანი."}
{"text": "In western Europe, in many parts of Asia, in North America, in Australia, white-collar workers are doing less of this kind of work, and more of this kind of work.\tდაასავლეთ ევროპაში, აზიის დიდ ნაწილში, ჩრდილოეთ მერიკაში, ავსტრალიაში, \"თეთრსაყელოიანი\" მუშაკები სულ უფრო ნაკლებად არიან დაკავებული ასეთი საქმეებით, და უფრო მეტად ასეთით."}
{"text": "That routine, rule-based, left-brain work -- certain kinds of accounting, financial analysis, computer programming -- has become fairly easy to outsource, fairly easy to automate.\tეს რუტინული, წესებზე დაყრდნობილი, მარცხენა ტვინის საქმეები, ბუღალტერიის ზოგიერთი ტიპი, ფინანსური ანალიზის ზოგიერთი ტიპი, პროგრამირების ზოგიერთი ტიპი, საკმაოდ ადვილია კონტრაქტორს გადააბარო, ადვილია ავტომარიზირება."}
{"text": "Software can do it faster.\tპროგრამას შეუძლია უფრო სწრაფად შესრულება."}
{"text": "Low-cost providers can do it cheaper.\tიაფ მუშახელს საზღვარგარეთ შეუძლია უფრო იაფად შეასრულოს."}
{"text": "So what really matters are the more right-brained creative, conceptual kinds of abilities.\tასე რომ, რაც ნამდვილად ფასობს, არის მარჯვენა ნახევარსფეროს შემოქმედებითი, კონცეპტუალური შესაძლებლობები."}
{"text": "Think about your own work.\tდაფიქრდით თქვენს საქმეზე."}
{"text": "Think about your own work.\tდაფიქრდით თქვენს საქმეზე."}
{"text": "Are the problems that you face, or even the problems we've been talking about here, do they have a clear set of rules, and a single solution?\tთქვენი პრობლემები, ან ის პრობლემები რომლებზეც აქ ვსაუბრობთ, როგორი პრობლემებია - აქვთ ცხადი წესები, ცალსახა ამონახსენი?"}
{"text": "No. The rules are mystifying.\tარა. წესები გაუგებარია."}
{"text": "The solution, if it exists at all, is surprising and not obvious.\tგადაწყვეტა, თუ საერთოდ არსებობს, გასაოცარია და არა ცხადი."}
{"text": "Everybody in this room is dealing with their own version of the candle problem.\tამ ოთახში ყველა სანთლის პრობლემის საკუთარ ვერსიას ეჭიდება."}
{"text": "And for candle problems of any kind, in any field, those if-then rewards, the things around which we've built so many of our businesses, don't work!\tდა ნებისმიერი სახის \"სანთლის პრობლემებისთვის\" ნებისმიერ სფეროში, ეს \"თუ-მაშინ\" ჯილდოები, ანუ ისინი, რის ირგვლივაც არის ამდენი ბიზნესი აწყობილი, არ მუშაობს."}
{"text": "It makes me crazy.\tდა აი რა მაგიჟებს."}
{"text": "And here's the thing.\tეს არა - აი რა ვერ გამიგია."}
{"text": "This is not a feeling.\tეს ხომ შეგრძნება არაა."}
{"text": "Okay? I'm a lawyer; I don't believe in feelings.\tგასაგებია? მე იურისტი ვარ, გრძნობების არ მჯერა."}
{"text": "This is not a philosophy.\tეს არ არის ფილოსოფია."}
{"text": "I'm an American; I don't believe in philosophy.\tმე ამერიკელი ვარ. არ მჯერა ფილოსოფიის."}
{"text": "(Laughter) This is a fact -- or, as we say in my hometown of Washington, D.C., a true fact.\t(სიცილი) ეს ფაქტია. ან, როგორც ჩემს მშობლიურ ვაშინგტონ დისი-ში ვამბობთ ნამდვილი ფაქტი."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Let me give you an example.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ნება მიბოძეთ, მაგალითით ავხსნა რას ვგულისხმობ."}
{"text": "Let me marshal the evidence here.\tწარმოგიდგინოთ თვალსაჩინოება."}
{"text": "I'm not telling a story, I'm making a case.\tიმიტომ რომ მე ამბავს არ გიყვებით. რეალურ ქეისს ვქმნი."}
{"text": "Ladies and gentlemen of the jury, some evidence: Dan Ariely, one of the great economists of our time, he and three colleagues did a study of some MIT students.\tქალბატონებო და ბატონებო, თვალსაჩინოება: დენ არიელიმ, ჩვენი დროის ერთ-ერთმა უდიდესმა ეკონომისტმა, სამ კოლეგასთან ერთად, ჩაატარა MIT-ს სტუდენტების კვლევა."}
{"text": "They gave these MIT students a bunch of games, games that involved creativity, and motor skills, and concentration.\tსტუდენტებს მისცეს თამაშები. ისეთი, რომლებიც შემოქმედებასაც მოითხოვდა, მოტორულ ჩვევებს და კონცენტრაციას."}
{"text": "And the offered them, for performance, three levels of rewards: small reward, medium reward, large reward.\tდა შესთავაზეს შედეგებზე დაფუძნებული, სამი, ეტაპობრივი ჯილდო. მცირე, საშუალო და დიდი ჯილდო."}
{"text": "If you do really well you get the large reward, on down.\tგასაგებია ხომ? თუ ძალიან კარგ შედეგს აჩვენებშ მოზრდილ ჯილდოს მიიღებთ, და ა.შ."}
{"text": "What happened?\tრა მოხდა? როდესაც დავალება მხოლოდ მექანიკურ ჩვევებს მოითხოვდა"}
{"text": "As long as the task involved only mechanical skill bonuses worked as they would be expected: the higher the pay, the better the performance.\tბონუსები ისე მუშაობდა როგორც მოსალოდნელია: რაც მეტია ჯილდო, უკეთესია შედეგი."}
{"text": "Okay?\tმაგრამ როგორც კი დავალება"}
{"text": "But once the task called for even rudimentary cognitive skill, a larger reward led to poorer performance.\tსულ მცირე აზროვნებასაც ითხოვდა, მეტი ჯილდო უარეს შედეგს იწვევდა."}
{"text": "Then they said, \"Let's see if there's any cultural bias here.\tშემდეგ თქვეს, \"კარგი, მოდი კულტურულ სხვაობებს შევხედოთ."}
{"text": "Let's go to Madurai, India and test it.\"\tწავიდეთ მადურაიში, ინდოეთში და ჩავატაროთ იგივე.\""}
{"text": "Standard of living is lower.\tცხოვრების დონე დაბალია."}
{"text": "In Madurai, a reward that is modest in North American standards, is more meaningful there.\tმადურაიში, ჩრდილო ამერიკის სტანდარტებით მოკრძალებული ჯილდო, საკმაოდ მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Same deal. A bunch of games, three levels of rewards.\tზუსტად იგივე. თამაშები და სამი ტიპის ანაზღაურება."}
{"text": "What happens?\tრა მოხდა?"}
{"text": "People offered the medium level of rewards did no better than people offered the small rewards.\tჯგუფს, რომელსაც საშუალო ზომის ჯილდოები შესთავაზეს არაფრით არ უჯობნიათ მცირე ჯილდოიანი ჯგუფისთვის."}
{"text": "But this time, people offered the highest rewards, they did the worst of all.\tმაგრამ ამჯერად, იმ ჯგუფმა რომელსაც ყველაზე მეტ ჯილდოს შეპირდნენ, ყველაზე უარესი შედეგი აჩვენა."}
{"text": "In eight of the nine tasks we examined across three experiments, higher incentives led to worse performance.\tცხრიდან რვა დავალებაზე, რომელიც სამი ექსპერიმენტის განმავლობაში მიეცათ ჯგუფებს, მაღალი ჯილდო უარესი შედეგის მომტანი აღმოჩნდა."}
{"text": "Is this some kind of touchy-feely socialist conspiracy going on here?\tრაიმე უცნაური სოციალისტური კოსპირაციის მოსწრეები ვართ?"}
{"text": "No, these are economists from MIT, from Carnegie Mellon, from the University of Chicago.\tარა. ესენი არიან ეკონომისტები MIT-დან, Carnegie Mellon-დან, University of Chicago-დან."}
{"text": "Do you know who sponsored this research?\tდა იცით ვინ ასპონსორებდა ამ კვლევას?"}
{"text": "The Federal Reserve Bank of the United States.\tამერიკის შეერთებული შტატების ფედერალური სარეზერვო ბანკი."}
{"text": "That's the American experience.\tეს ამერიკული გამოცდილებაა."}
{"text": "Let's go across the pond to the London School of Economics, LSE, London School of Economics, alma mater of eleven Nobel Laureates in economics.\tმოდით გუბის მეორე მხარეს, ლონდონის ეკონომიკის სკოლას მივაკითხოთ. LSE, ლონდონის ეკონომიკის სკოლა. ეკონომიკის დარგში 11 ნობელის ლაურეატის ალმა მატერი."}
{"text": "Training ground for great economic thinkers like George Soros, and Friedrich Hayek, and Mick Jagger.\tადგილი, სადაც გამოიზარდნენ ისეთი მოაზროვნეები ეკონომიკის დარგში როგორიცაა ჯორჯ სოროსი და ფრიდრიხ ჰაიეკი, და მიკ ჯაგერი."}
{"text": "(Laughter) Last month, just last month, economists at LSE looked at 51 studies of pay-for-performance plans, inside of companies.\t(სიცილი) უკანასკნელ თვეში, მხოლოდ უკანასკნელ თვეში, LSE-ს ეკონომისტებმა 51 კვლევა შეისწავლეს სხვადასხვა კომპანიაში, შედეგზე დაფუძნებული ანაზღაურების შესახებ"}
{"text": "Here's what they said: \"We find that financial incentives can result in a negative impact on overall performance.\"\tდა აი რა დაასკვნეს: \"ჩვენი დაკვირვებით, ფინანსური წახალისება შეიძლება უარყოფით აისახოს ჯამურ შედეგიანობაზე.\""}
{"text": "There is a mismatch between what science knows and what business does.\tსწორედ ამიტომ არის დიდი აცდენა, მეცნიერებაში არსებულ ცოდნასა და ბიზნესების ქცევას შორის."}
{"text": "And what worries me, as we stand here in the rubble of the economic collapse, is that too many organizations are making their decisions, their policies about talent and people, based on assumptions that are outdated, unexamined, and rooted more in folklore than in science.\tდა რაც მაღელვებს, ამ ორომტრიალში ამ ეკონომიკური ჩავარდნის დროს, არის ის, რომ უამრავი ორგანიზაცია იღებს გადაწყვეტილებებს, ადგენს წესებს ტალანტისა და ადამიანების შესახებ, იმ დაშვებებზე დაყრდნობით რაც მოძველებულია, შეუმოწმებელია, და ფოლკლორს უფრო ენდობა, ვიდრე მეცნიერებას."}
{"text": "And if we really want to get out of this economic mess, if we really want high performance on those definitional tasks of the 21st century, the solution is not to do more of the wrong things, to entice people with a sweeter carrot, or threaten them with a sharper stick.\tდა თუ მართლა გვინდა ამ ეკონომიკური არეულობიდან თავის დაღწევა, და მაღალი შედეგიანობის უზრუნველყოფა 21-ე საუკუნისთვის გადამწყვეტი პრობლემების ამოსახსნელად გამოსავალი არ არის უფრო მეტი არასწორის კეთება. ხალხის მიტყუება უფრო ტკბილი სტაფილოთი, ან უფრო მტკივნეული ჯოხით დამუქრება."}
{"text": "We need a whole new approach.\tჩვენ ახალი მიდგომა გვჭირდება."}
{"text": "The good news is that the scientists who've been studying motivation have given us this new approach.\tდა არის კარგი ამბავი. მეცნიერებმა რომლებიც მუშაობენ მოტივაციის საკუთხებში, გვიჩვენეს ეს გამოსავალი."}
{"text": "It's built much more around intrinsic motivation.\tეს არის შინაგან მოტივაციაზე დაყრდნობილი მიდგომა."}
{"text": "Around the desire to do things because they matter, because we like it, they're interesting, or part of something important.\tსაქმის კეთება იმ მოტივით, რომ ის მნიშვნელოვანია იმიტომ რომ მოგვწონს, იმიტომ რომ საინტერესოა. იმიტომ რომ რაღაც მნიშვნელოვანის ნაწილია."}
{"text": "And to my mind, that new operating system for our businesses revolves around three elements: autonomy, mastery and purpose.\tდა ჩემი აზრით, ეს ახალი ოპერაციული სისტემა ჩვენი ბიზნესებისთვის სამი ელემენტის ირვლივ ტრიალებს: ავტონომია, დახელოვნება და დანიშნულება."}
{"text": "Autonomy: the urge to direct our own lives.\tავტონომია, ჩვენი ცხოვრების წარმართვის მუხტი."}
{"text": "Mastery: the desire to get better and better at something that matters.\tდახელოვნება, რაიმე მნიშვნელოვანი მიამრთულებით უფრო და უფრო გაუმჯობესება."}
{"text": "Purpose: the yearning to do what we do in the service of something larger than ourselves.\tდანიშნულება, რასაც ვაკეთებთ, იმის კეთების ზოგადი, ჩვენს თავს ზემოთ მდგომი, ამაღლებული მოტივი."}
{"text": "These are the building blocks of an entirely new operating system for our businesses.\tსწორედ ეს არის ახალი ოპერაციული დასაყრდენი ჩვენი ბიზნესებისთვის."}
{"text": "I want to talk today only about autonomy.\tდღეს მხოლოდ ავტონომიაზე მსურს გესაუბროთ."}
{"text": "In the 20th century, we came up with this idea of management.\tმე-20 საუკუნეთი, მოგვივიდა მენეჯმენტის იდეა."}
{"text": "Management did not emanate from nature.\tმენეჯმენტი ბუნებიდან არ გაჩენილა."}
{"text": "Management is not a tree, it's a television set.\tმენეჯმეტი - ის არ არის ხე. ის ტელევიზორია."}
{"text": "Somebody invented it.\tგასაგებია? ვიღაცამ გამოიგონა."}
{"text": "It doesn't mean it's going to work forever.\tდა ეს არ ნიშნავს რომ სამუდამოდ იმუშავებს."}
{"text": "Management is great.\tმენეჯმენტი ძალიან მაგარია."}
{"text": "Traditional notions of management are great if you want compliance.\tმენეჯმენტის ტრადიციული გაგება მაგარია თუ მორჩილებაა შენი სურვილი."}
{"text": "But if you want engagement, self-direction works better.\tმაგრამ თუ ჩართულობა გსურთ, თვითმართვა უკეთესაც მუშაობს."}
{"text": "Some examples of some kind of radical notions of self-direction.\tნება მიბოძეთ, თვითმართვის რამდენიმე რადიკალური მაგალითი მოგიყვანოთ."}
{"text": "You don't see a lot of it, but you see the first stirrings of something really interesting going on, what it means is paying people adequately and fairly, absolutely -- getting the issue of money off the table, and then giving people lots of autonomy.\tასეთი მიდგომა ხშირი არაა, მაგრამ პირველი მერცხლები უკვე ჩანს, რაღაც საინტერესო ხდება. იმირომ რომ, ეს ნიშნავს ადექვატურ და სამართლიან ანაზღაურებას. იმისთვის, რომ ფული საერთოდ გაქრეს ხედვის არეალიდან და შემდეგ მნიშვნელოვანი ავტონომიის მიცემა ხალხისთვის."}
{"text": "Some examples.\tმაგალითს მოვიყვან."}
{"text": "How many of you have heard of the company Atlassian?\tრამდენს გაგიგიათ კომპანია Atlassian-ი?"}
{"text": "It looks like less than half.\tროგორც ჩანს ნახევარზე ნაკლებს."}
{"text": "(Laughter) Atlassian is an Australian software company.\t(სიცილი) Atlassian ავსტრალიური პროგრამული უზრუნველყოფის კომპანიაა,"}
{"text": "And they do something incredibly cool.\tდა რაღაც ძალიან მაგარს აკეთებენ."}
{"text": "A few times a year they tell their engineers, \"Go for the next 24 hours and work on anything you want, as long as it's not part of your regular job.\tწელიწადში რამდენჯერმე ეუბნებიან თავიანთ ინჟინრებს, \"შემდეგი 24 საათის განმავლობაში, წადით და იმუშავეთ რაზეც გინდათ, ოღონდ მხოლოდ ისეთზე, რაც რეგულარული სამუშაოს ნაწილი არაა. იმუშავეთ რაზეც გსურთ.\""}
{"text": "Engineers use this time to come up with a cool patch for code, come up with an elegant hack.\tისე რომ ინჟინრებს შეუძლიათ გამოიყენონ ეს დრო რაიმე საინტერესოს პროგრამირებისთვის, პრობლემებისთვის ელეგანტური გზების მოსაძებნად. შემდეგ ამ ყველაფერს წარუდგნენ დღის ბოლოს"}
{"text": "Then they present all of the stuff that they've developed to their teammates, to the rest of the company, in this wild and woolly all-hands meeting at the end of the day.\tთავიანთ თანამშრომლებს, დანარჩენ კომპანიას სამუშაო შეხვედრაზე, სადაც ყველა დაგეშილია რაიმეს აღმოსაჩენად."}
{"text": "Being Australians, everybody has a beer.\tდა შემდეგ ერთად სვამენ ლუდს."}
{"text": "They call them FedEx Days.\tამას ეძახიან \"FedEX დღეებს\"."}
{"text": "Why?\tრატომ? იმიტომ რომ ერთ დღე-ღამეში დებ შედეგს."}
{"text": "It's pretty; not bad.\tმშვენიერია. ცუდი არ არის. მართალია სავაჭრო ნიშნის კანონის დარღვევაა."}
{"text": "It's a huge trademark violation, but it's pretty clever.\tმაგრამ ჭკვიანურია."}
{"text": "(Laughter) That one day of intense autonomy has produced a whole array of software fixes that might never have existed.\t(სიცილი) ამ უსაზღვრო ავტონომიის დღეებმა მოიტანა იმდენი პროგრამული შესწორება რამდენიც არ იარსებებდა არასოდეს მის გარეშე."}
{"text": "It's worked so well that Atlassian has taken it to the next level with 20% time -- done, famously, at Google -- where engineers can spend 20% of their time working on anything they want.\tიმდენად კარგად იმუშავა, რომ Atlassian-მა შემდეგ ეტაპზე გადაიყვანა \"20%-იანი დროის\" სახით. რასაც, საყოველთაოდ ცნობილია, Google-იც აკეთებს. ინჟინრებს შეუძლიათ დროის 20% დაუთმონ ნებისმიერ რამეზე მუშაობას, საკუთარი სურვილით."}
{"text": "They have autonomy over their time, their task, their team, their technique.\tმათ აქვთ ავტონომია საკუთარ დროზე, შესასრულებელ დავალებებზე, გუნდზე, შესრულების მანერაზე."}
{"text": "Radical amounts of autonomy.\tგასაგებია? ავტონომიის რადიკალური ოდენობა,"}
{"text": "And at Google, as many of you know, about half of the new products in a typical year are birthed during that 20% time: things like Gmail, Orkut, Google News.\tდა როგორც მრავალმა თქვეგანმა იცის, Google-ის პროდუქტების ნახევარზე მეტი ამ 20%-იანი დროის პერიოდში იბადება. როგორიცაა Gmail, Orkut, Google News."}
{"text": "Let me give you an even more radical example of it: something called the Results Only Work Environment (the ROWE), created by two American consultants, in place at a dozen companies around North America.\tეხლა კიდევ უფრო რადიკალურ მაგალითს მოვიყვან. სახელად მხოლოდ შედეგებზე ორიენტირებული სამუშაო გარემო (Results Only Work Environment) მოკლედ ROWE. რომელიც ორმა ამერიკელმა კონსულტანტმა შექმნა და დანერგა ჩრდილო ამერიკის მრავალ კომპანიაში."}
{"text": "In a ROWE people don't have schedules.\tROWE-ში ხალხს არ აქვთ განრიგი."}
{"text": "They show up when they want.\tმოდიან როდესაც უნდათ."}
{"text": "They don't have to be in the office at a certain time, or any time.\tარ აქვთ ვალდებულება ოფისში იყვნენ რაიმე დროს, ან საერთოდ ოდესმე იყვნენ."}
{"text": "They just have to get their work done.\tმათ მხოლოდ ევალებათ საქმის შესრულება."}
{"text": "How they do it, when they do it, where they do it, is totally up to them.\tროგორ გააკეთებენ, როდის გააკეთებენ, სად გააკეთებენ, მხოლოდ მათი გადასაწყვეტია."}
{"text": "Meetings in these kinds of environments are optional.\tშეხვედრები ასეთ გარემოში არ არის სავალდებულო."}
{"text": "What happens?\tრა ხდება?"}
{"text": "Almost across the board, productivity goes up, worker engagement goes up, worker satisfaction goes up, turnover goes down.\tთითქმის ერთდროულად, პროდუქტიულობა მატულობს, თანამშრომლების ჩართულობა იმატებს, თანამშრომლების კმაყოფილება იზრდება, დენადობა კლებულობს."}
{"text": "Autonomy, mastery and purpose, the building blocks of a new way of doing things.\tავტონომია, დახელოვნება და დანიშნულება, ესენია საქმის ახლებურად კეთების საყრდენი სვეტები."}
{"text": "Some of you might look at this and say, \"Hmm, that sounds nice, but it's Utopian.\"\tზოგიერთმა თქვენგანმა შეიძლება შეხედოს ამას და თქვას, \"ჰმ, კარგად ჟღერს. მაგრამ უტოპიურია.\""}
{"text": "And I say, \"Nope.\tმე ვეტყვი, \"არაფერიც."}
{"text": "I have proof.\"\tმე მტკიცებულება მაქვს.\""}
{"text": "The mid-1990s, Microsoft started an encyclopedia called Encarta.\t1990-იანი წლების შუაში, Microsoft-მა წამოიწყო ენციკლოპედიის პროექტი, სახელად ენკარტა."}
{"text": "They had deployed all the right incentives, They paid professionals to write and edit thousands of articles.\tშექმნეს წახალისების შესაბამისი სისტემა. უხდიდნენ პროფესიონალებს იმისთვის რომ დაეწერათ და დაერედაქტირებინათ ათასობით სტატია."}
{"text": "Well-compensated managers oversaw the whole thing to make sure it came in on budget and on time.\tკარგად ანაზღაურებადი მენეჯერები ზედამხედველობდნენ ამ ყველაფერს დროსა და ბიუჯეტთან შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად."}
{"text": "A few years later, another encyclopedia got started.\tრამდენიმე წლის შემდეგ კიდევ ერთი ენციკლოპედია დაარსდა."}
{"text": "Different model, right?\tსხვა მოდელის მატარებელი."}
{"text": "Do it for fun.\tშექმენით გასართობად. ვერავის გადავუხდით ვერც ცენტს, ვერც ევროს ან იენს."}
{"text": "No one gets paid a cent, or a euro or a yen.\tაკეთეთ იმიტომ, რომ მოგწონთ ეს საქმე."}
{"text": "Do it because you like to do it.\t10 წლის წინ, რომ მისულიყავით"}
{"text": "Just 10 years ago, if you had gone to an economist, anywhere, \"Hey, I've got these two different models for creating an encyclopedia.\tეკონომისტთან ნებსმიერ ადგილას და გეთქვათ, \"აი, ენციკლოპედიის შექმნის ორი მოდელი მაქვს წარმოდგენილი."}
{"text": "If they went head to head, who would win?\"\tთუკი ერთმანეთს დავაჯახებთ, რომელი მოიგებს?\""}
{"text": "10 years ago you could not have found a single sober economist anywhere on planet Earth who would have predicted the Wikipedia model.\t10 წლის წინ, ერთ ფხიზელ ეკონომისტსაც ვერ იპოვნიდით პლანეტა დედამიწაზე, რომელიც იწინასწარმეტყველებდა ვიკიპედიას მოდელს."}
{"text": "This is the titanic battle between these two approaches.\tეს ამ ორ მიდგომას შორის ტიტანური ბრძოლაა."}
{"text": "This is the Ali-Frazier of motivation, right?\tეს ალი-ფრეიზერის დაპირისპირების მსგავსია, ოღონდ მოტივაციაში."}
{"text": "This is the Thrilla in Manila.\tგასაგებია? ეს მანილას ტრილერია."}
{"text": "Intrinsic motivators versus extrinsic motivators.\tასეა? შინაგანი მოტივაცია, გარეგნული მოტივაციის პირისპიტ."}
{"text": "Autonomy, mastery and purpose, versus carrot and sticks, and who wins?\tავტონომია, დახელოვნება და დანიშნულება სტაფილოსა და ჯოხების პირისპირ. და ვინ იგებს?"}
{"text": "Intrinsic motivation, autonomy, mastery and purpose, in a knockout.\tშინაგანი მოტივაცია, ავტონომია, დახელოვნება და დანიშნულება,"}
{"text": "Let me wrap up.\tთანად ნოკაუტით. მოდით შევაჯამებ."}
{"text": "There is a mismatch between what science knows and what business does.\tმეცნიერებაში არსებულ ცოდნასა და ბიზნესის მიერ მის გამოყენებაში დიდი პრობლემებია."}
{"text": "Here is what science knows.\tდა აი რა იცის მეცნიერებამ."}
{"text": "One: Those 20th century rewards, those motivators we think are a natural part of business, do work, but only in a surprisingly narrow band of circumstances.\tპირველი: მე-20 საუკუნის ჯილდოები, ის მოტივატორები, რომლებიც ბიზნესის ბუნებრივი ნაწილი გვგონია, მუშაობს, მაგრამ გაცილებით ვიწრო გამოყენების არეალი აქვს."}
{"text": "Two: Those if-then rewards often destroy creativity.\tმეორე: \"თუკი-მაშინ\" ჯილდოები ხშირად ანადგურებს შემოქმედებითობას."}
{"text": "Three: The secret to high performance isn't rewards and punishments, but that unseen intrinsic drive-- the drive to do things for their own sake.\tმესამე: შედეგიანობის საიდუმლო არ არის ჯილდოებსა და სასჯელებში, არამედ უხილავ შინაგან მოტივაციაში. საქმის კეთების მოტივაციაში, თვითონ ამავე საქმის ხათრით."}
{"text": "The drive to do things cause they matter.\tიმის გამო, რომ ეს მნიშვნელოვანია."}
{"text": "And here's the best part.\tდა ყველაზე საინტერესო. ყველაზე საინტერესო ნაწილი ისაა, რომ"}
{"text": "We already know this.\tჩვენ ეს უკვე ვიცით."}
{"text": "The science confirms what we know in our hearts.\tმეცნიერებამ დაამტკიცა, რომ შინაგანაც ეს ვიცით."}
{"text": "So, if we repair this mismatch between science and business, if we bring our motivation, notions of motivation into the 21st century, if we get past this lazy, dangerous, ideology of carrots and sticks, we can strengthen our businesses, we can solve a lot of those candle problems, and maybe, maybe -- we can change the world.\tშესაბამისად, თუ ამ აცდენას გამოვასწორებთ მეცნიერებაში არსებულ ცოდნასა და ბიზნესის პრაქტიკულ განხორციელებას შორის, თუკი მოტივაციის გაგებასაც შევუსაბამებთ 21-ე საუკუნის მოთხოვნებს, თუკი გავცდებით ამ ზარმაც, სახიფათო სტაფილოების და ჯოხების იდეოლოგიას, შეგვიძლია გავაძლიეროთ ჩვენი ბიზნესები, შეგვიძლია მრავალი სანთლის პრობლემა გადავჭრათ და შეიძლება, შეიძლება, შეიძლება შევცვალოთ მსოფლიო."}
{"text": "I rest my case.\tესეც ჩემი ამბის დასარული."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ"}
{"text": "Two years ago, I stood on the TED stage in Arusha, Tanzania.\tორი წლის წინ მე ვიდექი TED-ის სცენაზე არუშაში, ტანზანიაში."}
{"text": "I spoke very briefly about one of my proudest creations.\tძალიან მოკლედ ვისაუბრე ჩემს ერთ-ერთ ყველაზე საამაყო ქმნილებაზე."}
{"text": "It was a simple machine that changed my life.\tეს იყო უბრალო მაქანა, რომელმაც შეცვალა ჩემი ცხოვრება."}
{"text": "Before that time, I had never been away from my home in Malawi.\tმანამდე მე არასდროს ვყოფილვარ შორს ჩემი სახლიდან რომელიც მალავიშია."}
{"text": "I had never used a computer.\tმე არასდროს მქნოია გამოყენებული კომპიუტერი"}
{"text": "I had never seen an Internet.\tმე არასდროს მქონდა ნანახი ინტერნეტი"}
{"text": "On the stage that day, I was so nervous.\tმაგ დღეს სცენზე ისე ვინერვიულე,"}
{"text": "My English lost, I wanted to vomit.\tრომ ინგლისური სულ დამავიწყდა, გული მერეოდა."}
{"text": "(Laughter) I had never been surrounded by so many azungu, white people.\t(სიცილი) მე არასდროს ვყოფილვარი გარშემორტყმული ამდენი აზუნგუთი, თეთრკანიანებით."}
{"text": "(Laughter) There was a story I wouldn't tell you then.\t(სიცილი) იყო ამბავი, რომლის მოყოლაც არ მინდოდა მაშინ."}
{"text": "But well, I'm feeling good right now.\tმაგრამ, დღეს მე თავს მშვენივრად ვგრძნობ."}
{"text": "I would like to share that story today.\tმსურს დღეს გაგიზიაროთ ეგ ამბავი."}
{"text": "We have seven children in my family.\tჩვენს ოჯაშში შვიდი შვილია."}
{"text": "All sisters, excepting me.\tყველა დაა, ჩემს გამოკლებით."}
{"text": "This is me with my dad when I was a little boy.\tეს მე ვარ მამაჩემთან, როცა პატარა ბიჭი ვიყავი."}
{"text": "Before I discovered the wonders of science, I was just a simple farmer in a country of poor farmers.\tსანამ მეცნიერების საოცრებებეს აღმოვაჩენდი, ვიყავი ერთი უბრალო ფერმერი ღარიბ ფერმერთა ქვეყანაში."}
{"text": "Like everyone else, we grew maize.\tსხვა ყველას მზგავსად ჩვენ სიმინდს ვზრდიდით."}
{"text": "One year our fortune turned very bad.\tერთ წელს ბედმა ზურგი გვაქცია."}
{"text": "In 2001 we experienced an awful famine.\t2001 წელს ჩვენ გადავიტანეთ საშინელი შიმშილობა"}
{"text": "Within five months all Malawians began to starve to death.\tხუთ თვეში ყველა მალავიელი სიკვდილის პირას იყო შიმშილის გამო."}
{"text": "My family ate one meal per day, at night.\tჩემი ოჯახი დღეში ერთხელ ჭამდა, ღამით."}
{"text": "Only three swallows of nsima for each one of us.\tმხოლოდ სამი სიმინდის ბლითი, თითოსთვის."}
{"text": "The food passes through our bodies.\tსაკვები შედიოდა ჩვენს სხეულში."}
{"text": "We drop down to nothing.\tმაგრამ ეს იყო, არაფერი."}
{"text": "In Malawi, the secondary school, you have to pay school fees.\tმალავიის საჯარო სკოლაში სწავლისთის ფული უნდა იხადო."}
{"text": "Because of the hunger, I was forced to drop out of school.\tშიმშილის გამო იძულებული გავხვდი სკოლიდან გამოვსულვიყავი."}
{"text": "I looked at my father and looked at those dry fields.\tვუყურებდი მამაჩემს ვუყურებდი გამშრალ მიწას."}
{"text": "It was the future I couldn't accept.\tეს იყო მომვალი რომელსაც მე არ მივიღებდი."}
{"text": "I felt very happy to be at the secondary school, so I was determined to do anything possible to receive education.\tძალიან მიხაროდა სკოლაში სიარული ამიტომ გატავწყვიტე გავაკეთო ყველაფერი რაც შემეძლო რომ მიმეღო განათლება."}
{"text": "So I went to a library.\tასერომ ბიბლიოთეკაში წავედი."}
{"text": "I read books, science books, especially physics.\tვკითხულობდი წიგნებს, მეცნიერულ წიგნებს, განსაკუთრებით ფიზიკაზე."}
{"text": "I couldn't read English that well.\tინგლისურს კარგად არ ვფლობდი."}
{"text": "I used diagrams and pictures to learn the words around them.\tდიაგრამებს და სურათებს ვიყენებდი რომ მესწავლა სიტყვები, რომლებიც მათ გარშემო იყო."}
{"text": "Another book put that knowledge in my hands.\tკიდევ ერთი წიგნი, რომელიც ცოდნა მომცა."}
{"text": "It said a windmill could pump water and generate electricity.\tმასში ეწერა, ქარის წიქვილს შეუძია წყლის ამოტუმბვა და ელექტროენერგიის გენერირება."}
{"text": "Pump water meant irrigation, a defense against hunger, which we were experiencing by that time.\tწყლის ამოტუმბა - ნიშნავს ირიგაციას, დაცვა შიმშილისგან, რომელიც გვქონდა იმ პერიოდში."}
{"text": "So I decided I would build one windmill for myself.\tასერომ გადავწყვიტე ჩემით ამეშენებინა ერთი ჰაერის წისქვილი, ჩემთვისვე."}
{"text": "But I didn't have materials to use, so I went to a scrap yard where I found my materials.\tმაგრამ მე არ მქონდა საჭირო მასალა, ამისთვის ჯართის საძებნად წავედი სადაც ვიპოვე საჭირო მასალა."}
{"text": "Many people, including my mother, said I was crazy.\tბევრი ადამიანი, დედაჩემის ჩათვლით, იძახოდა რომ გავგიჟდი."}
{"text": "(Laughter) I found a tractor fan, shock absorber, PVC pipes.\t(სიცილი) ვიპოვე ტრაქტორის პროპელერი, არმოტიზატორი და პვხ-ას მილები."}
{"text": "Using a bicycle frame and an old bicycle dynamo, I built my machine.\tველოსიპედის რამის და ძველი ველოსიპედის დინამოს გამოყენებით, ავაშენე ჩემი მანქანა."}
{"text": "It was one light at first.\tთავიდან ერთი ნათურა იყო."}
{"text": "And then four lights, with switches, and even a circuit breaker, modeled after an electric bell.\tმერე ოთხი, ჩამრთველებით, და ამომრთველებითაც კი. ელექტრო ზარის მზგავსი"}
{"text": "Another machine pumps water for irrigation.\tმეორე მანქანა წყალს ტუმბავს ირიგაციისთვის."}
{"text": "Queues of people start lining up at my house (Laughter) to charge their mobile phone.\tხალხი რიგებში დგება ჩემი სახლის წინ (სიცილი) მობიური ტელეფონები, რომ დატენონ."}
{"text": "(Applause) I could not get rid of them.\t(აპლოდისმენტები) ვერაფრით ვერ მოვიშორე."}
{"text": "(Laughter) And the reporters came too, which lead to bloggers and which lead to a call from something called TED.\t(სიცილი) მერე ჟურნალისტებიც მოვიდნენ, რომლების მომიყვანეს ბლოგერებთან ამათ კიდე, ზართან რაღაცისგან რასაც TED-ი ჰქვია."}
{"text": "I had never seen an airplane before.\tმანამდე თვითმფრინავი არ მქონდა ნანახი."}
{"text": "I had never slept in a hotel.\tსასთუმროში არასდროს მეძინა."}
{"text": "So, on stage that day in Arusha, my English lost, I said something like, \"I tried. And I made it.\"\tასერომ, სცენაზე იმ დღეს არუშაში, ინგლისური რომ დამავიწყდა, ვთქვი, რაღაც ამდაგვარი, \"ვცადე და გამომივიდა.\""}
{"text": "So I would like to say something to all the people out there like me to the Africans, and the poor who are struggling with your dreams.\tამიტომ მინდა ერთი რამის თქმა ყველა ადამიანს რომელიც ჩემ დღეშია აფრიკელებს, ღარიბებს, ვინც იბრძვის თავისი ოცნებისთვის."}
{"text": "God bless.\tღმერთმა დაგლოცოთ."}
{"text": "Maybe one day you will watch this on the Internet.\tშეიძლება ერთ დღეს თქვენ ნახავთ ეს ინტერნეტით."}
{"text": "I say to you, trust yourself and believe.\tმოგიწოდებთ, ენდეთ საკუთარ თავს და გწამდეთ."}
{"text": "Whatever happens, don't give up.\tრაც არ უნდა მოხდეს, არ დანებდეთ."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm a storyteller.\tმე ნოველისტი ვარ"}
{"text": "And I would like to tell you a few personal stories about what I like to call \"the danger of the single story.\"\tდა მინდა რამდენიმე პირადი ისტორია გაგიზიაროთ, იმაზე, რასაც \"ცალმრივი ისტორიების საფრთხეს\" ვუწოდებ."}
{"text": "I grew up on a university campus in eastern Nigeria.\tსაუნივერსიტეტო დასახლებაში გავიზარდე, აღმოსავლეთ ნიგერიაში."}
{"text": "My mother says that I started reading at the age of two, although I think four is probably close to the truth.\tდედა ამბობს, რომ კითხვა 2 წლის ასაკში დავიწყე, თუმცა მგონია ოთხი წელი უფრო ახლოსაა სიმართლესთან."}
{"text": "So I was an early reader, and what I read were British and American children's books.\tასე რომ, მცირეწლოვანი მკითხველი ვიყავი, ვეცნობოდი ბრიტანულ და ამერიკულ საბავშვო წიგნებს."}
{"text": "I was also an early writer, and when I began to write, at about the age of seven, stories in pencil with crayon illustrations that my poor mother was obligated to read, I wrote exactly the kinds of stories I was reading: All my characters were white and blue-eyed, they played in the snow, they ate apples, (Laughter) and they talked a lot about the weather, how lovely it was that the sun had come out.\tმცირეწლოვანი მწერალიც ვიყავი. როდესაც 7 წლის ასაკში წერა დავიწყე, ფანქრით ჩანაწერებს ვაკეთებდი, პასტელის ილუსტრაციებით, რომელთა წაკითხვა საწყალ დედაჩემს ევალებოდა. ზუსტად ისეთ ისტორიებს ვწერდი, როგორსაც ვკითხულობდი: ყველა ჩემი პერსონაჟი თეთრკანიანი იყო, ცისფერი თვალებით. ისინი თოვლში თამაშობდნენ, ვაშლს ჭამდნენ, და ბევრს საუბრობდნენ ამინდზე, თუ როგორი სასიამოვნო მზიანი დღე იყო."}
{"text": "(Laughter) Now, this despite the fact that I lived in Nigeria.\tგარდა იმისა, რომ ნიგერიაში ვცხოვრობდი,"}
{"text": "I had never been outside Nigeria.\tარასდროს ვყოფილვარ ნიგერიის გარეთ."}
{"text": "We didn't have snow, we ate mangoes, and we never talked about the weather, because there was no need to.\tჩვენთან არასდროს თოვდა, მანგოს მივირთმევდით, და არასდროს ვსაუბრობდით ამინდზე, რადგან საჭიროც არ იყო."}
{"text": "My characters also drank a lot of ginger beer, because the characters in the British books I read drank ginger beer.\tჩემი პერსონაჟები ასევე უხვად სვამდნენ ჯანჯაფილის ლუდს, რადგან ბრიტანული წიგნების პერსონაჟებიც ჯანჯაფილის ლუდს სვამდნენ."}
{"text": "Never mind that I had no idea what ginger beer was.\tმერე რა, რომ საერთოდ არ ვიცოდი ჯანჯაფილის ლუდი რა იყო."}
{"text": "(Laughter) And for many years afterwards, I would have a desperate desire to taste ginger beer.\t(სიცილი) თუმცა, წლების განმავლობაში მწველი სურვილი მქონდა ჯანჯაფილის ლუდი გამესინჯა."}
{"text": "But that is another story.\tმაგრამ ეს სხვა ისტორიაა."}
{"text": "What this demonstrates, I think, is how impressionable and vulnerable we are in the face of a story, particularly as children.\tმე ვფიქრობ, ეს ისტორია იმას წარმოაჩენს თუ რამდენად ღია და მოწყვლადები ვართ ისტორიების წინაშე, განსაკუთრებით კი, როგორც ბავშვები."}
{"text": "Because all I had read were books in which characters were foreign, I had become convinced that books by their very nature had to have foreigners in them and had to be about things with which I could not personally identify.\tრადგან ყველა წაკითხული წიგნის პერსონაჟი უცხოელი იყო, დავიჯერე, რომ წიგნებს აუცილებლად უცხოელი პერსონაჟები უნდა ჰყავდეს და უნდა იყოს ისეთ საკითხებზე, რაზეც უშუალო შეხება არ მქონია."}
{"text": "Now, things changed when I discovered African books.\tსიტუაცია მას შემდეგ შეიცვალა, რაც აფრიკული წიგნები აღმოვაჩინე."}
{"text": "There weren't many of them available, and they weren't quite as easy to find as the foreign books.\tბევრი წიგნი არც იყო ხელმისაწვდომი და ვერც ისე მარტივად იშოვიდით, როგორც უცხოურ წიგნებს."}
{"text": "But because of writers like Chinua Achebe and Camara Laye, I went through a mental shift in my perception of literature.\tმაგრამ ჩინუა აჩებეს და კამარა ლაის მსგავსი მწერლების წყალობით, ლიტერატურის აღქმა ჩემს გონებაში სრულიად შეიცვალა."}
{"text": "I realized that people like me, girls with skin the color of chocolate, whose kinky hair could not form ponytails, could also exist in literature.\tგავაანალიზე, რომ ჩემნაირი ადამიანები, გოგონები შოკოლადისფერი კანით, რომლეთა დახუჭუჭებული თმის შეკვრაც კი შეუძლებელია, შეიძლება, რომ ლიტერატურაში არსებობდნენ."}
{"text": "I started to write about things I recognized.\tმე ნაცნობ თემებზე წერა დავიწყე."}
{"text": "Now, I loved those American and British books I read.\tრა თქმა უნდა, ის ამერიკული და ბრიტანული წიგნებიც მომწონდა."}
{"text": "They stirred my imagination. They opened up new worlds for me.\tისინი ჩემს წარმოსახვას აძლიერებდნენ და ახალ სამყაროს მიხსნიდნენ."}
{"text": "But the unintended consequence was that I did not know that people like me could exist in literature.\tმაგრამ ჩემდა უნებურად არ ვიცოდი, რომ ჩემნაირ პერსონაჟებს ლიტერატურაში არსებობა შეეძლოთ."}
{"text": "So what the discovery of African writers did for me was this: It saved me from having a single story of what books are.\tასე რომ, აფრიკელი მწერლების აღმოჩენამ ეს შეცვალა: გადამარჩინა ცალმხრივი ისტორიისგან წიგნების შესახებ."}
{"text": "I come from a conventional, middle-class Nigerian family.\tმე ტრადიციული, საშუალო კლასის ნიგერიული ოჯახი მყავს."}
{"text": "My father was a professor.\tმამაჩემი პროფესორი იყო."}
{"text": "My mother was an administrator.\tდედაჩემი კი ადმინისტრატორი."}
{"text": "And so we had, as was the norm, live-in domestic help, who would often come from nearby rural villages.\tდა როგორც მიღებულია, ჩვენც მოსამსახურე გვყავდა, როგორც წესი ახლომდებარე სოფლებიდან."}
{"text": "So, the year I turned eight, we got a new house boy.\tროდესაც 8 წლის გავხდი, ჩვენთან ახალმა ბიჭმა დაიწყო მუშაობა."}
{"text": "His name was Fide.\tმას ფიდი ერქვა."}
{"text": "The only thing my mother told us about him was that his family was very poor.\tერთადერთი, რაც მის შესახებ დედისგან ვიცოდით, მისი ღარიბი ოჯახი იყო."}
{"text": "My mother sent yams and rice, and our old clothes, to his family.\tდედა მათ კარტოფილს, ბრინჯს და ძველ ტანსაცმელს უგზავნიდა ხოლმე."}
{"text": "And when I didn't finish my dinner, my mother would say, \"Finish your food! Don't you know? People like Fide's family have nothing.\"\tდა თუ სადილს არ დავასრულებდი დედა მეტყოდა: \"დაასრულე ჭამა! ხალხს, ფიდის ოჯახივით, საჭმელი არ აქვს !\""}
{"text": "So I felt enormous pity for Fide's family.\tასე რომ, ფიდის ოჯახი ძალიან მეცოდებოდა."}
{"text": "Then one Saturday, we went to his village to visit, and his mother showed us a beautifully patterned basket made of dyed raffia that his brother had made.\tერთ შაბათსაც მის სოფელში სტუმრად წავედით და დედამისმა ულამაზესად დაწნული კალათი გვაჩვენა, რომელიც მის ძმას პალმის ფოთლებისგან გაეკეთებინა."}
{"text": "I was startled.\tთავზარი დამეცა!"}
{"text": "It had not occurred to me that anybody in his family could actually make something.\tარადროს მიფიქრია, რომ ვინმეს მის ოჯახში რამის გაკეთება შეეძლო."}
{"text": "All I had heard about them was how poor they were, so that it had become impossible for me to see them as anything else but poor.\tმათზე მხოლოდ ის მესმოდა რამდენად ღარიბები იყვნენ და ჩემთვის მათი სიღარიბის გარდა სხვა რამის დანახვა შეუძლებელი გახდა."}
{"text": "Their poverty was my single story of them.\tსიღარიბე, ჩემი ცალმხირივი ისტორია იყო მათ შესახებ."}
{"text": "Years later, I thought about this when I left Nigeria to go to university in the United States.\tწლების შემდეგაც გავიხსენე ეს ამბავი, როდესაც ნიგერიიდან გავემგზავრე ამერიკის შეერთებულ შტატებში სასწავლებლად."}
{"text": "I was 19.\tმაშინ 19 წლის ვიყავი."}
{"text": "My American roommate was shocked by me.\tჩემი ამერიკელი მეზობელი გაოცებული იყო."}
{"text": "She asked where I had learned to speak English so well, and was confused when I said that Nigeria happened to have English as its official language.\tმეკითხებოდა ასე კარგად სად ვისწავლე ინგლისური და დაიბნა, როდესაც ვუპასუხე, რომ ნიგერიაში ინგლისური სახელმწიფო ენაა."}
{"text": "She asked if she could listen to what she called my \"tribal music,\" and was consequently very disappointed when I produced my tape of Mariah Carey.\tსურვილი ჰქონდა ჩემი ე.წ. \"ხალხური მუსიკისთვის\" მოესმინა და საკმაოდ იმედგაცრუებული დარჩა, როდესაც მერაია ქერის დისკი ვაჩვენე."}
{"text": "(Laughter) She assumed that I did not know how to use a stove.\t(სიცილი) იმასაც ვარაუდობდა, რომ გაზქურის გამოყენება არ ვიცოდი."}
{"text": "What struck me was this: She had felt sorry for me even before she saw me.\tყველაზე მეტად კი ეს ჩამრჩა გონებაში: ვიდრე მნახავდა მანამდეც კი ვეცოდებოდი."}
{"text": "Her default position toward me, as an African, was a kind of patronizing, well-meaning pity.\tმისი პირვანდელი დამოკიდებულება ჩემდამი, როგორც აფრიკელისადმი, ერთგვარი მფარველობა და შეცოდება იყო, კეთილი განზრახვით."}
{"text": "My roommate had a single story of Africa: a single story of catastrophe.\tჩემს მეზობელს ცალხმრივი ისტორია ჰქონდა აფრიკის შესახებ: ცალმხრივი ისტორია კატასტროფების შესახებ."}
{"text": "In this single story, there was no possibility of Africans being similar to her in any way, no possibility of feelings more complex than pity, no possibility of a connection as human equals.\tამ ცალმხრივ ისტორიაში კი, შეუძლებელი იყო აფრიკელები რამით ყოფილიყვნენ მისი მსგავსნი, შეუძლებელი იყო ეგრძნო რამე უფრო ძლიერი, ვიდრე შეცოდება, შეუძლებელი იყო ურთიერთობა, როგორც თანასწორ ადამიანებს შორის."}
{"text": "I must say that before I went to the U.S., I didn't consciously identify as African.\tუნდა ავღნიშნო, რომ ამერიკაში გადასვლამდე ჩემს თავს გაცნობიერებულად არ აღვიქვამდი, როგორც აფრიკელს."}
{"text": "But in the U.S., whenever Africa came up, people turned to me.\tმაგრამ ამერიკაში, აფრიკის ხსენებისთანავე ხალხი მე მიყურებდა"}
{"text": "Never mind that I knew nothing about places like Namibia.\tმიუხედავად იმისა, რომ მაგალითად ნამიბიაზე არაფერი ვიცოდი."}
{"text": "But I did come to embrace this new identity, and in many ways I think of myself now as African.\tმაგრამ ეს ახალი იდენტობაც შევითვისე და ბევრი კუთხით ჩემს თავს უკვე აღვიქვამ, როგორც აფრიკელს."}
{"text": "Although I still get quite irritable when Africa is referred to as a country, the most recent example being my otherwise wonderful flight from Lagos two days ago, in which there was an announcement on the Virgin flight about the charity work in \"India, Africa and other countries.\"\tთუმცა საკმაოდ მაღიზიანებს, როდესაც აფრიკას, როგორც ერთ ქვეყანას მოიხსენიებენ, მაგალითად ჩემი ბოლო ფრენის დროს, რომელიც სხვამხრივ შესანიშნავი იყო, ლაგოსიდან, ორი დღის წინ, ბორტზე გამოაცხადეს ინფორმაცია საქველმოქმედო პროექტებზე \"ინდოეთში, აფრიკასა და სხვა ქვეყნებში\"."}
{"text": "(Laughter) So, after I had spent some years in the U.S. as an African, I began to understand my roommate's response to me.\t(სიცილი) ამერიკაში, როგორც აფრიკელის მრავალწლიანი ცხოვრების შემდეგ, დავიწყე ჩემი მეზობლის უკეთ გაგება."}
{"text": "If I had not grown up in Nigeria, and if all I knew about Africa were from popular images, I too would think that Africa was a place of beautiful landscapes, beautiful animals, and incomprehensible people, fighting senseless wars, dying of poverty and AIDS, unable to speak for themselves and waiting to be saved by a kind, white foreigner.\tნიგერიაში რომ არ დავბადებულიყავი და ყველაფერი აფრიკის შესახებ ცნობილი სურათებიდან მცოდნოდა, მეც ვიფიქრებდი, რომ აფრიკა იყო ადგილი ლამაზი ხედებით, ლამაზი ცხოველებით და უგუნური ადამიანებით, რომელიც უაზრო ომებში იბრძვიან, სიღარიბესა და შიდსისგან იხოცებიან, საკუთარი აზრის გამოხატვა არ შეუძლიათ და ელიან როდის გადაარჩენს კეთილი, თეთრკანიანი უცხოელი."}
{"text": "I would see Africans in the same way that I, as a child, had seen Fide's family.\tაფრიკელებს აღვიქვამდი ზუსტად ისე, როგორც მე, ბავშვობისას ფიდის ოჯახი აღვიქვი."}
{"text": "This single story of Africa ultimately comes, I think, from Western literature.\tუპირველესად ეს ცალმხრივი ისტორია აფრიკაზე დასავლური ლიტერატურიდან მოდის."}
{"text": "Now, here is a quote from the writing of a London merchant called John Lok, who sailed to west Africa in 1561 and kept a fascinating account of his voyage.\tგთავაზობთ ციტატას ლონდონელი ვაჭრის, ჯონ ლოკის ჩანაწერიდან, რომელმაც 1561 წელს იმოგზაურა აფრიკაში და გასაოცრად აღწერა მისი მოგზაურობა."}
{"text": "After referring to the black Africans as \"beasts who have no houses,\" he writes, \"They are also people without heads, having their mouth and eyes in their breasts.\"\tის აფრიკელებს მოიხსენიებს, როგორც \"ურჩხულებს სახლების გარეშე\" და დასძენს: \"ეს უთავო ხალხია, პირი და თვალები კი მკერდზე აქვთ\"."}
{"text": "Now, I've laughed every time I've read this.\tგულიანად ვიცინე ყოველ ჯერზე როცა ეს წავიკითხე."}
{"text": "And one must admire the imagination of John Lok.\tჯონ ლოკის წარმოსახვა ხოტბას იმსახურებს."}
{"text": "But what is important about his writing is that it represents the beginning of a tradition of telling African stories in the West: A tradition of Sub-Saharan Africa as a place of negatives, of difference, of darkness, of people who, in the words of the wonderful poet Rudyard Kipling, are \"half devil, half child.\"\tმაგრამ ამ ჩანაწერში მნიშვნელოვანია, რომ ის წარმოადგენს დასავლეთში აფრიკული ისტორიების ტრადიციის დასაწყისს: ტრადიცია სუბსაჰარულ აფრიკაზე, როგორც ნეგატივების სავანეზე, განსხვავებულობაზე, წყვდიადზე, ადამიანებზე, რომელიც შესანიშნავი პოეტის, რადიარდ კიპლინგის სიტყვებით, \"ნახევრად დემონები, ნახევრად ბავშვები\" არიან."}
{"text": "And so, I began to realize that my American roommate must have throughout her life seen and heard different versions of this single story, as had a professor, who once told me that my novel was not \"authentically African.\"\tამგვარად გავაანალიზე, რომ ჩემს ამერიკელ მეზობელს მთელი ცხოვრების განმავლობაში მოსმენილი და ნანახი აქვს ცალმხრივი ისტორიის სხვადასხვა ვერსია, ისევე როგორც ერთერთ პროფესორს, რომელმაც ერთხელ მითხრა რომ ჩემი მოთხრობა \"ავთენტურად აფრიკული არ იყო.\""}
{"text": "Now, I was quite willing to contend that there were a number of things wrong with the novel, that it had failed in a number of places, but I had not quite imagined that it had failed at achieving something called African authenticity.\tმზად ვიყავი შევდავებოდი, რომ მოთხრობას ნამდვილად გქონდა რამდენიმე ხარვეზი, და რომ ის რამდენიმე ასპექტში არასრულყოფილი იყო, მაგრამ ვერაფრით წარმოვიდგენდი, რომ მოთხრობამ ვერ შეძლო მიეღწია ისეთი რამისთვის, რასაც \"აფრიკული ავთენტურობა\" ჰქვია."}
{"text": "In fact, I did not know what African authenticity was.\tრეალურად, არც კი ვიცოდი \"აფრიკული ავთენტურობა\" რა იყო."}
{"text": "The professor told me that my characters were too much like him, an educated and middle-class man.\tპროფესორმა მითხრა, რომ ჩემი პერსონაჟები მას ჰგავდნენ, განათლებულ, საშუალო კლასის მამაკაცს."}
{"text": "My characters drove cars.\tჩემ პერსონაჟები მანქანებს მართავდნენ."}
{"text": "They were not starving.\tისინი არ შიმშილობდნენ."}
{"text": "Therefore they were not authentically African.\tამიტომაც ისინი \"ავთენტურად აფრიკული\" არ იყვნენ."}
{"text": "But I must quickly add that I too am just as guilty in the question of the single story.\tმაგრამ აქვე დავსძენ, რომ მეც თანაბრად დამნაშავე ვარ ცალმხრივი ისტორიის საკითხში."}
{"text": "A few years ago, I visited Mexico from the U.S.\tრამდენიმე წლის წინ მექსიკას ვეწვიე ამერიკიდან."}
{"text": "The political climate in the U.S. at the time was tense, and there were debates going on about immigration.\tიმ პერიოდში, ამერიკაში საკმაოდ დაძაბული პოლიტიკური კლიმატი იყო და მიგრაციის შესახებ დებატები მიმდინარეობდა."}
{"text": "And, as often happens in America, immigration became synonymous with Mexicans.\tდა როგორც ხშირად ხდება ხოლმე ამერიკაში, იმიგრაცია მექსიკელების სინონიმი გახდა."}
{"text": "There were endless stories of Mexicans as people who were fleecing the healthcare system, sneaking across the border, being arrested at the border, that sort of thing.\tმექსიკელებზე უამრავ ისტორიას მოისმენდით, როგორც ცდილობდნენ ჯანდაცვის სისტემის გაფრცქვნას, ძვრებოდნენ საზღვარზე, როგორ აპატიმრებდნენ საზღვართან და ა.შ."}
{"text": "I remember walking around on my first day in Guadalajara, watching the people going to work, rolling up tortillas in the marketplace, smoking, laughing.\tმახსოვს პირველ დღეს გვადალაჰარას ქუჩებში ვსეირნობდი, ვუყურებდი სამსახურისკენ მიმავალ ადამიანებს, როგორ ახვევდნენ ტორტილას ბაზარში, როგორ ეწეოდნენ, იცინოდნენ."}
{"text": "I remember first feeling slight surprise.\tმახსოვს თავიდან ცოტა გავოცდი,"}
{"text": "And then, I was overwhelmed with shame.\tშემდეგ კი მთლიანად სირცხვილის გრძნობამ მომიცვა."}
{"text": "I realized that I had been so immersed in the media coverage of Mexicans that they had become one thing in my mind, the abject immigrant.\tგავაცნობიერე, რომ იმდენად ვიყავი მექსიკის შესახებ მედია ცნობებში ჩაძირული, რომ ისინი მხოლოდ ერთ რამედ იქცნენ ჩემს გონებაში - საძაგელ იმიგრანტებად."}
{"text": "I had bought into the single story of Mexicans and I could not have been more ashamed of myself.\tმექსიკელებზე ცალმხრივი ისტორია დავიჯერე და საშინლად შემრცხვა საკუთარი თავის."}
{"text": "So that is how to create a single story, show a people as one thing, as only one thing, over and over again, and that is what they become.\tასე იქმნება ცალმხრივი ისტორია. აჩვენე ადამიანს მხოლოდ ერთი მხარე, მხოლოდ და მხოლოდ ერთი მხარე, ისევ და ისევ, და ის გახდება ისტორიის ერთადერთი მხარე."}
{"text": "It is impossible to talk about the single story without talking about power.\tცალმხრივ ისტორიებზე ვერ ვისაუბრებთ თუ ძალაუფლებასაც არ შევეხებით."}
{"text": "There is a word, an Igbo word, that I think about whenever I think about the power structures of the world, and it is \"nkali.\"\tიგბოს ტომის ენაზე ერთი სიტყვაა, რომელიც პირველი მახსენდება, როდესაც მსოფლიოში ძალაუფლების სტრუქტურაზე ვფიქრობ და ეს სიტყვაა \"ნკალი\"."}
{"text": "It's a noun that loosely translates to \"to be greater than another.\"\tეს სიტყვა დაახლოებით ასე ითარგმნება - \"იყო სხვაზე უფრო მეტი\"."}
{"text": "Like our economic and political worlds, stories too are defined by the principle of nkali: How they are told, who tells them, when they're told, how many stories are told, are really dependent on power.\tროგორც ჩვენს ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სამყაროში, ისტორიებსაც განსაზღვრავს \"ნკალის\" პრინციპი: როგორ ხდება მათი გადმოცემა, ვინ გადმოგვცემს მათ, როდის და რამდენ ვერსიას გადმოგვცემენ, რეალურად ეს ძალაუფლებაზეა დამოკიდებული."}
{"text": "Power is the ability not just to tell the story of another person, but to make it the definitive story of that person.\tძალაუფლება საშუალებას გაძლევს არა მარტო სხვა ადამიანის ისტორია მოჰყვე, არამედ მის ერთადერთ ისტორიად აქციო."}
{"text": "The Palestinian poet Mourid Barghouti writes that if you want to dispossess a people, the simplest way to do it is to tell their story and to start with, \"secondly.\"\tპალესტინელი მწერალი მურიდ ბარღუტი წერს, რომ თუ გსურთ ადამიანები დააკნინოთ, მათი ისტორიის მოყოლა დაიწყეთ - \"მეორე მხრივ\"."}
{"text": "Start the story with the arrows of the Native Americans, and not with the arrival of the British, and you have an entirely different story.\tისტორია დაიწყეთ აბორიგენი ამერიკელების ისრებით და არა ბრიტანელების ამერიკაში ჩასვლით და სრულიად სხვა ისტორიას მიიღებთ."}
{"text": "Start the story with the failure of the African state, and not with the colonial creation of the African state, and you have an entirely different story.\tისტორია დაიწყეთ აფრიკელი სახელმწიფოს დაცემით და არა კოლონიური აფრიკული სახელმწიფოს შექმნით და სრულიად სხვა ისტორიას მიიღებთ."}
{"text": "I recently spoke at a university where a student told me that it was such a shame that Nigerian men were physical abusers like the father character in my novel.\tახლახანს უნივერსიტეტში სიტყვით გამოვედი, სადაც სტუდენტმა მითხრა როგორი სირცხვილი იყო, რომ ნიგერიელი კაცები მოძალადეები არიან ჩემი ერთერთი პერსონაჟის მსგავსად."}
{"text": "I told him that I had just read a novel called \"American Psycho\" -- (Laughter) -- and that it was such a shame that young Americans were serial murderers.\tმე ვუპასუხე, რომ ახლახანს წავიკითხე \"ამერიკელი ფსიქოპათი\" - (სიცილი) - და როგორი სირცხვილია, რომ ახალგაზრდა ამერიკელები სერიული მკვლელები არიან."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Now, obviously I said this in a fit of mild irritation.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) რა თქმა უნდა ეს ცოტა გაღიზიანების ფონზე ვთქვი."}
{"text": "(Laughter) But it would never have occurred to me to think that just because I had read a novel in which a character was a serial killer that he was somehow representative of all Americans.\tმაგრამ აზრად არასდროს მომსვლია მეფიქრა, რომ, რადგან წიგნის პერსონაჟი სერიული მკვლელია ასეთივეა ყველა ამერიკელიც."}
{"text": "This is not because I am a better person than that student, but because of America's cultural and economic power, I had many stories of America.\tარა იმიტომ, რომ იმ სტუდენტზე უკეთესი პიროვნება ვარ, არამედ ამერიკის კულტურული და ეკონომიკური ძალაუფლების გამო ამ ქვეყანაზე მრავალმხრივი ისტორია მაქვს."}
{"text": "I had read Tyler and Updike and Steinbeck and Gaitskill.\tწაკითხული მაქვს ტაილერი, აფდაიკი, შტაინბეკი და გაიტსკილი."}
{"text": "I did not have a single story of America.\tამერიკის მხოლოდ ერთ მხარეს არ ვიცნობ."}
{"text": "When I learned, some years ago, that writers were expected to have had really unhappy childhoods to be successful, I began to think about how I could invent horrible things my parents had done to me.\tწლების წინ როცა გავიგე, რომ მწერლებს უბედური ბავშვობა უნდა ჰქონოდათ რომ წარმატებული ყოფილიყვნენ, მძიმე ბავშვობის შესახებ ისტორიების მოგონებაზე ფიქრი დავიწყე."}
{"text": "(Laughter) But the truth is that I had a very happy childhood, full of laughter and love, in a very close-knit family.\t(სიცილი) მაგრამ რეალურად ძალიან ბედნიერი ბავშვობა მქონდა, სიცილითა და სიყვარულით სავსე, შეკრულ ოჯახში."}
{"text": "But I also had grandfathers who died in refugee camps.\tთუმცა ბებია და ბაბუა ლტოლვილთა ბანაკში დაიღუპნენ."}
{"text": "My cousin Polle died because he could not get adequate healthcare.\tბიძაშვილი პოლი კი არასათანადო სამედიცინო დახმარებას ემსხვერპლა."}
{"text": "One of my closest friends, Okoloma, died in a plane crash because our fire trucks did not have water.\tუახლოესი მეგობარი ოკოლომა ავიაკატასტროფაში დამეღუპა, რადგან სახანძრო მანქანებში წყალი არ აღმოაჩნდა."}
{"text": "I grew up under repressive military governments that devalued education, so that sometimes, my parents were not paid their salaries.\tრეპრესიულ სამხედრო რეჟიმში გავიზარდე, რომელიც განათლებას არაფრად აგდებდა და რის გამოც ხანდახან ჩემი მშობლები ხელფასს ვერ იღებდნენ."}
{"text": "And so, as a child, I saw jam disappear from the breakfast table, then margarine disappeared, then bread became too expensive, then milk became rationed.\tერთ დღეს აღმოვაჩინე, რომ საუზმისას ჯემი არ გვქონდა შემდეგ კარაქი გაქრა, პური გაძვირდა, რძის რაციონი შეიზღუდა."}
{"text": "And most of all, a kind of normalized political fear invaded our lives.\tდა მოუწესრიგებელი პოლიტიკის შიშმა მოიცვა ჩვენი ცხოვრება."}
{"text": "All of these stories make me who I am.\tამ ისტორიებმა შემქმნეს ასეთად."}
{"text": "But to insist on only these negative stories is to flatten my experience and to overlook the many other stories that formed me.\tმაგრამ მხოლოდ ნეგატივზე აქცენტით ჩემს გამოცდილებას შევზუდავდი და გამომრჩებოდა სხვა ასპექტები რამაც მე ჩამომაყალიბა."}
{"text": "The single story creates stereotypes, and the problem with stereotypes is not that they are untrue, but that they are incomplete.\tცალმხრივი ისტორიები სტერეოტიპებს ქმნიან და სტრერეოტიპების პრობლემა მის ნამდვილობაში კი არაა, არამედ მის არასრულყოფილებაში."}
{"text": "They make one story become the only story.\tისინი ერთ ისტორიას ერთადერთად აქცევენ."}
{"text": "Of course, Africa is a continent full of catastrophes: There are immense ones, such as the horrific rapes in Congo and depressing ones, such as the fact that 5,000 people apply for one job vacancy in Nigeria.\tრა თქმა უნდა აფრიკა კატასტროფების კონტინენტია: მასშტაბური მაგალითებით, როგორიც საშინელი გაუპატიურებებია კონგოში და სამწუხარო მაგალითებით, როგორიც 5,000 განაცხადია ერთ ვაკანსიაზე ნიგერიაში."}
{"text": "But there are other stories that are not about catastrophe, and it is very important, it is just as important, to talk about them.\tმაგრამ კატასტროფების გარდა სხვა ისტორიებიც არსებობს და მათზე საუბარი თანაბრად მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I've always felt that it is impossible to engage properly with a place or a person without engaging with all of the stories of that place and that person.\tყოველთვის მჯეროდა, რომ შეუძლებელია გქონდეს სრულფასოვანი წარმოდგენა ქვეყანასა თუ ადამიანზე მათი თითოეული ისტორიის ცოდნის გარეშე."}
{"text": "The consequence of the single story is this: It robs people of dignity.\tცალმხრივი ისტორიის შედეგი ესაა: ადამიანებს ღირსებას ართმევს."}
{"text": "It makes our recognition of our equal humanity difficult.\tადამიანების თანასწორად აღქმას ართულებს."}
{"text": "It emphasizes how we are different rather than how we are similar.\tხაზს უსვამს ჩვენს განსხვავებულობას, მსგავსების ნაცვლად."}
{"text": "So what if before my Mexican trip, I had followed the immigration debate from both sides, the U.S. and the Mexican?\tრა იქნებოდა მექსიკაში მოგზაურობამდე იმიგრაციაზე დებატების ორივე მხარე მცოდნოდა, ამერიკულიც და მექსიკურიც?"}
{"text": "What if my mother had told us that Fide's family was poor and hardworking?\tრა იქნებოდა დედას ეთქვა, რომ ფიდის ოჯახი ღარიბი მაგრამ თავდაუზოგავად მშრომელი იყო?"}
{"text": "What if we had an African television network that broadcast diverse African stories all over the world?\tრა იქნებოდა აფრიკული ტელევიზია გვქონოდა, რომელიც აფრიკის მრავალფეროვნებას მსოფლიოს გაუზიარებდა?"}
{"text": "What the Nigerian writer Chinua Achebe calls \"a balance of stories.\"\tის რასაც ნიგერიელი მწერალი ჩინუა აჩებე \"ისტორიების ბალანსს\" უწოდებს."}
{"text": "What if my roommate knew about my Nigerian publisher, Muhtar Bakare, a remarkable man who left his job in a bank to follow his dream and start a publishing house?\tრა იქნებოდა ჩემს მეზობელს სცოდნოდა ნიგერიელ რედაქტორზე, მუჰთარ ბაკარეზე, საოცარ ადამიანზე, რომელმაც ბანკში სამსახური მიატოვა, რომ მისი საოცნებო გამომცემლობა დაეარსებინა."}
{"text": "Now, the conventional wisdom was that Nigerians don't read literature.\tსაყოველთაო მოსაზრება იყო, რომ ნიგერიელები წიგნებს არ კითხულობენ."}
{"text": "He disagreed.\tის კი არ ეთანხმებოდა."}
{"text": "He felt that people who could read, would read, if you made literature affordable and available to them.\tმისი აზრით ვისაც კითხვა შეეძლო, კიდეც წაიკითხავდა, თუ მათთვის ლიტერატურა ხელმისაწვდომი იქნებოდა."}
{"text": "Shortly after he published my first novel, I went to a TV station in Lagos to do an interview, and a woman who worked there as a messenger came up to me and said, \"I really liked your novel. I didn't like the ending.\tროცა მან ჩემი პირველი წიგნი გამოსცა, ლაგოსის ტელევიზიაში გავემგზავრე ინტერვიუს მისაცემად. პერსონალიდან ერთერთი ქალბატონი მომიახლოვდა და მითხრა: \"თქვენი ნოველა მომეწონა. მაგრამ დასასრული არ ვარგოდა."}
{"text": "Now, you must write a sequel, and this is what will happen ...\"\tამიტომ გაგრძელება უნდა დაწეროთ, რომელშიც აი ეს მოხდება...\""}
{"text": "(Laughter) And she went on to tell me what to write in the sequel.\t(სიცილი) და გააგრძელა იმის მოყოლა თუ რა უნდა დამეწერა."}
{"text": "I was not only charmed, I was very moved.\tამ ამბავმა საოცრად შემძრა."}
{"text": "Here was a woman, part of the ordinary masses of Nigerians, who were not supposed to be readers.\tჩემ წინაშე უბრალო ნიგერიელი ქალბატონი იდგა, რომლებიც წესით არ კითხულობენ."}
{"text": "She had not only read the book, but she had taken ownership of it and felt justified in telling me what to write in the sequel.\tმაგრამ მან არა მარტო წაიკითხა ჩემი წიგნი, არამედ გაითავისა და გაგრძელების იდეასაც კი მიზიარებდა."}
{"text": "Now, what if my roommate knew about my friend Funmi Iyanda, a fearless woman who hosts a TV show in Lagos, and is determined to tell the stories that we prefer to forget?\tრა იქნებოდა ჩემს მეზობელს სცოდნოდა ჩემივე მეგობარ ფუნმი ლიანდაზე, უშიშარ ქალბატონზე, რომელიც სატელევიზიო შოუს უძღვება ლაგოსში და გვიყვება ისტორიებს, რომელთა დავიწყება ყველას გვირჩევნია?"}
{"text": "What if my roommate knew about the heart procedure that was performed in the Lagos hospital last week?\tრა იქნებოდა ჩემს მეზობელს სცოდნოდა გულის ოპერაციაზე, რომელიც გასულ კვირას ლაგოსის ჰოსპიტალში ჩაატარეს?"}
{"text": "What if my roommate knew about contemporary Nigerian music, talented people singing in English and Pidgin, and Igbo and Yoruba and Ijo, mixing influences from Jay-Z to Fela to Bob Marley to their grandfathers.\tრა იქნებოდა ჩემს მეზობელს სცოდნოდა თანამედროვე ნიგერიულ მუსიკაზე, ნიჭიერი ადამიანების შესრულებით ინგლისურად და პიჯინურად, ასევე იგბოს, იორუბას და იჯოს ენებზე, Jay-Z და Fela-ს გავლენით დაწყებული ბობ მარლით და ბაბუების სტილით დამთავრებული."}
{"text": "What if my roommate knew about the female lawyer who recently went to court in Nigeria to challenge a ridiculous law that required women to get their husband's consent before renewing their passports?\tრა იქნებოდა ჩემს მეზობელს სცოდნოდა ქალი ადვოკატის შესახებ, რომელმაც სულ ახლახანს სასამართლოში უაზრო კანონი გაასაჩივრა, რომელიც ქალებს ავალდებულებდა ქმრის თანხმობა მიეღოთ პასპორტის განახლებაზე?"}
{"text": "What if my roommate knew about Nollywood, full of innovative people making films despite great technical odds, films so popular that they really are the best example of Nigerians consuming what they produce?\tრა იქნებოდა ჩემს მეზობელს სცოდნოდა ნოლივუდის შესახებ, შემოქმედებით ადამიანებზე, რომლებიც არაფრისგან ფილმებს ქმნიან, ისეთ პოლულარულ ფილმებს, რომ ნათელი მაგალითია ნიგერიელები როგორ მოიხმარენ იმას რასაც ქმნიან."}
{"text": "What if my roommate knew about my wonderfully ambitious hair braider, who has just started her own business selling hair extensions?\tრა იქნებოდა ჩემს მეზობელს სცოდნოდა ჩემს ამბიციურ სტილისტზე, რომელმაც საკუთარი ბიზნესი წამოიწყო და თმის დამაგრძელებლებს ყიდის."}
{"text": "Or about the millions of other Nigerians who start businesses and sometimes fail, but continue to nurse ambition?\tან მილიონობით სხვა ნიგერიელზე, რომლებიც ბიზნესს იწყებენ და ხანდახან არ უმართლებთ, მაგრამ ამბიციურობას ინარჩუნებენ."}
{"text": "Every time I am home I am confronted with the usual sources of irritation for most Nigerians: our failed infrastructure, our failed government, but also by the incredible resilience of people who thrive despite the government, rather than because of it.\tყოველ ჯერზე, როდესაც სახლში ვარ, ნიგერიელებისთვის ჩვეული გაღიზიანება მეუფლება ჩვენი დანგრეული ინფრასტრუქტურის, უუნარო მთავრობის გამო, მაგრამ საოცარია ის მოქნილობა, რომელსაც ხალხი ამჟღავნებს, მთავრობის მიუხედავად და არა მისი ხელშეწყობით."}
{"text": "I teach writing workshops in Lagos every summer, and it is amazing to me how many people apply, how many people are eager to write, to tell stories.\tყოველ ზაფხულს ლაგოსში მხატვრულ წერას ვასწავლი და საოცარია რამდენ ადამიანს სურს მონაწილეობა, რამდენ მათგანს სურს რომ წერდეს, რომ ისტორიებს გვიზიარებდეს."}
{"text": "My Nigerian publisher and I have just started a non-profit called Farafina Trust, and we have big dreams of building libraries and refurbishing libraries that already exist and providing books for state schools that don't have anything in their libraries, and also of organizing lots and lots of workshops, in reading and writing, for all the people who are eager to tell our many stories.\tჩემს ნიგერიულ გამომცემლობასთან ერთად ახლახანს არასამთავრობო დავაფუძნე, სახელად \"Farafina Trust\" და ვგეგმავთ ახალი ბიბლიოთეკები შევქმნათ ან განვაახლოთ უკვე არსებული. მოვამარაგოთ სკოლები წიგნებით, რომელთაც ცარიელი თაროები აქვთ. ასევე ჩავატაროთ უამრავი სემინარი კითხვასა და წერაზე, მათთვის, ვისაც ჩვენი ისტორიების გაზიარება სურთ."}
{"text": "Stories matter.\tისტორიები მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Many stories matter.\tბევრი მათგანია მნიშვნელოვანი."}
{"text": "Stories have been used to dispossess and to malign, but stories can also be used to empower and to humanize.\tისტორიებს ღვარძლისა და დაკნინებისთვის იყენებენ, მაგრამ მათი შთაგონებისთვის გამოყენებაც თანაბრად შესაძლებელია."}
{"text": "Stories can break the dignity of a people, but stories can also repair that broken dignity.\tისტორიებს ადამიანების ღირსების შელახვა შეუძლიათ, მაგრამ ისინი შელახულ ღირსებასაც აღადგენენ."}
{"text": "The American writer Alice Walker wrote this about her Southern relatives who had moved to the North.\tამერიკელი მწერალი, ალის ვოკერი, მის სამხრეთელ ნათესავებზე წერს, რომლებიც ჩრდილოეთში გადასახლდნენ."}
{"text": "She introduced them to a book about the Southern life that they had left behind.\tალისმა მათ წიგნი წარუდგინა, რომელიც მათ ყოფილ სამხრეთულ ცხოვრებაზეა."}
{"text": "\"They sat around, reading the book themselves, listening to me read the book, and a kind of paradise was regained.\"\t\"წრეზე ისხდნენ, წიგნს კითხულობდნენ, ან მისმენდნენ როგორ ვუკითხავდი და თითქოს სამოთხემ დაისადგურა...\""}
{"text": "I would like to end with this thought: That when we reject the single story, when we realize that there is never a single story about any place, we regain a kind of paradise.\tმოდით ამით დავასრულებ: როდესაც უარს ვეტყვით ცალმხრივ ისტორიებს, როდესაც გავიაზრებთ, რომ ცალმხრივი ისტორია არ არსებობს, არცერთ ქვეყანაზე, ერთგვარი სამოთხე დაისადგურებს..."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა!"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm Dr. David Hanson, and I build robots with character.\tმე ვარ დავიდ ჰანსონი და მე ვაკეთებ რობოტებს სახის გამომეტყელებით"}
{"text": "And by that, I mean that I develop robots that are characters, but also robots that will eventually come to empathize with you.\tდა ამით მინდა ვთქვა, რომ მე ვქმნი ისეთ რობოტებს, რომლებიც პერსონაჟები არიან და ასევე რობოტებს, რომლებიც მომავალში შეძლებენ თქვნი გრძნობების გაზიარებას."}
{"text": "So we're starting with a variety of technologies that have converged into these conversational character robots that can see faces, make eye contact with you, make a full range of facial expressions, understand speech and begin to model how you're feeling and who you are, and build a relationship with you.\tჩვენ დავიწყეთ რამოდენიმე სახის ტექნოლოგიებით რომ შეგვექმნა ასეთი ტიპის რობოტები რომლსაც შეუძლიან სახის გარჩევა, თვალებით კონტაქტი, აკეთებენ ნებისმიერ სახის გამომეტყველებას, იგებენ საუბარს, და ასევე ხვდებიან თუ როგორ ხარ, ასევე თუ ვინ ხარ და თქვენთან ურთერთობებს აგებენ."}
{"text": "I developed a series of technologies that allowed the robots to make more realistic facial expressions than previously achieved, on lower power, which enabled the walking biped robots, the first androids.\tდა შევიმუშავე ტექნოლოგიათა მთელი სერია რომლებიც შესაძლებლობას იძლევიან რობოტების სახის გამომეტყველება უფრო რეალური გახადოს რომელიც ადრეც იყო შესაძლებელი, მაგრამ მეტ გამოთვლით ძალას მოითხოვდა ის გვეხმარება რომ შევქნათ ორფეხა რობოტები, პირველი ანდროიდები."}
{"text": "So, it's a full range of facial expressions simulating all the major muscles in the human face, running on very small batteries, extremely lightweight.\tასე რომ, ეს სახის გამომეტყველების სრული სპეკტრია და ის ადამიანის ყველა კუნთის სიმულირებას ახდენს, ის მუშაობს ძალიან პატარა ბატარეაზე, ძალაინ მსუბუქზე."}
{"text": "The materials that allowed the battery-operated facial expressions is a material that we call Frubber, and it actually has three major innovations in the material that allow this to happen.\tმასალა, რომელიც ამის შესაძლებლობას იძლევა არის ფრუბერი, და მას აქვს სამი მთავარი სიახლე რაც მას უნიკალურ შესაძლებლობებს აძლევს."}
{"text": "One is hierarchical pores, and the other is a macro-molecular nanoscale porosity in the material.\tპირველი ეს არის იერარქიული პორები. მეორე მაკრო-მოლეკულური ნანო-პორიანობა."}
{"text": "There he's starting to walk.\tაქ ის იწყებს სიარულს."}
{"text": "This is at the Korean Advanced Institute of Science and Technology.\tეს Korean Advanced Institute of Science and Technology-ში ხდება."}
{"text": "I built the head. They built the body.\tმე ავაგე თავი. მათ გაუკეთეს ტანი."}
{"text": "So the goal here is to achieve sentience in machines, and not just sentience, but empathy.\tმთავარი მიღწევა აქ არის რობოტებში გრძნობის გაჩენაა, არამარტო გრძნობის, არამედ თანაგრძნობისაც."}
{"text": "We're working with the Machine Perception Laboratory at the U.C. San Diego.\tჩვენ მვუშაობთ Machine Perception Laboratory-სთან ერთად კალიფორნიის უნივერსიტეტში, სან დიეგოში."}
{"text": "They have this really remarkable facial expression technology that recognizes facial expressions, what facial expressions you're making.\tმათ აქვთ ეს ტექნოლოგია რომელიც სახის გამომგეტყველებას ცნობს, რომელსაც შენ გააკეთებ."}
{"text": "It also recognizes where you're looking, your head orientation.\tის ასევე ხხვდება, თუ საითკენ იყურები, შენი თავის მიმართულებას."}
{"text": "We're emulating all the major facial expressions, and then controlling it with the software that we call the Character Engine.\tჩვენ მას ყველა გამომეტყველება ვასწავლეთ, და ის სპეციალური პროგრამით იმართება რომელსაც ჩვენ ხასიათის ინჟინერს ვუძახით."}
{"text": "And here is a little bit of the technology that's involved in that.\tაქ წარმოდგენიალია ტექნოლოგიების ნაწილი, რომელსაც ჩვენ ვიყენებთ."}
{"text": "In fact, right now -- plug it from here, and then plug it in here, and now let's see if it gets my facial expressions.\tეს შევაერთოთ აქ, და ეს აი აქ, და ახლა ვნახოთ, თუ გაიმეორებს ჩემი სახის გამომეტყველებას."}
{"text": "Okay. So I'm smiling.\tკარგი. მე ახლა ვიღიმები."}
{"text": "(Laughter) Now I'm frowning.\t(სიცილი) ახლა მოვიღუშები."}
{"text": "And this is really heavily backlit.\tეს კი ძალიან რთულია."}
{"text": "Okay, here we go.\tწავიდა."}
{"text": "Oh, it's so sad.\tოჰ, რა სამწუხაროა."}
{"text": "Okay, so you smile, frowning.\tკარგი, შენ იღიმები, იღუშები."}
{"text": "So his perception of your emotional states is very important for machines to effectively become empathetic.\tშენი ემოციური მდგომარეობის აღთქმა ძალიან მნიშვნელოვანი რობოტებისთვის, რომ ამოიცნონ გრძნობები."}
{"text": "Machines are becoming devastatingly capable of things like killing. Right?\tმანქანებს აქვთ დანამგრეველი უნარი ადამიანის მოკვლის."}
{"text": "Those machines have no place for empathy.\tარა? ასეთ რობოტებს არ აქვთ არანაირი თანაგრძნობა."}
{"text": "And there is billions of dollars being spent on that.\tდა მათზე მილიარდობით დოლარი იხარჯება."}
{"text": "Character robotics could plant the seed for robots that actually have empathy.\tხასიათის მქონე რობოტები დათესავენ იმ თესლს რასაც თანაგრძნობა ჰქვია."}
{"text": "So, if they achieve human level intelligence or, quite possibly, greater than human levels of intelligence, this could be the seeds of hope for our future.\tასე რომ, თუ მათ ადამიანის მსგავსი ანდა სავარაუდოდ უფრო მაღალი, ინტელექტი ექნებათ ეს იქნება იმედის თესლი ჩვენს მომავალში."}
{"text": "So, we've made 20 robots in the last eight years, during the course of getting my Ph.D.\tჩვენ გავაკეთეთ 20 რობოტი უკანასკნელ 8 წელში,"}
{"text": "And then I started Hanson Robotics, which has been developing these things for mass manufacturing.\tდა შემდეგ მე დავიწყე მუშაობა Hanson Robotics-ში, რომელიც ავითარებს ამ საგნებს მასობრივი წარმოებისთვის."}
{"text": "This is one of our robots that we showed at Wired NextFest a couple of years ago.\tეს ჩვენი ერთ-ერთი რობოტია რომელიც Wired NextFest-ში რამოდენიმე წლის წინ ვაჩვენეთ."}
{"text": "And it sees multiple people in a scene, remembers where individual people are, and looks from person to person, remembering people.\tდა ის ხედავს ადამიანებს, იმახსოვრებს თითოეულ მათგანის მდებარეობას, იმახსოვრებს ადამიანებს."}
{"text": "So, we're involving two things.\tჩვენ შევეხეთ რამოდენიმე საკითხს."}
{"text": "One, the perception of people, and two, the natural interface, the natural form of the interface, so that it's more intuitive for you to interact with the robot.\tპირველი, ადამიანის აღთქმა. და მეორე, ბუნებრივი ინტერფეისი, ბუნებრივი ურთიერთობის ფორმა, რომეიც ადამიანისათვის უფრო ადვილს გახდის რობოტებთან ურთიერთობას."}
{"text": "You start to believe that it's alive and aware.\tთქვენ დაიწყებთ ფიქრს, რომ ის ცოცხალი და გონიერია."}
{"text": "So one of my favorite projects was bringing all this stuff together in an artistic display of an android portrait of science-fiction writer Philip K. Dick, who wrote great works like, \"Do Androids Dream of Electric Sheep?\"\tჩემი ერთ-ერთი რჩეული პროექტი ამ ყველა ელემენტის ერთად სისრულეში მოყვანა იყო ანდროიდის პორტრეტის მხატვრულ დემონსტრაციაში სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერლის ფილიპს დიკის მიხედვით, რომელმაც დაწერა ნაშრომები, როგორიცაა: \"ესიზმრებათ თუ არა ანდროიდებს ელექტრონული ცხვარი\","}
{"text": "which was the basis of the movie \"Bladerunner.\"\tრომელიც დაედო საფუძვლად კინო: \"Bladerunner\"-ს."}
{"text": "In these stories, robots often think that they're human, and they sort of come to life.\tამ ნაწარმოებში, რობოტები ხშირად ფიქრობენ რომ ისინი არიან ადამიანების. და მათ ერთგვარად დაიწყეს ადამიანურად ცხოვრება."}
{"text": "So we put his writings, letters, his interviews, correspondences, into a huge database of thousands of pages, and then used some natural language processing to allow you to actually have a conversation with him.\tჩვენ გავაერთიანეთ მისი ნაშრომები, წერილები, ინტერვიუები, ერთ მთლიან მონაცემთა ბაზაში, და შემდეგ გამოვიყენეთ დაპროგრამების ენები რომელიც შესაძლებლობას გაძლებთ, რომ დაელაპარაკოთ მას."}
{"text": "And it was kind of spooky, because he would say these things that just sounded like they really understood you.\tდა ეს ერთგარად შემზარავია. რადგან ის ამ საკითხებს ისე ამბობს, თითქოს მართლა გაეგოს თქვენი."}
{"text": "And this is one of the most exciting projects that we're developing, which is a little character that's a spokesbot for friendly artificial intelligence, friendly machine intelligence.\tდა ეს ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი პროექტია, რომელზეც ჩვენ ვმუშაობთ, კერძოდ კი, პატარა პიროვნება, მოლაპარაკე რობოტი ხელოვნური ინტელექტისთვის, კეთილმოსურნე ხელოვნური ინტელექტი."}
{"text": "And we're getting this mass-manufactured.\tდა ჩვენ გვინდა რომ ის ვაწარმოოთ."}
{"text": "We specked it out to actually be doable with a very, very low-cost bill of materials, so that it can become a childhood companion for kids.\tჩვენ დავაპროექტეთ ის ისე, რომ ის იყოს შესრულებადი, ძალიან, ძალიან იაფი მასალით, ისე რომ, ის გახდას ბავშვების სათამაშო."}
{"text": "Interfacing with the Internet, it gets smarter over the years.\tშევაერთებთ ინტერნეტთან, ის გახდება წლიდან წლამდე უფრო ჭკვიანი."}
{"text": "As artificial intelligence evolves, so does his intelligence.\tდა სე განვიტარდება ხელოვნური ინტელექტი, ასე განვიტარდება მისი ინტელექტი."}
{"text": "Chris Anderson: Thank you so much. That's incredible.\tმადლობა კრის ანდერსონ. ეს ნამდვილად შთამბეჭდავი იყო."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Our mission is to build a detailed, realistic computer model of the human brain.\tჩვენი მისიაა ავაგოთ ადამინის ტვინის დეტალური, რეალისტური კომპიუტერული მოდელი"}
{"text": "And we've done, in the past four years, a proof of concept on a small part of the rodent brain, and with this proof of concept we are now scaling the project up to reach the human brain.\tის რაც გავაკეთეთ ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში როდენტის ტვინის მცირე ნაწილზე, არის კონცეფციის დასტური. და ამ კონცეფციის დასტურით გვინდა განვავითაროთ პროექტი, რომ მივუახლოვდეთ ადამიანის ტვინს."}
{"text": "Why are we doing this?\tრატომ ვაკეთებთ ამას?"}
{"text": "There are three important reasons.\tარის სამი უმთავრესი მიზეზი."}
{"text": "The first is, it's essential for us to understand the human brain if we do want to get along in society, and I think that it is a key step in evolution.\tპირველი, ჩვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია შევისწავლოთ ადამიანის ტვინი იმისთვის რომ განვითარდეს საზოგადოება და ვფიქრობ, რომ ეს არის გადამწყვეტი კვანძი ევოლუციაში."}
{"text": "The second reason is, we cannot keep doing animal experimentation forever, and we have to embody all our data and all our knowledge into a working model.\tმეორე მიზეზი არის ის რომ ცხოველებზე ექსპერიმენტები უსასრულოდ ვერ გაგრძელდება და საჭირო ხდება მთელი ჩვენი ინფორმაციისა და ცოდნის ჩამოყალიბება, მუშა მოდელის სახით"}
{"text": "It's like a Noah's Ark. It's like an archive.\tეს ნოეს კიდობანივითაა. ეს არის არქივი."}
{"text": "And the third reason is that there are two billion people on the planet that are affected by mental disorder, and the drugs that are used today are largely empirical.\tდა მესამე მიზეზი არის ის რომ პლანეტაზე არის ორი მილიარდი ადამიანი, რომელიც ფსიქიურად არის დაავადებული, და მედიკამენტები, რომლებიც დღეს გამოიყენება უმთავრესად ემპირიულია."}
{"text": "I think that we can come up with very concrete solutions on how to treat disorders.\tვფიქრობ, რომ შესაძლებელი გახდება კონკრეტული გადაწყვეტილებების პოვნა რომ დავამარცხოთ დაავადებები."}
{"text": "Now, even at this stage, we can use the brain model to explore some fundamental questions about how the brain works.\tახლა, თუნდაც ამ სცენაზე, ჩვენ შეგვიძლია გამოვიყენოთ ტვინის მოდელი რომ გამოვიკვლიოთ ზოგიერთი ფუნდამეტალური კითხვა იმის შესახებ თუ როგორ მუშაობს ტვინი."}
{"text": "And here, at TED, for the first time, I'd like to share with you how we're addressing one theory -- there are many theories -- one theory of how the brain works.\tდა ახლა, TED-ზე, პირველად მე მინდა გაგიზიაროთ აზრი თუ როგორ უნდა გამოვცადოთ ერთი თეორია –– მრავალი თეორია არსებობს –– თეორია იმის შესახებ თუ როგორ მუშაობს ტვინი."}
{"text": "So, this theory is that the brain creates, builds, a version of the universe, and projects this version of the universe, like a bubble, all around us.\tმაშ ასე, ეს თეორია ამბობს რომ ტვინი ქმნის, აშენებს სამყაროს ვერსიას და გამოსახავს სამყაროს ამ ვერსიას ჩვენს გარშემო სფეროს სახით"}
{"text": "Now, this is of course a topic of philosophical debate for centuries.\tეს რა თქმა უნდა მრავალ საუკუნოვანი ფილოსოფიური განხილვების თემაა,"}
{"text": "But, for the first time, we can actually address this, with brain simulation, and ask very systematic and rigorous questions, whether this theory could possibly be true.\tმაგრამ, დღეს საშუალება გვაქვს რეალურად შევისწავლოთ ეს, ტვინის სიმულირებით, და დავსვათ ძალიან მკაცრი და სისტემატური კითხვები, შეიძლება თუ არა ეს თეორია ჭეშმარიტებას შეესაბამებოდეს."}
{"text": "The reason why the moon is huge on the horizon is simply because our perceptual bubble does not stretch out 380,000 kilometers.\tმიზეზი რის გამოც მთვარე ჰორიზონტზე დიდად ჩანს არის ჩვენი აღქმის სფეროს შეზღუდვა რომელსაც არ წვდება 380,000 კილომეტრს."}
{"text": "It runs out of space.\tმას არ ყოფნის სივრცე."}
{"text": "And so what we do is we compare the buildings within our perceptual bubble, and we make a decision.\tდა რას ვშვებით მაშინ როცა ვადარებთ შენობებს ჩვენი წარმოდგენის სფეროში, ჩვენ ვიღებთ გადაწყვეტილებებს"}
{"text": "We make a decision it's that big, even though it's not that big.\tჩვენ ვწყვეტთ რომელია დიდი და რომელი უფრო პატარა"}
{"text": "And what that illustrates is that decisions are the key things that support our perceptual bubble. It keeps it alive.\tდა რა დასტურდება ამით? რომ საკვაძო ფაქტორია გადაწყვეტილებები რომლებიც აგებს და აცოცხლებს ჩვენს აღქმის სფეროს."}
{"text": "Without decisions you cannot see, you cannot think, you cannot feel.\tგადაწყვეტილებების გარეშე თქვენ ვერ დაინახვთ, ვერ იფიქრებთ, ვერ ვიგრძნობთ."}
{"text": "And you may think that anesthetics work by sending you into some deep sleep, or by blocking your receptors so that you don't feel pain, but in fact most anesthetics don't work that way.\tდა შესაძლოა ფიქრობთეთ რომ გამაყუჩებლები მოქმედებენ ღრმა ძილში შეყვანის გზით. ან რეცეპტორების ბლოკირებით, რათა არ იგრძნოთ ტკივილი მაგრამ სინამდვილეში გამაყუჩებლების უმრავლესობა ასე არ მუშაობს."}
{"text": "What they do is they introduce a noise into the brain so that the neurons cannot understand each other.\tსინამდვილეშ ისინი წარმოშობენ ხმაურს ტვინში ისე რომ ნეირონებს არ შეუძლიათ ერთმანეთის გაგება."}
{"text": "They are confused, and you cannot make a decision.\tისინი დაბნეულები არიან, მათ არ შეუძლიათ გადაწყვეტილებების მიღება."}
{"text": "So, while you're trying to make up your mind what the doctor, the surgeon, is doing while he's hacking away at your body, he's long gone.\tხოლო იმ დროის განმავლობაში როცა თქვენი ტვინი ცდილობს გაერკვიოს ყველაფერში ექიმი, ქირურგი რომელიც თქვენს სხეულში იქექებოდა დიდი ხნის წასულია"}
{"text": "He's at home having tea.\tის უკვე სახლშია, ჩაის გეახლებათ."}
{"text": "(Laughter) So, when you walk up to a door and you open it, what you compulsively have to do to perceive is to make decisions, thousands of decisions about the size of the room, the walls, the height, the objects in this room.\t(სიცილი) ასე, რომ როცა თქვეთ მიხვალთ კარებთან და გააღებთ მას, ის რაც უნდა გააკეთოთ არის აღიქვათ მიიღოთ გადაწყვეტილებები ათასობით გადაწყვეტილებები ოთახის ზომის კედლის და სხვა ობიექტების ზომების შესახებ ოთახში."}
{"text": "99 percent of what you see is not what comes in through the eyes.\t99 პროცენტი იმისა თუ რასაც ხედავთ არ არის ის რაც თქვენი თვალების საშუალებით შემოდის თქვენში"}
{"text": "It is what you infer about that room.\tეს არის ის თუ რას ფიქრობთ თქვენ ამ ოთახზე."}
{"text": "So I can say, with some certainty, \"I think, therefore I am.\"\tამიტომ დანამდვილებით შემიძლია გითხრათ \"მე ვაზროვნებ, ამიტომაც ვარსებობ\""}
{"text": "But I cannot say, \"You think, therefore you are,\" because \"you\" are within my perceptual bubble.\tმაგრამ არ შემიძლია ვთქვა, \"თქვენ აზროვნებთ და ამიტომაც თქვენ არსებობთ\" იმიტომ რომ თქვენ ჩემი წარმოსახვის სფეროში ხართ."}
{"text": "Now, we can speculate and philosophize this, but we don't actually have to for the next hundred years.\tრა თქმა უნდა ამის გარშემო შეიძლება სპეკულირება და ფილოსოფიური ანალიზი, მაგრამ ეს ყველაფერი შეიძლება შემდეგი ასი წლის განმავლობაში არ დაგვჭირდება."}
{"text": "We can ask a very concrete question.\tჩევნ შეგვიძლია დავსვათ ძალიან კონკრეტული შეკითხვა."}
{"text": "\"Can the brain build such a perception?\"\t\"შეუძლია თუ არა ტვინს შექმნას ასეთი აღქმა?\""}
{"text": "Is it capable of doing it?\tაქვს თუ არა ამის რესურსი?"}
{"text": "Does it have the substance to do it?\tაქვს თუ არა მას საკმარისი მასალა ამისთვის?"}
{"text": "And that's what I'm going to describe to you today.\tსწორედ ეს არის ის რის შესახებაც მინდა დღეს გესაუბროთ."}
{"text": "So, it took the universe 11 billion years to build the brain.\tსაყაროს ტვინის შესაქმნელად დასჭირდა 11 მილიარდი წელი."}
{"text": "It had to improve it a little bit.\tმას ოდნავ გაუმჯობესება გახდა საჭირო."}
{"text": "It had to add to the frontal part, so that you would have instincts, because they had to cope on land.\tშემდგომში მას წინა ნაწილი დაემატა, რათა ინსტიქტები გვქონოდა, იმტომ რომ მათ ხმელეთზე დასჭირდათ ბრძოლა გადარჩენისათვის."}
{"text": "But the real big step was the neocortex.\tმაგრამ ყველაზე დიდი ნაბიჯი იყო ტვინის ქერქი (ნეოკორტექსი)"}
{"text": "It's a new brain. You needed it.\tეს არის ახალი ტვინი. ის საჭირო გახდა."}
{"text": "The mammals needed it because they had to cope with parenthood, social interactions, complex cognitive functions.\tძუძუმწოვრებს დასჭირდათ ის იმიტომ რომ ისინი მშობლის ფუნქციებს ასრულებდნენ სოციალურად ურთიერთქმედებდნენ, ქონდათ კომპლექსური შემეცნებითი ფუნქციები."}
{"text": "So, you can think of the neocortex actually as the ultimate solution today, of the universe as we know it.\tთქვენ უკვე წარმოიდგინეთ ნეოკორტექსი როგორც საბოლო გადაწყვეტილება დღევანდელი სამყაროსათვის რომელსაც ჩვენ ვიცნობთ."}
{"text": "It's the pinnacle, it's the final product that the universe has produced.\tეს არის მწვერვალი, ეს არის საბოლო პროდუქტი რომელიც სამყარომ აწარმოა."}
{"text": "It was so successful in evolution that from mouse to man it expanded about a thousandfold in terms of the numbers of neurons, to produce this almost frightening organ, structure.\tის ისეთი წარმატებული იყო ევოლუციურად რომ თაგვიდან ადამიანამდე გაფართოვდა იმდენად და ათასჯერ მეტი ნეირონი აქვს იმისთვის რომ აწარმოოს საკმაოდ გასაოცარი ორგანო, სტრუქტურა."}
{"text": "And it has not stopped its evolutionary path.\tდა ის არ შეჩერებულა მისი ევოლუციის გზაზე."}
{"text": "In fact, the neocortex in the human brain is evolving at an enormous speed.\tსინამდვილეში ნეოკორტექსი ადამიანის ტვინში ვითარდება არანორმალური სიჩქარით."}
{"text": "If you zoom into the surface of the neocortex, you discover that it's made up of little modules, G5 processors, like in a computer.\tთუ გავადიდებთ ტვინის ქერის ზედაპირს დავინახათ რომ ის შედგება პატარა მოდულებისაგან, როგორც G5 პროცესორები კომპიუტერში"}
{"text": "But there are about a million of them.\tმაგრამ იქ მათი რიცხვი მილიონია"}
{"text": "They were so successful in evolution that what we did was to duplicate them over and over and add more and more of them to the brain until we ran out of space in the skull.\tისინი იმდენად სრუყოფილად განვითარდნენ რომ რომ ჩვენ ისინი გავამრავლეთ ყოველ ჯერზე, მეტი და მეტი ჩვენს ტვინში მანამ სანამ არ მივაღწიეთ თავის ქალის საზღვრებს"}
{"text": "And the brain started to fold in on itself, and that's why the neocortex is so highly convoluted.\tდა ტვინმა დაიწყო თავის თავში ჩახვევა ამიტომაც ნეოკორტექსი ძალიან ბევრი ხვეულებისგან შედგება."}
{"text": "We're just packing in columns, so that we'd have more neocortical columns to perform more complex functions.\tჩვენ უბრალოდ ვალაგებთ სვეტებს ამიტომაც რაც უფრო მეტი ნეოკორტექსული სვეტი გვაქვს შეგვიძლია შევასრულოთ უფრო რთული ფუნქციები"}
{"text": "So you can think of the neocortex actually as a massive grand piano, a million-key grand piano.\tის შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, როგორც მასიური როიალი როიალი მილიონი კლავიშით"}
{"text": "Each of these neocortical columns would produce a note.\tყოველი ამ სვეტთაგანი წარმოშობს ნოტს"}
{"text": "You stimulate it; it produces a symphony.\tსტიმულირების შემთხვევაში ის აწარმოებს სიმფონიას."}
{"text": "But it's not just a symphony of perception.\tმაგრამ ეს მხოლოდ აღქმის სიმფონია არ არის."}
{"text": "It's a symphony of your universe, your reality.\tეს არის თქვენი სამყაროს, თქვენი რეალობის სიმფონია."}
{"text": "Now, of course it takes years to learn how to master a grand piano with a million keys.\tდა რა თქმა უნდა წლებია იმისთვის საჭირო რომ ვისწავლოთ მილიონ კლავიშიან როიალზე დაკვრა."}
{"text": "That's why you have to send your kids to good schools, hopefully eventually to Oxford.\tამიტომაც ვაგზავნით ჩვენს ბავშვებს რჩეულ სკოლებში, მათ შორის ოქსფორდში."}
{"text": "But it's not only education.\tმაგრამ ეს მხოლოდ განათლება არ არის."}
{"text": "It's also genetics.\tგენეტიკაცაა"}
{"text": "You may be born lucky, where you know how to master your neocortical column, and you can play a fantastic symphony.\tთვენ შეიძლება დაიბადოთ იღბლიანები ან იცოდეთ როგორ განივითაროთ ნეოკორტექსის სვეტი და გეცოდინებათ როგორ დაუკრათ ფანტასტიური სიმფონია"}
{"text": "In fact, there is a new theory of autism called the \"intense world\" theory, which suggests that the neocortical columns are super-columns.\tასევე არსებობს თეორია აუტიზმის შესახებ რომელსაც \"ინტენსიური სამყაროს\" თეორია ქვია, რომელიც ამბობს რომ ნეოკორტექსის სვეტები არის სუპერ-სვეტები"}
{"text": "They are highly reactive, and they are super-plastic, and so the autists are probably capable of building and learning a symphony which is unthinkable for us.\tრომ ისინი არიან მაღალრეაქტიული და სუპერ-პლასტიკურები, ამიტომაც აუტისტებს შეუძლიათ ააშენონ და შეისწავლონ ისეთი სიმფონია როგორიც ჩვენთვის წარმოუდგენელია"}
{"text": "But you can also understand that if you have a disease within one of these columns, the note is going to be off.\tმაგრამ თქვენ შეგიძლიათ გაიგოთ თუ ავად ხართ რომელიმე სვეტი ვერ აწარმოებს ნოტს"}
{"text": "The perception, the symphony that you create is going to be corrupted, and you will have symptoms of disease.\tაღქმა, სიმფონია რომელსაც თქვენ ქმნით მახინჯდება და თქვენ გექნებათ ავადმყოფობის სიმპტომები"}
{"text": "So, the Holy Grail for neuroscience is really to understand the design of the neocoritical column -- and it's not just for neuroscience; it's perhaps to understand perception, to understand reality, and perhaps to even also understand physical reality.\tასე რომ ნეირომეცნიერების წმინდა გრაალი არის რეალურაგ გამოიკვლიოს ნეოკორეტქსის სვეტი და ეს მხოლოდ ნეირომეცნიერებას არ აინტერესებს გასაგები გახდება აღქმის, რეალობის და ფიზიკური რეალობის პრინციპები"}
{"text": "So, what we did was, for the past 15 years, was to dissect out the neocortex, systematically.\tრაც გავაკეთეთ ბოლო 15 წლის განმავლობაში იყო ის რომ ჩვენ სისტემურად დავშალეთ ნეიროკორტექსი."}
{"text": "It's a bit like going and cataloging a piece of the rainforest.\tწარმოიდიგნეთ რომ ეს ძალიან გავს ტროპიკული ტყის მონაკვეთს"}
{"text": "How many trees does it have?\tრამდენი ხეა იქ?"}
{"text": "What shapes are the trees?\tრა ფორმისაა ხეები?"}
{"text": "How many of each type of tree do you have? Where are they positioned?\tრამდენი სხვა და სხვა ტიპის ხეა? სად არიან ისინი განლაგებული?"}
{"text": "But it's a bit more than cataloging because you actually have to describe and discover all the rules of communication, the rules of connectivity, because the neurons don't just like to connect with any neuron.\tმაგრამ საქმე გვაქვს არა მხოლოდ კატალოგიზაციასთან საიჭიროა დავადგინოთ კომუნიკაციის ყველა წესები, შეერთების პირობები, იმიტომ რომ ნეირონები არ უერთებიან ნებისმიერ ნეირონს."}
{"text": "They choose very carefully who they connect with.\tისინი გულდასმით ირჩევენ პარტნიორებს."}
{"text": "It's also more than cataloging because you actually have to build three-dimensional digital models of them.\tეს კატალოგიზაციაზე მეტია იმიტომ, რომ საჭიროა ააშენოთ მათი სამ-განზომილებიანი ციფრული მოდელი."}
{"text": "And we did that for tens of thousands of neurons, built digital models of all the different types of neurons we came across.\tჩევნ შევქმენთი ათობით ათასი ნეირონი შევქმენით სხვა და სხვა ტიპის ციფრული მოდელები იმ ნეირონებისა რომლებიც შევისწავლეთ."}
{"text": "And once you have that, you can actually begin to build the neocortical column.\tამის ყველაფრის შექმნის შემდეგ შესაძლებელია ნეოკორტექსის სვეტის შექმნა"}
{"text": "And here we're coiling them up.\tჩვენ დავიწყეთ მათი შეკვრა"}
{"text": "But as you do this, what you see is that the branches intersect actually in millions of locations, and at each of these intersections they can form a synapse.\tმაგრამ როგორც ხედავთ ტოტები ერთმანეთს კვეთს მილიონობით წერტილში და ყოველ ამ გადაკვეთაზე ფორმირდება სინაპსი"}
{"text": "And a synapse is a chemical location where they communicate with each other.\tსინაპსი არის ქიმიური ორგანო სადაც ნეირონების კომუნიკაცია ხდება"}
{"text": "And these synapses together form the network or the circuit of the brain.\tდა ყველა ეს სინაპსი ერთდროულად არის თავის ტვინის ქსელური ინფრასტრუქტურა"}
{"text": "Now, the circuit, you could also think of as the fabric of the brain.\tქსელები, შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ როგორც ტვინის ქსოვილი"}
{"text": "And when you think of the fabric of the brain, the structure, how is it built? What is the pattern of the carpet?\tდა როცა ფიქრობთ ტვინის ქსოვილზე, მის სტრუქტურაზე, როგორ არის ის აშენებული?"}
{"text": "You realize that this poses a fundamental challenge to any theory of the brain, and especially to a theory that says that there is some reality that emerges out of this carpet, out of this particular carpet with a particular pattern.\tრა ორნამენტია ხალიჩაზე? მიხვდებით რომ ეს არის ტვინის ნებისმიერი თეორიის ფუნდამენტალური ამოცანა, და განსაკუთრებით იმ თეორიის რომელიც ამბობს რომ არსებობს რაღაც რეალობა რომესაც წარმოშობს ეს საპროექტო ნახაზები მისი დიზაინის შესაბამისად გარკვეული კანონზომიერებით."}
{"text": "The reason is because the most important design secret of the brain is diversity.\tტვინის მოწყობის ყველაზე მნიშვნელოვანი საიდუმლო არის მრავალფეროვნება."}
{"text": "Every neuron is different.\tყოველი ნირონი განსხვავებულია."}
{"text": "It's the same in the forest. Every pine tree is different.\tროგორც ტყეში, სადაც ყოველი ნაძვი უნიკალურია."}
{"text": "You may have many different types of trees, but every pine tree is different. And in the brain it's the same.\tშესაძლოა იყოს სხვა და სხვა ტიპის ხეები მაგრამ ერთი ჯიშის ყოველი ხე ერთმანეთისგან მაინც განსხვავდება."}
{"text": "So there is no neuron in my brain that is the same as another, and there is no neuron in my brain that is the same as in yours.\tტვინიც იგივეა. ჩემს ტვინში არ არის ორი ერთნაირი ნეირონი. ასევე ჩემს ტვინში არ არის არც ერთი ზუსტად ისეთი ნეირონი როგორიც თქვენში."}
{"text": "And your neurons are not going to be oriented and positioned in exactly the same way.\tდა თქვენი ნეირონები არ არის ზუსტად ისევე განლაგებული როგორც ჩემს ტვინში"}
{"text": "And you may have more or less neurons.\tთქ თქვენ შესაძოა გქონდეთ უფორ მეტი ან უფრო ნაკები ნეირონი"}
{"text": "So it's very unlikely that you got the same fabric, the same circuitry.\tამიტომაც ძალიან ნაკლებია იმის ალბათობა რომ თქვენ გაქვს იგივე ქსოვილი იგივე ქსელებით."}
{"text": "So, how could we possibly create a reality that we can even understand each other?\tმაშინ როგორ იქმენბა რეალობა სადაც ჩვენ შეგვიძლია ერთმანეთს გავუგოთ?"}
{"text": "Well, we don't have to speculate.\tსპეკულირება საჭირო არ არის."}
{"text": "We can look at all 10 million synapses now.\tჩვენა შეგვიძლია დავაკვირდეთ 10 მილიონ სინაპსს."}
{"text": "We can look at the fabric. And we can change neurons.\tჩევნ შეგვიძლია დავაკვირდეთ ქსოვილს. და შევცვალოთ ნეირონები."}
{"text": "We can use different neurons with different variations.\tჩვენ შეგვიძლია გამოვიყენოთ სხვა და სხვა ნეირონები სხვა და სხვა ვარიაციებით/"}
{"text": "We can position them in different places, orient them in different places.\tშგვიძლია ვუცვალოთ ადგილმდებარეობა, ორიენტაცია"}
{"text": "We can use less or more of them.\tვცვალოთ მათი რაოდენობა"}
{"text": "And when we do that what we discovered is that the circuitry does change.\tდა როცა ამას ვაკეთებდით აღმოვაჩინეთ, რომ ქსელი იცვლება."}
{"text": "But the pattern of how the circuitry is designed does not.\tმაგრამ ქსელის მუშაობის კანონზომიერებები უცვლელი რჩება."}
{"text": "So, the fabric of the brain, even though your brain may be smaller, bigger, it may have different types of neurons, different morphologies of neurons, we actually do share the same fabric.\tასე, რომ ტვინის ქარხანა რომელიც შეიძლება იყოს დიდი, პატარა ჰქონდეს სხვა და სხვა ტიპის ნეირონები, განსხვავებული ნეირონული მორფოლოგია, მაინც მუშაობს როგორც ერთი ქარხანა"}
{"text": "And we think this is species-specific, which means that that could explain why we can't communicate across species.\tდა ჩვენ ვფიქრობთ, რომ განსხვავება არის სახეობებს შორის რაც ადვილად ხსნის იმას, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია სხვა სახეობებთან კომუნიკაცია."}
{"text": "So, let's switch it on. But to do it, what you have to do is you have to make this come alive.\tმოდით ავამუშაოთ მოდელი. ამისათვის ჩვენ მისი გაცოცხლება დაგვჭირდება."}
{"text": "We make it come alive with equations, a lot of mathematics.\tჩვენ მას ვაცოცხლებთ განტოლებებით, ძალიან ბევრი მათემატიკით."}
{"text": "And, in fact, the equations that make neurons into electrical generators were discovered by two Cambridge Nobel Laureates.\tცნობილია რომ განტოლებები რომლებიც ნეირონებს ელექტრულ გენერატორებად აქცევს აღმოაჩინეს კემბრიჯის უნივერსისტეტის ორმა ნობელის ლაურეტმა"}
{"text": "So, we have the mathematics to make neurons come alive.\tასე რომ ჩვენ გვაქვს მათემატიკა იმისათვის რომ გავაცოცხლოთ ნეირონები."}
{"text": "We also have the mathematics to describe how neurons collect information, and how they create a little lightning bolt to communicate with each other.\tასევე გვაქვს იმის მათემატიკაც თუ როგორ აგროვებენ ნეირონები ინფორმაციას, და როგორ ქმნიან პატარა ნაპერწკალს ერთმანეთთან კომუნიკაციისთვის."}
{"text": "And when they get to the synapse, what they do is they effectively, literally, shock the synapse.\tდა როცა ისინი მიაღწევენ სინაპსს, ისინი ეფექტურად ელექტროშოკის მსგავსად"}
{"text": "It's like electrical shock that releases the chemicals from these synapses.\tააქტიურებენ სინაპსს რაც ათავისუფლებს ქიმიურ ნივთიერებებს სინაპსიდან"}
{"text": "And we've got the mathematics to describe this process.\tდა ჩვენ გვაქვს მათემატიკა ამ პროცესების აღსაწერად."}
{"text": "So we can describe the communication between the neurons.\tჩვენ შეგვიძლია აღვწეროთ კომუნიკაცია ნეირონებს შორის."}
{"text": "There literally are only a handful of equations that you need to simulate the activity of the neocortex.\tარის გარკვეული რაოდენობის განტოლებები რომლებიც დაგვჭირდება ნეოკორტექსის აქტივობის სიმულაციისთვი"}
{"text": "But what you do need is a very big computer.\tმაგრამ ყველაზე მეტად ჩვენ გვჭირდება დიდი კომპიუტერი."}
{"text": "And in fact you need one laptop to do all the calculations just for one neuron.\tცნობილია რომ საჭიროა ერთი ჩვეულებრივი ლეპტოპი რომ ჩავატაროთ გამოთველები მხოლოდ ერთი ნეირონისთვის."}
{"text": "So you need 10,000 laptops.\tსაჭიროა 10,1000 ლეპტოპი."}
{"text": "So where do you go? You go to IBM, and you get a supercomputer, because they know how to take 10,000 laptops and put it into the size of a refrigerator.\tვის შეუძლია ეს? რა თქმ უნდა IBM-ს, რომელიც მოგვცემს სუპერკომპიუტერს, იმიტომ რომ მათ იციან თუ როგორ უნდა მოათავსონ 10,000 ლეპტოპი ჩვეულებრივი მაცივრის მოცულობაში."}
{"text": "So now we have this Blue Gene supercomputer.\tასე რომ ჩვენ გვაქვს Blue Gene სუპერკომპიუტერი."}
{"text": "We can load up all the neurons, each one on to its processor, and fire it up, and see what happens.\tჩევნ შეგვიძლია ჩავტვირთოთ ყველა ნეირონი, ყოველი მათგანი თითოეულ პროცესორზე, ჩავრთოთ და დავაკვირდეთ თუ რა მოხდება."}
{"text": "Take the magic carpet for a ride.\tგავისეირნოთ ჯადოსნური ხალიჩით."}
{"text": "Here we activate it. And this gives the first glimpse of what is happening in your brain when there is a stimulation.\tჩვენ გავააქტიურეთ ის. და მან მოგვცა პირველი წარმოდგენა იმისა თუ რა ხდება თქვენს ტვინში როცა მიმდინარეობს სიმულაცია."}
{"text": "It's the first view.\tეს არის პირველი ცდა."}
{"text": "Now, when you look at that the first time, you think, \"My god. How is reality coming out of that?\"\tროცა თქვენ პირველად შეხედავთ მას, თქვენ ფიქრობთ, \"ღმეთო ჩემო. ამისგან რეალობა როგორ იქმნება?\""}
{"text": "But, in fact, you can start, even though we haven't trained this neocortical column to create a specific reality.\tმაგრა ფაქტია რომ შეიძლება დავიწყოთ, იმ შემთხვევაშიც თუ წინასწარ არ გვისწავლებია ნეოკორტექსის სვეტისთვის როგორ შექმნას გარკვეული რეალობა."}
{"text": "But we can ask, \"Where is the rose?\"\tჩვენ შეგვიძლია დავსვათ შეკითხვა, \"სად არის ვარდი?\""}
{"text": "We can ask, \"Where is it inside, if we stimulate it with a picture?\"\tდავსავათ შეკითხვა, \"სად არის ის შიგნით, როცა ვახდენთ სტიმულირებას გამოსახულებით?\""}
{"text": "Where is it inside the neocortex?\tსად არის ის განთავსებული ნეოკორტექსში?"}
{"text": "Ultimately it's got to be there if we stimulated it with it.\tის აუცილებლად იქ უნდა იყოს, შიგნით."}
{"text": "So, the way that we can look at that is to ignore the neurons, ignore the synapses, and look just at the raw electrical activity.\tამიტომაც ამაზე დაკვირვებსი საშუალება გვაქვს მაშინ თუ არ გავითვალისწინებთ ნეირონებს და სინაპსებს, და დავაკვირდებით მხოლოდ ელექტრულ აქტივობას."}
{"text": "Because that is what it's creating.\tიმიტომ, რომ იქმნება მხოლოდ ეს."}
{"text": "It's creating electrical patterns.\tიქმენბა ელქტრული ნიმუში."}
{"text": "So when we did this, we indeed, for the first time, saw these ghost-like structures: electrical objects appearing within the neocortical column.\tროცა ჩვენ ამას ვაკეთებდით, სულ პირველად, ვნახეთ ეს მოჩვენების მსგავსი სტრუქტურები: ჩნდებოდა ელექტრული ობიექტბი ნეოკორტექსის სვეტში."}
{"text": "And it's these electrical objects that are holding all the information about whatever stimulated it.\tდა ეს ელექტრული ობიექტები ფლობენ სრულ ინფორმაციას იმის შესახებ თუ ითი მოხდა მათი სტიმულირება."}
{"text": "And then when we zoomed into this, it's like a veritable universe.\tდა როცა გავადიდეთ და შევედით შიგნით, ის ძალიან გავდა ნამდვილ სამყაროს."}
{"text": "So the next step is just to take these brain coordinates and to project them into perceptual space.\tშემდეგი ნაბიჯი არის ის რომ ავიღოთ ტვინის ეს კოორდინატები და მოვახდნოთ მათი პროეცირება წარმოსახვით სივრცეში."}
{"text": "And if you do that, you will be able to step inside the reality that is created by this machine, by this piece of the brain.\tდა თუ ამას გავაკეთებთ, ჩვენ შეგვეძლება შევდგათ ნაბიჯი იმ რეალობაში რომელიც იქმნება ამ მანქანის მიერ, ტვნის ამ პატარა ნაწილის მიერ."}
{"text": "So, in summary, I think that the universe may have -- it's possible -- evolved a brain to see itself, which may be a first step in becoming aware of itself.\tდაბოლოს, მე ვფიქრობ, რომ სამყარომ შეიძლება განავითარა ტვინი -- ეს შესაძლებელია -- ისე რომ დაინახოს თავისი თავი რაც იქნება საკუთარი თავის გაცნობიერების პირველი ნაბიჯი."}
{"text": "There is a lot more to do to test these theories, and to test any other theories.\tძალიან ბევრია გასაკეთებელი იმსთვის რომ შემოწმდეს ეს თეორიები, და სხვა დანარჩენი თეორიებიც რა თქმა უნდა."}
{"text": "But I hope that you are at least partly convinced that it is not impossible to build a brain.\tმაგრამ იმედი მაქვს, რომ თქვენ ნაწილობრივ მაინც თვლით რომ ტვინის შექმნა შუძლებელი არ არის."}
{"text": "We can do it within 10 years, and if we do succeed, we will send to TED, in 10 years, a hologram to talk to you. Thank you.\tჩვენ ამას 10 წელიწადში შევძლებთ, და თუ მივაღწიეთ წამატებებს, TED-ზე 10 წლის შემდეგ, გამოგიგზავნით, ჰოლოგრამას, რომელიც თქვენთან ისაუბრებს, გმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "Good morning. How are you?\tდილა მშვიდობის. როგორ ხართ?"}
{"text": "(Audience) Good.\t(სიცილი)"}
{"text": "It's been great, hasn't it?\tდიდებული კონფერენცია იყო არა?"}
{"text": "I've been blown away by the whole thing.\tუზარმაზარი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე ამ ყველაფერმა"}
{"text": "In fact, I'm leaving.\tისე, მეც გტოვებთ ახლა."}
{"text": "(Laughter) There have been three themes running through the conference, which are relevant to what I want to talk about.\t(სიცილი) სამი თემა ტრიალებდა კონფერენციის განმავლობაში, იმასთან დაკავშირებული რაზეც მინდა რომ გელაპარაკოთ."}
{"text": "One is the extraordinary evidence of human creativity in all of the presentations that we've had and in all of the people here; just the variety of it and the range of it.\tპირველი არის ადამიანური შემოქმედებითობის არაჩვეულებრივი მაგალითი, ყველა პრეზენტაციაში რაც კი აქამდე გვქონდა და ყველა აქ მყოფ ადამიანში. უბრალოდ უდიდესი სხვადასხვაობა და სპექტრი ამ შემოქმედების."}
{"text": "The second is that it's put us in a place where we have no idea what's going to happen in terms of the future.\tმეორე არის ის, რომ ამან ყველაფერმა იქამდე მიგვიყვანა, რომ წარმოდგენა არ გვაქვს, თუ რა მოხდება მომავალში,"}
{"text": "No idea how this may play out.\tწარმოდგენა არ გვაქვს, როგორ გათამაშდება ეს ყველაფერი."}
{"text": "I have an interest in education.\tმე დაინტერესუბული ვარ განათლებით."}
{"text": "Actually, what I find is, everybody has an interest in education.\tსხვათაშორის, ჩემი დაკვირვებით ყველა დაინტერესებულია განათლებით"}
{"text": "Don't you?\tთქვენ არა?"}
{"text": "I find this very interesting.\tმე ეს ძალზედ საინტერესოდ მიმაჩნია."}
{"text": "If you're at a dinner party, and you say you work in education -- actually, you're not often at dinner parties, frankly.\tთუ სადმე ვახშმის წვეულებაზე ხართ და იტყვით რომ განათლების სფეროში მუშაობთ... პრინციპში სიმართლე რომ თქვათ არც ისე ხშირად ხართ წვეულებაზე."}
{"text": "(Laughter) If you work in education, you're not asked.\t(სიცილი) თუ განათლების სფეროში მუშაობთ, არავინ გპატიჟებთ."}
{"text": "(Laughter) And you're never asked back, curiously. That's strange to me.\t(სიცილი) და თუ სადმე მაინც იყავით კიდევ მოსვლას არავინ გთავაზობთ."}
{"text": "But if you are, and you say to somebody, you know, they say, \"What do you do?\"\tჩემდა გასაკვირად. მაგრამ თუ ხართ სადმე ასეთ გარემოში და ეტყვით ვინმეს... რომ გკითხავენ: \"რას საქმიანობთ?\""}
{"text": "and you say you work in education, you can see the blood run from their face.\tდა თქვენ ეტყვით, რომ განათლებაში მუშაობთ, ნახავთ როგორ უფითრდება სახე."}
{"text": "They're like, \"Oh my God. Why me?\"\tფიქრობენ: \"ღმერთო ჩემო,\" ხომ იცით, \"რატომ მე?"}
{"text": "(Laughter) \"My one night out all week.\"\t(სიცილი) \"ჩემი ერთადერთი საღამო კვირაში საზოგადოებაში.\""}
{"text": "(Laughter) But if you ask about their education, they pin you to the wall, because it's one of those things that goes deep with people, am I right?\t(სიცილი) მაგრამ თუ მათ განათლებაზე შეეკითხეთ, მიგაკრავენ კედელზე. რადგან ეს ერთ-ერთი ისეთი რამ არის რაც პირადულია, არა?"}
{"text": "Like religion and money and other things.\tროგორც რელიგია, და ფული, და ა.შ."}
{"text": "So I have a big interest in education, and I think we all do.\tმაშ, მე განათლების სფეროს დიდი ინტერესი მაქვს და ვფიქრობ ასევე ყველას ჩვენ."}
{"text": "We have a huge vested interest in it, partly because it's education that's meant to take us into this future that we can't grasp.\tდიდი ინტერესი გვაქვს, ნაწილობრივ იმიტომ რომ, განათლებაა რამაც უნდა წაგვიყვანოს იმ მომავლისკენ, რომელიც ჯერ მიუწვდომელია."}
{"text": "If you think of it, children starting school this year will be retiring in 2065.\tთუ კარგად დაფიქრდებით, ბავშვები რომლებიც წელს შევლენ სკოლაში, პენსიაზე გავლენ 2065 წელს."}
{"text": "Nobody has a clue, despite all the expertise that's been on parade for the past four days, what the world will look like in five years' time.\tარავის აქვს წარმოდგენა... მიუხედავად ბოლო ოთხი დღის განმავლობაში, გამოთქმული ექსპერტული მოსაზრებებისა, თუ როგორი იქნება მსოფლიო ხუთი წლის შემდეგ."}
{"text": "And yet, we're meant to be educating them for it.\tმიუხედავად ამისა, ჩვენ მათ განათლება უნდა მივაღებინოთ"}
{"text": "So the unpredictability, I think, is extraordinary.\tასე რომ, ჩემის აზრით არაპროგნოზირებადობა არაჩვეულებრივია."}
{"text": "And the third part of this is that we've all agreed, nonetheless, on the really extraordinary capacities that children have -- their capacities for innovation.\tდა ამის მესამე ნაწილი არის ის, რომ მიუხედავად თქმულისა ჩვენ ყველა ვთანხმდებით, ბავშვების არაჩვეულებრივ შესაძლებლობებზე. სიახლის შექმნის უნარებზე."}
{"text": "I mean, Sirena last night was a marvel, wasn't she?\tმაგალითად. გუშინ საღამოს, სირენა საოცრება იყო, არა?"}
{"text": "Just seeing what she could do.\tიმის ხილვა, თუ რისი კეთება შეეძლო მას."}
{"text": "And she's exceptional, but I think she's not, so to speak, exceptional in the whole of childhood.\tდა იგი განსაკუთრებულია, მაგრამ მგონი არც ისეთი გამონაკლისი მთელს ბავშვებში."}
{"text": "What you have there is a person of extraordinary dedication who found a talent.\tეს არის ადამიანი არაჩვეულებრივი თავდადებით, ვინც საკუთარი ნიჭი იპოვა."}
{"text": "And my contention is, all kids have tremendous talents, and we squander them, pretty ruthlessly.\tდა ჩემი მტკიცებაა, რომ ყოველ ბავშვს აქვს უშველებელი ნიჭი. და ჩვენ საკმაოდ დაუნდობლად ვფლანგავთ მათ."}
{"text": "So I want to talk about education, and I want to talk about creativity.\tამიტომ მინდა ვილაპარაკო განათლებაზე და მინდა ვილაპარაკო შემოქმედებაზე."}
{"text": "My contention is that creativity now is as important in education as literacy, and we should treat it with the same status.\tჩემი მტკიცებაა, რომ შემოქმედება განათლებაში ამჟამად ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც წერა-კითხვა და ჩვენ ორივეს თანაბარი სტატუსი უნდა მივანიჭოთ."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "(Applause) That was it, by the way. Thank you very much.\t(აპლოდისმენტები) სულ ეს იყო, სხვათა შორის. ძალიან დიდ მადლობა."}
{"text": "(Laughter) So, 15 minutes left.\t(სიცილი) მაშ, 15 წუთი დამრჩა."}
{"text": "(Laughter) \"Well, I was born ... \" (Laughter) I heard a great story recently -- I love telling it -- of a little girl who was in a drawing lesson.\t(სიცილი) ესე იგი, მე დავიბადე... არა. (სიცილი) ჩინებული ამბავი მოვისმინე ახლახან... მიყვარს მისი მოყოლა... ერთ პატარა გოგოზე, რომელიც ხატვის გაკვეთილზე იყო."}
{"text": "She was six, and she was at the back, drawing, and the teacher said this girl hardly ever paid attention, and in this drawing lesson, she did.\tექვსი წლის. იჯდა საკლასო ოთახის ბოლოში და ხატავდა. მასწავლებელმა თქვა, რომ ეს გოგო იშვიათად იყო ყურადღებით, მაგრამ ამ გაკვეთილზე პირიქით."}
{"text": "The teacher was fascinated.\tმასწავლებელი გაოგნდა,"}
{"text": "She went over to her, and she said, \"What are you drawing?\"\tმივიდა მასთან და ჰკითხა: \"რას ხატავ?\""}
{"text": "And the girl said, \"I'm drawing a picture of God.\"\tდა გოგონამ უპასუხა: \"მე ღმერთს ვხატავ.\""}
{"text": "And the teacher said, \"But nobody knows what God looks like.\"\tმასწავლებელმა უთხრა: \"კი მაგრამ არავინ იცის ღმერთი როგორ გამოიყურება.\""}
{"text": "And the girl said, \"They will in a minute.\"\tდა გოგნამ უპასუხა: \"ერთ წუთში ეცოდინებათ.\""}
{"text": "(Laughter) When my son was four in England -- actually, he was four everywhere, to be honest.\t(სიცილი) ჩემი ბიჭი ოთხი წლის რომ იყო ინგლისში... მართალი გითხრათ, ყველგან ოთხი წლის იყო"}
{"text": "(Laughter) If we're being strict about it, wherever he went, he was four that year.\t(სიცილი) ზუსტად რომ ვთქვათ, სადაც არ წავიდა, ყველგან ოთხის იყო იმ წელს."}
{"text": "He was in the Nativity play. Do you remember the story?\tიგი მონაწილეობდა ქრისტეშობის სპექტაკლში გახსოვთ ეს ამბავი?"}
{"text": "(Laughter) No, it was big, it was a big story.\t(სიცილი) არა, ძალიან ცნობილი, ცნობილი ისტორია იყო."}
{"text": "Mel Gibson did the sequel, you may have seen it.\tმელ გიბსონმა გადაიღო გაგრძელობა შეიძლება ნანახი გქონდეთ:"}
{"text": "(Laughter) \"Nativity II.\"\t(სიცილი) \"ქრისტეშობა ორი.\""}
{"text": "But James got the part of Joseph, which we were thrilled about.\tმაგრამ ჟეიმსი თამაშობდა იოსებს, რამაც ძალიან მოგვხიბლა."}
{"text": "We considered this to be one of the lead parts.\tჩვენ ეს ერთ-ერთ წამყვან როლად მიგვჩნდა."}
{"text": "We had the place crammed full of agents in T-shirts: \"James Robinson IS Joseph!\"\tიქაურობა გავავსეთ ადამიანებით, მაისურებში წარწერით: \"ჟეიმს რობინსონი არის იოსები !\""}
{"text": "(Laughter) He didn't have to speak, but you know the bit where the three kings come in?\t(სიცილი) მას რამის თქმა არ ევალებოდა, მაგრამ ხომ იცით ის ნაწილი სამი მეფე რომ შემოდის საჩუქრებით?"}
{"text": "They come in bearing gifts, gold, frankincense and myrrh.\tმათ მოაქვთ ოქრო, საკმეველი და მირონი"}
{"text": "This really happened.\tეს მართლა მოხდა."}
{"text": "We were sitting there, and I think they just went out of sequence, because we talked to the little boy afterward and said, \"You OK with that?\" They said, \"Yeah, why? Was that wrong?\"\tჩვენ ვიჯექით ვუყურებდით და მგონი თანმიმდევრობა შეცვალეს, რადგან ველაპარაკეთ პატარა ბიჭს, სპექტაკლის შემდეგ და ვკითხეთ: \"კმაყოფილი ხარ?\" მან გვიპასუხა: \"დიახ, რა არასწორი იყო?\""}
{"text": "They just switched.\tისინი უბრალოდ გადანაცვლდნენ."}
{"text": "The three boys came in, four-year-olds with tea towels on their heads.\tმოკლედ სამი ბიჭი შემოვიდა, ოთხი-წლისები, თავზე მოხვეული ტილოებით"}
{"text": "They put these boxes down, and the first boy said, \"I bring you gold.\"\tდა დააწყვეს ეს ყუთები, და პირველმა თქვა: \"მე მომაქვს ოქრო.\""}
{"text": "And the second boy said, \"I bring you myrrh.\"\tმეორემ თქვა: \"მე მომაქვს მირონი.\""}
{"text": "And the third boy said, \"Frank sent this.\"\tდა მესამემ თქვა: \"ეს ფრენკმა გამომატანა.\""}
{"text": "(Laughter) What these things have in common is that kids will take a chance.\t(სიცილი) ამ ისტორიებს საერთო ის აქვთ, რომ ბავშვები რისკებზე მიდიან."}
{"text": "If they don't know, they'll have a go.\tთუ არ იციან რამე, მაინც ცდილობენ."}
{"text": "Am I right? They're not frightened of being wrong.\tმართალი ვარ? მათ შეცდომის არ ეშინიათ."}
{"text": "I don't mean to say that being wrong is the same thing as being creative.\tიმას არ ვამბობ, რომ შეცდომა იგივეა რაც შემოქმედება."}
{"text": "What we do know is, if you're not prepared to be wrong, you'll never come up with anything original -- if you're not prepared to be wrong.\tრაც ჩვენ ვიცით არის, რომ თუ არ ხარ შეცდომის დასაშვებად მზად, ვერასოდეს შექმნი რამე ორიგინალურს. თუ არ ხარ მზად შეცდომის დასაშვებად."}
{"text": "And by the time they get to be adults, most kids have lost that capacity.\tდა ზრდასრული ასაკის მიღწევისას, ბავშვების უმრავლესობა კარგავს ამ უნარს."}
{"text": "They have become frightened of being wrong.\tმათ შეცდომების დაშვების შიში უჩნდებათ."}
{"text": "And we run our companies like this.\tდა ჩვენ კომპანიებსაც ასე ვმართავთ."}
{"text": "We stigmatize mistakes.\tჩვენ შეცდომების სტიგმატიზებას ვახდენთ"}
{"text": "And we're now running national education systems where mistakes are the worst thing you can make.\tდა ჩვენ ახლა ვმართავთ ნაციონალურ განათლების სისტემებს სადაც შეცდომის დაშვება ყველაზე უარესია."}
{"text": "And the result is that we are educating people out of their creative capacities.\tდა შედეგი არის ის, რომ ჩვენი განათლება ხალხს ართმევს მათ შემოქმედ უნარებს."}
{"text": "Picasso once said this, he said that all children are born artists.\tპიკასომ ერთხელ თქვა, რომ ყველა ბავშვი შემოქმედად იბადება."}
{"text": "The problem is to remain an artist as we grow up.\tპრობლემა ზრდის კვალობაზე შემოქმედად დარჩენაშია."}
{"text": "I believe this passionately, that we don't grow into creativity, we grow out of it.\tმე ამის მხურვალედ მჯერა, რომ ჩვენ შემოქმედებად კი არ ვიზრდებით არამედ ზრდასთან ერთად ვკარგავთ ამ ნიჭს."}
{"text": "Or rather, we get educated out of it.\tუფრო სწორად განათლების შედეგად ვკარგავთ."}
{"text": "So why is this?\tდა რატომ ხდება ეს? მე ვცხოვრობდი სტრეტფორდ-ონ-ევონში დაახლოებით ხუთი წლის წინ"}
{"text": "In fact, we moved from Stratford to Los Angeles.\tსტრატფორდიდან გადმოვედით ლოს ანჯელესში."}
{"text": "So you can imagine what a seamless transition this was.\tასე რომ შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ თუ რა შეუმჩნეველი ცვლილება იყო."}
{"text": "(Laughter) Actually, we lived in a place called Snitterfield, just outside Stratford, which is where Shakespeare's father was born.\t(სიცილი) პრინციპში ვცხოვრობდით ადგილზე სახელად სნიტერფილდი, ზუსტად სტრატფორდის გარეთ, სადაც შეკსპირის მამა დაიბადა."}
{"text": "Are you struck by a new thought? I was.\tუცნაური აზრი არ გაგიჩნდათ?"}
{"text": "You don't think of Shakespeare having a father, do you?\tმე კი. არ გეგონათ რომ შექსპირს მამა ჰყავდა, არა?"}
{"text": "Do you?\tრადგან ძნელი წარმოსადგენია შექსპირი ბავშვობაში, არა?"}
{"text": "Shakespeare being seven?\tშექსპირი შვიდი წლის ასაკში?"}
{"text": "I never thought of it.\tარასდროს წარმომიდგენია,"}
{"text": "I mean, he was seven at some point.\tარადა იგი იყო შვიდის ერთ დროს."}
{"text": "He was in somebody's English class, wasn't he?\tიგი იყო ვიღაცის ინგლისურის გაკვეთილზე, არა?"}
{"text": "(Laughter) How annoying would that be?\t(სიცილი) რამდენად გამაღიზიანებელი იქნებოდა?"}
{"text": "(Laughter) \"Must try harder.\"\t(სიცილი) \"უფრო უნდა ეცადო.\""}
{"text": "(Laughter) Being sent to bed by his dad, to Shakespeare, \"Go to bed, now!\"\t(სიცილი) დასაძინებლად რომ უშვებს მამა, წარმოიდგინეთ შექსპირს: \"წადი დაიძინე, ახლავე\""}
{"text": "To William Shakespeare.\tდა დადე ფანქარი\""}
{"text": "(Laughter) \"And stop speaking like that.\"\t(სიცილი) \"და მორჩი ეგრე ლაპარაკს\""}
{"text": "(Laughter) \"It's confusing everybody.\"\t(სიცილი) \"ყველას აბნევ\""}
{"text": "(Laughter) Anyway, we moved from Stratford to Los Angeles, and I just want to say a word about the transition.\t(სიცილი) მოკლედ, გადავედით სტრატფორდიდან ლოს ანჯელესში, და ორი სიტყვით მინდა ვთქვა ამ გადასვლის შესახებ."}
{"text": "Actually, my son didn't want to come.\tჩემ ვაჟს არ უნდოდა წამოსვლა."}
{"text": "I've got two kids; he's 21 now, my daughter's 16.\tორი შვილი მყავს. ბიჭი 21-საა, გოგო 16-ს."}
{"text": "He didn't want to come to Los Angeles.\tმას არ უნდოდა წამოსვლა ლოს ანჯელესში."}
{"text": "He loved it, but he had a girlfriend in England.\tკი მოსწონდა აქაურობა, მაგრამ შეუყვარებული ჰყავდა ინგლისში."}
{"text": "This was the love of his life, Sarah.\tიგი იყო მისი ცხოვრების სიყვარული, სარა."}
{"text": "He'd known her for a month.\tმას ერთი თვე იცნობდა."}
{"text": "(Laughter) Mind you, they'd had their fourth anniversary, because it's a long time when you're 16.\t(სიცილი) შეგახსენებთ მეოთხე წლისთავი აღნიშნეს, რადგან ეს დიდი დროა როცა 16 ხარ."}
{"text": "He was really upset on the plane.\tის ძალიან ნაწყენი იყო თვითმფრინავში."}
{"text": "He said, \"I'll never find another girl like Sarah.\"\tამბობდა: \"ვეღარასდროს ვნახავ სარასნაირ გოგოს.\""}
{"text": "And we were rather pleased about that, frankly -- (Laughter) because she was the main reason we were leaving the country.\tდა სიმართლე გითხრათ ჩვენ ეს ძალიან გვესიამოვნა. (სიცილი) რადგან ის გოგო იყო ჩვენი ქვეყნიდან წასვლის მთავარი მიზეზი."}
{"text": "(Laughter) But something strikes you when you move to America and travel around the world: every education system on earth has the same hierarchy of subjects.\t(სიცილი) მაგრამ, რაღაც აზრი გიჩნდება ამერიკაში გადმოსვლისას და როცა მოგზაურობთ მსოფლიოში: ყველა განათლების სისტემას მსოფლიოში აქვს საგნების ერთნაირი იერარქია."}
{"text": "Every one. Doesn't matter where you go.\tთითოეულ მათგანს. სადაც არ უნდა წახვიდეთ."}
{"text": "You'd think it would be otherwise, but it isn't.\tიფიქრებდით რომ ასე არ უნდა იყოს, მაგრამ ასეა."}
{"text": "At the top are mathematics and languages, then the humanities.\tუმაღლესია მათემატიკა და უცხო ენები,"}
{"text": "At the bottom are the arts. Everywhere on earth.\tშემდეგ ჰუმანიტარულები და ფსკერზე არის ხელოვნება."}
{"text": "And in pretty much every system, too, there's a hierarchy within the arts.\tყველგან დედამიწაზე. და თითქმის ყველა სისტემაში, იერარქიაა ასევე ხელოვნების საგნებშიც."}
{"text": "Art and music are normally given a higher status in schools than drama and dance.\tხატვას და მუსიკას ძირითადად აქვთ უფრო მაღალი სტატუსი სკოლებში, ვიდრე თეატრს და ცეკვას."}
{"text": "There isn't an education system on the planet that teaches dance every day to children the way we teach them mathematics.\tპლანეტაზე არ არსებოფს განათლების სისტემა, რომელიც ბავშვებს ცეკვას ასწავლის ყოველ დღე. როგორც ჩვენ ვასწავლით მათემატიკას."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "Why not?\tრატომ არა? ჩემი აზრით ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I think math is very important, but so is dance.\tვფიქრობ მათემატიკა მნიშვნელოვანია, მაგრამ ასევეა ცეკვაც."}
{"text": "Children dance all the time if they're allowed to, we all do.\tბავშვები მუდამ ცეკვავენ თუ ნება დართეთ, ჩვენ ყველანი ასევე."}
{"text": "We all have bodies, don't we? Did I miss a meeting?\tჩვენ ყველას გვაქვს სხეული, არა? რამე ხომ არ მეშლება?"}
{"text": "(Laughter) Truthfully, what happens is, as children grow up, we start to educate them progressively from the waist up.\t(სიცილი) სინამდვილეში ხდება ის, რომ როცა ბავშვები იზრდებიან, ჩვენ ვიწყებთ მათ განათლებას წელს ზემოდან"}
{"text": "And then we focus on their heads.\tდა შემდეგ, ვკონცენტრირდებით მათ თავებზე"}
{"text": "And slightly to one side.\tდა ცოტათი ერთ მხარეს."}
{"text": "If you were to visit education as an alien and say \"What's it for, public education?\"\tთუ მოინახულებთ განათლების სისტემას როგორც უცხოპლანეტელი და იკითხავთ \"რისთვისაა, საჯარო განათლება?\""}
{"text": "I think you'd have to conclude, if you look at the output, who really succeeds by this, who does everything they should, who gets all the brownie points, who are the winners -- I think you'd have to conclude the whole purpose of public education throughout the world is to produce university professors.\tმგონი თუ ნაყოფს შეხედავთ უნდა დაასკვნათ, რომ ვინც მართლა წარმატებულია ამით, ვინც ყველაფერს სწორად აკეთებს ამ მხრივ, ვინც იღებს ყველაზე მეტ ქულებს, ვინც გამარჯვებულია მგონი უნდა დაასკვნათ, რომ საჯარო განათლების მტელი მიზანი მთელ მსოფლიოში უნივერსიტეტის პროფესორების შექმნაა."}
{"text": "Isn't it?\tარა?"}
{"text": "They're the people who come out the top.\tეგენი არიან ხალხი ვინც სათავეში ექცევა."}
{"text": "And I used to be one, so there.\tდა აი მე ვიყავი ერთ-ერთი მათგანი."}
{"text": "(Laughter) And I like university professors, but, you know, we shouldn't hold them up as the high-water mark of all human achievement.\t(სიცილი) და მე მიყვარს უნივერსიტეტის პროფესორები, მაგრამ იცით რა, ჩვენ ისინი არ უნდა გვეგონოს მთელი კაცობირიობის მიღწევების აპოთეოზი."}
{"text": "They're just a form of life.\tისინი უბრალოდ სიცოცხლის ფორმა არიან,"}
{"text": "Another form of life.\tერთ-ერთი სიცოცხლის ფორმა."}
{"text": "But they're rather curious.\tმაგრამ ისინი საკმაოდ უცნაურები არიან და ამას სიყვარულით ვამბობ."}
{"text": "And I say this out of affection for them: there's something curious about professors.\tარის რაღაც უცნაური პროფესორებში ჩემს გამოცდილებაში."}
{"text": "In my experience -- not all of them, but typically -- they live in their heads.\tყველა არა, მაგრამ როგორ წესი ისინი ცხოვრობენ თავიანთ თავებში."}
{"text": "They live up there and slightly to one side.\tცხოვრობენ იქ ზევით და ოდნავ ერთ მხარეს."}
{"text": "They're disembodied, you know, in a kind of literal way.\tგეგონებათ რომ უსხეულოები არიან, ხომ იცით, პირდაპირი გაგებით."}
{"text": "They look upon their body as a form of transport for their heads.\tისინი თავიანთ სხეულს უყურებენ, როგორც თავისთვის გადაადგილების საშუალებას"}
{"text": "(Laughter) Don't they?\t(სიცილი) არა?"}
{"text": "It's a way of getting their head to meetings.\tეს არის მათი თავების შეხვედრებზე მიტანის საშუალება."}
{"text": "(Laughter) If you want real evidence of out-of-body experiences, by the way, get yourself along to a residential conference of senior academics and pop into the discotheque on the final night.\t(სიცილი) თუ ნამდვილი სხეულს გარეთ ყოფნის განცდა გინდათ, მიდით სადმე უფროსი აკადემოკოსების კონფერენციაზე და მიდით ბოლო საღამოს დისკოტეკაზე."}
{"text": "(Laughter) And there, you will see it.\t(სიცილი) და იქ ნახავთ."}
{"text": "Grown men and women writhing uncontrollably, off the beat.\tზრდასრულ მამაკაცებს და ქალბატონებს რომლებიც ურითმოდ იკლაკნებიან."}
{"text": "(Laughter) Waiting until it ends, so they can go home and write a paper about it.\t(სიცილი) ელოდებიან როდის დამთავრდება ეს ყველაფერი, რომ წავიდნენ სახლში და დაწერონ ამაზე."}
{"text": "(Laughter) Our education system is predicated on the idea of academic ability.\t(სიცილი) ჩვენი განათლების სისტემა დაფუძნებულია აკადემიური უნარის იდეაზე."}
{"text": "And there's a reason.\tდა არსებობს ამის საფუძველი."}
{"text": "Around the world, there were no public systems of education, really, before the 19th century.\tმსოფლიოში, მართლა არ არსებობდა საჯარო განათლების სისტემა მეცხრამეტე საუკუნემდე."}
{"text": "They all came into being to meet the needs of industrialism.\tყველა მათგანი ინდუსტრიალიზაციის მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად შეიქმნა."}
{"text": "So the hierarchy is rooted on two ideas.\tასე რომ იერარქია ეფუძნება ორ იდეას."}
{"text": "Number one, that the most useful subjects for work are at the top.\tპირველი, სამსახურისთვის ყველაზე გამოსადეგარი საგნები ზემოთაა."}
{"text": "So you were probably steered benignly away from things at school when you were a kid, things you liked, on the grounds you would never get a job doing that.\tთქვენ ალბათ ბავშვობაში სკოლაში უწყინრად გაშორებდნენ ისეთ რამეებს რაც მოგწონდათ, რადგან მისი კეთებით სამსახურს ვერასდროს იშოვიდით არა?"}
{"text": "Is that right?\tარ გინდა მუსიკა."}
{"text": "\"Don't do music, you're not going to be a musician; don't do art, you won't be an artist.\"\tმუსიკოსი ხომ არ გამოხვალ; არ გინდა ხატვა. მხატვარი ხომ არ იქნები."}
{"text": "Benign advice -- now, profoundly mistaken.\tუწყინარი რჩევა... აწმყოში, ღრმად მცდარი."}
{"text": "The whole world is engulfed in a revolution.\tმთელი მსოფლიო ჩართულია რევოლუციაში."}
{"text": "And the second is academic ability, which has really come to dominate our view of intelligence, because the universities design the system in their image.\tმეორე არის აკადემიური უნარი, რომელიც გვიქმნის წარმოდგენას ინტელექტზე. რადგან უნივერსიტეტბმა ეს სისტემა საკუთარ ანალოგიად შექმნეს."}
{"text": "If you think of it, the whole system of public education around the world is a protracted process of university entrance.\tთუ დაფიქრდებით, საჯარო განათლების სისტემა მთელ მსოფლიოში, უნივერსიტეტში მოხვედრის გაწელილი პროცესი"}
{"text": "And the consequence is that many highly talented, brilliant, creative people think they're not, because the thing they were good at at school wasn't valued, or was actually stigmatized.\tდა შედეგი ისაა რომ ბევრი ძალიან ნიჭიერი, ბრწყინვალე, შემოქმედი ადამიანი ფიქრობს რომ ის არაა ასეთი, რადგან ის რაშიც ძლიერები იყვნენ სკოლაში, არ ფასდება, მეტიც, ცუდ ტონად ითვლება."}
{"text": "And I think we can't afford to go on that way.\tვფიქრობ არ გვაქვს ფუფუნება ასე განვაგრძოთ."}
{"text": "In the next 30 years, according to UNESCO, more people worldwide will be graduating through education than since the beginning of history.\tშემდეგ 30 წლის განმავლობაში, UNESCO-ს თანახმად, უფრო მეტი ადამიანი დაამთავრებს უნივერსიტეტს, ვიდრე მთელს ისტორიაში."}
{"text": "More people.\tმეტი ხალხი და ეს იმ ყველაფრის კომბინაციაა რაზეც ვილაპარაკეთ."}
{"text": "And it's the combination of all the things we've talked about: technology and its transformational effect on work, and demography and the huge explosion in population.\tტექნოლოგია და მისი ტრანსფორმაციული გავლენა მუშაობაზე, დემოგრაფია და მოსახლეობის უზარმაზარი მყისიერი ზრდა."}
{"text": "Suddenly, degrees aren't worth anything.\tდიპლომებს ერთბაშად ფასი დაეკარგა."}
{"text": "Isn't that true?\tასე არ არის?"}
{"text": "When I was a student, if you had a degree, you had a job.\tმე რომ სტუდენტი ვიყავი, დილომი თუ გქონდა, სამსახურიც გქონდა."}
{"text": "If you didn't have a job, it's because you didn't want one.\tთუ არ გქონდა სამსახური, ეს იმიტომ რომ არ გინდოდა მუშაობა."}
{"text": "And I didn't want one, frankly.\tდა გულახდილად რომ გითხრათ, მე არც მინდოდა."}
{"text": "(Laughter) But now kids with degrees are often heading home to carry on playing video games, because you need an MA where the previous job required a BA, and now you need a PhD for the other.\t(სიცილი) მაგრამ დღეს-დღეობით, ახალგაზრდები დიპლომებით ხშირად სახლში სხდებიან კომპიუტერზე სათამაშოდ, რადგან დღეს მაგისტრის დიპლომი გჭირდებათ, სადაც ბაკალავრი საკმარისი იყო და მაგისტრისაზე კი უკვე დოქტორის ხარისხი გჭირდებათ."}
