Datasets:
Dataset Viewer
title
stringclasses 16
values | identifier
stringclasses 16
values | file
stringclasses 16
values | chunk_index
int64 0
51
| text
stringlengths 23
10k
|
|---|---|---|---|---|
Həqiqət Hacıyeva Ü MUMTƏ HSİ L MƏ KTƏ BLƏ Rİ NDƏ Bİ OLOGİ YA FƏ NNİ Nİ N TƏ DRİ Sİ NDƏ Ş AGİ RDLƏ RƏ Tİ BBİ Bİ Lİ KLƏ Rİ N VERİ LMƏ Sİ
|
HqiqtHacyevaMUMTHSLMKTBLRNDBOLOGYAFNNNNTDRSNDAGRDLRTBBBLKLRNVERLMS
|
Həqiqət Hacıyeva - ÜMUMTƏHSİL MƏKTƏBLƏRİNDƏ BİOLOGİYA FƏNNİNİN TƏDRİSİNDƏ ŞAGİRDLƏRƏ TİBBİ BİLİKLƏRİN VERİLMƏSİ_djvu.txt
| 0 |
ÜMUMTƏHSİL MƏKTƏBLƏRİNDƏ BİOLOGİYA FƏNNİNİN TƏDRİSİNDƏ ŞAGİRDLƏRƏ
TİBBİ BİLİKLƏRİN VERİLMƏSİ
Həqiqət Hacıyeva
ADPU-nun dosenti, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru
Açar sözlər. Tibbi bilik, biologiya fənni, ekoloji problem, infeksion xəstəliklər,
zədələnmələr, xalq təbabəti, dərman bitkiləri, bakteriyalar, göbələklər, viruslar,
dezinfeksiya, dezinseksiya, deratizasiya.
Dünya ölkələrində gedən iqtisadi-siyasi inkişaf, elmi-texniki tərəqqi, ekoloji
proseslər, təhsil sahəsində baş verən dəyişikliklər insanların sağlamlığına müəyyən təsir
göstərir, onun qorunması problemini aktuallaşdırır. Ekoloji problemlərin: təmiz hava, su,
qida məhsullarının çatışmazlığı, müharibələr, insanlararası münasibətlərin pozul-ması
sağlamlığa ciddi zərbə vurur.
Ailə münasibətlərinin kəskinləşməsi, boşanmaların sayının artması ilə uşaqların ata-
ana qayğısından məhrum olması, infeksion xəstəliklərin yayılması, uşaq alveri kimi
problemlər gələcək nəslin sağlam böyüməsinə inamı azaldır.
Digər tərəfdən, texnikanın sürətli inkişafı, onlardan istifadə edənlərin sayının günü-
gündən çoxalması, terror və qəzaların sayının artması insanların sağlamlığını təhlükə altına
alır. Ətraf mühitin, xüsusilə bitki və heyvanların lazımi səviyyədə qorunmaması heyvan
xəstəliklərinin, xüsusilə zoonoz infeksiyaların insanlara yoluxmasına şərait yaradır.
Kimyəvi dərman preparatlarından istifadənin zərərli olması xəstəliklərin
profilaktika və müalicəsində təbii vasitələrə geniş yer verilməsini labüd edir. Əhalinin xalq
təbabətini, təbii vasitələri öyrənməsi və onlardan geniş istifadə etməsi zərurəti yaranır.
Sağlamlığın qorunmasını çətinləşdirən bütün bu amillər hamının tibb işçiləri ilə birgə
fəaliyyət göstərməsini tələb edir. Cəmiyyət üzvlərinin belə bir ciddi problemin həllinə cəlb
edilməsi onların tibbi biliklərə malik olmasını şərtləndirir. Əhalinin tibbi biliklərə
yiyələnməsi məktəblərdə fənlərin tədrisində həll olunmalıdır. Tibb elminə daha yaxın olan
biologiya fənninin tədrisində problemin həllidə geniş imkanlar mövcuddur. Odur ki, bu
sahəyə müəllimlər, xüsusilə biologiya müəllimləri daha ciddi yanaşmalıdırlar.
Şagirdlərə sağlamlığın qorunmasına dair tibbi biliklərin verilməsi fənn
kurikulumlarının əsas tələblərindəndir. Biologiya fənn kurikulumunun məzmununda insan
sağlamlığına geniş yer verilmişdir. Fənn kurikulumunun məzmununda ümumi təlim
nəticələrində deyilir: Ümumi təhsil pilləsi (VI-IX siniflər) üzrə şagird zədələnmələr zamanı
ilk tibbi yardım göstərir, xəstəliklər zamanı profilaktik tədbirlər görür (6.S.5).
Məzmun xətlərinə gəldikdə isə dörd məzmun xəttindən biri "İnsan və onun
sağlamlığı" kimi götürülmüşdür. Bu məzmun xətti üzrə şagirdlər insanın psixi
xüsusiyyətlərinin sosial mahiyyəti ilə tanış olur, insan orqanizminin bəzi funksional
anormallıqları, onu doğuran səbəblər və onların aradan qaldırılma yollarını, sağlam həyat
tərzinə nail olmaq, xəstəliklər, zədələnmələr zamanı özünə və ətrafındakılara ilk yardım
göstərmək, reproduktiv sağlamlığı qorumaq bacarığına yiyələnmiş olurlar.
Adı çəkilən məzmun xəttinin əsas standartı:
Azerbaijan School, Volume 320, Issue 1, pp.35-48, 2013
Sağlamlığın qorunmasına dair bacarıqlar nümayiş etdirir kimi müəyyən
olunmuşdur. Alt standartlar VI sinif üçün 3.2.1. bitki və heyvanların insan sağlamlığında
rolunu izah edir; 3.2.2. Dərman bitkilərini fərqləndirir.
VII sinifdə alt standartlar 3.2.1. virus, bakteriya, göbələk və heyvanların insan
orqanizmində törətdiyi xəstəlikləri sadalayır; 3.2.2. Müalicəvi xassələrinə görə dərman
bitkilərini quruplaşdırır.
VIII sinif üzrə alt standartlar 3.2.1. sağlamlığın qorunması qaydalarını izah edir.
3.2.2. Xəstəliklər, zədələnmələr zamanı ilk tibbi yardım göstərir.
IX sinifdə alt standartlar 3.2.1. irsi xəstəliklər, onların qarşısının alınması yollarını
faktlarla izah edir. 3.2.2. Sağlam həyat tərzinin əhəmiyyətini şərh edir, referatlar hazırlayır.
X sinifdə alt standartlar 3.2.1. yoluxucu xəstəliklər, onlardan qorunma yolları
haqqında referat, təqdimat hazırlayır; 3.2.2. sağlam həyat tərzində gigiyena qaydalarının
rolunu və əhəmiyyətini dəyərləndirir, məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
XI sinifdə alt standartlar 3.2.1. İnsan orqanizmində baş verən xəstəliklərin hüceyrə
səviyyəsində olduğunu əsaslandırır, məruzə və təqdimatlar hazırlayır; 3.2.2. Sağlam ailənin
qurulmasında sağlam həyat tərzinin rolunu dəyərləndirir, məruzə və təqdimatlar
hazırlayır.
Göründüyü kimi, biologiya fənn kurikulumunun məzmununda şagirdlərə tibbi
biliklərin verilməsi imkanları genişdir. Təlim nəticələri, əsas və alt standartlarda tibbi
biliklərin verilməsi sistemli və ardıcıllığı ilə seçilir.
Burada yuxarı siniflərə keçdikcə veriləcək tibbi biliklər sadədən mürəkkəbə doğru
mürəkkəbləşir, şagirdlər tam orta təhsil pilləsini başa vurduqda onlar daha mükəmməl
tibbi bilik və bacarıqlara yiyələnmiş olurlar. Fənnin tədrisi imkanları əsasında tibbi
biliklərin verilməsi şagirdlərin sağlam böyümə və inkişafına da müsbət təsir göstərir.
İmkanlar ondan ibarətdir ki, bitkilər kursunu tədris edən müəllim şəfaverici və
insanın xəstələnməsinə səbəb olan bitkiləri ayırır və onlardan necə istifadə edilməsi,
qorunma qaydalarını öyrədir. Mövzulara uyğun olaraq dərman bitkilərini şagirdlərə
tanıdır, onlardan istifadənin yollarını izah edir.
Dərslikdə Azərbaycan florasından 80-dən artıq dərman bitkisinin adı çəkilir. Onlar
yabanı və mədəni bitki olmaqla hər hansı bir xəstəliyə müalicəvi təsir göstərir. Adları
çəkilən dərman bitkilərinin çox az qisminə dair dərslikdə məlumat verilir. Əksəriyyətinin
şəfaverici təsiri, dərmanın hazırlanması və qəbulu qaydaları haqqında danışılmır. Müəllim
onlara dair lazımi məlumatı toplamalı və ya bu işi şagirdlərinə həvalə etməlidir.
Materiallar, mövzular əsasında dərslərə gətirilməli, şagirdlərə onları tanımaq və qorumaq
bacarıqları aşılanmalıdır. Bir çox dərman bitkiləri meyvə, tərəvəz, bostan olmaqla
məişətimizdə geniş istifadə edilir. Onların faydası, xüsusilə şəfaverici xassələri şagirdlərə
izah olunmalıdır. Qeyd olunmalıdır ki, orqanizmin sağlamlığı üçün zəruri maddələr olan
vitaminlərin, mineral duzların əksəriyyəti həmin bitkilərin tərkibində mövcuddur. Dərman
bitkilərinin şagirdlər tərəfindən tanınması onların həmin bitkilərdən lazımi normada və
Azerbaijan School, Volume 320, Issue 1, pp.35-48, 2013
qaydada istifadə etməsinə, onları qorumasına, becərilməsində fəallıq göstərməsinə zəmin
yaradır.
Müəllim sağlamlığa ciddi zərər vuran tütün, tiryək, tənbəki, çətənə kimi bitkilər və
onlardan istifadənin zərərini şagirdlərə aydınlaşdırır, onlardan qorunmağın yollarını
açıqlayır. Alkoqolun da bitki orqanlarından, xüsusilə meyvə və toxumlardan alındığını qeyd
edir. Onların orqanizmin sağlamlığına zərərini izah etməklə, alkoqollu içkilərdən
şagirdlərin uzaq olması yollarını göstərir. Belə içkilərin heç kimə faydalı olmadığını, əksinə
cinayətlərə yol açdığını qeyd edir.
Müəllim bakteriyalar haqqında bilik verərkən onların faydalı nümayəndələri ilə
yanaşı, xəstəlik törədənləri də öyrətmək imkanı qazanır. Bakterial xəstəliklər (piodermit,
bronxit, tonzillit, pnevmoniya, qastrit, nefrit və s.), onlarla mübarizə yollarını izah edir.
Törədicilərin çox kiçik mikroskopik ölçüdə olmaqla, gözlə görünmədiyini söyləyir.
Virusların quruluş və xüsusiyyətlərini aydınlaşdırarkən onların törətdikləri təhlükəli virus
xəstəlikləri (qrip, qızılca, hepatit, quduzluq və s.) və onlardan qorunmanın səmərəli yolları
izah edilir.
Göbələklərə dair mövzuların tədrisində daha çox yer papaqlı göbələklərin quruluş
və xüsusiyyətlərinə verilmişdir. Parazit göbələklər, onların törətdiyi xəstəliklər, onlardan
qorunma yolları göstərilməmişdir. Ona görə də müəllim göbələklərin öyrədilməsində
onların faydası, istifadə qaydaları ilə yanaşı, göbələk xəstəlikləri (epidermofitiya,
kandidozlar, kandidomikozlar, trixofitiya və s.), onların yoluxma xüsusiyyətləri, göbələk
xəstəliklərinin qarşısının alınması m
|
Həqiqət Hacıyeva Ü MUMTƏ HSİ L MƏ KTƏ BLƏ Rİ NDƏ Bİ OLOGİ YA FƏ NNİ Nİ N TƏ DRİ Sİ NDƏ Ş AGİ RDLƏ RƏ Tİ BBİ Bİ Lİ KLƏ Rİ N VERİ LMƏ Sİ
|
HqiqtHacyevaMUMTHSLMKTBLRNDBOLOGYAFNNNNTDRSNDAGRDLRTBBBLKLRNVERLMS
|
Həqiqət Hacıyeva - ÜMUMTƏHSİL MƏKTƏBLƏRİNDƏ BİOLOGİYA FƏNNİNİN TƏDRİSİNDƏ ŞAGİRDLƏRƏ TİBBİ BİLİKLƏRİN VERİLMƏSİ_djvu.txt
| 1 |
əsələlərini şagirdlərə aydınlaşdırmalı olur. Yeməli
göbələklərdən istifadə qaydalarını izah edən müəllim onların orqanizmə verdiyi faydanı
qeyd edir. Göstərir ki, vaxtı keçmiş və zəhərli göbələkləri tanımaq və onlardan istifadə
etməmək lazımdır. Göbələklə zəhərlənmələrdə ilk tibbi yardımı da müəllim izah edir.
Adları çəkilən xəstəlik törədiciləri ilə baş vermiş yoluxucu xəstəliklərin ümumi
əlamətləri, yoluxma yolları öyrədildikdən sonra onlarla mübarizədə aseptika, antiseptika,
sterilizasiya qaydaları şagirdlərə izah edilir və həmin qaydalara daim riayət edilməsi
tövsiyə olunur. Şagirdlərə çatdırılır ki, insan daim təmizliyinə diqqət etməklə, xəstəliklərin
xüsusiyyətlərini öyrənməklə sağlamlığını qorumalıdır.
Zoologiya kursunu keçərkən şagirdlərə heyvan xəstəlikləri, heyvanların insanlarda
törətdiyi xəstəliklər, onlardan insanlara keçən zoonoz infeksiyalar və onların yoluxmasının
qarşısının alınması, müalicə və profilaktikası öyrədilir. İbtidai heyvanlardan dizenteriya
amöbü, leyşmaniya, lyambliya, malyariya paraziti kimi mikrobların törətdiyi xəstəliklərə
dair şagirdlərə məlumatın verilməsi, onlarla mübarizə üsullarının öyrədilməsi çox vacibdir.
İnsanlara yoluxan heyvan xəstəlikləri: bruselyoz, taun, helmintozlar, malyariya,
quduzluq və başqalarının törədiciləri, yayanları, xəstəliyin əlamətləri, profilaktikası,
müalicəsinə dair materialın şagirdlərə izah edilməsi yaxşı nəticə verir.
Müəllim adları çəkilən xəstəliklərin çox kiçik ölçüdə mikroskopik heyvanlar
tərəfindən törədildiyini qeyd edir. Mövzulara müvafiq olaraq onların quruluşu, həyat tərzi,
törətdiyi xəstəlik, onun insanlar arasında yayılmasına dair biliklər verir. Onların şəkillərini,
Azerbaijan School, Volume 320, Issue 1, pp.35-48, 2013
videogörüntülərini nümayiş etdirməklə şagirdlərdə xəstəliklərə dair müfəssəl təsəvvür
yaradır. Onlardan qorunmağın yollarını izah edir.
Dərslikdə qurdlar haqqında material genişdir. Müəllim onlara istinad edərək
insanlarda parazitlik edən öküz soliteri, qaraciyər sorucusu, exinakokk, askarid və
başqalarının törətdiyi helmintoz xəstəliklərini şagirdlərə izah edir. Onların quruluşunu,
inkişaf tsiklini, xəstəliyin əlamətləri, yayılma yolları, profilaktika və müalicəsinə dair
bilikləri şagirdlərə çatdırır. Helmintozlarla mübarizədə şəxsi gigiyenanın gözlənilməsinin
zəruriliyini qeyd edir.
Bəzi heyvanlar: ağcaqanad, arı, hörümçək, əqrəb, balıq, ilan, timsah, yırtıcı və ev
heyvanları insanları müxtəlif formada zədələyirlər. Həmin zədələnmələrdə ilk tibbi yardım
göstərilməsi üsulları, zədələnmələrdən qorunma yolları şagirdlərə izah edilməli, bu sahədə
bacarıqlar aşılanmalıdır.
Bir çox heyvanlar (it, pişik, inək, qoyun, siçovul və s.) müxtəlif xəstəlik törədicilərini
gəzdirir və insanlarla təmasda onlara yoluxdururlar. Belə heyvanlarla təmasda olarkən
ehtiyatlı olmaq, şəxsi gigiyenaya diqqət edilməsinin vacibliyi şagirdlərə izah edilir.
Xəstəlik törədən, xəstəlikləri yayan heyvanlara qarşı mübarizə üsulları
(dezinfeksiya, dezinseksiya, deratizasiya tədbirləri) şagirdlərə öyrədilməli, onlardan şəxsi
gigiyenaya daim diqqət edilməsi tələb olunmalıdır.
Bir sıra heyvanlar vardır ki, onların məhsulları şəfaverici xüsusiyyətlərə malikdir.
Arının hazırladığı min bir dərdin dərmanı bal, vərəmum, arı südü, çiçək tozu
belələrindəndir. Həşəratlar (cücülər) sinfinin tədrisində onun əsas nümayəndələrindən biri
olan arının həyat tərzi, quruluşu, əhəmiyyəti öyrədilərkən onun insan sağlamlığına fayda
verən bal və digər məhsulları, onların istifadəsi, şəfaverici xassələri izah edilir. Balın
orqanizmin sağlamlığında əvəzsiz bir qida olduğu qeyd edilir. Sürünənlər sinfinin
heyvanları öyrədilərkən ilanın həyat tərzi, quruluşu, çoxalması, təbiətdə rolu
aydınlaşdırılır. Materiala ilan zəhərinin çox faydalı olması, onun alınması, dərmanların
hazırlanması, onlardan bir sıra təhlükəli xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunması
məsələləri mövzuya əlavə edilir. Belə heyvanların mühafizəsi, onların məhsullarından
sağlamlıq üçün istifadə olunmasının əhəmiyyəti göstərilir.
Xordalılar tipinin "Quşlar sinfi" bəhsini tədris edərkən quşların həyat tərzi,
müxtəlifliyi, çoxalma və inkişafı, təbiətdə, insan həyatında, iqtisadiyyatda rolu kimi
məsələlərə yer verilir. Quş məhsullarının şəfaverici, sağlamlığa müsbət təsiri izah edilir. Bir
sıra ov quşlarının əti, yumurtası müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində, xəstəliklərə qarşı
müqavimətin, immunitetin yüksəldilməsində istifadə olunduğu qeyd edilir. Məsələn, kəklik
əti qanyaradıcı olmaqla mədə-bağırsaq, sinir sistemi, xüsusilə iflicdə çox faydalıdır. Onun
yumurtası səs tellərinin xəstəliklərində, nitqin açılmasında, şişin çəkilməsində müalicəvi
təsir göstərir. Durna ətindən böyrək xəstəliklərində, xüsusilə böyrəkdaşı xəstəliyində daşın
əriməsinə, ekzema xəstəliyinin müalicəsində istifadə edilməsi yaxşı nəticə verir. Bildirçin
əti sidikqovucu xüsusiyyətə malikdir, yumurtası körpələrin tez dil açmasına, nitqin
inkişafına kömək edir. Qaranquş əti qaraciyər, dalaq, dəri xəstəliklərində çox faydalıdır.
Burada quşlarda törənən bəzi xəstəliklərin insanlara yoluxduğu da göstə-rilir.
Azerbaijan School, Volume 320, Issue 1, pp.35-48, 2013
Müəllim quşlara dair mövzuların tədrisində quş qripi xəstəliyinin əlamətləri,
yoluxma yolları, xəstə quşların tanınması, onlarla rəftar qaydalarını şagirdlərə
aydınlaşdırır.
Məməli heyvanlara gəldikdə isə onların quruluşu, müxtəlifliyi, həyat tərzi, çoxalma
və inkişafı, təbiətdə, insanların sağlamlığında faydası nəzərə çatdırılır. Əti, südü, digər
məhsullarının müalicəvi təsiri göstərilir. Qanından serum, qammaqlobulin, müxtəlif
peyvəndlər hazırlandığı, qanya-radıcı məhsulların istehsal olunduğu qeyd edilir.
Heyvanların insan sağlamlığında rolu şagirdlərə izah edilməklə onlara heyvanların
mühafizəsi, iqtisadi, ekoloji, tibbi-gigiyenik bilik və bacarıqlar aşılanır. Zoologiya kursunun
tədrisində verilmiş tibbi biliklər insan kursunda davam etdirilir. İnsan kursunun tədrisində
şagirdlərə insan orqanizminin quruluşu və orada gedən fizioloji proseslərlə yanaşı, patoloji
dəyişikliklər də izah olunur. Şagirdlərə orqanizmin sağlamlığı, onun qorunması yolları
əyani olaraq çatdırılır. Sağlamlığı pozan amillər mövzulara uyğun izah edilir. İnsanda baş
verən iltihabi, yoluxucu, bakterial, virus, göbələk xəstəlikləri, müxtəlif səbəblərdən
zədələnmələr, ekstremal vəziyyətlər, zərərli vərdişlər və onların sağlamlığa mənfi təsiri
mövzulara müvafiq olaraq şagirdlərə öyrədilir. Xəstəlik və zədələnmələrdə ilk tibbi yardım
göstərilməsinin əhəmiyyəti, onların həyata keçirilməsi qaydaları praktik olaraq göstərilir.
Kursun tədrisində tibbi biliklərin verilməsi və əvvəlki kurslarda öyrəndiklərinin daha da
dərinləşdirilməsi şagirdlərin sağlam şəxsiyyət kimi yetişdirilməsində mühüm rol oynayır.
Kursun tədrisində orqanlar sistemi aşağıdakı ardıcıllıqla izah olunur: Sinir sistemi; Vəzilər;
Dayaq-hərəkət aparatı; Qan və qan dövranı; Tənəffüs; Həzm; Maddələr mü-badiləsi; İfrazat;
Dəri; Analizatorlar; Ali sinir fəaliyyəti. Hər bir orqan və orqanlar sisteminin tədrisində
onun patologiyası, xəs-təlikləri, profilaktika və müalicəsi, xüsusilə xəstəliklərin səbəbləri,
əlamətləri, törədici və yayıcıları, onlardan qorunma yolları izah edilir. Xəstəliklərin
müalicəsində ağrı, öskürək, ürəkbulanma, yüksək temperatur, qan təzyiqi, ekstremal
vəziyyətlər, zədələnmələr, qanaxma, sümük sınıqları, oynaq çıxıqları və başqa əlamətlərin
aradan qal-dırılmasında ilk tibbi yardım göstərilməsi, təcili tibbi yardım çağırılmasına dair
bilik və bacarıqlar aşılanır.
Kursun tədrisində müəllim zərərli vərdişlər, xüsusilə siqaret çəkmə, spirtli içkilərin,
narkotik maddələrin qəbulu, onların orqanizmə və cəmiyyətin inkişafına vurduğu ciddi
ziyanlar haqqında izahat aparmalıdır. O, siqaretin heç bir faydası olmayan və tüstüsünün
tərkibində sağlamlıq üçün zərərli olan yüzlərlə maddənin olduğunu qeyd edir.
Təcrübələrin köməyi ilə şagirdlərə siqaret tüstüsünün canlılara (bitki, heyvan) mənfi
təsirini əyani olaraq göstərir. Təcrübələrlə şagirdlərə siqaretin sağlamlığa mənfi təsirini
sübut edən müəllim onların bir hissəsinə ev tapşırığı kimi siqaretin faydasına dair məlumat
və prezentasiya hazırlamağı, nəticələri təqdim etməyi tapşırır. İkinci qrupa siqaretin
sağlamlığa, insanın ayrı-ayrı orqanlarına: dişlərə, mədəyə, ağciyərlərə, qaraciyərə, sinir
sisteminə, ürəyə, böyrəklərə vurduğu zərərə dair məlumat toplamaqla prezentasiya
hazırlaması və təqdimatını aparır.
Şagird qruplarının liderləri tədqiqatlarının nəticələrinə dair şagirdlər qarşısında
çıxış edir, müzakirə aparırlar. Nəticələr söylənilir, sağlamlığa ciddi zərər vuran siqaretlə
mübarizə aparmaq, ona "yox" demək yollarını şagirdlər müstəqil olaraq öyrənmiş olurlar.
Azerbaijan School, Volume 320, Issue 1, pp.35-48, 2013
Hər bir qrupun çıxışı, təqdimatı qiymətləndirilir, faydalı təkliflər müvafiq təşkilat və
qurumlara çatdırılır. Müəllim onların müəyyən etdiyi səmərəli yolları aydınlaşdırır və
şagirdlərinə belə faydalı işdə fəallıq göstərməyi tövsiyə edir. Şagirdlərə siqaret əleyhinə
reklamlar, tövsiyələr, bukletlər hazırlamaqda, onları əhali arasında yaymaqla təbliğat
işlərinə qoşulmaqda köməklik göstərir.
X-XI siniflərdə ümumi biologiyanın tədrisində də verilmiş tibbi biliklərin
möhkəmləndirilməsi və daha da genişləndirilməsi imkanları mövcuddur. Belə ki,
"Sitologiyanın əsasları” bəhsinin tədrisində hüceyrə, onda gedən prosesləri öyrətməklə
müəllim hər bir hüceyrə və toxumanın normal fiziologiyası üçün lazım olan amilləri izah
edir, onun patologiyasının səbəblərini göstərir.
"Orqanizmlərin çoxalması və fərdi inkişafı" bəhsinin tədrisində insan orqanizminin
çoxalması və inkişafında baş verə biləcək patoloji proseslər, çoxalma və inkişafa mane olan
amillər, normal inkişafı təmin edən vasitələr izah olunur.
"Genetikanın əsasları" bəhsinin tədrisində insanın genetik aparatı, onun normal,
sağlam fəaliyyəti, dəyişkənlik və irsiyyət məsələləri, mutasi
|
Həqiqət Hacıyeva Ü MUMTƏ HSİ L MƏ KTƏ BLƏ Rİ NDƏ Bİ OLOGİ YA FƏ NNİ Nİ N TƏ DRİ Sİ NDƏ Ş AGİ RDLƏ RƏ Tİ BBİ Bİ Lİ KLƏ Rİ N VERİ LMƏ Sİ
|
HqiqtHacyevaMUMTHSLMKTBLRNDBOLOGYAFNNNNTDRSNDAGRDLRTBBBLKLRNVERLMS
|
Həqiqət Hacıyeva - ÜMUMTƏHSİL MƏKTƏBLƏRİNDƏ BİOLOGİYA FƏNNİNİN TƏDRİSİNDƏ ŞAGİRDLƏRƏ TİBBİ BİLİKLƏRİN VERİLMƏSİ_djvu.txt
| 2 |
ya dəyişkənliyi, onun
sağlamlığa mənfi təsiri, irsi xəstəliklər, onların xüsusiyyətləri, onlardan qorunma yolları
göstərilir.
"Bitki, heyvan və mikroorqanizmlərin seleksiyası" bəhsinin tədrisində bir çox
xəstəliklərin qarşısının alınmasında, dərman preparatlarının, peyvəndlərin istehsalında
seleksiyanın nailiyyətlərindən istifadə edildiyi aydınlaşdırılır.
