Dataset Viewer
Auto-converted to Parquet
question_id
int64
0
1.14k
question
stringlengths
53
35.6k
answer_a
stringlengths
4
21.4k
answer_b
stringlengths
5
18.4k
answer_c
stringlengths
6
18.4k
answer_d
stringlengths
6
46.9k
answer_e
stringclasses
0 values
answer_f
stringclasses
0 values
answer_g
stringclasses
0 values
correct_answer
stringclasses
4 values
category
stringclasses
8 values
pedagogical_subdomain
stringclasses
6 values
age_group
stringclasses
6 values
year
int64
2.02k
2.02k
secondary_category
stringclasses
8 values
0
Ku mutendera gw'abaana abato, abakugu mu by'enjigiriza beetaaga okukebera mu bulamu obwa bulijjo ekigendererwa kino okuva mu mutima gw'okunoonyereza ku butonde: "Okunnyonnyola ebimu ku bintu ebikulu ebikwata ku butonde bwe banoonyereza, gamba nga langi, obuwewufu, obunene, ebbugumu n'ebirala." Kiki abaana kye bandikoze okukiraga nti ekigendererwa kino kituukiddwaako?
Mu kiseera ky’okuyiga, Santiago asiiga amayinja ag’enjawulo mu bunene.
Mu kiseera ky’ekyemisana, Pablo atunuulira akajiiko era bw’alaba ekifaananyi kye ng’akyeyoleka agamba: “Laba, Pablo!”
Mu kiseera María ky’amaze mu luggya, akuŋŋaanya ebika by’amatabi g’emiti egy’enjawulo mu kabaati.
Mu biseera by’okuzannya obwereere mu luggya, Soledad akuba ensigo mu ngalo ze nagamba: “Nneneenya”
null
null
null
D
Science
Assessment
Pre-primary
2,021
null
1
Omusomesa ow’ekibiina ekisooka ateekateeka omulimu gw’ekibinja okukolera ku bukugu bw’okunoonyereza awamu n’ekigendererwa ky’ekibiina: "Okutegeera obwongo n’omulimu gwabwo." Okutandika omulimu guno, agenda kuwa buli kibinja omutooke, omucungwa, n’omupeera, era agenda kubasaba okuwunyiriza, okulaba, okukwatako, n’okulega ku buli kibala. Nga twetegereza embeera eno waggulu, ku mirimu egiddako omusomesa gy’ayinza okuteekamu abayizi okusobola okutuukiriza ekigendererwa ekigguddwaayo?
Mu lupapula olulambika engeri z’ebibala eby’enjawulo, lamba eby’okuddamu ebibuuzo ebiyinza okuddibwamu nga tukozesa obutegeevu bwaffe: Kibala ki ekya kyenvu? Kibala ki ekiwooma? Kibala ki ekikakanyavu? Kibala ki ekiwunya bulungi?
Ku lupapula omuli ebintu ebimanyiddwa okuyita mu birowoozo (ebiwoma/ebikaawa, obuwunga/omukaka, ebiwewuka/ebikakali, akaloosa akasanyusa/akaloosa akabi), ssa ebiriiso mu bibinja okusinziira ku bintu ebyo.
Mu lupapula omuli ebifaananyi ebikiikirira buli kimu ku bumanyirivu, lamba eby’okuddamu ku bibuuzo bino: Bumanyirivu ki bwe wakozesezza okukiraba nti ebbugga lya kyenvu? Bwe ki ki ekyakuyambye okutegeera nti ppere lya matamiivu? Bwe ki ekyakuyambye okutegeera nti ekikuta ky’ebbugga kirungiirivu? Bwe ki ekyakuyambye okutegeera nti omucungwa guwoomerevu?
Ku lupapula olulaga ebifaananyi by'ebibala bino nga kuliko empandiika enzirugavu erimu obwenyi obusanyufu n'obwenyi obunakuwavu, kozesa langi okuddamu ebibuuzo bino: Bw'abadde olya ekitundu ky'omucungwa, owulidde essanyu oba obunakuvu? Bw'obadde olaba langi y'e'nnanansi, ogisiimye oba togisiimye? Bw'obadde okwata ku kikuta ky'omupeera, owulidde essanyu oba obunakuvu? Bw'obadde owunya omucungwa, ogusiimye oba togusiimye?
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Primary
2,021
null
2
Okukozesa omulimu ogw’okunoonyereza, omusomesa ayagala okwogera ku ngeri ez’enjawulo ez’okwawula ebintu ebiri mu mugatte. Okutuukiriza kino, alaga abayizi be eccupa erimu amazzi, amayinja, amafuta, n’omunnyo. Omusomesa alina eccupa eziwerako ezitegekeddwa nga zirimu ebintu bye bimu. Ku mirimu egiddwa wano, gumu ku gyo gwonna gwandisobozesezza abayizi okuyiga ku nkola z’okwawula ebintu ebiri mu mugatte ate era ne bakulaakulanya obukugu bwabwe mu kukebera obutuufu bw’ebiva mu kunoonyereza okwa ssaayansi?
Mu bibinja, basalewo tekiniki ki esinga okuba ey’omugaso okwawula omugatte era oluvannyuma bannyonnyole ensonga lwaki balondedde etekinki eyo.
Nga bali mu bubiri bubiri, baawula omugatte nga bakozesa obukodyo bwe balaba nga butuufu, era balambulula okutuuka ku kigero ki obusobozi bwabwe okukola ekyo bwe bwali.
Nga buli omu ku lwabwe, bawa ebirowoozo byabwe ebyasooka ku nkola ey’okugoberera, ne bateekawo enkola ey’awamu, oluvannyuma ne bagissa mu nkola.
Kinnoomu kinnoomu, bagoberera enkola omusomesa gy’abalaze okwawula omutabulo ate oluvannyuma ne balaga tekinologiya ki ey’okwawula eyakozesebwa mu buli mbeera.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
3
Omusomesa ow’ekibiina ekisooka agenda kutandika omutwe ogw’ebyokuyiga ogukwata ku ngeri emikyuka egya bulijjo gye gikosaamu ebiramu n’obutonde bw’ensi. Mu bibuuzo bino wammanga, kibuuzo ki ekisobozesa omusomesa okwanjula ebyokuyiga eri abayizi?
Lwaki enjuba egwa olweggulo?
Lwaki emisana mimpi mu biseera by’obutiti?
Lwaki abantu bagoberera enkola ennamu mu biseera by'emisana?
Lwaki olowooza abantu abasinga balala kiro?
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
4
Mu somo ly'Essomabiramu, omusomesa ateekawo ekigendererwa kino eri Ekibiina ekisooka: "Okunnyonnyola ekitera okubaawo ku miti gy'ebibala mu biseera by'omwaka eby'enjawulo." Ku bikolwa bino wammanga, kiki ekisinga okuba ekituufu okukebera obumanyirivu bw'abayizi?
Bawe akapapula omwereere muyizi era omugambe okuzimba omuti gw'ekibala ky'asinga okwagala mu biseera by'omwaka bibiri.
Waawa abaana ebifaananyi eby’enjawulo ebiraga emiti egy’engeri ez’enjawulo, oluvannyuma obasabe okugigawula mu miti egibala ebibala n’egitaliimu bibala.
Ggwe omuyizi, kuliko olupapula olulina ebifaananyi by'emiti gy'ebibala. Buli muti guliiko ekiseera kyagwo eky'omwaka ekyolekeddwa. Ggwe kolela buli muti langi eyo etuukana n'ekiseera kyagwo ekyolekeddwa.
Bawe abaana kaadi eziriko ebifaananyi by'emiti egy'enjawulo n'endala eziriko ebibala, oluvannyuma obasabe okukwataganya omuti n'ekibala ekigugwanira.
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
5
Omusomesa akola ku mutwe gw'omubiri gw'omuntu mu kibiina eky'okubiri era ng'ayogera ku kiruubirirwa ky'okutegeera omulimu gw'omutima. Bw'abuuzizza abayizi bye bamanyi, akiraba nti abamu balina endowooza enkyamu ku nsonga eno. Ku ngeri eziddwamu wano, engeri ki eraga endowooza enkyamu ku mutima?
Omutima gweyongera okuba omugumu okuyita mu mizannyo
Omutima gw'omuntu gulinga ekikonde kye.
Omutima gusobozesa omusaayi okutambuza omukka ogwa oxygen okugenda mu mubiri.
Omutima gukola omusaayi ogugenda mu buli kitundu ky'omubiri.
null
null
null
D
Science
Student understanding
Primary
2,017
null
6
Ekibiina ky'abaana abato balaba ng'oluggya lujjudde ebimuli by'engeri n'ebiragala eby'enjawulo. Omusomesa akozesa omukisa guno okubakubiriza okunoonyereza ku nsonga eno okuyita mu mitendera gino: 1. Bakuŋŋaanya ebikoola by'ebimuli eby'enjawulo ebigudde mu luggya. 2. Bageraageranya enkula n'ebiragala by'ebikoola bye bakuŋŋaanyizza. 3. Baddamu ekibuuzo ky'omusomesa: "Kiki ekinaabaawo singa tubiteeka mu mazzi?" 4. Bateeka ebikoola mu kintu omuli amazzi. Kintu ki omusomesa ky'akubiriza abaana okukozesa mu kibuuzo ky'ababuuzizza mu kiseera ky'omulimu guno?
Okukebereza
Okwekenneenya okukulemberwa
Okuteebereza ebinaavaamu
Okugeraageranya ku bubaka
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Pre-primary
2,017
null
7
Soma embeera eno: Omusomesa ayita abaana abato okukola ekiigezo. Mu butto, ayiwa amazzi, butto w’emmere, ne giriserini. Oluvannyuma, ankenenya obutto era n’alaga engeri butto w’emmere ne giriserini gye byambukira waggulu, ate ng’amazzi gasigala wansi. Kintu ki ku bintu ebikola ebintu ekimusomesa ky’alaga mu magezi ago agannyonnyoddwa?
Obungi bw'ekintu
Obusobozi bw'ekintu okusaanuuka
Obuwewufu
Okugabanyika
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Pre-primary
2,017
null
8
Omusomesa annyonnyola abaana ku nkyukakyuka y'embeera amazzi ze gayitamu. Mu mbeera zino wammanga, y'eriwa eyinza okulagibwa ng'ekyokulabirako ky'ekifulukwa (condensation)?
Okugwa kw'omuzira ku mazzi g'omugga
Enkyukakyuka y'omuzira okufuuka omukka olw'amaanyi g'omusana
Okuwoola kw'amazzi g'ennyanja n'okufuuka kwayo omuyembe.
Okufukirira amayinja agalekebwa ku mukka oguva mu kasulo k’amazzi agabuguma
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
9
Omusomesa alaga abaana ekifaananyi ekiraga enkyukakyuka y’embeera y’ekintu okuva mu ngumu okudda mu ggaasi. Kyaki erinnya ly’enkyukakyuka y’embeera omusomesa gy’ayagala okukolako?
Enfuufu
Okufuuyuka
Okutulukuka
Okutabika
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
10
Nga kitundu ku somo eriyitibwa "Planeti Yange", omusomesa alina okunnyonnyola abaana ebintu ebikola obudde. Ku bintu bino wammanga, kiki omusomesa ky'alina okutwala mu nnyonyola ye?
Obudde, enkuba, n'ebiseera by'omwaka
Empewo, ebiseera by’omwaka, n’ob溫度 (ebbugumu oba obunnyogovu)
Okutonnyesa, omuyaga, n'obudde
Obudde, empewo, n'enkuba
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
11
Lowooza ku mbeera eno: Omusomesa ali mu kusomesa ebikwata ku nnyanja mu kitundu ekikwata ku Biramu n’Obutonde Bwebyetoolodde. Ku lw’ekyo, alaga vidiyo eraga ennyanja ng’eri mu mpewo ezikunta. Omu ku baana ababuuza lwaki empewo zikunta. Ku bino ebiddako, kiki omusomesa ky’asaanidde okwogerako ng’ensonga enkulu evaako empewo okukunta?
Omuyaga
Amaanyi agasikira ebintu ku Mwezi
Enjawulo mu bwoki bw’omu bbanga
Enkyukakyuka mu bwoki bw'amazzi g'ennyanja
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
12
Omusomesa ow’abaana abato alaga abaana vidiyo ekiraga ekintu ekireetebwa obwewunzike bw’enkondo y’ensi. Obwewunzike buno buleeta ekitundu ky’obukiikakkono n’eky’obukiikaddyo okumulisa obutali bumu okw’omusana mu kiseera ensi ky’etambulira okwetoloola omusana. Musinga ki ogw’ensi omusomesa gw’agezaako okunnyonnyola ng’akozesa ebikozesebwa bino?
Emigga gy'amazzi mu nnyanja
Ebiseera by'omwaka
Emisana n'ekiro
Emigga gy'amazzi
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
13
Soma embeera eno: Mu kibiina ky'abaana abato, Ignacio ayanjula ku ky'ekyennyanja ekya clownfish eraannyonnyola bagenzi be nti ekika kino kifuna obukuumi okuva ku ttooki y'ennyanja okulwanyisa abalya ebyennyanja ebirala, ate era n'ettooki y'ennyanja ekuumibwa kubanga ekyennyanja kigoba ebyennyanja ebirala ebigirya. Omusomesa ayingirawo okubannyonnyola erinnya ly'ekika ky'enkolagana y'ebiramu ekyogeddwaako omwana. Nkola ki ey'enkolagana y'ebiramu omusomesa gy'asaanidde okwogerako mu kunnyonnyola kwe?
Obuwangwa obw’okubeera awamu nga ekimu ku biramu kiganyulwa ate ekirala tekirina kye kifuna wadde okufiirwa.
Amensalism kitegeeza omukwano wakati w'ebiriwo ebimu gye kiremesa ekirala so nga kyo tekirina kye kifiirwa.
Obutalina ludda lwe bayimiriddeko
Omukwano ogw'obuyambi obwa buli omu
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Primary
2,017
null
14
Omusomesa yeetaaga abayizi be okutegeera amakulu g'obwolekero bw'obusaale mu nsaano z'emmere. Biki abayizi bye balina okutegeera okutuuka ku kiruubirirwa kino?
Empyaamida z'omuwendo gw'abantu kinnoomu mu nkola z'ebiramu
Emikwano gy'ebiramu egy'enjawulo
Abaguzi abakulu n'abaguzi abaddala
Enkyukakyuka n'okukuuma amasoboza
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Primary, Secondary
2,017
null
15
Mu kitundu ekikwata ku nkola y’omusaayi okutambula mu mubiri, omusomesa akola ku nkulaakulana ez’omulembe, gamba nga byuma bipima omutima, abayizi be basobole okutegeera engeri sayansi gy’akoleramu ng’ekibiina era ng’akyuka. Ku bikolwa bino wammanga, kiki ekikyama okuva ku kiruubirirwa omusomesa ky’ayagala abayizi be batuukeko?
Mukole omutindo gw’akakodyo akakolera omutima (pacemaker) mu bibinja nga mugoberera enkola entongole era entuufu.
Kola okunoonyereza ku nkulaakulana y'ebyuma ebiyamba omutima okukuba (pacemakers) era okole olupapula olulimu amawulire agakwata ku nsonga eyo.
Teekawo akapanero akawa amawulire agakwata ku nkulaakulana ez'omulembe mu byuma ebiyamba omutima okukuba (pacemakers).
Lambulula olutalo lw'ebiseera olulimu bannasayansi abaayambako okutegeera ebimanyiddwa ku byuma ebiyamba omutima okukuba (pacemakers)
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Primary, Secondary
2,017
null
16
Omusomesa ayagala abayizi be okutegeera enkola y’okuzimba ng’ekitundu ku bujjaasi obw’omuzaaliranwa. Mu ndowooza zino wammanga, bayizi ki ze balina okuba nga bamaze okukwata okusobola okutuuka ku kiruubirirwa ekyo?
Obutaffaali bwa macrophages buleetera obutaffaali bwa T lymphocytes antigens.
Obutaffaali bwa neutrophils bulya ebika by'obulwadde eby'enjawulo.
Obutoffaali bwa T obw’enjawulo obukwatagana n’ekizimbamubiri ekimu bukola obuwumbiingirizi.
Obutaffaali bwa B bwekyusa nebufuuka obutaffaali bwa plasma obuyimbula obuzzaalizi.
null
null
null
B