{"text": "It's a process of academic inflation.\tეს არის აკადემიური გაუფასურების პროცესი."}
{"text": "And it indicates the whole structure of education is shifting beneath our feet.\tდა ის აჩვენებს, რომ მთელი განათლების სტრუქტურა"}
{"text": "We need to radically rethink our view of intelligence.\tჩვენ ფეხქვეშ იძვრის. საჭიროა ჩვენი წარმოდგენა ინტელექტზე რადიკალურად გადავიაზროთ."}
{"text": "We know three things about intelligence.\tსამი რამ ვიცით ინტლექტზე."}
{"text": "One, it's diverse.\tპირველი, ის მრავალფეროვანია."}
{"text": "We think about the world in all the ways that we experience it.\tჩვენ ვიაზრებთ მსოფლიოს იმდენნაირად რამდენნაირადაც ვგრძნობთ მას."}
{"text": "We think visually, we think in sound, we think kinesthetically.\tვიაზრებთ ვიზუალურად, ვიაზრებთ ხმით, ვიაზრებთ კინესტეტიურად."}
{"text": "We think in abstract terms, we think in movement.\tვიაზრებთ აბსტრაქტულ ტერმინებში, ვიაზრებთ მოძრაობაში."}
{"text": "Secondly, intelligence is dynamic.\tმეორე, ინტელექტი არის დინამიური."}
{"text": "If you look at the interactions of a human brain, as we heard yesterday from a number of presentations, intelligence is wonderfully interactive.\tთუ ადამიანის ტვინის ურთიერთქმედებას შეხედავთ როგორც გუშინ რომდენიმე პრეზენტაციაში მოვისმინეთ, ინტელექტი საოცრად ინტერაქტიულია."}
{"text": "The brain isn't divided into compartments.\tტვინი არაა დაყოფილი განყოფილებებად."}
{"text": "In fact, creativity -- which I define as the process of having original ideas that have value -- more often than not comes about through the interaction of different disciplinary ways of seeing things.\tფაქტიურად, შემოქმედება... რასაც მე განვმარტავ როგორც ფასეულობის მქონე, ორიგინალური იდეების ქონა... მეტწილად განსხვავებული ხედვების ინტერაქტიული აქტივობის შედეგად ჩნდება."}
{"text": "By the way, there's a shaft of nerves that joins the two halves of the brain, called the corpus callosum.\tსხვათაშორის, ნერვების გროვას, რომელიც ტვინის ორ ნახევარსფეროს აკავშირებს კოჟრიანი სხეული ჰქვია."}
{"text": "It's thicker in women.\tის ქალებში უფრო სქელია."}
{"text": "Following off from Helen yesterday, this is probably why women are better at multitasking.\tელენეს გუშინდელი თემის გაგრძელებად, ესაა ალბათ რატომაც არიან ქალები უფრო ძლიერები ბევრი საქმის ერთდროულად კეთებაში"}
{"text": "Because you are, aren't you?\tრადგან ასეც ხართ, არა?"}
{"text": "There's a raft of research, but I know it from my personal life.\tამაზე კვლევების დასტა არსებობს, მაგრამ მე პირადი ცხოვრებიდან ვიცი."}
{"text": "If my wife is cooking a meal at home, which is not often ...\tთუ ჩემი მეუღლე საჭმელს აკეთებს სახლში... რაც საბედნიეროდ ხშირად არ ხდება."}
{"text": "(Laughter) No, she's good at some things.\t(სიცილი) არა, ის ძლიერია ბევრ რამეში, მაგრამ თუ საჭმელს ამზადებს,"}
{"text": "But if she's cooking, she's dealing with people on the phone, she's talking to the kids, she's painting the ceiling -- (Laughter) she's doing open-heart surgery over here.\tხალხთან საუბრობს ტელეფონზე, ბავშვებს ელაპარაკება, ჭერს ღებავს, გულის ოპერაციას აკეთებს აქეთ."}
{"text": "If I'm cooking, the door is shut, the kids are out, the phone's on the hook, if she comes in, I get annoyed.\tთუ მე ვამზადებ, კარები მიხურულია, ბავშვები გარეთ არიან, ტელეფონი გათიშულია, ცოლი თუ შემოვა ვღიზიანდები."}
{"text": "I say, \"Terry, please, I'm trying to fry an egg in here.\"\tვეუბნები: \"ტერი, გთხოვ, ხომ ხედავ კვერცხის შეწვას ვცდილობ\""}
{"text": "(Laughter) \"Give me a break.\"\t(სიცილი) \"დამაცადე\""}
{"text": "(Laughter) Actually, do you know that old philosophical thing, \"If a tree falls in a forest, and nobody hears it, did it happen?\"\t(სიცილი) სხვათა შორის, გახსოვთ ეს ძველი ფილოსოფიური კითხვა, ხე თუ წაიქცა ტყეში და ხმა ვერავინ გაიგო, მოხდა ეს თუ არა?"}
{"text": "Remember that old chestnut?\tგახსოვთ ეს ძველი გამოცანა?"}
{"text": "I saw a great T-shirt recently, which said, \"If a man speaks his mind in a forest, and no woman hears him, is he still wrong?\"\tახლახან ვნახე მაისური წარწერით: \"თუ კაცი ტყეში საკუთარ აზრს გამოთქვამს და არც ერთ ქალს არ ესმის, მაინც ცდება?\""}
{"text": "(Laughter) And the third thing about intelligence is, it's distinct.\t(სიცილი) და მესამე რამ ინტელექტის შესახებ არის, რომ ის ყველასთვის განსხვავებულია."}
{"text": "I'm doing a new book at the moment called \"Epiphany,\" which is based on a series of interviews with people about how they discovered their talent.\tამჟამად ვმუშაობ ახალ წიგნზე სახელად: \"Epiphany\" რომელიც ეფუძნება ინტერვიუების სერიას ხალხთან, იმის შესახებ, თუ როგორ აღმოაჩინეს საკუთარი ნიჭი."}
{"text": "I'm fascinated by how people got to be there.\tმოხიბლული ვარ იმით, თუ როგორ აღწევს ხალხი ამას."}
{"text": "It's really prompted by a conversation I had with a wonderful woman who maybe most people have never heard of, Gillian Lynne.\tამ ყველაფერზე ერთმა დიალოგმა მიბიძგა რომელიც ერთ შესანიშნავ ქალთან მქონდა, ვიზეც ბევრ ადამიანს შეიძლება არაფერი სმენია: ჯილიან ლინი."}
{"text": "Have you heard of her? Some have.\tგსმენიათ მასზე?"}
{"text": "She's a choreographer, and everybody knows her work.\tზოგიერთს. ის ქორეოგრაფია და ყველამ იცის მისი ნამუშევრები."}
{"text": "She did \"Cats\" and \"Phantom of the Opera.\"\t\"კატები\" და \"ოპერის მოჩვენება\" მისი შექმნილია."}
{"text": "She's wonderful.\tსაოცარია."}
{"text": "I used to be on the board of The Royal Ballet, as you can see.\tმე სამეფო ბალეტის საბჭოს წევრი ვიყავი"}
{"text": "(Laughter) Gillian and I had lunch one day. I said, \"How did you get to be a dancer?\"\tროგორც მატყობთ. ერთი სიტყვით, მე და ჯილიანმა ერთად ვისადილეთ და მე ვკითხე: \"ჯილიან, როგორ გახდი მოცეკვავე?\""}
{"text": "It was interesting.\tმან თქვა, რომ ეს საინტერესოა. როდესაც სკოლაში სწავლობდა, ძალიან უიმედო იყო"}
{"text": "And the school, in the '30s, wrote to her parents and said, \"We think Gillian has a learning disorder.\"\tდა 30-იან წლებში სკოლამ მის მშობლებს მისწერა: \"ჩვენი აზრით ჯილიანს სწავლის აშლილობა აქვს\""}
{"text": "She couldn't concentrate; she was fidgeting.\tმას არ შეეძლო კონცენტრირება, მოუსვენარი ბავშვი იყო."}
{"text": "I think now they'd say she had ADHD.\tმგონი ახლა იტყოდნენ, რომ მას ყურადღების დეფიციტის სინდრომი აქვს."}
{"text": "But this was the 1930s, and ADHD hadn't been invented at this point.\tარა? მაგრამ ეს 30-იანები იყო და ტერმინი ყურადღების დეფიციტის სინდრომი არ არსებობდა"}
{"text": "It wasn't an available condition.\tის ჯერ არ იყო არსებული დაავადება."}
{"text": "(Laughter) People weren't aware they could have that.\t(სიცილი) ხალხმა არ იცოდა, რომ შეიძლება ეს სჭირდეთ."}
{"text": "(Laughter) Anyway, she went to see this specialist.\t(სიცილი) მოკლედ, მან მიმართა სპეციალისტს."}
{"text": "So, this oak-paneled room, and she was there with her mother, and she was led and sat on this chair at the end, and she sat on her hands for 20 minutes, while this man talked to her mother about all the problems Gillian was having at school, because she was disturbing people, her homework was always late, and so on.\tანუ აღმოჩნდა ამ მუხით მორთულ ოთახში დედამისთან ერთად და მიიყვანეს და დასვეს სკამზე ოთახის ბოლოს, ის იჯდა ხელებ დაწყობილი 20 წუთი სანამ ის კაცი დედამისს ელაპარაკებოდა იმ პრობლემებზე, რაც ჯილიანს ჰქონდა სკოლაში. რომ ის აწუხებდა ხალხს, ამიტომ დავალების შესრულებას მუდამ აგვიანებდა და ა.შ."}
{"text": "Little kid of eight.\tრვა წლის ბავშვი."}
{"text": "In the end, the doctor went and sat next to Gillian and said, \"I've listened to all these things your mother's told me.\tბოლოს, ექიმი მივიდა და მიუჯდა ჯილიანს და უთხრა: \"მოვუსმინე ყველაფერს რაც დედაშენმა მომიყვა"}
{"text": "I need to speak to her privately.\tმას უნდა დაველაპარაკო ცალკე ოთახში."}
{"text": "Wait here. We'll be back. We won't be very long,\" and they went and left her.\tდაგველოდე, მალე დავბრუნდებით, დიდი ხანს არ მოგიწევს.\" გავიდნენ და დატოვეს მარტო."}
{"text": "But as they went out of the room, he turned on the radio that was sitting on his desk.\tმაგრამ ოთახიდან გასვლისას, ექიმმა ჩართო რადიო რომელიც იქვე მაგიდაზე იდო"}
{"text": "And when they got out of the room, he said to her mother, \"Just stand and watch her.\"\tდა რომ გავიდნენ, მან უთხრა დედას: \"დადექით და უყურეთ მას.\""}
{"text": "And the minute they left the room, she was on her feet, moving to the music.\tდა როგორც კი გავიდნენ ოთახიდან, მაშინვე ფეხზე წამოხტა და აჰყვა მუსიკას."}
{"text": "And they watched for a few minutes, and he turned to her mother and said, \"Mrs. Lynne, Gillian isn't sick.\tმათ უყურეს რამოდენიმე წუთი და ექიმმა დედამისს და უთხრა: \"ქალბატონო ლინ, ჯილიანი არ არის ავად, ის მოცეკვავეა."}
{"text": "She's a dancer.\tწაიყვანეთ საცეკვაო აკადემიაში.\""}
{"text": "Take her to a dance school.\"\tმე ვკითხე: \"მერე რა მოხდა?\""}
{"text": "She said, \"She did. I can't tell you how wonderful it was.\tმან მიპასუხა: \"წამიყვანა და ვერ აღგიწერ რა შესანიშნავი იყო."}
{"text": "We walked in this room, and it was full of people like me -- people who couldn't sit still, people who had to move to think.\"\tშევედით ოთახში, რომელიც სავსე იყო ჩემნაირი ხალხით. ხალხით რომელსაც არ შეეძლო წყნარად ჯდომა. ვისაც ფიქრისთვის მოძრაობა სჭირდებოდა\" ვისაც უნდა ემოძრავათ რო ეფიქრათ."}
{"text": "They did ballet, they did tap, jazz; they did modern; they did contemporary.\tისინი ცეკვავდნენ ბალეტს, ტაპს, ჯაზს, ცეკვავდნენ ახალ და თანამედროვე სტილს."}
{"text": "She was eventually auditioned for the Royal Ballet School.\tსაბოლოოდ იგი სამეფო ბალეტის სკოლისთვის გამოსცადეს."}
{"text": "She became a soloist; she had a wonderful career at the Royal Ballet.\tსოლისტი გახდა. საოცარი კარიერა ჰქონდა სამეფო ბალეტში."}
{"text": "She eventually graduated from the Royal Ballet School, founded the Gillian Lynne Dance Company, met Andrew Lloyd Webber.\tბოლო-ბოლო დაამთავრა სამეფო ბალეტის სკოლა, დააარსა ჯილიან ლინ საცეკვაო კომპანია, შეხვდა ანდრიუ ლოიდ ვებერს."}
{"text": "She's been responsible for some of the most successful musical theater productions in history, she's given pleasure to millions, and she's a multimillionaire.\tმან შექმნა რამდენიმე ყველაზე წარმატებული მუსიკალური თეატრის პროდუქცია ისტორიაში. მილიონობით ხალხს მიანიჭა სიამოვნება, და ის მულტიმილიონერია."}
{"text": "Somebody else might have put her on medication and told her to calm down.\tვინმე სხვას შეიძლება ის წამლებზე დაესვა და ეთქვა რომ დაწყნარებულიყო."}
{"text": "(Applause) What I think it comes to is this: Al Gore spoke the other night about ecology and the revolution that was triggered by Rachel Carson.\t(აპლოდისმენტები) ვფიქრობ დასკვნა შემდეგშია: ელ გორმა ერთ საღამოს ილაპარაკა ეკოლოგიაზე და რევოლუციაზე, რომელიც რეიჩელ კარსონმა წამოიწყო."}
{"text": "I believe our only hope for the future is to adopt a new conception of human ecology, one in which we start to reconstitute our conception of the richness of human capacity.\tმე მჯერა, რომ ჩვენი ერთადერთი იმედი მომავლისთვის არის ახალი ადამიანური ეკოლოგიის კონცეფციის ათვისება, რომელშიც ჩვენ დავიწყებთ მდიდარი ადამიანური უნარების კონცეპციის გადააზრეებას."}
{"text": "Our education system has mined our minds in the way that we strip-mine the earth for a particular commodity.\tჩვენი განათლების სისტემა ძირს უთხრის ჩვენ გონებას ისევე როგორც ჩვენ ვთხრით ძირს დედამიწას: კონკრეტული პროდუქტის ძიებაში."}
{"text": "And for the future, it won't serve us.\tდა მომავლისთვის, ჩვენ ეს არ დაგვეხმარება."}
{"text": "We have to rethink the fundamental principles on which we're educating our children.\tჩვენ უნდა გადავიაზროთ ის ფუნდამენტალური პრინციპები რომლებზეც ვანათლებთ ჩვენს შვილებს."}
{"text": "There was a wonderful quote by Jonas Salk, who said, \"If all the insects were to disappear from the Earth, within 50 years, all life on Earth would end.\tჯონას სალკის ერთი შესანიშნავი ციტატაა: \"თუ დედამიწაზე ყველა მწერი გაქრა, 50 წელში მთელი სიცოცხლე გაქრება."}
{"text": "If all human beings disappeared from the Earth, within 50 years, all forms of life would flourish.\"\tთუ დედამიწაზე ყველა ადამიანი გაქრა, 50 წელში სიცოცხლის ყველა ფორმა აყვავდება\""}
{"text": "And he's right.\tდა ის მართალია."}
{"text": "What TED celebrates is the gift of the human imagination.\tTED-ი ადამიანის წარმოსახვის ზეიმია."}
{"text": "We have to be careful now that we use this gift wisely, and that we avert some of the scenarios that we've talked about.\tახლა ფრთხილად უნდა ვიყოთ, რომ ეს საჩუქარი ბრძნულად მოვიხმაროთ და თავიდან ავიცილოთ ზოგიერთი ის სცენარი, რომლებზეც ვისაუბრეთ"}
{"text": "And the only way we'll do it is by seeing our creative capacities for the richness they are and seeing our children for the hope that they are.\tდა ამის ერთადერთი გზა, ჩვენი შემოქმედებითი უნარების დანახვაა მთელი იმ სიმდიდრით რაც მასშია და ჩვენი ბავშვების იმ იმედით დანახვა რანიც ისინი მართლაც არიან."}
{"text": "And our task is to educate their whole being, so they can face this future.\tჩვენი ამოცანაა, რომ მათი მთელი არსება გავანათლოთ, რათა მათ შეძლონ შეეგებნონ მომავალს."}
{"text": "By the way -- we may not see this future, but they will.\tსხვათაშორის, ჩვენ ვერც ვნახოთ ეს მომავალი, მაგრამ ისინი ნახავენ."}
{"text": "And our job is to help them make something of it.\tდა ჩვენი საქმეა რომ დავეხმაროთ მათ მომავლში რამე შექმნან."}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "A human child is born, and for quite a long time is a consumer.\tბავშვი იბადება და საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში არის მომხმარებელი."}
{"text": "It cannot be consciously a contributor.\tის არ შეიძლება იყოს რამის გამცემი გაცნობიერებულად."}
{"text": "It is helpless.\tბავშვი უმწეოა."}
{"text": "It doesn't know how to survive, even though it is endowed with an instinct to survive.\tმან ისიც კი არ იცის, თუ როგორ გადარჩეს, იმის მიუხედავად, რომ აქვს გადარჩენის თანდაყოლილი ინსტიქტი."}
{"text": "It needs the help of mother, or a foster mother, to survive.\tგადარჩენისთვის მას სჭირდება დედის ან დედობილის დახმარება."}
{"text": "It can't afford to doubt the person who tends the child.\tმან არ უნდა შეიტანოს ეჭვი იმ ადამიანში, რომელიც ზრუნავს მასზე."}
{"text": "It has to totally surrender, as one surrenders to an anesthesiologist.\tის უნდა ემორჩილებოდეს მთლიანად, ისევე უსიტყვოდ, როგორც ემორჩილება ანესთეზიოლოგს."}
{"text": "It has to totally surrender.\tდათმოს ყველაფერი."}
{"text": "That implies a lot of trust.\tეს მოითხოვს უზარმაზარ ნდობას."}
{"text": "That implies the trusted person won't violate the trust.\tნდობით აღჭურვილ ადამიანს, რომელიც არ დაარღვევს ამ ნდობას."}
{"text": "As the child grows, it begins to discover that the person trusted is violating the trust.\tროცა ბავშვი იზრდება, ის იწყებს იმის აღმოჩენას, რომ ადამიანი, რომელსაც ის ენდობოდა, ზუსტადაც რომ არღვევს მის ნდობას."}
{"text": "It doesn't know even the word \"violation.\"\tმან ისიც კი არ იცის, თუ რას ნიშნავს ”ნდობის დარღვევა”."}
{"text": "Therefore, it has to blame itself, a wordless blame, which is more difficult to really resolve -- the wordless self-blame.\tშესაბამისად, ის ადანაშაულებს მხოლოდ საკუთარ თავს. უსიტყვო დადანაშაულება, რომელიც გაცილებით უფრო ძნელია გადასაჭრელად, უსიტყვო თვით-დადანაშაულება."}
{"text": "As the child grows to become an adult: so far, it has been a consumer, but the growth of a human being lies in his or her capacity to contribute, to be a contributor.\tბავშვი იზრდება და ხდება ზრდასრული ადამიანი, აქამდე ის იყო მხოლოდ მომხმარებელი, მაგრამ ადამიანის განვითარება დევს მის უნარში, რომ გასცეს, იყოს გამცემი."}
{"text": "One cannot contribute unless one feels secure, one feels big, one feels: I have enough.\tშეუძლებელია, გასცე რაღაც, თუ თვითონ არ გრძნობ თავს უსაფრთხოდ, საკმარისად დიდად, რომ თქვა: მე მაქვს საკმარისი."}
{"text": "To be compassionate is not a joke.\tიყო შემწყნარებელი, ეს არ არის ხუმრობა."}
{"text": "It's not that simple.\tეს არ არის მარტივი."}
{"text": "One has to discover a certain bigness in oneself.\tსაჭიროა, აღმოაჩინო მნიშვნელოვნება საკუთარ თავში."}
{"text": "That bigness should be centered on oneself, not in terms of money, not in terms of power you wield, not in terms of any status that you can command in the society, but it should be centered on oneself.\tმნიშვნელოვნება, რომელიც კონცენტრირებული იქნება საკუთარ თავზე, არა ფულზე, ძალაუფლებაზე, ადგილზე საზოგადოებაში, არამედ საკუთარ თავზე მხოლოდ."}
{"text": "The self: you are self-aware.\tშენ უნდა აცნობიერებდე შენს პიროვნებას."}
{"text": "On that self, it should be centered -- a bigness, a wholeness.\tამ პიროვნებაზე, მის მნიშვნლოვნებაზე, ერთიანობაზე უნდა იყოს კონცენტრირებული."}
{"text": "Otherwise, compassion is just a word and a dream.\tსხვაგვარად, შემწყნარებლობა მხოლოდ ფუჭი სიტყვაა."}
{"text": "You can be compassionate occasionally, more moved by empathy than by compassion.\tშენ შეიძლება შეძლო ეს შემთხვევით, რაც განპირობებული იყოს უფრო თანაგრძნობით, ვიდრე შემწყნარებლობით."}
{"text": "Thank God we are empathetic.\tმადლობა ღმერთს, ჩვენ გვაქვს თანაგრძნობის უნარი."}
{"text": "When somebody's in pain, we pick up the pain.\tროცა ვიღაცა გასაჭირშია, ჩვენ ვიღებთ ამ გასაჭირს."}
{"text": "In a Wimbledon final match, these two guys fight it out.\tუიმბლდონის ფინალური მატჩი, ორი მოწინააღმდეგე იბრძვის გამარჯვებისთვის."}
{"text": "Each one has got two games.\tთითოეულს აქვს ორი თამაში."}
{"text": "It can be anybody's game.\tეს არ შეიძლება იყოს სხვა რომელიმეს თამაში."}
{"text": "What they have sweated so far has no meaning.\tის, რომ ორივე ოფლადაა დაღვრილი, არანაირი აზრი არ აქვს."}
{"text": "One person wins.\tიმარჯვებს მხოლოდ ერთი."}
{"text": "The tennis etiquette is, both the players have to come to the net and shake hands.\tთამაშის ეტიკეტი მოითხოვს, რომ ორივე მოთამაშე მივიდეს ბადესთან და ჩამოართვას ხელი ერთმანეთს."}
{"text": "The winner boxes the air and kisses the ground, throws his shirt as though somebody is waiting for it.\tგამარჯვებული ურტყამს ჰაერში და კოცნის მიწას, ისვრის მაისურს, თითქოს ვიღაც ელოდებოდეს მას."}
{"text": "(Laughter) And this guy has to come to the net.\tსიცილი და ეს ადამიანი უნდა მივიდეს ბადესთან."}
{"text": "When he comes to the net, you see, his whole face changes.\tროცა ის მიდის, თქვენ ხედავთ, როგორ ეცვლება სახე."}
{"text": "It looks as though he's wishing that he didn't win.\tისე გამოიყურება, თითქოს ეხლა ნატრულობს, რომ მას არ მოეგო."}
{"text": "Why? Empathy.\tრატომ? თანაგრძნობა."}
{"text": "That's human heart.\tეს არის ადამიანის გული."}
{"text": "No human heart is denied of that empathy.\tარცერთი ადამიანური გულის მქონე არსება არ არის მოკლებული თანაგრძნობას."}
{"text": "No religion can demolish that by indoctrination.\tარც ერთ რელიგიას არ შეუძლია მისი აღმოფხვრა."}
{"text": "No culture, no nation and nationalism -- nothing can touch it because it is empathy.\tვერცერთ კულტურას, ერს, ნაციონალიზმს არ შეუძლია, შეეხოს მას. იმიტომ რომ ეს არის თანაგრძნობა."}
{"text": "And that capacity to empathize is the window through which you reach out to people, you do something that makes a difference in somebody's life -- even words, even time.\tთანაგრძნობის უნარი არის საშუალება, რომლითაც ვაღწევთ სხვა ადამიანებს, აკეთებ რაღაც ისეთს, რაც ცვლის ვიღაცის ცხოვრებას. თუნდაც სიტყვები, დრო."}
{"text": "Compassion is not defined in one form.\tშემწყნარებლობა არ არის განსაზღვრული რაიმე ფორმით."}
{"text": "There's no Indian compassion.\tარ არსებობს ინდური თანაგრძნობა."}
{"text": "There's no American compassion.\tარ არსებობს ამერიკული თანაგრძნობა."}
{"text": "It transcends nation, the gender, the age.\tის გადის ერის, სქესის, ასაკის მიღმა."}
{"text": "Why? Because it is there in everybody.\tრატომ? იმიტომ, რომ ის ყველაშია."}
{"text": "It's experienced by people occasionally.\tადამიანები მას აკეთებენ შემთხვევითად."}
{"text": "Then this occasional compassion, we are not talking about -- it will never remain occasional.\tეს არის შემთხვევითი შემწყნარებლობა. ჩვენ ამაზე არ ვსაუბრობთ. ის არასდროს დარჩება შემთხვევითი."}
{"text": "By mandate, you cannot make a person compassionate.\tშეუძლებელია, უბრძანო ადამიანს, იყოს შემწყნარებელი."}
{"text": "You can't say, \"Please love me.\"\tარ შეიძლება, უთხრა: ”გთხოვ, შემიყვარე”."}
{"text": "Love is something you discover.\tსიყვარული არის ისეთი რაღაც, რასაც აღმოაჩენ."}
{"text": "It's not an action, but in the English language, it is also an action.\tეს არ არის მოქმედება, მაგრამ ინგლისურ ენეში ეს ასევე მოქმედებასაც აღნიშნავს."}
{"text": "I will come to it later.\tამას მოგვიანებებით დავუბრუნდები."}
{"text": "So one has got to discover a certain wholeness.\tანუ ადამიანმა უნდა აღმოაჩინოს რაღაც განსაზღვრული ერთიანობა, სისავსე."}
{"text": "I am going to cite the possibility of being whole, which is within our experience, everybody's experience.\tმოვიყვან ამის მაგალითს, რომელიც არის თითოეული ჩვენგანის გამოცდილებაში."}
{"text": "In spite of a very tragic life, one is happy in moments which are very few and far between.\tმიუხედავად ტრაგიკული ცხოვრებისა, ვიღაც ბედნიერია თუნდაც ძალიან მცირე ბედნიერი მომენტებით მის ცხოვრებაში."}
{"text": "And the one who is happy, even for a slapstick joke, accepts himself and also the scheme of things in which one finds oneself.\tდა ის, ვინც ბედნიერია, თუნდაც ხუმრობით, იღებს საკუთარ თავს და გარემოს, რომელშიც ის არის."}
{"text": "That means the whole universe, known things and unknown things.\tეს ნიშნავს მთლიან სამყაროს, ნაცნობ და უცნობ საგნებს."}
{"text": "All of them are totally accepted because you discover your wholeness in yourself.\tყველაფერს იღებ, იმიტომ რომ შენ აღმოაჩენ შენს ერთიანობას საკუთარ თავში."}
{"text": "The subject -- \"me\" -- and the object -- the scheme of things -- fuse into oneness, an experience nobody can say, \"I am denied of,\" an experience common to all and sundry.\tსუბიექტი, მე, და ობიექტი, საგანთა ერთობლიობა, შერწყმა ერთიანობაში, გამოცდილება, რომელზეც ვერავინ იტყვის ” მე აკრძალული მაქვს,” გამოცდილება, რომელიც საერთოა ყველასთვის და განსხვავებული."}
{"text": "That experience confirms that, in spite of all your limitations -- all your wants, desires, unfulfilled, and the credit cards and layoffs and, finally, baldness -- you can be happy.\tეს გამოცდილება ადასტურებს, რომ მიუხედავად ყველა შეზღუდვისა, სურვილების, ნდომის,შეუსრულებელი საქმეების და გაჭირვებისა ადამიანი შეიძლება იყოს ბედნიერი."}
{"text": "But the extension of the logic is that you don't need to fulfill your desire to be happy.\tლოგიკურად ეს ნიშნავს, რომ შენ არ გჭირდება ყველა შენი სურვილების შესრულება, იმისთვის რომ იგრძნო თავი ბედნიერად."}
{"text": "You are the very happiness, the wholeness that you want to be.\tზუსტად შენ ხარ ის ბედნიერება, ის ერთიანობა, სისავსე, რაც გინდა, რომ იყო."}
{"text": "There's no choice in this: that only confirms the reality that the wholeness cannot be different from you, cannot be minus you.\tამაში არ არსებობს არჩევანი. ეს უბრალოდ ადასტურებს რეალობას. რომ ერთიანობა არ შეიძლება იყოს განსხვავებული შენგან, არ შეიძლება იყოს შენს გარეშე."}
{"text": "It has got to be you.\tის უნდა იყო შენ თვითონ."}
{"text": "You cannot be a part of wholeness and still be whole.\tშენ არ შეიძლება იყო ამ ერთიანობის ნაწილი და იმავდროულად ერთიანი."}
{"text": "Your moment of happiness reveals that reality, that realization, that recognition: \"Maybe I am the whole.\tშენი მომენტები ბედნიერების ამჟღავნებს რეალობას, ეს აღიარება შეიძლება მე მართალი ვარ"}
{"text": "Maybe the swami is right.\tშეიძლება შვამი არის მართალი."}
{"text": "Maybe the swami is right.\" You start your new life.\tშეიძლება შვამი მართალია. შენ იწყებ ახალ ცხოვრებას."}
{"text": "Then everything becomes meaningful.\tშემდეგ ყველაფერი ლაგდება და იძენს აზრს."}
{"text": "I have no more reason to blame myself.\tმე არ მაქვს აღარანაირი მიზეზი, რომ დავადანაშაულო საკუთარი თავი."}
{"text": "If one has to blame oneself, one has a million reasons plus many.\tთუ ვინმეს უნდა დაადანაშაულოს საკუთარი თავი, მას აქვს უამრავი მიზეზი."}
{"text": "But if I say, in spite of my body being limited -- if it is black it is not white, if it is white it is not black: body is limited any which way you look at it. Limited.\tმაგრამ თუ მე ვიტყვი, მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი სხეული არ არის სრულყოფილი, თუ ის შავია, თეთრი აღარაა, თუ თეთრია, შავი აღარაა, სხეული არასრულყოფილია ნებისმიერი კუთხიდან, რომლითაც შეხედავ."}
{"text": "Your knowledge is limited, health is limited, and power is therefore limited, and the cheerfulness is going to be limited.\tშენი ცოდნა არის არასრულყოფილი, ჯანმრთელობა, ძალაუფლება, მხიარულება."}
{"text": "Compassion is going to be limited.\tშემწყნარებლობაც შეზღუდულია."}
{"text": "Everything is going to be limitless.\tყველაფერი მიდის იქამდე, რომ იყოს შეუზღუდავი."}
{"text": "You cannot command compassion unless you become limitless, and nobody can become limitless, either you are or you are not. Period.\tშენ არ შეგიძლია უბრძანო შემწყნარებლობა სანამ თავად არ იქნები შეზღუდვების გარეშე, ხოლო შეზღუდვების გარეშე ყოფნა არ შეუძლია არავის, იქნები შენ თუ არ იქნები."}
{"text": "And there is no way of your being not limitless too.\tპერიოდი. და ასევე შეუძლებელია იყო შეზღუდული."}
{"text": "Your own experience reveals, in spite of all limitations, you are the whole.\tშენი საკუთარი გამოცდილება აჩვენებს, რომ შეზღუდვების მიუხედავად, შენ ხარ ერთიანი."}
{"text": "And the wholeness is the reality of you when you relate to the world.\tდა ეს ერთიანობა არის შენი რეალობა როცა შენ უკავშირდები სამყაროს."}
{"text": "It is love first.\tეს არის პირველ რიგში სიყვარული."}
{"text": "When you relate to the world, the dynamic manifestation of the wholeness is, what we say, love.\tროცა შენ უკავშირდები სამყაროს, ხდება დინამიური გაცხადება ამ ერთიანობის რაც არის უს, რასაც ჩვენ ვუძახით სიყვარულს."}
{"text": "And itself becomes compassion if the object that you relate to evokes that emotion.\tდა რაც თვითონ ხდება შემწყნარებლობა თუ ობიექტი, რომელსაც შენ უკავშირდები, აღძრავს ამ ემოციას."}
{"text": "Then that again transforms into giving, into sharing.\tშემდეგ ეს კვლავ ტრანსფორმიდება გაცემის, გაზიარების აქტში."}
{"text": "You express yourself because you have compassion.\tშენ გამოხატავს შენს თავს იმიტომ რომ გაქვს შემწყნრებლობა."}
{"text": "To discover compassion, you need to be compassionate.\tიმისთვის რომ აღმოაჩინო შემწყნარებლობა, შენ გჭირდება, რომ იყო შემწყნარებელი."}
{"text": "To discover the capacity to give and share, you need to be giving and sharing.\tრომ აღმოაჩინო უნარის გაცემის და გაზიარების, შენ უნდა გასცემდე თავად."}
{"text": "There is no shortcut: it is like swimming by swimming.\tეს არის როგორც ცურვა ცურვით."}
{"text": "You learn swimming by swimming.\tშენ ცურვას სწავლობ ცურვით."}
{"text": "You cannot learn swimming on a foam mattress and enter into water.\tშეუძლებელია ცურვის სწავლა საცურაო ლეიბით თუ შეხვალ წყალში."}
{"text": "(Laughter) You learn swimming by swimming. You learn cycling by cycling.\t(სიცილი) ცურვას სწავლობ ცურვით. ველოსიპედზე ტარებას სწავლობ ველოსიპედის ტარებით."}
{"text": "You learn cooking by cooking, having some sympathetic people around you to eat what you cook.\tსაჭმლის კეთებას საჭმლის კეთებით, გარშემო კარგი ადამიანებით რომლებიც შეჭამენ იმას, რასაც შენ მოამზადებ."}
{"text": "(Laughter) And, therefore, what I say, you have to fake it and make it.\t(სიცილი) მაშასადამე, რასაც მე ვამბობ, არის ის, რომ შენ უნდა გაითამაშო და გააკეთო ეს."}
{"text": "(Laughter) You need to.\t(სიცილი) შენ ეს გჭირდება."}
{"text": "My predecessor meant that.\tჩემი წინამორბედი ამას გულისხმობდა."}
{"text": "You have to act it out.\tშენ უნდა გაითამაშო ეს."}
{"text": "You have to act compassionately.\tუნდა მოიქცე შემწყნარებლურად."}
{"text": "There is no verb for compassion, but you have an adverb for compassion.\tარ არის შემწყნარებლობის აღმნიშვნელი ზმნა, მაგრამ არის ზმნისართი."}
{"text": "That's interesting to me.\tეს ჩემთვის საინტერესოა."}
{"text": "You act compassionately.\tშემწყნარებლურად მოქცევა."}
{"text": "But then, how to act compassionately if you don't have compassion?\tმაგრამ როგორ უნდა მოიქცე შემწყნარებლურად თუ არ გაქვს შემწყნარებლობა"}
{"text": "That is where you fake.\tსწორედ აქ ხდება როცა გიხდება თამაში."}
{"text": "You fake it and make it. This is the mantra of the United States of America.\tშენ თამაშობ, აჩვენებ თავს და აკეთებ. ეს არის ამერიკის შეერთებული შტატების მანტრა."}
{"text": "(Laughter) You fake it and make it.\t(სიცილი) თავს აჩვენებ და აკეთებ."}
{"text": "You act compassionately as though you have compassion: grind your teeth, take all the support system.\tიქცევი შემწყნარებლურად თითქოს გქონდეს ის, იწყებ კბილების ღჭენას მთელ საყრდენ სისტემას იშველიებ"}
{"text": "If you know how to pray, pray.\tთუ იცი, როგორ ილოცო, ლოცულობ."}
{"text": "Ask for compassion.\tითხოვ შემწყნარებლობას."}
{"text": "Let me act compassionately.\tშემწყნარებლურად მოქცევას."}
{"text": "Do it.\tგააკეტე ეს."}
{"text": "You'll discover compassion and also slowly a relative compassion, and slowly, perhaps if you get the right teaching, you'll discover compassion is a dynamic manifestation of the reality of yourself, which is oneness, wholeness, and that's what you are.\tშენ აღმოაჩენ შემწყნარებლობას და ასევე ნელნელა შედარებით შემწყნარებლობას, და ასევე ნელნელა თუ შენ იღებ სწორ სწავლებას აღმოაჩენ შემწყნარებლობას როგორც დინამიურ განცხადებას საკუთარი თავისას, რომელიც არის ერთიანი, სავსე და ის რაც შენ ხარ."}
{"text": "With these words, thank you very much.\tამ სიტყვებით დიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტი)"}
{"text": "To understand the business of mythology and what a Chief Belief Officer is supposed to do, you have to hear a story of Ganesha, the elephant-headed god who is the scribe of storytellers, and his brother, the athletic warlord of the gods, Kartikeya.\tიმისათვის რომ გავიგოთ თუ რა გავლენა აქვს მითოლოგიას ბიზნესზე, და თუ რას უნდა აკეთებდეს ”რწმენის მთავარი ოფიცერი”, ამისთვის უნდა მოისმინოთ ამბავი, განეშას შესახებ რომელიც იყო სპილოს თავიანი ღმერთი მეზღაპრეთა მწერალი, და ამბავი მისი ძმის, ათლეტური მხედართმთავრის, კარტიკეას შესახებ."}
{"text": "The two brothers one day decided to go on a race, three times around the world.\tერთ დღეს, ძმებმა გადაწყვიტეს რომ გაემართად რბოლა სამი წრე სამყაროს გარშემო."}
{"text": "Kartikeya leapt on his peacock and flew around the continents and the mountains and the oceans.\tკარტიკეა შემოახტა ფარშევანგს და გადაუფრინა კონტინენტებს, მთებს, ოკეანეებს."}
{"text": "He went around once, he went around twice, he went around thrice.\tგააკეთა ერთი წრე, მეორე, მესამე."}
{"text": "But his brother, Ganesha, simply walked around his parents once, twice, thrice, and said, \"I won.\"\tხოლო მისმა ძმამ, განეშამ, უბრალოდ სამჯერ შემოუარა წრე თავის მშობლებს და თქვა, ”მე გავიმარჯვე”."}
{"text": "\"How come?\" said Kartikeya.\t”ეგ როგორ?” თქვა კარტიკეამ."}
{"text": "And Ganesha said, \"You went around 'the world.' I went around 'my world.'\" What matters more?\tდა განეშამ უპასუხა, უპასუხა, ”შენ შემოუარე გარე სამყაროს”, მე კი შემოვუარე ”ჩემ სამყაროს”. რომელი უფრო მნიშვნელოვანია?"}
{"text": "If you understand the difference between 'the world' and 'my world,' you understand the difference between logos and mythos.\tთუ თქვენ გესმით რა განსხვავებაა გარე სამყაროსა და ჩემ საყაროს შორის მაშინ თქვენ გესმით რა არის ლოგოსი და მითოსი"}
{"text": "'The world' is objective, logical, universal, factual, scientific.\tგარე სამყარო არის ობიექტური ლოგიკური, უნივერსალური, ფაქტიური, მეცნიერული"}
{"text": "'My world' is subjective.\tჩემი სამყარო კი არის სუბიექტური"}
{"text": "It's emotional. It's personal.\tემოციური, პიროვნული"}
{"text": "It's perceptions, thoughts, feelings, dreams.\tესაა აღქმა, აზრები, გრძნობები, ოცნებები"}
{"text": "It is the belief system that we carry.\tესაა ის რწმენის სისტემა რომელსაც ჩვენ თან ვატარებთ"}
{"text": "It's the myth that we live in.\tესაა ის მითები რომლებშიც ჩვენ ვცხოვრობთ."}
{"text": "'The world' tells us how the world functions, how the sun rises, how we are born.\tგარე სამყარო გვასწავლის თუ როგორაა სამყარო მოწყობილი როგორ ამოდის მზე როგორ ვიბადებით."}
{"text": "'My world' tells us why the sun rises, why we were born.\tჩემი სამყარო კი გვასწავლის თუ რატომ ამოდის მზე და თუ რატომ ვიბადებით"}
{"text": "Every culture is trying to understand itself: \"Why do we exist?\"\tყველა კულტურა ცდილობს რომ შეიმეცნოს თავის თავი ”რატომ ვარსებობთ?”"}
{"text": "And every culture comes up with its own understanding of life, its own customized version of mythology.\tდა ყველა კულტურას აქვს ცხოვრების თავისებური გაგება, მითოლოგიის თავისებური ვერსია."}
{"text": "Culture is a reaction to nature, and this understanding of our ancestors is transmitted generation from generation in the form of stories, symbols and rituals, which are always indifferent to rationality.\tკულტურა, ესაა რეაქცია ბუნებისადმი, და წინაპრების ეს მსოფხედველობა თაობიდან თაობას გადაეცემა ამბების, სიმბოლოებისა თუ რიტუალების ფორმით, და რაც ყოველთვის არის ინდიფერენტული რაციონალობის მიმართ."}
{"text": "And so, when you study it, you realize that different people of the world have a different understanding of the world.\tასე რომ, როცა ამ საკითხს სწავლობთ, აცნობიერერბთ რომ მსოფლიოს სხვადასხვა ხალხს გააჩნია სამყაროს სხვადასხვანაირი აღქმა"}
{"text": "Different people see things differently -- different viewpoints.\tსხვადასხვა ხალხი სხვადასხვანაირად ხედავს საგნებსა და მოვლენებს გააჩნიათ სხვადასხვანაირი შეხედულებები."}
{"text": "There is my world and there is your world, and my world is always better than your world, because my world, you see, is rational and yours is superstition.\tარის ჩემი სამყარო, და არის შენი, და ჩემი სამყარო ყოველთვის ჯობია შენსას, იმიტომ რომ ჩემი სამყარო ხილულია, რაციონალური, და შენი კი ცრურწმენაა"}
{"text": "Yours is faith.\tმხოლოდ რწმენაა,"}
{"text": "Yours is illogical.\tდა ლოგიკას მოკლებული."}
{"text": "This is the root of the clash of civilizations.\tსწორედ ესაა ცივილიზაციების დაპირისპირების საფუძველი."}
{"text": "It took place, once, in 326 B.C.\tამას ერთხელ ადგილი ჰქონდა 326 წელს ჩვ."}
{"text": "on the banks of a river called the Indus, now in Pakistan.\tწ. აღ-მდე მდინარე ინდუსის ნაპირებთან ეს მდინახე ახლა პაკისტანშია"}
{"text": "This river lends itself to India's name.\tსწორედ ამ მდინარის სახელიდან მოდის ინდოეთის სახელი."}
{"text": "India. Indus.\tინდოეთი, ინდუს."}
{"text": "Alexander, a young Macedonian, met there what he called a \"gymnosophist,\" which means \"the naked, wise man.\"\tალექსანდრე, ახალგაზრდა მაკედონელი, შეხვდა იქ ვინმე ”გიმნოსოფოსს”, რაც ნიშნავს ”შიშველ ბრძენს”."}
{"text": "We don't know who he was.\tჩვენ არ ვიცით თუ ვინ იყო ის."}
{"text": "Perhaps he was a Jain monk, like Bahubali over here, the Gomateshwara Bahubali whose image is not far from Mysore.\tშეიძლება იყო მონაზონი, როგორც ბაჰუბალი, გამოსახული ამ სლაიდზე გომატეშვარა ბაჰუბალი რომლის ქანდაკებაც არსებობს მაისორთან ახლოს"}
{"text": "Or perhaps he was just a yogi who was sitting on a rock, staring at the sky and the sun and the moon.\tან შეიძლება ეს იყო უბრალო იოგი რომელიც იჯდა ქვაზე და შეჰყურებდა ცას მზეს, მთვარეს"}
{"text": "Alexander asked, \"What are you doing?\"\tალექსანდრემ ჰკითხა, ”რას აკეთებ?”"}
{"text": "and the gymnosophist answered, \"I'm experiencing nothingness.\"\tდა გიმნოსოფოსმა უპასუხა, ”მე განვიცდი არაფრობას”."}
{"text": "Then the gymnosophist asked, \"What are you doing?\"\tმაშინ გიმნოსოფოსმა ჰკითხა, ”და შენს რას აკეთებ?”"}
{"text": "and Alexander said, \"I am conquering the world.\"\tდა ალექსანდრემ უპასუხა, ”მე ვიპყრობ ქვეყანას”."}
{"text": "And they both laughed.\tდა ორივეს გაეცინათ."}
{"text": "Each one thought that the other was a fool.\tორივე იმას ფიქრობდა თუ რა სულელი იყო მეორე."}
{"text": "The gymnosophist said, \"Why is he conquering the world?\tგიმნოსოფოსი ამბობდა ”და რაში სჭირდება ეს მსოფლიოს დაპრყობა?"}
{"text": "It's pointless.\"\tეს ხომ უაზრობაა”."}
{"text": "And Alexander thought, \"Why is he sitting around, doing nothing?\tდა ალექსანდრე ფიქრობდა ”რას დამჯდარა ეს კაცი და არაფერს აკეთებს?"}
{"text": "What a waste of a life.\"\tრა უმეცრად ხარჯვაა ცხოვრების”."}
{"text": "To understand this difference in viewpoints, we have to understand the subjective truth of Alexander -- his myth, and the mythology that constructed it.\tიმისათვის რომ გავიგოთ ამ მსოფხედველობებს შორის განსხვავება, ჩვენ უნდა გავიგოთ ალექსანდრეს სუბიექტური ჭეშმარიტება: მისი მითები, და ის მითოლოგია რამაც ჩამოაყალიბა იგი."}
{"text": "Alexander's mother, his parents, his teacher Aristotle told him the story of Homer's \"Iliad.\"\tალექსანდრეს დედა, მშობლები, მასწავლებელი არისტოტელე, უყვებოდნენ ალექსანდრეს ამბებს ჰომეროსის ”ილიადიდან”."}
{"text": "They told him of a great hero called Achilles, who, when he participated in battle, victory was assured, but when he withdrew from the battle, defeat was inevitable.\tუყვებოდნენ ამბებს გმირ აქილევსის შესახებ. როცა აქილევსი ბრძოლაში მონაწილებდა მაშინ გამარჯვებას მოიპოვებდა, მაგრამ როგორც კი იგი ბრძოლიდან გამოდიოდა მაშინ წაგება ხდებოდა გარდაუვალი."}
{"text": "\"Achilles was a man who could shape history, a man of destiny, and this is what you should be, Alexander.\"\t”აქილევსი იყო ადამიანი რომელიც ქმნიდა ისტორიას, მართავდა თავის ბედს, და შენც ასეთი უნდა იყო ალექსანდრე”"}
{"text": "That's what he heard.\t- ამას ისმენდა იგი."}
{"text": "\"What should you not be?\t”აი როგორი არ უნდა იყო?"}
{"text": "You should not be Sisyphus, who rolls a rock up a mountain all day only to find the boulder rolled down at night.\tარ უნდა იყო სიზიფეს ნაირი, რომელსაც მთელი დღის განმავლობაში მძიმე ქვა ააქვს მთის მწვერვალზე მხოლოდ იმიტომ რომ ღამით ნახოს თუ როგორ გორდება იგი დაღმართში."}
{"text": "Don't live a life which is monotonous, mediocre, meaningless.\tარ იცხოვრო მონოტონური, ჩვეულებრივი, უაზრო ცხოვრებით."}
{"text": "Be spectacular! -- like the Greek heroes, like Jason, who went across the sea with the Argonauts and fetched the Golden Fleece.\tიყავი შთამბეჭდავი! -- როგორც ბერძენი გმირები, როგორც იასონი, რომელმაც არგონავტებთან ერთად გადაკვეთა ზღვა და მოიპოვა ოქროს საწმისი."}
{"text": "Be spectacular like Theseus, who entered the labyrinth and killed the bull-headed Minotaur.\tიყავი შთამბეჭდავი როგორც თეზევსი, რომელიც შევიდა ლაბირინთში და მოკლა ხარისთავა მინოტავრი."}
{"text": "When you play in a race, win! -- because when you win, the exhilaration of victory is the closest you will come to the ambrosia of the gods.\"\tროცა რბოლაში ხარ, გაიმარჯვე! -- იმიტომ რომ როცა იმარჯვებ, მაშინ გამარჯვების აღტკინება არის ის რითაც ყველაზე ახლოს შეგიძლია მიუახლოვდე ღმერთების ამბროზიას”."}
{"text": "Because, you see, the Greeks believed you live only once, and when you die, you have to cross the River Styx.\tეს იმიტომ, რომ, ხედავთ, ბერძნებს სწამდათ რომ თქვენ ერთხელ ცხოვრობთ, და როცა კვდებით, უნდა გადაკვეთოთ მდინარე სტიქსი,"}
{"text": "And if you have lived an extraordinary life, you will be welcomed to Elysium, or what the French call \"Champs-Élysées\" -- (Laughter) -- the heaven of the heroes.\tდა თუ თქვენ არაჩვეულებრივი ცხოვრებით გიცხოვრიათ მაშინ თქვენ იქნებით მიღებული ელიზიუმში, ან რასაც ფრანგები ეძახიან ელისეების ბაღებში (სიცილი დარბაზში) -- გმირების სამოთხეში."}
{"text": "But these are not the stories that the gymnosophist heard.\tმაგრამ ეს არაა ის ამბები რომელსაც ისმენდა გიმნოსოფოსი."}
{"text": "He heard a very different story.\tიგი ისმენდა სულ სხვა ისტორიებს."}
{"text": "He heard of a man called Bharat, after whom India is called Bhārata.\tიგი ისმენდა ამბავს ბჰარატის შესახებ. ამ სახელიდან მოდის ინდოეთის სახელიც - ბჰარატა."}
{"text": "Bharat also conquered the world.\tბჰარატიც სამყაროს იპყრობდა."}
{"text": "And then he went to the top-most peak of the greatest mountain of the center of the world called Meru.\tდა შემდეგ იგი ავიდა სამყაროს ცენტრში არსებული ყველაზე დიდი მთის, მერუს მწვერვალზე."}
{"text": "And he wanted to hoist his flag to say, \"I was here first.\"\tდა მას უნდოდა დაესვა თავისი ალამი და ეთქვა - ”მე ვიყავი აქ პირველი”."}
{"text": "But when he reached the mountain peak, he found the peak covered with countless flags of world-conquerors before him, each one claiming \"'I was here first' ...\tმაგრამ როცა იგი ავიდა მწვერვალზე, დაინახა რომ მწვერვალი დაფარული იყო მანამდე მისული სხვა სამყაროს დამპყრობლების ურიცხვი ალმებით, და ყოველი მათგანი იჩემებდა რომ ”მე ვიყავი აქ პირველი …"}
{"text": "that's what I thought until I came here.\"\t…ამას ვფიქრობდი მე სანამ აქ მოვიდოდი”."}
{"text": "And suddenly, in this canvas of infinity, Bharat felt insignificant.\tდა უეცრად, ამ უსასრულობით მოცულმა ბჰარატმა თავი განიცადა უმნიშვნელოდ."}
{"text": "This was the mythology of the gymnosophist.\tეს იყო გიმნოსოფოსის მითოლოგია."}
{"text": "You see, he had heroes, like Ram -- Raghupati Ram and Krishna, Govinda Hari.\tხედავთ, მისი გმირები იყვნენ რამა - რაგუპატი რამა და კრიშნა, გოვინდა ჰარი,"}
{"text": "But they were not two characters on two different adventures.\tმაგრამ ესენი არ იყვნენ ორი ისტორიის ორი განსხვავებული გმირები."}
{"text": "They were two lifetimes of the same hero.\tეს იყო ერთი და იგივე გმირის ორი ცხოვრება."}
{"text": "When the Ramayana ends the Mahabharata begins.\tროცა რამაიანა სრულდება მაჰაბჰარატა იწყება,"}
{"text": "When Ram dies, Krishna is born.\tდა როცა რამა კვდება კრიშნა იბადება"}
{"text": "When Krishna dies, eventually he will be back as Ram.\tდა როცა კრიშნა კვდება უეჭველად იგი დაბრუნდება როგორც რამა."}
{"text": "You see, the Indians also had a river that separates the land of the living from the land of the dead.\tხედავთ, ინდოელებსაც ჰქონდათ მდინარე, რომელიც ჰყოფდა ცოცხალთა და გარდაცვლილთა სამყოფებს."}
{"text": "But you don't cross it once.\tმაგრამ ამ მდინარეს ერთხელ არ კვეთავთ."}
{"text": "You go to and fro endlessly.\tთქვენ ამ მდინარეს გადაკვეთავთ და გადმოკვეთავთ უსასრულოდ."}
{"text": "It was called the Vaitarani.\tამას ერქვა ვაიტარინი."}
{"text": "You go again and again and again.\tამას გადიოდი ისევ და ისევ და ისევ."}
{"text": "Because, you see, nothing lasts forever in India, not even death.\tხედავთ, ინდოეთში არაფერი არ არსებობს უსასრულოდ, თავად სიკვდილიც კი."}
{"text": "And so, you have these grand rituals where great images of mother goddesses are built and worshiped for 10 days ...\tამდენად ინდოეთში თქვენ ნახავს ისეთ დიდ რიტუალებსაც სადაც ჯერ ქმნიან ქალღმერთის დიდ ქანდაკებას, თაყვანს სცემენ 10 დღის განმავლობაში …"}
{"text": "And what do you do at the end of 10 days?\tდა რას აკეთებენ 10 დღის შემდეგ?"}
{"text": "You dunk it in the river.\tაგდებენ მდინარეში."}
{"text": "Because it has to end.\tიმიტომ რომ ეს ყველაფერი უნდა დასრულდეს."}
{"text": "And next year, she will come back.\tდა შემდეგ წელს იგი კვლავ მოვა."}
{"text": "What goes around always comes around, and this rule applies not just to man, but also the gods.\tრაც მიდის ის მოდის კიდეც, და ეს კანონი მარტო ადამიანებს კი არა ღმერთებსაც ეხებათ."}
{"text": "You see, the gods have to come back again and again and again as Ram, as Krishna.\tხედავთ, ღმერთებიც უნდა მოვიდნენ კიდევ და კიდევ და კიდევ, როგორც რამა, როგორც კრიშნა."}
{"text": "Not only do they live infinite lives, but the same life is lived infinite times till you get to the point of it all.\tისი არა მარტო უსასრულო რაოდენობის ცხოვრებებს ცხოვრობენ, არამედ ერთ ცხოვრებასაც უსასრულოდ ცხოვრობენ მანამ სანამ ცხოვრების არსი არ იქნება შემეცნებული."}
{"text": "\"Groundhog Day.\"\tროგორც ფილმში -”ზაზუნას დღე”."}
{"text": "(Laughter) Two different mythologies.\t(სიცილი დარბაზში). ორი განსხვავებული მითოლოგია."}
{"text": "Which is right?\tრომელია სწორი?"}
{"text": "Two different mythologies, two different ways of looking at the world.\tორი განსხვავებული მითოლოგია, ორი განსხვევებული სამყაროსეული ხედვა."}
{"text": "One linear, one cyclical.\tერთი წრფივი და მეორე ციკლური."}
{"text": "One believes this is the one and only life.\tერთს სჯერა რომ ესაა ერთადერთი ცხოვრება."}
{"text": "The other believes this is one of many lives.\tმეორეს კი სწამს რომ ესაა ერთი, მრავალი ცხოვრებათაგან."}
{"text": "And so, the denominator of Alexander's life was one.\tასე რომ ალექსენდრეს ცხოვრების მნიშვნელი იყო ერთი."}
{"text": "So, the value of his life was the sum total of his achievements.\tასე რომ მისი ცხოვრების ღირებულებაც იყო ყველა მისი მიღწევების ჯამი."}
{"text": "The denominator of the gymnosophist's life was infinity.\tგიმნოსოფოსის ცხოვრების მნიშვნელი კი იყო უსასრულობა."}
{"text": "So, no matter what he did, it was always zero.\tასე რომ რაც არ უნდა ექნა მას მისი ღირებულება იყო ნულის ტოლფასი."}
{"text": "And I believe it is this mythological paradigm that inspired Indian mathematicians to discover the number zero.\tდა მე მჯერა რომ ეს მითოლოგიური პარადიგმა არის სწორედ ის რამაც მიიყვანა ინდოელი მათემატიკოსები რიცხვი ნულის აღმოჩენამდე."}
{"text": "Who knows?\tვინ იცის?"}
{"text": "And that brings us to the mythology of business.\tამას მივყევართ სწორედ ბიზნესის მითოლოგიამდე."}
{"text": "If Alexander's belief influenced his behavior, if the gymnosophist's belief influences his behavior, then it was bound to influence the business they were in.\tთუ ალექსანდრეს რწმენა განსაზღვრავდა მის ქმედებებს, თუ გიმნოსოფოსის რწმენა გასაზღვრავდა მის საქციელს, მაშინ აუცილებლად ამას ექნებოდა გავლენა იმ საქმეზე რომელშიც ისინი იმყოფებოდნენ."}
{"text": "You see, what is business but the result of how the market behaves and how the organization behaves?\tიცით, ბიზნესი სხვა არაფერია თუ არადა რეზულტატი იმისა თუ როგორ მოქმედებს ბაზარი და როგორ იქცევა კომპანია."}
{"text": "And if you look at cultures around the world, all you have to do is understand the mythology and you will see how they behave and how they do business.\tდა თუ თქვენ უყურებთ კულტურებს მსოფლიოს გარშემო, მაშინ ისღა დაგრჩენიათ რომ გაიგოთ მითოლოგია და ამით დაინახავთ თუ როგორ იქცევიან და როგორ აწარმოებენ ბიზნესს."}
{"text": "Take a look.\tშეხედეთ,"}
{"text": "If you live only once, in one-life cultures around the world, you will see an obsession with binary logic, absolute truth, standardization, absoluteness, linear patterns in design.\tთუკი თქვენ ცხოვრობთ ერთხელ, დაინახავთ თუ როგორი აკვიატებულია ორობითი ლოგიკა, აბსოლუტური სიმართლე, სტანდარტიზაცია, აბსოლუტურობა, დიზაინის წრფივი შაბლონები."}
{"text": "But if you look at cultures which have cyclical and based on infinite lives, you will see a comfort with fuzzy logic, with opinion, with contextual thinking, with everything is relative, sort of -- (Laughter) mostly.\tმაგრამ თუკი თქვენ უყურებთ კულტურებს რომლებსაც აქვთ ციკლური და უსასრულო ცხოვრებისადმი რწმენა, მაშინ დაინახავთ კომფორტს არაზუსტ ლოგიკაში, შეხედულებებში, კონტექსტურ აზროვნებაში, როცა ყველაფერი არის ფარდობითი, დაახლოებით, -- (სიცილი დარბაზში) მეტ წილად."}
{"text": "(Laughter) You look at art. Look at the ballerina, how linear she is in her performance.\t(სიცილი) შეხედეთ ხელოვნებას, შეხედეთ ბალერინას. რამდენად წრფივია იგი სცენაზე."}
{"text": "And then look at the Indian classical dancer, the Kuchipudi dancer, the Bharatanatyam dancer, curvaceous.\tდა შემდეგ შეხედეთ ინდოელ ხალხურ მოცეკვავეს, კუჩიპუდის მოცეკვავეს ან ბჰარატანატიამ მოცეკვავეს. დაკლაკნილად."}
{"text": "(Laughter) And then look at business.\t(სიცილი) და შეხედეთ ბიზნესს."}
{"text": "Standard business model: vision, mission, values, processes.\tსტანდარტული ბიზნეს მოდელი: ხედვა, მისია, ღირებულებები, პროცესები."}
{"text": "Sounds very much like the journey through the wilderness to the promised land, with the commandments held by the leader.\tისე ჩანს გეგონება ესაა თავგადასავალი უდაბნოდან აღთქმულ მიწამდე, რომელსაც უძღვებიან ლიდერები."}
{"text": "And if you comply, you will go to heaven.\tდა თუკი თქვენ დაიცავთ პრინციპებს, მაშინ შეხვალთ სამოთხეში."}
{"text": "But in India there is no \"the\" promised land.\tმაგრამ ინდოეთში არ არსებობს ”აღთქმული მიწა”."}
{"text": "There are many promised lands, depending on your station in society, depending on your stage of life.\tარსებობს ბევრი ”აღთქმული მიწები”, რაც დამოკიდებულია სოციალურ სტატუსზე, ცხოვრების ეტაპზე,"}
{"text": "You see, businesses are not run as institutions, by the idiosyncrasies of individuals.\tიცით, ბიზნესები ვერ ხორციელდებიან როგორც ინსტიტუტები, როგორც ინდივიდუალების იდიოსინკრაზია."}
{"text": "It's always about taste.\tეს ყოველთვის დამოკიდებული გემოვნებაზე,"}
{"text": "It's always about my taste.\tდა ყოველთვის დამოკიდებულია ჩემ გემოვნებაზე."}
{"text": "You see, Indian music, for example, does not have the concept of harmony.\tაი მაგალითად ინდურ მუსიკაში არ არსებობს ჰარმონიის ცნება."}
{"text": "There is no orchestra conductor.\tარ არსებობს ორკესტრის დირიჟორი."}
{"text": "There is one performer standing there, and everybody follows.\tარსებობს ერთი არტისტი და ყველა დანარჩენი მიჰყვება მას."}
{"text": "And you can never replicate that performance twice.\tდა ეს შესრულება ვერასდროს გამეორდება."}
{"text": "It is not about documentation and contract.\tაქ ადგილი არა აქვს დოკუმენტაციას და კონტრაქტს."}
{"text": "It's about conversation and faith.\tაქ მთავარია საუბარი და რწმენა,"}
{"text": "It's not about compliance. It's about setting, getting the job done, by bending or breaking the rules -- just look at your Indian people around here, you'll see them smile; they know what it is.\tდა არა წესების დაცვა. მთავარია საქმის ბოლომდე მიყვანა, თუნდაც წესების დარღვევის ან წესებიდან გადახვევის ხარჯზე. შეხედეთ ინდოელებს რომლებიც ამ დარბაზში არიან. ნახავთ რომ მათ ეღიმებათ. მათ იციან რაზედაცაა საუბარი"}
{"text": "(Laughter) And then look at people who have done business in India, you'll see the exasperation on their faces.\t(სიცილი) და მერე შეხედეთ იმ ხალხს რომელთაც გაუკეთებიათ ბიზნესი ინდოეთში. თქვენ დაინახავთ გაღიზიანებას მათ თვალებში."}
{"text": "(Laughter) (Applause) You see, this is what India is today. The ground reality is based on a cyclical world view.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) აი ესაა ინდოეთი დღეს. რეალობის საფუძველი არის სამყაროს ციკლურობის აღქმა."}
{"text": "So, it's rapidly changing, highly diverse, chaotic, ambiguous, unpredictable.\tასე რომ ეს იცვლება სწრაფად, ძალიან კონტრასტულად, ქაოტურად, ორაზროვნად, დაუგეგმავად."}
{"text": "And people are okay with it.\tდა ადამიანებისთვის ეს საკმაოდ მისაღებია."}
{"text": "And then globalization is taking place.\tშემდეგ გლობალიზაცია იკავებს თავის ადგილს."}
{"text": "The demands of modern institutional thinking is coming in.\tშემოდის მოთხოვნა თანამედროვე ინსტიტუციონალურ აზროვნებაზე"}
{"text": "Which is rooted in one-life culture.\tრომლის ფესვები არის ერთ ცხოვრებიან კულტურაში."}
{"text": "And a clash is going to take place, like on the banks of the Indus.\tდა აქ კულტურათა შეტაკებას აქვს ადგილი, ისევე როგორც ეს მოხდა მდინარე ინდუსის ნაპირებთან."}
{"text": "It is bound to happen.\tამის მოხდენა გარდაუვალია."}
{"text": "I have personally experienced it. I'm trained as a medical doctor.\tმე ეს პირადად მაქვს განცდილი. მე განათლებით ექიმი ვარ."}
{"text": "I did not want to study surgery. Don't ask me why.\tქირურგიის სწავლა არასდროს მინდოდა."}
{"text": "I love mythology too much.\tარ მკითხოთ რატომ. ალბად იმიტომ რომ მითოლოგია მიყვარს ძალიან."}
{"text": "I wanted to learn mythology. But there is nowhere you can study.\tმინდოდა მესწავლა მითოლოგია,"}
{"text": "So, I had to teach it to myself.\tასე რომ მომიწია რომ ჩემი თავისთვის თავად მესწავლებინა."}
{"text": "And mythology does not pay, well, until now.\tდა მითოლოგიაში ფულსაც არ გიხდიან, ყოველ შემთხვევისთვის დღევანდლამდე"}
{"text": "(Laughter) So, I had to take up a job. And I worked in the pharma industry.\t(სიცილი). ასე რომ მომიწია მუშაობა. ვმუშაობდი ფარმაცეფტიკულ ინდუსტრიაში."}
{"text": "And I worked in the healthcare industry.\tჯანდაცვის ინდუსტრიაში."}
{"text": "And I worked as a marketing guy, and a sales guy, and a knowledge guy, and a content guy, and a training guy.\tვმუშაობდი მარკეტინგის, გაყიდვების, ცოდნის მართვის დარგში. ვატარებდი ტრეინინგებსაც."}
{"text": "I even was a business consultant, doing strategies and tactics.\tბიზნეს კონსულტანტიც ვიყავი და ვაკეთებდი სტრატეგიულ და ტაქტიკურ ანალიზებს."}
{"text": "And I would see the exasperation between my American and European colleagues, when they were dealing with India.\tმე ვხედავდი ჩემი ამერიკელი და ევროპელი კოლეგების გაღიზიანებას როცა საქმე ეხებოდა ინდოეთს."}
{"text": "Example: Please tell us the process to invoice hospitals.\tმაგალითად: გვითხარით, საავადმყოფოების ინვოისირების პროცედურა."}
{"text": "Step A. Step B. Step C. Mostly.\tნაბიჯი პირველი, მეორე, და მესამეც ხოლმე."}
{"text": "(Laughter) How do you parameterize \"mostly\"?\t(სიცილი). როგორ გინდათ ამ ”ხოლმეს” პარამეტრიზაცია?"}
{"text": "How do you put it in a nice little software? You can't.\tროგორ უნდა ჩადოთ ეს ამ მშვენიერ პროგრამაში?"}
{"text": "I would give my viewpoints to people.\tვერ შესძლებთ. ჩემ შეხედულებებს ვუზიარებდი ხალხს"}
{"text": "But nobody was interested in listening to it, you see, until I met Kishore Biyani of the Future group.\tმაგრამ მათ ჩემი მოსმენა არ უნდოდათ, სანამ არ შევხვდი კიშორე ბიანის კომპანია ”ფიუჩერზ გრუპიდან”."}
{"text": "You see, he has established the largest retail chain, called Big Bazaar.\tმას ჰქონდა ყველაზე დიდი მაღაზიათა ქსელი რომელსაც ერქვა ”დიდი ბაზარი”."}
{"text": "And there are more than 200 formats, across 50 cities and towns of India.\tარსებობს 200-ზე მეტი ბაზარი ინდოეთის 50 ქალაქსა და დასახლებებში."}
{"text": "And he was dealing with diverse and dynamic markets.\tდა ამ კაცს საქმე ჰქონდა განსხვავებულ და დინამიურ ხალხთან."}
{"text": "And he knew very intuitively, that best practices, developed in Japan and China and Europe and America will not work in India.\tდა მან ინტუიტიურად იცოდა რომ იაპონიის, ჩინეთი და ევროპისა და ამერიკის გამოცდილება და საუკეთესო პრაქტიკები ინდოეთში ვერ იმუშავებდა."}
{"text": "He knew that institutional thinking doesn't work in India. Individual thinking does.\tმან იცოდა რომ ინსტიტუციონალური აზროვნება ინდოეთში ვერ იმუშავებდა."}
{"text": "He had an intuitive understanding of the mythic structure of India.\tმხოლოდ ინდივიდუალური. მას ინდოეთის მითიური სტრუქტურის ინტუიტიური აღქმა ჰქონდა."}
{"text": "So, he had asked me to be the Chief Belief Officer, and said, \"All I want to do is align belief.\"\tერთხელ მან მე მთხოვა რომ გავმხდარიყავი რწმენის მთავარი ოფიცერი და მითხრა, ”შენგან მხოლოდ ის მინდა რომ მომსახურე პერსონალის რწმენები ჩამოაყალიბო”."}
{"text": "Sounds so simple.\tჟღერს ისე მარტივად,"}
{"text": "But belief is not measurable.\tმაგრამ რწმენას ვერ გაზომავ."}
{"text": "You can't measure it. You can't manage it.\tმას ვერც მართავ."}
{"text": "So, how do you construct belief?\tასე რომ როგორ გინდათ რომ ეს რწმენა ააშენოთ?"}
{"text": "How do you enhance the sensitivity of people to Indian-ness.\tროგორ გინდათ რომ ამ ხალხის მგრძნობელობა აამაღლოთ ინდურობის მიმართ."}
{"text": "Even if you are Indian, it is not very explicit, it is not very obvious.\tთუნდაც, თუ ხართ ინდოელი, ეს არაა მკაფიოდ გამოხატული, ეს არაა თვალსაჩინო."}
{"text": "So, I tried to work on the standard model of culture, which is, develop stories, symbols and rituals.\tასე რომ დავიწყე მუშაობა იმაზე რომ შემექმნა კულტურათა სტანდარტული მოდელი, რაც ნიშნავდა ამბების, სიმბოლოების და რიტუალების გამოგონებას."}
{"text": "And I will share one of the rituals with you.\tდა ერთ ასეთ რიტუალს ახლა გაგიზიარებთ."}
{"text": "You see it is based on the Hindu ritual of Darshan.\tეს ემყარება ინდურ რიტუალს - დარშანს."}
{"text": "Hindus don't have the concept of commandments.\tინდოელ ხალხს არა აქვთ მცნებები."}
{"text": "So, there is nothing right or wrong in what you do in life.\tასე რომ არ არსებობს სწორი და არასწორი საქციელის კრიტერიუმი"}
{"text": "So, you're not really sure how you stand in front of God.\tდა ამდენად თქვენც დარწმუნებული არ ხართ თუ როგორ წარდგებით ღმერთის წინაშე."}
{"text": "So, when you go to the temple, all you seek is an audience with God.\tამდენად ტაძარში ყოფნა ეს უბრალოდ აუდიენციაა ღმერთთან."}
{"text": "You want to see God.\tთქვენ გინდათ რომ ნახოთ ღმერთი"}
{"text": "And you want God to see you, and hence the gods have very large eyes, large unblinking eyes, sometimes made of silver, so they look at you.\tდა გინდათ რომ ღმერთმაც უბრალოდ შეგხედოთ. ღმერთებს კი ძალიან დიდი თვალები აქვთ რომელსაც არც კი ახამხამებენ. ხანდახან ეს თვალები ვერცხლისგანაა გაკეთებული. ასე გიყურებენ ეს თვალები,"}
{"text": "Because you don't know whether you're right or wrong, and so all you seek is divine empathy.\tდა იმდენად რამდენადაც თქვენ არ იცით მართალი ხართ თუ მტყუანი, რასაც განიცდით ესაა მხოლოდ ღმერთთან სიახლოვის განცდა."}
{"text": "\"Just know where I came from, why I did the Jugaad.\"\t”უბრალოდ გამიგე თუ რატომაც გავაკეთე ჯუგაადი”."}
{"text": "(Laughter) \"Why did I do the setting, why I don't care for the processes. Just understand me, please.\"\t(სიცილი) ”რატომ ჩავიდინე ესა თუ ის საქციელი” ”მე არ ვიცი წესები, უბრალოდ გამიგე, გთხოვ”"}
{"text": "And based on this, we created a ritual for leaders.\tამის საფუძველზე ჩვენ შევქმენით ჩვენი ლიდერებისთვის რიტუალი."}
{"text": "After a leader completes his training and is about to take over the store, we blindfold him, we surround him with the stakeholders, the customer, his family, his team, his boss.\tროცა ლიდერი გაივლის თავის ტრინინგს და მზადაა რომ გაუძღვეს თავის მაღაზიას ჩვენ მას ავუხვევდით თვალებს, და გარშემო მოვიყვანდით კლიენტებს, ოჯახის წევრებს, მის გუნდს, მის უფროსს."}
{"text": "You read out his KRA, his KPI, you give him the keys, and then you remove the blindfold.\tხმამაღლა წავიკითხავდით მის შეფასებას, გადავცემდით გასაღებს და მოვხსნიდით დოლბანდს რითაც თვალები ჰქონდა ახვეული."}
{"text": "And invariably, you see a tear, because the penny has dropped.\tდა უეჭველად დაინახავდით მის თვალებში ცრემლს, იმიტომ რომ იგი მიხვდა."}
{"text": "He realizes that to succeed, he does not have to be a \"professional,\" he does not have to cut out his emotions, he has to include all these people in his world to succeed, to make them happy, to make the boss happy, to make everyone happy.\tმან გააცნობიერა რომ იმისათვის რომ იყო წარმატებული არაა საჭირო იყო პროფესიონალი, არაა საჭირო რომ მოიკვეთო ემოციები. მას პირიქით უნდა ჩაერთო ყველა ახლობელი, თავის საქმეში იმისთვის რომ გაემარჯვა, რომ ახლობლებიც გაეხარებინა. თავისი უფროსი რომ კმაყოფილი ყოლოდა, ყველა რომ ბედნიერი ყოლოდა."}
{"text": "The customer is happy, because the customer is God.\tრომ კლიენტი ბედნიერი ყოფილიყო, იმიტომ რომ კლიენტი ხომ ღმერთია."}
{"text": "That sensitivity is what we need. Once this belief enters, behavior will happen, business will happen.\tსენსიტიურობა გვჭირდება. როცა ამის გვწამს, მაშინ შესაბამისი საქციელიც ხდება და საქმეც გამოდის."}
{"text": "And it has.\tდა ასეც იყო."}
{"text": "So, then we come back to Alexander and to the gymnosophist.\tდავუბრუნდეთ ალექსანდრეს და გიმნოსოფოსს."}
{"text": "And everybody asks me, \"Which is the better way, this way or that way?\"\tყველა მეკითხება ”რომელი გზა ჯობია, ეს თუ ის?”"}
{"text": "And it's a very dangerous question, because it leads you to the path of fundamentalism and violence.\tდა ეს ძალიან საშიში შეკითხვაა. იმიტომ ამ შეკითხვას მიყევხარ ფუნდამენტალიზმთან და ძალადობასთან."}
{"text": "So, I will not answer the question.\tასე რომ მე ამას არ ვუპასუხებ."}
{"text": "What I will give you is an Indian answer, the Indian head-shake.\tგიპასუხებთ ინდური პასუხით, ინდური თავის ქნევით."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Depending on the context, depending on the outcome, choose your paradigm.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) გამომდინარე კონტექსტიდან, გამომდინარე იქედან თუ რისი მიღწევა გსურთ, აირჩიეთ თქვები პარადიგმები."}
{"text": "You see, because both the paradigms are human constructions.\tიცით, ორივე პარადიგმა ადამიანის შექმნილია."}
{"text": "They are cultural creations, not natural phenomena.\tეს კულტურათა მიერ არის შექმნილი და არა ბუნების მიერ."}
{"text": "And so the next time you meet someone, a stranger, one request: Understand that you live in the subjective truth, and so does he.\tასე რომ როცა აწი შეხვდებით ვინმეს, უცნობს, ერთი თხოვნა: გაიგეთ რომ თქვენ ცხოვრობთ სუბიექტური ჭეშმარიტებით და ისიც ასეა."}
{"text": "Understand it.\tგაიგეთ ეს,"}
{"text": "And when you understand it you will discover something spectacular.\tროცა ამას გაიგებთ თქვენ აღმოაჩენთ რაღაც შთამბეჭდავს."}
{"text": "You will discover that within infinite myths lies the eternal truth.\tაღმოაჩენთ რომ მითების უსაზღვრო სამყაროში სუფევს მარადიული ჭეშმარიტება"}
{"text": "Who sees it all?\tდა ვინ არის ყოვლივე ამის მჭვრეტელი?"}
{"text": "Varuna has but a thousand eyes.\tვარუნას ათასი თვალი აქვს,"}
{"text": "Indra, a hundred.\tინდრას ასი."}
{"text": "You and I, only two.\tთქვენ და მე, მხოლოდ ორი."}
{"text": "Thank you. Namaste.\tგმადლობთ"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Once upon a time, at the age of 24, I was a student at St. John's Medical College in Bangalore.\tერთდროს, როცა 24 წლის ვიყავი, მე წმ. იოანეს კოლეჯის სტუდენტი ვიყავი ბანგალორში."}
{"text": "I was a guest student during one month of a public health course.\tერთი თვის განმავლობაში ვიყავი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კურსის თავისუფალი მსმენელი."}
{"text": "And that changed my mindset forever.\tდა ამან სამუდამოდ შემიცვალა შეხედულებები."}
{"text": "The course was good, but it was not the course content in itself that changed the mindset.\tკურსი კარგი იყო, მაგრამ არა თვით კურსმა შემაცვლევინა შეხედულებები,"}
{"text": "It was the brutal realization, the first morning, that the Indian students were better than me.\tარამედ იმის მწარე გაცნობიერებამ, პირველსავე დილას, რომ ინდოელი სტუდენტები მე მჯობდნენ."}
{"text": "(Laughter) You see, I was a study nerd.\t(სიცილი) იცით, მე ბეჯითი სტუდენტი ვიყავი."}
{"text": "I loved statistics from a young age.\tსტატისტიკა ახალგაზრდობიდან მიყვარდა."}
{"text": "And I studied very much in Sweden.\tშვედეთში ბევრს ვსწავლობდი."}
{"text": "I used to be in the upper quarter of all courses I attended.\tმე ყველა კურსში საუკეთესოთა მეოთხედში შევდიოდი."}
{"text": "But in St. John's, I was in the lower quarter.\tმაგრამ წმ. იოანეს კოლეჯში, ქვედა მეოთხედში ვიყავი."}
{"text": "And the fact was that Indian students studied harder than we did in Sweden.\tდა ფაქტია, რომ ინდოელი სტუდენტები უფრო ბეჯითად სწავლობდნენ, ვიდრე შვედები."}
{"text": "They read the textbook twice, or three times or four times.\tისინი სახელმძღვანელოებს ორჯერ კითხულობდნენ, სამ-ოთხჯერ."}
{"text": "In Sweden we read it once and then we went partying.\tშვედეთში ერთხელ ვკითხულობდით და საქეიფოდ მივდიოდით."}
{"text": "(Laugher) And that, to me, that personal experience was the first time in my life that the mindset I grew up with was changed.\t(სიცილი) და ჩემთვის ის პირადი გამოცდილება პირველი იყო ჩემს ცხოვრებაში როდესაც ჩემი ცხოვრებისეული წარმოდგენები შეიცვალა."}
{"text": "And I realized that perhaps the Western world will not continue to dominate the world forever.\tდა მე მივხვდი, რომ შესაძლოა დასავლეთი აღარ განაგრძობს მსოფლიოში დომინირებას სამუდამოდ."}
{"text": "And I think many of you have the same sort of personal experience.\tვფიქრობ ბევრ თქვენგანს ასეთივე პირადი გამოცდილება აქვს."}
{"text": "It's that realization of someone you meet that really made you change your ideas about the world.\tეს შეგრძნებაა, რომ ვიღაც, ვინც ერთხელ გაიცანით, ნამდვილად ცვლის თქვენს წარმოდგენას სამყაროზე."}
{"text": "It's not the statistics, although I tried to make it funny.\tეს სტატისტიკა არაა, თუმცა ვცდილობდი მხიარული გამოსულიყო."}
{"text": "And I will now, here, onstage, try to predict when that will happen -- that Asia will regain its dominant position as the leading part of the world, as it used to be, over thousands of years.\tდა ახლა აქვე, სცენაზე, შევეცდები განვსაზღვრო, როდის მოხდება, რომ აზია ისევ დაიბრუნებს მთავარ პოზიციას, მსოფლიოს ლიდერის სახით, როგორც ის უკვე იყო ათასწლეულების განმავლობაში."}
{"text": "And I will do that by trying to predict precisely at what year the average income per person in India, in China, will reach that of the West.\tდა ამას მივაღწევ იმით, რომ შევეცდები ზუსტად ვიწინასწარმეტყველო, რომელ წელს იქნება საშუალო შემოსავალი სულზე ინდოეთში, ჩინეთში დასავლეთის დონეზე."}
{"text": "And I don't mean the whole economy, because to grow an economy of India to the size of U.K. -- that's a piece of cake, with one billion people.\tდა მე მთელი ეკონომიკის ზრდას არ ვგულისხმობ, რადგან ინდოეთის ეკონომიკის გაზრდა ბრიტანეთის დონემდე, ეს ის ნამცხვარია, რომელიც ერთ მილიარდ კაცს მოიცავს."}
{"text": "But I want to see when will the average pay, the money for each person, per month, in India and China, when will that have reached that of U.K. and the United States?\tმინდა გავარკვიო, როდის იქნება საშუალო ფულადი შემოსავალი კაცზე, თვეში ინდოეთში და ჩინეთში როდის მიაღწევს იგი დიდი ბრიტანეთის და ამერიკის შეერთებული შტატების დონეს?"}
{"text": "But I will start with a historical background.\tმაგრამ მე დავიწყებ ისტორიული წარსულით."}
{"text": "And you can see my map if I get it up here. You know?\tდა თქვენ შეგიძლიათ დაინახოთ ჩემი რუკა აი აქ."}
{"text": "I will start at 1858.\tარა? მე დავიწყებდი 1858 წელს."}
{"text": "1858 was a year of great technological advancement in the West.\t1858 წელი დიდი ტექნოლოგიური წინსვლის დრო იყო დასავლეთში."}
{"text": "That was the year when Queen Victoria was able, for the first time, to communicate with President Buchanan, through the Transatlantic Telegraphic Cable.\tეს იყო წელი, როდესაც დედოფალმა ვიქტორიამ პირველად შეძლო კომუნიკაცია პრეზიდენტ ბიუკენენთან ტრანსატლანტიკური ტელეგრაფის კაბელის მეშვეობით."}
{"text": "And they were the first to \"Twitter\" transatlantically.\tდა მათ პირველი ტრანსატლანტიკური \"Twitter\"–კომუნიკაცია ჰქონდათ."}
{"text": "(Laughter) (Applause) And I've been able, through this wonderful Google and Internet, to find the text of the telegram sent back from President Buchanan to Queen Victoria.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მე შევძელი ამ მშვენიერი Google-ის და ინტერნეტის მეშვეობით, იმ დეპეშის ტექსტი მომეძებნა, რომლითაც პრეზიდენტმა ბიუკენენმა უპასუხა დედოფალს."}
{"text": "And it ends like this: \"This telegraph is a fantastic instrument to diffuse religion, civilization, liberty and law throughout the world.\"\tია მთავრდება ასე: \"ეს ტელეგრაფი ფანტასტიკური ინსტრუმენტია, რათა გავრცელდეს რელიგია, ცივილიზაცია, თავისუფლება და კანონი მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. \""}
{"text": "Those are nice words. But I got sort of curious of what he meant with liberty, and liberty for whom.\tეს ლამაზი სიტყვებია. მაგრამ მე დავინტერესდი, რას გულისხმობდა იგი თავისუფლებაში, და თავისუფლებაში ვისთვისაც."}
{"text": "And we will think about that when we look at the wider picture of the world in 1858.\tჩვენ ვიფიქროთ ამაზე, როდესაც შევხედავთ მსოფლის 1858 წლის ფართო სურათს."}
{"text": "Because 1858 was also watershed year in the history of Asia.\tიმიტომ, რომ 1858 წელი ასევე წყალგამყოფი წელი იყო აზიის ისტორიაშიც."}
{"text": "1858 was the year when the courageous uprising against the foreign occupation of India was defeated by the British forces.\t1858 წელი, იყო წელი როცა გაბედული აჯანყება ინდოეთში, უცხოური ოკუპაციის წინააღმდეგ დაამარცხა ბრიტანეთის ძალებმა."}
{"text": "And India was up to 89 years more of foreign domination.\tდა ინდოეთი კიდევ 89 წელს იყო უცხოური ბატონობის ქვეშ."}
{"text": "1858 in China was the victory in the Opium War by the British forces.\t1858 წელს ჩინეთში ბრიტანეთის ძალებმა გაიმარჯვა ოპიუმის ომში."}
{"text": "And that meant that foreigners, as it said in the treaty, were allowed to trade freely in China.\tეს იმას ნიშნავდა, რომ უცხოელებისათვის, როგორც აცხადებდა ხელშეკრულება, იქნა დაშვებული თავისუფალი ვაჭრობა ჩინეთში."}
{"text": "It meant paying with opium for Chinese goods.\tეს ნიშნავდა ჩინურ საქონელში ოპიუმის გადახდას."}
{"text": "And 1858 in Japan was the year when Japan had to sign the Harris Treaty and accept trade on favorable condition for the U.S.\t1858 წელი იაპონიაში იყო წელი, როდესაც იაპონიამ ხელი მოაწერა ჰარისის ხელშეკრულებას და დაეთანხმა ვაჭრობას აშშ-სათვის ხელსაყრელი პირობებით."}
{"text": "And they were threatened by those black ships there, that had been in Tokyo harbor over the last year.\tდა მათ დაემუქრა ის შავი გემები, რომლებიც ტოკიოს ნავსადგურში იდგა უკანასკნელ წელს."}
{"text": "But, Japan, in contrast to India and China, maintained its national sovereignty.\tთუმცა იაპონიამ, განსხვავებით ინდოეთისა და ჩინეთისაგან, შეინარჩუნა თავისი ეროვნული სუვერენიტეტი."}
{"text": "And let's see how much difference that can make.\tეხლა ვნახოთ, თუ რა განსხვავება შეიძლება გამოვიდეს ამის შედეგად."}
{"text": "And I will do that by bringing these bubbles back to a Gapminder graph here, where you can see each bubble is a country.\tამის გასაკეთებლად დავხატავ წრეებს აქ, გაპმინდერის გრაფიკზე, სადაც, როგორც ხედავთ, თითოეული წრე არის ქვეყანა."}
{"text": "The size of the bubble here is the population.\tწრის ზომა აქ აღნიშნავს მოსახლეობის რაოდენობას."}
{"text": "On this axis, as I used to have income per person in comparable dollar.\tამ ღერძზე, მე გამოვიყენებ შემოსავალს კაცზე, შეფარდებით დოლარში."}
{"text": "And on that axis I have life expectancy, the health of people.\tდა იმ ღერძზე მე მოვნიშნავ ადამიანის სიცოცხლის ხანგრძლივობას, ჯანმრთელობას."}
{"text": "And I also bring an innovation here.\tმე ასევე ინოვაციაც შემომაქვს."}
{"text": "I have transformed the laser beam into an ecological, recyclable version here, in green India.\tმე გარდავქმნი ლაზერის სხივს ეკოლოგიურად სუფთა ვერსიად, აქ, მწვანე ინდოეთში."}
{"text": "(Applause) And we will see, you know.\t(აპლოდისმენტები) და – ვნახოთ!"}
{"text": "Look here, 1858, India was here, China was here, Japan was there, United States and United Kingdom was richer over there.\tნახეთ აქ, 1858 წელს, ინდოეთი იყო აქ, ჩინეთი იყო აქ, იაპონია იყო იქ, ამერიკის შეერთებული შტატები და დიდი ბრიტანეთი იყო უფრო მდიდარი."}
{"text": "And I will start the world like this.\tმე ასე დავიწყებ მსოფლიოს."}
{"text": "India was not always like this level.\tინდოეთი არ იყო მუდამ ასეთი დონის."}
{"text": "Actually if we go back into the historical record, there was a time hundreds of years ago when the income per person in India and China was even above that of Europe.\tთუ ჩვენ უკან დავიხევთ ისტორიულ დროში, იყო დრო, ასეულობით წლის წინ, როცა შემოსავალი კაცზე ინდოეთში და ჩინეთში ევროპაზე მეტიც იყო."}
{"text": "But 1850 had already been many, many years of foreign domination, and India had been de-industrialized.\tმაგრამ 1850 წელს უკვე მრავალი წლების უცხოური ბატონობის შემდეგ, ინდოეთი იყო ინდუსტრიულად დეგრადირებული."}
{"text": "And you can see that the countries who were growing their economy was United States and United Kingdom.\tდა თქვენ ხედავთ, რომ ის ქვეყნები, რომლებშიც იზრდება ეკონომიკა, არიან ამერიკის შეერთებული შტატები და დიდი ბრიტანეთი."}
{"text": "And they were also, by the end of the century, getting healthy, and Japan was starting to catch up.\tდა ასევე ისინი საუკუნის ბოლომდე სულ უფრო მეტად ჯანმრთელნი იყვნენ. აი, იაპონია იწყებს მათ დაწევას."}
{"text": "India was trying down here.\tინდოეთიც ცდილობდა, აქ ქვემოთ."}
{"text": "Can you see how it starts to move there?\tხედავთ მას, როგორ იწყებს იქ მოძრაობას?"}
{"text": "But really, really natural sovereignty was good for Japan.\tმაგრამ, რეალურად, მართლაც ბუნებრივი სუვერენიტეტი იყო იაპონიის ხელშემწყობი."}
{"text": "And Japan is trying to move up there.\tდა იაპონია ცდილობს აიწიოს ზემოთ."}
{"text": "And it's the new century now. Health is getting better, United Kingdom, United States.\tეს უკვე ახალი საუკუნეა. ჯანმრთელობა უმჯობესდება, გაერთიანებული სამეფო, ამერიკის შეერთებული შტატები..."}
{"text": "But careful now -- we are approaching the First World War.\tმაგრამ ახლა ყურადღებით - ჩვენ ვუახლოვდებით პირველ მსოფლიო ომს."}
{"text": "And the First World War, you know, we'll see a lot of deaths and economical problems here.\tდა აი, პირველი მსოფლიო ომი. იცით, ჩვენ აქ დავინახავთ უამრავ გარდაცვლილს და ეკონომიკური პრობლემებს."}
{"text": "United Kingdom is going down.\tგაერთიანებული სამეფო ჩამოიწევს ქვემოთ."}
{"text": "And now comes the Spanish flu also.\tშემდეგ მოდის \"ესპანური გრიპი\"."}
{"text": "And then after the First World War, they continue up.\tმერე, პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, ისინი კვლავ ზემოთ იწევენ."}
{"text": "Still under foreign domination, and without sovereignty, India and China are down in the corner.\tკვლავ უცხოური ბატონობის ქვეშ და სუვერენიტეტის გარეშე, ინდოეთი და ჩინეთი არიან ქვედა კუთხეში."}
{"text": "Not much has happened.\tდიდად არაფერი არ ხდება."}
{"text": "They have grown their population but not much more.\tმათი მოსახლეობა იზრდება, მაგრამ სხვა არაფერი."}
{"text": "In the 1930's now, you can see that Japan is going to a period of war, with lower life expectancy.\tახლა1930 წელია, თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ, რომ იაპონია მიემართება ომის პერიოდისაკენ, უფრო მცირე სიცოცხლის ხანგრძლივობით."}
{"text": "And the Second World War was really a terrible event, also economically for Japan.\tდა მეორე მსოფლიო ომი იყო მართლა საშინელი მოვლენა, იაპონიისათვის, ასევე ეკონომიკურადაც."}
{"text": "But they did recover quite fast afterwards.\tმაგრამ შემდეგ ისინი საკმაოდ სწრაფად გამოჯანმრთელდებიან."}
{"text": "And we are moving into the new world.\tდა ახლა გადავდივართ ახალ მსოფლიოში."}
{"text": "In 1947 India finally gained its independence.\t1947 წელს ინდოეთმა საბოლოოდ მოიპოვა დამოუკიდებლობა."}
{"text": "And they could raise the Indian flag and become a sovereign nation, but in very big difficulties down there.\tინდოეთი აღმართავს საკუთარ დროშას და გახდება დემოკრატიული, სუვერენული სახელმწიფო, მაგრამ ამავე დროს ძალიან დიდი სირთულეებით, აქ ქვემოთ."}
{"text": "(Applause) In 1949 we saw the emergence of the modern China in a way which surprised the world.\t(აპლოდისმენტები) 1949 წელს ვხედავთ თანამედროვე ჩინეთის გამოჩენას ისე, რომ მსოფლიო გაკვირვებულია."}
{"text": "And what happened?\tდა რა მოხდა?"}
{"text": "What happens in the after independence?\tრა ხდება დამოუკიდებლობის შემდეგ?"}
{"text": "You can see that the health started to improve.\tთქვენ ხედავთ, რომ ჯანმრთელობამ დაიწყო გაუმჯობესება."}
{"text": "Children started to go to school.\tბავშვებმა დაიწყეს სკოლაში სიარული."}
{"text": "Health services were provided.\tჯანდაცვის მომსახურება იქნა უზრუნველყოფილი."}
{"text": "This is the Great Leap Forward, when China fell down.\tეს არის \"დიდი ნახტომი წინ\". როცა ჩინეთი დაეცა."}
{"text": "It was central planning by Mao Tse Tung.\tეს მაო ძე დუნის ცენტრალური დაგეგმვის გამო მოხდა."}
{"text": "China recovered. Then they said, \"Nevermore, stupid central planning.\"\tჩინეთმა მოახერხა პრობლემების დაძლევა. შემდეგ კი განაცხადა, \"კმარა სულელური ცენტრალური დაგეგმვა.\""}
{"text": "But they went up here, and India was trying to follow.\tმაგრამ აქ ის ზემოთ წავიდა, ინდოეთი კი ცდილობს მიჰყვეს."}
{"text": "And they were catching up indeed.\tისინი ნამდვილად ეწევიან."}
{"text": "And both countries had the better health, but still a very low economy.\tდა ორივე ქვეყნის ჯანდაცვა ნამდვილად უკეთესია, მაგრამ მაინც ძალიან სუსტი ეკონომიკა აქვთ."}
{"text": "And we came to 1978, and Mao Tse Tung died, and a new guy turned up from the left.\tჩვენ მოვედით 1978 წლამდე, როცა მაო ძე დუნი გარდაიცვალა, და ახალი კაცი გამოჩნდა."}
{"text": "And it was Deng Xiaoping coming out here.\tეს დენ სიაოპინი გამოდის აქ."}
{"text": "And he said, \"Doesn't matter if a cat is white or black, as long as it catches mice.\"\tმან განაცხადა, \"მნიშვნელობა არ აქვს კატა თეთრია თუ შავი, თუკი ის თაგვებს იჭერს\"."}
{"text": "Because catching mice is what the two cats wanted to do.\tიმიტომ, რომ თაგვების ჭერა სურდა ამ ორ კატას."}
{"text": "And you can see the two cats being here, China and India, wanting to catch the mices over there, you know.\tდა თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ორი კატა, აი აქ, ჩინეთი და ინდოეთი. მათ თაგვების დაჭერა სურთ."}
{"text": "And they decided to go not only for health and education, but also starting to grow their economy.\tდა მათ გადაწყვიტეს წინსვლა არა მხოლოდ ჯანდაცვასა და განათლებაში, არამედ იწყება მათი ეკონომიკის ზრდაც."}
{"text": "And the market reformer was successful there.\tდა ბაზრის რეფორმატორი წარმატებას აღწევს."}
{"text": "In '92 India follows with a market reform.\t92 წელს ინდოეთიც ატარებს საბაზრო რეფორმებს."}
{"text": "And they go quite closely together, and you can see that the similarity with India and China, in many ways, are greater than the differences with them.\tისინი საკმაოდ მჭიდროდ მიდიან ერთმანეთთან, და თქვენ ხედავთ, რომ მსგავსება ინდოეთსა და ჩინეთს შორის, სხვადასხვა კუთხით, უფრო მეტია, ვიდრე განსხვავება."}
{"text": "And here they march on. And will they catch up?\tაქ ისინი სწრაფად მიიწევენ. და დაგვეწევიან ისინი თუ არა?"}
{"text": "This is the big question today.\tდღეს ეს დიდი კითხვის ნიშნითაა."}
{"text": "There they are today.\tდღეს ისინი აი იქ არიან."}
{"text": "Now what does it mean that the -- (Applause) the averages there -- this is the average of China.\tახლა ეს რას ნიშნავს - (აპლოდისმენტები) საშუალო - ეს არის ჩინეთის საშუალო მაჩვენებლები."}
{"text": "If I would split China, look here, Shanghai has already catched up.\tთუ მე ჩინეთს დავშლი, ეს ასე გამოიყურება, შანხაი უკვე დაგვეწია."}
{"text": "Shanghai is already there.\tშანხაი უკვე აქაა."}
{"text": "And it's healthier than the United States.\tდა ის უფრო ჯანმრთელია, ვიდრე ამერიკის შეერთებულ შტატები."}
{"text": "But on the other hand, Guizhou, one of the poorest inland provinces of China, is there.\tმაგრამ მეორე მხრივ, გუიჯოუ, ერთი უღარიბესი ჩინეთის შიდა პროვინცია, იქ არის."}
{"text": "And if I split Guizhou into urban and rural, the rural part of Guizhou goes down there.\tდა თუკი გუიიჯოუსაც დავშლი ქალაქად და სოფლად, სოფლის ნაწილი ქვემოთ იქნება."}
{"text": "You see this enormous inequity in China, in the midst of fast economic growth.\tთქვენ ხედავთ ამ უზარმაზარ უთანასწორობას ჩინეთში, სწრაფი ეკონომიკური ზრდის შუაგულში."}
{"text": "And if I would also look at India, you have another type of inequity, actually, in India.\tთუ გვინდა ასევე გადავხედოთ ინდოეთს, თქვენ ფაქტიურად სხვა ტიპის უთანასწორობას შენიშნავთ, ინდოეთში."}
{"text": "The geographical, macro-geographical difference is not so big.\tგეოგრაფიული, მაკროგეოგრაფიული სხვაობა არც ისე დიდია."}
{"text": "Uttar Pradesh, the biggest of the states here, is poorer and has a lower health than the rest of India.\tუტარ პრადეში, უდიდესი შტატი, არის ღარიბი და უფრო დაბალი ჯანმრთელობის ვიდრე დანარჩენი ინდოეთი."}
{"text": "Kerala is flying on top there, matching United States in health, but not in economy.\tკერალა აქ ზემოთ დაფრინავს, უსწორდება შეერთებული შტატების ჯანდაცვას, მაგრამ არა ეკონომიკაში."}
{"text": "And here, Maharashtra, with Mumbai, is forging forward.\tაქ კი, მაჰარაშტრა, მუმბაით, მტკიცე ნაბიჯით მიიწევს."}
{"text": "Now in India, the big inequities are within the state, rather than between the states.\tინდოეთში, დიდი უთანასწორობები შტატების შიგნითაა, და არა შტატებს შორის."}
{"text": "And that is not a bad thing, in itself.\tდა ეს არ არის ცუდი თავისთავად."}
{"text": "If you have a lot inequity, macro-geographical inequities can be more difficult in the long term to deal with, than if it is in the same area where you have a growth center relatively close to where poor people are living.\tთუ თქვენ გაქვთ ბევრი უთანასწორობა, მაკროგეოგრაფიული უთანასწორობები ხანგრძლივი ვადით შეიძლება უფრო რთული დასაძლევი იყოს, იმასთან შედარებით, თუ იმავე ადგილზე, სადაც ზრდის ცენტრი არსებობს, შედარებით ახლოს ღარიბი ხალხიც ცხოვრობს."}
{"text": "No, there is one more inequity. Look there, United States.\tარა. არის კიდევ ერთი უთანასწორობა."}
{"text": "(Laughter) Oh, they broke my frame.\tნახეთ აი იქ, აშშ. (სიცილი) ოჰ, მათ დაარღვიეს ჩემი ნახაზის ფარგლები."}
{"text": "Washington, D.C. went out here.\tვაშინგტონი გამოვიდა აქ."}
{"text": "My friends at Gapminder wanted me to show this because there is a new leader in Washington who is really concerned about the health system.\tჩემს მეგობრებს გაპმინდერში სურდათ ეს თქვენთვის მენახვებინა, რადგან არის ახალი ლიდერი ვაშინგტონში, რომელიც ნამდვილად შეშფოთებულია ჯანდაცვის სისტემით."}
{"text": "And I can understand him, because Washington, D.C.\tდა მე მესმის მისი, რადგან ვაშინგტონი"}
{"text": "is so rich over there but they are not as healthy as Kerala.\tიმდენად მდიდარია, თუმცა არ არის ისეთივე ჯანმრთელი, როგორც კერალა."}
{"text": "It's quite interesting, isn't it?\tეს საკმაოდ საინტერესოა, არა?"}
{"text": "(Applause) I can see a business opportunity for Kerala, helping fix the health system in the United States.\t(აპლოდისმენტები) აღმოვაჩინე ბიზნეს შესაძლებლობა კერალასათვის, დახმარება გაუწიოს ჯანდაცვის სისტემის გამოსწორებაში ამერიკის შეერთებულ შტატებს."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Now here we have the whole world. You have the legend down there.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ახლა აქ ჩვენ მთელ მსოფლიოს ვხედავთ."}
{"text": "And when you see the two giant cats here, pushing forward, you see that in between them and ahead of them, is the whole emerging economies of the world, which Thomas Friedman so correctly called the \"flat world.\"\tლეგენდა აქ, ქვემოთაა. როდესაც ხედავთ წინ მიმავალ ამ ორ გიგანტურ კატას, ხედავთ, რომ მათ შორის და მათ წინ, არის მთელი მსოფლიოს განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკა, რომელსაც თომას ფრიდმანი ასე სწორად უწოდებს \"ბრტყელ სამყაროს.\""}
{"text": "You can see that in health and education, a large part of the world population is putting forward, but in Africa, and other parts, as in rural Guizhou in China, there is still people with low health and very low economy.\tთქვენ შეგიძლიათ ნახოთ, რომ ჯანდაცვისა და განათლების სფეროებში მსოფლიოს მოსახლეობის დიდი ნაწილი წინ მიიწევს, მაგრამ აფრიკაში და მსოფლიოს სხვა ნაწილებში, როგორც ჩინეთში გუიჯოუს სოფლებში, ჯერ კიდევ არის დაბალი ჯანმრთელობისა და ძალიან დაბალი ეკონომიკის მოსახლეობა."}
{"text": "We have an enormous disparity in the world.\tჩვენ უზარმაზარი უთანასწორობა გვაქვს მსოფლიოში."}
{"text": "But most of the world in the middle are pushing forwards very fast.\tმაგრამ შუაში მყოფი ქვეყნები ძალიან სწრაფად მიიწევენ წინ."}
{"text": "Now, back to my projections.\tახლა დავუბრუნდეთ ჩემს პროგნოზებს."}
{"text": "When will it catch up? I have to go back to very conventional graph.\tროდის დაეწევა? მე დავუბრუნდები ჩვეულებრივ დიაგრამას."}
{"text": "I will show income per person on this axis instead, poor down here, rich up there.\tამ ღერძზე გამოვსახავ შემოსავალს ერთ სულზე, ღარიბი აი აქ ქვემოთ, მდიდარი – იქ, ზემოთ."}
{"text": "And then time here, from 1858 I start the world.\tაქ კი დრო, 1858 წლიდან ვიწყებ მსოფლიოს მდგომარეობის გამოსახვას."}
{"text": "And we shall see what will happen with these countries.\tდა ვნახოთ რა მოხდება ამ ქვეყანებში."}
{"text": "You see, China under foreign domination actually lowered their income and came down to the Indian level here.\tხედავთ, ჩინეთი ბატონობის ქვეშაა, რამაც რეალურად შეამცირა მათი შემოსავალი და ჩამოვიდა აქ, ინდოეთის დონეზე."}
{"text": "Whereas U.K. and United States is getting richer and richer.\tამ დროს დიდი ბრიტანეთი და შეერთებული შტატები სულ უფრო და უფრო მდიდარი ხდება."}
{"text": "And after Second World War, United States is richer than U.K.\tმეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ამერიკის შეერთებული შტატები უფრო მდიდარია, ვიდრე დიდი ბრიტანეთი."}
{"text": "But independence is coming here.\tმაგრამ აქ მოდის დამოუკიდებლობა."}
{"text": "Growth is starting, economic reform.\tიწყება აღორძინება, ეკონომიკური რეფორმების გატარება."}
{"text": "Growth is faster, and with projection from IMF you can see where you expect them to be in 2014.\tზრდა უფრო სწრაფია და მსოფლიო სავალუტო ფონდის პროგნოზით შეგიძლიათ ნახოთ ქვეყნების მოსალოდნელი მდგომარეობა 2014 წელს."}
{"text": "Now, the question is, \"When will the catch up take place?\"\tსაინტერესოა, \"როდის მოხდება დაწევა?\""}
{"text": "Look at, look at the United States.\tშეხედეთ, შეხედეთ შეერთებულ შტატებს."}
{"text": "Can you see the bubble?\tხედავთ ბუშტებს?"}
{"text": "The bubbles, not my bubbles, but the financial bubbles.\tბუშტებს, და არა ჩემს წრეებს, არამედ ფინანსურ ბუშტებს."}
{"text": "That's the dot com bubble. This is the Lehman Brothers doorstep there.\tეს არის Dot Com-ის ბუშტი. ეს არის Lehman Brothers-ის ზღურბლი."}
{"text": "You see it came down there.\tხედავთ, ქვემოთ ჩამოიწია."}
{"text": "And it seems this is another rock coming down there, you know.\tდა იცით, როგორც ჩანს კიდევ ერთი ლოდი ეცემა ქვემოთ."}
{"text": "So they doesn't seem to go this way, these countries.\tასე რომ ისინი, ეს ქვეყნები, ამ გზით არ მიდიან."}
{"text": "They seem to go in a more humble growth way, you know.\tიცით, ისინი უფრო მოკრძალებული ზრდის გზაზე მიდიან."}
{"text": "And people interested in growth are turning their eyes towards Asia.\tდა ზრდით დაინტერესებული ხალხი მზერას აზიისაკენ მიმართავს."}
{"text": "I can compare to Japan. This is Japan coming up.\tშემიძლია იაპონიას შევადარო . ეს იაპონია იწევს ზემოთ."}
{"text": "You see, Japan did it like that.\tხედავთ, იაპონიამ ასე გააკეთა."}
{"text": "We add Japan to it.\tჩვენ იაპონიაც დავამატოთ."}
{"text": "And there is no doubt that fast catch up can take place.\tდა ეჭვგარეშეა, რომ სწრაფი დაწევა გარდაუვალია."}
{"text": "Can you see here what Japan did?\tხედავთ აქ რას აკეთებს იაპონია?"}
{"text": "Japan did it like this, until full catch up, and then they follow with the other high-income economies.\tიაპონიამ ეს გზა გაიარა, სრულ დაწევამდე, შემდეგ კი იგი მიყვება მაღალი შემოსავლის სხვა ეკონომიკებს."}
{"text": "But the real projections for those ones, I would like to give it like this.\tმაგრამ ამათთვის რეალური პროგნოზი, აი ასე უნდა გამოვსახო."}
{"text": "Can be worse, can be better.\tშეიძლება იყოს უარესი, შეიძლება – უკეთესი."}
{"text": "It's always difficult to predict, especially about the future.\tპროგნოზირება ყოველთვის ძნელია , განსაკუთრებით მომავლის."}
{"text": "Now, a historian tells me it's even more difficult to predict about the past.\tახლა ისტორიკოსები ამბობენ, წარსულის გამოცნობა კიდევ უფრო რთულიაო."}
{"text": "(Laughter) I think I'm in a difficult position here.\t(სიცილი) ვფიქრობ, მე აქ რთულ მდგომარეობაში ვარ."}
{"text": "Inequalities in China and India I consider really the big obstacle because to bring the entire population into growth and prosperity is what will create a domestic market, what will avoid social instability, and which will make use of the entire capacity of the population.\tუთანასწორობები ჩინეთში და ინდოეთში მიმაჩნია ნამდვილად დიდი დაბრკოლებად, რადგან, მთელი მოსახლეობის ზრდისა და კეთილდღეობისათვის არის საჭირო, შიდა ბაზრის შექმნა, სოციალური არასტაბილურობის თავიდან აცილება, და მოსახლეობის უნარის გამოყენება მთელი მოცულობით."}
{"text": "So, social investments in health, education and infrastructure, and electricity is really what is needed in India and China.\tამგვარად, სოციალური ინვესტიციები ჯანდაცვის, განათლების, ინფრასტრუქტურის, და ელექტროენერგიის სფეროში, არის სწორედ ის, რა ესაჭიროება ინდოეთსა და ჩინეთს."}
{"text": "You know the climate. We have great international experts within India telling us that the climate is changing, and actions has to be taken, otherwise China and India would be the countries most to suffer from climate change.\tკლიმატი. ჩვენ გვყავს დიდი საერთაშორისო ექსპერტები ინდოეთში, რომლებიც გვეუბნებიან, რომ კლიმატი იცვლება, და უნდა იქნას მიღებული გარკვეული ზომები, თორემ ჩინეთი და ინდოეთი იქნება ის ქვეყნები, რომლებიც ყველაზე მეტად დაზარალდებიან კლიმატის ცვლილებისაგან."}
{"text": "And I consider India and China the best partners in the world in a good global climate policy.\tმე მიმაჩნია, ინდოეთი და ჩინეთი საუკეთესო პარტნიორებია მსოფლიოში, კლიმატის კარგი გლობალური პოლიტიკის შესაქმნელად."}
{"text": "But they ain't going to pay for what others, who have more money, have largely created, and I can agree on that.\tმაგრამ ისინი არ აპირებენ გადაიხადონ იმაში, რაც, მეტწილად, სხვა, უფრო მეტი ფულის მქონე ქვეყნების მიერ არის შექმნილი და ამაში მეც ვეთანხმები."}
{"text": "But what I'm really worried about is war.\tრაც მე ნამდვილად მაწუხებს – არის ომი."}
{"text": "Will the former rich countries really accept a completely changed world economy, and a shift of power away from where it has been the last 50 to 100 to 150 years, back to Asia?\tყოფილი მდიდარი ქვეყნები ნამდვილად დაეთანხმებიან მსოფლიო ეკონომიკის რადიკალურ ცვლილებებს, და ძალაუფლების გადანაცვლებას იქიდან, სადაც იგი ბოლო 50, 100 თუ 150 წელი იყო, ისევ აზიაში?"}
{"text": "And will Asia be able to handle that new position of being in charge of being the most mighty, and the governors of the world?\tდა შეძლებს აზია მოიქცეს ამ ახალ პოზიციაზე ისეთი პასუხისმგებლობით, როგორც შეეფერება ყველაზე ძლიერსა და მსოფლიოს მმართველს?"}
{"text": "So, always avoid war, because that always pushes human beings backward.\tასე რომ, ყოველთვის თავიდან უნდა ავიცილოთ ომი, იმიტომ, რომ იგი ყოველთვის უკან სწევს ადამიანების მოდგმას."}
{"text": "Now if these inequalities, climate and war can be avoided, get ready for a world in equity, because this is what seems to be happening.\tახლა, თუ ეს უთანასწორობები, კლიმატი და ომი შეიძლება იქნას აცილებული, მოემზადეთ თანასწორი მსოფლიოსათვის. იმიტომ, რომ ეს არის ის, რისკენაც, როგორც ჩანს, მივდივართ."}
{"text": "And that vision that I got as a young student, 1972, that Indians can be much better than Swedes, is just about to happen.\tდა ის წარმოდგენა, რომელიც მე შემექმნა, ახალგაზრდობაში სტუდენტობისას 1972 წელს, რომ ინდოელებს შეუძლიათ შვედებზე ბევრად უკეთესები იყვნენ, მალე გამართლდება."}
{"text": "And it will happen precisely the year 2048 in the later part of the summer, in July, more precisely, the 27th of July.\tდა ეს მოხდება ზუსტად 2048 წელს, ზაფხულის მეორე ნაწილში, ივლისში, კერძოდ, 27 ივლისს."}
{"text": "(Applause) The 27th of July, 2048 is my 100th birthday.\t(აპლოდისმენტები) 2048 წლის 27 ივლისი ჩემი 100 წლის იუბილეა."}
{"text": "(Laughter) And I expect to speak in the first session of the 39th TED India.\t(სიცილი) და ვიმედოვნებ, რომ გამოვალ 39-ე \"ტედ-ინდოეთის\" პირველ სესიაზე."}
{"text": "Get your bookings in time. Thank you very much.\tდროულად დაჯავშნეთ ადგილები!"}
{"text": "(Applause)\tდიდი მადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "This is really a two-hour presentation I give to high school students, cut down to three minutes.\tეს რეალურად 2 საათიანი პრეზენტაციაა, რომელსაც მე ვუტარებ ჩემს მაღალკლასელ სტუდენტებს, და ახლა შევეცდები რომ ჩავატიო 3 წუთში. ეს ყველაფერი დაიწყო თვითმფრინავში, ტედ-ზე რომ მოვდიოდი,"}
{"text": "And it all started one day on a plane, on my way to TED, seven years ago.\tშვიდი წლის წინ. სავარძელში, ჩემს გვერდით"}
{"text": "And in the seat next to me was a high school student, a teenager, and she came from a really poor family.\tიყო ერთი \"თინეიჯერი\", მაღალკლასელი, იგი მართლაც ღარიბი ოჯახიდან იყო"}
{"text": "And she wanted to make something of her life, and she asked me a simple little question.\tდა მას უნდოდა რომ თავისი ცხოვრებისთვის რამე მოეხერხებინა და მკითხა ერთი მარტივი კითხვა. \"რას მივყავართ წარმატებამდე?\""}
{"text": "She said, \"What leads to success?\"\tდა მე მართლა ცუდად ვიგრძენი თავი,"}
{"text": "And I felt really badly, because I couldn't give her a good answer.\tიმიტომ რომ არ შემეძლო კარგი პასუხის გაცემა."}
{"text": "So I get off the plane, and I come to TED.\tგადმოვედი თვითმფრინავიდან და მოვედი ტედ-ზე."}
{"text": "And I think, jeez, I'm in the middle of a room of successful people!\tვიფიქრე, ღმერთო, მე ვარ წარმატებული ხალხით სავსე ოთახში"}
{"text": "So why don't I ask them what helped them succeed, and pass it on to kids?\tმოდი ვკითხავ თუ რა დაეხმარათ მათ წარმატებაში, და მერე გადავცემ ბავშვებს."}
{"text": "So here we are, seven years, 500 interviews later, and I'm going to tell you what really leads to success and makes TEDsters tick.\tასე რომ შვიდი წლის და 500 ინტერვიუს მერე მე ისევ აქ ვარ, და ახლა მოგითხრობთ თუ სინამდვილეში რას მივყავართ წარმატებამდე და რა არის ტედ-სტერების წარმატების ვიტამინები."}
{"text": "And the first thing is passion.\tპირველი არის სურვილი, ვნება!"}
{"text": "Freeman Thomas says, \"I'm driven by my passion.\"\tფრიმან ტომასმა თქვა - \"მე ვნება მამოძრავებს\""}
{"text": "TEDsters do it for love; they don't do it for money.\tტედ-სტერებიც სიყვარულის გამო მოქმედებენ, და არა ფულის გამო."}
{"text": "Carol Coletta says, \"I would pay someone to do what I do.\"\tკაროლ კოლეტამ თქვა, \"მე იქეთ გადავიხდი იმისთვის რომ ის ვაკეთო რასაც ვაკეთებ\"."}
{"text": "And the interesting thing is: if you do it for love, the money comes anyway.\tდა საინტერესო ისაა, რომ თუ ამას სიყვარულით აკეთებთ, მაშინ ფული თავისთავად მოდის."}
{"text": "Work! Rupert Murdoch said to me, \"It's all hard work.\tმუშაობა! რუპერტ მარდოკმა მითხრა - \"ყველაფერი შრომაა\"."}
{"text": "Nothing comes easily. But I have a lot of fun.\"\tადვილად არაფერი მოდის, მაგრამ მე ამით ვერთობი.\""}
{"text": "Did he say fun? Rupert? Yes!\tასე თქვა ვერთობიო? რუპერტმა?"}
{"text": "(Laughter) TEDsters do have fun working. And they work hard.\tდიახ! ტედ-სტერებს გასართობი საქმეები აქვთ. და ისინიც მუშაობენ ბევრს."}
{"text": "I figured, they're not workaholics. They're workafrolics.\tმე დავინახე რომ ისინი მთლად \"მუშაჰოლიკებიც\" არ იყვნენ."}
{"text": "(Laughter) Good!\tეგენი უფრო \"მუშაფროლიკები\" არიან. მაგარი! ალექს გარდენმა თქვა, \"წარმატებული რომ იყო რამეში ჩაარჭე ცხვირი"}
{"text": "(Applause) Alex Garden says, \"To be successful, put your nose down in something and get damn good at it.\"\tდა ის საქმე ძაან მაგრად გააკეთეო\". ამაში არაფერია სასწაული, უბრალოდ ვარჯიში, ვარჯიში, ვარჯიში."}
{"text": "And it's focus.\tდა კიდევ ფოკუსირება!"}
{"text": "Norman Jewison said to me, \"I think it all has to do with focusing yourself on one thing.\"\tნორმან ჯუისონმა მითხრა, \"მე მგონი ყვეფრის თავი იმაშია რომ რამეზე კონცენტრაცია შესძლო\""}
{"text": "And push!\tმიწოლა! დევიდ გალომ მითხრა, \"შენ თავს უნდა მიაწვეო\"."}
{"text": "Physically, mentally, you've got to push, push, push.\"\tფიზიკურად, მენტალურად, უნდა მიაწვე, მიაწვე, მიაწვეო\"."}
{"text": "You've got to push through shyness and self-doubt.\tუნდა მიაწვე მორიდებულობასა და საკუთარი ეჭვების გარღვევით."}
{"text": "Goldie Hawn says, \"I always had self-doubts.\tგოლდი ჰოუნმა მითხრა, \"მე ყოველთვის ეჭვი მეპარებოდა საკუთარ თავში."}
{"text": "I wasn't good enough; I wasn't smart enough.\tარ ვიყავი საკმარისად ჭკვიანი, საკმარისად კარგი."}
{"text": "I didn't think I'd make it.\"\tარ ვფიქრობდი რომ ამას შევძლებდი\"."}
{"text": "Now it's not always easy to push yourself, and that's why they invented mothers.\tახლა არც ისე ადვილია რომ მიაწვე საკუთარ თავს, და ამიტომაც შემდეგ ეძახიან დედებს."}
{"text": "(Laughter) (Applause) Frank Gehry said to me, \"My mother pushed me.\"\t(სიცილი) ფრანკ გერი - ფრანკ გერიმ მითხრა, \"დედაჩემი მაწვებოდა\"."}
{"text": "(Laughter) Serve!\tემსახურე! შერვინ ნულადნმა მითხრა, \"ჩემთვის პრივილეგია იყო რომ მემსახურა როგორც ექიმს\"."}
{"text": "A lot of kids want to be millionaires.\tახლა კი ბევრი ბავშვი მეუბნება რომ უნდათ რომ მილიონრები იყვნენ."}
{"text": "The first thing I say is: \"OK, well you can't serve yourself; you've got to serve others something of value.\tდა პირველს რასაც ვეუბნები არის, \"კი ბატონო, მაგრამ შენ თავს ხომ ვერ ემსახურები, სხვას უნდა მოემსახურო რაღაც ღირებულით,"}
{"text": "Because that's the way people really get rich.\"\tიმიტომ რომ სწორედ ასე ხდება ხალხი მდიდარი.\""}
{"text": "Ideas!\tიდეები. ტედ-სტერმა ბილლ გეთსმა მითხრა, \"მე მქონდა იდეა -"}
{"text": "TEDster Bill Gates says, \"I had an idea: founding the first micro-computer software company.\"\tდამეარსებინა პირველი მიკრო კომპიუტერული პროგრამების კომპანია\"."}
{"text": "I'd say it was a pretty good idea.\tდა ჩავთვალე რომ ეს მართლა კარგი იდეა იყო."}
{"text": "And there's no magic to creativity in coming up with ideas -- it's just doing some very simple things.\tდა იდეების მოსვლაშიაც არაფერია ჯადოსნური, ეს როგორც ძალიან მარტივი რამის კეთებაა."}
{"text": "And I give lots of evidence.\tდა მე მოვიყვანე ამის ბევრი მაგალითი."}
{"text": "Persist!\tგაძლება! ჯო კრაუსმა მითხრა,"}
{"text": "Joe Kraus says, \"Persistence is the number one reason for our success.\"\t\"გაძლება არის წარმატების ნომერ პირველი მიზეზი\"."}
{"text": "You've got to persist through failure. You've got to persist through crap!\tუნდა გაუძლო დამარცხებას. უნდა გაუძლო ათას უბედურებას, ანუ \"კუპნ\"-ს."}
{"text": "Which of course means \"Criticism, Rejection, Assholes and Pressure.\"\tრაც ეს რა თქმნა უნდა ნიშნავს \"კრიტიკას, უარყოფას, პროჭებს და ნაჟიმებს\""}
{"text": "(Laughter) So, the answer to this question is simple: Pay 4,000 bucks and come to TED.\t(სიცილი) ასე რომ ამ კითხვაზე პასუხი საბოლოოდ ასე იქნებოდა: გადაიხადე 4000 დოლარი და მოდი ტედ-ზე."}
{"text": "(Laughter) Or failing that, do the eight things -- and trust me, these are the big eight things that lead to success.\tან თუ ამას ვერ აკეთებ, მაშინ შეასრულე ეს 8 პუნქტი - და დამიჯერეთ რომ ეს 8 პუნქტი არის ის რაც მართლაც მიგიყვანთ წარმატებამდე."}
{"text": "Thank you TEDsters for all your interviews!\tტედ-სტერებო, დიდი მადლობა თქვენი ინტერვიუებისთვის"}
{"text": "How do you observe something you can't see?\tროგორ დააკვირდებოდით იმას რისი დანახვაც არ შეგიძლიათ?"}
{"text": "This is the basic question of somebody who's interested in finding and studying black holes.\tეს არის პირველი შეკითხვა იმათთვის ვინც დაინტერესებულია შავი ხვრელების აღმოჩენითა და შესწავლით."}
{"text": "Because black holes are objects whose pull of gravity is so intense that nothing can escape it, not even light, so you can't see it directly.\tიმიტომ, რომ შავი ხვრელები არის ობიექტები, რომელთა გრავიტაციული ველი იმდენად ძლიერია, რომ არაფერს არ შეუძლია დააღწიოს მას თავი, სინათლესაც კი, ასე რომ მათი პირდაპირი დანახვა შეუძლებელია."}
{"text": "So, my story today about black holes is about one particular black hole.\tმაშ ასე, ჩემი დღევანდელი საუბარი შავი ხვრელების შესახებ ერთ, განსაკუთრებული შავ ხვრელს შეეხება."}
{"text": "I'm interested in finding whether or not there is a really massive, what we like to call \"supermassive\" black hole at the center of our galaxy.\tმე დაინტერესებული ვარ ვიპოვო არსებობს თუ არა ძალიან მასიური, როგორც ჩვეულებრივ ამბობენ ”სუპერმასიური” შავი ხვრელი ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში."}
{"text": "And the reason this is interesting is that it gives us an opportunity to prove whether or not these exotic objects really exist.\tდა ამ ინტერესის მიზეზი არის ის, რომ ეს გვაძლევს ჩვენ შესაძლებლობას დავამტკიცოთ არსებობენ თუ არა სინამდვილეში ეს ეგზოტიკური ობიექტები."}
{"text": "And second, it gives us the opportunity to understand how these supermassive black holes interact with their environment, and to understand how they affect the formation and evolution of the galaxies which they reside in.\tდა კიდევ, ეს გვაძლევს შესაძლებლობას გავიგოთ, თუ როგორ ურთიერთქმედებენ გარემოსთან ეს ზემასიური შავი ხვრელები და რა გავლენას ახდენენ ისინი იმ გალაქტიკის ფორმირებასა და ევოლუციაზე რომელშიც იმყოფებიან."}
{"text": "So, to begin with, we need to understand what a black hole is so we can understand the proof of a black hole.\tმაშ ასე, დასაწყისისთვის უნდა გავიგოთ რა არის შავი ხვრელი. ასე ჩვენ შევძლებთ მისი არსებობის დამტკიცების გაგებას."}
{"text": "So, what is a black hole?\tმაინც რა არის შავი ხვრელი?"}
{"text": "Well, in many ways a black hole is an incredibly simple object, because there are only three characteristics that you can describe: the mass, the spin, and the charge.\tერთი მხრივ შავი ხვრელი არის დაუჯერებლად მარტივი ობიექტი, იმიტომ, რომ მას გააჩნია მხოლოდ სამი მახასიათებელი თვისება რისი აღწერაც შეგვიძლია: მასა, სპინი და მუხტი."}
{"text": "And I'm going to only talk about the mass.\tდა მე მხოლოდ მასაზე ვისაუბრებ."}
{"text": "So, in that sense, it's a very simple object.\tამ მხრივ ეს ძალიან მარტივი,"}
{"text": "But in another sense, it's an incredibly complicated object that we need relatively exotic physics to describe, and in some sense represents the breakdown of our physical understanding of the universe.\tმაგრამ სხვა მხრივ კი წარმოუდგენლად რთული ობიექტია, რომლის ასაღწერად აუცილებელია საკმაოდ ეგზოტიკური ფიზიკა და რაღაც ხარისხით წარმოადგენს გარღვევას სამყაროს ფიზიკურ გაგებაში."}
{"text": "But today, the way I want you to understand a black hole, for the proof of a black hole, is to think of it as an object whose mass is confined to zero volume.\tმაგრამ დღეს, მე წარმოგიდგენთ შავ ხვრელს, მისი არსებობის დამტკიცების მიზნით, როგორც ობიექტს, რომლის მასაც თავმოყრილია ნულოვან მოცულობაში."}
{"text": "So, despite the fact that I'm going to talk to you about an object that's supermassive, and I'm going to get to what that really means in a moment, it has no finite size.\tმაშ ასე, იმის მიუხედავად რომ მე ვაპირებ საუბარს ზემძიმე ობიექტის შესახებ, და თუ რას ნიშნავს ეს ამას ერთ წუთში მივუბრუუდები, მას არ გააჩნია განსაზღვრული ზომა."}
{"text": "So, this is a little tricky.\tასე რომ ყველაფერი ცოტა ჩახლართულია."}
{"text": "But fortunately there is a finite size that you can see, and that's known as the Schwarzschild radius.\tმაგრამ საბედნიეროდ არსებობს სასრული ზომა რაც შეგვიძლია დავინახოთ და ის ცნობილია როგორც შვარცშილდის რადიუსი."}
{"text": "And that's named after the guy who recognized why it was such an important radius.\tდაერქვა ადამიანის საპატივცემულოდ, რომელმაც გაიაზრა თუ რატომაა ეს რადიუსი ასე მნიშვნელოვანი."}
{"text": "This is a virtual radius, not reality; the black hole has no size.\tეს არის ვირტუალური რადიუსი, არარეალური - შავ ხვრელს არ გააჩნია ზომა."}
{"text": "So why is it so important?\tმაშ რატომაა ის ასე მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "It's important because it tells us that any object can become a black hole.\tმნიშვნელვანია იმიტომ, რომ გვიჩვენებს რომ ნებისმიერი ობიექტი შეიძლება იქცეს შავ ხვრელად."}
{"text": "That means you, your neighbor, your cellphone, the auditorium can become a black hole if you can figure out how to compress it down to the size of the Schwarzschild radius.\tეს ნიშნავს რომ თქვენ, თქვენი მეზობელი, თქვენი ტელეფონი, ეს აუდიტორია, - შეიძლება იქცეს შავ ხვრელად. თუ თქვენ შეძლებთ იპოვოთ მათი შვარცშილდის რადიუსის ზომამდე შეკუმშვის მეთოდი."}
{"text": "At that point, what's going to happen?\tდა რა მოხდება მაშინ ?"}
{"text": "At that point gravity wins.\tმაშინ გაიმარჯვებს მიზიდულობის ძალა."}
{"text": "Gravity wins over all other known forces.\tმიზიდულობის ძალა ამარცხებს ყველა ცნობილ ძალებს."}
{"text": "And the object is forced to continue to collapse to an infinitely small object.\tდა ობიექტი იძულებული იქნება გააგრძელოს შეკუმშვა უსასრულოდ მცირე ზომამდე."}
{"text": "And then it's a black hole.\tდა გადაიქცევა შავ ხვრელად."}
{"text": "So, if I were to compress the Earth down to the size of a sugar cube, it would become a black hole, because the size of a sugar cube is its Schwarzschild radius.\tასე რომ თუ მე შევკუმშავდი დედამიწას შაქრის ნატეხის ზომამდე ის გადაიქცეოდა შავ ხვრელად. იმიტომ რომ შაქრის ნატეხის ზომა მისთვის არის შვარცშილდის რადისუის ტოლი."}
{"text": "Now, the key here is to figure out what that Schwarzschild radius is.\tყველაზე მთავარია განვსაზღვროთ შვარცშილდის რადიუსის მნიშვნელობა."}
{"text": "And it turns out that it's actually pretty simple to figure out.\tდა აღმოჩნდა რომ მისი განსაზღვრა არც თუ ისე ძნელია."}
{"text": "It depends only on the mass of the object.\tის დამოკიდებულია მხოლოდ ობიექტის მასაზე."}
{"text": "Bigger objects have bigger Schwarzschild radii.\tდიდი ზომის ობიექტებს გააჩნიათ დიდი შვარცშილდის რადიუსი."}
{"text": "Smaller objects have smaller Schwarzschild radii.\tპატარებს კი პატარა."}
{"text": "So, if I were to take the sun and compress it down to the scale of the University of Oxford, it would become a black hole.\tთუ ავიღებთ მზეს და შევკუმშავთ მას ოქსფორდის უნივერსიტეტის ზომამდე ის გადაიქცევა შავ ხვრელად."}
{"text": "So, now we know what a Schwarzschild radius is.\tმაშ ასე, ჩვენ უკვე ვიცით თუ რა არის შვარცშილდის რადიუსი."}
{"text": "And it's actually quite a useful concept, because it tells us not only when a black hole will form, but it also gives us the key elements for the proof of a black hole.\tდა ეს საკმაოდ სასარგებლო მომენტია, იმიტომ რომ ის ჩვენ გვიჩვენებს არამარტო იმას თუ როდის ფორმირდება შავი ხვრელი ასევე გვაძლევს გადამწყვეტ ელემეტებს შავის ხვრელის არსებობის დამტკიცებისათვის."}
{"text": "I only need two things.\tმე მჭირდება მხოლოდ ორი რამ:"}
{"text": "I need to understand the mass of the object I'm claiming is a black hole, and what its Schwarzschild radius is.\tწარმოდგენა ობიექტის მასაზე, რომელსაც ვუწოდებ შავ ხვრელს და იმაზე თუ როგორია მისი შვარცშილდის რადიუსი."}
{"text": "And since the mass determines the Schwarzschild radius, there is actually only one thing I really need to know.\tდა სანამ მასა განსაზღვრავს შვარცშილდის რადიუსს მე ფაქტობრივად ერთი რამეს ცოდნა მჭირდება."}
{"text": "So, my job in convincing you that there is a black hole is to show that there is some object that's confined to within its Schwarzschild radius.\tჩემი ამოცანა, შავი ხვრელის არსებობაში თქვენს დასარწმუნებლად, არის გაჩვენოთ, რომ არსებობს რაღაც ობიექტი, რომელიც შემოსაზღვრულია თავის შვარცშილდის რადიუსით."}
{"text": "And your job today is to be skeptical.\tდა თქვენი ამოცანა კი არის იყოთ სკეპტიკები."}
{"text": "Okay, so, I'm going to talk about no ordinary black hole; I'm going to talk about supermassive black holes.\tკარგით, მაშ ასე, მე ვაპირებ ვისაუბრო არაჩვეულებრივ შავ ხვრელზე; ვაპირებ ვისაუბრო სუპერმასიურ შავ ხვრელებზე."}
{"text": "So, I wanted to say a few words about what an ordinary black hole is, as if there could be such a thing as an ordinary black hole.\tმინდა რამოდენიმე სიტყვა გითხრათ თუ რა არის ჩვეულებრივი შავი ხვრელი, რადგანაც იქ შეიძლება იყოს ჩვეულებრივი შავი ხვრელი."}
{"text": "An ordinary black hole is thought to be the end state of a really massive star's life.\tჩვეულებრივი შავი ხვრელი ითვლება ძალიან დიდი ვარსკვლავის სიცოცხლის ბოლო ეტაპად."}
{"text": "So, if a star starts its life off with much more mass than the mass of the Sun, it's going to end its life by exploding and leaving behind these beautiful supernova remnants that we see here.\tთუ ვარსკვლავი თავის სიცოცხლეს დაიწყებს გაცილებით მეტი მასით ვიდრე მზის მასაა, ის სიცოცხლეს აფეთქებით დაასრულებს და ზეახალი ვარსკვლავის ლამაზ ნარჩენებს დაგვიტოვებს, რასაც აქ ვხედავთ."}
{"text": "And inside that supernova remnant is going to be a little black hole that has a mass roughly three times the mass of the Sun.\tდა ამ ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენებს შიგნით იქნება პატარა შავი ხვრელი, რომლის მასა დაახლოებით სამჯერ მეტი იქნება მზის მასაზე."}
{"text": "On an astronomical scale that's a very small black hole.\tასტრონომიული ზომებით ეს ძალიან პატარა შავი ხვრელია."}
{"text": "Now, what I want to talk about are the supermassive black holes.\tახლა კი მე მინდა ვისაუბრო სუპერმასიურ შავ ხვრელებზე."}
{"text": "And the supermassive black holes are thought to reside at the center of galaxies.\tითვლება რომ სუპერმასიური შავი ხვრელები განლაგებულნი არიან გალაქტიკების ცენტრებში."}
{"text": "And this beautiful picture taken with the Hubble Space Telescope shows you that galaxies come in all shapes and sizes.\tდა ეს ლამაზი სურათი, რომელიც ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპითაა გადაღებული, გაჩვენებთ რომ გალაქტიკები სხვადასხვა ფორმის და ზომის არიან."}
{"text": "There are big ones. There are little ones.\tარსებობენ დიდები. არსებობენ პატარები."}
{"text": "Almost every object in that picture there is a galaxy.\tთითქმის ყველა ობიექტი ამ სურათზე არის გალაქტიკა."}
{"text": "And there is a very nice spiral up in the upper left.\tმარცხნივ ზევით არის ძალიან ლამაზი სპირალი"}
{"text": "And there are a hundred billion stars in that galaxy, just to give you a sense of scale.\tდა ამ გალაქტიკაში ასობით მილიარდი ვარსკვლავია, უბრალოდ მასშტაბზე რომ შეგექმნათ წარმოდგენა."}
{"text": "And all the light that we see from a typical galaxy, which is the kind of galaxies that we're seeing here, comes from the light from the stars.\tსინათლე, რომელსაც ვაკვირდებით ტიპიურ გალაქტიკაზე, როგორიც აქ მოცემული გალაქტიკაა, მოედინება ვარსკვლავებიდან."}
{"text": "So, we see the galaxy because of the star light.\tჩვენ სწორედ ვარსკვლავების სინათლის წყალობით ვხედავთ გალაქტიკას."}
{"text": "Now, there are a few relatively exotic galaxies.\tარსებობს რამოდენიმე ეგზოტიკური გალაქტიკა."}
{"text": "I like to call these the prima donna of the galaxy world, because they are kind of show offs.\tმე მათ გალაქტიკათა სამყაროს პრიმადონებს ვეძახი, იმიტომ რომ ისინი განსაკუთრებულნი არიან."}
{"text": "And we call them active galactic nuclei.\tდა ჩვენ მათ აქტიური გალაქტიკის ბირთვს ვუწოდებთ"}
{"text": "And we call them that because their nucleus, or their center, are very active.\tდა ვეძახით იმიტომ, რომ მათი ბირთვი ანუ მათი ცენტრი, ძალიან აქტიურია"}
{"text": "So, at the center there, that's actually where most of the starlight comes out from.\tამიტომაც იქ ცენტრში, სადაც ყველაზე მეტი ვარსკვლავების შუქი გამოდის"}
{"text": "And yet, what we actually see is light that can't be explained by the starlight.\tჯერ კიდევ, ის რასაც ვხედავთ არის შუქი ამის ახსნა არ შეიძლება ვარსკვლავური ნათებით"}
{"text": "It's way more energetic.\tის უფრო ენერგეტიკულია"}
{"text": "In fact, in a few examples it's like the ones that we're seeing here.\tფაქტია, ზოგიერთ მაგალითში რომელსაც, აქ ვხედავთ"}
{"text": "There are also jets emanating out from the center.\tარის გამოსხივება, რომელიც გამოდის ცენტრიდან."}
{"text": "Again, a source of energy that's very difficult to explain if you just think that galaxies are composed of stars.\tაქაც, ენერგიის წყარო ძალიან ძნელი ასახსნელია თუ ფიქრობთ, რომ გალაქტიკები მხოლოდ ვარსკვლავებისგან შედგება."}
{"text": "So, what people have thought is that perhaps there are supermassive black holes which matter is falling on to.\tასე რომ, რაც არ უნდა ვიფიქროთ შესაძლოა იქ სუპერმასიური შავი ხვრელები იყოს რომლის გამოკვლევაც არის საჭირო"}
{"text": "So, you can't see the black hole itself, but you can convert the gravitational energy of the black hole into the light we see.\tთვითონ შავი ხვრელის დანახვა შეუძლებელია მაგრამ შეიძლება გარდავქმნათ შავი ხვრელის გრავიტაციული ენერგია ხილულ სინათლეში."}
{"text": "So, there is the thought that maybe supermassive black holes exist at the center of galaxies.\tასე რომ, შესაძლოა გალაქტიკების ცენტში სუპერმასიური შავი ხვრელები იყოს."}
{"text": "But it's a kind of indirect argument.\tმაგრამ ეს არაპირდაპირი არგუმენტია."}
{"text": "Nonetheless, it's given rise to the notion that maybe it's not just these prima donnas that have these supermassive black holes, but rather all galaxies might harbor these supermassive black holes at their centers.\tმიუხედავად ამისა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შესაძლოა არა მხოლოდ ამ პრიმადონებს რომლებსაც აქვთ სუპერმასიური შავი ხვრელები, არამედ სხვა გალაქტიკებსაც აქვთ სუპერმასიური შავი ხვრელები მათ ცენტრებში."}
{"text": "And if that's the case -- and this is an example of a normal galaxy; what we see is the star light.\tდა თუ ეს ასეა - და ეს არის ნორმალური გალაქტიკის მაგალითი; რასაც ჩვენ ვხედავთ ეს არის ვარსკვლავის შუქი."}
{"text": "And if there is a supermassive black hole, what we need to assume is that it's a black hole on a diet.\tდა თუ იქ არის სუპერმასიური შავი ხვრელი, მაშინ უნდა ვიგულისხმოთ რომ ეს არის შავი ხვრელი დიეტაზე."}
{"text": "Because that is the way to suppress the energetic phenomena that we see in active galactic nuclei.\tიმიტომ, რომ ეს არის საშუალება ავხსნათ ენერგეტიკული ფენომენი, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ აქტიური გალაქტიკის ბირთვში."}
{"text": "If we're going to look for these stealth black holes at the center of galaxies, the best place to look is in our own galaxy, our Milky Way.\tთუ გვინდა დავინახოთ ეს უხილავი შავი ხვრელები გალაქტიკების ცენტრში, საუკეთესო ადგილი იქნება ჩვენივე გალაქტიკა, ჩვენი ირმის ნახტომი."}
{"text": "And this is a wide field picture taken of the center of the Milky Way.\tდა ეს არის ფართოდ გაშლილი სურათი ირმის ნახტომის ცენტრიდან."}
{"text": "And what we see is a line of stars.\tრასაც ვხედავთ ეს არის ვარსკვლავების ხაზი."}
{"text": "And that is because we live in a galaxy which has a flattened, disk-like structure.\tდა ეს იმიტომ რომ ჩვენ ვცხოვრობთ გალაქტიკაში, რომელიც არის ბრტყელი, დისკის მსგავსი სტრუქტურით."}
{"text": "And we live in the middle of it, so when we look towards the center, we see this plane which defines the plane of the galaxy, or line that defines the plane of the galaxy.\tდა ჩვენ მის შუაში ვცხოვრობთ, და როცა მისი ცენტრისკენ ვიყურებით, ვხედავთ სიბრტყეს რომელიც არის თვით ამ გალაქტიკის სიბრტყე, ანუ ხაზი რომელიც ასახავს გალაქტიკის სიბრტყეს."}
{"text": "Now, the advantage of studying our own galaxy is it's simply the closest example of the center of a galaxy that we're ever going to have, because the next closest galaxy is 100 times further away.\tჩვენი გალაქტისკის შესწავლის უპირატესობა ის არის, რომ ის უბრალოდ ყველაზე ახლო გალაქტიკის ცენტრია რომლის შესწავლაც შეგვიძლია, იმიტომ რომ სხვა უახლოესი 100-ჯერ უფრო შორს არის ჩვენგან."}
{"text": "So, we can see far more detail in our galaxy than anyplace else.\tასე, რომ შეგვიძლია უფრო დეტალურად შევისწავლოთ ჩვენი გალქტიკა ვიდრე სხვა რომელიმე."}
{"text": "And as you'll see in a moment, the ability to see detail is key to this experiment.\tროგორც ხედავთ, დეტალების დანახვის შესაძლებლობა ყველაზე მნიშვნელოვანია ამ ექსპერიმენტში."}
{"text": "So, how do astronomers prove that there is a lot of mass inside a small volume?\tროგორ ამტკიცებენ ასტრონომები იმას რომ არის ძალიან დიდი მასა პატარა მოცულობაში?"}
{"text": "Which is the job that I have to show you today.\tეს არის ის რისი ჩვენებაც მინდა დღეს."}
{"text": "And the tool that we use is to watch the way stars orbit the black hole.\tმეთოდი არის დაკვირვება ვარსკვლავებზე თუ როგორ მოძრაობენ ისინი შავი ხვრელის გარშემო."}
{"text": "Stars will orbit the black hole in the very same way that planets orbit the sun.\tვარსკვლევები შავი ხვრელის გარშემო მოძრაობენ როგორც პლანეტები მზის გარშემო."}
{"text": "It's the gravitational pull that makes these things orbit.\tეს გრავიტაციული ველია რომელიც ამ ობიექტებს ამოძრავებს ორბიტაზე"}
{"text": "If there were no massive objects these things would go flying off, or at least go at a much slower rate because all that determines how they go around is how much mass is inside its orbit.\tთუ იქ არ არის მასიური ობიექტი ეს ვარსკვლევები გაფრინდებოდნენ სხვაგან, ან საბოლოოდ უფრო ნელა დაიწყებდნენ მოძრაობას იმიტომ, რომ ის რაც განაპირობებს მათ ორბიტას არის მასა ამ ორბიტის ცენტრში."}
{"text": "So, this is great, because remember my job is to show there is a lot of mass inside a small volume.\tშესანიშნავია, ეს იმაზე მეტყველებს თუ რისი დამტკიცებაც მინდოდა იქ არის დიდი მასა მცირე მოცულობაში."}
{"text": "So, if I know how fast it goes around, I know the mass.\tასე რომ, თუ ვიცით მოძრაობის სიჩქარე ვიცით მასაც."}
{"text": "And if I know the scale of the orbit I know the radius.\tდა თუ ვიცი ორბიტის მასშტაბი ვიცი მისი რადიუსი."}
{"text": "So, I want to see the stars that are as close to the center of the galaxy as possible.\tასე, რომ მინდა ვნახო ვარსკვლავები რომლებიც ძალიან ახლოს არიან გალაქტიკის ცენტრთან."}
{"text": "Because I want to show there is a mass inside as small a region as possible.\tიმიტომ, რომ მინდა დავინახო მასა მცირე რეგიონის შიგნით."}
{"text": "So, this means that I want to see a lot of detail.\tამიტომაც ეს ნიშნავს რომ მინდა უფრო მეტი დეტალიზაცია"}
{"text": "And that's the reason that for this experiment we've used the world's largest telescope.\tდა ამიტომაც ამ ექსპერიმენტისთვის გამოვიყენეთ მსოფლიოს ყველაზე დიდი ტელესკოპი."}
{"text": "This is the Keck observatory. It hosts two telescopes with a mirror 10 meters, which is roughly the diameter of a tennis court.\tრომელიც არის კეკის ობსერვატორიაში. რომელიც ორი ტელესკოპისგან შედგება 10 მეტრიანი სარკით, დაახლოებით ტენისის კორტის ზომით."}
{"text": "Now, this is wonderful, because the campaign promise of large telescopes is that is that the bigger the telescope, the smaller the detail that we can see.\tმშვენიერია იმიტომ, რომ ის რასაც გვაძლევს დიდი ტელესკოპი ეს არის მცირე დეტალების დანახვის საშუალება."}
{"text": "But it turns out these telescopes, or any telescope on the ground has had a little bit of a challenge living up to this campaign promise.\tმაგრამ ეს ტელესკოპებს, როგორც ნებისმიერი ტელესკოპს დედამიწაზე აქვს გარკვეული პრობლემები, რომლებიც ართულებს ჩვენი მიზნების მიღწევას."}
{"text": "And that is because of the atmosphere.\tამის მიზეზია ატმოსფერო."}
{"text": "Atmosphere is great for us; it allows us to survive here on Earth.\tკარგია რომ გვაქვს ატმოსფერო; მის გარეშე შეუძლებელია დედამიწაზე ცხოვრება."}
{"text": "But it's relatively challenging for astronomers who want to look through the atmosphere to astronomical sources.\tმაგრამ, ის პრობლემებს უქმნის ასტრონომებს რომლებსაც დაკვირვება უწევთ შორეულ ციურ სხეულებზე"}
{"text": "So, to give you a sense of what this is like, it's actually like looking at a pebble at the bottom of a stream.\tიმისათვის რომ გავიგოთ რას ნიშნავს ეს წარმოიდგინეთ, რომ უყურებთ რიყის ქვას მდინარის ფსკერზე."}
{"text": "Looking at the pebble on the bottom of the stream, the stream is continuously moving and turbulent, and that makes it very difficult to see the pebble on the bottom of the stream.\tროცა ვუყურებთ ქვას მდინარის ფსკერზე, დინება მუდმივად მოძრაობს და იხვევა, და ამით უფრო რთული ხდება ფსკერზე საერთოდ რამის დანახვა."}
{"text": "Very much in the same way, it's very difficult to see astronomical sources, because of the atmosphere that's continuously moving by.\tამის მსგავსად ატმოსფეროს გავლით ძალიან ძნელია დავინახოთ ასტრონომიული ობიექტები ატმოსფეროს უწყვეტი მოძრაობის გამო."}
{"text": "So, I've spent a lot of my career working on ways to correct for the atmosphere, to give us a cleaner view.\tამიტომაც მე ჩემი კარიერის საკმაოდ დიდი დრო გავატარე ატმოსფეროს მიერ დამახინჯებული სურათების გასწორებაში."}
{"text": "And that buys us about a factor of 20.\tამ მთეოდით მიიღწევა ოცმაგი ეფექტი"}
{"text": "And I think all of you can agree that if you can figure out how to improve life by a factor of 20, you've probably improved your lifestyle by a lot, say your salary, you'd notice, or your kids, you'd notice.\tვფიქრომ ყველა დამეთანხმება იმაში, რომ თუ იცით როგორ გავიუმჯობესოთ სიცოცხლე 20-ჯერ თქვენ დაგჭირდებათ საგრძნობლად შეცვალოთ ცხოვრების სტილი ვთქვათ ხელფასი, თქვენი შვილები ან თქვენ აუცილებლად შეიგრძნობთ ამას"}
{"text": "And this animation here shows you one example of the techniques that we use, called adaptive optics.\tამ ანიმაციაში თქვენ ხედავთ მაგალითს თუ როგორ ტექნიკას ვიყენებთ ჩვენ, ადაპტიური ოპტიკა."}
{"text": "You're seeing an animation that goes between an example of what you would see if you don't use this technique -- in other words, just a picture that shows the stars -- and the box is centered on the center of the galaxy, where we think the black hole is.\tთქვენ ხედავთ ანიმაციას რომელიც აჩვენებს მაგალითს თუ რას ვნახავდით ამ ტექნიკის გამოყენების გარეშე სხვა სიტყვებით, უბრალოდ სურათი სადაც ვარსკვლავებია ნაჩვენები, და კვადრატი უჩვენებს გალაქტიკის ცენტრს. სადც ჩვენი აზრით შავი ხვრელი არის მოთავსებული."}
{"text": "So, without this technology you can't see the stars.\tმაშ ასე ამ ტექნოლოგიის გარეშე თქვენ არ შეგიძლიათ დაინახოთ ვარსკვლავები"}
{"text": "With this technology all of a sudden you can see it.\tამ ტექნოლოგიით თქვენ მოულოდნელად ხედავთ მას."}
{"text": "This technology works by introducing a mirror into the telescope optics system that's continuously changing to counteract what the atmosphere is doing to you.\tეს ტექნოლოგია იყენებს სარკეს ტელესკოპის ოპტიკურ სისტემაში რომელიც მუდმივად ვცლის წინააღმდეგობას რომელსაც ატმოსფერო ახდენს."}
{"text": "So, it's kind of like very fancy eyeglasses for your telescope.\tასე რომ. ეს გავს ძალიან უცნაური სათვალეებია თქვენი ტელესკოპისთვის."}
{"text": "Now, in the next few slides I'm just going to focus on that little square there.\tშემდეგ სლაიდებში მინდა ყურადღება დადავიტანო პატარა ოთხკუთხედზე"}
{"text": "So, we're only going to look at the stars inside that small square, although we've looked at all of them.\tშვენ დავაკვირდებით ვარსკვლავებს ამ ოთხკუთხედის შიგნით თუმცა ჩვენ ყველა მათგანს ვაკვირდებოდით."}
{"text": "So, I want to see how these things have moved.\tმიდა ვნახოთ როგორ მოძრაობენ ისინი"}
{"text": "And over the course of this experiment, these stars have moved a tremendous amount.\tექსპერიმენტის განმავლობაში ამ ობიექტებმა იმოძრავეს ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში"}
{"text": "So, we've been doing this experiment for 15 years, and we see the stars go all the way around.\tეს ექსპერიმენტი 15 წელი გრძელდებოდა, და ვნახეთ რომ ვარსკვლავები მოძრაობენ ერთმანეთის გარშემო."}
{"text": "Now, most astronomers have a favorite star, and mine today is a star that's labeled up there, SO-2.\tახლა ყველა ასტრონომს ყავს საყვარელი ვარსკვლავი და დღეს ჩემი რჩეულია SO-2 ვარსკვლავი."}
{"text": "Absolutely my favorite star in the world.\tჩემთვის ყველაზე საყვარელი ვარსკვლავი სამყაროში."}
{"text": "And that's because it goes around in only 15 years.\tიმიტომ, რომ მისი ბრუნვის ხანგრძლივობა 15 წელია ზუსტად."}
{"text": "And to give you a sense of how short that is, the sun takes 200 million years to go around the center of the galaxy.\tდა გაგრძნობინებს თუ რა მცირე დრო არის ეს. მზეს 200 მილიონი წელი ჭირდება იმისთვის რომ შემოუაროს გალაქტიკის ცენტრს."}
{"text": "Stars that we knew about before, that were as close to the center of the galaxy as possible, take 500 years.\tვარსკვლავები რომლებსაც მანამდე ვიცნობდით არ იყო იმდენად ახლოს ცენტრთან დაახლოებით 500 წლის ციკლით"}
{"text": "And this one, this one goes around in a human lifetime.\tეს კი ამას რამოდენიმეჯერ ასწრებს ადამიანის ცხოვრების მანძილზე"}
{"text": "That's kind of profound, in a way.\tეს წინ გადადგმული ნაბიჯია."}
{"text": "But it's the key to this experiment. The orbit tells me how much mass is inside a very small radius.\tეს მნიშვნელოვანია ამ ექსპერიმენტში. ორბიტა მეუბნება თუ რამდენი მასაა ძალიან მცირე რადიუსის შიგნით."}
{"text": "So, next we see a picture here that shows you before this experiment the size to which we could confine the mass of the center of the galaxy.\tასე რომ, შემდეგი სურათი გვაჩვენებს თუ რა ზომის დაკვირვება შეგვეძლო ჩვენ გალაქტიკის ცენტრში ამ ექსპერიმენტამდე."}
{"text": "What we knew before is that there was four million times the mass of the sun inside that circle.\tის რაც ვიცოდით მანმდე იყო მზის მასაზე ოთხ მილიონჯერ მეტი მასა იმ წრის შიგნით."}
{"text": "And as you can see, there was a lot of other stuff inside that circle.\tდა როგორც ხედავთ იქ იყო უფრო მეტი რამ, იმ წრეში"}
{"text": "You can see a lot of stars.\tთქვენ ხედავთ ძალიან ბევრ ვარკვლავს."}
{"text": "So, there was actually lots of alternatives to the idea that there was a supermassive black hole at the center of the galaxy, because you could put a lot of stuff in there.\tიქ იყო ძალიან ბევრი ალტერნატივა იდეისთვის, რომ იქ არის სუპერმასიური შავი ხვრელი გალაქტიკის ცენტრში, იმიტომ რომ შუძლებელია ძალიან ბევრი რამის იქ მოთავსება"}
{"text": "But with this experiment, we've confined that same mass to a much smaller volume that's 10,000 times smaller.\tმაგრამ, ამ ექსპერიმეტით ჩვენ ვნახეთ იგივე მასა მოთავსებულია გაცილებით პატარა მოცულობაში ათი ათასჯერ უფრო პატარაში."}
{"text": "And because of that, we've been able to show that there is a supermassive black hole there.\tამით ჩვენთვის შესაძლებელი გახდა დავამტკიცოთ რომ იქ არის უპერმასიური შავი ხვრელი"}
{"text": "To give you a sense of how small that size is, that's the size of our solar system.\tიმისთვის რომ წარმოვიდგინოთ ეს ზომა ეს არის ჩენი მზის სისტემა"}