"Ekologiyanın əsasları" bəhsinin tədrisində də insan sağlamlığına müsbət və mənfi
təsir edən ekoloji amillər təmiz hava, su, qida məhsulları, onlardan yerində və düzgün
istifadə qaydaları, ekoloji tarazlığın daim saxlanmasına diqqət edilməsi kimi məsələlər izah
edilir. Şagirdlərə bioloji, ekoloji biliklərlə yanaşı, tibbi bilik və bacarıqlar aşılanır.
Şagirdlərə tibbi bilik və bacarıqların verilməsində fəal təlim metodlarının tətbiq
edilməsi təlimin keyfiyyətini yüksəldir, şagirdlərin məntiqi, yaradıcı təfəkkürünün
inkişafını təmin edir, onların sağlam vətən-pərvər şəxsiyyət kimi yetişməsini asanlaşdırır.
Biologiya dərslərində tibbi bilik və bacarıqların aşılanması imkanları geniş olduğu
kimi onun həyata keçirilməsi yolları da müxtəlifdir. Bunlara:
- Tibbi biliklərə dair materialın biologiya mövzularına əlavə edilməsi;
- Mövzunun digər fənlərlə, həyatla əlaqələndirilməsi;
- Tibbi məlumatların, faktların, statistik rəqəmlərin toplanması,
- Tibb müəssisələrinə ekskursiyaların təşkili;
- Tibbin müasir nailiyyətlərini əks etdirən materialların internet səhifələrindən əldə
edilməsi;
Azerbaijan School, Volume 320, Issue 1, pp.35-48, 2013
- Tibbi-gigiyenik məsələlərin həlli ilə bağlı tədqiqat xarakterli tapşırıqların yerinə
yetirilməsi;
- Sağlamlıqla bağlı əlavə tibbi ədəbiyyatların mütaliəsi;
- Dərslərdə əyani və texniki vasitələrdən istifadə edilməsi;
- Tibbin aktual problemlərinə həsr olunmuş bülleten, buklet və referat işlərinin
hazırlanması və s. misal göstərmək olar.
Tibbi bilik və bacarıqlar şagirdlərin sağlam böyümə və inkişafına, xəstəlik və
zədələnmələrdən, zərərli vərdişlərdən uzaq olmasına, sağlamlıq naminə ətraf mühitin
mühafizəsi işlərinə qoşulmasına, ekoloji tarazlığın qorunması vəzifəsinin həyata
keçirilməsinə müsbət təsir göstərir. Ən əsası tibbi biliklərin verilməsi şagirdlərin sağlam,
gümrah, vətənpərvər şəxsiyyət kimi yetişməsinə kömək edir. Ona görə də tibbi biliklər
şagirdlərə fənnin bəhs və mövzularının xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla ardıcıl, sistemli,
pedaqoji prinsiplər əsasında verilməlidir. Nəzəri biliklər həyatla əlaqələndirilməli, praktik
tapşırıqların yerinə yetirilməsinə diqqət edilməlidir. Şagirdlərin tibbi bilik və bacarıqları
yoxlanılmalı, qiymətləndirilməlidir. Dərslərdə öyrədilməsi çətinlik törədən sağlamlığa dair
zəruri tibbi biliklərin verilməsi sinifdənxaric tədbirlərdə davam etdirilməlidir.
Rəyçi: prof. S. Əliyev
İstifadə edilmiş ədəbiyyat
1. Əliyev S., Hacıyeva H., Mikayılzadə N., Tibbi biliklərin əsasları. Ali məktəblər üçün
dərslik. Azərbaycan Tibb Universiteti. Bakı, 2004.
2. Fərəcov Ə., Səlimov R., Quliyev R. Biologiya - 9. İnsan. Bakı: Çaşıoğlu, 2012.
3. Ələkbərov U., İsmayılov V., Ağamirov Ü. Biologiya. Ümumtəhsil məktəblərinin 7-ci sinfi
üçün dərslik. Bakı: Xəzər, 2012.
4. Sultanov R. və b. Zoologiya 7. Bakı, Şərq-Qərb, 2011.
5. Hacıyeva H. Ümumtəhsil məktəblərində biologiya fənninin tədrisində tibbi biliklərin
öyrədilməsi üzrə işin sistemi (monoqrafiya). Bakı: Ünsiyyət, 2007.
6. Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün biologiya fənn kurikulumu,
Bakı, 2012.
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari
|
az_ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_202002
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_djvu.txt
| 0 |
MƏHƏMMƏD İBN ƏBDÜLƏZİZ ƏL-MÜSNƏD
(Ərəb dilindən tərcümə edən: Rəsul Önıərov)
İSTİXARƏ
Uğurun sirri, xeyir-bərəkət açarı
ı
RƏHMLİ, MƏRHƏMƏTLİ ALLAHIN ADI İLƏ!
Şükür etdiyimiz, kömək və bağışlanma dilədiyimiz Allaha həmd olsun! Nəfsimizin,
qəlbimizin şərindən və əməllərimizin pisliklərindən Ona sığınır, Ondan yardım diləyirik!
Həqiqətən, Allahın doğru yola yönəltidiyi kəsi heç kim azdıra bilməz və Allahın azdırdığı kəsi
heç kim doğru yola yönəldə bilməz. Şəhadət verirəm ki, O təkdir, şəriki yoxdur, ibadətə layiq
yeganə haqq məbuddur və Məhhəmməd (s) Onun qulu, elçisi və peyğəmbərlərin sonuncusudur.
1
Hind Küveytdə dünyaya göz açan bir ərəb qızıdır. Bu körpə qızcığazın baldırlarının birində
xərçənk xəstəliyinin ən ağır forması aşkar olunmuş, üzərində Hüseyn Məkki Cüma adma Küveyt
Xərçənk Cərrahiyyə Mərkəzində sıx-sıx müayinələr aparılmış və bu diaqnozla da Amerika
Birləşmiş Ştatlarının Corciya ştatının Atlanta şəhərində Xərçənk Xəstəliklərinin Müalicəsi üzrə
Xüsusi Mərkəzdə ciddi müalicə almışdır. Bu müalicələrə təxminən yarım milyon dollara qədər
pul sərf olunmuş, analiz və diaqnoz üçün praktik sorğuların nəticələrindən böyük bir qovluq
yaranmış və baldırda adı çəkilən xəstəliyin mövcud olmasını təsdiq edən rentgen plyonkalarının
sayı iki yüz əllini keçmişdir.
Dəqiq diaqnostik müayinədən sonra müalicənin bir mərhələsi kimyaterapiya (kimyəvi
üsulla müalicə) ilə həyata keçirildi. Lakin bu heç bir müsbət nəticə vermədi. Halbuki, hər iki
mərkəzdəki yüksək ixtisaslı həkimlər kimyəvi üsulla müalicə metodunun maksimum üç həftə
ərzində effektiv nəticəyə gətirib çıxaracağını təkidlə söyləmişdilər. Müalicənin üçüncü
mərhələsində həkimlər Hindin valideynlərinə yaxın gələcəkdə bədənin digər orqanlarında
xərçənk hüceyrələrinin peyda olması ehtimalını aradan qaldırmaq üçün onun xəstə ayağının
amputasiyasını 1 tövsiyə etmişdilər. Çünki faciə ünsürlərindən biri də Hindin bir çox
qohumlarının eyni xəstəliyə düçar olması idi.
Bu kiçik qızcığazın üzündəki hüzn, kədər, ağrı atasının Amerika universitetlərinin birində
infonnatika sahəsində doktorluq dissertasiyasını başa çatdırmaq üçün gündəlik iş planını da
pozmuşdu. Tələbə olan anası isə uzun gecələri qorxu və narahatçılıq içində, kiçicik qızının
gələcək həyatını düşünərək keçirirdi. Lakin onun Allaha olan inamı Onun qəzavü-qədərinə
təslim olmağa vadar edirdi.
Bir gecə yenə ana çarpayısına uzanaraq uzun-uzadı fi kr ə getdi, xəyallar aləmində uçmağa
başladı. Bu an onun gözlərində körpə balasının əsaya dirsəklənərək bir ayaq üstə gəzməsi
canlandı. Gözləri dolmuş, göz yaşlarından çarpayı tam olaraq islanmışdı. Ana fikirdən ayrılaraq
qovulmuş şeytandan Allaha pənah apardı və Onu bir həyacan və ruh yüksəkliyi ilə durmadan
zikr etməyə başladı. Birdən onun yadına nə vaxtsa eşitmiş olduğu bir şey düşdü. Bu istixarə
namazı idi. Sıçrayaraq yerindən durdu və onu qılmağa tələsdi.
Səhər açılanda ana bütün müalicə növlərindən, qızma hər gün verdiyi dərmanlardan imtina
etdi və onun ayağının amputasiyasına əsla razılıq vennəyəcəyini qərara aldı. Çünki artıq Allah-
taala ona bütün müalicə üsullarından və hər növ dava-dənnandan fərqli olan başqa bir müalicə
metodu göstənnişdi. Bu metod Allahın möminlər üçün şəfa və mərhəmət ocağına çevirdiyi
Qurani-Kərim idi.
Nəticə bir nəfərdən başqa hər kəs üçün - yenidən həyata qayıdan, öz uşaqlıq təravətini hiss
etməyə başlayan körpə qızcığaz üçün, həkimlərin amputasiyadan başqa bütün üsulların tükəndiyi
qərarına gəlmələrindən sonra az qala sağalmağa olan bütün ümidlərini itirən qohumlar üçün son
dərəcə gözlənilməz olmuşdu. Lakin şeyx gülümsəyərək nəticənin heç də ondan ötrü gözlənilməz
olmadığını və Allahın Öz ayələrini hər bir dərdə şəfa göndərdiyini söyləyərək aşağıdakı ayəni
oxumuşdu:
1 Bədənin xəstə üzvünün kəsilməsi.
2
«Biz Qur’andan mö’minlər üçün şəfa və mərhəmət olan ayələr nazil edirik. O,
zalımların (kafirlərin) ancaq ziyanını artırır ». 2
Amerikada adı çəkilən mərkəzdəki təcrübəli bir həkim Hindin səhhətindəki müsbətə doğru
qeyri-adi inkişafı - onun təbii halını öz gözü ilə gönnəyənədək təsdiqləyə bilmədiyini bəyan
etmiş və eşidəndə ki, Hind hətta artıq ayaqları üstündə tam sərbəst qaça bilir və onun başında və
bədəninin tükü tökülmüş başqa yerlərində yenidən tük çıxır, son dərəcə təəccüblənərək çaş-baş
qalmış və balaca Hindi hansı yolla olur olsun, görməyi tələb etmişdir. 3
2
Gənc bir oğlan öz həmyaşıdı bir qızla evlənmək istəyir. İstixarə namazı qılaraq bu işdə
Allahdan xeyirli olan nədirsə, onu istəyir. Qızın “Hə”sini almaq üçün ona elçi göndərmək
istədikdə böyük qardaşı onun bu qızla evlənməsinə qarşı çıxır və ona başqa bir ailədən qız
tapmağı məsləhət görür. Oğlan hey çalışır ki, qardaşını yola gətirsin, onu razı salsın, lakin onun
bu cəhdləri tam uğursuzluqla nəticələnir. Düşdüyü çıxılmaz vəziyyətlə barışaraq təslim olmağa
məcbur olur və başqa bir ailədən gənc bir qızla ailə həyatı qurur. Toyundan bir neçə gün sonra
isə sevib evlənə bilmədiyi qız vəfat edir. Beləliklə, məlum olur ki, qardaşının həmin qızı
almasına etiraz etməsi bir növ onun daha xeyirli olanı seçməsinə səbəb olmuşdur.
3
Haqq yolundan uzaq düşmüş gənc bir oğlan şirkətlərin birində səhər-axşam növbəsində
yaşayışın bir çox tələbatlarını ödəmək iqtidarında olmayan cüzi bir maaş qarşılığnda işləyirmiş.
O vaxtının əksəriyyətini iş yerində keçirinniş.
Nəhayət bir gün Allah-taala onu hidayət yoluna yönəldir, gənc Tanrısı, yaradıcısı olan
Allah qarşısında ən böyük təqsirini hiss etməyə başlayır. Ürəyindən Quran əzbərləmə
dərnəklərinə qoşulmaq, saf və şirin səlsəbil 4 bulaqlarından susuzluğu yatırtmaq üçün
məscidlərdəki dərslərdə və mühazirələrdə iştirak etmək keçir. Lakin onun iş recimi, nəinki bu
arzularını həyata keçirməyə, hətta öz arvadı və uşaqlarına də kifayət qədər vaxt ayırmasına,
ailənin zəruri ehtiaclarını ödəməsinə imkan vennir.
Bir gün onunla qarşılaşdım. Halından şikayətlənərək məndən məsləhət istədi və Allah-taala
onu haqq yoluna yönəltdikdən bəri həmin şirkətdəki işinə nifrət etdiyini, Quran öyrənməsinə,
elmi məclislərdə iştirak etməsinə imkan verəcək yeni iş yeri axtardığını bildirdi. Ondan: “Sən
istixarə namazının nə olduğunu bilirsənmi?” - deyə soruşduqda cavabı mənfi oldu. Ona istixarə
namazını öyrətdim və dərhal gedib onu qılmasını, bu işini buraxıb başqa iş axtarmasında
Allahdan xeyirli olan nədirsə, onu istəməsini söylədim. Bir neçə gündən sonra o sevincək bir
halda yanıma gəlib dedi: “Allah Öz qapılarını mənim üzümə açdı, işimi asanlaşdırdı. Mənə daha
yüngül recimli və daha çox maaşı olan bir iş nəsib elədi. İndi bu işim mənə dünya işləri ilə
yanaşı elm öyrənməyimə də imkan verir”. Mən ondan bütün bunların belə tez bir müddətdə necə
baş vennəsini soruşduqda əhvalatı belə nağıl etdi: “Bir məclisdə əyləşmişdim. Məclisə gələnlər
arasında bir nəfər iş adamı da var idi. Söhbət əsnasında o şirkətdə onunla birgə işləmək üçün
etibarlı, dürüst bir işçiyə ehtiyacı olduğunu söylədi. Mən də onun bu təklifini qəbul etdim. Hər
şey bu qədər asan oldu”.
4
Bir yoldaş söyləyir:
2 əl-lsra, 82.
3 Balaca Hindin bu hekayəsi Küveyt mətbuatında, qəzetlərində dəfələrlə geniş şəkildə işıqlandırılmışdır.
4 Səlsəbil - Cənnət bulağı.
3
“Universitetdə təhsilimi başa vurduqdan sonra təyinatımı bir müəllim kimi uzaq və əhalinin
sıx olduğu bir rayonda orta məktəblərin birinə aldım. Yeni tədris ilinin başlamasından təxminən
üç həftə keçmişdi ki, mən müəyyən səbəblərə görə bu məktəbdə müəllim işləmək istəmədim.
Üçüncü həftənin sonu yaxınlaşdıqda vəziyyət daha da mürəkkəbləşdi, mənim səbir kasam doldu
və daha bu məktəbdə qalıb işləməyə dözə bilmədim. Qarşımda iki yolum var idi. Ya işdən
çıxmaq barədə ərizə yazmalı, ya da təyinatımı başqa bir məktəbə dəyişməli idim. Birinci yolu
seçmək mənim üçün çətin bir qərar idi. İkincisinə gəlincə, bu da demək olar ki, qeyri-mümkün
idi. Çünki təyinatı dəyişdinnək adətən ancaq yeni dərs ilinin başlanğıcında mümkün ola bilərdi.
İndi isə gec idi. Çıxılmaz vəziyyətə düşmüşdüm. İstixarə namazı qıldım, səmimi qəlbdən Allaha
dua edərək mənə ən xeyirli olanı nəsib etməsini istədim. Çünki Onun hər şeyə qadir olduğuna
bütün varlığımla inanırdım. Hər şey mənim üçün sürpriz oldu. Növbəti gün sinif otağının
qapısının ağzında yeni bir müəllim dayanaraq mənim filankəs olduğumu soruşdu. Mən də ona
özümü təqdim etdi. O mənə təyinatımın başqa məktəbə dəyişdirilməsi barədə yeni qərar
çıxdığını söylədi və mənim sabahdan həmin məktəbdə işə başlamalı olduğumu söylədi. Səhərisi
gün mən Allahın istəyi ilə yeni məktəbdə işə başladım və orada həqiqi bir rahatlıq və
arxayınçılıq tapdım. Şübhəsiz ki, bu işdə güc və qüdrət sahibi olan Allahın məni tək və köməksiz
buraxmadığı üçün Ona bol-bol həmd-sənalar oxumağı da unutmadım”.
Јс •k Јс
Beləliklə, hörmətli oxucular! Əziz müsəlman qardaş və bacılar! Siz bu hekayələri
oxuduqdan sonra uğurun, müvəffəqiyyətin sirrinin, habelə xeyir-bərəkət açarının nə olduğunu
yəqinki biləcəksiniz. Elə isə bir daha yadınıza salırıq: bu istixarə namazıdır!
4
İSTİXARƏ NAMAZI NƏDİR?
1. Tərifi.
İstixarə sjl Vu t ı t _ sözü lüğətdə seçmək; daha üstün tutmaq mənalarında olan (i) -
felinin onuncu bab məsdər forması olub Allahdan ən xeyirli olanı istəmək, kömək diləmək
mənalarını ifadə edir. 5
2. Fəziləti və əhəmiyyəti.
Nə qədər ağıllı, elmli və müdrik olur olsun, hər bir insan öz Rəbbinə, onu yaradana
istənilən an möhtacdır və əbədi olan bu yeganə varlıq hər bir göz qırpımında belə mütləq ona
lazımdır.
Çox vaxt insanlar mühüm olan hər hansı biri işi həyata keçirtmək istədikdə, öncədən bunun
üçün böyük bir plan cızır, müvəffəqiyyət əldə etmək üçün hər bir lazımi tədbiri görür və bu iş
üçün ehtimal olunan fövqəladə şəraitdə belə atılacaq addımları təxmin edirlər, necə deyərlər, yüz
ölçüb bir biçirlər. Sonradan isə onların bu işdə böyük səhvə yol vennələri, nəzərdə tutduqları
ehtimalların və təxmin etdikləri ölçülərin onları aldatması aşkara çıxır və nəticə etibarı ilə bütün
səylər
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari
|
az_ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_202002
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_djvu.txt
| 1 |
uğursuzluqla nəticələnir. Yaxud da bəzən insan elə situasiyalara düşür ki, bir-birindən
fərqli iki və ya daha çox seçim qarşısında tərəddüd edir, hansının onu məqsədinə çatdıracağını
müəyyənləşdirə bilmir. Atacağı hər hansı bir yanlış addımın isə bəlkə də onun məhvi və həlakı
ilə nəticələnəcəyini dərk edərək tərəddüd, həyəcan və çaşqınlıq içində qalaraq boğulur.
Ərəblər Cahiliyyət dövrü adlanan İslamdan əvvəlki dönəmdə bu tərəddüdü və çaşqınlığı
aradan qaldırmaq üçün çox sadəlövh bir üsula qaçırdılar. Bu, fal üçün nəzərdə tutulmuş lələksiz
oxlarla qisməti təyin etmə və ya seçimin müəyyənləşdirilməsi ^ * Au и |) üsulu idi.
Oyunun qaydası belə idi: oyunda üç ox olardı. Onlardan birinə “Et!”, digərinə “Etmə!” yazılar,
üçüncüsü isə boş saxlanılardı. Oxlar fırladılar, əmr oxu çıxsaydı, iş icra olunar, qadağa oxu
çıxsaydı, icra olunmazdı. Yazı olmayan ox çıxsaydı oxlar bir daha fırladılardı. Lakin İslam
gəldikdən sonra Allah-taala möminlərə bu fal oyununu haram edərək onu Allahın təkliyini, Onun
kamilliyini, rübubiyyətini vəsf edən sifətləri özündə cəmləşdirən, hər şeyi onun ixtiyarına
buraxan, ancaq Ondan kömək istəməyin, Ona təvəkkül etməyin vacibliyini və güc-qüvvət
sahibinin təkcə Allah olduğunu təsdiqləyən, bəndənin Allah qarşısında öz acizliyinin və
qüsurlarının etirafı olan istixarə namazı və duası ilə əvəz etmiş və buyurmuşdur: «Ölü heyvan,
qan, donuz əti, Allahdan başqasının adı ilə kəsilmiş, boğulmuş, (ağac, daş və s. ilə) vurulub
öldürülmüş, (hündür bir yerdən) yıxılıb gəbərmiş, buynuzlanıb öldürülmüş, yırtıcı heyvan
tərəfindən parçalanıb yeyilmiş, - (ölməmiş çatıb) kəsdikləriniz istisnadır, - di ki li daşlar
(bütlər və s.) üzərində kəsilmiş heyvanlar və fal oxları ilə qismət axtarmanız sizə haram
edildi. Bunlar günahdır. Bu gün kafirlər dininizdən (İslamı məhv etməkdən) əllərini
üzdülər. Onlardan qorxmayın, Məndən qorxun. Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim,
sizə olan nemətimi tamamladım və din olaraq sizin üçün İslamı bəyənib seçdim. Hər kəs
günaha meyl etməyərək aclıq üzündən (haram olanlardan istifadə etməyə) məcbur olarsa,
şübhəsiz ki, Allah bağişlayandir, rəhmlidir». 6
Allah-taalanın bəndələrinə olan mərhəməti, mükəmməl fəziləti və şəfqətindəndir ki, onlara
Rəbbi qarşısında yalnız bir neçə dəqiqələrini sərf etmələrinə başa gələn, mühüm və ya adi, böyük
və ya kiçik olan bütün işlərində Ondan ən xeyirli olan nədirsə, onu istəmələri üçün belə bir
namaz təyin etmişdir. Bu namaz asan tərkibə malik bir namazdır. Ömür davam etdikcə ən xeyirli
olanı gətirər, onu qılanın üzünə bütün bədbinlik qapılarını bağlamış olar. Çünki düzgünlüyə
ancaq Allahın istəyi ilə nail olmaq mümkündür. Ona görə də hər kəs bu yolla Allahdan ən xeyirli
olanı diləməli, uğura və zəfərə çatmaq üçün bu yoldan azı dişləri ilə bərk-bərk yapışmalıdır.
İstixarə namazının əhəmiyyətini göstərən faktorlardan biri də Peyğəmbərin (s) bu namazı
bir quran surəsi kimi səhabələrinə öyrətməsindəki marağı və israrı idi. Cabirdən (Allah ondan
5 Bıı barədə bax: “Lisan əl-Arab“ izahlı lüğətinə.
6 əl-Maidə, 3. Bu ayə barəsində İbn Kəsirin təfsirinə müraciət edə bilərsiz.
5
razı olsun!) bu barədə belə deməsi rəvayət olunur: “Peyğəmbər (s) bütün işlərdə istixarə etməyi
bir quran surəsi kimi bizlərə öyrədərdi”.
Yuxarıda Cabirdən nəql olunan cümlədə bir məqamı - “...bütün işlərdə...” hissəciyini
xüsusi qeyd etmək lazımdır. Çünki bu məqam istixarə namazının son dərəcə əhəmiyyətli və
fəzilətli bir ayin olmasını bir daha təsdiq edir.
3. Forması.
İstixarə namazı hər bir müsəlman bəndənin istədiyi vaxt qıla biləcəyi iki rükətli qeyri-fərz
namazıdır. Namazın birinci və ikinci rükətlərində əl-Fatihə və Qurandan istənilən surənin
qiraətindən sonra salamdan qabaq, ya səcdədə, ya da təşəhhüddün ardınca istixarə duası
oxunulur. Duanın salamdan sonra da edilməsinə icazə verilmişdir.
İstixarə hədisi və onun duası: Cabir ibn Abdullahdan (Allah ondan razı olsun!) bu barədə
belə deməsi rəvayət olunur: «Peyğəmbər (s) bütün işlərdə istixarə etməyi bir quran surəsi kimi
bizlərə öyrədərək deyərdi: “Kim bir iş görmək niyyətindədirsə, iki rükət qeyri-fərz namazı qılsın,
sonra isə belə desin: “Allahım! Sənin elminlə Səndən ən xeyirli olanı diləyir, Sənin qüdrətinlə
Səndən güc-qüvvət istəyirəm. Səndən əzəmətli fəzilətini diləyirəm. Sən qadirsən, mən isə
acizəm. Sən bilirsən, mən isə xəbərsizəm. Həqiqətən, qeybləri (görünməyənləri) bilən ancaq
Sənsən! Allahım! Bu işimin (görüləcək işin adı çəkilir) mənim dinimdə, məişətimdə və işimin
sonunda, gec və ya tez olmasının mənim üçün xeyirli olacağını bilirsənsə, onu mənim qismətimə
daxil et, asanlaşdır və bərəkətli et. Yox, əgər bu işimin (görüləcək işin adı çəkilir) mənim
dinimdə, məişətimdə və işimin sonunda, gec və ya tez olmasının mənim üçün xeyirli
olmayacağını bilirsənsə, onu məndən, məni də ondan uzaqlaşdır. Mənə harada olur olsun, xeyirli
olanı nəsib elə və sonra da məni ondan razı sal”». 7 Hər bir müsəlman bu duanı əzbərləməli və
bununla istixarə namazında dua etməlidir.
4. İstixarə namazını məscidə salam və konkret sünnət namazları ilə birləşdirmək olarını?
İstixarə namazının məscidə salam namazına birləşdirilməsinə (burada söhbət iki niyyətin
bir namazda cəmləşdirilməsindən gedir) alimlər yekdilliklə müsbət cavab vermişlər. Sual oluna
bilər ki, bu necə olur? Cavab: insan məscidə daxil olur, istixarə niyyətilə iki rükət namaz qılır.
Çünki salam namazının mahiyyəti məscidə daxil olarkən iki rükət namaz qılmamış
oturmamaqdır. Bu ayini istixarə namazını qılmaqla da icra etmək mümkündür.
Konkret sünnət namazlarına gəlincə, onların istixarə niyyəti ilə bir namazda
cəmləşdirilməsi caiz deyildir. Ancaq buna o halda icazə verilir ki, məhz sünnət niyyətilə qılınan
iki rükətli namaza istixarə niyyəti də daxil edilsin. Çünki sünnət namazı daha əsasdır və onun
istixarə namazının iki rükətindən fərqli olaraq ayrıca məqsədi vardır. Lakin ən mükəmməli odur
ki, istixarə namazı heç bir namaza birləşdirilmədən, müstəqil olaraq qılınsın. 8
7 Hədisi Buxari rəvayət etmişdir.
8 Şeyx Məhəmməd ibn Useymin bu barədə ona verilən sualı belə cavablandırmışdır:
‘İbadətlərin, dini ayinlərin biri-birinə qarışıdırılıb-qarışdırılmaması, yəni bir niyyətdə cəmləşdirilməsi mühüm bir
məsələdir. Burada məsələyə bir neçə aspektdən yanaşmaq lazım gələcək:
Birinci: əgər bir ayin başqa bir ayinlə əlaqədardırsa, onları biri-birinin tərkibinə daxil etmək, yəni iki niyyəti birində
cəmləşdirmək olmaz. Məsələn, sübh namazının sünnətini onun fərzinə qatmaq olmaz və eyni zamanda da fərz
sünnətlə birləşdirilə bilməz. Çünki sünnət birbaşa fərzlə əlaqədardır.