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
17
Omusomesa alina ekigendererwa ky’okuleetera abayizi okumaliriza ku mukago oguli wakati w’omulimu gw’enkola y’okumulisa emmere n’obwetaavu bw’amaselo ag’omu mubiri obw’ebyokulya. Kino ku bino wammanga kiki omusomesa ky’ayinza okukozesa okukakasa nti abayizi batuuse ku kigendererwa ekyo?
Teebereza ekiteeso okumanya enkolagana wakati wa lipeesi ne lipidi.
Okukola ekiigezo ku kikolwa kya amylase ava mu matta ku carbohydrates.
Ssaayansi mu kugezesa ku kikolwa kya pepsin ku puloteni: Enkyusibwa ezikozesebwa mu kugezesa: 1. Enkyusibwa ekyusibwa (Independent variable): Kino kye kintu omuntu akyusa mu kugezesa. Mu kugezesa kuno, kiyinza okuba obungi bwa pepsin. 2. Enkyusibwa ekyusibwa (Dependent variable): Kino kye kintu ekipimwa mu kugezesa. Mu kugezesa kuno, kiyinza okuba obungi bwa puloteni ezigattiddwa oba ebbanga erimazeewo okugattika puloteni. 3. Enkyusibwa eziteekeddwa okubeera nga tezikyuka (Controlled variables): Bino bye bintu byonna ebiteekeddwa okubeera nga tebikyuka mu kugezesa konna okukakasa nti enkyusibwa ekyusibwa y’ekintu kyokka ekireetawo enkyukakyuka. Mu kugezesa kuno, bino biyinz okuba nga tempeeca, pH, n’obungi bwa puloteni.
Kebera eggrafu eraga enkyukakyuka mu busukali bw'omusaayi oluvannyuma lw'okulya emmere erimu ekiriisa kya kabohayidureeti omungi.
null
null
null
D
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
18
Omukugu mu by'obulamu bw'omubiri (pulofeesa) akola ku mutwe gw'ebyenda era ayagala okunnyonnyola omukolo gw'obuwuka obutono (microbiota) mu bantu. Mu ngeri eziddwamu wammanga, lwaki abayizi balina endowooza enkyamu ku buwuka obutono (microbiota)?
Obuwuka obwa probayotiki bukwaatagana ne bakitiiriya
Obuwuka bwa bacteria buzisa obulamu bw'ebiramu.
Obuwuka obuyamba omubiri okufuna ebiriisa mu byenda.
Obujjanjabi bw’ekizimbamubiri butta obuwuka obuleeta obulwadde n’obuwuka obugasa omubiri.
null
null
null
B
Science
Student understanding
Primary, Secondary
2,017
null
19
Omusomesa ayagala abayizi be okuwa endowooza ennyonnyofu ku nkola ezimu ez’okumanya ku butaffaali bw’ebiramu. Ku bikolwa bino wammanga, kiki omusomesa kyakozesa okutuukiriza ekigendererwa kye?
Olulimi olulaga enkyukakyuka eziibaddewo mu nkola z'okukoppa ebintu ebiramu.
Okukola pposita ku tekiniki ezikozesebwa okukola ebiramu ebyakyusibwa ensengeka y’obutonde bwabyo.
Okunoonyereza okw'omutendera ogw'ekirowoozo ku bujjanjabi bw'obutonde mu kuvumula endwadde.
Omwoleso ku kukozesa obutoffaali bwa stem mu kuvumula endwadde.
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
20
Omusomesa alina ekigendererwa eri ekibiina kye nti abayizi be bateekwa okutegeera enkola ya plasmolysis nga bayita mu kugezesa. Ku kugezesa kulonda wammanga kwe bayizi abano bateekwa okukola okusobola okukulaakulanya okutegeera kwenkola eno?
Nnyiga ekijjanjalo ekimenyeddwa mu mazzi agalimu omunnyo okumala essaawa bbiri, oluvannyuma okimenye nate.
Tobesa akatundutundu k'ennyama akaabeteddwa mu mazzi ag'omunnyo okumala essaawa bbiri, oluvannyuma olyoke okabeteeze nate.
Bikka mu mazzi ag'endulu okumala ennaku bbiri akaloozi akaabetentebwa edda mu mazzi ag'endulu era obetente nate ngaakamaze okuggyibwa mu mazzi.
Bikka eggi eriggiddwaako olububi mu mazzi agasaliddwamu (distilled water) era olabe enkyukakyuka mu bunene bwalyo oluvannyuma lw'ennaku ssatu.
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
21
Omusomesa ayagala okukebera ekigendererwa kino: Okunnyonnyola nti ebiramu bikolebwa obutoffaali obumu oba obusukka era nti buno butondekeddwa mu bitundu, ebitundu by'omubiri, n'enkola z'omubiri. Mu biraga by'omuyizi ebikulu wano wansi, kiki ekikwatagana butereevu n'ekigendererwa ekyetaaga okukeberwa?
Banannyonnyola obutaffaali bw'enkola ez'enjawulo ez'omubiri gw'omuntu
Bategeera nti buli akataffaali kava mu kataffaali akalala akaabaddewo dda
Zikola omukago wakati w’emitendera egy’enjawulo egy’entegeka y’ebiramu
Balaga enkolagana wakati w’obubeezi n’omuwendo gw’ebizimbe by’obutaffaali n’emirimu gy’obutaffaali.
null
null
null
C
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
22
Mu butonde bw’essomo erikwata ku nteekateeka y’ebipande by’ensi n’enkolagana yaabyo n’okutengejja kw’amazzi, okubaawo kw’emisisi, n’okubaawo kw’ebiwuluzo by’omuliro, mu bintu ebirala, omusomesa ayagala abayizi be okutegeera nti ssaayansi nkola ekyuka era ekolebwa abantu bonna okumala ekiseera. Ku bikolwa bino wammanga, kiki ky’asaanidde okusaba abayizi be okukola ng’ekitundu ky’okunoonyereza okusobola okutuukiriza ekigendererwa kye?
Kola okunoonyereza ku bukakafu obuwagira enjigamannya y'ebipande by'ensi.
Noonyereza ku ngeri omulamwa gwa plate tectonics gye gwazimbibwa.
Lwaki eyitibwa "omulamwa gw'ebipande by'ensi"?
Noonyereza ku nkyukakyuka ezibaddewo mu kikuta ky'Ensi olw'obuyitiivu bw'ebipande by'Ensi.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
23
Omusomesa akoze emirimu gino wammanga ku kitundu eky’okuyiga ekikwata ku ndabika y’akaziba: 1. Abayizi basoma era neekebejja ebiwandiiko ebikwata ku ndabika y’akaziba ey’omulembe n’ebipimo byayo ebikulu. 2. Abayizi bakola ku bizibu ebikwata ku ndabika y’akaziba n’ebintu ebigirimu, n’enteekateeka y’amasannyalaze, n’ennamba za kwantaamu. 3. Abayizi bakubaganya ebirowoozo mu bibinja ku biwandiiko ebikwata ku nkyukakyuka mu ndabika y’akaziba n’ebipimo byayo ebikulu nga balina ebifaananyi ebigyoleka (Democritus, Dalton, Thomson, Rutherford, Bohr). 4. Abayizi bakola okugeraageranya ku ndabika z’akaziba ez’enjawulo nga booleka ebipimo byazo ebikulu. Mu nteekateeka zino wammanga, engeri ki esinga okukubiriza okuyiga okutondekawo okutegeera okw’amaanyi ku ndabika y’akaziba?
4 - 3 - 2 - 1
1 - 3 - 4 - 2
3 - 4 - 2 - 1
3 - 4 - 1 - 2
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
24
Mu mutendera gw'ekibiina ekisoma ku "Bbugumu", omusomesa ayagala abayizi be okutegeera omulamwa gw'ekipimo ky'obubugumu, ku bino ebiri wammanga, kiki ekisooka okusomesebwa okusobola okutuuka ku kiruubirirwa ekyo?
Amasoboza ag’ekinyetikki
Okutuukana kw'ebbugumu
Okwewaguza kw'ebintu olw'ebbugumu
Empeera z’okupima ebbugumu
null
null
null
A
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
25
Marcial asomera abayizi be embeera eno: Omusajja afumba nnuulu eri amaka ge. Atobeka amazzi mu ntamu ate n’ateekamu nnuulu. Okusinziira ku biragiro ebiri ku paketi ya nnuulu, alina okukendeeza omuliro, naye olw’okuba aliko essaawa, akuumira omuliro waggulu kubanga agamba nti mu ngeri eyo amazzi ganaabuguma nnyo era zinaafumba mangu. Bwe baba boogera ku ndowooza ze ku mbeera eno, abasinga obungi bakkiriziganya n’ekyo omusajja kye yakoze. Ku bikolwa bino wammanga, kiki Marcial ky’asaanidde okuteesa eri abayizi be okusoomooza endowooza zaabwe ezikyamu?
Okukola okunoonyereza ku ngeri ebbugumu ly’amazzi ery’okubulukuka gye likyuka mu mbeera z’obutonde ez’enjawulo
Okupima obudde kyetaagisa okwokya 200 mL y'amazzi mu bigira ebiteekeddwa mu muliro ogw'amaanyi ag'enjawulo.
Okuteesa enkola ey’okwekenneenya enkyukakyuka y’obwoki bw’amazzi nga bwe bukolebwako omuliro okusinziira ku bungi bw’amazzi agookesebwa.
Okusobola okwokya amazzi mu bbeka okutuusa lwe gabika, yongera amaanyi g'omuliro, era opime ebbugumu lyaago buli sikonda amakumi asatu okumala eddakiika nnya.
null
null
null
D
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
26
Omusomesa ayagala abayizi be bateeketeeke okunoonyereza okukwata ku maanyi agaleetera ekintu obutakulukuta. Okukola kino, alina ebipande ebirina ebika by’ebintu eby’enjawulo waggulu (ebiweweevu, ebiriko olupapula oluyisiza, ebiriko sipoonji, ebiriko ekyuma) n’emmeeza esobola okukyusibwa. Abayizi bakiraba nti bwe bateeka ekipande ku mmeeza ne bagikyusa, ku mpeto enjawulo, ekipande kitandika okuseerera. Ku bikolwa bino wammanga, kiki omusomesa kyakozesa okukebera obanga abayizi be batuuse ku kiruubirirwa kye?
Saba abayizi okumanya ebintu ebikyuka mu kugezesa n’okuteekateeka engeri y’okuwandiikaamu data.
Bawe abayizi omukutu ogw’okukozesa okukenkula obugulumivu buli bulooka we butandikira okuseerera n’okubala avareegi y’ebipimo bisatu buli bulooka.
Gamba abayizi okuteeka bulooka buli emu mu kifo ekigereke era bakyuse emmeeza okutuusa bulooka lw’esereerera, oluvannyuma bapime engeli enoona gye yatandikidde okusereerera.
Buuza abayizi okutegeera amakubo agayinza okukozesebwa okukakasa omukwano oguli wakati w’obwangaavu bw’ekikata n’enjuyi gyekitandikirako okuseerera.
null
null
null
D
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
27
Omusomesa ayagala okukola omulimu gw'okubuuliriza ogw'obukulembeze n'abayizi be, basobole okutegeera nti obukakafu obw'ekikuguza bwe businga obukulu mu kuzimba okumanya. Omusomesa bw'aba ayagala okukebera obutuukirivu bw'ekigendererwa kino, biraga ki ku bino wammanga eby'okukebera ebiyinza okumusobozesa okukikola butereevu?
Bano bannnabonnyola obukakafu obwazuuliddwa mu mutendera gw'okugezesa.
Bakola ebyawandiiko by’obujulizi obufuniddwa mu mutendera gw’okugezesa mu kunoonyereza
Bakola ebyawandiiko ebiraga engeri ebyo bye bakung’aanyizza gye bikwatagana n’ekibuuzo ky’okunoonyereza kye baabaddewo.
Bakola enteekateeka y'okugezesa ebasobozesa okufuna obujulizi obwesigamiziddwa ku kunoonyereza okusobola okuddamu ekibuuzo ky'okunoonyereza.
null
null
null
C
Science
Assessment
Primary, Secondary
2,017
null
28
Soma ekigendererwa kino ekikulu eky'okuyiga: Kebejja era n'ovvuunula data okusobola okuwa obujulizi obuwagira ekirowoozo nti enjawulo y'ebiramu eva ku nkulaakulana y'ebiramu. Ku bikolwa bino eby'omuyizi ebigendererwa, kiki ekikwatagana butereevu n'okutuukirira ekigendererwa kino ekikulu eky'okuyiga?
Londa ebimera eby'enjawulo okusinziira ku mitendera gy'ebika byabyo.
Nsonga lwaki ebisigalira by'ebiramu eby'edda bisangibwa mu ttaka ebimu bikwatagana butya n'embeera ezaayita n'eziriwo kati
Okusinziira ku biwandiiko by'ebisigalira by'ebiramu eby'enjawulo, teebereza enfaanana y'ekika ekyo.
Gerageranya ebikula ebirina obutonde bw’emu mu ngeri ez’enjawulo, gamba ng’ekiwawaatiro ky’ennyanguyirizi n’ekiwaawaatiro ky’ekinyira.
null
null
null
D
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
29
Omusomesa bw'aba ayagala okunnyonnyola abayizi be ku mulamwa gw'obukoleraano obutannatuukirira, ky'ekuwa ku by'okulaga wammanga ky'ayinza okukozesa mu kunnyonnyola?
Ekinyonyi kya 'African hornbill' kibeera n'ebiwuka ebiwerako mu kisu kyabyo, ebyo ebiriisa ku kazambi; mu ngeri eno, biyoola kazambi akukung'aana mu kisu.
Ensolo eziramula zirina bakitiiriya mu byenda byazo ezisobola okukyusa selulosi, ekiriisa kino ne kiba nti kigasa byombi
Endagala z’emiti zekwata ku miti okufuna ekitangaala ekimala, amazzi, n’ebimera ebyetaagisa, nga tebiziggya ku muti, omuti ogutakosebwa ndagala.
Obuwuka bwa Rhizobium bufuna ebiriisa bye bwetaaga okuva mu mirandira gy'ebimera by'ebijanjaalo, ate era, obuwuka buno bukwasawaza nayitrogeni ekyetaagibwa ebimera bino.
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
30
Omusomesa asaba abayizi be okwekenneenya embeera engezesedwa eno wammanga okusobola okukakasa oba bamanyi ebintu ebifuga ekikolwa ky’okukola ebiriisa: Mu kifo ekisibe, omutali madirisa era nga tempulikya yaamu ya nkalakkalira, ebimera bibiri (A ne B) byateekeddwa ku njuyi bbiri ezitali zimu mu kisenge. Ekimera A kimulisibwa ekitangaala ekya kiragala n’ekimera B kimulisibwa ekitangaala ekya bbululu. Byombi byafukirirwa amazzi agenkana omulundi gumu buli wiiki. Oluvannyuma abasaba okuddamu ekibuuzo kino: ku bimera bino bibiri, kiruwa ekisuubirwa okukula obulungi okusinga ekirala? Kuddamu ki ku bino wammanga kwe kunaasobozesa omusomesa okukakasa nti ekigendererwa ky’okuyiga kituukiddwaako?
Ekikula ky'ekimera A kikula mangu okusingawo kubanga obutonniinya bwa kiragala bukusanyaawo amasoboza g'ekitangaala agasukka ku butonniinya bwa bbululu
Ekikula ky'ekimera B kikula mangu okusingawo kubanga ekitangaala kya bbulu kiyinza okukwatibwa obulungi obuwandanyi bwa kkirolofiili okusinga ekitangaala kya kiragala.
Tewali na kimera na kimu kimenya olw’okuba newankubadde balina amazzi agabamalako, nga bali mu kifo ekiggale, tebalina kaboni dayokisayidi abamala.
Ebimera byombi bikula mu ngeri y’emu kubanga byombi birina amazzi agabamalako, ekibayamba okuggulawo obutuli bwabyo obuyitibwa sitomaata awatali buzibu bwonna, ekiyamba kaboni dayokisayidi okuyingira.
null
null
null
B
Science
Assessment
Primary, Secondary
2,017
null
31
Omusomesa aleeta eri abayizi be enkola y’okugezesa eno wammanga ekwatagana n’omukwano oguli wakati wa antigen ne antibody: Ndowooza nkyamu ki esobozesa enkola y’okugezesa eno okuggyibwawo?