{"text": "So, we're cramming four million times the mass of the sun into that small volume.\tუნდა მოვათავსოთ ოთხ მილონჯერ მეტი მასა ვიდრე მზის მასაა ამ მცირე მოცულობაში"}
{"text": "Now, truth in advertising. Right?\tახლა კი რეკლამის გარეშე."}
{"text": "I have told you my job is to get it down to the Schwarzchild radius.\tსიმართლე მე გითხარით რომ ჩემი დავალება იყო მიმეღწია შვარცშილდის რადიუსისთვის."}
{"text": "And the truth is, I'm not quite there.\tსიმართლე ის არის რომ მე ვერ მივაღწიე მას."}
{"text": "But we actually have no alternative today to explaining this concentration of mass.\tმაგრამ ჩვენ არ გვაქვს სხვა ალტერნატივა რომ ავხსნათ ასეთი მასის კონცენტრაცია."}
{"text": "And, in fact, it's the best evidence we have to date for not only existence of a supermassive black hole at the center of our own galaxy, but any in our universe.\tფაქტია, ყველაზე საუკეთესო საბუთი რაც დღეს გვაქვს არა მარტო სუპერ მასიური შავი ხვრელის არსებობაა ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში, არამედ ნებისმიერ გალაქტიკის ცენტრში მთელს სამყაროში."}
{"text": "So, what next? I actually think this is about as good as we're going to do with today's technology, so let's move on with the problem.\tდა შემდეგ რა? მე ვფიქრობ რომ ეს არის საუკეთესო რაც შეგვიძლია დღევანდელი ტექნოლოგიებით შევძლოთ გავგრძლოთ მუშაობა პრობლემაზე."}
{"text": "So, what I want to tell you, very briefly, is a few examples of the excitement of what we can do today at the center of the galaxy, now that we know that there is, or at least we believe, that there is a supermassive black hole there.\tრისი თქმა მინდა ძალიან მოკლედ, რამოდენიმე მაგალითში იმის გადმოსაცემად თუ რისი გაკეთებაც შეგვიძლია დღეს გალაქტიკის ცენტრში, ვიცით რომ არის ან ყოველ შემთხვევაში გვჯერა, სუპერ მასიური შავი ხვრელის არსებობა."}
{"text": "And the fun phase of this experiment is, while we've tested some of our ideas about the consequences of a supermassive black hole being at the center of our galaxy, almost every single one has been inconsistent with what we actually see.\tამ ექსპერიმენტის ყველაზე მხიარული ფაზა არის ის რომ, გადავამოწმეთ ჩვენი ზოგიერთი წარმოდგენა სუპერმასიური შავი ხვრელის შესახებ რომელიც ჩვენი გალაქტიკის ცენტრშია, თითქმის არც ერთი წარმოდგენა არ შეესაბემებოდა სინამდვილეს."}
{"text": "And that's the fun.\tდა ეს სასაცილოა."}
{"text": "So, let me give you the two examples.\tმოდით ვნახოთ ორი მათგანი."}
{"text": "You can ask, \"What do you expect for the old stars, stars that have been around the center of the galaxy for a long time, they've had plenty of time to interact with the black hole.\"\tთქვენ შეგიძლიათ იკითხოთ, \"რას ფიქრობთ ძველ ვარსკვლავზე, რომელიც მოძრაობს გალაქტიკის ცენტრის გარშემო ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, მათ დიდი დრო ქონდათ, რომ მიახლოვებოდნენ შავ ხვრელს\""}
{"text": "What you expect there is that old stars should be very clustered around the black hole.\tთქვენ მოელით რომ ძველი ვარსკვლავები შეგროვილი უნდა იყოს შავი ხვრელის გარშემო"}
{"text": "You should see a lot of old stars next to that black hole.\tთქვენ უნდა ნახოთ ძალიან ბევრი ძველი ვარსკვლავი შავი ხვრელის გარშემო."}
{"text": "Likewise, for the young stars, or in contrast, the young stars, they just should not be there.\tშესაბამისად, ახალგაზრდა ვარსკვლავები არ უნდა იყოს იქ"}
{"text": "A black hole does not make a kind neighbor to a stellar nursery.\tშავი ხვრელი არ არის კეთილი მეზობელი ვარსკვლავების წარმოებისთვის"}
{"text": "To get a star to form, you need a big ball of gas and dust to collapse.\tვარსკვლავის ფორმირებისთვის საჭიროა დიდი ზომის გაზის ბურთი და მტვრის შეკრება"}
{"text": "And it's a very fragile entity.\tდა ეს ძალიან მყიფე ფორმაა."}
{"text": "And what does the big black hole do?\tდა რას იზამს დიდი შავი ხვრელი?"}
{"text": "It strips that gas cloud apart.\tის დაშლის ამ გაზის ღრუბელს ნაწილებათ"}
{"text": "It pulls much stronger on one side than the other and the cloud is stripped apart.\tის ძალიან ძლიერია ერთ მხრიდან ვიდრე მეორე და ღრუბელიც ნაწილებად იყოფა"}
{"text": "In fact, we anticipated that star formation shouldn't proceed in that environment.\tფატია, რომ ვარსკვალების ფორმირება შეუძლებელია მსგავს გარემოში"}
{"text": "So, you shouldn't see young stars.\tამიტომაც იქ არ არის ახალგაზრდა ვარსკვლავები"}
{"text": "So, what do we see?\tმაგრამ რა ვნახეთ ჩვენ"}
{"text": "Using observations that are not the ones I've shown you today, we can actually figure out which ones are old and which ones are young.\tდაკვირვებისას რომლებიც დღეს თქვენთვის არ მიჩვენებია ჩვენ შეგვიძლია გავარკვიოთ რომელი არის ახალგაზრდა და რომელი ძველი"}
{"text": "The old ones are red.\tძველი არის წითელი"}
{"text": "The young ones are blue. And the yellow ones, we don't know yet.\tახალი არის ლურჯი. და ყვითელი ჯერ არ ვიცით."}
{"text": "So, you can already see the surprise.\tაქაც სიურპრიზია"}
{"text": "There is a dearth of old stars.\tიქ არის ძველი ვარსკვლავების უკმარისობა"}
{"text": "There is an abundance of young stars, so it's the exact opposite of the prediction.\tიქ არის ახალი ვარსკვლავები, ანუ ჩვენი წინასწარმეტყველება არ გამართლდა."}
{"text": "So, this is the fun part.\tრაც საკმაოდ უცნაური და სასიამოვნოა."}
{"text": "And in fact, today, this is what we're trying to figure out, this mystery of how do you get -- how do you resolve this contradiction.\tფაქტია, ეს ის არის თუ რისი გარკვევაც გვინდა ჩვენ ეს საიდუმლოება თუ როგორ ამოვხსნათ -- ასეთი წინააღმდეგობები."}
{"text": "So, in fact, my graduate students are, at this very moment, today, at the telescope, in Hawaii, making observations to get us hopefully to the next stage, where we can address this question of why are there so many young stars, and so few old stars.\tფაქტია, ჩემი სტუდენტები ამ წუთას ტელესკოპთან მუშაობენ ჰავაიში, ატარებენ დავირვებებს, რომლებიც იმედია შემდეგ ნაბიჯებამდე მიგვიყვანს. სად შეიძლება ვნახოთ პასუხი იმაზე თუ რატომ არის იქ ამდენი ახალი ვარსკვლავი და ასე ცოტა ძველი."}
{"text": "To make further progress we really need to look at the orbits of stars that are much further away.\tიმისთვის რომ გავიგოთ ეს, ჩვენ უნდა გავაგრძელოთ იმვარსკვალვების ორბიტებზე დაკვირვება რომლებიც უფრო შორსაა."}
{"text": "To do that we'll probably need much more sophisticated technology than we have today.\tამისათვის ჩვენ უფრო რთული ტექნოლოგიები გვჭირდება ვიდრე გვაქვს დღეს"}
{"text": "Because, in truth, while I said we're correcting for the Earth's atmosphere, we actually only correct for half the errors that are introduced.\tიმიტომ რომ, როცა ვთქვი რომ ჩვენ ვაკორექტირებთ ატმოსფერულ ზემოქმედებას, ჩვენ მხოლოდ შეცდომების ნახევარს ვასწორებთ."}
{"text": "We do this by shooting a laser up into the atmosphere, and what we think we can do is if we shine a few more that we can correct the rest.\tჩვენ ამას ატმოსფეროში ლაზერის სხივით ვაკეთებთ ვფიქრობ შემდეგში ჩვენ უფრო მეტ ლაზერს გამოვიყენებთ"}
{"text": "So this is what we hope to do in the next few years.\tდა ეს არის ის რისი იმედიც გვაქვს მომდევნო წლებში."}
{"text": "And on a much longer time scale, what we hope to do is build even larger telescopes, because, remember, bigger is better in astronomy.\tდა უფრო შორეული მომავლისთვის გვინდა ავაშენოთ უფრო დიდი ტელესკოპები, იმიტომ რომ, გახსოვდეთ დიდი უკეთესია ასტრონომიისთვის."}
{"text": "So, we want to build a 30 meter telescope.\tგვინდა 30 მეტრიანი ტელესკოპის აშენება."}
{"text": "And with this telescope we should be able to see stars that are even closer to the center of the galaxy.\tდა ამ ტელესკოპით ჩვენ შეგვიძლია ვნახოთ ვარსკვლავები რომლებიც უფრო ახლოს არის გალაქტიკის ცენტრთან."}
{"text": "And we hope to be able to test some of Einstein's theories of general relativity, some ideas in cosmology about how galaxies form.\tდა იმედი გვაქვს შევამოწმოთ აინშტაინის ფარდობითობის თეორიის ზოგიერთი ასპექტები კოსმოლოგიის ზოგიერთი იდეები გალაქტიკების ფორმირების შესახებ."}
{"text": "So, we think the future of this experiment is quite exciting.\tასე რომ, ამ ექსპერიმენტის მომავალი ძალიან მომხიბლველია,"}
{"text": "So, in conclusion, I'm going to show you an animation that basically shows you how these orbits have been moving, in three dimensions.\tდასასრულს მე მინდა განახოთ ანიმაცია თუ როგორ მოძრაობენ ეს ვარსკვლავები ორბიტებზე, სამ განზომილებაში."}
{"text": "And I hope, if nothing else, I've convinced you that, one, we do in fact have a supermassive black hole at the center of the galaxy.\tდა იმედი მაქვს, სხვა თუ არა, იმაში მაინც დაგარწმუნეთ რომ ფაქტია გვაქვს სუპერმასიური შავი ხვრელი გალაქტიკის ცენტრში."}
{"text": "And this means that these things do exist in our universe, and we have to contend with this, we have to explain how you can get these objects in our physical world.\tდა ეს იმას ნიშნავს რომ შავი ხვრელები არსებობს ჩვენს სამყაროში, და ჩვენ ეს უნდა შევისწავლოთ, ავხსნათ თუ როგორ შეიძლება ასეთი ობიექტების ფიზიკურ სამყაროში არსებობა"}
{"text": "Second, we've been able to look at that interaction of how supermassive black holes interact, and understand, maybe, the role in which they play in shaping what galaxies are, and how they work.\tმეორე, ჩვენ შეგვიძლია დავაკვირდეთ იმას თუ როგორ ურთიერთქმედებს სუპერმასიური შავი ხვრელები და შესაძლოა გავიგოთ მათი როლი გალაქტიკების ფორმირებაში."}
{"text": "And last but not least, none of this would have happened without the advent of the tremendous progress that's been made on the technology front.\tდა ბოლო და არა უკანასკნელი, არც ერთი ამათგანი არ მოხდებოდა რომ არა დიდი პროგრესი რომელიც გაკეთდა ტექნოლოგიებში"}
{"text": "And we think that this is a field that is moving incredibly fast, and holds a lot in store for the future.\tდა ვფიქრობთ რომ ეს სეფერო საოცრად სწრაფად ვითარდება, და ძალიან ბევრს მოველით მისგან მომავალში."}
{"text": "Thanks very much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "I'd like to talk to you today about the human brain, which is what we do research on at the University of California.\tდღეს მე მინდა გესაუბროთ ადამიანის ტვინზე, იმაზე, რაზეც ჩვენ ვატარებთ კვლევებს კალიფორნიის უნივერსიტეტში."}
{"text": "Just think about this problem for a second.\tერთი წუთით დაფიქრდით ამ პრობლემაზე."}
{"text": "Here is a lump of flesh, about three pounds, which you can hold in the palm of your hand.\tაი - სამიოდე ფუთი ხორცის გროვა, რომელიც ხელის გულზე შეიძლება მოათავსოთ."}
{"text": "But it can contemplate the vastness of interstellar space.\tმაგრამ მას ძალუძს გაიაზროს ვარსკვლავთშორისი სივრცის სიდიადე."}
{"text": "It can contemplate the meaning of infinity, ask questions about the meaning of its own existence, about the nature of God.\tმას შეუძლია გაიაზროს უსასრულობის არსი, დასვას შეკითხვები საკუთარი არსებობის არსზე, ღმერთის ბუნებაზე."}
{"text": "And this is truly the most amazing thing in the world.\tდა ეს მართლაც ყველაზე განსაცვიფრებელი რამ არის მსოფლიოში."}
{"text": "It's the greatest mystery confronting human beings: How does this all come about?\tეს უდიდესი მისტერია არის გამოწვევა ადამიანებისთვის: როგორ მოხდა ეს ყველაფერი?"}
{"text": "Well, the brain, as you know, is made up of neurons.\tტვინი, როგორც იცით, შედგება ნეირონებისგან."}
{"text": "We're looking at neurons here.\tჩვენ ახლა ნეირონებს ვუყურებთ."}
{"text": "There are 100 billion neurons in the adult human brain.\tზრდასრული ადამიანის ტვინში 100 მილიარდზე მეტი ნეირონია."}
{"text": "And each neuron makes something like 1,000 to 10,000 contacts with other neurons in the brain.\tდა ყოველი ნეირონი ქმნის დაახლოებით 1000-დან 10,000-მდე კავშირს სხვა ნეირონებთან."}
{"text": "And based on this, people have calculated that the number of permutations and combinations of brain activity exceeds the number of elementary particles in the universe.\tდა ამაზე დაყრდნობით გამოთვალეს, რომ ტვინის აქტივობის გადანაცვლებადობათა და კომბინაციათა რიცხვი აჭარბებს სამყაროში არსებულ ელემენტარულ ნაწილაკთა რიცხვს."}
{"text": "So, how do you go about studying the brain?\tმაშ, როგორ შევისწავლოთ ტვინი?"}
{"text": "One approach is to look at patients who had lesions in different part of the brain, and study changes in their behavior.\tერთი მიდგომა არის, დავაკვირდეთ პაციენტებს, რომელთაც აქვთ დაზიანება ტვინის სხვადასხვა არეში და შევისწავლოთ ცვლილებები მათ ქცევაში."}
{"text": "This is what I spoke about in the last TED.\tამაზე TED-ის წინა მოხსენებაში ვისაუბრე."}
{"text": "Today I'll talk about a different approach, which is to put electrodes in different parts of the brain, and actually record the activity of individual nerve cells in the brain.\tდღეს ვილაპარაკებ განსხვავებულ მიდგომაზე, რაც მდგომარეობს ელექტროდების მოთავსებაში ტვინის სხვადასხვა არეებზე და ტვინის ინდივიდუალური ნერვული უჯრედების აქტივობის აღრიცხვაში."}
{"text": "Sort of eavesdrop on the activity of nerve cells in the brain.\tეს მოგვაგონებს მოსმენას ტვინის ნერვული უჯრედების აქტივობისა."}
{"text": "Now, one recent discovery that has been made by researchers in Italy, in Parma, by Giacomo Rizzolatti and his colleagues, is a group of neurons called mirror neurons, which are on the front of the brain in the frontal lobes.\tერთ-ერთი ახალი აღმოჩენა, რომელიც გაკეთდა პარმაში, იტალიაში, მკვლევარი ჯაკომო რიზოლატის და მისი კოლეგების მიერ, არის ნეირონთა ჯგუფი სახელად სარკისებრი ნეირონები, რომლებიც მოთავსებულია ტვინის წინა მხარეს, შუბლის წილში."}
{"text": "Now, it turns out there are neurons which are called ordinary motor command neurons in the front of the brain, which have been known for over 50 years.\tუნდა ითქვას, რომ არსებობენ ნეირონები, რომელთაც ჩვეულებრივი მოტორული ბრძანებითი ნეირონები ეწოდებათ, და ჩვენ მათ 50 წელზე მეტია ვიცნობთ."}
{"text": "These neurons will fire when a person performs a specific action.\tეს ნეირონები იღგზნებიან, როდესაც ადამიანი ასრულებს სპეციფიურ ქმედებას."}
{"text": "For example, if I do that, and reach and grab an apple, a motor command neuron in the front of my brain will fire.\tმაგალითად, თუ მე გავიშვერ ხელს და ავიღებ ვაშლს, აღიგზნებიან მოტორული ბრძანებითი ნეირონები ჩემი ტვინის წინა მხარეში."}
{"text": "If I reach out and pull an object, another neuron will fire, commanding me to pull that object.\tთუ მე გავიშვერ ხელს და ჩემსკენ მოვწევ საგანს, აღიგზნბიან სხვა ნეირონები, რომლებიც მიბრძანებენ მოვწიო ეს საგანი."}
{"text": "These are called motor command neurons that have been known for a long time.\tმათ მოტორულ ბრძანებითი ნეირონები ეწოდებათ და ჩვენ მათ დიდი ხანია ვიცნობთ."}
{"text": "But what Rizzolatti found was a subset of these neurons, maybe about 20 percent of them, will also fire when I'm looking at somebody else performing the same action.\tმაგრამ რიზოლატიმ აღმოაჩინა ამ ნეირონთა ქვეჯგუფი, მათი დაახლოებით 20 პროცენტი, რომლებიც ასევე იღგზნებიან, როდესაც მე ვუყურებ ვინმე სხვა პირს, რომელიც ასრულებს იგივე ქმედებას."}
{"text": "So, here is a neuron that fires when I reach and grab something, but it also fires when I watch Joe reaching and grabbing something.\tმაშ ასე, გვაქვს ნეირონი, რომელიც აღიგზნება მაშინ, როდესაც ხელში ვიღებ რაიმე საგანს, მაგრამ ის ასევე აღიგზნება, როდესაც მე ვუყურებ, თუ როგორ იშვერს ხელს სხვა, რომ აიღოს ეს რაიმე საგანი."}
{"text": "And this is truly astonishing.\tდა ეს ჭეშმარიტად განსაცვიფრებელია."}
{"text": "Because it's as though this neuron is adopting the other person's point of view.\tეს არის მსგავსად იმისა, რომ ეს ნეირონი დგება სხვა პიროვნების თვალთახედვის ადგილას."}
{"text": "It's almost as though it's performing a virtual reality simulation of the other person's action.\tთითქოს ის ახდენს სხვა პიროვნების ქმედების ვირტუალური რეალობის სიმულირებას."}
{"text": "Now, what is the significance of these mirror neurons?\tრით არიან ეს სარკისებრი ნეირონები მნიშვნელოვანნი?"}
{"text": "For one thing they must be involved in things like imitation and emulation.\tერთის მხრივ, ისინი ჩართულები უნდა იყვნენ იმიტირებისა და ემულირების პროცესში."}
{"text": "Because to imitate a complex act requires my brain to adopt the other person's point of view.\tრადგან იმისათვის, რომ მოახდინოთ რთული ქმედების იმიტირება, საჭიროა ტვინმა გაითავისოს სხვა პიროვნების ხედვის წერტილი."}
{"text": "So, this is important for imitation and emulation.\tესე იგი ეს მნიშვნელოვანია იმიტირებისა და ემულირებისათვის."}
{"text": "Well, why is that important?\tდა რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "Well, let's take a look at the next slide.\tმოდით შევხედოთ შემდეგ სლაიდს."}
{"text": "So, how do you do imitation? Why is imitation important?\tმაშ, როგორ ახდენთ იმიტირებას? რატომ არის იმიტირება მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "Mirror neurons and imitation, emulation.\tსარკისებრი ნეირონები და იმიტირება, ემულირება."}
{"text": "Now, let's look at culture, the phenomenon of human culture.\tმოდით შევხედოთ კულტურას, კაცობრიობის კულტურის ფენომენს."}
{"text": "If you go back in time about [75,000] to 100,000 years ago, let's look at human evolution, it turns out that something very important happened around 75,000 years ago.\tთუ გადავალთ დროში უკან, დაახლოებით 75,000-100,000 წლით უკან, და შევხედავთ ადამიანის ევოლუციას, აღმოჩნდება რომ მოხდა რაღაც ძალზე მნიშვნელოვანი დაახლოებით 75,000 წლის წინ."}
{"text": "And that is, there is a sudden emergence and rapid spread of a number of skills that are unique to human beings like tool use, the use of fire, the use of shelters, and, of course, language, and the ability to read somebody else's mind and interpret that person's behavior.\tდა ეს არის უეცარი წარმოქმნა და მყისიერი გავრცელება რამოდენიმე, გამორჩეულად ადამიანური, თვისებებისა, როგორიცაა ინსტრუმენტების გამოყენება, ცეცხლის გამოყენება, თავშესაფრის გამოყენება და, რა თქმა უნდა, ენა, სხვისი აზრების წაკითხვის შესაძლებლობა და სხვა პიროვნების ქცევების ინტერპრეტირება."}
{"text": "All of that happened relatively quickly.\tეს ყველაფერი შედარებით სწრაფად მოხდა."}
{"text": "Even though the human brain had achieved its present size almost three or four hundred thousand years ago, 100,000 years ago all of this happened very, very quickly.\tმიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის ტვინმა მიაღწია მის დღევანდელ ზომას თითქმის სამასი ან ოთხასი ათასი წლის წინ, ეს ყველაფერი მოხდა 100,000 წლის წინ ძალიან სწრაფად."}
{"text": "And I claim that what happened was the sudden emergence of a sophisticated mirror neuron system, which allowed you to emulate and imitate other people's actions.\tდა მე ვამტკიცებ, რომ რაც მოხდა, იყო სარკისებრი ნეირონების რთული სისტემის უცაბედი ჩამოყალიბება, რამაც საშუალება მოგვცა, მოგვეხდინა სხვა პიროვნების ქმედებების ემულირება და იმიტირება."}
{"text": "So that when there was a sudden accidental discovery by one member of the group, say the use of fire, or a particular type of tool, instead of dying out, this spread rapidly, horizontally across the population, or was transmitted vertically, down the generations.\tშედეგად, როდესაც ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი შემთხვევით აღმოაჩენდა უჩვეულო რამეს, მაგალითად ცეცხლის გამოყენებას, ან რაიმე სახის ინსტრუმენტის გამოყენებას, ნაცვლად გაქრობისა, ეს აღმოჩენა მყისიერად ვრცელდებოდა - ჰორიზონტალურად, მთელი პოპულაციის მასშტაბით, ან გადაეცემოდა ვერტიკალურად, თაობიდან თაობას."}
{"text": "So, this made evolution suddenly Lamarckian, instead of Darwinian.\tდა მოულოდნელად ევოლუცია გახდა ლამარკისეული, ნაცვლად დარვინისეულისა."}
{"text": "Darwinian evolution is slow; it takes hundreds of thousands of years.\tდარვინისეული ევოლუცია ნელია; მას ასობით ათასი წელი სჭირდება."}
{"text": "A polar bear, to evolve a coat, will take thousands of generations, maybe 100,000 years.\tპოლარულ დათვს ბეწვის ქურქის ევოლუციისათვის დასჭირდება ათასობით თაობა, შესაძლოა 100,000 წელი."}
{"text": "A human being, a child, can just watch its parent kill another polar bear, and skin it and put the skin on its body, fur on the body, and learn it in one step. What the polar bear took 100,000 years to learn, it can learn in five minutes, maybe 10 minutes.\tადამიანის ნაშიერს, ბავშვს, შეუძლია უყუროს მის მშობელს, რომელიც კლავს პოლარულ დათვს, ატყავებს მას და იმოსება მის ქურქში და ისწავლოს ეს ერთ ნაბიჯში. ის, რასაც პოლარული დათვი სწავლობდა 100,000 წელი, ბავშვს შეუძლია ისწავლოს 10 წუთში."}
{"text": "And then once it's learned this it spreads in geometric proportion across a population.\tდა როდესაც ის ამას ისწავლის, ეს გავრცელდება გეომეტრიული პროგრესიით, პოპულაციის მასშტაბით."}
{"text": "This is the basis. The imitation of complex skills is what we call culture and is the basis of civilization.\tეს არის საფუძველი. რთული ცოდნის იმიტაცია არის ის, რასაც ჩვენ კულტურას ვეძახით და ეს არის საფუძველი ცივილიზაციისა."}
{"text": "Now there is another kind of mirror neuron, which is involved in something quite different.\tასევე არსებობენ სხვა სახის სარკისებრი ნეირონები, რომლებიც ჩართულნი არიან სრულიად განსხვავებულ ამოცანებში."}
{"text": "And that is, there are mirror neurons, just as there are mirror neurons for action, there are mirror neurons for touch.\tარსებობენ სერკისებრი ნეირონები, და როგორც არსებობენ სარკისებრი ნეირონები ქმედებისთვის, არსებობენ სარკისებრი ნეირონები შეხებისთვის."}
{"text": "In other words, if somebody touches me, my hand, neuron in the somatosensory cortex in the sensory region of the brain fires.\tსხვა სიტყვებით, თუ ვინმე მეხება, ეხება ჩემს ხელს, აღიგზნება ნეირონი სომატოსენსორულ ქერქში, ტვინის სენსორულ არეში."}
{"text": "But the same neuron, in some cases, will fire when I simply watch another person being touched.\tმაგრამ იგივე ნეირონი აღიგზნება, როდესაც მე უბრალოდ ვუყურებ, თუ როგორ ეხებიან სხვა პიროვნებას."}
{"text": "So, it's empathizing the other person being touched.\tეს არის თანაგრძნობა სხვა პიროვნების შეხებისა."}
{"text": "So, most of them will fire when I'm touched in different locations. Different neurons for different locations.\tანუ მათი უმრავლესობა იღგზნება, როდესაც მე მეხებიან სხვადასხვა წერტილში. განსხვავებული ნეირონები განსხვავებულ წერტილებში."}
{"text": "But a subset of them will fire even when I watch somebody else being touched in the same location.\tმაგრამ მათი ქვეჯგუფი აღიგზნება მაშინაც კი, როდესაც მე ვუყურებ, თუ როგორ ეხებიან ვინმეს იმავე წერტილში."}
{"text": "So, here again you have neurons which are enrolled in empathy.\tანუ გვაქვს ნეირონები, რომლებიც ახდენენ თანაგრძნობას."}
{"text": "Now, the question then arises: If I simply watch another person being touched, why do I not get confused and literally feel that touch sensation merely by watching somebody being touched?\tიბადება შეკითხვა: თუ მე უბრალოდ ვუცქერ როგორ ეხებიან სხვა პიროვნებას, რატომ არ ვურევ და არ შევიგრძნობ ამ შეხებას განხორციელებულს ვიღაც სხვა პიროვნებაზე?"}
{"text": "I mean, I empathize with that person but I don't literally feel the touch.\tანუ, მე ვუთანაგრძნობ ამ პიროვნებას, მაგრამ პირდაპირი მნიშვნელობით არ ვგრძნობ ამ შეხებას."}
{"text": "Well, that's because you've got receptors in your skin, touch and pain receptors, going back into your brain and saying \"Don't worry, you're not being touched.\tეს ხდება იმიტომ, რომ ჩვენ გვაქვს რეცეპტორები კანში, შეხებისა და ტკივილის რეცეპტორები, რომლებიც მიემართებიან ტვინში და ეუბნებიან მას \"ნუ დარდობ, შენ არ გეხებიან."}
{"text": "So, empathize, by all means, with the other person, but do not actually experience the touch, otherwise you'll get confused and muddled.\"\tთანაუგრძნე რამდენიც გინდა სხვა პიროვნებას, მაგრამ შემთხვევით თავად არ შეიგრძნო შეხება, თორემ დაიბნევი და ყველაფერს აურევ.\""}
{"text": "Okay, so there is a feedback signal that vetoes the signal of the mirror neuron preventing you from consciously experiencing that touch.\tმაშ ასე, გვაქვს უკუ-კავშირის სიგნალი, რომელიც ბლოკავს სარკისებრი ნეირონის სიგნალს და არ უშვებს ამ შეხების შეგრძნებას."}
{"text": "But if you remove the arm, you simply anesthetize my arm, so you put an injection into my arm, anesthetize the brachial plexus, so the arm is numb, and there is no sensations coming in, if I now watch you being touched, I literally feel it in my hand.\tმაგრამ თუ მოვაცილებთ ხელს, ანესთეზიას გავუკეთებთ მას, შეუშვებთ ჩემს ხელში ინექციას ანესთეზირებას გავუკეთებთ მხრის ნერვულ კვანძს ისე, რომ ხელი გამიყუჩდება, და ის ვეღარ შეიგრძნობს შეხებას, თუ მე ამის შემდეგ გიყურებთ, თუ როგორ გეხებიან, მე ამას პირდაპირი მნიშვნელობით ჩემს ხელზე შევიგრძნობ."}
{"text": "In other words, you have dissolved the barrier between you and other human beings.\tსხვა სიტყვებით, გაქრა ბარიერი თქვენსა და სხვა ადამიანს შორის."}
{"text": "So, I call them Gandhi neurons, or empathy neurons.\tდა მე მათ ვეძახი განდის ნეირონებს, ან თანაგრძნობის ნეირონებს."}
{"text": "(Laughter) And this is not in some abstract metaphorical sense.\t(სიცილი) და ეს არ ხდება რაღაც აბსტრაქტული, მეტაფორული გაგებით,"}
{"text": "All that's separating you from him, from the other person, is your skin.\tერთადერთი, რაც განსხვავებთ თქვენ მისგან, სხვა პიროვნებისგან, არის თქვენი კანი."}
{"text": "Remove the skin, you experience that person's touch in your mind.\tმოაშორეთ კანი და თქვენ შეიგრძნობთ ამ პიროვნებაზე შეხებას თქვენს გონებაში."}
{"text": "You've dissolved the barrier between you and other human beings.\tთქვენ გააქრობთ ბარიერს თქვენსა და სხვა ადმიანთა შორის."}
{"text": "And this, of course, is the basis of much of Eastern philosophy, and that is there is no real independent self, aloof from other human beings, inspecting the world, inspecting other people.\tამაზე, რა თქმა უნდა, დაფუძნებულია აღმოსავლურ ფილოსოფიათა უმრავლესობა, იმაზე, რომ არ არსებობს ჭეშმარიტი მე, განცალკევებით სხვა ადამიანებისგან, სამყაროზე დაკვირვებისგან, სხვა ადამიანებზე დაკვირვებისგან."}
{"text": "You are, in fact, connected not just via Facebook and Internet, you're actually quite literally connected by your neurons.\tთქვენ, სინამდვილეში, დაკავშირებულები ხართ არა მხოლოდ ფეისბუქით და ინტერნეტით, არამედ პირდაპირი მნიშვნელობით, დაკავშირებული ხართ თქვენი ნეირონებით"}
{"text": "And there is whole chains of neurons around this room, talking to each other.\tდა არის მთელი ჯაჭვი ნეირონებისა ამ ოთახში, რომლების ესაუბრებიან ერთმანეთს."}
{"text": "And there is no real distinctiveness of your consciousness from somebody else's consciousness.\tდა არ არსებობს ჭეშმარიტი განსხვავება თქვენი ცნობიერებისა ვინმე სხვა ადამიანის ცნობიერებისაგან."}
{"text": "And this is not mumbo-jumbo philosophy.\tდა ეს არ არის რაღაც შამანური ფილოსოფია."}
{"text": "It emerges from our understanding of basic neuroscience.\tეს აღმოცენდა ჩვენი ცოდნიდან ნეირობიოლიგიის საწყისებისა."}
{"text": "So, you have a patient with a phantom limb. If the arm has been removed and you have a phantom, and you watch somebody else being touched, you feel it in your phantom.\tმაშ ასე, თუ გვყავს პაციენტი ფანტომური კიდურით. თუ ამპუტირება გაუკეთეს თქვენს ხელს და თქვენ გაქვთ ფანტომი, და უყურებთ ვინმეს როგორ ეხებიან, თქვენ ამას შეიგრძნობთ თქვენს ფანტომში."}
{"text": "Now the astonishing thing is, if you have pain in your phantom limb, you squeeze the other person's hand, massage the other person's hand, that relieves the pain in your phantom hand, almost as though the neuron were obtaining relief from merely watching somebody else being massaged.\tგანსაცვიფრებელი კი ის არის, რომ თუ თქვენ გაქვთ ტკივილი თქვენს ფანტომურ კიდურში და მოუჭერთ სხვა პიროვნების ხელს, მასაჟს გაუკეთებთ მის ხელს, ეს მოგიხსნით ტკივილს თქვენს ფანტომურ ხელში, თითქოს ნეირონი გრძნობს შვებას მხოლოდ იმით, რომ უყურებს როგორ უტარებენ სხვას მასაჟს."}
{"text": "So, here you have my last slide.\tაი ჩემი უკანასკნელი სლაიდი."}
{"text": "For the longest time people have regarded science and humanities as being distinct.\tძალიან დიდი ხნის განმავლობაში კაცობრიობა თვლიდა, რომ მეცნიერება და ხელოვნება სრულიად განცალკევებულად იდგნენ."}
{"text": "C.P. Snow spoke of the two cultures: science on the one hand, humanities on the other; never the twain shall meet.\tჩარლზ პ. სნოუ საუბრობდა ორ კულტურაზე: ერთის მხრივ მეცნიერება, მეორეს მხრივ ჰუმანიტარული საგნები; ეს განშტოებები არასოდეს შეხვდებიან ერთმანეთს."}
{"text": "So, I'm saying the mirror neuron system underlies the interface allowing you to rethink about issues like consciousness, representation of self, what separates you from other human beings, what allows you to empathize with other human beings, and also even things like the emergence of culture and civilization, which is unique to human beings. Thank you.\tდა მე ვიძახი, რომ სარკისებრი ნეირონები გვაძლევენ საფუძველს და საშუალებას ახლებურად გავიაზროთ ცნებები, როგორიცაა ცნობიერება, საკუთარი მე-ს გამოხატულება, ის რაც განსხვავებთ თქვენ სხვა ადამიანებისგან, რაც საშუალებას გაძლევთ თანაუგრძნოთ სხვა ადამიანენს და აგრეთვე ხელახლა გავიაზროთ ისეთ საკითხები, როგორიცაა კულტურისა და ცივილიზაციის ჩამოყალიბება, რაც გამორჩეულად ადამიანს სხვა დანარჩენისგან."}
{"text": "(Applause)\tგმადლობთ (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "(Music) (Applause) (Music) (Music) (Applause) (Music) (Applause) (Applause) Herbie Hancock: Thank you.\t(მუსიკა) (აპლოდისმენტები) (მუსიკა) (მუსიკა) (აპლოდისმენტები) (მუსიკა) (აპლოდისმენტები) (აპლოდისმენტები) ჰერბი ჰენკოკი: მადლობა"}
{"text": "Marcus Miller. (Applause) Harvey Mason. (Applause) Thank you. Thank you very much. (Applause)\tმარკუს მილერი. (აპლოდისმენტები) ჰარვი მეისონი. (აპლოდისმენტები) მადლობა. დიდი მადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "In 2008, Cyclone Nargis devastated Myanmar.\t2008 წელს, ციკლონმა Nargis გაანადგურა მიანმარი."}
{"text": "Millions of people were in severe need of help.\tმილიონობით ადამიანს ესაჭიროებოდა გადაუდებელი დახმარება."}
{"text": "The U.N. wanted to rush people and supplies to the area.\tგაეროს უნდოდა ხალხის და რესურსების სწრაფი გადატყორცნა რეგიონში."}
{"text": "But there were no maps, no maps of roads, no maps showing hospitals, no way for help to reach the cyclone victims.\tმაგრამ არ იყო რუქები, გზების, საავადმყოფოების აღმნიშვნელი პუნქტები, შეუძლებელი იყო ციკლონის მსხვერპლებამდე გზის გაკვალვა."}
{"text": "When we look at a map of Los Angeles or London, it is hard to believe that as of 2005, only 15 percent of the world was mapped to a geo-codable level of detail.\tროდესაც ლოს ანჯელესის ან ლონდონის რუქას ვუყურებთ, ძნელი დასაჯრებელია რომ 2005 წელს მხოლოდ 15% იყო დეტალურ რუქებზე ასახული."}
{"text": "The U.N. ran headfirst into a problem that the majority of the world's populous faces: not having detailed maps.\tგაერო პირდაპირ დაეჯახა ამ პრობლემას რომელსაც მსოფლიოს მოსახლეობა აწყდება: დეტალური რუქების უქონლობა."}
{"text": "But help was coming.\tმაგრამ დახმარება მოდიოდა."}
{"text": "At Google, 40 volunteers used a new software to map 120,000 kilometers of roads, 3,000 hospitals, logistics and relief points.\tGoogle-ში, 40 მოხალისე იყენებდა ახალ პროგრამას 120 000 კილომეტრი გზის 3000 საავადმყოფოს, ლოჯისტიკური და გადაუდებელი დახმარების ცენტრების რუქაზე დასატანად."}
{"text": "And it took them four days.\tდა ამისთვის 4 დღე დასჭირდათ."}
{"text": "The new software they used? Google Mapmaker.\tრა პროგრამას იყენებდნენ? Google Mapmaker-ს."}
{"text": "Google Mapmaker is a technology that empowers each of us to map what we know locally.\tეს არის ტექნოლოგია, რომელიც ნებისმიერ ჩვენთაგანს აძლევს საკუთარი ტერიტორიის ცოდნის რუქაზე ასახვის შესაძლებლობას."}
{"text": "People have used this software to map everything from roads to rivers, from schools to local businesses, and video stores to the corner store.\tხალხი იყენებს ამ პროგრამას გზებიდან დაწყებული მდინარეებით დამთავრებული, სკოლების, ბიზნესების, და ადგილობრივი პატარა მაღაზიების რუქაზე გადასატანად."}
{"text": "Maps matter.\tრუქებს დიდი მნიშვნელობა აქვთ."}
{"text": "Nobel Prize nominee Hernando De Soto recognized that the key to economic liftoff for most developing countries is to tap the vast amounts of uncapitalized land.\tნობელის ლაურეატმა ჰერნანდო დე სოტომ აღმოაჩინა რომ ეკონომიკური განვითარების საკვანძო ეტაპი მრავალი განვითარებადი ქვეყნისთვის არის გამოუყენებელი მიწების პოტენციალის ათვისება."}
{"text": "For example, a trillion dollars of real estate remains uncapitalized in India alone.\tმაგალითად, ტრილიონი დოლარის ღირებულების უძრავი ქონებაა აუთვისებელი მხოლოდ ინდოეთში."}
{"text": "In the last year alone, thousands of users in 170 countries have mapped millions of pieces of information, and created a map of a level of detail never thought viable.\tმხოლოდ გასულ წელს, 170 ქვეყნის ათასობით მომხმარებელმა დაიტანა რუქაზე მილიონობით ელემენტი და შექმნა იმდენად დეტალური რუქა, რომელიც მანამდე არავის ეგონა შესაძლებელი."}
{"text": "And this was made possible by the power of passionate users everywhere.\tდა ეს ყველაფერი ენთუზიასტების ხელით გაკეთდა სხვადასხვა ადგილას."}
{"text": "Let's look at some of the maps being created by users right now.\tმოდით შევხედოთ ზოგიერთ რუქას რომელსაც მომხმარებლები ამ წუთას ქმნიან."}
{"text": "So, as we speak, people are mapping the world in these 170 countries.\tასე რომ, სანამ ჩვენ ვსაუბრობთ, ხალხი რუქებს ქმნის ამ 170 ქვეყანაში."}
{"text": "You can see Bridget in Africa who just mapped a road in Senegal.\tშეგიძლიათ დაინახოთ ბრიჯიტი აფრიკიდან, რომელმაც ეხლახანს დაიტანა რუქაზე გზა სენეგალში."}
{"text": "And, closer to home, Chalua, an N.G. road in Bangalore.\tდა სახლთან უფრო ახლოს, ჩალუამ გზა დაიტანა ბანგალორში."}
{"text": "This is the result of computational geometry, gesture recognition, and machine learning.\tეს დათვლადი გეომეტრიის, ჟესტების ცნობის, და მანქანების სწავლის შედეგია."}
{"text": "This is a victory of thousands of users, in hundreds of cities, one user, one edit at a time.\tეს ათასობით მოხმარებლის გამარჯვებაა, ასობით ქალაქში, ერთი მოხმარებლის, თითო-თითო შესწორებით."}
{"text": "This is an invitation to the 70 percent of our unmapped planet.\tეს არის მოსაწვევი 70% ტერიტორიიდან რომელიც ჯერ არ არის რუქაზე ასახული."}
{"text": "Welcome to the new world.\tკეთილი იყოს თქვენი მობრძანება ახალ მსოფლიოში."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "This is actually a painting that hangs at the Countway Library at Harvard Medical School.\tეს სინამდვილეში ნახატია რომელიც ჰარვარდის სამედიცინო სკოლაში Countway's ბიბლიოთეკაში არის კედელზე ჩამოკიდებული"}
{"text": "And it shows the first time an organ was ever transplanted.\tდა გვიჩვენებს პირველ თირკმელის გადანერგვის ოპერაციას."}
{"text": "In the front, you see, actually, Joe Murray getting the patient ready for the transplant, while in the back room you see Hartwell Harrison, the Chief of Urology at Harvard, actually harvesting the kidney.\tწინა ხედზე თქვენ ხედავთ ჯონ მიურეის რომელიც პაციენტს ამზადებს ტრანსპლანტაციისათვის ხოლო უკანა ოთახში ჰართველ ჰარისონს, ჰარვარდის მთავარ უროლოგს, რომელიც ამზადებს თირკმელს ოპერაციისათვის."}
{"text": "The kidney was indeed the first organ ever to be transplanted to the human.\tთირკმელი პირველი ორგანოა რომლის ტრანსპლანტირებაც იქნა შესაძლებელი ადამიანში"}
{"text": "That was back in 1954, 55 years ago.\tეს იყო შორეულ 1954 წელს 55 წლის წინ"}
{"text": "Yet we're still dealing with a lot of the same challenges as many decades ago.\tთუმცა დღესდღეობითაც ბევრი იგივე წინააღმდეგობები გვაქვს რაც ათეული წლების წინ გვქონდა."}
{"text": "Certainly many advances, many lives saved.\tმიღწევებიც დიდია და ათასობით სიცოცხლეა გადარჩენილი."}
{"text": "But we have a major shortage of organs.\tმაგრამ ორგანოების ნაკლებობას ძალიან განვიცდით."}
{"text": "In the last decade the number of patients waiting for a transplant has doubled.\tბოლო ათწლედის განმავლობაში პაციენტების რაოდენობა რომელიც ტრანსპლანტს ელოდება, გაორმაგდა."}
{"text": "While, at the same time, the actual number of transplants has remained almost entirely flat.\tმაშინ როცა რეალური რიცხვი განხორციელებული ტრანსპლანტაციისა არ შეცვლილა."}
{"text": "That really has to do with our aging population.\tეს ასაკოვანი მოსახლეობის რაოდენობრივ ზრდასთანაა დაკავშირებული"}
{"text": "We're just getting older.\tუბრალოდ ვბერდებით."}
{"text": "Medicine is doing a better job of keeping us alive.\tმედიცინა გვეხმარება რომ დიდხანს ვიცოცხლოთ"}
{"text": "But as we age, our organs tend to fail more.\tმაგრამ როცა ასაკში შევდივართ ჩვენი შინაგანი ორგანოების ფუნქციონირება ქვეითდება"}
{"text": "So, that's a challenge, not just for organs but also for tissues.\tაი აქ არის პრობლემა მაგრამ არა მარტო შინაგან ორგანოებს ეხება ეს არამედ ქსოვილებსაც"}
{"text": "Trying to replace pancreas, trying to replace nerves that can help us with Parkinson's.\tგვინდა რომ შევცვალოთ კუჭ-ქვეშა ჯირკვალი შევცვალოთ ნერვული უჯრედი, რომ განვკურნოთ პარკინსონიზმი"}
{"text": "These are major issues.\tაი ესაა ძირითადი პრობლემები რაც ჩვენ წინაშე დგას."}
{"text": "This is actually a very stunning statistic.\tძალზედ მძიმედ მოსასმენი სტატისტიკა"}
{"text": "Every 30 seconds a patient dies from diseases that could be treated with tissue regeneration or replacement.\tყოველ 30 წამს იღუპება პაციენტი რომლის გადარჩენაც შესაძლებელი იქნებოდა ქსოვილის რეგენერაციით ან კიდევ გამოცვლით."}
{"text": "So, what can we do about it?\tმაშ, რა შეგვიძლია რომ გავაკეთოთ?"}
{"text": "We've talked about stem cells tonight.\tამ საღამოს ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ ღეროვან უჯრედებზე"}
{"text": "That's a way to do it.\tეს არის პრობლემის გადაჭრის გზა."}
{"text": "But still ways to go to get stem cells into patients, in terms of actual therapies for organs.\tმაგრამ ჯერ კიდევ შორს ვართ იქამდე, რომ ღეროვანი უჯრედებით შევძლოთ პაციენტის მკურნალობა."}
{"text": "Wouldn't it be great if our bodies could regenerate?\tწარმოიდგინეთ რა არაჩვეულებრივი იქნებოდა ჩვენს სხეულს რეგენერაციის უნარი რომ ქონდეს"}
{"text": "Wouldn't it be great if we could actually harness the power of our bodies, to actually heal ourselves?\tწარმოიდგინეთ რა არაჩვეულებრივი იქნებოდა თუ ჩვენს სხეულს მივანიჭებდეთ ძალას რომ განკურნოს საკუთარუ თავი"}
{"text": "It's not really that foreign of a concept, actually; it happens on the Earth every day.\tსხვათაშორის, ეს არცთუ ისე წარმოუდგენელია. ჩვენს გარშემო ეს ყოველდღიურად ხდება"}
{"text": "This is actually a picture of a salamander.\tეს სალამანდრას სურათია"}
{"text": "Salamanders have this amazing capacity to regenerate.\tსალამანდრას აქვს არაჩვეულებრივი რეგენერაციის უნარი"}
{"text": "You see here a little video.\tაქ მინდა გიჩვენოთ ვიდეო ფრაგმენტი"}
{"text": "This is actually a limb injury in this salamander.\tსადაც ნაჩვენებია სალამანდრას დაზიანებული კიდური"}
{"text": "And this is actually real photography, timed photography, showing how that limb regenerates in a period of days.\tეს არის ფოტოსურათი დროის გარკვეულ ინტერვალში პერიოდულად გადაღებული, რომელზეც ჩანს კიდურის რეგენერაცია დღეების განმავლობაში"}
{"text": "You see the scar form.\tსულ დასაწყისში ჩანს ნაწიბური"}
{"text": "And that scar actually grows out a new limb.\tდა შემდეგ ეს ნაწიბური გამონაზარდად გადაიქცევა საბოლოოდ კი კიდური ვითარდება"}
{"text": "So, salamanders can do it.\tროგორც ვხედავთ სალამანდრას შესწევს რეგენერაციის უნარი"}
{"text": "Why can't we? Why can't humans regenerate?\tჩვენ რატომ არ შეგვიძლია? ადამიანებს რატომ არ შეგვწევს რეგენერაციის უნარი?"}
{"text": "Actually, we can regenerate.\tსინამდვილეში, ჩვენც შეგვიძლია"}
{"text": "Your body has many organs and every single organ in your body has a cell population that's ready to take over at the time of injury. It happens every day.\tადამიანის სხეულში არის მრავალი ორგანო და თითოეულ ორგანოში არის უჯრედთა პოპულაცია რომელიც მზად არის ორგანოს დაზიანების შემთხვევაში ჩაანაცვლოს დაზიანებული ქსოვილი, ეს პროცესები ყოველდღიურად ხდება"}
{"text": "As you age, as you get older.\tასაკში შესვლასთან ერთად"}
{"text": "Your bones regenerate every 10 years.\tძვალი რეგენერირდება ყოველ 10 წელიწადში ერთხელ"}
{"text": "Your skin regenerates every two weeks.\tკანის განახლება ყოველ ორ კვირაში ერთხელ ხდება"}
{"text": "So, your body is constantly regenerating.\tშესაბამისად გამოდის რომ ჩვენი ორგანიზმი მუდმის რეგენერაციას განიცდის"}
{"text": "The challenge occurs when there is an injury.\tპირველი წინააღმდეგობა იწყება როგორც კი მოხდება დაზიანება"}
{"text": "At the time of injury or disease, the body's first reaction is to seal itself off from the rest of the body.\tდაავადების ან დაზიანების შემთხვევაში ორგანიზმის პირველი რეაქციაა იზოლირება-შემოსაზღვრაა დანარჩენი სხეულის ნაწილისაგან"}
{"text": "It basically wants to fight off infection, and seal itself, whether it's organs inside your body, or your skin, the first reaction is for scar tissue to move in, to seal itself off from the outside.\tმისი პირველადი მიზანი ინფექციისაგან თავის დაცვაა რის გამოც იზოლაციას უკეთებს დაზიანებულ ნაწილს სხეულის სხვა ორგანოებისაგან აი მაგალითად კანის შემთხვევაში, პირველადი რეაქციაა ნაწიბურის წარმოქმნა რომ გარემოსაგან იზოლირება გააკეთოს"}
{"text": "So, how can we harness that power?\tისმის კითხვა, თუ როგორ გამოვიყენოთ ეს ძალა?"}
{"text": "One of the ways that we do that is actually by using smart biomaterials.\tერთ-ერთი საშუალებაა უნიკალური ბიომასალების გამოყენება"}
{"text": "How does this work? Well, on the left side here you see a urethra which was injured.\tროგორ ფუნქციონირებს ეს მასალა? როგორც ხედავთ აქ მარცხენა მხარეს არის დაზიანებული შარდსადენი"}
{"text": "This is the channel that connects the bladder to the outside of the body.\tეს არის არხი რომელიც აკავშირებს შარდის ბუშტს სხეულის გარე ზედაპირთან"}
{"text": "And you see that it is injured.\tდა როგორც ხედავთ ეს არხი დაზიანებულია"}
{"text": "We basically found out that you can use these smart biomaterials that you can actually use as a bridge.\tჩვენ აღმოვაჩინეთ რომ შესაძლებელია უნიკალური ბიომასალების გამოყენება როგორც გარდამავალი ხიდისა"}
{"text": "If you build that bridge, and you close off from the outside environment, then you can create that bridge, and cells that regenerate in your body, can then cross that bridge, and take that path.\tთუ ააშენებ ხიდს და შემოფარგლავ დაზიანებულ კერას გარე გარემოსაგან, მაშინ შევძლებთ დავეხმაროთ უჯრედებს რომლებიც რეგენერირდება ჩვენს ორგანიზმში ადვილად გადმოვიდნენ ხიდზე და სწორი მიმართულებით აიღონ გეზი"}
{"text": "That's exactly what you see here.\tეს სწორედ იმისი ნიმუშია რასაც ახლა ვამბობდი"}
{"text": "It's actually a smart biomaterial that we used, to actually treat this patient.\tაქ ხედავთ უნიკალურ ბიომასალას რომელიც გამოვიყენეთ პაციენტის განსაკურნებლად"}
{"text": "This was an injured urethra on the left side.\tპაციენტს ქონდა დაზიანებული შარდსადენი"}
{"text": "We used that biomaterial in the middle.\tდა ჩვენი ბიომასალა ჩავდგით დაზიანების ცენტრალურ ნაწილში"}
{"text": "And then, six months later on the right-hand side you see this reengineered urethra.\tდა ექვსი თვის შემდეგ, მარჯვნივ თქვენ ხედავთ რეგენერირებულ შარდსადენს"}
{"text": "Turns out your body can regenerate, but only for small distances.\tროგორც ხედავთ, თქვენს ორგანიზმს აქვს რეგენერაციის უნარი მაგრამ როგორც აგმოჩნდა მხოლოდ პატარა მონაკვეთის ფარგლებში"}
{"text": "The maximum efficient distance for regeneration is only about one centimeter.\tრეგენერაციისათვის ყველაზე ეფექტური მაქსიმალური მანძილი დაახლოებით ერთი სანტიმეტრია"}
{"text": "So, we can use these smart biomaterials but only for about one centimeter to bridge those gaps.\tშესაბამისად ჩვენ შეგვიძლია გამოვიყენოთ ბიომასალები მაგრამ მხოლოდ ერთი სანტიმეტრის სიგრძის მონაკვეთის შესავსებად"}
{"text": "So, we do regenerate, but for limited distances.\tდასკვნა არის ის რომ, ჩვენ შეგვწეს რეგენერაციის უნარი, მხოლოდ შეზღუდულ მანძილზე"}
{"text": "What do we do now, if you have injury for larger organs?\tმაშ რა უნდა გავაკეთოთ ისეთ შემთხვევებში თუ დაზიანებულია დიდი ორგანო?"}
{"text": "What do we do when we have injuries for structures which are much larger than one centimeter?\tრა მოვიმოქმედოთ ისეთი სტრუქტურების დაზიანების შემთხვევაში რომლის სიგრძე ერთ სანტიმეტრზე მეტია"}
{"text": "Then we can start to use cells.\tასეთ სიტუაციაში გამოვიყენებთ უჯრედებს"}
{"text": "The strategy here, is if a patient comes in to us with a diseased or injured organ, you can take a very small piece of tissue from that organ, less than half the size of a postage stamp, you can then tease that tissue apart, and look at its basic components, the patient's own cells, you take those cells out, grow and expand those cells outside the body in large quantities, and then we then use scaffold materials.\tსტრატეგია ასეთია, როდესაც პაციენტი მოდის ჩვენთან დაზიანებული ან დაავადებული ორგანოთი ჩვენ შეგვიძლია ავიღოთ ძალზედ მცირედი ნაჭერი ამ ორგანოდან ზომით საფოსტო მარკის ნახევარი შემდეგ ჩვენ დავშლით ამ ქსოვილს მცირედ ნაწილებად და დავალთ უმცირეს შემადგენელ ნაწილებამდე პაციენტის საკუთარ უჯრედებამდე შემდეგ ავიღებთ ამ უჯრედებს და გავამრავლებთ სინჯარაში რომ მივიღოთ უჯრედების დიდი რაოდენობა და ამის მერე გამოვიყენებთ ბიომასალისაგან დამზადებულ მატრიცას"}
{"text": "To the naked eye they look like a piece of your blouse, or your shirt, but actually these materials are fairly complex and they are designed to degrade once inside the body.\tშეუნიღბავი თვალისათვის ეს მატრიცას ქსოვილი მოგაგონებს პერანგის ქსოვილს მაგრამ ეს მასალები ძალზედ რთული შემადგენლობისაა ორგანიზმში მოხვედრიდან გარკვეული პერიოდის შემდეგ ეს მასალები უნდა დაიშალოს"}
{"text": "It disintegrates a few months later.\tბიომასალა იშლება რამოდენიმე თვეში"}
{"text": "It's acting only as a cell delivery vehicle.\tდა ძირითადად წარმოადგენს უჯრედების მატრანსპორტირებელ საშუალებას"}
{"text": "It's bringing the cells into the body. It's allowing the cells to regenerate new tissue, and once the tissue is regenerated the scaffold goes away.\tმას შეჰყავს უჯრედები სხეულში და საშუალებას აძლევს უჯრედებს რომ წარმოქმნან ახალი ქსოვილი და როგორც კი ქსოვილი წარმოიქმნება, მატრიცა იშლება და ქრება"}
{"text": "And that's what we did for this piece of muscle.\tზუსტად ასე შევქმენით კუნთის ეს პატარა ნაწილი"}
{"text": "This is actually showing a piece of muscle and how we go through the structures to actually engineer the muscle.\tაქ ნაჩვენებია კუნთის პატარა ნაწილი და თუ როგორ ვქმნით სტრუქტურებისაგან კუნთის ქსოვილს"}
{"text": "We take the cells, we expand them, we place the cells on the scaffold, and we then place the scaffold back into the patient.\tვიღებთ უჯრედებს, ვამრავლებთ მათ შემდეგ ვთესავთ მატრიცაზე და შემდეგ ვაბრუნებთ მატრიცას კვლავ ადამიანის ორგანიზმში"}
{"text": "But actually, before placing the scaffold into the patient, we actually exercise it.\tსანამ ორგანიზმში დავაბრუნებთ ქსოვილს, მანამდე მას ვავარჯიშებთ"}
{"text": "We want to make sure that we condition this muscle, so that it knows what to do once we put it into the patient.\tჩვენ გვინდა დავრწმუნდეთ, რომ ქსოვილი მომზადებული იქნება და ეცოდინება თუ რა უნდა გააკეთოს როდესაც დაბრუნდება ორგანიზმში,"}
{"text": "That's what you're seeing here. You're seeing this muscle bio-reactor actually exercising the muscle back and forth.\tაი სწორედ ამას ხედავთ ახლა მონიტორზე ეს არის კუნთის ბიო-რეაქტორი რომელიც ავარჯიშებს კუნთს შეკუმშვაში"}
{"text": "Okay. These are flat structures that we see here, the muscle.\tმაგრამ ეს ქსოვილები რაზეც ვიმსჯელეთ, ყველა ბრტყელია მაგალითად კუნთი"}
{"text": "What about other structures?\tრა ხდება სხვა ტიპის სტრუქტურების შემთხვევაში?"}
{"text": "This is actually an engineered blood vessel.\tეს ბიო-ინჟინერიის შედეგად შექმნილი სისხლ-ძარღვია"}
{"text": "Very similar to what we just did, but a little bit more complex.\tშექმნის სტრატეგია იგივეა რაზეც ზემოთ ვისაუბრეთ, ოღონდ უფრო რთული"}
{"text": "Here we take a scaffold, and we basically -- scaffold can be like a piece of paper here.\tამ შემთხვევაშიც ავიღეთ მატრიცა მატრიცა ქაღალდის ფურცელს გავს,"}
{"text": "And we can then tubularize this scaffold.\tოღონდ მატრიცას მივეცით მილაკოვანი სახე"}
{"text": "And what we do is we, to make a blood vessel, same strategy.\tდა გამოვიყენეთ იგივე სტრატეგია, როგორც ზემოთ ნახსენებ მაგალითში"}
{"text": "A blood vessel is made up of two different cell types.\tსისხლ-ძარღვი შედგება ორი ტიპის უჯრედისაგან"}
{"text": "We take muscle cells, we paste, or coat the outside with these muscle cells, very much like baking a layer cake, if you will.\tჯერ ვიღებთ კუნთოვან უჯრედებს, ვამრავლებთ შემდეგ მოვთესავთ მატრიცის ზედაპირს კუნთოვანი უჯრედებით, პროცედურა მოგაგონებს ფენოვანი ნამცხვირს გამოცხობას,"}
{"text": "You place the muscle cells on the outside.\tთავდაპირველად მატრიცის გარეთა ზედაპირს მოვთესავთ კუნთოვანი უჯრედებით"}
{"text": "You place the vascular blood vessel lining cells on the inside.\tშემდეგ ენდოთელიალური უჯრედებით მოვთესავთ მატრიცის შიგნითა ზედაპირს"}
{"text": "You now have your fully seeded scaffold.\tსაბლოო ჯამში, გვაქვს მატრიცა რომელიც ორივე ზედაპირზე მოთესილია უჯრედებით"}
{"text": "You're going to place this in an oven-like device.\tმიღებულ სტრუქტურას ვათავსებთ ღუმელის მსგავს დანადგარში"}
{"text": "It has the same conditions as a human body, 37 degrees centigrade, 95 percent oxygen.\tრომელშიც იგივე ფიზიოლოგიური პირობებია, როგორიც ადამიანის ორგანიზმში 37 გრადუსი ცელსიუსი 95 პროცენტი ჟანგბადი"}
{"text": "You then exercise it, as what you saw on that tape.\tასევე შესაძლებელია ამ ბიო-რეაქტორში სისხლ-ძარღვის გავარჯიშებაც"}
{"text": "And on the right you actually see a carotid artery that was engineered.\tდა მარჯვნის თქვენ შეგიძლიათ დაინახოთ ბიო-ინჟინერიის მიერ შექმნილი საძილე არტერია"}
{"text": "This is actually the artery that goes from your neck to your brain.\tეს ის არტერიაა რომელიც თქვენი კისრიდან მიმართება თავის ტვინში"}
{"text": "And this is an X-ray showing you the patent, functional blood vessel.\tეს რენტგენული სურათია,სადაც ნაჩვენებია თუ როგორ ფუნქციონირებს ბიო-ინჟინერული პროდუქტი"}
{"text": "More complex structures such as blood vessels, urethras, which I showed you, they're definitely more complex because you're introducing two different cell types.\tუფრო რთული სტრუქტურები როგორიცაა სისხლ-ძარღვი, შარდსადენი რომლებზეც უკვე ვისაუბრეთ მათი სტრუქტურული სირთულე იმაში გამოიხატება რომ ისინი ორი ტიპის უჯრედისაგან შედგება"}
{"text": "But they are really acting mostly as conduits.\tმათი ძირითადი ფუნქცია, ორგანიზმში არის გამტარებლის ფუნქცია"}
{"text": "You're allowing fluid or air to go through at steady states.\tრომლის საშუალებითაც ხდება სითხის ან აირის გატერება ფიზიოლოგიურ პირობებში."}
{"text": "They are not nearly as complex as hollow organs.\tმიუხედავად ზემოთქმულისა, აღნიშნული ორგანოები ისეთი რთული აგებულების არ არის როგორიც ღრუ ორგანოებია"}
{"text": "Hollow organs have a much higher degree of complexity, because you're asking these organs to act on demand.\tრომელთაც სირთულის უფრო მაღალი ხარისხი აქვთ აღნიშნული ორგანოები მარტო გამტარი სტრუქტურა არ არის, არამედ უფრო რთული ფუნქცია აკისრიათ"}
{"text": "So, the bladder is one such organ.\tშარდის ბუშტი ერთ-ერთი ასეთი ორგანოა"}
{"text": "Same strategy, we take a very small piece of the bladder, less than half the size of a postage stamp.\tაქაც იგივე სტრატეგიით ვმოქმედებთ, ვიღებთ შარდის ბუშტის პატარა ნაწილს საფოსტო მარკაზე უფრო მცირედს"}
{"text": "We then tease the tissue apart into its two individual cell components, muscle, and these bladder specialized cells.\tქსოვილებს ერთმანეთისაგან ვანაწევრებთ ორ ინდივიდუალურ ჯგუფად კუნთოვან და ეპითელურ უჯრედებად"}
{"text": "We grow the cells outside the body in large quantities.\tვამრავლებთ უჯერედებს ხელოვნურად ორგანიზმის გარეთ"}
{"text": "It takes about four weeks to grow these cells from the organ.\tრასაც დაახლოებით ოთხი კვირა ჭირდება"}
{"text": "We then take a scaffold that we shape like a bladder.\tშემდეგ ვიღებთ მატრიცას რომელსაც შარდის ბუშტის ფორმა აქვს"}
{"text": "We coat the inside with these bladder lining cells.\tდა ამოვფენთ შიგნითა ზედაპირს ეპითელური უჯრედებით"}
{"text": "We coat the outside with these muscle cells.\tდა გარეთა ზედაპირს მოვფენთ კუნთოვანი უჯრედებით"}
{"text": "We place it back into this oven-like device.\tგანვათავსებთ ღუმელის მსგავს რეაქტორში"}
{"text": "From the time you take that piece of tissue, six to eight weeks later you can put the organ right back into the patient.\tიმ დროიდან რაც ორგანოს ნაწილი ამოვიღეთ პაციენტიდან, ექვსი- რვა კვირის მერე შეგვიძლია ახალი ორგანო დავაბრუნოთ პაციენტის ორგანიზმში"}
{"text": "This actually shows the scaffold.\tაქ თქვენ ხედავთ მატრიცას"}
{"text": "The material is actually being coated with the cells.\tრომელზეც ახლა ვახდენთ უჯრედების მოფენას."}
{"text": "When we did the first clinical trial for these patients we actually created the scaffold specifically for each patient.\tროდესაც პირველი კლინიკური კვლევები ჩავატარეთ ჩვენ ვცდილობდით შეგვექმნა პაციენტისატვის სპეციფიური მატრიცა"}
{"text": "We brought patients in, six to eight weeks prior to their scheduled surgery, did X-rays, and we then composed a scaffold specifically for that patient's size pelvic cavity.\tპაციენტები მოგვყავდა დაგეგმილ ოპერაციამდე ექვსი-რვა კვირით ადრე, ვაკეთებდით რენდგენულ გამოკვლევას და ვქმნიდიტ პაციენტისთვის სპეციფიურ შარდის ბუშტის მატრიცას მისი მენჯის ღრუს შესაბამისს"}
{"text": "For the second phase of the trials we just had different sizes, small, medium, large and extra-large.\tკველვის მეორე ფაზაში ჩვენ უკვე გვქონდა შარდის ბუშტის მატრიცის სხვადასხვა ზომები, პატარა, საშუალო, დიდი და ძალიან დიდი"}
{"text": "(Laughter) It's true.\t(სიცილი) მართლა"}
{"text": "And I'm sure everyone here wanted an extra-large. Right?\tდარწმუნებული ვარ ყველა აქ მყოფი ექსტრა დიდს ისურვებდით, არა?"}
{"text": "(Laughter) So, bladders are definitely a little bit more complex than the other structures.\t(სიცილი) როგორც უკვე ავღნიშნეთ შარდის ბუშტი რთული სტრუქტურაა სხვა სტრუქტურებთან შედარებით."}
{"text": "But there are other hollow organs that have added complexity to it.\tმაგრამ არსებობს სხვა ღრუ რგანოები, რომლებიც უფრო რთულია"}
{"text": "This is actually a heart valve, which we engineered.\tმაგალითად გულის სარქველები, რომელიც ჩვენ შევქმენით"}
{"text": "And the way you engineer this heart valve is the same strategy.\tსტრატეგია აქაც იგივეა"}
{"text": "We take the scaffold, we seed it with cells, and you can now see here, the valve leaflets opening and closing.\tვიღებთ მატრიცას და მოვფენთ უჯრედებით ამ ვიდეოზე თქვენ ხედავთ სარქველებს როგორ იღება და იხურება"}
{"text": "We exercise these prior to implantation.\tგვსურს რომ გავავარჯიშოთ სტრუქტურა მის გადანერგვამდე"}
{"text": "Same strategy.\tროგორც ვახსენეთ, იგივე სტრატეგია"}
{"text": "And then the most complex are the solid organs.\tსირთულის მიხედვით კიდევ უფრო რთული, მკვრივი ორგანოებია"}
{"text": "For solid organs, they're more complex because you're using a lot more cells per centimeter.\tმათი სირთულე იმაში გამოიხატება რომ თითოეულ სანტიმეტრზე უფრო მეტი უჯრედი გჭირდება"}
{"text": "This is actually a simple solid organ like the ear.\tყური, ეს მარტივი მკვრივი ორგანოა"}
{"text": "It's now being seeded with cartilage.\tრომელიც მოთესილია ხრტილოვანი უჯრედებით"}
{"text": "That's the oven-like device; once it's coated it gets placed there.\tეს არის ჩვენი ღუმელის მსგავს რეაქტორი ვათავსებთ აქ, მას შემდეგ რაც მოითესება უჯრედებით"}
{"text": "And then a few weeks later we can take out the cartilage scaffold.\tრამოდენიმე კვირაში ჩვენ მივიღებთ ხრტილოვან მატრიცას"}
{"text": "This is actually digits that we're engineering.\tაქ ნაჩვენებია თითი რომელიც შევქმენით ბიოინჟინერიის საშუალებით"}
{"text": "These are being layered, one layer at a time, first the bone, we fill in the gaps with cartilage.\tმათი შექმნისას უჯრედებს ვამატებთ თითო თითო შრედ თავიდან ვიწყებთ ძვლის უჯრედებით, მერე დარჩენილ ნაპრალებს ვავსებთ ხრტილოვანი უჯრედებით"}
{"text": "We then start adding the muscle on top.\tამის შემდგომ მოითესება კუნთის უჯრედებით"}
{"text": "And you start layering these solid structures.\tდა ასე ფენა-ფენა ათავსებ უჯრედებს"}
{"text": "Again, fairly more complex organs, but by far, the most complex solid organs are actually the vascularized, highly vascularized, a lot of blood vessel supply, organs such as the heart, the liver, the kidneys.\tროგორც უკვე ავღნიშნეთ საკმაოდ რთული სტრუქტურაა მაგრამ უნდა ავღნიშნო რომ ყველაზე რთული მკვრივი სტრუქტურა სისხლძარღვოვანი მკვრივი ორგანოებია მათში ბევრია მკვებავი სისხლძარღვები ასეთი ორგანოებია გული ღვიძლი, თირკმელი"}
{"text": "This is actually an example -- several strategies to engineer solid organs.\tეს ერთ-ერთი სტრატეგიაა არსებული არსენალიდან რომ მკვრივი ორგანოების ინჟინერია მოვახდინოთ"}
{"text": "This is actually one of the strategies. We use a printer.\tეს სტრატეგია გახლავთ პრინტერი"}
{"text": "And instead of using ink, we use -- you just saw an inkjet cartridge -- we just use cells.\tდა საღებავის მაგივრად, თქვენ ახლა ნახეთ - ჩვენი \"კარტრიჯი\" ჩვენ ვიყენებთ უჯრედებს"}
{"text": "This is actually your typical desktop printer.\tეს ჩვეულებრივი საოფისე პრინტერია"}
{"text": "It's actually printing this two chamber heart, one layer at a time.\tთქვენ ხედავთ თუ როგორ აპრინტერებს ორსაკნიან გულს თითო-თითო შრედ"}
{"text": "You see the heart coming out there. It takes about 40 minutes to print, and about four to six hours later you see the muscle cells contract.\tთქვენ ხედავთ თუ როგორ \"დაიბეჭდა\" გული, რასაც დაახოებიტ 40 წუთი ჭირდება და დაახლოებით ოთხი თუ ექვსი საათის შემდეგ თქვენ შეგეძლიათ დაინახოთ რომ გულის კუნთი იკუმშება"}
{"text": "(Applause) This technology was developed by Tao Ju, who worked at our institute.\t(აპლოდისმენტები) ეს ტექნოლოგია შემუშავებულ იქნა ტაო ჯუ-ს მიერ რომელიც ჩვენს ლაბორატორიაში მუშაობდა"}
{"text": "And this is actually still, of course, experimental, not for use in patients.\tდა ეს ყველაფერი რა თქმა უნდა ჯერ კიდევ ექსპერიმენტულია და პაციენტებში არ გამოიყენება"}
{"text": "Another strategy that we have followed is actually to use decellularized organs.\tმეორე მიდგომა რომელსაც ჩვენ ვიყენებთ უჯრედებ მოცილებული ორგანოს გამოყენებაა"}
{"text": "We actually take donor organs, organs that are discarded, and we then can use very mild detergents to take all the cell elements out of these organs.\tვიღებთ დონორის ორგანოს იმ ორგანოებს რომელიც აღარ იყო საჭირო და გადაგდებას უპირებდნენ ვიყენებთ ძალიან მსუბუქ გამხსნელებს რათა გამოვაცალოთ ორგანოს ყველა ტიპის უჯრედი"}
{"text": "So, for example on the left panel, top panel, you see a liver.\tაი მაგალითად ეკრანის მარცხენა მხარეზე ზედა კუთხეში, თქვენ ხედავთ ღვიძლს"}
{"text": "We actually take the donor liver, we use very mild detergents, and we, by using these mild detergents, we take all the cells out of the liver.\tჩვენ ავიღეთ დონორის ღვიძლი გამოვიყენეთ ძალიან მსუბუქი გამხსნელები და ამით ორგანოში არსებული ყველა უჯრედი დავშალეთ და ღვიძლი განვათავისუფლეთ უჯრედებისაგან"}
{"text": "Two weeks later, we basically can lift this organ up, it feels like a liver, we can hold it like a liver, it looks like a liver, but it has no cells.\tორი კვირის მერე მოვსინჯეთ ღვიძლი ხელში მოსინჯვით ნამდვილად გავდა ღვიძლს გიჭირავს ხელში და გრძნობ როგორც ღვიძლს გავს ღვიძლს, მაგრამ მასში უჯრედები აღარ არის"}
{"text": "All we are left with is the skeleton, if you will, of the liver, all made up of collagen, a material that's in our bodies, that will not reject.\tრაც დარჩა მხოლოდ ღვიძლის ჩონჩხია, კოლაგენისაგან შემდგარი ეს არის მასალა რომელიც ჩვენს ორგანიზმშია და რომელის მოცილება სხეულის მიერ არ მოხდება"}
{"text": "We can use it from one patient to the next.\tთამამად შეგვიძლია ავიღოთ ერთი პაციენტისგან და გამოვიყენოთ მეორე პაციენტში"}
{"text": "We then take this vascular structure and we can prove that we retain the blood vessel supply.\tამ სისხძაღვოვანი ორგანოს მაგალითზე შეგვიძლია გიჩვენოთ რომ სისხლძარღვოვანი სისტემა შენარჩუნებულია"}
{"text": "You can see, actually that's a fluoroscopy.\tრასაც თქვწენ ხდავთ ეს ფლუროსკოპიაა"}
{"text": "We're actually injecting contrast into the organ.\tშეგვყავს კონტრასტი ორგანოში"}
{"text": "Now you can see it start. We're injecting the contrast into the organ into this decellularized liver.\tთქვენ ახლა სწორედ მაგას ხედავთ ეკრანზე, კონტრასტის შეყვანა ორგანოში რომელიც ყველა უჯრედისგან არის გამონთავისუფლებული"}
{"text": "And you can see the vascular tree that remains intact.\tროგორც ხედავთ სისხლძარღვოვანი სტრუქტურა შენარჩუნებულია"}
{"text": "We then take the cells, the vascular cells, blood vessel cells, we perfuse the vascular tree with the patient's own cells.\tამის შემდგომ ვიღებთ უჯრედებს, სისხლძარღვოვან უჯრედებს პერფუზიას ვაკეთებთ ზემოთნახსენები უჯრედებით რომლებიც თავად პაციენტს ეკუთვნის"}
{"text": "We perfuse the outside of the liver with the patient's own liver cells.\tშემდეგ მოვთესავთ ღვიძლის პარენქიმას პაციენტისავე ღვიძლის უჯრედებით"}
{"text": "And we can then create functional livers.\tდა ჩვენ შეგვიძლია შევქმნათ ფუნქციონირებადი ორგანო"}
{"text": "And that's actually what you're seeing.\tდა თქვენ სწორედ ამას ხედავთ ეკრანზე"}
{"text": "This is still experimental. But we are able to actually reproduce the functionality of the liver structure, experimentally.\tეს ყველაფერი ექსპერიმენტულია, და გვინდა გიჩვენოთ რომ შეგვიძლია ფუნქციონირებადი ორგანოს შექმნა ოღონდ ეს ექსპერიმენტია"}
{"text": "For the kidney, as I talked to you about the first painting that you saw, the first slide I showed you, 90 percent of the patients on the transplant wait list are waiting for a kidney, 90 percent.\tრაც შეეხება თირკმელს როგორც უკვე მოგახსენეთ პირველ ნახატზე რომელიც გაჩვენეთ პირველივე სლაიდზე ტრანსპლანტაციის სიის პაციენტების 90 % ელოდება თირკმელს პაციენტების მთელი 90 %"}
{"text": "So, another strategy we're following is actually to create wafers that we stack together, like an accordion, if you will.\tამ შემთხვევაში ჩვენ მივდევთ მეორე სტრატეგიას პრაქტიკულად ჩვენ ვქმნით ვაფლის მსაგვს სტრუქტურას და დავაწყობთ, ასე ვთქვათ, აკორდიონის მსგავსად,"}
{"text": "So, we stack these wafers together, using the kidney cells.\tშესაბამისად ჩვენ გვაქვს კონად დაწყობილი ვაფლის ფენები, რისთვისაც გამოვიყენეთ თირკმელის უჯრედები"}
{"text": "And then you can see these miniature kidneys that we've engineered.\tდა შედეგად თქვენ ხედავთ მინიატურულ თირკმელს, ინჟინერიის მიერ შექმნილს"}
{"text": "They are actually making urine.\tდა ეს თირკმელი წარმოქმნის შარდს"}
{"text": "Again, small structures, our challenge is how to make them larger, and that is something we're working on right now at the institute.\tამის შემდეგ კვლავ დილემა, პატარა მოდელი როგორ გარდავქმნათ დიდ ორგანოდ და ეს ის არის რაზეც ამჟამად ვმუშოაბთ ჩვენს ინსტიტუტში"}
{"text": "One of the things that I wanted to summarize for you then is what is a strategy that we're going for in regenerative medicine.\tერთ ერთი საკითხი რაზეც კვალვ მინდა თქვენი ყურადღება გავამახვილო არის ის რომ გაგიზიაროთ ის სტრატეგიული მიდგომები, რომელსაც ჩვენ რეგენერაციულ ინჟინერიაში ვიყენებთ"}
{"text": "If at all possible, we really would like to use smart biomaterials that we can just take off the shelf and regenerate your organs.\tთუ საერთოდ იქნება ეს შესაძლებელი ჩვენ დიდი სურვილი გვაქვს რომ გამოვიყენოთ დახვეწილი ბიომასალები რომელსაც გადმოიღებ თაროდან და აღადგენ დაზიანებულ ორგანოს"}
{"text": "We are limited with distances right now, but our goal is actually to increase those distances over time.\tჩვენს ძირითად შეზღუდვებს წარმოადგენს მანძილი რომელზეც უჯრედებს შეუძლიათ რეგენერირება და ჩვენი მიზანია რომ გავზარდოთ ეს მანძილი დროთა განმავლობაში."}
{"text": "If we cannot use smart biomaterials, then we'd rather use your very own cells.\tიმ შემთხვევაში თუ ჩვენ ვერ გამოვიყენებთ ბიო მასალებს უკეთესეი იქნება თუ შევძლებთ საკუთარივე უჯრედების გამოყენებას"}
{"text": "Why? Because they will not reject.\tრატომ? იმიტომ რომ მათი იმმუნოლოგიური მოცილება აღარ მოხდება"}
{"text": "We can take cells from you, create the structure, put it right back into you, they will not reject.\tჩვენ ავიღებთ უჯრედებს თქვენიდან შევქმნით სტრუქტურას, ჩავნერგავთ უკან და იმმუნოლოგიური მოშორება აღარ მოხდება"}
{"text": "And if possible, we'd rather use the cells from your very specific organ.\tუფრო მეტიც, უკეთესი იქნება თუ ჩვენ გამოვიყენებთ უჯრედებს სპეციფიკური ორგანოებიდან"}
{"text": "If you present with a diseased wind pipe we'd like to take cells from your windpipe.\tმაგალითად თუ თქვენ ტრახეას დაზიანება გაქვთ უკეთესი იქნება თუ უჯრედებს ავიღებთ ტრახეადან"}
{"text": "If you present with a diseased pancreas we'd like to take cells from that organ.\tთუ თქვენ კუჭქვეშა ჯირკვალის დაავადება გაქვთ უჯრედებს ავიღებდით ამ ორგანოდან პირდაპირ"}
{"text": "Why? Because we'd rather take those cells which already know that those are the cell types you want.\tრატომ? იმიტომ რომ ჯობია ავიღოთ ის უჯრედები რომლებმაც იციან რომ ის უჯრედებია რომელიც შენ გჭირდება"}
{"text": "A windpipe cell already knows it's a windpipe cell.\tტრახეის უჯრედებმა უკვე იციან რომ ისინი ტრახეის უჯრედები არიან"}
{"text": "We don't need to teach it to become another cell type.\tდა არ გვჭირდება რომ მათ ვასწავლოთ თუ როგორ გახდნენ სხვა უჯრედები"}
{"text": "So, we prefer organ-specific cells.\tჩვენ უპირატესობას ორგანო სპეციფიკურ უჯრედებს ვანიჭებთ"}
{"text": "And today we can obtain cells from most every organ in your body, except for several which we still need stem cells for, like heart, liver, nerve and pancreas.\tდა დღესდღეობით ჩვენ შეგვიძლია გამოვყოთ უჯრედები სხეულის თიტქმის ყველა ორგანოდან გარდა რამოდენიმე ორგანოსი რომელთათვისაც ჩვენ ჯერ კიდევ გვჭირდება ღეროვანი უჯრედები ასეთებია გული, ღვიძლი, ნერვი და კუჭქვეშა ჯირკვალი"}
{"text": "And for those we still need stem cells.\tროგორც ავღნიშნე მათთვის ჩვენ ჯერ კიდევ გვჭირდება ღეროვანი უჯრედი"}
{"text": "If we cannot use stem cells from your body then we'd like to use donor stem cells.\tთუ ჩვენ ვერ გამოვიყენებთ ღეროვან უჯრედებს ჩვენი სხეულიდან სამაგიეროდ შეგვიძლია გამოვიყენოთ დონორის ღეროვანი უჯრედი"}
{"text": "And we prefer cells that will not reject and will not form tumors.\tჩვენ ასევე უპირატესობას ვანიჭებთ უჯრედებს რომლებიც იმმუნოლოგიურად ინერტულია და არ წარმოქმნის სიმსივნეს"}
{"text": "And we're working a lot with the stem cells that we published on two years ago, stem cells from the amniotic fluid, and the placenta, which have those properties.\tჩვენ ძალიან ბევრს ვმუშაობთ ღეროვან უჯრედებზეც პუბლიკაციაც გვქონდა ორი წლის წინ ამნიოტურ სითხეში არსებულ ღეროვან უჯრედებზე ასევე პლაცენტის ღეროვან უჯრედებზეც, რომელთაც აქვთ ზემოთ ნახსენები თვისებები"}
{"text": "So, at this point, I do want to tell you that some of the major challenges we have.\tამ ეტაპზე მე იმის თქმა მინდა თქვენთვის რომ ჩვენ ბევრი სიძნელეები გვაქვს დასაძლევი"}
{"text": "You know, I just showed you this presentation, everything looks so good, everything works. Actually no, these technologies really are not that easy.\tჩემს მოხსენებაში ყველაფერი ისე კარგად და ადვილად ჩანს ყველაფერი გამოდის, მაგრამ არა რეალობაში ეს ტექნოლოგიები ძალზედ რთულია"}
{"text": "Some of the work you saw today was performed by over 700 researchers at our institute across a 20-year time span.\tზოგიერთი ჩვენი ნამუშევარი რომელიც აქ წარმოგიდგინეთ 700 ზე მეტი მეცნიერის მიერ არის ნაფიქრი ჩვენს უნივერსიტეტში, 20 წლის განმავლობაში"}
{"text": "So, these are very tough technologies.\tროგორც ხედავთ ძალზედ რთული ტექნოლოგიებია"}
{"text": "Once you get the formula right you can replicate it.\tროდესაც მიაგნებ სწორ ფორმულას, მერე ადვილია მისი გამეორება"}
{"text": "But it takes a lot to get there.\tმაგრამ მანდ მისვლას ბევრი მცდელობა და დრო ჭირდება"}
{"text": "So, I always like to show this cartoon.\tმიყვარს ამ ნახატის ჩვენება"}
{"text": "This is how to stop a runaway stage.\tაქ ხედავთ თუ როგორ შეიძლება გაქცეული ეტლის შეჩერება"}
{"text": "And there you see the stagecoach driver, and he goes, on the top panel, He goes A, B, C, D, E, F.\tსურათზე ხედავთ მეეტლეს და იგი, აი ზედა სურათზე და იგი იწყებს საფეხური A - დან და ამთავრებს საფეხური F -ით"}
{"text": "He finally stops the runaway stage.\tრის შედეგადაც აჩერებს კიდევაც გაქცეულ ეტლს"}
{"text": "And those are usually the basic scientists, The bottom is usually the surgeons.\tეს ახასიათებთ სწორედაც მეცნიერებს აი ქვედა სურათი ეხებათ ქირურგებს"}
{"text": "(Laughter) I'm a surgeon so that's not that funny.\t(სიცილი) მე თავად ქირურგი გახლავართ და ეს არც თუ ისე სასაცილოა"}
{"text": "(Laughter) But actually method A is the correct approach.\t(სიცილი) პრაქტიკულად პირველი მიდგომა ყველაზე სწორი მიდგომაა."}
{"text": "And what I mean by that is that anytime we've launched one of these technologies to the clinic, we've made absolutely sure that we do everything we can in the laboratory before we ever launch these technologies to patients.\tმე იმ ფაქტს მინდა გავუსვა ხაზი, რომ ყოველთვის როდესაც ვიწყებდით რომელიმე ჩვენი ტექნოლოგიის კლინიკაში გამოყენებას აბსოლიტურად დარწმუნებულები ვიყავით რომ ჩვენ ყველაფერიშესაძლებელი გავაკეთეთ ლაბორატორიაში, მანამდე სანამ ეს ტექნოლოგიები პაციენტებში იქნა გამოყენებული"}
{"text": "And when we launch these technologies to patients we want to make sure that we ask ourselves a very tough question.\tდა როდესაც ვიწყებთ ნებისმიერი გამოგონების დანერგვას კლინიკაში ყოველთვის ვუსვამთ საკუთარ თავს ერთ ძალზედ რთულ კითხვას?"}
{"text": "Are you ready to place this in your own loved one, your own child, your own family member, and then we proceed.\tგამოვიყენებდით თუ არა ამ გამოგონებას საკუთარ საყვარელ ადამიანზე, მაგალითად საკუთარ შვილზე, საკუთარი ოჯახის წევრზე და მერე ვაგრძელებდით მუშაობას"}
{"text": "Because our main goal, of course, is first, to do no harm.\tვინაიდან ჩვენი ძირითადი მიზანია არ ავნო"}
{"text": "I'm going to show you now, a very short clip, It's a five second clip of a patient who received one of the engineered organs.\tმე მინდა გიჩვენოთ ძალიან პატარა ვიდეო 5 წამიანი ვიდეო ფრაგმენტია, რომელიც ერთ ერთ პაციენტზე მოგვითხრობს ამ პაციენტს თავის დროზე გადავუნერგეთ ინჟინერიის შედაგად შექმნილი შარდის ბუშტი"}
{"text": "We started implanting some of these structures over 14 years ago.\tჩვენ დავიწყეთ ასეთი სტრუქტურების გადანერგვა უკვე 14 წლის წინ"}
{"text": "So, we have patients now walking around with organs, engineered organs, for over 10 years, as well.\tდა შესაბამისად ჩვენ გვყავს პაციენტები რომლებიც დადიან ასეთი ორგანოებით ინჟინერიის შედეგად შექმნილი ორგანოებით, უკვე 10 წელზე მეტია,"}
{"text": "I'm going to show a clip of one young lady.\tმე მინდა გიჩვენოთ ვიდეო ახალგაზრდა გოგონას შესახებ"}
{"text": "She had a spina bifida defect, a spinal cord abnormality.\tმას ქონდა ზურგის ტვინის თიაქარი, ანუ დაზიანებული იყო მისი ზურგის ტვინი"}
{"text": "She did not have a normal bladder. This is a segment from CNN.\tდა მისი შარდის ბუშტი იყო ასევე დაზიანებული, ეს არის ფრაგმენტი CNN- დან"}
{"text": "We are just taking five seconds.\tეს მხოლოდ 5 წამს წაიღებს"}
{"text": "This is a segment that Sanjay Gupta actually took care of.\tეს სეგმენტი სანჯაი გუპტამ მოამზადა"}
{"text": "Video: Kaitlyn M: I'm happy. I was always afraid that I was going to have like, an accident or something.\tვოდეო კადრი: ქეთლინ მ. : მე ბედნიერი ვარ, ყოველთვის მეშინოდა რომ როდესაც გარეთ ვარ რაიმე უსიამოვნო ინციდენტი არ მომხდარიყო,"}
{"text": "And now I can just go and go out with my friends, go do whatever I want.\tმაგრამ ახლა უკვე თავისუფლად შემიძლია რომ გარეთ გავიდე ჩემს მეგობრებთან ერთად და გავაკეთო ყველაფერი რაც მინდა."}
{"text": "Anthony Atala: See, at the end of the day, the promise of regenerative medicine is a single promise.\tენტონი ატალა: როგორც ხედავთ, დაპირება რეგენერაციული მედიცინისა მარტივი დაპირებაა ."}
{"text": "And that is really very simple, to make our patients better.\tდა ეს ძალიან მარტივია დავეხმაროთ ჩვენს პაციენტებს რომ თავი უკეთესად იგრძნონ"}
{"text": "Thank you for your attention.\tმადლობა ყურადღებისათვის"}
{"text": "(Applause)\tაპლოდისმენტები"}
{"text": "So, imagine you're standing on a street anywhere in America and a Japanese man comes up to you and says, \"Excuse me, what is the name of this block?\"\tწარმოიდგინეთ რომ დგახართ ქუჩაში, სადმე ამერიკაში იაპონელი მოდის და გეკითხება \"უკაცრავად, ამ კორპუსის სახელს ხომ ვერ მეტყვით?\""}
{"text": "And you say, \"I'm sorry, well, this is Oak Street, that's Elm Street.\tთქვენ კი ეუბნებით, \"ეს არის ოუკ სტრიტი, ის ელმ სტრიტი."}
{"text": "This is 26th, that's 27th.\"\tეს 26-ე, ის 27-ე.\""}
{"text": "He says, \"OK, but what is the name of that block?\"\tის გპასუხობთ, \"ეგ გასაგებია, და იმ უბანს რა ჰქვია?\""}
{"text": "You say, \"Well, blocks don't have names.\tთქვენ ეუბნებით, \"ჰმ, ქუჩებს არ აქვთ სახელები."}
{"text": "Streets have names; blocks are just the unnamed spaces in between streets.\"\tქუჩებს აქვთ სახელები; უბნები უბრალოდ უსახელო სივრცეებია მათ შორის.\""}
{"text": "He leaves, a little confused and disappointed.\tმოსაუბრე მიდის, დაბნეული და იმედგაცრუებული."}
{"text": "So, now imagine you're standing on a street, anywhere in Japan, you turn to a person next to you and say, \"Excuse me, what is the name of this street?\"\tეხლა წარმოიდგინეთ, რომ დგახართ ქუჩაში, სადმე იაპონიაში. ტრიალდებით გვერდზე მდგომისკენ და ეკითხებით, \"უკაცრავად, რა ჰქვია ამ ქუჩას?\""}
{"text": "They say, \"Oh, well that's Block 17 and this is Block 16.\"\tის გპასუხობთ, \"ეს არის უბანი 17 და ის უბანი 16.\""}
{"text": "And you say, \"OK, but what is the name of this street?\"\tთქვენ ეუბნებით, \"კარგი, მაგრამ რა ჰქვია ამ ქუჩას?\""}
{"text": "And they say, \"Well, streets don't have names.\tის გეუბნებათ, \"ქუჩებს არ აქვთ სახელები."}
{"text": "Blocks have names.\tუბნებს აქვთ სახელები."}
{"text": "Just look at Google Maps here. There's Block 14, 15, 16, 17, 18, 19.\tაი შეხედეთ რუქას. აგერ უბანი 14, 15,16, 17, 18, 19."}
{"text": "All of these blocks have names, and the streets are just the unnamed spaces in between the blocks.\tყველა ამ უბანს აქვს სახელი. ქუჩები უბრალოდ უსახელო სივრცეებია მათ შორის."}
{"text": "And you say then, \"OK, then how do you know your home address?\"\t\"კარგი,\" ამბობთ თქვენ, \"მაშინ როგორ იგებთ სახლის მისამართს?\""}
{"text": "He said, \"Well, easy, this is District Eight.\t\"ძალიან მარტივად, ეს არის მერვე რაიონი."}
{"text": "There's Block 17, house number one.\"\tაგერ უბანი 17, სახლი ნომერი ერთი.\""}
{"text": "You say, \"OK, but walking around the neighborhood, I noticed that the house numbers don't go in order.\"\tთქვენ ამბობთ, \"კარგი. მაგრამ გარშემო სეირნობისას, შევნიშნე რომ სახლების ნომრები არ არის თანმიმდევრული.\""}
{"text": "He says, \"Of course they do. They go in the order in which they were built.\t\"როგორ არა! \", გპასუხობთ ის. \"სახლები დანომრილია მათი აშენების დროის მიხედვით."}
{"text": "The first house ever built on a block is house number one.\tპირველი სახლი რომელიც ამ უბანში აშენდა არის სახლი ნომერი ერთი."}
{"text": "The second house ever built is house number two.\tმეორე -- სახლი ნომერი ორი."}
{"text": "Third is house number three. It's easy. It's obvious.\"\tმესამე -- მესამე. ძალიან მარტივი და ბუნებრივია.\""}
{"text": "So, I love that sometimes we need to go to the opposite side of the world to realize assumptions we didn't even know we had, and realize that the opposite of them may also be true.\tმიყვარს როდესაც ვხედავ, რომ ხანდახან უნდა შემოვუაროთ მსოფლიოს მეორე მხრიდან იმ სტერეოტიპების გამოსააშკარავებლად, რომელიც არც კი ვიცოდით რომ გვქონდა და გავიაზროთ რომ მათი საპირისპიროც მართალია."}
{"text": "So, for example, there are doctors in China who believe that it's their job to keep you healthy.\tმაგალითად, ჩინეთში არიან ექიმები რომლებიც თვლიან რომ მათი მოვალეობაა ჯანმრთელად \"შეგინახონ\"."}
{"text": "So, any month you are healthy you pay them, and when you're sick you don't have to pay them because they failed at their job. They get rich when you're healthy, not sick.\tშესაბამისად, ყოველ თვე, რომელსაც ჯანმრთელად გაატარებთ, ფული უნდა გადაუხადოთ და როდესაც ავად გახდებით მაშინ არა, იმიტომ რომ მოვალეობა კარგად ვერ შეასრულეს. ისინი მდიდრდებიან როდესაც ჯანმრთელად ხართ და არა პირიქით."}
{"text": "(Applause) In most music, we think of the \"one\" as the downbeat, the beginning of the musical phrase: one, two, three, four.\t(ოვაცია) უმეტესაც \"ერთი\" წარმოგვიდგენია როგორც რითმის საწყისი მუსიკაში. ერთი, ორი, სამი, ოთხი."}
{"text": "But in West African music, the \"one\" is thought of as the end of the phrase, like the period at the end of a sentence.\tმაგრამ დასავლეთ აფრიკულ მუსიკაში \"ერთი\" განიხილება როგორც მისი დასასრული, როგორც წერტილი წინადადების ბოლოს."}
{"text": "So, you can hear it not just in the phrasing, but the way they count off their music: two, three, four, one.\tეს თვასაჩინოდ ჩანს რითმის ათვლისას. ორი, სამი, ოთხი, ერთი."}
{"text": "And this map is also accurate.\tდა ეს რუქაც სწორია."}
{"text": "(Laughter) There's a saying that whatever true thing you can say about India, the opposite is also true.\t(სიცილი) არსებობს გამოთქმა, რომ ნებისმიერ სიმართლეს ინდოეთის შესახებ, აქვს საპირისპირო მტკიცება, რომელიც ასევე მართალია."}
{"text": "So, let's never forget, whether at TED, or anywhere else, that whatever brilliant ideas you have or hear, that the opposite may also be true.\tასე რომ, მოდით ნუ დავივიწყებთ, TED-ზე თუ სადმე სხვაგან, რომ რაც არ უნდა გენიალური იდეა გქონდეთ, ან მოისმონოთ მისი საპირისპირო შეიძლება ასევე მართალი იყოს."}
{"text": "Domo arigato gozaimashita.\tDomo arigato gozaimashita."}
{"text": "Someone once said that politics is, of course, \"showbiz for ugly people.\"\tამბობენ რომ : \"პოლიტიკა ეს არის შოუბიზნესი მახინჯი ადამიანებისთვის\""}
{"text": "So, on that basis, I feel like I've really arrived.\tაქედან გამომდინარე მე შემიძლია ვთქვა, რომ ამას მივაღწიე."}
{"text": "The other thing to think of is what an honor it is, as a politician, to give a TED talk, particularly here in the U.K., where the reputation of politics, with the expenses scandal, has sunk so low.\tმე ასევე ვფიქრობ თუ რამხელა პატივია პოლიტიკოსისთვის გამოხვიდე ტედში, განსაკუთრებით აქ დიდ ბრიტანეთში სადაც პოლიტიკოსების რეპუტაცია სკანდალების გამო ძალიან დაცემულია."}
{"text": "There was even a story recently that scientists had thought about actually replacing rats in their experiments with politicians.\tეხლახანს წავიკითხე, რომ მეცნიერები აქტიურად ფიქრობენ ექსპერიმენტები ვირთხების მაგივრად ჩაატარონ პოლიტიკოსებზე."}
{"text": "And someone asked,\"Why?\"\tდა თუ იკითხავთ რატომ?"}
{"text": "and they said, \"Well, there's no shortage of politicians, no one really minds what happens to them and, after all, there are some things that rats just won't do.\"\tისინი გიპასუხებენ: \" ჩვენ არ განვიცდით პოლიტკოსების ნაკლებობას, ასევე რეალურად არავინ დაინტერესდება მათ შესახებ და ასევე არის ისეთი რაღაცეები სადაც ვირთხები არ გამოდგებიან\""}
{"text": "(Laughter) Now, I know you all love data, so I'm starting with a data-rich slide.\t(სიცილი) მე ვიცი რომ თქვენ ყველას გიყვართ ციფრები, ამიტომ მე ვიწყებ რიცხვებით სავსე სლაიდით"}
{"text": "This, I think, is the most important fact to bear in mind in British politics or American politics, and that is: We have run out of money.\tვფიქრობ უმნიშვნელოვანესია გაიაზრონ პოლიტიკოსებმა ბრიტანეთსა და ამერიკაში, რომ ფული გათავდა."}
{"text": "We have vast budget deficits.\tჩვენ სახეზე გავქავს ბიუჯეტის დეფიციტი."}
{"text": "This is my global public debt clock, and, as you can see, it's 32 trillion and counting.\tეს არის ჩემი საზოგადოებრივი ვალების მთვლელი და თქვენ ხედავთ, რომ ის აღწევს 32 ტრილიონს და კვლავ განაგრძობს თვლას."}
{"text": "And I think what this leads to is a very simple recognition, that there's one question in politics at the moment above all other, and it's this one: How do we make things better without spending more money?\tვფიქრობ ეს მიგვიყვანს ძალიან მარტივ ფაქტამდე, რომ პოლიტიკოსების წინაშე დგას ამ დროისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი, თუ როგორ შევცვალოთ სიტუაცია უკეთესობისკენ ისე, რომ არ დავხარჯოთ ბევრი ფული."}
{"text": "Because there isn't going to be a lot of money to improve public services, or to improve government, or to improve so many of the things that politicians talk about.\tვინაიდან სავარაუდოთ ფული საკმარისი არ იქნება რომ გაუმჯობესდეს საჯარო სამსახური ან მთავრობა ან სხვა მრავალი რამ რაზეც პოლიტიკოსები ლაპარაკობენ ხოლმე."}
{"text": "So what follows from that is that if you think it's all about money -- you can only measure success in public services in health care and education and policing by spending more money, you can only measure progress by spending money -- you're going to have a pretty miserable time.\tაქედან გამომდინარეობს ის, რომ თუ თქვენ ფიქრობთ რომ მხოლოდ ფულით შეგიძლიათ მიაღწიოთ წარმატებას საჯარო სამსახურში, ჯანდაცვაში, განათლებაში და ატარებთ ფულის ხარჯვის პოლიტიკას გგონიათ რა მხოლოდ ფულის ხარჯვით შეიძლება პროგრესის მიღწევა თქვენ აღმოჩდებით საკმაოდ რთული დროის წინაშე."}
{"text": "But if you think a whole lot of other things matter that lead up to well being -- things like your family relationships, friendship, community, values -- then, actually, this is an incredibly exciting time to be in politics.\tმაგრამ თუ თქვენ ფიქრობთ რომ არსებობს უამრავი სხვა რამ, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია საკითხის გადაჭრა, მაგალითად: ოჯახური ურთიერთობები, მეგობრობა, საზოგადოება, ფასეულობები, ამ შემთხვევაში დგება პოლიტიკური საქმიანობისთვის საინტერესო დრო."}
{"text": "And the really simple argument I want to make tonight, the really straightforward argument is this: That if we combine the right political philosophy, the right political thinking, with the incredible information revolution that has taken place, and that all of you know so much more about than I do, I think there's an incredible opportunity to actually remake politics, remake government, remake public services, and achieve what's up on that slide, which is a big increase in our well-being.\tამ საღამოს მინდა შემოგთავაზოთ ძალიან მარტივი არგუმენტი, ძალიან პირდაპირი არგუმენტი, რომ თუ ჩვენ გავაერთიანებთ სწორ პოლიტიკურ ფილოსოფიას, სწორ პოლიტიკურ აზროვნებას წარმოუდგენელ ინფორმაციულ რევოლუციასთან, რომელთანაც დღეს გვაქვს საქმე და ამის შესახებ თქვენ ჩემზე უკეთ იცით, ვფიქრობ, რომ გვეძლევა შესანიშნავი შანსი შევცვალოთ პოლიტიკა. მმართველობა, საჯარო სამსახური, და მივაღწიოთ იმას რაც ჩანს სლაიდზე, რაც არის კეთილდღეობის ზრდის საწინდარი."}
{"text": "That's the argument I want to make tonight.\tეს არის ის საკითხი, რომელზედაც მინდა დღეს ვისაუბრო."}
{"text": "So, starting with the political philosophy.\tდავიწყოთ პოლიტიკური ფილოსოფიით."}
{"text": "Now I'm not saying for a minute that British Conservatives have all the answers.\tმე არ ვამბობ, რომ ამ წუთში ბრიტანელ კონსერვატორებს აქვთ ყველა კითხვაზე პასუხი"}
{"text": "Of course we don't.\tრა თქმა უნდა არა,"}
{"text": "But there are two things at heart that I think drive a conservative philosophy that are really relevant to this whole debate.\tმაგრამ არის ორი მთავარი საკითხი კონსერვატიულო ფილოსოფიისა, რომელიც მას ამოძრავებს და რომელიც შესაფერისია მთელი ამ დებატის."}
{"text": "The first is this: We believe that if you give people more power and control over their lives, if you give people more choice, if you put them in the driving seat, then actually, you can create a stronger and better society.\tპირველი არის ის, რომ ჩვენ გვჯერა, თუ ჩვენ მივცემთ ხალხს მეტ ძალაუფლებას და კონტროლის საშუალებას თავიანთ ცხოვრებაზე, თუ ჩვენ მივცემთ უფრო მეტ არჩევანს, დაუთმობთ მათ მართვის სადავეებს, ამით შეგვიძლია შევქმნათ უფრო ძლიერი და უკეთესი საზოგადოება"}
{"text": "And if you marry this fact with the incredible abundance of information that we have in our world today, I think you can completely, as I've said, remake politics, remake government, remake your public services.\tდა თუ ამ ყველაფერს გავაერთიანებთ იმ ინფორმაციასთან, რომელიც არის დღევანდელ მსოფლიოში, ვფიქრობ, როგორც უკვე ავღნიშნე, სრულიად შევცვლით პოლიტიკას, მართველობას და საჯარო სამსახურს."}
{"text": "The second thing we believe is we believe in going with the grain of human nature.\tმეორე საკითხი რომლისაც მჯერა ეს არის ადამიანური ბუნება, რომელსაც უნდა დავეყრდნოთ."}
{"text": "Politics and politicians will only succeed if they actually try and treat with people as they are, rather than as they would like them to be.\tპოლიტიკა და პოლიტიკოსები იმ შემთხვევაში არიან წარმატებულნი თუ ისინი ცდილობენ და ადამიანებთან იქცევიან ისე, როგორებიც არიან და არა ისე, როგორიც უნდა რომ იყვნენ."}
{"text": "Now, if you combine this very simple, very conservative thought -- go with the grain of human nature -- with all the advances in behavioral economics, some of which we were just hearing about, again, I think we can achieve a real increase in well-being, in happiness, in a stronger society without necessarily having to spend a whole lot more money.\tთუ კი გააერთიანებთ ამ ორ ძალიან მარტივ კონსერვატორულ იდეას და დაეყრდნობით ადამიანურ ბუნებას ქცევითი ეკონომიკის მიღწვებთან ერთად, რომლის შესახებაც ახლახან მოვისმინეთ, კვლავ გავიმეროებ, ვფიქრობ რომ ჩვენ შეგვიძლია მივაღწიოთ რეალურ კეთილდღეობასა და ბედნიერებას ძლიერ საზოგადოებაში უამრავი ფულის დახარჯვის გარეშე."}
{"text": "Now, why do I think now is the moment to make this argument?\tრატომ ვფიქრობ, რომ დღეს არის ის მომენტი როცა უბდა წამოვაყენოთ ეს არგუმენტი?"}
{"text": "Well, I'm afraid you're going to suffer a short, condensed history lesson about what I would say are the three passages of history: the pre-bureaucratic age, the bureaucratic age and what we now live in, which I think is a post-bureaucratic age.\tკარგით, მე ვშიშობ თქვენ მოგიწევთ მოისმინოთ ჩვენი ისტორიის მოკლე რაკურსი რომელიც შეეხება ისტროიიის სამ პერიოდს, ესაა წინარე ბიოკრატიული ერა, ბიოკრატიული და პოსტ ბიოკრატიული ეპოქა რომელშიც მე ვფიქრობ, რომ დღეს ვცხოვრობთ."}
{"text": "A simpler way of thinking of it is that we have gone from a world of local control, then we went to a world of central control, and now we're in a world of people control.\tეს შეიძლება გამოიხატოს ძალიან მარტივად ჩვენ გამოვედით ლოკალური მმართველობის მსოფლიოდან, შემდეგ გავიარეთ ცენტრალური მმართველობის ეტაპი და ახლა ჩვენ ვართ ხალხის მმართველობის ეტაპზე."}
{"text": "Local power, central power, now, people power.\tლოკალური ძალაუფლება, ცენტრალური ძალაუფლება და ახლა ხალხის ძალაუფლება."}
{"text": "Now, here is King Cnut, king a thousand years ago.\tეს არის მეფე კნატი, რომელიც მეფობდა ათასეულობით წლის წინ."}
{"text": "Thought he could turn back the waves; couldn't turn back the waves.\tიგი ფიქრობდა რომ ტალღები შეეკავებინა. მან ვერ შეძლო ტალღების შეკავება."}
{"text": "Couldn't actually turn back very much, because if you were king a thousand years ago, while it still took hours and hours and weeks and weeks to traverse your own country, there wasn't much you were in charge of.\tსაბოლოო ჯამში მან ძალიან ცოტა რამ შეძლო, ვინაიდან მეფეს ათიათასობით წლის წინ, რომელის მმართველობა გრძელდებოდა საათები, კვირეებიდან კვირებამდე იგი მაინც ცოტას მართავდა."}
{"text": "You weren't in charge of policing, justice, education, health, welfare.\tის არ მართავდა უსაფრთხოებას, სასამართლოს, განათლების, ჯანდაცვის და სხვა სისტემას."}
{"text": "You could just about go to war and that was about it.\tმას მხოლოდ შეეძლო დაეწყო ომი, ეს იყო და ეს."}
{"text": "This was the pre-bureaucratic age, an age in which everything had to be local.\tეს იყო წინარე ბიუროკრატიული ეპოქა, როცა ყველაფერი იყო ლოკალური. წლები როცა ყველაფერი უნდა ყოფილიყო ძალიან ლოკალური,"}
{"text": "You had to have local control because there was no nationally-available information because travel was so restricted.\tვინაიდან არ იყო მთელ ქვეყანაზე ინფორმაციის მისაწვდომობა, ისევე როგორც გადაადგილება შეზღუდული იყო."}
{"text": "So this was the pre-bureaucratic age.\tსწორედ ეს იყო წინარე ბიუროკრატიული ეპოქა."}
{"text": "Next part of the cold history lesson, the lovely picture of the British Industrial Revolution.\tმოსაწყენი ისტორიის შემდეგი გაკვეთილი არის ბრიტანეთის ინდუსტრიული რევოლუციის მშვენიერი სურათი."}
{"text": "Suddenly, all sorts of transport, travel information were possible, and this gave birth to, what I like to call, the bureaucratic age.\tუეცრად შესაძლბელი გახდა ტრანსპორტირება, მოგზაურობა,ინფორმაციის მიღება ამ ყველაფერმა დაბადა, როგორც ჩვენ გვიყვარს თქმა ბიუროკრატიული ეპოქა."}
{"text": "And hopefully this slide is going to morph beautifully. There we are.\tდააკვირდით, როგორ ლამაზად იცვლება სლაიდი."}
{"text": "Suddenly, you have the big, strong, central state.\tხედავთ? უეცრად გაჩდა დიდი, ძლიერი, ცენტრალური სახელმწიფო."}
{"text": "It was able -- but only it was able -- to organize health care, education, policing, justice.\tშესაძლებელი გახდა, ორგანიზება გაეწიათ ჯანდაცვისთვის, განათლებისთვის, პოლიტიკისთვის, მართლმსაჯულებისთვის."}
{"text": "And it was a world of, as I say, not local power, but now central power.\tეს იყო მსოფლიო, როგორც ავღნიშნე არა ლოკალური ძალაუფლების, არამედ ცენტრალური ძალაუფლების."}
{"text": "It had sucked all that power up from the localities.\tმან მიღო მთელი ძალაუფლება ლოკალურიდან"}
{"text": "It was able to do that itself.\tდა ეს მოხდა თავისთავად."}
{"text": "The next great stage, which all of you are so familiar with: the massive information revolution.\tშემდეგი დიდი ეტაპი, რომელიც ჩვენთვის ყველასთვის ცნობილია მასიური ინფორმაციული რევოლუციის ეპოქა."}
{"text": "Just consider this one fact: One hundred years ago, sending these 10 words cost 50 dollars.\tწარმოიდგინეთ ერთი ფაქტი 100 წლის წინ 10 სიტყვის გაგზავნა ღირდა 50 დოლარი"}
{"text": "Right now, here we are linked up to Long Beach and everywhere else, and all these secret locations for a fraction of that cost, and we can send and receive huge quantities of information without it costing anything.\tსწორედ ახლა კი ჩვენ ვუკავშირდებით ლონგ ბიჩს და სხვა ადგილებს და ასევე იზოლირებულ ადგილებს ძალიან იაფად, ჩვენ შეგვიძლია გავგზავნოთ და მივიღოთ უამრავი ინფორმაცია არაფრის საფასურად."}
{"text": "So we're now living in a post-bureaucratic age, where genuine people power is possible.\tასე, რომ ჩვენ ეხლა ვცხოვრობთ პოსტ-ბიუროკრატიულ ეპოქაში სადაც შესაძლებელია ხალხის რეალური ძალაუფლება."}
{"text": "Now, what does this mean for our politics, for our public services, for our government?\tრას ნიშნავს ეს ჩვენი პოლიტიკოსებისთვის, საჯარო მოხელებისთვის, მთავრობისთვის?"}
{"text": "Well I can't, in the time I've got, give huge numbers of examples, but let me just give a few of the ways that life can change.\tდროის უქონლობის გამო მე არ შემიძლია მოგიყვეთ უამრავი მაგალითი, მაგრამ ნება მიბოძეთ გითხრათ რამოდენიმე გზა რომელსაც შეუძლია ცხოვრების შეცვლა"}
{"text": "And this is so obvious, in a way, because you think about how all of you have changed the way we shop, the way we travel, the way that business is done.\tეს ძალიან ადვილი წარმოსადგენია, თუ თქვენ დაფიქრდებით თუ, როგორ შეიცვალა ცხოვრება, როგორ ვვაჭრობთ, ვმოგზაურობთ, წარვმართავთ საქმეებს."}
{"text": "That is already happened; the information and Internet revolution has actually gone all the way through our societies in so many different ways, but it hasn't, in every way, yet touched our government.\tუკვე აშკარაა რომ ინფორმაციულმა და ინტერნეტის რევოლუციამ შეაღწია საზოგადოებრივი ცხოვრების განსხვავებულ ფორმებში, მაგრამ ეს ყოველივე ჯერ არ შეხებია მთავრობას."}
{"text": "So, how could this happen?\tროგორ შეიძლება ეს ყოველივე განხორციელდეს?"}
{"text": "Well, I think there are three chief ways that it should make an enormous difference: in transparency, in greater choice and in accountability, in giving us that genuine people power.\tმე ვფიქრობ, რომ არის სამი მთავარი გზა რომელსაც შეუძლია მოახდინოს მნიშვნეოვანი ცვლილება, ესაა გამჭირვალობა, მეტი არჩევანი და ანგარიშვალდებულება, რომელიც გამოხატული იქნება ხალხის ძალაუფლებაში."}
{"text": "If we take transparency, here is one of my favorite websites, the Missouri Accountability Portal.\tთუ ჩვენ ავიღებთ გამჭირვალობას, ეს არის ჩემი ერთ-ერთი გამორჩეული ვებგვერდი, მისუურის ანგარიშვალდებულების პორტალი."}
{"text": "In the old days, only the government could hold the information, and only a few elected people could try and grab that information and question it and challenge it.\tძველად მხოლოდ მთავრობას ფლობდა ინფომაციას და ასევე რამდენიმე ადამიანი, რომელიც იპარავდა ინფორმაციას მხოლოდ მათ შეეძლოთ საკითხის დასმა და გამოძიება."}
{"text": "Now here, on one website, one state in America, every single dollar spent by that government is searchable, is analyzable, is checkable.\tახლა კი ამერიკის ერთ-ერთი შტატის საიტზე შეგიძლიათ ნახოთ რამდენ დოლარს ხარჯავს მთავრობა, ეს ყველაფერი კი არის ადვილად მოსაძებნი, გასაანალიზებელი და გადასამოწმებელი."}
{"text": "Think of the huge change that means: Any business that wants to bid for a government contract can see what currently is being spent.\tსწორედ ეს ნიშნავს და ამას მოაქვს დიდი ცვლილებები. ნებისმიერ ბიზნესს, რომელსაც სურს ტენდერებში მონაწილეობა შეუძლია ნახოს ინფორმაცია მიმდინარე პროექტების შესახებ."}
{"text": "Anyone thinking, \"I could do that service better, I could deliver it cheaper,\" it's all available there.\tნებისმიერს ვისაც უნდა, რომ წარადგინოს უკეთესი პირობები იაფად, ყველანაირი ინფორმაცია არის ხელმისაწვდომი."}
{"text": "We have only, in government and in politics, started to scratch the surface of what people are doing in the commercial world with the information revolution.\tპოლიტიკასა და ქვეყნის მართვაში პრაქტიკულად პირველ მნიშვნელოვან ნაბიჯებს ვდგავთ, რაც ბიზნეს სამყარომ უკვე დიდი ხანია გაითავისა ინფრომაციული რევოლუციის დახმარებით."}
{"text": "So, complete transparency will make a huge difference.\tასე რომ გამჭირვალეობას შეუძლია დიდი ცვლილებების მოტანა."}
{"text": "In this country, if we win the election, we are going to make all government spending over 25,000 pounds transparent and available online, searchable for anyone to see.\tთუ ჩვენ მოვიგებთ არჩევნებს, ჩვენ მივაღწევთ იმას, რომ ყველა სამთავრობო ხარჯი, რომელიც აღემტება 25 000 ფუნტ სტერლინგს გავხადოთ გამჭირვალე და ხელმისაწვდომი ინტერნეტში, რათა ყველას შეეძლოს მისი ნახვა."}
{"text": "We're going to make every contract -- we're announcing this today -- available on the Internet so anyone can see what the terms are, what the conditions are, driving huge value for money, but also huge increases, I believe, in well-being as well.\tჩვენ ვაპირებთ, რომ ყველა კონტრაქტი, რომელიც შესახებაც დღეს ვსაუბრობთ იყოს ხელმისაწვდომი ინტერნეტში რათა ყველამ ნახოს პირობები და ვალდებულებები, ეს ყველაფერი მთავრობას მოუტანს უდიდეს სარგებელს და ამავდროულად დარწმუნებული ვარ აამაღლებს კეთილდღეობას."}
{"text": "Choice. Now you all shop online, compare online, do everything online, and yet this revolution has hardly touched the surface of public services like education, or health care or policing, and you're going to see this change massively.\tარჩევანი. დღეს-დღეობით ყოველი თქვენგანი ვაჭრობს, კომუნიკაციას ამყარებს და აკეთებს უამრავ რამეს ონლაინ რეჟიმში. მაგრამ ეს რევოლუცია ნაკლებად შეეხო საჯარო სამსახურს როგორიცაა განათლება, ჯანდაცვა, პოლიცია, ჩვენ ვაპირებთ ეს ყველაფერი მასიურად შევცვალოთ."}
{"text": "We should be making this change with the information revolution in our country, with searchable health sites, so you can see what operations work out properly, what records doctors have, the cleanliness of hospitals, who does best at infection control -- all of the information that would once be locked in the Department of Health is now available for all of us to see.\tჩვენ შეგვიძლია მოვახდინოთ ეს ცვლილება ჩვენს ქვეყანაში ინფორმაციული რევოლუციის დახმარებით. გავხადოთ ადვილად მოსაძებნი ჯანდაცვის საიტები, რომლითაც შეძლებთ გაგებას თუ რა ოპერაციები კეთდება და როგორი ექიმები ყავთ, ასევე როგორი სისუფთავეა სავადმყოფოებში, რომელი აკეთებს ინფიცირების საუკეთესო კონტროლს. ყველა ტიპის ინფორმაცია, რომელიც ერთ ხანს თავმოყრილი იყო ჯანდაცვის დეპარტამენტში ახლა ყველასთვის ხელმისაწვდომი იქნება."}
{"text": "And the third of these big changes: accountability.\tამ დიდი ცვლილებების მესამე ნაწილი კი არის ანგარიშვალდებულება."}
{"text": "This, I think, is a huge change.\tეს ვფიქრობ არის უდიდესი ცვლილება."}
{"text": "It is a crime map. This is a crime map from Chicago.\tეს არის დანაშაულების რუკა. ჩიკაგოს დანაშაულის რუკა."}
{"text": "So, instead of having a situation where only the police have the information about which crimes are committed where, and we have to employ people in government to try and hold the police to account, suddenly, we've got this vast opportunity for people power, where we, as citizens, can see what crimes are being committed -- where, when and by whom -- and we can hold the police to account.\tმიუხედავათ იმისა, რომ არის სიტუაციები სადაც მხოლოდ პოლიციას აქვს ინფორმაცია, თუ სად და რა დანაშაულს ქონდა ადგილი და არიან დაქირავებული ადამიანები მთავრობაში რომ აკონტროლონ პოლიციის ანგარიშველდებულება, უეცრად ხალხს ეძლევა უდიდიესი შესაძლებლობა, როგორც მოქალაქეებს, რომ ნახონ თუ რა დანაშაულთან გვაქს საქმე სად , როდის და ვის მიერ არის ჩადენილი დანაშაული და ჩვენ ამით შეგვიძლია ავაკონტროლთ პოლიცია."}
{"text": "And you can see this looks a bit like a chef's hat, but actually that's an assault, the one in blue.\tთქვენ ხედავთ ეს გავს შეფის ქუდს, ცისფერი ფერით აღნიშნულია ფიზიკური ძალადობა,"}
{"text": "You can see what crime is committed where, and you have the opportunity to hold your police force to account.\tაქ შეგიძლიათ ნახოთ თუ რა დანაშაულს ჰქონდა ადგილი და სად, ასევე გაქვთ შესაძლებლობა აამაღლოთ პოლიციის პასუხისმგებლობა."}
{"text": "So those three ways -- transparency, accountability and choice -- will make a huge difference.\tანუ ეს სამ გზას გამჭირვალობას, ანგარიშვალდებულებას და არჩევანს შეუძლია დიდი ცვლილებების მოხდენა."}
{"text": "Now I also said the other principle that I think we should work on is understanding of people, is recognizing that going with the grain of human nature you can achieve so much more.\tმე ასევე ვიტყოდი, რომ არის სხვა პრინციპებიც რომლებზეც ვფიქრობ სამუშაოა, ეს არის ადამიანის გათვითცნობიერება, გარკვევა იმისა თუ, როგორია ადამიანის ბუნება რათა მივაღწიოთ უფრო მეტს."}
{"text": "Now, we're got a huge revolution in understanding of why people behave in the way that they do, and a great opportunity to put that knowledge and information to greater use.\tჩვენ ვდგავართ დიდი რევოლუციის წინაშე რათა გავიგოთ რა ქცევის თავისებურებები აქვს ადამიანს. ჩვენ გვაქვს დიდი შესაძლებლობა მივიღოთ უამრავი ინფორმაცია და გამოვიყენოთ ის."}
{"text": "We're working with some of these people.\tჩვენ ვმუშაობთ რამდენიმე ადამიანთან"}
{"text": "We're being advised by some of these people, as was said, to try and bring all the experience to book.\tდა კონსულტაციებს გავდივართ რათა, როგორც ვთქვი ჩავინიშნოთ ეს გამოცდილება."}
{"text": "Let me just give you one example that I think is incredibly simple, and I love.\tნება მიბოძეთ მოგიყვანოთ ერთი მაგალითი, რომელიც ძალიან მარტივია და ასევე მიყვარს."}
{"text": "We want to get people to be more energy efficient.\tჩვენ გვინდა რომ ადამიანებმა დაზოგონ მეტი ენერგია."}
{"text": "Why? It cuts fuel poverty, it cuts their bills, and it cuts carbon emissions at the same time.\tრატომ? იმიტომ, რომ ის ამცირებს ნავთობის მოხმარებას და გადასახადებს და ზოგიერთ შემთხვევაში ნახშიროჟანგის გამოყოფას."}
{"text": "How do you do it?\tროგორ შეიძლება ამის გაკეთება?"}
{"text": "Well, we've had government information campaigns over the years when they tell you to switch off the lights when you leave the home.\tწლების წინ ჩვენ გვქონდა სამთავრობო საინფორმაციო კამპანია რომლის არსი იყო ის, რომ ჩაგვექრო შუქი სახლიდან გასვლის წინ."}
{"text": "We even had -- one government minister once told us to brush our teeth in the dark.\tერთმა კაცმა მათავრობაში ერთხელ თქვა, რომ გამოგვეხეხა კბილები სიბნელეში."}
{"text": "I don't think they lasted very long.\tამან ვერ გასტანა დიდი ხნის განმავლობაში."}
{"text": "Look at what this does. This is a simple piece of behavioral economics.\tშეხედეთ რა მოაქვს ამას. ეს არის ქცევითი ეკონომიკის ძალიან მარტივი მაგალითი."}
{"text": "The best way to get someone to cut their electricity bill is to show them their own spending, to show them what their neighbors are spending, and then show what an energy conscious neighbor is spending.\tძალიან მარტივი გზა, რომ ვინმეს შემაცირებინო ელექტროენერგიის ხარჯები არის ის, რომ ანახო მათ თავიანთი დანახარჯები, ასევე თავიანთი მეზობლის დანახარჯები და შემდეგ შეადარებინო იმ მეზობლის ხარჯებთან, რომელიც ეკონომიურად იყენებს ენერგიას."}
{"text": "That sort of behavioral economics can transform people's behavior in a way that all the bullying and all the information and all the badgering from a government cannot possibly achieve.\tესეთ ქცევით ეკონომიკას შეუძლია შეცვალოს ადამიანის ქცევა უფრო უკეთ ვიდრე ყველა სინფორმაციო კამპანიას ან მთავრობის ძალდატანებას."}
{"text": "Other examples are recycling.\tშემდეგი მაგალითი არის, ნარჩენების გადამუშავებაზე."}
{"text": "We all know we need to recycle more.\tჩვენ ყველამ ვიცით რომ გვჭირდება უფრო მეტი ნარჩენების გადამუშავება."}
{"text": "How do we make it happen?\tროგორ უნდა მოხდეს ეს?"}
{"text": "All the proof from America is that actually, if you pay people to recycle, if you give them a carrot rather than a stick, you can transform their behavior.\tაშშ-ის მაგალითი ადასტურებს რომ, თუ შენ გადაუხდი ადამიანს ნარჩენების გადამუშავებისთვის, თუ შენ მისცემ უფრო მეტ ჯოხს ვიდრე სტაფილოს შენ შეგიძლია მისი ქცევის შეცვლა."}
{"text": "So what does all this add up to?\tრა კავშირშია ეს ყველაფერი ერთმანეთთან?"}
{"text": "Here are my two favorite U.S. speeches of the last 50 years.\tაქ არის ორი ჩემთვის ყველაზე ძვირფასი გამოსვლა რაც გაკეთებულა აშშ-ში 50 წლის განმავლობაში."}
{"text": "Obviously, here we have JFK with that incredibly simple and powerful formulation, \"Ask not what your country can do for you; ask what you can do for your country,\" an incredibly noble sentiment.\tხედავთ, აქ გვაქვს კენედის ძალიან მარტივად გასაგები და უძლიერესი ფორმულირება, \" იკითხე არა ის, თუ რა შეუძლია გააკეთოს შენმა ქვეყანამ შენთვის, არამედ ის, თუ შენ რა შეგიძლია გააკეთო ქვეყნისთვის.\" ეს იყო ძალიან კაეთილშობილური განაცხადი,"}
{"text": "But when he made that speech, what could you do to build the stronger, better society?\tმაგრამ როცა იგი ამ სიტყვას ამბობდა , როგორ შეგეძლო აგეშენებინა ძლიერი და უკეთესი საზოგადოება?"}
{"text": "You could fight for your country, you could die for your country, you could serve in your country's civil service, but you didn't really have the information and the knowledge and the ability to help build the stronger society in the way that you do now.\tშენ შეგეძლო გებრძოლა ქვეყნისთვის, თავი გაგეწირა ქვეყნისთვის, გემსახურა სამოქალაქო სამსახურში, მაგრამ შენ არ გქონდა რეალური ინფორმაცია, ცოდნა და შესაძლებლობა, რომ დახმარებოდი უფრო ძლიერი საზოგადოების მშენებლობაში, რომელის საშუალება ეხლა უკვე გვაქვს."}
{"text": "And I think an even more wonderful speech, which I'm going to read a big chunk of, which sums up what I said at the beginning about believing there is more to life than money, and more that we should try and measure than money.\tვფიქრობ ასევე მშვენიერი გამოსვლა რომლიდანაც წავიკითხავ დიდი ნაწყვეტს, იგი აჯამებს იმას რაზეც მე დასაწყისში ვისაუბრე, რომ ცხოვრებაში არის უფრო მეტი რამ ვიდრე ფულია და რომ ჩვენთვი სხვა ფასეულობები უნდა იყოს მნიშვნელოვანი ვიდრე ფული."}
{"text": "And it is Robert Kennedy's beautiful description of why gross national product captures so little: It \"does not allow for the health of our children, the quality of their education, or the joy of their play.\tეს არის რობერტ კენედის მშვენიერი განმარტება. თუ რატომ აისახება ეს ყველაფერი ძალიან ცოტა რაოდენობთ ეროვნულ პროდუქტში. \" ის არ მოიცავს ჩვენი ბავშვების ჯანდაცვას მათი სწავლების ხარისხს ასევე მხიარულებას თამაშის დროს."}
{"text": "It does not include the beauty of our poetry or the strength of our marriages, the intelligence of our public debate.\tიგი არ მოიცავს პოეზიის მშვენებას ან ქორწინების სიძლიერეს, ასევე საჯარო დებატების მნიშვნელობას."}
{"text": "It measures neither our wit nor our courage, neither our wisdom nor our learning, neither our compassion nor our devotion to our country.\tის არ შეიცავს არც მამაცობას არც ჩვენს ცოდნას, არც ჩვენი ქვეყნის ერთგულებას და თავდადებას."}
{"text": "It measures everything, in short, except that which makes life worthwhile.\"\tმასში ყველაფერი შედის გარდა იმისა, რაც ცხოვრებას მნიშვნელოვანს ხდის.\""}
{"text": "Again, a sentiment that was so noble and beautifully put 40 years ago, and a beautiful dream 40 years ago, but now with the huge advances in information technology, with the massive changes in behavioral economics, with all that we know about how you advance well-being, that if we combine those insights of giving power to people, and using information to make that possible, and using the insight of going with the grain of human nature, while at the same time, understanding why people behave in the way they do, it is a dream more easy to realize today than it was when it was made in that beautiful speech 40 years ago.\tკვლავ ვიმეორებ, ეს კეთილშობილური და მშვენიერი გამოსვალა იყო 40 წლის წინ, 40 წლის წინ ეს იყო მშვენიერი ოცნება, მაგრამ დღეს უდიდესი ტექნოლოგიური მიღწევებით, ქცევითი ეკონომიკის მასიური ცვლილებებით, ასევე იმ ცოდნით თუ, როგორ მიიღწეს კეთილდღეობა, თუ ჩვენ გავაერთიანებთ ამ ყველაფერს და მივცემთ ხალხს ინფორმაციის მეშვეობით ძალაუფლებას, ეს ყველაფერი შესაძლებელი გახდება და თუ ასევე გამოვიყენებთ ადამიანის ბუნებას და ცოდნას ადამიანის ქცევების შესახებ ამ ოცნების განხორციელება დღეს არის რეალური, ვიდერე 40 წლის წინ, როცა შედგა ეს შესანიშნავი გამოსვლა."}
{"text": "Thank you.\tმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები.)"}
{"text": "Everybody talks about happiness these days.\tდღესდღეობით ყველა ლაპარაკობს ბედნიერებაზე."}
{"text": "I had somebody count the number of books with \"happiness\" in the title published in the last five years and they gave up after about 40, and there were many more.\tჩემი თხოვნით დათვალეს ბოლო 5 წლის განმავლობაში სათაურში სიტყვა \"ბედნიერების\" მქონე წიგნები. 40-ის მერე თვლა შეწყვიტეს, თუმცა კიდევ ბევრი იყო მსგავსი ლიტერატურა."}
{"text": "There is a huge wave of interest in happiness, among researchers.\tბედნიერება ძალიან დიდ ინტერესს იწვევს მკვლევარებს შორის."}
{"text": "There is a lot of happiness coaching.\tარსებობს უამრავი ტრენინგი ბედნიერებისთვის."}
{"text": "Everybody would like to make people happier.\tყველას სურს გახადოს ადამიანები უფრო ბედნიერი."}
{"text": "But in spite of all this flood of work, there are several cognitive traps that sort of make it almost impossible to think straight about happiness.\tმაგრამ მიუხედავ ამ დიდი ჯაფისა, არსებობს რამოდენიმე კოგნიტური მახე, რომელიც შეუძლებელს ხდის იფიქროთ ბედნიერებაზე სწორხაზოვნად."}
{"text": "And my talk today will be mostly about these cognitive traps.\tდღეს ჩემი საუბრის დიდი ნაწილიც სწორედ კოგნიტურ მახეებს შეეხება."}
{"text": "This applies to laypeople thinking about their own happiness, and it applies to scholars thinking about happiness, because it turns out we're just as messed up as anybody else is.\tეს ეხება იმ ადამიანებს, რომლებიც ფიქრობენ საკუთარ ბედნიერებაზე, და იმ მეცნიერებს, რომლებიც ფიქრობენ ბედნიერებაზე, რადგან როგორც ჩანს, ჩვენ ყველას გვაქვს პრობლემა."}
{"text": "The first of these traps is a reluctance to admit complexity.\tერთ–ერთი პირველი მახეა სირთულის არ აღიარება."}
{"text": "It turns out that the word \"happiness\" is just not a useful word anymore, because we apply it to too many different things.\tროგორც ჩანს, სიტყვა \"ბედნიერება\" უკვე აღარ არის სასარგებლო სიტყვა, რადგან ჩვენ მას ვიყენებთ ბევრნაირად."}
{"text": "I think there is one particular meaning to which we might restrict it, but by and large, this is something that we'll have to give up and we'll have to adopt the more complicated view of what well-being is.\tარსებობს ერთი კონკრეტული მნიშვნელობა, რაზეც შესაძლებელია მისი დაყვანა, თუმცა მთლიანობაში, ეს არის ის, რასაც უნდა შევეშვათ და გავითავისოთ უფრო კომპლექსური ხედვა, თუ რა არის კეთილდღეობა."}
{"text": "The second trap is a confusion between experience and memory; basically, it's between being happy in your life, and being happy about your life or happy with your life.\tმეორე მახეს წარმოადგენს გამოცდილების და მეხსიერების აღრევა. არსებითად ესაა იყო ბედნიერი შენ ცხოვრებაში და იყო ბედნიერი შენ ცხოვრებასთან დაკავშირებით, ან ბედნიერი შენი ცხოვრებით."}
{"text": "And those are two very different concepts, and they're both lumped in the notion of happiness.\tეს არის ორი განსხვავებული გაგება და ისინი შერეულია ბედნიერების ცნებაში."}
{"text": "And the third is the focusing illusion, and it's the unfortunate fact that we can't think about any circumstance that affects well-being without distorting its importance.\tმესამე მახეს წარმაოდგენს აქცენტირების ილუზია; სამწუხარო ფაქტია, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია ვიფიქროთ რამე ვითარებაზე, რომელიც კეთილდღეობის ცვლილებას იწვევს, მისი მნიშვნელობის დამახინჯების გარეშე."}
{"text": "I mean, this is a real cognitive trap.\tანუ, ეს არის ნამდვილი კოგნიტური მახე."}
{"text": "There's just no way of getting it right.\tარ არსებობს არანაირი ხერხი მის სწორად გასაგებად."}
{"text": "Now, I'd like to start with an example of somebody who had a question-and-answer session after one of my lectures reported a story, and that was a story -- He said he'd been listening to a symphony, and it was absolutely glorious music and at the very end of the recording, there was a dreadful screeching sound.\tმსურს დავიწყო მაგალითით ადამიანზე, რომელმაც გამართა კითხვა–პასუხის სესია, მას შემდეგ, რაც ჩემ ლექციაზე გაჟღერდა ერთი ისტორია. და ეს იყო ისტორია... მან თქვა, რომ ის უსმენდა სიმფონიას, – დიდებულ მუსიკას; და ჩანაწერის ბოლოში, მან მოისმინა უსიამოვნო გამყინავი ხმა."}
{"text": "And then he added, really quite emotionally, it ruined the whole experience.\tშემდეგ ამ ადამიანმა დასძინა ემოციურად, რომ ამ ხმამ ჩაუშხამა მთელი შეგრძნება."}
{"text": "But it hadn't.\tმაგრამ ეს ასე არ არის."}
{"text": "What it had ruined were the memories of the experience.\tუსიამოვნო ხმამ რაც ჩააშხამა, იყო შეგრძნების მოგონება."}
{"text": "He had had the experience.\tმან უკვე გამოსცადა"}
{"text": "He had had 20 minutes of glorious music.\t20 წუთიანი დიდებული მუსიკა;"}
{"text": "They counted for nothing because he was left with a memory; the memory was ruined, and the memory was all that he had gotten to keep.\tთუმცა ის კაპიკად არ ღირდა, რადგან ის მოგონებად დარჩა. ხოლო მოგონება კი გაფუჭებული იყო; მოგონება იყო ერთადერთ რამე, რაც მას შესანახად დარჩა."}
{"text": "What this is telling us, really, is that we might be thinking of ourselves and of other people in terms of two selves.\tეს ყველაფერი გვეუბნება, რომ ჩვენ შეიძლება საკუთარ თავზე და სხვებზე ვფიქრობდეთ ორ განზომილებაში."}
{"text": "There is an experiencing self, who lives in the present and knows the present, is capable of re-living the past, but basically it has only the present.\tარსებობს \"ჩვენ მიერ გამოცდილი\", რომელიც ცხოვრობს აწმყოში და იცის ეს აწმყო, მას შეუძლია წარსულის გაცოცხლება, თუმცა ძირითადად მას აქვს მხოლოდ აწმყო."}
{"text": "It's the experiencing self that the doctor approaches -- you know, when the doctor asks, \"Does it hurt now when I touch you here?\"\t\"ჩვენ მიერ გამოცდილი\" არის ის, ვისაც ექიმი უსვამს შეკითხვას... როცა ექიმი გეკითხებათ \"გტკივათ როცა აქ გკიდებთ ხელს?\""}
{"text": "And then there is a remembering self, and the remembering self is the one that keeps score, and maintains the story of our life, and it's the one that the doctor approaches in asking the question, \"How have you been feeling lately?\"\tდა არსებობს ასევე \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" რომელიც ინახავს \"ანგარიშს\" და ქმნის ჩვენი ცხოვრების ისტორიას; და ეს არის ის, ვისაც ექიმი უსვამს შემდეგ შეკითხვას: \"ბოლო პერიოდი როგორ გრძნობთ თავს?\""}
{"text": "or \"How was your trip to Albania?\" or something like that.\tან \"როგორი იყო თქვენი მოგზაურობა ალბანეთში?\""}
{"text": "Those are two very different entities, the experiencing self and the remembering self, and getting confused between them is part of the mess about the notion of happiness.\tან რამე მსგავსი. ეს წარმოადგენს ორ განსხვავებულ წარმონაქმს, \"ჩვენ მიერ გამოცდილი\" და \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" ამ ორ რაღაცის ერთმანეთში არევა ქმნის დაბნეულობას ბედნიერების იდეის გარშემო."}
{"text": "Now, the remembering self is a storyteller.\tმოდი განვიხილოთ \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\", რომელიც არის ამბის მთხრობელი."}
{"text": "And that really starts with a basic response of our memories -- it starts immediately.\tაქ საქმეში ერთვება ჩვენი მეხსიერება. ის უმალვე იწყებს მოქმედებას."}
{"text": "We don't only tell stories when we set out to tell stories.\tჩვენ არა მარტო ვყვებით ისტორიებს, როცა ვიწყებთ მათ მოყოლას;"}
{"text": "Our memory tells us stories, that is, what we get to keep from our experiences is a story.\tჩვენი გონება გვიყვება ისტორიებს, და ეს არის ის, რაც გვრჩება მიღებული გამოცდილებიდან. ჩვენი ისტორია."}
{"text": "And let me begin with one example.\tნება მომეცით მოგაწოდოთ პირველი მაგალითი."}
{"text": "This is an old study.\tეს არის ძველი კვლევა."}
{"text": "Those are actual patients undergoing a painful procedure.\tეს პაციენტებია, რომლებიც იტარებენ მტკივნეულ პროცედურებს."}
{"text": "I won't go into detail. It's no longer painful these days, but it was painful when this study was run in the 1990s.\tდეტელებს არ ჩავუღრმავდები. დღესდღეობით ეს პროცედურები უმტკივნეულოა, განსხვავებით 1990-იანი წლებისგან, როცა კვლევა ჩატარდა."}
{"text": "They were asked to report on their pain every 60 seconds.\tპაციენტებს უნდა აღეწერათ საკუთარი ტკივილი ყოველ 60 წამში ერთხელ."}
{"text": "Here are two patients, those are their recordings.\tაი, ორი პაციენტი და მათი ჩანაწერები."}
{"text": "And you are asked, \"Who of them suffered more?\"\tშეკითხვა თქვენთან: \"რომელმა პაციენტმა განიცადა მეტი ტანჯვა?\""}
{"text": "And it's a very easy question.\tძალიან მარტივი შეკითხვაა."}
{"text": "Clearly, Patient B suffered more -- his colonoscopy was longer, and every minute of pain that Patient A had, Patient B had, and more.\tნათელია, რომ პაციენტი B მეტად გაიტანჟა. მისი კოლონოსკოპია იყო უფრო ხანგრძლივი და ყოველ წუთს განცდილი ტკივილიც მეტი იყო პაციენტ A–სთან შედარებით."}
{"text": "But now there is another question: \"How much did these patients think they suffered?\"\tარსებობს მეორე სახის შეკითხვა: \"რას ფიქრობენ ეს პაციენტები იმაზე, თუ რამდენი იტანჯეს მათ?\""}
{"text": "And here is a surprise.\tდა აი აქ გვხვდება სიურპრიზი,"}
{"text": "The surprise is that Patient A had a much worse memory of the colonoscopy than Patient B.\tრომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ პაციენტ A-ს ჰქონდა მეტად უარესი მოგონება პროცედურაზე, ვიდრე პაციენტ B–ს."}
{"text": "The stories of the colonoscopies were different, and because a very critical part of the story is how it ends.\tისტორიები კონოლონოსკოპიაზე იყო განსხვავებული, რადგან კრიტიკული ნაწილი ისტორიის არის ის, თუ როგორი დასასრული აქვს მას."}
{"text": "And neither of these stories is very inspiring or great -- but one of them is this distinct ... (Laughter) but one of them is distinctly worse than the other.\tამ ისტორიებიდან არც ერთი არ არის შთამაგონებელი ან შესანიშნავი, მაგრამ ერთ–ერთი მათგანი არის... (სიცილი) მაგრამ ერთ–ერთი მათგანი არის მნიშვნელოვნად უარესი მეორეზე."}
{"text": "And the one that is worse is the one where pain was at its peak at the very end; it's a bad story.\tდა ის ერთი, რომელიც უარესია არის ის, რომელშიც პაციენტმა ტკივილის პიკი განიცადა ბოლოში. ეს ცუდი ისტორიაა."}
{"text": "How do we know that?\tროგორ გავიგეთ ჩვენ ეს?"}
{"text": "Because we asked these people after their colonoscopy, and much later, too, \"How bad was the whole thing, in total?\"\tჩვენ ვკითხეთ ამ ადამიანებს კოლონოსკოპიის დამთავრებისთანავე, და უფრო მოგვიენებითაც საერთო ჯამში რამდენად ცუდი იყო ყველაფერი?"}
{"text": "And it was much worse for A than for B, in memory.\tმეხსიერებაში, A–სთვის მეტად უარესი იყო პროცედურა, ვიდრე B–სთვის."}
{"text": "Now this is a direct conflict between the experiencing self and the remembering self.\tსახეზეა პირდაპირი კონფლიქტი \"ჩვენ მიერ გამოცდილსა\" და \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულს\" შორის."}
{"text": "From the point of view of the experiencing self, clearly, B had a worse time.\t\"ჩვენ მიერ გამოცდილის\" გადმოსახედიდან, აშკარად, B–ს მეტად რთული სიტუაცია ჰქონდა."}
{"text": "Now, what you could do with Patient A, and we actually ran clinical experiments, and it has been done, and it does work -- you could actually extend the colonoscopy of Patient A by just keeping the tube in without jiggling it too much.\tრაც შეგეძლოთ გაგეკეთებინათ პაციენტი A–სთვის, და ჩვენ რეალურად ჩავატარეთ კიდევაც კლინიკური ექსპერიმენტები, რომლებიც ადრეც იყო წარმატებით ჩატარებული. თქვენ შეგიძლიათ გაუხანგრძლივოთ კოლონოსკოპია პაციენტ A–ს უბრალოდ მილის ზედმეტი მოძრაობის გარეშე მისი ადგილზე დატოვებით."}
{"text": "That will cause the patient to suffer, but just a little and much less than before.\tეს ასევე გამოიწვევს პაციენტის ტანჯვას, მაგრამ მხოლოდ მცირედად და ბევრად ნაკლებად, ვიდრე მანამდე."}
{"text": "And if you do that for a couple of minutes, you have made the experiencing self of Patient A worse off, and you have the remembering self of Patient A a lot better off, because now you have endowed Patient A with a better story about his experience.\tდა თუ ამას გააკეთებთ, რამოდენიმე წუთის განმავლობაში, თქვენ პაციენტი A–ს \"ჩვენ მიერ გამოცდილი\" ჩააგდეთ უარეს მდგომარეობაში, ხოლო მისი \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" უკეთესში; რადგან თქვენ აღჭურვეთ პაციენტი A უკეთესი ისტორიით საკუთარ გამოცდილებაზე."}
{"text": "What defines a story?\tრა განსაზღვრავს ისტორიას?.."}
{"text": "And that is true of the stories that memory delivers for us, and it's also true of the stories that we make up.\tდა ეს მუშაობს იმ ისტორიებზე, როლებსაც მეხსიერება გვაწვდის, და ეს ასევე ასეა იმ ისტორიებზე, რომლებსაც ჩვენ ვთხზავთ."}
{"text": "What defines a story are changes, significant moments and endings.\tამბავს განსაზღვრავს ცვლილებები, მნიშვნელოვანი მომენტები და დასასრული."}
{"text": "Endings are very, very important and, in this case, the ending dominated.\tდასასრული ძალიან, ძალიან მნიშვნელოვანია და ამ კონკრეტულ შემთხვევაში დასასრული დომინირებდა."}
{"text": "Now, the experiencing self lives its life continuously.\tჩვენი \"ჩვენ მიერ გამოცდილი\" უწყვეტად ცხოვრობს."}
{"text": "It has moments of experience, one after the other.\tმას აქვს გამოცდილებიდან მიღებული მომენტები ერთმანეთის მიყოლებით."}
{"text": "And you can ask: What happens to these moments?\tდა შეგიძლიათ იკითხოთ: რა ემართებათ ამ მომენტებს?"}
{"text": "And the answer is really straightforward: They are lost forever.\tპასუხი მარტივია. ისინი იკარგებიან სამუდამოდ."}
{"text": "I mean, most of the moments of our life -- and I calculated, you know, the psychological present is said to be about three seconds long; that means that, you know, in a life there are about 600 million of them; in a month, there are about 600,000 -- most of them don't leave a trace.\tვგულისხმობ, ჩვენი ცხოვრების უმეტეს მომენტებს. მე დავითვალე და ფსიქოლოგიური აწმყო დაახლოებით სამი წამია; და ეს ნიშნავს იმას, რომ ცხოვრებაში არის დაახლოებით 600 მილიონი მათგანი, თვეში დაახლოებით არის 600 000 მათგან უმეტესობა არ ტოვებს ნაკვალევს."}
{"text": "Most of them are completely ignored by the remembering self.\tუმეტესი მათგანი სრულიად უგულებელყოფილია ჩვენი \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულის\" მიერ."}
{"text": "And yet, somehow you get the sense that they should count, that what happens during these moments of experience is our life.\tდა მაინც, რაღაცნაირად გრძნობთ, რომ ისინი უნდა ითვლებოდეს, რომ ის თუ რა ხდება განცდის ამ მომენტებში, არის კიდეც ცხოვრება."}
{"text": "It's the finite resource that we're spending while we're on this earth.\tამ დედამიწაზე ცხოვრებისას შეზღუდულ რესურსს ვხარჯავთ"}
{"text": "And how to spend it would seem to be relevant, but that is not the story that the remembering self keeps for us.\tდა თუ როგორ უნდა დავხარჯოთ ის იქნებოდა რელევანტური საკითხი, მაგრამ ეს არ არის ის ისტორია, რასაც \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" ინახავს ჩვენთვის."}
{"text": "So we have the remembering self and the experiencing self, and they're really quite distinct.\tმოკლედ, ჩვენ გვაქვს \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" და \"ჩვენ მიერ გამოცდილი\". ისინი საკმაოდ განსხვავდება."}
{"text": "The biggest difference between them is in the handling of time.\tყველაზე დიდი განსხვავება მათ შორის არის ის, თუ როგორ უდგებიან ისინი დროს."}
{"text": "From the point of view of the experiencing self, if you have a vacation, and the second week is just as good as the first, then the two-week vacation is twice as good as the one-week vacation.\t\"ჩვენ მიერ გამოცდილის\" გადმოსახედიდან, თუ გაქვთ შვებულება, და თუ მეორე კვირაც ისეთივე კარგია, როგორც პირველი, მაშინ ორკვირიანი შვებულება არის ორჯერ უფრო უკეთესი ერთკვირიანზე."}
{"text": "That's not the way it works at all for the remembering self.\tჩვენი \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" არ იყენებს მსგავს მიდგომას."}
{"text": "For the remembering self, a two-week vacation is barely better than the one-week vacation because there are no new memories added.\t\"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულისთვის\", ორკვირიანი შვებულება თითქმის ისეთივეა, როგორიც ერთკვირიანი, რადგან არ წარმოიქმნება ახალი მეხსიერება."}
{"text": "You have not changed the story.\tთქვენ არ შეგიცვლიათ ისტორია."}
{"text": "And in this way, time is actually the critical variable that distinguishes a remembering self from an experiencing self; time has very little impact on the story.\tსწორედ ამიტომ, დრო წარმოადგენს კრიტიკულ ცვლადს, რომელიც განასხვავებს \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულს\" \"ჩვენ მიერ გამოცდილისგან\"; დროს ძალიან პატარა ზეგავლენა აქვს ამბავზე."}
{"text": "Now, the remembering self does more than remember and tell stories.\t\"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" აკეთებს იმაზე მეტს, ვიდრე მხოლოდ დამახსოვრება და ისტორიის მოყოლაა."}
{"text": "It is actually the one that makes decisions because, if you have a patient who has had, say, two colonoscopies with two different surgeons and is deciding which of them to choose, then the one that chooses is the one that has the memory that is less bad, and that's the surgeon that will be chosen.\tის იღებს გადაწყვეტილებებს, რადგან თუ გყავთ პაციენტი, რომელსაც ჰქონდა, ვთქვათ, ორი კოლონოსკოპია სხვადასხვა ქირურგთან და ახლა ირჩევს თუ რომელ მათგანთან მივიდეს, ის ირჩევს იმ ქირურგს, ვისთანაც ნაკლებად ცუდი მეხსიერება ჰქონდა, სწორედ ასე მოხდება ქირურგის არჩევა."}
{"text": "The experiencing self has no voice in this choice.\t\"ჩვენ მიერ გამოცდილს\" არა აქვს ხმის უფლება არჩევანის გაკეთებისას."}
{"text": "We actually don't choose between experiences, we choose between memories of experiences.\tჩვენ არ ვირჩევთ გამოცდილებებს შორის, ჩვენ ვირჩევთ გამოცდილებების მეხსიერებებს შორის;"}
{"text": "And even when we think about the future, we don't think of our future normally as experiences.\tდა მაშინაც, როცა ვფიქრობთ მომავალზე, ძირითადად ჩვენ არ ვფიქრობთ ჩვენ მომავალზე, როგორც გამოცდილებებზე"}
{"text": "We think of our future as anticipated memories.\tჩვენ ვფიქრობთ ჩვენ მომავალზე როგორც განჭვრეტილ მეხსიერებაზე."}
{"text": "And basically you can look at this, you know, as a tyranny of the remembering self, and you can think of the remembering self sort of dragging the experiencing self through experiences that the experiencing self doesn't need.\tთქვენ შეგიძიათ ამას შეხედოთ, როგორც \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულის\" ტირანიას; და შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, რომ \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებული\" დევნის \"ჩვენ მიერ გამოცდილს\" იმ გამოცდილებების მეშვეობით, რომლებიც \"ჩვენ მიერ გამოცდილს\" არ სჭირდება"}
{"text": "I have that sense that when we go on vacations this is very frequently the case; that is, we go on vacations, to a very large extent, in the service of our remembering self.\tმე მაქვს შეგრძნება, რომ როცა გვაქვს შვებულება, რაც ხშირად ხდება, ჩვენ მივდივართ შვებულებაში, ძირითადად \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულის\" გამო."}
{"text": "And this is a bit hard to justify I think.\tვფიქრობ, ამის ფაქტებით დამტკიცება ცოტა რთულია."}
{"text": "I mean, how much do we consume our memories?\tვგულისხმობ, თუ რამდენად მოვიხმართ ჩვენ მეხსიერებას?"}
{"text": "That is one of the explanations that is given for the dominance of the remembering self.\tეს არის ერთ–ერთი ახსნათაგანი, რომელიც გვანახებს \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულის\" დომინირებას;"}