İkinci: əgər iki ayin müstəqildirsə və onların hər birinin ayrı-ayrılıqda özünəməxsus məqsəd və mahiyyətləri varsa,
onları bir-birinə qatmaq, iki niyyəti birində cəmləşdirmək olmaz. Məsələn, həm işa namazının sünnəti həm də vitr
namazının iki rükəti niyyətlərini bir ikirükətli namazda cəmləşdirmək məqbul deyildir. Çünki bu namazların hər
birinin ayrı-ayrılıqda özünəməxsus məqsəd və mahiyyətləri vardır.
Üçüncü: iki namazdan birinin özünəməxsus ayrıca məqsəd və mahiyyəti olmadıqda onları bir namazda
cəmləşdirməyə icazə verilir. Lakin burada da birləşdirilən əsas, birləşən isə ikinci dərəcəli olmalıdır. Məsələn, sübh
namazının azanından sonra məscidə daxil olub sübhün sünnəti niyyəti ilə iki rükət namaz qılınırsa, bura salam
namazının niyyətini də qatmaq olar. Çünki salam namazında nəzərdə tutulmuş ayrıca bir məqsəd yoxdur. Onun
mahiyyəti sadəcə məscidə daxil olarkən iki rükət namaz qılmamış əyləşməməkdir, bunu sübhün sünnətini qılmaqla
da icra etmək mümkündür. Lakin bunun əksinə, yəni salam niyyətilə namaza durub sübhün sünnətini bura qatmağa
icazə verilmir. Çünki sübhün sünnət namazı əsas, salam namazı isə ikinci dərəcəlidir”.
6
5. İstixarə namazının vaxtı.
Dində istixarə namazı üçün konkret bir vaxt müəyyənləşdirilməmişdir. Şəriətə görə istixarə
namazı namaz üçün qadağan olunmuş vaxtlar 9 istisna olmaqla istənilən vaxt, xüsusilə də gecənin
son üçdəbiri, azanla iqamə arası kimi duanın tez qəbul olunduğu vaxtlarda qılına bilər. Əgər
istixarə obyekti olan işin qadağan olunmuş vaxtlardan dolayı ötürülmə ehtimalı varsa, bu
vaxtlarda da namaz qılmağa icazə verilir.
6. Yalnış etiqad.
Bəziləri elə hesab edirlər ki, istixarə namazı gecə yatmaqdan qabaq qılınmalıdır. Bunu da
onunla əlaqələndirirlər ki, Allah həmin adama yuxusunda istixarənin cavabının mənfi və ya
müsbət olmasını göstərir. Bu əsassız bir fikirdir. Çünki yuxarıda da qeyd olunduğu kimi istixarə
namazının konkret bir vaxtı yoxdur və istixarəni qılanın da namazdan sonra mütləq yuxu
görməsi şərt deyildir. Əksinə, hər kəs ehtiyac duyduğu zaman istixarə qılmalı, sonra Allaha
təvəkkül edərək onu maraqlandıran işin icrasına başlamalıdır. İnşaallah bunda xeyir vardır.
7. Şəriət hansı məsələlərdən ötrü istixarə qılmağa icazə verir?
Şəriət müsəlmana istər mühüm olsun, istərsə də qeyri-mühüm, istər böyük olsun, istərsə də
xırda bütün işlərində istixarə etməyə - Allahdan ən xeyirli olanı istəməyə icazə verir. Hədisdəki
“bütün işlərdə istixarə etmək...” hissəciyi də buna dəlalət edir. Çünki bizlərə son dərəcə
əhəmiyyətsiz görünən işlərdən bəzən gözləmədiyimiz mühüm məsələlər doğur. Lakin iki növ
əməllərdə istixarə qılına bilməz.
Birincisi: vacib və haram buyurulmuş işlərdə şəriət istixarə etməyi məqbul saymır. Çünki
insan ona vacib olan zöhr namazını qılıb-qılmaması barədə heç cür istixarə edə bilməz. Yaxud
onun qətiyyətlə haram buyurulan sələmi yeyib-yeməməsi barədəki istixarəsi də yersiz və
məntiqsizdir. Əgər hər hansı bir vacibatın icra edilməsi üçün kifayət qədər vaxt varsa, şəriət
onun icra edilib-edilməməsinə görə yox, icra üçün müəyyən vaxtın təyin edilməsinə görə istixarə
etməyə icazə verir. Həmçinin vacib olan iki iş eyni vaxta təsadüf edirsə, onlardan hansının
icrasına birinci başlamaq üçün istixarə etməyə icazə verilir.
İkincisi: yemək-içmək və bu kimi gündəlik təkrarlanan adi işlər üçün də istixarə edilməz.
Bu kim
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari
|
az_ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_202002
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_djvu.txt
| 2 |
i işlərin şəriətlə müəyyən edilmiş qaydaları var ki, onlara riayət edən hər kəs özünü zərərə
uğramaqdan sığortalamış olur.
8. Tərəddüd və ya şübhənin olması şərtdirmi?
Bir çox insanlar belə hesab edirlər ki, istixarə tərəddüdlü və ya şübhəli məsələlər üçün
nəzərdə tutulmuşdur. Lakin bu, Peyğəmbərin (s) hədisdəki “Kim bir iş gönnək
niyyətindədirsə,...” cümləsinə görə yanlış bir fikirdir. Çünki Peyğəmbər (s) “Kim bir iş görmək
niyyətindədirsə,...” - deməklə tərəddüdlü və tərəddüdsüz bütün işləri işarə etmişdir. Digər bir
tərəfdən Cabirin “bütün işlərdə istixarə etmək...” deməsi də bunu təsdiq edən faktlardandır. Əgər
istixarə tərəddüdlü və şübhəli işlər üçün nəzərdə tutulsaydı, onda Cabir hökmən bunu
vurğulayardı. Adətən müsəlmanlar hər hansı bir işin icrasına girişdikdə sonunun xeyirli olmasını
zənn edərək istixarədən imtina edirlər. Lakin nəticə onların da gözləmədikləri halda uğursuzluqla
bitir. Buna görə də hər bir müsəlman istər tərəddüd etdiyi, istərsə də tam əmin olduğu bütün
Bu qaydaya əsasən bizi maraqlandıran başqa bir məsələ də var. İstixarə niyyəti ilə qılman iki rükət namazın
özünəməxsus ayrıca məqsədi var, yoxsa burada məqsəd sadəcə iki rükət qeyri-fərz namazı qılmaqdır? Hədisdən də
göründüyü kimi istixarə niyyəti ilə qılman namazın ayrıca, özünəməxsus bir məqsədi yoxdur. Hədisdə “qeyri-fərz
namazı” dedikdə fərz namazlarından və bir də günəşin batması və yağışın yağması məqsədilə qılınan namazlar kimi
fərqli formaya malik namazlardan başqa istənilən sünnət və nafılə namazları nəzərdə tutula bilər. Ən düzünü bilən
isə təbii ki. Allah-taaladır.
9 Namaz üçün qadağan olunmuş vaxtlar üçdür: sübh namazından sonra günəş tam çıxana qədər, (bu təxminən on beş
dəqiqə davam edir), günəş zenitdə olduğu vaxt və əsr namazından sonra günəşin batdığı müddət. Bu vaxtlarda yalnız
mütləq nafılə namazlarının qılınması qadağan edilmişdir. Lakin məscidə salam, günəşin batması münasibəti ilə
qılınan namaz və bu kimi səbəbli namazların hətta bu vaxtlarda qılınması caizdir.
7
işlərində istixarə etməli, Allahdan sidq ürəklə ən xeyirli olanı diləməlidir. Unutmaq lazım
deyildir ki, hər bir işin sonunu bilən bir varlıq var, o da güc və qüdrət sahibi olan Allah-taaladır.
9. Allahın məsləhət bildiyi seçim.
Bəzən insan özünün də daxilən bağlandığı və böyük maraq göstərdiyi müəyyən bir iş üçün
istixarə edir. Lakin Allah bunu onun taleyinə yazmamışdır. Məsələn, hər hansı bir kişi sevib
bəyəndiyi bir qadınla evlənmək üçün istixarə edir. Ancaq Allah-taala bu qızı onun qismətinə
yazmamışdır. İnsan belə vəziyyətlərdə Rəbbi haqda gözəl fikirdə olmalı, Onun qəzavü-qədərilə
razılaşmalı və Allahın məsləhət bildiyi seçimin onun üçün ən xeyirli olmasına tam yəqinliklə
inanmalıdır. Çünki o heç təsəvvürünə belə gətirmədiyi halda həmin qadın onun bədbəxt olmasına
bir səbəb ola bilərdi. Bu barədə Allah-taala Qurani-Kərimdə belə buyurur: «Bə’zən
xoşlamadığınız bir şey sizin üçün xeyirli, bə’zən də xoşladığınız bir şey sizin üçün zərərli
ola bilər.(Onu) Allah bilir, siz bilməzsiniz». 10
Neçə-neçə insanlar vardır ki, Allahın onlara yazdığını bəyənməzlər, lakin müəyyən bir
müddətdən sonra bunun xeyrini görərlər. Həmçinin bir çox insanlar da var ki, müəyyən bir şeyi o
dərəcədə istəyir və ona elə bağlanırlar ki, heç özlərinin də xəbəri olmadan bağlandığı şey onların
məhvinə səbəb olur. Çünki «(Onu) Allah bilir, siz bilməzsiniz».
Bəzən də elə olur ki, insan müəyyən bir iş üçün istixarə edir və Allah da bu işi ona nəsib
edir. Lakin zahirən iş uğursuzluqla nəticələnir. Məsələn, kişi qadınla evlənmək üçün istixarə edir
və onunla evlənir. Bir müddət keçdikdən sonra bu ailə dağılır. Belə məqamlarda da insan
düşdüyü vəziyyətlə barışmalı, öz taleyinə təslim olmalıdır. Çünki bu hal özünün də bilmədiyi
halda çox güman ki, onun üçün xeyirli ola bilər. Bir şey unudulmamalıdır ki, «(Onu) Allah bilir,
siz bilməzsiniz».
Real həyatdan götürülmüş bir neçə əhvalatı sizlərin diqqətinə çatdırmaq istərdik:
1980-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının paytaxtı ər-Riyad şəhərinin Beynəlxalq Hava
Limanında bir təyyarə havaya qalxdı və bir neçə dəqiqədən sonra mühərrikdə baş venniş
nasazlıq ucbatından yenidən hava limanına enməli oldu. Naməlum bir şəraitdə təyyarə yerə
endikdən sonra qəfildən alovlanmağa başladı və göyərtəsində olan təxminən üç yüz sərnişindən
bir nəfər də olsun, xilas edilə bilmədi. Bu reyslə uçan sərnişinlərdən biri səfər üçün lazım olan
bütün tədbirləri görmüş, hətta təyyarəyə giriş üçün buraxılış vərəqəsini də almışdır. Gözləmə
zalında oturub təyyarəyə miniyi gözləyirmiş. Bu zaman mürgü onu tutub və bərk yuxuya
qalıbmış. Oyandıqda qapıların bağlandığını və təyyarənin uçuş-enmə zolağına doğru istiqamət
aldığını görmüş, yerindən sıçrayaraq özünü təyyarəyə çatdırmaq istədikdə məsul şəxs ona mane
olmuşdur. Kişi əsəbləşərək özündən çıxmış və az qala başına hava gəlmişdir. Lakin bir neçə
dəqiqədən sonra qəza vəziyyətində olan təyyarənin hava limanına endiyini və bədbəxt bir hadisə
baş verdiyini eşidən həmin sərnişin dəhşətə gələrək az qala huşunu itinnişdir.
Bir dəfə bir sərnişin öz avtomobili ilə hava limanına gəlir. Lakin açarı maşının içində
unutduğunu xatırlayaraq yenidən avtomobilinin yanma qayıdır, açarı çıxarıb geri dönmək onun
bir neçə dəqiqə vaxtını alır. Gözləmə zalına qayıdıb gəldikdə təyyarəyə miniyin dayandırıldığını
görür və dilxor olur. Ancaq bir neçə dəqiqə keçmir ki, onun üzüntüsü sevincə çevrilir. Həqiqətən
də yaşadan və öldürən Allah necə də Pak və Müqəddəsdir!
10. Nəfsinizin istəklərinə əsla uymayın!
Bəzi insanlar hansısa bir işi yerinə yetirməyi qarşılarına məqsəd qoyurlar. Bunun üçün
onlara istixarə etməyi tövsiyə etdikdə cavabları belə olur: “İstixarəyə nə gərək var. Mən özüm də
bu işin xeyirli olacağına əminəm. Durum mənim üçün qənaətbəxşdir”. Həqiqətdə isə onlar öz
nəfslərinin istəklərinə uyaraq belə deyirlər. Çünki istixarə etdikləri təqdirdə Allahın onlara
istəmədikləri bir nəticəni verəcəyindən qorxurlar. Bu doğrudan da çox qəribə bir haldır. Şair
yaxşı söyləmişdir:
10 əl-Bəqərə, 216.
8
Ј AÜlLa ^ JJİ UJjIfl
Д -ujJ dllfrj )j) dJljÄ ÜÜÜk
Tərcüməsi:
Nəfsinin istəkləri səni şübhəyə çağırdığı təqdirdə ona müxalif ol. Nə bilmək olar, nəfsə
müxalif olmaqda da bir xeyir vardır.
Güc və qüdrət sahibi olan Allahın kəlamı bunu daha gözəl şəkildə ifadə edir: «(Ya
Peyğəmbər!) Nəfsini özünə tanrı edən və Allahın bilərəkdən (onu hələ yaratmamışdan
gələcəkdə kafir olacağını bildiyi üçün) yoldan çıxartdığı, qulağını və qəlbini möhürlədiyi,
gözünə də pərdə çəkdiyi kimsəni gördünmü? Allahdan başqa kim onu doğru yola sala
bilər?! Məgər düşünüb ibrət almırsınız? (Haqqı bildiyi halda küfr edənin cəzası, haqqı
bilmədən, cahilliyi üzündən küfr edənin cəzasından daha ağırdır. Çünki alimlə cahilin
məs’uliyyəti eyni ola bilməz!)». 11
11. Duanı oxuyarkən onu dərk etməyin zəruriliyi.
Zikr, dua və bu kimi söz ibadətlərində məqsəd təkcə dilin bu sözləri tələffüz etməsi deyil,
həm də oxunulan duanın mənasını dərk etmək və cümlədəki hər bir sözü daxilən hiss etməyə
çalışmaqdır. Əks halda bu duanın təsiri və faydası istənilən effekti verməyəcəkdir. Bir çox
insanların şəriətdəki zikr və dualarla lazımi mənfəəti əldə edə bilməmələrinin sirri də elə
bundadır. Haqqında danışdığımız istixarə duası da digər dualar kimi şəriətin müəyyən etdiyi
dualardandır. Bunun üçün də onun mənasını anlamaq və bu məna ətrafında düşünmək ən azı bu
duanın Allahın izni ilə qəbul olması baxımından zəruridir. Gəlin istixarə duasının mənasına
yenidən bir nəzər salaq:
“ Allahım! Sənin elminlə Səndən ən xeyirli olanı istəyirəm” - Allahım! Sənin hər bir şeyi
əhatə edən elminlə Səndən mənə ən xeyirli olanı nəsib etməyini istəyirəm.
“Sənin qüdrətinlə Səndən güc-qüvvət istəyirəm” - Hər şeyə qadir Allahdan Öz qüdrəti
sayəsində mənə qismət edəcəyi işin öhdəsindən gəlməyimi təmin etməsini istəyirəm.
“Səndən əzəmətli fəzilətini diləyirəm” - Tanrıdan mənim bilmədiyim və ağlıma belə
gətirmədiyim tükənməz xəzinələrinin qapılarını üzümə açmasını diləyirəm.
“Sən qadirsən, mən isə acizəm ” - Allahın yenilməz qüdrəti qarşısında öz acizliyimi etiraf
edirəm.
“Sən bilirsən, mən isə xəbərsizəm ” - Hər bir şeyi bilən yeganə varlıq, bütün nöqsanlardan
pak Allah qarşısında öz elmsizliyimi və avamlığımı etiraf edirəm.
“Həqiqətən, qeybləri (görünməyənləri) bilən ancaq Sənsən!” - Sən bütün işlərin sonunun
nə ilə bitəcəyini, yaxın və uzaq gələcəkdə onların hansı şəkil alacağını bilirsən. Bunu səndən
başqa heç kəs bilmir. 12
“Allahım! Bu işimin (görüləcək işin adı çəkilir) mənim dinimdə, məişətimdə və işimin
sonunda, gec və ya tez olmasının mənim üçün xeyirli olacağını bilirsənsə, onu mənim
qismətimə yaz... ” - Bu azsaylı kəlmələr insanın yaxın və uzaq olan digər dini, dünyəvi və uxrəvi
mənafelərini özündə cəmləşdirir. İlahi! Bu necə də möhtəşəm, mükəmməl və geniş əhatəli bir
duadır. Müsəlmanın nail olduğu hansı xeyir istixarəsinin qəbul olacağı təqdirdə əldə etdiyi bu
xeyirdən daha böyük ola bilər?!
“Onu mənim üçün asanlaşdır və bərəkətli et” - Ey Tanrım! Səndən bu işimi
asanlaşdırmağı və bu işdə mənə xeyir-bərəkət verməyi istəyirəm. Çünki iş qismətimdə olsa da
asanlaşdırılmış olmaya bilər və yaxud həm qismətimə yazılsa, həm də asanlaşdırılmış olsa belə
xeyir-bərəkəti olmaya bilər.
“Yox, əgər bu işimin (görüləcək işin adı çəkilir) mənim dinimdə, məişətimdə və işimin
sonunda, gec və ya tez olmasının mənim iiçün xeyirli olmayacağını bilirsənsə, onu məndən
uzaqlaşdır” - Onu mənim qismətimə yazma.
11 əl-Casiyə, 23.
12 Qeyd: Qeyb təkcə gələcəyə deyil, həm də hal-hazırda olub, lakin insan elmindən və gözündən uzaq olan hər bir
şeyə şamil olunur. Ona görə də Allah-taala Yusuf aleyhissəlamın hekayəsini uzaq keçmişdə baş verməsinə
baxmayaraq qeyb adlandırmışdır.
9
"...məni də ondan uzaqlaşdır ” - Elə et ki, ona meyl göstərməyim, ona bağlanmayım və
onu icra etməyə gücüm çatmasın. Bir sözlə, istənilən yolla bu işin qapılarını mənim üzümə
bağla!
“Mənə
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari
|
az_ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_202002
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_djvu.txt
| 3 |
harada olur olsun, xeyirli olanı nəsib elə” - Hətta istəmədiyim halda belə ən
xeyirli olanı mənim qismətimə yaz.
",Sonra da məni ondan razı sal” - Qismətimə yazdığından məni razı sal, qəlbimi geniş və
rahat elə!
Şübhəsiz ki, hər şeyi dəqiqliyi ilə bilən ancaq Allah-taaladır!
12. İstixarənin təkrarlanması şəriətə uyğundurmu?
İstixarənin yeddi dəfə təkrarlanması barədə İbn əs-Sunni Ənəsdən bir zəif hədis rəvayət
etmişdir. ən-Nəvəvi həmin hədisin isnadında naməlum şəxslərin adları olduğuna görə onu qərib
hədis adlandırmışdır. Sualın cavabına gəlincə, əgər insan bir iş barədə bir dəfə istixarə edir,
nəticə olmursa, sonra başqa bir işə girişməyi niyyət edirsə, yeni başlamaq istədiyi iş üçün istixarə
etməlidir.
13. İstixarə dua hesab olunurmu?
İstixarə özündə dua statusunu cəmləşdirsə də, adi dualardan öz xüsusiliyi ilə fərqlənir.
Çünki Peyğəmbər (s) istixarəni bir quran surəsi kimi səhabələrinə öyrədərdi. İkinci bir tərəfdən
istixarə başqa dualardan iki rükətli namazı ilə də seçilir. Üçüncü bir tərəfdən isə onu demək olar
ki, istixarənin şəriət tərəfindən müəyyənləşdirilmiş xüsusi bir duası vardır. Buna görə də bəzi
ilahiyyatçılar istixarəyə nəyinsə əlavə olunmasının, yaxud başqa bir dua ilə istixarə edilməsinin
əleyhinədirlər. Lakin adi duaların qəbul olunma şərtləri istixarəyə də şamil edilir. Bu şərtlər
hansılardır? Güc və qüdrət sahibi olan Allaha, Onun qüdrətinə, elminin genişliyinə səmimi
qəlbdən iman gətirmək, sidq ürəklə Ona yönəlmək və Ona təvəkkül etmək. Bəs duanın qəbul
olunmasına mane olan amillər hansılardır? Allaha olan imanın zəifliyi, qəlbin Allahdan qeyrisinə
olan bağlantısı, asilik, günah və haram yeməyə davam etmək. 13 Əgər sadaladığımız bu şərtlərə
əməl olunarsa, duanın qəbul olunmasına maneçilik törədən amillər aradan qaldırılarsa və bəndə
sidq ürəklə əllərini Tanrıya açaraq dua edərsə, Allah-taala onun açdığı əllərini əliboş geri
qaytarmaz və ona bütün işlərində ən xeyirli olanı nəsib edər.
14. Nə zaman namazsız dua ilə kifayətlənmək olar?
Bəzən insan elə şəraitə düşür ki, ya vaxtın darlığından, xüsusilə qadınlarda aybaşı
müddətində və ya doğuşdan sonra qırx gün ərzində iki rükət namaz qılmağa imkan tapa bilmir.
Belə olan halda imkan daxilində istixarənin onun qarşını kəsən maneə aradan qaldırılana kimi
təxirə salınması tövsiyyə olunur. Əks təqdirdə Allahın «Allahdan bacardığınız qədər
qorxun» 14 və «Allah hər kəsi yalnız qüvvəsi yetdiyi qədər yükləyər (bir işə mükəlləf edər)» 15
ayələrini əldə rəhbər tutaraq namazsız dua ilə də kifayətlənmək olar.
15. Bu ancaq mömin bəndə üçündür.
Bu mühüm ibadətdə kafirə heç bir pay düşmür. O küfrün və cəhalətin zülməti içində
çapalayır, nəfsinin istəklərinin quluna çevrilir, həyatın məqsədinin nə olduğunu belə bilmir.
Onun bu həyatda mövcud olması şəhvani hislərini və heyvani istəklərini təmin etməkdən başqa
bir şey deyildir. Onun həyatı ormandakı vəhşi heyvanların yaşayış tərzindən nəinki fərqli, hətta
daha alçaq və daha uçurumludur. Zərəri xeyirindən çox, yoxluğu varlığından yaxşıdır. Bəzi
işlərindəki əldə etdiyi zahiri uğur, boş və müvəqqəti olan bu dünyadakı uğurudur ki, o da gəldiyi
kimi tez bir müddətdə də yox olub gedəcəkdir. Axirətdə isə onu gözləyən bir şey varsa, o da
cəhənnəm alovudur. Allah-taala bu tip insanları belə vəsf edir: «Kim (axirətdən vaz keçib)
' Allaha şirk qoşmaq başda olmaqla asilik və günahın bütün növləri uğursuzluğa, ruzi qapılarının bağlanmasına və
məyusluğun artmasına gətirib çıxaran ən başlıca səbəblərdəndir.
14 ət-Təğabun, 16.
15 əl-Bəqərə, 286.
10
dünyanı və onun bərbəzəyini istəyirsə, Biz ona əməllərinin əvəzini (sağlamlıq, sərvət, övlad,
gözəl yaşayış) elə orada (dünyada) verərik. Onların dünyadakı mükafatları əsla
azaldılmaz. (Dünyada yaxşı işlər görüb e’tiqadı olmayan şəxsə axirətdə dünyəvi əməlləri
heç bir fayda verməz. Çünki Allah ona dünyadakı yaxşı əməllərinin əvəzini elə dünyanın
özündə verər). Belələrini axirətdə atəşdən (cəhənnəm odundan) başqa heç bir payı yoxdur.
Onların dünyada gördükləri işlər puç olar və bütün əməlləri boşa çıxar!» 16
Möminə gəlincə, onun təbiəti başqadır. O, Allahını tanıyar, Ona və Onun qəzavü-qədərinə
iman gətirər, bir iş görmək fikrinə düşdükdə, yaxud görmək istədiyi işin doğru və ya yalnış
olduğu ona qaranlıq qaldıqda pak və müt'i bir vəziyyətdə Tanrının hüzurunda dayanaraq Ondan
doğru yolu, müvəffəqiyyəti və düzlüyü istər, namazını bitirdikdən sonra Allahdan yardım
diləməklə, Ona təvəkkül etməklə, qəzavü-qədərindən məmnunluq duymaqla, Allahın hər şeyə
qadir və hər şeyin bilicisi olmağına tam yəqinliklə öz yoluna davam edər, istixarəsinin nəticəsi
dərhal ona məlum olmadıqda belə, Allahın yazdığı qismətin ən xeyirli olmasını bütün varlığı ilə
qəbul edər. Belə olan halda Allah da Öz növbəsində onu bütün şərr əməllərdən uzaq şaxlar, bu
həyatda Allah nuruna, haqq yoluna nail olmağı onun üçün daha da asanlaşdırar, ona elə misilsiz
bir uğur nəsib edər ki, bu uğur təkcə bu dünyada deyil, həm də axirət həyatında əbədi bir uğura
çevrilmiş olar.
16. İstixarədən sonra nə etməli?
Müsəlman istixarədən həm əvvəl, həm də sonra görəcəyi iş barəsində yaxınları ilə, inandığı
və etimad göstərdiyi ilahiyatçılarla, elm adamları ilə, təcrübəli insanlarla, aidiyyatı
mütəxəssislərlə məsləhət-məşvərət etməli onların bilik və təcrübələrindən bəhrələnməlidir. Bu
baxımdan da Allah-taala Peyğəmbərinə (s) xitabən belə buyurur: «...işdə onlarla
məsləhətləş...». 17
Ümumiyyətlə, məsləhətləşmə doğru yola aparan bir işıqdır. Ancaq öz fikrinə güvənərək
heç kəsin məsləhətinə qulaq asmayan insanlar unutmamalıdırlar ki, bununla böyük bir təhlükənin
qurbanı ola bilərlər. Bu barədə ərəblərin belə bir sözü var: insanlar üç qrupa bölünürlər. Əsl
insanlar, yarımçıq insanlar və insan olmayan insanlar. Birinci qrupdakı insanlar həm ağıllı, həm
də başqalarının məsləhətindən bəhrələnən insanlardır. İkinci qrupda ağlı olub, lakin heç kəsin
məsləhətini qəbul etməyən insanlar cəmləşir. Üçüncü qrupda isə həm ağlı olmayan, həm də heç
bir məsləhət dinləməyən insanlar yer alır.
Ömər ibn Əbdüləziz (Allah ona rəhmət eləsin!) bu barədə söyləmişdir: “Məsləhət və
müzakirə mərhəmət evinin qapıları, xeyir-bərəkət qapılarının isə açarlarıdır. Bunlarla nə
uçuruma düşülməz, nə də ağıl azalmaz”.
əl-Fudeyl demişdir: “Məsləhətləşmədə xeyir-bərəkət vardır. Mən hətta kənizim olan bu
həbəşli əcəmi qadından belə məsləhət alıram”.
Bəzi müdriklər demişdir:
“Məşvərət düzlüyə, mütləqiyyət isə özbaşnalığa gətirir”.
“İstixarə edən ümidsizliyə qapılmaz, məşvərət edən peşman olmaz”. 18
“İnsanlarla məsləhətləşən onların ağlına şərik olar”.