Obutaffaali bwa B lwa lymphatic bukola obuzza bwa antibody obutalumiriza.
Ebipooli bikola okutereeza ekika ky'obutonde bw'omubiri obulwanyisa endwadde ekimu bwokka.
Obuzimbe bw’omubiri bulina obusobozi okukolagana n’ekika kyonna ekya antijeni.
Obutaffaali bwa B bufulumya ebika by'obutaffaali bw'omubiri obulwanyisa endwadde eby'enjawulo bwe buba biragiddwa ekika ky'akawuka akaleeta endwadde ekimu.
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
32
Mu nteekateeka y'okukola essomo ku nkola y'obulamu ey'omubiri ey'endokriini, ku bino ebikulu wammanga by'olina okusooka okuyigiriza abayizi bo basobole okwawula engeri omulembe gw'ekikemeko gye gutandika okukolera ku butaffaali obigendererwa?
Ebintu ebireeta okuyimbulwa kwa ሆሞኒ
Obutonde bw'ekikemiko obwa homooni
Okukendeeza oba okwongera ku busobozi bw’empewo okukola эмиро
Enkola z'endagabuzizo ezikozesebwa okukendeeza oba okwongera ku maanyi g'omubiri (Feedback mechanisms of hormones)
null
null
null
B
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
33
Mu kukebera okw’enkomerero, omusomesa w’ebiramu akwataganya ekibuuzo kino: ‘Nkyukakyuka ki mu mubiri omukazi ze yandibadde nazo singa aweereddwa eddagala eriziyiza omulimu gwa GnRH? Zinnyonnyole.’ Kintu ki ku biragiro by’okukebera ekolebwako n’ekibuuzo kino?
Omulimu gw'obuwangwa oguleeta enkyukakyuka mu buvubuka.
Nnyonnyola engeri omutwe gw’obwongo gye gufugaamu omusinde gw’eb激素 eziva mu kitundu kya hypothalamus ku musinde gw’ebisa eggi n’omubiri gw’ennyingo.
Nnyonnyola omulandira gw’ebintu ebiddiring’ana mu mutendera gw’ekizadde ng’okozesa omutendera gw’obuwulukuto, okuva kw’eggimu, n’omutendera gwa luteal.
Nnyonnyola omulandira gw’ebintu ebiddiring’ana mu mutendera gw’omubiri gw’ekyenda nga bikwatagana n’okukyenga omusaayi, ekiseera eky’okukula, n’ekiseera eky’okukola ebintu.
null
null
null
B
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
34
Mu kitundu ekikwata ku biragalalagala, omusomesa alina ekigendererwa ky'okuyamba abayizi be okukulaakulanya obusobozi bw'okutegeera ebintu ebikyuka mu kunoonyereza. Kiki ekikolwa eky'okukebera ekiyinza okusobozesa omusomesa ono okugera ekituukiddwa ku kigendererwa ekyo?
Okuzimba akakungunta k’essigala okusobola okuzuula obutwa obulimu.
Okuteekateeka ebyava mu kunoonyereza okwakolebwa abayizi ku bintu ebireetera abantu okutandika okunywa omwenge nga bakyali bato.
Okutegeka omusingi ogw'ekibalangulo ku kunoonyereza okukwata ku nsonga ezireetera abavubuka okukozesa enjaga.
Okukola ebyokulabirako ebyazimbibwa abayizi ku ngeri enzirukanya y'eddagala erisindikiriza emikwanaganyo gy'obusimu ku mutendera gwa kemiko.
null
null
null
B
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
35
Omusomesa ayagala abayizi be okusiima ssaayansi ng’enkola ennywevu ey’okuzimba okumanya. Okutuuka ku kiruubirirwa kye, asaba abayizi be okukola olukalala lw’ebiseera mu bibinja nga balaga ebyo abasayansi abaddako be bakoze: Friedrich Miescher, Robert Feulgen, P. A. Levene, Frederick Griffith, Oswald Avery, Alfred D. Hershey, ne Martha Chase. Ku bikolwa by’abayizi ebigattiddwa wammanga, kiki ekyetaagisa okwoleka enkulaakulana y’okumanya kuno?
Tegeera ebifaananyi ebiraga ebiseera eby'enjawulo eby'ekikyusizo ky'obutoffaali
Nnyonnyola eb stages z’omugendo gw’amawulire g’obutonde, okuva ku gene okudda ku protein.
Nnyonnyola engeri енти DNA molecule gyefaanana n'omukwano gwayo eri replication ne transcription.
Vvuunula ebigezo ebiraga nti DNA ye molekyu etisse amawulire g'obusika.
null
null
null
D
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
36
Omusomesa ayagala abayizi be okumanya enkyukakyuka mu butonde obusirikale (genetic alterations) ezifuga okweyongera kw'obungi bw'obutoffaali n'enkyukakyuka y'obutoffaali mu kookolo. Okukola kino, ateekateeka ebikolwa bino wammanga abayizi be okubimala: 1. Kuteekawo ekiweebwa ky'omutendera gw'obutoffaali n'obubonero obugufuga. 2. Okutegeera amakulu g'okweyongera kw'obungi bw'obutoffaali n'enkyukakyuka y'obutoffaali nga bakozesa eky'okuzannyisa ekigatta ebintu. 3. Okukwataganya omukono gw'obusirikale obukulu mu kufuga omutendera gw'obutoffaali ne mu bika bya kookolo eby'enjawulo. Mu ngeri ki eno wammanga mwe munaasanga enkulukuta okuva ku kyangu okudda ku kizibu mu bikolwa ebyoogerwako okutuukiriza ekigendererwa ky'okuyiga?
1 – 2 - 3
1 - 3 – 2
2 – 1 – 3
2 – 3 – 1
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
37
Mu kibiina ky’amasannyalaze mu siniya, omusomesa yabuuza abayizi be ekibuuzo kino: "Kiruwa ki ku bino ebiri kye mulowooza nti kyakumulisa okusinga ekirala?" Mu butuufu, abayizi be bonna baddamu nti obukumu bw’ekiruwa B bwandibadde bwa waggulu okusinga obw’ekiruwa A. Oluvannyuma, omusomesa abasaba okukola omukolo okukakasa ekyo kye baalowoozezza era balambulule ebyavaamu, nga bageraageranya n’endowooza zaabwe n’entegeera zaabwe ezaaliwo. Ku bikwata ku ekyo waggulu, kigendererwa ki eky’omukolo ogwokubiri omusomesa gw’asabye?
Okukubiriza okutabanguka mu birowoozo n'okukubiriza enkyukakyuka mu ntegeera y'abayizi
Okukebereza okuyiga kw'abayizi okukwata ku ngeri enkulungo z'amasannyalaze gye zikolamu
Okumanya endowooza abayizi ze balina ku ngeri obutonde bw’amasannyalaze gye bukola.
Okutegeera ebintu ebireetera abayizi okukola ensobi mu ntegeera y’omulamwa oguli mu mulimu ogwasooka.
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
38
Nga kitundu ku somo eriyitibwa “Ekitangaala n’Endabirwamu ez’Ebika,” omusomesa alina okuteekateeka omulimu ogugoberera ekigendererwa kino: “Okwekenneenya engeri y’ekitangaala gye kifaanana ng’obuntu obutini okusobola okunnyonnyola ebikolwa by’ekitangaala, nga tutegeera nti ebifaananyi birina emigaso gyabyo ate era n’obunafu bwabyo.” Ku mirimu egiddwa wano wansi, mulimu ki ogugenda okusobozesa abayizi okukolera ku kigendererwa ekyo waggulu?
Nga twekenneenya okukyama kw'omusana nga guyita mu katuli akatono n'engeri gye gukyusibwamu (polarization) nga guyita mu bipande bibiri ebikyusa omusana (polarizers), nga tukozesa endowooza nti omusana guba butoffaali butono (corpuscular model of light).
Ng’okozesa omulingo gwa corpuscular ogw’ekitangaala, gerageranya endabika y’ekitangaala ekyejjulula mu ndabirwamu n’ekitangaala ekisaasaana mu busenge obubiri.
Ng’okozesa omulingo gwa corpuscular ogw’ekitangaala, gerageranya engeri omutanga ogw’ekitangaala gye gukyusibwamu bwe guyita mu ndabirwamu n’engeri omutanga ogw’ekitangaala gye gwolesebwamu mu ndabirwamu.
Gerageranya engeri ebifaananyi gye bikolebwamu mu ndabirwamu enkovu ne mu lenti enkovu ng’okozesa emisingi gy’ebyobusirikale bw’ekitangaala, okuyita mu ndowooza y’obutundutundu bw’ekitangaala.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
39
Omusomesa akolera wamu n'abayizi be ku nteekateeka y'ensi ey'omu makkati nga Ptolemy yagiteekawo era ayagala okukola omulimu ogugenda okubasobozesa okutegeera engeri enteekateeka ya Copernicus ey'enjuba ey'omu makkati gye yavanga mu kunenyeza enteekateeka y'ensi ey'omu makkati. Ku mirimu egiddwa wansi, gumu ku gujja kusobozesa omusomesa okutuukiriza ekigendererwa kino?
Buuza abayizi okugeraageranya, nga bakozesa obufaananyi n’enjawulo, endagiriro za Ptolemy ne Copernicus okunyonyola Ensi Enjuba gy’etooloola.
Laga abayizi olulimi olw'ekikugu olwa kompyuta olulaga engeri enjuba n'empewo eziri mu bwengula gye bitambula, okusinziira ku ndowooza y'ensi ng'eri wakati n'endowooza y'enjuba ng'eri wakati.
Laga abayizi vidiyo eraga engeri enkulungo gyeyetoloolera emabega, balyoke bannyonnyole kyebalabye nga basinziira ku ndowooza y’ensi ng’eri wakati n’ey’enjuba ng’eri wakati mu nkola y’Ensiisira y’Enjuba.
Mu byafaayo,gambawala abayizi ku makulu g'ekyo kye tuyita "Enkyukakyuka ya Copernicus", ekyava mu ndaba empya ya Ssemwanga eyafulumizibwa Copernicus.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
40
Ku mirimu egiddwa wammanga, kkiruwa ekkiriza abayizi okwekenneenya omusingi gw'okukuuma amasoboza ag'ekinnakyinnya mu ngeri ennungi?
Ng’okozesa olubalama olwewunzise, weetegereze engeri akapiira bwe katambuliraako nga kaliringita.
Nga ok пользуетесь sensa etuukirawo, kwata embiro omupiira gwe gukubira ettaka nga gugudde okuva ku mmeeza.
Ng’okozesa akatimba aka U, akapiira ke katemera, weetegereze obuwanvu bwe katuuka waggulu okumala akabanga.
Okuva mu kukoppa kompyuta okw’ekizungirizi ekitaliimu mpaka, tegeera amaanyi ag’ekinyetikka n’amaanyi ag’obusobozi ag’akamotoka akatambulira ku kyo.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
41
Oluvannyuma lw’okuyigiriza abayizi be aba S.4 ku mugaso gw’ekintu ekigumu, omusomesa ateesa omulimu gw’okuyiga ogugenda mu maaso: Abayizi beekungaanye mu bibinja ebitono era banoonyereze ku kintu ekigumu ekiri mu kintu ekisika, nga bawandiika ebyo bye bazuula mu mmeeza. Mu ngeri y’emu, banoonyereze ku bipimo by’amaanyi ebituufu ebiragiddwa mu mateeka ga Hooke. Okumaliriza, bateekateeka lipooti mu ngeri y’ekipande, oluvannyuma ne kireetebwa eri bannaabwe mu kibiina. Ku bukugu bw’okunoonyereza okwa sayansi obulimu, bwe buluwa obusobola okukulaakulanyizibwa obutereevu okuyita mu mulimu guno?
Noonooza okunonyereza okwa ssaayansi okusobola okukutereeza, ng'otunuulira obutuufu n'obwesigwa bw'ebivaamu.
Fumbekera ebibuuzo n’obuzibu, nga osinziira ku bumanyirivu bwa ssaayansi, ebisobola okugonjoolwa okuyita mu kunoonyereza okwa ssaayansi.
Nnyonnyola era olwanirire n'obukakafu okuva mu kunoonyereza okwa ssaayansi, mu bigambo ne mu buwandiike, nga mw'otwalidde emmeeza, ggulaafu, emifaananyo, ne ICT.
Teekateeka enteekateeka z'okunoonyereza okukozesa engeri z'okugezesa ez'enjawulo ez'okuddamu ekibuuzo n'obuzibu nga zisinziira ku bujjuvu obw'enjawulo obw'amawulire ag'ekisaayansi, ng'otunuulira enkozesa entuufu ey'ebikozesebwa n'ebintu okukakasa okukungaanya data omwesigwa.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
42
Mu kitundu "Amaanyi G'amasannyalaze n'Emigugu gy'amasannyalaze" mu kibiina ekya kkumi na bibiri, omusomesa ayagala abayizi be okusemberera okussaawo amateeka nga bayita mu kwetegereza omukwano wakati w'ebintu ebirambika. Mu mbeera y'etteeka lya Ohm, ku bikolwa bino wammanga kiki ekisaana okukozesebwa ku nsonga eno?
Abayizi bakola eggulaafu eraga amaanyi g'amasannyalaze agavaamu (current intensity) okusinzira ku voltisi mu sikito entuufu, nga balowooza nti obuzibu (resistance) bwa nkalakkalira.
Abayizi bakola ggulaafu okuva mu mmeeza erimu ebipimo by'amaanyi g'amasannyalaze agayita mu waya ku buli voltisi, oluvannyuma ne baginnyonnyola.
Abayizi bakkaanya ku buzibu bw'ebintu ebikulembera amasannyalaze; buli omu aweebwa omuwendo gw'amasannyalaze n'amaanyi g'amasannyalaze nga bipimiddwa mu nkola.
Abayizi baweebwa ebipimo by'amasannyalaze ebitali bifaanagana ne bakakasa, nga bayisaawo omugatte gw'amasannyalaze agasaliddwa ku buli kimu, oba ng'ekipimo ky'amasannyalaze ekyatuukirizibwa omukolezi kituufu.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
43
Nga kitundu ky’omulimu mu kitundu "Obwoki n’Obutonzi", omusomesa awa abayizi be ab’omwaka ogw’okubiri mu Siniya omutendera ogw’awaggulu eby’okusoma bino: "Mu kyasa ekya 17, emirimu mingi egy’obwomu yali gituuse mu buziba obungi nti okuyiwa amazzi agaali gakung’aanye wansi kwali kuzzeemu okuba ekizibu kinene era empompa ezaaggyangamu amazzi zaalina okutambuzibwa embalaasi oba abantu. Mu kiseera kino, bannasayansi nga Torricelli oba von Guericke baakola enkyukakyuka enkulu ezikwata ku bunene bw’omukka oguli waggulu, obubaawo bw’ekifo ekitaliimu mwoyo, n’ekiyitibwa "amaanyi agaleetawo enkyukakyuka ag’omuliro". Eyasooka okugezaako okuzimba ekyuma okuyimusa amazzi nga yeesigamiziddwa ku nkyukakyuka zino yali Papin, newankubadde enteekateeka ye teyazimbibwa. Savery yasingawo okuba n’obuwanguzi, eyakola ekyuma omwabadde watondebwawo ekifo ekitaliimu mwoyo ng’omukka gukutalaala. Mu 1712, Newcomen yazimba ekyuma ekyali kigasa ennyo, ekyali tekyetaaga bunene bwa mukka bungi nnyo, kyali kikuumiire nnyo, era kyakozesebwa okumala emyaka nsanvu nga tekyetaaga kulongoosebwa nnyo. Eddaala eddala lyateekebwa Watt, eyali amanyi ebikwata ku bbugumu erisigaddeyo ebyali byazuulwa Black, yalina ekirowoozo eky’okwawula ekikutazaala ku mubiri gw’ekikozesebwa, n’azimba ekyuma ekisooka n’enteekateeka eno mu 1776. Ekyuma kya Watt, ekyali ekiwoomera era nga kikola bulungi, kyaggweera nga kikozesebwa, okwongerezaako, mu byuma ebizito n’amakolero g’engoye. Tekinologiya ono gwatandikirawo enkyukakyuka egenda mu maaso n’okutuusa leero era n’esobozesa okukulaakulanya ebikozesebwa eby’omulembe. " Ku mirimu egiddwa wansi eno, gy’abayizi gye basobola okukola nga basinziira ku kusoma kw’ebigambo ebiri waggulu?