{"text": "And when I think about that, I think about a vacation we had in Antarctica a few years ago, which was clearly the best vacation I've ever had, and I think of it relatively often, relative to how much I think of other vacations.\tდა როცა ამაზე ვფიქრობ, მე მახსენდება შვებულება, რომელიც გავატარეთ ანტარქტიდაზე რამოდენიმე წლის წინ, და რომელიც იყო საუკეთესო შვებულება, რომელიც კი ოდესმე მქონია; და მასზე ხშირად ვფიქრობ სხვა არდადეგებთან შედარებით."}
{"text": "And I probably have consumed my memories of that three-week trip, I would say, for about 25 minutes in the last four years.\tალბათ იმ სამ–კვირიანი მოგზაურობის შესახებ მოგონებები, დაახლოებით 25 წუთის მანძილზე შევიგრძენი"}
{"text": "Now, if I had ever opened the folder with the 600 pictures in it, I would have spent another hour.\tბოლო 4 წლის განმავლობაში. მე რომ 600 ფოტოსგან შემდგარი ფოლდერი გამეხსნა, დამატებით საათს დავხარჯავდი მასზე."}
{"text": "Now, that is three weeks, and that is at most an hour and a half.\tსამი კვირა და არაუმეტეს საათნახევრისა."}
{"text": "There seems to be a discrepancy.\tროგორც ჩანს, განსხვავება არსებობს."}
{"text": "Now, I may be a bit extreme, you know, in how little appetite I have for consuming memories, but even if you do more of this, there is a genuine question: Why do we put so much weight on memory relative to the weight that we put on experiences?\tმე შეიძლება უკიდურესობაში ვვარდები, თუ რამდენად ცოტა მადა მაქვს მოგონებებისთვის, მაგრამ თუნდაც მეტად დაკავდეთ ამით, არსებობს კითხვა: რატომ ვაძლევთ მეხსიერებას ამხელა უპირატესობას გამოცდილებასთან შედარებით?"}
{"text": "So I want you to think about a thought experiment.\tმსურს იფიქროთ ჰიპოთეტიურ ექსპერიმენტზე."}
{"text": "Imagine that for your next vacation, you know that at the end of the vacation all your pictures will be destroyed, and you'll get an amnesic drug so that you won't remember anything.\tწარმოიდგინეთ თქვენი მომდევნო შვებულებისას, იცით რომ მის დასასრულს, ყველა გადაღებული სურათი განადგურდება და თქვენ მიიღებთ ამნეზიურ წამალს, რაც ყველაფერს დაგავიწყებთ."}
{"text": "Now, would you choose the same vacation? (Laughter) And if you would choose a different vacation, there is a conflict between your two selves, and you need to think about how to adjudicate that conflict, and it's actually not at all obvious, because if you think in terms of time, then you get one answer, and if you think in terms of memories, you might get another answer.\tაირჩევთ თუ არა ასეთ ადადეგებს? (სიცილი) და თუ აირჩევთ განსხვავებულ არდადეგებს წარმოიქმნება კონფლიქტი თქვენ ორ ნაწილს შორის. უნდა დაფიქრდეთ, თუ როგორ გადაწყვიტოთ ეს კონფლიქტი; ეს ადვილი არ არის, რადგან თუ იფიქრებთ დროით განზომილებაში, თქვენ მიიღებთ ერთ პასუხს, და თუ იფიქრებთ მოგონებების განზომილებაში, შესაძლებელია მიიღოთ განსხვავებული პასუხი."}
{"text": "Why do we pick the vacations we do is a problem that confronts us with a choice between the two selves.\tრატომ ვირჩევთ იმ არდადეგებს, რომელთაც ვირჩევთ, ეს არის პრობლემა, რომელსაც ვაწყდებით არჩევანით ჩვენს ორ ნაწილს შორის."}
{"text": "Now, the two selves bring up two notions of happiness.\tჩვენი ორი ნაწილი, გვკარნახობს ბედნიერების ორ წარმოდგენას."}
{"text": "There are really two concepts of happiness that we can apply, one per self.\tნამდვილად არსებობს ბედნიერების ორი გაგება, რომელიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ თითოეული მათგანისთვის."}
{"text": "So you can ask: How happy is the experiencing self?\tშეგიძლიათ იკითხოთ: რამდენად ბედნიერია \"ჩვენ მიერ გამოცდილი\"?"}
{"text": "And then you would ask: How happy are the moments in the experiencing self's life?\tდა შემდეგ იკითხავთ: რამდენად ბედნიერია \"ჩვენ მიერ გამოცდილის\" მომენტები ცხოვრებაში?"}
{"text": "And they're all -- happiness for moments is a fairly complicated process.\tისინი ყველანი... ბედნიერება მომენტებისთვის არის საკმაოდ ჩახლართული პროცესი."}
{"text": "What are the emotions that can be measured?\tრომელი ემოციების გაზომვაა შესაძლებელი..."}
{"text": "And, by the way, now we are capable of getting a pretty good idea of the happiness of the experiencing self over time.\tდა, სხვათა შორის, ჩვენ შეგვიძლია კარგად გავიგოთ \"ჩვენ მიერ გამოცდილის\" ბედნიერების გაგება გარკვეული ხანგრძლივობისას."}
{"text": "If you ask for the happiness of the remembering self, it's a completely different thing.\tთუ გაინტერესებთ \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულის\" ბედნიერების ფორმულა, ის სრულიად განსხვავებული რამაა."}
{"text": "This is not about how happily a person lives.\tეს არ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად ბედნიერად ცხოვრობს ადამიანი."}
{"text": "It is about how satisfied or pleased the person is when that person thinks about her life.\tმთავარია, თუ რამდენად კმაყოფილი/ნასიამოვნებია პიროვნება მაშინ, როცა ის ფიქრობს საკუთარ ცხოვრებაზე."}
{"text": "Very different notion.\tსრულიად განსხვავებული ცნებაა."}
{"text": "Anyone who doesn't distinguish those notions is going to mess up the study of happiness, and I belong to a crowd of students of well-being, who've been messing up the study of happiness for a long time in precisely this way.\tის ვინც ამ ორ წარმოდგენას არ განასხვავებს, სრულიად აურევს ბედნიერების გაგებას. მე ვეკუთვნი იმ ადამიანების რიცხვს, რომლებიც მრავალი წლის მანძლზე ზუსტად ამგვარად ურევდა ბედნიერების ცნებას."}
{"text": "The distinction between the happiness of the experiencing self and the satisfaction of the remembering self has been recognized in recent years, and there are now efforts to measure the two separately.\tგასხვავება \"ჩვენ მიერ გამოცდილის\" ბედნიერებას და \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულის\" კმაყოფილებას შორის, მხოლოდ ბოლო წლებში იქნა აღიარებული. დღესდღეობით სახეზეა ძალისხმევა, რომ ისინი ცალ–ცალკე გაიზომოს."}
{"text": "The Gallup Organization has a world poll where more than half a million people have been asked questions about what they think of their life and about their experiences, and there have been other efforts along those lines.\tორგანიზაცია \"Gallup -მა ჩაატარა მსოფლიო გამოკითხვა, სადაც ნახევარ მილიონზე მეტ ადამიანს დაუსვეს კითხვები იმაზე, თუ რას ფიქრობენ ისინი საკუთარ ცხოვრებასა და გამოცდილებებზე, ამის გარდა იყო სხვა ძალისხმევებიც ამ მიმართულებით."}
{"text": "So in recent years, we have begun to learn about the happiness of the two selves.\tმოკლედ, ბოლო წლებში ჩვენ დავიწყეთ ბედნიერების შესწავლა საკუთარი თავის ორი განზომილებისთვის."}
{"text": "And the main lesson I think that we have learned is they are really different.\tვფიქრობ, ყველაზე მნიშვნელოვანი გაკვეთილი, რომელიც ვისწავლეთ არის ის, რომ ისინი ნამდვილად განსხვავებულები არიან."}
{"text": "You can know how satisfied somebody is with their life, and that really doesn't teach you much about how happily they're living their life, and vice versa.\tშეგიძლიათ გაიგოთ, თუ რამდენად კმაყოფილია ვინმე საკუთარი ცხოვრებით და ეს არაფერს გეტყვით იმაზე თუ რამდენად ბედნიერად ცხოვრობენ ისინი და პირიქით."}
{"text": "Just to give you a sense of the correlation, the correlation is about .5.\tკორელაციურადაც რომ დაგანახოთ, გეტყვით, რომ კორელაცია დაახლოებით 5–ის ტოლია."}
{"text": "What that means is if you met somebody, and you were told, \"Oh his father is six feet tall,\" how much would you know about his height?\tეს ნიშნავს იმას, რომ თუ ვინმეს შეხვდით და გითხრეს, \"მისი მამა ექვსი ფუტის სიმაღლისაა\", რამდენად ზუსტი ინფორმაცია გექნებათ პიროვნების სიმაღლეზე?"}
{"text": "Well, you would know something about his height, but there's a lot of uncertainty.\tნუ, რაღაც გეცოდინებათ მის სიმაღლეზე, მაგრამ იქნება ბევრი გაურკვევლობა."}
{"text": "You have that much uncertainty.\tთქვენ გაქვთ გაურკვევლობის ეს დოზა."}
{"text": "If I tell you that somebody ranked their life eight on a scale of ten, you have a lot of uncertainty about how happy they are with their experiencing self.\tთუ გეტყვით, რომ ვიღაცამ საკუთარი ცხოვრება შეაფასა 8 ბალით 10 შკალიანი სისტემიდან, თქვენ გაქვთ დიდი გაურკვევლობა, იმის შესახებ თუ რამდენად ბედნიერები არიან ისინი საკუთარ \"ჩვენ მიერ გამოცდილთან\"."}
{"text": "So the correlation is low.\tანუ კორელაცია დაბალია."}
{"text": "We know something about what controls satisfaction of the happiness self.\tჩვენ ვიცით, თუ რა აკონტროლებს ბედნიერი საკუთარი თავის კმაყოფილებას."}
{"text": "We know that money is very important, goals are very important.\tჩვენ ვიცით, რომ ფული ძალიან მნიშვნელოვანია მიზნები ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "We know that happiness is mainly being satisfied with people that we like, spending time with people that we like.\tჩვენ ვიცით, რომ ბედნიერება არის იყო კმაყოფილი იმ ადამიანებით ვინც მოგწონს, გავატაროთ დრო იმ ადამიანებთან, რომლებიც მოგვწონს."}
{"text": "There are other pleasures, but this is dominant.\tარსებობს სხვა სიამოვნებებიც, მაგრამ ეს დომინანტურია."}
{"text": "So if you want to maximize the happiness of the two selves, you are going to end up doing very different things.\tამიტომ, თუ გსურს მოახდინოთ ორივე ნაწილის ბედნიერების მაქსიმიზაცია, თქვენ დაკავდებით სხვადასხვა საქმის კეთებით."}
{"text": "The bottom line of what I've said here is that we really should not think of happiness as a substitute for well-being.\tდედააზრი ჩემი ნათქვამისა არის ის, რომ ჩვენ არ უნდა ვიფიქროთ ბედნიერებაზე, როგორც კეთილდღეობის შემცვლელზე."}
{"text": "It is a completely different notion.\tეს სრულიად განსხვავებული წარმოდგენაა."}
{"text": "Now, very quickly, another reason we cannot think straight about happiness is that we do not attend to the same things when we think about life, and we actually live.\tახლა, ძალიან მოკლედ, კიდევ ერთი მიზეზი, რატომაც არ შეგვიძლია ვიფიქროთ ბედნიერებაზე სწორხაზოვნად არის ის, რომ ჩვენ არ ვგულისხმობთ ერთი და იმავე რამეს, როცა ვფიქრობთ ცხოვრებაზე და როცა რეალურად ვცხოვრობთ."}
{"text": "So, if you ask the simple question of how happy people are in California, you are not going to get to the correct answer.\tამიტომ, თუ დასვამთ მარტივ კითხვას იმაზე, თუ რამდენად ბედნიერია ხალხი კალიფორნიაში, თქვენ ვერ მიიღებთ სწორ პასუხს."}
{"text": "When you ask that question, you think people must be happier in California if, say, you live in Ohio.\tროცა სვამთ ასეთ შეკითხვას, თქვენ ფიქრობთ, რომ ხალხი უფრო ბედნიერი იქნება კალიფორნიაში, თუ, ვთქათ, ცხოვრობთ ოჰაიოში."}
{"text": "(Laughter) And what happens is when you think about living in California, you are thinking of the contrast between California and other places, and that contrast, say, is in climate.\t(სიცილი) და რაც ხდება, როცა თქვენ ფიქრობთ ცხოვრებაზე კალიფორნიაში, თქვენ ფიქრობთ კონტრასტზე კალიფორნიასა და სხვა ადგილებს შორის; და ეს კონტრასტი, ვთქვათ, არის კლიმატი."}
{"text": "Well, it turns out that climate is not very important to the experiencing self and it's not even very important to the reflective self that decides how happy people are.\tროგორც აღმოჩნდა, კლიმატი არ არის ძალიან მნიშვნელოვანი \"ჩვენ მიერ გამოცდილისთვის\" და ის ასევე არაა მნიშვნელოვანი \"ჩვენ მიერ რეფლექსიურისთვის\" რომელიც წყვეტს, რამდენად ბედნიერია ხალხი."}
{"text": "But now, because the reflective self is in charge, you may end up -- some people may end up moving to California.\tმაგრამ იმდენად რამდენადაც \"ჩვენ მიერ რეფლექსიური\" არის პასუხისმგებელი, თქვენ შეიძლება, ზოგი ადამიანი, მიხვიდეთ გადაწყვეტილებამდე გადახვიდეთ კალიფორნიაში."}
{"text": "And it's sort of interesting to trace what is going to happen to people who move to California in the hope of getting happier.\tსაინტერესოა დააკვირდეთ, თუ რა ხდება იმ ადამიანებთან, რომლბიც უფრო ბედნიერი ცხოვრების იმედად, კალიფორნიაში გადავიდნენ."}
{"text": "Well, their experiencing self is not going to get happier.\tმოკლედ, მათი \"ჩვენ მიერ გამოცდილი\" არ იქნება უფრო ბედნიერი."}
{"text": "We know that.\tჩვენ ეს ვიცით."}
{"text": "But one thing will happen: They will think they are happier, because, when they think about it, they'll be reminded of how horrible the weather was in Ohio, and they will feel they made the right decision.\tმაგრამ ერთი რამ ნათელია. ისინი იფიქრებენ, რომ უფრო ბედნიერები არიან რადგან, როცა ისინი ამაზე დაფიქრდებიან, მათ გაახსენდებათ, თუ რამდენად ცუდი ამინდები იყო ოჰაიოში, და ისინი იგრძნობენ გაკეთებული არჩევანის მართებულობას."}
{"text": "It is very difficult to think straight about well-being, and I hope I have given you a sense of how difficult it is.\tძალიან რთულია სწორხაზოვნად იფიქროთ კეთილდღეობაზე და იმედი მაქვს შეგიქმენით წარმოდგენა იმაზე, თუ რამდენად რთულია ის."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Chris Anderson: Thank you. I've got a question for you.\t(აპლოდისმენტები) კრის ანდერსონი: მადლობა. შეკითხვა მაქვს თქვენთვის."}
{"text": "Thank you so much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "Now, when we were on the phone a few weeks ago, you mentioned to me that there was quite an interesting result came out of that Gallup survey.\tროცა რამოდენიმე კვირის წინ ტელეფონზე ვლაპარაკობდით, თქვენ ახსენეთ ერთი საინტერესო შედეგი, რომელიც Gallup –ის გამოკითხვის შედეგად გამოვლინდა."}
{"text": "Is that something you can share since you do have a few moments left now?\tშეგიძლიათ გაგვიზიაროთ ამის შესახებ, რადგან კიდევ რამდენიმე წუთი გაქვთ დარჩენილი."}
{"text": "Daniel Kahneman: Sure.\tდანიელ კანემანი: რა თქმა უნდა."}
{"text": "I think the most interesting result that we found in the Gallup survey is a number, which we absolutely did not expect to find.\tვფიქრობ, ყველაზე საინტერესო შედეგი, რომელიც აღმოვაჩინეთ Gallup–ის გამოკითხვაში არის რიცხვები, რომლებსაც ჩვენ საერთოდ არ ველოდით."}
{"text": "We found that with respect to the happiness of the experiencing self.\tჩვენი აღმოჩენა \"ჩვენ მიერ გამოცდილის\" ბედნიერებასთან დაკავშირებით..."}
{"text": "When we looked at how feelings, vary with income.\tროცა ვაკვირდებით როგორ იცვლება შეგრძნებები შემოსავალთან ერთად."}
{"text": "And it turns out that, below an income of 60,000 dollars a year, for Americans -- and that's a very large sample of Americans, like 600,000, so it's a large representative sample -- below an income of 600,000 dollars a year...\tდა აღმოჩნდა, რომ ამერიკელებისთვის 60 000 ზე ნაკლები წლიური შემოსავალი... და ამ კატეგორიაში ხვდება დაახლეობით 600 000 ადამიანი, მოკლედ ეს დიდი წარმომადგენლობითობაა... 600 000 დოლარზე ნაკლები შემოსავალი..."}
{"text": "CA: 60,000.\tკა: 60 000."}
{"text": "DK: 60,000.\tდკ: 60 000."}
{"text": "(Laughter) 60,000 dollars a year, people are unhappy, and they get progressively unhappier the poorer they get.\t(სიცილი) 60 000 დოლარი წელიწადში, ადამიანები არ არიან ბედნიერები; და შემოსავლის კლების პროპორციულად ისინი ხდებიან უფრო უბედურები."}
{"text": "Above that, we get an absolutely flat line.\tამ ზღვრის ზემოთ ჩვენ ვღებულობთ სწორ ხაზს."}
{"text": "I mean I've rarely seen lines so flat.\tისეთ სწორს, რომ იშვიათად მინახავს ასეთი ხაზი."}
{"text": "Clearly, what is happening is money does not buy you experiential happiness, but lack of money certainly buys you misery, and we can measure that misery very, very clearly.\tაშკარად, რაც ხდება არის ის, რომ ფული ვერ გიყიდით ბედნიერების გამოცდილებას, მაგრამ ფულის ნაკლებობა აუცილებლად გაგხდით უბედურს; და ჩვენ შეგვიძლია გავზომოთ ეს უბედურება ძალიან, ძალიან ცხადად."}
{"text": "In terms of the other self, the remembering self, you get a different story.\tმეორე, \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულის\" კონტექსტში, თქვენ ღებულობთ განსხვავებულ ისტორიას."}
{"text": "The more money you earn, the more satisfied you are.\tრაც უფრო მეტს გამოიმუშავებთ, უფრო მეტად კმაყოფილი ხართ."}
{"text": "That does not hold for emotions.\tეს არ ეხება ემოციებს."}
{"text": "CA: But Danny, the whole American endeavor is about life, liberty, the pursuit of happiness.\tკა: მაგრამ დენი, მთელი ამერიკული ძალისხმევა ხომ ცხოვრების, თავისუფლების, ბედნიერების მოპოვების შესახებაა."}
{"text": "If people took seriously that finding, I mean, it seems to turn upside down everything we believe about, like for example, taxation policy and so forth.\tთუ ადამიანები ამ აღმოჩენას სერიოზულად აღიქვამენ, ვგულისხმობ, ეს თავდაყირა აყენებს იმ ყველაფერს, რისიც გვჯერა, მაგალითად, დაბეგვრის პოლიტიკა და ა.შ."}
{"text": "Is there any chance that politicians, that the country generally, would take a finding like that seriously and run public policy based on it?\tროგორ ფიქრობთ, არის რაიმე შანსი, რომ პოლიტიკოსები, ზოგადად ქვეყანა ამ აღმოჩენებს სერიოზულად მოეკიდება და მასზე დაყრდნობით წარმართავს საჯარო პოლიტიკას?"}
{"text": "DK: You know I think that there is recognition of the role of happiness research in public policy.\tდკ: ვფიქრობ, საჯარო პოლიტიკაში რაღაც დონეზე გათვალისწინებულიც კია კვლევები ბედნიერებაზე."}
{"text": "The recognition is going to be slow in the United States, no question about that, but in the U.K., it is happening, and in other countries it is happening.\tამის აღიარება ნელი იქნება შეერთებულ შტატებში, ორი აზრი არ არსებობს ამაზე, მაგრამ ბრიტანეთში ეს უკვე ხდება, და ასევე სხვა ქვეყნებში."}
{"text": "People are recognizing that they ought to be thinking of happiness when they think of public policy.\tადამიანები აცნობიერებენ, რომ ისინი უნდა ფიქრობდნენ ბედნიერებაზე როცა საჯარო პოლიტიკაზე ფიქრობენ."}
{"text": "It's going to take a while, and people are going to debate whether they want to study experience happiness, or whether they want to study life evaluation, so we need to have that debate fairly soon.\tამას დრო დასჭირდება და ადამიანები იკამათებენ იმაზე, სურთ თუ არა მათ გამოცდილების ბედნიერების შესწავლა, თუ მათ ურჩევნიათ ცხოვრების შეფასების შესწავლა. ჩვენ უახლოეს მომავალში გვჭირდება დებატები ამ თემაზე."}
{"text": "How to enhance happiness goes very different ways depending on how you think, and whether you think of the remembering self or you think of the experiencing self.\tის თუ როგორ გავზარდოთ ბედნიერება, დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ ფიქრობთ ბედნიერებაზე, და ფიქრობ თუ არა \"ჩვენ მიერ დამახსოვრებულით\" თუ \"ჩვენ მიერ გამოცდილით\"."}
{"text": "This is going to influence policy, I think, in years to come.\tვფიქრობ, ეს წლების განმავლობაში ზემოქმედებას იქონიებს პოლიტიკაზე."}
{"text": "In the United States, efforts are being made to measure the experience happiness of the population.\tშეერთებულ შტატებში იდება ძალისხმევა, რომ გაიზომოს მოსახლეობის მიერ განცდილი ბედნიერება."}
{"text": "This is going to be, I think, within the next decade or two, part of national statistics.\tშემდეგ ათ, ოცწლეულში, ვფიქრობ ეს იქნება ნაციონალური სტატისტიკის ნაწილი."}
{"text": "CA: Well, it seems to me that this issue will -- or at least should be -- the most interesting policy discussion to track over the next few years.\tკა: ვფიქრობ ეს საკითხი იქნება, როგორც მინიმუმ უნდა იყოს, ყველაზე მნიშვნელოვანი სადისკუსიო თემა თვალის მისადევნებლად."}
{"text": "Thank you so much for inventing behavioral economics.\tმადლობა ქცევითი ეკონომიკის გამოგონებისთვის."}
{"text": "Thank you, Danny Kahneman.\tმადლობა, დენიელ კანემანი."}
{"text": "I'm going to speak today about the relationship between science and human values.\tმე დღეს ვისაუბრებ მეცნიერებას და ადამიანურ ღირებულებებს შორის კავშირზე."}
{"text": "Now, it's generally understood that questions of morality -- questions of good and evil and right and wrong -- are questions about which science officially has no opinion.\tამჟამად მიღებულია, რომ მორალური საკითხები ბოროტსა და კეთილზე, სწორ და არასწორ ქცევაზე არის საკითხები, რომელზეც მეცნიერებას არ გააჩნია მოსაზრება."}
{"text": "It's thought that science can help us get what we value, but it can never tell us what we ought to value.\tითვლება, რომ მეცნიერება შეიძლება დაგვეხმაროს მივიღოთ ის რაც ჩვენთვის ღირებულია, მაგრამ ის ვერასდროს გვეტყვის თუ რა უნდა იყოს ჩვენთვის ღირებული."}
{"text": "And, consequently, most people -- I think most people probably here -- think that science will never answer the most important questions in human life: questions like, \"What is worth living for?\"\tამიტომ უმეტესობა, ვფიქრობ აქ მყოფთა უმეტესობაც, თვლის რომ მეცნიერება ვერასდროს უპასუხებს უმნიშვნელოვანეს კითხვებს ადამიანის ცხოვრებაში. როგორებიც არის: \"რისთვის ღირს ცხოვრება?\""}
{"text": "\"What is worth dying for?\"\t\"რისთვის ღირს სიკვდილი?\""}
{"text": "\"What constitutes a good life?\"\t\"რას წაროადგენს სწორი ცხოვრების წესი?\""}
{"text": "So, I'm going to argue that this is an illusion -- that the separation between science and human values is an illusion -- and actually quite a dangerous one at this point in human history.\tმინდა დაგარწმუნოთ, რომ ეს არის ილუზია. რომ ნაპრალი მეცნიერებასა და ადამიანურ ღირებულებებს შორის, არის ილუზია და კაცობრიობის ისტორიის ამ ეტაპზე, საკმაოდ სახიფათო ილუზიაც."}
{"text": "Now, it's often said that science cannot give us a foundation for morality and human values, because science deals with facts, and facts and values seem to belong to different spheres.\tხშირად ამბობენ, რომ მორალი და ადამიანური ღირებულებები ვერ დაეფუძნება მეცნიერებას, იმიტომ რომ მეცნიერება მუშაობს ფაქტებთან, ხოლო ფაქტები და ღირებულებები სხვადასხვა სფეროს ეკუთვნის."}
{"text": "It's often thought that there's no description of the way the world is that can tell us how the world ought to be.\tხშირად მოიაზრება, რომ არსებული მსოფლიოს ვერანაირი აღწერა ვერაფერს გვეტყვის იმაზე, თუ როგორი უნდა იყოს ის,"}
{"text": "But I think this is quite clearly untrue.\tმაგრამ ვფიქრობ ეს ცხადად მცდარი შეხედულებაა"}
{"text": "Values are a certain kind of fact.\tღირებულებები წარმოადგენენ გარკვეული სახის ფაქტებს."}
{"text": "They are facts about the well-being of conscious creatures.\tისინი არიან ფაქტები, ცნობიერი არსებების კეთილდღეობის შესახებ."}
{"text": "Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?\tრატომ არის, რომ ჩვენ არ გვაქვს ეთიკური ვალდებულებები ქვების მიმართ?"}
{"text": "Why don't we feel compassion for rocks?\tრატომ არ თანავუგრძნობთ ქვებს? ეს იმიტომ რომ მიგვაჩნია,"}
{"text": "It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more concerned about our fellow primates than we are about insects, as indeed we are, it's because we think they're exposed to a greater range of potential happiness and suffering.\tრომ ქვებს არ შეუძლიათ ტანჯვის განცდა. და თუ ჩვენ მწერებთან შედარებით პრიმატები უფრო მეტად გვაღელვებს, და ეს მართლაც ასეა, ეს იმიტომ რომ ჩვენი აზრით პრიმატებს უფრო ფართე შესაძლო ბედნიერების და ტანჯვის განცდის სპექტრი აქვთ."}
{"text": "Now, the crucial thing to notice here is that this is a factual claim: This is something that we could be right or wrong about. And if we have misconstrued the relationship between biological complexity and the possibilities of experience well then we could be wrong about the inner lives of insects.\tაქ მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ, რომ ეს არის ფაქტობრივი მტკიცება. ეს არის რაღაც, რაზეც შესაძლოა ვიყოთ მართლები, ან ვცდებოდეთ. და თუ ჩვენ არასწორად ავაგეთ ეს კავშირი ბიოლოგიურ სირთულესა და განცდების შესაძლებლობებს შორის, მაშინ ჩვენ შეიძლება ვცდებოდეთ მწერების შინაგან ცხოვრებაზე."}
{"text": "And there's no notion, no version of human morality and human values that I've ever come across that is not at some point reducible to a concern about conscious experience and its possible changes.\tდა არ არსებობს წარმოდგენა, არ შემხვედრია ვერსია ადამიანური მორალის და ღირებულებებისა, რომელიც რაღაც ეტაპზე, არ იქნას დაყვანილი ცნობიერი განცდებით დაინტერესებაზე და ამ განცდების შესაძლო ცვლილებაზე. მაშინაც კი, თუ თქვენ რელიგიიდან იღებთ ღირებულებებს"}
{"text": "Even if you get your values from religion, even if you think that good and evil ultimately relate to conditions after death -- either to an eternity of happiness with God or an eternity of suffering in hell -- you are still concerned about consciousness and its changes.\tდა ფიქრობთ, რომ კეთილი და ბოროტი საბოლოოდ უკავშირდება სიკვდილის შემდგომ მდგომარეობას, ან უსასრულო ბედნიერებას ღმერთთან ერთად, ან უსასრულო ტანჯვას ჯოჯოხეთში, თქვენ მაინც დაინტერესებული ხართ ცნობიერებით და მისი ცვლილებებით."}
{"text": "And to say that such changes can persist after death is itself a factual claim, which, of course, may or may not be true.\tიმის თქმა, რომ ცნობიერება შენარჩუნებული იქნება სიკვდილის შემდეგ თავისთავად ფაქტობრივი მტკიცებაა, რომელიც რა თქმა უნდა შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი, ან მცდარი."}
{"text": "Now, to speak about the conditions of well-being in this life, for human beings, we know that there is a continuum of such facts.\tახლა ადამიანთა ამქვეყნიურ კეთილდღეობაზე რომ ვილაპარაკოთ, ჩვენ ვიცით, რომ ამ პირობებში არსებობს ფაქტების უწყვეტი სივრცე."}
{"text": "We know that it's possible to live in a failed state, where everything that can go wrong does go wrong -- where mothers cannot feed their children, where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration, where people are murdered indiscriminately.\tჩვენ ვიცით რომ შესაძლებელია შეუმდგარ სახელმწიფოში ცხოვრება, სადაც რაც შეიძლება ცუდი მოხდეს, ყველაფერი ხდება. სადაც დედებს არ შეუძლიათ შვილების გამოკვება, სადაც უცნობებს არ შეუძლიათ მშვიდობიანი თანამშრომლობა, სადაც ხალხს განურჩევლად ხოცავენ."}
{"text": "And we know that it's possible to move along this continuum towards something quite a bit more idyllic, to a place where a conference like this is even conceivable.\tდა ჩვენ ვიცით, რომ შეიძლება ამ უწყვეტი სივრცის გასწვრივ რაღაც ცოტა უფრო უკეთესისკენ მოძრაობა. იმ ადგილისკენ, სადაც წარმოსადგენია ამ კონფერეცნიის მსგავსის ჩატარებაც კი."}
{"text": "And we know -- we know -- that there are right and wrong answers to how to move in this space.\tდა ჩვენ ვიცით.. ვიცით.. რომ არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები იმაზე, თუ როგორ უნდა ვიმოძრაოთ ამ სივრცეში."}
{"text": "Would adding cholera to the water be a good idea?\tიქნებოდა წყლის ქოლერით დაბინძურება კარგი იდეა?"}
{"text": "Probably not.\tალბათ არა."}
{"text": "Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye, so that when bad things happened to them they immediately blame their neighbors? Probably not.\tიქნებოდა კარგი იდეა, რომ ყველას ბოროტი თვალის სწამდეს, ისე რომ, როცა ვინმეს უსიამოვნება გადახდება იმ წამსვე მეზობლებს დააბრალოს?"}
{"text": "There are truths to be known about how human communities flourish, whether or not we understand these truths.\tალბათ არა. არსებობს შემეცნებადი ჭეშმარიტებები იმაზე, თუ როგორ შეიძლება ადამიანთა ერთობები აყვავდეს. მიუხედავად იმისა გვესმის თუ არა ჩვენ ეს ჭეშმარიტებები"}
{"text": "And morality relates to these truths.\tდა მორალი, სწორედ ამ ჭეშმარიტებებს უკავშირდება."}
{"text": "So, in talking about values we are talking about facts.\tმაშ, როცა ვლაპარაკობთ ღირებულებებზე, ჩვენ ვლაპარაკობთ ფაქტებზე."}
{"text": "Now, of course our situation in the world can be understood at many levels -- from the level of the genome on up to the level of economic systems and political arrangements.\tრა თქმა უნდა ჩვენი დღევანდელი მსოფლიოს მდგომარეობა, შეიძლება შესწავლილ იქნას სხვადასხვა დონეზე დაწყებული გენომიდან, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სისტემებამდე."}
{"text": "But if we're going to talk about human well-being we are, of necessity, talking about the human brain.\tმაგრამ თუ ჩვენ ვსაუბრობთ ადამიანის კეთილდღეობაზე, აუცილებელია ვისაუბროთ ადამიანის ტვინზე"}
{"text": "Because we know that our experience of the world and of ourselves within it is realized in the brain -- whatever happens after death.\tრადგან ჩვენ ვიცით, რომ ჩვენი განცდები და მსოფლიოს, თუ საკუთარი თავის აღქმა, ტვინშია რეალიზებული. რაც არ უნდა მოხდეს სიკვდილის შემდეგ,"}
{"text": "Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife, in this life, his personality -- his rather unfortunate personality -- is the product of his brain.\tთვითმკვლელმა ტერორისტმა 72 ქალწული ქალი რომც მიიღოს საიქიოში, ამქვეყნად მისი უიღბლო პიროვნება, მაინც მისივე ტვინის ნაწარმია."}
{"text": "So the contributions of culture -- if culture changes us, as indeed it does, it changes us by changing our brains.\tანუ კულტურის წვლილი, რომელიც ჩვენ უდაოდ გვცვლის აკეთებს ამას ჩვენი ტვინების შეცვლით."}
{"text": "And so therefore whatever cultural variation there is in how human beings flourish can, at least in principle, be understood in the context of a maturing science of the mind -- neuroscience, psychology, etc.\tდა ამიტომ ნებისმიერი კულტურული განსხვავებების შეფასება, ადამიანთა კეთილდღეობასთან მიმართებაში, პრინციპულად მაინც შესაძლებელია, ტვინის შესახებ განვითარებადი მეცნიერებებით ნეირომეცნიერება, ფსიქოლოგია და ა.შ."}
{"text": "So, what I'm arguing is that value's reduced to facts -- to facts about the conscious experience of conscious beings.\tმაშ, მე ვამტკიცებ, რომ ღირებულებები დადის ფაქტებამდე. ცნობიერი არსებების, ცნობიერი განცდების ფაქტებამდე."}
{"text": "And we can therefore visualize a space of possible changes in the experience of these beings.\tშესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ მრავალფეროვანი სივრცე შემდგარი ამ არსებების განცდების შესაძლო ცვლილებებისგან."}
{"text": "And I think of this as kind of a moral landscape, with peaks and valleys that correspond to differences in the well-being of conscious creatures, both personal and collective.\tმე ამას ვეძახი ერთგვარ მორალურ ლანდშაფტს, მწვერვალებით და დაბლობებით რომლებიც შეესაბამება, ცნობიერი არსებების კეთლდღეობის სხვადასხვა დონეებს,"}
{"text": "And one thing to notice is that perhaps there are states of human well-being that we rarely access, that few people access.\tროგორც პიროვნულს, ისე კოლექტიურს. უნდა აღინიშნოს, რომ სავარაუდოდ არსებობს ადამიანის კეთილდღეობის მდგომარეობები,"}
{"text": "And these await our discovery.\tრომლებიც იშვიათად მიიღწევა"}
{"text": "Perhaps some of these states can be appropriately called mystical or spiritual.\tდა ცოტა ვინმე თუ აღწევს. ისინი აღმოსაჩენია მათ შეიძლება დაერქვათ მისტიური ან სულიერი."}
{"text": "Perhaps there are other states that we can't access because of how our minds are structured but other minds possibly could access them.\tშესაძლოა არსებობს ისეთი მდგომარეობები, რომლებსაც ჩვენ ვერ მივაღწევთ. ჩვენი ტვინის წყობიდან გამომდინარე მაგრამ სხვა ტვინები ამას შეძლებენ."}
{"text": "Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying that science is guaranteed to map this space, or that we will have scientific answers to every conceivable moral question.\tნება მომეცით განვმარტო რას არ ვამტკიცებ. მე არ ვამტკიცებ, რომ მეცნიერება უეჭველად დახაზავს ამ სივრცის ლანდშაფტს ან რომ მეცნიერება ყველა მორალურ შეკითხვას გასცემს პასუხს."}
{"text": "I don't think, for instance, that you will one day consult a supercomputer to learn whether you should have a second child, or whether we should bomb Iran's nuclear facilities, or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.\tმაგალითად, არ მგონია, რომ როდესმე შესაძლებელი იყოს სუპერკომპიუტერს ჰკითხოთ, იყოლიოთ თუ არა მეორე ბავშვი, ან უნდა დავბობმოთ თუ არა, ირანის ბირთვული არსენალი. ან შეგვიძლია თუ არა, ბიზნეს ხარჯად ჩამოვწეროთ TED-ის სრული ღირებულება."}
{"text": "(Laughter) But if questions affect human well-being then they do have answers, whether or not we can find them.\t(სიცილი) მაგრამ შეკითხვებს, რომლებიც ეხება ადამიანის კეთილდღეობას, აქვთ პასუხები, განურჩევლად იმისა ვიპოვით თუ არა ჩვენ მათ."}
{"text": "And just admitting this -- just admitting that there are right and wrong answers to the question of how humans flourish -- will change the way we talk about morality, and will change our expectations of human cooperation in the future.\tდა მხოლოდ იმის აღიარება, რომ არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები შეკითხვებზე, რომლებიც ეხება იმას თუ როგორ მიიღწევა კეთილდღეობა, შეგვიცვლის წარმოდგენას მორალზე და ადამიანთა თანამშრომლობის პერსპექტივაზე."}
{"text": "For instance, there are 21 states in our country where corporal punishment in the classroom is legal, where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard, and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.\tმაგალითად, აშშ-ს 21 შტატში კანონით დაშვებულია მოსწავლეების ფიზიკურად დასჯა. მასწავლებელს უფლება აქვს, ხის ჯოხით სცემოს მოსწავლე თანაც საკმაოდ ძლიერად, დალურჯებამდე, კოპებამდე და კანის გახეთქვამდეც კი."}
{"text": "And hundreds of thousands of children, incidentally, are subjected to this every year.\tდა სხათაშორის ყოველწლიურად, ასიათასობით ბავშვია ამ ძალადობის მსხვერპლი"}
{"text": "The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.\tარ მგონია ამ \"მაღალგანვითარებული\" ოლქების მდებარეობამ გაგაკვირვოთ."}
{"text": "We're not talking about Connecticut.\tკონეკტიკუტზე არ არის ლაპარაკი."}
{"text": "And the rationale for this behavior is explicitly religious.\tდა ასეთი საქციელის დასაბუთება არის წმინდად რელიგიური."}
{"text": "The creator of the universe himself has told us not to spare the rod, lest we spoil the child -- this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.\tთვით სამყაროს შემოქმედმა გვიბრძანა: \"ვისაც შვილი გასაჯოხად არ ემეტება, სძულს იგი\" ბიბლიის იგავებიდან 13, 20 და მგონი 23."}
{"text": "But we can ask the obvious question: Is it a good idea, generally speaking, to subject children to pain and violence and public humiliation as a way of encouraging healthy emotional development and good behavior?\tაქ ცხადად ისმის კითხვა: არის კი ეს ზოგადად კარგი იდეა? ფიზიკური ტკივილი მივაყენოთ ბავშვებს, ვიძალადოთ მათზე და საჯაროდ დავამციროთ ისინი, ჯანსაღი ემოციური განვითარების და კარგი საქციელის წასახალისებლად?"}
{"text": "(Laughter) Is there any doubt that this question has an answer, and that it matters?\t(სიცილი) ეჭვი გეპარებათ, რომ არსებობს ამ შეკითხვაზე პასუხი და რომ ის მნიშვნელოვანია?"}
{"text": "Now, many of you might worry that the notion of well-being is truly undefined, and seemingly perpetually open to be re-construed.\tახლა, ბევრი თქვენგანი შეიძლება შემედავოს, რომ კეთილდღეობის ცნება განუსაზღვრელია და გაუთავებლად განიციდის ცვლილებებს"}
{"text": "And so, how therefore can there be an objective notion of well-being?\tშესაბამისად როგორ შეიძლება არსებობდეს კეთილდღეობის ობიექტური განმარტება?"}
{"text": "Well, consider by analogy, the concept of physical health.\tკეთილდღეობის ანალოგიად განვიხილოთ ფიზიკური ჯანმრთელობის ცნება."}
{"text": "The concept of physical health is undefined.\tფიზიკური ჯანმრთელობის ცნებაც განუსაზღვრელია ამ მხრივ."}
{"text": "As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.\tროგორც მაიკლ სპექტერმა გვითხრა, დროთა განმავლობაში ის იცვლებოდა."}
{"text": "When this statue was carved the average life expectancy was probably 30.\tმაშინ როცა ეს ძეგლი შეიქმნა, სიცოცხლის ხანგრძლივობის საშუალო ასაკი სავარაუდოდ 30 წელი იყო."}
{"text": "It's now around 80 in the developed world.\tახლა, ის 80-მდეა განვითარებულ ქვეყნებში."}
{"text": "There may come a time when we meddle with our genomes in such a way that not being able to run a marathon at age 200 will be considered a profound disability.\tმოვა დრო და შეიძლება ისე შევძლოთ ჩარევა ჩვენ გენომში, რომ 200 წლის ასაკში მარათონის გარბენის შეუძლებლობა, განხილული იქნება, როგორც მძიმე ფორმა შეზღუდული შესაძლებლობისა"}
{"text": "People will send you donations when you're in that condition.\tდა ასეთი ადამიანები შემოწირულობებს მიიღებენ"}
{"text": "(Laughter) Notice that the fact that the concept of health is open, genuinely open for revision, does not make it vacuous.\t(სიცილი) მიაქციეთ ყურადღება, რომ თავისთავად იმის შესაძლებლობა რომ ჯანმრთელობის განმარტება გადაიხედოს, არ ნიშნავს თავად ცნების უაზრობას."}
{"text": "The distinction between a healthy person and a dead one is about as clear and consequential as any we make in science.\tგანსხვავება ჯანმრთელ ადამიანსა და მკვდარს შორის იმდენად ზუსტია და მნიშვნელოვანი რამდენადაც ეს შესაძლებელია მეცნიერულად განისაზღვროს."}
{"text": "Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape: There may be equivalent ways to thrive; there may be equivalent ways to organize a human society so as to maximize human flourishing.\tკიდევ, აღსანიშნავია, რომ მორალურ ლანდშაფტზე შეიძლება არსებობდეს მრავალი მწვერვალი; შეიძლება არსებობდეს ადამიანური კეთილდღეობის მიღწევისთვის თანაბრად ეფექტური საზოგადოებრივი წყობები."}
{"text": "Now, why wouldn't this undermine an objective morality?\tმაშ, რატომ არ გამორიცხავს ეს ობიექტური მორალის არსებობას?"}
{"text": "Well think of how we talk about food: I would never be tempted to argue to you that there must be one right food to eat.\tგაიხსენეთ როგორ ვსაუბრობთ საკვებზე. მე არასდროს შევეცდები დაგარწმუნოთ, რომ არსებობს ერთადერთი ჯანსაღი საკვები."}
{"text": "There is clearly a range of materials that constitute healthy food.\tცხადია არსებობს ინგრედიენტების მთელი წყება რომელიც ჯანსაღ საკვებს შეაგდენს."}
{"text": "But there's nevertheless a clear distinction between food and poison.\tმაგრამ მიუხედავად ამისა, არსებობს მკაფიო განსხვავება"}
{"text": "The fact that there are many right answers to the question, \"What is food?\"\tსაკვებსა და საწამლავს შორის. ის ფაქტი რომ კითხვაზე \"რა არის საკვები?\""}
{"text": "does not tempt us to say that there are no truths to be known about human nutrition.\tარსებობს მრავალი სწორი პასუხი, არ ნიშნავს, რომ არ არსებობს შეცნობადი ჭეშმარიტებები ადამიანის კვებაზე."}
{"text": "Many people worry that a universal morality would require moral precepts that admit of no exceptions.\tბევრი ადამიანი მიიჩნევს, რომ უნივერსალური მორალი მოითხოვს მორალურ წესებს გამონაკლისების გარეშე"}
{"text": "So, for instance, if it's really wrong to lie, it must always be wrong to lie, and if you can find an exception, well then there's no such thing as moral truth.\tმაგალითად, თუ ტყუილი ბოროტებაა, მაშინ ტყუილი არასდროს იქნება გამართლებული და თუ ვიპოვით გამონაკლისს, მაშინ გამოდის, რომ არ არსებობს მორალური ჭეშმარიტებები"}
{"text": "Why would we think this?\tრატომ გვგონია ასე?"}
{"text": "Consider, by analogy, the game of chess.\tგანვიხილოთ ჭადრაკის ანალოგია."}
{"text": "Now, if you're going to play good chess, a principle like, \"Don't lose your Queen,\" is very good to follow.\tჭადრაკის თამაშისას გამართლებული წესია: \"არ მოაკვლევინო დედოფალი\" მაგრამ ცხადია"}
{"text": "But it clearly admits some exceptions.\tარსებობს გარკვეული გამონაკლისები."}
{"text": "There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.\tარის შემთხვევები, როცა დედოფლის გაწირვა საუკეთესო სვლაა"}
{"text": "There are moments when it is the only good thing you can do.\tზოგ შემთხვევაში კი, ეს ერთადერთი მართებული გამოსავალია."}
{"text": "And yet, chess is a domain of perfect objectivity.\tმაგრამ ჭადრაკში მიუხედავად ამისა,"}
{"text": "The fact that there are exceptions here does not change that at all.\tობიექტურობის პრინციპი შენარჩუნებულია. ის რომ მასში არსებობს გამონაკლისები, ამ ფაქტს არ ცვლის."}
{"text": "Now, this brings us to the sorts of moves that people are apt to make in the moral sphere.\tამას მივყავართ ისეთი ქმედებების განხილვამდე, რომელებიც მორალური მოტივებით ხდება."}
{"text": "Consider the great problem of women's bodies: What to do about them?\tგანვიხილოთ ქალის (შიშველი) სხეულს პრობლემა როგორ უნდა გადავჭრათ ეს პრობლემა?"}
{"text": "Well this is one thing you can do about them: You can cover them up.\tერთ-ერთი რაც შეიძლება გაკეთდეს, არის სხეულის მთლიანი დაფარვა."}
{"text": "Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community that while we may not like this, we might think of this as \"wrong\" in Boston or Palo Alto, who are we to say that the proud denizens of an ancient culture are wrong to force their wives and daughters to live in cloth bags?\tჩვენი ინტელეტქუალური საზოგადოების აზრია, რომ ჩვენ შეიძლება ეს არ მოგვწონდეს, ჩვენ შეიძლება ეს \"არასწორად\" მიგვაჩნდეს ბოსტონში ან პალო ალტოში, მაგრამ რა უფლება გვაქვს ჩვენ ვთქვათ, რომ ანტიკური კულტურის ამაყი წარმომადგენლები არ არიან მართლები, როცა საკუთარ ცოლებსა და ქალიშვილებს ნაჭრის ტომრებში აიძულებენ ცხოვრებას?"}
{"text": "And who are we to say, even, that they're wrong to beat them with lengths of steel cable, or throw battery acid in their faces if they decline the privilege of being smothered in this way?\tდა ვინ მოგვცა უფლება, რომ გავკიცხოთ ისინი, თუნდაც მათი ლითონის შოლტით ცემისთვის, ან სახეში მჟავის შესხამისთვის, ამ ტანსაცმელში დახუთვის პატივზე, უარის თქმის შემთხვევაში?"}
{"text": "Well, who are we not to say this?\tვითომ რატომ არ გვაქვს ამის უფლება?"}
{"text": "Who are we to pretend that we know so little about human well-being that we have to be non-judgmental about a practice like this?\tრა უფლება გვაქვს ჩვენ ვითვალთმაქცოთ, რომ იმდენად ცოტა ვიცით ადამიანის კეთილდღეობაზე, რომ ვერ განვსჯით ასეთ პარქტიკას?"}
{"text": "I'm not talking about voluntary wearing of a veil -- women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.\tაქ არ არის ლაპარაკი ჩადრის ნებით ტარებაზე ქალებს უნდა შეეძლოთ"}
{"text": "But what does voluntary mean in a community where, when a girl gets raped, her father's first impulse, rather often, is to murder her out of shame?\tჩაიცვან ისე როგორც მათ სურთ, მაგრამ რას ნიშნავს \"ნება\" საზოგადოებაში, რომელშიც როცა გოგოს გააუპატიურებენ, ხშირად მისი მამის პირველი იმპულსი არის ქალიშვილის მკვლელობა, სირცხვილის ჩამოსაწმენდად?"}
{"text": "Just let that fact detonate in your brain for a minute: Your daughter gets raped, and what you want to do is kill her.\tერთი წამით გაიაზრეთ ამ სიტუაციის მთელი დრამატიზმი. თქვენი ქალიშვილი გააუპატიურეს და თქვენ გიჩნდებათ მისი მოკვლის სურვილი."}
{"text": "What are the chances that represents a peak of human flourishing?\tრა შანსებია იმისა, რომ ეს წარმოადგენს ადამიანის კეთილდღეობის ერთ-ერთ მწვერვალს?"}
{"text": "Now, to say this is not to say that we have got the perfect solution in our own society.\tამის თქმა არ ნიშნავს, რომ ჩვენ საკუთარ საზოგადოებაში იდეალურ გამოსავალი გვაქვს ნაპოვნი."}
{"text": "For instance, this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere in the civilized world.\tმაგალითად, ასე გამოიყურება ტიპიური საგაზეთო ჯიხური, თითქმის ყველგან ცივილიზებულ მსოფლიოში."}
{"text": "Now, granted, for many men it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.\tგეთანხმებით, რომ ბევრი მამაკაცისთვის ფილოსოფოსობაა საჭირო,"}
{"text": "(Laughter) But if we are in a reflective mood, we can ask, \"Is this the perfect expression of psychological balance with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?\"\tრომ ამ სურათებში რაღაც უჩვეულო დაინახოს, (სიცილი) მაგრამ თუ გავანაალიზებთ, ისმის კითხვა: \"არის ეს იდეალური გამოხატულება ფსიქოლოგიური ბალანსისა ახალგაზრდობას, სილამაზესა და ქალის სხეულს შორის?\""}
{"text": "I mean, is this the optimal environment in which to raise our children?\tვგულისხმობ, არის ეს ის ოპტიმალური გარემო, რომელშიც ბავშვები უნდა აღიზარდონ?"}
{"text": "Probably not. OK, so perhaps there's some place on the spectrum between these two extremes that represents a place of better balance.\tალბათ არა. შეიძლება არსებობს სპექტრში ამ ორ უკიდურესობას შორის რაღაც ადგილი, რომელიც წარმოადგენს უკეთ დაბალანსებულ ადგილს."}
{"text": "(Applause) Perhaps there are many such places -- again, given other changes in human culture there may be many peaks on the moral landscape.\t(აპლოდისმენტები) შეიძლება არსებობდეს ბევრი ასეთი ადგილი. ანუ, სხვა კულტურული ცვლილების ფონზე, შეიძლება არსებობდეს ბევრი მწვერვალი მორალურ ლანდშაფტზე,"}
{"text": "But the thing to notice is that there will be many more ways not to be on a peak.\tმაგრამ აღსანიშნავია, რომ იარსებებს მწვერვალს მიღმა მოხვედრის, ბევრად მეტი საშუალება"}
{"text": "Now the irony, from my perspective, is that the only people who seem to generally agree with me and who think that there are right and wrong answers to moral questions are religious demagogues of one form or another.\tჩემი მდგომარეობის ირონიულობა იმაშია, რომ ადამიანები, რომლებიც ზოგადად მეთანხმებიან და ფიქრობენ, რომ მორალურ კითხვებზე, არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები, არიან სხვადასხვა სახის რელიგიური დემაგოგები."}
{"text": "And of course they think they have right answers to moral questions because they got these answers from a voice in a whirlwind, not because they made an intelligent analysis of the causes and condition of human and animal well-being.\tდა რა თქმა უნდა ისინი თვლიან, რომ მათ აქვთ სწორი პასუხები მორალურ კითხვებზე, რომლებიც მათ ზეციდან ჩაესმათ და არა ადამიანის და ცხოველის კეთილდღეობის მიზეზ-შედეგობრივი ანალიზის შედეგად მიიღეს."}
{"text": "In fact, the endurance of religion as a lens through which most people view moral questions has separated most moral talk from real questions of human and animal suffering.\tსაერთოდ, უმრავლესობის მიერ რელიგიის თვალით დანახული მორალური საკითხები, დაშორებულია რეალობაში არსებულ ადამიანების და ცხოველების ტანჯვის საკითხებს."}
{"text": "This is why we spend our time talking about things like gay marriage and not about genocide or nuclear proliferation or poverty or any other hugely consequential issue.\tამიტომ არის, რომ ჩვენ დროს ვკარგავთ ისეთ საკითხებზე კამათში, როგორიცაა გეი ქორწინება და არა გენოციდის, ან ბირთვული იარაღის გავრცელება, ან სიღარიბე, ან ნებისმიერ სხვა მნიშვნელოვან პრობლემაზე."}
{"text": "But the demagogues are right about one thing: We need a universal conception of human values.\tმაგრამ დემაგოგები ერთში მართლები არიან: ჩვენ გვჭირდება ადამიანური ღირებულებების უნივერსალური კონცეპცია."}
{"text": "Now, what stands in the way of this?\tამას წინ რა უდგას? პირველ რიგში"}
{"text": "Well, one thing to notice is that we do something different when talking about morality -- especially secular, academic, scientist types.\tუნდა აღინიშნოს, რომ მორალზე საუბრისას, ჩვენ გვახასიათებს სპეციფიური მსჯელობა. გასაკუთრებით სეკულარული, აკადემიური, სამეცნიერო წრეების წარმომადგენლებს."}
{"text": "When talking about morality we value differences of opinion in a way that we don't in any other area of our lives.\tსხვა ყველა საკითხისგან განსხვავებით, მორალზე დისკუსიისას ჩვენ ვაფასებთ აზრთა მრავალფეროვნებას"}
{"text": "So, for instance the Dalai Lama gets up every morning meditating on compassion, and he thinks that helping other human beings is an integral component of human happiness.\tმაგალითად, დალაი ლამა ყოველ დილას იწყებს თანაგრძნობის მედიტაციით. ის დარწმუნებულია, რომ სხვების დახმარება წარმოადგენს ადამიანის ბედნიერების განუყოფელ ნაწილს."}
{"text": "On the other hand, we have someone like Ted Bundy; Ted Bundy was very fond of abducting and raping and torturing and killing young women.\tმეორეს მხრივ, არებობენ ტედ ბენდისნაირებიც ის ახალგაზრდა ქალების მოტაცების, წამების, გაუპატიურების და მოკვლის მოყვარული იყო."}
{"text": "So, we appear to have a genuine difference of opinion about how to profitably use one's time.\tამრიგად, სახეზეა აზრთა ცხადი სხვადასხვაობა თავისუფალი დროის ნაყოფიერად გატარების თაობაზე."}
{"text": "(Laughter) Most Western intellectuals look at this situation and say, \"Well, there's nothing for the Dalai Lama to be really right about -- really right about -- or for Ted Bundy to be really wrong about that admits of a real argument that potentially falls within the purview of science.\t(სიცილი) დასავლელი ინტელექტუალების უმეტესობა ამ სიტუაციაში იტყოდა: \"არანაირი საფუძველი არ გვაქვს ვამტკიცოთ, რომ დალაი ლამა რაღაცაში რეალურად მართალია, ან ტედ ბანდი რეალურად მტყუანი, როცა განხილვა წარმოებს წმინდად მეცნიერული გაგებით."}
{"text": "He likes chocolate, he likes vanilla.\tერთს უყვარს შოკოლადის ნაყინი, მეორეს - ვანილის."}
{"text": "There's nothing that one should be able to say to the other that should persuade the other.\"\tდა არცერთ მათგანს არ შეუძლია უთხრას ისეთი რამ მეორეს, რაც მას გადაარწმუნებს.\""}
{"text": "Notice that we don't do this in science.\tშევნიშნოთ, რომ ჩვენ ასე არ ვმსჯელობთ მეცნიერულ საკითხებზე."}
{"text": "On the left you have Edward Witten.\tმარცხნივ ხედავთ ედვარდ ვიტენს."}
{"text": "He's a string theorist.\tის სიმების თეორიის სპეციალისტია."}
{"text": "If you ask the smartest physicists around who is the smartest physicist around, in my experience half of them will say Ed Witten.\tთუ თქვენ ჰკითხავთ ყველაზე ჭკვიან ფიზიკოსს თუ ვინ არის ყველაზე ჭკვიანი ფიზიკოსი, ჩემი გამოცდილებით მათი ნახევარი დაასახელებს ედ ვიტენს."}
{"text": "The other half will tell you they don't like the question.\tხოლო მეორე ნახევარი გეტყვით, რომ მათ არ მოსწონთ თქვენი კითხვა."}
{"text": "(Laughter) So, what would happen if I showed up at a physics conference and said,\"String theory is bogus.\t(სიცილი) მაშ, რა მოხდება მე რომ გამოვიდე ფიზიკის კონფერენციაზე და ვთქვა \"სიმების თეორია სიყალბეა."}
{"text": "It doesn't resonate with me. It's not how I chose to view the universe at a small scale.\tის მე არ აღმაფრთოვანებს. ის არ არის ისეთი როგორიც მე მიკრო სამყარო წარმომიდგენია."}
{"text": "I'm not a fan.\"\tარ ვარ მოხიბლული.\""}
{"text": "(Laughter) Well, nothing would happen because I'm not a physicist; I don't understand string theory.\t(სიცილი) არაფერი მოხდება, რადგან მე არ ვარ ფიზიკოსი. მე ვერ ვერკვევი სიმების თორიაში."}
{"text": "I'm the Ted Bundy of string theory.\tმე ვარ ტედ ბანდი სიმების თეორიაში."}
{"text": "(Laughter) I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.\t(სიცილი) არ მინდა ჩემნაირ წევრიანი, სიმების თეორიის კლუბის წევრი ვიყო"}
{"text": "But this is just the point.\tრადგან ეს ხომ მხოლოდ ჩემი მოსაზრებაა"}
{"text": "Whenever we are talking about facts certain opinions must be excluded.\tდა როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ფაქტებზე, გარკვეული მოსაზრებები უნდა გამოვრიცხოთ."}
{"text": "That is what it is to have a domain of expertise.\tასე იქმნება კომპეტენციის სფერო,"}
{"text": "That is what it is for knowledge to count.\tასე უწევენ ცოდნას ანგარიშს."}
{"text": "How have we convinced ourselves that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise, or moral talent, or moral genius even?\tრანაირად დავაწმუნეთ საკუთარი თავები, რომ მორალურ სფეროში არ არსებობს კომპეტენტური აზრი, ან მორალური ნიჭი, ან თუნდაც მორალური გენია."}
{"text": "How have we convinced ourselves that every opinion has to count?\tრანაირად დავარწმუნეთ საკუთარი თავები, რომ ყველანაირი აზრი უნდა გავითვალისწინოთ?"}
{"text": "How have we convinced ourselves that every culture has a point of view on these subjects worth considering?\tრანაირად დავარწმუნეთ საკუთარი თავები, რომ ყველა კულტურას, გააჩნია გასათვალისწინებელი მსოფლმხედველობა?"}
{"text": "Does the Taliban have a point of view on physics that is worth considering? No.\tგააჩნია კი თალიბანს გასათვალისწინებელი მსოფლმხედველობა ფიზიკის დარგზე?"}
{"text": "(Laughter) How is their ignorance any less obvious on the subject of human well-being?\tარა. (სიცილი) რანაირად არის მათი უვიცობა, ადამიანის კეთილდღეობის თემაზე ნაკლებად თვალშისაცემი?"}
{"text": "(Applause) So, this, I think, is what the world needs now.\t(აპლოდისმენტები) ამრიგად, მე ვფიქრობ, რომ ამჟამად მსოფლიოს სწორედ ამის აღიარება სჭირდება."}
{"text": "It needs people like ourselves to admit that there are right and wrong answers to questions of human flourishing, and morality relates to that domain of facts.\tჩვენ უნდა ვაღიაროთ, რომ არსებობს სწორი და არასწორი პასუხები ადამიანის კეთილდღეობის შესახებ კითხვებზე. და მორალი, უკავშირდება ამ ფაქტობრივ გარემოებებს"}
{"text": "It is possible for individuals, and even for whole cultures, to care about the wrong things, which is to say that it's possible for them to have beliefs and desires that reliably lead to needless human suffering.\tშესაძლებელია, რომ ზოგიერთი ინდივიდი და მთელი კულტურებიც კი, ღელავდნენ არასწორ რამეებზე. რაც ნიშნავს, რომ მათ გააჩნიათ რწმენები და სურვილები, რომლებიც ადამიანთა უმიზეზო ტანჯვას იწვევს."}
{"text": "Just admitting this will transform our discourse about morality.\tმხოლოდ ამის აღიარება, შეცვლის ჩვენს მსჯელობას მორალზე."}
{"text": "We live in a world in which the boundaries between nations mean less and less, and they will one day mean nothing.\tჩვენ ვცხოვრობთ მსოფლიოში, რომელშიც საზღვრები სახელმწიფოებს შორის სულ უფრო მცირდება და ერთ დღესაც ისინი გაქრება."}
{"text": "We live in a world filled with destructive technology, and this technology cannot be uninvented; it will always be easier to break things than to fix them.\tჩვენ ვცხოვრობთ გამანადგურებელი ტექნოლოგიების ეპოქაში და მათ უკან ვერ დავაბრუნებთ. გაცილებით უფრო მარტივია განადგურება, ვიდრე შექმნა."}
{"text": "It seems to me, therefore, patently obvious that we can no more respect and tolerate vast differences in notions of human well-being than we can respect or tolerate vast differences in the notions about how disease spreads, or in the safety standards of buildings and airplanes.\tამიტომ, ჩემთვის ცხადია, რომ არ შეიძლება ადამიანის კეთილდღეობის შესახებ ფუნდამენტურად განსხვავებული აზრების პატივისცემა, იმაზე მეტად ვიდრე დაავადების გავრცელების შესახებ, ან შენობის და თვითმფრინავის უსაფრთხოების სტანდარტების შესახებ."}
{"text": "We simply must converge on the answers we give to the most important questions in human life.\tჩვენ უბრალოდ უნდა შევთანხმდეთ პასუხებზე, რომელიც ადამიანის ცხოვრებაში უმნიშვნელოვანეს კითხვებს გაეცემა."}
{"text": "And to do that, we have to admit that these questions have answers.\tდა ამისთვის აუცილებელია ვაღიაროთ, რომ ეს პასუხები არსებობს."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Chris Anderson: So, some combustible material there.\t(აპლოდისმენტები) კრის ანდერსონი: პროვოკაციული მასალაა."}
{"text": "Whether in this audience or people elsewhere in the world, hearing some of this, may well be doing the screaming-with-rage thing, after as well, some of them.\tსრულიად შესაძლებელია, ვინმე რომ მოისმენს ამას, ამ დარბაზში, ან სადმე სხვაგან მსოფლიოში უკმაყოფილებისგან აყვირდეს."}
{"text": "Language seems to be really important here.\tაქ მნიშვნელოვანია სიტყვების სწორად შერჩევა"}
{"text": "When you're talking about the veil, you're talking about women dressed in cloth bags.\tროცა ლაპარაკობთ ჩადრზე. თქვენ ახსენებთ ნაჭრის ტომრებში გახვეულ ქალებს."}
{"text": "I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.\tმე მიცხოვრია ისლამურ სამყაროში და მისაუბრია ბევრ მუსლიმ ქალთან."}
{"text": "And some of them would say something else. They would say, \"No, you know, this is a celebration of female specialness, it helps build that and it's a result of the fact that\" -- and this is arguably a sophisticated psychological view -- \"that male lust is not to be trusted.\"\tზოგიერთი მათგანი სხვანაირი აზრის არის ამაზე. ისინი გეტყოდნენ: \"თქვენ არ გესმით. ეს არის ქალის განსაკუთრებულობის აღნიშვნა; ეს მას აძლიერებს. და ეს იმ ფაქტის გამოა, რომ..\" და ამას მოსდევს საკმაოდ საკამათო და ღრმა ფსიქოლოგიური მომენტი \" .. რომ არ შეიძლება მამაკაცების ვნებებზე თამაში.\""}
{"text": "I mean, can you engage in a conversation with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?\tშეგვიძლია კი ჩავერთოთ კამათში ასეთ ქალთან, კულტურული იმპერიალიზმის გამოვლენის გარეშე?"}
{"text": "Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence, watching the clock ticking, but the question is: What is voluntary in a context where men have certain expectations, and you're guaranteed to be treated in a certain way if you don't veil yourself?\tს.ჰ. : კი, მგონი ამ თემას შევეხე ერთი წინადადებით, შეზღუდული დროის გამო. მოკლედ.. კითხვა იმაზეა, თუ რას წარმოადგენს \"ნება\" იმ გარემოში, სადაც მამაკაცებს აქვთ გარკვეული მოლოდინები და ქალები ნამდვილად უნდა ელოდნენ მათგან გარკვეული სახის მოპყრობას, თუ სახეს არ დამალავენ."}
{"text": "And so, if anyone in this room wanted to wear a veil, or a very funny hat, or tattoo their face -- I think we should be free to voluntarily do whatever we want, but we have to be honest about the constraints that these women are placed under.\tამიტომ, თუ ნებისმიერ აქ მყოფთაგანს მოუნდება ჩადრის ტარება, ან სასაცილო ქუდის დახურვა, ან სახეზე ტატუს გაკეთება, ვფიქრობ ნებისმიერს შეუძლია ნებაყოფლობით გააკეთოს რაც მას სურს. მაგრამ გულწრფელად უნდა ვაღიაროთ ის ზეწოლა, რომლებსაც ის ქალები განიცდიან."}
{"text": "And so I think we shouldn't be so eager to always take their word for it, especially when it's 120 degrees out and you're wearing a full burqa.\tამიტომ ვფიქრობ, მათი სიტყვაზე ნდობა არ ღირს განსაკუთრებით როცა 50 გრადუსიან სიცხეში ისინი მთლიანად შეხვეულები არიან."}
{"text": "CA: A lot of people want to believe in this concept of moral progress.\tკ.ა. : ბევრ ადამიანს სურს მორალური პროგრესის ამ კონცეპციის გაზიარება"}
{"text": "But can you reconcile that?\tმაგრამ თავსებადია ეს?"}
{"text": "I think I understood you to say that you could reconcile that with a world that doesn't become one dimensional, where we all have to think the same.\tრამდენადაც მე გავიგე თქვენ თქვით, რომ ეს კონცეპცია სრულიად თავსებადია მრავალფეროვან სამყაროსთან, რომელიც არ იქნება ერთგანზომილებიანი"}
{"text": "Paint your picture of what rolling the clock 50 years forward, 100 years forward, how you would like to think of the world, balancing moral progress with richness.\tსადაც ყველა ერთნაირად უნდა იფიქრობდეს. წარმოგვიდგინეთ თქვენეული სურათი, 50 წლის შემდეგ როგორი იქნება 100 წლის შემდეგ, როგორს ხედავთ მსოფლიოს, მორალური პროგრესის პირობებში და მრავალფერივნების შენარჩუნებით."}
{"text": "SH: Well, I think once you admit that we are on the path toward understanding our minds at the level of the brain in some important detail, then you have to admit that we are going to understand all of the positive and negative qualities of ourselves in much greater detail.\tს.ჰ. : როგორც კი თქვენ აღიარებთ, რომ ჩვენ, ჩვენი გონების შესწავლის ისეთ გზას ვადგავართ, რომელიც ტვინის მნიშვნელოვნად დეტალურ შესწავლაზე გადის, მაშინ თქვენ უნდა აღიაროთ, რომ ჩვენ გავარკვევთ ჩვენს ყველა პოზიტიურ და ნეგატიური თვისებებს, დეტალურ დონეზე. და ნეგატიური თვისებებს, დეტალურ დონეზე."}
{"text": "So, we're going to understand positive social emotion like empathy and compassion, and we're going to understand the factors that encourage it -- whether they're genetic, whether they're how people talk to one another, whether they're economic systems, and insofar as we begin to shine light on that we are inevitably going to converge on that fact space.\tანუ, გავარკვევთ პოზიტიურ სოციალურ ემოციებს როგორებიც არის თანაგრძნობა, ან სიბრალული და ჩვენ შევძლებთ გავერკვეთ ფაქტორებში, რომლებიც ამ ემოციებს ახალისებს. იქნება ეს გენეტიკური, თუ ადამიანური, თუ ეკონომიკური სისტემები. და რამდენადაც ჩვენ ამ ყველაფერს ნათელს მოვფენთ ჩვენ უთუოდ შევჯერდებით ზემოთ აღნიშნულ ფაქტების სივრცეზე."}
{"text": "So, everything is not going to be up for grabs.\tამრიგად ყველაფრის გამართლება ვეღარ მოხდება"}
{"text": "It's not going to be like veiling my daughter from birth is just as good as teaching her to be confident and well-educated in the context of men who do desire women.\tუკვე არ გამოვა იმის მტკიცება, რომ ქალიშვილის სახის დაფარვა დაბადებიდან, ისეთივე კარგი რამ არის, როგორც მასში თავდაჯერებულობის და განათლების მიღების წახალისება, ისეთ გარემოში, სადაც მამაკაცებს სურთ ქალები."}
{"text": "I mean I don't think we need an NSF grant to know that compulsory veiling is a bad idea -- but at a certain point we're going to be able to scan the brains of everyone involved and actually interrogate them.\tვფიქრობ, სამეცნიერო გრანტი არ არის საჭირო იმის მისახვედრად, რომ ქალისთვის სახის სავალდებულო დაფარვა - ცუდი აზრია. რაღაც ეტაპზე ჩვენ შევძლებთ სიტუაციასთან კავშირის მქონე ყველა ადამიანის ტვინის სკანირებას, რომ მივიდეთ პასუხამდე კითხვაზე:"}
{"text": "Do people love their daughters just as much in these systems?\tუყვართ კი მამებს საკუთარი შვილები ისევე ძლიერად, ამგვარ საზოგადოებებშიც?"}
{"text": "And I think there are clearly right answers to that.\tვფიქრობ ამაზე უდაოდ არსებობს სწორი პასუხი"}
{"text": "CA: And if the results come out that actually they do, are you prepared to shift your instinctive current judgment on some of these issues?\tკ.ა. : და თუ შედეგები აჩვენებს, რომ მათ მართლა უყვართ შვილები, მზად ხართ, რომ შეცვალოთ თქვენი ახლანდელი ხედვა, მსგავს პრობლემებთან დაკავშირებით?"}
{"text": "SH: Well yeah, modulo one obvious fact, that you can love someone in the context of a truly delusional belief system.\tს.ჰ. : დიახ, მე მზად ვარ, მაგრამ აქ აშკარად უნდა აღინიშნოს, რომ ილუზორული წარმოდგენების პირობებში, შესაძლებელია ვინმე გიყვარდეს და თქვა შემდეგი:"}
{"text": "So, you can say like, \"Because I knew my gay son was going to go to hell if he found a boyfriend, I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do.\"\t\"მე ვიცოდი, რომ ჩემი ჰომოსექსუალი შვილი ჯოჯოხეთში მოხვდებოდა, თუ პარტნიორ ბიჭს იპოვიდა. ამიტომ თავი მოვაჭერი. ეს უდიდესი თანაგრძნობა იყო ჩემი მხრიდან.\""}
{"text": "If you get all those parts aligned, yes I think you could probably be feeling the emotion of love.\tთუ თქვენ ამ აზრები გონებაში განილაგებთ, მაშინ თქვენ, შეიძლება მართლაც გრძნობდეთ სიყვარულს."}
{"text": "But again, then we have to talk about well-being in a larger context.\tმაგრამ ამ შემთხვევაში კეთილდღეობა ჩვენ უფრო ფართე გაგებით უნდა განვიხილოთ."}
{"text": "It's all of us in this together, not one man feeling ecstasy and then blowing himself up on a bus.\tჩვენ ყველა ამის მონაწილე ვართ და არა ერთი ადამიანი, რომელმაც აღტკინება იგრძნო და თავი აიფეთქა ავტობუსში."}
{"text": "CA: Sam, this is a conversation I would actually love to continue for hours.\tკ.ა. : სემ, ამ თემებზე საათობით ვისაუბრებდი დრო აღარ გვაქვს. ამიტომ იქნებ სხვა დროს."}
{"text": "We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.\tმადლობა TED-ში სტუმრობისთვის."}
{"text": "SH: Really an honor. Thank you.\tს.ჰ. : ჩემთვის დიდი პატივია."}
{"text": "(Applause)\tმადლობა. (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Ladies and gentlemen, at TED we talk a lot about leadership and how to make a movement.\tქალბატონებო და ბატონებო, ტედ-ის შეხვედრებზე ჩვენ ბევრს ვსაუბრობთ ლიდერობაზე და მოძრაობის შექმნაზე."}
{"text": "So let's watch a movement happen, start to finish, in under three minutes and dissect some lessons from it.\tმოდით, ვუყუროთ მოძრაობას - დასაწყისიდან დასასრულამდე, 3 წუთში და ვისწავლოთ გაკვეთილი მისგან."}
{"text": "First, of course you know, a leader needs the guts to stand out and be ridiculed.\tპირველ რიგში, როგორც იცით, ლიდერს სჭირდება გამბედაობა რომ გამოჩნდეს და მასხრად აიგდონ."}
{"text": "What he's doing is so easy to follow.\tმაგრამ რასაც ის აკეთებს ძალიან მარტივია მისაბაძად."}
{"text": "Here's his first follower with a crucial role; he's going to show everyone else how to follow.\tაი მისი პირველი მიმდევარი გადამწყვეტი როლით ის აჩვენებს ყველა დანარჩენს როგორ უნდა აყვნენ."}
{"text": "Now, notice that the leader embraces him as an equal.\tდააკვირდით, ლიდერი გულში იკრავს მას, როგორც თანასწორს."}
{"text": "Now it's not about the leader anymore; it's about them, plural.\tახლა მხოლოდ ლიდერზე აღარაა ყველაფერი დამოკიდებული ახლა მათზეა, მრავალზე."}
{"text": "Now, there he is calling to his friends.\tახლა ის ეძახის თავის მეგობრებს."}
{"text": "Now, if you notice that the first follower is actually an underestimated form of leadership in itself.\tთუ შეამჩნიეთ, რომ პირველი მიმდევარი თავადაა დაუფასებელი ლიდერი."}
{"text": "It takes guts to stand out like that.\tასეთ გამოსვლასაც გამბედაობა სჭირდება."}
{"text": "The first follower is what transforms a lone nut into a leader.\tპირველი მიმდევარი არის ის, ვინც მარტოხელა გიჟს ლიდერად აქცევს."}
{"text": "(Laughter) (Applause) And here comes a second follower.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) აი მოდის მეორე მიმდევარიც"}
{"text": "Now it's not a lone nut, it's not two nuts -- three is a crowd, and a crowd is news.\tახლა ის უკვე აღარაა მარტოხელა გიჟი, არც ორი გიჟი - სამი - უკვე ბრბოა, ბრბო კი - სიახლე."}
{"text": "So a movement must be public.\tმოძრაობა უნდა იყოს საჯარო."}
{"text": "It's important to show not just the leader, but the followers, because you find that new followers emulate the followers, not the leader.\tმნიშვნელოვანია, რომ აჩვენო არა მხოლოდ ლიდერი, არამედ -მიმდევრებიც რადგან აღმოაჩენთ, რომ ახალი მიმდევრები ეჯიბრებიან მიმდევრებს და არა ლიდერს."}
{"text": "Now, here come two more people, and immediately after, three more people.\tაი მოდის კიდევ ორი ადამიანი და მათ მოყვება კიდევ სამი."}
{"text": "Now we've got momentum. This is the tipping point.\tაი ახლა გვაქვს იმპულსი, ეს არის გადამწყვეტი მომენტი"}
{"text": "Now we've got a movement.\tდა აი - მოძრაობა."}
{"text": "(Laughter) So, notice that, as more people join in, it's less risky.\tდააკვირდით, რაც უფრო მეტი ადამიანი უერთდება, მით ნაკლებად სარისკოა."}
{"text": "So those that were sitting on the fence before now have no reason not to.\tდა მათ, ვინც მანამდე ღობესთან ისხდნენ, არ რჩებათ მიზეზი, რომ არ შეუერთდნენ."}
{"text": "They won't stand out, they won't be ridiculed, but they will be part of the in-crowd if they hurry.\tისინი არ გამოჩნდებიან, არავინ აიგდებს მასხრად, მაგრამ იქნებიან ბრბოს ნაწილი, თუ იჩქარებენ."}
{"text": "(Laughter) So, over the next minute, you'll see all of those that prefer to stick with the crowd because eventually they would be ridiculed for not joining in.\t(სიცილი) მომდევნო წუთში თქვენ ნახავთ იმათ, ვისაც ბრბოსთან ერთად ყოფნა ურჩევნია, რადგან საბოლოო ჯამში მათ დასცინებენ არ შეერთებისთვის."}
{"text": "And that's how you make a movement.\tაი ასე უნდა დაიწყოთ მოძრაობა."}
{"text": "But let's recap some lessons from this.\tმაგრამ მოდით ვისწავლოთ რამდენიმე გაკვეთილი აქედან."}
{"text": "So first, if you are the type, like the shirtless dancing guy that is standing alone, remember the importance of nurturing your first few followers as equals so it's clearly about the movement, not you.\tპირველ რიგში, თუ თქვენ ხართ ტიპი, როგორიც ეს უმაისურო მოცეკვავე ბიჭი, რომელიც მარტო დგას, დაიმახსოვრეთ თქვენი პირველი მიმდევრების თანასწორად მიღების მნიშვნელობა. რადგან მთავარი მოძრაობაა და არა თქვენ."}
{"text": "(Laughter) Okay, but we might have missed the real lesson here.\tკარგი, მაგრამ ჩვენ შეიძლება მთავარი გაკვეთილი გამოგვრჩეს."}
{"text": "The biggest lesson, if you noticed -- did you catch it? -- is that leadership is over-glorified.\tყველაზე დიდი გაკვეთილი, თუ შეამჩნიეთ - დააფიქსირეთ? - ლიდერობა ზედმეტად განდიდებულია."}
{"text": "Yes, it was the shirtless guy who was first, and he'll get all the credit, but it was really the first follower that transformed the lone nut into a leader.\tდიახ, ეს უმაისურო ბიჭი იყო პირველი და მას შეხვდება მთელი დიდება მაგრამ რეალურად, პირველი მიმდევარი იყო ის, ვინც მარტოხელა გიჟი ლიდერად აქცია."}
{"text": "So, as we're told that we should all be leaders, that would be really ineffective.\tდა როცა გვეუბნებიან, რომ ჩვენ ყველა უნდა ვიყოთ ლიდერები ეს არაეფექტური იქნება."}
{"text": "If you really care about starting a movement, have the courage to follow and show others how to follow.\tთუ ნამდვილად გინდათ მოძრაობის დაწყება იქონიეთ გამბედაობა, რომ აჰყვეთ და აჩვენოთ სხვებს, რომ აყვნენ."}
{"text": "And when you find a lone nut doing something great, have the guts to be the first one to stand up and join in.\tდა როდესაც ნახავთ მარტოხელა გიჟს,რომელიც რაღაც დიდს აკეთებს გაბედეთ, რომ იყოთ პირველი რომ ადგეთ და შეუერთდეთ."}
{"text": "And what a perfect place to do that, at TED.\tდა რა შესანიშნავი ადგილია ამისათვის ტედ-ი."}
{"text": "Thanks.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Good morning.\tდილა მშვიდობის."}
{"text": "Happy to see so many fine folks out here and so many smiling faces.\tმიხარია ამდენი კარგი ადამიანის და ამდენი მომღიმარი სახის აქ ხილვა."}
{"text": "I have a very peculiar background, attitude and approach to the real world because I am a conjurer.\tმე ძალიან სპეციფიური ისტორია, დამოკიდებულება და მიდგომა მაქვს რეალური მსოფლიოსადმი, რადგან ილუზიონისტი ვარ."}
{"text": "Now, I prefer that term over magician, because if I were a magician, that would mean that I use spells and incantations and weird gestures in order to accomplish real magic.\tსიტყვა 'ჯადოქარს' ამ ტერმნის ვამჯობინებ, რადგან ჯადოქარი რომ ვიყო, მაშინ შელოცვებით, მაგიებით და უცნაური ჟესტებით, ნამდვილ ჯადოქრობას მოვახდენდი."}
{"text": "No, I don't do that; I'm a conjurer, who is someone who pretends to be a real magician. (Laughter) Now, how do we go about that sort of thing?\tარა, ამას არ ვაკეთებ; მე ილუზიონისტი ვარ, ადამიანი, რომელიც ნამდვილ ჯადოქარს თამაშობს (სიცილი) მაშ, როგორ ვაკეთებთ ამას?"}
{"text": "We depend on the fact that audiences, such as yourselves, will make assumptions.\tჩვენ ვეყრდნობით იმ ფაქტს, რომ თქვენნაირ აუდიტორიას ვარაუდები ახასიათებს."}
{"text": "For example, when I walked up here and I took the microphone from the stand and switched it on, you assumed this was a microphone, which it is not.\tმაგალითად, როცა მე აქ გამოვედი და სადგამიდან მიკროფონი ჩამოვხსენი და ჩავრთე, თქვენ ივარაუდეთ, რომ ეს მიკროფონი იყო, სინამდვილეში ასე არ არის."}
{"text": "(Laughter) As a matter of fact, this is something that about half of you, more than half of you will not be familiar with.\t(სიცილი) სინამდვილეში, ეს ისაა, რის შესახებაც ამ აუდიტორიის ნახევარზე მეტმა არ იცის."}
{"text": "It's a beard trimmer, you see?\tეს წვერის მჭრელია, ხედავთ?"}
{"text": "And it makes a very bad microphone; I've tried it many times. (Laughter) The other assumption that you made -- and this little lesson is to show you that you will make assumptions.\tის მიკროფონად არ იმუშავებს; ბევრჯერ ვცადე. (სიცილი) თქვენი კიდევ ერთი ვარაუდია... და ეს პატარა გაკვეთილია იმისა რომ თქვენ,"}
{"text": "Not only that you can, but that you will when they are properly suggested to you.\tარა მხოლოდ შეგიძლიათ ივარაუდოთ, არამედ ივარაუდებთ კიდეც, თუ სწორად მოგაწვდიან."}
{"text": "You believe I'm looking at you.\tთქვენ გგონიათ, რომ მე გიყურებთ."}
{"text": "Wrong. I'm not looking at you. I can't see you.\tტყუილია. მე თქვენ არ გიყურებთ. მე თქვენ ვერც გხედავთ"}
{"text": "I know you're out there, they told me backstage, it's a full house and such.\tვიცი რომ აქ ხართ, კულისებში მითხრეს, რომ დარბაზი სავსეა."}
{"text": "I know you're there because I can hear you, but I can't see you because I normally wear glasses.\tვიცი რომ აქ ხართ, რადგან მესმის თქვენი, მაგრამ ვერ გხედავთ, რადგან მე სათვალეს ვხმარობ."}
{"text": "These are not glasses, these are empty frames. (Laughter) Quite empty frames.\tეს კი სათვალე არაა. ეს ცარიელი ჩარჩოებია. (სიცილი) უბრალოდ ცარიელი ჩარჩოები."}
{"text": "Now why would a grown man appear before you wearing empty frames on his face?\tრატომ უნდა გამოვსულიყავი ზრდასრული კაცი თქვენ წინაშე, თვალებზე ცარიელი ჩარჩოებით?"}
{"text": "To fool you, ladies and gentlemen, to deceive you, to show that you, too, can make assumptions.\tრომ გამებითურებინეთ, ქალბატონებო და ბატონებო, რომ შეცდომაში შემეყვანეთ, რომ მეჩვენებინა, თქვენ ვარაუდობთ რაღაცეებს."}
{"text": "Don't you ever forget that.\tეს არასდროს დაგავიწყდეთ."}
{"text": "Now, I have to do something -- first of all, switch to real glasses so I can actually see you, which would probably be a convenience. I don't know.\tპირველ რიგში, ნამდვილი სათვალე უნდა გავიკეთო, რომ დაგინახოთ. ასე უფრო კომფორტული იქნება ალბათ, არ ვიცი."}
{"text": "I haven't had a good look. Well, it's not that great a convenience.\tკარგად არ შემიხედავს. არც ისეთი კომფორტულია."}
{"text": "(Laughter) I have to do something now, which seems a little bit strange for a magician.\t(სიცილი) ახლა ისეთი რამის გაკეთებას ვაპირებ, რაც ჯადოქრისთვის ცოტა უცნაური იქნება."}
{"text": "But I'm going to take some medication.\tვაპირებ წამალი დავლიო."}
{"text": "This is a full bottle of Calms Forte.\tეს Calms Forte-ს მთელი ბოთლია."}
{"text": "I'll explain that in just a moment.\tამას ცოტა ხანში აგიხსნით."}
{"text": "Ignore the instructions, that's what the government has to put in there to confuse you, I'm sure.\tინსტრუქციებს არ მივაქცევ ყურადღებას, მათი დაწერა სახელმწიფოს ვალდებულებაა, რომ დაგაბნიოთ."}
{"text": "I will take enough of these. Mm.\tსაკმარის დოზას მივიღებ."}
{"text": "Indeed, the whole container.\tმთელს ბოთლს."}
{"text": "Thirty-two tablets of Calms Forte.\tCalms Forte-ს 32 ტაბლეტს."}
{"text": "Now that I've done that -- I'll explain it in a moment -- I must tell you that I am an actor.\tახლა, როცა დავლიე, უნდა გითხრათ, რომ მე მსახიობი ვარ."}
{"text": "I'm an actor who plays a specific part.\tმსახიობი ვარ, რომელიც სპეციფიურ როლს თამაშობს"}
{"text": "I play the part of a magician, a wizard, if you will, a real wizard.\tჯადოქრის როლს ვთამაშობ, მაგის თუ გნებავთ, ნამდვილი ჯადოქრის."}
{"text": "If someone were to appear on this stage in front of me and actually claim to be an ancient prince of Denmark named Hamlet, you would be insulted and rightly so.\tაქ, ჩემს წინაშე, ამ სცენაზე ვინმე რომ გამოსულიყო და სერიოზულად განეცხადებინა, რომ ის დანიის ანტიკური პრინცი ჰამლეტია, თქვენ შეურაცხყოფილი იქნებოდით და სამართლიანადაც."}
{"text": "Why would a man assume that you would believe something bizarre like this?\tრატომ უნდა იფიქროს ვინმემ, რომ თქვენ ასეთ სისულელეს დაიჯერებთ?"}
{"text": "But there exists out there a very large population of people who will tell you that they have psychic, magical powers that they can predict the future, that they can make contact with the deceased.\tმაგრამ არსებობს ხალხის ძალიან დიდი რაოდენობა, რომელიც გეტყვით, რომ ისინი ექსტრასენსულ, ჯადოსნურ ძალებს ფლობენ და მომავლის წინასწარმეტყველება შეუძლიათ რომ მათ გარდაცვლილებთან კონტქატზე გასვლა შეუძლიათ."}
{"text": "Oh, they also say they will sell you astrology or other fortunetelling methods.\tასევე ასტროლოგიას და სხვა მკითხაობის მეთოდებს მოგყიდიან."}
{"text": "Oh, they gladly sell you that, yes.\tდიახ, სიამოვნებით მოგყიდიან ამეებს"}
{"text": "And they also say that they can give you perpetual motion machines and free energy systems.\tდა ასევე გეტყვიან, რომ შეუძლიათ მუდმივმოქმედი ძრავი და თავისუფალი ენერგიის გენერატორი მოგცენ."}
{"text": "They claim to be psychics, or sensitives, whatever they can.\tისინი განგიცხადებენ, რომ ექსტრასენსები არიან, განსაკუთრებული უნარებით, ნებისმიერი რამ."}
{"text": "But the one thing that has made a big comeback just recently is this business of speaking with the dead.\tერთი რამ, რაც ბოლო დროს განსაკუთრებით პოპულარული გახდა, მკვდრებთან საუბარია."}
{"text": "Now, to my innocent mind, dead implies incapable of communicating. (Laughter) You might agree with me on that.\tჩემი მეამიტური ტვინისთვის, მკვდარი ნიშნავს, რომ მას კომუნიკაცია არ შეუძლია (სიცილი) თქვენ შეიძლება დამეთანხმოთ,"}
{"text": "But these people, they tend to tell you that not only can they communicate with the dead -- \"Hi, there\" -- but they can hear the dead as well, and they can relay this information back to the living.\tმაგრამ ეს ხალხი გეუბნებათ, რომ არა მხოლოდ მკვდრებთან კომუნიკაცია შეუძლიათ... \"ეი, გამარჯობა!\" არამედ მათ მკვდრების ხმაც ესმით და შეუძლიათ ამ ინფორმაციის ცოცხლებისთვის გადაცემა."}
{"text": "I wonder if that's true.\tსაინტერესოა ეს სიმართლე თუა."}
{"text": "I don't think so, because this subculture of people use exactly the same gimmicks that we magicians do, exactly the same -- the same physical methods, the same psychological methods -- and they effectively and profoundly deceive millions of people around the earth, to their detriment.\tარ მგონია, რადგან ეს ხალხი, ზუსტად იმავე ხრიკებს იყენებს, რასაც ილუზიონისტები, ზუსტად იგივეს. იგივე ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ მეთოდებს... მათ ეფექტურად და ღრმად შეჰყავთ მსოფლიოში მილიონობით ადამიანი თავისდა სავალალოდ შეცდომაში."}
{"text": "They deceive these people, costs them a lot of money, cost them a lot of emotional anguish.\tისინი აცდნენ ამ ადამიანებს, რომლებსაც ეს ძვირი უჯდებათ და ემოციურადაც იტანჯებიან."}
{"text": "Billions of dollars are spent every year, all over the globe, on these charlatans.\tყოველწლიურად, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით მილიარდობით დოლარი იხარჯება ამ შარლატანებზე."}
{"text": "Now, I have two questions I would like to ask these people if I had the opportunity to do so.\tშესაძლებლობა რომ მომცემოდა, ორ კითხვას დავუსვამდი ამ ხალხს."}
{"text": "First question: If I want to ask them to call up -- because they do hear them through the ear.\tპირველი: გამოძახების თხოვნა რომ მინდოდეს.. მათ ხომ ყურით ესმით."}
{"text": "They listen to the spirits like this -- I'm going to ask you to call up the ghost of my grandmother because, when she died, she had the family will, and she secreted it someplace. We don't know where it is, so we ask Granny, \"Where is the will, Granny?\"\tისინი ამ სულებს ასე უსმენენ... ბებიაჩემის სულის გამოძახებას ვთხოვდი, რადგან როცა ის მოკვდა, მას ანდერძი ჰქონდა რომელიც სადღაც დამალა. ჩვენ არ ვიცით სად. ამიტომ, ბებოს ვკითხავდით: \"სად არის ანდერძი, ბებო?\""}
{"text": "What does Granny say? She says, \"I'm in heaven and it's wonderful.\tრას გვპასუხობს ბებო? გვპასუხობს: \"მე სამოთხეში ვარ და აქ შესანიშნავია."}
{"text": "I'm here with all my old friends, my deceased friends, and my family and all the puppy dogs and the kittens that I used to have when I was a little girl.\tაქ ყველა ჩემი ძველი გარდაცვლილი მეგობარი და ჩემი ოჯახის წევრები მყავს. ასევე ყველა ძაღლი და კატა, რომელიც მყოლია ბავშვობაში."}
{"text": "And I love you, and I'll always be with you.\tმიყვარხარ და ყოველთვის შენთან ვიქნები."}
{"text": "Good bye.\"\tმშვიდობით\""}
{"text": "And she didn't answer the damn question!\tდა მან არ უპასუხა იმ ოხერ შეკითხვას!"}
{"text": "Where is the will?\tსადაა ანდერძი?"}
{"text": "Now, she could easily have said, \"Oh, it's in the library on the second shelf, behind the encyclopedia,\" but she doesn't say that. No, she doesn't.\tმას თავისუფლად შეეძლო ეთქვა: \"უი, ის მეორე თაროზეა ენციკლოპედიის უკან\" მაგრამ ის არ ამბობს ამას, არა."}
{"text": "She doesn't bring any useful information to us.\tარანაირ საჭირო ინფორმაციას არ გვაწვდის."}
{"text": "We paid a lot of money for that information, be we didn't get it.\tჩვენ ძვირი გადავიხადეთ ამ ინფორმაციაში, მაგრამ არ მიგვიღია."}
{"text": "The second question that I'd like to ask, rather simple: Suppose I ask them to contact the spirit of my deceased father-in-law, as an example.\tმეორე კითხვა რასაც დავუსვამდი საკმაოდ მარტივია: დავუშვათ მე მათ ვთხოვე ჩემი გარდაცვლილი სიმამრის სულის გამოძახება."}
{"text": "Why do they insist on saying -- remember, they speak into this ear -- why do they say, \"My name starts with J or M?\"\tრატომ ამბობენ ჯიუტად... დაიმახსოვრეთ ისინი ამ ყურში საუბრობენ რატომ ამბობენ: \"ჩემი სახელი იწყება ჯ-ზე, ან მ-ზე?\""}
{"text": "Is this a hunting game?\tეს რა ნადირობაა?"}
{"text": "Hunting and fishing? What is it?\tნადირობა, თუ თევზაობა?"}
{"text": "Is it 20 questions? No, it's more like 120 questions.\tრა არის ეს? 20 კითხვა აქვთ? არა, უფრო 120-ზე მეტი."}
{"text": "But it is a cruel, vicious, absolutely conscienceless -- I'll be all right, keep your seats (Laughter) -- game that these people play.\tეს სისასტიკეა, უზნეობა და აბსოლუტური უნამუსობა... კარგად ვიქნები, მშვიდად იყავით. (სიცილი) ...თამაში რასაც ისინი თამაშობენ."}
{"text": "And they take advantage of the innocent, the naive, the grieving, the needy people out there.\tისინი სარგებლობენ უმწეო და მეამიტი, დამწუხრებული და გაჭირვებული ხალხის მდგომარეობით."}
{"text": "Now, this is a process that is called cold reading.\tესაა პროცესი, რომელსაც \"ცივი კითხვა\" ჰქვია"}
{"text": "There's one fellow out there, Van Praagh is his name, James Van Praagh.\tერთი ტიპია, ვან პრააღი ჰქვია, ჯეიმს ვან პრააღი."}
{"text": "He's one of the big practitioners of this sort of thing.\tის მსგავსი ამბების ერთ-ერთი ძლიერი სპეციალისტია"}
{"text": "John Edward, Sylvia Browne and Rosemary Altea, they are other operators.\tკიდევ ჯონ ედუარდი, სილვია ბრაუნი და როზმერი ალტეა."}
{"text": "There are hundreds of them all over the earth, but in this country, James Van Praagh is very big.\tასეთები ასობით არიან მსოფლიოში, მაგრამ ამ ქვეყანაში ჯეიმს ვან პრააღია ძლიერი."}
{"text": "And what does he do? He likes to tell you how the deceased got deceased, the people he's talking to through his ear, you see?\tმაშ, რას აკეთებს ის? ის გეუბნებათ თუ როგორ გარდაიცვალა გარდაცვლილი. ადამიანი რომელსაც ის საკუთარი ყურით ელაპარაკება."}
{"text": "So what he says is, very often, is like this: he says, \"He tells me, he tells me, before he passed, that he had trouble breathing.\"\tრასაც ხშირად ამბობს დაახლოებით ასე ჟღერს: \"ის მეუბნება, მეუბნება, რომ სანამ გარდაიცვლებოდა სუნთქვა უჭირდა\""}
{"text": "Folks, that's what dying is all about!\tმეგობრებო, სიკვდილი სხვა კი არაფერია!"}
{"text": "(Laughter) You stop breathing, and then you're dead.\t(სიცილი) წყვეტ სუნთქვას და მკვდარი ხარ."}
{"text": "It's that simple.\tასე მარტივადაა."}
{"text": "And that's the kind of information they're going to bring back to you?\tდა ესაა ინფორმაცია, რომელსაც თქვენ გაწვდიან?"}
{"text": "I don't think so.\tარ მგონია."}
{"text": "Now, these people will make guesses, they'll say things like, \"Why am I getting electricity?\tეს ადამიანები ეცდებიან გამოიცნონ, ისინი ამბობენ: \"რატომ მოდის ელექტრობა?"}
{"text": "He's saying to me, 'Electricity.' Was he an electrician?\" \"No.\"\tის მეუბნება: 'ელექტრობა' ელექტრიკოსი იყო?\""}
{"text": "\"Did he ever have an electric razor?\" \"No.\"\t\"არა\" \"ელექტრო სამართებელი ჰქონია როდესმე?\""}
{"text": "It was a game of hunting questions like this.\t\"არა\" მსგავსი კითხვა-პასუხის თამაშია."}
{"text": "This is what they go through.\tამას აკეთებენ."}
{"text": "Now, folks often ask us at the James Randi Educational Foundation, they call me, they say, \"Why are you so concerned about this, Mr. Randi?\tჯეიმს რანდის საგანმანათლებო ფონდში ხალხი ხშირად გვეკითხება ისინი მირეკავენ და ამბობენ: \"რატომ ხართ ასე შეწუხებული ამით მისტერ რანდი?"}
{"text": "Isn't it just a lot of fun?\"\tეს ხომ სახალისოა?\""}
{"text": "No, it is not fun. It is a cruel farce.\tარა, ეს არაა სახალისო. ეს სასტიკი ფარსია."}
{"text": "Now, it may bring a certain amount of comfort, but that comfort lasts only about 20 minutes or so.\tშეიძლება ის ხალხს გარკვეულ კომფორტს სთავაზობს, მაგრამ ეს კომფორტი მხოლოდ სულ რაღაც 20 წუთი გასტანს."}
{"text": "And then the people look in the mirror, and they say, I just paid a lot of money for that reading.\tშემდეგ კი ხალხი სარკეში ჩაიხედავს და იტყვის ამდენი გადავიხადე და ამ პროცესში"}
{"text": "And what did she say to me? 'I love you!'\" They always say that.\tდა მან კი რა მითხრა? \"მე შენ მიყვარხარ!\" ისინი ყოველთვის ამას ამბობენ."}
{"text": "They don't get any information, they don't get any value for what they spend.\tეს ხალხი არანაირ ინფორმაციას არ იღებს. ისინი არ ღებულობენ არანაირ სარგებელს იმაში, რასაც იხდიან."}
{"text": "Now, Sylvia Browne is the big operator.\tსილვია ბრაუნი დიდი მანიპულატორია"}
{"text": "We call her \"The Talons.\"\tჩვენ მას \"ბრჭყალებს\" ვეძახით."}
{"text": "Sylvia Browne -- thank you -- Sylvia Browne is the big operator in this field at this very moment.\tსილვია ბრაუნი... მადლობა... სილვია ბრაუნი ამ სფეროს დიდი სპეციალისტია ამჟამად."}
{"text": "Now, Sylvia Browne -- just to show you -- she actually gets 700 dollars for a 20 minute reading over the telephone, she doesn't even go there in person, and you have to wait up to two years because she's booked ahead that amount of time.\tსილვია ბრაუნი, რომ გაჩვენოთ... ის 700 დოლარს იღებს ტელეფონით 20 წუთიანი სეანსისთვის. ის პირადად არც კი მიდის და მას 2 წლამდე უნდა ელოდოთ, რადგან მისი მომსახურება ამდენი ხნით ადრეა დაჯავშნული."}
{"text": "You pay by credit card or whatever, and then she will call you sometime in the next two years.\tთქვენ იხდით საკრედიტო ბარათით, ან სხვა ფორმით და შემდეგ ის დაგირეკავთ როდისმე შემდეგი 2 წლის განმავლობაში."}
{"text": "You can tell it's her. \"Hello, this is Sylvia Browne.\"\tთქვენ მას იცნობთ: \"გამარჯობა, ეს სილვია ბრაუნია\""}
{"text": "That's her, you can tell right away.\tეგრევე იცნობთ, რომ ისაა."}
{"text": "Now, Montel Williams is an intelligent man.\tმონტელ უილიამსი გონიერი კაცია."}
{"text": "We all know who he is on television.\tყველა ვიცნობთ ვინცაა ტელევიზიაში."}
{"text": "He's well educated, he's smart, he knows what Sylvia Browne is doing but he doesn't give a damn.\tის განათლებული და ჭკვიანია. მან იცის რას აკეთებს სილვია ბრაუნი, მაგრამ ეს არ ადარდებს."}
{"text": "He just doesn't care.\tფეხებზე ჰკიდია."}
{"text": "Because, the bottom line is, the sponsors love it, and he will expose her to television publicity all the time.\tრადგან საბოლოო ჯამში სპონსორებს უყვართ ის და უილიამსი ყოველთვის გამოაჩენს მას ტელევიზიით, ყველას დასანახად."}
{"text": "Now, what does Sylvia Browne give you for that 700 dollars?\tმაშ, რას გთავაზობთ სილვია ბრაუნი იმ 700 დოლარის სანაცვლოდ?"}
{"text": "She gives you the names of your guardian angels, that's first.\tპირველ რიგში, ის გეტყვით თქვენი მფარევლი ანგელოზების სახელებს."}
{"text": "Now, without that, how could we possibly function? (Laughter) She gives you the names of previous lives, who you were in previous lives.\tამის გარეშე როგორ უნდა ვიარსებოთ საერთოდ? (სიცილი) ის გეტყვით თქვენ სახელებს, თუ ვინ იყავით წინა ცხოვრებებში."}
{"text": "Duh.\tაჰა.."}
{"text": "It turns out that the women that she gives readings for were all Babylonian princesses, or something like that.\tროგორც აღმოჩნდა ყველა ქალი, რომელსაც ის სესიებს უტარებს ბაბილონის პრინცესა, ან რამე მსგავსი იყო."}
{"text": "And the men were all Grecian warriors fighting with Agamemnon.\tკაცი კი ყველა აგამემნონთან მებრძოლი ბერძენი მეომარი."}
{"text": "Nothing is ever said about a 14 year-old bootblack in the streets of London who died of consumption.\tარაფერი არ თქმულა 14 წლის ფეხსაცმლის მწმენდავზე ლონდონის ქუჩებში, რომელიც ტუბერკულოზით მოკვდა."}
{"text": "He isn't worth bringing back, obviously.\tმისი ხსენება არ ღირს, ცხადია."}
{"text": "And the strange thing -- folks, you may have noticed this too.\tყველაზე უცნაური რამ, რაც შეიძლება თქვენც შეამჩნიეთ,"}
{"text": "You see these folks on television -- they never call anybody back from hell. (Laughter) Everyone comes back from heaven, but never from hell.\tროცა მათ ეკრანზე ხედავთ. ისინი არასდროს იძახებენ ვინმეს ჯოჯოხეთიდან. (სიცილი) ყველას სამოთხიდან იძახებენ."}
{"text": "If they call back any of my friends, they're not going to... Well, you see the story.\tთუ ისინი რომელიმე ჩემს მეგობარს გამოიძახებენ, მაშინ... მოკლედ თქვენ ხვდებით"}
{"text": "(Laughter) Now, Sylvia Browne is an exception, an exception in one way, because the James Randi Educational Foundation, my foundation, offers a one million dollar prize in negotiable bonds.\t(სიცილი) სილვია ბრაუნი გამონაკლისია. გარკვეული კუთხით გამონაკლისი, რადგან ჯაიმს რანდის საგანმანათლებლო ფონდი 1 მილიონ დოლარის პრიზს სთავაზობს ბრუნვად აქციებად,"}
{"text": "Very simply won.\tრომელიც ძალიან ადვილი მოსაგებია."}
{"text": "All you have to do is prove any paranormal, occult or supernatural event or power of any kind under proper observing conditions.\tერთადერთი რაც გესაჭიროებათ, ნებისმიერი პარანორმალური ან ზებუნებრივი მოვლენის, ან ძალის არსებობის დამტკიცებაა შესაბამისი დაკვირვებების პირობებში."}
{"text": "It's very easy, win the million dollars.\t1 მილიონი დოლარის მოგება ძალიან მარტივია."}
{"text": "Sylvia Browne is an exception in that she's the only professional psychic in the whole world that has accepted our challenge.\tსილვია ბრაუნი ერთადერთი გამონაკლისია, პროფესიონალი ექსტრასენსებიდან მთელ მსოფლიოში, რომელმაც მიიღო ეს გამოწვევა."}
{"text": "She did this on the \"Larry King Live\" show on CNN six and a half years ago.\tმან ეს \"ლარი კინგის ლაივ\" შოუზე გააკეთა CNN-ზე ექვს ნახევარი წლის წინ."}
{"text": "And we haven't heard from her since. Strange.\tმას მერე მისგან არაფერი გვსმენია."}
{"text": "She said that, first of all, that she didn't know how to contact me.\tუცნაურია. მან თქვა, რომ პირველ რიგში, არ იცის როგორ დამეკონტაქტოს."}
{"text": "Duh.\tაჰა..."}
{"text": "A professional psychic who speaks to dead people, she can't reach me?\tპროფესიონალ ექსტრასენსს, რომელიც მკვდრებს ესაუბრება, მე ვერ მეკონტაქტება?"}
{"text": "(Laughter) I'm alive, you may have noticed.\t(სიცილი) თუ შეამჩნიეთ ცოცხალი ვარ."}
{"text": "Well, pretty well anyway.\tკარგად მაინც ვარ."}
{"text": "She couldn't reach me. Now she says she doesn't want to reach me because I'm a godless person.\tის ვერ დამეკონტაქტა. ახლა ამბობს, რომ არ უნდა დაკონტაქტება, რადგან მე უღმერთო ადამიანი ვარ."}
{"text": "All the more reason to take the million dollars, wouldn't you think, Sylvia?\tმითუმეტეს უნდა გამომართვა მილიონი დოლარი, ასე არაა, სილვია?"}
{"text": "Now these people need to be stopped, seriously now.\tეს ხალხი სერიოზულად უნდა შევაჩეროთ ახლავე."}
{"text": "They need to be stopped because this is a cruel farce.\tუნდა შევაჩეროთ, რადგან ეს სასტიკი ფარსია."}
{"text": "We get people coming to the foundation all the time.\tჩვენ ფონდში ხალხი მუდმივად მოდის."}
{"text": "They're ruined financially and emotionally because they've given their money and their faith to these people.\tისინი ფინანსურად და ემოცირად განადგურებულები არიან, რადგან მათ საკუთარი ფული და რწმენა მისცემს იმ ხალხს."}
{"text": "Now, I popped some pills earlier.\tმე რაღაც ტაბლეტები დავლიე დასაწყისში."}
{"text": "I have to explain that to you.\tუნდა აგიხსნათ რა იყო ეს."}
{"text": "Homeopathy, let's find out what that's all about.\tჰომეოპათია, მოდით გავარკვიოთ რა არის ეს."}
{"text": "Hmm. You've heard of it.\tგსმენიათ მის შესახებ."}
{"text": "It's an alternative form of healing, right?\tეს მკურნალობის ალტერნატიული მეთოდია, არა?"}
{"text": "Homeopathy actually consists -- and that's what this is.\tჰომეოპათია სინამდვილეში შედგება... და ეს სწორედ ის არის."}
{"text": "This is Calms Forte, 32 caplets of sleeping pills! I forgot to tell you that.\tეს Calms Forte-ა. 32 საძილე ტაბლეტები! დამავიწყდა მეთქვა."}
{"text": "I just ingested six and a half days worth of sleeping pills.\tახლახანს მივიღე ექვსნახევარი დღის შესაბამისი საძილე ტაბლეტები."}
{"text": "(Laughter) Six and a half days, that certainly is a fatal dose.\t(სიცილი) ექვსნახევარი დღე, ეს ნამდვილად ფატალური დოზაა."}
{"text": "It says right on the back here, \"In case of overdose, contact your poison control center immediately,\" and it gives an 800 number.\tაქვე უწერია: \"დოზის გადაჭარბების შემთვევაში, სასწრაფოდ მიმართეთ მოწამვლის კონტროლის ცენტრს\" და წერია ნომერი."}
{"text": "Keep your seats -- it's going to be okay.\tდამშვიდდით, ყველაფერი კარგად იქნება."}
{"text": "I don't really need it because I've been doing this stunt for audiences all over the world for the last eight or 10 years, taking fatal doses of homeopathic sleeping pills.\tეს ნამდვილად არ მჭირდება, რადგან უკვე ბოლო 8-10 წელია ამას ვაკეთებ მაყურებლისთვის მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. ანუ ვიღებ ჰომეოპათიური საძილე საშუალების ფატალურ დოზას."}
{"text": "Why don't they affect me?\tრატომ არ მოქმედებს ის ჩემზე?"}
{"text": "(Laughter) (Applause) The answer may surprise you.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) პასუხმა შეიძლება გაგაოცოთ."}
{"text": "What is homeopathy?\tრა არის ჰომეოპათია?"}
{"text": "It's taking a medicine that really works and diluting it down well beyond Avogadro's limit.\tეს არის მუშა წამლის გაზავება ავოგადროს მუდმივაზე ბევრად დაბალ დონემდე."}
{"text": "Diluting it down to the point where there's none of it left. (Laughter) Now folks, this is not just a metaphor I'm going to give you now, it's true.\tიმ დონემდე გაზავება, რომ პრეპარატი აღარ რჩება. (სიცილი) მეგობრებო, ეს მხოლოდ მეტაფორა არაა ეს მართლაც ასეა."}
{"text": "It's exactly equivalent to taking one 325 milligram aspirin tablet, throwing it into the middle of Lake Tahoe, and then stirring it up, obviously with a very big stick, and waiting two years or so until the solution is homogeneous.\tეს ზუსტად იმის ტოლფასია, ერთი 325 მგ ასპირინის ტაბლეტი რომ ავიღოთ, ტაჰოს ტბაში ჩავაგდოთ, შემდეგ დიდი ჯოხით მოვურიოთ, დაველოდოთ დაახლოებით 2 წელი, სანამ ხსნარი ერთგვაროვანი არ გახდება"}
{"text": "Then, when you get a headache, you take a sip of this water, and -- voila! -- it is gone.\tდა შემდეგ როცა თავი აგტკივათ, მოსვამთ ამ ტბიდან და უცებ თავის ტკივილი გაგივლით!"}
{"text": "(Laughter) Now that is true. That is what homeopathy is all about.\t(სიცილი) ეს მართლაც ასეა. ასე მუშაობს ჰომეოპათია."}
{"text": "And another claim that they make -- you'll love this one -- the more dilute the medicine is, they say, the more powerful it is.\tკიდევ ერთი რასაც ამბობენ... თქვენ მოგეწონებათ... არის ის, რომ წამლის რაც უფრო ნაკლები კონცეტრაციაა, მით უფრო ძლიერი ეფექტი აქვს ხსნარს."}
{"text": "Now wait a minute, we heard about a guy in Florida.\tთქვენ გსმენიათ იმ ტიპზე ფლორიდიდან."}
{"text": "The poor man, he was on homeopathic medicine.\tსაწყალი კაცი, ჰომეპათიურ მკურნალობაზე იყო"}
{"text": "He died of an overdose.\tდა დოზის გადამეტებისგან მოკვდა."}
{"text": "He forgot to take his pill.\tმას ტაბლეტის მიღება დაავიწყდა."}
{"text": "(Laughter) Work on it. Work on it.\t(სიცილი) იფიქრეთ ამაზე, იფიქრეთ."}
{"text": "It's a ridiculous thing. It is absolutely ridiculous.\tსასაცილო რამეა, აბსოლუტური სისულელეა."}
{"text": "I don't know what we're doing, believing in all this nonsense over all these years.\tარ ვიცი რას ვფიქრობთ, როცა ყველა ამ უაზრობის გვჯერა ამდენი წლის მანძილზე."}
{"text": "Now, let me tell you, The James Randi Educational Foundation is waving this very big carrot, but I must say, the fact that nobody has taken us up on this offer doesn't mean that the powers don't exist.\tნება მომეცით გითხრათ, რომ ჯეიმს რანდის საგანმანათლებლო ფონდმა საკმაოდ მსუყე ნადავლი გამოჰკიდა, მაგრამ ის ფაქტი, რომ არავის მიუღია ეს გამოწვევა არ ნიშნავს, რომ მსგავსი ძალები არ არსებობს."}
{"text": "They might, some place out there.\tშეიძლება სადმე არიან."}
{"text": "Maybe these people are just independently wealthy.\tშეიძლება ეს ხალხი უბრალოდ ძალიან მდიდარია."}
{"text": "Well, with Sylvia Browne I would think so.\tპრინციპში სილვია ბრაუნის შემთხვევაში ვფიქრობ ასეც არის."}
{"text": "You know, 700 dollars for a 20 minute reading over the telephone -- that's more than lawyers make!\t700 დოლარი 20 წუთიანი სეანსისთვის ტელეფონით ეს იურისტზე დიდი შემოსავალია."}
{"text": "I mean that's a fabulous amount of money.\tეს საოცრად დიდი ფულია."}
{"text": "These people don't need the million dollars perhaps, but wouldn't you think they'd like to take it just to make me look silly?\tალბათ ამ ხალხს არც სჭირდება მილიონი, მაგრამ არ ფიქრობთ, რომ მაინც უნდა მიიღონ გამოწვევა, მხოლოდ იმიტომ, რომ სულელად გამომიყვანონ?"}
{"text": "Just to get rid of this godless person out there that Sylvia Browne talks about all the time?\tეს უღმერთო კაცი რომ გააჩერონ, რომელზეც სილვია ბრაუნი სულ ლაპარაკობს."}
{"text": "I think that something needs to be done about this.\tვფიქრობ ამას რაღაც უნდა მოვუხერხოთ."}
{"text": "We really would love to have suggestions from you folks on how to contact federal, state and local authorities to get them to do something.\tთქვენი რჩევა ნამდვილად გვჭირდება იმაზე, თუ როგორ მივმართოთ ფედერალურ, საშტატო და ლოკალურ ხელისუფლებებს, რომ რაღაც იღონონ."}
{"text": "If you find out -- now I understand.\tთუ აღმოაჩენთ... რა თქმა უნდა მე მესმის,"}
{"text": "We've seen people, even today, speaking to us about AIDS epidemics and starving kids around the world and impure water supplies that people have to suffer with.\tრომ დღესაც გვესაუბრება ხალხი შიდსის ეპიდემიაზე, მოშიმშილე ბავშვებზე მსოფლიოში და წყლის დაბინძურებაზე, რომლისგანაც ხალხი იტანჯება."}
{"text": "Those are very important, critically important to us.\tყველა ეს ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ჩვენთვის"}
{"text": "And we must do something about those problems.\tდა რაღაც უნდა ვიღონოთ მათ მოსაგვარებლად,"}
{"text": "But at the same time, as Arthur C. Clarke said, The rotting of the human mind, the business of believing in the paranormal and the occult and the supernatural -- all of this total nonsense, this medieval thinking -- I think something should be done about that, and it all lies in education.\tმაგრამ ამავე დროს, როგორც ართურ კლარკმა თქვა: \"ადამიანის ტვინის გადაგვარება\" პარანორმალურის და იდუმალის, ზებუნებრივის რწმენის ამბები... მთელი ეს უაზრობები... ეს შუასაუკონეობრივი აზროვნება... ვფიქრობ რაღაც უნდა ვიღონოთ ამაზეც და ეს განათლების ამბავია."}
{"text": "Largely, it's the media who are to blame for this sort of thing.\tეს დიდწილად მედიის დამსახურებაა. მათ მიერ ყველა სახის უაზრობის სამარცხვინო პოპულარიზაცია,"}
{"text": "They shamelessly promote all kinds of nonsense of this sort because it pleases the sponsors.\tრადგან ეს სპონსორებს სიამოვნებთ."}
{"text": "It's the bottom line, the dollar line.\tსაბოლოოდ ესაა დოლარების ამბავი."}
{"text": "That's what they're looking at.\tამას უყურებენ მხოლოდ."}
{"text": "We really must do something about this.\tჩვენ მართლაც უნდა ვუშველოთ ამას რაღაც."}
{"text": "I'm willing to take your suggestions, and I'm willing to have you tune in to our webpage.\tმზად ვარ მივიღო თქვენი რჩევები და მინდა, რომ ეწვიოთ ჩვენს საიტს."}
{"text": "It's www.randi.org.\tმისამართია www.randi.org."}
{"text": "Go in there and look at the archives, and you will begin to understand much more of what I've been talking about today.\tშედით და ნახეთ არქივი და თქვენ ბევრად უფრო კარგად გაიგებთ, თუ რაზე ვისაუბრე დღეს აქ."}
{"text": "You will see the records that we have.\tთქვენ ნახავთ ჩანაწერებს"}
{"text": "There's nothing like sitting in that library and having a family appear there and say that Mum gave away all the family fortune.\tარაფერი არაა იმაზე უარესი, როცა ბიბლიოთეკაში ზიხართ და მოდის ოჯახი და ამბობს, რომ დედამ მთელი თავისი ქონება გასცა."}
{"text": "She cashed in the CDs, she gave away the stocks and the certificates.\tგაყიდა CD-ები გასცა აქციები და სერტიფიკატები,"}
{"text": "That's really sad to hear, and it hasn't helped them one bit, hasn't solved any of their problems.\tეს მართლაც სამწუხარო მოსასმენია... და ეს მათ ოდნავაც არ დაეხმარათ, ამან არცერთი პრობლემა არ მოუგვარათ."}
{"text": "Yes, there could be a rotting of the American mind, and of the minds all the way around the earth, if we don't start to think sensibly about these things.\tდიახ, ამერიკული ტვინი შეიძლება გადაგვარდეს და ასევე ყველა ტვინი მსოფლიოში, თუ ჩვენ სერიოზულად არ დავიწყებთ ამაზე ფიქრს."}
{"text": "Now, we've offered this carrot, as I say, we've dangled the carrot.\tჩვენ ამ ნადავლის შეთავაზება გავაკეთეთ, როგორც ვამბობ, ჩამოვუკიდეთ ეს ნადავლი."}
{"text": "We're waiting for the psychics to come forth and snap at it.\tჩვენ ველოდებით როდის ეცემიან მას ექსტრასენსები."}
{"text": "Oh, we get lots of them, hundreds of them every year come by.\tპრინციპში, ბევრი ეცემა კიდეც ხოლმე, ასობით ყოველ წელს."}
{"text": "These are dowsers and people who think that they can talk to the dead as well, but they're amateurs; they don't know how to evaluate their own so-called powers.\tეს დაუზერები არიან და ხალხი, რომელიც ფიქრობს, რომ მათაც შეუძლიათ მკვდრებთან საუბარი. მაგრამ ეს გამოუცდელი ხალხია. მათ არ იციან როგორ უნდა გაზომონ"}
{"text": "The professionals never come near us, except in that case of Sylvia Browne that I told you about a moment ago.\tსაკუთარი ე.წ. ძალები პროფესიონალები ახლოსაც კი არ გვეკარებიან, სილვია ბრაუნის შემთხვევის გარდა, რომელზეც ცოტა ხნის წინ გიამბეთ."}
{"text": "She did accept and then backed away.\tმან მიიღო გამოწვევა და შემდეგ უკან დაიხია."}
{"text": "Ladies and gentlemen, I'm James Randi, and I'm waiting.\tქალბატონებო და ბატონებო, მე ჯეიმს რანდი ვარ და მე გელოდებით."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "How do you explain when things don't go as we assume?\tროგორ ხსნით როდესაც საქმე ისე არ მიდის როგორც ვარაუდობდით?"}
{"text": "Or better, how do you explain when others are able to achieve things that seem to defy all of the assumptions?\tან ასე, როგორ ხსნით როდესაც სხვები აღწევენ ისეთ შედეგს, რომელიც, თითქოს, ეწინააღმდეგება ყველა ვარაუდს?"}
{"text": "For example: Why is Apple so innovative?\tმაგალითად: რატომაა Apple ასეთი ინოვაციური?"}
{"text": "Year after year, after year, they're more innovative than all their competition.\tწლიდან წლამდე და კიდევ და კიდევ ისინი უფრო ინოვაციურები არიან ვიდრე ყველა მათი კონკურენტი."}
{"text": "And yet, they're just a computer company.\tდა ამ დროს, ეს მხოლოდ კომპიუტერული კომპანიაა."}
{"text": "They're just like everyone else.\tისევე, როგორც ყველა დანარჩენი."}
{"text": "They have the same access to the same talent, the same agencies, the same consultants, the same media.\tმათ აქვთ ისეთივე წვდომა იგივე ტალანტებთან, იგივე სააგენტოებთან, იგივე კონსულტანტებთან, იგივე მედიასთან."}
{"text": "Then why is it that they seem to have something different?\tმაშ რატომაა, რომ მათ, თითქოს, რაღაც განსაკუთრებული აქვთ?"}
{"text": "Why is it that Martin Luther King led the Civil Rights Movement?\tრატომ მოხდა, რომ მარტინ ლუთერ კინგი გაუძღვა ადამიანთა უფლებების მოძრაობას?"}
{"text": "He wasn't the only man who suffered in pre-civil rights America, and he certainly wasn't the only great orator of the day.\tის არ იყო ერთადერთი, ვინც თავის დროზე საკუთარ თავზე იწვნია სამოქალაქო უფლებების დაუცველობა ამერიკაში. და ის ნამდვილად არ იყო იმ დროის ერთადერთი დიდი ორატორი."}
{"text": "Why him?\tრატომ ის?"}
{"text": "And why is it that the Wright brothers were able to figure out controlled, powered man flight when there were certainly other teams who were better qualified, better funded -- and they didn't achieve powered man flight, and the Wright brothers beat them to it.\tდა როგორ მოხდა, რომ ძმებმა რაითებმა შეძლეს ადამიანის მიერ კონტროლირებადი პირველი აფრენა, როდესაც იყვნენ სხვა ჯგუფებიც, რომლებიც მეტად კვალიფიცირებულნიც იყვნენ და უკეთ დაფინანსებულნიც, მაგრამ მათ ვერ მიაღწიეს მიზანს, რაითებმა კი ყველას აჯობეს."}
{"text": "There's something else at play here.\tსხვა რამეში უნდა იყოს საქმე."}
{"text": "About three and a half years ago, I made a discovery.\tდაახლოებით სამ წელ–ნახევრის წინ ერთი აღმოჩენა გავაკეთე"}
{"text": "And this discovery profoundly changed my view on how I thought the world worked, and it even profoundly changed the way in which I operate in it.\tდა ამ აღმოჩენამ ძირფესვიანად შეცვალა ჩემი ხედვა იმაზე, თუ როგორაა ქვეყანა მოწყობილი. და ასევე მნიშვნელოვნად შეცვალა ჩემი ქცევა."}
{"text": "As it turns out, there's a pattern.\tროგორც ჩანს, არსებობს რაღაც შაბლონი;"}
{"text": "As it turns out, all the great inspiring leaders and organizations in the world, whether it's Apple or Martin Luther King or the Wright brothers, they all think, act and communicate the exact same way.\tროგორც ჩანს, ყველა დიდი და გავლენიანი ლიდერი ასევე ორგანიზაციები მთელს მსოფლიოში, იქნება ეს Apple –ი, მარტინ ლუთერ კინგი თუ ძმები რაითები, ყველა ფიქრობს, იქცევა და ურთიერთობს ზუსტად ერთნაირად."}
{"text": "And it's the complete opposite to everyone else.\tდა ესაა სრულიად საპირისპირო იმისა, რასაც ყველა დანარჩენი აკეთებს."}
{"text": "All I did was codify it, and it's probably the world's simplest idea.\tმე ის სისტემად ვაქციე. და ეს, ალბათ, ყველაზე მარტივი იდეაა დედამიწაზე."}
{"text": "I call it the golden circle.\tმე ამას ოქროს წრეწირს ვუწოდებ."}
{"text": "Why? How? What?\tრატომ? როგორ?"}
{"text": "This little idea explains why some organizations and some leaders are able to inspire where others aren't.\tრა? ეს პატარა იდეა ხსნის, თუ როგორ ახერხებენ ზოგიერთი ორგანიზაციები და ლიდერები შთაგონებას, მაშინ როდესაც ეს სხვებს არ გამოსდით."}
{"text": "Let me define the terms really quickly.\tძალიან სწრაფად განგიმარტავთ ყველაფერს."}
{"text": "Every single person, every single organization on the planet knows what they do, 100 percent.\tპლანეტის ყოველმა ადამიანმა და ორგანიზაციამ იცის, თუ რას აკეთებს, 100 პროცენტით."}
{"text": "Some know how they do it, whether you call it your differentiated value proposition or your proprietary process or your USP.\tზოგმა იცის როგორ აკეთებს, თუ გინდ დიფერენცირებული ფასეულობის შეთავაზება დაარქვით ამას, თუ გინდ - დაპატენტებული პროცესი ან უნიკალური გაყიდვის წერტილი."}
{"text": "But very, very few people or organizations know why they do what they do.\tმაგრამ ძალიან ცოტა ადამიანმა და ორგანიზაციამ"}
{"text": "And by \"why\" I don't mean \"to make a profit.\"\tთუ იცის, რატომ აკეთებს იმას, რასაც აკეთებს. და სიტყვაში \"რატომ\" არ ვგულისხმობ \"მოგებას\"."}
{"text": "That's a result. It's always a result.\tეს შედეგია. ეს მხოლოდ შედეგია."}
{"text": "By \"why,\" I mean: What's your purpose?\t\"რატომ\"-ში მე ვგულისხმობ: რა არის თქვენი მიზანი?"}
{"text": "What's your cause? What's your belief?\tრა მიზანი გაქვთ?"}
{"text": "Why does your organization exist?\tრისი გჯერათ? რატომ არსებობს თქვენი ორგანიზაცია?"}
{"text": "Why do you get out of bed in the morning?\tრატომ დგებით დილით ადრე?"}
{"text": "And why should anyone care?\tდა საერთოდ, რატომ უნდა აიტერესებდეს ვინმეს, რას აკეთებთ?"}
{"text": "As a result, the way we think, we act, the way we communicate is from the outside in, it's obvious.\tდა შედეგად, ჩვენი აზროვნება, ჩვენი ქმედება, ურთიერთობა გარედან შიგნით ხდება."}
{"text": "We go from the clearest thing to the fuzziest thing.\tაშკარაა, რომ ჩვენ ყველაზე ცხადიდან ყველაზე გაურკვეველისკენ მივდივართ."}
{"text": "But the inspired leaders and the inspired organizations -- regardless of their size, regardless of their industry -- all think, act and communicate from the inside out.\tმაგრამ შთაგონებული ლიდერები და შთაგონებული ორგანიზაციები განურჩევლად სიდიდისა და მოღვაწეობის სფეროსი, ყველა ფიქრობს, მოქმედებს და ურთიერთობს შიგნიდან გარეთ."}
{"text": "Let me give you an example.\tმოგიყვანთ მაგალითს."}
{"text": "I use Apple because they're easy to understand and everybody gets it.\tმე Apple-ს მომხამრებელი ვარ, რადგან მათი პროდუქცია ადვილად გასაგებია ყველასათვის."}
{"text": "If Apple were like everyone else, a marketing message from them might sound like this: \"We make great computers.\tApple რომ სხვების მსგავსი იყოს, მათი მარკეტინგული მესიჯი ასეთი იქნებოდა: \"ჩვენ მაგარ კომპიუტერებს ვაკეთებთ.\""}
{"text": "They're beautifully designed, simple to use and user friendly.\t\"ისინი ლამაზი დიზაინით გამოირჩევა, გამოსაყენებლად მარტივია და მომხმარებელზე ორიენტირებული.\""}
{"text": "Want to buy one?\"\t\"გინდა იყიდო?\"."}
{"text": "\"Meh.\"\tნწ, არა."}
{"text": "That's how most of us communicate.\tაი ასე ურთიერთობს უმეტესი ჩვენთაგანი."}
{"text": "That's how most marketing and sales are done, that's how we communicate interpersonally.\tმარკეტინგის უმეტესობის სახე ასეთია. გაყიდვების უმრავლესობა ასე წარმოებს. დიახ, ადამიანთა უმრავლესობაც ასე ურთიერთობს ერთმანეთში."}
{"text": "We say what we do, we say how we're different or better and we expect some sort of a behavior, a purchase, a vote, something like that.\tჩვენ ვამბობთ, რას ვაკეთებთ, ვამბობთ, როგორ განვსხვადებით ან რამდენად უკეთესები ვართ და ველოდებით გარკვეულ რეაქციას, შეძენას, ხმის მიღებას ან რამე ამდაგვარს. ეს ჩვენი ახალი იურიდიული ფირმაა."}
{"text": "Here's our new law firm: We have the best lawyers with the biggest clients, we always perform for our clients.\tჩვენთან მუშაობენ საუკეთესო იურისტები და გვყავს უმსხვილესი კლიენტები. ჩვენ ყოველთვის მაქსიმუმს ვაკეთებთ ჩვენი კლიენტებისათვის."}
{"text": "Here's our new car: It gets great gas mileage, it has leather seats.\tესაა ჩვენი ახალი მანქანა. ძალიან კარგი წვა აქვს. ტყავის სავარძლებიც აქვს."}
{"text": "Buy our car.\tიყიდეთ ჩვენი მანქანა. მაგრამ ეს არაა საკმარისი."}
{"text": "Here's how Apple actually communicates.\tაი, როგორ მოქმედებს Apple."}
{"text": "\"Everything we do, we believe in challenging the status quo.\t\"ყველაფერი რასაც ვაკეთებთ, მხოლოდ ისაა, რომ გამოწვევას ვუცხადებთ სტატუს კვოს."}
{"text": "We believe in thinking differently.\tგვჯერა განსხვავებულად აზროვნების."}
{"text": "The way we challenge the status quo is by making our products beautifully designed, simple to use and user friendly.\tის თუ როგორ ვუცხადებთ სტატუს კვოს გამოწვევას, არის რომ , რომ ვცდილობთ ჩვენი პროდუქცია ლამაზი დიზაინით გამოირჩეოდეს, იყოს გამოსაყენებლად მარტივი და გასაგები."}
{"text": "We just happen to make great computers.\tუბრალოდ, ისე მოხდა, რომ მაგარ კომპიუტერებს ვუშვებთ."}
{"text": "Want to buy one?\"\tგინდათ შეიძინოთ ?\""}
{"text": "Totally different, right?\tსულ სხვაა, არა?"}
{"text": "You're ready to buy a computer from me.\tუკვე მზად ხართ კომპიუტერი შეიძინოთ ჩემგან."}
{"text": "I just reversed the order of the information.\tარა და, უბრალოდ, ინფორმაციის თანმიმდევრობა შევცვალე."}
{"text": "What it proves to us is that people don't buy what you do; people buy why you do it.\tეს, კი, იმას ამტკიცებს, რომ ადამიანები არ ყიდულობენ იმას, რასაც აკეთებთ. ისინი ყიდულობენ იმას, თუ რატომ აკეთებთ ამას. ადამიანები არ ყიდულებენ იმას რასაც აკეთებთ, ისინი ყიდულობენ იმიტომ, თუ რატომ აკეთებთ ამას."}
{"text": "This explains why every single person in this room is perfectly comfortable buying a computer from Apple.\tეს კი განმარტავს იმას, თუ რატომაა, რომ ამ აუდიტორიაში მყოფი თითოეული ადამიანი სიამოვნებით ყიდულობს Apple-გან კომპიუტერს."}
{"text": "But we're also perfectly comfortable buying an MP3 player from Apple, or a phone from Apple, or a DVR from Apple.\tმაგრამ ჩვენ ასევე დიდი სიამოვნებით შევიძენთ Apple-გან MP3 ფლეიერს ან ტელეფონს. ანდაც DVR-ს."}
{"text": "As I said before, Apple's just a computer company.\tდა როგორც ზემოთ აღვნიშნე, Apple-ი მხოლოდ კომპიუტერული კომპანიაა."}
{"text": "Nothing distinguishes them structurally from any of their competitors.\tარაფერი განსაკუთრებული არ გამოარჩევს მას სტრუქტურულად რომელიმე კონკურენტისაგან."}
{"text": "Their competitors are equally qualified to make all of these products.\tმისი ყველა კონკურენტი თანაბრად კვალიფიცირებულია ამ პროდუქტების წარმოებაში."}
{"text": "In fact, they tried.\tფაქტია, ისინი ცდილობენ."}
{"text": "A few years ago, Gateway came out with flat-screen TVs.\tრამოდენიმე წლის წინ Gateway-მ გამოუშვა ბრტყელეკრანიანი ტელევიზორები."}
{"text": "They're eminently qualified to make flat-screen TVs.\tმათ ძალიან კარგი ბრტყელეკრანიანი ტელევიზორები გამოსდით."}
{"text": "They've been making flat-screen monitors for years.\tწლების განმავლობაში აკეთებდნენ ასეთ მონიტორებს."}
{"text": "Nobody bought one.\tმაგრამ არავინ ყიდულობს."}
{"text": "Dell came out with MP3 players and PDAs, and they make great quality products, and they can make perfectly well-designed products -- and nobody bought one.\tDell-მაც გადაწყვიტა MP3 ფლეირებისა და მობილურების გამოშვება. პროდუქცია ძალიან მაღალი ხარისხისაა. მისი დიზაინიც საუკეთესოა. თუმცა, არავინ ყიდულობს."}
{"text": "In fact, talking about it now, we can't even imagine buying an MP3 player from Dell.\tსინამდვილეში, ამ თემაზე საუბრისას, ვერც კი წარმოგვიდგენია Dell-საგან MP3 ფლეიერის შეძენა."}
{"text": "Why would you buy one from a computer company?\tმართლაც, რატომ უნდა იყიდო MP3 ფლეიერი კომპიუტერული კომპანიისაგან?"}
{"text": "But we do it every day.\tმაგრამ ჩვენ ამას ყოველდღე ვაკეთებთ."}
{"text": "People don't buy what you do; they buy why you do it.\tადამიანები ყიდულობენ არა იმას, თუ რას აკეთებთ, არამედ თუ რატომ აკეთებთ."}
{"text": "The goal is not to do business with everybody who needs what you have.\tამოცანას არ წარმოადგენს საქმის კეთება ყველასთან, ვისაც ჭირდება ის რაც შენ გაქვს."}
{"text": "The goal is to do business with people who believe what you believe.\tამოცანა მდგომარეობს საქმის კეთებაში იმ ადამიანებთან, რომელთაც იმისივე სჯერათ, რისიც - თქვენ."}
{"text": "Here's the best part: None of what I'm telling you is my opinion.\tეხლა კი საუკეთესო ნაწილი. არაფერი ჩემი ნათქვამიდან, არაა ჩემი მოსაზრება."}
{"text": "It's all grounded in the tenets of biology.\tყველაფერი ბიოლოგიის საფუძვლებში დევს."}
{"text": "Not psychology, biology.\tარა ფსიქოლოგიის, არამედ ბიოლოგიის."}
{"text": "If you look at a cross-section of the human brain, from the top down, the human brain is actually broken into three major components that correlate perfectly with the golden circle.\tთუკი ადამიანის ტვინის ჭრილს დააკვირდებით ზემოდან ქვემოთ, შეამჩნევთ, რომ იგი იყოფა სამ ძირითად ნაწილად, რომლებიც ზუსტად შეესაბამება ოქროს წრეწირს."}
{"text": "Our newest brain, our Homo sapien brain, our neocortex, corresponds with the \"what\" level.\tჩვენი უახლესი ტვინი, ჩვენი ჰომოსაპიენსის ტვინი, ჩვენი ნეოკორტქესი, შეესაბამება \"რა\" დონეს."}
{"text": "The neocortex is responsible for all of our rational and analytical thought and language.\tნეოკორტექსი განსაზღვრავს ჩვენს ყოველ რაციონალურ და ანალიტიკურს აზრსა და ენას."}
{"text": "The middle two sections make up our limbic brains, and our limbic brains are responsible for all of our feelings, like trust and loyalty.\tორი შუა სექცია წარმოადგენს ჩვენს ლიმბურ ტვინს. ეს ლიმბური ნაწილი განსაზღვრავს ჩვენს ყველა გრძნობას, როგორიცაა, მაგალითად, რწმენა და ერთგულება."}
{"text": "It's also responsible for all human behavior, all decision-making, and it has no capacity for language.\tის, ასევე განსაზღვრავს თითოეულ ადამიანურ საქციელს, გადაწყვეტილებების მიღების უნარს და არა აქვს კავშირი მეტყველებასთან."}
{"text": "In other words, when we communicate from the outside in, yes, people can understand vast amounts of complicated information like features and benefits and facts and figures.\tსხვა სიტყვებით, როცა ვურთიერთობთ გარედან შიგნით, მართალია, ადამიანი იგებს უდიდესი რაოდენობით რთულ ინფორმაციას, როგორიცაა დახასიათება და სარგებელი, ფაქტები და ციფრები."}
{"text": "It just doesn't drive behavior.\tმაგრამ, ეს არ იწვევს ქცევას."}
{"text": "When we can communicate from the inside out, we're talking directly to the part of the brain that controls behavior, and then we allow people to rationalize it with the tangible things we say and do.\tროცა შიგნიდან გარეთ ვურთიერთობთ, ჩვენ პირდაპირ ვესაუბრებით ტვინის იმ ნაწილს, რომელიც ქცევას განაპირობებს და შემდეგ საშუალებას ვაძლევთ ადამიანებს, რომ მოახდინონ მისი რაციონალიზება იმ მატერიალური ნივთებით, რომლებსაც ვქმნით."}
{"text": "This is where gut decisions come from.\tაი, აქედან მიიღება გადაწყვეტილებები."}
{"text": "Sometimes you can give somebody all the facts and figures, and they say, \"I know what all the facts and details say, but it just doesn't feel right.\"\tიცით, ზოგჯერ შეიძლება ვინმეს მიაწოდო ყველა ფაქტი და ციფრი. ის კი იტყვის: \" ვიცი რასაც მიჩვენებს ყველა ეს ფაქტი და დეტალი, მაგრამ თითქოს რაღაც ისე ვერაა.\""}
{"text": "Why would we use that verb, it doesn't \"feel\" right?\tრატომ ვიყენებთ ამ ფრაზას - რაღაც ისე ვერაა?"}
{"text": "Because the part of the brain that controls decision-making doesn't control language.\tიმიტომ, რომ ტვინის ნაწილი კონტროლს უწევს გადაწყვეტილების მიღებას და არ აკონტროლებს მეტყველებას."}
{"text": "The best we can muster up is, \"I don't know. It just doesn't feel right.\"\tდა ყველაზე მეტი, რაც შეგვიძლია ვთქვათ ესაა: \"არ ვიცი, მაგრამ რაღაც ისე ვერაა.\""}
{"text": "Or sometimes you say you're leading with your heart or soul.\tან ზოგჯერ ამბობთ, რომ გულს კარნახს მიჰყვებით ან სულის ძახილს."}
{"text": "I hate to break it to you, those aren't other body parts controlling your behavior.\tძალიან არ მინდა იმედები გაგიცრუოთ, მაგრამ თქვენს ქცევას სხეულის სხვა ნაწილები არ განსაზღვრავენ."}
{"text": "It's all happening here in your limbic brain, the part of the brain that controls decision-making and not language.\tყველაფერი თქვენი ტვინის ლიმბურ ნაწილში ხდება. ტვინის იმ ნაწილში, რომელიც განაპირობებს გადაწყვეტილების მიღებას და არა მეტყველებას."}
{"text": "But if you don't know why you do what you do, and people respond to why you do what you do, then how will you ever get people to vote for you, or buy something from you, or, more importantly, be loyal and want to be a part of what it is that you do.\tმაგრამ თუ არ იცი რატომ აკათებ იმას, რასაც აკეთებ, ადამიანები კი რეაგირებენ იმაზე თუ რატომ აკათებ ამას, მაშინ როგორღა მიაღწევ, რომ მათ ხმა მოგცენ ან რაიმე იყიდონ შენგან, ან, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, იყვნენ შენი ერთგულნი და მოინდომონ გახდნენ იმის ნაწილი, რასაც აკეთებ."}
{"text": "The goal is not just to sell to people who need what you have; the goal is to sell to people who believe what you believe.\tგავიმეორებ, მიზანი არ უნდა იყოს მხოლოდ მიყიდვა შენი საქონლისა ადამიანებისათვის, რომლებსაც სჭირდებათ ის. მიზანია - მიჰყიდო იმათ, ვისაც სჯერა იმისა, რისიც შენ გჯერა."}
{"text": "The goal is not just to hire people who need a job; it's to hire people who believe what you believe.\tმიზანი არაა უბრალოდ იმ ადამიანების დაქირავება, ვისაც სამსახური სჭირდება. ესაა დაქირავება ადამიანებისა, რომელთაც სჯერათ იმისი, რისიც - შენ."}
{"text": "I always say that, you know, if you hire people just because they can do a job, they'll work for your money, but if they believe what you believe, they'll work for you with blood and sweat and tears.\tიცით, ყოველთვის ვამბობ, რომ თუ ვინმეს სამსახურში იმიტომ იღებ, რომ მას საქმის კეთება შეუძლია, ის შენთან იმუშავებს ფულის გამო. მაგრამ თუ აიყვან ისეთებს, ვისაც სჯერა იმისა, რისიც შენ გჯერა, ისინი ოფლს დაღვრიან და ბოლომდე დაიხარჯებიან შენთვის."}
{"text": "Nowhere else is there a better example than with the Wright brothers.\tდა ამის დასადასტურებლად, მეეჭვება მინმემ შესძლოს დაასახელოს უკეთესი მაგალითი, ვიდრე ძმები რაითები."}
{"text": "Most people don't know about Samuel Pierpont Langley.\tბევრს არ სმენია სამუელ პიერპონტ ლენგლის შესახებ."}
{"text": "And back in the early 20th century, the pursuit of powered man flight was like the dot com of the day.\tმე-20 საუკუნის დასწყისში ადამიანის მიერ კონტროლირებადი ძრავიანი აფრენა ყველას იდეა-ფიქსს წარმოადგენდა."}
{"text": "Everybody was trying it.\tყველა ცდილობდა ამის მიღწევას."}
{"text": "And Samuel Pierpont Langley had, what we assume, to be the recipe for success.\tაი სამუელ პიერპონტ ლენგლის კი, წესით, წარმატებისათვის უნდა მიეღწია."}
{"text": "Even now, you ask people, \"Why did your product or why did your company fail?\"\tჩვენ ახლაც კი ვკითხულობთ: \"რატომ არ გაამართლა შენმა პროდუქტმა ან რატომ აღმოჩნდა წარუმატებელი შენი კომპანია?\""}
{"text": "and people always give you the same permutation of the same three things: under-capitalized, the wrong people, bad market conditions.\tდა პასუხს ყოველთვის შემდეგი სამი მიზეზის სხვადასხვა თანმიმდევრობით გვაძლევენ: არასაკმარისი კაპიტალი, შეუსაბამო კადრები, ცუდი საბაზრო პირობები."}
{"text": "It's always the same three things, so let's explore that.\tყოველთვის ეს სამი მიზეზია. მოდი, ჩავუღრმავდეთ."}
{"text": "Samuel Pierpont Langley was given 50,000 dollars by the War Department to figure out this flying machine.\tსამუელ პიერპონტ ლენგლის სამხედრო დეპარტამენტმა 50,000 აშშ დოლარი გადასცა საფრენი აპარატის შესაქმნელად."}
{"text": "Money was no problem.\tფული პრობლემას აღარ წარმოადგენდა."}
{"text": "He held a seat at Harvard and worked at the Smithsonian and was extremely well-connected; he knew all the big minds of the day.\tიგი ჰარვარდის პროფესორი იყო, სმითსონიანის ინსტიტუტში მუშაობდა და ძალიან ბევრ საჭირო ადამიანს იცნობდა. იცნობდა იმ დროის ყველა დიდ მოაზროვნეს."}
{"text": "He hired the best minds money could find and the market conditions were fantastic.\tდაიქირავა უძლიერესი სპეციალისტები, რადგან თანხებში შეუზღუდავი იყო. საბაზრო პირობებიც შესანიშნავი იყო."}
{"text": "The New York Times followed him around everywhere, and everyone was rooting for Langley.\t\"ნიუ-იორკ თაიმსი\" დაჰყვებოდა ყველგან. ყველა ლენგლის გულშემატკივრობდა."}
{"text": "Then how come we've never heard of Samuel Pierpont Langley?\tმაშ როგორ მოხდა, რომ არაფერი გსმენიათ სამუელ პიერპონტ ლენგლის შესახებ?"}
{"text": "A few hundred miles away in Dayton, Ohio, Orville and Wilbur Wright, they had none of what we consider to be the recipe for success.\tრამოდენიმე ასეული მილის მოშორებით, დეიტონში, ოჰაიოს შტატში ორვილ და უილბერ რაითებს არაფერი გააჩნდათ იმის მსგავსი, რასაც ჩვენ წარმატების ფორმულას ვუწოდებთ."}
{"text": "They had no money; they paid for their dream with the proceeds from their bicycle shop.\tფული საერთოდ არ ჰქონდათ. ისინი თავიანთი ოცნების ხარჯებს ველოსიპედების მაღაზიიდან მიღებული შემოსავლით ფარავდნენ."}
{"text": "Not a single person on the Wright brothers' team had a college education, not even Orville or Wilbur.\tძმების რაითების გუნდში არც ერთ ადამიანს არ ჰქონია კოლეჯის განათლება; არც თვით ორვილს და უილბერს."}
{"text": "And The New York Times followed them around nowhere.\t\"ნიუ-იორკ თაიმს\" -იც არ გაჰყოლია მათ არსად."}
{"text": "The difference was, Orville and Wilbur were driven by a cause, by a purpose, by a belief.\tგანსხვავება ის იყო, რომ ორვილს და უილბერს ამოძრავებდა მიზეზი, მიზანი, რწმენა."}
{"text": "They believed that if they could figure out this flying machine, it'll change the course of the world.\tმათ სჯეროდათ, რომ თუ საფრენ აპარატს შექმნიდნენ, ამით სამყარო გადატრიალდებოდა."}
{"text": "Samuel Pierpont Langley was different.\tსამუელ პიერპონტ ლენგლი სხვანაირი ადამიანი იყო."}
{"text": "He wanted to be rich, and he wanted to be famous.\tმას სურდა ყოფილიყო მდიდარი და სურდა ყოფილიყო ცნობილი."}
{"text": "He was in pursuit of the result.\tის შედეგს მისდევდა."}
{"text": "He was in pursuit of the riches.\tსიმდიდრეს მისდევდა."}
{"text": "And lo and behold, look what happened.\tდა ჰოი, საოცრებავ!, ნახეთ, რა მოხდა:"}
{"text": "The people who believed in the Wright brothers' dream worked with them with blood and sweat and tears.\tადამიანებმა, რომლებსაც სჯეროდად ძმები რაითების ოცნების, მათთან ერთად სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე იმუშავეს."}
{"text": "The others just worked for the paycheck.\tსხვები კი უბრალოდ ხელფასისთვის მუშაობდნენ."}
{"text": "They tell stories of how every time the Wright brothers went out, they would have to take five sets of parts, because that's how many times they would crash before supper.\tისინი ყვებოდნენ, რომ ყოველი გასვლისას რაითებს სათადარიგო ნაწილების ხუთ-ხუთ კომპლექტი მიჰქონდათ, რადგან სწორედ ამდენჯერ უნდა განეცადათ მარცხი, ვიდრე ვახშმისათვის დაბრუნდებოდნენ."}
{"text": "And, eventually, on December 17th, 1903, the Wright brothers took flight, and no one was there to even experience it.\tდა აი, 1903 წლის 17 დეკემბერს ძმებმა რაითებმა მოახერხეს აფრენა, მაგრამ ახლოს არავინ იყო, იმისათვის მაინც, რომ გაეზიარებია ეს ამბავი."}
{"text": "We found out about it a few days later.\tჩვენ ამის შესახებ რამოდენიმე დღეში შევიტყვეთ."}
{"text": "And further proof that Langley was motivated by the wrong thing: the day the Wright brothers took flight, he quit.\tხოლო მომდევნო მოვლენამ დაადასტურა, რომ ლენგლი არასწორი იდეით იყო მოტივირებული - ძმები რაითების გაფრენის დღეს მან შეწყვიტა მუშაობა."}
{"text": "He could have said, \"That's an amazing discovery, guys, and I will improve upon your technology,\" but he didn't.\tმას ხომ შეეძლო ეთქვა, რომ ეს ფანტასტიური აღმოჩენაა, მეგობრებო, შევეცდები თქვენი ტექნოლოგია განვავითარო”... მაგრამ ასე არ უთვამს."}
{"text": "He wasn't first, he didn't get rich, he didn't get famous, so he quit.\tის ვერ გახდა პირველი, ვერ გახდა მდიდარი, ვერც ცნობილი და თავი დაანება."}
{"text": "People don't buy what you do; they buy why you do it.\tადამინები არ ყიდულობენ იმას რასაც აკეთებთ, ისინი ყიდულობენ იმას, თუ რატომ აკეთებთ ამას."}
{"text": "If you talk about what you believe, you will attract those who believe what you believe.\tთუ ისაუბრებთ იმაზე, რისიც გჯერათ, მიიზიდავთ ისეთებს, ვისაც იგივესი სჯერა."}
{"text": "But why is it important to attract those who believe what you believe?\tმაგრამ რატომაა საჭირო მოიზიდოთ ადამიანები, ვისაც იმისვე სჯერათ, რისაც თქვენ?"}
{"text": "Something called the law of diffusion of innovation, if you don't know the law, you know the terminology.\tამას ჰქვია ინოვაციის გავრცელების კანონი. თუ ეს კანონი არ იცით, ტერმინოლოგია მაინც გეცოდინებათ."}
{"text": "The first 2.5% of our population are our innovators.\tმოსახლეობის პირველი 2.5 პროცენტი არიან ინოვატორები"}
{"text": "The next 13.5% of our population are our early adopters.\tშემდეგი 13,5% არიან ადრეული ადაპტატორები"}
{"text": "The next 34% are your early majority, your late majority and your laggards.\tშემდეგი 34% არის ადრეული უმრავლესობა შემდეგ გვიანი უმრავლესობა და შემდეგ ჩამორჩენილები."}
{"text": "The only reason these people buy touch-tone phones is because you can't buy rotary phones anymore.\tერთადერთი მიზეზი, რის გამოც ესენი ტონალურ ტელეფონებს იყენებენ ისაა, რომ როტაციულ ტელეფონებს ვეღარ შოულობენ."}