Bu barədə şair yaxşı deyib:
dj) jjJLaİ) Jä! (јл düi£ jlj Lajj AjjU dİljU jjL ui
Si jAJ V) 1$ <4^ (j jj V j jU j ÜJ La 1ф1а jiaJj
OJ3ÜIİ
Tərcüməsi:
16 Hııd, 15-16.
17 Ali-İmran, 159.
ls Bəzi insanlar bu hikmətli kəlamı bir hədis olaraq qəbul edirlər. Əslində isə bu, əl-Albaninin “Zəif və qondarma
hədislər silsiləsi”ndə (2/78) də qeyd etdiyi kimi qondarma bir əsərdir.
11
Bir gün bəxtin dönüklüyü səni yaxalarsa, məşvərət əhlindən olsan belə hökmən
başqalarından məsləhət al. Gözlə yaxında və uzaqda olanları görmək olur. Amma onun özünü
ancaq güzgüdə gönnək mümkündür.
12
HÖRMƏTLİ MÜSƏLMAN QARDAŞ УӘ BACILAR!
İstixarə müvəffəqiyyətə aparan yolda ən başlıca addım, bu dünya və axirətdə zəfərə nail
olmaq üçün ən gərəkli vəsilədir. Lakin bununla yanaşı qabaqcadan ölçüb-biçmə, planlaşdırma və
məsləhətləşmə kimi digər metodlardan da yeri gəldikdə istifadə etmək və başqalarının
təcrübəsindən bəhrələnmək zəruridir. Bu baxımdan da heç bir kəsə bel bağlamadan icrası
mümkün olan bütün halal tədbirlərə əl atmaq şəriətin icazə verdiyi addımlardandır.
Əgər bəndə sidq ürəklə istixarə qılıb tam olaraq Allaha təvəkkül etsə, Allah da bütün
səbəbləri onun üçün yüngülləşdirər və qismətinə nail olmaq üçün üzünə bağlanmış uğur
qapılarını taybatay açar. Bu, Allahın dilədiyi kimsəyə əta etdiyi lütfdür (mərhəmətdir). Allah
çox böyük lütf (mərhəmət) sahibidir!
Əziz müsəlman qardaşlar! Siz də Allahın bu lütf və mərhəmətindən az da olsa pay
umursunuzsa, hər bir işinizdə istixarə etməyi unutmayın!
Əziz müsəlman tacirlər!
Hər hansı bir müqaviləni və ya ticari sövdələşməni imzalamazdan, dükan açmazdan, işçi
qəbul etməzdən və hansısa layihəni həyata keçirin əzdən öncə istixarə etməyi unutmayın!
Əziz vəzifə sahibi olan müsəlmanlar!
Hər hansı vəzifəyə getməzdən qabaq, işinizdə qalıb-qalmamaq barədə tərəddüd etdikdə
istixarə etməyi unutmayın!
Əziz müsəlman həkimlər!
İxtisas seçimi etməmiş, bir xəstəxanadan başqasına köçməmiş, klinika açmamış, cərrahiyyə
əməliyyatına girməmiş və mənfi təsir göstərəcəyindən ehtiyat etdiyiniz hansısa resepti yazmamış
istixarə etməyi unutmayın!
Xəstəliyə düçar olmuş müsəlmanlar!
Xəstəxanaya getməzdən, cərrahiyyə çarpayısına uzanmazdan, stomatoloq kürsüsünə
oturmazdan, hər hansı orqanının kəsilməsindən və zərərindən qorxduğunuz dərmanı qəbul
etməzdən əvvəl istixarə etməyi unutmayın!
Əziz müsəlman atalar!
Yeni mənzil, cihaz və ya əşya almazdan, başqa mənzilə köçməzdən, yeni sürücü və ya
xadimə işə götürməzdən, oğlunuza avtomobil almazdan, xanımlarınız və ya övladlarımzla
səyahətə çıxmazdan qabaq istixarə etməyi unutmayın!
Əziz müsəlman bacılar!
Zərurət olmadan evdən çıxdıqda, naməhrəm sürücü ilə yanınızda başqa qadın olsa belə
eyni avtomobilə minmək zərurəti yarandıqda, evdən kənarda qadınlara icazə verilən iş
sahələrində işləməyi düşündükdə, bazara, yaxınlıqdakı parka, rəfiqəniz gilə, qonaqlığa və ya toya
getmək istədikdə, yaxud zinət əşyaları, pal-paltar almağı düşündükdə, ərə getməyə qərar
verdikdə, hətta ərlərinizin razılığı olsa belə hamiləliyin qarşısını alan vasitələrdən istifadə
etdikdə istixarə etməyi unutmayın!
Əziz müsəlman gənclər!
Təhsil, iş, səyahət və ya digər məqsədlərlə xarici ölkələrə səfər etmək istədikdə, avtomobil
almağa qərar verdikdə, elçi göndənnəzdən əvvəl və ümumiyyətlə, hər hansı bir işə girişməzdən
öncə istixarə
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari
|
az_ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_202002
|
az_Ugurun_sirri_xeyir_barakat_acari_djvu.txt
| 4 |
etməyi unutmayın!
Əziz müsəlman tələbələr!
Hər hansı bir məktəbə yazıldıqda, sənədlərinizi ali məktəbə təqdim etdikdə, ixtisas seçimi
apardıqda, təhsil aldığınız ali məktəbdən başqa bir ali məktəbə dəyişirildikdə, hansısa səbəbdən
təhsilinizi yarımçıq buraxmağı düşündükdə istixarə etməyi unutmayın!
13
SON SOZ
Hörmətli oxucu! Bir şeyi bilmək lazımdır ki, əgər sən bu deyilənlərə sidq ürəklə əməl
etsən, ağlına belə gətinnəyəcəyin bir şəkildə Allahın əzəmətli qüdrətinin, geniş əhatə dairəsinə
malik elm və mərhəmətinin şahidi olacaq, o an özünü saxlaya bilməyib qəlbinin ən dərin
guşələrindən böyük bir həvəslə deyəcəksən:
Ajj LİLLİ Ad (Ad V дЫ V) Ad) V <ji
LaJ <jl£ дЫ fLui L Л (JJdfl ç. < _ r uı ЈД J
( auÜjLİ! AÜib V) 6JÄ Vj V ЈЛ. Vj ^ Lju
“Şəhadət verirəm ki, Allahdan başqa ibadətə layiq haqq məbud yoxdur. O tək və
şəriksizdir. Mülk və həmd ancaq Ona məxsusdur və O hər şeyə qadirdir. Allahın istədiyi hər bir
şey olur, Onun izni olmadan nəyinsə baş verməsi mümkünsüzdür. Güc və qüdrət sahibi ancaq
uca və əzəmətli olan Allahdır”.
Sonda bir daha Allaha bol-bol həmd-sənalar edir, Peyğəmbərimiz Məhəmmədə (s) Allahın
xeyir-duası və salamı olsun deyirik!
Məhanımad ibıı Əbdüləziz əl-Miisnəd
ər-Riyad şəhəri, 1993-cü il.
14
MÜNDƏRİCAT
RƏHMLİ, MƏRHƏMƏTLİ ALLAHIN ADI İLƏ!.2
İSTİXARƏ NAMAZI NƏDİR?.5
HÖRMƏTLİ MÜSƏLMAN QARDAŞ VƏ BACILAR!.13
SON SÖZ.14
15
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 0 |
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Mən Aşığam, lələ mən,
Qəflətdəyəm hələ mən.
Dərddən, qəmdən, hicrandan
Bağlamışam şələ mən.
Sarı Aşıq
№3(10)
2013
Bakı-2013
1
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Laçın yurdu, №3(10), 2013
Bakı, “Bəxtiyar-4”, 2013. - 96 səh.
Təsisçi və baş redaktor:
Arif MƏMMƏDLİ
Baş redaktorun müavini:
Araz HACIYEV
Məsul katib:
Elnur MEHDİYEV
Redaksiya heyəti:
Knyaz MƏMMƏDOV
İlham QƏHRƏMAN
Ələmdar ŞAHVERDİYEV
Tamxil ZİYƏDDİNOĞLU
Mütəllim HƏSƏNOV
Fəxri UĞURLU
Taleh ŞİRİNOV
Yusif MİRZƏ
Fəxrəddin ŞAHSUVAROV
Orxan CƏBRAYILOV
Redaksiyanın ünvanı:
Sabit Rəhman küç. 7
Əlaqə:
Tel.: (050) 291-34-52, (070) 956-36-22, (050) 205-00-92
e-mail: [email protected]
Dərgidə dərc olunan yazılar müəlliflərin mövqeyini əks etdirir
və yazı müəllifləri məsuliyyət daşıyır.
Jurnal 16.03.2010-cu il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə
Nazirliyində 3133 №-li reyestrlə qeydiyyatdan keçmişdir.
Bankın adı: Azərbaycan Beynəlxalq
Bankı MƏTBUAT şöbəsi
Bankın kodıı: 805142,
Müxbir hesabı:
AZ03NABZ01350100000000002944,
VÖEN: 9900001881
SWIFT: IBAZAZ2X,
Müştərinin hesabı:
AZ64IBAZ41040019443136196216
Məmmədov Arif Kamran oğlu
VÖEN: 1401771462
Intermediary Bank:
Citibank NA, New York, USA
Corr. account: 36083186
SWIFT: IBAZAZ2X,
International Bank of Azerbaijan Republic
Yasamal Branch
kod: 805142
USD only Account #:
AZ64IBAZ41040019443136196216
Mammadov Arif Kamran
INN: 1401771462
2
Laçın yurdu - №3(10), 2013
BU SAYIMIZDA
Laçınlı gənclərlə görüş keçirilmişdir 6
Laçının icra başçısı Bakıda da rayon gəncləri ilə görüşmüşdür 7
O kənd bizini kəndimizdi
Sultan HÜMBƏTOV, Ərikli kəndi 9
Poeziya
Pənah MİKAYILOV 20
Allahverdi ƏLİYEV 29
Yusif Hacı oğlu ŞABANOV 38
Tofiq YUSİF 42
İlham QƏHRƏMAN 52
Araz ELSEVƏR 74
Namiq ZAMAN 86
Elnur İRƏVANLI 90
Alimə GİZLİNUR 91
Elburus ABBASOV 93
Seyid CƏFƏR 94
Qarabağ qaziləri
Xalid BAHADUROĞLU, Vətənin dar günündə 22
Aqşin Məmmədov 39
Nəsr
Venera MİRZƏ YEVA, Pele öküzün əhvalatı 24
Fəxri UĞURLU, Dərviş 64
Təranə VAHİD, İki hekayə 80
Sənətçilərimiz
Tacir SƏMİMİ, Aşıq Adil Cəfakeş 27
3
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Kitab rəfi
“Sən yanımda olmayanda ” 28
“Kimya müəssisələrində investiya siyasətinin
formalaşması istiqamətləri ” 37
“Zəngəzur toponimləri ” 79
“Ömür bitər, yol bitməz ” 85
Ellərimiz
Sultan HÜMBƏTOV, Qasımuşağı tayfası 30
Dişi aslanlarımız
Kişi Tavat 40
Bio qrafik tarııtım
İlham Musayev 41
Folklorumuz
Xanlar əminin gülməcələri 43
Yaddaş
Mənzum ərizə 47
Dost sözü
Hüseynbala EYVAZOV, “Ümidlə yaşanan ömür” 48
Vaqif QURBANOV, “Mənim “Bahadur müəllim”
adlı bir dostum vardı ” 75
Alın yazısı
Qəhrəmanlar ölmürlər 50
Publisistika
İmdad ƏLİZADƏ, “Qürbətə sarı ” (II yazı) -ardı 53
4
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Dünya ədəbiyyatı
Robin ZİGER, “ Zəfər üçün doğulanlar” (davamı) 58
Xatirə
Rəfiqə ƏSGƏROVA, “İlk müəlliməm” 61
Münasibət
Araz ELSEVƏR, “Xəyanət, yoxsa qurulmuş imperiya oyunu?” 72
Axtar babaları
Alxan Əhməd oğlu Əhmədov 78
Kimlər keçdi bu dünyadan
K.RƏHMANLI, “O, yaradıcı insan idi” 87
Ziyalılarımız
Müəllim ömrü 88
Veteranlarımız
Əbil Şahverdi oğlu Sadıqov 92
Araşdırma
Araz YAQUBOGLU, II Dünya Müharibəsində itkin düşən laçınlılar... 95
HÖRMƏTLİ OXUCULAR!
“Hər kənddən, hər məktəbdən 1 abunəçimiz olsun, hər kəs 1 jurnal
alsın!” kampaniyası davam edir. Bu kampaniyaya qoşulanlara bəri başdan
öz təşəkkürümüzü bildiririk.
Xatırladaq ki, jurnalımızı metro keçidlərindən və “Azərmətbuatyayı-
mı”nın Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Bərdə, Ağcabədi, Yevlax, Qax və
Şəki şəhərlərindəki köşklərindən almaq olar.
Əziz oxucular, jurnalımız hələlik rübdə bir dəfə (ildə 4 nömrə) çıxır,
illik abunə qiyməti 8 manatdır. İnşallah, növbəti sayımız 2013-cü ilin
sentyabr ayında işıq üzü görəcək.
5
Laçın yurdu - №3(10), 2013
LAÇINLI GƏNCLƏRLƏ GÖRÜŞ KEÇİRİLMİŞDİR
İyunun 22-də Taxtakörpü qəsəbəsində Ağcabədi və ətraf rayonlarda
məskunlaşmış laçınlı gənclərlə görüş keçirilmişdir. Tədbirdən əvvəl laçınlı
gənclər ulu öndər Heydər Əliyevin Laçın Rayon İcra Hakimiyyətinin in-
zibati binası qarşısında ucaldılmış büstünü və Taxtakörpü qəsəbəsində rayon
şəhidlərinin adının əbədiləşdirildiyi xatirə kompleksini ziyarət etmiş, hər iki
abidə önünə tər güllər düzmüşlər.
Sonra tədbir İcra Hakimiyyətinin akt zalında davam etdirilmişdir. Döv-
lət himninin səsləndirilməsi ilə başlayan tədbiri Laçın Rayon İcra Hakimiy-
yətinin başçısı Akif Səlimov açaraq giriş nitqində ümummilli liderimiz
Heydər Əliyevin gənclərə olan sonsuz diqqət və qayğısından danışmış, çıxı-
şında prezident cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə son illərdə görülən işlərə
geniş yer ayırmışdır.
Tədbirdə “Ulu öndər Heydər Əliyev və Azərbaycan gənclərinin vətən-
pərvərlik tərbiyəsi” mövzusunda məruzə dinlənilmiş, əsası ulu öndər Heydər
Əliyev tərəfindən qoyulan gənclər siyasətinin, gənclərə qayğının hazırda
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən
uğurla davam etdirilməsi, məhz bu uzaqgörən dövlət siyasəti sayəsində əldə
edilmiş nailiyyətlər barədə məlumat verilmişdir.
6
Laçın yurdu - №3(10), 2013
LAÇININ İCRA BAŞÇISI BAKIDA DA RAYON
GƏNCLƏRİ İLƏ GÖRÜŞMÜŞDÜR
İyunun 29-da isə Laçın Rayon İcra Ha-
kimiyyətinin başçısı Akif Səlimov Bakıda
rayon gənclərinin bir qrupu ilə görüşmüşdür.
“İlham Əliyev və Azərbaycan gəncliyi”
mövzusunda baş tutan görüşdə icra başçısı
gənclərin məruzələrini dinləmiş, onların
suallarını cavablandırmışdır. O, çıxışında
vurğulamışdır ki, laçınlı gəncləri bir araya
toplamaqda məqsəd onları bir-biri ilə tanış
etməkdir:
“Sizlərin içərinizdə Laçında doğulanlar
da, Laçından kənarda dünyaya gələnlər də
var. Amma heç vaxt bu tərkibdə görüşmə-
misiniz. İstəyirəm ki, milli-mənəvi dəyərlər
ətrafında birlikdə fikir mübadiləsi aparaq,
təklif və təşəbbüslərinizi eşidək, ideyalarınız
ətrafında həmfikir olaq”.
Daha sonra söz gənclərə verilmişdir. Laçın rayon Gənclər və İdman
İdarəsinin rəisi Natiq Mustafayev gənclərə yaradılan şəraitə görə ölkə
başçısına təşəkkürünü bildirmişdir. Onun sözlərinə görə, elm, mədəniyyət,
idman sahələrində gənclərə daim diqqət və qayğı göstərilir: “Təəssüf edirəm
ki, dövlət orqanlarında işləmək üçün verilən elanlara laçınlı gənclər arasında
müraciət edənlər azdır.
Ümid edirəm ki, gənclər
onlara verilən fürsətlərdən
səmərəli istifadə edə bilə-
cək”.
Milli qəhrəman övla-
dı Asəm Eyvazov qeyd et-
mişdir ki, gənclərə açıq qa-
pı yaradılıb və laçınlı gənc-
lər qarşıdakı seçkilərdə
prezident İlham Əliyevi
dəstəkləməlidirlər.
Erməni əsirliyində o-
larkən gömıə qabiliyyətini
7
Laçın yurdu - №3(10), 2013
itirən Nurlana Hümbətova Laçına həsr etdiyi şeiri oxumuş və söyləmişdir ki,
mən gələcəyin müəlliməsiyəm, təhsil alıram. Qardaşım ali təhsillidir,
hazırda Vətənə xidmət edir. Laçın üçün darıxıram və inanıram ki, tezliklə
doğma yurdumuza qayıdacağıq. O, bu cür görüşü təşkil etdiyinə görə icra
başçısına minnətdarlığını çatdırmışdır.
11 -ci sinif şagirdi Elmar Aslanov isə Laçını görməsə də, ailə üzvlərinin
danışığından Laçına aşiq olduğunu demişdir : “Dayım Laçın uğrunda gedən
döyüşlərdə vuruşub. Biz öz torpaqlarımızı geri qaytarmaq əzminə mal ik ik.
Bunun üçün ölkə prezidentinin ətrafında sıx birləşmişik”.
:•
Şəhid oğlu Hikmət Salmanov bildirmişdir ki, o, Laçının və Azərbayca-
nın digər işğal olunmuş torpaqlarının azad edilməsi üçün əlinə silah alıb vu-
ruşmağa və atası kimi şəhid olmağa hazırdır. Hikmət Salmanov Akif Sə-
limovun icra başçısı kimi laçınlı gəncləri hərbi məktəblərdə təhsil almağa
yönəltdiyini, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin gələcək zabit və generalları
8
Laçın yurdu - №3(10), 2013
arasında laçınlı gəncləri daha çox gönnək üçün məqsədyönlü fəaliyyət apar-
masını alqışlamışdır.
Tədbirdə çıxışı zamanı həm özü kövrələn, həm də dinləyiciləri qübar-
landıran şair İlham Qəhrəmanın qızı Nigar Qəhrəmanovanın son dərəcə sə-
mimi və təsirli nitqi icra başçısı Ak if Səlimov da daxil olmaqla salona topla-
şanları qəhərləndirmişdir.
Bundan başqa Laçın məktəblərinin müəllimləri, laçınlı tələbələr də öz
fikirlərini bölüşmüşlər. Gənclərin çıxışından sonra söz alan Akif Səlimov
laçınlı gənclərin potensialından yetərincə istifadə etməyin zəruriliyini önə
çəkmişdir: “İndiyədək istedadlarımızı tanıya bilməmişik. Mən istərdim ki,
bu tədbirdə iştirak edən gənclərimiz bilsinlər ki, Laçın oğulları kifayət qədər
döyüşüb. Bu gün istəyirəm ki, ümumilli lider Heydər Əliyevin qoyub
getdiyi stabil ölkəmizdə hər bir gənc torpaqlarımızı azad etmək üçün döyüşə
və qəhrəmanlığa hazır olsun. Əminəm ki, qarşıdan gələn seçkilərdə gənclər
cənab İlham Əliyevin ətrafında sıx birləşəcək və məhz bu həmrəylik bizi
qələbəyə aparacaq, Laçına qaytaracaq”.
O KƏND BİZİM KƏNDİMİZDİ
ƏRİKLİ KƏNDİ
Kəndin tarixi durumu: Sovet imperiyası öz müqavimətini saxlaya
bilməyib ləngər vuran kimi mənfur qonşularımız olan erməni təcavüzkarları
uzun illərdən bəri torpaqlarımıza olan nəfslərini heç cür saxlaya bilmədilər,
öz arzularına yetmək üçün.... Nəticədə Qarabağ müharibəsi, şəhidlər, talan
edilib yer üzündən silinən şəhər, qəsəbə və kəndlərimiz, ennəni vəhşilikləri,
qaçqın və köçkünlərin karvanı dayandı gündəmdə. Yurdumuzun qəlbinə
vurulmuş bu yaralara sarğı qoymaq məqsədilə vaxtaşırı Laçın rayonunun
bəzi kəndlərinin tarixinə, mədəniyyətinə, əhalisi və onların məşğuliyyətləri-
nə diqqət yetirməyə çalışırıq.
Bu gün işğal edilmiş, eyni zamanda işğal altında tutulan torpaqlarda
vaxtilə salınmış və bu gün viran edilmiş hər bir kəndin öz tarixi, salınma sə-
bəbi olmuş, kəndlərin sayı ayrı-ayrı zamanlarda müxtəlif miqdarda zaman
və quruluşdan asılı olaraq dəyişmişdir.
9
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Laçın rayonunun Kürdhacı kəndinin inzibati ərazi vahidində qərarlaşan,
Qasımuşağı obasının digər kəndləri ilə baş-başa verən Ərikli kən
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 1 |
dinin
salınma tarixi də çox maraqlı olmuşdur. Əriklilərin qədim adət-ənənələri,
Ərikli kəndinin təbii gözəllikləri, diş göynədən saf bulaqları, əhalisinin
özünəməxsus məişəti, həyat tərzi, məşğuliyyətləri olmuşdur.
İbrahim Bayramovun “Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri”
adlı kitabında apardığı tarixi araşdırmadan məlum olur ki, Ərikli - Yeliza-
vetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında, Qarakilsə (indiki Sisyan
rayonu) ərazisində kənd olmuşdur. Bu kənd Qafqazın 5 verstlik xəritəsində
qeyd edilmişdir. Kənddə 1873-cü ildən başlayaraq müxtəlif illərdə aparılmış
siyahıya alma zamanı kənd sakinlərinin azərbaycanlılar olduğu qeyd edil-
mişdir. Nəhayət, 1917-191 8-ci illərdə azərbaycanlılar bu kənddən qırğın-
larla deportasiya edilmiş, kənd dağıdılmış və bu günə qədər də xarabalığa
çevrilmiş şəkildə qalmaqdadır.
Tanınmış filoloq, tədqiqatçı-alim Əli Umud oğlu Əliyevin apardığı
araşdırmalardan məlum olur ki, bu kənd Qarakilsə (indiki Sisyan) rayonu-
nun ərazisində, vaxtı ilə Qarabağın sərhədlərini tamamlayan Ərikli dağları-
nın ətəyində, Ərikli çayının sahilində yerləşirdi. Ennəni cəlladları Ərikli
kəndini də digər Qərbi Azərbaycan kəndləri kimi talan-qarət etmiş, əhali
doğma dədə-baba yurdundan didərgin düşmüşdür. Pərən-pərən olmuş
əriklilər Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində məskunlaşmış və məskun-
laşdıqları əraziləri "Ərikli" adlandırmağa çalışmışlar.
Erməni millətçilərinin apardıqları siyasət nəticəsində öz dədə-baba
yurdundan, Dərələyəz mahalından köç etməyə məcbur olan Heydərin ulu
babası Qarakilsədə (indiki Sisyan), Ərikli kəndində məskunlaşmağa məcbur
oldu. Heydər burada - Y elizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəza-
10
Laçın yurdu - №3(10), 2013
sında, indiki Qarakilsə (Sisyan) rayonu ərazisində mövcud olmuş Ərikli
kəndində dünyaya göz açdı. Bir müddət sonra erməni separatçıları tərəfin-
dən azərbaycanlılar yaşayan kənd əhalisinin vəziyyəti getdikcə ağırlaşdırılır-
dı. Bu səbəbdən də Heydərgilin ailəsi Zəngəzur mahalının Hacısamlı nahi-
yəsinin (indiki Laçın rayonunun) Qasımuşağı obasının (indiki Kürdhacı in-
zibati ərazi dairəsinin) ərazisinə pənah gətirdilər. O dövrdə arandan yaylağa
və yaylaqdan arana gedən köçlər tez-tez bu ərazilərə düşüb gecələdikdən
sonra yollarına davam edərdi. Lakin Qasımuşağı obasının Aşağı Qarasaqqal
kəndi ilə Araxış (Sovet hakimiyyətinin ilk illərində kənd əhalisi digər kənd-
lərə köçürülmüş, Araxış kəndi ləğv edilmişdir. Kollektivləşmə dövrünə təsa-
düf edən bu köçürmənin əsas məqsədi kəndliləri nəzarətdə saxlamaq və əha-
lini məcburi sürətdə kolxoz quruculuğuna cəlb etmək olmuşdur. Xatırladaq
ki, Araxış kəndi 1727-ci ildə Xaçın məlikliyinin tərkibində yerləşən Məğa-
vuz nahiyəsinin kəndlərindən biri olmuş və siyahıya alma zamanı Araxoş
kimi qeyd edilmişdir) kəndinin arasında Sarıdaş adlanan yerlə üzbəüz sahə-
də lövbər salan Heydərgilin köçü isə bir neçə gün idi burada gecələyirdi.
Köçün burada məskən salıb qalmasından xəbər tutan ağsaqqallar Qasımuşa-
ğı obasından çapar göndərirlər ki, gedin, baxın, onların atları və öküzləri
arıq, itləri yallıdırsa qonşuluqda yaşasınlar, yox, əgər belə deyilsə qovun
getsinlər. Həmin dövrdə heç kəs kasıb qonşu istəməzdi. Ona görə də kişilər
qoçaq və zəhmətkeş olarsa, onların atları və öküzləri arıq, qadınlar evdar və
işgüzar olarsa itləri yallı olardı. Göndərilən çapar qayıdır, söyləyir ki, siz
deyən kimidir. Hətta çox bəd itləri var. Elə buna görə də bəzən el arasında
bu tayfaya "Heydərli" yox, "it Heydərli" deyirlər. Beləliklə, Heydərgilin
ailəsi burada məskən salmışdır. Zəngəzur mahalının Hacısamlı nahiyəsində,
Qasımuşağı obasının ərazisində Ərikli kəndinin əsası bax beləcə qoyuldu.
Əvvəllər əsasən "bağdadi", "tağbənd", "xərək", "potuğa", "dam" ("qara
dam", "şirvanı dam") və digər yerli şəraitə uyğun yeraltı qazmadan düzəldil-
miş olan yaşayış evləri sonda yerli tikinti materiallarından tikilmiş ikimərtə-
bəli yaraşıqlı evlərlə əvəz olundu.