Nnyonnyola engeri ennamunigina ya sitimu Watt gye yakolaamu bwe yakolanga.
Weetegereze engeri ennyanguyirizi z'ekibalangulo gye zikolamu, nonde ebirungi byazo n'obunafu bwazo mu kunnyonnyola ebintu eby'obutonde.
Teekawo ebyokulabirako, obukiiko oba engero eziyinza okubasobozesa okukwataganya ebiri mu Physics n'okutegeera ebintu ebibaawo mu bulamu obwa bulijjo.
Laga endaga bw’enkola ey’ekinyegenyegenyege n’eyekukyuka mu ngeri y’okuzimba okumanya bw’egonjoolwa, era n’enkulakulana yaani eyeegattiddwa ku mbeera z’ebyenfuna n’ebyemabega by’abantu.
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
44
Mu kusomesa essomo lya Fizikisi, endowooza enkyamu ezimenyeddwa ezimanyiddwa ziriwo, abayizi ze balina era nga zikosa okuyiga kw'endowooza empya n'emiramwa gya ssayansi egikwatagana n'omutwe 'Obwoki n'Obuteme'. Mu ndaga ezo wammanga, lwaki endaga emu tekwatagana n'endowooza enkyamu ezo?
Obugumu buba busangika mu nkola ez'enjawulo.
Obunnyogovu bwe businga ebbugumu oba okubulako kwalyo.
Obugumu kitegeeza okubaawo kw'enkola bbiri oba okusingawo
Obugumu bulina tempulikya ng’ekipimo kyabwo ekikwata ku mubiri.
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
45
Mu mutwe gw'ekitabo ogwa "Eddoboozi" mu siniya, abayizi beesuubirwa okuba nga basobola okunnyonnyola lwaki waliwo enjawulo mu ngeri eddoboozi gye livuga wakati w'ennyimba ze zimu ezikubiddwa ebivuga eby'enjawulo. Biteekwa kuba bya ngeri ki abayizi bye bateekwa okumanya okusobola okwanukula ekibuuzo kino ku ngeri eddoboozi gye livuga?
Amaanyi n'eddoboozi
Endengo n'okugattika kw'amayengo
Okukyama n'okudda kw'ekirekyerekyo ky'amaloboozi
Omugatte gw'omuvumbo n'obuwanvu bw'ejjengo ly'amaloboozi
null
null
null
B
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
46
Omusomesa ayagala okukebera obumanyirivu bw'abayizi mu kiruubirirwa kino: “Okuwa obunnyonnyofu ku bintu ebikwata ku masannyalaze agabeera mu kintu, gamba ng'engeri ebintu gye bikwatibwa amasannyalaze n'engeri amasannyalaze gye gafulumizibwa.” Mu biraga ebiri wammanga, kiruwa ekikwatagana n'okukebera ekiruubirirwa kino?
Bannyonnyola embeera ezisobozesa amasannyalaze okuyita mu bintu eby'ekikaluba, ebikulukusi, ne ggaasi, nga bawa ebyokulabirako ku buli kimu.
Bannyonnyola ebintu ebikyuka n’embeera eziteekawo obunene bw’amaanyi g’amasannyalaze wakati w’obukakafu obubiri, nga bakozesa etteeka lya Coulomb.
Bannyonnyola engeri n’ebyuma ebikozesebwa okukuuma abantu okuva mu bintu ebimu eby’amasannyalaze eby’obulabe, gamba nga okussa ettaka n’enkondo z’emyazi, n’ebirala.
Bannyonnyola nti ebintu ebiyisa amasannyalaze birina obuzibu obw’amasannyalaze era nti businziira ku buzibu bwabyo obw’okuyisa amasannyalaze, obuwanvu bwabyo, obugazi bwabyo, n’ob溫度 bwabyo.
null
null
null
C
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
47
Omusomesa ayagala okutegeka omulimu gw'okukebera abayizi be aba S.4, okukakasa oba bakulakulanyizza obukugu mu kulowooza okwa ssaayansi: 'Okutegeera obunafu bw'ebipimo bya ssaayansi n'enzirugaanzi.' Mu mutwe 'Amaanyi n'entambula: entambula n'amateeka gaayo', ku mirimu gino wammanga gy'abayizi ggi ki ekisobola okusomesa okukebera enkulaakulana y'obukugu obwogeddwako?
Teekateeka era okole enkola ey’okupima embiro y’omubiri oguserera ku lukalama, ng’ogeraageranya ebipimo byagwo ku mpalama ez’enjawulo.
Kola omulimu okuzuula emisinde omubiri gwe gwaagwa nagwo nga teguumiriddwa era ogerageranye ebyo by'ofunye n'ebyo ebyali biteeberezebwa.
Ggonomola ebizibu by’entambula ennyonjo eyanguyiziddwa, ng’okozesa emiramwa gy’ekinenematiki n’enkolagana z’ekibalangulo wakati waayo, oluvannyuma ogerageranye ebyavaamu n’endowooza zo ez’emabega.
Balanguula obudde omutindo gugwa, obuwanvu obusingayo okutuukako, n’omuvuyo ogugwa nagwo wansi, ng’okozesa omusingi ogunnyonnyola okugwa obwereere n’okusuula waggulu, ogerageranye ebivaamu n’eby’abantu abalala.
null
null
null
B
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
48
Omusomesa w'ebya fiziki, okumaliriza essomo ku "Ekitangaala", awa abayizi be abali mu mwaka ogusooka mu siniya omulimu guno ogw'okukebera: Wano waliwo embeera bbiri omutangaaza ogw'ebika eby'enjawulo gwe gumasamasa ekkubo. a) Geraageranya ekika ky'ekisiikirize ekinaava ku kkubo mu mbeera 1 ne 2. b) Noonnyereza eky'okuddamu kwo ng'okozesa omusingi gw'obutundutundu bw'ekitangaala ne jjomettuliya w'eby'amaso. Bukugu ki obwa sayansi obusobola okukeberwa okuyita mu mulimu guno?
Okukiikirira amawulire nga tuyita mu ndabirwamu z'ekisaayansi.
Okunnyonnyola ebiva mu kunoonyereza okwa ssaayansi
Nnyonnyola nga osinziira ku misingi n'ennyinyonnyola ez'ekinnassaayansi.
Ennono ezireetera engeri entondeka y'ebintu n'enneenunulo za sayansi gye bikoma ze ziri zitya?
null
null
null
C
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
49
Omusomesa akolera wamu n'abayizi be ab'omwaka ogwokusatu mu siniya ku mulamwa gw'obukyayakya obw'enjawulo, mu mukolo gw'ekitundu Ekyeya n'Obutemyevu. Ku by'okulabirako bino ebikozesebwa bulijjo, kiki ekisobozesa okwanjula omulamwa guno?
Bw'oggyawo akacupa k'ekinywebwa mu firigi okumala akabanga, obutondo bw'amazzi buzzeeyo kungulu kwako.
Nga omuliro ogukozesebwa bwe guli omugumu, tempulikya y'entamu erimu amazzi agabira teyeyongera okuggyako nga mukyaliyo amazzi mu ntamu.
Oluvannyuma lw'ekiseera okuweereza enva endiirwa, lumonde akyali wa bbugumu nnyo okulya, ate ennyama yo esobola okuliibwa awatali buzibu.
Bw'olekawo eccupa enzirugavu n'endala enfuufu nga zombi ziriko ebintu by'omazzi munda, enzirugavu etuuka ku tempulikya ya waggulu okusinga enfuufu.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
50
Mu butonde bw’ebintu ebya polima (polymer chemistry) mu Ssomero Eya Wakati, ku bino wammanga, kiki ekisengeka ebintu okuva ku kikulu okudda ku kitono?
Laga ebyokulabirako bya monoma, nonnyola engeri polima gye zikolebwamu okuyita mu kikolwa kya kemiko ekigigattako, ate oluvannyuma owe ebyokulabirako bya polima ezikolebwa mu butonde n'ezo ezikolebwa abantu ezikozesebwa mu bulamu obwa bulijjo.
Okutandika n’ebyokulabirako bya polima ezikozesebwa mu bulamu obwa bulijjo (ez’obutonde n’ezikolebwa), oluvannyuma n’onyonyola engeri polima gye zikolebwamu okuyita mu kikemiko ekigisaanikira, era oluvannyuma n’onyonyola ebintu ebizimba polima bye bita.
Wa wano waliyo ebyokulabirako bya polima ezikolebwa mu butonde n’ezikolebwa abantu ezikozesebwa bulijjo era okuva mu zo tandika okwawula obutundutundu obuzimba polima ezo; oluvannyuma nonnyola engeri polima ezo gye zikolebwamu okuyita mu kikolwa eky’obuziba ekigigyamu.
Laga ebyokulabirako by’ekikemiko ebikolebwa mu nkola ya polima ezikozesebwa bulijjo n’ebizizimba byazo (monoma) ate era oluvannyuma basabibwe okukozesa akafaananyi ke kamu n’ebyokulabirako ebyo okunoonya polima endala ezikozesebwa bulijjo n’okukola ebikemiko byazo.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
51
Kusooka, abayizi balina okuba nga bamanyi ebikwaata ku: 1. Empalirizo eziri mu atomu (atomic structure) 2. Enkyukakyuka z’enukiriya (nuclear reactions) 3. Okusattuluka kw’enukiriya (radioactive decay) 4. Ebika by’obusattuluzi (types of radiation) nga alufa, beta, ne gamma.
Ensibika y'obusirikale bw'akaziba
Ensibuko y'obutoffaali bw'ebintu
Enkola y'obusengeke bw'amasannyalaze mu atomu
Endabika y'ebipimo by'obuzito bw'akaziba k'ekintu
null
null
null
A
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
52
Mu kiseera ky’ekibiina ku by’obutonde bw’obuziba obuleeta obulwadde, abayizi bakola okunoonyereza okw’okunnyonnyola okubaawo kw’ekyuma mu emmunyeenye enkadde ennyo. Mu by’abayizi bye baasooka okuyiga ku bino wammanga bye balina okukozesa okusobola okukola omulimu guno?
Omukwano oguli wakati w'enzatulo n'amasoboza
Enkyukakyuka mu buziizi
Okutabika kw'obuziizi
Okwebulukuka kwa atomu ya nyukiriya
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
53
Kintu ki omuyizi ky’alina okuba ng’amanyi okusobola okukola ku musingi gwa VSEPR mu molekyu ez’enjawulo?
Omugatte gw'akanyigirizi ka dipole oguvaamu molekyu ez'enjawulo
Eteeka lya duet ne octet ku nkola y'obuziba.
Okukiikirira empandiika z'ebisengeke bya kemiko ebiri mu molekyuulu
Akakodyo ka valence shell electron pair repulsion (VSEPR) nga kakozesebwa ku molekyu ez'enjawulo.
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
54
Omusomesa ataddewo ekigendererwa kino eri ekibiina kye: Okunnyonnyola engeri pH gy’ekolamu mu kwetoloolesa asidi ow’amaanyi n’ekintu ekirina obunafu obutono. Mu ngeri zino wammanga, kiki ekiraga obulungi ekyetaagisa okutunuulira okuyiga kuno?
Bazimba ekkubo ly’ekigeranyo ky’ek एसिड ennywevu n’ekireebu ekinafu.
Bakola okukebera asidi ow’amaanyi nga bakozesa ebintu eby’obusirikale okusobola okugiweweesa.
Bagera omuwendo gw’obungi bw’ekyokulwanyisa ekikakali n’ekyokulwanyisa ekinafu okusinziira ku pKb y’ekyokulwanyisa ekinafu.
Bagenderera okumanya obungi bw’ek एसिड ennywevu nga basinziira ku bungi obumanyiddwa bw’ekireevu ekinafu.
null
null
null
A
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
55
Mu kibiina ky’ekemistry, omusomesa ateesezza abayizi okunnyonnyola n’okulaga engeri empalirizo eziyitibwa ionic ne covalent bonds gye zikoleka. Kiki omusomesa ky’anaakola okukakasa nti ekigendererwa kituukiddwaako?
Abaalage ekifananyi kya Lewis ekiraga molekyu erimu ebika byombi eby'obuziba era abagambe okubala obungi bw'amasannyalaze agali ku luuyi olwa kungulu.
Alagira olukalala lw'ebintu era n'ababuza oba bagenda kukolerera etteeka lya duet oba octet.
Bawa obubonero n'ennamba za atomu ez'ebintu bisatu era obagambe bakole molekyu bbiri, buli emu nga erimu ekika ky'obubonero obubiri obw'enkolagana.
Abaleetera ommeeza eraga obubonero bw’okubulukuka n’okunyunguluka kw’ebintu bisatu eby’ekkemiko, n’abasuubira okumanya ekika ky’emikwatane gye bagenda okukola.
null
null
null
C
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
56
Omusomesa akolera wamu n'abayizi be ab'omwaka ogw'okubiri mu Ssomero Eya Wakati. Nga y'omu ku nteekateeka ze, alowoozezza okukebera obuwanguzi bw'akabonero "Kozesa omulamwa gw'obungi bw'ebiri mu kintu ekimusaanuusa." Ku bikolwa bino wammanga, kiki ekigenderera butereevu akabonero ako?
Bagattulula ebintu ebitali bimu mu mazzi era ne boogera ku kika ky'ekitangala ekikolebwa okusinziira ku mbeera y'obuntu bw'ekintu ekigattuluddwa n'amazzi agagattulula.
Bagattulula omuwendo gw'ebintu ebigattululwa ogw'enjawulo mu buziba bw'amazzi obutakyuka era bategeka buli kikulukusi mu mutindo ogweyongera okusinziira ku mutindo gw'ekintu ekyegattuluddwa n'amazzi.
Bagattulula omuwendo ogw'ekika ky'obuziba ogw'enjawulo mu buziba bw'amazzi obutakyuka ku tempulikya ez'enjawulo era ne bannyonnyola embeera y'ekika ky'obuziba ekyo.
Bagattulula ebintu ebitali bimu mu byazalula eby'enjawulo ne bannyonnyola engeri buli kintu kyeyisaamu okusinziira ku kyazalula ekyakozeseddwa.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
57
Mu kiseera ky’eklassi ku nkola enkulu eza obutaffaali bw’amasannyalaze ag’ekkemiko mu makolero, pulofeesa ayogera ku butaffaali bw’amasannyalaze ag’ekkemiko obutundibwa obuyitibwa akataffaali ka Downs, akasobozesa okufuna sodiyamu ow’ekyuma nga tuyita mu kuyabuluza omunnyo gwa sodiyamu kkalolayidi (NaCl) oguyengeddwa. Ku bino ebikulu wammanga, kiki ekisobola okulabwa mu kiseera akataffaali ka Downs we kakolera?
Sodiyamu ey’ekyuma eterekebwa ku anode olw’okukendeeza kwa ayoni za sodiyamu
Ggaasi ya chlorine efulumizibwa ku cathode okuyita mu oxidation ya chloride ions.
Ayoni za kkalolayidi zigenda ku anode okwoksidizibwa
Obutaffaali bwa sodium butambula okudda ku cathode olw'enkendeeza yaabwo.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,017
null
58
Mu butondekero bw’okunoonyereza ku molekyu za organic ezikola ebintu ebiwerako, omusomesa anyonyola ku birungo ebiwoomerera eby’obutonde n’ebikolebwa abantu. Okukola kino, ategeka empaka wakati w’abayizi ku nsonga y’omukwano wakati w’ebirungo ebiwoomerera ebimu ne kookolo. Ku bigambo bino wammanga, kiki ekisobola okutwalibwa ng’ensonga entuufu ey’ekisaayansi ku mukwano wakati w’ebirungo ebiwoomerera n’obulamu bw’omuntu?
Saccharin aleeta kookolo w'ensigo, nga waliwo okunoonyereza okwakolebwa ku mpuku okwalaga kino.
Ebirungo ebisaasaanya obulungi (artificial sweeteners) birimu obutoffaali obulina akabi eri obulamu bw'omuntu, gamba nga chlorine, esobola okuleeta kookolo.
Okwekenneenya kw'ebibalangulo bya NCI kwalaga nti omuwendo gw'abantu abalwadde kookolo w'obwongo gwatandika okweyongera mu 1973, emyaka munaana oluvannyuma lwa aspartame okutundibwa.