{"text": "(Laughter) We all sit at various places at various times on this scale, but what the law of diffusion of innovation tells us is that if you want mass-market success or mass-market acceptance of an idea, you cannot have it until you achieve this tipping point between 15 and 18 percent market penetration, and then the system tips.\t(სიცილი) ჩვენ ყველანი დროის სხვადასხვა მომენტში ამ სქემის სხვადასხვა ნაწილში ვიმყოფებით, მაგრამ ინოვაციის გავრცელების კანონი ამბობს, რომ თუ გსურთ, რომ წარმატებას მიაღწიოთ მასობრივ ბაზარზე ან თქვენი იდეა მიიღოს მასობრივმა ბაზარმა, ამას ვერ შეძლებთ, ვიდრე არ მიაღწევთ გარდატეხის წერტილს ბაზარზე შეღწევადობის 15-სა და 18 პროცენტს შორის. და მერე სისტემა თავად მუშაობს."}
{"text": "I love asking businesses, \"What's your conversion on new business?\"\tმიყვარს როცა ბიზნესებს ვეკითხები - \"რამდენია თქვენი ახალი ბიზნესის შეღწევადობა?\""}
{"text": "They love to tell you, \"It's about 10 percent,\" proudly.\tდა ისინიც ამაყად გპასუხობენ - \"დაახლოებით 10%\""}
{"text": "Well, you can trip over 10% of the customers.\tცუდი არაა, როდესაც მომხმარებლის 10 % გყავს. ყველას ყავს მომხმარებლის 10%, რომლებიც \" იგებენ ამას\"."}
{"text": "We all have about 10% who just \"get it.\"\tასე აღვწერთ მათ, არა?"}
{"text": "That's how we describe them, right?\tინსტინქტური გრძნობასავითაა - \"უჰ, გაიგეს, რა.\""}
{"text": "That's like that gut feeling, \"Oh, they just get it.\"\tპრობლემა კი აი რაშია: საქმიანობის ფაქტიურად დაწყებამდე"}
{"text": "The problem is: How do you find the ones that get it before doing business versus the ones who don't get it?\tროგორ არჩევთ ისეთებს, ვინც გაიგებს იმათგან, ვინც ვერ გაიგებს?"}
{"text": "So it's this here, this little gap that you have to close, as Jeffrey Moore calls it, \"Crossing the Chasm\" -- because, you see, the early majority will not try something until someone else has tried it first.\tაი, აქაა პრობლემა, ეს პატარა სიცარიელე უნდა დაიკეტოს. როგორც ჯეფრი მური უწოდებს: \"უფსკრულის გადაკვეთა.\" ნახეთ, ადრეული უმრავლესობა არ მოსინჯავს არაფერს, ვიდრე ვინე სხვა არ მოსინჯავს პირველად."}
{"text": "And these guys, the innovators and the early adopters, they're comfortable making those gut decisions.\tხოლო ამათ, ინოვატორებსა და ადრეულ ადაპტატორებს უყვართ ინტუიციური გადაწყვეტილების მიღება."}
{"text": "They're more comfortable making those intuitive decisions that are driven by what they believe about the world and not just what product is available.\tსინამდვილეში, ისინი გადაწყვეტილებებს საკუთარი მსოფლმხედველობის მიხედვით იღებენ და არა იმის მიხედვით, თუ რა პროდუქტია ხელმისაწვდომი."}
{"text": "These are the people who stood in line for six hours to buy an iPhone when they first came out, when you could have bought one off the shelf the next week.\tესენი ის ადამიანები არიან, რომლებიც ექვსი საათი დგანან რიგში, რომ აი–ფოუნი გამოსვლიდან პირველივე დღეს შეიძინონ. მაშინ, როდესაც მომდევნო კვირას უპრობლემოდ შეუძლიათ შეისეირნონ მაღაზიაში და და იყიდონ იგი."}
{"text": "These are the people who spent 40,000 dollars on flat-screen TVs when they first came out, even though the technology was substandard.\tეს ის ადამიანები არიან, რომელთაც 40,000 დოლარი გადაიხადეს ბრტყელეკრანაინ ტელევიზორებში, როდესაც ისინი პირველად გამოუშვეს. მიუხედვად იმისა, რომ ტექნოლოგია დაბალხარისხიანი იყო."}
{"text": "And, by the way, they didn't do it because the technology was so great; they did it for themselves.\tდა სხვათა შორის, ეს იმიტომ არ გაუკეთებიათ, რომ ტექნოლოგია ძალიან მაგარი ეგონათ. მათ ეს საკუთარი თავისთვის გააკეთეს."}
{"text": "It's because they wanted to be first.\tუნდოდათ, რომ პირველები ყოფილიყვნენ."}
{"text": "People don't buy what you do; they buy why you do it and what you do simply proves what you believe.\tხალხი იმას კი არ ყიდულობს რასაც თქვენ აკეთებთ, არამედ იმას, თუ რატომ აკეთებთ. ხოლო ის, რასაც აკეთებთ, მარტივად ამტკიცებს იმას, თუ რისი გჯერათ."}
{"text": "In fact, people will do the things that prove what they believe.\tსინამდვილეში, ადამიანები აკეთებენ იმას, რისიც სწამთ."}
{"text": "The reason that person bought the iPhone in the first six hours, stood in line for six hours, was because of what they believed about the world, and how they wanted everybody to see them: they were first.\tმიზეზი იმისა, თუ რატომ ყიდულობენ აი-ფონებს პირველი 6 საათის განმავლობაში, რატომ დგანან რიგში 6 საათი, მდგომარეობს მათ მსოფლმხედველობაში და იმაში თუ როგორ უნდათ, რომ მათ აღიქვამდნენ. ისინი პირველები არიან."}
{"text": "People don't buy what you do; they buy why you do it.\tხალხი იმას კი არ ყიდულობს რასაც თქვენ აკეთებთ, არამედ იმას, თუ რატომ აკეთებთ."}
{"text": "So let me give you a famous example, a famous failure and a famous success of the law of diffusion of innovation.\tკიდევ ერთ ცნობილ მაგალითს მოგიყვანთ, ცნობილი წარუმატებლობასა და ცნობილი წარმატებაზე ინოვაციის გავრცელების კანონისა."}
{"text": "First, the famous failure.\tპირველად, ცნობილი წარუმატებლობა."}
{"text": "It's a commercial example.\tეს კომერციული მაგალითია."}
{"text": "As we said before, the recipe for success is money and the right people and the right market conditions.\tროგორც რამოდენიმე წამის წინ ვთქვით, წარმატების რეცეპტი მდგომარეობს ფულში, საჭირო ადამიანებსა და ხელსაყრელ საბაზრო პირობებში."}
{"text": "You should have success then.\tკარგი. წესით, წარმატებამ არ უნდა დააყოვნოს."}
{"text": "Look at TiVo.\tგაიხსენეთ TiVo."}
{"text": "From the time TiVo came out about eight or nine years ago to this current day, they are the single highest-quality product on the market, hands down, there is no dispute.\tგამოსვლის დღიდან, 8 თუ 9 წლის წინ, დღემდე, TiVo წარმოადგენს ერთადერთ უმაღლესი ხარისხის პროდუქტს ბაზარზე. ამაზე არავინ კამათობს."}
{"text": "They were extremely well-funded.\tძალიან კარგად დაფინანსებულნი იყვნენ."}
{"text": "Market conditions were fantastic.\tსაბაზრო პირობებიც ფანტასტიური იყო."}
{"text": "I mean, we use TiVo as verb.\t\"TiVo\"-ს ზმნნის სახითაც კი ვიყენებთ."}
{"text": "I TiVo stuff on my piece-of-junk Time Warner DVR all the time.\tმე მუდმივად \"ვაTiVoებ\" ჩემს რაღაცეებს DVR-ზე."}
{"text": "(Laughter) But TiVo's a commercial failure.\tმაგრამ \"TiVo\" კომერციულად წარუმატებელია."}
{"text": "They've never made money.\tმათ ფული ვერ გააკეთეს."}
{"text": "And when they went IPO, their stock was at about 30 or 40 dollars and then plummeted, and it's never traded above 10.\tროდესაც ბირჟაზე გაიტანეს, აქციის ფასი, დაახლოებით, 30 თუ 40 დოლარი იყო. შემდეგ კი სწრაფად დაეცა და არასოდეს ასცილებია 10 დოლარს."}
{"text": "In fact, I don't think it's even traded above six, except for a couple of little spikes.\tსინამდვილეში, მათი აქცია 6 დოლარზე მეტად, მგონი, არასოდეს გაყიდულა. ერთი-ორი პატარა შემთხვევას თუ არ ჩავთვლით."}
{"text": "Because you see, when TiVo launched their product, they told us all what they had.\tეს იმიტომ, რომ როცა \"TiVo – მ\" თავისი პროდუქტი გამოუშვა, მათ გვითხრეს მთელი თავისი სათქმელი."}
{"text": "They said, \"We have a product that pauses live TV, skips commercials, rewinds live TV and memorizes your viewing habits without you even asking.\"\tმათ თქვეს: \" გვაქვს პროდუქტი, რომელიც აპაუზებს პირდაპირ ეთერს, ტოვებს რეკლამებს, უკან ახვევს პირდაპირ ეთერს და იმახსოვრებს მაყურებლის ჩვევებს, მათი თხოვნის გარეშე.\""}
{"text": "And the cynical majority said, \"We don't believe you.\tდა ცინიკოსმა უმრავლესობამ თქვა: \"არ გვჯერა თქვენი."}
{"text": "We don't need it. We don't like it.\tარ გვჭირდება. არ მოგვწონს."}
{"text": "You're scaring us.\"\tთქვენ ჩვენ გვაშინებთ.\""}
{"text": "What if they had said, \"If you're the kind of person who likes to have total control over every aspect of your life, boy, do we have a product for you.\tმათ რომ ეთქვათ: \"თუკი თქვენ ხართ ადამიანი, რომელსაც სურს სრული კონტროლი ჰქონდეს საკუთარი ცხოვრების ყოველ ასპექტზე, ჩვენი პროდუქტი თქვენთვის ყოფილა."}
{"text": "It pauses live TV, skips commercials, memorizes your viewing habits, etc., etc.\"\tიგი აპაუზებს პირდაპირ ეთერს, ტოვებს რეკლამებს, იმახსოვრებს თქვენს ჩვევებს და ა.შ.\""}
{"text": "People don't buy what you do; they buy why you do it, and what you do simply serves as the proof of what you believe.\tადამიანები არ ყიდულობენ იმას რასაც აკათებთ, ისინი ყიდულობენ იმას, თუ რატომ აკეთებთ. ის რასაც თქვენ აკეთებთ, მარტივად ამტკიცებს იმას, თუ რისი გჯერათ."}
{"text": "Now let me give you a successful example of the law of diffusion of innovation.\tეხლა მოგიყვანთ ინოვაციის გავრცელების კანონის წარმატების მაგალითს."}
{"text": "In the summer of 1963, 250,000 people showed up on the mall in Washington to hear Dr. King speak.\t1963 წლის ზაფხულში 250,000 კაცი მივიდა ვაშინგტონის ბაღში მარტინ ლუთერ კინგის მოსასმენად."}
{"text": "They sent out no invitations, and there was no website to check the date.\tმოსაწვევები არავის დაუგზავნია და არც ვებ–გვერდი არსებობდა, რომ თარიღი დაეზუსტებინათ."}
{"text": "How do you do that?\tროგორ მოხდა ეს?"}
{"text": "Well, Dr. King wasn't the only man in America who was a great orator.\tკინგი, ნამდვილად, არ იყო ერთადერთი დიდი ორატორი ამერიკაში."}
{"text": "He wasn't the only man in America who suffered in a pre-civil rights America.\tის არ იყო ერთადერთი, ვინც იჩაგრებოდა ადამიანის უუფლებობის გამო ამერიკაში."}
{"text": "In fact, some of his ideas were bad.\tმისი ზოგიერთი მოსაზრება არასწორიც კი იყო."}
{"text": "But he had a gift.\tმაგრამ მას ნიჭი ჰქონდა."}
{"text": "He didn't go around telling people what needed to change in America.\tიგი არა მიდიოდა ადამიანებთან იმის სათქმელად, თუ რა უნდა შეცვლილიყო ამერიკაში."}
{"text": "He went around and told people what he believed.\tიგი ადამიანებს ეუბნებოდა, თუ რისი სჯეროდა."}
{"text": "\"I believe, I believe, I believe,\" he told people.\t\"მე მჯერა. მე მჯერა. მე მჯერა.\" ეუბნებოდა იგი ყველას."}
{"text": "And people who believed what he believed took his cause, and they made it their own, and they told people.\tდა მათ, ვინც დაიჯერა იმისი, რისიც მარტინ ლუთერ კინგს სჯეროდა, მიიღო მისი ხედვა და საკუთარ ხედვად აქცია. შემდეგ კი სხვებს გაუზიარა."}
{"text": "And some of those people created structures to get the word out to even more people.\tამ ადამიანებმა შექმნეს ერთგვარი სტრუქტურა, რათა ეს სიტყვები უფრო მეტისათვის მიეწვდინათ."}
{"text": "And lo and behold, 250,000 people showed up on the right day at the right time to hear him speak.\tდა მოხდა საოცრება, 250,000 კაცი მივიდა დანიშნულ დღეს და დანიშნულ დროს მისი გამოსვლის მოსასმენად."}
{"text": "How many of them showed up for him?\tრამდენი მივიდა კინგის გამო?"}
{"text": "Zero.\tარც ერთი."}
{"text": "They showed up for themselves.\tისინი საკუთარი თავის გამო მივიდნენ."}
{"text": "It's what they believed about America that got them to travel in a bus for eight hours to stand in the sun in Washington in the middle of August.\tეს იყო ის, რისიც მათ სჯეროდათ, რამაც აიძულა ისინი 8 საათი ემგზავრათ ავტობუსით, რათა ვაშინგტონში, შუა აგვისტოში მწველი მზის ქვეშ მდგარიყვნენ."}
{"text": "It's what they believed, and it wasn't about black versus white: 25% of the audience was white.\tეს იყო ის, რისიც სჯეროდათ. ეს არ იყო შავი თეთრის წინააღმდეგ. აუდიტორიის 25% პროცენტი თეთ–რკანიანი იყო."}
{"text": "Dr. King believed that there are two types of laws in this world: those that are made by a higher authority and those that are made by men.\tმარტინ ლუთერ კინგს სჯეროდა, რომ ქვეყნად 2 სახის კანონია - ის რომელიც შექმნილია სახელმწიფოს მიერ და ის რომელსაც ადამიანი ქმნის."}
{"text": "And not until all the laws that are made by men are consistent with the laws made by the higher authority will we live in a just world.\tდა მანამ სანამ ადამიანების მიერ შექმნილი კანონები არ ეთანხმება სახელმწიფოს მიერ მიღებულ კანონებს, ჩვენ ვიცხოვრებთ პრიმიტიულ სამყაროში."}
{"text": "It just so happened that the Civil Rights Movement was the perfect thing to help him bring his cause to life.\tშემთხვევით მოხდა ისე, რომ სამოქალაქო უფლებების დაცვის მოძრაობა გახდა ის, რამაც არსებითად შეუწყო ხელი რომ თავისი ხედვა განეხორციელებინა."}
{"text": "We followed, not for him, but for ourselves.\tჩვენ მას გავყევით არა მისთვის, არამედ ჩვენთვის."}
{"text": "By the way, he gave the \"I have a dream\" speech, not the \"I have a plan\" speech.\tდა სხვათა შორის, მან წარმოთქვა სიტყვა – \"მე მაქვს ოცნება\" და არა – \"მე მაქვს გეგმა\""}
{"text": "(Laughter) Listen to politicians now, with their comprehensive 12-point plans.\t(სიცილი) მოუსმინეთ დღევანდელ პოლიტიკოსებს, მათ 12 პუნქტიან გეგმებს."}
{"text": "They're not inspiring anybody.\tისინი, ხომ, ვერავის შთააგონებენ."}
{"text": "Because there are leaders and there are those who lead.\tიმიტომ რომ არსებობენ ლიდერები და ისინი, ვინც ლიდერობს."}
{"text": "Leaders hold a position of power or authority, but those who lead inspire us.\tლიდერებს უკავიათ ძალაუფლების ან გავლენიანი პოსტები. ხოლო ისინი, ვინც შთაგვაგონებენ,"}
{"text": "Whether they're individuals or organizations, we follow those who lead, not because we have to, but because we want to.\tიქნება ეს პიროვნება თუ ორგანიზაცია ჩვენ მათ მივსდევთ არა იმიტომ რომ ასეა საჭირო, არამედ იმიტომ, რომ ასე გვინდა."}
{"text": "We follow those who lead, not for them, but for ourselves.\tჩვენ მივყვებით მათ ვინც ლიდერობს, არა მათთვის არამედ ჩვენთვის."}
{"text": "And it's those who start with \"why\" that have the ability to inspire those around them or find others who inspire them.\tდა ეს ისინი არიან, ვინც იწყებს კითხვით \"რატომ\", მათ აქვთ უნარი რომ შთააგონონ გარშემო–მყოფები ან მონახონ ისეთები, ვინც მათ შთააგონებს."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა"}
{"text": "(Applause)\t(ტაში)"}
{"text": "Can I ask you to please recall a time when you really loved something -- a movie, an album, a song or a book -- and you recommended it wholeheartedly to someone you also really liked, and you anticipated that reaction, you waited for it, and it came back, and the person hated it?\tგთხოვთ, გაიხსენოთ ის მომენტი როდესაც რაღაც ძალიან მოგეწონათ, ფილმი, ალბომი, სიმღერა, წიგნი, და მთელი გულით ურჩიეთ ის თქვენთვის ახლობელ ადამიანს და მოუთმენლად მოელოდით მის რეაქციას და... მას კი არ მოეწონა."}
{"text": "So, by way of introduction, that is the exact same state in which I spent every working day of the last six years. (Laughter) I teach high school math.\tაი ზუსტად ასე ვგრძნობ თავს ყოველ დღე ბოლო ექვსი წლის განმავლობაში. მე სკოლის მათემატიკის მასწავლებელი ვარ."}
{"text": "I sell a product to a market that doesn't want it, but is forced by law to buy it.\tვყიდი პროდუქტს იმ ბაზარზე რომელსაც ამ პროდუქტის ყიდვა არ უნდა, მაგრამ კანონი აიძულებს."}
{"text": "I mean, it's just a losing proposition.\tეს ყოველგვარ საზღვრებს სცილდება."}
{"text": "So there's a useful stereotype about students that I see, a useful stereotype about you all.\tძალიან საინტერესო სტერეოტიპს ვაკვირდები მოსწავლეებში, ეს სტერეოტიპი თქვენც გეხებათ."}
{"text": "I could give you guys an algebra-two final exam, and I would expect no higher than a 25 percent pass rate.\tთუკი ალგებრის ფინალური გამოცდის ვარიანტებს დაგირიგებთ, დარწმუნებული ვარ, რომ მხოლოდ 25 პროცენტი შეძლებს გამსვლელი ქულის მოგროვებას."}
{"text": "And both of these facts say less about you or my students than they do about what we call math education in the U.S. today.\tორივე მოცემული ფაქტი არაფერს გვეუბნება თქვენსა და ჩემს სტუდენტებზე, ისინი მხოლოდ, აშშ–ში მათემატიკის სწავლების მეთოდებს უსვამენ ხაზს."}
{"text": "To start with, I'd like to break math down into two categories.\tდასაწყისისათვის, მათემატიკას ორ ნაწილად დავყოფ."}
{"text": "One is computation; this is the stuff you've forgotten.\tერთია გამოთვლები. ესაა ის, რაც თქვენ უკვე დაგავიწყდათ."}
{"text": "For example, factoring quadratics with leading coefficients greater than one.\tმაგალითად, როგორ დავშალოთ კვადრატული განტოლება რომლის კოეფიციენტებიც ერთზე მეტია."}
{"text": "This stuff is also really easy to relearn, provided you have a really strong grounding in reasoning. Math reasoning -- we'll call it the application of math processes to the world around us -- this is hard to teach.\tეს ყველაფერი ძალიან ადვილი გასახსენებელია, თუკი მათემატიკური აზროვნების კარგი საფუძველი გაგაჩნიათ. მოდი, ამას მათემატიკის ცხოვრებაში გამოყენება დავარქვათ. ეს ძნელად სასწავლებელია."}
{"text": "This is what we would love students to retain, even if they don't go into mathematical fields.\tაი ესაა რაც გვინდა რომ სტუდენტებს დაამახსოვრდეთ, მაშინაც კი თუ მათი სფერო მათემატიკა არ იქნება."}
{"text": "This is also something that, the way we teach it in the U.S.\tმაგრამ სწორედ ესაა ის, რის დამახსოვრებასაც სწავლების ამერიკული"}
{"text": "all but ensures they won't retain it.\tსისტემა აბსოლუტურად შეუძლებელს ხდის."}
{"text": "So, I'd like to talk about why that is, why that's such a calamity for society, what we can do about it and, to close with, why this is an amazing time to be a math teacher.\tამიტომ, მინდა ვისაუბრო ამ პრობლემაზე, რატომაა ის საფრთხე საზოგადოებისათვის და რა შეგვიძლია გავაკეთოთ მის საწინააღმდეგოდ. და ბოლოს კი, აგიხსნით თუ რატომაა დღეს საუკეთესო დრო იყო მათემატიკის მასწავლებელი."}
{"text": "So first, five symptoms that you're doing math reasoning wrong in your classroom.\tმაშ ასე, პირველი ხუთი სიმპტომი, რომლებიც მიანიშნებენ, რომ მათემატიკურ აზროვნებას არასწორად ასწავლით."}
{"text": "One is a lack of initiative; your students don't self-start.\tპირველია – ინიციატივის ნაკლებობა; თქვენი სტუდენტები თავად არაფერს იწყებენ."}
{"text": "You finish your lecture block and immediately you have five hands going up asking you to re-explain the entire thing at their desks.\tდაამთავრეთ გაკვეთილის ახსნა და უმალ ხუთი ხელია აწეული, რომლებიც გთხოვენ ყველაფერი თავიდან აუხსნათ."}
{"text": "Students lack perseverance.\tმოსწავლეებს ჟინი აკლიათ."}
{"text": "They lack retention; you find yourself re-explaining concepts three months later, wholesale.\tჩართულობის ხარისხი დაბალია, და თქვენც სემესტრის ბოლოს ყველაფრის თავიდან ახსნა გიწევთ."}
{"text": "There's an aversion to word problems, which describes 99 percent of my students.\tასევე, რეალური პრობლემისთვის ყურადღების არ მიქცევა, რომელიც სტუდენტთა 99%-ს ახასიათებს."}
{"text": "And then the other one percent is eagerly looking for the formula to apply in that situation.\tდანარჩენი ერთი პროცენტი კი დაჟინებით ეძებს ფორმულას რომელიც მოცემულ ამოცანაში გამოადგება."}
{"text": "This is really destructive.\tეს დამღუპველია."}
{"text": "David Milch, creator of \"Deadwood\" and other amazing TV shows, has a really good description for this.\tდავიდ მილჩს, რამოდენიმე სატელევიზიო პროგრამის ავტორს, აქვს ამის ძალიან კარგი აღწერა."}
{"text": "He swore off creating contemporary drama, shows set in the present day, because he saw that when people fill their mind with four hours a day of, for example, \"Two and a Half Men,\" no disrespect, it shapes the neural pathways, he said, in such a way that they expect simple problems.\tმან აღგვითქვა რომ შექმნიდა თანამედროვე დრამას რომლის მოვლენებიც აწმყოში განვითარდებოდა იმიტომ რომ მან დაინახა, თუ რა მოსდის ადამიანის გონებას როდესაც მას ჩვენ ვავსებთ ტელესერიალებით დღეში 4 საათი. ეს ყველაფერი ნერვულ სისტემას ისე გარდაქმნის რომ ჩვენ მხოლოდ მარტივ პრობლემებს ველით ცხოვრებისაგან."}
{"text": "He called it, \"an impatience with irresolution.\"\tმან ამ ფენომენს \"პრობლემის გადაჭრის მოუთმენლობა\" უწოდა."}
{"text": "You're impatient with things that don't resolve quickly.\tთქვენ მოუთმენელი ხართ იმ პრობლემების მიმართ რომლებიც უცებ არ წყდება."}
{"text": "You expect sitcom-sized problems that wrap up in 22 minutes, three commercial breaks and a laugh track.\tმოელით ტელესერიალის-სიდიდის პრობლემას, რომელიც 22 წუთსა და და სამ სარეკლამო ტიხარში გადაწყდება."}
{"text": "And I'll put it to all of you, what you already know, that no problem worth solving is that simple.\tმე კი გეტყვით იმას, რაც თქვენ უკვე ისედაც იცით. არც ერთი პრობლემა რომელიც გადაჭრას საჭიროებს მარტივი არ არის,"}
{"text": "I am very concerned about this because I'm going to retire in a world that my students will run.\tმე ეს ძალიან მაღელვებს, იმიტომ რომ მე მაშინ გავალ პენსიაზე, როდესაც ქვეყნის სათავეში ჩემი მოსწავლეები მოვლენ."}
{"text": "I'm doing bad things to my own future and well-being when I teach this way.\tმე, ხომ, საკუთარ მომავალს და კეთილდღეობას ვვნებ როდესაც ასეთი მეთოდებით ვასწავლი."}
{"text": "I'm here to tell you that the way our textbooks -- particularly mass-adopted textbooks -- teach math reasoning and patient problem solving, it's functionally equivalent to turning on \"Two and a Half Men\" and calling it a day.\tმე ვარ აქ რათა გითხრათ რომ მეთოდი, რომლის მიხედვითაც ჩვენი სახელმძღვანელოები განსაკუთრებით კი ფართო მოხმარების სახელმძღვანელოები გვასწავლიან მათემატიკას და მოთმინებას ამოცანის ამოხსნისას, ფუნქციურად, მხოლოდ დღის განმავლობაში სერიალის ცქერის ექვივალენტიურია."}
{"text": "(Laughter) In all seriousness. Here's an example from a physics textbook.\t(სიცილი) აი მაგალითი ფიზიკის სახელმძღვანელოდან."}
{"text": "It applies equally to math.\tეს მათემატიკასაც ეხება."}
{"text": "Notice, first of all here, that you have exactly three pieces of information there, each of which will figure into a formula somewhere, eventually, which the student will then compute.\tდააკვირდით, რომ თქვენ გაქვთ სამი მონაცემი რომელთაგან საბოლოოდ ყველა ჩაჯდება სადღაც ფორმულაში რომელსაც შემდეგ მოსწავლეები გამოთვლიან."}
{"text": "I believe in real life.\tმე კი რეალური ცხოვრების მწამს."}
{"text": "And ask yourself, what problem have you solved, ever, that was worth solving where you knew all of the given information in advance; where you didn't have a surplus of information and you had to filter it out, or you didn't have sufficient information and had to go find some.\tჰკითხეთ თქვენს თავს, რომელი პრობლემა გადაგიჭრიათ ოდესმე, ისეთი, გადაჭრად რომ ღირდეს, რომ ყველა ინფორმაცია წინასწარ გქონდეთ მოცემული? ან რომ ზედმეტი ინფორმაცია არ გქონდეთ? ან რომ ინფორმაცია არ გაკლდებოდეთ რომელიც თავად უნდა მოგეძებნათ?"}
{"text": "I'm sure we all agree that no problem worth solving is like that.\tდარწმუნებული ვარ, დამეთანხმებით რომ არც ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა ასეთი არაა."}
{"text": "And the textbook, I think, knows how it's hamstringing students because, watch this, this is the practice problem set.\tდა მგონი, თავად სახელმძღვანელომაც იცის, რომ ეს ყველაფერი საშიშია მოსწავლეებისათვის. იმიტომ რომ ნახეთ, ამოცანები."}
{"text": "When it comes time to do the actual problem set, we have problems like this right here where we're just swapping out numbers and tweaking the context a little bit.\tროცა ამოცანებამდე მიდის საქმე ჩვენ იგივენაირ ამოცანებს ვაძლევთ უბრალოდ რიცხვებს ვცვლით და კონტექსტს ოდნავ ვახალისებთ."}
{"text": "And if the student still doesn't recognize the stamp this was molded from, it helpfully explains to you what sample problem you can return to to find the formula.\tდა თუკი მოსწავლე ვერ ხვდება როგორ უნდა ამოხსნას, წიგნი ეხმარება და უთითებს თუ რომელ უკვე ამოხსნილ ამოცანას უნდა დაუბრუნდეს რომ საჭირო ფორმულა იპოვოს."}
{"text": "You could literally, I mean this, pass this particular unit without knowing any physics, just knowing how to decode a textbook. That's a shame.\tთქვენ ნამდვილად შეგიძლიათ ეს თავი ფიზიკის ყოველგვარი ცოდნის გარეშე გაიაროთ თუკი იცით, თუ როგორ უნდა გამოიყენოთ წიგნი."}
{"text": "So I can diagnose the problem a little more specifically in math.\tეს სამარცხვინოა. მათემატიკაში პრობლემის აღწერა უფრო კონკრეტულად შემიძლია."}
{"text": "Here's a really cool problem. I like this.\tაი საინტერესო ამოცანაც."}
{"text": "It's about defining steepness and slope using a ski lift.\tმე მომწონს. უნდა ვიპოვოთ დახრა სათხილამურო ლიფტის გამოყენებით."}
{"text": "But what you have here is actually four separate layers, and I'm curious which of you can see the four separate layers and, particularly, how when they're compressed together and presented to the student all at once, how that creates this impatient problem solving.\tმაგრამ თქვენ აქ ოთხი ნაწილი გაქვთ. მაინტერესებს რამდენი თქვენგანი ხედავს ოთხ განცალკევებულ ნაწილს? და განსაკუთრებით თუ როგორ ქმნის ამ ოთხი ნაწილის შერწყმა ამოცანის ამოხსნის მოუთმენლობას მოსწავლეებში."}
{"text": "I'll define them here: You have the visual.\tგაჩვენებთ ამ ნაწილებს. აი ვიზუალური ნაწილი."}
{"text": "You also have the mathematical structure, talking about grids, measurements, labels, points, axes, that sort of thing.\tმათემატიკური სტრუქტურა, რომელიც წარმოგიდგენთ ზომებსა და დასახელებებს, წერტილებს, ღერძებს და მისთანებს."}
{"text": "You have substeps, which all lead to what we really want to talk about: which section is the steepest.\tგვაქვს პატარა ნაბიჯები, რომელთაც მივყავართ კითხვამდე, თუ რომელი ნაწილია ყველაზე დამრეცი."}
{"text": "So I hope you can see.\tიმედი მაქვს, თქვენ ამას ხედავთ."}
{"text": "I really hope you can see how what we're doing here is taking a compelling question, a compelling answer, but we're paving a smooth, straight path from one to the other and congratulating our students for how well they can step over the small cracks in the way.\tიმედი მაქვს, ხედავთ რომ ჩვენ ვიღებთ საინტერესო პრობლემას, საინტერესო პასუხს და ვქმნით მარტივ გზას და შემდეგ ვულოცავთ მოსწავლეს რომ მარჯვედ გადააბიჯა პატარა ორმოებს ამ გზაზე."}
{"text": "That's all we're doing here.\tსწორედ ამას ვაკეთებთ."}
{"text": "So I want to put to you that if we can separate these in a different way and build them up with students, we can have everything we're looking for in terms of patient problem solving.\tთუკი ჩვენ ამ ოთხ ნაწილს სხვანაირად გავყოფთ და მერე შევაჯერებთ მოსწავლეებთან ერთად, ჩვენ შეგვიძლია მივაღწიოთ ყველაფერს რასაც გვინდა მოთმინებისა და ამოცანის ამოხსნის კუთხით."}
{"text": "So right here I start with the visual, and I immediately ask the question: Which section is the steepest?\tაი, დავიწყოთ ვიზუალით მე მყისვე ვეკითხები რომელი ნაწილია ყველაზე უფრო დამრეცი?"}
{"text": "And this starts conversation because the visual is created in such a way where you can defend two answers.\tდა ეს მსჯელობის დაწყებას განაპირობებს. იმიტომ რომ სურათი ისეა შექმნილი რომ თქვენ შეგიძლიათ ორი პასუხი გქონდეთ."}
{"text": "So you get people arguing against each other, friend versus friend, in pairs, journaling, whatever.\tასე რომ ხალხი ერთმანეთთან კამათს იწყებს. მეგობარი მეგობრის წინააღმდეგ წყვილებში, ჯგუფებში, მნიშვნელობა არა აქვს."}
{"text": "And then eventually we realize it's getting annoying to talk about the skier in the lower left-hand side of the screen or the skier just above the mid line.\tდა შემდეგ ჩვენ ვხვდებით რომ გამაღიზიანებელია ილაპარაკო მოთხილამურეზე დაბალ მარცხენა კუთხეში ან მოთხილამურეზე შუა ხაზის ოდნავ ზემოთ"}
{"text": "And we realize how great would it be if we just had some A, B, C and D labels to talk about them more easily.\tდა ვაცნობიერებთ, რომ კარგი იქნებოდა თუ A, B, C და D წარწერები გვექნებოდა რათა მათ შესახებ უფრო ადვილად გვემსჯელა."}
{"text": "And then as we start to define what does steepness mean, we realize it would be nice to have some measurements to really narrow it down, specifically what that means.\tდა მერე როდესაც ჩვენ ვიწყებთ იმის გარკვევას თუ რას ნიშნავს დამრეცი, ვხვდებით რომ კარგი იქნებოდა თუ საზომები გვექნებოდა, რათა უკეთესად გაგვერკვია ეს ცნება."}
{"text": "And then and only then, we throw down that mathematical structure.\tდა მხოლოდ ამის შემდეგ ჩვენ ვამატებთ მათემატიკურ სტრუქტურას."}
{"text": "The math serves the conversation, the conversation doesn't serve the math.\tმათემატიკა ემსახურება საუბარს. საუბარი არ ემსახურება მათემატიკას."}
{"text": "And at that point, I'll put it to you that nine out of 10 classes are good to go on the whole slope, steepness thing.\tდა აი აქ მე თქვენ გეტყვით, რომ 10-დან 9 კლასი მზადაა კარგად შეისწავლოს ეს პრობლემა."}
{"text": "But if you need to, your students can then develop those substeps together.\tმაგრამ თუ თქვენ გინდათ, მოსწავლეებს შეუძლიათ ეს ეტაპები ერთად განავითარონ."}
{"text": "Do you guys see how this, right here, compared to that -- which one creates that patient problem solving, that math reasoning?\tხედავთ სხვაობას ამასა და ამას შორის? რაც ქმნის მოთმინებასა და პრობლემის გადაჭრის სურვილს?"}
{"text": "It's been obvious in my practice, to me.\tეს ჩემთვის ნათელი გახდა ჩემი გამოცდილებიდან."}
{"text": "And I'll yield the floor here for a second to Einstein, who, I believe, has paid his dues.\tმინდა მოვიშველიო აინშტაინი, რომელმაც, მჯერა, თავისი ვალი უკვე მოიხადა."}
{"text": "He talked about the formulation of a problem being so incredibly important, and yet in my practice, in the U.S. here, we just give problems to students; we don't involve them in the formulation of the problem.\tის საუბრობდა პრობლემის ფორმულირების უდიდეს მნიშვნელობაზე და მაინც, საკუთარი პრაქტიკიდან ვიცი, რომ აქ, აშშ-ში პრობლემას მოსწავლეებს უბრალოდ ვაწვდით; ჩვენ მათ არ ვრთავთ პრობლემის ფორმულირების პროცესში."}
{"text": "So 90 percent of what I do with my five hours of prep time per week is to take fairly compelling elements of problems like this from my textbook and rebuild them in a way that supports math reasoning and patient problem solving.\tასე რომ, მორიგი გაკვეთილისათვის მოსამზადებელი დროის 90%-ს ვუთმობ იმას რომ ავიღო საინტერესო მაგალითები სახელმძღვანელოდან და გადავაკეთო ისინი ისე, რომ მათ განავითარონ მათემატიკური აზროვნება."}
{"text": "And here's how it works.\tდა აი თუ როგორ ვახერხებ ამას."}
{"text": "I like this question. It's about a water tank.\tძალიან მომწონს ეს ამოცანა. ის წყლის ავზის შესახებაა."}
{"text": "The question is: How long will it take you to fill it up?\tშეკითხვაა: რა დრო დაჭირდება წყლის ავზის გავსებას?"}
{"text": "First things first, we eliminate all the substeps.\tგასაგებია? თავდაპირველად, ამოცანიდან ყველა შუალედური ნაბიჯი უნდა ამოვიღოთ."}
{"text": "Students have to develop those, they have to formulate those.\tმოსწავლეებმა ისინი უნდა განავითარონ. თავად უნდა მოიფიქრონ."}
{"text": "And then notice that all the information written on there is stuff you'll need.\tდააკვირდით რომ აქ მოცემული ინფორმაციიდან ყველაფერია საჭირო."}
{"text": "None of it's a distractor, so we lose that.\tეს ყველაფერი გონებას გაუფანტავს მოსწავლეს, ასე რომ ვაცილებთ."}
{"text": "Students need to decide, \"All right, well, does the height matter? Does the side of it matter?\tმოსწავლეებმა თავად უნდა გადაწყვიტონ მნიშვნელოვანია თუ არა ავზის სიმაღლე და ზომა?"}
{"text": "Does the color of the valve matter? What matters here?\"\tმნიშვნელოვანია თუ არა მილის ფერი?"}
{"text": "Such an underrepresented question in math curriculum.\tრაა მნიშვნელოვანი? ასეთი ამოცანები ძალიან იშვიათია მათემატიკის სახემძღვანელოებში."}
{"text": "So now we have a water tank.\tგვაქვს წყლის ავზი."}
{"text": "How long will it take you to fill it up? And that's it.\tრა დრო დაჭირდება მის გავსებას?"}
{"text": "And because this is the 21st century and we would love to talk about the real world on its own terms, not in terms of line art or clip art that you so often see in textbooks, we go out and we take a picture of it.\tმორჩა! და რადგანაც ჩვენ 21-ე საუკუნეში ვცხოვრობთ, და გვირჩევნია აღვიქვათ სამყარო ისეთი, როგორიც ის სინამდვილეშია და არა აბსტრაქტული ხაზებით რომლებითაც სავსეა მათემატიკის სახელმძღვანელოები, ჩვენ ვიღებთ ავზის სურათს."}
{"text": "So now we have the real deal.\tახლა უკვე სინამდვილეს ვუახლოვდებით."}
{"text": "How long will it take it to fill it up?\tრა დრო დასჭირდება მის გავსებას?"}
{"text": "And then even better is we take a video, a video of someone filling it up.\tუკეთესია თუკი გადავიღებთ ვიდეოს, თუ როგორ ავსებენ ავზს."}
{"text": "And it's filling up slowly, agonizingly slowly.\tდა ავზი ნელა, ძალიან ნელა ივსება."}
{"text": "It's tedious.\tძალიან, ძალიან ნელა."}
{"text": "Students are looking at their watches, rolling their eyes, and they're all wondering at some point or another, \"Man, how long is it going to take to fill up?\"\tმოსწავლეები უყურებენ საათს, იფშვნეტენ თვალებს, და ადრე თუ გვიან ყველა დაინტერესდება კითხვით: \"ჯანდაბა, როდის გაივსება ეს ავზი?\""}
{"text": "(Laughter) That's how you know you've baited the hook, right?\t(სიცილი) ესაა როცა ხვდებით რომ თევზი ანკესს წამოეგო."}
{"text": "And that question, off this right here, is really fun for me because, like the intro, I teach kids -- because of my inexperience -- I teach the kids that are the most remedial, all right?\tდა ეს პრობლემა ძალიან საინტერესოა ჩემთვის, იმიტომ რომ მცირე სტაჟის გამო ვასწავლი ყველაზე ჩამორჩენილ მოსწავლეებს"}
{"text": "And I've got kids who will not join a conversation about math because someone else has the formula; someone else knows how to work the formula better than me, so I won't talk about it.\tმე მყავს მოსწავლეები რომლებიც არ ჩაერთვებიან განხილვაში, რადგან სხვამ უკვე იცის ფორმულა ან სხვამ უკეთესად იცის თუ როგორ გამოიყენოს ფორმულა. ასე რომ მე არ ვილაპარაკებ ამის შესახებ."}
{"text": "But here, every student is on a level playing field of intuition.\tმაგრამ აქ ყველა ერთ დონეზეა, ინტუიციის დონეზე."}
{"text": "Everyone's filled something up with water before, so I get kids answering the question, \"How long will it take?\"\tყველას გაუვსია რაღაც წყლით. ამიტომ, მე მათ ვეკითხები თუ რა დრო დასჭირდება ამის გაკეთებას."}
{"text": "I've got kids who are mathematically and conversationally intimidated joining the conversation.\tმე ისეთი მოსწავლეებიც მყოლია, რომლებსაც მათემატიკისა და უბრალო საუბრისაც ეშინიათ მაგრამ ამ განხილვაში მონაწილეობას იღებდნენ."}
{"text": "We put names on the board, attach them to guesses, and kids have bought in here.\tჩვენ სახელებსა და შესაბამის ვარაუდებს დაფაზე ვწერთ და ბავშვები ინტერესდებიან."}
{"text": "And then we follow the process I've described.\tშემდეგ კი, მივყვებით პროცესს რომელიც ზემოთ აღვწერე."}
{"text": "And the best part here, or one of the better parts is that we don't get our answer from the answer key in the back of the teacher's edition.\tდა აქ ყველაზე კარგი ისაა, რომ ჩვენ არ ვამოწმებთ პასუხს მასწავლებლის სახელმძღვანელოს უკან მოცემული პასუხებიდან."}
{"text": "We, instead, just watch the end of the movie.\tჩვენ უბრალოდ ბოლომდე ვუყურებთ ფილმს."}
{"text": "(Laughter) And that's terrifying, because the theoretical models that always work out in the answer key in the back of a teacher's edition, that's great, but it's scary to talk about sources of error when the theoretical does not match up with the practical.\t(სიცილი) ჰო, ეს ცოტა გამაღიზიანებელია. რადგანაც თეორიული მოდელები ყოველთვის ემთხვევა წიგნის ბოლოს მოცემულ პასუხებს, ეს შესანიშნავია, თუმცა საშიშია ილაპარაკო ცდომილებათა წყაროებზე რომლებიც თეორიისა და პრაქტიკის შეუთავსებლობას ახლავს თან."}
{"text": "But those conversations have been so valuable, among the most valuable.\tმაგრამ ეს განხილვები ძალიან მნიშვნელოვანია ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანიც."}
{"text": "So I'm here to report some really fun games with students who come pre-installed with these viruses day one of the class.\tმინდა გაუწყოთ, რომ საგნის სწავლისაგან მიღებული სიამოვნება გაიზარდა იმ მოსწავლეთა შორისაც, რომელთაც პირველ გაკვეთილზე ზემოთ აღნიშნული მოუთმენლობა ახასიათებდათ."}
{"text": "These are the kids who now, one semester in, I can put something on the board, totally new, totally foreign, and they'll have a conversation about it for three or four minutes more than they would have at the start of the year, which is just so fun.\tესაა მოსწავლეები, რომელთაც უკვე პირველივე სემესტრში შემიძლია ახალი ამოცანა დავუდო, სულ ახალი, სულ უცხო და ისინი მის შესახებ 3-4 წუთით მეტს იმსჯელებენ, ვიდრე ამას სემესტრის დასაწყისში გააკეთებდნენ, ამის ცქერა დიდი სიამოვნებაა."}
{"text": "We're no longer averse to word problems, because we've redefined what a word problem is.\tჩვენ აღარ გვეშინია პრობლემების იმიტომ რომ ჩვენ სიტყვა პრობლემას აზრი შევუცვალეთ."}
{"text": "We're no longer intimidated by math, because we're slowly redefining what math is.\tაღარ გვეშინია მათემატიკის, იმიტომ რომ ჩვენ ნელ-ნელა ვსაზღვრავთ თუ რაა მათემატიკა"}
{"text": "This has been a lot of fun.\tეს ძალიან სახალისოა."}
{"text": "I encourage math teachers I talk to to use multimedia, because it brings the real world into your classroom in high resolution and full color; to encourage student intuition for that level playing field; to ask the shortest question you possibly can and let those more specific questions come out in conversation; to let students build the problem, because Einstein said so; and to finally, in total, just be less helpful, because the textbook is helping you in all the wrong ways: It's buying you out of your obligation, for patient problem solving and math reasoning, to be less helpful.\tმე ვურჩევ მათემატიკის მასწავლებლებს გამოიყენონ მულტიმედია, რადგან მას შემოაქვს რეალური სამყარო საკლასო ოთახში მაღალი ხარისხით და ფერთა მთელი გამით გირჩევთ უბიძგოთ მოსწავლეების ინტუიციას ღია სამყაროსაკენ, გირჩევთ დასვათ რაც შეიძლება მოკლე კითხვები და დაელოდოთ უფრო სპეციფიკური კითხვების მოსწავლეთაგან დასმას, გირჩევთ მისცეთ საშუალება სტუდენტებს თავად ააგონ პრობლემა იმიტომ რომ აინშტაინი ასე აკეთებდა, დაბოლოს, საერთო ჯამში, ნაკლებად დაეხმარეთ მათ იმიტომ რომ სახელმძღვანელო თქვენ მხოლოდ ცუდი გზებით გეხმარებათ იგი თქვენ საკუთარი მოვალეობის არ–შესრულებაში გიწყობთ ხელს."}
{"text": "And why this is an amazing time to be a math teacher right now is because we have the tools to create this high-quality curriculum in our front pocket.\tდა თუ რატომაა დღეს გასაოცარი დრო მათემატიკის მასწავლებლობისათვის არის ის რომ ჩვენ გავქვს ყველანაირი შესაძლებლობა შევქმნათ მაღალ-ხარისხიანი მათემატიკის სახელმძღვანელოები."}
{"text": "It's ubiquitous and fairly cheap, and the tools to distribute it freely under open licenses has also never been cheaper or more ubiquitous.\tეს საყოველთაო და საკმაოდ იაფი პროცესია. ასევე, მათი თავისუფლად გავრცელება ღია ლიცენზიებით, ასეთი იაფი და ხელმისაწვდომი არასოდეს ყოფილა."}
{"text": "I put a video series on my blog not so long ago and it got 6,000 views in two weeks.\tცოტა ხნის წინ, ჩემს ბლოგზე ვიდეო სერია დავდე, რომელიც ორ კვირაში 6,000-მა ადამიანმა ნახა."}
{"text": "I get emails still from teachers in countries I've never visited saying, \"Wow, yeah. We had a good conversation about that.\tვიღებ ე-მაილებს მასწავლებლებისგან ისეთი ქვეყნებიდან, სადაც არასდროს ვყოფილვარ რომლებივ მეუბნებიან რომ მათ საინტერესო განხილვები აქვთ კლასში"}
{"text": "Oh, and by the way, here's how I made your stuff better,\" which, wow.\tასევე მეუბნებიან თუ როგორ გააუმჯობესეს ჩემი მეთოდები. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია."}
{"text": "I put this problem on my blog recently: In a grocery store, which line do you get into, the one that has one cart and 19 items or the line with four carts and three, five, two and one items.\tმე ეს მაგალითი ჩემს ბლოგზე დავდე: რომელ რიგში ჩადგებოდით მაღაზიაში ყოფნისას: რიგში სადაც ერთი მყიდველია, რომელსაც 19 ნივთი აქვს კალათში? თუ იმ რიგში სადაც 4 ადამიანია და მათ სამი, ხუთი, ორი და ერთი ნივთი აქვთ საყიდელი."}
{"text": "And the linear modeling involved in that was some good stuff for my classroom, but it eventually got me on \"Good Morning America\" a few weeks later, which is just bizarre, right?\tდა ეს ყველაფერი ძალიან საინტერესო იყო ჩემი კლასისთვის მაგრამ როგორც აღმოჩნდა არამარტო მათთვის: ამ ამოცანის მეშვეობით მე \"დილამშვიდობისა ამერიკა\"-ზე მოვხვდი."}
{"text": "And from all of this, I can only conclude that people, not just students, are really hungry for this.\tდა ყველაფერ ამისაგან შემიძლია მხოლოდ ერთი დასკვნა გამოვიტანო რომ ხალხს, არა მარტო მოსწავლეებს, ეს სურს."}
{"text": "Math makes sense of the world.\tმათემატიკა სამყაროს აღქმაში გვეხმარება."}
{"text": "Math is the vocabulary for your own intuition.\tმათემატიკა, თქვენი ინტუიციის სიტყვათა მარაგია."}
{"text": "So I just really encourage you, whatever your stake is in education -- whether you're a student, parent, teacher, policy maker, whatever -- insist on better math curriculum.\tმე მოგიწოდებთ, როგორც არ უნდა იყოთ განათლებასთან დაკავშირებული, ხართ თქვენ მოსწავლე, მშობელი, მასწალებელი, თუ სახელმწიფო მოხელე მოითხოვეთ უკეთესი მათემატიკის სახელმძღვანელოები."}
{"text": "We need more patient problem solvers. Thank you. (Applause)\tჩვენ გვჭირდება მეტი, მომთმენი, პრობლემის გადამჭრელები. დიდი მადლობა"}
{"text": "For the next few minutes we're going to talk about energy, and it's going to be a bit of a varied talk.\tშემდეგი რამოდენიმე წუთის განმავლობაში ჩვენ ვისაუბრებთ ენერგიაზე. და თემა საკმაოდ მრავალფეროვანი იქნება."}
{"text": "I'll try to spin a story about energy, and oil's a convenient starting place.\tმე შევეცდები შევთხზა ისტორია ენერგიაზე, და ეს გაგვიადვილდება, თუ ნავთობით დავიწყებთ."}
{"text": "The talk will be broadly about energy, but oil's a good place to start.\tჩვენ ვისაუბრებთ ენერგიის შესახებ ზოგადად, მაგრამ ნავთობით დაწყება უფრო ადვილია."}
{"text": "And one of the reasons is this is remarkable stuff.\tდა ერთ-ერთი მიზეზი ის არის, რომ ეს არის შესანიშნავი ნივთიერება."}
{"text": "You take about eight or so carbon atoms, about 20 hydrogen atoms, you put them together in exactly the right way and you get this marvelous liquid: very energy-dense and very easy to refine into a number of very useful products and fuels.\tავიღოთ 8 ნახშირბადის ატომი, 20 წყალბადის ატომი, დავაწყოთ ისინი ერთად ზუსტად სწორი გზით და მივიღებთ საოცარ სითხეს, ის სავსეა ენერგიით, და ადვილად გადამუშავდება სასარგებლო პროდუქტებად."}
{"text": "It's great stuff.\tეს შესანიშნავი ნივთიერებაა."}
{"text": "Now, as far as it goes, there's a lot of oil out there in the world.\tთუ ვისაუბრებთ ნავთობზე, ის დედამიწაზე საკმარისია. [სლაიდი: ნავთობი არასდროს არ ამოიწურება]"}
{"text": "Here's my little pocket map of where it's all located.\tეს არის ჩემი ჯიბის რუკა თუ სად არის ის განთავსებული."}
{"text": "A bigger one for you to look at.\tაი, უფრო კარგად რომ დაინახოთ."}
{"text": "But this is it, this is the oil in the world.\tმაგრამ სულ ეს არის."}
{"text": "Geologists have a pretty good idea of where the oil is.\tგეოლოგებმა იციან თუ სადაა ნავთობი."}
{"text": "This is about 100 trillion gallons of crude oil still to be developed and produced in the world today.\tეს არის დაახლოებით 100 ტრილიონი გალონი გადაუმუშავებელი ნავთობი რაც დღეისთვის მოპოვებული არაა."}
{"text": "Now, that's just one story about oil, and we could end it there and say, \"Well, oil's going to last forever because, well, there's just a lot of it.\"\tეს მხოლოდ ერთი ისტორიაა ნავთობის შესახებ, და აქ შეგვეძლო დაგვესრულებია და გვეთქვა, რომ \"ნავთობი მუდამ იქნება - ის ხომ ძალიან ბევრია\"."}
{"text": "But there's actually more to the story than that.\tმაგრამ ამას მეორე მხარეც აქვს."}
{"text": "Oh, by the way, if you think you're very far from some of this oil, 1000 meters below where you're all sitting is one of the largest producing oil fields in the world.\tთუ თქვენ ფიქრობთ, რომ თქვენ ძალიან შორს ხართ ნავთობისგან, 1000 მეტრის სიღრმეში სადაც თქვენ ზიხართ არის ნავთობის ერთ-ერთი უდიდესი საბადო მთელს მსოფლიოში."}
{"text": "Come talk to me about it, I'll fill in some of the details if you want.\tთუ გინდათ რამოდენიმე დეტალს გაგაცნობთ."}
{"text": "So, that's one of the stories of oil; there's just a lot of it.\tეს მხოლოდ ერთი ისტორიაა - ნავთობი ბევრია."}
{"text": "But what about oil? Where is it in the energy system?\tმგრამ რა ადგილი უკავია მას ენერგეტიკულ სისტემაში?"}
{"text": "Here's a little snapshot of 150 years of oil, and it's been a dominant part of our energy system for most of those 150 years.\tაქ არის ნავთობის სურათი 150 წლის განმავლობაში. და ის დომინირებს მთელს ენერგეტიკულ სისტემაში ამ 150 წლის განმავლობაში."}
{"text": "Now, here's another little secret I'm going to tell you about: For the last 25 years, oil has been playing less and less of a role in global energy systems.\tახლა, აქ არის კიდევ ერთი პატარა საიდუმლო და მე ვაპირებ გითხრათ ის. უკანასკნელი 25 წლის განმავლობაში, ნავთობი სულ უფრო და უფრო ნაკლებ როლს თამაშობს გლობალურ ენერგეტიკულ სისტემაში."}
{"text": "There was one kind of peak oil in 1985, when oil represented 50 percent of global energy supply.\t1985 წელს იყო ნავთობის მოპოვების პიკი, როდესაც ნავთობის წილმა გლობალურ ენერგეტიკაში 50% შეადგინა."}
{"text": "Now, it's about 35 percent.\tახლა ის დაახლოებით 35%-ა."}
{"text": "It's been declining and I believe it will continue to decline.\tნავთობის წილი ეცემა, და მე მჯერა, რომ ის გააგრძელებს დაცემას."}
{"text": "Gasoline consumption in the U.S. probably peaked in 2007 and is declining.\t2007 წელს აღინიშნებოდა ბენზინის მოხმარების პიკი ა.შ.შ-ში. ახლა ის ეცემა."}
{"text": "So oil is playing a less significant role every year.\tასე რომ, ნავთობი სულ უფრო ნაკლებ როლს თამაშობს ყოველ წელს."}
{"text": "And so, 25 years ago, there was a peak oil; just like, in the 1920s, there was a peak coal; and a hundred years before that, there was a peak wood.\t25 წლის წინ იყო ნავთობის პიკი, როგორც 1920 წელს, იყო ქვანახშირის მოპოვების პიკი, და კიდევ ასი წლის წინ, იყო ხე-ტყის მასალის პიკი."}
{"text": "This is a very important picture of the evolution of energy systems.\tეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი სურათი, რომელიზეც ენერგეტიკული სისტემის ევოლუციაა ასახული."}
{"text": "And what's been taking up the slack in the last few decades?\tრატომ დაიწყო ნავთობის წილმა დაცემა?"}
{"text": "Well, a lot of natural gas and a little bit of nuclear, for starters.\tპირველ რიგში ბუნებრივი გაზის წყალობით, და ასევე ბირთვული ენერგიის."}
{"text": "And what goes on in the future?\tდა რა იქნება მომავალში?"}
{"text": "Well, I think out ahead of us a few decades is peak gas, and beyond that, peak renewables.\tკარგი!, მე ვფიქრობ, რომ რამოდენიმე ათეული წლის შემდეგ იქნება გაზის პიკი. და მის შემდეგ, აღდგენადი რესურსები."}
{"text": "Now, I'll tell you another little, very important story about this picture.\tახლა მე თქვენ გეტყვით, პატარა თუმცა მნიშვნელოვან ამბავს ამ სურათთან დაკავშირებით."}
{"text": "Now, I'm not pretending that energy use in total isn't increasing, it is -- that's another part of the story. Come talk to me about it, we'll fill in some of the details -- but there's a very important message here: This is 200 years of history, and for 200 years we've been systematically decarbonizing our energy system.\tმე არ ვამბობ, რომ ენერგიის მოხმარება საერთო ჯამში არ იზრდება. არა, ის იზრდება. კიდევ ერთ დეტალს გაგაცნობთ. აქ არის ძალიან მნიშვნელოვანი გზავნილი. ეს 200 წლის ისტორიაა. და ამ 200 წლის მანძილზე, ჩვენ სისტემატურად ვანახლებდით ჩვენს ენერგეტიკულ სისტემას."}
{"text": "Energy systems of the world becoming progressively -- year on year, decade on decade, century on century -- becoming less carbon intense.\tმსოფლიოს ენერგეტიკული სისტემა ხდება პროგრესული, წლიდან-წლამდე, ათწლეულიდან ათწლეულამდე, საუკუნიდან საუკუნემდე, და უფრო ნაკლები ნახრიროჟანგი გამოიყოფა."}
{"text": "And that continues into the future with the renewables that we're developing today, reaching maybe 30 percent of primary energy by mid century.\tდა ეს გაგრძელდება მომავალშიც - იმ განახლებადი რესურსების წყალობით რომლებსაც დღეს ჩვენ ვქმნით ამ რესურსების მოხმარება მიაღწევს ჩვენი ენრეგიის მოხმარების 30%-ს 21-ე საუკუნის ნახევარში."}
{"text": "Now that might be the end of the story -- Okay, we just replace it all with conventional renewables -- but I think, actually, there's more to the story than that.\tაქ შეგვეძლო საუბრის დამთავრება: ყველაფერი გასაგებია - ყველა ჩვეულებრივი რესურსი ახლით ნაცვლდება. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ აქ რაღაც უცნაურობაა."}
{"text": "And to tell the next part of the story -- and this is looking out say 2100 and beyond.\tრომ გავიგოთ რა, შევხედოთ შორეულ მომავალს, დავუშვათ 2100 წელს და შემდეგს."}
{"text": "What is the future of truly sustainable, carbon-free energy?\tიქნება მომავალი მდგრადი? ნახშირბადის გარეშე?"}
{"text": "Well, we have to take a little excursion, and we'll start in central Texas.\tკარგით, პატარა ექსკურსიას მოგიწყობთ. და ცენტრალური ტეხასიდან დავიწყოთ."}
{"text": "Here's a piece of limestone.\tიქ არის კირქვის მარაგი."}
{"text": "I picked it up outside of Marble Falls, Texas.\tეს მე Marble Falls-იდან ავიღე."}
{"text": "It's about 400 million years old.\tდა ის დაახოებით 400 მილიონი წლისაა."}
{"text": "And it's just limestone, nothing really special about it.\tის მხოლოდ კირქვაა. არაფერი განსაკუთრებული მასში არაა."}
{"text": "Now, here's a piece of chalk.\tახლა, ეს არის ცაცის ნატეხი."}
{"text": "I picked this up at MIT. It's a little younger.\tმე ის მასაჩუჩესის ტექნოლოგურ უნივერსიტეტიდან წამოვიღე."}
{"text": "And it's different than this limestone, you can see that.\tის ცოტათი ახალია. და თქვენ ხედავთ, რომ ის კირქვისაგან განსხვავდება."}
{"text": "You wouldn't build a building out of this stuff, and you wouldn't try to give a lecture and write on the chalkboard with this.\tთქვენ შენობას ამ მასალიდან არ ააშენებთ, და თქვენ ლექციის დროს არ დაიწყებთ დაფაზე ამით წერას."}
{"text": "Yeah, it's very different -- no, it's not different.\tკი, ისინი ძალიან განსხვავდებიან. მაგრამ! ისინი არ განსხვავდებიან."}
{"text": "It's not different, it's the same stuff: calcium carbonate, calcium carbonate.\tისინი არ არიან სხვადასხვა. ორივე ერთიდაიგივე მასალისგანაა, კალციუმის კარბონატი, კალციუმის კარბონატი."}
{"text": "What's different is how the molecules are put together.\tგანსხვავება ისაა, თუ როგორ არიან მოლეკულები დალაგებული."}
{"text": "Now, if you think that's kind of neat, the story gets really neat right now.\tთუ თქვენ იფიქრეთ: \" ეს ხომ შესანიშნავია\". მაგრამ, რასაც ახლა გეტყვით ის არის ნამდვილად შესანიშნავი."}
{"text": "Off the coast of California comes this: It's an abalone shell.\tეს კალიფორნის სანაპიროდანაა. ეს აბალონის მოლუსკის ნიჟარაა."}
{"text": "Now, millions of abalone every year make this shell.\tყოველ წელს, მილიონობით აბალონი ასეთ ნიჟარას ქმნის."}
{"text": "Oh, by the way, just in case you weren't already guessing, it's calcium carbonate.\tალბათ, უკვე მიხვდით, რომ ეს იგივე კალციუმის კარბონატია."}
{"text": "It's the same stuff as this and the same stuff as this.\tიგივე შემადგენლობა, რაც კირვა და ცარცი."}
{"text": "But it's not the same stuff; it's different.\tმაგრამ ნივთი არაა ერთი და იგივე."}
{"text": "It's thousands of times, maybe 3,000 times tougher than this.\tნიჟარა ათასჯერ, შეიძლება 3 ათასჯერ გამძლე იყოს ამაზე."}
{"text": "And why? Because the lowly abalone is able to lay down the calcium carbonate crystals in layers, making this beautiful, iridescent mother of pearl.\tდა რატომ? იმიტომ რომ მოლუსკი კალციუმის კარბონატის კრისტალებს ფენებად ალაგებს. და წარმოიქმნება ეს შესანიშნავი ნივთი."}
{"text": "Very specialized material that the abalone self-assembles, millions of abalone, all the time, every day, every year.\tეს განსაკუთრებული მასალაა, რომელსაც მილიონობით მოლუსკი ქმნის უფასოდ, ყოველ დღე, ყოველ წელს"}
{"text": "This is pretty incredible stuff.\tეს შესანიშნავი ნივთიერებაა."}
{"text": "All the same, what's different?\tმაინც ერთ და იგივე. რაშია განსხვავება?"}
{"text": "How the molecules are put together.\tმოლეკულების შეერთების გზებზე."}
{"text": "Now, what does this have to do with energy?\tრა შუაშია ამასთან ენერგია?"}
{"text": "Here's a piece of coal.\tაი ნახშირის ნატეხი."}
{"text": "And I'll suggest that this coal is about as exciting as this chalk.\tა მე გეტყვით, რომ ნახშირი ისევე შესანიშნავი ნივთიერებაა, როგორც ცარცი"}
{"text": "Now, whether we're talking about fuels or energy carriers, or perhaps novel materials for batteries or fuel cells, nature hasn't ever built those perfect materials yet because nature didn't need to.\tდა რადგანაც ჩვენ ვსაუბრობთ საწვავზე, ან კარიერებზე, ან სხვა რაიმე საწვავის ტიპზე, ბუნებას ისინი არასოდეს არ შეუქმნია, რადგან ისინი უბრალოდ არ არის საჭირო."}
{"text": "Nature didn't need to because, unlike the abalone shell, the survival of a species didn't depend on building those materials, until maybe now when it might just matter.\tბუნებას ის არ სჭირდება, რადგან ამ მოლუსკის ნიჟარისგან განსხვავებით, ამ სახის მასალის შექმნა არაფერს არ მოუტანდა ბუნებას. ამ დრომდე, მაგრამ ახლა, შეიძლება ძალიან შესცვალოს"}
{"text": "So, when we think about the future of energy, imagine what would it be like if instead of this, we could build the energy equivalent of this just by rearranging the molecules differently.\tდა როდესაც მომავალზე იფირებთ, წარმოიდგინეთ, თუ როგორი იქნებოდა, ჩვენ ამის (ნახშირის) მაგივრად ამ ნიჟარას ენერგეტიკული ეკვივალენტი, უბრალოდ მოლეკულების ამგვარად განლაგებით."}
{"text": "And so that is my story.\tაი რა მინდა რომ თქვენ გაგაგებინოთ."}
{"text": "The oil will never run out.\tნავთობი არასდროს არ დამთავრდება."}
{"text": "It's not because we have a lot of it.\tდა არა იმიტომ, რომ ის ბევრია."}
{"text": "It's not because we're going to build a bajillion windmills.\tარამედ,"}
{"text": "It's because, well, thousands of years ago, people invented ideas -- they had ideas, innovations, technology -- and the Stone Age ended, not because we ran out of stones.\tიმიტომ რომ უკვე ათასი წლის წინ ადამიანები იგონებდნენ რაღაცას მათ ქონათ იდეები, ინოვაცია, ტექნოლოგია. და ქვის ხანა დასრულდა, არა იმიტომ რომ ქვა ამოიწურა."}
{"text": "(Laughter) It's ideas, it's innovation, it's technology that will end the age of oil, long before we run out of oil.\t(სიცილი) იგივე იდეები, იგივე ტექნოლოგიოები დაამტავრებს ნავთობის ერას, სანამ ის ამოიწურება."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I was here four years ago, and I remember, at the time, that the talks weren't put online.\tოთხი წლის წინ ვიყავი აქ და მახსოვს, მაშინ გამოსვლები არ იდებოდა ინტერნეტში."}
{"text": "I think they were given to TEDsters in a box, a box set of DVDs, which they put on their shelves, where they are now.\tმგონი, მონაწილეებს ყუთებს გადასცემდნენ. ეს იყო ყუთები დი-ვი-დი დისკებით, რომლებსაც თაროებზე აწყობდნენ... დღემდე იქ აწყვია."}
{"text": "(Laughter) And actually, Chris called me a week after I'd given my talk, and said, \"We're going to start putting them online. Can we put yours online?\"\t(სიცილი) ქრისმა დამირეკა ჩემი გამოსვლიდან ერთ კვირაში და მითხრა, გამოსვლების ინტერნეტში დადებას ვაპირებთო."}
{"text": "And I said, \"Sure.\"\t\"შეიძლება თქვენიც დავდოთ?” რა თქმა უნდა, დავთანხმდი."}
{"text": "And four years later, it's been downloaded four million times.\tდა ოთხი წლის შემდეგ... როგორც გითხარით, გამოსვლა ნახა ოთხმა….. მოკლედ, ოთხ მილიონჯერ ჩამოტვირთეს."}
{"text": "So I suppose you could multiply that by 20 or something to get the number of people who've seen it.\tთუ, ვთქვათ, 20-ზე გავამრავლებთ, მივიღებთ ადამიანთა იმ რაოდენობას, რამდენმაც ნახა გამოსვლა."}
{"text": "And, as Chris says, there is a hunger for videos of me.\tქრისი ამბობს, რომ ერთგვარი წყურვილი შეინიშნება"}
{"text": "(Laughter) (Applause) Don't you feel?\tჩემს გამოსვლებზე. (სიცილი) (ტაში) … რა, ვერ გრძნობთ?"}
{"text": "(Laughter) So, this whole event has been an elaborate build-up to me doing another one for you, so here it is.\t(სიცილი) მოკლედ, მთელი ეს ამბავი იმისთვის მოაწყვეს, რომ კიდევ ერთი გამოსვლა მომემზადებინა, და აი, ისიც:"}
{"text": "(Laughter) Al Gore spoke at the TED conference I spoke at four years ago and talked about the climate crisis.\t(სიცილი) ოთხი წლის წინ ელ გორი გამოვიდა ტედის კონფერენციაზე. მეც ვიღებდი მონაწილეობას. მან ეკოლოგიური კრიზისის შესახებ ისაუბრა."}
{"text": "And I referenced that at the end of my last talk.\tმეც შევეხე ამ საკითხს მაშინდელი გამოსვლის ბოლოს."}
{"text": "So I want to pick up from there because I only had 18 minutes, frankly.\tამიტომ მინდა ისევ იქიდან გავაგძელო, იმიტომ, რომ მაშინ მხოლოდ 18 წუთი მომცეს სასაუბროდ... მართლა."}
{"text": "(Laughter) So, as I was saying -- (Laughter) You see, he's right.\tჰოდა, იმას ვამბობდი, რომ… (სიცილი) ელ გორი მართალია."}
{"text": "I mean, there is a major climate crisis, obviously, and I think if people don't believe it, they should get out more.\tვგულუსხმობ, რომ მართლაც სახეზეა უდიდესი ეკოლოგიური კრიზისი. და ვისაც არ სჯერა, ის უფრო ღრმა კრიზისს იმსახურებს."}
{"text": "(Laughter) But I believe there is a second climate crisis, which is as severe, which has the same origins, and that we have to deal with with the same urgency.\t(სიცილი) მაგრამ, ჩემის აზრით, ადგილი აქვს მეორე ეკოლოგიურ კრიზისს, რომელიც ასეთივე მძლავრია, იგივე წარმომავლობისაა და არანაკლებ ყურადღებას იმსახურებს."}
{"text": "And you may say, by the way, \"Look, I'm good.\tმე ვგულისხმობ… ისე, შეიძლება გაიფიქროთ: \"თავი დამანებეთ, ერთი ეკოლოგიური კრიზისი ხომ არის,"}
{"text": "I have one climate crisis, I don't really need the second one.\"\tჰოდა, სულაც არ მჭირდება მეორე.\""}
{"text": "(Laughter) But this is a crisis of, not natural resources -- though I believe that's true -- but a crisis of human resources.\tმაგრამ ესაა არა ბუნებრივი რესურსების კრიზისი, თუმცა იგი ნამდვილად სახეზეა, არამედ ადამიანური რესურსების კრიზისი."}
{"text": "I believe fundamentally, as many speakers have said during the past few days, that we make very poor use of our talents.\tჩემი აზრით, ჩვეულებრივ, და ეს უკვე ბევრმა გამომსვლელმა აღნიშნა, ჩვენ არსაკმარისად ვიყენებთ საკუთარ ნიჭს."}
{"text": "Very many people go through their whole lives having no real sense of what their talents may be, or if they have any to speak of.\tუამრავი ადამიანი ისე გადის ცხოვრების გზას, რომ ვერც კი ხვდება რა სახის ნიჭის მატარებელია ან თუ გააჩნია საერთოდ ასეთი."}
{"text": "I meet all kinds of people who don't think they're really good at anything.\tბევრი ადამიანი ფიქრობს, რომ დიდად ვერაფერში გამოდგება."}
{"text": "Actually, I kind of divide the world into two groups now.\tსინამდვილეში, მე ადამიანებს, ასე ვთქვათ, ორ კატეგორიად ვყოფ."}
{"text": "Jeremy Bentham, the great utilitarian philosopher, once spiked this argument.\tჯერემი ბენთამმა, უტილიტარიზმის უდიდესმა ფილოსოფოსმა, ერთხელ იქილიკა ამ მიდგომაზე:"}
{"text": "He said, \"There are two types of people in this world: those who divide the world into two types and those who do not.\"\t“დედამიწაზე არსებობენ ორი ტიპის ადამიანები - ისინი, ვინც ადამიანებს ორ ჯგუფად ყოფენ და ისინი, ვინც არ ყოფენ.\""}
{"text": "(Laughter) Well, I do.\t(სიცილი) უნდა გითხრათ, რომ მე ვყოფ."}
{"text": "(Laughter) I meet all kinds of people who don't enjoy what they do.\t(სიცილი) ბევრი ადამიანი მინახავს, რომელიც საკუთარი საქმიანობისაგან არ იღებს სიამოვნებას."}
{"text": "They simply go through their lives getting on with it.\tისინი, უბრაოდ შეგუებულები არიან და ასე ცხოვრობენ."}
{"text": "They get no great pleasure from what they do.\tარანაირი სიამოვნება საქმის კეთებიდან."}
{"text": "They endure it rather than enjoy it, and wait for the weekend.\tმათთვის სამსახური ასატანია და არა სახალისო, და უბრალოდ, შაბათ-კვირის მოლოდინში მუშაობენ."}
{"text": "But I also meet people who love what they do and couldn't imagine doing anything else.\tმაგრამ ისეთებსაც შევხვედრივარ, ვისაც უყვარს საკუთარი საქმე და ვერც წარმოუდგენია სხვა რამის კეთება."}
{"text": "If you said, \"Don't do this anymore,\" they'd wonder what you're talking about.\tრომ შესთავაზოთ სამსახურისთვის თავის დანებება, ვერც მიხვდებიან, რას აუბნებით. საქმე არა იმაშია, თუ რას აკეთებენ, არამედ იმაში, თუ ვინ არიან თავად ეს ადამიანები."}
{"text": "They say, \"But this is me, you know.\tისინი გეტყვიან, რომ"}
{"text": "It would be foolish to abandon this, because it speaks to my most authentic self.\"\tსისულელე იქნება ამ საქმისათვის თავის დანებება, რადგან ეს საქმე მათი სულის ნაწილია."}
{"text": "And it's not true of enough people.\tმაგრამ ასეთი ბევრი არაა."}
{"text": "In fact, on the contrary, I think it's still true of a minority of people.\tუფრო სწირად, მგონი ასეთები უმცირესობას შეადგენენ."}
{"text": "And I think there are many possible explanations for it.\tვფიქრობ, ამის უამრავი მიზეზი არსებობს."}
{"text": "And high among them is education, because education, in a way, dislocates very many people from their natural talents.\tმათ შორის პირველია განათლება. რადგან განათლება, გარკვეულწილად, ადამიანებს აუცხოვებს საკუთარი ბუნებრივი ნიჭისა და შესაძლებლობებისაგან."}
{"text": "And human resources are like natural resources; they're often buried deep.\tადამინური რესურსები კი, ძალიან ჰგავქს ბუენბრივ რესურსებს - ხშირად ისინი სღრმეშია ჩაძირული."}
{"text": "You have to go looking for them, they're not just lying around on the surface.\tშენ კი უნდა მოიძიო ისინი. ნიჭი და უნარები არაა, უბრალოდ, ზედაპირზე მიმოფანტული."}
{"text": "You have to create the circumstances where they show themselves.\tმათ პირობები უნდა შეუვუქმნათ გამოსავლენად,"}
{"text": "And you might imagine education would be the way that happens, but too often, it's not.\tპირველ რიგში იფიქრებთ, რომ ეს განათლების მეშვეობით ხდება. მაგრამ ძალიან ხშირად ასე არაა."}
{"text": "Every education system in the world is being reformed at the moment and it's not enough.\tამჟამად არსებული განათლების სისტემებში რეფორმებს ატარებენ. მაგრამ ეს არაა საკმარისი."}
{"text": "Reform is no use anymore, because that's simply improving a broken model.\tრეფორმა უსარგებლოა, იმიტომ რომ იგი ფუჭი მოდელის გაუმჯობესების მცდელობაა და მეტი არაფერი."}
{"text": "What we need -- and the word's been used many times in the past few days -- is not evolution, but a revolution in education.\tჩვენ კი გვესაჭირეობა - და ეს არაერთხელ გაისმა ამ დღეებში კონფერენციაზე - არა ევოლუცია, არამედ რევოლუცია განათლებაში."}
{"text": "This has to be transformed into something else.\tარსებული მიდგომა უნდა შეიცვალოს და სულ სხვა რამედ იქცეს."}
{"text": "(Applause) One of the real challenges is to innovate fundamentally in education.\t(ტაში) ყოველთვის რთულია ძირფესვიანი ცვლილების განხორციელება"}
{"text": "Innovation is hard, because it means doing something that people don't find very easy, for the most part.\tგანათლებაში. ინოვაცი ყოველთვის რთულია, რადგან იმის გაკეთებას გულისხმობს, რაც უმრავლესობისათვის არაა ადვილი. ეს ნიშნავს ეჭვქვეშ დააყენო ის, რასაც არასოდეს მტკიცება არ სჭირდებოდა -"}
{"text": "It means challenging what we take for granted, things that we think are obvious.\tრაც, ერთი შეხედვით ცხადზე უცხადესია."}
{"text": "The great problem for reform or transformation is the tyranny of common sense.\tუდიდესი სირთულე რეფორმის ან გარდაქმნისათვის არის საღი აზრის დიქტატი,"}
{"text": "Things that people think, \"It can't be done differently, that's how it's done.\"\tროცა ადამიანებს მიაჩნიათ, რომ “ეს შეუძლებელია სხვაგვარად იყოს, რადგან ყოველთვის ასე იყო.”"}
{"text": "I came across a great quote recently from Abraham Lincoln, who I thought you'd be pleased to have quoted at this point.\tცოტა ხნის წინ აბრაჰამ ლინკოლნის შესანიშნავ ფრაზას წავაწყდი და ვიფიქრე გესიამოვნებოდათ ახლა მისი მოსმენა."}
{"text": "(Laughter) He said this in December 1862 to the second annual meeting of Congress.\t(სიცილი) ეს ფრაზა მან 1862 წლის დეკემბერში კონგრესის მეორე წლიურ სხდომაზე წარმოსთქვა."}
{"text": "I ought to explain that I have no idea what was happening at the time.\tუნდა გითხრათ, რომ წარმოდგენა არ მაქვს რა ხდებოდა მაშინ."}
{"text": "We don't teach American history in Britain.\tბრიტანეთში არ ისწავლება ამერიკის ასტორია."}
{"text": "(Laughter) We suppress it. You know, this is our policy.\t(სიცილი) მიჩქმალული გვაქვს. ეს ჩვენი პოლიტიკაა."}
{"text": "(Laughter) No doubt, something fascinating was happening then, which the Americans among us will be aware of.\t(სიცილი) ასე, რომ ეჭვგარეშეა, 1862 წლის დეკემბერში რაღაც მნიშვნელოვანი ხდებოდა, რის შესახებაც ჩვენი აუდიტორიის ამერიკული ნაწილისათვის, ალბათ, ცნობილია."}
{"text": "But he said this: \"The dogmas of the quiet past are inadequate to the stormy present.\tაი, რა თქვა ლინკოლმა: \"დოგმები მშვიდი წარსულისა აღარ გამოდგება ქარცეცხლიან აწმყოში."}
{"text": "The occasion is piled high with difficulty, and we must rise with the occasion.\"\tჩვენი მაღალი მისია დიდ სირთულეებს შეიცავს, და ჩვენ ამ მისიასთან ერთად უნდა ავმაღლდეთ.\""}
{"text": "I love that.\tძალიან მომწონს: კი არ შევწვდეთ სიმაღლეს, არამედ მასთან ერთად ავმაღლდეთ."}
{"text": "\"As our case is new, so we must think anew and act anew.\t“ვემსახურებით რა სრულიად ახალ, უპრეცენდენტო საქმეს, საჭიროა ვიაზროვნოთ ახლებურად და ვიმოქმედოთ ახლებურად."}
{"text": "We must disenthrall ourselves, and then we shall save our country.\"\tთავიდან მოვიშოროთ ძველი დოგმები და შევძლებთ ქვეყნის გადარჩენას.”"}
{"text": "I love that word, \"disenthrall.\"\tმომწონს ეს “ძველი დოგმების თავიდან მოშორება”."}
{"text": "You know what it means?\tიცით, ხომ რასაც ნიშნავს?"}
{"text": "That there are ideas that all of us are enthralled to, which we simply take for granted as the natural order of things, the way things are.\t…რომ თავს მოხვეული გვაქვს შეხედულებები, რომლებსაც ვაღიარებთ მტკიცებულების გარეშე, აღვიქვამთ, როგორც მოვლენათა თუ საგანთა ბუნებრივ მდგომარეობას, რომ ყველაფერი ასეც უნდა იყოს."}
{"text": "And many of our ideas have been formed, not to meet the circumstances of this century, but to cope with the circumstances of previous centuries.\tმათ შორის ბევრი არ ჩამოყალიბებულა ჩვენი საუკუნის მოთხოვნების პასუხად, თუმცა შესანიშნავად პასუხობს გასული საუკუნის მოთხოვნებს."}
{"text": "But our minds are still hypnotized by them, and we have to disenthrall ourselves of some of them.\tმაგრამ მათ ჯერ კიდევ უპყრიათ ჩვენი გონება. ამიტომ საჭიროა თავის გავითავისუფლოთ ასეთი აზრებისა თუ დოგმებისაგან."}
{"text": "Now, doing this is easier said than done.\tრა თქმა უნდა, ეს სათქმელად ბევრად იოლია."}
{"text": "It's very hard to know, by the way, what it is you take for granted.\tსხვათა შორის, საკმაოდ რთულია იმის დადგენა თუ, კონკრეტულად, რას არ სჭირდება მტკიცება."}
{"text": "And the reason is that you take it for granted.\tრატომ? იმიტომ, რომ მათ დამტკიცება არ სჭირდება."}
{"text": "(Laughter) Let me ask you something you may take for granted.\tმოდით, ისეთ რამეს გკითხავთ, რაც შეიძლება მიგაჩნდეთ ჩვეულებრივ ამბად, რომლის დამტკიცებასაც არ საჭიროებთ."}
{"text": "How many of you here are over the age of 25?\tრამდენმა თქვენგანმა გადააბიჯა 25 წელს?"}
{"text": "That's not what you take for granted, I'm sure you're familiar with that.\tარა, ეს არაა იმ კატეგორიიდან, რასაც ჩვეულებრივად აღიქვამთ. რა თქმა უნდა, ეს იცით."}
{"text": "Are there any people here under the age of 25?\tდა რამდენი ხართ 25 წლის ქვემოთ?"}
{"text": "Great. Now, those over 25, could you put your hands up if you're wearing your wristwatch?\tძალიან კარგი. ახლა, თუ შეიძლება ხელი ასწიეთ 25 წელს გადაცილებულებმა, ვისაც მაჯის საათი გიკეთიათ."}
{"text": "Now that's a great deal of us, isn't it?\tუჰ, ბევრნი ვართ, არა?"}
{"text": "Ask a room full of teenagers the same thing.\tაბა, იგივე სთხოვეთ მოზარდებით სავსე აუდიტორიას."}
{"text": "Teenagers do not wear wristwatches.\tმოზარდები არ ატარებენ მაჯის საათებს."}
{"text": "I don't mean they can't, they just often choose not to.\tარა იმიტომ, რომ ვერ ატარებენ ან აკრძალული აქვთ, უბრალოდ, არ უნდათ."}
{"text": "And the reason is we were brought up in a pre-digital culture, those of us over 25.\tმიზეზი კი ისაა, რომ ჩვენ, 25 წელს გადაბიჯებულნი, გავიზარდეთ ციფრული კულტურის წინა ეპოქაში"}
{"text": "And so for us, if you want to know the time, you have to wear something to tell it.\tდა დროის გასაგებად ვატარებთ ნივთს, რომელიც გვიჩვენებს მას."}
{"text": "Kids now live in a world which is digitized, and the time, for them, is everywhere.\tბავშვები კი, ახლა ციფრულ სამყაროში ცხოვრობენ და მათთვის დრო ყველგანაა."}
{"text": "They see no reason to do this.\tარ ესმით, რა საჭიროა ამისათვის მაჯის საათი."}
{"text": "And by the way, you don't need either; it's just that you've always done it and you carry on doing it.\tისევე როგორც, სხვათა შორის, არც თქვენთვისაა საჭირო; უბრალოდ, თქვენ ყოველთვის ატარებდით საათს და იგივეს აკეთებთ ეხლაც."}
{"text": "My daughter never wears a watch, my daughter Kate, who's 20.\tჩემი ქალიშვილი - 20 წლის ქეითი - არასოდეს ატარებს მაჯის საათს."}
{"text": "She doesn't see the point.\tვერ ხვდება, რა საჭიროა."}
{"text": "As she says, \"It's a single-function device.\"\tქეითი: “ეს მხოლოდ ერთი ფუნქციის მქონე ხელსაწყოა”."}
{"text": "(Laughter) \"Like, how lame is that?\"\t(სიცილი) “რა გოიმობაა?”"}
{"text": "And I say, \"No, no, it tells the date as well.\"\tმე ვეუბნები: “არა, არა, ნახე, თარიღსაც აჩვენებს.”"}
{"text": "(Laughter) \"It has multiple functions.\"\t(სიცილი) “მრავალფუნქციურია”."}
{"text": "(Laughter) But, you see, there are things we're enthralled to in education.\tხვდებით ალბათ, რომ განათლების სფეროშიც არსებობს ასეთივე “თავს მოხვეული” შეხედულებები."}
{"text": "A couple of examples.\tორიოდე მაგალითს მოვიყვან."}
{"text": "One of them is the idea of linearity: that it starts here and you go through a track and if you do everything right, you will end up set for the rest of your life.\tპირველია სწორხაზოვნების იდეა: აი, ეს აქ იწყება, მიჰყვები ამ ხაზს და თუ ყველაფერს სწორად გააკეთებ, გახვალ ბოლოში ისე, რომ მთელი დარჩენილი ცხოვრება გეყოფა."}
{"text": "Everybody who's spoken at TED has told us implicitly, or sometimes explicitly, a different story: that life is not linear; it's organic.\tმაგრამ ამ კონფერენციაზე ყველა გამომსვლელი ფარულად, ზოგჯერ ღიადაც, სულ სხვა რამეს ამბობს. ...რომ ცხოვრება არაა სწორხაზოვანი, იგი ორგანულია."}
{"text": "We create our lives symbiotically as we explore our talents in relation to the circumstances they help to create for us.\tჩვენ ვქმნით საკუთარ სიცოცხელს სიმბიოზურად, ვავითარებთ რა საკუთარ ნიჭსა და ტალანტებს იმ გარემოებებთან მიმართებაში, რომლების შექმნაშიც თავად ნიჭი გვეხმარება."}
{"text": "But, you know, we have become obsessed with this linear narrative.\tმაგრამ იცით რა? ჩვენ ავიკვიატეთ ეს სწორხაზოვნება."}
{"text": "And probably the pinnacle for education is getting you to college.\tდა განათლების უმთავრეს მიღწევად მიგვაჩნია კოლეჯში მოხვედრა."}
{"text": "I think we are obsessed with getting people to college.\tმგონი ჩვენი ახირებაა კოლეჯში ჩაბარება,"}
{"text": "Certain sorts of college.\tგარკევულ კოლეჯში."}
{"text": "I don't mean you shouldn't go, but not everybody needs to go, or go now.\tარ ვამბობ, არ წახვიდეთ მეთქი კოლეჯში, მაგრამ ყველასთვის არაა საჭირო და არაა საჭირო ყველა ამ წუთას წავიდეს."}
{"text": "Maybe they go later, not right away.\tმოგვიანებითაც შეიძლება კოლეჯში ჩაბარება."}
{"text": "And I was up in San Francisco a while ago doing a book signing.\tცოტა ხნის წინ სან-ფრანცისკოში ვიყავი, წიგნებზე ხელი უნდა მომეწერა."}
{"text": "There was this guy buying a book, he was in his 30s.\tერთი, ოცდაათიოდე წლის კაცი იყო, წიგნი იყიდა."}
{"text": "I said, \"What do you do?\"\tვკითხე, სად მუშაობ მეთქი?"}
{"text": "And he said, \"I'm a fireman.\"\tმიპასუხა, მეხანძრე ვარო."}
{"text": "I asked, \"How long have you been a fireman?\"\tრამდენი ხანია, რაც მეხანძრე ხარ, მეთქი?"}
{"text": "\"Always. I've always been a fireman.\"\tმიპასუხა, ყოველთვის მეხანძრე ვიყავიო."}
{"text": "\"Well, when did you decide?\" He said, \"As a kid.\t- როდის გადაწყვიტე, მეთქი? პატარა, რომ ვიყავიო."}
{"text": "Actually, it was a problem for me at school, because at school, everybody wanted to be a fireman.\"\tშემდეგ დასძინა: “ისე, ეს ყოველთვის პრობლემებს მიქმნიდა სკოლაში, \"რადგან სკოლაში ყველას მეხანძრეობა უნდოდა.\""}
{"text": "(Laughter) He said, \"But I wanted to be a fireman.\"\t\"მაგრამ მე მართლა მინდოდა მეხანძრეობა.\""}
{"text": "And he said, \"When I got to the senior year of school, my teachers didn't take it seriously.\t\"მაღალ კლასებში მასწავლებლები\" \"ამას სერიოზულად ვერ აღიქვამდნენ.\""}
{"text": "This one teacher didn't take it seriously.\t\"ერთი განსაკუთრებით.\""}
{"text": "He said I was throwing my life away if that's all I chose to do with it; that I should go to college, I should become a professional person, that I had great potential and I was wasting my talent to do that.\"\t\"მან მითხრა, რომ სიცოცხლის ფუჭად გატარების ტოლფასი იქნება, \"თუ ამას აირჩევო.\" \"კოლეჯში უნდა წახვიდე და პროფესიონალი გახდეო.\" \"ისიც მითხრა, დიდი პოტენციალი გაქვსო და მთელ ნიჭს ამაში ყრიო'\" \"და მთელ შენს მონაცემებს ამაში ამაოდ ხარჯავო.\""}
{"text": "He said, \"It was humiliating.\tშემდეგ ახალგაზრდა კაცმა დასძინა, რომ ეს ძალიან შეურცხმყოფელი იყო,"}
{"text": "It was in front of the whole class and I felt dreadful.\tრადგან მთელი კლასის წინაშე მითხრა და საშინლად შემრცხვაო."}
{"text": "But it's what I wanted, and as soon as I left school, I applied to the fire service and I was accepted.\t“მაგრამ მე მხოლოდ მეხანძრეობა მინდოდა. ამიტომ როგორც კი სკოლა დავამთავრე,\" \"მივაშურე მეხანძრეთა სამსახურს და ამიყვანეს.”"}
{"text": "You know, I was thinking about that guy recently, just a few minutes ago when you were speaking, about this teacher, because six months ago, I saved his life.\"\tშემდეგ გაარძელა: “იცით რა? წეღან ის მასწავლებელი გამახსენდა, რამოდენიმე წუთის წინ, როცა თქვენ მასწავლებელი ახენეთ.\" \"იმიტომ, რომ ექვსი თვის წინ სიკვდილს გადავარჩინე.\""}
{"text": "(Laughter) He said, \"He was in a car wreck, and I pulled him out, gave him CPR, and I saved his wife's life as well.\"\t(სიცილი) \"საგზაო შემთხვევა იყო,\" \"გამოვიყვანე და რესპირატორი მივეცი,\" \"მისი ცოლიც გადავარჩინე.\""}
{"text": "He said, \"I think he thinks better of me now.\"\t\"იმედია, ეხლა ჩემზე უკეთესი აზრისაა.”"}
{"text": "(Laughter) (Applause) You know, to me, human communities depend upon a diversity of talent, not a singular conception of ability.\t(სიცილი) (ტაში) ჩემის აზრით, ნებისმიერი საზოგადოება დამოკიდებულია ტალანტების მრავალფეროვნებაზე და არა ტალანტის შესახებ ჩამოყალიბებულ წარმოდგენაზე."}
{"text": "And at the heart of our challenges -- (Applause) At the heart of the challenge is to reconstitute our sense of ability and of intelligence.\tამიტომ ჩვენი გამოწვევების გულის სიღრმეში … (ტაში) მოკლედ, სინამდივლეში მთავარია ადამიანში აღვადგინოთ ნიჭისა და ჭკუის ქონის უნარი."}
{"text": "This linearity thing is a problem.\tსწორხაზოვნება პრობლემაა. ცხრა წლის წინ"}
{"text": "When I arrived in L.A. about nine years ago, I came across a policy statement -- very well-intentioned -- which said, \"College begins in kindergarten.\"\tლოს-ანჟელესში ყოფნისას, თვალი მოვკარი საჯარო განცხადებას, ძალიან კეთილშობილურს: “კოლეჯი იწყება საბავშვო ბაღში.”"}
{"text": "No, it doesn't.\tარა, არ იწყება."}
{"text": "(Laughter) It doesn't.\t(სიცილი) მართლა არა."}
{"text": "If we had time, I could go into this, but we don't.\tდრო რომ მქონდეს, ამაზე ვრცლად ვისაუბრებდი, მაგრამ არ მაქვს."}
{"text": "(Laughter) Kindergarten begins in kindergarten.\t(სიცილი) საბავშვო ბაღი იწყება საბავშვო ბაღში."}
{"text": "(Laughter) A friend of mine once said, \"A three year-old is not half a six year-old.\"\t(სიცილი) ერთხელ ჩემმა მეგობარმა თქვა: “იცი, სამი წლის ბავშვი არაა ექვსი წლის ბავშვის ნახევარი?!\""}
{"text": "(Laughter) (Applause) They're three.\t(სიცილი) (ტაში) \"ის სამი წლისაა.\""}
{"text": "But as we just heard in this last session, there's such competition now to get into kindergarten -- to get to the right kindergarten -- that people are being interviewed for it at three.\tმაგრამ როგორც წინა გამოსვლაში მოვისმინეთ, ამჟამად დიდი კონკურენციაა საბავშვო ბაღში მოსახვედრად; \"სათანადო\" საბავშვო ბაღზეა საუბარი,♪ სადაც სამი წლის ბავშვები გასაუბრებას გადიან."}
{"text": "Kids sitting in front of unimpressed panels, you know, with their resumes -- (Laughter) Flicking through and saying, \"What, this is it?\"\tწარმოიდგინეთ, ბავშვები სხედან კომიის წევრების წინ, ერთ-ერთი უემოციოდ ათვალიერებს ბავშვის ანკეტას, (სიცილი) და ამბობს: “რა, სულ ესაა?” (სიცილი) (ტაში)"}
{"text": "(Laughter) (Applause) \"You've been around for 36 months, and this is it?\"\t(სიცილი) (ტაში) \"მთელი 36 თვე გქონდა და სულ ესაა?\""}
{"text": "(Laughter) \"You've achieved nothing -- commit.\t(სიცილი) “ჯერ ვერაფერს მიაღწიე?"}
{"text": "(Laughter) Spent the first six months breastfeeding, I can see.\"\tსირცხვილი შენი!\" \"როგორც ვხედავ, პირველი ექვსი თვე ძუძუს წოვაში გაატარე.”"}
{"text": "(Laughter) See, it's outrageous as a conception.\t(სიცილი) როგორც იდეა აღმაშფოთებელია, მაგრამ ხალხს იზიდავს."}
{"text": "The other big issue is conformity.\tმეორე მნიშვნელოვანი საკითხია შესაბამისობა."}
{"text": "We have built our education systems on the model of fast food.\tჩვენი განათლების სისტემები სწრაფი კვების მოდელზე დავაფუძნეთ."}
{"text": "This is something Jamie Oliver talked about the other day.\tამაზე რამოდენიმე დღის წინ ჯეიმი ოლივერმა ისაუბრა."}
{"text": "There are two models of quality assurance in catering.\tკვების სისტემაში ხარისხის უზრუნველყოფის ორი მოდელი არსებობს. ერთია სწრაფი კვება,"}
{"text": "One is fast food, where everything is standardized.\tროცა ყველაფერი სტანდარტიზებულია."}
{"text": "The other is like Zagat and Michelin restaurants, where everything is not standardized, they're customized to local circumstances.\tმეორე, კი, მაგალითად, რესტორნები “ზაგატი” და “მიშელინი”, სადაც არაა ყველაფერი სტანდარტიზებული; არამედ ადაპტირდება გარემო პირობებთან."}
{"text": "And we have sold ourselves into a fast-food model of education, and it's impoverishing our spirit and our energies as much as fast food is depleting our physical bodies.\tჩვენ კი მივეყიდეთ განათლების სწრაფი კვების მსგავს მოდელს, რომელიც ისევე აღარიბებს ჩვენს სულსა და ენერგიას, როგორც სწრაფი საკვება ფიტავს ჩვენს ფიზიკურ სხეულს."}
{"text": "(Applause) We have to recognize a couple of things here.\t(ტაში) ვფიქრობ, აქ ორიოდ რამე უნდა ვაღიაროთ. ერთი ის, რომ ნიჭი მეტისმეტად მრავალგვარია."}
{"text": "People have very different aptitudes.\tადამიანებს ძალიან განსხვავებული მისწრაფებები აქვთ."}
{"text": "I worked out recently that I was given a guitar as a kid at about the same time that Eric Clapton got his first guitar.\tცოტა ხნის წინ გავიაზრე, რომ პატარაობისას გიტარა დაახლოებით ერთსა და იმავე დროს შემოგვაჩეჩეს ხელში ერიკ კლაპტონს და მე."}
{"text": "(Laughter) It worked out for Eric, that's all I'm saying.\tდა ხომ იცით რაც მოხდა? ერიკს გამოადგა, მე კი...."}
{"text": "(Laughter) In a way -- it did not for me.\t(სიცილი) რაღაცნაირად, ვერ."}
{"text": "I could not get this thing to work no matter how often or how hard I blew into it.\tვერაფრით ვერ ავამუშავე ეს გიტარა, რას არ ვაკეთებდი, ხან ასე ჩავბერე, ხან ისე..."}
{"text": "It just wouldn't work.\tმაგრამ - არაფერი."}
{"text": "(Laughter) But it's not only about that.\tთუმცა, მარტო ესეც არაა."}
{"text": "It's about passion.\tენთუზიაზმიც საჭიროა."}
{"text": "Often, people are good at things they don't really care for.\tხშირად ადამიანს კარგად გამოსდის ისეთი რამეც, რაც დიდად გულზე არ ეხატება."}
{"text": "It's about passion, and what excites our spirit and our energy.\tეს ენთუზიაზმია, რაც ჩვენს სულს აღვიძებს და ენერგიას წარმოშობს."}
{"text": "And if you're doing the thing that you love to do, that you're good at, time takes a different course entirely.\tხოლო თუ საყვარელ საქმეს აკეთებ, რომელიც კარგად გამოგდის, დრო სრულიად სხვაგვარად მიედინება."}
{"text": "My wife's just finished writing a novel, and I think it's a great book, but she disappears for hours on end.\tჩემმა ცოლმა სულ ახლახანს დაასრულა რომანის წერა მგონი, ძალიან კარგი რომანია. მაგრამ საათობით იკარგებოდა ხოლმე."}
{"text": "You know this, if you're doing something you love, an hour feels like five minutes.\tხომ იცით როგორცაა - თუ საყვარელ საქმეს აკეთებ, ერთი საათი ხუთ წუთში იწურება."}
{"text": "If you're doing something that doesn't resonate with your spirit, five minutes feels like an hour.\tხოლო თუ ისეთი საქმით ხარ დაკავებული რაც შენს სულში გამოძახილს ვერ პოულობს, მაშინ 5 წუთი ერთი საათია."}
{"text": "And the reason so many people are opting out of education is because it doesn't feed their spirit, it doesn't feed their energy or their passion.\tსწორედ იმიტომ ანებებენ თავს განათლებას, რომ სულიერ საკვებს ვერ იღებენ. განათლება ვერ აწვდის ადამიენბს სულიერ საკვებს, ვერც საკვებს ენერგიისა და ენთუზიაზმისთავის."}
{"text": "So I think we have to change metaphors.\tასე რომ, მგონი, საჭიროა მეტაფორები შევცვალოთ."}
{"text": "We have to go from what is essentially an industrial model of education, a manufacturing model, which is based on linearity and conformity and batching people.\tუნდა გადავუხვიოთ განათლების ჩვეული, ინდუსტრიული, მოდელიდან, სამრეწველო მოდელიდან, რომელიც სწორხაზოვნებას, შესაბამისობას და ადამიანთა დახარისხებას ეფუძნება."}
{"text": "We have to move to a model that is based more on principles of agriculture.\tდა უნდა გადავიდეთ მოდელზე, რომელიც უფრო მიწათმოქმედების პრინციპებზეა დაფუძნებული."}
{"text": "We have to recognize that human flourishing is not a mechanical process; it's an organic process.\tუნდა ვაღიაროთ, რომ ადამიანის აყვავება-განვითარება არაა მექანიკური პროცესი, ეს ორგანული პროცესია."}
{"text": "And you cannot predict the outcome of human development.\tშეუძლებელია ვიწინასწარმეტყველოთ ადამიანის განვითარების შედეგი;"}
{"text": "All you can do, like a farmer, is create the conditions under which they will begin to flourish.\tერთადერთი რაც შეგიძლია გააკეთო, როგორც მიწათმოქმედმა, შექმნა პირობები, რომელშიც ადამიანი აყვავდება და გაიფურჩქნება."}
{"text": "So when we look at reforming education and transforming it, it isn't like cloning a system.\tასე რომ, როცა ვსაუბრობთ განათლების რეფორმირებაზე ან ტრანსფორმირებაზე, ეს არ ნიშნავს სისტემის კლონირებას."}
{"text": "There are great ones, like KIPP's; it's a great system.\tარსებობს ძალიან კარგი სისტემები, როგორიცაა \"კიპპს\"."}
{"text": "There are many great models.\tბევრი სხვა კარგი მოდელია."}
{"text": "It's about customizing to your circumstances and personalizing education to the people you're actually teaching.\tმაგრამ ჩვენ ვსაუბრობთ მათ ადაპტირებაზე არსებულ რეალობასთან და განათლების ინდივიდუალიზაციაზე მათთვის, ვისაც ასწავლი."}
{"text": "And doing that, I think, is the answer to the future because it's not about scaling a new solution; it's about creating a movement in education in which people develop their own solutions, but with external support based on a personalized curriculum.\tვფიქრობ, ესაა პასუხი მომავლის ამოცანებზე, რადგან ჩვენ არ ვსაუბრობთ გადაწყვეტილების მასშტაბების დადგენაზე; ვსაუბრობთ განათლების სისტემაში ისეთი მიმართულების შექმნაზე, როცა ყველა საკუთარ გადაწყვეტილებას იღებს. და ამავე დროს იღებს გარე დახმარებას ინდივიდუალური პროგრამის პრინციპზე დაყრდნობით."}
{"text": "Now in this room, there are people who represent extraordinary resources in business, in multimedia, in the Internet.\tამ დარბაზში არიან ადამიანები, რომლებიც წარმოადგენენ მშვენიერ რესურსებს ბიზნესის, მედიისა თუ ინტერნეტისათვის."}
{"text": "These technologies, combined with the extraordinary talents of teachers, provide an opportunity to revolutionize education.\tეს ტექნოლოგიები, თუ მათ მასწავლებლების გამორჩეულ ნიჭთან გავაერთიანებთ, შექმნიან პირობებს განათლების სფეროში რევოლუციის მოსაწყობად."}
{"text": "And I urge you to get involved in it because it's vital, not just to ourselves, but to the future of our children.\tდა მე მოგიწოდებთ მიიღოთ ამაში მონაწილეობა, ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია არა მარტო ჩვენთვის, არამედ ჩვენი შვილების მომავლისათვის."}
{"text": "But we have to change from the industrial model to an agricultural model, where each school can be flourishing tomorrow.\tამისათვის ჩვენ უნდა შევცვალოთ ინდუსტრიული მოდელი მიწათმოქმედების მოდელით, რომლის პირობებშიც ყოველი სკოლა შესძლებს განვითარებას."}
{"text": "That's where children experience life.\tსკოლაში შეძლებენ ბავშვები შეიგრძნონ სიცოცხლე,"}
{"text": "Or at home, if that's what they choose, to be educated with their families or friends.\tან სახლებში, თუ ასე ჩათვლიან საჭიროდ. ოჯახთან და ახლობლებთან ერთად."}
{"text": "There's been a lot of talk about dreams over the course of these few days.\tამ დღეებში არაერთი ისტორია მოვისმინეთ ოცნების შესახებ."}
{"text": "And I wanted to just very quickly -- I was very struck by Natalie Merchant's songs last night, recovering old poems.\tმეც მინდოდა ძალიან სწრაფად... გუშინ ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ნატალი მერჩანტის სიმღერებმა, ძველი ლექების მისეულმა ინტერპრეტაციამ."}
{"text": "I wanted to read you a quick, very short poem from W. B. Yeats, who some of you may know.\tმინდა წაგიკითხოთ ძალიან მოკლე ნაწყვეტი უილიამ ბათლერ იეიტსის პოეზიიდან - შეიძლება გსმენიათ მის შესახებ."}
{"text": "He wrote this to his love, Maud Gonne, and he was bewailing the fact that he couldn't really give her what he thought she wanted from him.\tიეიტსი სატრფოს მიმართავს, სახელად მოდ გონს. პოეტი სასოწარკვეთილია იმის გამო, რომ ვერ აძლევს სატრფოს იმას, რასაც მისი საზრით ელის გულისსწორი."}
{"text": "And he says, \"I've got something else, but it may not be for you.\"\tდა ამბობს: \"მე მაქვს რაღაც სხვა, მაგრამ ეს შეიძლება შენ არ გინდოდეს.\""}
{"text": "He says this: \"Had I the heavens' embroidered cloths, Enwrought with gold and silver light, The blue and the dim and the dark cloths Of night and light and the half-light, I would spread the cloths under your feet: But I, being poor, have only my dreams; I have spread my dreams under your feet; Tread softly because you tread on my dreams.\"\tაი, რას ამბობს: \"რომ მქონდეს ზეციური საფარი, მოქსოვილი მზის ოქროს სხივებითა და მთვარის ვერცხლისფერი შუქით, მოქარგული დაისის ჩრდილით, ღამის ბინდითა და აისის ნათელით, ამ საფარს ფეხქვეშ დაგიგებდი; მაგრამ უპოვარი ვარ, ოცნების მეტი არაფერი მაბადია; ამიტომ ოცნება დაგიგე ფეხქვეშ. გევედრები, ფრთხილად იარე, შენ ხომ ჩემს ოცნებაზე დააბიჯებ.\""}
{"text": "And every day, everywhere, our children spread their dreams beneath our feet.\tყოველდღე და ყოველ წუთას ჩვენი შვილები საკუთარ ოცნებებს გვიგებენ ფეხქვეშ."}
{"text": "And we should tread softly.\tგევედრებით, ფრთხილად ვიაროთ."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you very much.\t(ტაში)"}
{"text": "(Applause)\tდიდი მადლობა."}
{"text": "We live in difficult and challenging economic times, of course.\tჩვენ ვცხოვრობთ რთულ, ეკონომიკური სირთულეების ეპოქაში."}
{"text": "And one of the first victims of difficult economic times, I think, is public spending of any kind, but certainly in the firing line at the moment is public spending for science, and particularly curiosity-led science and exploration.\tდა ერთ-ერთი პირველი მსხვერპლი ამ რთული ეკონომიკური ეპოქისა, ვფიქრობ, არის ნებისმიერი სახის საჯარო ხარჯები, მაგრამ ყველაზე კრიტიკულ მდგომარეობაში, რა თქმა უნდა, არის საჯარო ხარჯები მეცნიერებაზე ზოგადად, და კვლევით მეცნიერებასა და აღმოჩენებზე კერძოდ."}
{"text": "So I want to try and convince you in about 15 minutes that that's a ridiculous and ludicrous thing to do.\tამიტომ მე შევეცდები, დაახლოებით 15 წუთში, დაგარწმუნოთ იმაში, რომ ეს სასაცილოა და ამის გააკეთება აბსურდია."}
{"text": "But I think to set the scene, I want to show -- the next slide is not my attempt to show the worst TED slide in the history of TED, but it is a bit of a mess.\tმაგრამ მოდით, ჯერ გავერკვეთ ვითარებაში, მინდა გაჩვენოთ – მომდევნო სლაიდი არ არის ჩემი მცდელობა წარმოვადგინო ყველაზე ცუდი სლაიდი TED-ის ისტორიაში, მაგრამ იგი ცოტა უწესრიგოა."}
{"text": "(Laughter) But actually, it's not my fault; it's from the Guardian newspaper.\t(სიცილი) მაგრამ სინამდვილეში, ეს ჩემი ბრალი არაა, იგი გაზეთ „გარდიანი\"-დანაა."}
{"text": "And it's actually a beautiful demonstration of how much science costs.\tდა ეს ფაქტიურად კარგი დემონსტრაციაა იმისა, თუ რამდენად ფასობს მეცნიერება"}
{"text": "Because, if I'm going to make the case for continuing to spend on curiosity-driven science and exploration, I should tell you how much it costs.\tიმიტომ, რომ, თუ მე ვაპირებ წარმოვადგინო არგუმენტები ცნობისმოყვარეობაზე ორიენტირებული მეცნიერებისა და კვლევის დაფინანსების გასაგრძელებლად, უნდა გითხრათ, რამდენი ღირს იგი."}
{"text": "So this is a game called \"spot the science budgets.\"\tასე რომ ეს არის თამაში სახელად \"გამოიცანით, რამდენია მეცნიერების ბიუჯეტი\"."}
{"text": "This is the U.K. government spend.\tეს არის ბრიტანეთის მთავრობის ხარჯები."}
{"text": "You see there, it's about 620 billion a year.\tხედავთ იქ, ეს დაახლოებით 620 მილიარდია წლიურად."}
{"text": "The science budget is actually -- if you look to your left, there's a purple set of blobs and then yellow set of blobs.\tმეცნიერების ბიუჯეტი არის ფაქტიურად - თუ გახედავთ თქვენგან მარცხნივ, იქ შინდისფერი ლაქების კრებულია და შემდეგ ყვითელი ლაქების ნაკრები."}
{"text": "And it's one of the yellow set of blobs around the big yellow blob.\tიგი ერთ-ერთია ყვითელ ლაქათაგან. იმ დიდი ყვითელი ლაქის გარშემო."}
{"text": "It's about 3.3 billion pounds per year out of 620 billion.\tეს არის დაახლოებით 3.3 მილიარდი ფუნტი წელიწადში, 620 მილიარდიდან."}
{"text": "That funds everything in the U.K.\tეს თანხები მოიცავს ყველაფერს დიდ ბრიტანეთში,"}
{"text": "from medical research, space exploration, where I work, at CERN in Geneva, particle physics, engineering, even arts and humanities, funded from the science budget, which is that 3.3 billion, that little, tiny yellow blob around the orange blob at the top left of the screen.\tსამედიცინო კვლევას, კოსმოსურ კვლევას, სადაც მე ვმუშაობ, CERN-ში ჟენევაში, ნაწილაკების ფიზიკას, საინჟინრო კვლევები, ხელოვნება და ჰუმანიტარული დარგებიც, ფინანსდება მეცნიერების ბიუჯეტიდან, რომელიც სულ 3.3 მილიარდია, აი ის პატარა, პატარა ყვითელი ლაქა ნარინჯისფერ ლაქასთან, ეკრანის ზედა მარცხენა კუთხეში."}
{"text": "So that's what we're arguing about.\tასე რომ, ეს არის ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ"}
{"text": "That percentage, by the way, is about the same in the U.S. and Germany and France.\tეს პროცენტი, სხვათა შორის, დაახლოებით იგივეა აშშ-შიც, გერმანიაშიც და საფრანგეთშიც."}
{"text": "R&D in total in the economy, publicly funded, is about 0.6 percent of GDP.\tმეცნიერებისა და კვლევის წილი ქვეყნის ეკონომიკაში საჯარო დაფინანსებიდან არის მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.6 პროცენტი."}
{"text": "So that's what we're arguing about.\tასე რომ, აი ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ."}
{"text": "The first thing I want to say, and this is straight from \"Wonders of the Solar System,\" is that our exploration of the solar system and the universe has shown us that it is indescribably beautiful.\tპირველი, რაც მინდა ვთქვა, და ეს პირდაპირ \"მზის სისტემის საოცრებებიდანაა\", არის ის, რომ მზის სისტემისა და სამყაროს კვლევებმა გვაჩვენა, რომ იგი წარმოუდგენლად ლამაზია."}
{"text": "This is a picture that actually was sent back by the Cassini space probe around Saturn, after we'd finished filming \"Wonders of the Solar System.\"\tეს არის სურათი, რომელიც გამოგვიგზავნა კომოსურმა ზონდმა \"კასინიმ\", სატურნის ორბიტიდან, მას შემდეგ, რაც დავასრულეთ \"მზის სისტემის საოცრებების\" გადაღება."}
{"text": "So it isn't in the series.\tასე რომ ის არ შევიდა სერიაში."}
{"text": "It's of the moon Enceladus.\tეს არის სატურნის \"მთვარე\" – ენცელადუსი."}
{"text": "So that big sweeping, white sphere in the corner is Saturn, which is actually in the background of the picture.\tასე რომ ის დიდი კაშკაშა, თეთრი სფერო კუთხეში, არის სატურნი, რომელიც ფაქტობრივად სურათის ფონზეა."}
{"text": "And that crescent there is the moon Enceladus, which is about as big as the British Isles.\tდა ის ნახევარმთვარე არის თანამგზარი ენცელადუსი, რომელიც დაახლოებით ბრიტანეთის კუნძულების ზომისაა."}
{"text": "It's about 500 kilometers in diameter.\tიგი დაახლოებით 500 კმ დიამეტრისაა.€"}
{"text": "So, tiny moon.\tანუ, პაწაწინა მთვარეა."}
{"text": "What's fascinating and beautiful ...\tუფრო მომხიბვლელი და ლამაზი კი ..."}
{"text": "this an unprocessed picture, by the way, I should say, it's black and white, straight from Saturnian orbit.\tეს დაუმუშავებელი სურათია, სხვათა შორის, მინდა გითხრათ. იგი შავ-თეთრია, პირდაპირ სატურნის ორბიტიდან."}
{"text": "What's beautiful is, you can probably see on the limb there some faint, sort of, wisps of almost smoke rising up from the limb.\tუფრო ლამაზი კი ისაა, თქვენ ალბათ ხედავთ ლიმბს, აი იქ რაღაც მკრთალს, როგორც კვამლის ქულა, თითქოს ამოდის ლიმბიდან."}
{"text": "This is how we visualize that in \"Wonders of the Solar System.\"\tაი ასე წარმოჩნდა იგი \"მზის სისტემის საოცრებებში\"."}
{"text": "It's a beautiful graphic.\tლამაზი სურათია."}
{"text": "What we found out were that those faint wisps are actually fountains of ice rising up from the surface of this tiny moon.\tჩვენი აღმოჩენა იყო ის, რომ ის მკრთალი ქულები სინამდვილეში ყინულის შადრევნებია, რომლებიც ამ პატარა მთვარის ზედაპირიდან ამოიფრქვევიან."}
{"text": "That's fascinating and beautiful in itself, but we think that the mechanism for powering those fountains requires there to be lakes of liquid water beneath the surface of this moon.\tეს მომხიბლავი და ლამაზია თავისთავად, მაგრამ ჩვენ ვფიქრობთ, რომ იმ შადრევნების ამოფრქვევის მექანიზმი მოითხოვს იქ თხევადი წყლის ტბების არსებობას ამ მთვარის ზედაპირის ქვეშ."}
{"text": "And what's important about that is that, on our planet, on Earth, wherever we find liquid water, we find life.\tდა ამას კი ის მნიშვნელობა აქვს, რომ ჩვენს პლანეტაზე, დედამიწაზე, იქ, სადაც თხევად წყალს ვპოულობთ, ჩვენ სიცოცხლესაც ვპოულობთ."}
{"text": "So, to find strong evidence of liquid, pools of liquid, beneath the surface of a moon 750 million miles away from the Earth is really quite astounding.\tასე რომ, მყარი მტკიცებულების პოვნა სითხის, სითხის აუზების, არსებობისა მთვარის ზედაპირის ქვეშ, დედამიწიდან 750 მილიონი კილომეტრის დაშორებით, მართლაც საკმაოდ განსაცვიფრებელია."}
{"text": "So what we're saying, essentially, is maybe that's a habitat for life in the solar system.\tამიტომ ჩვენ, ფაქტიურად, ვამბობთ იმას, რომ შესაძლებელია იქ სიცოცხლის პირობები არსებობდეს მზის სისტემაში."}
{"text": "Well, let me just say, that was a graphic. I just want to show this picture.\tეს უბრალოდ კომპიუტერული გრაფიკა იყო, ნება მიბოძეთ გაჩვენოთ ეს სურათი."}
{"text": "That's one more picture of Enceladus.\tაი ენცელადუსის კიდევ ერთი სურათი."}
{"text": "This is when Cassini flew beneath Enceladus.\tროდესაც კასინიმ გაიფრინა ენცელადუსის ქვეშ."}
{"text": "So it made a very low pass, just a few hundred kilometers above the surface.\tისე, რომ მან ძალიან დაბლა გაიარა, სულ რამდენიმე ასეულ კილომეტრზე ზედაპირიდან."}
{"text": "And so this, again, a real picture of the ice fountains rising up into space, absolutely beautiful.\tასე რომ ეს, კიდევ ერთხელ, რეალური სურათია ყინულის შადრევნების ამოფრქვევისა კოსმოსში, აბსოლუტური სილამაზეა."}
{"text": "But that's not the prime candidate for life in the solar system.\tმაგრამ ეს არ არის პირველი კანდიდატი სიცოცხლისა მზის სისტემაში."}
{"text": "That's probably this place, which is a moon of Jupiter, Europa.\tეს არის, ალბათ, ეს ადგილი, იუპიტერის მთვარე, ევროპა."}
{"text": "And again, we had to fly to the Jovian system to get any sense that this moon, as most moons, was anything other than a dead ball of rock.\tერთხელ კიდევ, ჩვენ უნდა გვეფრინა იუპიტერის სისტემამდე იმის გასაგებად, რომ ეს მთვარე, როგორც ყველა მთვარე, იყო მხოლოდ და მხოლოდ მკვდარი კლდოვანი ბურთი."}
{"text": "It's actually an ice moon.\tსინამდვილეში ეს ყინულის მთვარეა."}
{"text": "So what you're looking at is the surface of the moon Europa, which is a thick sheet of ice, probably a hundred kilometers thick.\tრასაც თქვენ უყურებთ, არის ევროპის ზედაპირი. ეს ყინულის სქელი ფენაა, ალბათ ასი კილომეტრის სისქის."}
{"text": "But by measuring the way that Europa interacts with the magnetic field of Jupiter, and looking at how those cracks in the ice that you can see there on that graphic move around, we've inferred very strongly that there's an ocean of liquid surrounding the entire surface of Europa.\tმაგრამ იმის გაზომვით, თუ როგორ ურთიერთქმედებს ევროპა იუპიტერის მაგნიტური ველთან და ყინულის იმ ნაპრალების მოძრაობის დაკვირვებით, რომლებსაც თქვენ ხედავთ ამ გამოსახულებაზე, ძალიან მტკიცედ ვასკვნით, რომ არსებობს თხევადი ოკეანე ევროპის მთელი ზედაპირის გარშემო."}
{"text": "So below the ice, there's an ocean of liquid around the whole moon.\tანუ მთელი მთვარის გარშემო ყინულის ქვეშ არის თხევადი ოკეანე."}
{"text": "It could be hundreds of kilometers deep, we think.\tვფიქრობთ, იგი ასობით კილომეტრის სიღრმისაა."}
{"text": "We think it's saltwater, and that would mean that there's more water on that moon of Jupiter than there is in all the oceans of the Earth combined.\tჩვენ ვფიქრობთ, მასში მარილიანი წყალია, რაც ნიშნავს იმას, რომ იუპიტერის ამ მთვარეზე უფრო მეტი წყალია, ვიდრე დედამიწის ყველა ოკეანეში ერთად."}
{"text": "So that place, a little moon around Jupiter, is probably the prime candidate for finding life on a moon or a body outside the Earth, that we know of.\tასე რომ ეს ადგილი, პატარა მთვარე იუპიტერის ორბიტაზე, სავარაუდოდ პირველი კანდიდატია მთვარეზე სიცოცხლის აღმოჩენისა, ანუ დედამიწის გარეთ ჩვენთვის ცნობილ სხეულებს შორის."}
{"text": "Tremendous and beautiful discovery.\tამაღელვებელი და ლამაზი აღმოჩენაა."}
{"text": "Our exploration of the solar system has taught us that the solar system is beautiful.\tმზის სისტემის კვლევამ გვასწავლა, რომ მზის სისტემა მშვენიერია."}
{"text": "It may also have pointed the way to answering one of the most profound questions that you can possibly ask, which is: \"Are we alone in the universe?\"\tშესაძლოა ასევე მან მიგვანიშნა ყველაზე ღრმა აზრის შეკითხვის პასუხზე, რაც კი გაგვჩენია – \"ნუთუ მარტონი ვართ სამყაროში?\""}
{"text": "Is there any other use to exploration and science, other than just a sense of wonder?\tარსებობს თუ არა კვლევისა და მეცნიერებისაგან სხვა სარგებლობა, გარდა სასწაულის შეგრძნებისა?"}
{"text": "Well, there is.\tკი, არსებობს!"}
{"text": "This is a very famous picture taken, actually, on my first Christmas Eve, December 24th, 1968, when I was about eight months old.\tეს ძალიან ცნობილი სურათია, გადაღებული, ჩემი პირველი ქრისტეშობისას, 1968 წლის 24 დეკემბერს, როცა მე დაახლოებით რვა თვისა ვიყავი"}
{"text": "It was taken by Apollo 8 as it went around the back of the moon.\tიგი გადაიღო აპოლო რვამ, როდესაც ის მთვარის უკანა მხარეს გავიდა."}
{"text": "Earthrise from Apollo 8.\tდედამიწის ამოსვლა აპოლო 8-დან."}
{"text": "A famous picture; many people have said that it's the picture that saved 1968, which was a turbulent year -- the student riots in Paris, the height of the Vietnam War.\tცნობილი სურათია; მრავალი ადამიანი აცხადებს რომ ამ სურათმა გადაარჩინა 1968 წელი, რომელიც მშფოთვარე წელი იყო – სტუდენტების გამოსვლები პარიზში, ვიეტნამის ომის სიმძიმე."}
{"text": "The reason many people think that about this picture, and Al Gore has said it many times, actually, on the stage at TED, is that this picture, arguably, was the beginning of the environmental movement.\tმიზეზი, რის გამოც ბევრი ადამიანი ასე ფიქრობს ამ სურათზე, და ალ გორმა ეს ბევრჯერ განაცხადა, ფაქტიურად, აქ, TED-ის სცენაზე, არის ის, რომ ამ სურათმა, სავარაუდოდ, საფუძველი ჩაუყარა გარემოს დაცვით მოძრაობას."}
{"text": "Because, for the first time, we saw our world, not as a solid, immovable, kind of indestructible place, but as a very small, fragile-looking world just hanging against the blackness of space.\tიმიტომ, რომ ჩვენ პირველად დავინახეთ ჩვენი სამყარო, არა როგორც მყარი, უძრავი, თითქოს ურღევი ადგილი, არამედ როგორც ძალიან მცირე, მყიფე სამყარო, რომელიც ძლივს ჩანს კოსმოსური სივრცის სიბნელეში გამოკიდებული."}
{"text": "What's also not often said about the space exploration, about the Apollo program, is the economic contribution it made.\tასევე ხშირად არ აცხადებენ იმას, კოსმოსის კვლევის შესახებ, აპოლოს პროგრამის შესახებ, თუ რა წვლილი შეიტანა მან ეკონომიკაში."}
{"text": "I mean while you can make arguments that it was wonderful and a tremendous achievement and delivered pictures like this, it cost a lot, didn't it?\tვგულისხმობ იმას, რომ შეგიძლიათ მოიყვანოთ არგუმენტები, რომ ეს იყო მშვენიერი და უდიდესი მიღწევა და მოგვცა მსგავსი სურათები, მაგრამ იგი ძვირად დაჯდა, ასე არ არის?"}
{"text": "Well, actually, many studies have been done about the economic effectiveness, the economic impact of Apollo.\tმართლაც ბევრი კვლევა ჩატარდა იმაზე თუ რა ეკონომიკური რენტაბელობა ჰქონდა, ან ეკონომიკური ზეგავლენა, აპოლოს."}
{"text": "The biggest one was in 1975 by Chase Econometrics.\tერთერთი უდიდესი იყო, 1975 წლის Chase Econometrics-ის კვლევა."}
{"text": "And it showed that for every $1 spent on Apollo, 14 came back into the U.S. economy.\tდა მან აჩვენა, რომ ყოველმა დოლარმა, რაც დაიხარჯა აპოლოზე, 14 დოლარი შემოიტანა ამერიკის ეკონომიკაში"}
{"text": "So the Apollo program paid for itself in inspiration, in engineering, achievement and, I think, in inspiring young scientists and engineers 14 times over.\tასე, რომ აპოლოს პროგრამამ საკუთარი თავი აანაზღაურა შთაგონებით, საინჟინრო მიღწევებით და, ვფიქრობ, ახალგაზრდა მეცნიერებისა და ინჟინრების სტიმულირებით 14 ჯერ მეტად."}
{"text": "So exploration can pay for itself.\tასე, რომ კვლევას შეუძლია საკუთარი თავის ანაზღაურება."}
{"text": "What about scientific discovery?\tრა შეიძლება ითქვას სამეცნიერო აღმოჩენაზე?"}
{"text": "What about driving innovation?\tრა იწვევს ინოვაციას?"}
{"text": "Well, this looks like a picture of virtually nothing.\tეს სურათი პრაქტიკულად არაფერს არ ჰგავს."}
{"text": "What it is, is a picture of the spectrum of hydrogen.\tსინამდვილეში ეს არის წყალბადის სპექტრი."}
{"text": "See, back in the 1880s, 1890s, many scientists, many observers, looked at the light given off from atoms.\tიცით, 1880-იან, 1890-იან წლებში, მრავალი მეცნიერი, ბევრი დამკვირვებელი, იკვლევდა ატომებიდან წამოსულ სინათლეს."}
{"text": "And they saw strange pictures like this.\tდა მათ დაინახეს ასეთი უცნაური სურათები."}
{"text": "What you're seeing when you put it through a prism is that you heat hydrogen up and it doesn't just glow like a white light, it just emits light at particular colors, a red one, a light blue one, some dark blue ones.\tროდესაც სინათლეს პრიზმაში გაატარებთ, დაინახავთ იმას, რომ თუ თქვენ წყალბადს ათბობთ, იგი არ კაშკაშებს თეთრი სინათლის მსგავსად, არამედ იგი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს ასხივებს: წითელს, ცისფერს, ზოგიერთ მუქ ლურჯს."}
{"text": "Now that led to an understanding of atomic structure because the way that's explained is atoms are a single nucleus with electrons going around them.\tამან მიგვიყვანა ატომური სტრუქტურის ამოცნობამდე, რადგან ეს აიხსნა შემდეგნაირად: ატომი შედგება ერთი ბირთვისა და მის გარშემო მბრუნავი ელექტრონებისაგან."}
{"text": "And the electrons can only be in particular places.\tდა ელექტრონებს შეუძლიათ მხოლოდ გარკვეულ ადგილებზე ყოფნა."}
{"text": "And when they jump up to the next place they can be, and fall back down again, they emit light at particular colors.\tდა როცა ისინი ახტებიან მომდევნო დასაშვებ ადგილზე და ისევ უკან ჩამოვარდებიან, ისინი ასხივებენ სინათლის გარკვეულ ფერებს."}
{"text": "And so the fact that atoms, when you heat them up, only emit light at very specific colors, was one of the key drivers that led to the development of the quantum theory, the theory of the structure of atoms.\tასე რომ ის ფაქტი, რომ ატომები, როცა მათ ვათბობთ, სინათლის მხოლოდ ძალიან კონკრეტულ ფერებს ასხივებენ, იყო ერთი ძირითადი ფაქტორი, რამაც კვანტური თეორიის შექმნა გამოიწვია, ატომის სტრუქტურის თეორიის."}
{"text": "I just wanted to show this picture because this is remarkable.\tამ სურათის ჩვენება მხოლოდ იმიტომ მინდოდა, რომ ეს მნიშვნელოვანია."}
{"text": "This is actually a picture of the spectrum of the Sun.\tეს სურათი მზის სპექტრს წარმოადგენს."}
{"text": "And now, this is a picture of atoms in the Sun's atmosphere absorbing light.\tახლა კი, ეს სურათი წარმოადგენს მზის ატმოსფეროს ატომების მიერ სინათლის შთანთქმას."}
{"text": "And again, they only absorb light at particular colors when electrons jump up and fall down, jump up and fall down.\tდა ისევ, ისინი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს შთანთქავენ, როცა ელექტრონი ხტება და უკან ვარდება, ხტება და უკან ვარდება."}
{"text": "But look at the number of black lines in that spectrum.\tმაგრამ შეხედეთ შავი ხაზების რაოდენობას ამ სპექტრში."}
{"text": "And the element helium was discovered just by staring at the light from the Sun because some of those black lines were found that corresponded to no known element.\tდა ელემენტი ჰელიუმი აღმოჩენილია მხოლოდ მზის სინათლის თვალიერების შედეგად, რადგან მოიძებნა ზოგიერთი ისეთი შავი ხაზი, რომელიც არ შეესაბამებოდა რომელიმე ცნობილ ელემენტს."}
{"text": "And that's why helium's called helium.\tდა ამიტომ ჰელიუმს ეწოდა ჰელიუმი."}
{"text": "It's called \"helios\" -- helios from the Sun.\tმას ასე ეწოდა \"helios\" - ჰელიოს მზის გამო."}
{"text": "Now, that sounds esoteric, and indeed it was an esoteric pursuit, but the quantum theory quickly led to an understanding of the behaviors of electrons in materials like silicon, for example.\tახლა, ეს ეზოთერულად ჟღერს, და მართლაც იყო ეზოთერული საქმიანობა, მაგრამ კვანტურმა თეორიამ სწრაფად გამოიწვია ნივთიერებებში ელექტრონების ქცევის ახსნა, მაგალითად სილიციუმში-კაჟში."}
{"text": "The way that silicon behaves, the fact that you can build transistors, is a purely quantum phenomenon.\tის, თუ როგორ იქცევა სილიციუმი, ის ფაქტი, რომ შესაძლებელია ტრანზისტორების შექმნა, არის წმინდა კვანტური მოვლენა."}
{"text": "So without that curiosity-driven understanding of the structure of atoms, which led to this rather esoteric theory, quantum mechanics, then we wouldn't have transistors, we wouldn't have silicon chips, we wouldn't have pretty much the basis of our modern economy.\tასე, რომ ცნობისმოყვარეობით გამოწვეული ატომების სტრუქტურის შესწავლის გარეშე, რომელმაც მიგვიყვანა ამ საკმაოდ ეზოთერულ თეორიამდე, კვანტურ მექანიკამდე, არ იქნებოდა ტრანზისტორები, არ გვექნებოდა ელექტრონული ჩიპები, ჩვენ არ გვექნებოდა ფაქტიურად ის საფუძველი, რასაც ემყარება თანამედროვე ეკონომიკა."}
{"text": "There's one more, I think, wonderful twist to that tale.\tაქ არის კიდევ ერთი, ჩემი აზრით, შესანიშნავი მომენტი ამ ზღაპარში."}
{"text": "In \"Wonders of the Solar System,\" we kept emphasizing the laws of physics are universal.\t\"მზის სისტემის საოცრებებში\" ჩვენ მუდამ ხაზს ვუსვამთ, რომ ფიზიკის კანონები უნივერსალურია."}
{"text": "It's one of the most incredible things about the physics and the understanding of nature that you get on Earth, is you can transport it, not only to the planets, but to the most distant stars and galaxies.\tერთ ერთი ყველაზე წარმოუდგენელი რამ ფიზიკასა და ბუნების შესწავლაში, არის ის, რომ დედამიწაზე მიღებული ცოდნის გადატანა შეიძლება არა მხოლოდ პლანეტებზე, არამედ ყველაზე შორეულ ვარსკვლავებსა და გალაქტიკებზე."}
{"text": "And one of the astonishing predictions of quantum mechanics, just by looking at the structure of atoms -- the same theory that describes transistors -- is that there can be no stars in the universe that have reached the end of their life that are bigger than, quite specifically, 1.4 times the mass of the Sun.\tდა ერთ-ერთი საოცარი წინასწარმეტყველება კვანტური მექანიკისა, მხოლოდ ატომების სტრუქტურის შეხედვით - იმავე თეორიისა, რომელიც აღწერს ტრანზისტორს - არის ის, რომ ამ სამყაროში არ შეიძლება არსებობდეს ვარსკვლავი, რომელიც მიაღწევს მისი ცხოვრების ბოლომდე და რომელიც მეტია, ვიდრე, საკმაოდ კონკრეტულად, 1.4 მზის მასა."}
{"text": "That's a limit imposed on the mass of stars.\tეს ზღვარი დაწესებულია ვარსკვლავების მასაზე."}
{"text": "You can work it out on a piece of paper in a laboratory, get a telescope, swing it to the sky, and you find that there are no dead stars bigger than 1.4 times the mass of the Sun.\tთქვენ შეგიძლიათ ეს გამოიყვანოთ ლაბორატორიაში ქაღალდზე, აიღოთ ტელესკოპი, მიაბრუნოთ ცისკენ და აღმოაჩენთ, რომ არ არსებობს მკვდარი ვარსკვლავი, რომელიც მეტია, ვიდრე 1.4 მზის მასა."}
{"text": "That's quite an incredible prediction.\tეს სრულიად საოცარი პროგნოზია."}
{"text": "What happens when you have a star that's right on the edge of that mass?\tრა ხდება როცა თქვენი ვარსკვლავი მასით ამ ზღვარზეა?"}
{"text": "Well, this is a picture of it.\tაი, ეს არის მისი სურათი."}
{"text": "This is the picture of a galaxy, a common \"our garden\" galaxy with, what, 100 billion stars like our Sun in it.\tეს არის გალაქტიკის სურათი, ჩვეულებრივი \"ჩვენი ეზოს\" გალაქტიკის, რომლიც შეიცავს რამდენს? 100 მილიარდ ვარსკვლავს, როგორიცაა ჩვენი მზე."}
{"text": "It's just one of billions of galaxies in the universe.\tს მხოლოდ ერთ-ერთია სამყაროს მილიარდი გალაქტიკის შორის."}
{"text": "There are a billion stars in the galactic core, which is why it's shining out so brightly.\tგალაქტიკის ბირთვში მილიარდი ვარსკვლავია, სწორედ ამიტომ კაშკაშებს იგი ასე."}
{"text": "This is about 50 million light years away, so one of our neighboring galaxies.\tიგი დაახლოებით 50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა, ანუ ერთ-ერთი ჩვენი მეზობელი გალაქტიკაა."}
{"text": "But that bright star there is actually one of the stars in the galaxy.\tმაგრამ, ის ნათელი ვარსკვლავი ფაქტობრივად გალაქტიკის ერთი ვარსკვლავია."}
{"text": "So that star is also 50 million light years away.\tასე რომ ის ვარსკვლავიც 50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა."}
{"text": "It's part of that galaxy, and it's shining as brightly as the center of the galaxy with a billion suns in it.\tიგი გალაქტიკის ნაწილია და ისევე ბრწყინავს, როგორც როგორც გალაქტიკის ცენტრი, რომელშიც მილიარდი მზეა."}
{"text": "That's a Type Ia supernova explosion.\tეს Ia ტიპის ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქებაა."}
{"text": "Now that's an incredible phenomena, because it's a star that sits there.\tეს საოცარი ფენომენია, რადგან ეს ვარსკვლავია, იქ რომ ზის."}
{"text": "It's called a carbon-oxygen dwarf.\tას ეწოდება ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა."}
{"text": "It sits there about, say, 1.3 times the mass of the Sun.\tმას აქვს დაახლოებით, ვთქვათ, 1.3 მზის მასა."}
{"text": "And it has a binary companion that goes around it, so a big star, a big ball of gas.\tდა მას მეორე წყვილი ჰყავს, რომელიც მის გარშემო დადის, დიდი ვარსკვლავია, გაზის დიდი ბურთი."}
{"text": "And what it does is it sucks gas off its companion star, until it gets to this limit called the Chandrasekhar limit, and then it explodes.\tდა იგი იწოვს აირს მისი კომპანიონი ვარსკვლავიდან, სანამ იგი ამ ზღვარს არ მიაღწევს, ე.წ. ჩანდრასეხარის ზღვარს, და მერე აფეთქდება."}
{"text": "And it explodes, and it shines as brightly as a billion suns for about two weeks, and releases, not only energy, but a huge amount of chemical elements into the universe.\tიგი აფეთქდება და ისე მკაფიოდ გაანათებს, როგორც მილიარდი მზე, დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში, და გამოათავისუფლებს, არა მხოლოდ ენერგიას, არამედ აგრეთვე ქიმიური ელემენტების უზარმაზარ რაოდენობას, სამყაროში."}
{"text": "In fact, that one is a carbon-oxygen dwarf.\tფაქტობრივად, ეს არის ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა."}
{"text": "Now, there was no carbon and oxygen in the universe at the Big Bang.\tდასაწყისში არ არსებობდა ნახშირბადი და ჟანგბადი, სამყაროს \"დიდ აფეთქებამდე\"."}
{"text": "And there was no carbon and oxygen in the universe throughout the first generation of stars.\tნახშირბადი და ჟანგბადი არც სამყაროს პირველი თაობის ვარსკვლავებში არსებობდა."}
{"text": "It was made in stars like that, locked away and then returned to the universe in explosions like that in order to recondense into planets, stars, new solar systems and, indeed, people like us.\tისინი შეიქმნა ასეთ ვარსკვლავებში, როგორიც ეს არის, ჩაიკეტა და შემდეგ დაუბრუნდა სამყაროს ასეთი აფეთქების შედეგად, რომ შეიკრას პლანეტების, ვარსკვლავების, ახალი მზის სისტემების და, ცხადია, ჩვენისთანა ადამიანების სახით."}
{"text": "I think that's a remarkable demonstration of the power and beauty and universality of the laws of physics, because we understand that process, because we understand the structure of atoms here on Earth.\tმე ვფიქრობ, რომ არის ფიზიკის კანონები ძალის და სილამაზის და უნივერსალურობის შესანიშნავი დემონსტრირება, რადგან გვესმის ეს პროცესი, რადგან ჩვენ გვესმის, აქ დედამიწაზე ატომების სტრუქტურა."}
{"text": "This is a beautiful quote that I found -- we're talking about serendipity there -- from Alexander Fleming: \"When I woke up just after dawn on September 28, 1928, I certainly didn't plan to revolutionize all medicine by discovering the world's first antibiotic.\"\tაი ლამაზი ციტატა, რომელსაც მე მივაგენი - აქ საუბარია შემთხვევით აღმოჩენაზე - ალექსანდრე ფლემინგიდან. \"როცა გარიჟრაჟზე გამეღვიძა 1928 წლის 28 სექტემბერს, მე ნამდვილად არ ვაპირებდი მთელ მედიცინაში რევოლუციის მოხდენას მსოფლიოში პირველი ანტიბიოტიკის აღმოჩენით.\""}
{"text": "Now, the explorers of the world of the atom did not intend to invent the transistor.\tატომების სამყაროს მკვლევარები არ აპირებდნენ ტრანზისტორის გამოგონებას."}
{"text": "And they certainly didn't intend to describe the mechanics of supernova explosions, which eventually told us where the building blocks of life were synthesized in the universe.\tდა ისინი ნამდვილად არ აპირებენ აღეწერათ ზეახალი ვასკვლავების აფეთქებების მექანიკა, რამაც საბოლოოდ გაგვაგებინა, თუ სადაც სინთეზირდება სამყაროში სიცოცხლის სამშენებლო ბლოკები."}
{"text": "So, I think science can be -- serendipity is important.\tასე რომ, ვფიქრობ, მეცნიერება შეიძლება იყოს... მოულოდნელი აღმოჩენები მნიშვნელოვანია."}
{"text": "It can be beautiful. It can reveal quite astonishing things.\tმას შეიძლება იყოს ლამაზი. მას შეუძლია გამოავლინოს ძალიან საოცარი რამ."}
{"text": "It can also, I think, finally reveal the most profound ideas to us about our place in the universe and really the value of our home planet.\tდა ბოლოს, მე ვფიქრობ, მას აგრეთვე შეუძლია, ცხადყოს ჩვენთვის ძალიან ღრმა აზრის მქონე იდეა – ჩვენი ადგილის შესახებ სამყაროში და ჩვენი მშობლიური პლანეტის ნამდვილი ღირებულება."}
{"text": "This is a spectacular picture of our home planet.\tეს არის ჩვენი მშობლიური პლანეტის ულამაზესი სურათი."}
{"text": "Now, it doesn't look like our home planet.\tახლა, იგი არ ჰგავს ჩვენს პლანეტა-სახლს."}
{"text": "It looks like Saturn because, of course, it is.\tეს ჰგავს სატურნს იმიტომ, რომ, რა თქმა უნდა, ასეც არის."}
{"text": "It was taken by the Cassini space probe.\tეს იყო გადაღებული კასინის კოსმოსური სადგურიდან."}
{"text": "But it's a famous picture, not because of the beauty and majesty of Saturn's rings, but actually because of a tiny, faint blob just hanging underneath one of the rings.\tმაგრამ ეს ცნობილი სურათია, არა იმიტომ, რომ სატურნის რგოლები ლამაზი და დიდებულია, არამედ სინამდვილეში პატარა მკრთალი ლაქის გამო, რომელიც ერთ-ერთი რგოლის ქვეშაა ჩამოკიდებული."}
{"text": "And if I blow it up there, you see it.\tთუ მე აი იქ ზემოთ გავადიდებ, თქვენ მას დაინახავთ."}
{"text": "It looks like a moon, but in fact, it's a picture of Earth.\tიგი მთვარისავით გამოიყურება, მაგრამ სინამდვილეში ეს დედამიწის სურათია."}
{"text": "It was a picture of Earth captured in that frame of Saturn.\tეს სატურნის გამოსახულებასთან ერთად მიღებული დედამიწის სურათია."}
{"text": "That's our planet from 750 million miles away.\tეს არის ჩვენი პლანეტა 750 მილიონი კილომეტრიდან."}
{"text": "I think the Earth has got a strange property that the farther away you get from it, the more beautiful it seems.\tვფიქრობ დედამიწას აქვს უცნაური თვისება – რაც უფრო შორდები, მით უფრო ლამაზი ჩანს."}
{"text": "But that is not the most distant or most famous picture of our planet.\tმაგრამ ეს არ არის ჩვენი პლანეტის ყველაზე შორეულ ან ყველაზე ცნობილი სურათი."}
{"text": "It was taken by this thing, which is called the Voyager spacecraft.\tიგი იყო მიღებული კოსმოსური აპარატიდან, რომელსაც ვოიჯერი ჰქვია."}
{"text": "And that's a picture of me in front of it for scale.\tეს კი ჩემი სურათია მის წინ – მასშტაბისათვის."}
{"text": "The Voyager is a tiny machine.\tვოიჯერი არის პატარა მანქანა."}
{"text": "It's currently 10 billion miles away from Earth, transmitting with that dish, with the power of 20 watts, and we're still in contact with it.\tიგი ამჟამად 20 მილიარდი კილომეტრითაა დაშორებული დედამიწას, გადასცემს ამ თეფშის საშუალებით, რომლის სიმძლავრეც 20 ვატია, და ჩვენ ჯერ კიდევ გვაქვს მასთან კავშირი."}
{"text": "But it visited Jupiter, Saturn, Uranus and Neptune.\tმაგრამ იგი ეწვია იუპიტერს, სატურნს, ურანს და ნეპტუნს."}
{"text": "And after it visited all four of those planets, Carl Sagan, who's one of my great heroes, had the wonderful idea of turning Voyager around and taking a picture of every planet it had visited.\tდა ოთხივე ამ პლანეტის მონახულების შემდეგ კარლ საგანს, რომელიც ერთ-ერთი ჩემი დიდი გმირია, გაუჩნდა შესანიშნავი იდეა მოებრუნებინა ვოიჯერი და გადაეღო ყველა პლანეტის სურათი, რომლებიც მან ნახა."}
{"text": "And it took this picture of Earth.\tდა მან დედამიწის ეს სურათი გადაიღო."}
{"text": "Now it's very hard to see the Earth there, it's called the \"Pale Blue Dot\" picture, but Earth is suspended in that red shaft of light.\tაქ ძალიან ძნელია დედამიწის დანახვა, ეს ე.წ. \"მკრთალი ცისფერი წერტილის\" სურათია, მაგრამ დედამიწა სინათლის ამ სხივშია."}
{"text": "That's Earth from four billion miles away.\tეს არის დედამიწა რვა მილიარდი კილომეტრის მანძილიდან."}
{"text": "And I'd like to read you what Sagan wrote about it, just to finish, because I cannot say words as beautiful as this to describe what he saw in that picture that he had taken.\tმე მინდა წაგიკითხოთ, თუ რა დაწერა კ.საგანმა ამის შესახებ, ჩემი გამოსვლის დასასრულს, რადგან მე ვერ გეტყვით, ასეთივე ლამაზ სიტყვებს იმის აღსაწერად, თუ რა იხილა მან იმ სურათზე, რომელიც თვითონ გადაიღო."}
{"text": "He said, \"Consider again that dot.\tმან თქვა: \"დაფიქრდით კიდევ ერთხელ ამ წერტილზე."}
{"text": "That's here. That's home. That's us.\tეს აქაა. ეს სახლია. ეს ჩვენ ვართ."}
{"text": "On it, everyone you love, everyone you know, everyone you've ever heard of, every human being who ever was lived out their lives.\tმასზეა, ყველა, ვინც გვიყვარს, ყველა, ვისაც ვიცნობთ, ყველა, ვიზეც ოდესმე გვსმენია, ყველა ადამიანი, ვისაც ოდესმე უცხოვრია."}
{"text": "The aggregates of joy and suffering thousands of confident religions, ideologies and economic doctrines, every hunter and forager, every hero and coward, every creator and destroyer of civilization, every king and peasant, every young couple in love, every mother and father, hopeful child, inventor and explorer, every teacher of morals, every corrupt politician, every superstar, every supreme leader, every saint and sinner in the history of our species, lived there, on a mote of dust, suspended in a sunbeam.\tერთობლიობა სიხარულისა და ტანჯვის, ათასობით თავდაჯერებული რელიგიის, იდეოლოგიისა და ეკონომიკური დოქტრინის, ყველა მონადირისა და მძარცველის, ყველა გმირისა და ლაჩრის, ცივილიზაციის ყველა შემოქმედისა და გამანადგურებლის, ყველა მეფისა და გლეხის, ყველა შეყვარებული ახალგაზრდა წყვილის, ყველა დედისა და მამის, იმედიანი ბავშვის, გამომგონებლისა და აღმომჩენის, მორალის ყველა მასწავლებლის, ყველა კორუმპირებული პოლიტიკოსის, ყველა ვარსკვლავის, ყველა უმაღლესი ლიდერის, ყველა წმინდანისა და ცოდვილის ჩვენი სახეობის ისტორიაში, ცხოვრობდა იქ, მტვრის ნამცეცზე, მზის სხივების ქვეშ."}
{"text": "It's been said that astronomy's a humbling and character-building experience.\tნათქვამია, რომ ასტრონომია არის დამამშვიდებელი და ხასიათის სიმტკიცის მომცემი საქმიანობა."}
{"text": "There is perhaps no better demonstration of the folly of human conceits than this distant image of our tiny world.\tალბათ არ არსებობს, უკეთესი დემონსტრაცია ადამიანის ამპარტავნების უგუნურებისა, ვიდრე ჩვენი პატარა სამყაროს ეს შორეული სურათი."}
{"text": "To me, it underscores our responsibility to deal more kindly with one another and to preserve and cherish the pale blue dot, the only home we've ever known.\"\tჩემი აზრით, იგი ხაზს უსვამს, ჩვენს პასუხისმგებლობას, მეტი გულისხმიერებით მოვექცეთ ერთმანეთს და შევინარჩუნოთ და დავაფასოთ ეს ფერმკრთალი ცისფერი წერტილი – ერთადერთი ჩვენთვის ოდესმე ცნობილი სახლი.\""}
{"text": "Beautiful words about the power of science and exploration.\tლამაზი სიტყვებია მეცნიერებისა და კვლევის ძალაზე."}
{"text": "The argument has always been made, and it will always be made, that we know enough about the universe.\tყოველთვის იყო და მომავალშიც ყოველთვის იქნება გამოთქმული მოსაზრება, რომ ჩვენ უკვე საკმარისი ვიცით სამყაროს შესახებ."}
{"text": "You could have made it in the 1920s; you wouldn't have had penicillin.\tშეიძლებოდა ეს აზრი 1920 წ მიგვეღო... და არ გვექნებოდა პენიცილინი."}
{"text": "You could have made it in the 1890s; you wouldn't have the transistor.\tშეიძლებოდა იგი 1890-იან წლებში მიგვეღო... და არ იქნებოდა ტრანზისტორი."}
{"text": "And it's made today in these difficult economic times.\tდა ეს აზრი დღესაც გამოითქმის – ამ ეკონომიკური სიძნელეების დროს."}
{"text": "Surely, we know enough.\tრა თქმა უნდა, ჩვენ საკმაოდ ბევრი ვიცით."}
{"text": "We don't need to discover anything else about our universe.\tჩვენ აღარ გვჭირდება აღმოვაჩინოთ რაიმე ჩვენი სამყარო შესახებ."}
{"text": "Let me leave the last words to someone who's rapidly becoming a hero of mine, Humphrey Davy, who did his science at the turn of the 19th century.\tნება მომეცით უკანასკნელი სიტყვები ვესესხო პიროვნებას, რომელიც სწრაფად ხდება ჩემი გმირი, ჰემფრი დევის, რომელიც ეწეოდა მეცნიერებას მე -19 საუკუნის დასაწყისში."}
{"text": "He was clearly under assault all the time.\tიგი ყოველთვის თავდასხმებს განიცდიდა."}
{"text": "\"We know enough at the turn of the 19th century.\tჩვენ საკმარისი ცოდნა გვაქვს მე -19 საუკუნის დასაწყისში."}
{"text": "Just exploit it; just build things.\"\tსაჭიროა მხოლოდ მისი გამოყენება; მხოლოდ შემოქმედება"}
{"text": "He said this, he said, \"Nothing is more fatal to the progress of the human mind than to presume that our views of science are ultimate, that our triumphs are complete, that there are no mysteries in nature, and that there are no new worlds to conquer.\"\tაი რა უპასუხა მან: მისი თქმით, \"არაფერი არაა უფრო საბედისწერო ადამიანის გონების პროგრესისათვის, ვიდრე ვარაუდი, რომ ჩვენი სამეცნიერო შეხედულებები საბოლოო და უცვლელია, რომ ჩვენი ტრიუმფი აბსოლუტურია, რომ აღარ არსებობენ ბუნების საიდუმლოებანი, და რომ აღარ არსებობენ ახალი დასაპყრობი სამყაროები\"."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა!"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "One thing the world needs, one thing this country desperately needs is a better way of conducting our political debates.\tერთი რამ, რაც მსოფლიოს სჭირდება, ერთი რამ, რაც ამ ქვეყანას ძალიან სჭირდება, არის პოლიტიკური დებატების გამართვის უკეთესი გზა."}
{"text": "We need to rediscover the lost art of democratic argument.\tჩვენ გვჭირდება თავიდან აღმოვაჩინოთ დემოკრატიული კამათის დაკარგული ხელოვნება."}
{"text": "(Applause) If you think about the arguments we have, most of the time it's shouting matches on cable television, ideological food fights on the floor of Congress.\t(აპლოდისმენტები) თუ გაიხსენებთ რა სახის დებატები გვაქვს, უმეტეს შემთხვევაში ესაა შეჯიბრი ყვირილში საკაბელო ტელევიზიით, იდეოლოგიური ტალახის სროლა კონგრესის შენობაში."}
{"text": "I have a suggestion.\tმე მაქვს შემოთავაზება."}
{"text": "Look at all the arguments we have these days over health care, over bonuses and bailouts on Wall Street, over the gap between rich and poor, over affirmative action and same-sex marriage.\tდააკვირდით ყველა კამათს, რაც ჩვენ გვაქვს ამჟამად ჯანდაცვაზე, ვოლ სტრიტის(მსხვილი ფინანსური ფირმები) მიმართ ბონუსებსა და დოტაციებზე ღარიბსა და მდიდარს შორის ნაპრალზე, პოზიტიურ დისკრიმინაციაზე და ერთსქესიან ქორწინებაზე."}
{"text": "Lying just beneath the surface of those arguments, with passions raging on all sides, are big questions of moral philosophy, big questions of justice.\tამ ცხარე ვნებებიან, საკამათო თემებისგან შემდგარ ზედაპირთან ძალიან ახლოს, მდებარეობს მორალური ფილოსოფიის მნიშვნელოვანი საკითხები. მნიშვნელოვანი საკითხები სამართლის შესახებ,"}
{"text": "But we too rarely articulate and defend and argue about those big moral questions in our politics.\tმაგრამ ჩვენ ზემდეტად იშვიათად გამოვხატავთ, ვიცავთ და ვკამათობთ ამ მნიშვნელოვან მორალურ საკითხებზე ჩვენს პოლიტიკაში."}
{"text": "So what I would like to do today is have something of a discussion.\tდღეს რაც მსურს გავაკეთო, არის დისკუსიისმაგვარი რამ."}
{"text": "First, let me take a famous philosopher who wrote about those questions of justice and morality, give you a very short lecture on Aristotle of ancient Athens, Aristotle's theory of justice, and then have a discussion here to see whether Aristotle's ideas actually inform the way we think and argue about questions today.\tჯერ, ნება მომეცით ვახსენო ცნობილი ფილოსოფოსი, რომელმაც დაწერა სამართლისა და მორალის ამ საკითხებზე. მოგაწვდით ძალიან მოკლე ლექციას ანტიკური ათენის არისტოტელეზე, არისტოტელეს სამართლის თეორიაზე, რის შემდეგადაც გავმართოთ დისკუსია, რომ დავინახოთ, გვაძლევს თუ არა არისტოტელეს იდეები რეალურად ინფორმაციას იმ წესზე, რის მიხედვითაც ჩვენ ვფიქრობთ და ვკამათობთ დღესდღეობით სხვადასხვა საკითხზე."}