Dərələyəzli Heydər burada ailə qurur və bu evlilik zamanı Alıbəy və
Bağır adlı oğlanları olur. Bağır Heydəroğlu Xanxanımla ailə qurmuş, bu
evlilik zamanı İmamverdi, Vəliməmməd (arvadı - Ağapəri), Xıdır, Əliməm-
məd adlı oğlanları dünyaya gəlmişdir. Qeyd edək ki, publisist, geneoloq
Ənvər Çingizoğlunun apardığı araşdırmalardan məlum olur ki, 1827-ci ildə
Mehdiqulu xana bağlı Hacısamlı camaatının Qasımuşağı obası dövlət tərə-
findən siyahıya alınıb. Həmin siyahıda yuxarıdakı qeydlər öz əksini tap-
mışdır.
11
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Alıbəy Heydər oğlunun isə Rəhim, Kərim, Məşədivəli adlı oğlanları ol-
muşdur.
Dərələyəzli Heydər çox sərt, cəsur, lakin olduqca inadkar və tərs bir
adam olmuşdur. Odur ki, müdrik kəlamlar ustadı, el ağsaqqalı, öz ədaləti ilə
tanınan, Hacısamlı nahiyəsinin bəyi Əlipaşa bəy Sultanov belə deyənniş:
"Atınızı elə sürün ki, Heydərlinin suyuna dəyməsin, yoxsa atınız bədnal
olar". Yəni atınız tündləşər, bədiiyə (tərsliyə) durar, nallamağa qoymaz.
Ərikli sözünün etimologiyasını bəzi tədqiqatçı alimlər fitotoponim kimi
qəbul edərək "çoxlu ərik ağacı olan yer", "ərik bağı", "keçmişdə ərik bağları
olmuş Ərikli adlı yer" kimi qəbul edirlər. Bu yerlərdə nə çoxlu ərik ağacı, nə
də ərik bağı olmuşdur. Bəzi tədqiqatçılar isə hesab edirlər ki, bu söz etnoto-
ponimdir. Əslində Ərikli sözünün etnotoponim olması düzgündür və Ərikli
sözü "ər" tayfasının adı ilə bağlıdır, yəni ərlər, ərənlər məskunlaşdığı yer
anlamını verir.
Kəndin ərazisində Qafqaz Albaniyası dövrünə aid tikinti qalıqları, müx-
təlif səpkili, müxtəlif tipli yazılı daş abidələr, Alban qəbiristanlığının qalıq-
ları mövcud idi. Kürdhacı kəndi ilə Ərikli kəndinin sərhədində böyük bir
Alban məbədi qərar tutmuşdu. Abidənin üzərində çoxlu daş kitabələr yerlə-
şirdi. Məbəddən bir az aralıda Alban qəbiristanlığı var idi.
Mənəvi sərvətlərimizi min bir yolla oğurlayan mənfur ennəni qon-
şularımız Ərikli kəndi ərazisində olan müxtəlif tarixi Alban abidələrini də
müxtəlif yollarla, dəyişikliklər aparmaqla özününküləşdirməyə çalışmışdır.
Kəndin mədəniyyəti: Hər bölgənin, hər bir kəndin özünəməxsus mədə-
niyyəti vardır. Qasımuşağı obasının ərazisində qərar tutan digər kəndlərlə
ara məsafəsinin yaxın və əhalinin qohumluq əlaqələrinin olması səbəbindən
Ərikli kəndinin də mədəniyyəti və adət-ənənələri həmin kəndlərlə eynilik və
oxşarlıq təşkil edir. Kənd əhalisi sayma görə az olsa da, burada mədə-
niyyətin müxtəlif sahələri inkişaf etmişdir. Kənd əhalisi heyvandarlıq və
əkinçilik sənətinə, həmçinin xalçaçılıq və toxuculuq işləri ilə yanaşı, müx-
təlif sənət növlərinə önəm vermişdilər. XX əsrin əvvəllərində sadə əyiricilik
və toxuculuq alətləri ilə ip əyrilməsi, xalça toxunulması adət və ənənə halını
almışdır. Demək olar ki, ailələrin çox hissəsində toxucu dəzgah (hana və yer
hanası) var idi. Onlar hazırladıqları yun və pambıq iplərdən xalça, kilim, pa-
laz, fərməş, xurcun, şəddə, yun şal (parça) və digər xalça məmulatları toxu-
mağı bacarırdılar. Kənddə toxuculuq sənəti yaxşı inkişaf etmişdi, müxtəlif
geyim əşyaları ustalıqla toxunurdu. Qadınlar tərəfindən müxtəlif cür, incə
zövqlə, geyimə uyğun şəkildə toxunmuş corablar "Ərikli corabları" adı ilə
dillər əzbəri idi.
12
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Ərikli kəndi Qarabağ xalçaçılıq məktəbinin xalça məntəqələrindən biri
olmuşdur. Burada gözəl Qarabağ xalçaları toxunurdu. Bu günə qədər qoru-
nub saxlanan Qarabağ xalçaçılıq məktəbinin Cəbrayıl qrupuna aid edilən
"Qasımuşağı xalçaları" (el arasında "Ağqol gəbə" ("Ağqol xalça"), "Tikmə
gəbə" ("Tikmə xalça") adlandırılırdı) Hacısamlı nahiyəsinin Qasımuşağı
obasında (indiki Kürdhacı kənd inzibati ərazi vahidində) yerləşən Ərikli
kəndində də toxunmuşdur. Kənd sakini Güllü Mustafa qızının (Mustafa
Rəhim oğlu) toxuduğu xalça və xalça məmulatları xüsusi ilə fərqlənirdi.
Burada "Vərni", "Çələbird" "Qarabağ xalçası", "Atlı, itli xalçaları" və digər
xalçalar toxunurdu. Bu gün də toxunmuş belə xalçalar kənd əhalisinin şəxsi
kolleksiyasında saxlanmaqdadır.
Kəndin yerləşdiyi ərazi sıx meşəlik olduğundan burada oduncaqdan
yanacaq, tikinti materialı kimi istifadə etməklə yanaşı müxtəlif təsərrüfat
alətləri və məişət əşyaları hazırlanmasında istifadə edilirdi. Palıd və vələs
ağaclarından xarratlar müxtəlif məişət əşyaları hazırlayırdılar. Qab-qacaq, o
cümlədən təknə, tabaq, nehrə, cəhrə, çanaq, qollu tərəzi, yun darağı (yun da-
ramaq üçün), hana (xalça, palaz, kilim və s. xalça məmulatları toxumaq
üçün), yer hanası (şəddə, örkən toxumaq üçün) və digər belə əşyalar buna
misal ola bilər.
Kənd əhalisi sovet hakimiyyəti illərində də milli adət-ənənələrə, milli
bayramlara xüsusi diqqət yetirərdilər. "Xıdır Nəbi" oyunları, Novruz bay-
ramı, eləcə də digər bayram və şənlikləri özlərinə məxsus tərzdə qarşıla-
yardılar. Kənddə ən əsas adətlərdən biri - əsasən qış aylarında, uzun gecə-
lərin olduğu bir vaxtda evdar xanımlar toplaşaraq tikmə, hörmə və toxuma
işlərini "hov" ("hav", iməcilik) edərək kollektiv şəkildə yerinə yetirərdilər.
"Hov" ("hav", iməcilik) yığmaq adəti ot biçinində, tikinti işlərində, bir sözlə
bütün ağır işlərdə tətbiq edilirdi.
Soyuducu olmadığı bir dövrdə kənd əhalisi meyvə-tərəvəzi və kənd tə-
sərrüfatı məhsullarını uzun müddət saxlamaq üçün müxtəlif vasitələrdən, o
cümlədən quyu və zirzəmilərdən istifadə edirdilər. Bundan əlavə, əhali əv-
vəllər yay aylarında bu məqsədlə bulaqların yaxınlığında müxtəlif cür qur-
ğular düzəldirdilər. Son dövrlərə qədər yayın isti günlərində ot biçini zamanı
qatıq, qarpız, həmçinin digər tez xarab olan ərzaqları soyuq saxlamaq üçün
bu vasitələrdən istifadə edilirdi.
Kəndin bağ və bostanları arx vasitəsi ilə suvarılırdı. Son illərdə dəmir
və plasmas borularla kəndə su çəkilmişdi.
Dağlarla əhatə olunmuş mənzərəli Ərikli kəndi Ermənistan Silahlı
Qüvvələri tərəfindən işğal edilənədək kənddə orta məktəb, kitabxana, tibb
məntəqəsi, çörəkbişirmə sexi və mağaza fəaliyyət göstərirdi.
13
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Qasımuşa
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 2 |
ğı obasının digər kəndlərində olduğu kimi Ərikli kəndinin
ərazisində öyrənilməyə ehtiyac duyulan bir sıra qədim abidə və kurqanlar
mövcud olmuşdur.
Kəndin təbiəti: Həyat və insanın bütün təsərrüfat fəaliyyəti müəyyən
kon kr et iqlim şəraitindən asılıdır. İqlim resursları insanın yaşaması üçün
əsas təbii faktorlardan sayılır. Saf iqlimi, uca dağları, mənzərəli meşələri,
əkinə yararlı sahələri, yaxşı iqtisadi-coğrafi mövqeyi olan ərazilərdən birin-
də, Qasımuşağı obasının sərhədləri daxilində Ərikli adlı bir kənd salınmış-
dır. Kənd Murovdağın cənubunda, orta dağlıq yamaclarda, respublikanın
paytaxtı Bakı şəhərindən şose yolla 510 km qərbdə, rayon mərkəzindən şose
yolla 60 km şimal-qərbdə, Kiçik Qafqaz sıra dağlarında, Qarabağ yaylasının
cənub-qərb yamacında yerləşir. Xankəndi dəmir yolu stansiyası ilə şose
yolla ara məsafəsi 132 km-dir. Şərqdən Şamkənd kəndinin, cənub-şərqdən
və cənubdan Kürdhacı kəndinin, qərbdən və şimal-qərbdən Muncuqlu
kəndinin, şimaldan Aşağı Qarasaqqal kəndinin ərazisi ilə həmsərhəd olan
kənd meşə və axar su kənarında, uca dağlar qoynunda yerləşmişdir. Burada
dibi geniş qobular, dərələr, hündür dağlar relyefin əsas formasını təşkil edir.
Ərazinin landşaftındakı müxtəliflik, flora və faunanın rəngarəngliyi bu
ərazilərdə xüsusi gözəllik yaradır.
Kənd ətrafında enliyarpaqlı meşələr geniş sahələri əhatə edir. Meşələ-
rində çoxlu cır meyvə və giləmeyvələr, çəmənlərində çoxlu dərman bitkiləri
bitir. Kəndin meşələrində meşə əmələ gətirən əsas ağac cinslərindən ən
geniş yayılanı palıd və vələsdir. Bu ağaclardan kənd binə olan gündən son
zamanlara qədər bütün tikinti işlərində, müxtəlif alət və avadanlıqların dü-
zəldilməsində istifadə edilirdi. Ağcaqayın, göyrüş, qarağac, cökə, murdarça,
cır meyvələrdən alma, armud, alça, yemişan, qaragilə, əzgil, zoğal, fındıq,
həmərsin (itburnu və ya dərgil), zirinc, dovşan alması və s. meyvə ağacları
və kolları meşələrin bəzəyidir. Həmişəyaşıl, iynəyarpaqlı, tikanlı ardıc
kolları yamacların güney hissəsində daha çox yayılmışdır. Çiyələkli çəmən,
yamac və güneylərdə çaşır, baldırğan, kəklikotu, qantəpər, qırxbuğum, qatır-
quyruğu, andız, quşəppəyi, kənaf, qazayağı, zəyərək, zirə, gicitkən, əvəlik,
çobanyastığı, bağayarpağı, ayıdöşəyi, bat-bat, boymadərən və digər bitkilər
çəmən, tala və yamacların hakimidir. Bir çox ağac, kol və bitkilərin əksəriy-
yətindən müəyyən xəstəlikləri müalicə etmək üçün istifadə olunmuş, dər-
man bitkisi bu yerlərin əhalisinin min dərdinin min bir əlacı olmuşdur.
Təbii şəraitin müxtəlifliyi ilə əlaqədar meşələrdə ağac, kol və bitkilər
qədər heyvanlar aləmi də çox rəngarəngdir. Meşələrdə ayı, vaşaq, canavar,
çaqqal, tülkü, porsuq, gəlincik, cüyür (əlik), çöl donuzu, dovşan, kirpi və
digər heyvanlara rast gəlmək olar. Ekoloji tarazlığın təmin olunmasında va-
14
Laçın yurdu - №3(10), 2013
cib rol oynayan quşlardan zığ-zığ, qaratoyuq, ağacdələn, şanapipik, cur-cur,
bülbül, bayquş, sərçə, qaranquş, qartal, quzğun, qızılquş, qırğı, çobanalda-
dan, bildirçin, alacəhrə, qırmızıdöş, alabaxta, arıquşu, qarğa, alaqarğa, çala-
ğan, sar və digər quş növləri meşələrin qanadlı sakinləridir.
Kəndin ərazisində hər yerin öz adı var idi. Şəxs adlarına uyğun, coğrafi
formasına əsasən, bitki örtüyünə, müxtəlif rəng seçiminə, tutduğu mövqeyə
və digər əsaslı səbəblərə əsasən bu adlar babalarımız tərəfindən seçilib
adlandırılmışdır. Şanazəryüyürən, Çuxurlar, Araxış, Xaçdaş, Sarıdaş, Göl
yeri, Sərt tala (Sərf tələ), Əsədin darı yeri, Göy tap, Qarıqışlağı, Aralıq yur-
du, Yaranal, Qoyudqıran, Məşədi Şükürün yurdu, Çınqılın yalı, Qoruq
güney, Salmanın dərəsi, Sərt (sərf) güney, Dərviş qaya, Quru göl, Arpa gə-
diyi, Oyuğun yalı, Dağın talası, Çaşırlı güney, Köhnə pəyə, Atakişinin biçə-
nəyi və digər yer adları məhz bu cür yaranmışdır.
Həkəriçayın bir qolu olan Muncuqlu çayı (el arasında bəzən Qozlu çay
kimi adlandırılır) Ərikli kəndinin qərb tərəfindən kənd ərazisinə daxil olur.
Ərikli kəndinin qərb sərhədlərini Muncuqlu kəndinin sərhədlərindən ayıran
Muncuqlu çayı kənd ərazisinin cənub-qərb tərəfindən Kürdhacı və Muncuq-
lu kəndlərinin ərazisini bir-birindən ayıran sərhəd boyu, Şəlvə çayına doğru
öz yoluna davam edir. Öz mənbəyini kəndin ərazisindəki yüksəkliklərdən
başlayan bulaqlar Muncuqlu çayının yatağına qoşulur. İqlim şəraitindən asılı
olaraq çay və bulaq sularının həcmi fəsillər üzrə artıb-azalır. Bəzi axar sular
yazın axırları və yay aylarında tamam qurusa da, yağıntının miqdarından
asılı olaraq yaz və payız fəsillərində öz ərazisini tam bərpa edir.
Zirvəsi daima dumanlı, ağ örpəkli uca dağları, qışda ağappaq, yayda
yamyaşıl yorğana bürünmüş meşələri, göz yaşı qədər dumduru suyu olan
çayları bulaqlarsız təsəvvür etmək ən böyük günah olardı. Burada fəsillər-
dən asılı olmayaraq üstü qonaq-qaralı bulaqların hər birinin öz adı, dadı,
soyuqluğu və mənzərəsi, şəffaf və saf suyu könül oxşayır. Üçbulaq, Qızıl-
bulaq, Xaçınbulağı və bu kimi bir çox çeşmələr göz oxşayır. Hələ çox-çox
əvvəllər, soyuducu olmadığı bir dövrdə əhali bulaqlardan soyuducu kimi
istifadə edirdi. Hətta günlərlə qalan məhsul öz keyfiyyətini, təravətini
olduğu kimi saxlayırdı.
Bu yerlərin mürəkkəb relyefi, sərt iqlimi bütün amillərə öz təsirini gös-
tərirdi. Burada iqlim yayda sərin, qışda isə soyuq olur. Orta illik temperatur
1°C ilə 8°C arasında dəyişir. Yağıntının illik miqdarı 700-800 mm-ə qədər
olur.
Camaatın ictimai həyatı: Kənd əhalisi milliyyətcə azərbaycanlılardan
ibarətdir. Kənddə yaşayan əhali bir neçə tayfa və tirədən ibarətdir: Heydərli
15
Laçın yurdu - №3(10), 2013
tayfası (tirələri: Bağıruşağı və Alıbəyuşağı), İbrahimuşağı tayfası, Əh-
məduşağı tayfası.
2010-cu il dekabr ayına olan məlumata əsasən, kənd əhalisinin sayı 810
nəfərdir (178 ailə).
Ərikli kənd sakini, XIX yüzilliyin ortalarında yaşamış Mirzalıməmməd
İmamverdi oğlu dövrünün savadlı insanlarından biri olmuşdur. Hər hansı bir
kəndin ziyalısı haqqında danışanda ilk növbədə həmin kəndin məktəbi haq-
qında danışmaq lazım gəlir. Ərikli kəndinin ziyalıları, başbilən ağsaqqalları
kəndin iqtisadiyyatı ilə yanaşı elmə, təhsilə diqqət yetirmişdilər. Ərikli
kəndində ilk dəfə 1930-cu ildə ibtidai məktəb açılmışdır. 1965-1966-cı təd-
ris ilində kənd sakinlərinin təşəbbüsü ilə tikilmiş binada Ərikli kənd sək-
kizillik natamam orta məktəbi fəaliyyətə başladı.
Sovet dönəmində kənddə ilk ali təhsil almış ziyalı Paşa müəllim (İsgən-
dərov Paşa Əvəz oğlu) Ərikli kəndində təhsilə olan diqqəti daha da artırdı.
Məktəbə direktor təyin edildikdən sonra maarifləndirməni inkişaf etdirmiş,
məktəb tipinin dəyişdirilməsi işində böyük əməyi olmuşdur. 1980-198 1-ci
tədris ilində Ərikli kənd məktəbində yeni siniflərin açılması nəticəsində VIII
sinfi bitirən şagirdlər artıq Kürdhacı kənd ümumtəhsil orta məktəbində de-
yil, Ərikli kənd ümumtəhsil orta məktəbində təhsillərini davam etdinnəyə
başladılar. Onun faydalı əməyinin təzahür formasıdır ki, bu günə qədər
mövcud test üsulu ilə tələbə qəbulu imtahanlarında ixtisas qrupları üzrə ən
yüksək nəticə göstənniş və Azərbaycan Respublikasının ali məktəblərinə
daxil olmuş 5 nəfər Ərikli kəndinin gənc sakini Prezident təqaüdünə layiq
görülmüşdür.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adma Ədəbiyyat İnstitu-
tunun dissertantı, tanınmış filoloq, tədqiqatçı-alim Əli Umud oğlu Əliyev bu
kənddə anadan olmuşdur.
Keçən əsrin 70-ci illərində öz şeirləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatına gəl-
miş, Adil Şirin təxəllüsü ilə tanınan şair Şirinov Adil Hümbət oğlu 1955-ci
ildə Ərikli kəndində anadan olub.
Kommunistlərin fitvası ilə kollektivləşmə zamanı aparılan repressiya
zamanı Ərikli kənd sakinləri müxtəlif çətinliklərlə üzləşdi. 1886-cı ildə
anadan olmuş Məhəmmədov Sevindik İsgəndər oğlu 14 yanvar 1938-ci ildə
günahsız olduğu halda 52 yaşında güllələnmişdir. Digər kənd sakinləri
Miriyev (İmanov) Abduləzim Həşim oğlu, Mehralıyev Bəylər Niftalı oğlu
da bu qanlı-qadalı illərin qurbanları oldular.
Ərikli kəndinin sakinləri təkcə elm, sənət yolunda deyil, eyni zamanda
bir vətənpərvər kimi hər zaman öndə olmuşlar. Müharibələr tarixində ən
dəhşətli və dağıdıcı müharibə - II Dünya Müharibəsi zamanı müharibə işti-
16
Laçın yurdu - №3(10), 2013
rakçısı olmuş kənd sakinlərindən: Abdullayev Əhəd Hidayət oğlu, Abdul-
layev Millət Hidayət oğlu, Rəhimov Cümşüd Alıbəy oğlu, Rəhimov Ah Alı-
bəy oğlu, Rəhimov Əmir Alıbəy oğlu, Məmmədov Məhəmməd İsgəndər
oğlu, Məmmədov Məmməd İsgəndər oğlu, Mustafayev Mustafa Hüseyn
oğlu, Mustafayev Rəşid Hüseyn oğlu, Mustafayev Məhəmməd Hüseyn oğlu,
Abdullayev Abdulla Abdulkərim oğlu, Heydərov Behbud Nəsib oğlu,
Miriyev Vəli Aslan oğlu, İlyasov Qiyas Ağamalı oğlu, Mehralıyev Ab-
duləzim Mehralı oğlu, Miriyev Miralı Qasım oğlu, Şükürov Teymur Abbas
oğlu, Şirinov Məhəmməd Aslan oğlu, Baxşalıyev Əli Həsən oğlu, Alışanov
Həbib İsa oğlu, İsmayılov Ədil Şirin oğlu, Səmədov Ələsgər Mahmud oğlu,
Şirinov Xosrov Abdulkərim oğlu müharibəyə yollanmış və bir daha geri
dönməmişlər. Sovet dövləti faşizm üzərində qələbə qazandı. Ərikli kəndinin
əhalisi bu müharibə zamanı böyük itkilərlə üzləşdi və kənddən müharibəyə
gedən igid oğullarından böyük əksəriyyəti geri qayıtmadı. Onlar Vətən
uğrunda öz canından belə keçməklə öz hərbi borclarını yerinə yetirmişlər.
Müharibə başlayan gündən son günlərinədək kənddə uşaqlı-böyüklü hər
kəs vəziyyətin ağır olmasına baxmayaraq arxa cəbhədə əzmlə çalışır, qələ-
bənin təmin olunması üçün əlindən gələni edirdi. Doğrudur, müharibə sovet
xalqının qələbəsi ilə sona çatdı. Kədər və qüssə dolu müharibə illəri arxada
qaldı, ancaq əzab və işgəncələr sona yetmədi. Müharibənin ağrı-acısını dad-
mış, məşəqqətlərə tab gətirmiş, üç oğul itinniş, ailədə ata soyadını daşıyacaq
başıpapaqlısı olmayan ana Məmmədova Hürü Abdulla qızı axirət dünyasına
oğulsuz, qohum-əqraba çiynində yola salındı.
İkinci Dünya Müharibəsində faşizm üzərində tarixi qələbənin əldə edil-
məsində şərəfli döyüş yolu keçmiş digər kənd sakinlər
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 3 |
i Məmmədov Mürşüd
Abdulla oğlu, Abdullayev Mürvət Abdulkərim oğlu, Abdullayev İsmayıl
Abdulkərim oğlu, Heydərov Məhəmmədəli Həmid oğlu, Heydərov Musa
Həmid oğlu, Heydərov Behbud Nəsib oğlu, Heydərov Misir Nəsib oğlu,
Miriyev Alməmməd Rza oğlu, Miriyev Abbas Rza oğlu, Abdullayev Fərman
Abbas oğlu, Həşimov Qarakişi Abduləzim oğlu, Həşimov Məhəmməd Ab-
duləzim oğlu, Abdullayev Əli Abbas oğlu, Novruzov Ah Niftalı oğlu, Nov-
ruzov Sözalı Möhbalı oğlu, Məmmədov İsmayıl Abdulla oğlu, Zamanov
Yunus Mehdi oğlu, Miriyev Əşrəf Qasım oğlu, İsgəndərov Lətif Sevindik
oğlu, Məmmədov Qara Sevindik oğlu və digərləri bu müharibənin iştirakçısı
olmuş, müxtəlif dərəcədə yaralanmış, xəsarət almış və ya əlil olmuşlar.
Babaların döyüş yolunu davam etdirən, Qarabağ müharibəsi zamanı
igid, qorxmaz, cəsur kənd sakinlərindən Çingiz Allahverdi oğlu Şükürov
(1973-1994), Ərşad Qara oğlu Sevindikov (1935-1992), Əzizə Alış qızı Hü-
seynova (1934-1992), Fazil Ayaz oğlu Abdullayev (1958-1992), Güldəstə
17
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Qiyas qızı Ağamalıyeva (1940-1992), Hüseyn İsmayıl oğlu Hüseynov
(1934-1992), Xoşbəxt Hüseyn qızı Hüseynova (1963-1992), Məcnun Zaman
oğlu Zamanov (1967-1992), Nəsibə Hüseyn qızı Hüseynova (1980-1992),
Səadət Şahin qızı Abbasova (1980-1992), Sədaqət Kamran qızı Abbasova
(1961-1992), Süsən Hüseyn qızı Hüseynova (1971-1992), Şahin Əli oğlu
Abbasov (1951-1992), Vahid Qara oğlu Sevindikov (1934-1991), Yaşar
Vahid oğlu Sevindikov (1970-1992), Zöhrab Hüseyn oğlu Hüseynov (1973-
1992) şəhidlik zirvəsini fəth etmişlər. Biz inanırıq ki, onların qanı heç vaxt
yerdə qalmayacaqdır!
Əhalinin məşğuliyyəti: Ərikli kəndi və orada yaşayan əhalinin məşğu-
liyyəti, güzəranı vaxt və dövrdən asılı olaraq müxtəlif cür dəyişmişdir. Bol
suyu, münbit torpağı, zonanın təbii şəraiti, əlverişli iqlimi (kənd ərazisinin
dağ-meşə landşaftı zonasında yerləşməsi) olduğundan əhalinin əsas məş-
ğuliyyəti ilkin dövrdən heyvandarlıq və əkinçilik olmuşdur. Heyvandarlıq
əvvəlcədən güclü inkişaf edərək əsas aparıcı sahələrdən birinə çevrilmişdir.
Əkinə yararlı sahələrin az olması səbəbindən əkinçilik zəif inkişaf et-
mişdir. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra kolxozlaşma və sovxozlaşma
prosesinin başlanması ilə əlaqədar Kürdhacı kəndinin əkinə yararlı torpaq
sahələrinin müəyyən hissəsi (Araxış, Çuxurlar və Düzlər adlanan sahənin
müəyyən bir hissəsi) Ərikli kəndinə verildi. Bununla da kənddə əkinçiliyin
inkişafı daha da sürətləndi. İlin isti dövründə 500-600 mm-ə qədər yağıntı
düşməsi və onun da 60-70 faizinin yazda və yayın əvvəllərində yağması
dəmyə əkinçiliyi inkişaf etdinnəyə imkan verirdi. Əkinə yararlı sahələrdə
buğda, arpa, vələmir, pərinc, darı, çovdar və başqa dənli bitkilər becəril-
mişdir. Təbii ot biçənəkləri burada heyvandarlığın inkişafı üçün əvəzedil-
məzdir. Heyvandarlıqla məşğul olan əhalinin bir hissəsi yaz gələr-gəlməz
Qırxqız yaylağına köç edərdi.
Meşədə bitən cır meyvə və giləmeyvələrdən meyvə qurusu (qax) hazır-
lanır, müxtəlif məqsədlər (qida, dənnan və texniki) üçün istifadə edilirdi.