Ebibiina ebikuumira eby'obulamu mu Amerika bigambye nti okukozesa ebirungo ebiwoomya kireetera abakyala abamu mu Amerika kookolo w'ennabaana.
null
null
null
C
Science
Assessment
Secondary
2,017
null
59
Ekibiina ky'abayizi kyetaaga okukola okunoonyereza okulaga obulamu bw'ebibinnyo by'emirimu mu bizimbamubiri by'obutonde. Okukola kino, nga bakozesa ebintu bya carbonyl, nga formaldehyde ne acetone, era okubategeera, bakozesa ekintu kya Tollens' reagent ne chromic acid, bakola enkola eno wammanga: 1. Bateeka 2 mL za formaldehyde mu kabuwa kaakubiri kamu ne 2 mL za acetone mu kalala. 2. Bongerako 2 mL za Tollens' reagent mu buli kabuwa kaakubiri. 3. Babugumya mu kabbadaani ak'amazzi akabuwa(obuwa) omutali nkyukakyuka zirabika. 4. Baddamu okukola ekireeso 1 ne bongerako 2 mL za chromic acid mu buli kabuwa kaakubiri. Okusinziira ku by'ovaamu ebisuubirwa mu kunoonyereza, ku bigambululo bino wammanga abayizi bebandituuseeko?
Asidi ya kromiki ekkiriza okutegeera ketone zokka.
Ekikozesebwa kya Tollens kikkiriza okumanya obulungi ebibala bya alidehide byokka
Asidi ya kromiki esobozesa okutegeera ekikwatagana kyonna ekya kabonayiro.
Ekikozesebwa kya Tollens kisobozesa okutegeera ekigatte kyonna ekya carbonyl.
null
null
null
B
Science
Student understanding
Secondary
2,017
null
60
Soma embeera eno: Mu kibiina kya P1, omusomesa agenda kutandika okukola ku kigendererwa ky’okwetegereza n’okunnyonnyola enkyukakyuka ezibaawo mu bintu ng’omuntu akozesa amaanyi, ekitangaala, ebbugumu, n’amazzi. Musomo ki omusomesa gw’asaanye okusooka okukolako nga tannaba kwogera ku kigendererwa kino?
Enkyukakyuka mu mbeera z’ebintu ez’enjawulo
Ebintu ebikulu ebikwata ku maanyi, ekitangaala, ebbugumu, n'amazzi
Ebika by’ebintu eby’enjawulo ebiriwo mu bulamu obwa bulijjo
Ekikolwa eky'amaanyi, eky'omusana, eky'obugumu, oba eky'amazzi ku bintu eby'enjawulo
null
null
null
C
Science
Student understanding
Primary
2,018
null
61
Omusomesa akola ku mutindo gw'ebintu by'omubumbire bw'ensi n'abayizi be ab'ekinaana era ayagala okukozesa ekintu ekya bulijjo okulaga ebika by'ensi. Mu bintu bino wammanga, kiki ekisobola okukozesebwa okwanjula omutwe guno obulungi?
Egga enjigge enfumbe.
Akawo ka Russia akateekateekaamu obukawo obulala
Ebibala ebirimu ebitundu
Akapiira ak'ebbombo
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Primary
2,018
null
62
Soma embeera eno: Omusomesa w'abaana abato atunuulira Mariana, afukamidde mu luggya ng'akutte endabirwamu ennene mu mukono gwe. Alaba omuwala ng'ayimusa amayinja era ng'akebera wansi waago, anoonya wansi w'ebimera, era ng'aggyawo ebikoola ebikalu. Omusomesa amusemberera, amubuuza ky'akola, era Mariana annyonnyola nti anoonya obuwuka bwa 'pill bugs' kubanga ayagala bwetoloolenga mu ngalo ze. Omusomesa amubuuza nti, "Olowooza lwaki obuwuka bwa 'pill bugs' butuula bwe butyo?" Buvumu ki obw'ekisayansi omusomesa bw'asinga okugenderera ng'abuuza Mariana ekibuuzo ekyo?
Okuteebereza
Okwekenneenya
Okukebereza
Okukungaanya data
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Pre-primary
2,018
null
63
Omusomesa ayagala okumanya oba abayizi be basobola okuteekateeka omulimu ogw’okugezesa nga basinziira ku kibuuzo ekyabaweereddwa. Ku mirimu egiddwa wammanga, gumu ku gumu gwe gusobola okusomesa omulimu ogwo okukebera ekigendererwa ekyo?
Bakebera ebifaananyi era ne baggyamu amawulire okuva mu byo.
Bakozesa era neekebejja ebifananyi eby'omulembe okuyamba okunyonyola byebaba bategeza.
Baawula ebibuuzo ebya ssaayansi okuva ku byo ebitali bya ssaayansi
Balondoola ebintu ebikyuka n’ebyo ebireetera okukyuka mu kunoonyereza.
null
null
null
D
Science
Assessment
Primary, Secondary
2,018
null
64
Ku mirimu egiddwa wammanga, kkiruwa ki ekiyinza okusobozesa omusomesa okumanya endowooza z'abayizi ze balina ku ngeri enzirika y'omuliro gy'ebeerawo?
Abayizi okumanyikira ebitundu by'omuliro gw'ensi mu kifaananyi ekiraga munda.
Abayizi bakole ekiragiro eky’omuliro ogulukuta nga bakozesa sukaali omukali, soda w’emmere, akasu, n’ebintu ebirala mu kyakulabirako ky’olusozi olulukuta omuliro.
Abayizi bannyonnyole, nga bakozesa maapu y’ensi yonna eraga ebipande bya tekitooni, lwaki Oluyiira lw’Omuliro olwa Pasifiki luyitibwa bwe lutyo.
Abayizi baleme omusaale ogulaga engeri ebintu gye bitambula munda mu lusozi olulwadde mu kifaananyi ekiraga engeri ensengekera y'omunda y'ensi (geosphere) n'olusozi olulwadde gye bifaanana.
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Primary
2,018
null
65
Ku mirimu egiddwa wammanga, kkiruwa ekkiriza abayizi okunoonyereza ku nsonga enkulu evirako okwokya kw’ensi?
Ekitabo ky’omukutu gw’amawulire ogwa ssaayansi kino kigattulukuka ku ngeri ebirungo bya kkalofulooro-kalabooni (CFCs) gye bikosaamu obutonde bw’ensi. Kiraga nti CFCs, ze zimu ku ggaasi ezikozesebwa mu byuma ebiwozza n’ebikozesebwa mu makolero, zireeta okwonooneka kw’olububi lwa ozone. Okwonooneka kw’olububi lwa ozone kuleeta eminyoro gy’omusana gya alavuvayoleti (ultraviolet) okuyita, ekireeta obulwadde bwa kookolo w’olususu, era ne kikosa n’ebimera n’obulamu bw’omu nnyanja. Ekitabo era kinnyonnyola engeri amawanga gye gaakolera awamu okukendeeza ku kikozesebwa kya CFCs okuyita mu ndagaano ya Montreal Protocol, era n’engeri kino gye kiyambye okuzzaawo olububi lwa ozone.
Soma ekiwandiiko eky'ekikugu ekirina amawulire agakwata ku bungi bwa CO2 mu biseera by'omwaka eby'enjawulo mu bibuga eby'enjawulo.
Ebivaamu n’ennamalirizo by’omulimu gw’okusoma okw’ekinnafuna ku kwongerekeka kw’obungi bwa CO2 mu nampewo.
Soma n'okwekenneenya ebipapula by'abakugu eby'ekikugu ebikwata ku ngeri ebbugumu bwe likosa omuwendo gw'ebifulumuzo by'empewo embi.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
66
Omusomesa aleeta omutwe gw'amawulire guno okuva mu lupapula lw'amawulire eri abayizi be ab'ekibiina eky'omukaaga: 'Obucaafu bw'obutonde bw'ensi mu Chile buleetera abantu abasukka mu nkumi nnya okufa nga tebannatuuka budde olw'endwadde z'omutima n'amawuggwe.' Nga yeesigamiziddwa ku mutwe gw'amawulire guno, omusomesa asaba abayizi be okuteekateeka n'okukulembera empaka ku ngeri ez'okuziyizaamu ekizibu kino. Ku biragiro bino eby'okuyiga, kiki ekikwatagana n'omulimu guno omusomesa gw'aleese?
Bakebera ebifaanyi ebikwata ku kufa okw'ekimpati okuva ku ndwadde z'omutima mu myaka ekkumi egiyise
Bageraageranya ku nkola ezikendeeza omuwendo gw'obucaafu bw'obutonde bw'ensi ezikozesebwa mu bitundu by'ensi ebirala.
Bakaayana ku birungi n'obubi ebiri mu ngeri ez'enjawulo ezisobola okukozesebwa okukendeeza obucaafu bw'obutonde bw'ensi.
Banoonyereza ku nsonga lwaki omuwendo gw'obucaafu gweyongera mu budde obw'ekiro era n'amagezi agattiddwa okukendeeza ku muwendo guno.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Primary, Secondary
2,018
null
67
Omusomesa asazeewo okukebera oba abayizi be bakozesa okumanya kwe bafunye ku by'emirungo gy'emmere mu bulamu bwabwe obwa bulijjo. Bintu ki ebikwatagana n'ekigendererwa kino?
Mu bibinja, bakola enteekateeka y'emmere entuufu eri abavubuka.
null
Nga buli omu ku lwabwe, bakola olukalala lw'emmere erimu ebiriisa ebisinga bye balya.
Mu bibinja, bakebera ebyava mu kunoonyereza okwakolebwa mu ssomero lyabwe ku mbeera y’endya.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
68
Omusomesa ataddewo ekigendererwa kino eri ekibiina kye: Okunnyonnyola enkolagana wakati w'omulimu gw'akataffaali n'ebitundu byako. Mu bigendererwa bino ebiteereddwawo ebikwata ku mulimu gw'akataffaali, kiki ekikwatagana n'ekigendererwa ky'ekibiina kino?
Seliyo ng’ennyingo enkulu ezimba ebiramu.
Gerageranya obutaffaali n’ebizimbe ebiri mu bika by’obutaffaali eby’enjawulo.
Gambawola ebintu ebikulu ebiri mu butoffaali bwa pulokaryoti ne yukaryoti.
Enyingo z’obusirikale buli omu zikwatagana zitya ku byo abasayansi nga Hooke, Leeuwenhoek, Virchow, Schleiden, ne Schwann bye baayambako?
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
69
Omusomesa asaba abayizi be okukola omulimu guno mu bibinja: 1. Balina okulonda abantu basatu abeeyagalire okwenyigira: owookubanza anywa 700 mL y'amazzi, owookubiri 700 mL y'ekinywebwa ekya isotonic, n'owookusatu tanywa kintu kyonna. 2. Mu bbanga lya ddakiika 90, balina okugenda mu kabuyonjo ne bakuŋŋaanya omusulo gwabwe ku ddakiika 30, ddakiika 60, ne ku ddakiika 90. 3. Mu buli kiseera, balina okupima obungi bw'omusulo nga bakozesa silinda eyetegese; n'enzitoya yaagwo, nga bakozesa akapande akapima omusulo. 4. Oluvannyuma, balina okulowooza ku birungo by'omusaayi n'omusulo nga basinziira ku biva mu buli muntu. Bw'ati omulimu guno gwa kuyamba bayizi kukulaakulanya bumanyirivu ki obwa ssaayansi n'ebiri mu somo?
Okwekenneenya data, okusoma ku bukanyufu bw'amazzi
Okuwandiika ebikwataganya obungi bw’omusaayi, okukebera enkola y’omubiri ey’okukendeeza oba okwongera ku bungi bw’omusaayi.
Okuteekateeka endowooza z'okunoonyereza, okusoma ku bukulu bw'amazzi n'omunnyo mu butonde
Okukendeeza ku njawulo, okwolesa omugaso gw'ebikulukusi eby'enjawulo ku bungi bw'ebirungo by'amasannyalaze mu mukodo.
null
null
null
A
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
70
Ku ndagaano ezirambuddwa wammanga, eruwa eraga endowooza enkyamu abayizi mu bibiina omusanvu n'omunaana gye batera okuba nayo ku nkyukakyuka mu matter?
Enkyukakyuka ez'ekikemiko zisobola okukyuka okudda ennyuma oba obutakyuka.
Okufumba amazzi kireetawo enkyukakyuka etakyuka.
Obugumu busigala nga tebukyuka amazzi bwe gava mu mbeera ey’ekikaluba okudda mu mbeera ey’ekikulukusi
Obuzito bw'ekintu busigala nga bwe bumu nga kikyusiddwa mu nkola ey'ekikemiko.
null
null
null
B
Science
Student understanding
Secondary
2,018
null
71
Omusomesa aleeta embeera eno eri abayizi be: Tuteeze nga tulina amazzi ku diguli 60°C mu glasi emu, ate mu glasi endala tulina omuwendo gwe gumu gw'amazzi ku diguli 20°C. Tumena ebirimu mu glasi zombi mu glasi eyokusatu. Obwoki bw'ekitabulwa buliba butya? Oluvannyuma, abasaba okukola ekyebalo ekikwaata ku kibuuzo, nga basinziira ku kubala, oluvannyuma bakole omukolo ogw'omugaso. Nga bamaze okukola, abayizi bakiraba nti obwoki bw'ekitabulwa bwa wansi okusinga bwe baafunye nga bakozesa okubala okwa tteoriya. Oluvannyuma, omusomesa abasaba okuwa ensonga lwaki balowooza nti kino kibaddewo era balage ebyo bye baasinziirako bwe baali bakola okubala. Ku bikolwa bino wammanga (ebyo abayizi bye bakola) omusomesa ky'asinga okwagala okuyita mu nkola y'okuyiga abayizi gye bakozesezza?
Londa ensobi ezikolebwa mu kubala mu kika ky'omuzannyo guno
Kebera obunafu bw’omugerageranyo ogwakozesebwa okubala ebyo bye baali bagala okubala.
Laga ensobi ezakolebwa mu nkola y'okugezesa.
Teekateeka enkola y'okugezesa esobola okufuna data etuukana obulungi n'omusingi gw'ekigendererwa.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
72
Omusomesa bw’aba ng’ali n’abayizi ku mutwe gw’ebinyoola by’amasannyalaze, omuyizi omu akiraga nti bw’agatta obutoffaali obufaanagana mu ngeri ey’omulandira, akasooka kakeerabya okusinga akasembayo kubanga amasannyalaze ‘gaggwaamu’ nga gayita mu buli katole akaddirira. Ku bikolwa by’omusomesa bino wammanga, kiki ekyandisoomoozezza butereevu endowooza y’omuyizi eno?
Saba omuyizi okunnyonnyola mu bigambo bye ebyo ku bwekyo ekibaawo ku maanyi g'amasannyalaze agavaamu n'enjawulo y'amaanyi mu mutendera gw'amasannyalaze ogwa siriizi.
Kola omulimu ogw'okulaga omuyizi bw'atyo asobole okulaba amaanyi g'omusana gw'ettaala bwe ziba zigattiddwa mu ngeri ey'omuseere.
Saba omuyizi apime era ageraageranye amaanyi g'amasannyalaze agava mu buli ttala erikwataganye mu ngeri ey'omuseries (series) eraannyonnyole eby'alabye.
Laga ekisiikirizo ky’amasannyalaze eky’ebbulbuzi nnya ezikwataganye mu nkola eya paraleli n’ekirala eky’ebbulbuzi nnya ezikwataganye mu nkola eya siriizi era onyonyole ekyo ekirabika.
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,018
null
73
Omuyizi aweereddwa ekibuuzo kino: DDT ddagala lyattisa ebiwuka eryakozesebwa ennyo; wabula, oluvannyuma lw’emyaka mingi nga likozesebwa nnyo, lyalekeraawo okukola ku biwuka. Lwaki DDT yalekeraawo okukola ku biwuka oluvannyuma lw’okukozesebwa ennyo? Omuyizi yaddamu bwati: Oluvannyuma lw’ekiseera ekiwanvu nga birongoosebwa DDT, ebiwuka byakulaakulanya obukuumi obwabyo obwabyambuyisa okusobola okubeera nga tebikwatibwa ddagala lino. Ndowooza ki enkyamu erabika mu kuddamu kw’omuyizi?
Abantu mu kibinja abalina ebitundu oba enkola eziyamba, basigalawo ne bazaala abaana.
Abantu abali mu kibinja ky’abantu abafuna enkyukakyuka ennungi bajja kuwonawo era ne basigaza enkyukakyuka eno eri abaana baabwe