{"text": "So, are you ready for the lecture?\tმოკლედ, მზად ხართ ლექციისთვის?"}
{"text": "According to Aristotle, justice means giving people what they deserve.\tარისტოტელეს თანახმად, სამართალი ნიშნავს მივცეთ ხალხს ის, რასაც იმსახურებენ."}
{"text": "That's it; that's the lecture.\tსულ ეს არის. სულ ეს არის ჩვენი ლექცია."}
{"text": "(Laughter) Now, you may say, well, that's obvious enough.\t(სიცილი) შეიძლება თქვათ,რომ ეს საკმარისად ნათელია."}
{"text": "The real questions begin when it comes to arguing about who deserves what and why.\tნამდვილი სირთულე იწყება მაშინ, როცა უნდა ვიმსჯელოთ ვინ იმსახურებს, რას და რატომ."}
{"text": "Take the example of flutes.\tავიღოთ ფლეიტის მაგალითი."}
{"text": "Suppose we're distributing flutes.\tწარმოიდგინეთ ჩვენ ვანაწილებთ ფლეიტებს."}
{"text": "Who should get the best ones?\tვინ უნდა მიიღოს საუკეთესო ფლეიტა?"}
{"text": "Let's see what people -- What would you say?\tმოდი ვნახოთ რას ფიქრობენ ადამიანები... თქვენ რას იტყოდით?"}
{"text": "Who should get the best flute?\tვინ უნდა მიიღოს საუკეთესო ფლეიტა?"}
{"text": "You can just call it out.\tშეგიძლიათ წამოიძახოთ."}
{"text": "(Audience: Random.) Michael Sandel: At random. You would do it by lottery.\t(აუდიტორია: შემთხვევითობით.) მს: თქვენ ლატარიის პრინციპით იზამდით,"}
{"text": "Or by the first person to rush into the hall to get them.\tთუ იმის მიხედვით თუ ვინ დაასწრებს."}
{"text": "Who else?\tსხვა ვარიანტები?"}
{"text": "(Audience: The best flute players.) MS: The best flute players. (Audience: The worst flute players.) MS: The worst flute players.\t(აუდიტორია:ფლეიტის საუკეთესო შემსრულებელი) მს: საუკეთესო. ( აუდიტორია: ფლეიტის ყველაზე ცუდი შემსრულებლები.) მს: ფლეიტის ყველაზე ცუდი შემსრულებლები."}
{"text": "How many say the best flute players?\tრამდენი ფიქრობთ,"}
{"text": "Why?\tრომ ფლეიტის საუკეთესო შემსრულებლები; რატომ?"}
{"text": "Actually, that was Aristotle's answer too.\tფაქტიურად ეს იყო არისტოტელეს პასუხიც."}
{"text": "(Laughter) But here's a harder question.\t(სიცილი) მაგრამ არსებობს უფრო რთული შეკითხვა."}
{"text": "Why do you think, those of you who voted this way, that the best flutes should go to the best flute players?\tრატომ ფიქრობთ, თქვენ, ვინც ასეთი არჩევანი გააკეთეთ, რომ საუკეთესო ფლეიტები უნდა შეხვდეს საუკეთესო შემსრულებლებს?"}
{"text": "Peter: The greatest benefit to all.\tპიტერი: უდიდესი სარგებელი ყველას."}
{"text": "MS: The greatest benefit to all.\tმს: უდიდესი სარგებელი ყველას."}
{"text": "We'll hear better music if the best flutes should go to the best flute players.\tჩვენ მოვისმენთ უკეთეს მუსიკას, თუ საუკეთესო ფლეიტები შეხვდებათ საუკეთესო შემსრულებლებს."}
{"text": "That's Peter? (Audience: Peter.) MS: All right.\tეს პიტერია? (აუდიტორია: პიტერი.) მს: კარგით."}
{"text": "Well, it's a good reason.\tეს კარგი მიზეზია."}
{"text": "We'll all be better off if good music is played rather than terrible music.\tჩვენ ყველანი უკეთ ვიქნებით, თუ დაიკვრება კარგი მუსიკა ცუდის მაგივრად."}
{"text": "But Peter, Aristotle doesn't agree with you that that's the reason.\tმაგრამ პიტერ, არისტოტელე არ ეთანხმება იმ მიზეზს, რაც თქვენ მოიყვანეთ."}
{"text": "That's all right.\tარა უშავს."}
{"text": "Aristotle had a different reason for saying the best flutes should go to the best flute players.\tარისტოტელეს ჰქონდა განსხვავებული მიზეზი თუ რატომ უნდა შეხვდეს საუკეთესო ფლეიტები"}
{"text": "He said, that's what flutes are for -- to be played well.\tსაუკეთესო შემსრულებლებს მან თქვა, რომ სწორედ ამისთვის არსებობს ფლეიტები, რომ მათზე კარგად დაუკრან."}
{"text": "He says that to reason about just distribution of a thing, we have to reason about, and sometimes argue about, the purpose of the thing, or the social activity -- in this case, musical performance.\tმან თქვა, რომ რამის განაწილებაზე მსჯელობისთვის, ჩვენ უნდა ვიმსჯელოთ და ხანდახან ვიკამათოთ, მის დანიშნულებაზე; ან სოციალურ აქტივობაზე, ამ შემთხვევაში მუსიკალურ შესრულებაზე."}
{"text": "And the point, the essential nature, of musical performance is to produce excellent music.\tდედაარსი, არსებითი ბუნება მუსიკალური შესრულებისა, არის შესანიშნავი მუსიკის შექმნა."}
{"text": "It'll be a happy byproduct that we'll all benefit.\tჩვენი ყველას მიერ ამით მიღებული სიამოვნება, მხოლოდ ამის თანმდევი ბედნიერებაა."}
{"text": "But when we think about justice, Aristotle says, what we really need to think about is the essential nature of the activity in question and the qualities that are worth honoring and admiring and recognizing.\tმაგრამ როცა ჩვენ ვფიქრობთ სამართლიანობაზე, არისტოტელე ამბობს, რაზეც ნამდვილად გვჭირდება დაფიქრება, არის აქტივობის არსებითი ბუნება, და უნარები, რომლებიც იმსახურებს პატივისცემას, აღტაცებასა და აღიარებას."}
{"text": "One of the reasons that the best flute players should get the best flutes is that musical performance is not only to make the rest of us happy, but to honor and recognize the excellence of the best musicians.\tერთ–ერთი მიზეზი, თუ რატომ უნდა შეხვდეს საუკეთესო ფლეიტები საუკეთესო შემსრულებლებს, არის არა მხოლოდ ის, რომ შესრულება მსმენელებს გვაბედნიერებს, არამედ ისიც, რომ დავაფასოთ და ვაღიაროთ საუკეთესო მუსიკოსების ოსტატობა."}
{"text": "Now, flutes may seem ... the distribution of flutes may seem a trivial case.\tფლეიტების განაწილების მაგალითი შეიძლება ტრივიალური ჩანს."}
{"text": "Let's take a contemporary example of the dispute about justice.\tმოდი განვიხილოთ თანამედროვე მაგალითი სამართლიანობაზე დავის შესახებ."}
{"text": "It had to do with golf.\tეს არის გოლფთან დაკავშირებული."}
{"text": "Casey Martin -- a few years ago, Casey Martin -- did any of you hear about him?\tქეისი მარტინი... რამოდენიმე წლის წინ, ქეისი მარტინი... გსმენიათ რომელიმეს მის შესახებ?"}
{"text": "He was a very good golfer, but he had a disability.\tის ძალიან კარგი გოლფის მოთამაშე იყო, მაგრამ შეზღუდული ფიზიკური შესაძლებლობებით."}
{"text": "He had a bad leg, a circulatory problem, that made it very painful for him to walk the course.\tმას ჰქონდა სისხლის მიმოქცევის პრობლემა ფეხზე და ამის გამო მისთვის მტკივნეული იყო ფეხით სიარული გოლფის მოედანზე."}
{"text": "In fact, it carried risk of injury.\tუფრო მეტიც, ეს იყო ტრავმის რისკის შემცველი."}
{"text": "He asked the PGA, the Professional Golfers' Association, for permission to use a golf cart in the PGA tournaments.\tმან სთხოვა PGA-ს, პროფესიონალ გოლფერთა ასოციაციას, რომ გამოეყენებინა გოლფის ოთხთვალა PGA-ს ტურნირებში."}
{"text": "They said, \"No.\tმათ თქვეს, \"არა."}
{"text": "Now that would give you an unfair advantage.\"\tეს მოგცემთ არასამართლიან უპირატესობას.\""}
{"text": "He sued, and his case went all the way to the Supreme Court, believe it or not, the case over the golf cart, because the law says that the disabled must be accommodated, provided the accommodation does not change the essential nature of the activity.\tსპორტსმენმა უჩივლა და მისი შემთხვევის განხილვამ, მიაღწია უზენაეს სასამართლომდე, გინდ დაიჯერეთ, გინდ - არა, ეს იყო გოლფის ოთხთვალას საქმე, რადგან კანონი ამბობს, რომ უნარშეზღუდული უნდა იყოს ხელშეწყობილი, იმ პირობით, რომ ეს ხელშეწყობა არ ცვლის აქტივობის არსებით ხასიათს."}
{"text": "He says, \"I'm a great golfer.\tის ამბობს, \"მე ვარ კარგი გოლფის მოთამაშე."}
{"text": "I want to compete.\tმინდა კონკურენციაში ჩაბმა,"}
{"text": "But I need a golf cart to get from one hole to the next.\"\tმაგრამ მჭირდება ოთხთვალა, რომ ერთი ფოსოდან მეორემდე მივიდე.\""}
{"text": "Suppose you were on the Supreme Court.\tწარმოიდგინეთ, თქვენ იმყოფებით უზენაეს სასამართლოში."}
{"text": "Suppose you were deciding the justice of this case.\tწარმოიდგინეთ თქვენ წყვეტთ ამ შემთხვევის სამართლიანობას."}
{"text": "How many here would say that Casey Martin does have a right to use a golf cart?\tრამდენი თქვენგანი იტყვით, რომ ქეისი მარტინს აქვს ოთხთვალას გამოყენების უფლება?"}
{"text": "And how many say, no, he doesn't?\tდა რამდენი თქვენგანი, რომ არა, არ აქვს?"}
{"text": "All right, let's take a poll, show of hands.\tმოდით ჩავატაროთ გამოკითხვა ხელების აწევით."}
{"text": "How many would rule in favor of Casey Martin?\tრამდენი თქვენგანი მიემხრობოდით ქ.მ.–ს?"}
{"text": "And how many would not? How many would say he doesn't?\tდა რამდენი არა?"}
{"text": "All right, we have a good division of opinion here.\tკარგით, აზრები საკმაოდ დაიყო."}
{"text": "Someone who would not grant Casey Martin the right to a golf cart, what would be your reason?\tის, ვინც არ დაუჭერდა მხარს ქეისი მარტინის უფლებას გოლფის ოთხთვალაზე, რა იქნებოდა თქვენი არგუმენტი?"}
{"text": "Raise your hand, and we'll try to get you a microphone.\tაიწიეთ ხელი, შევეცდებით მოგაწოდოთ მიკროფონი"}
{"text": "What would be your reason?\tრა იქნებოდა თქვენი არგუმენტი?"}
{"text": "(Audience: It'd be an unfair advantage.) MS: It would be an unfair advantage if he gets to ride in a golf cart.\t(აუდიტორია: არასამართლიანი უპირატესობა.) მს: ეს იქნებოდა არასამართლიანი უპირატესობა თუ სპორტსმენი გამოიყენებს ოთხთვალას."}
{"text": "All right, those of you, I imagine most of you who would not give him the golf cart worry about an unfair advantage.\tკარგით, თქვენ, ვფიქრობ უმეტესობა, ვინც არ მისცემდით მას ოთხთვალას, ასე არასამართლიანი უპირატესობის გამო ფიქრობთ."}
{"text": "What about those of you who say he should be given a golf cart?\tრას იტყვით თქვენ, ვინც ფიქრობთ, რომ მას უნდა მიეცეს ოთხთვალა?"}
{"text": "How would you answer the objection?\tროგორ უპასუხებდით ამ წინააღმდეგობას?"}
{"text": "Yes, all right.\tდიახ, კარგით."}
{"text": "Audience: The cart's not part of the game.\tაუდიტორია: ოთხთვალა არ არის თამაშის ნაწილი"}
{"text": "MS: What's your name? (Audience: Charlie.) MS: Charlie says -- We'll get Charlie a microphone in case someone wants to reply.\tმს: რა გქვიათ? (აუდიტორია: ჩარლი) მს: ჩარლი ამბობს... ჩვენ მივცემთ ჩარლის მიკროფონს, თუ ვინმეს სურს პასუხის გაცემა."}
{"text": "Tell us, Charlie, why would you say he should be able to use a golf cart?\tგვითხარით ჩარლი, რატომ ფიქრობთ, რომ მას უნდა შეეძლოს ოთხთვალას გამოყენება?"}
{"text": "Charlie: The cart's not part of the game.\tჩარლი: ოთხთვალა არ არის თამაშის ნაწილი."}
{"text": "MS: But what about walking from hole to hole?\tმს: მაგრამ რას იტყვით ფოსოდან ფოსომდე სიარულზე?"}
{"text": "Charlie: It doesn't matter; it's not part of the game.\tჩარლი: ამას მნიშვნელობა არა აქვს; ის არ არის თამაშის ნაწილი."}
{"text": "MS: Walking the course is not part of the game of golf?\tმს: სიარული არ არის გოლფის თამაშის ნაწილი?"}
{"text": "Charlie: Not in my book, it isn't.\tჩარლი: ჩემი აზრით ასეა."}
{"text": "MS: All right. Stay there, Charlie.\tმს: კარგით; დარჩით ჩვენთან ჩარლი."}
{"text": "(Laughter) Who has an answer for Charlie?\t(სიცილი) ვის აქვს პასუხი ჩარლისთვის?"}
{"text": "All right, who has an answer for Charlie?\tკარგით, ვის აქვს პასუხი ჩარლისთვის?"}
{"text": "What would you say?\tრას იტყვით?"}
{"text": "Audience: The endurance element is a very important part of the game, walking all those holes.\tაუდიტორია: გამძლეობის ფაქტორი ძალიან მნიშვნელოვანია თამაშში. ყველა ფოსოს ფეხით მოვლა."}
{"text": "MS: Walking all those holes?\tმს: ყველა ფოსოს ფეხით მოვლა?"}
{"text": "That's part of the game of golf? (Audience: Absolutely.) MS: What's your name? (Audience: Warren.) MS: Warren.\tეს გოლფის თამაშის ნაწილია? (აუდიტორია: რა თქმა უნდა.) მს: რა გქვიათ? (აუდიტორია: ვორენი.) მს: ვორენი."}
{"text": "Charlie, what do you say to Warren?\tჩარლი, რას ეტყვით ვორენს?"}
{"text": "Charley: I'll stick to my original thesis.\tჩარლი: მე მივაწვები თავდაპირველ მოსაზრებას"}
{"text": "(Laughter) MS: Warren, are you a golfer?\t(სიცილი) მს: ვორენ, თქვენ გოლფის მოთამაშე ხართ?"}
{"text": "Warren: I am not a golfer.\tვორენი: არ ვარ გოლფის მოთამაშე."}
{"text": "Charley: And I am. (MS: Okay.) (Laughter) (Applause) You know, it's interesting.\tჩარლი: და მე კი ვარ. (მს: კაი) (სიცილი) (აპლოდისმენტები) იცით, საინტერესოა..."}
{"text": "In the case, in the lower court, they brought in golfing greats to testify on this very issue.\tზემოთ ხსენებულ შემთხვევაში, ქვედა ინსტანციის სასამართლომ, მოიწვია წარმატებული გოლფერები, რომ გაეგოთ მათი შეხედულება ამ საკითხზე."}
{"text": "Is walking the course essential to the game?\tარის სიარული თამაშის მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილი?"}
{"text": "And they brought in Jack Nicklaus and Arnold Palmer.\tსასამართლომ მოიწვია ჯეკ ნიკლაუსი და არნოლდ პალმერი."}
{"text": "And what do you suppose they all said?\tდა რას ფიქრობთ, რა თქვეს მათ?"}
{"text": "Yes. They agreed with Warren.\tდიახ. ისინი დაეთანხმნენ ვორენს."}
{"text": "They said, yes, walking the course is strenuous physical exercise.\tმათ თქვეს, დიახ, გოლფის მინდორში სიარული არის საძნელო ფიზიკური აქტივობა."}
{"text": "The fatigue factor is an important part of golf.\tდაღლის ფაქტორი არის მნიშვნელოვანი ნაწილი გოლფისა;"}
{"text": "And so it would change the fundamental nature of the game to give him the golf cart.\tშესაბამისად, თამაშის ფუნდამენტურ ბუნებას შეცვლის მისთვის ოთხთვალას მიცემა."}
{"text": "Now, notice, something interesting -- Well, I should tell you about the Supreme Court first.\tახლა ყურადღება მიაქციეთ. რაღაც საინტერესოა... პირველად უზენაეს სასამართლოზე გეტყვით."}
{"text": "The Supreme Court decided.\tუზენაესმა სასამართლომ გადაწყვიტა."}
{"text": "What do you suppose they said?\tრას ფიქრობთ რა თქვეს მათ?"}
{"text": "They said yes, that Casey Martin must be provided a golf cart.\tმათ თქვეს დიახ, რომ ქეისი მარტინს უნდა მიეცეს ოთხთვალა."}
{"text": "Seven to two, they ruled.\tშვიდი ორის წინააღმდეგ."}
{"text": "What was interesting about their ruling and about the discussion we've just had is that the discussion about the right, the justice, of the matter depended on figuring out what is the essential nature of golf.\tსაინტერესო რაც იყო მათ კენჭისყრაში და იმ დისკუსიაში, რომელიც ჩვენ გავმართეთ არის ის, რომ დებატები უფლების, სამართლიანობის შესახებ დამოკიდებული იყო გოლფის არსებითი ბუნების გარკვევაზე. გოლფის არსებითი ბუნების გარკვევაზე."}
{"text": "And the Supreme Court justices wrestled with that question.\tდა უზენაესი სასამართლოს წევრებმა ბევრი \"იჭიდავეს\" ამ საკითხზე."}
{"text": "And Justice Stevens, writing for the majority, said he had read all about the history of golf, and the essential point of the game is to get very small ball from one place into a hole in as few strokes as possible, and that walking was not essential, but incidental.\tმოსამართლე სტივენსმა უმრავლესობიდან თქვა, რომ მან წაიკითხვა ყველაფერი გოლფის ისტორიის შესახებ და თამაშის არსებითი ბუნება არის ის, რომ მოათავსო ძალიან პატარა ბურთი გარკვეული ადგილიდან ფოსოში, რაც შეიძლება მცირე რაოდენობის დარტყმებით, და სიარული არ წარმოადგენს ძირითად ნაწილს."}
{"text": "Now, there were two dissenters, one of whom was Justice Scalia.\tიქ იყო ორი მოწინააღმდეგე. ერთი მოსამართლე სკალია,"}
{"text": "He wouldn't have granted the cart, and he had a very interesting dissent.\tრომელმაც მხარი არ დაუჭირა ოთხთვალას გამოყენებას და მას ქონდა საინტერესო განსხვავებული აზრი."}
{"text": "It's interesting because he rejected the Aristotelian premise underlying the majority's opinion.\tის საინტერესოა, რადგან მან უარყო არისტოტელური წინაპირობა, რომელიც საფუძვლად ედო უმრავლესობის შეხედულებას."}
{"text": "He said it's not possible to determine the essential nature of a game like golf.\tმან თქვა, რომ შეუძლებელია განსაზღვრო გოლფის მსგავსი თამაშის არსებითი ბუნება."}
{"text": "Here's how he put it.\tაი როგორ თქვა მან:"}
{"text": "\"To say that something is essential is ordinarily to say that it is necessary to the achievement of a certain object.\t\"რომ მიიჩნიო რაღაც არსებითად უნდა თქვა, რომ ის საჭიროა გარკვეული მიზნის მისაღწევად."}
{"text": "But since it is the very nature of a game to have no object except amusement, (Laughter) that is, what distinguishes games from productive activity, (Laughter) it is quite impossible to say that any of a game's arbitrary rules is essential.\"\tმაგრამ იმდენად რამდენადაც თამაშის ბუნებას არ გააჩნია სხვა მიზანი გარდა გართობისა, (სიცილი) ეს არის ის, რაც განასხვავებს თამაშს პროდუქტიული აქტივობისგან, (სიცილი) ამიტომ, თითქმის შეუძლებელია ვთქვათ, რომ ნებისმიერი თამაშის თვითნებური წესები არის არსებითი.\""}
{"text": "So there you have Justice Scalia taking on the Aristotelian premise of the majority's opinion.\tერთ მხარეს მოსამართლე სკალია, რომელიც ეწინააღმდეგება უმრავლესობის შეხედულებას"}
{"text": "Justice Scalia's opinion is questionable for two reasons.\tარისტოტელური წინაპირობის შესახებ. მოსამართლე სკალიას მოსაზრება საეჭვოა ორი მიზეზის გამო."}
{"text": "First, no real sports fan would talk that way.\tპირველი, არც ერთი სპორტის ქომაგი ამ სტილში არ ილაპარაკებს."}
{"text": "(Laughter) If we had thought that the rules of the sports we care about are merely arbitrary, rather than designed to call forth the virtues and the excellences that we think are worthy of admiring, we wouldn't care about the outcome of the game.\t(სიცილი) რომ გვეფიქრა იმ სპორტის წესები, რომელიც გვაინტერესებს არის უბრალოდ თვითნებური, ვიდრე ისე მოწყობილი, რომ გამოამჟღავნოს ის ღირსებები და ოსტატობა, რომელიც ჩვენი აზრით იმსახურებს აღტაცებას, ჩვენ აღარ დავინტერესდებოდით თამაშის შედეგით."}
{"text": "It's also objectionable on a second ground.\tის ასევე საკამათოა მეორე მიზეზის გამო."}
{"text": "On the face of it, it seemed to be -- this debate about the golf cart -- an argument about fairness, what's an unfair advantage.\tისე ჩანდა, თითქოს დებატები გოლფის ოთხთვალაზე, ეს არის კამათი სამართლიანობაზე, და არასამართლიან უპირატესობაზე;"}
{"text": "But if fairness were the only thing at stake, there would have been an easy and obvious solution.\tმაგრამ მხოლოდ სამართლიანობა რომ იყოს რისკის ქვეშ, ამ საკითხს უფრო ადვილი და ნათელი გადაწყვეტა ექნებოდა."}
{"text": "What would it be? (Audience: Let everyone use the cart.) Let everyone ride in a golf cart if they want to.\tრა იქნებოდა? [აუდიტ. : ნება მივცეთ ყველას, გამოიყენოს ოთხთვალა.] ნება მივცეთ ყველას, იმოძრაოს ოთხთვალათი. თუ მათ ეს სურთ."}
{"text": "Then the fairness objection goes away.\tამით სამართლიანობაზე კამათი შეწყდება."}
{"text": "But letting everyone ride in a cart would have been, I suspect, more anathema to the golfing greats and to the PGA, even than making an exception for Casey Martin.\tმაგრამ ყველასთვის ოთხთვალას გამოყენების უფლების მიცემა, იქნებოდა, ჩემი აზრით, კიდევ უფრო უსიამოვნო საუკეთესო გოლფერებისთვის და PGA–სთვის, ვიდრე ქეისი მარტინისთვის გამონაკლისისის დაშვება."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "Because what was at stake in the dispute over the golf cart was not only the essential nature of golf, but, relatedly, the question: What abilities are worthy of honor and recognition as athletic talents?\tრადგან რაც იყო რისკის ქვეშ გოლფის ოთხთვალაზე კამათის დროს, ეს იყო არა მარტო გოლფის არსებითი ბუნება, არამედ საკითხი იმაზე, თუ რა უნარები იმსახურებს პატივისცემასა და აღიარებას, როგორც ათლეტური ნიჭი?"}
{"text": "Let me put the point as delicately as possible: Golfers are a little sensitive about the athletic status of their game.\tნება მიბოძეთ, რაც შეიძლება დელიკატურად ჩამოვაყალიბო: გოლფერები ცოტა არ იყოს სენსიტიურები არიან საკუთარი თამაშის ათლეტური სტატუსის შესახებ."}
{"text": "(Laughter) After all, there's no running or jumping, and the ball stands still.\t(სიცილი) ბოლოსდაბოლოს გოლფში არ არის სირბილი, ხტომა და ბურთი უმოძრაოდ დევს."}
{"text": "(Laughter) So if golfing is the kind of game that can be played while riding around in a golf cart, it would be hard to confer on the golfing greats the status that we confer, the honor and recognition that goes to truly great athletes.\t(სიცილი) ამიტომ, გოლფი რომ იყოს ისეთი სახის თამაში, რომელიც შეიძლება ითამაშო ოთხთვალას გამოყენებით, რთული იქნებოდა გვესაუბრა გოლფის საუკეთესო მოთამაშეების იმ სტატუსზე, რომელსაც მათ ვანიჭებთ. ასევე პატივსა და აღიარებაზე, რომელიც ეძლევათ ნამდვილად საუკეთესო ათლეტებს."}
{"text": "That illustrates that with golf, as with flutes, it's hard to decide the question of what justice requires, without grappling with the question, \"What is the essential nature of the activity in question, and what qualities, what excellences connected with that activity, are worthy of honor and recognition?\"\tეს ცხადყოფს, რომ გოლფის, ისევე როგორ ფლეიტების შემთხვევაში, რთულია გადაწყვიტო რას მოითხოვს სამართლიანობა, თუ არ ჩავუღრმავდებით შეკითხვას, \"რა არის ზემოხსენებული აქტივობების არსებითი ბუნება; და ამ აქტივობასთან დაკავშრებული, რა ნიშან–თვისებები, რა ოსტატობები, იმსახურებს პატივსა და აღიარებას? \""}
{"text": "Let's take a final example that's prominent in contemporary political debate: same-sex marriage.\tმოდით განვიხილოთ ბოლო მაგალითი, რომელიც ცნობილია თანამედროვე პოლიტიკურ დებატებში: ერთსქესიანთა ქორწინება."}
{"text": "There are those who favor state recognition only of traditional marriage between one man and one woman, and there are those who favor state recognition of same-sex marriage.\tზოგიერთი მხარს უჭერს მხოლოდ ტრადიციული ქორწინების სახელმწიფოს დონეზე აღიარებას, რომელიც შედგება ერთ კაცსა და ერთ ქალს შორის; და არიან ადამიანები, რომლებიც მხარს უჭერენ ერთსქესიანთა ქორწინებას."}
{"text": "How many here favor the first policy: the state should recognize traditional marriage only?\tრამდენი თქვენგანი ემხრობით პირველ პოლიტიკას, რომ სახელმწიფომ უნდა აღიაროს მხოლოდ ტრადიციული ქორწინება?"}
{"text": "And how many favor the second, same-sex marriage?\tდა რამდენი მეორეს?"}
{"text": "Now, put it this way: What ways of thinking about justice and morality underlie the arguments we have over marriage?\tმოდით დავფიქრდეთ შემდეგნაირად: სამართალსა და მორალზე რა ტიპის აზროვნება უდევს საფუძვლად, ქორწინებაზე გამართულ დისკუსიებს? ქორწინებაზე გამართულ დისკუსიებს?"}
{"text": "The opponents of same-sex marriage say that the purpose of marriage, fundamentally, is procreation, and that's what's worthy of honoring and recognizing and encouraging.\tერთსქესიანი ქორწინების მოწინააღმდეგეები ამბობენ, რომ ქორწინების მთავარი მიზანი არის გამრავლება, და ეს არის ის, რაც იმსახურებს პატივისცემას და აღიარებას და წახალისებას."}
{"text": "And the defenders of same-sex marriage say no, procreation is not the only purpose of marriage; what about a lifelong, mutual, loving commitment?\tერთსქესიანი ქორწინების დამცველები ამბობენ არა, გამრავლება არ არის ქორწინების ერთადერთი მიზანი; რა ადგილი უკავია სამუდამო, ორმხრივ, სიყვარულით გამსჭვალულ ვალდებულებას?"}
{"text": "That's really what marriage is about.\tქორწინებას სწორედ ეს დატვირთვა აქვს."}
{"text": "So with flutes, with golf carts, and even with a fiercely contested question like same-sex marriage, Aristotle has a point.\tმოკლედ, ფლეიტებთან, ოთხთვალებთან და ასევე ისეთ მწვავედ განხილულ საკითხთან, როგორიცაა ერთსქესიანი ქორწინება, არისტოტელეს პოზიცია აზრიანია."}
{"text": "Very hard to argue about justice without first arguing about the purpose of social institutions and about what qualities are worthy of honor and recognition.\tძალიან რთულია იკამათო სამართალზე, ჯერ სოციალური ინსტიტუტების მიზნის განხილვის გარეშე; და იმის განხილვის გარეშე, თუ რა თვისებები იმსახურებს პატივისცემასა და აღიარებას."}
{"text": "So let's step back from these cases and see how they shed light on the way we might improve, elevate, the terms of political discourse in the United States, and for that matter, around the world.\tმოდით, ვდისტანცირდეთ ამ შემთხვევებისგან და ვნახოთ თუ როგორ მოჰფენენ ისინი ნათელს იმას, თუ როგორ შეგვიძლია გავაუმჯობესოთ, დავხვეწოთ პოლიტიკური დებატების პირობები შეერთებულ შტატებში და მსოფლიოს გარშემო."}
{"text": "There is a tendency to think that if we engage too directly with moral questions in politics, that's a recipe for disagreement, and for that matter, a recipe for intolerance and coercion.\tარსებობს წარმოდგენა, რომ თუ ჩვენ ზედმეტი პირდაპირობით დავკავდებით მორალური საკითხებით პოლიტიკური დებატისას, ეს უთანხმოებისთვის იქნება განწირული და შესაბამისად მიგვიყვანს შეუწყნარებლობისა და ძალადობისკენ."}
{"text": "So better to shy away from, to ignore, the moral and the religious convictions that people bring to civic life.\tანუ უკეთესია გავეცალოთ, იგნორირება გავუკეთოთ მორალურ და რელიგიურ რწმენებს, რომელიც ხალხს შემოაქვს სამოქალაქო ცხოვრებაში."}
{"text": "It seems to me that our discussion reflects the opposite, that a better way to mutual respect is to engage directly with the moral convictions citizens bring to public life, rather than to require that people leave their deepest moral convictions outside politics before they enter.\tვფიქრობ, ჩვენი ეს დისკუსია საპირისპიროს აჩვენებს, რომ უკეთესი გზა ორმხრივი პატივისცემისკენ, არის იმ მორალური რწმენების პირდაპირი ჩართვა, რომლებიც მოქალაქეებს შემოაქვთ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ვიდრე იმის მოთხოვნა, რომ ადამიანებმა პოლიტიკის გარეთ დატოვონ საკუთარი ღრმა მორალური რწმენა-წარმოდგენები, სანამ ისინი თავად ჩაერთვებიან საქმეში."}
{"text": "That, it seems to me, is a way to begin to restore the art of democratic argument.\tვფიქრობ, ეს არის გზა იმისკენ, რომ დავიწყოთ, დემოკრატიული დებატების ხელოვნების აღდგენა."}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you.\t(აპლოდისმენტები) მადლობა."}
{"text": "(Applause) Thank you very much.\t(აპლოდისმენტები) ძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "Thanks. Thank you.\tგმადლობთ. მადლობა."}
{"text": "Chris.\tკრის."}
{"text": "Thanks, Chris.\tმადლობა კრის."}
{"text": "Chris Anderson: From flutes to golf courses to same-sex marriage -- that was a genius link.\tკრის ანდერსონი: ფლეიტებიდან გოლფამდე ერთსქესიანთა ქორწინებამდე... ეს იყო გენიალური დაკავშირება."}
{"text": "Now look, you're a pioneer of open education.\tთქვენ ხართ პიონერი ღია განათლებაში."}
{"text": "Your lecture series was one of the first to do it big.\tდა თქვენმა ლექციებმა გახადეს ის უფრო დიდი."}
{"text": "What's your vision for the next phase of this?\tროგორ ხედავთ განვითარების შემდეგ ფაზას?"}
{"text": "MS: Well, I think that it is possible.\tმს: მე ვფიქრობ ეს შესაძლებელია;"}
{"text": "In the classroom, we have arguments on some of the most fiercely held moral convictions that students have about big public questions.\tკლასში ჩვენ გვაქვს კამათი რამოდენიმე მწვავედ განხილულ მორალურ რწმენაზე, რომელიც სტუდენტებს აქვთ სერიოზულ საზოგადოებრივ საკითხებზე"}
{"text": "And I think we can do that in public life more generally.\tდა ვფიქრობ, შეგვიძლია იგივე გავაკეთოთ"}
{"text": "And so my real dream would be to take the public television series that we've created of the course -- it's available now, online, free for everyone anywhere in the world -- and to see whether we can partner with institutions, at universities in China, in India, in Africa, around the world, to try to promote civic education and also a richer kind of democratic debate.\tსაჯარო საზოგადოებრივ ცხოვრებაშიც. ჩემი ოცნება იქნებოდა, რომ ავიღოთ საჯარო სატელევიზიო სერიები, რომელიც ჩვენ შევქმენით... ის ამჟამად ხელმისაწვდომია ონლაინ რეჟიმში, უფასოდ ყველასთვის, მსოფლიოს ნებისმიერ ადგილას... და ვსინჯოთ თუ შევძლებთ პარტნიორობის ჩამოყალიბებას ინსტიტუტებთან, უნივერსიტეტებთან ჩინეთში, ინდოეთში, აფრიკაში, მსოფლიოს გარშემო, რომ ვცადოთ და ხელი შევუწყოთ სამოქალაქო განათლებას და უფრო მდიდარ დემოკრატიულ დებატებს."}
{"text": "CA: So you picture, at some point, live, in real time, you could have this kind of conversation, inviting questions, but with people from China and India joining in?\tკა: თქვენი წარმოდგენით, ეს უნდა იყოს ლაივში, რეალურ დროში, სადაც შესაძლებელი იქნება მსგავსი საუბრები, შეკითხვები, სადაც ჩაერთვებიან ადამიანები ჩინეთიდან, ინდოეთიდან?"}
{"text": "MS: Right. We did a little bit of it here with 1,500 people in Long Beach, and we do it in a classroom at Harvard with about 1,000 students.\tმს: სწორია. ჩვენ აქ უკვე გავაკეთეთ მსგავსი რამ 1500 ადამიანის მონაწილებოთ Long Beach–ზე და ასევე ჰარვარდის საკლასო ოთახში დაახლოებით 1000 სტუდენტის მონაწილეობით."}
{"text": "Wouldn't it be interesting to take this way of thinking and arguing, engaging seriously with big moral questions, exploring cultural differences and connect through a live video hookup, students in Beijing and Mumbai and in Cambridge, Massachusetts and create a global classroom.\tგანა საინტერესო არ იქნება ავიღოთ მსგავსი აზროვნება და კამათის სტილი, ჩავერთოთ მორალური საკიხების განხილვაში, გამოვიკვლიოთ კულტურული განსხვავებები და ჩავერთოთ პირდაპირ ვიდეო ურთიერთობაში, სადაც სტუდენტები პეკინიდან და მუმბაიდან, კემბრიჯიდან, მასაჩუსეტსიდან ქმნიან გლობალურ კლასებს."}
{"text": "That's what I would love to do.\tეს არის ის, რისი გაკეთებაც მსურს."}
{"text": "(Applause) CA: So, I would imagine that there are a lot of people who would love to join you in that endeavor.\t(აპლოდისმენტები) კა: მოკლედ, მე მგონია რომ ბევრი ადამიანი იქნება, ვინც სიამოვნებით შემოგიერთდებათ ამ ძალისხმევაში."}
{"text": "Michael Sandel. Thank you so much. (MS: Thanks so much.)\tმაიკლ სენდელი. დიდი მადლობა (მს: დიდი მადლობა.)"}
{"text": "So since I was here last in '06, we discovered that global climate change is turning out to be a pretty serious issue, so we covered that fairly extensively in Skeptic magazine.\tმას შემდეგ რაც ბოლოს აქ ვიყავი 06-ში, ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ გლობალური კლიმატის ცვლილება საკმაოდ სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. ჩვენ ეს საკმაოდ ფართედ მიმოვიხილეთ ჟურნალ \"სკეპტიკოსში\"."}
{"text": "We investigate all kinds of scientific and quasi-scientific controversies, but it turns out we don't have to worry about any of this because the world's going to end in 2012.\tჩვენ ვიკვლევთ ყველა სახის მეცნიერულ და კვაზიმეცნიერულ დავებს, მაგრამ როგორც აღმოჩნდა, სადარდებელი არაფერია, რადგან 2012-ში სამყაროს დასასრულია."}
{"text": "Another update: You will recall I introduced you guys to the Quadro Tracker.\tკიდევ ერთი სიახლე: გახსოვთ, რომ გაგაცანით \"Quadro Tracker\""}
{"text": "It's like a water dowsing device.\tეს წყლის საძიებო მოწყობილობასავით არის."}
{"text": "It's just a hollow piece of plastic with an antenna that swivels around.\tეს პლასტმასის ნაჭერზე მიმაგრებული ანტენაა, რომელიც ტრიალებს."}
{"text": "And you walk around, and it points to things.\tთქვენ დადიხართ და ის რაღაც ნივთებისკენ მიანიშნებს"}
{"text": "Like if you're looking for marijuana in students' lockers, it'll point right to somebody.\tმაგალითად, მარიხუანის მოსაძებნად სტუდენტების კარადებში. ის ვიღაცაზე მიანიშნებს."}
{"text": "Oh, sorry. (Laughter) This particular one that was given to me finds golf balls, especially if you're at a golf course and you check under enough bushes.\tუკაცრავად... (სიცილი) ეს მოწყობილობა, რომელიც მომცეს გოლფის ბურთებს ეძებს. განსაკუთრებით თუ გოლფის მინდორზე ხართ და საკმარისად ბევრ ბუჩქს თუ შეამოწმებთ."}
{"text": "Well, under the category of \"What's the harm of silly stuff like this?\"\tთემაზე: \"რას შეიძლება ვნებდეს ასეთი სისულელეები?\""}
{"text": "this device, the ADE 651, was sold to the Iraqi government for 40,000 dollars apiece.\tეს მოწყობილობა, ADE 651, ერაყის მთავრობამ იყიდა თითო 40 000 დოლარად."}
{"text": "It's just like this one, completely worthless, in which it allegedly worked by \"electrostatic magnetic ion attraction,\" which translates to \"pseudoscientific baloney\" -- would be the nice word -- in which you string together a bunch of words that sound good, but it does absolutely nothing.\tზუსტად ასეთია, სრულიად უსარგებლო, იმ საქმისთვის რისთვისაც უნდა ემუშავა \"იონების ელექტროსტატიკური მაგნიტური მიზიდულობა\" რაც თარგმანში ნიშნავს: \"ფსევდომეცნიერული ბოდვა\"... ეს იქნებოდა შესაფერისი შესატყვისი.. როცა ბევრ კარგ სიტყვას ერთად ყრი, მაგრამ სინამდვილეში ის არაფერს აკეთებს."}
{"text": "In this case, at trespass points, allowing people to go through because your little tracker device said they were okay, actually cost lives.\tამ შემთხვევაში, სასაზღვრო პუნქტებზე ხალხს ატარებდნენ, რადგან ამ დანადგარმა თქვა, რომ ყველაფერი წესრიგშია. რაც ვიღაცეების სიცოცხლის ფასად დაჯდა."}
{"text": "So there is a danger to pseudoscience, in believing in this sort of thing.\tამიტომ არსებობს საფრთხეები ფსევდომეცნიერებაში, და მსგავსი რამეების დაჯერებაში."}
{"text": "So what I want to talk about today is belief.\tმაშ, დღეს მინდა ვილაპარაკო რწმენაზე."}
{"text": "I want to believe, and you do too.\tმე მინდა დავიჯერო, და თქვენც გინდათ."}
{"text": "And in fact, I think my thesis here is that belief is the natural state of things.\tპრინციპში, ჩემი თეზისი იქნებოდა ის, რომ რწმენა ბუნებრივი მდგომარეობაა."}
{"text": "It is the default option. We just believe.\tგაჩუმებითი არჩევანი. ჩვენ უბრალოდ გვჯერა."}
{"text": "We believe all sorts of things.\tჩვენ გვჯერა ბევრი სხვადასხვა რამის."}
{"text": "Belief is natural; disbelief, skepticism, science, is not natural.\tრწმენა ბუნებრივია; ურწმუნობა, სკეპტიციზმი, მეცნიერება - არაბუნებრივი."}
{"text": "It's more difficult.\tის უფრო ძნელია."}
{"text": "It's uncomfortable to not believe things.\tარაკომფორტულია არ გჯეროდეს რაღაცეების."}
{"text": "So like Fox Mulder on \"X-Files,\" who wants to believe in UFOs? Well, we all do, and the reason for that is because we have a belief engine in our brains.\tროგორც ფოქს მალდერი \"საიდუმლო მასალებიდან\", რომელსაც უნდა, რომ სჯეროდეს ამო-ების, ასევე ვართ ჩვენც. ეს იმიტომ, რომ ჩვენ რწმენის მექანიზმი გვაქვს ტვინებში."}
{"text": "Essentially, we are pattern-seeking primates.\tჩვენ სტრუქტურის მაძიებელი პრიმატები ვართ."}
{"text": "We connect the dots: A is connected to B; B is connected to C.\tჩვენ ვაკავშირებთ წერტილებს. A დაკავშირებულია B-თან, B კი C-თან"}
{"text": "And sometimes A really is connected to B, and that's called association learning.\tზოგჯერ A მართლაც არის დაკავშირებული B-თან და ამას ასცოიაციური აზროვნება ჰქვია."}
{"text": "We find patterns, we make those connections, whether it's Pavlov's dog here associating the sound of the bell with the food, and then he salivates to the sound of the bell, or whether it's a Skinnerian rat, in which he's having an association between his behavior and a reward for it, and therefore he repeats the behavior.\tჩვენ ვპოულობთ სტრუქტურას, ვაკავშირებთ მოვლენებს. იქნება ეს პავლოვის ძაღლი, რომელიც ზარს საჭმელს უკავშირებდა და მის ხმაზე ნერწყვი მოსდიოდა, თუ სკინერის ვირთხა, რომლის ქმედებასთან, მისი წახალისების ასოცირება ხდება, შესაბამისად ის იმეორებს ქმედებას."}
{"text": "In fact, what Skinner discovered is that, if you put a pigeon in a box like this, and he has to press one of these two keys, and he tries to figure out what the pattern is, and you give him a little reward in the hopper box there -- if you just randomly assign rewards such that there is no pattern, they will figure out any kind of pattern.\tსკინერმა რაც აღმოაჩინა არის ის, რომ თუ თქვენ მტრედს მსგავს ყუთში მოათავსებთ, სადაც მან ამ ორი ღილაკიდან ერთ-ერთს უნდა დააჭიროს, ის ეცდება დაადგინოს კანონზომიერება, ყოველი ქმედების შემდეგ მას აჯილდოვებთ. თუ თქვენ შემთხვევითად მისცემთ ჯილდოს, ყველანაირი კანონზომიერების გარეშე, ისინი მაინც ეცდებიან დაადგინონ რაიმე სტრუქტურა"}
{"text": "And whatever they were doing just before they got the reward, they repeat that particular pattern.\tდა რასაც ჯილდოს მიცემის წინ აკეთებდნენ, იმავეს გაიმეორებენ."}
{"text": "Sometimes it was even spinning around twice counterclockwise, once clockwise and peck the key twice.\tზოგჯერ ეს საათის ისრის საწინააღმდეგოდ ორჯერ ბრუნვაც იყო, ერთხელ საათის მიმართულებით და ღილაკზე ორჯერ ჩანისკარტება."}
{"text": "And that's called superstition, and that, I'm afraid, we will always have with us.\tამას ცრურწმენა ჰქვია. ვშიშობ, რომ ეს ჩვენში მუდმივად იქნება."}
{"text": "I call this process \"patternicity\" -- that is, the tendency to find meaningful patterns in both meaningful and meaningless noise.\tმე ამას \"სტრუქტურომანიას\" ვუწოდებ. რაც არის აზრიანი სტრუქტურების ძიების ტენდენცია, როგორც აზრიან, ისე უაზრო ხმაურში."}
{"text": "When we do this process, we make two types of errors.\tროცა ჩვენ ამას ვაკეთებთ, ორი ტიპის შეცდომას ვუშვებთ."}
{"text": "A Type I error, or false positive, is believing a pattern is real when it's not.\tპირველი ტიპის - მცდარი პოზიტივი, არის იმის დაჯერება, რომ სტრუქტურა ნამდვილია, მაშინ როცა ასე არ არის."}
{"text": "Our second type of error is a false negative.\tმეორე ტიპის შეცდომა - მცდარი ნეგატივი."}
{"text": "A Type II error is not believing a pattern is real when it is.\tარის შეცდომა, როცა არ გვჯერა რომ სტრუქტრა ნამდვილია, მაშინ როცა ის ნამდვილია."}
{"text": "So let's do a thought experiment.\tმოდით ჩავატაროთ გონებრივი ექპერიმენტი."}
{"text": "You are a hominid three million years ago walking on the plains of Africa.\tთქვენ ხართ მილიონი წლის წინანდელი ჰომინიდი, რომელიც აფრიკის ღია სივრცეში დაბოდიალებს."}
{"text": "Your name is Lucy, okay?\tთქვენ ლუსი გქვიათ"}
{"text": "And you hear a rustle in the grass.\tდა ბალახის შრიალი გესმით."}
{"text": "Is it a dangerous predator, or is it just the wind?\tარის ეს სახიფათო მტაცებელი, თუ უბრალოდ ქარია?"}
{"text": "Your next decision could be the most important one of your life.\tთქვენი შემდგომი გადაწყვეტილება, შეიძლება ყველაზე მნიშვნელოვანი იყოს ცხოვრებაში."}
{"text": "Well, if you think that the rustle in the grass is a dangerous predator and it turns out it's just the wind, you've made an error in cognition, made a Type I error, false positive.\tთუ თქვენ გადაწყვეტთ, რომ ეს მტაცებელია და ქარი აღმოჩნდება, თქვენ ამოცნობაში შეცდომა დაუშვით. პირველი ტიპის შეცდომა, მცდარი პოზიტივი,"}
{"text": "But no harm. You just move away.\tთუმცა უვნებელი შეცდომაა და უბრალოდ გაერიდებით."}
{"text": "You're more cautious. You're more vigilant.\tეს ნიშნავს, რომ უფრო ფრთხილად და ფხიზლად ხართ."}
{"text": "On the other hand, if you believe that the rustle in the grass is just the wind, and it turns out it's a dangerous predator, you're lunch.\tმეორეს მხრივ, თუ თქვენ გადაწყვეტთ, რომ ეს მხოლოდ ქარია და სინამდვილეში სახიფათო მტაცებელი აღმოჩნდება, თქვენ ლანჩი გახდებით."}
{"text": "You've just won a Darwin award.\tთქვენ ამით დარვინის პრიზს მოიგებთ."}
{"text": "You've been taken out of the gene pool.\tგენოფონდიდან ამოღებული იქნებით."}
{"text": "Now the problem here is that patternicities will occur whenever the cost of making a Type I error is less than the cost of making a Type II error.\tპრობლემა იმაშია, რომ სტრუქტურომანია მაშინ ჩნდება, როცა პირველი ტიპის შეცდომის ფასი უფრო ნაკლებია, ვიდრე მეორე ტიპის."}
{"text": "This is the only equation in the talk by the way.\tსხვათაშორის, ეს ერთადერთი ფორმულაა გამოსვლაში."}
{"text": "We have a pattern detection problem that is assessing the difference between a Type I and a Type II error is highly problematic, especially in split-second, life-and-death situations.\tჩვენ სტრუქტურის დადგენის პრობლემა გვაქვს. ანუ პირველი და მეორე ტიპის შეცდომას შორის, განსხვავების შეფასებაშია პრობლემა. განსაკუთრებით მყისიერად, სიკვდილ-სიცოცხლის სიტუაციაში."}
{"text": "So the default position is just: Believe all patterns are real -- All rustles in the grass are dangerous predators and not just the wind.\tამიტომ გაჩუმებითი პოზიციაა: დავიჯეროთ, რომ ყველა სტრუქტურა ნამდვილია. ბალახის ყველა შრიალი სახიფათო მტაცებელია და არა უბრალოდ ქარი."}
{"text": "And so I think that we evolved ...\tჩვენ ასეთი ევოლუცია განვიცადეთ..."}
{"text": "there was a natural selection for the propensity for our belief engines, our pattern-seeking brain processes, to always find meaningful patterns and infuse them with these sort of predatory or intentional agencies that I'll come back to.\tბუნებრივი გადარჩევა, სტრუქტურის მაძებარი ტვინის სასარგებლოდ მოხდა, რომელიც ყოველთვის აზრიან სტრუქტურას ეძებს და აკუთვნებს მას ვიღაცის მტაცებლურ განზრახვას, რასაც მოგვიანებით დავუბრუნდები."}
{"text": "So for example, what do you see here?\tმაგალითად, რას ხედავთ აქ?"}
{"text": "It's a horse head, that's right.\tმართალია, ცხენის თავი."}
{"text": "It looks like a horse. It must be a horse.\tცხენივით გამოიყურება. ცხენი უნდა იყოს."}
{"text": "That's a pattern.\tასეთი სტრუქტურაა,"}
{"text": "And is it really a horse?\tმაგრამ ნამდვილად ცხენია თუ არა?"}
{"text": "Or is it more like a frog?\tან იქნებ უფრო ბაყაყივითაა?"}
{"text": "See, our pattern detection device, which appears to be located in the anterior cingulate cortex -- it's our little detection device there -- can be easily fooled, and this is the problem.\tხედავთ, სტრუქტურის დამდგენი ჩვენი მოწყობილობა, რომელიც სარტყლისებრი ქერქის წინა ნაწილში მდებარეობს... ეს ჩვენი პატარა მოწყობილობა, მარტივად გასაბითურებელია, სწორედ ესაა პრობლემა."}
{"text": "For example, what do you see here?\tმაგალითად, რას ხედავთ აქ?"}
{"text": "Yes, of course, it's a cow.\tდიახ, რა თქმა უნდა."}
{"text": "Once I prime the brain -- it's called cognitive priming -- once I prime the brain to see it, it pops back out again even without the pattern that I've imposed on it.\tეს ძროხაა. მას შემდეგ რაც ტვინი განვაწყე, რასაც კოგნიტიური პრაიმინგი ჰქვია.. როცა თქვენს ტვინს განვაწყობ, სწორედ იმას დაინახავს. ის კვლავ გიხტებათ სტრუქტურის თავს მოხვევის გარეშეც."}
{"text": "And what do you see here?\tრას ხედავთ აქ?"}
{"text": "Some people see a Dalmatian dog.\tზოგი დალმატინელს ხედავს."}
{"text": "Yes, there it is. And there's the prime.\tდიახ, აი ის და აი პრაიმი."}
{"text": "So when I go back without the prime, your brain already has the model so you can see it again.\tმას შემდეგ, რაც უკვე პრაიმის გარეშე გაჩვენებთ, თქვენს ტვინს უკვე აქვს მოდელი, ამიტომ მაინც ხედავთ."}
{"text": "What do you see here?\tაქ რას ხედავთ?"}
{"text": "Planet Saturn. Yes, that's good.\tსატურნს. ძალიან კარგი."}
{"text": "How about here?\tაქ?"}
{"text": "Just shout out anything you see.\tუბრალოდ წამოიყვირეთ რასაც დაინახავთ"}
{"text": "That's a good audience, Chris.\tმშვენიერი აუდიტორიაა, კრის."}
{"text": "Because there's nothing in this. Well, allegedly there's nothing.\tაქ ხომ არაფერია. როგორც ამბობენ - არაფერია."}
{"text": "This is an experiment done by Jennifer Whitson at U.T. Austin on corporate environments and whether feelings of uncertainty and out of control makes people see illusory patterns.\tეს ჯენიფერ უიტსონის ექსპერიმენტია რომელიც მან ოსტინში, ტეხასის უნივერსიტეტში, კორმპორატიულ წრეში ჩაატარა. იმის დასადგენად, აიძულებს თუ არა გაურკვევლობა და უკონტროლობა ადამიანებს დაინახონ წარმოსახვითი სტრუქტურები"}
{"text": "That is, almost everybody sees the planet Saturn.\tაქ თითქმის ყველა სატურნს ხედავს."}
{"text": "People that are put in a condition of feeling out of control are more likely to see something in this, which is allegedly patternless.\tადამიანებმა, რომლებიც უკონტროლო მდგომარეობაში არიან, უფრო დიდი შანსა დაინახონ ამაში რაღაც, რაშიც არანაირი სტრუქტურა არ არსებობს."}
{"text": "In other words, the propensity to find these patterns goes up when there's a lack of control.\tანუ სტრუქტურის მონახვისკენ სწრაფვა, უკონტროლობის პირობებში იზრდება."}
{"text": "For example, baseball players are notoriously superstitious when they're batting, but not so much when they're fielding.\tმაგალითად, ბეისბოლის მოთამაშეები განსაკუთრებით ცრუმორწმუნეები არიან დარტყმის(ბეთინგის) დროს, მაგრამ ნაკლებად როცა მინდორში თამაშობენ,"}
{"text": "Because fielders are successful 90 to 95 percent of the time.\tრადგან მინდვრის მოთამაშეების(ფილდერების) 90-95% წარმატებას აღწევს."}
{"text": "The best batters fail seven out of 10 times.\tსაუკეთესო ბეთერების 10-დან 7 დარტყმა წარუმატებელია."}
{"text": "So their superstitions, their patternicities, are all associated with feelings of lack of control and so forth.\tმათი ცრურწმენა, მათი სტრუქტურის მაძიებლობა, დაკავშირებულია უკონტროლობის შეგრძნებებთან და ა.შ."}
{"text": "What do you see in this particular one here, in this field?\tრას ხედავთ ამ კონკრეტულ სურათზე?"}
{"text": "Anybody see an object there?\tვინმე ხედავს ობიექტს?"}
{"text": "There actually is something here, but it's degraded.\tსინამდვილეში აქ მართლაც რაღაცაა, ოღონდ ხარისხ დაქვეითებული."}
{"text": "While you're thinking about that, this was an experiment done by Susan Blackmore, a psychologist in England, who showed subjects this degraded image and then ran a correlation between their scores on an ESP test: How much did they believe in the paranormal, supernatural, angels and so forth.\tსანამ ამაზე ფიქრობთ, ეს ექსპერიმენტი ფსიქოლოგმა ინგლისიდან, სიუზან ბლექმორმა ჩაატარა. მან მონაწილეებს ეს ხარისხ დაქვეითებული სურათი აჩვენა და შემდეგ დააკვირდა კორელაციას მათ ექსტრასენსორული აღქმების ტესტებთან (ეატ): რამდენად სჯერათ მათ პარანორმალურობების, ცრურწმენების, ანგელოზების და ა.შ."}
{"text": "And those who scored high on the ESP scale, tended to not only see more patterns in the degraded images but incorrect patterns.\tდა მათ ვისაც ე.ა.ტ. ტესტზე მაღალი მაჩვენებელი ჰქონდა არა მხოლოდ უფრო მეტ სტრუქტურას ხედავდნენ ხარისხ დაქვეითებულ სურათებში, არამედ არასწორ სტრუქტურებსაც."}
{"text": "Here is what you show subjects.\tაი რას აჩვენებდნენ ექსპერიმენტის მონაწილეებს."}
{"text": "The fish is degraded 20 percent, 50 percent and then the one I showed you, 70 percent.\tთევზის სურათის ხარისხი 20%-ით, 50%-ით დაქვეითებულია და შემდეგ რაც მე გაჩვენეთ, 70%-ით."}
{"text": "A similar experiment was done by another [Swiss] psychologist named Peter Brugger, who found significantly more meaningful patterns were perceived on the right hemisphere, via the left visual field, than the left hemisphere.\tმსგავსი ექსპერიმენტი შვედმა ფსიქოლოგმა პიტერ ბრაგერმაც ჩაატარა. მან აღმოაჩინა, რომ მნიშვნელოვნად უფრო აზრიანი სტრუქტურა აღიქმება მარჯვენა ნახევარსფეროს მიერ, მარცხენა ხედვის ველიდან, ვიდრე მარცხენა ნახევარსფეროს მიერ."}
{"text": "So if you present subjects the images such that it's going to end up on the right hemisphere instead of the left, then they're more likely to see patterns than if you put it on the left hemisphere.\tამიტომ როცა მონაწილეებს მსგავს სურათებს ისე აჩვენებთ, რომ მარჯვენა ნახევარსფერომ აღიქვას, მაშინ სტრუქტურის აღმოჩენის უფრო დიდი შანსია, ვიდრე მაშინ როცა მარცხენა აღიქვამს."}
{"text": "Our right hemisphere appears to be where a lot of this patternicity occurs.\tროგორც ჩანს სტრუქტურის ძიების უმეტესი პროცესი, ჩვენი ტვინის მარჯვენა ნახევარსფეროში ხდება."}
{"text": "So what we're trying to do is bore into the brain to see where all this happens.\tმაშ, ჩვენ ტვინში ჩაძრომას ვცდილობთ, რომ დავადგინოთ სად ხდება ეს ყველაფერი."}
{"text": "Brugger and his colleague, Christine Mohr, gave subjects L-DOPA.\tბრაგერმა და მისმა კოლეგა - კრისტინა მორმა, ექსპერიმენტის მოაწილეებს ლ-დოპა მისცეს."}
{"text": "L-DOPA's a drug, as you know, given for treating Parkinson's disease, which is related to a decrease in dopamine.\tამ პრეპარატს როგორც იცით, პარკინსონიან პაციენტებს აძლევენ. ეს დაავადება დოფამინის დაწევასთან არის დაკავშირებული"}
{"text": "L-DOPA increases dopamine.\tდა ლ-დოპა კი ზრდის მას."}
{"text": "An increase of dopamine caused subjects to see more patterns than those that did not receive the dopamine.\tდოფამინის ზრდამ მონაწილეებში მეტი სტრუქტურის დანახვა გამოიწვია, მათთან შედარებით ვისაც ის არ მიუღია."}
{"text": "So dopamine appears to be the drug associated with patternicity.\tასე რომ, როგორც გამოჩნდა, დოფამინი უკავშირდება სტრუქტურომანიას."}
{"text": "In fact, neuroleptic drugs that are used to eliminate psychotic behavior, things like paranoia, delusions and hallucinations, these are patternicities.\tპრინციპში ნეიროლეპტური პრეპარატები, რომლებიც ფსიქოტურ ქმედებას ამცირებს, როგორებიცაა პარანოია, დელუზიები და ჰალუცინაციები, ეს სტრუქტურომანიებია."}
{"text": "They're incorrect patterns. They're false positives. They're Type I errors.\tის მცდარი სტრუქტურებია. მცდარი პოზიტივები."}
{"text": "And if you give them drugs that are dopamine antagonists, they go away.\tპირველი ტიპის შეცდომები და თუ მათ ისეთ პრეპარატს მივცემთ, რომელიც დოფამინის ანტაგონისტია, ეს სტრუქტურები გაქრება."}
{"text": "That is, you decrease the amount of dopamine, and their tendency to see patterns like that decreases.\tთქვენ ამცირებთ დოფამინის რაოდენობას და მათი მიდრეკილება დაინახონ სტრუქტურები მცირდება."}
{"text": "On the other hand, amphetamines like cocaine are dopamine agonists.\tმეორეს მხრივ, კოკაინის მსგავსი ამფეტამინები არიან დოფამინის აგონისტები."}
{"text": "They increase the amount of dopamine.\tისინი ზრდიან დოფამინის რაოდენობას."}
{"text": "So you're more likely to feel in a euphoric state, creativity, find more patterns.\tამიტომ, ამ დროს თქვენ უფრო ეიფორიული იქნებით, შემოქმედებითი და მეტ სტრუქტურას იპოვით."}
{"text": "In fact, I saw Robin Williams recently talk about how he thought he was much funnier when he was doing cocaine, when he had that issue, than now.\tცოტა ხნის წინ ვნახე რობინ უილიამსი ამბობდა თუ როგორ ეგონა მას თავი უფრო სასაცილო, როცა კოკაინზე იყო."}
{"text": "So perhaps more dopamine is related to more creativity.\tამიტომ, ალბათ უფრო მეტი დოფამინი, მეტ შემოქმედებითობას უკავშირდება."}
{"text": "Dopamine, I think, changes our signal-to-noise ratio.\tჩემი აზრით, დოფამინი ცვლის სიგნალისა და ხმაურის შეფარდებას."}
{"text": "That is, how accurate we are in finding patterns.\tანუ, რამდენად ზუსტები ვართ ჩვენ სტრუქტურების ძებნაში. თუ ეს შეფარდება ზედმეტად დაბალია, თქვენ ბევრ მეორე ტიპის შეცდომას დაუშვებთ"}
{"text": "You miss the real patterns. You don't want to be too skeptical.\tნამდვილ სტრუქტურებს გამოტოვებთ. ზედმეტი სკეპტიციზმი არ ვარგა."}
{"text": "If you're too skeptical, you'll miss the really interesting good ideas.\tთუ ზედმეტად სკეპტიკური ხართ, საინტერესო აზრს გაატარებთ."}
{"text": "Just right, you're creative, and yet you don't fall for too much baloney.\tზომიერის შემთხვევაში. კრეატიული ხართ, მაგრამ მთლად არ ბითურდებით."}
{"text": "Too high and maybe you see patterns everywhere.\tზედმეტად მაღალი ფარდობისას, ალბათ ყველგან რაღაც სტრუქტურას დაინახავთ."}
{"text": "Every time somebody looks at you, you think people are staring at you.\tყოველთვის როცა ვიღაც შემოგხედავთ, იფიქრებთ რომ გაშტერდებიან."}
{"text": "You think people are talking about you.\tგეგონებათ, რომ ხალხი თქვენზე ლაპარაკობს."}
{"text": "And if you go too far on that, that's just simply labeled as madness.\tთუ ამ მიმართულებით საკმარისად შორს წავალთ, ეს უკვე სიგიჟეა."}
{"text": "It's a distinction perhaps we might make between two Nobel laureates, Richard Feynman and John Nash.\tალბათ ეს განასხვავებთ ორ ნობელის ლაურეატს, რიჩარდ ფეინმანს და ჯონ ნეშს."}
{"text": "One sees maybe just the right number of patterns to win a Nobel Prize.\tერთი ხედავს ნობელის პრემიის მოგებისთვის საკმარის სტრუქტურების რაოდენობას."}
{"text": "The other one also, but maybe too many patterns.\tმეორეც, მაგრამ ზედმეტად ბევრს"}
{"text": "And we then call that schizophrenia.\tდა ამას შიზოფრენია ჰქვია."}
{"text": "So the signal-to-noise ratio then presents us with a pattern-detection problem.\tასე რომ სიგნალის ხმაურთან ფარდობა სტრუქტურის აღმოჩენას საზღვრავს"}
{"text": "And of course you all know exactly what this is, right?\tდა რა თქმა უნდა თქვენ ყველამ ზუსტად იცით ეს რა არის, არა?"}
{"text": "And what pattern do you see here?\tრა სტრუქტურას ხედავთ აქ?"}
{"text": "Again, I'm putting your anterior cingulate cortex to the test here, causing you conflicting pattern detections.\tთქვენს სარტყლისებრი ქერქის წინა ნაწილს კვლავ გამოცდას ვუწყობ, ურთიერთგამომრიცხავი სტრუქტურების დანახვის იძულებით."}
{"text": "You know, of course, this is Via Uno shoes.\tრა თქმა უნდა, ეს ვია უნოს ფეხსაცმელებია"}
{"text": "These are sandals.\tეს სანდლებია."}
{"text": "Pretty sexy feet, I must say.\tსაკმაოდ სექსუალური ტერფებია, უნდა ითქვას."}
{"text": "Maybe a little Photoshopped.\tშეიძლება ცოტა დაფოტოშოპებულიც."}
{"text": "And of course, the ambiguous figures that seem to flip-flop back and forth.\tდა რა თქმა უნდა ორაზროვანი ფიგები, რომლებიც თითქოს ერთმანეთში გადადის."}
{"text": "It turns out what you're thinking about a lot influences what you tend to see.\tროგორც აღმოჩნდა, რაზეც უფრო მეტს ფიქრობთ, ეს ზემოქმედებს იმაზე, თუ რას უფრო დაინახავთ."}
{"text": "And you see the lamp here, I know.\tდა ვიცი, თქვენ აქ ლამპას ხედავთ,"}
{"text": "Because the lights on here.\tრადგან აქ შუქი ანთია."}
{"text": "Of course, thanks to the environmentalist movement we're all sensitive to the plight of marine mammals.\tრა თქმა უნდა, გარემოს დაცვითი მოძრაობის წყალობით, ჩვენ მტკივნეულად ვრეაგირებთ ზღვის ძუძუმწოვრების მდგომარეობაზე."}
{"text": "So what you see in this particular ambiguous figure is, of course, the dolphins, right?\tამიტომაც ხედავთ ამ ორაზროვან სურათზე დელფინებს რასაკვირველია, არა?"}
{"text": "You see a dolphin here, and there's a dolphin, and there's a dolphin.\tეს ხომ დელფინია. აქაც დელფინი და ესეც დელფინია;"}
{"text": "That's a dolphin tail there, guys.\tეს კი დელფინის კუდია."}
{"text": "(Laughter) If we can give you conflicting data, again, your ACC is going to be going into hyperdrive.\t(სიცილი) როცა ჩვენ გაწვდით ურთიერთგამომრიცხავ მონაცემს, თქვენი სარტყლისებრი ქერქის წინა ნაწილი გაჭედავს."}
{"text": "If you look down here, it's fine. If you look up here, then you get conflicting data.\tთუ აქ შეხედავთ ყველაფერი ნორმაშია, თუ ზემოთ შეხედავთ კონფლიქტია."}
{"text": "And then we have to flip the image for you to see that it's a set up.\tდა შემდეგ გამოსახულება უნდა შევატრიალოთ, იმისთვის, რომ დადგმული სცენა აღმოაჩინოთ."}
{"text": "The impossible crate illusion.\tდაუჯერებელი ყუთის ილუზია."}
{"text": "It's easy to fool the brain in 2D.\tმარტივია ტვინის მოტყუება 2 განზომილებაში."}
{"text": "So you say, \"Aw, come on Shermer, anybody can do that in a Psych 101 text with an illusion like that.\"\tთქვენ იტყვით \"ოჰ, შერმერ, ეს ფოკუსები ნებისმიერს შეუძლია\""}
{"text": "Well here's the late, great Jerry Andrus' \"impossible crate\" illusion in 3D, in which Jerry is standing inside the impossible crate.\tაი, შესანიშნავი ჯერი ანდრუსის \"დაუჯერებელი ყუთი\" სამ განზომილებაში, სადაც ჯერი დაუჯერებელი ყუთის შიგნით დგას."}
{"text": "And he was kind enough to post this and give us the reveal.\tმის სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ მან ამ ილუზიის ამოხსნაც გამოაქვეყნა."}
{"text": "Of course, camera angle is everything. The photographer is over there, and this board appears to overlap with this one, and this one with that one, and so on.\tრა თქმა უნდა, ყველაფერი კამერის კუთხეზეა დამოკიდებული. ფოტოგრაფი იქ არის და ეს ნაწილი თითქოს იმას ფარავს, ეს კი ამას და ა.შ."}
{"text": "But even when I take it away, the illusion is so powerful because of how are brains are wired to find those certain kinds of patterns.\tმაგრამ მაშინაც კი როცა ეს ყველაფერი ვიცით, ტვინის წყობიდან გამომდინარე, რომელიც მომართულია აღმოაჩინოს ასეთი სტრუქტურები ილუზია მაინც ძლიერია."}
{"text": "This is a fairly new one that throws us off because of the conflicting patterns of comparing this angle with that angle.\tეს შედარებით ახალია, რომელსაც შეცდომაში შევყავართ, კონფლიქტური სტრუქტურის გამო, როცა ვადარებთ ამ კუთხეს იმ კუთხეს."}
{"text": "In fact, it's the exact same picture side by side.\tსინამდვილეში, ეს იდენტური სურათებია გვერდიგვერდ."}
{"text": "So what you're doing is comparing that angle instead of with this one, but with that one.\tამ დროს, ამ კუთხეს, იმის მაგივრად ადარებთ ამას"}
{"text": "And so your brain is fooled.\tდა თქვენი ტვინი ტყუვდება."}
{"text": "Yet again, your pattern detection devices are fooled.\tისევ და ისევ თქვენი სტრუქტურის აღმომჩენი მოწყობილობა ტყუვდება."}
{"text": "Faces are easy to see because we have an additional evolved facial recognition software in our temporal lobes.\tსახეები ადვილი დასანახია, რადგან ჩვენ დამატებით სახეების ამომცნობი მექანიზმი გვაქვს განვითარებული ჩვენი საფეთქლის წილში."}
{"text": "Here's some faces on the side of a rock.\tაი რაღაც სახეები კლდეზე."}
{"text": "I'm actually not even sure if this is -- this might be Photoshopped.\tარც კი ვარ დარწმუნებული... შეიძლება დაფოტოშოპებულია,"}
{"text": "But anyway, the point is still made.\tმაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში ეს აზრს არ ცვლის."}
{"text": "Now which one of these looks odd to you?\tამათგან რომელი გამოიყურება უცნაურად?"}
{"text": "In a quick reaction, which one looks odd?\tერთი შეხედვით რომელია უცნაური?"}
{"text": "The one on the left. Okay. So I'll rotate it so it'll be the one on the right.\tმარცხენა? კარგი. ამოვატრიალებ. ანუ ის გახდება მარჯვენა"}
{"text": "And you are correct.\tდა თქვენ მართალი ხართ."}
{"text": "A fairly famous illusion -- it was first done with Margaret Thatcher.\tსაკმაოდ ცნობილი ილუზია.. პირველად მარგარეტ ტეტჩერზე გააკეთეს."}
{"text": "Now, they trade up the politicians every time.\tახლა სულ პოლიტიკოსებზე აკეთებენ."}
{"text": "Well, why is this happening?\tრატომ ხდება ასე?"}
{"text": "Well, we know exactly where it happens, in the temporal lobe, right across, sort of above your ear there, in a little structure called the fusiform gyrus.\tზუსტად ვიცით სადაც ხდება, საფეთქლის წილში, თქვენი ყურის ცოტა ზემოთ, პატარა სტრუქტურა, რომელსაც თითისტარისებრი ნაოჭი ჰქვია."}
{"text": "And there's two types of cells that do this, that record facial features either globally, or specifically these large, rapid-firing cells, first look at the general face.\tამას ორი ტიპის უჯრედი აკეთებს, ერთი ზოგად ნაკვთებს იმახსოვრებს, მეორე, კონკრეტულ დეტალებს. ეს დიდი, სწრაფქმედი უჯრედები, ჯერ ზოგადად სახეს უყურებენ,"}
{"text": "So you recognize Obama immediately.\tამიტომ მყისიერად ცნობთ ობამას"}
{"text": "And then you notice something quite a little bit odd about the eyes and the mouth.\tდა შემდეგ ამჩნევთ რაღაც უცნაურს მის თვალებზე და პირზე."}
{"text": "Especially when they're upside down, you're engaging that general facial recognition software there.\tგანსაკუთრებით როცა ისინი ამოტრიალებულია, თქვენ სახის ამომცნობ ზოგად მექანიზმს იყენებთ."}
{"text": "Now I said back in our little thought experiment, you're a hominid walking on the plains of Africa.\tახლა დავუბრუნდეთ ჩვენს პატარა გონებრივ ექსპერიმენტს. თქვენ ხართ ჰომინიდი, რომელიც აფრიკის სივრცეებში დაბოდიალებს"}
{"text": "Is it just the wind or a dangerous predator?\tეს მხოლოდ ქარია, თუ სახიფათო მტაცებელი?"}
{"text": "What's the difference between those?\tრა განსხვავებაა მათ შორის?"}
{"text": "Well, the wind is inanimate; the dangerous predator is an intentional agent.\tქარი უსულოა; სახიფათო მტაცებელი - განზრახვის მქონე აგენტი."}
{"text": "And I call this process agenticity.\tმე ამ პროცესს აგენტომანიას ვეძახი."}
{"text": "That is the tendency to infuse patterns with meaning, intention and agency, often invisible beings from the top down.\tეს არის აზრიანი, განზრახვის მქონე აგენტის სტრუქტურის ჩანერგვის ტენდენცია, ხშირად უხილავი, ზეარსებების სახით."}
{"text": "This is an idea that we got from a fellow TEDster here, Dan Dennett, who talked about taking the intentional stance.\tეს აზრი კიდევ ერთი ტედსტერისგან, დენ დენეტისგან მოვისმინეთ, რომელიც განზრახვის პოზიციაზე საუბრობდა."}
{"text": "So it's a type of that expanded to explain, I think, a lot of different things: souls, spirits, ghosts, gods, demons, angels, aliens, intelligent designers, government conspiracists and all manner of invisible agents with power and intention, are believed to haunt our world and control our lives.\tვფიქრობ, ამ აზრის გაგრძელებაა, ბევრი სხვა მოვლენა: სულები, ღმერთები, დემონები, ანგელოზები, უცხო პლანეტელები, გონიერი შემოქმედები, სამთავრობო შეთქმულებები და ყველა სახის უხილავი აგენტი, რომელსაც გააჩნია ძალა და განზრახვა, რომ არ მოასვენოს მსოფლიო და აკონტროლოს ჩვენი ცხოვრება."}
{"text": "I think it's the basis of animism and polytheism and monotheism.\tვფქრობ ეს არის ანიმიზმის, პოლითეიზმის და მონოთეიზმის საფუძველი."}
{"text": "It's the belief that aliens are somehow more advanced than us, more moral than us, and the narratives always are that they're coming here to save us and rescue us from on high.\tრწმენა იმისა რომ უცხოპლანეტელები ჩვენზე უფრო განვითარებულები და მორალურები არიან და საუბარი იმაზე, რომ ისინი ჩვენს გადასარჩენად ჩამოვლენ ზეციდან."}
{"text": "The intelligent designer's always portrayed as this super intelligent, moral being that comes down to design life.\tგონიერი შემოქმედი ყოველთვის წარმოჩენილია, როგორც ზეინტერექტუალური, მორალური არსება, რომელმაც შექმნა სიცოცხლე."}
{"text": "Even the idea that government can rescue us -- that's no longer the wave of the future, but that is, I think, a type of agenticity: projecting somebody up there, big and powerful, will come rescue us.\tის აზრიც კი, რომ მთავრობას შეუძლია გადაგვარჩინოს... ეს მომავლის ამბავი აღარ არის... ესეც აგენტომანიის ტიპია: ვიღაც დიდის და ძლევამოსილის წარმოსახვა, რომელმაც უნდა გვიხსნას."}
{"text": "And this is also, I think, the basis of conspiracy theories.\tვფიქრობ, ეს არის შეთქმულების თეორიების ფუძეც."}
{"text": "There's somebody hiding behind there pulling the strings, whether it's the Illuminati or the Bilderbergers.\tყველაფრის უკან ვიღაც იმალება ვინც პროცესებს მართავს, იქნებიან ეს ილუმინატები, თუ ბილდერბერგის ჯგუფი."}
{"text": "But this is a pattern detection problem, isn't it?\tეს სტრუქტურის აღმჩენის პრობლემაა, არა?"}
{"text": "Some patterns are real and some are not.\tზოგი სტრუქტურა ნამდვილია, ზოგი კი არა."}
{"text": "Was JFK assassinated by a conspiracy or by a lone assassin?\tკენედი შეთქმულებმა მოკლეს, თუ მარტოხელა მკვლელმა?"}
{"text": "Well, if you go there -- there's people there on any given day -- like when I went there, here -- showing me where the different shooters were.\tაქ თუ მიხვალთ, ნებისმიერ დროს იქნება ვიღაც... როცა მე მივედი.. აქ მაჩვენებენ სხვადასხვა მსროლელი სად იყო."}
{"text": "My favorite one was he was in the manhole.\tჩემი ფავორიტი ლუქი იყო,"}
{"text": "And he popped out at the last second, took that shot.\tრომლიდანაც ბოლო წამს ამოხტა და ისროლა."}
{"text": "But of course, Lincoln was assassinated by a conspiracy.\tსამაგიეროდ, რა თქმა უნდა, ლინკოლნი შეთქმულებმა მოკლეს."}
{"text": "So we can't just uniformly dismiss all patterns like that.\tამიტომ სრულიად ვერ გამოვრიცხავთ ყველა მსგავს სტრუქტურას,"}
{"text": "Because, let's face it, some patterns are real.\tრადგან უნდა ვაღიაროთ, ზოგი სტრუქტურა ნამდვილია."}
{"text": "Some conspiracies really are true.\tზოგი შეთქმულება მართლაც არსებობს."}
{"text": "Explains a lot, maybe.\tალბათ მრავლისმეტყველია."}
{"text": "And 9/11 has a conspiracy theory. It is a conspiracy.\t9/11-იც შეთქმულების თეორიაა."}
{"text": "We did a whole issue on it.\tეს შეთქმულებაა. ჩვენ მთელი გამოცემა მივუძღვენით ამას."}
{"text": "Nineteen members of Al Queda plotting to fly planes into buildings constitutes a conspiracy.\tალ-ქაედას 19 წევრი, რომელმაც თვითმფრინავების შენობებზე შეჯახება დაგეგმეს, შეთქმულებას ნიშნავს,"}
{"text": "But that's not what the \"9/11 truthers\" think.\tმაგრამ ეს არ არის, რასაც ე.წ."}
{"text": "They think it was an inside job by the Bush administration.\t\"9/11 სიმართლისტები\" ფიქრობენ. ისინი ფიქრობენ, რომ ეს შიდა, ბუშის ადმინისტრაციის შეთქმულება იყო."}
{"text": "Well, that's a whole other lecture.\tეს სულ სხვა საუბრის თემაა."}
{"text": "You know how we know that 9/11 was not orchestrated by the Bush administration?\tიცით საიდან ვიცით, რომ 9/11 არ იყო ბუშის ადმინისტრაციის გაკეთებული?"}
{"text": "Because it worked.\tრადგან მან იმუშავა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) So we are natural-born dualists.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) ასე რომ, ჩვენ ბუნებრივი დუალისტები ვართ."}
{"text": "Our agenticity process comes from the fact that we can enjoy movies like these.\tჩვენს აგენტომანიას ისიც აჩვენებს, რომ მსგავსი ფილმებით, შეგვიძლია გავერთოთ."}
{"text": "Because we can imagine, in essence, continuing on.\tჩვენ შეგვიძლია არსებითად განვარგძოთ წარმოდგენები."}
{"text": "We know that if you stimulate the temporal lobe, you can produce a feeling of out-of-body experiences, near-death experiences, which you can do by just touching an electrode to the temporal lobe there.\tვიცით რომ საფეთქლის წილის სტიმულიტრებით სხეულის გარეთ ყოფნის შეგრძნებების გამოწვევაა შესაძლებელი, სიკვდილს მიახლოებული შეგრძნებების. რასაც ელექტროდის საფეთქლის წილთან შეხებით მიაღწევთ,"}
{"text": "Or you can do it through loss of consciousness, by accelerating in a centrifuge.\tან ეს გონების დაკარგვით შეიძლება, ცენტრიფუგაში აჩქარებით."}
{"text": "You get a hypoxia, or a lower oxygen.\tჰიპოქსიით, ან ჟანგბადის დაბალი დოზით."}
{"text": "And the brain then senses that there's an out-of-body experience.\tამ დროს ტვინი სხეულის გარეთ ყოფნას გრძნობს."}
{"text": "You can use -- which I did, went out and did -- Michael Persinger's God Helmet, that bombards your temporal lobes with electromagnetic waves.\tმე გავაკეთე და თქვენც შეგიძლიათ. გამოიყენოთ მაიკლ პერსინგერის ღვთიური მუზარადი, რომელიც საფეთქლის წილს ელექტრომაგნიტური ტალეღებით ბომბავს"}
{"text": "And you get a sense of out-of-body experience.\tდა თქვენ სხეულის გარეთ ყოფნას გრძნობთ."}
{"text": "So I'm going to end here with a short video clip that sort of brings all this together.\tმოკლე ვიდეოკლიპით დავასრულებ, რომელიც ყველაფერს შეაჯამებს."}
{"text": "It's just a minute and a half.\tის მხოლოდ წუთნახევრიანია."}
{"text": "It ties together all this into the power of expectation and the power of belief.\tის ყველაფერს მოლოდინსა და რწმენას შირის კავშირში კრავს."}
{"text": "Go ahead and roll it.\tმიდით, გაუშვით."}
{"text": "Narrator: This is the venue they chose for their fake auditions for an advert for lip balm.\tმთხრობელი: ეს არის ადგილი, რომელიც მათ ტუჩის მალამოს რეკლამირების ყალბი კასტინგისთვის შეარჩიეს."}
{"text": "Woman: We're hoping we can use part of this in a national commercial, right?\tქალი: ამის ქვეყნის მასშტაბით რეკლამირებაში გამოყენებას ვაპირებთ."}
{"text": "And this is test on some lip balms that we have over here.\tეს არის სატესტო ტუჩის მალამოს, რომელიც აქ გვაქვს."}
{"text": "And these are our models who are going to help us, Roger and Matt.\tეს მოდელები არიან, რომლებიც დაგვეხმარებიან როჯერი და მეტი"}
{"text": "And we have our own lip balm, and we have a leading brand.\tჩვენ საკუთარი ტუჩის მალამო გვაქვს და გვაქვს მოწინავე ბრენდის."}
{"text": "Would you have any problem kissing our models to test it?\tპრობლემა ხომ არ გექნებათ ჩვენს მოდელებს რომ აკოცოთ გასასინჯად?"}
{"text": "Girl: No.\tგოგო: არა"}
{"text": "Woman: You wouldn't? (Girl: No.) Woman: You'd think that was fine.\tქალი: არ გექნებათ? გოგო: არა. ქალი: ფიქრობთ რომ ნომრალურია."}
{"text": "Girl: That would be fine. (Woman: Okay.) So this is a blind test.\tგოგო: ნორმალრია. ქალი: კარგი. მაშ ეს ბრმა ტესტია."}
{"text": "I'm going to ask you to go ahead and put a blindfold on.\tამიტომ თვალის ახვევას გთხოვდით. ამიტომ თვალის ახვევას გთხოვდით."}
{"text": "Kay, now can you see anything? (Girl: No.) Pull it so you can't even see down. (Girl: Okay.) Woman: It's completely blind now, right?\tკარგი, ხედავთ რამეს? გოგო: არა. ჩამოწიეთ ქვემოდანაც რომ არ დაინხოთ. გოგო: კარგი. ქალი: ახლა არაფერს ხედავთ, არა?"}
{"text": "Girl: Yes. (Woman: Okay.) Now, what I'm going to be looking for in this test is how it protects your lips, the texture, right, and maybe if you can discern any flavor or not.\tგოგო: დიახ. ქალი: კარგი. ამ ტესტში ვაკვირდებით, თუ როგორ იცავს ის თქვენს ტუჩებს, ტექსტურას, და რამე არომატს თუ გაარჩევთ."}
{"text": "Girl: Okay. (Woman: Have you ever done a kissing test before?) Girl: No.\tგოგო: კარგი. ქალი: გაგიკეთებიათ ოდესმე კოცნის ტესტი? გოგო: არა."}
{"text": "Woman: Take a step here.\tქალი: აქეთ მობრძანდით."}
{"text": "Okay, now I'm going to ask you to pucker up.\tახლა ტუჩები საკოცნელად გაამზადეთ"}
{"text": "Pucker up big and lean in just a little bit, okay?\tგაამზადეთ და ცოტა დაიხარეთ, კარგი?"}
{"text": "(Music) (Laughter) (Laughter) Woman: Okay.\t(მუსიკა) (სიცილი) (სიცილი) ქალი: კარგი."}
{"text": "And, Jennifer, how did that feel?\tჯენიფერ, რა იგრძენით?"}
{"text": "Jennifer: Good.\tჯენიფერი: კარგია."}
{"text": "(Laughter) Girl: Oh my God!\t(სიცილი) გოგო: ო, ღმერთო!"}
{"text": "(Laughter) Michael Shermer: Thank you very much. Thank you. Thanks.\t(სიცილი) მაიკლ შერმერი: დიდი მადლობა. მადლობა. გმადლობთ"}
{"text": "In the last 50 years, we've been building the suburbs with a lot of unintended consequences.\tუკანასკნელი 50 წლის განმავლობაში ვაშენებთ გარეუბნებს, რომელთაც თან ახლავს მრავალი გაუთვალისწინებელი შედეგი."}
{"text": "And I'm going to talk about some of those consequences and just present a whole bunch of really interesting projects that I think give us tremendous reasons to be really optimistic that the big design and development project of the next 50 years is going to be retrofitting suburbia.\tმე გესაუბრებით რამდენიმე მათგანზე და წარმოგიდგენთ ძალიან საინტერესო პროექტთა კრებულს, რომელიც ვფიქრობ, გვაძლევს ოპტიმიზმის საფუძველს იმასთან დაკავშირებით, რომ მომავალი 50 წლის დიდი დიზაინერული და ევოლუციური პროექტები იქნება გარეუბნების განახლება."}
{"text": "So whether it's redeveloping dying malls or re-inhabiting dead big-box stores or reconstructing wetlands out of parking lots, I think the fact is the growing number of empty and under-performing, especially retail, sites throughout suburbia gives us actually a tremendous opportunity to take our least-sustainable landscapes right now and convert them into more sustainable places.\tიქნება ეს გაუქმების პირას მყოფი სავაჭრო ცენტრების თუ მიტოვებული უნივერმაღების გარდაქმნა და გამოცოცხლება, ან ხელოვნური ჭაობების შექმნა ავტოსადგომების ადგილას. ვფიქრობ, რომ მზარდი რიცხვი მიტოვებული და ნაკლებად გამოყენებადი სივრცეებისა, განსაკუთრებით კი საცალო ვაჭრობის ობიექტები, მთელი გარეუბნების მასშტაბით რეალურად, გვაძლევს უდიდეს შესაძლებლობას გამოვიყენოთ ამჟამად არსებული, ყველაზე ნაკლებად სიცოცხლისუნარიანი ლანდშაფტები და გადავაქციოთ ისინი უფრო მეტად მდგრად სივრცეებად."}
{"text": "And in the process, what that allows us to do is to redirect a lot more of our growth back into existing communities that could use a boost, and have the infrastructure in place, instead of continuing to tear down trees and to tear up the green space out at the edges.\tამ პროცესის განმავლობაში საშუალება მოგვეცემა ზრდის ეს ტენდენციები დავაბრუნოთ უკვე არსებულ სათემო გაერთიანებებში, რომლებიც გამოიყენებენ მას და სადაც არსებობს აუცილებელი ინფრასტრუქტურა. ამ გზით კი თავიდან ავიცილებთ ხეების ჩეხვას და მწვანე ზოლის შემცირებას."}
{"text": "So why is this important?\tდა, რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?"}
{"text": "I think there are any number of reasons, and I'm just going to not get into detail but mention a few.\tვფიქრობ, ამის რამდენიმე მიზეზი არსებობს, და არ დავიწყებ მათ დეტალურად ჩამოთვლას, მხოლოდ რამდენიმეს ვახსენებ."}
{"text": "Just from the perspective of climate change, the average urban dweller in the U.S.\tკლიმატის ცვლილების კუთხიდან რომ შევხედოთ, საშუალოდ, ურბანულ არეალში (ქალაქის ცენტრში) მცხოვრებ ამერიკელს"}
{"text": "has about one-third the carbon footprint of the average suburban dweller, mostly because suburbanites drive a lot more, and living in detached buildings, you have that much more exterior surface to leak energy out of.\tფეხის ნაკვალევის 1/3 ნახშირბადიანი აქვს გარეუბნის მაცხოვრებლის საშუალო მაჩვენებელზე, განსაკუთრებით იმიტომ, რომ გარეუბნების მაცხოვრებებლები უფრო ხშირად გადაადგილდებიან ავტომობილით, ცხოვრობენ განცალკევებულ შენობებში და არსებობს გაცილებით უფრო მეტი გარე ზედაპირი, საიდანაც ხდება ენერგიის გაჟონვა."}
{"text": "So strictly from a climate change perspective, the cities are already relatively green.\tშესაბამისად, კონკრეტულად კლიმატის ცვლილების გადმოსახედიდან, ქალაქები უკვე არის შედარებით მწვანე."}
{"text": "The big opportunity to reduce greenhouse gas emissions is actually in urbanizing the suburbs.\tსითბური აირების გამოყოფის შემცირების შესაძლებლობა მდგომარეობს გარეუბნების ურბანიზაციაში."}
{"text": "All that driving that we've been doing out in the suburbs, we have doubled the amount of miles we drive.\tგარეუბნებში ავტომობილებით გადაადგილებით ჩვენ გავაორმაგეთ ჩვენ მიერ დაფარული მანძილი."}
{"text": "It's increased our dependence on foreign oil despite the gains in fuel efficiency.\tენერგოეფექტურობაში მიღწეული წარმატებების მიუხედავად ამან გაზარდა ჩვენი დამოკიდებულება უცხოურ ნავთობზე."}
{"text": "We're just driving so much more; we haven't been able to keep up technologically.\tჩვენ ბევრად მეტს ვმოძრაობთ ავტომობილით; ვერ შევძელით ფეხი აგვეწყო ტექნოლოგიებზე."}
{"text": "Public health is another reason to consider retrofitting.\tსაზოგადოებრივი ჯანდაცვა კიდევ ერთ მიზეზს წარმოადგენს იმისა, თუ რატომ უნდა ვიფიქროთ გარდაქმნაზე."}
{"text": "Researchers at the CDC and other places have increasingly been linking suburban development patterns with sedentary lifestyles.\tCDC-ის (ა.შ.შ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრი) და სხვა მკვლევარები კიდევ უფრო მეტად აკავშირებენ საგარეუბნო განვითარებას მჯდომიარე ცხოვრების წესთან."}
{"text": "And those have been linked then with the rather alarming, growing rates of obesity, shown in these maps here, and that obesity has also been triggering great increases in heart disease and diabetes to the point where a child born today has a one-in-three chance of developing diabetes.\tეს კი თავის მხრივ, კავშირშია კიდევ უფრო სახიფათო, სიმსუქნის შემთხვევების ზრდასთან, რომელიც ნაჩვენებია აქ მოცემულ რუკებზე და რომელიც, ხელს უწყობს გულის დაავადებებისა და დიაბეტის გაზრდას იმ დონემდე, რომ დღევანდელი ალბათობით, 3-დან 1 ახალშობილი დიაბეტით დაავადების რისკის ქვეშ იმყოფება."}
{"text": "And that rate has been escalating at the same rate as children not walking to school anymore, again, because of our development patterns.\tდა კვლავაც, განვითარების ჩვენი თავისებურებებიდან გამომდინარე, ეს მაჩვენებლი იმავე სისწრაფით იზრდება, რაც იმ ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც სკოლაში ფეხით აღარ დადიან."}
{"text": "And then there's finally -- there's the affordability question.\tდაბოლოს, არსებობს ხელმისაწვდომობის საკითხიც."}
{"text": "I mean, how affordable is it to continue to live in suburbia with rising gas prices?\tვგულისხმოვ იმას, თუ რამდენად ხელმისაწვდომია გარეუბნად ცხოვრების გაგრძელება საწვავის მზარდი ფასების პირობებში?"}
{"text": "Suburban expansion to cheap land, for the last 50 years -- you know the cheap land out on the edge -- has helped generations of families enjoy the American dream.\tსაგარეუბნო ექსპანსია იაფფასიან მიწებზე უკანასკნელი 50 წლის მანძილზე - მოგეხსენებათ, რომ მოშორებულ ადგილებში მიწა უფრო იაფია - დაეხმარა ოჯახთა მრავალ თაობას აეხდინათ ამერიკული ოცნება."}
{"text": "But increasingly, the savings promised by drive-till-you-qualify affordability -- which is basically our model -- those savings are wiped out when you consider the transportation costs.\tთუმცა, ის მოსალოდნელი დანაზოგები, რომელსაც გვთავაზობდა ჩვენივე საბაზისო პრინციპი \"იმოძრავე მანამდე, სანამ არ მიაგნებ ხელმისაწვდომობას\" სულ უფრო მეტად ქრება თუკი გავითვალისწინებთ ტრანსპორტირებასთან დაკავშირებულ ხარჯებს."}
{"text": "For instance, here in Atlanta, about half of households make between $20,000 and $50,000 a year, and they are spending 29 percent of their income on housing and 32 percent on transportation.\tმაგალითად, აქ ატლანტაში, ოჯახების ნახევარის ყოველწლიური შემოსავალი მერყეობს 20 000 - 50 000 აშშ დოლარის ფარგლებში, რომელთა 29% საცხოვრებელზე, ხოლო 32% ტრანსპორტზე იხარჯება."}
{"text": "I mean, that's 2005 figures.\tეს 2005 წლის მონაცემებია,"}
{"text": "That's before we got up to the four bucks a gallon.\tჯერ კიდევ მაშინდელი, სანამ ერთი გალონი (3.78 ლიტრი) 4 აშშ დოლარი ეღირებოდა."}
{"text": "You know, none of us really tend to do the math on our transportation costs, and they're not going down any time soon.\tროგორც იცით, რეალურად არცერთი ჩვენგანი არ აკეთებს ტრანპორტის ხარჯების მათემატიკურ გამოთვლებს და ეს ხარჯები უახლოეს მომავალში ნამდვილად არ შემცირდება."}
{"text": "Whether you love suburbia's leafy privacy or you hate its soulless commercial strips, there are reasons why it's important to retrofit.\tმიუხედავად იმისა, მოგწონთ გარეუბნების სართულოვანი ინტიმურობის პრინციპი თუ ვერ იტანთ უსიცოცხლო სავაჭრო ზონებს, არსებობს რიგი მიზეზებისა, რის გამოც მნიშვნელოვანია გარდაქმნების განხორციელება."}
{"text": "But is it practical?\tთუმცა, არის კი პრაქტიკული?"}
{"text": "I think it is.\tმე ვფიქრობ, რომ არის."}
{"text": "June Williamson and I have been researching this topic for over a decade, and we've found over 80 varied projects.\tჯუნ უილიამსონი და მე ათწლეულის მანძილზე ვიკლვევთ ამ საკითხს და აღმოვაჩინეთ 80-ზე მეტი სხვადასხვა პროექტი."}
{"text": "But that they're really all market driven, and what's driving the market in particular -- number one -- is major demographic shifts.\tმაგრამ, რეალურად ეს პროექტები ბაზრის მოთხოვნებს ეფუძნება და ბაზრის მამოძრავებელი - პირველ რიგში - არის დიდი დემოგრაფიული ცვლილებები."}
{"text": "We all tend to think of suburbia as this very family-focused place, but that's really not the case anymore.\tჩვენ გარეუბანს ზოგადად აღვიქვამთ, როგორც ოჯახზე ორიენტირებულ ადგილს, თუმცა სინამდვილეში ეს ასე აღარაა."}
{"text": "Since 2000, already two-thirds of households in suburbia did not have kids in them.\t2000 წლიდან მოყოლებული, გარეუბნებში მცხოვრები ოჯახების 2/3-ს შვილი არ ჰყოლია."}
{"text": "We just haven't caught up with the actual realities of this.\tუბრალოდ, ჩვენ არ გაგვიაზრებია ამ საკითხის რეალური ხასიათი."}
{"text": "The reasons for this have a lot to with the dominance of the two big demographic groups right now: the Baby Boomers retiring -- and then there's a gap, Generation X, which is a small generation.\tამის (შვილის არ ყოლის) მთავარი მიზეზები უნდა ვეძებოთ ამჟამინდელი ორი დიდი დემოგრაფიული ჯგუფის დომინანტობაში: დემოგრაფიული აფეთქების (1946-1964) თაობა, რომელიც პენსიაზე გადის, შემდეგ მოდის რღვევა, საკმაოდ პატარა, თაობა X."}
{"text": "They're still having kids -- but Generation Y hasn't even started hitting child-rearing age.\tისინი ჯერ კიდევ აჩენენ შვილებს - თუმცა თაობა Y-ის წარმომადგენლები ჯერ არ არიან შვილის ყოლის ასაკში"}
{"text": "They're the other big generation.\tდა მეორე დიდ თაობას განეკუთვნებიან."}
{"text": "So as a result of that, demographers predict that through 2025, 75 to 85 percent of new households will not have kids in them.\tამის შედეგად, დემოგრაფები წინასწარმეტყველებენ, რომ 2025 წლისთვის, ახალი ოჯახების 75-80 პროცენტს შვილი არ ეყოლება."}
{"text": "And the market research, consumer research, asking the Boomers and Gen Y what it is they would like, what they would like to live in, tells us there is going to be a huge demand -- and we're already seeing it -- for more urban lifestyles within suburbia.\tხოლო, საბაზრო და სამომხმარებლო კვლევები, რომელთაც შეისწავლეს მრავალშვილიანებისა და თაობა Y-ის სურვილი თუ რა მოეწონებოდათ, სად არჩევდნენ ცხოვრებას, მიუთითებს იმაზე, რომ გარეუბნებში უდიდესი მოთხოვნა იქნება ურბანული ცხოვრების სტილზე და ეს ტენდენცია უკვე შესამჩნევია."}
{"text": "That basically, the Boomers want to be able to age in place, and Gen Y would like to live an urban lifestyle, but most of their jobs will continue to be out in suburbia.\tეს ძირითადად, ნიშნავს იმას, რომ დემოგრაფიული აფეთქების თაობის წარმომადგენლებს სახლში ურჩევნიათ დაბერება, ხოლო თაობა Y არჩევს ურბანული ცხოვრების სტილს, თუმცა მათი სამუშაო ადგილები კვლავაც ქალაქგარეთ იქნება."}
{"text": "The other big dynamic of change is the sheer performance of underperforming asphalt.\tცვლილების კიდევ ერთი დინამიკა ვლინდება ნაკლებად გამოყენებადი ასფალტის სრული ექსპლუატაცია."}
{"text": "Now I keep thinking this would be a great name for an indie rock band, but developers generally use it to refer to underused parking lots -- and suburbia is full of them.\tკვლავაც ვფიქრობ, რომ ეს შესანიშნავი სახელი იქნებოდა ინდი როკ ბენდისთვის, თუმცა დეველოპერები, ზოგადად ამ ტერმინით იხსენიებენ არასათანადო გამოყენების მქონე ავტოსადგომებს - გარეუბნებში კი ისინი მრავლადაა."}
{"text": "When the postwar suburbs were first built out on the cheap land away from downtown, it made sense to just build surface parking lots.\tროდესაც, ომის შემდგომ პერიოდში პირველად გაშენდა გარეუბნები ქალაქის ცენტრიდან მოშორებულ იაფფასიან მიწაზე, მიწისზედა პარკირების შექმნაც მნიშვნელოვანი იყო."}
{"text": "But those sites have now been leapfrogged and leapfrogged again, as we've just continued to sprawl, and they now have a relatively central location.\tმაგრამ ეს ადგილები, სულ უფრო მეტად მივიწყებული ხდება, ხოლო ტერიტორიული გაფართოების შედეგად, ამჟამად მათ შედარებით ცენტრალური ადგილმდებარეობა უკავიათ."}
{"text": "It no longer just makes sense.\tუკვე აღარ აქვს აზრი ამ ადგილებში მიწისზედა პარკინგების მშენებლობას."}
{"text": "That land is more valuable than just surface parking lots.\tეს მიწები უფრო მეტად ღირებულია, ვიდრე მხოლოდ მიწისზედა ავტოსადგომები."}
{"text": "It now makes sense to go back in, build a deck and build up on those sites.\tდღეისთვის, მნიშვნელოვანია დავბრუნდეთ უკან, გადავფაროთ ეს ადგილები და ავაგოთ შენობები."}
{"text": "So what do you do with a dead mall, dead office park?\tმაშ, რა უნდა ვუყოთ გაუქმებულ სავაჭრო ცენტრსა და ცარიელ ოფისებს?"}
{"text": "It turns out, all sorts of things.\tნებისმიერი რამ."}
{"text": "In a slow economy like ours, re-inhabitation is one of the more popular strategies.\tისეთი ნელა განვითარებადი ეკონომიკისათვის, როგორიც ჩვენია (აშშ), ასეთი ადგილების რეაბილიტაცია ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სტრატეგიაა."}
{"text": "So this happens to be a dead mall in St. Louis that's been re-inhabited as art-space.\tეს არის ერთი მიტოვებული სავაჭრო ცენტრი სენტ ლუისში, რომელიც ხელოვნების ცენტრად გადააკეთეს."}
{"text": "It's now home to artist studios, theater groups, dance troupes.\tამჟამად აქ თავს იყრის არტისტთა სახელოსნოები, თეატრალური ჯგუფები, საცეკვაო ანსამბლები."}
{"text": "It's not pulling in as much tax revenue as it once was, but it's serving its community.\tიმდენად შემოსავლიანი აღარ არის, როგორც ეს ადრე იყო, თუმცა საზოგადოებრივი გამოყენებისაა,"}
{"text": "It's keeping the lights on.\tსიცოცხლეს ინარჩუნებს და"}
{"text": "It's becoming, I think, a really great institution.\tჩემი აზრით, ნამდვილად მნიშვნელოვანი ინსტიტუტი ხდება."}
{"text": "Other malls have been re-inhabited as nursing homes, as universities, and as all variety of office space.\tსხვა მიტოვებული ცენტრები გადაკეთდა მოხუცთა თავშესაფრებად, უნივერსიტეტებად და მრავალი სახეობის საოფისე სივრცეებად."}
{"text": "We also found a lot of examples of dead big-box stores that have been converted into all sorts of community-serving uses as well -- lots of schools, lots of churches and lots of libraries like this one.\tასევე აღმოვაჩინეთ მრავალი სავაჭრო ცენტრი, რომლებიც გადაკეთებული იყო საზოგადოებრივი გამოყენების ყველანაირი სახეობის სივრცეებად - მრავალი სკოლა, ეკლესია და ამის მსგავსი ბიბლიოთეკები."}
{"text": "This was a little grocery store, a Food Lion grocery store, that is now a public library.\tეს იყო პატარა სასურსათო მაღაზია FOOD LION, რომელიც ამჟამად საჯარო ბიბლიოთეკაა."}
{"text": "In addition to, I think, doing a beautiful adaptive reuse, they tore up some of the parking spaces, put in bioswales to collect and clean the runoff, put in a lot more sidewalks to connect to the neighborhoods.\tამასთანავე, ვფიქრობ, შესანიშნავად შეძლეს ავტოსადგომის ნაწილის გაუქმების შედეგად, წყლის ჭარბი ჩამონადენის შემკრები და გამწმენდი ბიოფილტრების მონტაჟი და საცხოვრებელ ტერიტორიასთან დამაკავშირებელი ტროტუარების შექმნა."}
{"text": "And they've made this, what was just a store along a commercial strip, into a community gathering space.\tსავაჭრო ზონის ერთი პატარა მაღაზიისგან შექმნეს საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილი."}
{"text": "This one is a little L-shaped strip shopping center in Phoenix, Arizona.\tეს არის L ფორმის მცირე ზომის სავაჭრო ცენტრი ფენიქსში, არიზონას შტატი."}
{"text": "Really all they did was they gave it a fresh coat of bright paint, a gourmet grocery, and they put up a restaurant in the old post office.\tრეალურად კი, კარგად გადაღებეს, დაამატეს გასტრონომია და ძველი ფოსტის ოფისში გახსნეს რესტორანი."}
{"text": "Never underestimate the power of food to turn a place around and make it a destination.\tყოველთვის სათანადოდ დააფასეთ საკვების ძალა კონკრეტული ადგილის, დანიშნულების ადგილად ქცევაში."}
{"text": "It's been so successful, they've now taken over the strip across the street.\tეს იმდენად წარმატებული აღმოჩნდა, რომ ქუჩის მეორე მხარეც აითვისეს."}
{"text": "The real estate ads in the neighborhood all very proudly proclaim, \"Walking distance to Le Grande Orange,\" because it provided its neighborhood with what sociologists like to call \"a third place.\"\tუბნის უძრავი ქონების სარეკლამო აბრები კი ამაყად გვაუწყებენ: „Le Grande Orange-დან რამდენიმე ნაბიჯში“, რადგანაც, სწორედ ეს სთავაზობს მის მაცხოვრებელებს იმას, რასაც სოციოლოგები უწოდებენ „მესამე ადგილს“."}
{"text": "If home is the first place and work is the second place, the third place is where you go to hang out and build community.\tთუკი სახლი არის პირველი და სამსახური მეორე, მესამე ადგილი იქნება ის სადაც მიდიხარ გასართობად იძენ მეგობრებს."}
{"text": "And especially as suburbia is becoming less centered on the family, the family households, there's a real hunger for more third places.\tგანსაკუთრებით კი ამ პირობებში, როდესაც გარეუბნები სულ უფრო ნაკლებად ორიენტირებული ხდება საოჯახო ცხოვრებაზე, მესამე ადგილებზე მოთხოვნა სულ უფრო მეტია."}
{"text": "So the most dramatic retrofits are really those in the next category, the next strategy: redevelopment.\tყველაზე შთამბეჭდავი გარდაქმნები რეალურად მიეწერება შემდეგ კატეგორიას, შემდეგ სტრატეგიას: რეკონსტრუქცია."}
{"text": "Now, during the boom, there were several really dramatic redevelopment projects where the original building was scraped to the ground and then the whole site was rebuilt at significantly greater density, a sort of compact, walkable urban neighborhoods.\tბუმის პერიოდში არსებობდა რეკონსტრუქციის რამდენიმე ძალზედ რადიკალური პროექტი, რომლის მიხედვით, ხდებოდა შენობის მიწასთან გასწორება და იმავე ადგილას ახლის აშენება მნიშვნელოვნად გაზრდილი სიმჭიდროვით, გარკვეული ტიპის კომპაქტური, ფეხით სასიარულო უბნები."}
{"text": "But some of them have been much more incremental.\tმაგრამ რამდენიმე მათგანი ეტაპობრივ ხასიათს ატარებდა."}
{"text": "This is Mashpee Commons, the oldest retrofit that we've found.\tეს არის Mashpee Commons, გარდაქმნის ყველაზე ძველი ნიმუში რაც კი აღმოვაჩინეთ."}
{"text": "And it's just incrementally, over the last 20 years, built urbanism on top of its parking lots.\tბოლო 20 წლის მანძილზე იქაურ ავტოსადგომებზე მშენებლობებით ეტაპობრივად ხდებოდა ამ ადგილის ურბანიზება."}
{"text": "So the black and white photo shows the simple 60's strip shopping center.\tშავ-თეთრ ფოტოზე აღბეჭდილია 60-იანი წლების სავაჭრო ცენტრი."}
{"text": "And then the maps above that show its gradual transformation into a compact, mixed-use New England village, and it has plans now that have been approved for it to connect to new residential neighborhoods across the arterials and over to the other side.\tზედა რუკებზე ნაჩვენებია თუ როგორ გარდაიქმნა იგი ეტაპობრივად ახალი ინგლისის ერთ პატარა, კომპაქტურ, მრავალფუნქციურ სოფლად და უკვე არსებობს დამტკიცებული გეგმა, რომლის მიხედვით იგი დაუკავშირდება ახალ საცხოვრებელ უბნებს და მეორე მხარეს სატრანსპორტო არტერიების მეშვეობით."}
{"text": "So, you know, sometimes it's incremental.\tდა რამდენადაც მოგეხსენებათ, ხოგჯერ ასე ეტაპობრივად ხდება ყველაფერი,"}
{"text": "Sometimes, it's all at once.\tზოგჯერ კი ერთბაშად."}
{"text": "This is another infill project on the parking lots, this one of an office park outside of Washington D.C.\tეს არის ავტოსადგომების ადგილას მშენებლობის კიდევ ერთი პროექტი, ოფისები ვაშინგტონის გარეუბანში."}
{"text": "When Metrorail expanded transit into the suburbs and opened a station nearby to this site, the owners decided to build a new parking deck and then insert on top of their surface lots a new Main Street, several apartments and condo buildings, while keeping the existing office buildings.\tროდესაც მეტროს ქსელი გაფართოვდა გარეუბნებში და ამ ადგილის მახლობლად გაიხსნა ახალი სადგური, მეპატრონეებმა მიიღეს გადაწყვეტილება აეშენებინათ ახალი პარკინგის შენობა და შემდეგ მის სახურავზე, ახალი მთავარი ქუჩა, რამდენიმე საცხოვრებელი სახლი, და კონდომინიუმი იმავე დროს დაეტოვებინათ არსებული საოფისე შენობები."}
{"text": "Here is the site in 1940: It was just a little farm in the village of Hyattsville.\tეს არის ადგილი 1940 წელს: იგი წარმოადგენდა სოფელ ჰაიატსვილის ერთ პატარა ფერმას."}
{"text": "By 1980, it had been subdivided into a big mall on one side and the office park on the other and then some buffer sites for a library and a church to the far right.\t1980 წლისთვის ის გაიყო რამდენიმე ქვეზონად ერთ მხარეს დიდი სავაჭრო ცენტრი, ხოლო მეორე მხარეს ოფისები განთავსდა; ასევე იყო რამდენიმე ბუფერული ზონა, რომელიც ერთის მხრივ ეკავა ბიბლიოთეკას, და შორეულ მარჯვენა კუთხეში ეკლესიას."}
{"text": "Today, the transit, the Main Street and the new housing have all been built.\tდღეისთვის აქ უკვე სატრანზიტო, მთავარი ქუჩა და ახალი საცხოვრებლები არის აშენებული."}
{"text": "Eventually, I expect that the streets will probably extend through a redevelopment of the mall.\tსაბოლოო ჯამში, მოველი, რომ სავაჭრო ცენტრის რეკონსტრუქციის შედეგად მოხდება ქუჩების გაფართოება."}
{"text": "Plans have already been announced for a lot of those garden apartments above the mall to be redeveloped.\tუკვე ცნობილი გახდა განახლებულ სავაჭრო ცენტრებზე ბაღიანი საცხოვრებლების დაშენების გეგმების შესახებ."}
{"text": "Transit is a big driver of retrofits.\tტრანზიტი დიდ როლს თამაშობს გარდაქმნებში."}
{"text": "So here's what it looks like.\tაი, სწორედ ასეთი იქნება."}
{"text": "You can sort of see the funky new condo buildings in between the office buildings and the public space and the new Main Street.\tგარკვეულწილად შეგიძლიათ ნახოთ ოფისებს შორის მოთავსებული ახალი კონდომინიუმები, საზოგადოებრივი სივრცე და მთავარი ქუჩა."}
{"text": "This one is one of my favorites, Belmar.\tბელმარი, ეს ჩემი ერთ-ერთი ფავორიტთაგანია."}
{"text": "I think they really built an attractive place here and have just employed all-green construction.\tვფიქრობ, მართლაც მიმზიდველი ადგილი შექმნეს აქ და მხოლოდ მწვანე კონსტრუქციები გამოიყენეს."}
{"text": "There's massive P.V. arrays on the roofs as well as wind turbines.\tსახურავზე მზის პანელები და ქარის ტურბინებია დამონტაჟებული."}
{"text": "This was a very large mall on a hundred-acre superblock.\tეს იყო ძალიან დიდი სავაჭრო ცენტრი 100 აკრის ფართობის მქონე (1/2 კვ.კმ.)"}
{"text": "It's now 22 walkable urban blocks with public streets, two public parks, eight bus lines and a range of housing types, and so it's really given Lakewood, Colorado the downtown that this particular suburb never had.\tსუპერბლოკზე. ამჟამად აქ მდებარეობს 22 საქვეითო ურბანული ბლოკი საზოგადოებრივი გამოყენების ქუჩებით, ორი პარკით, 8 საავტობუსო ხაზით და საცხოვვრებელი სახლების მრავალი ნაირსახეობით და ამ ყველაფერმა, ლეიქვუდს (კოლორადოს შტატი) მისცა ისეთი საქალაქო ცენტრი, როგორიც ამ გარეუბანს არასოდეს ჰქონია."}
{"text": "Here was the mall in its heyday.\tთავის დროზე აქ სავაჭრო ცენტრი იყო."}
{"text": "They had their prom in the mall. They loved their mall.\tსაბანკეტო საღამოებიც იმართებოდა და ეს ადგილი ყველას ძალიან მოსწონდა."}
{"text": "So here's the site in 1975 with the mall.\tეს არის სავაჭრო ცენტრი 1975 წელს."}
{"text": "By 1995, the mall has died.\t1995 წლისათვის კი იგი უკვე აღარ ფუნქციონირებდა."}
{"text": "The department store has been kept -- and we found this was true in many cases.\tშემორჩა უნივერმაღი და მსგავს შემთხვევებს საკმაოდ მრავლად წავაწყდით."}
{"text": "The department stores are multistory; they're better built.\tუნივერმაღები მრავალსართულიანები და უკეთ აშენებულებია."}
{"text": "They're easy to be re-adapted.\tმათი გარდაქმნა უფრო მარტივია,"}
{"text": "But the one story stuff ...\tერთსართულიანი ცენტრები კი..."}
{"text": "that's really history.\tნამდვილი ისტორიაა."}
{"text": "So here it is at projected build-out.\tეს არის სამშენებლო პროექტი."}
{"text": "This project, I think, has great connectivity to the existing neighborhoods.\tვფიქრობ, ეს პროექტი კარგად არის დაკავშირებული არსებულ უბნებთან."}
{"text": "It's providing 1,500 households with the option of a more urban lifestyle.\tსულ 1500 ოჯახზეა გათვლილი ურბანული ცხოვრების სტილის შესაძელბლობით."}
{"text": "It's about two-thirds built out right now.\tამჟამად მისი 2/3 უკვე აშენებულია."}
{"text": "Here's what the new Main Street looks like.\tაი, ასე გამოიყურება მთავარი ქუჩა."}
{"text": "It's very successful, and it's helped to prompt -- eight of the 13 regional malls in Denver have now, or have announced plans to be, retrofitted.\tპროექტი ძალიან წარმატებული აღმოჩნდა და ხელი შეუწყო იმას, რომ დღეისათვის დენვერის 13 რეგიონალური სავაჭრო ცენტრიდან 8 მათგანს გამოეცხადებინა გარდაქმნის გეგმა."}
{"text": "But it's important to note that all of this retrofitting is not occurring -- just bulldozers are coming and just plowing down the whole city.\tთუმცა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ის, რომ ეს სრული გარდაქმნა არ ხდება მხოლოდ ბულდოზერების მოყვანით და მთლიანი ქალაქის გასწორებით."}
{"text": "No, it's pockets of walkability on the sites of under-performing properties.\tარანაირად. არის ადგილები ქვეითებისთვის იქ, სადაც მდებარეობს ნაკლებად გამოყენებადი ობიექტები."}
{"text": "And so it's giving people more choices, but it's not taking away choices.\tამგვარად, მოქალაქეებს არჩევანის მეტი შესაძლებლობები აქვთ და ალტერნატივებიც არ იკარგება."}
{"text": "But it's also not really enough to just create pockets of walkability.\tთუმცა რეალურად, მხოლოდ საფეხმავლოდ ზონების შექმნა არ არის საკმარისი."}
{"text": "You want to also try to get more systemic transformation.\tეს ასევე მოითხოვს სისტემურ ტრანსფორმაციას."}
{"text": "We need to also retrofit the corridors themselves.\tთავად გამზირების გარდაქმნა გვესაჭიროება."}
{"text": "So this is one that has been retrofitted in California.\tაი ეს არის ერთ-ერთი მათგანი კალიფორნიაში."}
{"text": "They took the commercial strip shown on the black-and-white images below, and they built a boulevard that has become the Main Street for their town.\tქვემოთ მოცემულ შავ-თეთრ ფოტოებზე აღბეჭდილი სავაჭრო ზონის ადგილას, გააკეთეს ბულვარი, რომელიც შემდგომში ამ ქალაქის მთავარ ქუჩად იქცა."}
{"text": "And it's transformed from being an ugly, unsafe, undesirable address, to becoming a beautiful, attractive, dignified sort of good address.\tშედეგად, იგი გადაიქცა უშნო, სახიფათო და არასასურველი ადგილიდან, მშვენიერ, მიმზიდველ და პრესტიჟულ ადგილად."}
{"text": "I mean now we're hoping we start to see it; they've already built City Hall, attracted two hotels.\tვიმედოვნებთ, დავინახავთ ამას; უკვე აშენდა მერიის შენობა, მოიზიდეს ორი სასტუმრო."}
{"text": "I could imagine beautiful housing going up along there without tearing down another tree.\tუკვე წარმოვიდგენ ამ ზონაში აგებულ ლამაზ საცხოვრებლებს კიდევ ერთი ხის მოჭრის გარეშე."}
{"text": "So there's a lot of great things, but I'd love to see more corridors getting retrofitting.\tარსებობს მრავალი გენიალური რამ, მაგრამ გამიხარდებოდა უფრო მეტი გარდაქმნილი გამზირების ხილვა."}
{"text": "But densification is not going to work everywhere.\tთუმცაღა სიმჭიდროვის გაზრდა ყველგან კარგ შედეგს ვერ მოგვცემს."}
{"text": "Sometimes re-greening is really the better answer.\tზოგ შემთხვევაში, ხელახალი გამწვანება უკეთესი გამოსავალია."}
{"text": "There's a lot to learn from successful landbanking programs in cities like Flint, Michigan.\tმრავალი რამ შეგვიძლია ვისწავლოთ აგრიკულტურის დაფინანსების საკითხში ისეთი წარმატებული ქალაქის მაგალითზე, როგორიცაა ფლინტი, მიჩიგანის შტატში."}
{"text": "There's also a burgeoning suburban farming movement -- sort of victory gardens meets the Internet.\tამასთანავე, არსებობს საგარეუბნო აგრიკულტურის მზარდი, \"გამარჯვების ბაღებისა\" და ინტერნეტის შეხვედრის, მსგავსი მოძრაობა."}
{"text": "But perhaps one of the most important re-greening aspects is the opportunity to restore the local ecology, as in this example outside of Minneapolis.\tთუმცა შესაძლებელია ხელახალი გამწვანების ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტი იყოს ადგილობრივი ეკოლოგიის აღდგენის შესაძლებლობა, როგორც ამ შემთხვევაში, მინეაპოლისის გარეუბანში."}
{"text": "When the shopping center died, the city restored the site's original wetlands, creating lakefront property, which then attracted private investment, the first private investment to this very low-income neighborhood in over 40 years.\tროდესაც სავაჭრო ცენტრი დაიხურა, ქალაქმა აღადგინა ამ ადგილზე ადრე არსებული გუბურები, შეიქმნა რა საკუთრების ობიექტები ხედით ტბაზე, რომლებმაც შემდგომში მოიზიდა კერძო ინვესტიციები, პირველი კერძო ინვესტიცია ამ დაბალშემოსავლიან უბანში ბოლო 40 წლის განმავლობაში."}
{"text": "So they've managed to both restore the local ecology and the local economy at the same time.\tშედეგად, ერთდროულად მოხერხდა ადგილობრივი ეკოლოგიისა და ეკონომიკის აღდგენა."}
{"text": "This is another re-greening example.\tეს არის ხელახალი გამწვანების კიდევ ერთი მაგალითი."}
{"text": "It also makes sense in very strong markets.\tმართებულია მისი შექმნა ძლიერი ბაზრების პირობებშიც."}
{"text": "This one in Seattle is on the site of a mall parking lot adjacent to a new transit stop.\tაი ეს არის სიეტლში, ერთი სავაჭრო ცენტრის პარკინგის ადგილას, ახალი სატრანზიტო გაჩერების მახლობლად."}
{"text": "And the wavy line is a path alongside a creek that has now been daylit.\tტალღოვანი ხაზი მიუყვება გუბურას, რომელიც უკვე ღია ცის ქვეშაა."}
{"text": "The creek had been culverted under the parking lot.\tეს გუბურა დაფარული იყო ავტოსადგომით."}
{"text": "But daylighting our creeks really improves their water quality and contributions to habitat.\tმსგავსი გუბურების ღია ცის ქვეშ გამოტანა რეალურად უწყობს ხელს მათში წყლის ხარისხის გაუმჯობესებას და დადებითი ეფექტი აქვს სასიცოცხლო არეალზე."}
{"text": "So I've shown you some of the first generation of retrofits.\tმე გიჩვენეთ გარდაქმნების პირველი თაობის რამდენიმე მაგალითი."}
{"text": "What's next?\tრა იქნება შემდეგში?"}
{"text": "I think we have three challenges for the future.\tვფიქრობ, სამომავლოდ გვაქვს სამი გამოწვევა."}
{"text": "The first is to plan retrofitting much more systemically at the metropolitan scale.\tპირველი მათგანი არის უფრო მეტი სისტემური გარდაქმნების დაგეგმვა მეტროპოლისის მასშტაბებით."}
{"text": "We need to be able to target which areas really should be re-greened.\tუნდა შევარჩიოთ ისეთი ადგილები, რომლებსაც ნამდვილად ესაჭიროებათ ხელახალი გამწვანება."}
{"text": "Where should we be redeveloping?\tსად უნდა ავაშენოთ ხელახლა?"}
{"text": "And where should we be encouraging re-inhabitation?\tდა რის გამოცოცხლებას უნდა შევუწყოთ ხელი?"}
{"text": "These slides just show two images from a larger project that looked at trying to do that for Atlanta.\tამ ორ სლაიდზე ნაჩვენებია ორი სურათი იმ ფართომასშტაბიანი პროექტიდან, რომლის განხორციელებასაც ვცდილობთ ატლანტაში."}
{"text": "I led a team that was asked to imagine Atlanta 100 years from now.\tმე ვხელმძღვანელობდი ჯგუფს, რომელსაც დაავალეს წარმოედგინა ატლანტა 100 წლის შემდეგ."}
{"text": "And we chose to try to reverse sprawl through three simple moves -- expensive, but simple.\tჩვენ შევარჩიეთ გაფართოების უკან დახევა ძვირი, თუმცა სამი მარტივი ქმედებით."}
{"text": "One, in a hundred years, transit on all major rail and road corridors.\tპირველი, 100 წელიწადში, ტრანზიტი მთავარ რკინიგზებსა და მაგისტრალებზე."}
{"text": "Two, in a hundred years, thousand foot buffers on all stream corridors.\tმეორე, 100 წელიწადში, 300 მეტრიანი გამყოფი ყველა მაგისტრალზე."}
{"text": "It's a little extreme, but we've got a little water problem.\tეს ცოტათი რადიკალურია, თუმცა წყლის პრობლემა ნაკლებად გვექნება."}
{"text": "In a hundred years, subdivisions that simply end up too close to water or too far from transit won't be viable.\tმომდევნო ასწლეულში ქვედანაყოფები, რომლებიც წყალთან ძალიან ახლოსაა ანდა სატრანზიტო ხაზიდან ძალზედ მოშორებული, არ იქნება გამოსადეგი."}
{"text": "And so we've created the eco-acre transfer-to-transfer development rights to the transit corridors and allow the re-greening of those former subdivisions for food and energy production.\tამიტომ, განვითარების უფლებების გადასატანად სატრანზიტო გზებზე და ამგვარად, ძველი ქვედანაყოფების ხელახალი გამწვანების ხელშესაწყობად საკვებისა და ენერგიის საწარმოებლად, შევქმენით \"ეკო-აკრის გადატანა\"."}
{"text": "So the second challenge is to improve the architectural design quality of the retrofits.\tმეორე გამოწვევა მდგომარეობს გარდაქმნილი ადგილების არქიტექტურული დიზაინის გაუმჯობესებაში"}
{"text": "And I close with this image of democracy in action: This is a protest that's happening on a retrofit in Silver Spring, Maryland on an Astroturf town green.\tდა ამ სურათით დავასრულებ \"დემოკრატიას მოქმედებაში\": ეს არის საპროტესტო აქცია, რომელიც მიმდინარეობს ერთ-ერთ სახეშეცვლილ ადგილას სილვერ სფრინგში, მერილენდის შტატში, ხელოვნურ გაზონზე."}
{"text": "Now, retrofits are often accused of being examples of faux downtowns and instant urbanism, and not without reason; you don't get much more phony than an Astroturf town green.\tდღეისთვის, მოდერნიზებულ ადგილებს ხშირად აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ ისინი წარმოადგენენ ქალაქის ყალბი ცენტრისა და მყისიერი ურბანიზმის მაგალითებს, და არცთუ უმიზეზოდ; არაფერია იმაზე ყალბი, ვიდრე ხელოვნური გაზონით გამწვანებული ქალაქი."}
{"text": "I have to say, these are very hybrid places.\tუნდა აღვნიშნო, რომ ეს ადგილები ძალზედ ჰიბრიდულია."}
{"text": "They are new but trying to look old.\tახალი შექმნილებია, თუმცა ცდილობენ ძველს დაემსგავსონ."}
{"text": "They have urban streetscapes, but suburban parking ratios.\tაქვთ ურბანული ლანდშაფტი, თუმცა გარეუბნებისათვის დამახასიათებელი ავტოსადგომები."}
{"text": "Their populations are more diverse than typical suburbia, but they're less diverse than cities.\tმათი მოსახლეობა, გარეუბნის მოსახლეობისგან განსხვავებით მრავალფეროვანია, თუმცა თავად ქალაქებზე ნაკლებ მრავალფეროვანნი არიან."}
{"text": "And they are public places, but that are managed by private companies.\tარის საზოგადოებრივი სივრცეები, თუმცა მათ კერძო კომპანიები მართავენ."}
{"text": "And just the surface appearance are often -- like the Astroturf here -- they make me wince.\tმაკრთობს ის ფაქტი, რომ მათი ზედაპირი ხშირად გამოიყურება როგორც ეს ხელოვნური გაზონი."}
{"text": "So, you know, I mean I'm glad that the urbanism is doing its job.\tიცით, მახარებს ის, რომ ურბანიზმი აკეთებს თავის საქმეს."}
{"text": "The fact that a protest is happening really does mean that the layout of the blocks, the streets and blocks, the putting in of public space, compromised as it may be, is still a really great thing.\tის, რომ პროტესტი არსებობს, გულისხმობს იმას, რომ ბლოკების, ქუჩების და საზოგადოებრივი ადგილების დაგეგმარება, რამდენადაც წინააღმდეგობრივი არ უნდა იყოს, მაინც მნიშვნელოვანი საკითხია."}
{"text": "But we've got to get the architecture better.\tთუმცა გვმართებს გაუმჯობესება არქიტექტურული თვალსაზრისით."}
{"text": "The final challenge is for all of you.\tსაბოლოო გამოწვევა ყველა თქვენგანს ეხება."}
{"text": "I want you to join the protest and start demanding more sustainable suburban places -- more sustainable places, period.\tმსურს, შეუერთდეთ პროტესტს და მოითხოვოთ მეტი მდგრადი საგარეუბნო სივრცეები -- მეტი მდგრადი ადგილები, პერიოდი."}
{"text": "But culturally, we tend to think that downtowns should be dynamic, and we expect that.\tთუმცა, კულტურული თვალსაზრისით, მივიჩნევთ, რომ ქალაქის ცენტრები უნდა იყოს დინამიური, რასაც მოველით კიდეც."}
{"text": "But we seem to have an expectation that the suburbs should forever remain frozen in whatever adolescent form they were first given birth to.\tმაგრამ, ამასთანავე, გვახასიათებს იმის მოლოდინები, რომ გარეუბნები მუდამ უნდა დარჩნენ ისეთი ფორმისანი, როგორი მოზრდილი ფორმითაც ისინი შექმნეს."}
{"text": "It's time to let them grow up, so I want you to all support the zoning changes, the road diets, the infrastructure improvements and the retrofits that are coming soon to a neighborhood near you.\tდროა, მათაც მივცეთ გაზრდის შესაძლებლობა, ამიტომ, მინდა თქვენ, ყველამ მხარი დაუჭიროთ ზონალურ ცვლილებებს, გზების შეთხელებას, ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას და იმ გარდაქმნებს, რომლებიც მალე მოაღწევს თქვენს საცხოვრებელ უბნებამდე."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "It's a great honor today to share with you The Digital Universe, which was created for humanity to really see where we are in the universe.\tმაქვს დღეს დიდი პატივი იმისა რომ გაგიზიაროთ ციფრული სამყარო რომელიც შეიქმნა კაცობრიობისთვის რათა რეალურად დავინახოთ სად ვართ სამყაროში."}
{"text": "And so I think we can roll the video that we have.\tდა მე ვფიქრობ შეგვიძლია ჩავრთოთ ვიდეო რომელიც გვაქვს."}
{"text": "[The Himalayas.] (Music) The flat horizon that we've evolved with has been a metaphor for the infinite: unbounded resources and unlimited capacity for disposal of waste.\t[ჰიმალაი] (მუსიკა) კარტერ ემარტი: ბრტყელი ჰორიზონტი რომელსაც ჩვენ ვხედავდით იყო უსასრულო სივრცის და რესურსების მეტაფორა და უსაზღვრო ტევადობა ნარჩენებისთვის"}
{"text": "It wasn't until we really left Earth, got above the atmosphere and had seen the horizon bend back on itself, that we could understand our planet as a limited condition.\tსანამ ჩვენ რეალურად არ დავტოვეთ დედამიწა, და აღმოვჩნდით ატმოსფეროში და არ დავინახეთ ჰორიზონტი როგორც მორკალული. ასე შევიცანითნო ჩვენი პლანეტა როგორც შეზღუდული მდგომარეობა."}
{"text": "The Digital Universe Atlas has been built at the American Museum of Natural History over the past 12 years.\tციფრული სამყაროს ატლასი შეიქმნა ამერიკის ნატურალური ისტორიის მუზეუმში. უკანასკნელი 12 წლის განმავლობაში."}
{"text": "We maintain that, put that together as a project to really chart the universe across all scales.\tჩვენ ხელი მოვკიდეთ ერთად როგორც პროექტს რათა რეალურად აღგვენიშნა სამყარო რუკაზე ყველა მასშტაბით"}
{"text": "What we see here are satellites around the Earth and the Earth in proper registration against the universe, as we see.\tრასაც ვხედავთ აქ ეს არის სატელიტები დედამიწის გარშემო. დედამიწა არის ჩვეულ ადგილას სამყაროსთან მიმართებაში, როგორც ვხედავთ."}
{"text": "NASA supported this work 12 years ago as part of the rebuilding of the Hayden Planetarium so that we would share this with the world.\tNASA-მ მხარი დაუჭირა ამ საქმეს 12 წლის წინ როგორც ჰეიდენ პლანეტარიუმის რეკონსტრუქციის პროექტის ნაწილ რათა ჩვენ გაგვეზიარებინა ეს მსოფლიოსთვის."}
{"text": "The Digital Universe is the basis of our space show productions that we do -- our main space shows in the dome.\tციფრული სამყარო არის საფუძველი ჩვენს კოსმოსური შოუებისა -- ჩვენი მთავარი კოსმოსური შოუებისა, პლანეტარიუმში."}
{"text": "But what you see here is the result of, actually, internships that we hosted with Linkoping University in Sweden.\tმაგრამ რასაც აქ ხედავთ ფაქტიურად არის სტაჟიორების ნამოღვაწარი რომელთაც ლინკოპის უნივერსიტეტთან ერთად ვუმასპინძლეთ შვედეთში."}
{"text": "I've had 12 students work on this for their graduate work, and the result has been this software called Uniview and a company called SCISS in Sweden.\tმე მყავდა 12 სტუდენტი, რომლებიც ამაზე მუშაობდნენ. როგორც ხარისხის-შემდგომი სამუშაოს ნაწილზე. და შედეგად მივიღეთ კომპიუტერული პროგრამა \"Uniview\" და კომპანიას შვედეთში -- SCISS"}
{"text": "This software allows interactive use, so this actual flight path and movie that we see here was actually flown live.\tამ პროგრამას ინტერაქტიული გამოყენების საშუალებას იძლევა ეს საფრენი ბილიკი რომელსაც აქ ფილმში ვხედავთ რეალურ დროში იქნა განვლილი."}
{"text": "I captured this live from my laptop in a cafe called Earth Matters on the Lower East Side of Manhattan, where I live, and it was done as a collaborative project with the Rubin Museum of Himalayan Art for an exhibit on comparative cosmology.\tეს მე ჩემი ლეპტოპის ეკრანიდან გადავიღე კაფეში რომელსაც ქვია \"Earth Matters\" ქვემო მანჰეტენის ისტ-საიდზე, სადაც მე ვცხოვრობ და ეს გაკეთდა როგორც ერთობლივი პროექტი ჰიმალაური ხელოვნების რუბინის მუზეუმთან შედარებითი კოსმოლოგიის გამოფენისთვის"}
{"text": "And so as we move out, we see continuously from our planet all the way out into the realm of galaxies, as we see here, light-travel time, giving you a sense of how far away we are.\tდა როგორც კი განვაგრძობთ გზას. ჩვენ ვხედავთ ყველაფერს ჩვენი პლანეტიდან დაწყებული გალაქტიკების გავლით, როგორც ჩვენ ვხედავთ, სინათლის მოგზაურობის დრო, გაძლევს იმის განცდას თუ რამდენად შორს ვართ."}
{"text": "As we move out, the light from these distant galaxies have taken so long, we're essentially backing up into the past.\tროგორც კი ვშორდებით, სინათლის მოღწევას ამ შორეული გალაქტიკებიდან იმდენი დრო სჭირდება, რომ ჩვენ არსებითად წარსულში ვბრუნდებით."}
{"text": "We back so far up we're finally seeing a containment around us -- the afterglow of the Big Bang.\tჩვენ ისე შორს ვართ რომ საბოლოოდ ჩვენ ვხედავთ ზღვარს ჩვენს გარშემო დიდი აფეთქების ციალს."}
{"text": "This is the WMAP microwave background that we see.\tეს არის WMAP მიკროტალღური ფონის რუკა."}
{"text": "We'll fly outside it here, just to see this sort of containment.\tჩვენ გამოვაღწიეთ აქედან, და ვნახეთ ზღვარი."}
{"text": "If we were outside this, it would almost be meaningless, in the sense as before time.\tთუ ვიქნებოდით ამის გარეთ, ეს იქნებოდა ყოფნა არარაობაში, როგორც ყოფნა დროის არსებობამდე."}
{"text": "But this our containment of the visible universe.\tმაგრამ ესაა ჩვენი ზღვარი, დაკვირვებად სამყაროში."}
{"text": "We know the universe is bigger than that which we can see.\tჩვენ ვიცით რომ სამყარო უფრო დიდია ვიდრე ჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ."}
{"text": "Coming back quickly, we see here the radio sphere that we jumped out of in the beginning, but these are positions, the latest positions of exoplanets that we've mapped, and our sun here, obviously, with our own solar system.\tუკან სწრაფად დაბრუნებისას, ჩვენ ვხედავთ რადიოსფეროს, რომლისგანაც წამოვედით, დასაწყისში. მაგრამ ეს არის პოზიციები, ეგზო პლანეტების ახალი პოზიციები რომლებიც დავიტანეთ რუკაზე და ჩვენი მზე აქ არის თავისი სისტემით."}
{"text": "What you're going to see -- we're going to have to jump in here pretty quickly between several orders of magnitude to get down to where we see the solar system -- these are the paths of Voyager 1, Voyager 2, Pioneer 11 and Pioneer 10, the first four spacecraft to have left the solar system.\tთუ აპირებ რომ ნახო -- ცოტა სწრაფად უნდა მიუახლოვდე მასშტაბის რამდენიმე ხარისხით რომ მოვხვდეთ იქ სადაც ვხედავთ მზის სისტემას. ეს არის ვოიაჯერ 1 ვოიაჯერ 2, პიონერ 11 და პიონერ 10-ის გზები. პირველი ოთხი თანამგზავრი რომლებმაც დატოვეს მზის სისტემა."}
{"text": "Coming in closer, picking up Earth, orbit of the Moon, and we see the Earth.\tმივუახლოვდეთ კიდევ უფრო, ვირჩევთ დედამიწას. მთვარის ორბიტა, და ჩვენ ვხედავთ დედამიწას."}
{"text": "This map can be updated, and we can add in new data.\tშესაძლებელია ამ რუკის განახლება. ჩვენ შეგვიძლია დავამატოთ ახალი ინფორმაცია."}
{"text": "I know Dr. Carolyn Porco is the camera P.I.\tმე ვიცი დოქტორ კაროლინ პორკო, კამერის იდეის ავტორი"}
{"text": "for the Cassini mission.\tკასინის მისიისთვის"}
{"text": "But here we see the complex trajectory of the Cassini mission color coded for different mission phases, ingeniously developed so that 45 encounters with the largest moon, Titan, which is larger that the planet Mercury, diverts the orbit into different parts of mission phase.\tმაგრამ აქ ვხედავთ ჩვენ კასინის მისიის ჩახლართულ ტრაექტორიას ფერები კოდირებულია მისიის სხვადასხვა ფაზაზის მიხედვით, კასინი ჭკვიანურადაა შექმნილი, ისე რომ 45-ჯერ ხვდება უდიდეს მთვარეს, ტიტანს, რომელიც უფრო დიდია ვიდრე პლანეტა მერკური ორბიტა იხრება მისიის ფაზის შესაბამისად."}
{"text": "This software allows us to come close and look at parts of this.\tპროგრამა გვაძლევს საშუალებას,კიდევ უფრო მივუახლოვდეთ და შევხედოთ მის ნაწილებს."}
{"text": "This software can also be networked between domes.\tპროგრამას შეუძლია დააკავშოროს პლანეტარიუმები"}
{"text": "We have a growing user base of this, and we network domes.\tჩვენ გვყავს მომხმარებელთა მზარდი ბაზა და ჩვენ ვუკავშირდებით პლანეტარიუმებს."}
{"text": "And we can network between domes and classrooms.\tდა ჩვენ შეგვიძლია დაკავშირება პლანეტარიუმებისა და სასწავლო კლასების"}
{"text": "We're actually sharing tours of the universe with the first sub-Saharan planetarium in Ghana as well as new libraries that have been built in the ghettos in Columbia and a high school in Cambodia.\tჩვენ ფაქტიურად ვუზიარებთ სამყაროს ტურებს პირველ, საჰარას სამხრეთით მდებარე პლანეტარიუმს განაში ისევე როგორც ახლად აშენებულ ბიბლიოთეკებს კოლუმბიის გეტოებში და საშუალო სკოლას კამბოჯაში"}
{"text": "And the Cambodians have actually controlled the Hayden Planetarium from their high school.\tდა კამბოჯელები აკონტროლებდნენ ჰეიდენის პლანეტარიუმს თავიანთი საშუალო სკოლიდან."}
{"text": "This is an image from Saturday, photographed by the Aqua satellite, but through the Uniview software.\tეს სურათი შაბათსაა გადაღებული Aqua სატელიტის მიერ მაგრამ პროგრამა Uniview-ს მეშვეობით"}
{"text": "So you're seeing the edge of the Earth.\tდა თქვენ ხედავთ დედამიწის ხედს"}
{"text": "This is Nepal.\tეს არის ნეპალი."}
{"text": "This is, in fact, right here is the valley of Lhasa, right here in Tibet.\tეს არის ფაქტიურად, სწორედ აქ ლასას ველი, სწორედ აქ ტიბეტში."}
{"text": "But we can see the haze from fires and so forth in the Ganges valley down below in India.\tჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ კვამლი ხანძრისგან განგის ველზე ქვემოთ ინდოეთში"}
{"text": "This is Nepal and Tibet.\tეს არის ნეპალი და ტიბეტი."}
{"text": "And just in closing, I'd just like to say this beautiful world that we live on -- here we see a bit of the snow that some of you may have had to brave in coming out -- so I'd like to just say that what the world needs now is a sense of being able to look at ourselves in this much larger condition now and a much larger sense of what home is.\tდა ახლოს მე მინდა ვთქვა რომ ეს არის ის მშვენიერი სამყარო რომელშიც ვცხოვრობთ -- აქ ჩვენ ვხედავთ ცოტა თოვლს რომლის გადალახვაც აქ მოსასვლელად, არაერთ თქვენგანს მოუწია. მე უბრალოდ მინდა ვთქვა ის რაც მსოფლიოს სჭირდება ახლა არის საკუთარი თავის დანახვის ახალი შესაძლებლობა რომელიც ფართო ხილვისთვისაა აღჭურვილი და საკუთარის სახლის უფრო ფართო აზრით გაგება."}
{"text": "Because our home is the universe, and we are the universe, essentially.\tრადგან ჩვენი სახლი არის სამყარო. და არსებითად ჩვენ ვართ სამყარო."}
{"text": "We carry that in us.\tჩვენ ვატარებთ ამას ჩვენში."}
{"text": "And to be able to see our context in this larger sense at all scales helps us all, I think, in understanding where we are and who we are in the universe.\tრომ ვიყოთ შემძლე დავინახოთ ჩვენი კონტექსტი ამ მრავლის მომცველი გრძნობით ყველა მასშტაბზე ეს ყველაფერი გვეხმარება, მე ვფიქრობ იმის გაცნობიერებაში თუ სად ვართ და ვინ ვართ სამყაროში."}
{"text": "Thank you.\tმადლობთ"}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I still remember the day in school when our teacher told us that the world population had become three billion people, and that was in 1960.\tმე ჯერაც კარგად მახსოვს ის დღე სკოლაში, როდესაც მასწავლებელმა გვითხრა, რომ მსოფლიოს მოსახლეობამ სამ მილიარდს მიაღწია ეს იყო 1960 წელს."}
{"text": "I'm going to talk now about how world population has changed from that year and into the future, but I will not use digital technology, as I've done during my first five TEDTalks.\tახლა კი იმაზე მინდა გესაუბროთ, თუ როგორ შეიცვალა მსოფლიოს მოსახლეობა იმ წლის შემდეგ და რა გველოდება მომავალში. მაგრამ მე არ გამოვიყენებ ციფრულ ტექნოლოგიებს როგორც ჩემს პირველ ხუთ გამოსვლაში TED-ის ფორუმებზე."}
{"text": "Instead, I have progressed, and I am, today, launching a brand new analog teaching technology that I picked up from IKEA: this box.\tმე წინ წავედი და დღეს წარმოგიდგენთ უახლეს, ანალოგის საშუალებით სწავლების ტექნოლოგიას, რომელიც IKEA-ში ვიყიდე: აი, ამ ყუთს."}
{"text": "This box contains one billion people.\tწარმოიდგინეთ, ამ ყუთში არის ერთი მილიარდი ადამიანი."}
{"text": "And our teacher told us that the industrialized world, 1960, had one billion people.\tჩვენმა მასწავლებელმა გვითხრა, რომ ინდუსტრიალიზებულ მსოფლიოში, 1960 წელს იყო ერთი მილიარდი ადამიანი."}
{"text": "In the developing world, she said, they had two billion people.\tგანვითარებად მსოფლიოში კი, ორი მილიარდი."}
{"text": "And they lived away then.\tდა მაშინ ისინი ჩვენგან შორს ცხოვრობდნენ."}
{"text": "There was a big gap between the one billion in the industrialized world and the two billion in the developing world.\tძალიან დიდი იყო მანძილი ინდუსტრიალიზებული მსოფლიოს ერთ მილიარდსა და განვითარებადი მსოფლიოს ორ მილიარდს შორის."}
{"text": "In the industrialized world, people were healthy, educated, rich, and they had small families.\tინდუსტრიალიზებულ მსოფლიოში ადამიანები იყვნენ ჯანმრთელები, განათლებულები, მდიდრები და ცხოვრობდნენ პატარა ოჯახებში."}
{"text": "And their aspiration was to buy a car.\tმათი მიზანი იყო ეყიდათ მანქანა."}
{"text": "And in 1960, all Swedes were saving to try to buy a Volvo like this.\t1960 წელს ყველა შვედი ფულს აგროვებდა, რომ ასეთი ვოლვო ეყიდა."}
{"text": "This was the economic level at which Sweden was.\tაი, ასეთ ეკონომიურ დონეზე იყო შვედეთი."}
{"text": "But in contrast to this, in the developing world, far away, the aspiration of the average family there was to have food for the day.\tამის ფონზე კი, შორს, განვითარებად მსოფლიოში, საშუალო ოჯახის მიზანი იყო იმ დღის სამყოფი საკვები ჰქონოდათ."}
{"text": "They were saving to be able to buy a pair of shoes.\tდა ფულს ზოგავდნენ იმისათვის, რომ ერთი წყვილი ფეხსაცმელი შეეძინათ."}
{"text": "There was an enormous gap in the world when I grew up.\tროდესაც მე ვიზრდებოდი, მსოფლიოში უზარმაზარი დაშორება იყო"}
{"text": "And this gap between the West and the rest has created a mindset of the world, which we still use linguistically when we talk about \"the West\" and \"the Developing World.\"\tდასავლეთსა და დანარჩენ მსოფლიოს შორის ამხელა უფსკრულმა შექმნა გარკვეული აზრი, რომელსაც ენაში დღესაც ვიყენებთ როდესაც ვსაუბრობთ \"დასავლეთზე\" და \"განვითარებად ქვეყნებზე\"."}
{"text": "But the world has changed, and it's overdue to upgrade that mindset and that taxonomy of the world, and to understand it.\tმაგრამ მსოფლიო შეიცვალა და ის დროა, შევცვალოთ ეს აზროვნება, მსოფლიოს ასე დაყოფა და კარგად გავიგოთ არსებული სიტუაცია."}
{"text": "And that's what I'm going to show you, because since 1960 what has happened in the world up to 2010 is that a staggering four billion people have been added to the world population.\tზუსტად ეს არის ის, რაც მე მინდა გაჩვენოთ. იმიტომ, რომ 1960 წლის შემდეგ რაც მოხდა მსოფლიოში 2010 წლამდე, არის ის, რომ მსოფლიოს მოსახლეობას დაემატა ოთხი მილიარდი ადამიანი."}
{"text": "Just look how many.\tერთი შეხედეთ ეს რამდენია."}
{"text": "The world population has doubled since I went to school.\tმსოფლიოს მოსახლეობა გაორმაგდა მას შემდეგ, რაც მე სკოლაში შევედი."}
{"text": "And of course, there's been economic growth in the West.\tრასაკვირველია, დასავლეთმა განიცადა ეკონომიკური ზრდა."}
{"text": "A lot of companies have happened to grow the economy, so the Western population moved over to here.\tეკონომიკის განვითარებისათვის ბევრი კომპანიაა საჭირო, ამიტომ, დასავლეთს მოსახლეობა აქეთ გადმოვიდა."}
{"text": "And now their aspiration is not only to have a car.\tდა ახლა მათ მიზანი მანქანის ყიდვა კი აღარ არის,"}
{"text": "Now they want to have a holiday on a very remote destination and they want to fly.\tარამედ შორს დასასვენებლად გამგზავრება და თვითმფრინავით მოგზაურობა."}
{"text": "So this is where they are today.\tასე რომ, ისინი დღეს აი, აქ არიან."}
{"text": "And the most successful of the developing countries, they have moved on, you know, and they have become emerging economies, we call them.\tდა განვითარებად ქვეყნებს შორის ყველაზე წარმატებულებიც წინ წავიდნენ. და ახლა ჩვენ მათ მზარდი ეკონომიკის ქვეყნებს ვეძახით."}
{"text": "They are now buying cars.\tისინი ახლა მანქანებს ყიდულობენ."}
{"text": "And what happened a month ago was that the Chinese company, Geely, they acquired the Volvo company, and then finally the Swedes understood that something big had happened in the world.\tდა ერთი თვის წინ მოხდა ის, რომ ჩინურმა კომპანიამ \"Geely\" შეისყიდა ვოლვო. და საბოლოოდ შვედები მიხვდნენ, რომ მსოფლიოში რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი მოხდა."}
{"text": "(Laughter) So there they are.\t(სიცილი) აი ასე."}
{"text": "And the tragedy is that the two billion over here that is struggling for food and shoes, they are still almost as poor as they were 50 years ago.\tტრაგედია კი იმაშია, რომ ორი მილიარდი აი, აქ არის. (და ჯერ კიდევ) საკვებზე და ფეხსაცმელებზე ზრუნავენ. ისინი ჯერაც თითქმის ისეთივე ღარიბები არიან, როგორც 50 წლის წინ."}
{"text": "The new thing is that we have the biggest pile of billions, the three billions here, which are also becoming emerging economies, because they are quite healthy, relatively well-educated, and they already also have two to three children per woman, as those [richer also] have.\tახალი კი ისაა, რომ მილიარდების ყველაზე დიდი გროვა აი, აქაა. სამი მილიარდი, რომელიც ასევე მზარდ ეკონომიკად გადაიქცევა, იმიტომ, რომ ისინი საკმაოდ ჯანმრთელები და საკმაოდ განათლებულები არიან და მათაც ორი ან სამი შვილი ყავთ თითოეულ ქალზე, ისევე, როგორც მდიდრებს."}
{"text": "And their aspiration now is, of course, to buy a bicycle, and then later on they would like to have a motorbike also.\tმათი მიზანი კი არის, რათქმაუნდა, ველოსიპედის ყიდვა. შემდეგ ეს მოტოციკლი იქნება."}
{"text": "But this is the world we have today, no longer any gap.\tასეა თუ ისე, ეს არის ის მსოფლიო, რომელშიც ჩვენ დღეს ვცხოვრობთ. აღარანაირი ზღვარი."}
{"text": "But the distance from the poorest here, the very poorest, to the very richest over here is wider than ever.\tმაგრამ მანძილი აი აქ მყოფ ღარიბს, ღატაკს შორის და აი აქ მყოფ მდიდარს შორის უფრო მეტია, ვიდრე ოდესმე."}
{"text": "But there is a continuous world from walking, biking, driving, flying -- there are people on all levels, and most people tend to be somewhere in the middle.\tმაგრამ პროცესი მუდმივია ფეხით სიარულს, ველოსიპედისტებს, მანქანის მძღოლებს, თვითმფრინავით მოგზაურთა შორის ადამიანები ყველა დონეზე (არიან). და ადამიანების უმრავლესობა სადღაც, შუაშია."}
{"text": "This is the new world we have today in 2010.\tეს არის დღევანდელი მსოფლიო 2010 წელს."}
{"text": "And what will happen in the future?\tრა მოხდება მომავალში?"}
{"text": "Well, I'm going to project into 2050.\tმე გადავინაცვლებ 2050 წელში."}
{"text": "I was in Shanghai recently, and I listened to what's happening in China, and it's pretty sure that they will catch up, just as Japan did.\tამას წინათ შანხაიში ვიყავი და ვუსმენდი, თუ რა ხდება ჩინეთში. უკვე ვიცით, რომ ისინი სულ მალე დაეწევიან (დანარჩენებს) ისევე, როგორც ეს იაპონიამ მოახერხა."}
{"text": "All the projections [say that] this one [billion] will [only] grow with one to two or three percent.\tდა პროგნოზებით ეს (მილიარდი) მხოლოდ გაიზრდება (მხოლოდ) ერთი ან ორი პროცენტით."}
{"text": "[But this second] grows with seven, eight percent, and then they will end up here.\t(მაგრამ ეს მეორე), გაიზრდება შვიდი, რვა პროცენტით."}
{"text": "They will start flying.\tდა ისინი აი, აქ აღმოჩნდებიან. დაიწყებენ ფრენას."}
{"text": "And these lower or middle income countries, the emerging income countries, they will also forge forwards economically.\tდა ესენი, დაბალი ან საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნები, მზარდი შემოსავლის მქონე ქვეყნები ეკონომიკურადაც წინ წამოიწევენ."}
{"text": "And if, but only if, we invest in the right green technology -- so that we can avoid severe climate change, and energy can still be relatively cheap -- then they will move all the way up here.\tდა თუ, მხოლოდ მაშინ, თუ ჩვენ სწორ გარემოსდაცვით ტექნოლოგიაში ჩავდებთ ფულს, ისე, რომ თავი ავარიდოთ მწვავე კლიმატურ ცვლილებებს და ენერგია (საწვავი) ისევ შედარებით იაფი იქნება, მაშინ ისინი აი, აქ აღმოჩნდებიან."}
{"text": "And they will start to buy electric cars.\tდა დაიწყებენ ელექტრომანქანების ყიდვას."}
{"text": "This is what we will find there.\tაი, ასე იქნება ეს."}
{"text": "So what about the poorest two billion?\tმაშინ რას იზამს ეს უღარიბესი ორი მილიარდი?"}