Ənənəvi məşğuliyyətləri maldarlıq olan əhali digər sənətkarlıq növləri ilə də
məşğul olurdu. Əkinçilik, dülgərlik, dəmirçilik, bənnalıq, rəngsazlıq, toxucu-
luq və digər sahələrdə çalışırdılar. Bunlardan toxuculuq çox yaxşı inkişaf et-
mişdir ki, bu da qoyunçuluğun inkişafı ilə əlaqədardır. Yerli qoyun növləri-
nin yununun xüsusiyyətlərinə uyğun xalçalar və xalça məmulatları toxunur-
du. Kənddə az da olsa ovçuluqla məşğul olanlar var idi. 1940-cı illərin sonu,
1950-ci illərin əvvəlində Azərbaycan Taxta Emalı Sənayesi Laçın Meşə Tə-
sərrüfatı İdarəsinin nəznindəki Hacısamlı Taxta Emalı Zavodu fəaliyyətə
başladıqdan sonra taxta-şalban istehsalı da inkişaf etdirilmişdir. Ermənistan
Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edildikdən sonra yanacaq və
18
Laçın yurdu - №3(10), 2013
tikinti materialına, eyni zamanda mebel istehsalı üçün yararlı ağaclar qırıla-
raq Ermənistana daşınır və oradan da müxtəlif yollarla digər ölkələrə satılır.
1992-ci ilin may ayının 18-i günü Laçın şəhərinin Ermənistan Respub-
likası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi ilə əlaqədar bütün kom-
munikasiya xətlərinin kəsilməsinə baxmayaraq Ərikli kəndi 29 may 1992-ci
il tarixə qədər müdafiə olunmuşdur. İşğal zamanı ətraf kəndlərdə olduğu ki-
mi Əriklidə olan yaşayış evlərinin əksəriyyəti yandırıldı. Bir müddət sonra
Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən azad edilən Ərikli kəndində
yaşayış yenidən bərpa edilmişdir. Kənddə Ərikli qərargahı yaradılmışdır.
Kəlbəcər rayonunun ərazisindən yeni kommunikasiya xətləri çəkilmişdir.
Yaradılmış rabitə şöbəsi vasitəsi ilə ətraf kəndlərlə əlaqə yaradılırdı. Kəl-
bəcər rayonunun ərazisindən keçməklə Ərikli - Bakı marşrutu ilə işləyən
avtobus xətti işə salınmışdır. 1992-ci ilin payızında Ərikli kənd orta məktəbi
öz fəaliyyətini yenidən bərpa etdi. Quraşdırılmış yeni transformator Ərikli
kəndi də daxil olmaqla ətraf kəndləri də işıqlandırırdı. Ancaq bütün bunlar
uzun sürmədi. 2-3 aprel 1993-cü il tarixdə Kəlbəcər rayonunun Ermənistan
Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğalından sonra mühasirədə qalan
kənd sakinləri məcburən kəndi tərk etdilər. Bu kənddən olan məcburi köç-
künlər indi Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşıblar.
Erməni tapdağı altında qalmış Ərikli kəndinin zəhmətkeş əhalisi Qara-
bağ müharibəsi başlandıqdan sonra bir daha pərən-pərən düşmüş, Vətən
həsrəti ilə qərib ellərdə məcburi köçkünlük həyatı yaşayırlar. Bir çox qəlbi
kövrək insanlar bu dərdə dözməyib dünyasını dəyişmişlər.
Kənd sakinləri bu gün ancaq xeyir-şər mərasimlərində bir-biri ilə görü-
şür, dərdləşir. Elə bu səbəbdən də kəndin qədim adət-ənənələri, mədəniy-
yəti, davranışları və digər özünəməxsus xüsusiyyətləri itib-batmaq, unudul-
maq üzrədir. Çox təəssüf...!
Kaş ennəni əsirliyində girov qalan, hər bir sakini üçün qəribsəyib darı-
xan Ərikli kəndinin şən, hay-küylü, son dərəcə rəngarəng keçmiş günləri
yenidən geriyə qaytarılaydı.
Və sonda mən inanıram ki, o gün gələcək, iş-
ğal altındakı bütün ərazilərimiz düşmən tapdağın-
dan azad ediləcək, biz o yerlərə bir daha geri dönə-
cəyik!
Sultan HÜMBƏTOV
19
Laçın yurdu - №3(10), 2013
POEZİYA
PƏNAH MİKAYILOV
Pənah Abduləli oğlu Mikayılov 10 may 1 935-
ci ildə Laçın rayonunun Qoşasu kəndində müəllim
ailəsində anadan olmuşdur. 1953-cü ildə Laçın
Pedaqoji Texnikumuna daxil olmuş və oranı 1955-
ci ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Həmin
ildən Kəlbəcər rayonunun Kilsə kənd ibtidai mək-
təbində müəllim kimi fəaliyyətə başlamışdır. Son-
ra müəllimlik fəaliyyətini Laçın rayonunun Daşlı,
Vəlibəyli, Narışlar və Qoşasu kənd məktəblərində
davam etdirmişdir. Pənah Mikayılov 1966-ci ildə
S. M. Kirov adma Azərbaycan Dövlət Universitetinə (indiki BDU) daxil
olmuş, 1972-ci ildə həmin universitetin filologiya fakültəsini müvəffəqiy-
yətlə bitirmişdir. Universiteti bitirdikdən sonra “Aşıq Şəmşirin həyat və
yaradıcılığı” mövzusu üzərində işləmiş, lakin müxtəlif problemlər üzündən
dissertasiya işini müdafiə edə bilməmişdir.
Pənah Mikayılovun şeirləri müxtəlif qəzet və jurnallarda dərc edilmiş-
dir. Laçının işğalından sonra Sumqayıtda məskunlaşmış, pedaqoji fəaliy-
yətini Laçın rayon 5 saylı orta məktəbində davam etdirmişdir. 45 illik səmə-
rəli pedaqoji əmək fəaliyyəti olan Pənah Mikayılov müxtəlif “Fəxri Fər-
man”larla, Respublikanın “Qabaqcıl maarif xadimi” fəxri adı ilə təltif edil-
mişdir. Yüksək pedaqoji ustalığa malik olan Pənah müəllim 1994-cü ildə
Azərbaycan Respulikası Təhsil Nazirliyinin Komissyasının qərarı ilə “Ali
kateqoriyalı müəllim” adma layiq görülmüşdür. Bütün qaçqın ziyalılar kimi
Pənah müəllimin də həyatında qaçqınlıq dövrü silinməz qara izlər burax-
mışdır. Vətən həsrəti, torpaq nisgili, yurd möhnəti nəcib duyğular sahibi Pə-
nah müəllimin kövrək şair qəlbini şam kimi damla-damla əritdi. O, 1998-ci
ilin mayında Sumqayıt şəhərində əbədiyyətə qovuşdu. Şarin “Vətən həsrətli
ömür” adlı kitabı ölümündən bir bir il sonra, 1999-cu ildə “Sumqayıt” nəş-
riyyatında çapdan çıxıb.
20
Laçın yurdu - №3(10), 2013
GƏLMİŞƏM
Doğma kəndimizdən ayrdan zaman,
Bağrımın başını oyub gəlmişəm.
Babamın, nənəmin ulu məzarın
Sahibsiz, kimsəsiz qoyub gəlmişəm.
Qəlbimdə qəmi var hər ötən günün,
Həsrətin çəkirəm dumanın-çənin.
Gələndə Ərgahın, Qabaqtəpənin
Bir ovuc torpağın yeyib gəlmişəm.
Dağlara tapşırıb güc-qüvvətimi,
Yazdım zirvələrə qəm möhnətimi.
İçib bulaqlardan son qismətimi,
Zildən bir bayatı deyib gəlmişəm.
O tərlan bəxtimiz düşəndə tora,
Namus da, qeyrət də gəlmədi kara.
Viranə qapımda o xan çinara
Vəsiyyət sözümü deyib gəlmişəm.
Varımız, mülkümüz yağıya çatdı,
Bəxtəvər ömrümüz Laçınla bitdi.
Görəndə ömürlük Qoşasu getdi,
Cüt əlli başıma döyüb gəlmişəm.
Bağçamda gülləri qoxdum, doymadım,
Qarışıb sellərə axdım, doymadım.
Qırxqız cilvələndi, baxdım doymadım,
Pənah, kim deyir ki doyub gəlmişəm?!
VAR
Qurşanma insafsız zalım vərdişə,
Öyünmə, nəzər sal çərxi-gərdişə.
Ömür dedikləri bir büllur şüşə,
Onun daşa dəyib sınmağı da var.
Lağ etmə təpəyə çıxanda dağa,
Lovğalar zirvədən enər aşağa.
Çox da bel bağlama yanar çırağa,
Qəfildən qaralıb sönməyi də var.
Hörmət qoymalıdı insana insan,
Dəyib könüllərə etmə pərişan.
Bəxtin gətirəndə eyləmə tüğyan,
Talenin üzünün dönməyi də var.
Mərifət bazarda deyil ki satın,
Namərd al-ver ilə ucalda zatın.
Pənah, kim tapdasa haqqın baratın,
Elin qarşısında dinməyi də var...
Laçın, 1 985-ci il
21
Laçın yurdu - №3(10), 2013
QARABAĞ QAZİLƏRİ
VƏTƏNİN DAR GÜNÜNDƏ
Adətən Vətən dar günlərində igid və mərd oğullarına güvənir. Buna gö-
rə də el deyimində “oğul düşmən çəpəridir” demişlər. Tarixlərdən üzü bəri
Azərbaycanın say-seçmə igid ərənləri düşmənlərimizin bağrını dəlmiş, yu-
xularına haram qatmışlar. Öz sərkərdəlik, döyüşçülük bacarıq və qabiliy-
yətləri ilə həmişə hər yerdə seçilib fərqlənmişlər. Belə fərqlənmələrdə ha-
radasa irs
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 4 |
i və genetik xüsusiyyətlər də özünü göstərir.
Belə bir genetik xüsusiyyəti özündə yaşadan, Qarabağ müharibəsində
Vətən torpaqlarının azadlığı uğrunda döyüşmüş, sağlamlığını itirmiş şəxs-
lərdən biri də Salahov İlhami Hüseyn oğludur. İlhami Laçın rayonunun Şəl-
və kəndində zəhmətkeş bir ailədə anadan olmuşdur. Tale, qismət elə gətir-
mişdir ki, İlhaminin babası, Şəlvə dərəsində mərdliyi, igidliyi, səxavəti ilə
sayılıb-seçilən Qələndər oğlu Kərim də öz dövründə erməni azğınları ilə
döyüşlərdə igidliklər göstərmişdir. Həm kəşfiyyatçı, həm də döyüşçü kimi
Qələndər oğlu Kərimin erməni-müsəlman savaşında - “Zabux əməliyyatı”
və “Keçəldağ” döyüşlərində xüsusi şücaətləri olmuşdur.
Bəli, bu tarixi yolun davamçısı olan İlhami də öz şücaətini torpaqları-
mız uğrunda gedən döyüşlərdə ermənilərə kifayət qədər göstərmişdir. 1992-
22
Laçın yurdu - №3(10), 2013
ci ildə Vətənin ağır günlərində istehsalatda işini dayandırıb torpağın müda-
fiəsinə - döyüşə yollanmışdır. Füzuli, Beyləqan və Cəbrayıl bölgələrində
ağır döyüş əməliyyatlarının iştirakçısı olmuşdur. Vətənin hər qarış torpağı
döyüşçülərin ölüm-dirim məsələsi idi. Gərgin döyüşlərin birində başından
güllə yarası aldı. Ölümlə pəncələşən İlhaminin baş sümüyündə ilişib qalmış
mərminin çıxarılması oradakı tibbi şəraitin imkanı xarincində olduğu üçün
təcili Bakı şəhərinə gətirildi. Burada ağır əməliyyat olundu. O vaxt “Se-
maşko” xəstəxanasında çalışan həkimlərimizin peşəkarlığı və əzmkarlığı
nəticəsində İlhami həyata qaytarıldı. Sağ olsun bizim həkimlərimiz də. Əs-
gərlərimiz cəbhədə döyüşdükləri kimi həkimlər də öz “cəbhələrində” döyüş-
çülərdən geri qalmayaraq şücaətlər göstərirdilər. O vaxtlar hər kəs öz cəb-
həsinin əsgəri idi. Mən xəstəxanaya dayım İlhamiyə baş çəkməyə gedəndə
onu tanınmaz bir vəziyyətdə gördüm. Dayım saç-saqqalın içində idi. Sanki
bu müharibənin odu-alovu onu yandırıb qovurmuşdu. Əllərinə baxdım, sağ
əli normal idi, o biri əlinin içərisi isə yanaraq qaysaq bağlamışdı. Həmin
əlinin barmaqlarını bir yerə qatlaya bilmirdi. Bir müddət sağlığı bərpa olan-
dan sonra mənə məlum oldu ki, bu döyüşlərdə işlətdiyi silahın qaz borusun-
dakı alt hissənin qızmasından olan fəsaddır. Belə ki, ağır və iriçaplı olma-
sına görə bu silahın atan zaman yerə qoyub dirəcək kimi istifadəsi üçün çar-
paz iki ayağı vardır. Gərgin və dəyişkən döyüşlərdə silahın bu dayaqların-
dan istifadənin mümkün olmadığı üçün İlhami daima sol əlinin içərisində
tutub atırmış. İlhaminin özü isə bu vəziyyətin həmişə təkrarlandığını xatırla-
yaraq “mən sol əlimi artıq hiss etmirdim, ondan kötük kimi istifadə edir-
dim” - deyirdi.
Yaraları tam sağalmamış yenidən ön cəbhəyə-döyüşə yollanan İlhami
Salahov atəşkəs sazişi (8 may 1994) bağlanana qədər Vətənin müdafiəsi
üçün döyüşdü.
Bəli, Qarabağ müharibəsi İlhaminin sağlıq durumunda fəsadlar dolu bir
iz qoydu. Bu qaysaqlar və yaralar qismən də olsa müalicə olundu. Ancaq
onun daxilində və xatirələrində olan qaysaqları o, indi də özü ilə yaşadır.
Biz İlhami dayımızla daima fəxr edirik. Mən bu yazıda Qarabağ mü-
haribəsində İlhaminin keçdiyi döyüş yolunun ancaq bir səhifəsini qeyd et-
dim. Onun vətənpərvərliyi və yaşadığı həyat yolu bu gün də bizlər üçün nü-
munə və örnək ola biləcək bir məktəbdir.
Xalid BAHADUROĞLU
23
Laçın yurdu - №3(10), 2013
NƏSR
PELE ÖKÜZÜN ƏHVALATI
Bu əhvalatı ruhlarına rəhmət atamın bacısı Abidə qarı (Əsl adı Ta-
maşa olsa da, hamı onu Abidə çağırıb) danışıb. Yazıda həm də babam -
Hərbi Yurıkerlər Məktəbinin məzunu kapitan Abdulla Mirzə oğlu Nəbi-
yevirı əziz xatirəsinə dərin hörmətimi bildirirəm. Onu da deyim ki, bu əh-
valat XX əsrin 20-ci illərində doğma kəndim Mişnidə baş verib.
Balaca Abidə taleyin ona verdiyi acı günlərini yaşayırdı. Anasını yenicə
itirmiş bu qızcığaz hələ yetimliyin nə olduğunu dərk edə bilmirdi. Onun
hələ ki, təsəllisi atasının başına tumar çəkərək danışdığı nağıllar, nənəsinin
“can bala!” deyərək göstərdiyi nəvazişlər idi. Dünyadan xəbərsiz olan bu
qızcığaz arıq vücudu ilə dövrün aclıq və səfalətlə dolu astanasında idi. Hərb-
çi atasının işi və ziyalılığı onun həyatı üçün təminat idi. Lakin atasının işi ilə
əlaqədar aylarla evdən ayrılması Abidə üçün çox darıxdırıcı olurdu.
Yaşadıqları kiçik ev balaca Abidə üçün böyük bir dünya idi. Hər dəfə
atası doğma Mişni kəndindən ayrılıb hərb evinə dönəndə, Abidə nənəsinin
evində qalmalı olar və evləri üçün çox qəribsəyərdi. Çox darıxanda qaçıb
babasının düzəltdiyi samanla dolu axurda üzüqoylu uzanar, doyunca ağlayar
və elə oradaca şirin yuxulara dalardı. Bu zaman saman çöpləri onun günlərlə
daranmayan saçlarına dolaşar, hər dəfə də nənəsi deyinə-deyinə saman
çöplərini artlayardı.
Abidənin başında yalnız bir fikir dolaşardı - atası tez qayıtsın, macəralar-
la dolu nağıllarını danışsın, bu nağıllardakı qəhrəmanların xəyalları ilə çox-
larının həsəd apardıqları o şirin yuxuları yatsın. Beləcə günlər ötüb keçirdi...
Bir gün kəndə xəbər yayıldı ki, qonşu kəndlərin birində dünyasını də-
yişmiş bir kişi dəfn olunub, ancaq səhəri gün yaxınları qəbir üstünə gedəndə
görüblər ki, qəbir bomboşdur. Bu xəbər kəndə yayılar- yayılmaz hamı qorxu
içində kəndin xırmanına yığıldı. Uşaqlar qorxudan titrəyir, arvadlar həyəcan
və təlaşla pıçıldaşır, kişilər isə bu işin necə baş verdiyi barədə əlli fikir
yürüdürdülər. Axırı belə qərara gəldilər ki, yəqin kişi xortdayıb qaçıb. Be-
ləcə hər kəs birinin üstünə beşini də qoyub neçə cür şayiələr yaydılar.
Elə bu vaxt, axşam düşəndə balaca Abidənin atası Abdulla hərbi geyim-
də kəndə çatdı. Bu əhvalatı da kəndin girəcəyində eşitdi. Danışılan şayiələrə
yalnız gülümsəyib başını buladı və evinə yollandı. Hamıdan çox sevinən
balaca Abidə oldu. Bu əhvalatı eşidəndən sonra nənəsinin yanında çox qor-
xurdu. Atasının gəlişi isə bunları ona unutdurdu. Axı atası yanında olanda o,
heç nədən qorxmurdu. Əksinə, istəyirdi ki, atası nağıllarını tez başlasın.
24
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Atası yorğunluğuna baxmayaraq, az da olsa nağıl söylədi və qızının yuxuya
getməsinə baxıb kövrəldi.
Elə ki, gecə yarı oldu, birdən qapının asta-asta döyülməsi Abdullanı
oyatdı. Qapını açdıqda qonşu kişilərdən birini qapıda təlaş içində gördü.
Qonşu həyəcanla dedi:
- Avdılla qaqa, Avdılla qaqa, bə yatmısan? Ə, bə dünyadan xəbərin
yoxdu?
Abdulla təmkinlə cavab verdi:
- A kişi, nə xəbərdi belə?
Qonşu:
- Ə, mürgüdən təzə yuxuya getmişdim ki, baxdım dəhlizdən hənirti
gəlir. Durub nə görsəm yaxşıdır? Gördüm ki, “xortdamış kişi” gəlib çıxıb
bizim evə, başını salıb dəhlizdə arpa yığdığımız kəndidə arpa yeyir. Yol ta-
pıb çıxa bilmədim. Hananın böyür ağaclarını bacaya söykəyib birtəhər baca-
dan çıxa bildim. Özü də kişinin buynuzu və quyruğu da var, yaman da bəd-
heybətdi. Öküz kimi kişidi. Hamıya xəbər verdim, hər kəs ordadı.
Abdulla:
- Əşi, ağ eləmə, bu boyda zarafat olar?
Lakin qonşu kişinin incik sifətini çıraq işığında görər-görməz Abdulla
hər ehtimala görə xəncərini də götürüb evdən çıxdı.
Hamı “xortdamış kişi”nin girdiyi evin qabağına yığışmışdı. Heç kim cü-
rət edib yaxınlaşa bilmirdi. Abdulla dəhlizin yuxarı başına keçdi, baxdıqda
qaranlıqda bir öküzün başını kəndiyə saldığını gördü. Bildi ki, öküz kəndidə
taxıldan, dəndən tapıb yeyir. Ağlına gəldi ki, bu, Pele öküzün işi olacaq. Əlin-
dəki ağacla öküzün belinə bir-iki dəfə çəkib öküzü çıxartmaq istədi. Dəhliz
dar, öküz də ki, maşallah, taxıldan, dəndən yeyib daha da ağırlaşmış, daha da
harınlamış. Heyvanı ancaq ehtiyatla çıxartmaq lazım idi ki, hürküb aləmi bir-
birinə qatmasın. Abdulla nə qədər çalışdısa da qapıda duranların heç biri
qorxusundan köməyə gəlmədi. Axır ki, Abdulla birtəhər öküzü bayıra çıxara
bildi. Öküz öküz kimi olsa da, qorxudan bilmədi hara təzib getsin.
Sizə kimdən deyim - qapıda intizarla gözləyən kənd əhlindən: ürəyi ge-
dən kim, vay-şivən qoparan kim, əlinə dəmir götürüb döyəcləyən kim. Aləm
qarışmışdı bir-birinə. Abdulla nə qədər çalışdısa da camaatı inandıra bilmədi
ki, bu bir adi öküzdür. Gördü ki, səhərə az qalıb, yadına düşdü ki, balaca
qızı Abidə indi bəlkə də qorxu içində hələ də yatmayıb. Evə döndü. Balaca
Abidənin qorxudan hələ də titrədiyini görüb onu nənəsinin qucağından aldı
və sakitləşdirdi. Ata-bala birl ik də yuxuya daldılar.
Səhər erkən yenə hay-küy, yenə qonşunun təlaşlı səsi ata-balanı yu-
xudan oyatdı.
25
Laçın yurdu - №3(10), 2013
-Avdılla, ay Avdılla, çıx çölə görək! Deyillər, “xortdamış kişi” dərədə
can verir, özü də elə öküz dərisində. Ə, qılıncdan, tüfəngdən də götür.
Abdulla “Allah, mənə səbir ver!” deyib qılıncını götürdü, dərəyə endi.
Təxmin etdiyi kimi idi. Oğurluqda məşhur olan, camaatın taxıl-dəninə, ot
tayalarına qənim kəsilən, elə bu oğurluqların birində də buynuzunun birini
bada verən, bununla da buynuzuna pəl qoyaraq el arasında “Pele” adma
sahib çıxan Pele öküzüdü can verən. Arpa və buğdadan yeyib o ki var sudan
içən öküz el arasında desək, “partlamaya” düşmüşdü.
Abdulla gördü ki, öküz haram olacaq, tez xəncərini çıxarıb Pele öküzün
başına çəkdi. Pele öküz oğurluğunun güdazına getdi. Elə bu vaxt öküzün
sahibi gəlib çıxdı. Vay-şivən qopardı ki, bəs bu gecə Pele öküz Kəvşəndə
yer şumlayarkən cütü qırıb qaçıb. Ancaq camaatdan “əhvalat”ı eşitdikdə ha-
mı kimi o da inandı ki, “xortdamış kişi”nin ruhu öküzün canına keçib .
Pele öküzü soyub ətini paylaşmaq lazım idi. Ancaq heç kim yaxın gəlib
öküzü soymaqda Abdullaya kömək etmədi. Öküzün canına ruhun keçməsinə
artıq hamı inanmışdı. İnanmayan bir Abdulla idi, bir də kəndin bir-iki
ziyalısı. Camaat “xortdamış kişi”nin ruhundan uzaq olan adi bir öküzün əti-
nin heç yaxınına da gələ bilmədilər. İnandırmağın mənasız olduğunu gör-
dükdə, Abdulla camaatı inandırmaq fikrindən vaz keçdi. Xəncəri çıxarıb
öküzün bir hissəsini soyub ətinin yaxşı yerindən kəsib çıxardı və evə gətirib
ocaq qaladı. Şişləri hazırlayıb kababdan çəkdi. Qaynanası yeməsə də balaca
Abidə ilə kababı dişlərinə çəkib ləzzətlə yedilər. O boyda Pele öküzün
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 5 |
ətinin
qalanı dərədə qurd-quşa yem oldu.
Bu əhvalatın xofundan çıxmayan kənd əhli isə bir müddət səksəkə
içində yaşadı.
Soruşacaqsınız ki, “xortdamış kişi” əhvalatı nə idi? Yadınızda saxlayın!
Bu dünyada iki sevda çəkənlərin cəzası çox ağır
olur. Ailə quranda ehtiyatlı olun ki, ikinci arvada
sahib olub cəzanızı o dünyada da çəkməyəsiz, ar-
vadların davası məzarınızı qazdırar da, hələ başqa
yerə köçürər də, heç kimin xəbəri olmaz da.
Bu da Pele öküzün əhvalatı. Qonşu kənddəki
“xortdamış kişi”nin vaxtı ilə iki sevda çəkməsinin
düşmənçiliyi Pele öküzün başında çatladı, Pele
öküzə bir “pəl” də belə qoyuldu.
Venera MİRZƏ YEVA,
Laçın rayon 7 saylı tanı orta məktəbin
riyaziyyat və informatika müəllimi
26
Laçın yurdu - №3(10), 2013
AŞIQ ADİL CƏFAKEŞ
Aşıq Adil Cəfakeşi mən ilk dəfə radio veriliş-
lərindən tanımışam. Səhv etmirəmsə, onun haq-
qında ilk verilişi Elxan Məmmədlinin “Sarıtef’in-
də eşitmişəm. Elə o vaxtdan da bu aşığın sazına-
sözünə vurulmuşam. Təsadüfən bir dəfə Azərbay-
can Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı
Səhmdar Cəmiyyətində radio binasının qabağında
Adil Cəfakeşlə rastlaşdım. Qısa söhbətdən sonra
mən onu “Divani” saz-söz məclisi” verilişinə dəvət
etdim. Onun ifa etdiyi qədim saz havaları, xoş söh-
bəti dinləyiciləri heyran etdiyindən mən aşıqla
daha bir neçə veriliş aparmalı oldum. Beləcə aramızda dostluq əlaqələri
yarandı.
Adil Cəfakeş 1966-cı ildə Laçın bölgəsinin Şeylanlı kəndində dünyaya
gəlib. O, Şuşa Kənd Təsərrüfatı Texnikumunu bitirsə də, hələ uşaq yaşla-
rından saza-sözə könül verib. Bu el sənətkarının indiyə qədər iki kitabı (“Bir
ağı de, ay ana”, “Yolçu, hara gedirsən”) işıq üzü görüb. Adil Cəfakeş həm
də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.
Adil Cəfakeş aşıqlığı öz həmkəndlisi Mehbalıdan öyrənib. Mehbalı
qədim havalara, Qarabağın ustad aşıqlarına yaxşı bələd bir sənətkardı. Adil
Cəfakeş “Ağbaba gülü”, “Sarıtorpaq”, “Zəngəzur gözəlləməsi”, “Dərvişi”,
“Dərbəndi” kimi saz havalarını ustadından əxz edib. Mehbalı təxminən 61
yaşında, 1992-ci ilin mayında Laçının işğalı zamanı itkin düşüb.
Adil Cəfakeş həm yaradıcı aşıq, həm sazbənddir. Musiqi duyumu qüv-
vətli olduğundan bir neçə saz havası da yaradıb. O, yaşı çox olmasa da, Qa-
rabağ aşıq mühitinin Laçın qolunu təmsil edən ustad aşıqlar haqqında kifa-
yət qədər bilgiyə malikdir. Məsələn, mən onun vasitəsilə ilk dəfə Aşıq
Səlim, Aşıq Cəfərqulu, Aşıq Ələmşah və başqaları haqqında az-çox məlu-
mat əldə etmişəm. Yəni Mehbalının ustadı öz babası Aşıq Səlim, onun us-
tadı isə Aşıq Cəfərqulu olub. Aşıq Cəfərqulunun yaratdığı bir neçə saz hava-
sı (“Zəngəzur gözəlləməsi”, “Sarıtorpaq”) dövrümüzə qədər gəlib çatıb.