Abantu abali mu kika, okusobola okwetoloola obutonde, balina okukulaakulanya enkola oba emikutu egibasobozesa okuwangaala n’okuzaala abaana.
Abantu abasinga obungi mu bantu ababeera mu kitundu bafa nga bavuganya n’abo abalina enjawulo ezibagasa, era abo abalina enjawulo ezo ze zireka abaana.
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,018
null
74
Okukulaakulanya omutwe gw’ebikwaata ku nkola z’okukuuma amawulire g’obutonde, omusomesa ateekawo ekigendererwa kino: "Okutegeera nti waliwo enkola ezisobozesa okukuuma amawulire g’obutonde." Okutuukiriza kino, alonzeebyo ebintu bino: 1. Okusala amagulu (Crossing-over). 2. Okukyusa endaga butonde (Chromosomal permutation). 3. Entabaganyi n’okweyawulamu kw’obutoffaali mu butoffaali bw’omubiri n’obukaba. 4. Enteekateeka y’ebintu by’obutonde mu butoffaali. 5. Ebifo obutoffaali we bukakkanya okweyawulamu. Mu nteekateeka zino wammanga, y’erinaawe omusomesa engeri y’okuteekateekaamu ebintu okuva ku kikulu okudda ku kitono?
4 - 5 - 3 - 2 - 1
4 - 3 - 5 - 1 - 2
3 - 2 - 1 - 4 - 5
3 - 4 - 1 - 2 - 5
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
75
Mu kibiina ekitandika essomo ly'obutoffaali bw'omubiri, omusomesa ayagala okukozesa enkola egenda okuyamba abayizi be okutegeera nti ssaayansi nkola enkyukakyuka ey'okuzimba okumanya ng'enkulakulana yaayo erina omugaso ku bantu. Mu ngeri zino wammanga, ngeri ki ejja okusobozesa omusomesa okutuukiriza ekigendererwa ekyo?
Saba abayizi bakole akabonero akalaga engeri ebiriisa bya puloteni gye bitumizibwaamu okuyingira n'okufuluma akataffaali, era balage n'omusaayansi eyasooka okwogera ku nkola eno.
Laga abayizi ebifaananyi by'obutoffaali eby'enjawulo ebyakuumiddwa nga bikozesebwa ebikozesebwa okukulisa ebintu eby'enjawulo.
Saba abayizi bawandiike omutwe ogw'ekibalangulo ogukwata ku ngeri abasayansi ab'enjawulo gye bayambyeko mu kuteekawo omusingi gw'ennyingo z'obutonde bw'ebiramu.
Teekateeka omukolo omukoleddwamu omwanaaluli osobole okusobozesa abayizi okulaba ebika by’obutoffaali obwenjawulo n’okukwataganya engeri gye buzimbibwamu n’omulimu gwabwo.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
76
Mu kutekesa mu nkola omutendera gw'okusomesa ku butonde bw'amasannyalaze obw'ebintu, omusomesa akola enteekateeka y'ebikolebwa nga bweti: 1. Awa abayizi amagezi okukola eby'okulaga bingi okuzuula engeri amasannyalaze gye gatandikira. 2. Omusomesa abuuzizza abayizi ku ntandikwa y'amasannyalaze era awandiika eby'okuddamu ebikuŋŋaanyiziddwa ku lubaawo mu lukiiko lw'okuteesa. 3. Abayizi bategekeddwa mu bibinja nga balina obuvunaanyizibwa obutegeerekeka era baweereddwa: bbaluuni, empapula, olugoye, n'em ruler. 4. Omusomesa alagira abayizi okukuba bbaluuni ejjudde omukka ne ruler ku nviiri zaabwe oba ku kiyimbi ky'olugoye, oluvannyuma babisembeze ku bintu ebitono, gamba ng'obukunkumuka bw'empapula n'ebitundutundu by'olugoye oluwanike. 5. Abayizi basabiddwa okuwa endowooza n'okuwandiika bye balabye. 6. Mu nkomerero, baweereddwa obudde okukola okunnyonnyola okukkiriziganyiziddwaako ku ntandikwa y'amasannyalaze. Ku ngeri zino wammanga, engeri ki ekiraga obunafu mu bikolebwa ebikoleddwa?
Ebikulu eby’empisa tebikwatiddwaako.
Ebintu ebikulu ebyakolebwako tebinnateekebwateekebwa mu nkola entuukufu.
Obukenkufu mu kulowooza tebukulaakulanyizibwa.
Okukenkufu tekukwataganyizibwa na birumirwa ebyayita.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
77
Omusomesa yateekawo ekibuuzo kino mu kigezo ky'ebikwata ku ntambula y'ebintu: “Omubiri gutambula okusinziira ku kibalangulo kino: x=25+40t−5t2 (nga t ali mu sikonda ate x ali mu mita). Omubiri gunaaba gutambudde mita mmeka nga wayiseewo 5 s ne 6 s?” Bw’amaze okukebera eby’okuddamu, omusomesa akiraba nti abayizi be tebakimanyi nti, okusinziira ku by’okuddamu byabwe, omubiri guba gutambudde obuwanvu butono mu kiseera kiwanvu, kubanga abasinga obungi baddamu nti omubiri gutambudde mita 100 mu sikonda 5 ate mita 85 mu sikonda 6. Ku ngeri eziri wammanga, engeri ki esinga okuba nga yaleetera abayizi abasinga obungi okuzibuwalirwa?
Obuzibu obuli mu kusoma ebigambo ebikozesebwa mu bibuuzo bya kinemaatika
Obutabaawo kwetendeka mu kumanya ebintu ebirambiddwa n'okukozesa ennyingo ezisaana.
Okuteebereza okutali kukkufu ku nsonga ezitali nnamba eziva mu bibuuzo bya kinemattika.
Obunafu mu kukulakulanya obukugu mu kubala okusobola okwaŋŋanga okugonjoola ebizibu bya kinemattika
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,018
null
78
Okukola ku kigendererwa ky'okuyiga ekigamba "Okulaga engeri enjawulo mu bwoki bw'ekintu gy'ekwatagana n'okuweereza amasoboza ag'ebbugumu wakati w'ebintu eby'enjawulo," omusomesa alina abayizi be okukola ebikolwa bino nga bakozesa ebintu bibiri. 1. Okubala ebbugumu eriyimbibwa ekintu. 2. Okupima n'okugeraageranya obwoki bw'ebintu ebyo ebibiri. 3. Okutegeera olukalo lw'ebbugumu we lutambulira wakati w'ebintu ebyo ebibiri. 4. Okubala obusobozi bw'ebintu okuyimiriza ebbugumu. Mu ngeri zino wammanga, lwaki olutalo olulaga omulandira ogutandikira ku birowoozo ebya bulijjo okudda ku birowoozo ebikalu ennyo?
2 - 4 - 1 - 3
1 - 3 - 4 - 2
2 - 3 - 1 - 4
4 - 2 - 1 - 3
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
79
Omusomesa abuuza abayizi "amaanyi kye ki?", era kumpi bonna bakkiriza nti "kye kikolwa ekyetaagisa okusobola okukuuma omubiri nga gutambula". Mu by'okuyambisa bino wammanga, kiki ekisinga okuba ekituufu okusoomooza endowooza enkyamu eno mu bayizi?
Ekifaananyi ky'omuwala omuto ng'awalula emmeeza
Ekifaananyi ky'omuzannyi w'omupiira ng'akuba omupiira.
Ekifaananyi ky'omwana ng'asinze omukono ogw'oku mugongo.
Ekifaananyi ky'akasaale nga kali mu bbanga nga kavudde okukubwa.
null
null
null
D
Science
Student understanding
Secondary
2,018
null
80
Pulofeesa alina ekigendererwa eky’okukubiriza abayizi be okusobola okulonda amawulire okuva ku yintaneeti okukola pulojekiti z’okunoonyereza. Mu kibiina, abasaba okukozesa enjini ey’okunoonya amawulire ku yintaneeti okunoonya amawulire agakwata ku ngeri y’okulagula musisi. Ku bikolwa bino wammanga omusomesa by’ateese, kiki ekijja okusobozesa abayizi okutuukiriza ekigendererwa ekyatuukirizibwa?
Weebale e mikutu gy'enternet esatu era olondeko gwe basingira ddala, ng'olaga bulungi kye basinziirako okusalawo.
Wandiika omwoleso nga oyambadde ku mawulire agasangiddwa ku mukutu ogwo agasikirizza ennyo ebirowoozo byo.
Teebereza akataambi akalaga ebikulu ebiri ku mikutu gy'ebyempuliziganya esatu egyasooka gy'agenda okukyala.
Sengeka mu mutindo okutandika n’ogusinga okwesigika okudda ku gusinga obuteesigika emikutu gy’ebyewulire esatu gy’akyaliddeko, ng’olambulula ebipimo ebyakozeseddwa.
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
81
Mu mutwe gw'ekitabo "Akaziba n'obusibe bwako," omusomesa ateesa omulimu ogugenderera abayizi be ab'omwaka ogw'okuna mu siniya: "Mukaanye ku makulu g'okuyiga obusibe bw'akaziba n'engeri tekinologiya gy'ayinza okubukozesaamu, nga mutunuulira nti, okuva ku ekyo ekigenda mu maaso mu busibe bw'akaziba obw'ebintu ebimu, kisoboka okufuna amasannyalaze n'okukulaakulanya tekinologiya aganyula abantu. Mu ngeri ey'enjawulo, mukubaganye ebirowoozo ku ngeri gye tuyinza okuzimbamu ebimera ebikozesa amaanyi ga nyukiriya mu ggwanga lyaffe okukola amasannyalaze." Mulimu ki omuyizi gw'ayinza okutuukako ng'akola omulimu oguteeseddwa?
Nnyonnyola engeri atomu n’obusirikale bwamu gye bitegekeddwamu, ng’omanya enjawulo wakati w’ebintu eby’enjawulo n’ebipimo byabyo, wamu n’amaanyi ag’omusingi agalimu.
Okukulaakulanya mu bayizi okutegeera obutonde bw’okumanya okwa ssaayansi okw’obusirikale bw’akaziba n’omulimu gw’abasaayansi b’obusirikale bw’akaziba
Okubuguumiriza abayizi okwagala okukwataganya okusoma ku nnyukiriyaasi y'akaziba n'enkola za tekinologiya n'ebintu ebibaawo mu bulamu obwa bulijjo.
Kulakulanya mu bayizi obusobozi okunyonyola engeri amaanyi gye gaggibwa mu nnyuklia y'akaziba n'engeri amaanyi gano gye gasobola okukyusibwamu okufuuka amasannyalaze.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
82
Soma ekigendererwa ky'okuyiga ekiddirira: "Nnyonnyola ebikolwa by'omusana nga oyita mu kugezesa n'okukozesa engero, nga olowooza ku ngero z'obusirikale n'amayengo agalaga omusana." Mu biraga ebiddirira, kiki ekyandikozeseddwa butereevu okukebera ekigendererwa ekyogeddwa?
Bw’otunuulira okusaasaana ng’okozesa omulingo gw’amayengo ag’ekitangaala, gamba nti: Okusaasaana kwe kwenyoola kw’amayengo nga gayita mu kinnya oba okwetoloola akantu akaziyiza. Kino kibaawo olw’engeri amayengo gye gatambulamu, nga buli katundu ku ssa ly’ejjengo ke katandikawo ejjengo erippya, era amayengo gano ge gakolera awamu okusaasaana n’okwenyoola. Obungi bw’okusaasaana businziira ku bugazi bw’ekinnya oba akantu akaziyiza okugeraageranya ku buwanvu bw’ejjengo. Ejjengo bwe liba liwanvu okusingawo, lye lisinga okusaasaana.
Londawo ku bintu ebiraga obutonde bw'ekitangaala obukwatagana n'endabika y'obutoffaali bw'ekitangaala
Gambolola obukulu bw’omugatte gwa Doppler ng’olambulula enkozesa yaagwo, nga weekuusiza ku ndabika y’amayengo.
Laga ebyokulabirako ebya bulijjo ebiwa endabika y'ebintu eby'omusana ebyawukana ebyekuusiza ku ngeri y'akatonniinya gyegiri.
null
null
null
A
Science
Assessment
Secondary
2,018
null
83
Omusomesa awa abayizi be omulimu guno: "Muzimbe akabonero akalaga omuteeko gw'Ensi n'Omwezi nga buli kimu kyenkana era mulage engeri enjuba gy'ekusirikiramu nga mukozesa ekitangaala ky'ekyuma ekiraga ebifaananyi mu kifo ky'ekitangaala ky'Enjuba." Mu mulimu ogwo ogwogeddwako, ku mirimu gino egyogerwako wammanga, gumu ku mirimu egyo abayizi gye bakola gubasobozesa okukebera obutegeevu bwabwe ku ngeri enjuba gy'ekusirikiramu?
Balaga nti Ensi, Omwezi, n'Enjuba bibeera mu luse olugolokofu, ne bikola ekisiikirize ku Nsi.
Bannyonnyola nti ekisi ky'enjuba kibaawo omwezi bwe gusuula ekisiikirize kyagwo ku ttaka.
Balaga engeri omwezi gye gutambuliramu nga gwekulungulula ensi okumala omwezi gumu ogw'omwezi.
Bakola akabonero omwolesebwa omuwendo wakati w’Ensi n’Omwezi n’obunene bwabyo nga byolesebwa ku kigera kye kimu.
null
null
null
A
Science
Assessment
Secondary
2,018
null
84
Omusomesa ayagala okukebera obusobozi bw'abayizi be okutegeka ekibuuzo ky'okunoonyereza okwa ssaayansi okugenderera okumanya ebintu ebyeyambisibwa okuleetera ekintu okubuguma. Ku mirimu gino emikutudde, gumu ku gyo omusomesa gw'ayinza okukozesa okukebera obusobozi bw'omuyizi?
Bakola okunoonyereza okuteekawo ebintu ebikozesebwa ebiyamba ekitu kibuukira ku mazzi, nga bateesa ebintu ebyetaagisa n'ebikozesebwa (ebikulukusi eby'enjawulo, ebintu eby'omutindo ogw'enjawulo, obuzito, n'enkula)
Bakunganya ebipimo byebafunye okuva mukupima obukwafuwavu (densities) nokwetegereza engeri ebintu ebyenjawulo bwebiyimirira mumazzi ag'enjawulo, nga bakekkereza era nebamaliriza kubintu ebireetera ebintu okuyimirira mumazzi.
Bakozesa obukakafu okuva mu kwetegereza engeri ebizimbulukuka bwe bibuutira mu bikulukusi eby’enjawulo n’okupima obukwafuwavu, nga bakozesa amagezi n’okuzimba ensonga ezinyweza okunnyonnyola kwabwe kwe basinziirako.
Bakola ekirowoozo ekikeberebwa ekikwataganya okubuuka kw’ebintu ku nkyukakyuka ez’enjawulo, gamba ng’enkula, obukwafuwavu, n’obungi, nga bassaawo enkolagana entuufu wakati w’emiramu gy’ekisaayansi gino okuluŋŋamya enteekateeka yaabwe ey’okugezesa.
null
null
null
D
Science
Assessment
Secondary
2,018
null
85
Omusomesa atandika omutwe ogw'okwegatta kw'ebintu era ayagala okulaga abayizi nti okumanya mu kemisitule kukulakulana, kwa maanyi era kujjudde empaka. Okutuuka ku kino, kwe ku mirimu gino wammanga kweri okuyinza okuba okwetaagisa?
Empaka z’ebiteeso by’enzimbulukusa y’akaziba
Teekawo lipoota y'okunoonyereza ku musingi gwa VSEPR.
Empaka z'okulaga amateeka g'ebinyonyi
Nnongeza y'ebivuddeko eby'ebyafaayo by'endowooza y'okwegatta
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
86
Omusomesa mu Siniya II alaga abayizi be ebikwatagana n’okusaanuuka kw’emmunnyu za sodium bbiri mu mazzi: NaCl(s)+H2O(l)→Na+(aq)+Cl−(aq) NaHCO3(s)+H2O(aq)→Na+(aq)+HCO3−(aq). Bwe babuuzibwa ku busaanuufu bw’emmunnyu zombi, abayizi baddamu nti emmunnyu zombi zisaanuuka mu mazzi mu ngeri y’emu. Oluvannyuma lw’okukola ekiigezo, bakizuula nti tezirina busaanuufu bwe bumu. Ku ngeri ezirambiddwa wammanga, engeri ki eraga enkyamu abayizi gye balina ku busaanuufu bw’emmunnyu zino?
Kisinziira ku muwendo gwa ayoni ezitandabuka okuva mu munnyo gumu na gumu
Kiggya kisinziira ku bunene bw'obuziba obwekutula okuva mu munnyo gumu na gumu