{"text": "What about the poorest two billion here?\tრა ეშველება ამ უღარიბეს ორ მილიარდს?"}
{"text": "Will they move on?\tწავლენ თუ არა ისინიც წინ?"}
{"text": "Well, here population [growth] comes in because there [among emerging economies] we already have two to three children per woman, family planning is widely used, and population growth is coming to an end.\tაი, აქ ვხვდებით უკვე მოსახლეობის ზრდას იმიტომ, რომ იქ (მზარდი ეკონომიკის ქვეყნებში) უკვე ვხედავთ ქალზე ორ-სამ ბავშვს, ფართოდ არის გავრცელებული ოჯახის დაგეგმვა და მოსახლეობის ზრდა ჩერდება."}
{"text": "Here [among the poorest], population is growing.\t(მაგრამ აქ, უღარიბესთა შორის) მოსახლეობა იზრდება."}
{"text": "So these [poorest] two billion will, in the next decades, increase to three billion, and they will thereafter increase to four billion.\tამიტომ, ეს (უღარიბესი) ორი მილიარდი, შემდეგ ათ წელიწადში გახდება სამი მილიარდი. და შემდეგ ოთხი მილიარდი."}
{"text": "There is nothing -- but a nuclear war of a kind we've never seen -- that can stop this [growth] from happening.\tდა ვერაფერი, გარდა ისეთი ატომური ომისა, რომლის მსგავსიც ჯერ არ ყოფილა, შეაჩერებს ამ ზრდას."}
{"text": "Because we already have this [growth] in process.\tიმიტომ, რომ ეს (ზრდის) პროცესი უკვე დაწყებულია."}
{"text": "But if, and only if, [the poorest] get out of poverty, they get education, they get improved child survival, they can buy a bicycle and a cell phone and come [to live] here, then population growth will stop in 2050.\tმაგრამ მხოლოდ მაშინ, თუ უღარიბესები დაძლევენ ამ სიღარიბეს, მიიღებენ განათლებას, შეამცირებენ ბავშვთა შორის სიკვდილიანობას, შეიძენენ ველოსიპედს, ტელეფონს და გადმოვლენ (საცხოვრებლად) აი, აქ, მაშინ, მოსახლეობის ზრდა შეჩერდება 2050 წელს."}
{"text": "We cannot have people on this level looking for food and shoes because then we get continued population growth.\tარ შეიძლება გვყავდეს ხალხი ამ დონეზე საკვებისა და ფეხსაცმლის ძიებაში, იმიტომ, რომ მივიღებთ მოსახლეობის მუდმივ ზრდას."}
{"text": "And let me show you why by converting back to the old-time digital technology.\tდა მინდა გიჩვენოთ თუ რატომ ჩემი ძველებური ციფრული ტექნოლოგიის გამოყენებით."}
{"text": "Here I have on the screen my country bubbles.\tაი აქ ეკრანზე ჩემი ქვეყნების ბუშტები."}
{"text": "Every bubble is a country. The size is population.\tთითოეული ბუშტი არის ქვეყანა. ზომა გამოხატავს მოსახლეობის რაოდენობას."}
{"text": "The colors show the continent.\tფერი გვიჩვენებს კონტინენტს."}
{"text": "The yellow on there is the Americas; dark blue is Africa; brown is Europe; green is the Middle East and this light blue is South Asia.\tყვითელი არის ამერიკა. მუქი ლურჯი - აფრიკა; ყავისფერი - ევროპა. მწვანე - ახლო აღმოსავლეთი ეს, ცისფერი - სამხრეთ აზიაა."}
{"text": "That's India and this is China. Size is population.\tეს არის ინდოეთი და ეს ჩინეთი. ზომა არის მოსახლეობის რაოდენობა."}
{"text": "Here I have children per woman: two children, four children, six children, eight children -- big families, small families.\tაქ გვაქვს ბავშვების რაოდენობა თითოეულ ქალზე. ორი ბავშვი, ოთხი ბავშვი, ექვსი, რვა - დიდი ოჯახები - პატარა ოჯახები."}
{"text": "The year is 1960.\tეს არის 1960 წელი."}
{"text": "And down here, child survival, the percentage of children surviving childhood up to starting school: 60 percent, 70 percent, 80 percent, 90, and almost 100 percent, as we have today in the wealthiest and healthiest countries.\tაქ გადარჩენილ ბავშვთა მაჩვენებელი. ბავშვების პროცენტი, რომლებიც გადაურჩებიან ბავშვობას და დაიწყეს სწავლა სკოლაში. 60 პროცენტი, 70 პროცენტი, 80 პროცენტი, 90, და თითქმის 100 პროცენტი, რაც დღეს გვაქვს ყველაზე მდიდარ და ჯანმრთელ ქვეყნებში."}
{"text": "But look, this is the world my teacher talked about in 1960: one billion Western world here -- high child-survival, small families -- and all the rest, the rainbow of developing countries, with very large families and poor child survival.\tმაგრამ ნახეთ, ეს არის ის მსოფლიო, რომელზეც 1960 წელს ჩემი მასწავლებელი ლაპარაკობდა. ერთი მილიარდი დასავლურ მსოფლიოში - აი აქ. დაბალი სიკვდილიანობა ბავშვებში, პატარა ოჯახები. და ყველა დანარჩენი. განვითარებადი ქვეყნების მთელი ამალა. დიდი ოჯახებით და ბავშვთა სიკვდილიანობის მაღალი მაჩვენებლით."}
{"text": "What has happened? I start the world. Here we go.\tრა მოხდა? ახლა ჩავრთავ დროს."}
{"text": "Can you see, as the years pass by, child survival is increasing?\tწავიდა. ხედავთ? დროის გასვლასთან ერთად ბავშვთა სიკვდილიანობა მცირდება."}
{"text": "They get soap, hygiene, education, vaccination, penicillin and then family planning. Family size is decreasing.\tმათ უკვე აქვთ საპონი, ჰიგიენა, განათლება, აცრები და პენიცილინი. შემდეგ ოჯახის დაგეგმვა. ოჯახის ზომა მცირდება."}
{"text": "[When] they get up to 90-percent child survival, then families decrease, and most of the Arab countries in the Middle East is falling down there [to small families].\t(როდესაც) ბავშვთა სიკვდილიანობა 10%-მდე ადის, ოჯახების ზომა იკლებს. და არაბული ქვეყნების და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების უმრავლესობა აი აქ აღმოჩნდება (პატარა ოჯახებში)."}
{"text": "Look, Bangladesh catching up with India.\tშეხედეთ, ბანგლადეში დაეწია ინდოეთს."}
{"text": "The whole emerging world joins the Western world with good child survival and small family size, but we still have the poorest billion.\tმსოფლიოს (ყველა) მზარდი ეკონომიკა უერთდება დასავლურ მსოფლიოს. დაბალი სიკვდილიანობით და პატარა ოჯახით. მაგრამ ჯერ ისევ გვყავს უღარიბესი მილიარდი."}
{"text": "Can you see the poorest billion, those [two] boxes I had over here?\tხედავთ უღარიბეს მილიარდს, იმ (ორ) ყუთს, აი აქ რომ მქონდა?"}
{"text": "They are still up here.\tისინი ჯერ ისევ აქ არიან."}
{"text": "And they still have a child survival of only 70 to 80 percent, meaning that if you have six children born, there will be at least four who survive to the next generation.\tდა ბავშვთა სიკვდილიანობის მაჩვენებელი ისევ დაახლოებით 20-30პროცენტია. რაც ნიშნავს, რომ თუ ექვსი ბავშვი შეგეძინათ, სულ ცოტა ოთხი, გადარჩება და იცოცხლებს შემდეგ თაობამდე."}
{"text": "And the population will double in one generation.\tდა მოსახლეობა ერთი თაობის შემდეგ გაორმაგდება."}
{"text": "So the only way of really getting world population [growth] to stop is to continue to improve child survival to 90 percent.\tამიტომ, ერთადერთი საშუალება იმისა, რომ შეჩერდეს მსოფლიოში მოსახლეობის ზრდა, არის ბავშვთა სიკვდილიანობის შემცირება 10 %-მდე."}
{"text": "That's why investments by Gates Foundation, UNICEF and aid organizations, together with national government in the poorest countries, are so good; because they are actually helping us to reach a sustainable population size of the world.\tამიტომაა, რომ ინვესტიციები (ჯანდაცვის სფეროში) ისეთი ორგანიზაციების მიერ, როგორიცაა გეიტსის ფონდი, გაეროს ბავშვთა ფონდი და ჰუმანიტარული ორგანიზაციები, უღარიბესი სახელმწიფოების მთავრობებთან ერთად ამდენად კარგია. იმიტომ, რომ ისინი რეალურად გვეხმარებიან მივაღწიოთ მსოფლიოში მოსახლეობის მდგრად დონეს."}
{"text": "We can stop at nine billion if we do the right things.\tთუ ჩვენ სწორ არჩევანს გავაკეთებთ, შეგვიძლია ცხრა მილიარდზე გავჩერდეთ."}
{"text": "Child survival is the new green.\tბავშვთა შორის სიკვდილიანობის შემცირება ახალი მოდური საქმეა."}
{"text": "It's only by child survival that we will stop population growth.\tმხოლოდ ამით შეიძლება მოსახლეობის ზრდის შემცირება."}
{"text": "And will it happen?\tდა რა მოხდება?"}
{"text": "Well, I'm not an optimist, neither am I a pessimist.\tმე ოპტიმისტი არა ვარ, მაგრამ არც პესიმისტი ვარ."}
{"text": "I'm a very serious \"possibilist.\"\tმე ვარ სერიოზული \"შეიძლებისტი\""}
{"text": "It's a new category where we take emotion apart, and we just work analytically with the world.\tეს არის ახალი კატეგორია, სადაც ემოციას გვერდზე გადავდებთ, და მსოფლიოს ანალიტიკურ დამუშავებას ვახდენთ."}
{"text": "It can be done.\tეს შესაძლებელია."}
{"text": "We can have a much more just world.\tშეგვიძლია გვქონდეს ბევრად მეტი, ვიდრე უბრალოდ მსოფლიო."}
{"text": "With green technology and with investments to alleviate poverty, and global governance, the world can become like this.\tეკოლოგიურად სუფთა ტექნოლოგიით სიღარიბის დასაძლევად ინვესტიციით და კარგი მსოფლიო მმართველობით მსოფლიო შეიძლება გახდეს ასეთი."}
{"text": "And look at the position of the old West.\tაი, შეხედეთ ძველი დასავლეთის მდებარეობას."}
{"text": "Remember when this blue box was all alone, leading the world, living its own life.\tგაიხსენეთ, როდესაც ეს ლურჯი ყუთი მარტო იყო, მიუძღვოდა მსოფლიოს და თავისი ცხოვრებით ცხოვრობდა."}
{"text": "This will not happen [again].\tეს აღარასოდეს განმეორდება."}
{"text": "The role of the old West in the new world is to become the foundation of the modern world -- nothing more, nothing less.\tძველი დასავლეთს როლი ახალ მსოფლიოში არის ის, რომ გახდეს თანამედროვე მსოფლიოს საფუძველი (ნაწილი). არც მეტი, არც ნაკლები."}
{"text": "But it's a very important role.\tმაგრამ ეს ძალიან მნიშვნელოვანი როლია."}
{"text": "Do it well and get used to it.\tმივეჩვიოთ და კარგად შევასრულოთ ის."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "When I was a student here in Oxford in the 1970s, the future of the world was bleak.\tროცა სტუდენტი ვიყავი აქ, ოქსფორდში 1970-იან წლებში მსოფლიოს მომავალი პირქუში მეჩვენებოდა."}
{"text": "The population explosion was unstoppable.\tდემოგრაფიულ აფეთქებას ბოლო არ უჩანდა."}
{"text": "Global famine was inevitable.\tგლობალური შიმშილი გარდაუვალი იყო."}
{"text": "A cancer epidemic caused by chemicals in the environment was going to shorten our lives.\tკიბოს ეპიდემია, გარემოში არსებული ქიმიური ნივთიერებებით გამოწვეული აპირებდა ჩვენი სიცოcხლის შემოკლებას."}
{"text": "The acid rain was falling on the forests.\tმჟავური წვიმები მოდიოდა ტყეებში."}
{"text": "The desert was advancing by a mile or two a year.\tუდაბნო წელიწადში 1 ან 2 მილით იზრდებოდა."}
{"text": "The oil was running out, and a nuclear winter would finish us off.\tნავთობი თავდებოდა. და ბირთვული ზამთარი ბოლოს მოგვიღებდა."}
{"text": "None of those things happened, (Laughter) and astonishingly, if you look at what actually happened in my lifetime, the average per-capita income of the average person on the planet, in real terms, adjusted for inflation, has tripled.\tარც ერთი ამათთაგან არ მომხდარა. (სიცილი) და გაგიკვირდებათ თუ ნახავთ სინამდვილეში რა მოხდა ჩემს ცხოვრებაში, საშუალო შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე პლანეტის საშუალოდ ერთ ადამიანზე, რეალურად, ინფლაციაზე მორგებული, სამჯერ გაიზარდა."}
{"text": "Lifespan is up by 30 percent in my lifetime.\tცხოვრების ხანგრძლივობა 30%-ით გაიზარდა ჩემი სიცოცხლის მანძილზე."}
{"text": "Child mortality is down by two-thirds.\tბავშვთა სიკვდილიანობა 2/3--ით შემცირდა."}
{"text": "Per-capita food production is up by a third.\tერთ სულ მოსახლეზე პროდუქტის წარმოება მესამედით გაიზარდა."}
{"text": "And all this at a time when the population has doubled.\tდა ეს ყველაფერი იმ დროს, როცა მოსახლეობა გაორმაგდა."}
{"text": "How did we achieve that, whether you think it's a good thing or not?\tროგორ მივაღწიეთ ამას -- როგორ თვლით ეს კარგია თუ ცუდი --"}
{"text": "How did we achieve that?\tროგორ მივაღწიეთ ამას?"}
{"text": "How did we become the only species that becomes more prosperous as it becomes more populous?\tროგორ გავხდით ერთადერთი სახეობა რომელიც უფრო წარმატებული ხდება გაზრდილი მოსახლეობის მიუხედავად?"}
{"text": "The size of the blob in this graph represents the size of the population, and the level of the graph represents GDP per capita.\tამ გრაფაში ბურთულის ზომა აღნიშნავს მოსახლეობის რაოდენობას. ცხრილის დონე აღნიშნავს მშპ-ს ერთ სულ მოსახლეზე."}
{"text": "I think to answer that question you need to understand how human beings bring together their brains and enable their ideas to combine and recombine, to meet and, indeed, to mate.\tვფიქრობ, ამ კითხვისთვის პასუხის გასაცემად საჭიროა ვიცოდეთ თუ როგორ აერთიანებენ ადამიანები თავიანთ ტვინებს და თავიანთი იდეების კომბინირებას და ხელახალ კომბინირებას ახდენენ, როგორ ხვდებიან და რა თქმა უნდა როგორ წყვილდებიან."}
{"text": "In other words, you need to understand how ideas have sex.\tსხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ თუ როგორ აქვთ იდეებს სექსი."}
{"text": "I want you to imagine how we got from making objects like this to making objects like this.\tმინდა წარმოიდგინოთ ამგვარი ნივთებისგან როგორ მივიღეთ ამგვარი საგნები."}
{"text": "These are both real objects.\tეს ორივე რეალური საგნებია."}
{"text": "One is an Acheulean hand axe from half a million years ago of the kind made by Homo erectus.\tერთ-ერთი მათგანი ნახევარი მილიონი წლის წინანდელი აშელური ხელის ნაჯახია ჰომო ერექტუსის მიერ შექმნილი."}
{"text": "The other is obviously a computer mouse.\tმეორე კი კომპიუტერის თაგვია."}
{"text": "They're both exactly the same size and shape to an uncanny degree.\tორივე ზუსტად ერთი ზომის და ფორმისაა ზებუნებრიობის ხარისხით."}
{"text": "I've tried to work out which is bigger, and it's almost impossible.\tბევრი ვეცადე გამეგო რომელია დიდი, მაგრამ ეს თითქმის შეუძლებელია."}
{"text": "And that's because they're both designed to fit the human hand.\tეს იმიტომ, რომ ორივე ადამიანის ხელისთვისაა შექმნილი."}
{"text": "They're both technologies. In the end, their similarity is not that interesting.\tორივე ტექნოლოგიაა. ბოლოს და ბოლოს, მათი მსგავსება არც ისე საინტერესოა."}
{"text": "It just tells you they were both designed to fit the human hand.\tეს უბრალოდ იმას გვაუწყებს, რომ ორივე ადამიანის ხელზეა მორგებული."}
{"text": "The differences are what interest me, because the one on the left was made to a pretty unvarying design for about a million years -- from one-and-a-half million years ago to half a million years ago.\tგaნსხვავება, აი რა მაინტერესებს მე. რადგანაც მარცხენა საგანს ქმნიდნენ შეუცვლელი დიზაინით დაახლოებით მილიონი წლის მანძილზე -- მილიონ ნახევარი წლის წინიდან მილიონი წლის წინამდე."}
{"text": "Homo erectus made the same tool for 30,000 generations.\tჰომო ერექტუსი ამ ხელსაწყოს 30,000 თაობისთვის ამზადებდა."}
{"text": "Of course there were a few changes, but tools changed slower than skeletons in those days.\tრა თქმა უნდა მცირე ცვლილებები იყო, მაგრამ იმ დროისათვის ხელსაწყოები უფრო ნელა იცვლებოდნენ ვიდრე ჩონჩხები."}
{"text": "There was no progress, no innovation.\tარანაირი პროგრესი არ იყო, არანაირი ინოვაცია."}
{"text": "It's an extraordinary phenomenon, but it's true.\tეს უჩვეულო მოვლენაა, მაგრამ სიმართლეა."}
{"text": "Whereas the object on the right is obsolete after five years.\tმაშინ როცა მარჯვენა ნივთი ხუთი წლის შემდეგ მოძველებულად ჩაითვლება."}
{"text": "And there's another difference too, which is the object on the left is made from one substance.\tკიდევ ერთი განსხვავება არსებობს, მარცხენა ობიექტი ერთი ნივთიერებისგანაა დამზადებული."}
{"text": "The object on the right is made from a confection of different substances, from silicon and metal and plastic and so on.\tმარჯვენა ნივთი კი სხვადასხვა ნივთიერებების კომბინაციაა, სილიკონითა და მეტალით დაწყებული, პლასტმასი და ა.შ."}
{"text": "And more than that, it's a confection of different ideas, the idea of plastic, the idea of a laser, the idea of transistors.\tუფრო მეტიც, ის წარმოადგენს სხვადასხვა იდეების ერთობლიობას, პლასტმასის იდეა, ლაზერის იდეა, ტრანზისტორების იდეა."}
{"text": "They've all been combined together in this technology.\tეს ყველაფერი ამ ტექნოლოგიაში იქნა გაერთიანებული."}
{"text": "And it's this combination, this cumulative technology, that intrigues me, because I think it's the secret to understanding what's happening in the world.\tდა ზუსტად ეს კომბინაცია, ეს ერთობლივი ტექნოლოგია მაინტრიგებს. რადგანაც ვფიქრობ ესაა იმ საიდუმლოს გასაღები თუ რა ხდება მსოფლიოში."}
{"text": "My body's an accumulation of ideas too: the idea of skin cells, the idea of brain cells, the idea of liver cells.\tჩემი სხეულიც დაგროვებული იდეებისაგან შედგება, კანის უჯრედების იდეა, ტვინის უჯრედების იდეა, ღვიძლის უჯრედების იდეა."}
{"text": "They've come together.\tისინი ერთობლივად მოვიდნენ ჩვენამდე."}
{"text": "How does evolution do cumulative, combinatorial things?\tროგორ ქმნის ევოლუცია კუმულაციურ, კომბინირებულ საგნებს?"}
{"text": "Well, it uses sexual reproduction.\tის სექსუალურ გამრავლებას იყენებს."}
{"text": "In an asexual species, if you get two different mutations in different creatures, a green one and a red one, then one has to be better than the other.\tუსქესო სახეობებში, თუკი თქვენ მიიღებთ სხვადასხვა არსებებში ორ სხვადასხვა მუტაციას, მწვანისა და წითლის, ერთი აუცილებლად აჯობებს მეორეს."}
{"text": "One goes extinct for the other to survive.\tერთი გადაშენდება რათა მეორე გადარჩება."}
{"text": "But if you have a sexual species, then it's possible for an individual to inherit both mutations from different lineages.\tმაგრამ სქესის მქონე სახეობებთან, ინდივიდს შეუძლია მემკვიდრეობით მიიღოს ორივე მუტაცია სხვადასხვა წინაპრისაგან."}
{"text": "So what sex does is it enables the individual to draw upon the genetic innovations of the whole species.\tასე, რომ რასაც სქესი აკეთებს არის ის, რომ ინდივიდს შესაძლებლობას აძლევს დაეყრდნოს მთელი სახეობების გენეტიკურ ინოვაციებს."}
{"text": "It's not confined to its own lineage.\tმხოლოდ საკუთარი გვარის საზღვრებს არ მოიცავს."}
{"text": "What's the process that's having the same effect in cultural evolution as sex is having in biological evolution?\tრა არის ის პროცესი რომელსაც იგივე ეფექტი აქვს კულტურულ ევოლუციაში რაც სქესს ბიოლოგიურ ევოლუციაში?"}
{"text": "And I think the answer is exchange, the habit of exchanging one thing for another.\tდა ვფიქრობ, რომ პასუხი გაცვლაშია, ერთი ნივთის მეორეში გაცვლის ჩვევა."}
{"text": "It's a unique human feature.\tეს ადამიანის უნიკალური თვისებაა."}
{"text": "No other animal does it.\tარცერთი სხვა ცხოველი ამას არ აკეთებს."}
{"text": "You can teach them in the laboratory to do a little bit of exchange -- and indeed there's reciprocity in other animals -- But the exchange of one object for another never happens.\tშეგიძლიათ მათ ლაბორატორიებში ასწავლოთ და ცოტაოდენი გაცვლა გააკეთებინოთ. და მართლაც არსებობს ურთიერთგაცვლა სხვა ცხოველებში. მაგრამ ერთი ნივთის მეორეზე გაცვლა არასოდეს ხდება."}
{"text": "As Adam Smith said, \"No man ever saw a dog make a fair exchange of a bone with another dog.\"\tროგორც ადამ სმიტმა თქვა: „არასოდეს მინახია ერთი ძაღლი მეორეს უცვლიდეს ძვალს“."}
{"text": "(Laughter) You can have culture without exchange.\t(სიცილი) თქვენ შეგიძლიათ გქონდეთ კულტურა გაცვლის გარეშე."}
{"text": "You can have, as it were, asexual culture.\tშეგიძლიათ გქონდეთ ასე ვთქვათ, უსქესო კულტურა."}
{"text": "Chimpanzees, killer whales, these kinds of creatures, they have culture.\tშიმპანზეებს, ვეშაპებს და სხვა ასეთ სახეობებს აქვთ კულტურა."}
{"text": "They teach each other traditions which are handed down from parent to offspring.\tისინი ერთმანეთს იმ ტრადიციებს ასწავლიან რომლებიც მშობლებისაგან გადაეცემა შვილებს."}
{"text": "In this case, chimpanzees teaching each other how to crack nuts with rocks.\tამ შემთხვევაში, შიმპანზეები ერთმანეთს ასწავლიან კაკლის ქვით გატეხვას."}
{"text": "But the difference is that these cultures never expand, never grow, never accumulate, never become combinatorial, and the reason is because there is no sex, as it were, there is no exchange of ideas.\tმაგრამ განსხვავება ისაა, რომ ეს კულტურები არასოდეს გაფართოვდება, გაიზრდება, დაგროვდება და არასოდეს გახდება კომბინირებული. მიზეზი კი იმაშია, რომ არ არსებობს სექსი, ანუ არ არსებობს იდეების გაცვლა."}
{"text": "Chimpanzee troops have different cultures in different troops.\tშიმპანზეს სხვადასხვა ჯოგს სხვადასხვა კულტურა აქვთ."}
{"text": "There's no exchange of ideas between them.\tმათ შორის იდეების გაცვლა არ ხდება."}
{"text": "And why does exchange raise living standards?\tდა რატომ იწვევს გაცვლა ცხოვრების დონის ამაღლებას?"}
{"text": "Well, the answer came from David Ricardo in 1817.\tამაზე პასუხი დევიდ რიკარდომ გაგვცა 1817 წელს."}
{"text": "And here is a Stone Age version of his story, although he told it in terms of trade between countries.\tაი მისი ვერსია ქვის ხანის შესახებ, თუმცა ისიც მიუთითა, რომ ეს მხოლოდ ქვეყნებს შორის ვაჭრობის თვალსაზრით განიხილება."}
{"text": "Adam takes four hours to make a spear and three hours to make an axe.\tადამს სჭირდება 4 საათი შუბის დასამზადებლად და 3 საათი ცულის დასამზადებლად."}
{"text": "Oz takes one hour to make a spear and two hours to make an axe.\tოზს სჭირდება 1 საათი შუბის დასამზადებლად და 2 საათი ცულის დასამზადებლად."}
{"text": "So Oz is better at both spears and axes than Adam.\tამგვარად, ოზი შუბისა და ცულის დამზადებაში ჯობია ადამს."}
{"text": "He doesn't need Adam.\tმას არ სჭირდება ადამი."}
{"text": "He can make his own spears and axes.\tმას საკუთარი შუბისა და ცულის დამზადება შეუძლია."}
{"text": "Well no, because if you think about it, if Oz makes two spears and Adam make two axes, and then they trade, then they will each have saved an hour of work.\tმაგრამ არა, თუ დაფიქრდებით იმაზე, ოზს რომ დაემზადებინა ორი შუბი და ადამს ორი ცული, და შემდეგ ევაჭრათ, მაშინ ისინი მუშაობის თითო საათს დაზოგავდნენ."}
{"text": "And the more they do this, the more true it's going to be, because the more they do this, the better Adam is going to get at making axes and the better Oz is going to get at making spears.\tდა რაც უფრო მეტჯერ გააკეთებენ ამას, ამის შესაძლებლობა უფრო მაღალი იქნება. რადგანაც რაც უფრო მეტს დაამზადებენ, ადამი უფრო კარგ ცულებს დაამზადებს და ოზი უფრო კარგ შუბებს."}
{"text": "So the gains from trade are only going to grow.\tასე, რომ მოგება ნავაჭრისაგან მხოლოდ გაიზრდება."}
{"text": "And this is one of the beauties of exchange, is it actually creates the momentum for more specialization, which creates the momentum for more exchange and so on.\tდა ეს გაცვლის მხოლოდ ერთ-ერთი კარგი მხარეა, სინამდვილეში ეს ქმნის იმპულს დამატებითი სპეციალიზაციის მისაღებად, რომელიც თავის მხრივ ქმნის იმპულს უფრო მეტი გაცვლისთვის და ა.შ."}
{"text": "Adam and Oz both saved an hour of time.\tადამმა და ოზმა ორივემ დაზოგეს ერთი საათი."}
{"text": "That is prosperity, the saving of time in satisfying your needs.\tაი ეს არის კეთილდღეობა, დროის დაზოგვა თქვენი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების ხარჯზე."}
{"text": "Ask yourself how long you would have to work to provide for yourself an hour of reading light this evening to read a book by.\tჰკითხეთ საკუთარ თავს რამდენი ხანი უნდა იმუშავოთ იმისათვის, რომ უზრუნველყოთ ერთ საათიანი განათება საღამოს წიგნის საკითხავად."}
{"text": "If you had to start from scratch, let's say you go out into the countryside.\tდავიწყოთ თავიდან და ვთქვათ გადიხართ ქალაქგარეთ."}
{"text": "You find a sheep. You kill it. You get the fat out of it.\tიპოვეთ ცხვარი. დაკალით. მიიღეთ მისგან ქონი."}
{"text": "You render it down. You make a candle, etc. etc.\tჩამოწურეთ. დაამზადეთ სანთელი და ა.შ."}
{"text": "How long is it going to take you? Quite a long time.\tრამდენი ხანი დაგჭირდებათ? საკმაოდ დიდი ხანი."}
{"text": "How long do you actually have to work to earn an hour of reading light if you're on the average wage in Britain today?\tრამდენი ხანი უნდა იმუშავოთ სინამდვილეში რათა გამოიმუშავოთ ერთი საათი განათება საკითხავად თუკი ბრიტანეთის პირობებისთვის საშუალო ხელფასი გაქვთ?"}
{"text": "And the answer is about half a second.\tდა პასუხია დაახლოებით ნახევარი წამი."}
{"text": "Back in 1950, you would have had to work for eight seconds on the average wage to acquire that much light.\tჯერ კიდევ 1950 წელს, 8 წამი უნდა გემუშავა საშუალო ხელფასით რათა მიგეღო განათება."}
{"text": "And that's seven and a half seconds of prosperity that you've gained since 1950, as it were, because that's seven and a half seconds in which you can do something else, or you can acquire another good or service.\tაი კეთილდღეობის შვიდ ნახევარი წამი მოვიპოვეთ. 1950 წლიდან ასე იყო. რადგანაც ამ შვიდ ნახევარი წამის განმავლობაში სხვა რამის გაკეთება შეგიძლიათ. სხვა საქონელი შეიძინოთ ან სხვა მომსახურება მიიღოთ."}
{"text": "And back in 1880, it would have been 15 minutes to earn that amount of light on the average wage.\t1880 წელს 15 წუთი დაგჭირდებოდათ ამ რაოდენობის განათების მოსაპოვებლად საშუალო ხელფასით."}
{"text": "Back in 1800, you'd have had to work six hours to earn a candle that could burn for an hour.\tდა კიდევ 1800 წელს ექვსი საათი უნდა გემუშავათ, რათა მიგეღოთ სანთელი, რომელიც 1 საათს გაანათებდა."}
{"text": "In other words, the average person on the average wage could not afford a candle in 1800.\tსხვა სიტყვებით, საშუალო ადამიანს, საშუალო ხელფასით არ შეეძლო სანთლის შეძენა 1800 წელს."}
{"text": "Go back to this image of the axe and the mouse, and ask yourself: \"Who made them and for who?\"\tდავუბრუნდეთ ცულისა და მაუსის სურათს და ჰკითხეთ საკუთარ თავს: „ვინ გააკეთა ისინი და ვისთვის?“"}
{"text": "The stone axe was made by someone for himself.\tქვის ცული ვიღაცისმიერაა დამზადებული საკუთარი თავისთვის."}
{"text": "It was self-sufficiency.\tეს იყო დამოუკიდებელი ქმედება."}
{"text": "We call that poverty these days.\tდღეისთვის ამის ნაკლებობა გვაქვს."}
{"text": "But the object on the right was made for me by other people.\tმაგრამ მარჯვენა საგანი ჩემთვის შექმნეს სხვა ადამიანებმა."}
{"text": "How many other people?\tრამდენმა ადაიანმა?"}
{"text": "Tens? Hundreds? Thousands?\tათმა? ასმა? ათასმა?"}
{"text": "You know, I think it's probably millions.\tვფიქრობ რამდენიმე მილიონმა."}
{"text": "Because you've got to include the man who grew the coffee, which was brewed for the man who was on the oil rig, who was drilling for oil, which was going to be made into the plastic, etc.\tრადგანაც თქვენ უნდა ჩათვალოთ ის ადამიანები, რომლებმაც მოიყვანეს ყავა, რომელიც დალია იმ ადამიანმა ვინც ნავთობის კოშკურაზე იჯდა, რომელიც თავის მხრივ ბურღავდა ნავთობის მოსაპოვებლად, რომელიც გამოიყენება პლასტმასის დასამზადებლად და ასე დაუსრულებლივ."}
{"text": "They were all working for me, to make a mouse for me.\tისინი ყველანი ჩემთვის მუშაობდნენ, რათა მაუსი დაემზადებინათ ჩემთვის."}
{"text": "And that's the way society works.\tაი ამგვარად მუშაობს საზოგადოება."}
{"text": "That's what we've achieved as a species.\tეს არის ის, რასაც მივაღწიეთ როგორც სახეობებმა."}
{"text": "In the old days, if you were rich, you literally had people working for you.\tძველად, მდიდარი თუ იყავით თქვენზე მომუშავე ხალხი გყავდათ."}
{"text": "That's how you got to be rich; you employed them.\tამგვარად ხდებოდით მდიდარი; მათი მუშაობით."}
{"text": "Louis XIV had a lot of people working for him.\tლუი XVI-ს მასზე მომუშავე უამრავი ადამიანი ჰყავდა."}
{"text": "They made his silly outfits, like this, (Laughter) and they did his silly hairstyles, or whatever.\tისინი მას ამდაგვარ სულელურ კოსტიუმებს უმზადებდნენ. (სიცილი) და უკეთებდნენ სულელურ ვარცხნილობებს და ნებისმიერ რამეს."}
{"text": "He had 498 people to prepare his dinner every night.\tმას ყოველ ღამე 498 ადამიანი უმზადებდა სადილს."}
{"text": "But a modern tourist going around the palace of Versailles and looking at Louis XIV's pictures, he has 498 people doing his dinner tonight too.\tმაგრამ თანამედროვე ტურისტსაც, რომელიც ვერსალის სასახლეში ლუი XVI-ის ნახატებს ათვალიერებს სადილს ასევე 498 ადაიანი უმზადებს."}
{"text": "They're in bistros and cafes and restaurants and shops all over Paris, and they're all ready to serve you at an hour's notice with an excellent meal that's probably got higher quality than Louis XIV even had.\tისინი მთელი პარიზის ბისტროებსა და კაფეებში, რესტორნებსა და მაღაზიებში არიან. და ისინი ყველა მზად არიან, რომ მოგემსახურონ ნებისმიერ დროს შესანიშნავი კერძებით, რომლებიც სავარაუდოდ უფრო მაღალი ხარისხისაა ვიდრე ლუი XVI მიირთმევდა."}
{"text": "And that's what we've done, because we're all working for each other.\tეს არის ის რაც შევქმენით, ჩვენ ყველანი ერთმანეთისთვის ვმუშაობთ."}
{"text": "We're able to draw upon specialization and exchange to raise each other's living standards.\tჩვენ სპეციალიზაციის გამოყენებისა და გაცვლის საფუძველზე შეგვიძლია ავამაღლოთ ერთმანეთის ცხოვრების დონე."}
{"text": "Now, you do get other animals working for each other too.\tახლა ამუშავეთ სხვა ცხოველები ერთმანეთისთვის."}
{"text": "Ants are a classic example; workers work for queens and queens work for workers.\tჭიანჭველები კლასიკური მაგალითია; მუშები მუშაობენ დედოფლისთვის და დედოფალი მუშებისთვის."}
{"text": "But there's a big difference, which is that it only happens within the colony.\tმაგრამ არსებობს დიდი განსხვავება იმაში, რომ ეს ხდება მხოლოდ კოლონიის შიგნით."}
{"text": "There's no working for each other across the colonies.\tკოლონიები ერთმანეთისთვის არასოდეს მუშაობენ."}
{"text": "And the reason for that is because there's a reproductive division of labor.\tდა ამის მიზეზი შრომის რეპროდუქციულ გაყოფაშია."}
{"text": "That is to say, they specialize with respect to reproduction.\tანუ ისინი სპეციალიზდებიან რეპროდუქციის მიმართ."}
{"text": "The queen does it all.\tყველაფერს დედოფალი აკეთებს."}
{"text": "In our species, we don't like doing that.\tჩვენს სახეობებში ჩვენ არ გვინდა ამის კეთება."}
{"text": "It's the one thing we insist on doing for ourselves, is reproduction.\tერთადერთი რამ რასაც ჩვენთვის ვაკეთებთ ეს რეპროდუქციაა."}
{"text": "(Laughter) Even in England, we don't leave reproduction to the Queen.\t(სიცილი) ინგლისშიც კი ჩვენ არ შეგვიძლია დედოფლის განაყოფიერება."}
{"text": "(Applause) So when did this habit start?\t(აპლოდისმენტები) და როდის დაიწყო ეს ჩვევა?"}
{"text": "And how long has it been going on? And what does it mean?\tრა რამდენი ხანია გრძელდება? და რას ნიშნავს საერთოდ?"}
{"text": "Well, I think, probably, the oldest version of this is probably the sexual division of labor.\tვფიქრობ შესაძლოა ამის უძველესი ვერსიაა შრომის სქესობრუვად დაყოფა."}
{"text": "But I've got no evidence for that.\tმაგრამ ამის დამტკიცება არ შემიძლია."}
{"text": "It just looks like the first thing we did was work male for female and female for male.\tპირველი რაც გავაკეთეთ იყო ის, რომ მამაკაცი მუშაობდა ქალისთვის და პირიქით."}
{"text": "In all hunter-gatherer societies today, there's a foraging division of labor between, on the whole, hunting males and gathering females.\tდღეს ყველა მონადირე-შემგროვებელ საზოგადოებაში არსებობს სურსათის მომპოვებელი განყოფილებები, რომლებიც შრომას ყოფს მთლიანობაში როგორც მონადირე მამაკაცები და შემგროვებელი ქალები."}
{"text": "It isn't always quite that simple, but there's a distinction between specialized roles for males and females.\tყოველთვის ასე მარტივად არაა. მაგრამ არსებობს განსხვავება სპეციალიზებულ როლებში მამაკაცებსა და ქალებს შორის."}
{"text": "And the beauty of this system is that it benefits both sides.\tდა ამ სისტემაში კარგი ის არის, რომ მას ორივე მხარისთვის მოაქვს სარგებელი."}
{"text": "The woman knows that, in the Hadzas' case here -- digging roots to share with men in exchange for meat -- she knows that all she has to do to get access to protein is to dig some extra roots and trade them for meat.\tქალებმა იციან რომ აი აქ ჰაძასის მაგალითზე -- თხრიან ფესვებს, რათა გაუცვალონ კაცებს ხორცში -- მათ იციან, რომ ყველაფერი უნდა გააკეთონ პროტეინის მისაღებად და ამოთხარონ ზედმეტი ფესვები და გაცვალოს ისინი ხორცში."}
{"text": "And she doesn't have to go on an exhausting hunt and try and kill a warthog.\tდა მას არ სჭირდება დამღლელ ნადირობაში წასვლა და გარეული ღორის მოკვლა."}
{"text": "And the man knows that he doesn't have to do any digging to get roots.\tდა კაცმაც იცის, რომ მას არ მოუწევს ფესვების თხრა. ფესვების მისაღებად."}
{"text": "All he has to do is make sure that when he kills a warthog it's big enough to share some.\tმას მხოლოდ იმის გაკეთება ევალება, რომ მოკლას საკმარისი გარეული ღორი რათა სხვასაც გაუნაწილოს."}
{"text": "And so both sides raise each other's standards of living through the sexual division of labor.\tდა ამიტომაც ორივე მხარე ზრდის ერთმანეთის ცხოვრების დონეს შრომის სქესობრივი გაყოფით."}
{"text": "When did this happen? We don't know, but it's possible that Neanderthals didn't do this.\tროდის მოხდა ეს? ჩვენ არ ვიცით, მაგრამ სავსებით შესაძლებელია, რომ ნეანდერტალელებს ეს არ გაუკეთებიათ."}
{"text": "They were a highly cooperative species.\tისინი უაღრესად კოოპერატიული სახეობები იყვნენ."}
{"text": "They were a highly intelligent species.\tისინი ძალიან ჭკვიანები იყვნენ."}
{"text": "Their brains on average, by the end, were bigger than yours and mine in this room today.\tბოლოსდაბოლოს, საშუალოდ მათი ტვინი ჩემზე და თქვენს ტვინებზე დიდი იყო, ვინც ამ დარბაზში იმყოფებით."}
{"text": "They were imaginative. They buried their dead.\tისინი შემოქმედნი იყვნენ. ისინი მარხავდნენ თავიანთ მკვდრებს."}
{"text": "They had language, probably, because we know they had the FOXP2 gene of the same kind as us, which was discovered here in Oxford.\tმათ შესაძლოა ენაც ჰქონდათ, რადგან ვიცით, რომ ისინიც ჩვენნაირი FOXP2 გენების მატარებლები არიან, რომელიც აქ იქნა აღმოჩენილი, ოქსფორდში."}
{"text": "And so it looks like they probably had linguistic skills.\tდა როგორც ჩანს მათ ლინგვისტური უნარ-ჩვევებიც ქონდათ."}
{"text": "They were brilliant people. I'm not dissing the Neanderthals.\tისინი ბრწყინვალე ადამიანები იყვნენ. მე არ ვაკნინებ ნეანდერტალელებს."}
{"text": "But there's no evidence of a sexual division of labor.\tმაგრამ არ გვაქვს არანაირი მტკიცებულება შრომის სქესობრივად დაყოფაზე."}
{"text": "There's no evidence of gathering behavior by females.\tარ არსებობს მტკიცებულება ქალებისათვის დამახასიათებელ შემგროვებლობაზე."}
{"text": "It looks like the females were cooperative hunters with the men.\tროგორც ჩანს ქალები კაცებთან ერთად ნადირობდნენ."}
{"text": "And the other thing there's no evidence for is exchange between groups, because the objects that you find in Neanderthal remains, the tools they made, are always made from local materials.\tდა კიდევ ერთი, არ არსებობს ჯგუფებს შორის რაიმეს გაცვლის მტკიცებულება. რადგანაც ნეანდერტალელების მიერ დატოვებული საგნები და დამზადებული ნივთები ყოველთვის ადგილობრივი მასალისგანაა დამზადებული."}
{"text": "For example, in the Caucasus there's a site where you find local Neanderthal tools.\tმაგ, კავკასიაში არის მხარე სადაც შეგიძლიათ ნახოთ ნეანდერტალელების ადგილობრივი ინსტრუმენტები."}
{"text": "They're always made from local chert.\tისინი ყოველთვის ადგილობრივი კირქვისგანააა დამზადებული."}
{"text": "In the same valley there are modern human remains from about the same date, 30,000 years ago, and some of those are from local chert, but more -- but many of them are made from obsidian from a long way away.\tიმავე ველზე თანამედროვე ადამიანის ნარჩენებიცაა, დაახლოებით 30,000 წლის წინანდელი. და ზოგი მათგანი ადგილობრივი კირქვისაა და უფრო მეტი - ობსიდიანისგან, ძალიან შორიდან მოტანილი."}
{"text": "And when human beings began moving objects around like this, it was evidence that they were exchanging between groups.\tდა როცა ადამიანმა დაიწყო ნივთების ამდაგვარი მოძრაობა, ეს უკვე იმის მტკიცებულებაა, რომ ისინი აწარმოებდნენ ჯგუფებს შორის გაცვლებს."}
{"text": "Trade is 10 times as old as farming.\tვაჭრობა ფერმერობაზე 10-ჯერ უფრო ძველია."}
{"text": "People forget that. People think of trade as a modern thing.\tადამიანებს ვაჭრობა თანამედროვე რამ გონიათ."}
{"text": "Exchange between groups has been going on for a hundred thousand years.\tგაცვლები ჯგუფებს შორის ასობით ათასია წელია გრძელდება."}
{"text": "And the earliest evidence for it crops up somewhere between 80 and 120,000 years ago in Africa, when you see obsidian and jasper and other things moving long distances in Ethiopia.\tდა ამის დამადასტურებელი ნიშნები გამოჩნდა სადღაც 80-120,000 წლის წინათ აფრიკაში, როგორც ხედავთ ობსიდიანი, იასპი და სხვა საგნები გადაიტანეს გრძელ მანძილზე ეთიოპიაში."}
{"text": "You also see seashells -- as discovered by a team here in Oxford -- moving 125 miles inland from the Mediterranean in Algeria.\tასევე ხედავთ ნიჟარებს -- რომელიც ასევე აღმოაჩინა აქაურმა ჯგუფმა, ოქსფორდში -- 125 მილით ხმელეთზე ხმელთაშუა ზღვიდან , ალჟირშია გადატანილი."}
{"text": "And that's evidence that people have started exchanging between groups.\tდა ეს იმის მტკიცებულებაა, რომ ადამიანებმა გაცვლა დაიწყეს ჯგუფებს შიგნითაც."}
{"text": "And that will have led to specialization.\tდა ამან მიგვიყვანა სპეციალიზაციამდე."}
{"text": "How do you know that long-distance movement means trade rather than migration?\tროგორ უნდა გავიგოთ, რომ გრძელ-მანძილზე მოძრაობა ვაჭრობას ნიშნავს და არა მიგრაციას?"}
{"text": "Well, you look at modern hunter gatherers like aboriginals, who quarried for stone axes at a place called Mount Isa, which was a quarry owned by the Kalkadoon tribe.\tშეხედეთ აბორიგენების მსგავს თანამედროვე მონადირე შემგროვებლებს, რომლებიც მოიპოვებენ მასალას ქვის ცულებისათვის ადგილზე რომელსაც ისას მთა ეწოდება, რომლის კარიერიც კალკადუნის ტომს ეკუთვნოდა."}
{"text": "They traded them with their neighbors for things like stingray barbs, and the consequence was that stone axes ended up over a large part of Australia.\tისინი მათ მეზობლებთან ვაჭრობდნენ, მაგალითად ეკლიანი ზღვის კატებით. და შედეგად, ქვის ცულები ავსტრალიის უმეტეს ტერიტორიაზეც აღმოჩნდნენ."}
{"text": "So long-distance movement of tools is a sign of trade, not migration.\tსამუშაო იარაღების ასეთ დიდ მანძილზე გადატანა მიუთითებს ვაჭრობას და არა მიგრაციას."}
{"text": "What happens when you cut people off from exchange, from the ability to exchange and specialize?\tრა ხდება როცა ადამიანებს მოწყვიტავთ გაცვლას, მოწყვიტავთ გაცვლისა და სპეციალიზაციის შესაძლებლობისაგან?"}
{"text": "And the answer is that not only do you slow down technological progress, you can actually throw it into reverse.\tდა პასუხი ისაა, რომ არა მარტო ტექნოლოგიური პროგრესი შეჩერდება, არამედ უკან წავა ის."}
{"text": "An example is Tasmania.\tამის მაგალითი ტასმანიაა."}
{"text": "When the sea level rose and Tasmania became an island 10,000 years ago, the people on it not only experienced slower progress than people on the mainland, they actually experienced regress.\tროცა ზღვის დონემ აიწია და ტასმანია კუნძულად იქცა 10,000 წლის წინ, მასზე მყოფმა ადამიანებმა არა მარტო პროგრესის შენელება განიცადეს მატერიკზე მყოფ ადამიანებთან შედარებით, არამედ მოხდა მისი რეგრესი."}
{"text": "They gave up the ability to make stone tools and fishing equipment and clothing because the population of about 4,000 people was simply not large enough to maintain the specialized skills necessary to keep the technology they had.\tმათ დაკარგეს სამუშაო იარაღების, სათევზაო აღჭურვილობის და ტანსაცმლის დამზადების უნარი, რადგანაც 4,000-ანი მოსახლეობა უბრალოდ არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ შეენარჩუნებინათ სპეციალიზირებული უნარ-ჩვევები, რომლებიც ტექნოლოგიების შესანარჩუნებლადაა საჭირო."}
{"text": "It's as if the people in this room were plonked on a desert island.\tეს ისეთივეა ამ ოთახში მყოფი ადამიანები უკაცრიელ კუნძულზე რომ ჩაგაგდოთ."}
{"text": "How many of the things in our pockets could we continue to make after 10,000 years?\tჯიბეში მყოფ საგნებიდან რამდენის დამზადება შეგვეძლება 10,000 წლის შემდეგ?"}
{"text": "It didn't happen in Tierra del Fuego -- similar island, similar people.\tეს არ მომხდარა ცეცხლოვან მიწაზე -- მსგავსი კუნძული, მსგავსი ხალხი."}
{"text": "The reason: because Tierra del Fuego is separated from South America by a much narrower straight, and there was trading contact across that straight throughout 10,000 years.\tიმიტომ, რომ ცეცხლოვანი მიწა სამხრეთ ამერიკისგან გაცილებით ვიწრო მანძილითაა დაშორებული. და მათ შორის ვაჭრობა მიმდინარეობდა 10,000 წლის მანძილზე."}
{"text": "The Tasmanians were isolated.\tტასმანელები კი იზოლირებულეი იყვნენ."}
{"text": "Go back to this image again and ask yourself, not only who made it and for who, but who knew how to make it.\tდავუბრუნდეთ ისევ ამ სურათს და ჰკითხეთ საკუთარ თავს, არა მხოლოდ ის თუ ვისთვის არამედ ვინ იცოდა თუ როგორ უნდა გაეკეთებინა."}
{"text": "In the case of the stone axe, the man who made it knew how to make it.\tქვის ცულის შემთხვევაში ვინც ეს გააკეთა ისიც იცოდა როგორ გაეკეთებინა."}
{"text": "But who knows how to make a computer mouse?\tმაგრამ ვინ იცის როგორ უნდა გავაკეთოთ კომპიუტერის მაუსი?"}
{"text": "Nobody, literally nobody.\tარავინ, მართლაც არავინ."}
{"text": "There is nobody on the planet who knows how to make a computer mouse.\tარავინაა პლანეტაზე ვინც იცის თუ როგორ უნდა გავაკეთოთ კომპიუტერის მაუსი."}
{"text": "I mean this quite seriously.\tმე მართლა სერიოზულად ვამბობ."}
{"text": "The president of the computer mouse company doesn't know.\tკომპიუტერის მაუსების კომპანიის პრეზიდენტმა არ იცის."}
{"text": "He just knows how to run a company.\tმან მხოლოდ ის იცის თუ როგორ მართოს კომპანია."}
{"text": "The person on the assembly line doesn't know because he doesn't know how to drill an oil well to get oil out to make plastic, and so on.\tკონვეირზე მყოფმა ადამიანმაც არ იცის, რადგანაც არ იცის როგორ უნდა გაბურღოს ნავთობის ჭაბურღილი რათა მიიღოს ზეთი და მისგან დაამზადოს პლასტმასი და ა.შ."}
{"text": "We all know little bits, but none of us knows the whole.\tჩვენ ცოტ-ცოტა ყველამ ვიცით, მაგრამ ყველაფერი არავინ."}
{"text": "I am of course quoting from a famous essay by Leonard Read, the economist in the 1950s, called \"I, Pencil\" in which he wrote about how a pencil came to be made, and how nobody knows even how to make a pencil, because the people who assemble it don't know how to mine graphite, and they don't know how to fell trees and that kind of thing.\tმე რა თქმა უნდა ლეონარდ რიდის ესეს ციტირებას ვახდენ, 1950-ანი წლების ეკონომისტი, სათაურით „მე, ფანქარი“ რომელშიც ის წერს როგორ მზადდება ფანქარი, და როგორ არავინ იცის თუ როგორ მზადდება ფანქარი, რადგანაც იმ ადამიანებმა ვინც აწყობენ მას არ იციან გრაფიტის მოპოვება. და მათ არ იციან როგორ მოჭრან ხეები და სხვა ამგვარი რამეები."}
{"text": "And what we've done in human society, through exchange and specialization, is we've created the ability to do things that we don't even understand.\tდა რასაც ვაკეთებთ ადამიანთა საზოგადოებაში, გაცვლისა და სპეციალიზაციის მეშვეობით არის ის, რომ შევქმენით შესაძლებლობა დავამზადოთ ის რისი დამზადება თვითონაც არ ვიცით."}
{"text": "It's not the same with language.\tეს არ არის იგივე რაც ენის შემთხვევაშია."}
{"text": "With language we have to transfer ideas that we understand with each other.\tენის მეშვეობით ჩვენ უნდა გადავცეთ იდეები, რომ ჩვენ გავუგეთ ერთმანეთს."}
{"text": "But with technology, we can actually do things that are beyond our capabilities.\tმაგრამ ტექნოლოგიის დახმარებით ჩვენ მართლაც შეგვიძლია ისეთი საგნების დამზადება, რომლებიც ჩვენი შესაძლებლობის საზღვრებს სცილდება."}
{"text": "We've gone beyond the capacity of the human mind to an extraordinary degree.\tჩვენ გავცდით ადამიანის გონების შესაძლებლობის საზღვრებს არაჩვეულებრივი ხარისხით."}
{"text": "And by the way, that's one of the reasons that I'm not interested in the debate about I.Q., about whether some groups have higher I.Q.s than other groups.\tდა სხვათაშორის, ეს ერთ-ერთი მიზეზია იმისა თუ რატომ არ ვარ დაინტერესებული I.Q.-ს შესახებ დისკუსიით თუ რომელ ჯგუფს უფრო მაღალი I.Q."}
{"text": "It's completely irrelevant.\tაქვს. ამას სრუალიად არ აქვს მნიშვნელობა."}
{"text": "What's relevant to a society is how well people are communicating their ideas, and how well they're cooperating, not how clever the individuals are.\tსაზოგადოებისთვის მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რამდენად კარგად ავრცელებენ თავიანთ იდეებს ადამიანები, და რამდენად კარგად თანამშრომლობენ, და არა ის თუ პიროვნულად რამდენად ჭკვიანია."}
{"text": "So we've created something called the collective brain.\tამგვარად ჩვენ შევქმენით რაღაც რასაც კოლექტიურ გონს ვუწოდებთ."}
{"text": "We're just the nodes in the network.\tჩვენ მხოლოდ კვანძები ვართ მთლიან ქსელში."}
{"text": "We're the neurons in this brain.\tჩვენ ნეირონები ვართ ამ ტვინში."}
{"text": "It's the interchange of ideas, the meeting and mating of ideas between them, that is causing technological progress, incrementally, bit by bit.\tეს იდეების ურთიერთ გაცვლაა, მათ შორის იდეების შეხვედრა და შეწყვილება, ტექნოლოგიური პროგრესის მიზეზი ხდება თანდათანობით."}
{"text": "However, bad things happen.\tთუმცა ცუდი რაღაცეებიც ხდება."}
{"text": "And in the future, as we go forward, we will, of course, experience terrible things.\tდა მომავალში, რადგანაც სულ წინ მივდივართ, ჩვენ რა თქმა უნდა საშინელი შემთხვევების გამოცდილებაც გვექნება."}
{"text": "There will be wars; there will be depressions; there will be natural disasters.\tიქნება ომები; დეპრესიები; ბუნებრივი კატასტროფები."}
{"text": "Awful things will happen in this century, I'm absolutely sure.\tსაშინელებები ამ საუკუნეშიც ხდება, რაშიც აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ."}
{"text": "But I'm also sure that, because of the connections people are making, and the ability of ideas to meet and to mate as never before, I'm also sure that technology will advance, and therefore living standards will advance.\tმაგრამ მე ასევე დარწმუნებული ვარ, რომ ასეთი მასშტაბის დამყარებული კავშირები ადამიანებს შორის და იდეების შეხვედრებისა და შეწყვილების შესაძლებლობა არასოდეს ყოფილა. მე ასევე დარწმუნებული ვარ, რომ ტექნოლოგია წინ წაიწევს და ცხოვრების ხარისხიც უფრო გაუმჯობესდება."}
{"text": "Because through the cloud, through crowd sourcing, through the bottom-up world that we've created, where not just the elites but everybody is able to have their ideas and make them meet and mate, we are surely accelerating the rate of innovation.\tრადგანაც ღრუბლებს შორის, უამრავ წყაროს შორის, ჩვენი შექმნილი დაყირავებულ დედამიწას შორის, სადაც არა მხოლოდ ელიტას, არამედ ნებისმიერს შეუძლია ჰქონდეს საკუთარი იდეა და გააცნოს ის სხვას და შეაწყვილოს, ჩვენ რა თქმა უნდა ვაჩქარებთ ინოვაციის ტემპს."}
{"text": "Thank you.\tმადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "I'm going to talk to you about some stuff that's in this book of mine that I hope will resonate with other things you've already heard, and I'll try to make some connections myself, in case you miss them.\tდღეს ვისაუბრებ იმ საკითხებზე, რომელსაც ჩემი წიგნი ეხება და რომელიც, იმედი მაქვს, უკავშირდება იმას, რაც აქამდე გაგიგიათ. გარკვეულ კავშირებს მე თვითონ აღვნიშნავ, თქვენ რომ არ გამოგრჩეთ ეს მომენტები."}
{"text": "But I want to start with what I call the \"official dogma.\"\tსაუბარი მინდა, დავიწყო ე.წ. ”ოფიციალური დოგმით”."}
{"text": "The official dogma of what?\tრომელი ოფიციალური დოგმით?"}
{"text": "The official dogma of all Western industrial societies.\tმთლიანად დასავლური საზოგადოების ოფიციალური დოგმით."}
{"text": "And the official dogma runs like this: if we are interested in maximizing the welfare of our citizens, the way to do that is to maximize individual freedom.\tეს ოფიციალური დოგმა შემდეგნაირად ჟღერს: თუ ჩვენ დაინტერესებულები ვართ მოქალაქეების კეთილდღეობის მაქსიმიზაციით, ამისთვის უნდა მაქსიმუმამდე გავზარდოთ ინდივიდუალური თავისუფლება."}
{"text": "The reason for this is both that freedom is, in and of itself, good, valuable, worthwhile, essential to being human, and because if people have freedom, then each of us can act on our own to do the things that will maximize our welfare, and no one has to decide on our behalf.\tეს იმით აიხსნება, რომ თავისუფლება თავისთავად კარგია, ღირებული, სასარგებლო და არსებითიც კი. რადგანაც თუ ადამიანი თავისუფალია, იგი თავისი სურვილისამებრ იქცევა და აკეთებს იმას, რაც მის კეთილდღეობას გაზრდის. მის ნაცვლად არავინ იღებს გადაწყვეტილებას."}
{"text": "The way to maximize freedom is to maximize choice.\tთავისუფლების მაქსიმუმამდე გაზრდა შესაძლებელია არჩევანის გაზრდის საფუძველზე."}
{"text": "The more choice people have, the more freedom they have, and the more freedom they have, the more welfare they have.\tრაც მეტი არჩევანი აქვთ ადამინებს, მით მეტად თავისუფალნი არიან და რაც მეტი თავისუფლება აქვთ, მით უფრო დიდია მათი კეთილდღეობა."}
{"text": "This, I think, is so deeply embedded in the water supply that it wouldn't occur to anyone to question it.\tჩემი აზრით, ეს იმდენად გამჯდარია ხალხში, რომ აზრადაც არავის მოუვა დაეჭვება."}
{"text": "And it's also deeply embedded in our lives.\tეს ასევე ძალიან გამჯდარია ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში."}
{"text": "I'll give you some examples of what modern progress has made possible for us.\tთანამედროვე პროგრესის მიერ გაზრდილი შესაძლებლობების რამდენიმე მაგალითს მოგიყვანთ."}
{"text": "This is my supermarket.\tეს ჩემი სუპერმარკეტია, არც ისე დიდი."}
{"text": "I want to say just a word about salad dressing.\tუბრალოდ მინდა, რამდენიმე სიტყვა ვთქვა სალათის საკმაზზე."}
{"text": "A hundred seventy-five salad dressings in my supermarket, if you don't count the 10 extra-virgin olive oils and 12 balsamic vinegars you could buy to make a very large number of your own salad dressings, in the off-chance that none of the 175 the store has on offer suit you.\tჩემს სუპერმარკეტში 175 დასახელების სალათის საკმაზია, თუ არ ჩავთვლით ზეითუნის ზეთის 10 სხვადასხვა სახეობასა და 12 დასახელების ძმარს, რომელიც შეგიძლია შეიძინო და თავად დაამზადო სალათის საკმაზის კიდევ უფრო მეტი სახეობა. ეს იმ შემთხვევისთვის, თუ მაღაზიის მიერ შემოთავაზებული 175 დასახელების საკმაზიდან არც ერთი მოგწონს."}
{"text": "So this is what the supermarket is like.\tაი როგორია სუპერმარკეტი."}
{"text": "And then you go to the consumer electronics store to set up a stereo system -- speakers, CD player, tape player, tuner, amplifier -- and in this one single consumer electronics store, there are that many stereo systems.\tშემდეგ გადადიხარ ელეტქროტექნიკის მაღაზიაში სტერეო სისტემის შესაძენად: დინამიკები, CD-პლეერი, მაგნიტოფონი, რადიო, ხმის გამაძლიერებელი. ელექტროტეკნიკის ამ ერთ მაღაზიაში იმდენად ბევრი სტერეო სისტემაა,"}
{"text": "We can construct six and a half million different stereo systems out of the components that are on offer in one store.\tრომ შეიძლება, აიწყოს 6.5 მილიონი სხვადასხვანაირი სტერეო სისტემა იმ კომპონენტებისაგან, რომელსაც ეს ერთი მაღაზია გვთავაზობს."}
{"text": "You've got to admit that's a lot of choice.\tდამეთანხმებით, რომ ეს ძალიან დიდი არჩევანია."}
{"text": "In other domains -- the world of communications.\tსხვა სფეროებში, მაგალითად, კომუნიკაციებში,"}
{"text": "There was a time, when I was a boy, when you could get any kind of telephone service you wanted, as long as it came from Ma Bell.\tიყო დრო, როცა ჯერ კიდევ ბავშვი ვიყავი, როცა შეგეძლო ყველანაირი სასურველი სატელეფონო მომსახურების მიღება, მხოლოდ Ma Bell-ისგან."}
{"text": "You rented your phone, you didn't buy it.\tტელეფონს ქირაობდი, არ ყიდულობდი."}
{"text": "One consequence of that, by the way, is that the phone never broke.\tამის ერთ-ერთი შედეგი კი ის იყო, რომ ტელეფონი არასდროს ფუჭდებოდა."}
{"text": "And those days are gone.\tის დღეები წარსულს ჩაბარდა."}
{"text": "We now have an almost unlimited variety of phones, especially in the world of cell phones.\tდღეს ჩვენ ტელეფონების თითქმის შეუზღუდავი არჩევანი გვაქვს, განსაკუთრებით მობილური ტელეფონების სამყაროში."}
{"text": "These are cell phones of the future.\tეს მომავლის მობილური ტელეფონებია."}
{"text": "My favorite is the middle one -- the MP3 player, nose hair trimmer, and crème brûlée torch.\tყველაზე ძალიან შუა მომწონს, MP3 პლეერი, ცხვირის პინცეტი და კრემ ბრულეს შესაბრაწი."}
{"text": "And if -- (Laughter) if by some chance you haven't seen that in your store yet, you can rest assured that one day soon, you will.\tდა თუ რატომღაც ის ჯერ არ გინახავთ თქვენს მაღაზიაში, ნუ იღელვებთ, გარწმუნებთ, რომ მალე ნახავთ."}
{"text": "And what this does is it leads people to walk into their stores, asking this question.\tეს იმას იწვევს, რომ ადამიანები მიდიან მაღაზიაში და კითხულობენ ასეთ ტელეფონებს."}
{"text": "And do you know what the answer to this question now is?\tდა იცით რა პასუხს ღებულობენ?"}
{"text": "The answer is \"no.\"\t”არას”."}
{"text": "It is not possible to buy a cell phone that doesn't do too much.\tშეუძლებელია იყიდო ტელეფონი, რომელსაც ძალიან ბევრი ფუნქცია არ აქვს."}
{"text": "So, in other aspects of life that are much more significant than buying things, the same explosion of choice is true.\tასევეა ცხოვრების სხვა ასპექტებში, რომლებიც გაცილებით მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნივთების შეძენა. არჩევანის გაკეთება აქაც რთულია."}
{"text": "Health care.\tჯანდაცვა -- ამ მხრივ ამერიკაში სიტუაცია შეიცვალა."}
{"text": "It is no longer the case in the United States that you go to the doctor, and the doctor tells you what to do.\tთუ ადრე მიდიოდი ექიმთან და ექიმი გეუბნებოდა, რა უნდა გაგეკეთებინა,"}
{"text": "Instead, you go to the doctor, and the doctor tells you, \"Well, we could do A, or we could do B.\tდღეს მიდიხარ ექიმთან და იგი გეუბნება: არსებობს ვარიანტი A და ვარიანტი B."}
{"text": "A has these benefits and these risks.\tA-ს აქვს თავისი დადებითი მხარეები და რისკები,"}
{"text": "B has these benefits and these risks.\tB-ს კი -- თავისი დადებითი მხარეები და რისკები."}
{"text": "What do you want to do?\"\tრისი გაკეთება გსურთ?"}
{"text": "And you say, \"Doc, what should I do?\"\tთქვენ პასუხობთ: ექიმო, როგორ მოვიქცე?"}
{"text": "And the doc says, \"A has these benefits and risks, and B has these benefits and risks.\tექიმი კი იგივეს იმეორებს: A-ს აქვს ეს დადებითი მხარეები და რისკები და B-ს -- ეს დადებითი მხარეები და რისკები. რისი გაკეთება გსურთ?"}
{"text": "And you say, \"If you were me, Doc, what would you do?\"\tთქვენ ეუბნებით: ექიმო, ჩემს ადგილზე თქვენ რას იზამდით?"}
{"text": "And the doc says, \"But I'm not you.\"\tექიმი კი გპასუხობთ: მე თქვენს ადგილას არ ვარ."}
{"text": "And the result is -- we call it \"patient autonomy,\" which makes it sound like a good thing, but what it really is is a shifting of the burden and the responsibility for decision-making from somebody who knows something -- namely, the doctor -- to somebody who knows nothing and is almost certainly sick and thus, not in the best shape to be making decisions -- namely, the patient.\tამის შედეგია ე.წ. ”პაციენტის ავტონომია”, რომელიც თითქოს კარგად ჟღერს. მაგრამ სინამდვილეში ეს არის გადაწყვეტილების მიღების ტვირთისა და პასუხისმგებლობის გადატანა იმ ადამიანიდან, ვინც რაღაც იცის ანუ ექიმიდან იმ ადამიანზე, რომელმაც არაფერი იცის, ალბათ, ავადაცაა და, შესაბამისად, არც თუ კარგ ფორმაში, რომ გადაწყვეტილებები მიიღოს –– ანუ პაციენტზე."}
{"text": "There's enormous marketing of prescription drugs to people like you and me, which, if you think about it, makes no sense at all, since we can't buy them.\tუზარმაზარი რაოდენობის წამალს უკეთდება დიდი რეკლამა ისეთი ხალხისთვის, როგორებიც მე და თქვენ ვართ, რასაც, თუ დაუკვირდები, აზრი არ აქვს, რადგან ჩვენ მათ ექიმის დანიშნულების გარეშე მაინც ვერ ვიყიდით."}
{"text": "Why do they market to us if we can't buy them?\tმაშ, რატომ უკეთებენ ამხელა რეკლამას?"}
{"text": "The answer is that they expect us to call our doctors the next morning and ask for our prescriptions to be changed.\tამაზე პასუხი ისაა, რომ ისინი ჩვენგან მოელიან, რომ დავრეკავთ ჩვენს ექიმებთან შემდეგ დილას და ვთხოვთ დანიშნული წამლების შეცვლას."}
{"text": "Something as dramatic as our identity has now become a matter of choice, as this slide is meant to indicate.\tდღესდღეობით ადამიანისთვის ისეთი მნიშვნელოვანი რამეც კი, როგორიცაა იდენტობა, არჩევანის საგანი გახდა. ეს სლაიდი ამის საჩვენებლადაა განკუთვნილი."}
{"text": "We don't inherit an identity; we get to invent it.\tჩვენ იდენტობას მემკვიდრეობით აღარ ვიღებთ, შეგვიძლია, შევქმნათ ის."}
{"text": "And we get to reinvent ourselves as often as we like.\tშეგვიძლია, გარდავქმნათ ჩვენი თავი, რამდენჯერაც მოგვინდება."}
{"text": "And that means that every day, when you wake up in the morning, you have to decide what kind of person you want to be.\tეს იმას ნიშნავს, რომ ყოველ დილით, როდესაც იღვიძებ, უნდა გადაწყვიტო, როგორი ადამიანი გინდა, რომ იყო."}
{"text": "With respect to marriage and family: there was a time when the default assumption that almost everyone had is that you got married as soon as you could, and then you started having kids as soon as you could.\tრაც შეეხება ქორწინებას და ოჯახს, იყო დრო, როცა თითქმის ყველას ჩაბეჭდილი ჰქონდა მოსაზრება, რომ რაც შეიძლება მალე უნდა დაქორწინებულიყავი და შემდეგ რაც შეიძლება მალე უნდა გყოლოდა შვილები. ერთადერთი ნამდვილი არჩევანი იყო ვისზე"}
{"text": "The only real choice was who, not when, and not what you did after.\tდა არა როდის, ან რას გააკეთებდი შემდეგ."}
{"text": "Nowadays, everything is very much up for grabs.\tახლა ყველაფერი არჩევანზეა დამოკიდებული."}
{"text": "I teach wonderfully intelligent students, and I assign 20 percent less work than I used to.\tმე ვასწავლი ძალიან ჭკვიან სტუდენტებს, მაგრამ ახლა ვაძლევ 20 პროცენტით ნაკლებ დავალებას, ვიდრე ადრე."}
{"text": "And it's not because they're less smart, and it's not because they're less diligent.\tეს იმიტომ კი არ ხდება, რომ ისინი ნაკლებად გონებაგახსნილები არიან ან ნაკლებად ბეჯითები,"}
{"text": "It's because they are preoccupied, asking themselves, \"Should I get married or not? Should I get married now?\tარამედ იმიტომ, რომ მუდმივად იმით არიან დაკავებულნი, რომ ეკითხებიან საკუთარ თავს: \"დავქორწინდე თუ არა? ახლა დავქორწინდე?"}
{"text": "Should I get married later?\tმოგვიანებით დავქორწინდე?"}
{"text": "Should I have kids first or a career first?\"\tჯერ შვილები თუ ჯერ კარიერა?\""}
{"text": "All of these are consuming questions.\tეს კითხვები ძალიან დამღლელია,"}
{"text": "And they're going to answer these questions, whether or not it means not doing all the work I assign and not getting a good grade in my courses.\tმაგრამ მათ უნდა გასცენ ამ კითხვებს პასუხი მიუხედავად იმისა, გააკეთებენ თუ არა ჩემს დავალებას და მიიღებენ თუ არა კარგ ნიშანს ჩემს საგანში."}
{"text": "And indeed they should.\tმართლაც რომ ასე უნდა მოიქცნენ."}
{"text": "These are important questions to answer.\tეს ძალიან მნიშვნელოვანი კითხვებია."}
{"text": "Work.\tმუშაობა -- ამ მხრივ ჩვენ გაგვიმართლა, როგორც კარლმა აღნიშნა,"}
{"text": "We are blessed, as Carl was pointing out, with the technology that enables us to work every minute of every day from any place on the planet -- except the Randolph Hotel.\tრადგანაც გვაქვს ტექნოლოგიები, რომლებიც საშუალებას გვაძლევს ვიმუშაოთ ყოველი დღის ყოველ წუთს ნებისმიერი ადგილიდან დედამიწის ზურგზე, სასტუმრო რანდოლფის გამოკლებით, რაღა თქმა უნდა."}
{"text": "(Laughter) (Applause) There is one corner, by the way, that I'm not going to tell anybody about, where the WiFi actually works.\t(სიცილი) სხვათა შორის, არის აქაც ერთი კუთხე, რომლის გამხელასაც სულაც არ ვაპირებ, სადაც WiFi მუშაობს."}
{"text": "I'm not telling you about it, because I want to use it.\tამას იმიტომ არ გეუბნებით, რომ მე თვითონ მინდა მისი გამოყენება."}
{"text": "So what this means, this incredible freedom of choice we have with respect to work, is that we have to make a decision, again and again and again, about whether we should or shouldn't be working.\tმაშასადამე, მუშაობასთან დაკავშირებული არჩევანის უდიდესი თავისუფლება, ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ უნდა მივიღოთ გადაწყვეტილება, ისევ და ისევ იმის შესახებ, საერთოდ უნდა ვიმუშაოთ თუ არა."}
{"text": "We can go to watch our kid play soccer, and we have our cell phone on one hip and our Blackberry on our other hip, and our laptop, presumably, on our laps.\tშეგვიძლია, წავიდეთ და ვუყუროთ ჩვენი შვილის ფეხბურთის თამაშს. მობილური ერთ ჯიბეში გვიდევს, Blackberry მეორე ჯიბეში, ლეპტოპი, სავარაუდოდ, მუხლებზე გვიდევს"}
{"text": "And even if they're all shut off, every minute that we're watching our kid mutilate a soccer game, we are also asking ourselves, \"Should I answer this cell phone call?\tდა იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ყველაფერი გამორთულია, ყოველ წუთს, როდესაც ვუყურებთ ჩვენი შვილის მცდელობას, ითამაშოს ფეხბურთი, ამავდროულად ვეკითხებით საკუთარ თავს: ვუპასუხო ამ ზარს?"}
{"text": "Should I respond to this email? Should I draft this letter?\"\tვუპასუხო ამ e-mail-ს? დავიწყო ამ წერილის მონახაზის გაკეთება?"}
{"text": "And even if the answer to the question is \"no,\" it's certainly going to make the experience of your kid's soccer game very different than it would've been.\tდა იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც პასუხი ამ კითხვებზე უარყოფითია, ეს ნამდვილად შეცვლის თქვენი შვილის ფეხბურთის თამაშზე დასწრებისას მიღებულ შთაბეჭდილებას."}
{"text": "So everywhere we look, big things and small things, material things and lifestyle things, life is a matter of choice.\tანუ სადაც უნდა გავიხედოთ, დიდი თუ პატარა საკითხები, მატერიალური თუ ცხოვრებისეული საკითხები, ცხოვრება თვითონაა არჩევანი."}
{"text": "And the world we used to live in looked like this.\tსამყარო, რომელშიც ვცხოვრობდით, ასე გამოიყურებოდა."}
{"text": "[Well, actually, they are written in stone.] That is to say, there were some choices, but not everything was a matter of choice.\tიმის თქმა მინდა, რომ არჩევანი იყო, მაგრამ ყველაფრის არჩევანი არ არსებობდა."}
{"text": "The world we now live in looks like this.\tის სამყარო კი, რომელშიც ახლა ვცხოვრობთ, ასე გამოიყურება."}
{"text": "[The Ten Commandments Do-It-Yourself Kit] And the question is: Is this good news or bad news?\tსაკითხავია, კარგია ეს თუ ცუდი?"}
{"text": "And the answer is \"yes.\"\tპასუხია ”კი”."}
{"text": "(Laughter) We all know what's good about it, so I'm going to talk about what's bad about it.\t(სიცილი) ჩვენ ყველამ ვიცით ამის დადებითი მხარეები, ამიტომაც ვილაპარაკებ უარყოფით მხარეზე."}
{"text": "All of this choice has two effects, two negative effects on people.\tარჩევანის სიმრავლეს ორი შედეგი აქვს, ორი უარყოფითი ეფექტი ადამიანებზე."}
{"text": "One effect, paradoxically, is that it produces paralysis rather than liberation.\tერთი შედეგი, რაც უნდა პარადოქსული იყოს, ისაა, რომ ის უფრო ბოჭავს, ვიდრე ათავისუფლებს."}
{"text": "With so many options to choose from, people find it very difficult to choose at all.\tროცა ამდენად დიდია არჩევანი, ხალხს, პირიქით, საერთოდ უჭირს არჩევანის გაკეთება."}
{"text": "I'll give you one very dramatic example of this, a study that was done of investments in voluntary retirement plans.\tამის ერთ ნათელ მაგალითს მოგიყვანთ. კვლევა, რომელიც ეხება ინვესტიციებს საპენსიო გეგმებისთვის."}
{"text": "A colleague of mine got access to investment records from Vanguard, the gigantic mutual fund company, of about a million employees and about 2,000 different workplaces.\tჩემმა კოლეგამ შეისწავლა ინვესტიციების ჩანაწერები Vanguard-ში, ესაა გიგანტური საპენსიო ფონდი, რომელსაც დაახლოებით მილიონი თანამშრომელი ჰყავს და აქვს 2000 ფილიალი სხვადასხვა ადგილას."}
{"text": "What she found is that for every 10 mutual funds the employer offered, rate of participation went down two percent.\tმან აღმოაჩინა, რომ დამსაქმებლის მიერ ყოველი 10 სხვადასხვა ტიპის საპენსიო ფონდის შემოთავაზებას მოჰყვება ორი პროცენტით ნაკლები ადამიანების მონაწილეობა."}
{"text": "You offer 50 funds -- 10 percent fewer employees participate than if you only offer five.\tსთავაზობთ 50 ტიპის ფონდს და 10 პროცენტით ნაკლები თანამშრომელი იღებს შემოთავაზებას, ვიდრე ხუთი ტიპის ფონდის შემოთავაზებისას."}
{"text": "Why?\tრატომ?"}
{"text": "Because with 50 funds to choose from, it's so damn hard to decide which fund to choose, that you'll just put it off till tomorrow, and then tomorrow and then tomorrow and tomorrow, and, of course, tomorrow never comes.\tიმიტომ, რომ 50 ტიპის საპენსიო ფონდიდან იმდენად რთულია, გადაწყვიტო, თუ რომელი ფონდი აირჩიო, რომ უბრალოდ ხვალინდელი დღისთვის გადადებ ამ გადაწყვეტილებას. შემდეგ ისევ ხვალინდელი დღისთვის, ისევ და ისევ ხვალისთვის და, რაღა თქმა უნდა, ეს ხვალე არასდროს დგება."}
{"text": "Understand that not only does this mean that people are going to have to eat dog food when they retire because they don't have enough money put away, it also means that making the decision is so hard that they pass up significant matching money from the employer.\tდაუკვირდით. ეს მხოლოდ იმას კი არ ნიშნავს, რომ ხალხი პენსიაზე გასვლის შემდეგ ძაღლის საჭმელს შეჭამს, რადგანაც საკმარის ფულს ვერ ინახავს სამომავლოდ, ეს იმას ნიშნავს, რომ გადაწყვეტილების მიღება იმდენად რთულია, რომ ისინი დამსაქმებელს გარკვეულ თანხაზე ეუბნებიან უარს."}
{"text": "By not participating, they are passing up as much as 5,000 dollars a year from the employer, who would happily match their contribution.\tთუ შემოთავაზებას არ მიიღებენ, წელიწადში ხუთი ათას დოლარზე ამბობენ უარს თავიანთი დამსაქმებლისგან, რომელიც სიამოვნებით შეავსებდა მათ დანაზოგს."}
{"text": "So paralysis is a consequence of having too many choices.\tმაშასადამე, დიდ არჩევანს შედეგად პარალიზება მოჰყვება."}
{"text": "And I think it makes the world look like this.\tეს სწორედ ასეთ სახეს აძლევს სამყაროს."}
{"text": "[And lastly, for all eternity, French, bleu cheese or ranch?] (Laughter) You really want to get the decision right if it's for all eternity, right?\t(სიცილი) ნამდვილად სწორი არჩევანის გაკეთება გსურთ, როცა იგი სამუდამოა."}
{"text": "You don't want to pick the wrong mutual fund or wrong salad dressing.\tხომ ასეა? თქვენ სულაც არ გინდათ, შეცდეთ საპენსიო ფონდის ან თუნდაც სალათის საკმაზის არჩევანში."}
{"text": "So that's one effect.\tეს ერთი ეფექტი."}
{"text": "The second effect is that, even if we manage to overcome the paralysis and make a choice, we end up less satisfied with the result of the choice than we would be if we had fewer options to choose from.\tმეორე ეფექტი ისაა, რომ მაშინაც კი, თუ შევძლებთ შებოჭილობის დაძლევას და არჩევანს გავაკეთებთ, საბოლოო ჯამში მაინც იმაზე ნაკლებად კმაყოფილები ვიქნებით ამ არჩევანის შედეგით, ვიდრე ნაკლები არჩევანის შემთხვევაში ვიქნებოდით."}
{"text": "And there are several reasons for this.\tამის მიზეზი რამდენიმეა."}
{"text": "One of them is, with a lot of different salad dressings to choose from, if you buy one and it's not perfect -- and what salad dressing is? -- it's easy to imagine that you could've made a different choice that would've been better.\tერთ-ერთი ისაა, რომ როცა სალათის ბევრი სხვადასხვა საკმაზიდან ირჩევ და ყიდულობ ერთს და ის არ არის სრულყოფილი -- ხომ იცით სალათის საკმაზი როგორიცაა, ადვილად წარმოიდგენთ, რომ შეგეძლოთ სხვა აგერჩიათ და ის უკეთესი იქნებოდა."}
{"text": "And what happens is, this imagined alternative induces you to regret the decision you made, and this regret subtracts from the satisfaction you get out of the decision you made, even if it was a good decision.\tდა აი, რა ხდება. ეს წარმოსახვითი ალტერნატივა გიბიძგებთ იმისკენ, რომ ინანოთ თქვენი გადაწყვეტილება და ეს სინანული ამცირებს იმ კმაყოფილებას, რომელსაც თქვენი გადაწყვეტილებიდან იღებთ, თუნდაც თქვენი გადაწყვეტილება კარგი ყოფილიყო."}
{"text": "The more options there are, the easier it is to regret anything at all that is disappointing about the option that you chose.\tრაც უფრო დიდია არჩევანი, მით უფრო ადვილია, გული დაგწყდეს შენს არჩევანზე."}
{"text": "Second, what economists call \"opportunity costs.\"\tმეორე, რასაც ეკონომისტები ალტერნატიულ ხარჯს უწოდებენ."}
{"text": "Dan Gilbert made a big point this morning of talking about how much the way in which we value things depends on what we compare them to.\tდენ გილბერტმა მნიშვნელოვანი მოსაზრება გამოთქვა ამ დილით, როცა საუბრობდა იმაზე, თუ რამდენადაა დამოკიდებული შეფასების კრიტერიუმები იმაზე, თუ რასთან ვადარებთ მათ."}
{"text": "Well, when there are lots of alternatives to consider, it's easy to imagine the attractive features of alternatives that you reject that make you less satisfied with the alternative that you've chosen.\tროცა ბევრი ალტერნატივაა გასათვალისწინებელი, გახსენდება ყველა ის მიმზიდველი თვისება, რაც თქვენს მიერ დაწუნებულ ალტერნატივას აქვს. ეს კი ამცირებს თქვენს კმაყოფილებას იმ ალტერნატივით, რომელიც აირჩიეთ."}
{"text": "Here's an example.\tაი, მაგალითი."}
{"text": "[I can't stop thinking about those other available parking spaces on W 85th Street] If you're not a New Yorker, I apologize.\tბოდიშს ვუხდი მათ, ვინც ნიუ იორკში არ ცხოვრობს. (სიცილი) მაგრამ აი, რას უნდა ფიქრობდეთ თქვენ."}
{"text": "Here's what you're supposed to be thinking.\tაი, წყვილი ჰემპტონზე,"}
{"text": "Here's this couple on the Hamptons. Very expensive real estate.\tძალიან ძვირფას სახლში."}
{"text": "Gorgeous beach. Beautiful day. They have it all to themselves.\tარაჩვეულებრივ სანაპიროზე. მშვენიერი დღეა და ყველა ეს სიკეთე მხოლოდ მათთვისაა."}
{"text": "What could be better?\tრა შეიძლება, ამაზე უკეთესი იყოს? ”ჯანდაბა,”"}
{"text": "\"Damn it,\" this guy is thinking, \"It's August. Everybody in my Manhattan neighborhood is away.\tფიქრობს კაცი. ”ახლა აგვისტოა და მთელი ჩემი მანჰეტენის სამეზობლო ქალაქგარეთაა."}
{"text": "I could be parking right in front of my building.\"\tშემეძლო, ზუსტად ჩემი სახლის წინ გამეჩერებინა მანქანა.”"}
{"text": "And he spends two weeks nagged by the idea that he is missing the opportunity, day after day, to have a great parking space.\tმთელი ორი კვირის განმავლობაში მას ის აზრი აწვალებს, რომ ყოველდღიურად ხელიდან უშვებს შესაძლებლობას, გამოიყენოს მანქანის გასაჩერებელი ადგილი."}
{"text": "(Laughter) Opportunity costs subtract from the satisfaction that we get out of what we choose, even when what we choose is terrific.\tალტერნატიული ხარჯი აკლდება იმ კმაყოფილებას, რასაც ჩვენს მიერ გაკეთებული არჩევანისგან ვიღებთ მაშინაც კი, როცა ჩვენი არჩევანი წარმოუდგენლად კარგია."}
{"text": "And the more options there are to consider, the more attractive features of these options are going to be reflected by us as opportunity costs.\tჰოდა, რაც უფრო დიდია არჩევანი, მით მეტი მიმზიდველი თვისება აღიქმება ჩვენს მიერ, როგორც ალტერნატიული ხარჯი."}
{"text": "Here's another example.\tაი, მეორე მაგალითიც."}
{"text": "(Laughter) Now, this cartoon makes a lot of points.\tამ ნახატიდან ბევრი დასკვნის გამოტანა შეიძლება."}
{"text": "It makes points about living in the moment as well, and probably about doing things slowly.\tეს დასკვნები აწმყოთი ცხოვრებასაც ეხება და, ალბათ, იმასაც, რომ ყველაფერი ნელა აკეთოთ."}
{"text": "But one point it makes is that whenever you're choosing one thing, you're choosing not to do other things, and those other things may have lots of attractive features, and it's going to make what you're doing less attractive.\tმაგრამ ერთ-ერთი დასკვნა ის იქნება, რომ როცა ერთი რამის კეთებას ირჩევთ, თქვენ ამით უარს ამბობთ სხვა რაღაცების კეთებაზე. იმ სხვა საქმიანობებს შეიძლება ბევრი მიმზიდველი თვისება ჰქონდეს, ეს კი ხიბლს უკარგავს იმას, რასაც თქვენ აკეთებთ. მესამე: მოლოდინის გაზრდა."}
{"text": "This hit me when I went to replace my jeans.\tამას მაშინ მივხვდი, ახალი ჯინსების საყიდლად რომ წავედი."}
{"text": "I wear jeans almost all the time.\tჯინსებს თითქმის ყოველდღიურად ვხმარობ."}
{"text": "There was a time when jeans came in one flavor, and you bought them, and they fit like crap.\tიყო დრო, როცა მხოლოდ ერთი სტილის ჯინსი იყიდებოდა, რომ იყიდიდი, საერთოდ არ გერგებოდა"}
{"text": "They were incredibly uncomfortable, and if you wore them long enough and washed them enough times, they started to feel OK.\tდა სასწაულად მოუხერხებელი იყო. თუ საკმარისად დიდხანს გეცვა და ხშირად რეცხავდი, უკეთესად დგებოდა ტანზე."}
{"text": "I went to replace my jeans after years of wearing these old ones.\tასე რომ, წავედი ახალი ჯინსის შარვლის საყიდლად, რადგან წლების მანძილზე ერთი ძველი ჯინსი მეცვა."}
{"text": "I said, \"I want a pair of jeans. Here's my size.\"\tმივედი მაღაზიაში და გამყიდველს ვუთხარი: ”ჯინსის შარვალი მინდა."}
{"text": "And the shopkeeper said, \"Do you want slim fit, easy fit, relaxed fit?\tესაა ჩემი ზომა.” გამყიდველმა მიპასუხა: ”ვიწრო შარვალი გსურთ, თავისუფალი თუ ცოტა მოშვებული?"}
{"text": "You want button fly or zipper fly? You want stonewashed or acid-washed?\tღილებიანი გნებავთ თუ ელვიანი? გახეხილი ჯინსი გინდათ თუ მოხარშული?"}
{"text": "Do you want them distressed?\tიქნებ ისეთი, გაცვეთილივით რომ გამოიყურება?"}
{"text": "Do you want boot cut, tapered?\" Blah, blah, blah on and on he went.\tქვემოთ გაშვებული გინდათ თუ დაბალწელიანი? ბლა ბლა ბლა ...” არ გაჩერებულა."}
{"text": "My jaw dropped.\tყბა ჩამომივარდა და, როცა გონს მოვედი, ვუთხარი:"}
{"text": "And after I recovered, I said, \"I want the kind that used to be the only kind.\"\t”აი, ისეთი მინდა, ადრე რომ იყიდებოდა, მარტო ერთი სახის.”"}
{"text": "(Laughter) He had no idea what that was.\t(სიცილი) მან საერთოდ არ იცოდა, როგორი იყო ის."}
{"text": "(Laughter) So I spent an hour trying on all these damn jeans, and I walked out of the store -- truth -- with the best-fitting jeans I had ever had.\tასე რომ, ერთ საათს ვიზომავდი სხვადასხვა ჯინსებს, მაღაზიიდან გამოვედი (რაც მართალია, მართალია) ყველაზე კარგი ჯინსებით, რაც კი ოდესმე მქონია."}
{"text": "I did better.\tუკეთ გავართვი თავი."}
{"text": "All this choice made it possible for me to do better.\tარჩევანის მრავალფეროვნებამ საშუალება მომცა უკეთესი ჯინსები მეყიდა,"}
{"text": "But -- I felt worse.\tმაგრამ თავი უარესად ვიგრძენი."}
{"text": "Why? I wrote a whole book to try to explain this to myself.\tრატომ? მთელი წიგნი დავწერე იმისთვის, რომ საკუთარი თავისთვის ეს ამეხსნა."}
{"text": "The reason is -- (Laughter) The reason I felt worse is that with all of these options available, my expectations about how good a pair of jeans should be went up.\tმიზეზი, რატომაც თავი უარესად ვიგრძენი ისაა, რომ ასეთმა მრავალფეროვანმა არჩევანმა გაზარდა ჩემი მოლოდინი იმისა, თუ როგორი უნდა იყოს კარგი ჯინსის შარვალი."}
{"text": "I had very low, no particular expectations when they only came in one flavor.\tადრე ძალიან დაბალი მოთხოვნები მქონდა. განსაკუთრებულს არაფერს ველოდი, როცა მაღაზიაში მხოლოდ ერთი სტილის ჯინსი იყიდებოდა."}
{"text": "When they came in 100 flavors, damn it, one of them should've been perfect.\tხოლო როცა 100 სხვადასხვა სტილის ჯინსი გამოჩნდა, ჯანდაბას, ერთი ხომ მაინც უნდა ყოფილიყო იდეალური."}
{"text": "And what I got was good, but it wasn't perfect.\tჩემი ნაყიდი შარვალი კარგი იყო, მაგრამ არა იდეალური."}
{"text": "And so I compared what I got to what I expected, and what I got was disappointing in comparison to what I expected.\tის, რაც ვიყიდე, შევადარე იმას, რასაც მოველოდი, და იმედი გამიცრუვდა."}
{"text": "Adding options to people's lives can't help but increase the expectations people have about how good those options will be.\tარჩევანის გაზრდა ხალხის ცხოვრებაში უნებლიეთ იწვევს ხალხის მოლოდინის გაზრდასაც იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად კარგი იქნება არჩევანი."}
{"text": "And what that's going to produce is less satisfaction with results, even when they're good results.\tეს კი შეამცირებს შედეგით კმაყოფილებას მაშინაც კი, როცა შედეგი კარგია."}
{"text": "[It all looks so great. I can't wait to be disappointed.] Nobody in the world of marketing knows this.\tმარკეტინგის სამყაროში ეს არავინ იცის. რომ სცოდნოდათ, თქვენ ვერაფერს შეიტყობდით ამის შესახებ."}
{"text": "The truth is more like this.\tრეალობა უფრო ასეთია."}
{"text": "[Everything was better back when everything was worse.] The reason that everything was better back when everything was worse is that when everything was worse, it was actually possible for people to have experiences that were a pleasant surprise.\t(სიცილი) მიზეზი იმისა, თუ რატომ იყო ყველაფერი უკეთესად მაშინ, როცა ყველაფერი უარესად იყო ისაა, რომ როცა ყველაფერი უარესად იყო, ადამიანებს შეეძლოთ, სასიამოვნო სიურპრიზები განეცადათ."}
{"text": "Nowadays, the world we live in -- we affluent, industrialized citizens, with perfection the expectation -- the best you can ever hope for is that stuff is as good as you expect it to be.\tდღესდღეობით რა სამყაროშიც ვცხოვრობთ -- ჩვენ, შეძლებული, განვითარებული მოქალაქეები იდეალური მოლოდინით -- საუკეთესო შემთხვევაში იმის იმედი შეიძლება გქონდეს, რომ ყველაფერი ისეთივე კარგი იქნება, როგორსაც ელოდი."}
{"text": "You will never be pleasantly surprised, because your expectations, my expectations, have gone through the roof.\tარასდროს იქნები სასიამოვნოდ გაკვირვებული, რადგანაც შენი მოლოდინი, ჩემი მოლოდინი, გასცდა ყველანაირ საზღვრებს."}
{"text": "The secret to happiness -- this is what you all came for -- the secret to happiness is: low expectations.\tბედნიერების საიდუმლო -- რის გასაგებადაც მოხვედით ყველანი აქ -- ბედნიერების საიდუმლო არის ნაკლები მოლოდინი."}
{"text": "(Laughter) [You'll do] (Applause) (Laughter) I want to say -- just a little autobiographical moment -- that I actually am married to a wife, and she's really quite wonderful.\t(სიცილი) (აპლოდისმენტები) მინდა, გითხრათ (პატარა ავტობიოგრაფიული მომენტი), რომ მე მყავს ცოლი და ის მართლაც მშვენიერია."}
{"text": "I couldn't have done better.\tუკეთეს არჩევანს ვერც გავაკეთებდი."}
{"text": "But settling isn't always such a bad thing.\tმაგრამ იდეალურის ძიების შეწყვეტა ყოველთვის არ არის ცუდი."}
{"text": "Finally, one consequence of buying a bad-fitting pair of jeans when there is only one kind to buy is that when you are dissatisfied and you ask why, who's responsible, the answer is clear: the world is responsible.\tდა ბოლოს, ცუდად მორგებული ჯინსის ყიდვის ერთ-ერთი შედეგი მაშინ, როდესაც მარტო ერთის ყიდვაა შესაძლებელი, ისიცაა, რომ როცა უკმაყოფილო თქვენს საკუთარ თავს ჰკითხავთ: რატომ? ვინ არის პასუხისმგებელი? პასუხი გასაგებია. მსოფლიოა პასუხისმგებელი."}
{"text": "What could you do?\tთქვენ რისი გაკეთება შეგეძლოთ?"}
{"text": "When there are hundreds of different styles of jeans available and you buy one that is disappointing and you ask why, who's responsible, it is equally clear that the answer to the question is \"you.\"\tმაგრამ როდესაც ასობით განსხვავებული სტილის ჯინსის ყიდვაა შესაძლებელი, თქვენ კი ისეთს იყიდით, რომელიც მოგვიანებით იმედს გაგიცრუებთ და თქვენს თავს ჰკითხავთ: რატომ? ვინ არის პასუხისმგებელი? ასევე გასაგებია, რომ ამ კითხვაზე პასუხი თქვენ ხართ."}
{"text": "You could have done better.\tუკეთესადაც შეგეძლოთ."}
{"text": "With a hundred different kinds of jeans on display, there is no excuse for failure.\tროდესაც ასი განსხვავებული ტიპის ჯინსის არჩევანი გაქვს, ცუდ არჩევანს გამართლება არ აქვს."}
{"text": "And so when people make decisions, and even though the results of the decisions are good, they feel disappointed about them; they blame themselves.\tასე რომ, როდესაც ადამიანები გადაწყვეტილებას იღებენ, მაშინაც კი, როცა ამ გადაწყვეტილებას კარგი შედეგი მოჰყვება, ისინი მაინც იმედგაცრუებულნი რჩებიან, საკუთარ თავს ადანაშაულებენ."}
{"text": "Clinical depression has exploded in the industrial world in the last generation.\tკლინიკურმა დეპრესიამ იფეთქა ინდუსტრიული სამყაროს ბოლო თაობაში."}
{"text": "I believe a significant -- not the only, but a significant -- contributor to this explosion of depression and also suicide, is that people have experiences that are disappointing because their standards are so high, and then when they have to explain these experiences to themselves, they think they're at fault.\tჩემი აზრით, მნიშვნელოვანი, არა ერთადერთი, მაგრამ მნიშვნელოვანი წვლილი ამ დეპრესიის აფეთქებაში, ასევე თვითმკვლელობაში მიუძღვის სწორედ იმას, რომ ადამიანები განიცდიან იმედგაცრუებას, რადგანაც ძალიან დიდი მოლოდინი აქვთ. შემდეგ კი, როდესაც საკუთარ გამოცდილებასა და შთაბეჭდილებებს აანალიზებენ, ფიქრობენ, რომ შეცდნენ."}
{"text": "So the net result is that we do better in general, objectively, and we feel worse.\tშედეგად ვიღებთ იმას, რომ ობიექტურად ჩვენ უფრო სწორედ ვმოქმედებთ, მაგრამ თავს უარესად ვგრძნობთ."}
{"text": "So let me remind you: this is the official dogma, the one that we all take to be true, and it's all false.\tნება მომეცით, შეგახსენოთ, ეს ოფიციალური დოგმაა, რომელიც ყველას მართალი გვგონია, მაგრამ სინამდვილეში მცდარია."}
{"text": "It is not true.\tიგი არ შეესაბამება სიმართლეს."}
{"text": "There's no question that some choice is better than none.\tუდავოდ, გარკვეული არჩევანის ქონა ჯობია არანაირ არჩევანს,"}
{"text": "But it doesn't follow from that that more choice is better than some choice.\tმაგრამ აქედან არ გამომდინარეობს, რომ დიდი არჩევანის ქონა სჯობს გარკვეული არჩევანის ქონას."}
{"text": "There's some magical amount. I don't know what it is.\tარსებობს რაღაც მაგიური რაოდენობა."}
{"text": "I'm pretty confident that we have long since passed the point where options improve our welfare.\tმე არ ვიცი რამდენია ეს. საკმაოდ დარწმუნებული კი ვარ, რომ დიდი ხანია იმ ზღვარს გადავცდით, როცა დიდი არჩევანი აუმჯობესებს ჩვენს კეთილდღეობას."}
{"text": "Now, as a policy matter -- I'm almost done -- as a policy matter, the thing to think about is this: what enables all of this choice in industrial societies is material affluence.\tკანონის დონეზე -- თითქმის დავამთავრე -- კანონის დონეზე, შემდეგ საკითხზე უნდა დავფიქრდეთ. ინდუსტრიულ საზოგადოებებში ყველა ამ არჩევანის არსებობას განაპირობებს მატერიალური სიმდიდრე."}
{"text": "There are lots of places in the world, and we have heard about several of them, where their problem is not that they have too much choice.\tსამყაროში ბევრი ადგილია, ჩვენ რამდენიმე მათგანის შესახებ გვსმენია, სადაც პრობლემა ის კი არაა, რომ მათ ზედმეტად დიდი არჩევანი აქვთ,"}
{"text": "Their problem is they have too little.\tარამედ ის, რომ მათი არჩევანი ძალიან მცირეა."}
{"text": "So the stuff I'm talking about is the peculiar problem of modern, affluent, Western societies.\tასე რომ, მე ვლაპარაკობ სპეციფიკურ პრობლემაზე, რომელიც თანამედროვე, მდიდარ დასავლურ საზოგადოებებს ახასიათებთ."}
{"text": "And what is so frustrating and infuriating is this: Steve Levitt talked to you yesterday about how these expensive and difficult-to-install child seats don't help.\tგასაბრაზებელი და ნერვებისმომშლელი კი შემდეგია: სტივ ლევიტი გესაუბრებოდათ გუშინ იმაზე, თუ რამდენად გამოუსადეგარია ეს ძვირი და ძნელად დასამაგრებელი საბავშვო სკამები. უბრალოდ ფულის გადაყრაა."}
{"text": "What I'm telling you is that these expensive, complicated choices -- it's not simply that they don't help.\tიმის თქმა მინდა, რომ ეს ძვირი, რთული არჩევანია და უბრალოდ გამოუსადეგარია."}
{"text": "They actually hurt.\tუფრო მეტიც, ისინი მავნეა."}
{"text": "They actually make us worse off.\tისინი ჩვენს მდგომარეობას აუარესებენ."}
{"text": "If some of what enables people in our societies to make all of the choices we make were shifted to societies in which people have too few options, not only would those people's lives be improved, but ours would be improved also.\tთუ ნაწილი იმ შესაძლებლობებისა, რომელიც ყველა ადამიანებს არჩევანს აკეთებინებს ჩვენს საზოგადოებაში, გადაინაცვლებს იმ საზოგადოებებში, სადაც ადამიანებს ძალიან პატარა არჩევანის საშუალება აქვთ, არა მხოლოდ ამ ადამიანების ცხოვრება გაუმჯობესდება, არამედ ჩვენიც."}
{"text": "This is what economists call a \"Pareto-improving move.\"\tამას ეკონომისტები პარეტო-გაუმჯობესებას ეძახიან."}
{"text": "Income redistribution will make everyone better off, not just poor people, because of how all this excess choice plagues us.\tშემოსავლის გადანაწილება ყველას მდგომარეობას გააუმჯობესებს -- არა მხოლოდ ღარიბი ხალხის -- იმის გამო, რომ გადაჭარბებულ არჩევანს კარგი არაფერი მოაქვს ჩვენთვის."}
{"text": "So to conclude.\tრომ შევაჯამო, თქვენ უნდა განმარტოთ ეს ნახატი"}
{"text": "[You can be anything you want to be -- no limits.] You're supposed to read this cartoon and, being a sophisticated person, say, \"Ah! What does this fish know? Nothing is possible in this fishbowl.\"\tდა, როგორც გამოცდილმა ადამიანმა, თქვათ, ”ეჰ! რა იცის ამ თევზმა? ამ აკვარიუმში არაფერია შესაძლებელი.”"}
{"text": "Impoverished imagination, a myopic view of the world -- that's the way I read it at first.\tგაღარიბებული ფანტაზია, სამყაროს არაშორსმჭვრეტელური ხედვა -- ასე განვმარტე თავიდან მეც."}
{"text": "The more I thought about it, however, the more I came to the view that this fish knows something.\tთუმცა, რაც უფრო მეტს ვფიქრობდი ამაზე, იმ დასკვნამდე მივედი, რომ ამ თევზმა რაღაც ნამდვილად იცის"}
{"text": "Because the truth of the matter is, if you shatter the fishbowl so that everything is possible, you don't have freedom.\tიმიტომ, რომ სინამდვილეში თუ გატეხავ აკვარიუმს იმისთვის, რომ ყველაფერი შესაძლებელი გახადო თევზისთვის, თავისუფლებას კი არ მოუტან მას, არამედ მის სრულ პარალიზებას მოახდენ."}
{"text": "If you shatter this fishbowl so that everything is possible, you decrease satisfaction.\tთუ გატეხავ აკვარიუმს იმისთვის, რომ ყველაფერი შესაძლებელი გახდეს თევზისთვის, შენ ამცირებ მის კმაყოფილებას."}
{"text": "You increase paralysis, and you decrease satisfaction.\tახდენ პარალიზებას და ამცირებ კმაყოფილებას."}
{"text": "Everybody needs a fishbowl.\tყველას სჭირდება აკვარიუმი."}
{"text": "This one is almost certainly too limited -- perhaps even for the fish, certainly for us.\tეს კონკრეტული აკვარიუმი მართლაც ძალიან შეზღუდულია -- თევზისთვისაც კი, ჩვენთვის ხომ ნამდვილად."}
{"text": "But the absence of some metaphorical fishbowl is a recipe for misery and, I suspect, disaster.\tთუმცა, გარკვეული მეტაფორული აკვარიუმის არარსებობა უბედურების რეცეპტია სწორედ, და, ჩემი აზრით, კატასტროფის ტოლფასია."}
{"text": "Thank you very much.\tძალიან დიდი მადლობა."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "It's wonderful to be back.\tმიხარია დაბრუნება."}
{"text": "I love this wonderful gathering.\tმიყვარს ეს შესანიშნავი შეხვედრები"}
{"text": "And you must be wondering, \"What on earth?\tთქვენ ალბათ ფიქრობთ: \"რა არის ეს,"}
{"text": "Have they put up the wrong slide?\"\tარასწორი სლაიდი გაუშვეს?\""}
{"text": "No, no.\tარა, არა."}
{"text": "Look at this magnificent beast, and ask the question: Who designed it?\tშეხედეთ ამ არაჩვეულებრივ ცხოველს ისმის კითხვა: ვინ შექმნა ის? ეს TED-ია."}
{"text": "This is TED; this is Technology, Entertainment, Design, and there's a dairy cow.\tეს არის ტექნოლოგია, გართობა და დიზაინი და აქ არის მეწველი ძროხა."}
{"text": "It's a quite wonderfully designed animal.\tსაკმაოდ შესანიშნავად შექმნილი ცხოველია."}
{"text": "And I was thinking, how do I introduce this?\tვფიქრობდი როგორ წარმედგინა ის?"}
{"text": "And I thought, well, maybe that old doggerel by Joyce Kilmer, you know: \"Poems are made by fools like me, but only God can make a tree.\"\tდა ვიფიქრე, შეიძლება იმ ძველი ჯოის კილმერის ლექსით: \"პოემებს ქმნიან ჩემნაირი სულელები, მაგრამ ხის შექმნა მხოლოდ ღმერთს შეუძლია.\""}
{"text": "And you might say, \"Well, God designed the cow.\"\tდა თქვენ შეიძლება თქვათ: \"ღმერთმა შექმნა ძროხა.\""}
{"text": "But, of course, God got a lot of help.\tმაგრამ რა თქმა უნდა ღმერთს ბევრი დაეხმარა ამაში."}
{"text": "This is the ancestor of cattle.\tეს არის ძროხის წინაპარი."}
{"text": "This is the aurochs.\tეს არის ანტილოპა"}
{"text": "And it was designed by natural selection, the process of natural selection, over many millions of years.\tდა ის შეიქმნა ბუნებრივი გადარჩევის გზით, ბუნებრივი გადარჩევის გზით, ბევრი მილიონი წლის მანძილზე."}
{"text": "And then it became domesticated, thousands of years ago.\tშემდეგ ის იქნა მოშინაურებული, ათასობით წლის წინ."}
{"text": "And human beings became its stewards, and, without even knowing what they were doing, they gradually redesigned it and redesigned it and redesigned it.\tდა ადამიანები გახდნენ მისი ზედამხედველები, და არც კი იცოდნენ ისე ეტაპობრივად ცვლიდნენ, ცვლიდნენ და ცვლიდნენ"}
{"text": "And then more recently, they really began to do reverse engineering on this beast and figure out just what the parts were, how they worked and how they might be optimized -- how they might be made better.\tდა შემდეგ, უკვე ბოლო დროს, დაიწყეს ამ ცხოველის უკუ-ინჟინერია რომ გაერკვიათ რა ნაწილებისგან შედგება, როგორ მუშაობენ ისინი და როგორ შეიძლება მათი ოპტიმიზება და გაუმჯობესება."}
{"text": "Now, why am I talking about cows?\tმაშ, რატომ ვლაპარაკობ ძროხებზე?"}
{"text": "Because I want to say that much the same thing is true of religions.\tამით იმის თქმა მინდა, რომ იგივესთან გვაქვს საქმე,"}
{"text": "Religions are natural phenomena -- they're just as natural as cows.\tრელიგიების შემთხვევაშიც რელიგიები ბუნებრივი მოვლენაა. ისენი ისეთივე ბუნებრივია, როგორც ძროხები."}
{"text": "They have evolved over millennia.\tმათ ათასწლეულების განმავლობაში განიცადეს ევოლუცია"}
{"text": "They have a biological base, just like the aurochs.\tმათ აქვთ ბიოლოგიური საფუძველი ისევე როგორც ანტილოპას."}
{"text": "They have become domesticated, and human beings have been redesigning their religions for thousands of years.\tისინი იქნენ მოშინაურებულები და ადამიანები ცვლიდნენ საკუთარ რელიგიებს ათასწლეულების მანძილზე."}
{"text": "This is TED, and I want to talk about design.\tეს არის TED და მე აქ მინდა ვისაუბრო დიზაინზე."}
{"text": "Because what I've been doing for the last four years -- really since the first time you saw me -- some of you saw me at TED when I was talking about religion -- and in the last four years, I've been working just about non-stop on this topic.\tიმიტომ რომ მას შემდეგ რაც პირველად მნახეთ ზოგმა სწორედ აქ TED-ში რელიგიაზე საუბრისას მას შემდეგ, ბოლო 4 წელი, გაუჩერებლივ ვმუშაობდი ამ საკითხზე."}
{"text": "And you might say it's about the reverse engineering of religions.\tშეიძლება ითქვას რელიგიების უკუ-ინჟინერიაზე."}
{"text": "Now that very idea, I think, strikes terror in many people, or anger, or anxiety of one sort or another.\tვფიქრობ ეს აზრი, ბევრში შიშს აღძრავს ან სიბრაზეს იწვევს, ან ამა თუ იმ სახის აღელვებას"}
{"text": "And that is the spell that I want to break.\tდა მე მინდა ეს დამოკიდებულება დავამსხვრიო."}
{"text": "I want to say, no, religions are an important natural phenomenon.\tმინდა გითხრათ, რომ რელიგიები არის მნიშვნელოვანი ბუნებრივი მოვლენა."}
{"text": "We should study them with the same intensity that we study all the other important natural phenomena, like global warming, as we heard so eloquently last night from Al Gore.\tჩვენ უნდა შევისწავლოთ ისინი იმავე ინტენსივობით, რითაც ყველა სხვა მნიშვნელოვან ბუნებრივ მოვლენას ვსწავლობთ როგორც მაგალითად, გლობალური დათბობა, რაც ალ გორისგან წინა ღამეს მოვისმინეთ."}
{"text": "Today's religions are brilliantly designed -- brilliantly designed.\tდღევანდელი რელიგიები მშვენივრად არიან შექმნილები, მშვენივრად"}
{"text": "They are immensely powerful social institutions and many of their features can be traced back to earlier features that we can really make sense of by reverse engineering.\tისინი მძლავრი სოციალური ინსტიტუციებია და შეიძლება ბევრი მათი თვისების ადრეული მახასიათებლები იქნას მიკვლეული. ამის გაგება უკუ-ინჟინერიით რეალურად შეგვიძლია."}
{"text": "And, as with the cow, there's a mixture of evolutionary design -- designed by natural selection itself -- and intelligent design -- more or less intelligent design -- and redesigned by human beings who are trying to redesign their religions.\tრაც შეეხება ძროხას, ეს არის ნაზავი ევოლუციური დიზაინისა, ბუნებრივი გადარჩევის გზით და გონივრული დიზაინის, მეტ-ნაკლებად გონივრული დიზაინი, რეკონსტრუირებული ადამიანების მიერ, რომლებიც ცდილობენ საკუთარი რელიგიების შეცვლას."}
{"text": "You don't do book talks at TED, but I'm going to have just one slide about my book, because there is one message in it which I think this group really needs to hear.\tროგორც წესი TED-ში არ აკეთებენ წიგნის პრეზენტაციებს, მაგრამ მხოლოდ ერთი სლაიდი ჩემს წიგნზე, მასში არსებული ერთი გზავნილის გამო, რომელიც ვფიქრობ აქ მყოფებმა უნდა მოისმინოთ."}
{"text": "And I would be very interested to get your responses to this.\tდა ძალიან მაინტერესებს მასზე თქვენი აზრების მოსმენა"}
{"text": "It's the one policy proposal that I make in the book, at this time, when I claim not to know enough about religion to know what other policy proposals to make.\tეს არის ერთი პოლიტიკური წინადადება, რომელსაც ამ წიგნში ვაკეთებ, ამ წუთისთვის როცა საკმარისად არ ვიცი რელიგიების შესახებ, იმისთვის რომ სხვა წინადადებებიც გავაკეთო."}
{"text": "And it's one that echoes remarks that you've heard already today.\tდა ეს ეხმაურება იმ შენიშვნებს, რაც ცოტა ხნის წინ მოისმინეთ."}
{"text": "Here's my proposal, I'm going to just take a couple of minutes to explain it: Education on world religions for all of our children -- in primary school, in high school, in public schools, in private schools and in home schooling.\tჩემი წინადადება შემდეგში მდგომარეობს, მე დამჭირდება ორი წუთი ამის ასახსნელად. რელიგიური განათლება, მსოფლიოს რელიგიებზე დაწყებითი სკოლის ყველა მოსწავლისთვის. საშუალო სკოლაში, საჯარო სკოლაში, კერძო სკოლაში და საშინაო სწავლისას."}
{"text": "So what I'm proposing is, just as we require reading, writing, arithmetic, American history, so we should have a curriculum on facts about all the religions of the world -- about their history, about their creeds, about their texts, their music, their symbolisms, their prohibitions, their requirements.\tმაშ მე გთავაზობთ, ისევე როგორც გვჭირდება კითხვა, წერა, არითმეტიკა, ისტორია, ზუსტად ასევე ჩვენ უნდა გვქონდეს სასწავლო გეგმა ფაქტებზე, ყველა რელიგიის შესახებ მსოფლიოში. მათ ისტორიაზე, მათ კრედოებზე და მათ ტექსტებზე. მათ მუსიკაზე, მათ სიმბოლიზმზე, აკრძალვებზე და მოთხოვნებზე."}
{"text": "And this should be presented factually, straightforwardly, with no particular spin, to all of the children in the country.\tდა ეს წარმოდგენილი უნდა იყოს ფაქტებით, პირდაპირ, ყველანაირი სუბიექტური ინტერპრეტაციის გარეშე, ყველა ბავშვისთვის ქვეყანაში."}
{"text": "And as long as you teach them that, you can teach them anything else you like.\tდა იმდენად რამდენადაც ამას ასწავლით, მხოლოდ ამის შემდეგ შეგეძლებათ ასწავლოთ ნებისმიერი სხვა რამ, რაც მოგესურვებათ."}
{"text": "That, I think, is maximal tolerance for religious freedom.\tვფიქრობ, ეს არის მაქსიმალური ტოლერანტობა რელიგიური თავისუფლების მიმართ."}
{"text": "As long as you inform your children about other religions, then you may -- and as early as you like and whatever you like -- teach them whatever creed you want them to learn.\tიმდენად რამდენადაც თქვენი შვილის ინფორმირებას ახდენთ სხვა რალიგიებზეც, თქვენ შეგიძლიათ, როცა გინდათ და რაც გინდათ რა დოქტრინაც გინდათ ის ასწავლოთ,"}
{"text": "But also let them know about other religions.\tმაგრამ ასევე აცნობეთ სხვა რელიგიებზეც."}
{"text": "Now, why do I say that?\tახლა, რატომ ვამბობ ამას?"}
{"text": "Because democracy depends on an informed citizenship.\tიმიტომ რომ დემოკრატია, დამოკიდებულია ინფორმირებულ მოქალაქეებზე."}
{"text": "Informed consent is the very bedrock of our understanding of democracy.\tინფორმირებული თანხმობა არის სწორედ ჩვენი გაგებით დემოკრატიის არსი."}
{"text": "Misinformed consent is not worth it.\tარაინფორმირებული თანხმობა უღირსი რამ არის."}
{"text": "It's like a coin flip; it doesn't count, really.\tის მონეტის აგდებასავით არის, სინამდვილეში არ ითვლება."}
{"text": "Democracy depends on informed consent.\tდემოკრატია დამოკიდებულია ინფორმირებულ თანხმობაზე."}
{"text": "This is the way we treat people as responsible adults.\tასე ხდება პასუხისმგებლიან ზრდასრულებთან ურთიერთობა."}
{"text": "Now, children below the age of consent are a special case.\tთანხმობის ასაკამდე ბავშვები სპეციფიური შემთხვევაა."}
{"text": "Parents -- I'm going to use a word that Pastor Rick just used -- parents are stewards of their children.\tაქ გამოვიყენებდი სიტყვას, რომელიც პასტორმა რიკმა გამოიყენა: მშობლები არიან შევილების ზედამხედველები."}
{"text": "They don't own them.\tისინი არ წარმოადგენენ მათ საკუთრებას."}
{"text": "You can't own your children.\tთქვენი შვილი არ არის თქვენ საკუთრება."}
{"text": "You have a responsibility to the world, to the state, to them, to take care of them right.\tთქვენ გაქვთ პასუხისმგებლობა მსოფლიოს წინაშე, სახელმწიფოს წინაშე, მათ წინაშე, რომ სწორად იზრუნოთ მათზე."}
{"text": "You may teach them whatever creed you think is most important, but I say you have a responsibility to let them be informed about all the other creeds in the world, too.\tთქვენ შეიძლება ასწავლოთ მათ ის დოქტრინა, რაც თვლით რომ ყველაზე მნიშვნელოვანია, მაგრამ მე ვიტყოდი, ვალდებული ხართ, რომ მოახდინოთ მათი ინფორმირება ასევე ყველა სხვა დოქტრინაზე მსოფლიოში."}
{"text": "The reason I've taken this time is I've been fascinated to hear some of the reactions to this.\tმიზეზი რატომაც ამდენი დრო დავხარჯე ასახსნელად, არის გამაოგნებელი რეაქციები, რომლებიც მოვისმინე პასუხად."}
{"text": "One reviewer for a Roman Catholic newspaper called it \"totalitarian.\"\tერთ-ერთმა მიმომხილველმა კათოლიკური გაზეთიდან,"}
{"text": "It strikes me as practically libertarian.\tამას \"ტოტალიტარიზმი\" უწოდა. მე ეს ლიბერტარიანულად მეჩვენება."}
{"text": "Is it totalitarian to require reading, writing and arithmetic?\tტოტალიტარიზმია წერა-კითხვის და არითმეტიკის სწავლების მოთხოვნა?"}
{"text": "I don't think so.\tარ მგონია."}
{"text": "All I'm saying is -- and facts, facts only; no values, just facts -- about all the world's religions.\tრასაც ვამბობ, არის მხოლოდ და მხოლოდ ფაქტები. არა ღირებულებები, არამედ მხოლოდ ფაქტები მსოფლიოს ყველა რელიგიაზე."}
{"text": "Another reviewer called it \"hilarious.\"\tსხვა მიმომხილველმა ეს შეაფასა როგორც \"კომიკური\"."}
{"text": "Well, I'm really bothered by the fact that anybody would think that was hilarious.\tმე მართლა მაწუხებს ის ფაქტი, რომ ვიღაც ამას შეიძლება კომიკურად მიიჩნევდეს."}
{"text": "It seems to me to be such a plausible, natural extension of the democratic principles we already have that I'm shocked to think anybody would find that just ridiculous.\tმე ეს აზრი ისე დამაჯერებლად მეჩვენება, ბუნებრივ გაგრძელებად იმ დემოკრატიული პრინციპებისა რაც ჩვენ უკვე გვაქვს, რომ შოკირებული ვარ როგორ შეიძლება, ვინმეს ეს სასაცილოდ მოეჩვენოს."}
{"text": "I know many religions are so anxious about preserving the purity of their faith among their children that they are intent on keeping their children ignorant of other faiths.\tმე მესმის, რომ ბევრ რელიგიას ისე მგზნებარედ სურს საკუთარი რწმენების სიწმინდეების შემონახვა საკუთარი შვილებისთვის, რომ გეგმაში აქვს ბავშვები უვიცები დატოვოს სხვა რწმენების მიმართ."}
{"text": "I don't think that's defensible.\tარ მგონია ეს გამართლებადი იყოს, მაგრამ სიამოვნებით მოვისმენდი"}
{"text": "But I'd really be pleased to get your answers on that -- any reactions to that -- later.\tთქვენს პასუხებს ამაზე, ნებისმიერი რეაქცია ამაზე, მოგვიანებით."}
{"text": "But now I'm going to move on.\tახლა კი განვაგრძობ."}
{"text": "Back to the cow.\tდავუბრუნდეთ ძროხას."}
{"text": "This picture, which I pulled off the web -- the fellow on the left is really an important part of this picture.\tეს სურათი, რომელიც ინტერნეტიდან ამოვიღე. მამაკაცი მარცხნივ, არის მნიშვნელოვანი კომპონენტი ამ სურათისა"}
{"text": "That's the steward.\tის არის ზედამხედველი"}
{"text": "Cows couldn't live without human stewards -- they're domesticated.\tძროხები ვერ იცხოვრებდნენ ზედმახედველის გარეშე,"}
{"text": "They're a sort of ectosymbiont.\tისინი მოშინაურებულები არიან. ისინი ერთგვარი ექტოსიმბიოზები არიან."}
{"text": "They depend on us for their survival.\tისინი დამოკიდებულები არიან ჩვენზე გადარჩენისთვის."}
{"text": "And Pastor Rick was just talking about sheep.\tპასტორი რიკი ცხვრებზე საუბრობდა."}
{"text": "I'm going to talk about sheep, too.\tმეც ვაპირებ ცხვრებზე ვისაუბრო."}
{"text": "There's a lot of serendipitous convergence here.\tაქ ბევრი ბედნიერი შემთხვევითობა გვაქვს."}
{"text": "How clever it was of sheep to acquire shepherds!\tრა ჭკვიანურად მოიქცნენ ცხვრები, რომ იშოვეს მწყემსები."}
{"text": "(Laughter) Think of what this got them.\tდაფიქრდით ამით რა მიიღეს."}
{"text": "They could outsource all their problems: protection from predators, food-finding ...\tმათ შეძლეს ყველა საკუთარი პრობლემის, გარე მომსახურებაზე გატანა. მტაცებლებისგან დაცვა, საჭმლის მოძიება, სამედიცინო მომსახურება."}
{"text": "(Laughter) The only cost in most flocks -- not even this -- a loss of free mating.\tერთადერთი ფასი რასაც იხდიან, არის დაწყვილების თავისუფლების დაკარგვა."}
{"text": "What a deal!\tრა მომგებიანი მორიგებაა."}
{"text": "\"How clever of sheep!\" you might say.\t\"რა ჭკვიანურად მოიქცა ცხვარი\" იტყოდით."}
{"text": "Except, of course, it wasn't the sheep's cleverness.\tმაგრამ ცხადია, ცხვრის ჭკუა არაფერ შუაშია. ჩვენ ვიცით, რომ ცხვრისგან სარაკეტო მეცნიერი არ დადგება."}
{"text": "It wasn't the cleverness of the sheep at all.\tისინი არ არიან ასე საზრიანები ეს არ იყო ცხვრის ჭკუის დამსახურება"}
{"text": "They were clueless.\tმათ წარმოდგენა არ ჰქონდათ ამაზე. მაგრამ ეს ნამვდილად იყო ჭკვიანური საქციელი."}
{"text": "Whose clever move was it?\tვისი ჭკვიანური საქიცელი იყო ეს?"}
{"text": "It was the clever move of natural selection itself.\tეს იყო თავად ბუნებრივი გადარჩევის ჭკვიანური საქციელი"}
{"text": "Francis Crick, the co-discoverer of the structure of DNA with Jim Watson, once joked about what he called Orgel's Second Rule.\tფრენსის კრიკმა, დნმ-ის სტრუქტურის თანააღმომჩენმა ჯიმ უოტსონთან ერთად, ერთხელ იხუმრა, როგორც ის ეძახის, ორგელის მეორე წესზე."}
{"text": "Leslie Orgel is a molecular biologist, brilliant guy, and Orgel's Second Rule is: Evolution is cleverer than you are.\tლესლი ორგელი ისევ მოლეკულური ბილოგია, შესანიშნავი კაცი, და ორგელის მეორე წესი კი ასეთია: \"ევოლუცია თქვენზე ჭკვიანია.\""}
{"text": "Now, that is not Intelligent Design -- not from Francis Crick.\tახლა, ეს არ არის გონივრული დიზაინი არა ფრენცის კრიკისგან."}
{"text": "Evolution is cleverer than you are.\tევოლუცია თქვენზე ჭკვიანია."}
{"text": "If you understand Orgel's Second Rule, then you understand why the Intelligent Design movement is basically a hoax.\tთუ თქვენ გაიაზრებთ ორგელის მეორე წესს, მაშინ თქვენ მიხვდებით, თუ რატომ არის გონივრული დიზაინის შესახებ აზრი სიყალბე."}
{"text": "The designs discovered by the process of natural selection are brilliant, unbelievably brilliant.\tაღმოჩენილი დიზაინი, რომელიც ბუნებრივი გადარჩევის პროცესით აეწყო, არის შესანიშნავი, დაუჯერებლად შესანიშნავი."}
{"text": "Again and again biologists are fascinated with the brilliance of what's discovered.\tისევ და ისევ ბიოლოგები გაოგნებულები არიან ამ აღმოჩენების მშვენიერებით"}
{"text": "But the process itself is without purpose, without foresight, without design.\tმაგრამ თავად პროცესი უმიზნოა. წინდახედულობის გარეშე, გეგმის გარეშე."}
{"text": "When I was here four years ago, I told the story about an ant climbing a blade of grass.\tროცა მე აქ გამოვდიოდი 4 წლის წინ მე გიამბეთ ბალახზე მცოცავ ჭიანჭველაზე,"}
{"text": "And why the ant was doing it was because its brain had been infected with a lancet fluke that was needed to get into the belly of a sheep or a cow in order to reproduce.\tდა რატომ აკეთებდა ის ამას? იმიტომ რომ მისი ტვინი ინფიცირებული იყო ლანცეტისებრი პარაზიტით, რომლის მიზანიც იყო ცხვრის, ან ძროხის მუცელში მოხვედრა გასამრავლებლად."}
{"text": "So it was sort of a spooky story.\tეს იყო ერთგვარად საშინელი ისტორია"}
{"text": "And I think some people may have misunderstood.\tდა ვფიქრობ ზოგიერთს შეიძლება ვერ გაეგო."}
{"text": "Lancet flukes aren't smart.\tეს პარაზიტები არ არიან ჭკვიანები. მე გეტყვით, რომ ლანცეტისებრი პარაზიტის ინტელექტი"}
{"text": "I submit that the intelligence of a lancet fluke is down there, somewhere between petunia and carrot.\tარის სადღაც პეტუნიასა და სტაფილოს შორის."}
{"text": "They're not really bright. They don't have to be.\tის არ არის გონიერი და არც უნდა იყოს."}
{"text": "The lesson we learn from this is: you don't have to have a mind to be a beneficiary.\tგაკვეთილი, რომელიც აქედან გამოგვაქვს არის რომ თქვენ არ გჭირდებათ ინტელექტი იმისთვის რომ მიიღოთ სიკეთეები."}
{"text": "The design is there in nature, but it's not in anybody's head.\tდიზაინი არსებობს ბუნებაში, მაგრამ ის არავის თავში არ არის"}
{"text": "It doesn't have to be.\tდა არც უნდა იყოს."}
{"text": "That's the way evolution works.\tასე მუშაობს ევოლუცია. კითხვა:"}
{"text": "Question: Was domestication good for sheep?\tიყო მოშინაურება კარგი ცხვერბისთვის? ეს შესანიშნავი იყო მათი გენეტიკისთვის"}
{"text": "It was great for their genetic fitness.\tდა აქ მინდა შეგახსენოთ შესანიშნავი აზრი,"}
{"text": "And here I want to remind you of a wonderful point that Paul MacCready made at TED three years ago.\tრომელიც პოლ მაკრდიმ წარმოთქვა TED-ში სამი წლის წინ."}
{"text": "Here's what he said: \"Ten thousand years ago, at the dawn of agriculture, human population, plus livestock and pets, was approximately a tenth of one percent of the terrestrial vertebrate landmass.\"\tაი რა თქვა მან. 10 000 წლის წინ, სოფლის მეურნეობის განთიადზე მოსახლეობა, საქონელი და შინაური ცხოველი იკავებდა დაახლოებით დედამიწაზე მცხოვრები ხერხემლიანების მასის 1 პროცენტის მეთაედს."}
{"text": "That was just 10,000 years ago.\tეს იყო 10 000 წლის წინ. ბილოგიურ ტერმინებში რომ ვთქვათ, გუშინ."}
{"text": "What is it today? Does anybody remember what he told us?\tდა დღეს რა ხდება? ვინმეს ახსოვს რა გვითხრა მან?"}
{"text": "98 percent.\t98 პროცენტი."}
{"text": "That is what we have done on this planet.\tეს არის ის რაც ჩვენ გავაკეთეთ დედამიწაზე"}
{"text": "Now, I talked to Paul afterwards -- I wanted to check to find out how he'd calculated this, and get the sources and so forth -- and he also gave me a paper that he had written on this.\tმე შემდეგ ვესაუბრე პოლს. მინდოდა გამერკვია როგორ გამოთვალა, მიმეღო წყაროები და ა.შ. და მან მომცა ნაშრომი, რომელიც ამასთან დაკავშირებით დაწერა."}
{"text": "And there was a passage in it which he did not present here and I think it is so good, I'm going to read it to you: \"Over billions of years on a unique sphere, chance has painted a thin covering of life: complex, improbable, wonderful and fragile.\tმასში ნაწყვეტია, რომელიც აქ არ წარმოუდგენია და ვფიქრობ, რომ მისი აქ თქვენთვის წაკითხვა ღირს. \"მილიარდობით წლების მანძილზე, შემთხვევით დაიხატა სიცოცხლის თხელი საფარი: რთული, დაუჯერებელი, შესანიშნავი და მყიფე."}
{"text": "Suddenly, we humans -- a recently arrived species no longer subject to the checks and balances inherent in nature -- have grown in population, technology and intelligence to a position of terrible power.\tუეცრად, ჩვენ ადამიანები, ცოტა ხნის წინ მოსული სახეობა, აღარ ვართ ბუნების განუყოფელი კონტროლისა და ბალანსის ობიექტები, გავიზარდეთ ოდენობით, ტექნოლოგიებით და გონებრივად, შიშისმომგვრელ ძლიერებამდე."}
{"text": "We now wield the paintbrush.\"\tახლა ფუნჯი ჩვენ გვიპყრია ხელთ.\""}
{"text": "We heard about the atmosphere as a thin layer of varnish.\tჩვენ გვსმენია ატომსფეროზე, როგორც თხელ ლაქის ფენაზე."}
{"text": "Life itself is just a thin coat of paint on this planet.\tსიცოცხლე თავად არის საღებავის თხელი ფენა ამ პლანეტაზე"}
{"text": "And we're the ones that hold the paintbrush.\tდა სწორედ ჩვენ გვაქვს ხელთ ფუნჯი. და როგორ ვაკეთებთ ამას?"}
{"text": "The key to our domination of the planet is culture.\tჩვენი დომინირების გასაღები ამ პლანეტაზე კულტურაა"}
{"text": "And the key to culture is religion.\tდა კულტურის გასაღები კი - რელიგია."}
{"text": "Suppose Martian scientists came to Earth.\tვთქვათ, მარსიანელი მეცნიერები ჩამოვიდნენ დედამიწის შესასწავლად."}
{"text": "They would be puzzled by many things.\tისინი გაკვირვებულები იქნებოდნენ ბევრი რამით."}
{"text": "Anybody know what this is? I'll tell you what it is.\tვინმემ იცის ეს რა არის? მე გეტყვით რა არის ეს."}
{"text": "This is a million people gathering on the banks of the Ganges in 2001, perhaps the largest single gathering of human beings ever, as seen from satellite photograph.\tეს არის მილიონობით ადამიანი, რომელიც იკრიბება მდინარე განჯის პირას 2001 წელს. შესაძლოა ყველაზე მრავალრიცხოვანი შეკრებაა, რაც კი ოდესმე ყოფილა. როგორც თანამგრზავრიდან გადაღებულ ფოტოზეა."}
{"text": "Here's a big crowd.\tაი ხალხის დიდი მასა. აი კიდევ სხვა ხალხთა შეკრება მექაში."}
{"text": "Here's another crowd in Mecca.\tმარსიანელები გაოგნებულები იქნებოდნენ ამით."}
{"text": "They'd want to know how it originated, what it was for and how it perpetuates itself.\tმათ მოუნდებოდათ გაეგოთ როგორ დაიწყო ეს, რისთვის და როგორ ნარჩუნდება"}
{"text": "Actually, I'm going to pass over this.\tპრინციპში ამის გამოტოვება მინდა."}
{"text": "The ant isn't alone.\tჭიანჭველები მარტონი არ არიან ამაში."}
{"text": "There's all sorts of wonderful cases of species which -- in that case -- A parasite gets into a mouse and needs to get into the belly of a cat.\tარსებობს უამრავი განმაცვიფრებელი მაგალითი სხვადასხვა სახეობებში ამ შემთხვევაში პარაზიტი აღწევს თაგვში. მას უნდა მოხვდეს კატის მუცელში."}
{"text": "And it turns the mouse into Mighty Mouse, makes it fearless, so it runs out in the open, where it'll be eaten by a cat.\tის თაგვს, ძლევამოსილად აქცევს ეს მას უშიშარს ხდის ისეთად, რომ ის გამორბის ღია სივრცეში,"}
{"text": "True story.\tსადაც მას ადვილად შეჭამს კატა მართლაც ასეა. სხვა სიტყვებით, არსებობენ ასეთი ყაჩაღები."}
{"text": "In other words, we have these hijackers -- you've seen this slide before, from four years ago -- a parasite that infects the brain and induces even suicidal behavior, on behalf of a cause other than one's own genetic fitness.\tგინახავთ ეს სლაიდი 4 წლის წინ? პარაზიტი, რომელიც ტვინს აზიანებს და იწვევს თვითგამანადგურებელ ქმედებებს, საერთო საქმისთვის. ინდივიდის გენეტიკური სიჯანსაღის წინააღმდეგ"}
{"text": "Does that ever happen to us?\tმოგვსვლია ჩვენ ასეთი რამ როდისმე?"}
{"text": "Yes, it does -- quite wonderfully.\tდიახ, მოგვსვლია, საკმაოდ შესანიშნავადაც."}
{"text": "The Arabic word \"Islam\" means \"submission.\"\tარაბული სიტყვა \"ისლამი\" ნიშნავს მორჩილებას."}
{"text": "It means \"surrender of self-interest to the will of Allah.\"\tეს ნიშნავს \"საკუთარი ინტერესის დანებებას ალაჰის ნების წინაშე\""}
{"text": "But I'm not just talking about Islam.\tმაგრამ მე მხოლოდ ისლამზე არ ვსაუბრობ."}
{"text": "I'm talking also about Christianity.\tასევე ვსაუბრობ ქრისტიანობაზე."}
{"text": "This is a parchment music page that I found in a Paris bookstall 50 years ago.\tეს ფურცელი, რომელიც 50 წლის წინ ვიპოვე პარიზის წიგნის კიოსკში"}
{"text": "And on it, it says, in Latin: \"Semen est verbum Dei. Sator autem Christus.\"\tმასზე ლათინურად წერია: (ლათინურად)"}
{"text": "The word of God is the seed and the sower of the seed is Christ.\t\"სიტყვა ღმერთისა არის თესლი და მისი მთესველი ქრისტეა\""}
{"text": "Same idea. Well, not quite.\tიგივე აზრი! მაგრამ არც მთლად იგივე"}
{"text": "But in fact, Christians, too ...\tსინამდვილეში ქრისტიანები ასევე ამაყობენ, რომ ისინი ნებდებიან ღვთის ნებას."}
{"text": "I'll give you a few quotes.\tაი რამდენიმე ციტატა:"}
{"text": "\"The heart of worship is surrender.\t\"გული თაყვანისცემისა არის დანებება"}
{"text": "Surrendered people obey God's words, even if it doesn't make sense.\"\tდანებებული ადამიანები ემორჩილებიან ღვთის სიტყვებს, მაშინაც როცა ისინი უაზროა\""}
{"text": "Those words are by Rick Warren.\tეს სიტყვები რიკ უორენს ეკუთვნის."}
{"text": "Those are from \"The Purpose Driven Life.\"\tისინი აღებულია წიგნიდან \"მიზანდასახული ცხოვრება\""}
{"text": "And I want to turn now, briefly, to talk about that book, which I've read.\tდა ახლა მინდა დისკუსია ამ წიგნის განხილვისკენ შემოვატრიალო,"}
{"text": "You've all got a copy, and you've just heard the man.\tრომელიც წავიკითხე. თქვენ ყველას გაქვთ ასლი. თქვენ ახლახანს მოისმინეთ ამ კაცის აზრი"}
{"text": "And what I want to do now is say a bit about this book from the design standpoint, because I think it's actually a brilliant book.\tდა მე მინდა ეხლა ცოტა რამ გითხრათ ამ წიგნზე დიაზინის თვალსაზრისით, იმიტომ რომ ვფიქრობ ეს მართლაც შესანიშნავი წიგნია."}
{"text": "First of all, the goal -- and you heard just now what the goal is -- it's to bring purpose to the lives of millions, and he has succeeded.\tპირველ რიგში - მიზანი და თქვენ მოისმინეთ რა არის მიზანი. მიზანია მილიონობით ადამიანის ცხოვრებისთვის აზრის შეძენა."}
{"text": "Is it a good goal? In itself, I'm sure we all agree, it is a wonderful goal.\tდა მან ეს შეძლო. არის ეს კარგი მიზანი? თავისთავად, რა თქმა უნდა ვთანხმდებით,"}
{"text": "He's absolutely right.\tრომ კარგი მიზანია ის აბსოლუტურად მართალია."}
{"text": "There are lots of people out there who don't have purpose in their life, and bringing purpose to their life is a wonderful goal.\tარის უამრავი ადამიანი, რომელსაც არ გააჩნია ცხოვრების აზრი და მის ცხოვრებაში აზრის შეტანა მშვენიერი მიზანია."}
{"text": "I give him an A+ on this.\tამისთვის მას 5 პლუსით ჩემგან."}
{"text": "(Laughter) Is the goal achieved?\tეს მიზანი მიღწეულია?"}
{"text": "Yes.\tდიახ. 30 მილიონიანი ტირაჟი ამ წიგნისა."}
{"text": "Al Gore, eat your heart out.\tელ გორს უთუოდ შეშურდებოდა."}
{"text": "(Laughter) Just exactly what Al is trying to do, Rick is doing.\t(სიცილი) ზუსტად ის რის გაკეთებასაც ელი ცდილობს, აკეთებს რიკი."}
{"text": "This is a fantastic achievement.\tეს ფანტასტიკური მიღწევაა"}
{"text": "And the means -- how does he do it?\tდა რაც შეეხება საშუალებას, როგორ აღწევს ამას?"}
{"text": "It's a brilliant redesign of traditional religious themes -- updating them, quietly dropping obsolete features, putting new interpretations on other features.\tეს ტრადიცული რელიგიური თემების მშვენიერი რეკონსტრუქციაა, მათი განახლება, მოძველებული ნაწილების ჩუმი გადაყრით. სხვა ნაწილების ახალი ინტერპრეტირება."}
{"text": "This is the evolution of religion that's been going on for thousands of years, and he's just the latest brilliant practitioner of it.\tეს რელიგიის ევოლუციაა, რომელიც ათასობით წლის მანძილზე ხდება უკვე და რიკი მხოლოდ ამის უკანასკნელი მშვენიერი შემსრულებელია"}
{"text": "I don't have to tell you this; you just heard the man.\tამის ახსნა მე არც მჭირდება. თქვენ ახალხანს მოუსმინეთ მას."}
{"text": "Excellent insights into human psychology, wise advice on every page.\tმშვენიერი წვდომა ადამიანის ფსიქოლოგიაზე, ბრძნული რჩევები ყველა გვარდზე."}
{"text": "Moreover, he invites us to look under the hood.\tმეტიც, ის გვთავაზობს ჩავიხედოთ შიდა სამზარეულოში."}
{"text": "I really appreciated that.\tმე მართლა დიდად ვაფასებ ამას."}
{"text": "For instance, he has an appendix where he explains his choice of translations of different Bible verses.\tმაგალითად, მას აქვს დანართი სადაც ის ხსნის საკუთარ არჩევანს ბიბლიის ლექსების სხვადასხვა თარგმანებისა."}
{"text": "The book is clear, vivid, accessible, beautifully formatted.\tწიგნი გასაგებია, თვალსაჩინოა, ხელმისაწვდომია, ლამაზად ფორმატირებულია."}
{"text": "Just enough repetition.\tზომიერი გამეორებებით."}
{"text": "That's really important.\tეს მართლაც მნიშვნელოვანია."}
{"text": "Every time you read it or say it, you make another copy in your brain.\tყოველ ჯერზე მისი წაკითხვის ან მოყოლისას, თქვენ აკეთებთ კიდევ ერთ ასლს თქვენს ტვინში"}
{"text": "Every time you read it or say it, you make another copy in your brain.\tყოველ ჯერზე მისი წაკითხვის ან მოყოლისას, თქვენ აკეთებთ კიდევ ერთ ასლს თქვენს ტვინში"}
{"text": "(Laughter) With me, everybody -- (Audience and Dan Dennett) Every time you read it or say it, you make another copy in your brain.\t(სიცილი) ყველა ამყევით: ყოველ ჯერზე მისი წაკითხვის ან მოყოლისას, თქვენ აკეთებთ კიდევ ერთ ასლს თქვენს ტვინში მადლობა"}
{"text": "And now we come to my problem.\tდა ახლა ჩვენ მივედით ჩემ პრობლემამდე,"}
{"text": "Because I'm absolutely sincere in my appreciation of all that I said about this book.\tრადგან მე აბსოლუტურად გულწრფელი ვარ ჩემს დადებით შეფასებებში, რომელიც ამ წიგნზე გამოვთქვი."}
{"text": "But I wish it were better.\tსამწუხაროა, რომ ის უკეთესი არ არის."}
{"text": "I have some problems with the book.\tმე მაქვს რაღაც პრობლემები ამ წიგნთან."}
{"text": "And it would just be insincere of me not to address those problems.\tდა იქნებოდა უსინდისობა ჩემი მხრიდან არ მომეყოლა ამ პრობლემებზე."}
{"text": "I wish he could do this with a revision, a Mark 2 version of his book.\tსამწუხაროა, რომ მან არ გამოუშვა ამ წიგნის გადასინჯვა, როგორც ვერსია ნომერი 2 მისი წიგნისა."}
{"text": "\"The truth will set you free.\"\t\"ჭეშმარიტება გათავისუფლებთ\""}
{"text": "That's what it says in the Bible, and it's something that I want to live by, too.\tეს არის რაც ბიბლიაში წერია და ეს არის რითიც მეც მინდა ვიცხოვრო"}
{"text": "My problem is, some of the bits in it I don't think are true.\tჩემი პრობლემა იმაშია, რომ ზოგიერთი რამ ამ წიგნში არ მგონია ჭეშმარიტება."}
{"text": "Now some of this is a difference of opinion.\tრაღაცეები აქედან არის უბრალო აზრთა სხვადასხვაობა,"}
{"text": "And that's not my main complaint, that's worth mentioning.\tდა ეს არ არის ჩემი ძირითადი პრეტენზია"}
{"text": "Here's a passage -- it's very much what he said, anyway: \"If there was no God we would all be accidents, the result of astronomical random chance in the Universe.\tუნდა აღინიშნოს. აი ნაწყვეტი, ზუსტად ის რაც ზოგადად თქვა. \"ღმერთი რომ არ იყოს, ჩვენ ვიქნებოდით შემთხვევითობა, კოსმიური შემთხვევითობის შედეგი სამყაროში."}
{"text": "You could stop reading this book because life would have no purpose or meaning or significance.\tთქვენ შეგეძლოთ შეგეწყვიტათ ამ წიგნის კითხვა, რადგან ცხოვრებას არ ექნებოდა მიზანი, მნიშვნელობა ან აზრი."}
{"text": "There would be no right or wrong and no hope beyond your brief years on Earth.\"\tარ იარსებებდა სწორი და არასწორი და იმედი მოკლე სიცოცხლის მერე\""}
{"text": "Now, I just do not believe that.\tარა, მე უბრალოდ არ მჯერა ამის."}
{"text": "By the way, I find -- Homer Groening's film presented a beautiful alternative to that very claim.\tსხვათაშორის, მე ვთვლი რომ ჰომერ გრონინგის ფილმში წარმოდგენილია კარგი ალტერნატივა ზუსტად ამ მტკიცებისა. დიახ, არსებობს მნიშვნელობა და მიზეზი სწორი და არაწორი საქციელისთვის."}
{"text": "We don't need a belief in God to be good or to have meaning in us.\tჩვენ არ გვჭირდება ღვთის რწმენა, რომ ვიყოთ კარგები და გვესმოდეს საკუთარი არსი."}
{"text": "But that, as I said, is just a difference of opinion.\tმაგრამ ეს მხოლოდ აზრთა სხვადასხვაობაა."}
{"text": "That's not what I'm really worried about.\tეს არ არის ის რაც მართლა მაწუხებს."}
{"text": "How about this: \"God designed this planet's environment just so we could live in it.\"\tაბა ეს ნახეთ: \"ღმერთმა შექმნა გარემო ამ პლანეტაზე, რომ ჩვენ მასზე გვეცხოვრა\""}
{"text": "I'm afraid that a lot of people take that sentiment to mean that we don't have to do the sorts of things that Al Gore is trying so hard to get us to do.\tვშიშობ, ბევრს ეს აზრი იმ გაგებით ესმის, რომ თითქოს ჩვენ არ უნდა ვაკეთოთ ის რასაც ელ გორი, ასე დაჟინებით ცდილობს გაგვაკეთებინოს."}
{"text": "I am not happy with that sentiment at all.\tმე საერთოდ არ მომწონს მსგავსი აზრები."}
{"text": "And then I find this: \"All the evidence available in the biological sciences supports the core proposition that the cosmos is a specially designed whole with life and mankind as its fundamental goal and purpose, a whole in which all facets of reality have their meaning and explanation in this central fact.\"\tდა შემდეგ ეს ვნახე: \"ბილოგიურ მეცნიერებაში არსებული ყველა მტკიცებულება, მიუთითებს ცენტრალურ არსზე, რომ კოსმოსი არის სპეციალურად შექმნილი მთლიანობა, რომლის ძირითადი მიზანი და აზრი სიცოცხლე და ადამაინია, ამ მთლიანობაში ყოველი ასპექტის მნიშვნელობა და ახსნა ამ ცენტრალური არსით ხდება\" ჰმ, ეს მაიკლ დენტონია, ის კრეაციონისტია"}
{"text": "Well, that's Michael Denton. He's a creationist.\tდა ამ დროს ვიფიქრე \"ერთი წუთით\""}
{"text": "And here, I think, \"Wait a minute.\" I read this again.\tკიდევ ერთხელ გადავიკითხე."}
{"text": "I read it three or four times and I think, \"Is he really endorsing Intelligent Design?\tწავიკითხე კიდევ სამჯერ, ოთხჯერ და ვიფიქრე: \"მართლაც გონივრულ დიზაინს ამტკიცებს?"}
{"text": "Is he endorsing creationism here?\"\tამტკიცებს თუ არა ის აქ კრეაციონიზმს?\""}
{"text": "And you can't tell.\tდა მიხვდი რომ შეუძლებალია აქ ამის დადგენა."}
{"text": "So I'm sort of thinking, \"Well, I don't know, I don't know if I want to get upset with this yet.\"\tამიტომ ვიფიქრე: \"არ ვიცი, არ ვიცი, ღირს თუ არა ჯერ-ჯერობით ამაზე ავღელდე\""}
{"text": "But then I read on, and I read this: \"First, Noah had never seen rain, because prior to the Flood, God irrigated the earth from the ground up.\"\tმაგრამ განვაგრძე კითხვა და წავიკითხე: \"პირველ რიგში, ნოეს არ უნახავს წვიმა რადგან დიდ წყალდიდობამდე ღმერთმა წყალი მიწიდან ამოიყვანა\""}
{"text": "I wish that sentence weren't in there, because I think it is false.\tსამწუხაროა რომ წიგნში ეს წინადადებაა, იმიტომ რომ მგონია ის მცდარია."}
{"text": "And I think that thinking this way about the history of the planet, after we've just been hearing about the history of the planet over millions of years, discourages people from scientific understanding.\tდა მგონია რომ მსგავსი აზრები ჩვენი პლანეტის ისტორიაზე, მას შემდეგ რაც ჩვენ ახლახანს მოვისმინეთ მის ისტორიაზე მილიონი წლების განმავლობაში, ხელს უშლის ადამიანების მიერ მეცნიერების აღქმას."}
{"text": "Now, Rick Warren uses scientific terms and scientific factoids and information in a very interesting way.\tრიკ უორენი იყენებს სამეცნიერო ტერმინებსა და ფაქტორებს და ინფორმაციას საინეტრესო ხერხით"}
{"text": "Here's one: \"God deliberately shaped and formed you to serve him in a way that makes your ministry unique.\tაი მაგალითი: \"ღმერთმა შეგნებულად შეგქმნათ ასე რომ მას ემსახუროთ ეს თქვენს მსახურებას უნიკალურს ხდის. მან სიფრთხილით შეაზავა დნმ-ის კოქტეილი, რომელმაც შეგქმნათ თქვენ.\""}
{"text": "I think that's false.\tმე ვფიქრობ ეს სიცრუეა."}
{"text": "Now, maybe we want to treat it as metaphorical.\tშეიძლება ჩვენ ეს მეტაფორად მივიღოთ."}
{"text": "Here's another one: \"For instance, your brain can store 100 trillion facts.\tაი კიდევ ერთი: \"მაგალითად თქვენი ტვინი იტევს 100 ტრილიონ ფაქტს."}
{"text": "Your mind can handle 15,000 decisions a second.\"\tთქვენს ტვინს შეუძლია 15 000 გადაწყვეტილების დამუშავება წამში\""}
{"text": "Well, it would be interesting to find the interpretation where I would accept that.\tსაინტერესო იქნებოდა ამის ჩემთვის მისაღები ინტერპრეტაციის მოსმენა. შეიძლება არსებობდეს ამის სიმართლედ მიღების ფორმა."}
{"text": "There might be some way of treating that as true.\t\"ანთროპოლოგებმა აღნიშნეს, რომ თაყვანისცემა არის უნივერსალური მოთხოვნილება"}
{"text": "\"Anthropologists have noted that worship is a universal urge, hardwired by God into the very fiber of our being -- an inbuilt need to connect with God.\"\tრომელიც ღმერთმა ჩააქსოვა ჩვენ ყოფაში, როგორც თანდაყოლილი სურვილი ღმერთთან შეერთებისა.\""}
{"text": "Well, the sense of which I agree with him, except I think it has an evolutionary explanation.\tრაღაც გაგებით ვეთანხმები, იმ განსხვავებით რომ ჩემი აზრით ამას ევოლუციური ახსნა აქვს. და რაც მე ძალიან შემაშფოთებლად მიმაჩნია ამ წიგნში"}
{"text": "And what I find deeply troubling in this book is that he seems to be arguing that if you want to be moral, if you want to have meaning in your life, you have to be an Intelligent Designer, you have to deny the theory of evolution by natural selection.\tარის ის, რომ როგორც ჩანს ის ცდილობს ამტკიცოს რომ მორალურობისთვის და იმისთვის რომ იპოვოთ ცხოვრების აზრი, თქვენ უნდა გჯეროდეთ გონიერი შემქმნელისა და უნდა უარყოთ ევოლუციის თეორია ბუნებრივი გადარჩევის გზით."}
{"text": "And I think, on the contrary, that it is very important to solving the world's problems that we take evolutionary biology seriously.\tმე კი პირიქით მგონია, რომ მსოფლიო პრობლემების გადაჭრისთვის მნიშვნელოვანია ევოლუციურ ბიოლოგიას სერიოზულად მივუდგეთ."}
{"text": "Whose truth are we going to listen to?\tვის უნდა დავუჯეროთ?"}
{"text": "Well, this is from \"The Purpose Driven Life\": \"The Bible must become the authoritative standard for my life: the compass I rely on for direction, the counsel I listen to for making wise decisions, and the benchmark I use for evaluating everything.\"\tეს \"მიზანდასახული ცხოვრებიდან\" არის: \"ბიბლია უნდა გახდეს ჩემი ცხოვრების ავტორიტეტული სტანდარტი. კომპასი რომელსაც ვენდობი მიმართულებისთვის, რჩევა რომელსაც ვუსმენ დასკვნების გამოტანისა და შკალისთვის, რომლითაც ყველაფრს შევაფასებ.\" კარგით, შესაძლებელია, მაგრამ აქედან რა გამომდინარეობს?"}
{"text": "And here's one that does concern me.\tაი რაც მართლა მაღელვებს."}
{"text": "Remember I quoted him before with this line: \"Surrendered people obey God's word, even if it doesn't make sense.\"\tგახსოვთ მე წაგიკითხეთ მისი ეს ნაწყვეტი: \"დანებებული ადამიანები ემორჩილებიან ღვთის სიტყვებს,"}
{"text": "And that's a problem.\tმაშინაც როცა ისინი უაზროა\" ამაშია პრობლემა."}
{"text": "(Sighs) \"Don't ever argue with the Devil.\t\"არც კი იდავოთ ეშმაკთან."}
{"text": "He's better at arguing than you are, having had thousands of years to practice.\"\tის უფრო არგუმენტირებულია ვიდრე თქვენ, ათასწლიანი პრაქტიკის შემდეგ.\""}
{"text": "Now, Rick Warren didn't invent this clever move.\tრიკ უორენს არ გამოუგონებია ეს ჭკვიანური სვლა."}
{"text": "It's an old move.\tეს ძველი ფანდია."}
{"text": "It's a very clever adaptation of religions.\tეს რელიგიის ძალიან ჭკვიანური ადაპტაციაა."}
{"text": "It's a wild card for disarming any reasonable criticism.\tეს არის შაბლონი ნებისმიერი საფუძვლიანი კრიტიკის განიარაღებისთვის."}
{"text": "\"You don't like my interpretation?\t\"არ მოგწონთ ჩემი ინტერპრეტაცია?"}