Aşıq Adil Cəfakeşin dediyinə görə, bu havalardan “Sarıtorpaq”a bəzən
“Sarıqaya” da deyirlər. Onu da qeyd edim ki, Aşıq Cəfərqulunun ustadı La-
çının Kamallı kəndindən olan Aşıq Ələmşahdır. Deyilənə görə, Aşıq Ələm-
şah çox təbli aşıq olub. O, Aşıq Ələsgərlə dostluq eləyib. Təəssüflər ki, bu
ustad aşığın yaradıcılığı vaxtında toplanıb yazıya alınmadığından itib-bat-
SƏNƏTCİLƏRİMİZ
27
Laçın yurdu - №3(10), 2013
mışdır. Bu el sənətkarından dövrümüzə bir yadigar hava (“Ağbaba gülü”)
qalıb. Bu hava haqqında bir rəvayət bu günlərə qədər laçınlılar arasında do-
laşmaqdadır. Rəvayətə görə, bu saz havası Ağbaba dağının ətəyində yara-
dılmışdır.
Aşıq Ələmşahın ustadı isə Aşıq Həşimdir. Bu sənətkar da zəngin yara-
dıcılığa malik olsa da, onun ədəbi irsindən heç nə qalmamışdır.
Bu deyilənlərdən sonra Adil Cəfakeşin sənət şəcərəsində yerini də
müəyyənləşdirdim:
Aşıq Həşim — > Aşıq Ələmşah — > Aşıq Cəfərqulu — > Aşıq Səlim — >
Mehbalı — > Adil Cəfakeş.
Adil Cəfakeşin Təşəkkül Əmrəliyev, Rəfael Alməmmədov, Nasir
Alxasov, Ağa Quliyev kimi istedadlı şəyirdləri var. Yəni aşıq ustad-şəyird
ənənələrini davam etdirir.
Sevindirici hadisədir ki, bu yaxınlarda AMEA Folklor İnstitutunun
buraxdığı “Qarabağ musiqi folkloru” (xalq mahnıları, təsnif və rəqslər)
diskində Adil Cəfakeş və onun şəyirdi Təşəkkül
Əmrəliyevin ifalarında iki qədim saz havası (“Ağ-
baba gülü”, “Zəngəzur gözəlləməsi”) yazıya alın-
mışdır.
Adil Cəfakeş hazırda Laçın rayon Şəlvə kənd
uşaq musiqi məktəbində sazdan dərs deyir. Balala-
rımıza sazın sirlərini öyrədir. Mən Adil Cəfakeşə
yeni-yeni uğurlar arzulayıram.
Tacir SƏMİMİ,
AMEA Folklor İnstitutunun böyük elmi işçisi,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
KİTAB RƏFİ
“SƏN YANIMDA OLMAYANDA”
Bu kitab istedadlı şairə Bənövşə Daşdılmm sayca
dördüncü kitabıdır. Kitabda müxtəlif zövqlü oxucular
üçün poetik nümunələr toplanmışdır. Bənövşə xanı-
mın yaradıcılığı gözəl Qarabağ torpağında bacarıqlı
bağban tərəfindən becərilən bağa bənzəyir. Münbit
torpaqda becərilən bağda hər cür meyvə olduğu kimi,
Bənövşə xanımın yaradıcılığında da hər mövzu var.
28
Laçın yurdu - №3(10), 2013
POEZİYA
Allahverdi ƏLİYEV,
Vağazinli el şairi
DAĞLAR YAMAN GÜNDƏDİ
«Məğrur duran o dağlardan nə xəbər» misralı
şeirin müəllifi Şahmar Əkbərzadənin xatirəsinə
Sən gördüyün o dağları çən alıb,
Dərd əridib, kədər üzüb, qəm alıb.
Bu on ildə bəlkə yüz il qocalıb,
Dağlar qalıb ağlar, yaman gündədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Bulud alıb göylərinin üzünü,
Kol-kos basıb cığırını, izini.
Çamur tutub çeşmələrin gözünü,
Lilparları dodaq üçün təşnədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Yaylağında qarı düşmən yurd salıb,
Oylaqları qarğa, quzğun, sar alıb.
Yad nəfəsdən yal-yamaclar saralıb,
Qarsalanıb bağlar, yaman gündədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Qayaları naxışlanıb güllədən,
Qartalları ayrı düşüb zirvədən.
Nigaransan Mıxtökəndən, Şəlvədən,
Həsrətinin yeri yaman göynədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Dəlidağın üzdən düşdü rübəndi,
Qırxqız gördü, həyasından üşəndi.
Sarıbaba-qəşənglərin qəşəngi
Bir ah çəkdi, için-için inlədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Yaman çöndü bu yerlərin növrağı,
Gəlmir daha Damcılının qonağı.
Cıdır düzüm yadellilər tapdağı,
Qeyrətimiz oyanmadı, dinmədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Yurd-yuvadan perik düşdü bu ellər,
Viran oldu Laçın, Şuşa, Kəlbəcər.
Yuxumuzda Vətən gördük gecələr,
Yuvasızlar bilir Vətən, yurd nədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Namərd oğul ucuz satdı dağları,
Meşələri, ormanları, bağları.
Ömrümüzün qoca, ahıl çağları
Ürəyimiz vərəmlədi, simlədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Yuxu imiş o bəxtəvər anlarım,
Şaxta vurub, çiçəklənməz baharım.
Yaxınlarım, uzaqlarım, yadlarım,
Oymaqların gözü səndə, məndədi,
Əkbərzadə, dağlar yaman gündədi.
Təqdim etdi:
Fəxrəddin ŞAHSUVAROV
29
Laçın yurdu - №3(10), 2013
ELLƏRİMİZ
QASIMUŞAĞI TAYFASI
Hər sətrində bir elin, bir mahalın, böyük Vətənimizin kiçik hissəsi he-
sab olunan, əslində isə hər birimiz üçün daha böyük və sevimli hesab etdiyi-
miz, hər cığırında ayaq izimiz qalan obaların, bu obalarda gün-güzəran keçi-
rən tayfaların oxunmamış neçə-neçə gizli tarixi var. Min bir əzab-əziyyətlə
toplanmış, misralanmış, sətirlərdə sıralanmış bu mətn bir böyük elin -
tayfanın tarixi, müqəddəs ruhları qarşısında hər zaman borclu qaldığımız ulu
baba və nənələrimizin, eləcə də şəhidlərimizin şərəfli ömür yoludur.
Avropalaşmanın vüsət aldığı bir vaxtda milli-mənəvi dəyərləri və özü-
nəməxsusluğu qoruyub saxlamaq getdikcə daha da çətinləşir. Milli ruhun,
milli mentalitetin qorunub saxlanılması, həmçinin xalqımızın etnogenezi-
sinin müxtəlif aspektləri, ayrı-ayrı tayfaların, yaşayış məntəqələrinin adla-
rının mənası, tayfaların yayılma arealının müəyyənləşdirilməsi işinə bizlərin
hər biri yardımçı olmalıyıq
Qeyd edək ki, Azərbaycanda ən qədim kökə malik olan tayfaların tarixi
barədə bu günə qədər müfəssəl bir məlumatın olmaması üzündən hər zaman
gənc nəsil bir çox həqiqətləri öyrənməkdən məhrum olmuşdur. Bu tayfaların
yaşadıqları ərazilər daima döyüş meydanı, mübarizə meydanı olmuş, onlar
belə döyüşlərə, belə hücumlara dəfələrlə məruz qalsalar da, mərdi-mərdanə
bu hücumlara sinə gərmişlər. Talan-qarət olunan el-obalar, qəbilə-tayfalar
tarixin süzgəcindən alnıaçıq, illərin sınağından üzüağ çıxmış, tarixini, mədə-
niyyətini, adət-ənənəsini, dilini, əsil-kökünü qoruyub saxlamışdır. Zaman-
zaman qaim-qədim tayfalar haqqında olan gerçək məlumatlar nə qədər təhrif
olunsa da, sonda tayfa üzvləri tayfalar haqqında gerçək məlumatı qoruyub
saxlamış, nəsildən-nəsilə ötürmüşlər.
Tariximizi yaşlı nəslin - ağsaqqal və ağbirçəklərin söhbətlərinə qulaq
asa-asa öyrənməyə çalışırıq. Ata-babalar yeni nəslə "hər bir kəs yeddi
arxadönənini tanımalıdır" ideyasını unutmamağı tapşırsa da son dövrlər bu
fikir tam unudulmuş və az qala tamamilə yaddan çıxmışdır. Əgər bu ideya
xatırlanarsa, bax, həmin an hər birimizin qarşısında belə bir sual durar: "Mə-
nim ulu babam, ulu nənəm kimdir, qohum-əqrabalarım kimdir, köküm,
əcdadım kimlərdəndir, axı mən kiməm?".
Hələ uşaq olarkən bu növ sualları yaşlı nəslin nümayəndələrinə - ağsaq-
qal və ağbirçəklərə ünvanlayan zaman onlar "Biz Təkə-Türkmanıq, bala" -
deyə cavab verərdilər. Çar və Sovet Rusiyası dönəmində qəsdən kimliyimiz
araşdırılmamış, təhrif edilən bu cür mövzular istiqamətində araşdırmalar
aparılması mümkün olmamış və yaxud da buna icazə belə verilməmişdir. Bu
30
Laçın yurdu - №3(10), 2013
gün isə bu mövzunu araşdırmaq üçün olduqca əlverişli şərait yaransa da
bugünkü nəsil üçün bu iş bir xeyli çətinləşib. Buna səbəb isə murdar xislətli
erməni qonşularımızın Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı apardığı mü-
haribə nəticəsində öz daimi yaşayış yerindən dərbədər (didərginmi deyim,
məcburi köçkünmü çağırım? - söyləməyə dilim də gəlmir!) salınmasıdır.
Mənbələrin müqayisəli təhlili göstərir ki, "təkə-türkman" və yaxud sa-
dəcə "türkman"lar İraqda yaşayan azərbaycanlılar, yəni kərküklülərdir.
Qeyd edək ki, bugünkü müasir dövrdə belə kərküklər özlərini də, azər-
baycan türklərini də (azərbaycanlıları da) türkman adlandırırlar. İraq türk-
man alimləri də daxil olmaqla bütün tədqiqatçılar "türkman"
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 6 |
etnonimindən
danışarkən onun "ulu türk", "xalis türk", "əsl türk" mənasında işləndiyini
sübut edirlər. İndinin özündə belə ədəbi dilimizdə və İraq türkman ləhcə-
sində işlək olan azman, qocaman, orman, ataman, şişman, və digər buna
bənzər kəlmələrdə "man"ın "ulu", "böyük", "əzəmətli" anlamında işlənməsi
dediklərimizi təsdiqləyir.
Azərbaycan dilində ensiklopedik informasiya bazalarından ən mükəm-
məli olan "Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında qeyd edilir ki, Türkman-
lar (İraq azərbaycanlıları və ya İraq türkləri) - İraqın şimalında yaşayan türk
etnosudur. Ad oxşarlığına baxmayaraq, türkmanlar mənşə baxımından Orta
Asiya türklərinə və türkmənlərə deyil, azərbaycanlılara yaxın olan Oğuz
türklərindəndirlər.
Onu da qeyd edək ki, Təkə-türkman söz birləşməsində işlənən "təkə"
sözü də türkmanlara aid olmaqla Təkə-türkman tayfasının bir qolu olan
təkəlilərlə bağlıdır. Səfəvilərin hakimiyyəti dövründə dövlətin siyasi işlərin-
də mühüm rol oynayan təkəlilərin bir hissəsi mərkəzi hakimiyyətə qarşı
çıxdığına görə 1596-cı ildə I Şah Abbas tərəfindən məhv edilmiş, qalanları
isə Azərbaycanın müxtəlif yerlərinə köç etməyə məcbur olmuşdur.
Yaşlı insanlar nəql edirlər ki, altı əsr bundan əvvəl (XV əsrdə) tanınmış
soylardan (nəsildən) olan iraq türkündən (kərkükdən) Abdulkərim və
Abduləzim adlı iki qardaş hər il yazda, öz mal-qarasını götürüb, yayın can-
sıxıcı istisindən xilas olmaq məqsədi ilə indiki Qasımuşağı obasının ərazi-
sindəki sərin yerlərə, yurdlara köçürdülər. Payıza dönəndə isə yenidən ge-
riyə öz yaşayış məskənlərinə dönürdülər. Xeyli müddət sonra fasiləsiz
müharibələr bu tayfanı burada həmişəlik məskən salmağa məcbur etdi.
Qasım bu iki tanınmış qardaşlardan (kərküklərdən) birinin, Abdulkərimin
oğlu idi. XVIII yüzilliyin əvvəllərində Kürdhacı, Şəlvə, Hacısamlı, Şam-
kənd, Ələkçi, Çorman, Qarasaqqal, Araxış və digər kənd və şenliklərində
daimi yaşayışın bünyadını qoyan insanlar Qasımın törəməsi hesab edilirlər.
Nəticədə onların məskunlaşdıqları ərazi ümumilikdə Qasımuşağı obası
31
Laçın yurdu - №3(10), 2013
(Qasımuşağı dərəsi) adlandırılırdı ki, bu da Qasımın uşaqları, Qasımın
nəslinin məskunlaşdığı yer mənasını daşıyır.
XVII əsrin son u -XVIII əsrin əvvəllərində isə Səfəvilər dövləti qorxunc
bir iqtisadi və siyasi böhrana uğradığı üçün ölkədə yaranmış vəziyyət əha-
linin bütün təbəqələri arasında haqlı narazılığa səbəb olurdu. Bu nara-
zılıqları aradan qaldıracaq bir başçıya ehtiyac duyulan zaman Nadir şah Əf-
şar özünü şah elan etdi. Qasımuşağı tayfası Nadir Şahın dönəminə qədər
tam sərbəst bir yaşam tutmuşdu. Tayfa üzvlərinin bir hissəsi yayda yaylağa,
qışda qışlağa köç edər, heyvandarlıqla məşğul olardı. Daimi yaşayış yerlə-
rində birgə yaşasalar da yazın əvvəllərindən yaylağa köçəndə alaçıq quran
zaman birgə deyil, iki və yaxud üç ailə bir yurda düşərdi. Beləliklə, xudmani
həyat yaşayan tayfa üzvləri payızın sonlarında - Arana qayıdan zaman digər
elliləri ilə ünsiyyət qurardı.
Bir-birinin ardınca parlaq qələbələr çalan Nadir Şah Əfşar Hindistan
yürüşlərindən qələbə ilə geri dönən zaman Xorasanda bir çox tayfalar Nadir
şahı şah kimi tanımadıqlarını bildirdilər və hətta ona qarşı müqavimət gös-
tərdilər. Bundan hirslənən Nadir şah Əfşar ona qarşı çıxan əyanları tayfa
üzvləri ilə birl ik də Qarabağa, Şirvana, Naxçıvana və İrəvana köçürdü. Hə-
min dövrdə Nadir şahla qohumluq əlaqəsi olan Qasımuşağı tayfasının əsas
hissəsi Cənubi Azərbaycanın Xorasan əyalətində binə qunnuş və Nadir şah
Əfşarı şah kimi qəbul etməklə yanaşı, ona dəstək verərək yaşayışlarını da-
vam etdirirdilər.
Ancaq bu çox sürmədi. Bir müddət sonra Nadir şahın apardığı mər-
kəzləşdirmə siyasəti feodal əyanlarının maraqlarına toxunduğundan sarayda
sui-qəsd ab-havası yetişdi və beləliklə, 1747-ci ilin iyununda gecə Nadir şah
öz çadırında qətlə yetirildi. Bu hadisədən sonra müharibələrin səngimədiyini
görən Qasımuşağı tayfasının başbilənləri Xorasan əyalətindən indiki
Azərbaycanın müxtəlif yerlərinə - Cənub bölgəsinə, Qarabağa və Naxçıva-
na (İrəvanla sərhəd bölgəsinə) köç etməyə başladılar. Qasımuşağı tayfası
Xorasanda binə quran zaman Şadlı, Qarabağa köç etdikdən sonra isə Qara-
çorlu tayfa birliklərinin tərkibində duruş gətirmişdi. Qarabağa köç etdikdən
sonra digər tayfalar kimi Qasımuşağı tayfası tamamilə itaətdən çıxaraq heç
bir xəzinəyə vergi ödəmirdilər. Siyahıya alma zamanı sığınacaq yaxınlı-
ğında yaşadıqlarından sığnacağa çəkilib gizlənər və siyahıya alma qurtardıq-
dan sonra yaşayış yurdlarına dönərdilər. Bu səbəbdən də siyahıya alma za-
manı Hacısamlı nahiyəsinin, o cümlədən Qasımuşağı obasının kəndlərində
bir çox halda heç kimin yaşamadığı qeyd olunur, yaxud da əhalinin az bir
hissəsi göstərilirdi. Səfəvilər dövlətinin IX hökmdarı Şah Sultan Hüseynin
qoyduğu ağır vergi şərtləri və XVIII əsrin 20-ci illərində baş venniş Os-
32
Laçın yurdu - №3(10), 2013
manlı - Səfəvi müharibələri nəticəsində Qarabağda yaşayan tayfalar xəzi-
nəyə vergi ödəməmək üçün bu cür üsullara əl atırdı. Bəzən isə buna səbəb
heyvandarlıqla məşğul olan əhalinin payızın ortalarından baharın əvvəlləri-
nə qədər qışlağa - Aran Qarabağa, qalan vaxtı isə yaylağa - Qırxqız və
Dəlidağa köç etməsi olurdu. Əhalinin cüzi bir hissəsi isə daimi yaşayış
yerində gün-güzaran keçirərdi. Məsələn: 1727-ci ildə Qasımuşağı obası
Xaçın sancağının Xaçın nahiyəsinin tərkibində yerləşmiş və siyahıya- alma
zamanı kəndlərin çox hissəsində heç kimin yaşamadığı qeyd edilmişdir.
1827-ci ildə isə Xaçın məlikliyinin Mağavuz nahiyəsinin tərkibində qərar
tutan Qasımuşağı obasının kəndlərində dövlət tərəfindən aparılan siyahı-
yaalma zamanı obada cəmi 60 ailənin (300 nəfərin) yaşadığı qeyd edilir.
Araşdırmalar aparan zaman məlum olur ki, siyahıda olanlar orada yaşayan
əhalinin çox az bir hissəsidir.
Qarabağ ərazisində özünü xan elan edən Pənahəli xan tez bir zamanda
tayfaların itaətsizliyinə son qoydu. Əvvəlcə tayfa üzvləri müqavimət göstər-
sələr də, sonda "bu hənanın o hənadan olmadığını" başa düşüb xanlığa tabe
oldular.
Qarabağ bəylərbəyliyinin süqutu, Qarabağ xanlığının təşəkkül tapdığı
bir dövrdə Qasımuşağı tayfası tərəfindən köhnə dədə-baba yurdunda yeni-
dən ilk daimi yaşayış məntəqəsini bərpa edən Şirin bəy Hüsən (bəzi mən-
bələrdə Hüsam) bəy oğlu olmuşdur. Xorasan əyalətində səngimək bilməyən
qarət və müharibələr Şirin bəyə Xorasandan köçüb Hacısamlı nahiyəsindəki
dədə-baba yurd yerlərində məskunlaşmağa qərar verdirdi.
Tarixi mənbələrdə araşdırmalar aparan zaman aydın olur ki, bu tayfa
Qasımuşağı tayfası kimi tam formalaşmamışdan öncə Babadinli (bəzən
Babadünlü) tayfa adını daşımış və ya həmin tayfanın bir qolu olmuşdur.
Yaşlıların söyləməsindən aydın olur ki, Babadin sözü "dinə inananların
alisi", "əsl dinə inananlar", "əvvəldən, qədimdən dinə inananlar" mənasını
ifadə edir, "baba" və "din" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmiş mürək-
kəb sözdür. Burada "baba" ulu, böyük, ali, uca mənasındadır. Tayfanın Ka-
vanlı tirəsi qədim Babadin tayfa adını Hacısamlı nahiyəsinin ərazisində
əsası qoyulmuş Babadin kəndinin adında yaşatmağa çalışmışlar.
Qasımuşağı tayfasının tarixi köklərini araşdıran tanınmış filoloq Əli
Umud oğlu Əliyevə görə, bu tayfa tirələri ilə birlikdə Qaraqasımlı qəbiləsi-
dir. Təkə-türkman soylu bu tayfa "Təkəli" və yaxud "Türkman" tayfasının
bir qolu olmaqla əslən Təkə-Türkman mahalındandırlar. Təkə-Türkman ma-
halı haqqında Koroğlu dastanının "Koroğlunun Türkman səfəri" qolunda
məlumat verilir. Qeyd edim ki, Koroğlu yarı mistik xalq qəhrəmanı olsa da,
33
Laçın yurdu - №3(10), 2013
onun real həyatda təxminən XIV əsrin axırı - XV əsrin əvvəllərində yaşa-
dığı güman edilir.
Bir çoxları isə səhvən Qasımuşağı tayfası deyərkən tayfa adının Qasım
Hacı Sam oğlunun adı ilə adlandırıldığını düşünür və yalnız Qasım Hacı
Sam oğlunun törəmələrini (hacısamlıları) Qasımuşağı tayfasının üzvləri he-
sab edir. Əslində isə bu belə deyil. Qeyd edək ki, Qasımuşağı tayfasının ulu
babası Qasım (Qara Qasım) Abdulkərim oğludur və tayfa aşağıda göstərilən
tirələrdən ibarətdir:
Qasımuşağı tirəsinin ulu ba-
bası Qasım Hacı Sam oğludur.
Qasımuşağı tayfası Qurdqajı (indi-
ki Kürdhacı), Birinci Çorman, İ к i n -
ci Çorman, Bozdağan, Araxış, Aşa-
ğı Qarasaqqal, Hacısamlı şenlhdə-
rini salmışdılar. Onu da qeyd edək
ki, məhz Hacısamlı kəndi və Hacısamlı nahiyəsi Hacı Sam İslam oğlunun
şərəfinə onun adı ilə adlandırılmışdır.
Qarabayramlı tirəsinin ulu babası Qara Bayram Şəvə oğludur. Qara-
bayramlı tayfası Şəlvə, Qabaqtəpə-Daşlı, Kalafalıq-Daşlı, Canıbəyli, Narış-
lar, Vəlibəyli, Budaqdərə, Hacıxanlı, Qovuşuq, Kaha Kəndlərini yaratmış-
dılar.
Əhməduşağı tirəsinin ulu babası Əhməd Qara Bayram oğludur. Əh-
məduşağı tayfası Ələkçi, Arxaş yeri, Doqqazlı, Şamkənd, Yuxarı Qarasaq-
qal şenliklərini salmışdılar.
Kavanlı tirəsinin ulu babası Kavan İslam oğludur. Mənbələri araşdırar-
kən məlum olur ki, hacısamlıların, qarabayramlıların və əhməduşağının Xo-
rasan əyalətindən Qarabağa köç etməsindən əvvəl Kavanlı tayfası artıq Zən-
gəzurda, Şərur-Dərələyəz (bəzi mənbələrdə Şərur-Daralagöz) tarixi vilayəti-
nin dağlıq hissəsi olan Dərələyəz (Daralagöz) mahalında binə bağlamış, yer-
yurd sahibləri idilər. Kavanlı tayfası Hacısamlı nahiyəsinin ərazisində
Biilüldüz, Ayıbasar, Birinci Tığik, İkinci Tığik, Birinci İpəK, Yuxarı İpək,
Orta İpək, Zəkir, Babadin, Qarakişilər, Palçıqlı, Dərəkənd şenlİKİərinin bün-
yadını qoydular. 1970-ci illərin sonu, 1980-ci illərin əvvəllərində Orta İpək,
Zəkir, Babadin, Qarakişilər, Palçıqlı, Dərəkənd yaşayış məntəqələrində artıq
yaşayışa son qoyulmuşdu. Bu yaşayış məntəqələrinin xarabalıqları son
dövrlərə qədər qalmaqda idi.
Türk xalqlarının tarixinə nəzər salsaq görərik ki, müharibə və başqa
səbəbdən bu xalqlar yaşayış yerlərini dəfələrlə dəyişmiş, yaşadıqları ərazilər
kiçilib-böyümüş, dini dəyişmiş, ancaq dəyişməyən bir şey vardır ki, o da bu
34
Laçın yurdu - №3(10), 2013
xalqın dili olmuşdur. Q
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 7 |
asımuşağı tayfası müxtəlif dövrlərdə bir-birindən
fərqli bölgələrdə, müxtəlif xalq və millətlərlə qonşuluq şəraitində yaşasa da
öz doğma dilini unutmamışdır.
Qasımuşağı tayfası Azərbaycan türkcəsinin bədii dilinə çox yaxın dildə
danışan tayfalardan biridir. Bu tayfa çox tipik bir türkman tayfası xüsu-
siyyətlərini qoruyub saxlamış və özündə daşıyır. Yaxınlıqda yaşayan digər
tayfalara nisbətən nümunə göstəriləcək şəkildə çox təmiz və gözəl bir
Azərbaycan türkcəsində danışırlar. Qeyd edim ki, tayfa üzvləri xeyli müddət
Xorasan bölgəsində dövran sürsə də nə fars, nə də kürd dilində olan sözlər
və ya kəlmələr bu tayfanın dilində mövcud deyildir.
Qasımuşağı tayfasının tayfa üzvləri islam dininə etiqad edirlər. Bu tayfa
islam dininin şiə təriqətinə mənsubdurlar.
Camaat arasında bu tayfaya məxsus müxtəlif adət-ənənələr, deyimlər,
kəlamlar, inanclar, baməzə söyləmələr mövcud olmuşdur. Əkin-biçin işlə-
rində, xeyir-şər mərasimlərində "hov" təşkil edilər, toxuculuq işləri və digər
vaxt tələb edən işlərdə "iməci" gedilərdi.
Əhali arasında maraqlı adətlərdən biri də uşağa ad qoyulması məsələ-
sidir. Yeni doğulmuş uşağın adını ata-ananın adma uyğunlaşdırmaq, həmçi-
nin baba-nənənin, əmi-dayının sağlığında onların adının anadan olmuş uşa-
ğa verilməsi, həmin adın yaşadılması çox yayılmış və bu gün də davam edən
bir ənənədir.
Tayfa üzvləri əsasən heyvandarlıqla, toxuculuqla, qismən isə əkinçiliklə
məşğul olurdu. Yatağı, yaylağı, əkənəcəyi, biçənəyi, məzrələri var idi. Yay
aylarında yaylaqda mal-qara saxlayıb onun məhsullarını emal edər, yaylağa
qalxmayan tayfa üzvləri isə əkin-biçinlə məşğul olar, xalça və xalça mə-
mulatları toxuyar, qırmızı palıddan, armuddan, cökədən və vələsdən müx-
təlif məişət əşyaları və qurğuları hazırlayardılar. Taxta qab-qacaq, o cüm-
lədən təknə, tabaq, nehrə, cəhrə, çanaq, qollu tərəzi, yun darağı (yun da-
ramaq üçün), hana (xalça toxumaq üçün), yer hanası (şəddə, örkən toxumaq
üçün) belə əşyalara misal ola bilər. Sovet dönəmindən öncə məskunlaşdığı
ərazilərdə yaxşı qışlağı olmayan Qasımuşağı tayfası üzvlərinin xeyli hissəsi
payızın sonlarında öz heyvanları ilə Aran Qarabağa köç edir, dağda qalan
tayfa üzvləri xışla yer şumlayır, bağ-bostan işləri ilə, mövsümi peşə olan
duz daşımaqla, kömür yandırmaqla və arıçılıqla məşğul olurdu. Əkinçilər
buğda, arpa, çovdar, pərinc, darı əkər, əldə edilən dən obanın ərazisində
olan dəyirmanlarda üyüdülərdi. Meşədə bitən cır meyvə və giləmeyvələrdən
meyvə qurusu (qax) hazırlanır, müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilirdi.