Kisinziira ku busobozi bw'ebiramu okusaanuuka mu kiyuusizo.
Kisinziira ku nkola engeri atomu oba molekyu gye zikolamu omukago wakati w'ekintu ekigattiddwa n'ekinyunguluzi.
null
null
null
A
Science
Student understanding
Secondary
2,018
null
87
Mu birowoozo ebikyamu ebiri wammanga, kiki abayizi kye batera okuba nakyo ku bikolwa ebitakozesebwa maanyi mangi mu nkola ya sayansi w'amasoboza (thermodynamic processes)?
Abayizi balowooza nti okweyongera mu bwetaavu (entropy) kiyamba mu kwetereera.
Abayizi bagamba nti ebintu ebitayinza kulemesa nkola za butonde bisobola okuba nga byeyongera okwewooya.
Abayizi balowooza nti ebintu ebigenda nga byokka na bwabyo bigenda mangu nnyo.
Abayizi balowooza nti ebintu ebyetereera byesigama ku bwoki n’okusaasaanya amasoboza.
null
null
null
C
Science
Student understanding
Secondary
2,018
null
88
Omusomesa ayagala ekibiina kye okumanya etteeka lya Hund erikwata ku bungi obusinga obuyinza okubaawo. Kati ku mirimu gino wammanga, gumu ku gyo gwe gwandisinze okulaga obanga abayizi batuuse ku kiruubirirwa kino?
Okuwandiika endagiriro z'obusannyalaza ez'ensi yonna ez'atomi ez'enjawulo nga ziri mu mbeera ey'ettaka.
Okuwandiika empandiika enfunze eya elekitulooni ez’enjawulo mu atomu nga ziri mu mbeera ey’obutebenkevu.
Okugeraageranya okusaasaanya kw'obusannyalaza mu dayagulaamu z'obusa okwetoloola akakungulu k'amasannyalaze agali ku ngulu mu atomu ez'enjawulo.
Okukenenula endabika y’amasannyalaze ag’ebweru aga atomu ez’enjawulo nga ziri mu mbeera eya bulijjo n’eya kusisimuka.
null
null
null
C
Science
Assessment
Secondary
2,018
null
89
Omusomesa omubeezi mu mwaka ogusooka mu ssomero lya siniya asengeka omulimu guno ogw'abayizi be: Twala ebikopo bitaano nga buli kimu kirimu 50 mL y'amazzi ag'endulu era obulungululemu bino: 5 g z'omunnyo (NaCl), 5 g z'essukaali, 5 g z'ekika kya bicarbonate, 5 mL z'amafuta, 5 mL z'omwenge. Oluvannyuma, omusomesa abasaba okunnyonnyola lwaki ebintu ebimu ebyongeddwamu biwulukuka mu mazzi byonna, ebirala bitundu, ate ebirala tebiwulukuka ddala. Ku bigendererwa bino wammanga, kiki ekikwatagana n'omulimu guno?
Gerageranya obusobozesi bw’ebintu ebya polaa ne bitari bya polaa okusaanuuka mu bika by’ebisaanuuzo eby’enjawulo.
Enneeyisa y'ebintu eby'enjawulo nga bimyuse mu kiyuusizo ekitali kya kibiebie
Enkolagana z’amaanyi agasirikale aga molekyu n’obusobozi bw’ebintu eby’enjawulo okusaanuuka mu mazzi.
Kwataganya enkolagana wakati w’obuziba bw’ebintu okusinziira ku busobozi bwabyo okusaanuuka mu mazzi.
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Secondary
2,018
null
90
Mu kibiina ku nkwaso za kemiko, omusomesa alina ekigendererwa ky'okuyamba abayizi okutegeera enjawulo mu mitendera gy'enkolagana wakati wa molekyu era n'okukulaakulanya obukugu mu bya ssaayansi. Ku bikolwa bino wammanga, kiki omusomesa ky'ayinza okukozesa okukakasa nti ekigendererwa kituukiddwaako?
Saba abayizi okwawula molekyu ez’enjawulo okusinziira ku nkola zaazo ez’omunda.
Basabye abayizi okukola maapu y'endowooza nga basinziira ku kusoma essomo ly'emikwanaganyo egiri wakati w'obuziba okuva mu kitabo ekiyigirizwamu.
Buuza abayizi okwekenneenya obubaawo bw’enkolagana wakati w’ebintu ebiri mu molekyu mu bintu ebyobutonde.
Baagaliza abayizi okukola enteekateeka y'okugezesa okuzuula obukakafu bw'engeri z'enkolagana wakati w'obuziba.
null
null
null
D
Science
Assessment
Secondary
2,018
null
91
Emu ku bigendererwa by’okusomesa ebiri mu syllabus y’Essomo ly’Ebiramu eky’Ekibiina eky’okubiri kigenderera abayizi okutegeera nti ensolo ezimu zifaanagana mu ndabika, ekizisobozesa okuteekebwa mu kibinja kye kimu. Ku bikolwa bino wammanga, kiki ekikubiriza abayizi okukozesa obusobozi bwabwe okwawula ensolo?
Lambulula empisa ezirabika ku nsolo ez’enjawulo eziragiddwa mu bifaananyi eby’enjawulo.
Gattika ebifaananyi by'ensolo okusinziira ku kika ky'ekibikka omubiri gwazo.
Loba ensolo okusinziira ku birungo ebiweereddwa.
Lagaanye ensolo ez'enjawulo n'ekifo we zibeera.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Primary
2,019
null
92
Omusomesa w’ekibiina eky’okusatu abadde akolera wamu n’abayizi be ku kigendererwa kino "Okwekenneenya n’okunnyonnyola, okuyita mu kunoonyereza okw’okugezesa, ebyetaago by’ebimera." Okukebera ekigendererwa kino, ateesa okunoonyereza okw’okugezesa kuno: Mu bbeki ssatu ezirabika nga mulimu ettaka ly’omu nnimiro lye limu era nga lya kika kye limu, basiga ensigo ze muwendo gwe gumu mu buli bbeki. Oluvannyuma, bateeka bbeki ku ddirisa ly’ekibiina ne bazifukirira n’omusaalaba ogwa 10 mL ogw’amazzi nga bakozesa omulandira guno: Ekirimira 1: omulundi gumu buli lunaku. Ekirimira 2: omulundi gumu buli wiiki. Ekirimira 3: emirundi ebiri buli wiiki. Mu nkomerero, abasaba okukoppa bye balaba n’ennamalirizo ze bafuna. Ku bikolwa bino wammanga, kiki ekiraga nti abayizi basobole okufuna ennamalirizo ezikwatagana n’okugezesa kwe bakoze okusinziira ku kintu ekikyuka?
Banuunula omusana n'ebimera by'omu mazzi bye beetaga okusobola okubeerawo.
Balaga ebiriisa amazzi bye gawa ebimera okukula.
Bye basalawo omuwendo gw'amazzi ekimera kye kyetaaga okukula.
Banannyonnyola omulimu gw'emirandira mu kunywa amazzi omulimi gw'etaaga.
null
null
null
C
Science
Assessment
Primary
2,019
null
93
Mu ssomero ly'abaana abato, omusomesa agamba abalenzi n'abawala nti bagenda kukola okunoonyereza, okugenda okwetagisa okuteeka akakunkumuka k'omuzira ku musana. Abagamba nti, nga basirise, buli omu alina okusiiga ekifaananyi ky'alowoza nti kigenda okubaawo ku kakunkumuka k'omuzira. Oluvannyuma bafuluma mu luggya n'awa buli omu akakunkumuka k'omuzira okuteeka ku musana. Bwe bakomawo mu kibiina, abasaba okusiiga ekifaananyi okumpi n'ekyo baasoose okusiiga ekyo kyennyini kye balabye nga kibaddewo ku kakunkumuka k'omuzira. Okumaliriza, abasaba okunnyonnyola engeri ebifaananyi ebyo ebiri gye bifaanagana era gye byawukanira, era oba ekyo kye baalowooza nti kigenda okubaawo kyabaddewo ddala. Mu bino ebikulu ebyogeddwako, kiki ku bukugu mu bya ssaayansi ekiragibwa mu kufundikira kw'omukolo guno?
Okuwandiika
Okuteebereza
Okugeraageranya
Okukebereza
null
null
null
C
Science
Teaching strategies
Pre-primary
2,019
null
94
Omusomesa ow’ekibiina eky’omukaaga yagejjeza omulamwa “Okutegeera nti ebbugumu liva ku kintu ekirina ebbugumu eringi okudda ku kirala ekirina ebbugumu ettono” n’ekibuuzo kino: Lwaki abantu bakozesa engoye enzigumu okusobola okusigala nga balina akabugumu? Bwe yamaze okusoma eby’okuddamu by’abayizi, omusomesa yakizudde nti bangi baaddamu nti: “Kubanga engoye zikendeeza omuyitiro gw’obunnyogovu okuyingira mu mubiri.” Ku bikolwa bino wammanga, kiki ekiyinza okuyamba abayizi okutegeera engeri ebbugumu gye liyitamu okuva ku kintu ekimu okudda ku kirala?
Kola omulimu ogw'okugezesa nga abayizi, nga bali munda mu kibiina, bakwata n'engalo zaabwe ekibaawo, ekyuma, n'ekidomola, bawandiike ekivumula obunnyogovu oba ebbugumu. Oluvannyuma, bapima era bawandiike tempulikya y'ebintu bino okukakasa omugendo gw'obwokya.
Kola omulimu ogw’okugezesa omuli okukulukuta kw’ebbugumu wakati w’ebikopo by’amazzi bibiri ebirina obutonde bw’ebbugumu obwenjawulo, ng’olaga ekigenda okubaawo ku kukulukuta ng’ekikopo kimu kibikkiddwa ssoosi y’ebyoya by’endiga eya bulijjo.
Kola omulimu gw'okugezesa ng'ossa ebikopo bisatu omuli amazzi agali ku 10°C: ekimu mu musana, ekirala okumpi n'ekyokero, n'ekisembayo okumpi n'ekikopo omuli amazzi agali ku 70°C. Oluvannyuma, batwala obudde okutuuka ku 15°C okukakasa okutambula kw'ebbugumu.
Kola omulimu gw'okugezesa nga weekozesa akakwaso aka kyuma n'akakwaso aka aliminyamu okubikka ku muliro gw'ekikoomi era oluvannyuma, ng'okozesa ttamomiita, wandiika tempulikya ya buli kamu okukakasa okutambula kw'obwokya.
null
null
null
B
Science
Teaching strategies
Secondary
2,019
null
95
Mu kiseera ky'ekibiina ky'omunaana nga bayiga ku ngeri akataffaali gye katambuzaamu ebintu, omusomesa ng'annyonnyola ekibaawo ku butaffaali bw'omusaayi obumyufu bwe buteekebwa mu mazzi aganywevu (hypertonic), omuyizi abuuza: "Kiki ekibaawo ku bimera bwe biba tebifukirirwa ne bikala?". Mu nnyonyola zino wammanga, yipi omusomesa gy'ayinza okuwa abayizi, okusobola okukuuma obwesimbu mu bya ssaayansi n'okukozesa olulimi olugwanira omutendera gw'essomero ogwogeddwako?
Ebimera bwe biba tebifukirirwa, obutaffaali bw’ebimera butandika okuggyamu amazzi ne bugateeka mu mbeera eya kungulu w’obutaffaali, ekireetera omuzingo gw’obutaffaali okukendeera, ekintu ekiyitibwa plasmolysis, ekireetera ebikoola okulabika ng’ebiwotose.
Ebimera bwe biba tebifukirirwa, omunda mu butaffaali buba butono mu buzito bw'ebintu obuggyibwamu okusinga ebweru w'obutaffaali, ekireetera emmunnyu okugenda okuva mu makkati g'obutaffaali okudda ebweru w'obutaffaali, bwe kityo ne kikkakkanya obungi bw'ekitoplazimu, ekireetera ebikoola okulabika ng'ebiwotose.
Ebimera bwe biba tebifukirirwa, obutaffaali munda bweyongera okuba n’omunnyo okusinga obutaffaali obwebungulula, amazzi ne gava ebweru okudda munda, ekintu ekireetera akatimba k’omu munda okukula n’oluusi olubambala olw’obutaffaali okwawukana ku kisenge ky’obutaffaali, ekintu ekireetera ebikoola okulabika ng’ebiwotose.
Ebimera bwe biba tebifukirirwa, ebintu ebiri ebweru w'obutaffaali bifuuka bya mugattiko munene, ekireetera amazzi okuva mu munda y'obutaffaali okudda ebweru, ne kifuula obungi bw'ekitundu ky'obutaffaali ekiri wakati okukendeera era ne kireetera akatundu k'obutaffaali akakulu okukendeeza obunene, ekireetera akabina k'obutaffaali okwekutula ku kisenge ky'obutaffaali, ekireetera amakoola okulabika ng'agootedde.
null
null
null
D
Science
Teaching strategies
Secondary
2,019
null
96
Mu kitundu ekikwata ku butonde obutono n’ebiziyiza omubiri gw’omuntu mu kibiina eky’omusanvu, omusomesa agenda kwogera ku kiruubirirwa kino n’abayizi: “Okunnyonnyola enkola y’okugemebwa ekolebwa eddagala erigema.” Mulamwa ki abayizi gwe balina okutegeera okusobola okutuukiriza ekiruubirirwa ekyo?
Okujjukira kw'obuzibu bw'omubiri
Ebimu ku biranga by'obwewomi obw'omuzaaliranwa:
Ebimu ku biranga bya T lymphocytes
Enkola macrophages gye zikoleramu emirimu gyazo
null
null
null
A
Science
Student understanding
Secondary
2,019
null
97
Mu kibiina eky’omunaana, mu somo ly’ebizimbamubiri, omusomesa alimu okusomesa ku buzimbe bw’akaziba. Okukakasa oba abayizi bategeera enjawulo wakati w’omuwendo gw’akaziba n’omuwendo gw’obuzito, abasaba okulaga omuwendo gwa purotoni, elekitulooni, ne nnyutulooni mu aluminiyamu ataliimu kyagi, nga balowooza nti omuwendo gw’obuzito bwayo guli 27 n’omuwendo gw’akaziba guli 13. Abayizi bangi balaga bino wammanga: Aluminiyamu erina elekitulooni 27, purotoni 13, ne nnyutulooni 14. Buzibu ki abayizi bwe balaga mu nkola yaabwe ey’okuyiga ku bikwata ku ebyo ebiri mu somo?
Okukkiriza nti omuwendo gw’obusannyalaza bugendana n’omugatte gwa puletoni ne nnyutroni
Nga tebategedde nti namba y'akaziba etambulira wamu n'omuwendo gw'amasannyalaze ag'ekika kya pozitiivu
Okukkiriza nti namba y'obuzito etegereza omuwendo gwa chaji ennungi n'embi
Nga tetumanyi nti namba y'obuzito etambulira wamu n'omugatte gw'obuntu obuli mu busibe
null
null
null
D
Science
Student understanding
Secondary
2,019
null
98
Omusomesa ow’ekibiina eky’omusanvu ataddewo ekigendererwa kino eri ekibiina kye: “Okunnyonnyola enneyisa y’ebinyonyi mu bukwatane n’etteeka lya Boyle.” Bintu ki abayizi bye balina okuba nga bamaze okubimanya okusobola okutegeera ebyo bye bagenda okuyiga?
Ebintu ebikulu ebikwata ku matter
Amasoboza ag’ekinyetikya aga ggaasi
Omulamwa gw'obusirikale bw'ebintu
Omulamwa gwa kinetic-molecular ogw’ebigaz
null
null
null
D
Science
Student understanding
Secondary
2,019
null
99
Ku nkomerero y’omutwe gw’amateeka ga Boyle mu kibiina eky’omusanvu, omusomesa yeetaaga okukebera akabonero kano akalaga okuyiga: "Okutegeera omukwano oguteereddwawo wakati w’ebintu ebikyuka mu mateeka ga Boyle". Kiki omusomesa ky’ayinza okukozesa okukungaanya obukakafu obulaga nti akabonero kano akalaga okuyiga kituukiddwako?
Buuza abayizi okunnyonnyola engeri ekintu ekifumbiramu emmere mu bwangu (pressure cooker) gye kikolamu.
Buuza abayizi okunnyonnyola engeri ekyombo ekibuuka waggulu nga kyesigamye ku bwoki bw'omukka gye kikolamu.
Balirira omuzingo ogwa ggaasi ogwaakamalirizo oguli mu kintu ekigigattira ku buwanvu obwenjawulo.
Buuza abayizi okunnyonnyola enkyukakyuka mu buziba bw’ekibuubulu kyefuna nga kulinnya okuva wansi w’ekidiba ky’amazzi
null
null
null
D
Science
Assessment
Secondary
2,019
null
End of preview. Expand in Data Studio