{"text": "You've got a reasonable objection to it?\tგაქვთ საფუძვლიანი პრეტენზიები მასთან?"}
{"text": "Don't listen, don't listen!\tნუ უსმენთ, ნუ უსმენთ!"}
{"text": "That's the Devil speaking.\"\tმისი პირით ეშმაკი გესაუბრებათ.\""}
{"text": "This discourages the sort of reasoning citizenship it seems to me that we want to have.\tეს ხელს უშლის ისეთი ტიპის აზრიან მოქალაქეობას როგორიც მგონია რომ გვინდა გვქონდეს."}
{"text": "I've got one more problem, then I'm through.\tკიდევ ერთ პრობლემას აღვწერ და დავასრულებ."}
{"text": "And I'd really like to get a response if Rick is able to do it.\tდა მე მართლაც მინდა მოვისმინო პასუხები, თუ რიკი შეძლებს ამას,"}
{"text": "\"In the Great Commission, Jesus said, 'Go to all people of all nations and make them my disciples.\t\"იესომ დაგვიბარა: \"მაშ, წადით, დაიმოწაფეთ ყველა ხალხი და ნათელი ეცით მათ მამის და ძის და სული წმიდის სახელით;"}
{"text": "Baptize them in the name of the Father, the Son and the Holy Spirit, and teach them to do everything I've told you.'\" The Bible says Jesus is the only one who can save the world.\tასწავლეთ მათ დაიცვან ყველაფერი, რაც გამცნეთ\" ბიბლია გვეუბნება რომ იესო არის ერთადერთი ვისაც მსოფლიოს გადარჩენა შეუძლია."}
{"text": "We've seen many wonderful maps of the world in the last day or so.\tჩვენ, მსოფლიოს ბევრი შესანიშნავი რუქა ვნახეთ ბოლო დღეებში."}
{"text": "Here's one, not as beautiful as the others; it simply shows the religions of the world.\tაი ერთ-ერთი არც ისეთი ლამაზი როგორც სხვები. ის უბრალოდ მსოფლიოს რელიგიებს ასახავს."}
{"text": "Here's one that shows the sort of current breakdown of the different religions.\tდა აქ ჩანს ამჟამინდელი დანაწევრება რელიგიებს შორის. ახლა, გვინდა მართლაც ჩვენ განვიძრახოთ ყველა სხვა რელიგიის გაქრობა,"}
{"text": "Do we really want to commit ourselves to engulfing all the other religions, when their holy books are telling them, \"Don't listen to the other side, that's just Satan talking!\"?\tროცა მათი წმინდა წიგნები მათ ეუბნება: \"არ უსმინოთ მეორე მხარეს, მათი პირით სატანა საუბრებს!\""}
{"text": "It seems to me that that's a very problematic ship to get on for the future.\tმეჩვენება, რომ ეს ძალიან პრობლემატური გემია, იმისთვის რომ მასზე მომავლისკენ ვიაროთ."}
{"text": "I found this sign as I was driving to Maine recently, in front of a church: \"Good without God becomes zero.\"\tეს აბრა მეინში(აშშ-ს შტატი) მიმავალ გზაზე ვიპოვე ეკლესიის წინ: \"სიკეთე ღმერთის გარეშე ნულია\""}
{"text": "Sort of cute.\tთითქოს საზრიანია. ძალიან ჭკვიანი,"}
{"text": "A very clever little meme.\tპატარა მიმია(კულტურით გადაცემული აზრი)"}
{"text": "I don't believe it and I think this idea, popular as it is -- not in this guise, but in general -- is itself one of the main problems that we face.\tმე არ მჯერა მისი და ვფიქრობ რომ ეს აზრი, არა ამ სახით არამედ ზოგადად, თავისთავად არის ერთ-ერთი ძირითადი პრობლემა რომელსაც ჩვენ ვაწყდებით."}
{"text": "If you are like me, you know many wonderful, committed, engaged atheists, agnostics, who are being very good without God.\tთუ თქვენ ისეთივე ხართ როგორც მე, ალბათ იცნობთ ბევრ შესანიშნავ, ერთგულ, საქმიან ათეისტს, აგნოსტიკოსს, რომელიც ღმერთის გარეშე უაღრესად კეთილშობილია."}
{"text": "And you also know many religious people who hide behind their sanctity instead of doing good works.\tდა თქვენ იცნობთ ბევრ რელიგიურ ადამიანს, რომელიც სიკეთის კეთების ნაცვლად, საკუთარი სიწმინდის უკან იმალება. მე ვისურვებდი, რომ ეს მიმი გაგვენადგურებინოს."}
{"text": "I wish this meme would go extinct.\tმე ვისურვებდი, რომ ეს მიმი გადაშენდეს."}
{"text": "Thanks very much for your attention.\tდიდი მადლობა ყურადღებისთვის."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "So I work in marketing, which I love, but my first passion was physics, a passion brought to me by a wonderful school teacher, when I had a little less gray hair.\tმარკეტინგში ვმუშაობ და ძალიან მიყვარს ის, თუმცა ჩემი პირველი გატაცება ფიზიკა იყო, რომელიც სკოლის მასწავლებელმა გამაცნო, როდესაც ნაკლები ჭაღარა მქონდა."}
{"text": "So he taught me that physics is cool because it teaches us so much about the world around us.\tმან მასწავლა, რომ ფიზიკა მაგარი რამეა, რადგან ბევრს გვასწავლის ჩვენი სამყაროს შესახებ."}
{"text": "And I'm going to spend the next few minutes trying to convince you that physics can teach us something about marketing.\tახლა კი, მე ვაპირებ დაგარწმუნოთ, რომ მას მარკეტინგშიც შეუძლია ჩაგვახედოს."}
{"text": "So quick show of hands -- who studied some marketing in university?\tაბა სწრაფად აწიეთ ხელები... ვინ სწავლობდა მარკეტინგს უნივერსიტეტში?"}
{"text": "Who studied some physics in university?\tდა ვინ სწავლობდა უნივერსიტეტში ფიზიკას?"}
{"text": "Pretty good. And at school?\tმშვენიერია... და სკოლაში?"}
{"text": "Okay, lots of you.\tუმეტესობა თქვენგანი."}
{"text": "So, hopefully this will bring back some happy, or possibly some slightly disturbing memories.\tამიტომ, იმედი მაქვს რომ ჩემი გამოსვლა, ბედნიერ, ან ცუდ მოგონებებს აღგიძრავთ."}
{"text": "So, physics and marketing.\tმოკლედ, ფიზიკა და მარკეტინგი."}
{"text": "We'll start with something very simple -- Newton's Law: \"The force equals mass times acceleration.\"\tდავიწყოთ მარტივით. ნიუტონის კანონი: \"ძალა ტოლია მასისა და აჩქარების ნამრავლისა.\""}
{"text": "This is something that perhaps Turkish Airlines should have studied a bit more carefully before they ran this campaign.\tეს, ალბათ, Turkish Airlines - ში უფრო ღრმად უნდა შეესწავლათ, სანამ თავიანთ კამპანიას ჩაუშვებდნენ."}
{"text": "(Laughter) But if we rearrange this formula quickly, we can get to acceleration equals force over mass, which means that for a larger particle -- a larger mass -- it requires more force to change its direction.\t(სიცილი) თუკი ფორმულას მარტივად გადავანაცვლებთ, \"აჩქარება ტოლია ძალის განაყოფისა მასაზე.\" რაც ნიშნავს, დიდი ნაწილაკისათვის... დიდი მასა... მოითხოვს მეტ ძალას მიმართულების შესაცვლელად."}
{"text": "It's the same with brands: the more massive a brand, the more baggage it has, the more force is needed to change its positioning.\tიგივეა ბრენდების შემთხვევაშიც: რაც უფრო მასიურია ბრენდი, მეტი ძალისხმევაა საჭირო, მისი პოზიციონირების შესაცვლელად."}
{"text": "And that's one of the reasons why Arthur Andersen chose to launch Accenture rather than try to persuade the world that Andersen's could stand for something other than accountancy.\tდა ეს ერთ-ერთი მიზეზია იმისა, თუ რატომ არჩია ანდერსენმა Accenture - ის დაფუძნება, მთელი მსოფლიოს დარწმუნებას იმაში, რომ ანდერსენებს ბუღალტერიის გარდა სხვა საქმის კეთებაც შეუძლიათ."}
{"text": "It explains why Hoover found it very difficult to persuade the world that it was more than vacuum cleaners, and why companies like Unilever and P&G keep brands separate, like Ariel and Pringles and Dove rather than having one giant parent brand.\tეს ხსნის, თუ რატომ გაუჭირდა ასე ძალიან Hoover - ს დაერწმუნებინა მსოფლიო, რომ უფრო მეტია ვიდრე მტვერსასრუტი და რატომაა რომ ისეთი კომპანიები, როგორც Unilever-ი და P&G აცალკევებენ ისეთ ბრენდებს, როგორიცაა მაგალითად, Ariel-ი, Pringles-ი და Dove-ი, გიგანტურ დედა ბრენდის ქვეშ გაერთიანების ნაცვლად."}
{"text": "So the physics is that the bigger the mass of an object the more force is needed to change its direction.\tგამოდის, ფიზიკა გვეუბნება, რომ რაც უფრო დიდია საგნის მასა, მით მეტი ძალაა საჭირო მისი მიმართულების შესაცვლელად."}
{"text": "The marketing is, the bigger a brand, the more difficult it is to reposition it.\tხოლო მარკეტინგი - რაც უფრო დიდია ბრენდი, მით უფრო ძნელია მისი რეპოზიციონირება."}
{"text": "So think about a portfolio of brands or maybe new brands for new ventures.\tასე რომ, იფიქრეთ ბრენდების პორტფოლიოზე, ან ახალ ბრენდებზე ახალი წამოწყებებისათვის."}
{"text": "Now, who remembers Heisenberg's uncertainty principle?\tგახსოვთ ჰეიზენბერგის განუზღვრელობა?"}
{"text": "Getting a little more technical now.\tახლა ცოტა უფრო ტექნიკური ვიქნები."}
{"text": "So this says that it's impossible, by definition, to measure exactly the state -- i.e., the position -- and the momentum of a particle, because the act of measuring it, by definition, changes it.\tის ამბობს, რომ შეუძლებელია, თეორიულადაც კი, ზუსტად გაზომოთ მდგომარეობა... ანუ, პოზიცია... და იმპულსი ნაწილაკისა, რადგან მისი გაზომვის აქტი, ცვლის მას."}
{"text": "So to explain that -- if you've got an elementary particle and you shine a light on it, then the photon of light has momentum, which knocks the particle, so you don't know where it was before you looked at it.\tანუ რომ განვმარტოთ: თუკი ელემენტარულ ნაწილაკს სინათლეს მივანათებთ, სინათლის ფოტონს ექნება იმპულსი, რომელიც დაეჯახება ნაწილაკს, ამიტომ ვერ გავიგებთ სად იყო ის, სანამ მასზე დაკვირვებას დავიწყებდით."}
{"text": "By measuring it, the act of measurement changes it.\tვიწყებთ რა გაზომვას, გაზომვის აქტი ცვლის მას."}
{"text": "The act of observation changes it.\tმასზე დაკვირვების აქტი ცვლის მას."}
{"text": "It's the same in marketing.\tიგივეა მარკეტინგშიც."}
{"text": "So with the act of observing consumers, changes their behavior.\tმომხმარებელზე დაკვირვება ცვლის მის ქცევას."}
{"text": "Think about the group of moms who are talking about their wonderful children in a focus group, and almost none of them buy lots of junk food.\tდაფიქრდით იმ დედებზე, რომლებიც საუბრობენ თავიანთ საოცარ შვილებზე ფოკუს ჯგუფში. არავინ აღიარებს, რომ მიმართავს სწრაფი კვების ობიექტებს"}
{"text": "And yet, McDonald's sells hundreds of millions of burgers every year.\tMcDonald's კი ყოველ წელს, ასობით მილიონ ბურგერს ჰყიდის."}
{"text": "Think about the people who are on accompanied shops in supermarkets, who stuff their trolleys full of fresh green vegetables and fruit, but don't shop like that any other day.\tდაფიქრდით იმ ადამიანებზე, რომლებისაც თუკი სუპერმარკეტში გავყვებით, საკუთარ ურიკებს ავსებენ ახალი ბოსტნეულითა და ხილით, მაგრამ სხვა დღეებში ასე არ იქცევიან."}
{"text": "And if you think about the number of people who claim in surveys to regularly look for porn on the Web, it's very few.\tდა თუკი დავფიქრდებით იმ ადამიანთა რიცხვზე, რომლებიც კითხვარებში აღიარებენ, რომ რეგულარულად უყურებენ პორნოს ინტერნეტში. ასეთი ძალიან ცოტა იქნება."}
{"text": "Yet, at Google, we know it's the number-one searched for category.\tთუმცა, Google -ში, ვიცით: ეს ყველზე ძებნადი თემაა."}
{"text": "So luckily, the science -- no, sorry -- the marketing is getting easier.\tსაბედნიეროდ, მეცნიერებაში... უკაცრავად... მარკეტინგში საქმე მარტივდება."}
{"text": "Luckily, with now better point-of-sale tracking, more digital media consumption, you can measure more what consumers actually do, rather than what they say they do.\tგაყიდვების წერტილის უკეთეს მონიტორინგთან, ციფრული მედიის მეტ მოხმარებასთან ერთად, შეგვიძლია გავზომოთ რას აკეთებს რეალურად მომხმარებელი და არა რას ამბობს რომ აკეთებს."}
{"text": "So the physics is you can never accurately and exactly measure a particle, because the observation changes it.\tასე რომ ფიზიკაში მაქსიმალური სიზუსტით ვერასოდეს გავზომავთ ნაწილაკს, რადგან მასზე დაკვირვება ცვლის მას."}
{"text": "The marketing is -- the message for marketing is -- that try to measure what consumers actually do, rather than what they say they'll do or anticipate they'll do.\tაი მარკეტინგი კი... მარკეტინგი გვეუბნება, რომ შევეცადოთ გავზომოთ, თუ რას აკეთებს რეალურად მომხმარებელი და არა ის, რასაც ამბობს, ან ფიქრობს რომ გააკეთებს."}
{"text": "So next, the scientific method -- an axiom of physics, of all science -- says you cannot prove a hypothesis through observation, you can only disprove it.\tგანვაგრძოთ მეცნიერული მეთოდი... ფიზიკის აქსიომაა, რომ შეუძლებელია დაამტკიცოთ ჰიპოთეზა დაკვირვების საშუალებით, არამედ შეიძლება მხოლოდ უარყოთ ის."}
{"text": "What this means is you can gather more and more data around a hypothesis or a positioning, and it will strengthen it, but it will not conclusively prove it.\tეს ნიშნავს, ბევრი მონაცემიც რომ მოაგროვოთ ჰიპოთეზის, ან პოზიციონირების შესახებ, ეს გააძლიერებს მას, მაგრამ საბოლოოდ არ დაამტკიცებს"}
{"text": "And only one contrary data point can blow your theory out of the water.\tდა მხოლოდ ერთ საწინააღმდეგო მონაცემს შეუძლია მთელი ჩვენი თეორია წყალს გაატანოს."}
{"text": "So if we take an example -- Ptolemy had dozens of data points to support his theory that the planets would rotate around the Earth.\tმაგალითს რომ მივმართოთ: პტოლემეუსს ბევრი მონაცემი ჰქონდა თეორიის მხარდასაჭერად, რომ პლანეტები დედამიწის გარშემო ბრუნავენ."}
{"text": "It only took one robust observation from Copernicus to blow that idea out of the water.\tთუმცა კოპერნიკის ერთი კარგი დაკვირვება და მისი იდეა წყალმა წაიღო."}
{"text": "And there are parallels for marketing -- you can invest for a long time in a brand, but a single contrary observation of that positioning will destroy consumers' belief.\tგავავლოთ პარალელი მარკეტინგთან: დიდი ხნის მანძილზე რომ ვაკეთოთ ინვესტირება ბრენდში, მაგრამ ამ პოზიციონირებაზე ერთ ნეგატიურ დაკვირვებას შეუძლია გაანადგუროს მომხმარებლის რწმენა."}
{"text": "Take BP -- they spent millions of pounds over many years building up its credentials as an environmentally friendly brand, but then one little accident.\tავიღოთ BP.. წლების მანძილზე მილიონობით ფუნტი დახარჯეს ეკო მეგობრული ბრენდის შენებაში, მაგრამ შემდეგ ერთი პატარა ინციდენტი მოხდა."}
{"text": "Think about Toyota.\tგავიხსენოთ Toyota."}
{"text": "It was, for a long time, revered as the most reliable of cars, and then they had the big recall incident.\tძალიან დიდი ხნის მანძილზე, ის აღიქმებოდა ყველაზე საიმედო მანქანად, მაგრამ შემდეგ იყო დიდი უკან გაწვევის ინციდენტი"}
{"text": "And Tiger Woods, for a long time, the perfect brand ambassador.\tდა Tiger Woods-ი, დიდი ხნის მანძილზე, ის საუკეთესო ბრენდის ელჩი იყო."}
{"text": "Well, you know the story.\tყველამ ვიცით ეს ისტორია."}
{"text": "(Laughter) So the physics is that you cannot prove a hypothesis, but it's easy to disprove it -- any hypothesis is shaky.\t(სიცილი) გამოდის ფიზიკა გვეუბნება, რომ ვერ დაამტკიცებთ ჰიპოთეზას, მაგრამ მარტივად შეძლებთ მის უარყოფას. ნებისმერი ჰიპოთეზა სუსტია."}
{"text": "And the marketing is that not matter how much you've invested in your brand, one bad week can undermine decades of good work.\tმარკეტინგი კი ამბობს, არ აქვს მნიშვნელობა რამდენი ჩადეთ თქვენს ბრედში, ერთ ცუდ კვირას შეუძლია გადახაზოს წლების ნამუშევარი."}
{"text": "So be really careful to try and avoid the screw-ups that can undermine your brand.\tასე რომ, შეეცადეთ აირიდოთ შეცდომები, რომელთაც შეუძლიათ ძირი გამოუთხარონ ბრენდს."}
{"text": "And lastly, to the slightly obscure world of entropy -- the second law of thermodynamics.\tდა ბოლოს, ენტროპიის სამყაროსაც შევეხოთ თერმოდინამიკის მეორე კანონი."}
{"text": "This says that entropy, which is a measure of the disorder of a system, will always increase.\tის გვეუბნება რომ ენტროპია, რომელიც სისტემის უწესრიგობის საზომია, ყოველთვის მატულობს."}
{"text": "The same is true of marketing.\tიგივე ხდება მარკეტინგშიც."}
{"text": "If we go back 20 years, the one message pretty much controlled by one marketing manager could pretty much define a brand.\tთუკი 20 წლით უკან დავბრუნდებით, მესიჯს რომელსაც ერთი მარკეტინგის მენეჯერი აკონტროლებდა, შეეძლო განესაზღვრა ბრენდი."}
{"text": "But where we are today, things have changed.\tმაგრამ ჩვენს დროში ყველაფერი შეიცვალა."}
{"text": "You can get a strong brand image or a message and put it out there like the Conservative Party did earlier this year with their election poster.\tშესაძლებელია გქონდეთ ძლიერი ბრენდის იმიჯი, ან გზავნილი და გამოიყენოთ ისე, როგორც კონსერვატიულმა პარტიამ ცოტა ხნის წინ, საარჩევნო პოსტერებზე."}
{"text": "But then you lose control of it.\tთუმცა შემდეგ დაკარგოთ კონტროლი მასზე."}
{"text": "With the kind of digital comment creation and distribution tools that are available now to every consumer, it's impossible to control where it goes.\tციფრული მედიის შექმნასთან ერთად, რომელთან წვდომა ყველა მომხმარებელს აქვს, შეუძლებელია განსაზღვროთ სად წავა ის."}
{"text": "Your brand starts being dispersed, (Laughter) it gets more chaotic.\tთქვენი ბრენდი იწყებს გაბნევას, (სიცილი) უფრო ქაოტური ხდება."}
{"text": "(Laughter) It's out of your control.\t(სიცილი) თქვენს კონტროლს არ ექვემდებარება."}
{"text": "(Laughter) I actually saw him speak -- he did a good job.\t(სიცილი) მომისმენია მისი გამოსვლები."}
{"text": "But while this may be unsettling for marketers, it's actually a good thing.\tკარგად მუშაობს მართალია თავის ტკივილია მარკეტერებისათვის, მაგრამ, სინამდვილეში, ეს კარგი რამეა."}
{"text": "This distribution of brand energy gets your brand closer to the people, more in with the people.\tბრენდის ენერგიის განაწილება, თქვენს ბრენდს აახლოვებს ხალხთან. ის უფრო მეტად არის ხალხთან."}
{"text": "It makes this distribution of energy a democratizing force, which is ultimately good for your brand.\tენერგიის განაწილება, დემოკრატიის ძალად იქცევა, რაც საბოლოოდ კარგია თქვენი ბრენდისთვის."}
{"text": "So, the lesson from physics is that entropy will always increase; it's a fundamental law.\tფიზიკა გვეუბნება, რომ ენტროპია მუდამ იზრდება; ეს ფუნდამენტური კანონია."}
{"text": "The message for marketing is that your brand is more dispersed.\tმარკეტინგი კი გვეუბნება, რომ ბრენდი"}
{"text": "You can't fight it, so embrace it and find a way to work with it.\tუფრო მეტადაა გაბნეული. ამას უნდა შევეგუოთ. ასე რომ, მოიფიქრეთ როგორ იმუშავებთ მასთან."}
{"text": "So to close, my teacher, Mr. Vutter, told me that physics is cool, and hopefully, I've convinced you that physics can teach all of us, even in the world of marketing, something special.\tდასასრულს, მასწავლებელმა, მისტერ ვატერმა მითხრა, რომ ფიზიკა მაგარი რამეა. იმედია შევძელი თქვენი დარწმუნება რომ ფიზიკას ძალუძს ასწავლოს ყველას, მარკეტერებსაც კი, რაღაც განსაკუთრებული."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Martin Luther King did not say, \"I have a nightmare,\" when he inspired the civil rights movements.\tმართინ ლუთერ კინგს არ უთქვამს, \"მე ვხედავ კოშმარს\" როდესაც ის იბრძოდა ადამინთა უფლებებისთვის."}
{"text": "He said, \"I have a dream.\"\tმან თქვა , \" მე ვოცნებობ\""}
{"text": "And I have a dream.\tდა მეც ვოცნებობ."}
{"text": "I have a dream that we can stop thinking that the future will be a nightmare, and this is going to be a challenge, because, if you think of every major blockbusting film of recent times, nearly all of its visions for humanity are apocalyptic.\tმე ვოცნებობ რომ შეწყდეს ფიქრი იმის შესახებ, რომ მომავალი არის კოშმარული, და ეს არის გამოწვევა ვინაიდან, თუ დაფიქრდებით, ახალი დროის ნებისმიერი ბლოკბასტერი, კაცობრიობისთვის არის აპოკალიფტური."}
{"text": "I think this film is one of the hardest watches of modern times, \"The Road.\"\tმე ვფიქრობ თანამედროვე ფილმებს შორის \"გზა\" ყველაზე რთული საყურებელია"}
{"text": "It's a beautiful piece of filmmaking, but everything is desolate, everything is dead.\tის არის შესანიშნავი კინომატოგრაფიული ნიმუში, მაგრამ იქ ყველაფერი გაუდაბურებულია ყველაფერი მკვდარია."}
{"text": "And just a father and son trying to survive, walking along the road.\tმხოლოდ მამა და შვილი ცდილობს რომ გადარჩეს და მიჰყვებიან გზას."}
{"text": "And I think the environmental movement of which I am a part of has been complicit in creating this vision of the future.\tვფიქრობ გარემოსდაცვითი მოძრაობა, რომლის ნაწილიც თავად ვარ ხელს უწყობს მომავლის ასეთი ხედვის ჩამოყალიბებას."}
{"text": "For too long, we have peddled a nightmarish vision of what's going to happen.\tდიდი ხნის განმავლობაში, ჩვენ ვპედალირებდით კოშმარულ ვერსიაზე, რომელიც უნდა მოხდეს."}
{"text": "We have focused on the worst-case scenario.\tჩვენ ვფოკუსირებდით ყველაზე უარეს სცენარზე."}
{"text": "We have focused on the problems.\tჩვენ ყურადღებას ვამახვილებდით პრობლემებზე"}
{"text": "And we have not thought enough about the solutions.\tდა საკმარისად არ ვფიქრობდით გამოსავალზე."}
{"text": "We've used fear, if you like, to grab people's attention.\tჩვენ ვიყენებდით შიშს, იმისთვის, რომ ადამიანების ყურადღება მიგვექცია."}
{"text": "And any psychologist will tell you that fear in the organism is linked to flight mechanism.\tნებისმიერი ფსიქოლოგი გეტყვით, რომ შიში ორგანიზმში დაკავშირებულია საბრძოლო მექანიზმთან."}
{"text": "It's part of the fight and flight mechanism, that when an animal is frightened -- think of a deer.\tის არის ბრძოლის და გაქცევის მექანიზმის ნაწილი, როდესაც ცხოველი შეშინებულია--- ვთქვათ ირემი."}
{"text": "A deer freezes very, very still, poised to run away.\tირემი შეშდება, ცოტა ხანი ყუჩდება და გარბის."}
{"text": "And I think that's what we're doing when we're asking people to engage with our agenda around environmental degradation and climate change.\tვფიქრობ, რომ სწორედ ეს მდგომარეობაა, როდესაც ადამიანებს ვაიძულებთ შემოუერთდნენ ჩვენს საქმიანეობას გარემოს დაცვისა და კლიმატის ცვლილებების წინააღმდეგ."}
{"text": "People are freezing and running away because we're using fear.\tადამიანები \"შეშდებიან\" და გარბიან ჩვენგან, ვინაიდან ჩვენ ვიყენებთ შიშს."}
{"text": "And I think the environmental movement has to grow up and start to think about what progress is.\tვფიქრობ გარემოსდაცვითი მოძრაობა უნდა გაიზარდოს და დავიწყოთ ფიქრი რა არის პროგრესი."}
{"text": "What would it be like to be improving the human lot?\tრა უნდა გაკეთდეს იმისთვის, რომ ადამიანები გაუმჯობესდნენ?"}
{"text": "And one of the problems that we face, I think, is that the only people that have cornered the market in terms of progress is a financial definition of what progress is, an economic definition of what progress is -- that somehow, if we get the right numbers to go up, we're going to be better off, whether that's on the stock market, whether that's with GDP and economic growth, that somehow life is going to get better.\tერთ-ერთი პრობლემად გვესახება, ვფიქრობ, ის ადამიანები ვინც ფლობენ ბაზარს პროგრესის პირობებში და მიაღწიეს წარმატებას ფინანსური კუთხით. ეკონომიკური მნიშვნელობით პროგრესი მდგომარეობს იმაში,--- რომ თუ როგორღაც, გამოვიდა და მივაღწიეთ დასახულ დონეს, და ჩვენც ვართ უფრო თვითმყოფადი, საფონდო ბირჟაზე და მშპ აჩვენებს ეკონომიკურ ზრდას ჩვენი ცხოვრება შეიცვლება უკეთესობისკენ."}
{"text": "This is somehow appealing to human greed instead of fear -- that more is better.\tასეთი განმარტებით ჩვენ ადამიანებში ვიწვევთ სიხარბეს შიშს მაგივრად--- მეტი ნიშნავს უკეთესს."}
{"text": "Come on. In the Western world, we have enough.\tკარგით რაა. დასავლეთის სამყაროს , ყველაფერი გვაქვს."}
{"text": "Maybe some parts of the world don't, but we have enough.\tშესაძლოა რაღაც ნაწილს არ აქვს, მაგრამ ჩვენ გვაქვს ყველაფერი."}
{"text": "And we've know for a long time that this is not a good measure of the welfare of nations.\tჩვენ უკვე კარგა ხანია ვიცით, რომ ეს არ არის ეტალონი ერების კეთილდღეობის."}
{"text": "In fact, the architect of our national accounting system, Simon Kuznets, in the 1930s, said that, \"A nation's welfare can scarcely be inferred from their national income.\"\tფაქტია, რომ ჩვენი საანგარიშო სისტემის არქიტექტორმა საიმონ კუზნეცმა 1930-იან წლებში, თქვა, რომ : \" ერის კეთილდღეობა მანდამაინც არ არის დაკავშირებული ეროვნულ შემოსავალთან.\""}
{"text": "But we've created a national accounting system which is firmly based on production and producing stuff.\tმაგრამ ჩვენ შევქმენით ისეთი საანგარიშო სისტემა, რომელიც დაფუძნებულია პროდუქციაზე და პროდუქციის მწარმოებელზე."}
{"text": "And indeed, this is probably historical, and it had its time.\tშესაძლოა ეს დაკავშირებული იყო ისტორიულ პერიოდთან და გაამართლა კიდეც"}
{"text": "In the second World War, we needed to produce a lot of stuff.\tმეორე მსოფლიო ომის დროს როდესაც გვჭირდებოდა გვეწარმოებინა რაც შიძლება მეტი."}
{"text": "And indeed, we were so successful at producing certain types of stuff that we destroyed a lot of Europe, and we had to rebuild it afterwards.\tჩვენ ისეთი წარმატებული მწარმოებლები ვიყავით, რომ გავანადგურეთ ევროპის უმეტესი ნაწილი და მოგვიხდა მისი თავიდან აღდგენა."}
{"text": "And so our national accounting system became fixated on what we can produce.\tასე რომ ჩვენი ნაციონალური საანგარიშო სისიტემა არის მაჩვენებელი იმისა თუ რას ვაწარმოებთ."}
{"text": "But as early as 1968, this visionary man, Robert Kennedy, at the start of his ill-fated presidential campaign, gave the most eloquent deconstruction of gross national product that ever has been.\tადრეულ 1968 წელს, ამ შესანიშნავმა ადამიანმა რობერტ კენედიმ, თავისი წარუმატებელი საპრეზიდენტო კამპანიის დაწყების წინ მოგვცა საკმაოდ მახვილგონივრული განმარტება ეროვნული პროდუქრის ზრდის რაც კი აქამდე ყოფილა."}
{"text": "And he finished his talk with the phrase, that, \"The gross national product measures everything except that which makes life worthwhile.\"\tმან თავისი სიტყვა დაასრულა შემდეგი ფრაზით, \"ეროვნული პროდუქტის ზრდა შეიცავს ყველაფერს გარდა იმისა, რაც ქმნის ცხოვრებას ღირსეულს.\""}
{"text": "How crazy is that? That our measure of progress, our dominant measure of progress in society, is measuring everything except that which makes life worthwhile?\tრა უცნაურია არა? პროგრესის შეფასება, საზოგადოებრივი პროგრესის გაზომვა ხდება, პრაქტიკულად ყველაფრით გარდა იმისა რაც ცხოვრებას ხდის ღირსეულს?"}
{"text": "I believe, if Kennedy was alive today, he would be asking statisticians such as myself to go out and find out what makes life worthwhile.\tმჯერა კენედი დღეს რომ ცოცხალი ყოფილიყო ის თხოვდა სტატისტიკოსებს და მეც მათ შორის, რომ გავსულიყავით და მოგვეძებნა რა ქმნიდა ცხოვრებას ბედნიერს."}
{"text": "He'd be asking us to redesign our national accounting system to be based upon such important things as social justice, sustainability and people's well-being.\tის მოითხოვდა რომ შეცვლილიყო ჩვენი საანგარიშო სისტემა და დაფუძნებულიყო ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე როგორიცაა სოციალური სამართლიანობა, სტაბილურობა და ადამიანთა კეთილდღეობა."}
{"text": "And actually, social scientists have already gone out and asked these questions around the world.\tფაქტობრივად სოციალური მეცნიერები უკვე სვავენ ამ შეკითხვებს მსოფლიოს მასშტაბით."}
{"text": "This is from a global survey.\tეს არის გლობალური გამოკვლევა."}
{"text": "It's asking people, what do they want.\tეკითხებიან ადამიანებს, თუ რა სურთ"}
{"text": "And unsurprisingly, people all around the world say that what they want is happiness, for themselves, for their families, their children, their communities.\tდა არ არის გასაკვირი, რომ ადამიანები მსოფლიოს მასშტაბით ამბობენ, რომ მათ უნდათ ბედნიერება საკუთარი თავისთვის, ოჯახებისთვის, თავიანთი ბავშვებისთვის, თავიანთი საზოგადოებისთვის."}
{"text": "Okay, they think money is slightly important.\tისინი ფიქრობენ, რომ ფული ნაკლებ მნიშვნელოვანია."}
{"text": "It's there, but it's not nearly as important as happiness, and it's not nearly as important as love.\tისინი ფიქრობენ, რომ ბედნიერებისთვის ფული ნაკლებად მნიშვნელოვანია და არც ისე აუცილებელი როგორც სიყვარული."}
{"text": "We all need to love and be loved in life.\tჩვენ ყველას გვინდა, რომ გვიყვარდეს და უყვარდეთ მთელი ცხოვრება."}
{"text": "It's not nearly as important as health.\tის არ არის ისე მნიშვნელოვანი როგორც ჯანმრთელობა."}
{"text": "We want to be healthy and live a full life.\tჩვენ გვინდა, რომ ვიყოთ ჯანმრთელნი მთელი ცხოვრების მანძილზე."}
{"text": "These seem to be natural human aspirations.\tჩანს, რომ ეს არის ადამიანური სურვილები."}
{"text": "Why are statisticians not measuring these?\tრატომ არ ითვალისწინებენ სტატისტიკოსები ამ ყოველივეს?"}
{"text": "Why are we not thinking of the progress of nations in these terms, instead of just how much stuff we have?\tრატომ არ ვფიქრობთ ერების პროგრესზე ამ საკითხების ჩართვით, გარდა იმისა, თუ რა რაოდენობის პროდუქცია გვაქვს?"}
{"text": "And really, this is what I've done with my adult life -- is think about how do we measure happiness, how do we measure well-being, how can we do that within environmental limits.\tსწორედ ეს არის ის, რასაც მთელი ზრდასრული ცხოვრება ვაკეთებ, ფიქრი იმაზე თუ როგორ მივაღწიოთ ბედნიერებას, როგორ ვიცხოვროთ კეთილდღეობაში, როგორ გაკეთდეს ეს ყოვილე გარემოსდაცვითი შეზღუდვებით."}
{"text": "And we created, at the organization that I work for, the New Economics Foundation, something we call the Happy Planet Index, because we think people should be happy and the planet should be happy.\tჩვენ შევქმენით, იმ ორგანიზაციაში სადაც მე ვმუშაობ, ახალი ეკონომიკურო ფონდი, მას ჩვენ ვეძახით ბედნიერი პლანეტის ინდექსს, ვინაიდან ვფიქრობთ, რომ ადამიანს შეუძლია იყოს ბედნიერი და ამავდროულად პლანეტაც."}
{"text": "Why don't we create a measure of progress that shows that?\tრატომ არ ვქმნით პროგრესის ისეთ საზომს, რომელიც ამ ყოველივეს გვიჩვენებს?"}
{"text": "And what we do, is we say that the ultimate outcome of a nation is how successful is it at creating happy and healthy lives for its citizens.\tდა რას ვაკეთებთ ჩვენ, ჩვენ ვამბობთ, რომ უკანასკნელი გამოსავალი ერებისთვის არის ის, თუ რამდენად წარმატებულნი არიან, ბედნერი და ჯანსაღი ცხოვრების შექმნაში."}
{"text": "That should be the goal of every nation on the planet.\tეს უნდა იყოს მიზანი ყველა ერის მიზანი ამ პლანეტაზე."}
{"text": "But we have to remember that there's a fundamental input to that, and that is how many of the planet's resources we use.\tმაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ არის ერთი ფუნდამენტალური საკითხი, რა ოდენობით ვიყენებთ ჩვენ პლანეტის რესურსებს."}
{"text": "We all have one planet. We all have to share it.\tჩვენ ყველას გვაქვს ერთი პლანეტა."}
{"text": "It is the ultimate scarce resource, the one planet that we share.\tარის საკმაოდ შეზღუდული რესურსები ერთ პლანეტაზე რომელიც უნდა გავინაწილოთ."}
{"text": "And economics is very interested in scarcity.\tეკონიმისტები საკმაოდ დაინტერესებულნი არიან შეზღუდულობით."}
{"text": "When it has a scarce resource that it wants to turn into a desirable outcome, it thinks in terms of efficiency.\tროდესაც რესურსები შეზღუდულია და გვინდა რომ ის გადავაქციოთ კარგ რეზულტატად, საფიქრელია ეს ეფექტურობის კუთხით."}
{"text": "It thinks in terms of how much bang do we get for our buck.\tვაფასებთ რამდენად დავკმაყოფილდებით ფინანსებით."}
{"text": "And this is a measure of how much well-being we get for our planetary resource use.\tეს არის საზომი თუ კეთილდღეობისთვის რამდენ რესურსს ვიყენებთ ჩვენ."}
{"text": "It is an efficiency measure.\tეს არის ეფექტური."}
{"text": "And probably the easiest way to show you that, is to show you this graph.\tამის ჩვენების მარტივი გზა ჩანს გრაფიკზე."}
{"text": "Running horizontally along the graph, is \"ecological footprint,\" which is a measure of how much resources we use and how much pressure we put on the planet.\tჰორიზონტალური ხაზი გრაფიკზე გვიჩვენებს, ეკოლოგიურ ნაბიჯებს, რომელიც აჩვენებს რა რაოდენობის რესურსებს ვიყენებთ და როგორ ვზემოქმედებთ პლანეტაზე."}
{"text": "More is bad.\tუფრო მეტი ცუდის მაჩვენებელია."}
{"text": "Running vertically upwards, is a measure called \"happy life years.\"\tვერტიკალური ხაზი ასახავს \"ბედნიერად ცხოვრების წლებს\""}
{"text": "It's about the well-being of nations.\tის გვიჩვენებს ერების კეთილდღეობას,"}
{"text": "It's like a happiness adjusted life-expectancy.\tრამდენად არის ბედნიერება ცხოვრების ხანგრძლივობის განმსაზღვრელი."}
{"text": "It's like quality and quantity of life in nations.\tის ასახავს ერების ცხოვრების ხარისხის და ხანგრძლივობას."}
{"text": "And the yellow dot there you see, is the global average.\tყვითელი წერთილები რომელსაც ხედავთ არის გლობალური საშუალო მაჩვენებელი."}
{"text": "Now, there's a huge array of nations around that global average.\tდღესდღეობით უამრავი ერია საშუალო მაჩვენებლის გარშემო."}
{"text": "To the top right of the graph, are countries which are doing reasonably well and producing well-being, but they're using a lot of planet to get there.\tმარჯევნა მაღლა მხარეს არის ქვეყნები რომლებიც საქმიანობენ გონივრულად და აქვთ კეთილდღეობა, მაგრამ ისინი იყენებენ პლანეტის ბევრ რესურსს."}
{"text": "They are the U.S.A., other Western countries going across in those triangles and a few Gulf states in there actually.\tესენია აშშ, დასავლეთის სხვა ქვეყნები და ასევე ამ სამკუთხედებში შედის ყურის რამდენიმე ქვეყანა."}
{"text": "Conversely, at the bottom left of the graph, are countries that are not producing much well-being -- typically, sub-Saharan Africa.\tამის საპირისპიროდ გრაფიკის მარცხენა მაღლა ნაწილში არის ქვეყნები, რომლებშიც არ არის კეთილდღეობა--- ტიპიურად ეს არის საჰარის უდაბნოს ქვეყნები აფრიკაში."}
{"text": "In Hobbesian terms, life is short and brutish there.\tჰობსის თანახმად, იქ სიცოცხლის ხანგრძლივობა მოკლეა და არის უწყლობა."}
{"text": "The average life expectancy in many of these countries is only 40 years.\tსაშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა ასეთ ქვეყნებში 40 წელს აღწევს."}
{"text": "Malaria, HIV/AIDS are killing a lot of people in these regions of the world.\tმალარია. HIV/შიდსი კლავს ადამიანებს მსოფლიოს ამ რეგიონში."}
{"text": "But now for the good news!\tმაგრამ არის კარგი ამბებიც!"}
{"text": "There are some countries up there, yellow triangles, that are doing better than global average, that are heading up towards the top left of the graph.\tარის ზოგიერთი ქვეყანა, ყვითელ სამკითხედებში, რომლებსაც აქვთ საშუალოზე უკეთესი გლობალური მაჩვენებელი. ისინი გრაფიკის მარცხენა მაღლა ნაწილში არიან."}
{"text": "This is an aspirational graph.\tეს არის სასურველი გრაფა."}
{"text": "We want to be top left, where good lives don't cost the earth.\tჩვენ გვინდა ვიყოთ მარცხენა მაღლა ნაწილში სადაც კარგად ცხოვრება არ ვნებს დედამიწას."}
{"text": "They're Latin American.\tეს არის ლათინური ამერიკა."}
{"text": "The country on its own up at the top is a place I haven't been to.\tქვეყნები სადაც საკუთრივ მე არ ვყოფილვარ."}
{"text": "Maybe some of you have.\tშესაძლოა თქვენ ხართ ნამყოფი."}
{"text": "Costa Rica.\tკოსტა რიკა."}
{"text": "Costa Rica -- average life expectancy is 78-and-a-half years.\tკოსტა რიკა--- სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 78,5 წელია."}
{"text": "That is longer than in the USA.\tეს უფრო მეტია ვიდრე აშშ-ის მაჩვენებელი."}
{"text": "They are, according to the latest Gallup world poll, the happiest nation on the planet -- than anybody; more than Switzerland and Denmark.\tესეა გელაპის ბოლო კვლევით მსოფლიოს მასშტაბით, რომელიც ეხებოდა ბედნიერ ერებს პლანეტაზე--- ისინი უსწრებენ შვეიცარიასაც და დანიასაც."}
{"text": "They are the happiest place.\tეს არის ყველაზე ბედნიერი ადგილი."}
{"text": "They are doing that on a quarter of the resources that are used typically in [the] Western world -- a quarter of the resources.\tმათ აქვთ რესურსის მეოთხედი, რომელიც დასავლეთში აქტიურად გამოიყენება.--- რესურსების მეოთხედი."}
{"text": "What's going on there?\tრასთან გვაქვს საქმე?"}
{"text": "What's happening in Costa Rica?\tრა ხდება კოსტა რიკაში?"}
{"text": "We can look at some of the data.\tშეგვიძლია ჩავხედოთ რამდენიმე მონაცემს."}
{"text": "99 percent of their electricity comes from renewable resources.\tელექტროენერგიის 99% იწარმოება განახლებადი ენერგიით,"}
{"text": "Their government is one of the first to commit to be carbon neutral by 2021.\tმათი მთავრობა იყო ერთ-ერთი პირველი ვინც შუერთდა 2021 წლისთვის ნახშირბადის შემცირების ხელშეკრულებას."}
{"text": "They abolished the army in 1949 -- 1949.\tგააუქმეს არმია 1949 წელს--- 1949."}
{"text": "And they invested in social programs -- health and education.\tდა ინვესტიციებს ახორციელებენ სოციალურ პროგრამებში-- ჯანდაცვასა და განათლებაში."}
{"text": "They have one of the highest literacy rates in Latin America and in the world.\tწიგნიერების უმაღლესი მაჩვენებელია ლათინურ ამერიკაში მსოფლოს მასშტაბით."}
{"text": "And they have that Latin vibe, don't they.\tმათ აქვთ ლათინური გამწევი(ზამბარა), არ არის ასე."}
{"text": "They have the social connectedness.\tმათ აქვთ სოციალური ურთიერთდაკავშირებულობა"}
{"text": "(Laughter) The challenge is, that possibly -- and the thing we might have to think about -- is that the future might not be North American, might not be Western European.\t(სიცილი) საკითხავი ის არის რომ-- და რომელზედაც უნდა ვიფიქროთ-- რომ მომავალი, არ იქნება ჩრდილოეთ ამერიკის, არ იქნება დასავლეთ ევროპის."}
{"text": "It might be Latin American.\tის იქნება ლათინური ამერიკის"}
{"text": "And the challenge, really, is to pull the global average up here.\tრეალური გამოწვევა კი არის ის, რომ საშუალო მაჩვენებელი აქ ამოვწიოთ."}
{"text": "That's what we need to do.\tეს არის ის რაც გვჭირდება."}
{"text": "And if we're going to do that, we need to pull countries from the bottom, and we need to pull countries from the right of the graph.\tთუ ვაპირებთ ამის შესრულებას, ჩვენ ქვეყნები ძირიდან, მარჯვენა მხარიდან უნდა ამოვწიოთ."}
{"text": "And then we're starting to create a happy planet.\tდა ამის შემდეგ დავიწყოთ ბედნიერი პლანეტის შექმნა."}
{"text": "That's one way of looking at it.\tეს ერთი გზა არის ამის საჩვენებლად."}
{"text": "Another way of looking at it is looking at time trends.\tშემდეგი გზა არის ის რომ ეს დავინახოთ შევხედოთ ტენდენციებს."}
{"text": "We don't have good data going back for every country in the world, but for some of the richest countries, the OECD group, we do.\tრომ გადავხედოთ მსოფლიოს წარსულს ჩვენ არ გვაქვს კარგი მაჩვენებელი, მაგრამ ზოგიერთ მდიდარ ქვეყანას, რომელიც OECD ჯგუფის წევრია აქვს."}
{"text": "And this is the trend in well-being over that time, a small increase, but this is the trend in ecological footprint.\tეს კარგად ცხოვრების ტენდენციაა ამ პერიოდისთვის, ოდნავი ზრდა, მაგრამ ეს არ არის ეკოლოგიური მიმართულებით."}
{"text": "And so in strict happy-planet methodology, we've become less efficient at turning our ultimate scarce resource into the outcome we want to.\tანუ განსაზღვრული ბედნიერი პლანეტის მეთოოლოგიით, ჩვენ ვხდებით ნაკლებად ეფექტური იმით, რომ გამოვიყენოთ შეზღუდული რესურსიები და მივიღოთ ის სარგებელი რომელიც გვინდა."}
{"text": "And the point really is, is that I think, probably everybody in this room would like society to get to 2050 without an apocalyptic something happening.\tმნიშვნელოვანი საკითხია ის რომ, ვფიქრობ, ამ დარბაზში ყველას უნდა რომ საზოგადოება 2050 წელს შეხვდეს აპოკალიფტური მოლოდინების გარეშე."}
{"text": "It's actually not very long away.\tის არ არის შორეული,"}
{"text": "It's half a human lifetime away.\tის არის ადამიანის ნახევარი ცხოვრება."}
{"text": "A child entering school today will be my age in 2050.\tბავშვი რომელიც დღეს სკოლაში შედის 2050 წელს ჩემი ასაკის იქნება."}
{"text": "This is not the very distant future.\tეს არ არის ძალიან შორეული მომავალი."}
{"text": "This is what the U.K. government target on carbon and greenhouse emissions looks like.\tსწორედ ეს არის დიდი ბრიტანეთის მთავრობის მიზანი, რომ შეამციროს ნახშირბადის ემისია და გაზარდოს მწვანე ზოლი."}
{"text": "And I put it to you, that is not business as usual.\tდამერწმუნეთ რომ ეს არ არის ჩვეულებრივი ბიზნესი."}
{"text": "That is changing our business.\tის ცვლის ჩვენს საქმიანობას,"}
{"text": "That is changing the way we create our organizations, we do our government policy and we live our lives.\tის ცვლის ორგანიზაციის შექმნის ხედვას, მთავრობის პოლიტიკას და ცხოვრების წესს."}
{"text": "And the point is, we need to carry on increasing well-being.\tდა მიზანი ის არის ის, რომ ჩვენ შევინარჩუნოთ და გავზარდოთ ცხოვრების დონე."}
{"text": "No one can go to the polls and say that quality of life is going to reduce.\tარავინ არ უნდა იყოს ისეთი, რომელიც იტყვის რომ ცხოვრების ხარისხი დაეცა."}
{"text": "None of us, I think, want human progress to stop.\tვფიქრობ არც ერთ ჩვენგანს არ უნდა, რომ ადამიანის პროგრესი შეჩერდეს."}
{"text": "I think we want it to carry on.\tჩვენ გვინდა რომ წავიდეთ წინ."}
{"text": "I think we want the lot of humanity to keep on increasing.\tვფიქრობ ამისთვის საჭიროა დიდი ძალისხმევა."}
{"text": "And I think this is where climate change skeptics and deniers come in.\tეს ის საკითხია რაზეც ჩასაფერბულნი არიან კლიმატის ცვლილებების სკეფტიკოსები."}
{"text": "I think this is what they want. They want quality of life to keep increasing.\tვფიქრობ ეს ის არის რაც მათ უნდათ. მათ უნდათ, რომ ცხოვრების ხარისხმა ზრდა განაგრძოს."}
{"text": "They want to hold on to what they've got.\tმათ უნდათ, რომ შენარჩუნდეს ყველაფერი რაც შექმნეს."}
{"text": "And if we're going to engage them, I think that's what we've got to do.\tჩვენ ვაპირებთ მათ დარწმუნებას, ვფიქრობ ეს უნდა გავაკეთოთ."}
{"text": "And that means we have to really increase efficiency even more.\tეს კი ნიშნავს, რომ რეალურად გვექნება უფრო მეტი ზრდა."}
{"text": "Now that's all very easy to draw graphs and things like that, but the point is we need to turn those curves.\tახლა ყველასთვის ადვილია დახატოს გრაფიკები და მსგავსი რემეები, მაგრამ ჩვენი მიზანია რომ მრუდი შეიცვალოს."}
{"text": "And this is where I think we can take a leaf out of systems theory, systems engineers, where they create feedback loops, put the right information at the right point of time.\tეს არის ის რითაც შეგვიძლია შევცვალოთ ჩვენი სისტემის თეორია, სისტემის მექანიზმი, რითაც შევქმნით უკუსარგებლიან მარყუჟს, მიაწოდე სწორი ინფორმაცია სწორ დროს."}
{"text": "Human beings are very motivated by the \"now.\"\tადამიანები ძალიან მოტივირებულები არიან დღეს"}
{"text": "You put a smart meter in your home, and you see how much electricity you're using right now, how much it's costing you, your kids go around and turn the lights off pretty quickly.\tთქვენ დგამთ ენერგოსაზომს სახლში და ხედავთ თუ რა ოდენობის ელექტროენერგიას ხარჯავთ და რა გიჯდებათ ის, თქვენი ბავშვები გაიქცევიან და გამორთავენ სინათლეს სწრაფად."}
{"text": "What would that look like for society?\tრა მნიშვენოლობა აქვს ამას საზოგადოებისთვის?"}
{"text": "Why is it, on the radio news every evening, I hear the FTSE 100, the Dow Jones, the dollar pound ratio -- I don't even know which way the dollar pound ratio should go to be good news.\tრა საჭიროა, რომ რადიოში ყოველ საღამოს ვუსმენთ ინფორმაციას FTSE 100-ის, Dow Jones-ის, დოლარის ფუნტ სტერლინგთან მიმართებას--- ხშირად არც კი ვიცი დოლარის ფუნტ სტერლინგთან რა შეფარდებაა ჩემთვის უკეთესი."}
{"text": "And why do I hear that?\tრატომ ვისმენთ ამას?"}
{"text": "Why don't I hear how much energy Britain used yesterday, or American used yesterday?\tრატომ არ გვესმის რა ოდენობის ენერგია მოიხმარა ბრიტანეთმა ან ამერიკამ გუშინ?"}
{"text": "Did we meet our three percent annual target on reducing carbon emissions?\tშევამცირეთ 3 პროცენტით ნახშირბადის ემისია?"}
{"text": "That's how you create a collective goal.\tესე იქმნება კოლექტიური მიზანი."}
{"text": "You put it out there into the media and start thinking about it.\tჩვენ ვავრცელებთ ამას მედიით და ვიწყებთ ამაზე ფიქრს."}
{"text": "And we need positive feedback loops for increasing well-being At a government level, they might create national accounts of well-being.\tჩვენ გვჭირდება პოზიტიური ეფექტი კეთილდღეობის გაზრდისთვის. მთავრობამ უნდა შექმნას კეთილდღეობის ეროვნული მაჩვენებელი,"}
{"text": "At a business level, you might look at the well-being of your employees, which we know is really linked to creativity, which is linked to innovation, and we're going to need a lot of innovation to deal with those environmental issues.\tბიზნესმა დაქირავებულის კეთილდღეობის ანგარიში, რომელიც დაკავშირებულია კრეატიულობასთან, დაკავშირებულია ინოვაციასთან, ჩვენ გვჭირდება ბევრი ახალი ინოვაცია იმისთვის, რომ გავუმკლავდეთ არსებულ გამოწვევებს."}
{"text": "At a personal level, we need these nudges too.\tპერსონალური თვალსაზრისით ჩვენ გვჭირდება ბიძგიც."}
{"text": "Maybe we don't quite need the data, but we need reminders.\tშესაძლოა მონაცემებზე უფრო მეტად ჩვენ გვჭირდეება დღეების აღნიშვნა."}
{"text": "In the U.K., we have a strong public health message on five fruit and vegetables a day and how much exercise we should do -- never my best thing.\tბრიტანეთში გვაქვს ჯანმრთელობისთვის ძლიერი სახალხო დღესასწაული ხუთი ხილის და ბოსტნეულის დღე რამდენი ვარჯიშია საჭირო---- ამაში არასდროს ვყოფილვარ მაგარი."}
{"text": "What are these for happiness?\tრა არის საჭირო ბედნიერებისთვის?"}
{"text": "What are the five things that you should do every day to be happier?\tრა არის ეს ხუთი მაჩვენებელი რომელიც უნდა შევასრულოთ რომ ვიყოთ ბედნიერნი?"}
{"text": "We did a project for the Government Office of Science a couple of years ago, a big program called the Foresight program -- lots and lots of people -- involved lots of experts -- everything evidence based -- a huge tome.\tრამდენიმე წლის წინ, ჩვენ სამთავრობო სამეცნიერო ოფისისითვის შევქმენით პროექტი, ეს იყო დიდი პროექტი რომელსაც ერქვა ფორსაიტის პროგრამა--- უამრავი ადამიანი--უამრავი ექპერტი იყო ჩართული---- ყველაფერმა კი მოგვცა ტონობით ნაშრომი,"}
{"text": "But a piece of work we did was on: what five positive actions can you do to improve well-being in your life?\tმაგრამ სამუშაო ეხებოდა საკითხს: თუ რა ხუთი მოქმედება უნდა ჩავიდინოთ რომ გავიუმჯობესოთ ცხოვრება?"}
{"text": "And the point of these is they are, not quite, the secrets of happiness, but they are things that I think happiness will flow out the side from.\tრა არის მათი მნიშვნელობა, რა არის ბედნიერების საიდუმლო, არის საკითხები, რომელიც ვფიქრობ მოქმედებს ბედნიერებაზე."}
{"text": "And the first of these is to connect, is that your social relationships are the most important cornerstones of your life.\tპირველი ეს არის ურთიერთობა, ეს არის სოციალური ურთიერთობა, რომელიც არის ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილი."}
{"text": "Do you invest the time with your loved ones that you could do, and energy?\tუთმობთ ადამიანებს, რომლებიც გიყვართ დროს და ენერგიას, ეს შეგიძლიათ გააკეთოთ?"}
{"text": "Keep building them.\tშეინარჩუნეთ ისინი."}
{"text": "The second one is be active.\tმეორე არის აქტიურობა"}
{"text": "The fastest way out of a bad mood: step outside, go for a walk, turn the radio on and dance.\tეს არის ცუდი ხასიათიდან გამოსვლის უსწრაფესი გზა გადით გარეთ, ისეირნეთ, ჩართეთ რადიო და იცეკვეთ."}
{"text": "Being active is great for our positive mood.\tაქტიურობა არის კარგი დადებითი განწყობისთვის."}
{"text": "The third one is take notice.\tმესამე, იყავი ყურადღებიანი."}
{"text": "How aware are you of things going on around the world, the seasons changing, people around you?\tროგორ მოქმედებს თქვენზე მოვლენები, რომელიც მსოფლიოში ხდება, სეზონის ცვლილება, ადამიანები თქვენს გარშემო?"}
{"text": "Do you notice what's bubbling up for you and trying to emerge?\tყურადღებას აქცევთ რა მოქმედებს თქვენზე და ცდილობთ მოძებნოთ გამოსავალი?"}
{"text": "Based on a lot of evidence for mindfulness, cognitive behavioral therapy, [very] strong for our well being.\tმრავალი მოქმედება დაფუძნებულია მზრუნველობაზე, კოგნიტური ქცევითი თერაპია ძლიერ მოქმედებს ჩვენს კეთილდღეობაზე."}
{"text": "The fourth is keep learning and keep is important -- learning throughout the whole life course.\tმეოთხე არის ცოდნის მიღება და მისი შენარჩუნება არის ძალიან მნიშვნელოვანი------ ისწავლეთ მთელი ცხოვრების განმავლობაში."}
{"text": "Older people who keep learning and are curious, they have much better health outcomes than those who start to close down.\tასაკიანი ხალხი რომლებიც სწავლობენ და არიან ცნობისმოყვარენი, აქვთ უკეთესი ჯანმრთელობა, ვიდრე იმათ ვინც თავი დაანება ამას."}
{"text": "But it doesn't have to be formal learning; it's not knowledge based.\tმაგრამ არ არის აუცილებელი მას ქონდეს ფორმალური ხასიათი."}
{"text": "It's more curiosity.\tეს უფრო ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებაა."}
{"text": "It can be learning to cook a new dish, picking up an instrument you forgot as a child.\tშესაძლოა ისწავლო ახალი კერძის მომზადება, გაიხსენოთ ინსტრუმენტზე დაკვრა, რომელზეც ბავშობაში უკრავდით."}
{"text": "Keep learning.\tისწავლეთ."}
{"text": "And the final one is that most anti-economic of activities, but give.\tდა ბოლო ეს არის ანტი-ეკონომიკური აქტივობა, გაეცი,"}
{"text": "Our generosity, our altruism, our compassion, are all hardwired to the reward mechanism in our brain.\tჩვენი სულგრძელობა, ჩვენი ალტრუიზმი, ჩვენი თანაგრძნობა, არის მჭიდროდ დაკავშირებული ტვინის დაჯილდოვების მექანიზმთან."}
{"text": "We feel good if we give.\tჩვენ კარგად ვგრძნობთ თავს თუ გავცემთ."}
{"text": "You can do an experiment where you give two groups of people a hundred dollars in the morning.\tშეგიძლიათ ჩაატაროთ ექპერიმენტი, მიეცით ადამიანების ორ ჯგუფს 100-100 დოლარი დილით."}
{"text": "You tell one of them to spend it on themselves and one on other people.\tერთ ნაწილს უთხარით, რომ თავისთვის დახარჯონ დანარჩენს, სხვა ხალხისთვის"}
{"text": "You measure their happiness at the end of the day, those that have gone and spent on other people are much happier that those that spent it on themselves.\tშეამოწმეთ მათი ბედნიერება დღის ბოლოს, ისინი ვინც წავიდნენ და დახარჯეს თანხა სხვა ადამიანებზე უფრო ბედნიერები არიან, ვიდრე ისინი ვინც საკუთარ თავს დაახარჯეს."}
{"text": "And these five ways, which we put onto these handy postcards, I would say, don't have to cost the earth.\tეს ხუთი გზა, რომლებიც ჩავდეთ ამ ბართებში, მინდა ვთქვა, რომ ზიანს არ აყენებენ დედამიწას,"}
{"text": "They don't have any carbon content.\tარ შეიცავენ ნახშიროჟანგს,"}
{"text": "They don't need a lot of material goods to be satisfied.\tარ არის საჭირო ბევრი მატერიალური ნივთი რომ დავკმაყოფილდეთ."}
{"text": "And so I think it's really quite feasible that happiness does not cost the earth.\tასე რომ წარმოიდგინეთ ეს რეალურია, რომ ჩვენმა ბედნიერებამ დედამიწას არ ავნოს."}
{"text": "Now, Martin Luther King, on the eve of his death, gave an incredible speech.\tმართინ ლუთერ კინგს, სიკვდილის დღეს, ქონდა შესანიშნავი გამოსვლა."}
{"text": "He said, \"I know there are challenges ahead, there may be trouble ahead, but I fear no one. I don't care.\tმან თქვა: \" მე ვიცი რომ ჩვენ წინაშე არის გამოწვევები, შესაძლოა სირთულეებიც, მაგრამ მე არ მეშინია. მე არ ვფიქრობ ამაზე."}
{"text": "I have been to the mountain top, and I have seen the Promised Land.\"\tმე ვიყავი მთის წვერზე, და ვნახე აღთქმული მიწა\""}
{"text": "Now, he was a preacher, but I believe the environmental movement and, in fact, the business community, government, needs to go to the top of the mountain top, and it needs to look out, and it needs to see the Promised Land, or the land of promise, and it needs to have a vision of a world that we all want.\tის იყო ორატორი, მაგრამ მე მჯერა რომ გარემოსდაცვითი მოძრაობა, ასევე ფაქტია , ბიზნეს საზოგადოებაც, მთავრობაც, უნდა ავიდეს მთის წვერზე, გადმოიხედოს და დაინახოს აღთქმული მიწა, ან შეპირებული მიწა, და საჭიროა ქონდეთ ხედვა იმ მსოფლიოსი, რომელიც ჩვენ ყველას გვინდა."}
{"text": "And not only that, we need to create a Great Transition to get there, and we need to pave that great transition with good things.\tდა არა მხოლოდ ეს, ჩვენ გვჭირდება განვახორციელოთ დიდი გადასვალა რომ მივაღწიოთ იქ, ჩვენ გჭირდება გავაკეთოთ ეს გადასვლა კარგი ქმედებებით."}
{"text": "Human beings want to be happy.\tადამიანებს უნდათ, რომ იყვნენ ბედნიერნი."}
{"text": "Pave them with the five ways.\tმივაღწიოთ ეს ამ ხუთი გზით."}
{"text": "And we need to have signposts gathering people together and pointing them -- something like the Happy Planet Index.\tასევე გვჭირდება მიზანმიმართული ადამიანები ერთად, რომლებიც მიუთითებენ------- ბედნიერი პლანეტის ინდექზე."}
{"text": "And then I believe that we can all create a world we all want, where happiness does not cost the earth.\tდა მე მჯერა რომ შევქმნით ისეთ სამყაროს რომელიც ჩვენ ყველას გვინდა, სადაც ჩვენი ბედნიერება ძვირად არ დაუჯდება დედამიწას."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Everyone, please think of your biggest personal goal.\tყველას, გთხოვთ იფიქროთ თქვენს უდიდეს ცხოვრებისეულ მიზანზე."}
{"text": "For real -- you can take a second. You've got to feel this to learn it.\tმოდით ისარგებლეთ წამით. იცით ეს თვითონ უნდა გამოსცადოთ რათა ისწავლოთ."}
{"text": "Take a few seconds and think of your personal biggest goal, okay?\tუკვე მოიფიქრეთ თქვენი უდიდესი მიზანი?"}
{"text": "Imagine deciding right now that you're going to do it.\tწარმოიდგინეთ, რომ მას წყვეტთ აი ამ წუთას და აღწევთ მას."}
{"text": "Imagine telling someone that you meet today what you're going to do.\tწარმოიდგინეთ, რომ თქვენ ამის შესახებ უთხარით დღეს გაცნობილ ადამიანს."}
{"text": "Imagine their congratulations, and their high image of you.\tწაროიდგინეთ მათი მილოცვები და თქვენი მაღალი იმიჯი."}
{"text": "Doesn't it feel good to say it out loud?\tკარგი გრძნობაა არაა როდესაც ხმამაღლა ამბობთ?"}
{"text": "Don't you feel one step closer already, like it's already becoming part of your identity?\tთავს ერთი ნაბიჯით ახლოს მაინც არ გრძნობთ? ის თითქოს უკვე თქვენი ნაწილი გახდა არა?"}
{"text": "Well, bad news: you should have kept your mouth shut, because that good feeling now will make you less likely to do it.\tცუდი ამბავი ის არის, რომ ენისთვის კბილი უნდა დაგეჭირათ, რადგან სწორედ ეს გძნობა ნაკლებად მიგაღწევინებთ მას."}
{"text": "The repeated psychology tests have proven that telling someone your goal makes it less likely to happen.\tგანმეორებითმა ფსიქოლოგიურმა კვლევებმა დაადასტურეს, რომ თქვენი მიზნების გამხელა სხვისთვის, მას ნაკლებად მისაღწევს ხდის."}
{"text": "Any time you have a goal, there are some steps that need to be done, some work that needs to be done in order to achieve it.\tყოველთვის, როდესაც გიჩნდებათ მიზანი, გარკვეული ნაბიჯები უნდა გადადგათ, იმუშაოთ, რათა მიაღწიოთ მას."}
{"text": "Ideally you would not be satisfied until you'd actually done the work.\tთქვენ ვერ დაკმაყოფილდებით, სანამ მას არ მიაღწევთ."}
{"text": "But when you tell someone your goal and they acknowledge it, psychologists have found that it's called a \"social reality.\"\tმაგრამ როდესაც მას სხვას ეუბნებით და ისინი ამას აცნობიერებენ, ფსიქოლოგები ამას უწოდებენ 'სოციალურ რეალობას'."}
{"text": "The mind is kind of tricked into feeling that it's already done.\tგონებაც თითქოს ტყუვდება შეგრძნებით, რომ უკვე ყველაფერი გაკეთებულია."}
{"text": "And then because you've felt that satisfaction, you're less motivated to do the actual hard work necessary.\tდა მას შემდეგ, რაც იგრძენით კმაყოფილება ნაკლებად მოტივირებული ხართ იმ მძიმე შრომისთვის, რაც აუცილებელია."}
{"text": "(Laughter) So this goes against conventional wisdom that we should tell our friends our goals, right?\t(სიცილი) ეს კი საყოველთაოდ მიღებული სიბრძნის წინააღმდეგია - რომ ჩვენს მეგობრებს უნდა გავუზიაროთ მიზნები, ასეა?"}
{"text": "So they hold us to it.\tრათა მათ მიზნის მისაღწევად წაგვაქეზონ."}
{"text": "So, let's look at the proof.\tმოდით ამ მტკიცებულებას შევხედოთ."}
{"text": "1926: Kurt Lewin, founder of social psychology, called this \"substitution.\"\t1926, კურტ ლევინმა, სოციალური ფსიქოლოგიის დამფუძნებელმა, ამას უწოდა '' საბსტიტუცია\" (ჩანაცვლება)."}
{"text": "1933: Wera Mahler found when it was acknowledged by others, it felt real in the mind.\t1933, ვერა მაჰლერმა აღმოაჩინა, რომ სხვების მიერ მისი გაცნობიერებით, ის განიცდებოდა, როგორც ნამდვილი."}
{"text": "1982, Peter Gollwitzer wrote a whole book about this, and in 2009, he did some new tests that were published.\t1982, პიტერ გოლვითზერმა დაწერა მთელი წიგნი ამაზე და 2009–ში ჩაატარა გამოკვლევები, რომლებიც გამოქვეყნდა."}
{"text": "It goes like this: 163 people across four separate tests.\tრომელიც ასე გამოიყურება: 163 მა ადამიანმა ჩაიტარა ოთხი განსხვავებული ტესტი"}
{"text": "Everyone wrote down their personal goal.\tყველამ ჩამოწერა თავისი პირადი მიზანი"}
{"text": "Then half of them announced their commitment to this goal to the room, and half didn't.\tნახევარმა გამოაცხადა თავისი დამოკიდებულება ამ მიზნის მიმართ ნახევარმა არა"}
{"text": "Then everyone was given 45 minutes of work that would directly lead them towards their goal, but they were told that they could stop at any time.\tდა ყველას მიეცა 45 წუთიანი სამუშაო, რომელიც პირდაპირ მიაღწევინებდა მათ მიზანს. მაგრამ მათ უთხრეს, რომ ნებისმიერ დროს შეეძლოთ შეეყწვიტათ."}
{"text": "Now, those who kept their mouths shut worked the entire 45 minutes on average, and when asked afterward, said that they felt that they had a long way to go still to achieve their goal.\tმათ, ვისაც არაფერი უთქვამთ, საშუალოდ 45 წუთი იმუშავეს და როდესაც ბოლოს ჰკითხეს, მათ უპასუხეს, რომ გრძნობდნენ, მიზნამდე კიდევ ბევრი იყო დარჩენილი."}
{"text": "But those who had announced it quit after only 33 minutes, on average, and when asked afterward, said that they felt much closer to achieving their goal.\tხოლო ისინი, ვინც გამოაცხადა მიზნების შესახებ, 33 წუთის შემდეგ დანებდნენ. როდესაც ბოლოს ჰკითხეს, მათ უპასუხეს, რომ უკვე ახლოს იყვნენ მიზანთან."}
{"text": "So if this is true, what can we do?\tდა თუ ეს მართალია, რა შეგვიძლია გავაკეთოთ?"}
{"text": "Well, you could resist the temptation to announce your goal.\tთქვენ შეგიძლიათ შეეწინააღმდეგოთ თქვენი მიზნების საქვეყნოდ გამოცხადების ცდუნებას."}
{"text": "You can delay the gratification that the social acknowledgment brings, and you can understand that your mind mistakes the talking for the doing.\tთქვენ შეგიძლიათ გადადოთ ის ჯილდო, რომელიც სოციალურ აღიარებას მოაქვს. თქვენ შეგიძლიათ გააცნობიეროთ, რომ თქვენი გონება თქმასა და კეთებას ერთმანეთში ურევს."}
{"text": "But if you do need to talk about something, you can state it in a way that gives you no satisfaction, such as, \"I really want to run this marathon, so I need to train five times a week and kick my ass if I don't, okay?\"\tმაგრამ თუ მაინც გსურთ, რომ ისაუბროთ რამეზე, ისე უნდა ჩამოაყალიბოთ, რომ მან კმაყოფილების გრძნობა არ გამოიწვიოს. მაგალითად: 'მე ძალიან მინდა ვირბინო მარათონზე, ამისთვის კვირაში ხუთჯერ უნდა ვივარჯიშო და თავს დავისჯი თუ ასე არ მოვიქცევი'"}
{"text": "So audience, next time you're tempted to tell someone your goal, what will you say?\tასე რომ აუდიტორიავ, შემდეგში, როდესაც ცდუნდებით, გაუმხილოთ თქვენი მიზნები სხვას რას ეტყვით?"}
{"text": "(Silence) Exactly! Well done.\t(სიჩუმე) სწორია!"}
{"text": "(Laughter) (Applause)\tყოჩაღ! (აპლოდისმენტები)"}
{"text": "Imagine, if you will -- a gift.\tწარმოიდგინეთ საჩუქარი."}
{"text": "I'd like for you to picture it in your mind.\tმინდა, რომ დახატოთ იგი გონებაში."}
{"text": "It's not too big -- about the size of a golf ball.\tძალიან დიდი არაა ... სადღაც, გოლფის ბურთის ზომისაა."}
{"text": "So envision what it looks like all wrapped up.\tწარმოიდგინეთ, რომ ის შეფუთულია."}
{"text": "But before I show you what's inside, I will tell you, it's going to do incredible things for you.\tსანამ გაჩვენებდეთ, თუ რა დევს შიგნით, მინდა გითხრათ, რომ ის თქვენთვის სასწაულებს მოახდენს."}
{"text": "It will bring all of your family together.\tმთელს თქვენს ოჯახს ერთად შეკრებს."}
{"text": "You will feel loved and appreciated like never before and reconnect with friends and acquaintances you haven't heard from in years.\tისეთ სიყვარულსა და პატივისცემას იგრძნობთ, როგორც არასდროს და განაახლებთ ურთიერთობას მეგობრებსა და ნაცნობებთან, რომელთა შესახებაც წლების მანძილზე არ გსმენიათ."}
{"text": "Adoration and admiration will overwhelm you.\tსიყვარული და აღტაცება შეგიპყრობთ."}
{"text": "It will recalibrate what's most important in your life.\tის მიგახვედრებთ, თუ რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ცხოვრებაში."}
{"text": "It will redefine your sense of spirituality and faith.\tსხვანაირად შეგახედებთ სულიერებასა და რწმენაზე."}
{"text": "You'll have a new understanding and trust in your body.\tთქვენს სხეულში ახლებური გაგება და ნდობა დაისადგურებს."}
{"text": "You'll have unsurpassed vitality and energy.\tგასაოცარ სიცოცხლისუნარიანობასა და ენერგიას შეიგრძნობთ."}
{"text": "You'll expand your vocabulary, meet new people, and you'll have a healthier lifestyle.\tგააფართოვებთ საკუთარ ლექსიკონს, გაიცნობთ ახალ ადამიანებს და უფრო ჯანმრთელი ცხოვრებით იცხოვრებთ."}
{"text": "And get this -- you'll have an eight-week vacation of doing absolutely nothing.\tდა ამასთან, გექნებათ სრული უსაქმურობის რვა–კვირიანი არდადეგები."}
{"text": "You'll eat countless gourmet meals.\tმიირთმევთ უთვალავ საუცხოო კერძს."}
{"text": "Flowers will arrive by the truckload.\tყვავილებს ფურგონებით მოგიტანენ."}
{"text": "People will say to you, \"You look great. Have you had any work done?\"\tადამიანები გეტყვიან ხოლმე, \"დიდებულად გამოიყურები. რამე შეცვალე საკუთარ თავში?\""}
{"text": "And you'll have a lifetime supply of good drugs.\tგექნებათ სასიცოხლო მარაგი კარგი წამლებისა."}
{"text": "You'll be challenged, inspired, motivated and humbled.\tიდგებით გამოწვევის წინაშე, შთაგონებული, მოტივირებული და მოკრძალებული."}
{"text": "Your life will have new meaning.\tთქვენი ცხოვრება ახალ მნიშვნელობას შეიძენს."}
{"text": "Peace, health, serenity, happiness, nirvana.\tსიმშვიდე, ჯანმრთელობა, უშფოთველობა, ბედნიერება, ნირვანა."}
{"text": "The price?\tფასი?"}
{"text": "$55,000, and that's an incredible deal.\t55 000 აშშ დოლარი. ეს გასაოცარი გარიგებაა."}
{"text": "By now I know you're dying to know what it is and where you can get one.\tვიცი, რომ ახლა კვდებით ინტერესით თუ რა არის ეს და სად შეიძლება მისი შეძენა."}
{"text": "Does Amazon carry it?\tAmazon–ზე იყიდება ის?"}
{"text": "Does it have the Apple logo on it?\tApple–ის ლოგო ამოტვიფრულია მასზე?"}
{"text": "Is there a waiting list?\tრიგში ჩაწერა შეიძლება?"}
{"text": "Not likely.\tარა მგონია."}
{"text": "This gift came to me about five months ago.\tეს საჩუქარი ჩემთან ხუთი თვის წინ მოვიდა."}
{"text": "It looked more like this when it was all wrapped up -- not quite so pretty.\tაი ასე გამოიყურებოდა, სანამ შეფუთული იყო ... არც ისე ლამაზია."}
{"text": "And this, and then this.\tშემდეგ ასე. შემდეგ კი, აი ასე."}
{"text": "It was a rare gem -- a brain tumor, hemangioblastoma -- the gift that keeps on giving.\tეს იყო იშვიათი ძვირფასეულობა, ტვინის სიმსივნე, ჰემანგიობლასტომა, საჩუქარი, რომელიც კვლავაც ახდენს სასწაულებს."}
{"text": "And while I'm okay now, I wouldn't wish this gift for you.\tდა სანამ კარგად ვარ, ამ საჩუქარს არასოდეს გისურვებდით."}
{"text": "I'm not sure you'd want it.\tარა მგონია, გინდოდეთ ის."}
{"text": "But I wouldn't change my experience.\tთუმცა ჩემს გამოცდილებას არასოდეს შევცვლიდი."}
{"text": "It profoundly altered my life in ways I didn't expect in all the ways I just shared with you.\tმან მოულოდენელად, ძირ–ფესვიანად შეცვალა ჩემი ცხოვრება ყველა იმ ასპექტით, რომლებიც ცოტა ხნის წინ გაგიზიარეთ."}
{"text": "So the next time you're faced with something that's unexpected, unwanted and uncertain, consider that it just may be a gift.\tამიტომ, თუკი შემდეგში გადააწყდებით რაღაცა მოულოდნელ, არასასურველ და განუსაზღვრელს, ჩათვალეთ რომ ეს შეიძლება საჩუქარიც კი იყოს."}
{"text": "(Applause)\t(აპლოდისმენტები)"}
{"text": "My title: \"Queerer than we can suppose: the strangeness of science.\"\tსათაური: ”უფრო საოცარი, ვიდრე ძალგვიძს ვივარაუდოთ: მეცნიერების უცნაურობა”"}
{"text": "\"Queerer than we can suppose\" comes from J.B.S. Haldane, the famous biologist, who said, \"Now, my own suspicion is that the universe is not only queerer than we suppose, but queerer than we can suppose.\t”უფრო საოცარი, ვიდრე ძალგვიძს ვივარაუდოთ\" - ეს სიტყვები ჯეი.ბი.ეს ჰოლდეინს ეკუთვნის, სახელგანთქმულ ბიოლოგს, რომელმაც თქვა ”ახლა, მე თავად ვეჭვობ რომ სამყარო არა მხოლოდ უფრო საოცარია, ვიდრე ვვარაუდობთ, არამედ უფრო საოცარი ვიდრე ძალგვიძს, რომ ვივარაუდოთ."}
{"text": "I suspect that there are more things in heaven and earth than are dreamed of, or can be dreamed of, in any philosophy.\"\tეჭვი მაქვს, რომ ზეცაში და მიწაზე უფრო მეტი რამ არის ვიდრე წარმოვიდგენთ, ან შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ ნებისმიერ ფილოსოფიაში.”"}
{"text": "Richard Feynman compared the accuracy of quantum theories -- experimental predictions -- to specifying the width of North America to within one hair's breadth of accuracy.\tრიჩარდ ფაინმანი კვანტური თეორიის და მისი ექსპერიმენტული წინასწარმეტყველებების სიზუსტეს ჩრდილოეთ ამერიკის სიგანის თმის ღერის სიგანის სიზუსტით განსაზღვრას ადარებდა."}
{"text": "This means that quantum theory has got to be, in some sense, true.\tეს ნიშნავს, რომ კვანტური თეორია რაღაც თვალსაზრისით ჭეშმარიტი უნდა იყოს."}
{"text": "Yet the assumptions that quantum theory needs to make in order to deliver those predictions are so mysterious that even Feynman himself was moved to remark, \"If you think you understand quantum theory, you don't understand quantum theory.\"\tთუმცა, დაშვებები, რომელსაც კვანტური თეორია აკეთებს იმისათვის, რომ პროგნოზირება მოახდინოს, იმდენად მისტიურია რომ თავად ფაინმანსაც კი მოუწია ასეთი შენიშვნის გაკეთება, ”თუკი თქვენ გგონიათ, რომ გაიგეთ კვანტური თეორია თქვენ ვერ გაიგეთ კვანტური თეორია.”"}
{"text": "It's so queer that physicists resort to one or another paradoxical interpretation of it.\tის იმდენად უცნაურია, რომ ფიზიკოსები მის ხან ერთ, ხან კი მეორე პარადოქსულ ინტერპრეტაციას გვთავაზობენ."}
{"text": "David Deutsch, who's talking here, in \"The Fabric of Reality,\" embraces the many-worlds interpretation of quantum theory, because the worst that you can say about it is that it's preposterously wasteful.\tდეივიდ დოიჩი, ნაშრომში ”რეალობის ქსოვილი” (The Fabric of Reality) კვანტური თეორიის \"მრავალი სამყაროს\" ინტერპრეტაციას ემხრობა. რადგანაც ყველაზე უარესი, რაც მის შესახებ შეიძლება ითქვას, ისაა, რომ ის აბსურდულად გადამეტებულია."}
{"text": "It postulates a vast and rapidly growing number of universes existing in parallel, mutually undetectable, except through the narrow porthole of quantum mechanical experiments.\tის უშვებს სამყაროთა ძალიან დიდ და სწრაფად მზარდი რაოდენობის პარალელურ არსებობას, რომლებიც ერთმანეთს ვერასდროს დაინახავენ თუ არა კვანტურ-მექანიკური ცდების სარკმელში."}
{"text": "And that's Richard Feynman.\tეს რიჩარდ ფაინმანია. ბიოლოგი ლუის ვოლპერტი"}
{"text": "The biologist Lewis Wolpert believes that the queerness of modern physics is just an extreme example.\tმიიჩნევს, რომ თანამედროვე ფიზიკის უცნაურობა უკიდურესი მაგალითია. მეცნიერება, ტექნოლოგიისგან განსხვავებით"}
{"text": "Science, as opposed to technology, does violence to common sense.\tსაღ აზრს ვნებს."}
{"text": "Every time you drink a glass of water, he points out, the odds are that you will imbibe at least one molecule that passed through the bladder of Oliver Cromwell.\tის ამბობს, რომ ყოველთვის როცა ჭიქა წყალს სვამ, არის ალბათობა, რომ ჩაყლაპო ერთი მაინც ისეთი მოლეკულა რომელმაც ოდესღაც ოლივერ კრომველის შარდის ბუშტში გაიარა (სიცილი)."}
{"text": "(Laughter) It's just elementary probability theory.\tეს ელემენტარული ალბათობის თეორიაა."}
{"text": "(Laughter) The number of molecules per glassful is hugely greater than the number of glassfuls, or bladdersful, in the world.\tმოლეკულათა რიცხვი სავსე ჭიქაში აუარებლად უფრო მეტია ვიდრე სავსე ჭიქები, ან სავსე შარდის ბუშტები ამ ქვეყანაზე"}
{"text": "And of course, there's nothing special about Cromwell or bladders -- you have just breathed in a nitrogen atom that passed through the right lung of the third iguanodon to the left of the tall cycad tree.\tდა, ცხადია, არც კრომველშია რამე განსაკუთრებული და არც შარდის ბუშტში. თქვენ უბრალოდ აზოტის ის ატომი ჩაისუნთქეთ რომელმაც მესამე იგუანოდონის მარჯვენა ფილტვში გაიარა როცა ის მაღალი საგოს ხის მარცხნივ იდგა."}
{"text": "\"Queerer than we can suppose.\"\t\"უფრო საოცარი, ვიდრე ძალგვიძს ვივარაუდოთ\""}
{"text": "What is it that makes us capable of supposing anything, and does this tell us anything about what we can suppose?\tრა არის ის, რაც ჩვენ საერთოდ გვაძლევს ვარაუდის უნარს? და გვეუბნება ეს რამეს, იმაზე თუ რა შეგვიძლია ვივარაუდოთ?"}
{"text": "Are there things about the universe that will be forever beyond our grasp, but not beyond the grasp of some superior intelligence?\tარის სამყაროში ისეთი რამე, რაც სამუდამოდ ჩვენი წვდომის მიღმა რჩება, მაგრამ, რომელიც, სხვა, უფრო უზენაეს გონს შეუძლია, რომ შეიცნოს?"}
{"text": "Are there things about the universe that are, in principle, ungraspable by any mind, however superior?\tარის რამე სამყაროში, რაც პრინციპში მიუწვდომელია ნებისმიერი გონისათვის, მიუხედავად მისი უზენაესობისა?"}
{"text": "The history of science has been one long series of violent brainstorms, as successive generations have come to terms with increasing levels of queerness in the universe.\tმეცნიერების ისტორია მრავალი მტკივნეული მიგნების ხანგრძლივი სერიებისგან შედგება, როცა ყოველი მომდევნო თაობა მეტად შეეგუა სამყაროში არსებული უცნაურობის მზარდ ხარისხს."}
{"text": "We're now so used to the idea that the Earth spins, rather than the Sun moves across the sky, it's hard for us to realize what a shattering mental revolution that must have been.\tახლა ჩვენთვის ჩვეულებრივია, ის რომ დედამიწა ბრუნავს - და არა მზე მის გარშემო. და გვიჭირს წარმოვიდგინოთ თუ რა მძლავრი გადატრიალება იყო ეს ადამიანების გონებაში."}
{"text": "After all, it seems obvious that the Earth is large and motionless, the Sun, small and mobile.\tბოლო-ბოლო, თითქოს ცხადია, რომ დედამიწა დიდი და უძრავია, მზე კი - პატარა და მობილური."}
{"text": "But it's worth recalling Wittgenstein's remark on the subject: \"Tell me,\" he asked a friend, \"why do people always say it was natural for man to assume that the Sun went 'round the Earth, rather than that the Earth was rotating?\"\tგაგახსენებთ ვიტგენშტაინის რემარკას ამ საკითხზე. \"მითხარი\" მიმართა მან მეგობარს \"რატომ ამბობს ხალხი, რომ ბუნებრივი იყო ადამიანებს ეფიქრათ, რომ მზე ბრუნავდა დედამიწის გარშემო და არა პირიქით, რომ დედამიწა თავად ბრუნავდა?\""}
{"text": "And his friend replied, \"Well, obviously, because it just looks as though the Sun is going round the Earth.\"\tმეგობარმა მიუგო: \" ცხადია, იმიტომ, რომ ასე ჩანს თითქოს მზე ბრუნავს დედამიწის ირგვლივ.\""}
{"text": "Wittgenstein replied, \"Well, what would it have looked like if it had looked as though the Earth was rotating?\"\tვიტგენშტაინმა კი უპასუხა: \"მაშინ, მითხარი, როგორ გამოჩნდებოდა ჩვენთვის, რომ ჩანდეს, თითქოს დედამიწა ბრუნავს მზის ირგვლივ?"}
{"text": "(Laughter) Science has taught us, against all intuition, that apparently solid things, like crystals and rocks, are really almost entirely composed of empty space.\t(სიცილი) მეცნიერება გვასწავლის, მიუხედავად ჩვენი აღქმისა, რომ ერთი შეხედვით მყარი საგნები, როგორიცაა კრისტალი ან ქვა, ძირითადად ფაქტიურად ცარიელი სივრცისგან შედგებიან."}
{"text": "And the familiar illustration is the nucleus of an atom is a fly in the middle of a sports stadium, and the next atom is in the next sports stadium.\tამის ცნობილი ილუსტრაციაა, რომ ატომის ბირთვი სტადიონის შუაგულში მოთავსებულ ბუზს გავს, და მომიჯნავე ატომი კი ცალკე, მომიჯნავე სტადიონია."}
{"text": "So it would seem the hardest, solidest, densest rock is really almost entirely empty space, broken only by tiny particles so widely spaced they shouldn't count.\tისე ჩანს, თითქოს მაგარი, მყარი, მკვრივი ქვა რეალობაში თითქმის ცარიელი სივრცეა, დაყოფილი იმდენად პატარა ერთმანეთისგან დაშორებული ნაწილაკებით, რომ სათვალავშიც კი არ უნდა ჩავაგდოთ."}
{"text": "Why, then, do rocks look and feel solid and hard and impenetrable?\tმაშინ, რატომ ჩანს და შეიგრძნობა, რომ ქვა მყარი და შეუღწევადია?"}
{"text": "As an evolutionary biologist, I'd say this: our brains have evolved to help us survive within the orders of magnitude, of size and speed which our bodies operate at.\tროგორც ევოლუციონისტი ბიოლოგი, მე ასე ვიტყოდი: ჩვენი ტვინი ისე განვითარდა რომ დაგვხვმარებოდა გადავრჩენილიყავით ზომებისა და სიჩქარის იმ სიდიდის რიგებში რომლებშიც ჩვენი სხეულები არსებობენ."}
{"text": "We never evolved to navigate in the world of atoms.\tევოლუციურად ჩვენ არასოდეს განვითარებულვვართ ატომების სამყაროში სამოგზაუროდ."}
{"text": "If we had, our brains probably would perceive rocks as full of empty space.\tასე რომ ყოფილიყო, ჩვენი ტვინები ალბათ ქვებს აღიქვამდნენ როგორც სიცარიელისგან შემდგარ სივრცეებს."}
{"text": "Rocks feel hard and impenetrable to our hands, precisely because objects like rocks and hands cannot penetrate each other.\tქვებს მყარად და შეუღწევადად შევიგრძნობთ სწორედ იმიტომ, რომ ქვებს და ხელებს არ შეუძლიათ ერთმანეთში შეღწევა."}
{"text": "It's therefore useful for our brains to construct notions like \"solidity\" and \"impenetrability,\" because such notions help us to navigate our bodies through the middle-sized world in which we have to navigate.\tამიტომაც არის ჩვენი ტვინისთვის ისეთი ცნებების შექმნა სასარგებლო, როგორიცაა ”სიმკვრივე” და ”შეუღწევადობა” რადგანაც ასეთ ცნებები გვეხმარება ჩვენი სხეულების საშუალებით ვიმოქმედოთ იმ საშუალო ზომის სამყაროში, რომელში არსებობაც გვიწევს."}
{"text": "Moving to the other end of the scale, our ancestors never had to navigate through the cosmos at speeds close to the speed of light.\tშკალის მეორე ბოლოში რომ გადავინაცვლოთ, ჩვენ წინაპრებს არასოდეს სჭირდებოდათ ისეთ სიჩქარით კოსმოსში გადაადგილება რომელიც სინათლის სიჩქარესთან იქნებოდა ახლოს."}
{"text": "If they had, our brains would be much better at understanding Einstein.\tრომ დასჭირვებოდათ, ჩვენი ტვინები ბევრად უკეთ გაუგებდნენ აინშტაინს."}
{"text": "I want to give the name \"Middle World\" to the medium-scaled environment in which we've evolved the ability to take act -- nothing to do with \"Middle Earth\" -- Middle World.\tმე მინდა ”შუა სამყარო” დავარქვა იმ საშუალო ზომების გარემოს, რომელშიც ჩვენ განვვითარდით და შეგვიძლია მოქმედება - ცხადია არაფერი საერთო ამას ”შუამიწეთთან” არ აქვს."}
{"text": "(Laughter) We are evolved denizens of Middle World, and that limits what we are capable of imagining.\t(სიცილი) ჩვენ მოვერგეთ შუა სამყაროს და ეს ზღუდავს ჩვენ წარმოსახვას. ჩვენთვის მარტივია"}
{"text": "We find it intuitively easy to grasp ideas like, when a rabbit moves at the sort of medium velocity at which rabbits and other Middle World objects move, and hits another Middle World object like a rock, it knocks itself out.\tისეთი აზრის გაგება, როგორიცაა კურდღლის მოძრაობა იმ საშუალო სიჩქარით, რომლითაც კურდღლები და შუა სამყაროს სხვა ობიექტები მოძრაობენ, და შუა სამყაროს სხვა საგანთან, მაგალითად ქვა, შეჯახებისას გონის დაკარგვა."}
{"text": "May I introduce Major General Albert Stubblebine III, commander of military intelligence in 1983.\tთქვენი ნებართვით, წარმოგიდგენთ გენერალ-მაიორ ალბერტ სთაბლბაინ III-ს 1983 წელს სამხედრო დაზვერვას ხელმძღანელობდა."}
{"text": "\"...[He] stared at his wall in Arlington, Virginia, and decided to do it.\tვირჯინიაში, არლინგტონში, თავისი კაბინეტის კედელს შესჩერებოდა"}
{"text": "As frightening as the prospect was, he was going into the next office.\tდა მიუხედავად საშიში პერსპექტივისა, მეორე კაბინეტში გასვლას აპირებდა."}
{"text": "He stood up and moved out from behind his desk.\tადგა, მაგიდას მოშორდა."}
{"text": "'What is the atom mostly made of?' he thought, 'Space.' He started walking. 'What am I mostly made of? Atoms.' He quickened his pace, almost to a jog now.\tრისგან შედგება ატომი ძირითადად? გაიფიქრა. სივრცე. სვლა დაიწყო. მე რისგან შევდგები ძირითადად? ატომებისგან. ფეხს აუჩქარა, თითქმის ძუნძულით წავიდა."}
{"text": "'What is the wall mostly made of?' (Laughter) 'Atoms!' All I have to do is merge the spaces.\tკედელი რისგან შედგება ძირითადად? ატომებისგან. ანუ მე მხოლოდ სივრცეები უნდა შევრწყა."}
{"text": "Then, General Stubblebine banged his nose hard on the wall of his office.\tდა გენერალი სთაბლბაინი ცხვირით საკუთარი კაბინეტის კედელს შეასკდა."}
{"text": "Stubblebine, who commanded 16,000 soldiers, was confounded by his continual failure to walk through the wall.\tსთაბლბაინს, რომელიც 16 000 ჯარისკაცს ხელმძღვანელობდა, აგიჟებდა, რომ მისი კედელში გასვლის ყველა მცდელობა ჩაიშალა."}
{"text": "He has no doubt that this ability will one day be a common tool in the military arsenal.\tმას ეჭვიც არ ეპარება, რომ ერთ დღესაც, ეს უნარი სამხედრო არსენალის ერთერთი იარაღი იქნება."}
{"text": "Who would screw around with an army that could do that?\"\tმერე ვინ რას გაუბედავს ასეთ არმიას?"}
{"text": "That's from an article in Playboy, which I was reading the other day.\tეს ფლეიბოის სტატიაში წავიკითხე ამას წინათ."}
{"text": "(Laughter) I have every reason to think it's true; I was reading Playboy because I, myself, had an article in it.\t(სიცილი) მე ყველა საფუძველი მაქვს, ვიფიქრო, რომ ეს სიმართლეა. რადგანაც მე თავადაც დამიწერია სტატია ფლეიბოისთვის."}
{"text": "(Laughter) Unaided human intuition, schooled in Middle World, finds it hard to believe Galileo when he tells us a heavy object and a light object, air friction aside, would hit the ground at the same instant.\t(სიცილი) დახმარების გარეშე, შუა სამყაროში აღზრდილი ადამიანის ინტუიციისათვის რთულია დაუჯეროს გალილეოს, როცა ის ამბობს, რომ მძიმე და მსუბუქი ობიექტიც ერთ დროს ჩამოვარდებოდნენ მიწაზე რომ არა ჰაერის წინააღმდეგობა."}
{"text": "And that's because in Middle World, air friction is always there.\tიმიტომ, რომ შუა სამყარო არ არსებობს ჰაერის წინააღმდეგობის გარეშე."}
{"text": "If we'd evolved in a vacuum, we would expect them to hit the ground simultaneously.\tვაკუუმში რომ განვვითარებულიყავით, ვიფიქრებდით, რომ ისინი მიწაზე ერთ მომენტში დაეცემოდნენ."}
{"text": "If we were bacteria, constantly buffeted by thermal movements of molecules, it would be different.\tბაქტერიები რომ ვყოფილიყავით, რომლებსაც მოლეკულათა სითბური მოძრაობები მიმოაქცევს - საქმე სხვანაირად იქნებოდა, მაგრამ ჩვენ,"}
{"text": "But we Middle-Worlders are too big to notice Brownian motion.\tშუა სამყაროში, მეტად დიდები ვართ იმისთვის, რომ ბრაუნის მოძრაობა შევამჩნიოთ."}
{"text": "In the same way, our lives are dominated by gravity, but are almost oblivious to the force of surface tension.\tზუსტად ასე, ჩვენი ცხოვრება მიზიდულობით გამსჭვალულია, ზედაპირული დაჭიმულობის ძალას კი თითქმის ვერ ვაცნობიერებთ."}
{"text": "A small insect would reverse these priorities.\tპატარა მწერისათვის კი პირიქით იქნებოდა."}
{"text": "Steve Grand -- he's the one on the left, Douglas Adams is on the right.\tსთივ გრენდი - მარცხნივ რომელიც არის, მარჯვნივ დაგლას ადამსია. სტივ გრენდი თავის წიგნში"}
{"text": "Steve Grand, in his book, \"Creation: Life and How to Make It,\" is positively scathing about our preoccupation with matter itself.\t”კრეაცია: სიცოცხლე და მისი შექმნა ” კატეგორიულად აკრიტიკებს ჩვენს ჭარბ ინტერესს მატერიის მიმართ."}
{"text": "We have this tendency to think that only solid, material things are really things at all.\tჩვენ გვძალავს, რომ ვიფიქროთ, რომ მხოლოდ მყარი, მატერიალური ნივთები არიან რეალური საგნები. ვაკუუმში ელექტრომაგნიტური"}
{"text": "Waves of electromagnetic fluctuation in a vacuum seem unreal.\tრხევით გამოწვეული ტალღები არარეალურად გამოიყურება."}
{"text": "Victorians thought the waves had to be waves in some material medium: the ether.\tვიქტორიანულ ეპოქაში ეგონათ, რომ ტალღები მხოლოდ მატერიალური მედიუმში არსებობდნენ: ეთერში. მაგრამ ჩვენთვის მატერია იმიტომ არის ასეთი ”მოსახერხებელი”,"}
{"text": "But we find real matter comforting only because we've evolved to survive in Middle World, where matter is a useful fiction.\tრომ ჩვენი შუა სამყაროში გავიზარდეთ სადაც მატერია სასარგებლო გამოგონებაა."}
{"text": "A whirlpool, for Steve Grand, is a thing with just as much reality as a rock.\tსთივ გრენდისთვის - მორევი, ისეთივე რეალური საგანია, როგორც ქვა."}
{"text": "In a desert plain in Tanzania, in the shadow of the volcano Ol Doinyo Lengai, there's a dune made of volcanic ash.\tტანზანიის უდაბნოში, ოლ დონიო ლენგაის ვულკანის ჩრდილში ვულკანური ფერფლის დიუნია."}
{"text": "The beautiful thing is that it moves bodily.\tმშვენიერია, რადგან ის ფიზიკურად გადაადგილდება."}
{"text": "It's what's technically known as a \"barchan,\" and the entire dune walks across the desert in a westerly direction at a speed of about 17 meters per year.\tეს ისაა, რასაც ბარხანს უწოდებენ. ეს დიუნი მთლიანად მოძრაობს უდაბნოში დასავლეთის მიმართულებით წელიწადში 17 მეტრის სიჩქარით."}
{"text": "It retains its crescent shape and moves in the direction of the horns.\tის ინარჩუნებს ნახევარმთვარისებრ ფორმას და წვეტების მიმართულებით გადაადგილდება."}
{"text": "What happens is that the wind blows the sand up the shallow slope on the other side, and then, as each sand grain hits the top of the ridge, it cascades down on the inside of the crescent, and so the whole horn-shaped dune moves.\tსაქმე იმაშია, რომ ქარი ქვიშას ერთ ფერდზე ზევით ადევნის და შემდეგ, როცა ქვიშა ზედა კიდეს აღწევს, ის ”ნახევარმთვარის” შიდა მხარეს, მეორე ფერდზე ჩამოცურდება და ასე მოძრაობს ეს რქის ფორმის დიუნი - ერთიანად."}
{"text": "Steve Grand points out that you and I are, ourselves, more like a wave than a permanent thing.\tსთივ გრენდი აღნიშნავს, რომ მე და თქვენ, თავად უფრო ტალღებივით ვართ, ვიდრე საგნებივით."}
{"text": "He invites us, the reader, to think of an experience from your childhood, something you remember clearly, something you can see, feel, maybe even smell, as if you were really there.\tის მოუხმობს თავის მკითხველს, რომ ”გაიხსენოთ თქვენი ბავშვობის მოგონება - ის რაც ძალიან ნათლად გახსოვთ, რასაც ხედავთ, შეიგრძნობთ, სურნელიც კი გახსოვთ, ისე თითქოს ახლაც იქ იყოთ."}
{"text": "After all, you really were there at the time, weren't you?\tბოლოსდაბოლოს, თქვნ ხომ მართლა იყავით იქ?"}
{"text": "How else would you remember it?\tაბა, როგორ დაიმახსოვრებდით ყველაფერ ამას?"}
{"text": "But here is the bombshell: You weren't there.\tმაგრამ საქმეც ამაშია: თქვენ იქ არ ყოფილხართ."}
{"text": "Not a single atom that is in your body today was there when that event took place.\tარცერთი ატომი, რომელიც ახლა თქვენ სხეულშია არ ყოფილა იქ როცა ის მოხდა, რაც გახსოვთ."}
{"text": "Matter flows from place to place and momentarily comes together to be you.\tმატერია ერთი ადგილიდან მეორეში გადაედინება და ყოველ ერთ მომენტში შედგება იმად, რასაც ”თქვენ” ქვია."}
{"text": "Whatever you are, therefore, you are not the stuff of which you are made.\tრაც არ უნდა იყოთ ”თქვენ”, თქვენ არ ხართ ის, რისგანაც თქვენ შედგებით."}
{"text": "If that doesn't make the hair stand up on the back of your neck, read it again until it does, because it is important.\tთუ ახლა ყველაფერი ამისგან თმა ყალყზე არ დაგიდგათ, კიდევ წაიკითხეთ, მანამ სანამ ასე არ მოხდება, იმიტომ, რომ ეს მნიშვნელოვანია.”"}
{"text": "So \"really\" isn't a word that we should use with simple confidence.\tამგვარად, სიტყვა \"სინამდვილეში” არც ისე მარტივად უნდა ვიხმაროთ ხოლმე."}
{"text": "If a neutrino had a brain, which it evolved in neutrino-sized ancestors, it would say that rocks really do consist of empty space.\tნეიტრინოს ტვინი რომ ქონდეს, რომელიც მის, ნეიტრინოს ზომის წინაპრებში განვითარდა, ის იტყოდა, რომ ქვები მართლაც ცარიელი სივრცისგან შედგებიან."}
{"text": "We have brains that evolved in medium-sized ancestors which couldn't walk through rocks.\tჩვენი ტვინი საშუალო ზომის წინაპრებში განვითარდა, რომლებიც ქვაში ვერ გაივლიდნენ."}
{"text": "\"Really,\" for an animal, is whatever its brain needs it to be in order to assist its survival.\tცხოველისათვის \"სინამდვილეში” არის ის, რაც მის ტვინს სჭირდება, რომ იყოს იმისათვის, რომ მას გადარჩენაში დაეხმაროს,"}
{"text": "And because different species live in different worlds, there will be a discomforting variety of \"reallys.\"\tდა იმიტომ, რომ სხვადასხვა სახეობები სხვადასხვა სამყაროებში ცხოვრობენ ”სინამდვილეში” -ც იმდენია, რამდენიც ასეთი სამყარო."}
{"text": "What we see of the real world is not the unvarnished world, but a model of the world, regulated and adjusted by sense data, but constructed so it's useful for dealing with the real world.\tრასაც ჩვენ ვხედავთ, ეს არ არის სამყაროს უცვლელი ხატი ის სამყაროს მოდელია, რომელიც შეგრძნებებით განპირობებული და განსაზღვრულია, და ისეა აგებული, რომ სასარგებლოა რეალურ სამყაროსთან ურთერთობისათვის."}
{"text": "The nature of the model depends on the kind of animal we are.\tმოდელის ტიპი იმაზეა დამოკიდებული თუ რა ტიპის არსება ვართ ჩვენ."}
{"text": "A flying animal needs a different kind of model from a walking, climbing or swimming animal.\tმფრინავ არსებას სხვა ტიპის მოდელი სჭირდება, ვიდრე მოსიარულე, მცოცავ და მცურავ არსებას."}
{"text": "A monkey's brain must have software capable of simulating a three-dimensional world of branches and trunks.\tმაიმუნის ტვინს ისეთი პროგრამული სოფტი სჭირდება, რომელიც ხეებისა და ტოტების სამგანზომილებიან სიმულაციას შექმნის."}
{"text": "A mole's software for constructing models of its world will be customized for underground use.\tთხუნელას პროგრამული უზრუნველყოფა მიწისქვეშა სამყაროს მოდელების შექმნისათვის უნდა იყოს."}
{"text": "A water strider's brain doesn't need 3D software at all, since it lives on the surface of the pond, in an Edwin Abbott flatland.\tწყლის ობობის ტვინს სულაც არ სჭირდება 3D პროგრამული სოფტი, რადგანაც ტბის ზედაპირზე ცხოვრობს ედვინ ებოტის დაბლობზე."}
{"text": "I've speculated that bats may see color with their ears.\tმე გამომითქვამს აზრი, რომ ღამურები ფერებს ყურებით ხედავენ."}
{"text": "The world model that a bat needs in order to navigate through three dimensions catching insects must be pretty similar to the world model that any flying bird -- a day-flying bird like a swallow -- needs to perform the same kind of tasks.\tსამყაროს მოდელი, რომელიც ღამურას სჭირდება 3 განზომილებაში სამოძრაოდ და მწერების დასაჭერად საკმაოდ უნდა გავდეს ნებისმიერი მფრინავი ჩიტის მოდელს, რომელიც დღე ფრენს, მაგალითად მერცხალი, რომელსაც მსგავსი ამოცანები აქვს."}
{"text": "The fact that the bat uses echoes in pitch darkness to input the current variables to its model, while the swallow uses light, is incidental.\tის ფაქტი, რომ ღამურა უკუნეთ სიბნელეში, ექოს იყენებს თავის მოდელში მიმდინარე ცვლადების შესატანად, ხოლო მერცხალი სინათლეს, შემთხვევითობაა."}
{"text": "Bats, I've even suggested, use perceived hues, such as red and blue, as labels, internal labels, for some useful aspect of echoes -- perhaps the acoustic texture of surfaces, furry or smooth and so on -- in the same way as swallows or indeed, we, use those perceived hues -- redness and blueness, etc. -- to label long and short wavelengths of light.\tმე იმასაც კი ვამბობ, რომ ღამურები, აღქმულ ფერებს, როგორიცაა ლურჯი და წითელი იარლიყებივით იყენებენ, ექოს რიგი სასარგებლო მახასიათებლებისათვის - შეიძლება ეს იყოს ზედაპირის აკუსტიკური ფაქტურა, გლუვი, ბეწვიანი, ა.შ. ისევე, როგორც მერცხლები, ან თუნდაც ჩვენ ვიყენებთ ამ აღქმულ ფერებს - წითელი და ლურჯი ან სხვა იმისათვის, რომ სინათლის გრძელი და მოკლე ტალღები აღვნიშნოთ."}
{"text": "There's nothing inherent about red that makes it long wavelength.\tთანდაყოლილი საფუძველი იმისა, რომ წითელი იყოს გრძელი ტალღა - არ არსებობს."}
{"text": "The point is that the nature of the model is governed by how it is to be used, rather than by the sensory modality involved.\tარსი იმაშია, რომ მოდელის ტიპი იმით განისაზღვრება თუ რისთვის არის საჭირო ის, და არა იმით, თუ რომელი სენსორული მოდალობა მონაწილეობს მასში."}
{"text": "J.B.S. Haldane himself had something to say about animals whose world is dominated by smell.\tთავად ჯეი. ბი. ეს. ჰოლდეინსაც ქონდა მოსაზრება ცხოველებზე, რომლებისთვისაც ყნოსვა მთავარი შეგრძნებაა."}
{"text": "Dogs can distinguish two very similar fatty acids, extremely diluted: caprylic acid and caproic acid.\tძაღლებს შეუძლიათ გაარჩიონ ორი მეტად მსგავსი ცხიმმჟავა: კაპრილის მჟავა და კაპრონის მჟავა."}
{"text": "The only difference, you see, is that one has an extra pair of carbon atoms in the chain.\tერთადერთი სხვაობა კი ისაა, რომ ერთერთის ჯაჭვში ნახშირბადის ატომების ერთი ზედმეტი წყვილია."}
{"text": "Haldane guesses that a dog would probably be able to place the acids in the order of their molecular weights by their smells, just as a man could place a number of piano wires in the order of their lengths by means of their notes.\tჰოლდეინი ვარაუდობს, რომ ძაღლს შეუძლია მჟავები, მათი სუნის მიხედვით, განალაგოს მათი მოლეკულური წონების შესაბამისად, როგორც ადამიანს შეუძლია, პიანინოს სიმები განალაგოს სიგრძის მიხედვით, ნოტების საშუალებით."}
{"text": "Now, there's another fatty acid, capric acid, which is just like the other two, except that it has two more carbon atoms.\tკიდევ ერთი მჟავა არსებობს - კაპრინის, რომელიც იმ ორის მსგავსია, უბრალოდ მას ორით მეტი ნახშირბადის ატომი აქვს."}
{"text": "A dog that had never met capric acid would, perhaps, have no more trouble imagining its smell than we would have trouble imagining a trumpet, say, playing one note higher than we've heard a trumpet play before.\tძაღლს, რომელიც კაპრინის მჟავას არ იცნობს, შესაძლოა ისევე არ გაუჭირდეს მისი სუნის წარმოდგენა, როგორც ჩვენ არ გაგვიჭირდებოდა საყვირის ერთით მაღალი ნოტის ჟღერადობის წარმოდგენა ვიდრე მანამდე მოგვისმენია."}
{"text": "Perhaps dogs and rhinos and other smell-oriented animals smell in color.\tიქნებ ძაღლები, მარტორქები და სხვა ყნოსვაგანვითარებული ცხოველები ფერებით გრძნობენ სუნს."}
{"text": "And the argument would be exactly the same as for the bats.\tარგუმენტი ზუსტად ღამურების მსგავსი იქნებოდა."}
{"text": "Middle World -- the range of sizes and speeds which we have evolved to feel intuitively comfortable with -- is a bit like the narrow range of the electromagnetic spectrum that we see as light of various colors.\tშუა სამყარო - ზომებისა და სიჩქარეების სპექტრი რომელიც ჩვენთვის ინტუიტურად კომფორტულია ცოტა ელექტომაგნიტური სპექტრის ვიწრო დიაპაზონს წააგავს, რომელსაც ჩვენ სხვადასხვა ფერის სინათლედ ვხედავთ."}
{"text": "We're blind to all frequencies outside that, unless we use instruments to help us.\tმის მიღმა სიხშირეებს ჩვენ ვერ ვხედავთ, რამე ინსტრუმენტები თუ არ დავიხმარეთ."}
{"text": "Middle World is the narrow range of reality which we judge to be normal, as opposed to the queerness of the very small, the very large and the very fast.\tშუა სამყარო რეალობის ვიწრო დიაპაზონია რომელსაც ჩვენ ნორმალურს ვუწოდებთ, იმ უცნაური ძალიან მცირე, ძალიან დიდი და ძალიან სწრაფისგან განსხვავებით."}
{"text": "We could make a similar scale of improbabilities; nothing is totally impossible.\tშეგვიძლია შეუძლებლობების მსგავსი შკალა ავაგოთ: არაფერია სრულიად შეუძლებელი."}
{"text": "Miracles are just events that are extremely improbable.\tსასწაულები მხოლოდ უკიდურესად შეუძლებელი ხდომილებებია."}
{"text": "A marble statue could wave its hand at us; the atoms that make up its crystalline structure are all vibrating back and forth anyway.\tმარმარილოს ქანდაკებამ შესაძლოა ხელი დაგვიქნიოს; ატომები, რომლებისგანაც მისი კრისტალური სტრუქტურა შედგება ისედაც ვიბრირებენ წინ და უკან."}
{"text": "Because there are so many of them, and because there's no agreement among them in their preferred direction of movement, the marble, as we see it in Middle World, stays rock steady.\tიმიტომ, რომ ისინი ძალიან ბევრია და იმიტომ, რომ მათ შორის შეთანხმება არ არის იმაზე თუ საით იმოძრაონ, მარმარილო, შუა სამყაროში, ჩანს, რომ კლდესავით მყარია."}
{"text": "But the atoms in the hand could all just happen to move the same way at the same time, and again and again.\tმაგრამ ატომები შეიძლება ამოძრავდნენ კიდეც ერთი მიმართულებით, ერთ მომენტში, კიდევ და კიდევ."}
{"text": "In this case, the hand would move, and we'd see it waving at us in Middle World.\tამ შემთხვევაში, ხელიც ამოძრავდება და ჩვენც დავინახავთ ამას. თუმცა ალბათობა, რომ ეს მოხდეს ისეთი მცირეა,"}
{"text": "The odds against it, of course, are so great that if you set out writing zeros at the time of the origin of the universe, you still would not have written enough zeros to this day.\tრომ სამყაროს შექმნიდან მოყოლებული ნულების წერა რომ დაგვეწყო, დღემდე მაინც ვერ დაწერდი საკმარის ნულებს."}
{"text": "Evolution in Middle World has not equipped us to handle very improbable events; we don't live long enough.\tევოლუციამ შუა სამყაროში არ აღგვჭურვა უნარით გავიგოთ შეუძლებელი ხდომილებები; ცოტა ხანი ვცხოვრობთ."}
{"text": "In the vastness of astronomical space and geological time, that which seems impossible in Middle World might turn out to be inevitable.\tის რაც შეუძლებლად გამოიყურება შუა სამყაროში, შეიძლება გარდაუვალი აღმოჩნდეს ასტრონომიული სივრცისა და გეოლოგიური დროის უკიდეგანობაში."}
{"text": "One way to think about that is by counting planets.\tამაზე ფიქრის ერთი ხერხია პლანეტების დათვლა."}
{"text": "We don't know how many planets there are in the universe, but a good estimate is about 10 to the 20, or 100 billion billion.\tჩვენ არ ვიცით რამდენი პლანეტაა სამყაროში, დიდი მიახლოებით ივარაუდება, რომ 10-დან 20-მდე, ან 100 მილიარდ მილიარდი."}
{"text": "And that gives us a nice way to express our estimate of life's improbability.\tეს სიცოცხლის შეუძლებლობის შეფასების გამოხატვის კარგი გზაა."}
{"text": "We could make some sort of landmark points along a spectrum of improbability, which might look like the electromagnetic spectrum we just looked at.\tამ შეუძლებლობების სპექტრში, რომელიც ელექტრომაგნიტურ სპექტრს შეიძლება გავდეს, შემიძლია საკვანძო წერტილებიც აღვნიშნო."}
{"text": "If life has arisen only once on any -- life could originate once per planet, could be extremely common or it could originate once per star or once per galaxy or maybe only once in the entire universe, in which case it would have to be here.\tთუკი სიცოცსლე რომელიმე პლანეტაზე მხოლოდ ერთხელ წარმოიშვა - ანუ ვგულისხმობ, სიცოცხლე შესაძლოა ყოველ პლანეტაზე წარმოქმნილიყო, ძალიან ხშირი იქნებოდა, ან ყოველ ვარსკვლავთან დაკავშირებით წარმოქმნილიყო, ან გალაქტიკაში ერთი წარმოქმნილიყო, ან მთელ სამყაროში ერთი ყოფილიყო, ასეთ შემთხვევაში ეს დედამიწაზე იქნებოდა."}
{"text": "And somewhere up there would be the chance that a frog would turn into a prince, and similar magical things like that.\tდა სადღაც იქ, ზევით შესაძლებელი იქნებოდა გომბეშოს უფლისწულად გადაქცევა და მსგავსი სასწაულები."}
{"text": "If life has arisen on only one planet in the entire universe, that planet has to be our planet, because here we are talking about it.\tთუკი სიცოცხლე მხოლოდ ერთ პლანეტაზეა მთელ სამყაროში ეს ჩვენი პლანეტაა. აგერ ვდგავართ და ამაზე ვსაუბრობთ."}
{"text": "And that means that if we want to avail ourselves of it, we're allowed to postulate chemical events in the origin of life which have a probability as low as one in 100 billion billion.\tეს კი ნიშნავს, რომ თუ გვინდა ის გამოვიყენოთ, სიცოცხლის საწყისებში შეგვიძლია ვივარაუდოთ ისეთი ქიმიური ხდომილებები, რომელთა ალბათობა მცირეა, როგორც ერთი 100 მილიარდ მილიარდიდან."}
{"text": "I don't think we shall have to avail ourselves of that, because I suspect that life is quite common in the universe.\tთუმცა მე არ ვფიქრობ, რომ ეს დაგვჭირდეს, იმიტომ, რომ მე ეჭვი მაქვს, რომ სიცოცხლე საკმაოდ ხშირია სამყაროში."}
{"text": "And when I say quite common, it could still be so rare that no one island of life ever encounters another, which is a sad thought.\tროცა ვამბობ, საკმაოდ ხშირია, ის შეიძლება მაინც ისეთი იშვიათი იყოს, რომ სიცოცხლის არცერთი კუნძული არ შეხვდეს მეორეს. საკმაოდ სევდიანი აზრია."}
{"text": "How shall we interpret \"queerer than we can suppose?\"\tროგორ შეგვიძლია გავიგოთ ”უფრო საოცარი, ვიდრე ძალგვიძს ვივარაუდოთ”?"}
{"text": "Queerer than can in principle be supposed, or just queerer than we can suppose, given the limitations of our brain's evolutionary apprenticeship in Middle World?\tუფრო უცნაური ვიდრე პრინციპში წარმოდგენადია, ან უბრალოდ უფრო უცნაური ვიდრე ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, შუა სამყაროში ევოლუციის შედეგად ჩვენი ტვინის შეზღუდული შესაძლებლობებით?"}
{"text": "Could we, by training and practice, emancipate ourselves from Middle World and achieve some sort of intuitive as well as mathematical understanding of the very small and the very large?\tშევძლებდით წვრთნითა და ვარჯიშით შუა სამყაროს შეზღუდვების დაძლევას და ძალიან მცირეს და ძალიან დიდის, რაღაც ინტუიტურ, ასევე მათემატიკურ გაგებას?"}
{"text": "I genuinely don't know the answer.\tმართლა არ ვიცი. ნეტავი, შევძლებდით, რომ მაგალითად გაგვეგო"}
{"text": "I wonder whether we might help ourselves to understand, say, quantum theory, if we brought up children to play computer games beginning in early childhood, which had a make-believe world of balls going through two slits on a screen, a world in which the strange goings-on of quantum mechanics were enlarged by the computer's make-believe, so that they became familiar on the Middle-World scale of the stream.\tკვანტური თეორია, ბავშვებს ადრეული ასაკიდანვე, რომ ეთამაშათ ისეთი კომპიუტერული თამაშები, რომელშიც იქნებოდა წარმოსახვითი სამყარო სადაც ბურთები ეკრანზე ორ ნაპრალში იმოძრავებდნენ. სამყარო, სადაც კვანტური მექანიკის უცნაური მოძრაობები კომპიუტერულად გადიდებულად გამოჩნდებოდა, რომ შუა სამყაროს საზომებით გაზომილიყო."}
{"text": "And similarly, a relativistic computer game, in which objects on the screen manifest the Lorentz contraction, and so on, to try to get ourselves -- to get children into the way of thinking about it.\tასევე, ფარდობითი კომპიუტერული თამაშები, რომლებშიც ეკრანზე საგნების ლორენცისეული შემოკლება და ა.შ. გამოისახებოდა რომ ამგვარად ფიქრი დაგვეწყო -- ბავშვებს დაეწყოთ ამაზე ფიქრი."}
{"text": "I want to end by applying the idea of Middle World to our perceptions of each other.\tმინდა შუა სამყაროს იდეა გამოვიყენო ჩვენს მიერ ერთმანეთის აღქმაში."}
{"text": "Most scientists today subscribe to a mechanistic view of the mind: we're the way we are because our brains are wired up as they are, our hormones are the way they are.\tმეცნიერთა უმეტესობა დღეს გონების მექანისტურ ხედვას იზიარებს: ჩვენ ასეთები იმიტომ ვართ, რომ ჩვენი ტვინი ასეა მოწყობილი; ჩვენი ჰორმონები ასეა მოწყობილი. განსხვავებული ვიქნებოდით, სხვა ხასიათი გვექნებოდა"}
{"text": "We'd be different, our characters would be different, if our neuro-anatomy and our physiological chemistry were different.\tჩვენი ნეირო-ანატომია და ფიზიოლოგიური ქიმია განსხვავებული, რომ ყოფილიყო."}
{"text": "But we scientists are inconsistent.\tმაგრამ მეცნიერები არათანმიმდევრულნი ვართ."}
{"text": "If we were consistent, our response to a misbehaving person, like a child-murderer, should be something like: this unit has a faulty component; it needs repairing.\tასე რომ არ იყოს ცუდი ქცევის ადამიანზე ჩვენი რეაქცია, მაგალითად ბავშვის მკვლელზე უნდა იყოს რაღაც ასეთი - ამ მანქანაში რაღაც ნაწილი გაფუჭდა და შესაკეთებელია."}
{"text": "That's not what we say.\tმაგრამ ასე არ ვფიქრობთ."}
{"text": "What we say -- and I include the most austerely mechanistic among us, which is probably me -- what we say is, \"Vile monster, prison is too good for you.\"\tჩვენ ვამბობთ, ჩვენ შორის ყველაზე მექანისტურებიც კი, მათ რიცხვში მეც ვარ, ჩვენ ვამბობთ ”საზიზღარო მონსტრო, ციხეც კი პატარა სასჯელია შენთვის”."}
{"text": "Or worse, we seek revenge, in all probability thereby triggering the next phase in an escalating cycle of counter-revenge, which we see, of course, all over the world today.\tან უარესი, შურისძიება გვინდა, რითიც დიდი ალბათობით იქიდან რევანშის შანსს ვზრდით, რაც მთელ მსოფლიოში ხდება დღეს."}
{"text": "In short, when we're thinking like academics, we regard people as elaborate and complicated machines, like computers or cars.\tმოკლედ, როცა სწავლულებივით ვფიქრობთ, ადამიანები რთული და კომპლექსური მანქანები გვგონია, როგორც კომპიუტერები ან ავტომანქანები, მაგრამ როცა ადამიანურ ამპლუას ვუბრუნდებით"}
{"text": "But when we revert to being human, we behave more like Basil Fawlty, who, we remember, thrashed his car to teach it a lesson, when it wouldn't start on \"Gourmet Night.\"\tუფრო ბაზილ ფოლტივით ვიქცევით - გვახსოვს ხომ? - თავის მანქანას ურტყამდა, ჭკუა რომ ესწავლებინა, გურმანების ღამეს რომ არ დაიქოქა."}
{"text": "(Laughter) The reason we personify things like cars and computers is that just as monkeys live in an arboreal world and moles live in an underground world and water striders live in a surface tension-dominated flatland, we live in a social world.\t(სიცილი) მანქანების და კომპიუტერების პერსონოფიცირების მიზეზი ისაა, რომ როგორც მაიმუნები ცხოვრობენ ხეების სამყაროში თხუნელები მიწისქვეშა სამყაროში და წყლის ობობები ზედაპირული დაჭიმულობით გამსჭვალულ დაბლობებში ჩვენ - სოციალურ სამყაროში ვცხოვრობთ."}
{"text": "We swim through a sea of people -- a social version of Middle World.\tადამიანების ზღვაში ვცურავთ - შუა სამყაროს სოციალურ ვერსიაში."}
{"text": "We are evolved to second-guess the behavior of others by becoming brilliant, intuitive psychologists.\tჩვენ ასე განვვითარდით, გავხდით შესანიშნავი ფსიქოლოგები რომლებიც წინასწარ ვვარაუდობთ სხვათა ქცევებს."}
{"text": "Treating people as machines may be scientifically and philosophically accurate, but it's a cumbersome waste of time if you want to guess what this person is going to do next.\tადამიანების მანქანებად დანახვა შესაძლოა მეცნიერულად და ფილოსოფიურად სწორია, მაგრამ ეს უაზრო დროის კარგვაა თუკი გინდა გამოიცნო, როგორ მოიქცევა ეს ადამიანი ცოტა ხანში."}
{"text": "The economically useful way to model a person is to treat him as a purposeful, goal-seeking agent with pleasures and pains, desires and intentions, guilt, blame-worthiness.\tპიროვნების მოდელირების ეკონომიკურად გამართლებული გზაა, ის მიზანდასახულ, აზრიან არსებად მიიჩნიო რომელსაც სიამოვნებს და სტკივა, აქვს სურვილები, ბრალი მიუძღვის და დამნაშავეა."}
{"text": "Personification and the imputing of intentional purpose is such a brilliantly successful way to model humans, it's hardly surprising the same modeling software often seizes control when we're trying to think about entities for which it's not appropriate, like Basil Fawlty with his car or like millions of deluded people, with the universe as a whole.\tპერსონიფიცირება და განზრახვების მიწერა ადამიანების მოდელირების იმდენად წარმატებული ხერხია, რომ არ არის გასაკვირი, რომ იგივე მოდელირების პროგრამა იწყებს მუშაობას მაშინაც, როცა ისეთ რამეზე ვფიქრობთ, რისთვისაც ის არ გამოდგება - როგორც ბაზილი მანქანაზე ან როგორც მილიონიბით შეცდომაში შეყვანილი ადამიანი - სამყაროზე, როგორც ერთ მთლიანობაზე (სიცილი)"}
{"text": "(Laughter) If the universe is queerer than we can suppose, is it just because we've been naturally selected to suppose only what we needed to suppose in order to survive in the Pleistocene of Africa?\tთუ სამყარო უფრო უცნაურია ვიდრე შეგვიძლია ვივარაუდოთ, ნეტა, ეს მხოლოდ იმიტომ ხდება, რომ ჩვენ ბუნებრივად მოგვყვება ვივარაუდოთ მხოლოდ ის, რაც გადარჩენისთვის გვჭირდებოდა აფრიკულ პლეისტოცენში?"}
{"text": "Or are our brains so versatile and expandable that we can train ourselves to break out of the box of our evolution?\tთუ, ჩვენი ტვინები მოქნილია და გაფართოების უნარი აქვთ და ჩვენ შეგვიძლია თავი დავაღწიოთ ევოლუციის ბორკილებს?"}
{"text": "Or finally, are there some things in the universe so queer that no philosophy of beings, however godlike, could dream them?\tდა ბოლოს, არის რამე სამყაროში ისეთი უცნაური, რომ არანაირი არსების ფილოსოფიას, რაც არ უნდა ღმერთისებრი იყოს ის, არ შეუძლია მისი წარმოსახვა."}
{"text": "Thank you very much.\tდიდი მადლობა."}
{"text": "At some point in our lives, almost every one of us will have our heart broken.\tცხოვრების რომელიღაც მონაკვეთში, თითქმის, ყოველ ჩვენთაგანს გაუტყდება გული."}
{"text": "My patient Kathy planned her wedding when she was in middle school.\tჩემი პაციენტი ქეთი ქორწილს სკოლის პერიოდიდანვე გეგმავდა."}
{"text": "She would meet her future husband by age 27, get engaged a year later and get married a year after that.\tმომავალი მეუღლე 27 წლის ასაკში უნდა გაეცნო, 1 წლის შემდეგ დანიშნულიყო და კიდევ ერთ წელიწადში გათხოვილიყო."}
{"text": "But when Kathy turned 27, she didn't find a husband.\tთუმცა, 27 წლის ასაკისთვის ქეთიმ ქმარი ვერ იპოვა."}
{"text": "She found a lump in her breast.\tსამაგიეროდ, მკერდში სიმსივნე აღმოაჩინა."}
{"text": "She went through many months of harsh chemotherapy and painful surgeries, and then just as she was ready to jump back into the dating world, she found a lump in her other breast and had to do it all over again.\tმან რამდენიმე თვე მძიმე ქიმიოთერაპეიებსა და მტკივნეულ ოპერაციებში გაატარა და როდესაც მზად იყო პაემნებს დაბრუნებოდა, სიმსივნე მეორე მკერდშიც აღმოაჩნდა და ყველაფერი თავიდან უნდა გაევლო."}
{"text": "Kathy recovered, though, and she was eager to resume her search for a husband as soon as her eyebrows grew back in.\tქეთი გამოჯანმრთელდა და ერთი სული ჰქონდა ქმრის ძიებას დაბრუნებოდა, როგორც კი წარბები ისევ გაეზრდებოდა."}
{"text": "When you're going on first dates in New York City, you need to be able to express a wide range of emotions.\tროცა ნიუ იორკში პირველ პაემანზე მიდიხარ, უამრავი ემოციის გამოხატვა უნდა შეგეძლოს."}
{"text": "(Laughter) Soon afterwards, she met Rich and fell in love.\t(სიცილი) მან მალე რიჩი გაიცნო და შეუყვარდა."}
{"text": "The relationship was everything she hoped it would be.\tისეთი ურთიერთობა ჰქონდათ,"}
{"text": "Six months later, after a lovely weekend in New England, Rich made reservations at their favorite romantic restaurant.\tროგორზეც ოცნებობდა. ზუსტად 6 თვეში, ნიუ ინგლენდში ლამაზი უიკენდის შემდეგ, რიჩმა მათ საყვარელ რესტორანში მაგიდა დაჯავშნა."}
{"text": "Kathy knew he was going to propose, and she could barely contain her excitement.\tქეთი გრძნობდა რომ ხელი უნდა ეთხოვა, და აღელვებას ძლივს მალავდა."}
{"text": "But Rich did not propose to Kathy that night.\tთუმცა რიჩმა იმ ღამით ქეთის ხელი არ სთხოვა."}
{"text": "He broke up with her.\tის დაშორდა მას."}
{"text": "As deeply as he cared for Kathy -- and he did -- he simply wasn't in love.\tმიუხედავად იმისა რომ ქეთი ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მისთვის, მას არ უყვარდა ის."}
{"text": "Kathy was shattered.\tქეთი განადგურებული იყო."}
{"text": "Her heart was truly broken, and she now faced yet another recovery.\tგული გატეხილი ჰქონდა, კვლავ რეაბილიტაციის პროცესი უნდა გამოეარა."}
{"text": "But five months after the breakup, Kathy still couldn't stop thinking about Rich.\tთუმცა დაშორებიდან 5 თვის შემდეგ, ქეთი კვლავაც ვერ წყვეტდა რიჩიზე ფიქრს."}
{"text": "Her heart was still very much broken.\tგული ისევ ისე ძალიან ტკიოდა."}
{"text": "The question is: Why?\tისმის კითხვა: რატომ?"}
{"text": "Why was this incredibly strong and determined woman unable to marshal the same emotional resources that got her through four years of cancer treatments?\tრატომ არ შეეძლო ამ საოცრად ძლიერ და მიზანდასახულ ქალს გამოეყენებინა ემოციური რესურსი, რომელიც მას კიბოსთან 4-წლიანი ბრძოლისას დაეხმარა?"}
{"text": "Why do so many of us flounder when we're trying to recover from heartbreak?\tრატომ გვიჭირს უმეტესობას ასე ძალიან გატეხილი გულის გამთელება?"}
{"text": "Why do the same coping mechanisms that get us through all kinds of life challenges fail us so miserably when our heart gets broken?\tრატომ არის რომ ის ბრძოლის მექანიზმები, რომლებიც ცხოვრების ნებისმიერ გამოწვევისას გვეხმარებიან, გვღალატობენ როდესაც საქმე გატეხილ გულს ეხება?"}
{"text": "In over 20 years of private practice, I have seen people of every age and background face every manner of heartbreak, and what I've learned is this: when your heart is broken, the same instincts you ordinarily rely on will time and again lead you down the wrong path.\tჩემი 20 წლიანი პრაქტიკის განმავლობაში, სხვადასხვა ასაკისა და გამოცდილების ადამიანთანმქონია შეხება, ყველანირი გულგატეხილობა მინახავს, და რაც ვისწავლე არის ის რომ: როდესაც გული გაგიტყდებათ, ინსტინქტები რომლებსაც ჩვეულებრივ ეყრდნობით არასწორ გზაზე წაგიძღვებიან,"}
{"text": "You simply cannot trust what your mind is telling you.\tსაკუთარ გონებას, უბრალოდ, არ უნდა ენდოთ."}
{"text": "For example, we know from studies of heartbroken people that having a clear understanding of why the relationship ended is really important for our ability to move on.\tმაგალითად, გულგატეხილი ადამიანების კვლევიდან ვიცით, რომ ნათლად გვესმოდეს თუ რატომ დასრულდა ურთიერთობა ძალიან მნიშნვნელოვანია დავიწყებისათვის."}
{"text": "Yet time and again, when we are offered a simple and honest explanation like the one Rich offered Kathy, we reject it.\tთუმცა-ღა, როდესაც ისეთ მარტივ და გულწრფელ ახსნას ვიღებთ, როგორიც რიჩმა ქეთის შესთავაზა, ჩვენ მას უარვყოფთ."}
{"text": "Heartbreak creates such dramatic emotional pain, our mind tells us the cause must be equally dramatic.\tგულგატეხილობა ისეთ დრამატულ, ემოციურ ტკივილს გვანიჭებს, რომ გონება გვკარნახობს, მიზეზიც ასეთივე დრამატული უნდა იყოს."}
{"text": "And that gut instinct is so powerful, it can make even the most reasonable and measured of us come up with mysteries and conspiracy theories where none exist.\tეს ინსტიქტი კი ისეთი ძლიერია რომ ყველაზე რაციონალურ და მოზომილ ადამიანებიც კი შეუძლია გვაიძულოს მოვიგონოთ მისტერიები და კონსპირაციის თეორიები, როდესაც ისინი არ არსებობენ."}
{"text": "Kathy became convinced something must have happened during her romantic getaway with Rich that soured him on the relationship, and she became obsessed with figuring out what that was.\tქეთი დარწმუნებული იყო, რაღაც მოხდა რომანტიული უიკენდის დროს, რამაც რიჩს მის მიმართ დამოკიდებულება შეაცვლევინა და ის შეიპყრო აზრმა გაერკვია რა იყო ეს."}
{"text": "And so she spent countless hours going through every minute of that weekend in her mind, searching her memory for clues that were not there.\tმან უთვალავი საათი გაატარა შაბათ-კვირის თითოეული წუთის გაანალიზებაში, საკუთარ გონებაში მინიშნებების ძიებაში, რომლებიც არ არსებობდნენ."}
{"text": "Kathy's mind tricked her into initiating this wild goose chase.\tქეთი საკუთარმა გონებამ ქარის წისქვილებთან ბრძოლაში ჩაითრია."}
{"text": "But what compelled her to commit to it for so many months?\tთუმცა რამ აიძულა ის ამ ბრძოლისთვის"}
{"text": "Heartbreak is far more insidious than we realize.\tამდენი თვე დაეთმო? გულგატეხილობა ბევრად მზაკვრული რამეა, ვიდრე ამას ვაცნობიერებთ."}
{"text": "There is a reason we keep going down one rabbit hole after another, even when we know it's going to make us feel worse.\tარსებობს მიზეზი თუ რატომ ვებმევით გონების ხაფანგში, მიუხედავად იმისა რომ ვიცით საბოლოოდ თავს უარესად ვიგრძნობთ."}
{"text": "Brain studies have shown that the withdrawal of romantic love activates the same mechanisms in our brain that get activated when addicts are withdrawing from substances like cocaine or opioids.\tთავის ტვინის კვლევევბმა აჩვენეს, რომ რომანტიული სიყვარულის დავიწყება იგივე მექანიზმებს აღვიძებს ჩვენს ტვინში რომლებიც კოკაინისა და ოპიოიდებისგან გადაჩვევისას აქტიურდება."}
{"text": "Kathy was going through withdrawal.\tქეთი გადაჩვევის პერიოდს გადიოდა."}
{"text": "And since she could not have the heroin of actually being with Rich, her unconscious mind chose the methadone of her memories with him.\tდა რადგანაც ჰეროინის მიღება არ შეეძლო რიჩთან უშუალო ყოფნით, მისმა ქვეცნობიერმა მეტადონი აირჩია მის შესახებ მოგონებების სახით."}
{"text": "Her instincts told her she was trying to solve a mystery, but what she was actually doing was getting her fix.\tინსტიქტები კარნახობდნენ, რომ საიდუმლოს ხსნიდა, მაგრამ სინამდვილეში ის უბრალოდ თავის \"დოზას\" იღებდა."}
{"text": "This is what makes heartbreak so difficult to heal.\tსწორედ ამიტომაა ასე რთული გატეხილი გულის გამთელება."}
{"text": "Addicts know they're addicted.\tნარკომანებმა იციან, რომ დამოკიდებულები არიან."}
{"text": "They know when they're shooting up.\tმათ იციან როდესაც წამალს იკეთებენ."}
{"text": "But heartbroken people do not.\tგულგატეხილმა ადამიანებმა კი არა."}
{"text": "But you do now.\tმაგრამ, ახლა უკვე იცით."}
{"text": "And if your heart is broken, you cannot ignore that.\tთუკი გული გატეხილი გაქვთ, არ უნდა უგულებელჰყოთ ეს."}
{"text": "You have to recognize that, as compelling as the urge is, with every trip down memory lane, every text you send, every second you spend stalking your ex on social media, you are just feeding your addiction, deepening your emotional pain and complicating your recovery.\tძლიერი სურვილის მიუხედავად, უნდა გააცნობიეროთ, რომ ყოველი მომდევნო მოგონებით, ყოველი გაგზავნილი ტექსტით, ყოველი წამით, რომელსაც თქვენი ყოფილის სოციალურ მედიაში თვალიერებაზე ხარჯავთ, თქვენს დამოკიდებულებას კვებავთ, იმძიმებთ ემოციურ ტკივილს და ართულებთ გულის გამთელებას."}
{"text": "Getting over heartbreak is not a journey.\tგატეხილი გულის გამთელება მოგზაურობა არაა."}
{"text": "It's a fight, and your reason is your strongest weapon.\tეს ბრძოლაა და საღი გონება თქვენი ყველაზე ძლიერი ინსტრუმენტია."}
{"text": "There is no breakup explanation that's going to feel satisfying.\tარ არსებობს დაშორების ახსნა, რომელსაც დამაკმაყოფილებლად ჩათვლით."}
{"text": "No rationale can take away the pain you feel.\tვერანაირი ლოგიკური განმარტება ვერ შეგიმსუბუქებთ ტკივილს."}
{"text": "So don't search for one, don't wait for one, just accept the one you were offered or make up one yourself and then put the question to rest, because you need that closure to resist the addiction.\tამიტომ ნუ ეძებთ, ნუ ელოდებით მას, უბრალოდ, მიიღეთ რომელსაც გთავაზობენ ან თვითონვე მოიფიქრეთ და კითხვები გვერდზე გადადეთ, რადგან დამოკიდებულებისთვის წინააღმდეგობის გასაწევად,"}
{"text": "And you need something else as well: you have to be willing to let go, to accept that it's over.\tთემის დახურვა გჭირდებათ. აგრეთვე, კიდევ ერთი რამ: მზად უნდა იყოთ გასაშვებად, უნდა მიიღოთ რომ დასრულდა."}
{"text": "Otherwise, your mind will feed on your hope and set you back.\tსხვანაირად, გონება იმედს ჩაგისახავთ და უკან დაგხევთ."}
{"text": "Hope can be incredibly destructive when your heart is broken.\tროდესაც საქმე გატეხილ გულს ეხება, იმედი შეიძლება დამღუპველი იყოს."}
{"text": "Heartbreak is a master manipulator.\tგატეხილი გული დიდი მანიპულატორია."}
{"text": "The ease with which it gets our mind to do the absolute opposite of what we need in order to recover is remarkable.\tაღსანიშნავია, როგორ მარტივად აიძულებს ის ჩვენს გონებას გააკეთოს საპირისპირო იმისა, რაც გამოსაჯანმრთელებლად არის საჭირო."}
{"text": "One of the most common tendencies we have when our heart is broken is to idealize the person who broke it.\tგატეხილი გულის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ტენდენცია იმ ადამიანის გაიდეალიზებაა, რომელმაც ის გაგვიტეხა."}
{"text": "We spend hours remembering their smile, how great they made us feel, that time we hiked up the mountain and made love under the stars.\tსაათებს ვუთმობთ მისი ღიმილის გახსენებას, რა კარგად გვაგრძნობინებდა თავს, როგორ დავლაშქრეთ მთა და ერთმანეთი ვარსკვლავებით მოჭედილი ცის ქვეშ გვიყვარდა."}
{"text": "All that does is make our loss feel more painful.\tყველაფერი ეს დანაკლისს უფრო მტკივნეულს ხდის."}
{"text": "We know that.\tჩვენ ეს ვიცით."}
{"text": "Yet we still allow our mind to cycle through one greatest hit after another, like we were being held hostage by our own passive-aggressive Spotify playlist.\tთუმცა, მაინც ვაძლევთ გონებას უფლებას მორიგი დარტყმა მოგვაყენოს, თითქოს ჩვენი Spotify- ის პასივ-აგრესიული ფლეილისტის ტყვეები ვიყოთ."}
{"text": "(Laughter) Heartbreak will make those thoughts pop into your mind.\t(სიცილი) გატეხილი გული ტკბილ მოგონებებს ამოგიტივტივებთ თავში."}
{"text": "And so to avoid idealizing, you have to balance them out by remembering their frown, not just their smile, how bad they made you feel, the fact that after the lovemaking, you got lost coming down the mountain, argued like crazy and didn't speak for two days.\tამიტომ გაიდეალიზების თავიდან ასაცილებლად, უნდა დაბალანსოთ ისინი თქვენი ყოფილის არა მხოლოდ ღიმილის, არამედ უჟმურობის გახსნებით, როგორ ცუდად გაგრძნობინებდათ თავს, როგორ დაიკარგეთ მთიდან ჩამოსვლისას, სექსის შემდეგ, გიჟებივით ჩხუბობდით და 2 დღე ერთმანეთს არ ელაპარაკებოდით."}
{"text": "What I tell my patients is to compile an exhaustive list of all the ways the person was wrong for you, all the bad qualities, all the pet peeves, and then keep it on your phone.\tჩემს პაციენტებს ვეუბნები, რომ შეადგინონ ამომწურავი სია თუ რატომ არ იყო ის ადამიანი მათთვის შესაფერისი, ყველა ცუდი თვისება, ყველაფერი რაც აღიზიანებდათ, და შეინახონ ეს სია ტელეფონში."}
{"text": "(Laughter) And once you have your list, you have to use it.\t(სიცილი) როგორც კი სია მზად გექნებათ, უნდა გამოიყენოთ ის."}
{"text": "When I hear even a hint of idealizing or the faintest whiff of nostalgia in a session, I go, \"Phone, please.\"\tროგორც კი სესიაზე გაიდეალიზების რაიმე ნიშანს ან ნოსტალგიის მსუბუქ გამოხატულებას ვიგრძნობ, ვეუბნები \" ტელეფონი, თუ შეიძლება.\""}
{"text": "(Laughter) Your mind will try to tell you they were perfect.\t(სიცილი) გონება შეეცდება გითხრათ რომ ის იდეალური იყო."}
{"text": "But they were not, and neither was the relationship.\tმაგრამ ის არ იყო და არც ურთიერთობა იყო ასეთი."}
{"text": "And if you want to get over them, you have to remind yourself of that, frequently.\tდა თუკი გსურთ რომ დაივიწყოთ, საკუთარ თავს ეს ხშირად უნდა შეახსენოთ."}
{"text": "None of us is immune to heartbreak.\tარავის აქვს იმუნიტეტი"}
{"text": "My patient Miguel was a 56-year-old senior executive in a software company.\tგულგატეხილობის მიმართ. ჩემი პაციენტი მიგელი 56 წლის იყო და პროგრამულ კომპანიაში"}
{"text": "Five years after his wife died, he finally felt ready to start dating again.\tმთავარ აღმასრულებელ მენეჯერად მუშაობდა. ცოლის გარდაცვალებიდან 5 წლის შემდეგ, ის, როგორც-იქნა, მზად იყო ახალი ურთიერთობის დასაწყებად."}
{"text": "He soon met Sharon, and a whirlwind romance ensued.\tმან, მალე, შერონი გაიცნო და მგზნებარე რომანი გაჩაღდა."}
{"text": "They introduced each other to their adult children after one month, and they moved in together after two.\tერთი თვის შემდეგ, ზრდასრულ შვილებს გააცნეს ერთმანეთი, ორი თვის შემდეგ კი, ერთად ცხოვრება გადაწყვიტეს."}
{"text": "When middle-aged people date, they don't mess around.\tროდესაც შუა ასაკის ადამიანები ურთიერთობას იწყებენ, დიდ ხანს არ წელავენ."}
{"text": "It's like \"Love, Actually\" meets \"The Fast and the Furious.\"\tფილმების \"რეალური სიყვარული\" და \"ფორსაჟი\" ერთგვარი კომბინაციაა."}
{"text": "(Laughter) Miguel was happier than he had been in years.\t(სიცილი) მიგელი ასეთი ბედნიერი წლების მანძილზე არ ყოფილა."}
{"text": "But the night before their first anniversary, Sharon left him.\tთუმცა, ურთიერთობის პირველი წლისთავის წინა ღამეს, შერონმა მიატოვა ის."}
{"text": "She had decided to move to the West Coast to be closer to her children, and she didn't want a long-distance relationship.\tმან გადაწყვიტა დასავლეთ სანაპიროზე გადასულიყო, რათა უფრო ახლოს ყოფილიყო თავის შვილებთან, შორ მანძილზე ურთიერთობის გაგრძელება კი"}
{"text": "Miguel was totally blindsided and utterly devastated.\tარ უნდოდა. მიგელი სრულიად დაბრმავებული"}
{"text": "He barely functioned at work for many, many months, and he almost lost his job as a result.\tდა განადგურებული იყო. ძალიან ბევრი თვის მანძილზე, მუშაობას თავს ვერ აბავდა, შედეგად, კინაღამ სამსახურიც კი დაკარგა."}
{"text": "Another consequence of heartbreak is that feeling alone and in pain can significantly impair our intellectual functioning, especially when performing complex tasks involving logic and reasoning.\tგატეხილი გულის კიდევ ერთი შედეგი ის არის, რომ მარტოსულობას და ტკივილს შეუძლია მნიშვნელოვნად დააქვეითოს ჩვენი ინტელექტუალური შესაძლებლობები, განსაკუთრებით, თუკი საქმე რთულ დავალებებს ეხებათ,"}
{"text": "It temporarily lowers our IQ.\tრომელთაც ლოგიკა და რაციონალურობა სჭირდება. ის დროებით ადაბლებს ჩვენს IQ -ს."}
{"text": "But it wasn't just the intensity of Miguel's grief that confused his employers; it was the duration.\tთუმცა, მიგელის განცდების სიმძაფრე არ იყო ის, რაც აფიქრიანებდა მის უფროსებს; ეს ამ განცდების ხანგრძლივობა იყო."}
{"text": "Miguel was confused by this as well and really quite embarrassed by it.\tთვითონ მიგელსაც აწუხებდა ეს და ამასთან ძალიან რცხვენოდა."}
{"text": "\"What's wrong with me?\" he asked me in our session.\t\"რა ჯანდაბა მჭირს?\" - მკითხა მან სესიაზე"}
{"text": "\"What adult spends almost a year getting over a one-year relationship?\"\t\"რომელი ზრდასრული ანდომებს1 წელს 1 წლიანი ურთიერთობის დავიწყებას?\""}
{"text": "Actually, many do.\tსინამდვილეში, ძალიან ბევრი."}
{"text": "Heartbreak shares all the hallmarks of traditional loss and grief: insomnia, intrusive thoughts, immune system dysfunction.\tგულგატეხილობას ტრადიციული დარდისა და დანაკარგის ნიშნები ახასიათებს უძილობა, აკვიატებული აზრები, იმუნური სისტემის მოშლილობა."}
{"text": "Forty percent of people experience clinically measurable depression.\tადამიანების 40 % კლინიკურ დეპრესიას განიცდის."}
{"text": "Heartbreak is a complex psychological injury.\tგულგატეხილობა კომპლექსური,"}
{"text": "It impacts us in a multitude of ways.\tფსიქოლოგიური ტრავმაა. მას მრავალმხრივი გავლენა აქვს ჩვენზე."}
{"text": "For example, Sharon was both very social and very active.\tმაგალითად, შერონი ძალიან კომუნიკაბელური და აქტიური იყო."}
{"text": "She had dinners at the house every week.\tყოველ კვირას სადილად სტუმრებს ეპატიჟებოდა."}
{"text": "She and Miguel went on camping trips with other couples.\tის და მიგელი სხვა წყვილებთან ერთად სალაშქროდ დადიოდნენ."}
{"text": "Although Miguel was not religious, he accompanied Sharon to church every Sunday, where he was welcomed into the congregation.\tმიუხედავად იმისა, რომ მიგელი რელიგიური არ იყო, ის შერონს ყოველ კვირას ახლდა ეკლესიაში, სადაც მრევლი სიხარულით იღებდა."}
{"text": "Miguel didn't just lose his girlfriend; he lost his entire social life, the supportive community of Sharon's church.\tმიგელმა მხოლოდ შეყვარებული არ დაკარგა. მას მთელი მისი სოციალური ცხოვრება გამოეცალა ხელიდან, შერონის ეკლესიის მეგობრული"}
{"text": "He lost his identity as a couple.\tსაზოგადეობაც დაკარგა. წყვილად ყოფნისას, მან საკუთარი იდენტობა დაკარგა."}
{"text": "Now, Miguel recognized the breakup had left this huge void in his life, but what he failed to recognize is that it left far more than just one.\tმიგელი აცნობიერებდა, რომ დაშორებამ ცხოვრებაში დიდი სიცარიელე დაუტოვა, თუმცა იგი იმას ვერ ხვდებოდა, რომ სიცარიელე ერთზე მეტი იყო."}
{"text": "And that is crucial, not just because it explains why heartbreak could be so devastating, but because it tells us how to heal.\tეს კი უმნიშვნელოვანესია, რადგან ხსნის თუ რატომ არის გულგატეხილობა ასეთი მძიმე, და გვეხმარება განკურნებაში."}
{"text": "To fix your broken heart, you have to identify these voids in your life and fill them, and I mean all of them.\tიმისთვის რომ გაიმთელოთ გული, უნდა ამოიცნოთ ეს სიცარიელეები და შეავსოთ ისინი, თითოეული მათგანი."}
{"text": "The voids in your identity: you have to reestablish who you are and what your life is about.\tსიცარიელეები თქვენს იდენტობაში: თავიდან უნდა გააცნობიეროთ ვინ ხართ და როგორია თქვენი ცხოვრება."}
{"text": "The voids in your social life, the missing activities, even the empty spaces on the wall where pictures used to hang.\tსიცარიელეები სოციალურ ცხოვრებაში, ნაკლული აქტივობები, ცარიელი ადგილები კედლებზე სადაც ადრე სურათები ეკიდა."}
{"text": "But none of that will do any good unless you prevent the mistakes that can set you back, the unnecessary searches for explanations, idealizing your ex instead of focusing on how they were wrong for you, indulging thoughts and behaviors that still give them a starring role in this next chapter of your life when they shouldn't be an extra.\tთუმცა ვერაფერი ეს ვერ დაგეხმარებათ თუკი არ აირიდებთ შეცდომებს, რომლებიც უკან გხევენ, ახსნა-განმარტებების უაზრო ძიებას, ყოფილის გაიდეალიზებას იმაზე ფიქრის ნაცვლად თუ რატომ არ იყო ის შესაფერისი, იმ აზრების და ქცევების ხელშეწყობას, რომლებიც მათ მთავარ როლს ანიჭებენ თქვენი ცხოვრების მომდევნო თავებში, სადაც მათი ადგილი უკვე აღარ არის."}
{"text": "Getting over heartbreak is hard, but if you refuse to be misled by your mind and you take steps to heal, you can significantly minimize your suffering.\tგულგატეხილობის გადალახვა რთულია, მაგრამ თუკი საკუთარი გონების მახეში არ გაებმევით და გამოჯანმრთელებისკენ გადადგამთ ნაბიჯებს, მნიშვნელოვნად შეამცირებთ თქვენს ტანჯვას."}
{"text": "And it won't just be you who benefit from that.\tამისგან მხოლოდ თქვენ არ მიიღებთ სარგებელს."}
{"text": "You'll be more present with your friends, more engaged with your family, not to mention the billions of dollars of compromised productivity in the workplace that could be avoided.\tმეგობრებთან უფრო ჩართული იქნებით, ოჯახის წევრებთან მეტად ახლოს, აღარაფერი რომ ვთქვათ, მილიონობით დოლარის ღირებულების პროდუქტიულობაზე თქვენს სამუშაო ადგილას."}
{"text": "So if you know someone who is heartbroken, have compassion, because social support has been found to be important for their recovery.\tამიტომ, თუკი ვინმეს იცნობთ, ვისაც ახლახანს გული გაუტყდა, გამოხატეთ თანაგრძნობა, რადგან სოციალური მხარდაჭერა უმნიშვნელოვანესია გამოჯანმრთელებისთვის."}
{"text": "And have patience, because it's going to take them longer to move on than you think it should.\tასევე იქონიეთ მოთმინება, რადგან მათ უფრო მეტო დრო დასჭირდებათ გადასალახად, ვიდრე ეს თქვენ გგონიათ."}
{"text": "And if you're hurting, know this: it's difficult, it is a battle within your own mind, and you have to be diligent to win.\tხოლო თუკი თქვენ გაქვთ გატეხილი გული, იცოდეთ ეს: ძალიან რთულია, ეს არის ბრძოლა გონების შიგნით, გასამარჯვებლად გულმოდგინება უნდა შეინარჩუნოთ."}
{"text": "But you do have weapons.\tმაგრამ თქვენ გაქვთ იარაღები."}
{"text": "You can fight.\tუნდა იბრძოლოთ."}
{"text": "And you will heal.\tდა აუცილებლად განიკურნებით."}
{"text": "Thank you.\tგმადლობთ."}
{"text": "(Applause)\tაპლოდისმენტები."}