Pedagogy Benchmark - Multilingual

A multilingual translation of the AI-for-Education/pedagogy-benchmark dataset into African languages.

Dataset Description

This dataset provides translations of Chilean teacher training exam questions into African languages. The original dataset contains multiple-choice questions covering various pedagogical domains, education levels, and subject areas.

Languages

  • Luganda (Uganda)
  • Nyankore (Uganda)

Coming soon: Swahili

Translation Methodology

All translations were performed using Google's Gemini 2.0 Flash model with:

  • Specialized system prompts for educational content
  • Temperature 0.3 for consistent translations
  • Human validation on sample sets
  • Preservation of all metadata and structure

Dataset Structure

Configs and Splits

Each language has two splits mirroring the original dataset:

  • cdpk_main: Main pedagogy questions (920 questions)
  • cdpk_send: Special Educational Needs and Disabilities (SEND) questions (223 questions)

Data Fields

  • question_id (int): Unique identifier
  • question (string): Multiple-choice question text
  • answer_a, answer_b, answer_c, answer_d (string): Answer options
  • answer_e, answer_f, answer_g (string, nullable): Additional answer options
  • correct_answer (string): Correct answer letter (A-G)
  • category (string): Subject category (e.g., Science, SEND, General)
  • pedagogical_subdomain (string): Pedagogical area (e.g., Assessment, Teaching strategies)
  • age_group (string): Educational level (Pre-primary, Primary, Secondary)
  • year (int): Exam year
  • secondary_category (string, nullable): Additional categorization for SEND questions

Data Splits

Config Language cdpk_main cdpk_send Total
luganda Luganda 920 223 1,143
nyankore Nyankore 920 223 1,143

Usage

Load a specific language and split

from datasets import load_dataset

# Load Luganda main questions
dataset = load_dataset("CraneAILabs/pedagogy-benchmark-multilingual", "luganda", split="cdpk_main")

# Load Nyankore SEND questions
dataset = load_dataset("CraneAILabs/pedagogy-benchmark-multilingual", "nyankore", split="cdpk_send")

# Access a question
print(dataset[0]['question'])
print(f"A) {dataset[0]['answer_a']}")
print(f"B) {dataset[0]['answer_b']}")
print(f"C) {dataset[0]['answer_c']}")
print(f"D) {dataset[0]['answer_d']}")
print(f"Correct: {dataset[0]['correct_answer']}")

Load all splits for a language

from datasets import load_dataset

# Load both splits
dataset_dict = load_dataset("CraneAILabs/pedagogy-benchmark-multilingual", "luganda")

print(f"Main questions: {len(dataset_dict['cdpk_main'])}")
print(f"SEND questions: {len(dataset_dict['cdpk_send'])}")

Dataset Statistics

Question Categories (cdpk_main)

The main split covers various subject areas:

  • Science
  • Language and Literature
  • Mathematics
  • Social Studies
  • Arts and Physical Education
  • General Pedagogy

Pedagogical Subdomains

Questions assess knowledge across:

  • Assessment and evaluation
  • Teaching strategies
  • Student understanding
  • Curriculum and planning
  • Education theories
  • Professional development

Education Levels

  • Pre-primary: Early childhood education
  • Primary: Elementary education
  • Secondary: High school education

SEND Questions (cdpk_send)

The SEND split focuses on:

  • Special educational needs
  • Inclusive education strategies
  • Differentiated instruction
  • Individual education plans
  • Assistive technologies

Original Dataset

This is a translated version of:

Pedagogy Benchmark Original Dataset: AI-for-Education/pedagogy-benchmark

Citation:

@misc{pedagogy-benchmark-2024,
  title={Pedagogy Benchmark: Chilean Teacher Training Exams},
  author={AI for Education},
  year={2024},
  publisher={Hugging Face},
  url={https://huggingface.co/datasets/AI-for-Education/pedagogy-benchmark}
}

Translation Details

Translated by: CraneAI Labs Translation Date: October 2025 Model: Google Gemini 2.0 Flash Languages: Luganda, Nyankore (Swahili in progress)

Quality Assurance

  • Educational terminology verified by native speakers
  • Sample validation across all question types
  • Metadata and structure preserved exactly
  • Checkpoint-based translation with error recovery

Limitations

  • Automated translations may not capture all cultural nuances
  • Some pedagogical terms may have multiple valid translations
  • Context-specific educational references may need adaptation
  • Recommended for use with human review for high-stakes applications

License

This dataset maintains the Apache 2.0 license from the original pedagogy-benchmark dataset.

Contact

For questions or issues with translations:

Acknowledgments

  • Original dataset creators at AI-for-Education
  • Chilean Ministry of Education (MINEDUC) for source materials
  • Google for Gemini API access
  • African language speakers who validated translations
Downloads last month
12