Tayfa üzvləri heyvandarlıqla məşğul olduğundan dağa-arana getməli
olur, bəslənən heyvanları və hazır məhsulları (heyvandarlıq məhsulları, arı-
35
Laçın yurdu - №3(10), 2013
çılıq məhsulları, xalça, xalça məmulatları, qab-qacaq, təsərrüfat alətləri və s.)
aran zonasındakı şəhərlərə (bazarlara) çıxararaq ehtiyac hiss edilən ərzaq və
qeyri ərzaq məhsulları ilə al-dəyiş edir, yaxud da nağd pula satırdı. 1905-
1907-ci il hadisələrinə qədər belə məhsulları Gorus və Qarakilsə bazarlarına
da çıxarardılar. Sovet hakimiyyəti illərində isə belə məhsullar əsasən Şuşa,
Ağdam, bəzən isə Bərdə şəhərində yerləşən bazarlara çıxarılırdı.
İstehsal edilən yun, pambıq, ipək iplərdən xalça, kilim, palaz, fərməş,
xurcun, şəddə, yun şal (parşa), qəlib və digər məmulatlar toxumağı, müxtəlif
növ tikmələr tikməyi bacarırdılar. Toxuculuğun inkişafı nəticəsində ailələrin
əksəriyyətində toxuculuq alətləri, o cümlədən toxucu dəzgahlar (hana və yer
hanası) var idi.
Yay aylarında tayfanın bir çox hissəsi Qırxqız, Dəlidağ və Sarıbaba
yaylaqlarında yaylaqlanır və buna görə də qəlib (keçə) hazırlanmasına daha
çox üstünlük verilirdi. Bu qəliblər müxtəlif rənglərdə; qara, boz, sürməyi,
qəhvəyi, bəzi hallarda isə ağ olurdu (ağ qəliblər əsasən varlı və yaxud
bacarıqlı ailələrdə toxunardı).
Azərbaycan xalçaçılıq məktəbinin Qarabağ tipinin Cəbrayıl qrupuna aid
edilən "Qasımuşağı xalçaları" öz adını məhz bu tayfanın adından almış, ilk
dəfə tikmə ("Qasımuşağı tikmələri") şəkilində hazırlanmış, bir müddət sonra
tayfa üzvləri tərəfindən xalçalara köçürülmüşdür.
Sovet dönəmində Azərbaycan SSR-nin iqtisadi həyatında əsaslı rol
oynayaraq, kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas hissəsinin istehsalında
onların xüsusi payı vardı.
Füsunkar təbiəti - sıldırım qayaları, sərt iqlimi, dik yamacları, uca zir-
vələri, keçilməz bənd-bərələri, əzəmətli sığınacaqları, bərəkətli torpağı olan
Kavanlı, Şəlvə və Qasımuşağı obalarının sakinləri arasında bu yerlərin
coğrafi qurluşuna uyğun xarakterli övladları yaşayırdı. Tarixi mənbələrə
nəzər salan zaman aydın olur ki, bu yerlərin başı bəlalı, lakin müdrik, qərar-
һ, cəsur, mərd oğulları döyüşkən olmaqla bərabər gözəl at çapar, tüfəngdən
sərrast atəş açardılar.
Qasımuşağı tayfasından 1867-ci ildə Məşədi Abbas İlyas oğlu, Uğurlu
Şahverdi oğlu, Həsən Bayram oğlu ətraf kəndlərdə tanınır, çörəkləri, bol
süfrələri ilə ad çıxarmışdılar. 1887-ci ildə isə Teymur Qulu oğlu, Həsənəli
Hüseynəb oğlu üzdə idilər. Xurşidbanu Natəvan tərəfindən Şuşada keçirilən
məclis və şənliklərdə tez-tez iştirak edən şair Məmmədalı Alyar oğlu,
Zəngəzurda böyük mülkləri olan, bölgədə müdrik kəlamları və öz qoçaqlığı
ilə tanınmış bəy - Paşa bəy Sultanov, Azərbaycan Demokratik Respublika-
sının ilk müdafiə naziri, Qarabağ General Qubernatoru, həkim - Xosrov bəy
Sultanov, cəsarəti ilə ad-san qazanmış xalq qəhrəmanı - Sultan bəy Sul-
36
Laçın yurdu - №3(10), 2013
tanov, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Xocalı soyqırımı şəhidi - Ələsgər
Novruzov, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Qarabağ müharibəsi şəhidi -
Fazil Mehdiyev, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı, "İgidliyə görə" medalı ilə
təltif edilmiş, Qarabağ müharibəsi şəhidi - Xəqani Axundov, tanınmış filo-
loq, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru - Əli Umud oğlu Əliyev, Qarabağ mü-
haribəsi iştirakçısı, bir neçə şeirlər kitabının müəllifi, tanınmış şair - Bəx-
tiyar Kavanlı, 1970-ci illərdə ədəbiyyata gəlmiş, bir neçə şeirlər kitabının
müəllifi, şair - Adil Şirin, şeirləri ilə tanınan, bir kitab müəllifi, şair - Sadıq
Şükür oğlu Mirzəyev, iki kitab müəllifi, şair - Rafael Yusifəli oğlu Hətəmov
(Laçınlı) və digərlərini qeyd etmək olar.
Qasımuşağı obasının kəndləri 1992-ci il 29 may tarixində Ermənistan
Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edildikdən sonra Qasımuşağı
tayfası Azərbaycan Respublikasının digər rayonlarında müvəqqəti məskun-
laşmışdılar. Həmin dövrdən bu günə qədər yurdunda eli görünməyən doğma
obalarlımızın sakinləri müxtəlif bölgələrdə pərakəndə halda yaşamağa
başladı. Çox təəssüflə qeyd etməliyəm ki, bir-biri ilə çətinliklə əlaqə saxla-
yan tayfa üzvləri arasında olan əlaqələr getdikcə zəifləyir.
Sultan HÜMBƏTOV
KİTAB RƏFİ
“KİMYA MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ
İNVESTİSİYA SİYASƏTİNİN
FORMALAŞMASI İSTİQAMƏTLƏRİ”
“Kimya müəssisələrində investisiya siyasəti-
nin formalaşması istiqamətləri” adlı monoqrafiya
işıq üzü görüb. İqtisad elmləri doktoru, professor
Təbriz Əliyev və iqtisad elmləri üzrə fəlsəfə dok-
toru, dəyərli eloğlumuz Mahir Abbaszadənin birgə
müəllifliyi ilə çap olunan monoqrafiyada kimya
sənayesi müəssisələrində investisiya siyasətinin
aparılmasına sistemli yanaşma mexanizminin for-
malaşmasının nəzəri-metodoloji aspektləri araşdırılmışdır. Müəssisələrin
texniki-texnoloji səviyyəsi, onların innovasiya prosesinin təşkilinin investi-
siya təminatı təhlil olunaraq qiymətləndirilib.
Kitab sənaye müəssisələrinin rəhbər işçiləri və mütəxəssisləri, həmçinin
elmi-tədqiqat, layihə-konstruktor texnoloji institutlarının işçiləri, aspirantlar
və magistrantlar üçün nəzərdə tutulub.
37
1 ƏRBİ/ ƏLİYEV
MAHİR ABBASZADƏ
KİMYA
MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ
İNVESTİSİYA SİYASƏTİNİN
FORMALAŞMASI İSTİQAMƏTLƏRİ
— '"V
.«2 4
Laçın yurdu - №3(10), 2013
Dünyanın ən yüksək yaşayış məskənlərindən biri olan (dəniz səviy-
yəsindən 2350 m hündürlükdə), dağlarla göylərin “qovuşduğu” məkanda
qərar tutan Xınalıq kəndində şair qəlbli sadə bir insan yaşayır. Həm də
qonaqpərvərliyi ilə seçilən Yusif Şabanovun şeirləri məni xeyli təsirləndirdi
və onun kövrək notlarla qələmə aldığı " Bacılar ” şeirini “Laçın yurdu” nun
oxucularına təqdim etmək istədim.
Xalid NƏCƏFOV
BACILAR
Qardaşın halını pərişan görsə
Alışan bacılar, yanan bacılar!
Xəstələnsə yastığının yanında
Gecəni gündüzə qatan bacılar!
Sizsiz bahar olmaz, yaz ola bilməz,
Mizrab ola bilər, saz ola bilməz.
Canımda dərdlərim az ola bilməz,
Ən ağır dərdlərə dərman bacılar!
Ürəyimə dəysin sizə dəyən daş,
Dərdimə dərmansız, qəmimə yoldaş.
Siz həm atasınız, həm də ki qardaş,
Həm də anasınız, anam bacılar!
Bir gecə yatmadım, açıldı sabah,
Daş da dilə gəldi mən çəkəndə ah.
Sizə kömək dursun qüdrətli Allah,
Yusif olsun sizə qurban, bacılar!
09.08.2011
Yusif Hacı oğlu Şabanov
(Xınalıqlı)
38
Laçın yurdu - №3(10), 2013
QARABAĞ QAZİLƏRİ
AQŞİN MƏMMƏDOV
Məmmədov Aqşin Eldar oğlu 1 iyul 1969-cu
ildə Laçın şəhərində fəhlə ailəsində anadan olub.
Əslən Laçının Cağazur kəndindəndir. 1976-1986-
cı illərdə Laçın şəhər 2 saylı orta məktəbində təhsil
alıb. 1987-1989-cu illərdə Özbəkistan SSR-də
hərbi xidmətdə olub. 1990-cı ildə Laçın Rayon Ra-
bitə qovşağında poçtalyon kimi işə başlayıb. 1991-
ci ildə Laçın rayonunda yaradılmış könüllülərdən
ibarət 811 saylı alayın ilk döyüşçülərindən olub.
17 may 1992-ci ildə rayonun Fətəlipəyə kəndində
Qradqurğusu maşını ilə qəzaya düşərək müxtəlif
bədən xəsarətləri alıb.
Laçın şəhərinin işğalından sonra 811 saylı hərbi hissənin tərkibində
Suarası, Səfıyan, Güləbird, Malxələf kəndləri uğrunda gedən döyüşlərdə
iştirak edibdir. 1992-ci ilin payızında Aqşin Məmmədovun xidmət etdiyi
811 saylı hərbi hissə Kəlbəcər rayonu istiqamətindən Laçın rayon ərazisinə
daxil olaraq Bülüldüz, Tığik, Qozlu, Təzəkənd və Sarıbaba dağını ermə-
nilərdən azad etmişdir.
Aqşin Məmmədov 811 saylı alayın ləğv edilməsindən sonra 1993-cü
ilin noyabr ayında Laçın Rayon Polis Şöbəsinin Post Patrul Xidmə
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 8 |
ti bölü-
yündə polis nəfəri kimi işə qəbul edilib. Laçın polisi Füzuli rayonunun Bəh-
mənli, Yağlıvənd, Kərimbəyli, Arayatlı, Əhmədalılar, Horadiz kəndləri uğ-
runda gedən döyüşlərdə çox böyük fədakarlıq göstərmişdir və adları çəkilən
yaşayış məntəqələri işğaldan azad edilmişdir. Aqşin Məmmədovun Laçın
polisinin tərkibində döyüşlərdə göstərdiyi fədakarlıq Azərbaycan Respub-
likası Prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Ümummilli liderimiz 18 dekabr 1992-ci ildə onu “Azərbaycan Bayrağı”
ordeni ilə təltif etmişdir.
Aqşin Məmmədov 1999-cu ilə qədər yuxarıda adları çəkilən bölgələrdə
xidmətdə olmuşdur. 2004-2008-ci illərdə Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyi-
nin Polis Akademiyasında təhsil alıb. Hal-hazırda Laçın Rayon Polis Şöbə-
sində baş-leytenant rütbəsində sahə rəisi vəzifəsində işləyir.
Ən böyük arzusu şəhidlərimizin intiqamını almaq, üç rəngli bayrağımızı
Laçında, Qarabağda dalğalandırmaqdır.
39
Laçın yurdu - №3(10), 2013
DİSİ ASLANI ARİMİZ
KİŞİ TAVAT
Hümbətova Tavat Səməd qızı 1898-ci ildə
Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasının
Alxaslı kəndində anadan olmuşdur. O, ilk təhsilini
Minkənd kənd orta məktəbində almışdır. Tavatın
gəncliyi hər saat ölüm, hər saat qorxu içində ke-
çib. O, qanlı-qadalı günlər yaşayıbdır. Toy ərəfə-
sində Tavatın nişanlısını erməni quldurları 1918-ci
ildə vəhşiliklə öldürmüşdülər. Tavat nişanlısının
paltarını geyinib qəbri üstündə onun intiqamını
alacağına and içir.
Beləliklə, Tavat gəlinlik paltarını nakam sev-
gilisi Teymurun paltarı ilə əvəz etdi. Tavat atlanaraq əlində silah ermənilərə
qarşı vuruşmuşdu. O, ermənilər yaşayan Dığ kəndinə gecənin qaranlığında
gələrək, nişanlısını vəhşicəsinə öldürən Hamparsunu və onun müsəlmanları
qəddarlıqla qətlə yetirən dörd oğlunu güllələyir, onlardan öz intiqamını alır.
Sonralar isə “Kişi Tavat”, “Erkək Tavat” ləqəbiylə məşhur olur.
Tavat həmişə məğrur, cəsur olduğu kimi də əməksevər və dövlətçiliyə
sadiq insan olmuşdur. O, Quba şəhərində Səməd Ağamalı oğlunun savadsız-
lığı ləğv etmək üçün təşkil etdiyi məktəbdə oxumuş, həm də Quba qəzasın-
da işləmişdir.
Alxaslı kəndində Qəza İcraiyyə Komitəsinin sədri vəzifələrində işlə-
mişdir. Kəndin abadlaşmasında, kolxoz təsərrüfatının təşkilində, anbarların,
ictimai tövlələrin, məktəbin tikilməsində, əhali arasında savadsızlığın ləğv
edilməsində böyük işlər gönnüşdür.
Kəlbəcər rayon Qəza İcraiyyə Komitəsinin sədri, Ağdam rayon Qəza
İcraiyyə Komitəsinin və Laçın rayon Qəza İcraiyyə Komitəsinin sədr müa-
vini vəzifələrində işləmişdir. O, Laçın şəhər XDS İK-nin sədri vəzifəsində
də çalışmış, dəfələrlə kənd sovetinə, rayon sovetinə deputat seçilmişdir.
Tavat Hümbətova ömrünü Laçın, Kəlbəcər, Ağdam rayonlarında və
kəndlərində quruculuq işlərinin görülməsinə, məktəblərin tikilməsinə, əhali
arasında savadsızlığın ləğv edilməsinə, mədəniyyət və səhiyyə müəssisə-
lərinin, ticarət obyektlərinin yaradılmasına, rayon və kənd yollarının salın-
masına, kənd təsərrüfatının bitkiçilik və heyvandarlıq sahələrinin inkişafına
sərf etmişdir .
Tavat Hümbətova harada olursa olsun, hər yerdə öz ağlı, savadı, zəh-
mətsevərliyi, sadəliyi ilə insanların hörmətini və sevgisini qazanmışdır. Ta-
40
Laçın yurdu - №3(10), 2013
vat Hümbətova kasıbların, imkansızların, yetimlərin yol göstərəni, çörək ve-
rəni və arxası olubdur. Doğrudan da böyük qəlbli insanlar olmasaydı, hə-
yatın heç bir mənası olmaz, köməksiz qalar, ümidsizlik bəşəri sarsıdardı.
Hər bir insanın qiyməti onun Vətənə, torpağa, xalqa göstərdiyi xidmətlə
müəyyən olunur. Onun xidmətləri dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndiril-
mişdir. O, dəfələrlə orden və medallarla, fəxri fərmanlarla təltif edilmiş, 50
il kommunist partiyasının üzvü olmuş və dövlət qulluqçusu təqaüdü almış-
dır.
Təqdim etdi: Firdovsi TAĞIYEV
BİOQRAFİK TANITIM
İLHAM MUSAYEV
Musayev İlham Telman oğlu 1965-ci il fevra-
lın 12-də füsunkar təbiəti olan Laçın rayonunun
Sadınlar kəndində dünyaya göz açıb. 1980-ci ildə
Sadınlar kənd 8 illik məktəbini, 1982-ci ildə Qarı-
qışlaq kənd orta məktəbini bitirib.
1983-cü ildə S.Ağamalıoğlu adma “Şərəf nişa-
nı” ordenli Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutu-
nun (indiki Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti)
iqtisadiyyat fakültəsinin mühasibat uçotu şöbəsinə
daxil olub.
1987- ci ildə institutu bitirib təyinatla Laçın rayon Aqrar Sənaye Birliyi-
nə işə göndərilib və 1988-ci ilin may ayına qədər burada iqtisadçı vəzifəsin-
də çalışıb.
1988- ci ilin may ayından 1989-cu ilin noyabr ayına kimi Moskva şə-
hərində həqiqi hərbi xidmət keçib. Hərbi xidməti başa vurduqdan sonra doğ-
ma rayonuna qayıdıb. 1990- 1 99 1-ci illər ərzində Laçın rayon Maliyyə Şöbə-
sində iqtisadçı, 199 1-ci ildən 1995-ci ilin sentyabr ayına kimi Dövlət Sosial
Müdafiə Fondunun (DSMF) Laçın rayon şöbəsində baş mühasib, 1995-
1996-cı illərdə “İskoopbank” Səhmdar Kommersiya Bankında kredit üzrə
iqtisadçı işləyib. 1996-cı ildən bu günə kimi kommersiya və Bakı şəhərinin
Suraxanı rayonu ərazisində yerləşən şəxsi fermer təsərrüfatı ilə məşğuldur.
Ailəlidir, üç övladı var.
Təqdim etdi: Elnur MEHDİYEV
41
Laçın yurdu - №3(10), 2013
TOFİQ YUSİF
Hüseynov Tofiq Yusif oğlu 1950-ci ildə ana-
dan olub. Orta Məktəbi medalla bitirib. İki ali təhsil
alıb. “Bir taleyin göynəmləri”, “Tərtər şəhidləri”,
“Tərtər inciləri”, “Qan iyi”, “Ömrümün payızı”,
“Vəhşilər”, “Mənsizləşmə fəlakəti” və “Ölümlə
üz-üzə” kitablarının müəllifidir. Azərbaycan Mət-
buat Şurasının, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. «Qızıl
Qələm» və «Məmməd Araz» mükafatları laureatı-
dır. Hazırda Tərtər şəhərində yaşayır.
POEZİYA
ÇOBANDIR DAĞLAR
Mənə elə gəlir çobandır dağlar,
Şimşəyi çiyninə sıxıb çomaqtək.
Tufanda sürüsü azmasın deyə
Kaha dodağında dillənir tütək.
İMKANIM OLSAYDI...
Siyirib çıxartdın məni dərdimdən -
Qucağı beşiktək boş qaldı dərdim.
İmkanım olsaydı kirpiklərimdən
Ayaq izlərinə çəpər çəkərdim.
Buludları qəfil şaqqalar şimşək -
Çəkər yapıncıdan çomağı dağlar.
Sellər daş sürünü çoban ititək
Qatıb qabağına dərəyə qovar.
Üstü bər-bəzəkli dəsmal yerinə
Qoyar döş cibinə qaraquşu dağ.
Duman qayğı kimi tutub gözünü -
Olmaya bu gecə yağış yağacaq?
Usta qəm əlində sarı simiydim,
Bir himə bəndiydim hönkürüm, dinim.
Özüm öz içimdə qərib kimiydim,
Özümü özümə qaytardın mənim.
Dəyişdi günümün, ayımın köçü,
Sevinc yuva qurdu diləklərimdə.
İmkanım olsaydı bu qayğı üçün
Səni saxlayardım bəbəklərimdə.
Gecə canavarla vədələşəndə
Dağlar yatmayıblar səhərə qədər.
Balınc təpələrə dirsəklənərək
Səksəkə içində mürgü döyüblər.
Sıxar qar papağı gözləri üstə,
Yellənər çən şərfi külək əsdimi.
Dar gündə arxadır biri-birinə
Dağlar qədirbilən çobanlar kimi.
1973 -cü il
Düşmüşdüm bir həsrət burulğanına,
Ömrümü havayı çözələyirdim.
İmkanım olsaydı dönüb qanma
Səndə ömrün boyu dövr eləyərdim.
1982-ci il
42
Laçın yurdu - №3(10), 2013
FOLKLORUMUZ
XANLAR ƏMİNİN GÜLMƏCƏLƏRİ
Allah rəhmət etsin Xanlar əmiyə, çox yaxşı kişi olub. O, təqribən 1870-
ci illərin əvvəllərində Laçın rayonunun İmanlar kəndində anadan olmuş,
1970-ci illərin sonlarına kimi, düz bir əsrdən artq, kişi kimi yaşamışdır.
Rəhmətlik qısaboy, sarıyanız, nurani kişi idi. Kəndimizdə kiçikdən-böyüyə
hamı ona Xanlar əmi deyərdi. Yaşadığı ərazidə dövrünün tanınmış şəxs-
lərindən olub. Gənc yaşlarında bir müddət Bakıda yaşayıb işləməyi dünya-
görüşünün formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.
Necə ki, Şəkidə Hacı dayı, Şəlvə dərəsində də Xanlar əmi lətifələriylə
tanınmışdır. Onun lətifələri öz real həyatında baş verən hadisələrlə bağlıdır.
Xanlar əminin lətifələri daha çox Molla Nəsirəddin lətifələri ilə uzlaşır.
Onun lətifələrindən bir neçəsini sizə çatdırsaq, yaşadığı həyat tərzi ilə daha
yaxından tanış olarsız.
Qaç! Boz öküz gəldi
Xanlar əmi və bir neçə həmkəndlisi taxıl yüklü öküzləri qabaqlarına
qatıb karvandan gəlirmişlər. Dağlıq ərazidə bir govdan - aşağısı uçurum
olan qayalıqlarla əhatələnmiş dar cığırdan keçərkən, Xanlar əminin karvan
yoldaşları bir ağızdan öküzləri nəzərdə tutaraq təkrar-təkrar yalvarırlar ki:
“Ya Həzrət Abbas, sən saxla, Ya Həzrət Abbas, sən saxla!”. Lakin elə bu
dəm öküzün biri govdan uçur. Bu dəfə də Xanlar əmi çığırır ki: “Ya Həzrət
Abbas! Qaç! Boz öküz gəldi!”.
Xanlar əmi bazarda
Bir gün Xanlar əmi inəklərindən birini satmaq üçün Ağdam bazarına
aparır. Bazarda hansı dəllal gəlirsə hamısı ayrı-ayrılıqda Xanlar əmidən
soruşurlar ki, bu dananı neçəyə satırsan? Xanlar əmi deyəndə ki, bu dana
deyil, inəkdir, onlar başlarını yırğalayaraq aralaşırlar, heç kim inəyi almaq
istəmir. Xanlar əmi gözlərini ovuşdurub diqqətlə baxır ki, birdən karıxıb
inək əvəzinə dananı gətirmiş olar, ancaq görür ki, yox, elə inəkdir ki var.
Onda yəqin edir ki, bunlar sözləşiblər. Ancaq sonda məcbur olub inəyi dana
qiymətinə satır.
Xanlar əminin karvanı gəlib dağa çatanda, arvadı alınan əşyaların az
olduğunu görüb soruşur:
- A kişi, inəyi neçəyə satdın? !
Xanlar əmi də cavabında deyir:
43
Laçın yurdu - №3(10), 2013
- Ay arvad, inək nədir? Dana denən.
Arvad deyir:
- A kişi, dəli olmusan? Dörd yaşlı gəzyazan (doğmayan) inəyə dana
deyirsən?
Xanlar əmi:
- Bura bax, arvad! Dana məsələsinə özüm də mətəl qalmışam! O ki
qaldı dəlilik məsələsinə, gəl gedək Ağdamın bazarına, görək dəli kimdir? !
Bal məsələsinin həlli
Xanlar əmi Şəlvədə kənd sovetinin sədri işləyən Həsənalıya bir gün
baldan pay göndərir. Həsənalı kişi də bundan sonra tez-tez atlı göndərib
ondan bal istəyirmiş. Xanlar əmi də bu atlıları dayandırmaq üçün Həsənalı-
ya bir arı beçəsi bağışlayır və özü də saxlayaraq hər il bal mövsümü balını
kəsib ona göndərəcəyini deyir. Lakin yenə Həsənalı kişi ayda bir, iki aydan
bir atlı göndərib Xanlar əmidən bal istəyirmiş. Bir gün yenə çillənin orta-
sında Həsanalı kişi atlı göndərir ki, Xanlar kişi, vacib qonağım gəlib, arımın
balından xeyli göndər. Xanla
|
Lacin Yurdu 10
|
LacinYurdu10
|
lacin yurdu-10_djvu.txt
| 9 |
r əminin bu dəfə lap acığı tutur və məsələni
birdəfəlik həll etmək üçün ona verdiyi arını suya verib, mayasını Həsənalıya
göndərir.
Bir müddət ara verəndən sonra yayda Həsənalıyla rastlaşır.
Salam-kəlamdan sonra Həsənalı soruşur:
-Balı nə vaxt kəsirsən, Xanlar kişi?
Xanlar əmi deyir:
-Bura bax, Həsənalı! Çilənin günü könlü bal istəyən sən deyildinmi?
Həsənalı kişi:
-Yoxsa, mənim arımı suya...
Xanlar əmi onun sözünü ağzında qoyub:
-İncimə, Həsənalı, bu bal məsələsinin yeganə həll yoluydu.
Huri-mələk sevdası
Xanlar əmi ötən əsrin əvvəllərində Bakıda Musa Nağıyevin neft mə-
dənində işləyirmiş. Hər maaş vaxtı bir axund peyda olar, xeyriyyə məqsədi
ilə pul yığarmış. O, bu pulları fağır- füqəraya paylayacağını deyərək, kim
çox pul verərsə onlara cənnət vəd edər, orada huri-mələklərlə kef çəkəcəklə-
rini bildirərmiş. Lakin Xanlar əmi digərlərindən fərqli olaraq, bu axunda
inanmaz və dost-tanışları da bu fırıldaqçının kələyindən xilas edərmiş.
Bir gün yenə maaş vaxtı axund peyda olur. Xanlar əmi göz gəzdirib gö-
rür ki, Ağdamlı dostu Bayram da huri-mələk sevdasıyla axunda pul verən-
lərin sırasındadır. Xanlar əmi onu kənara çəkib başa salır ki, axund fırıl-
44
Laçın yurdu - №3(10), 2013
daqçıdır, əgər sən huri-mələk eşqi ilə bu qədər pulundan keçirsənsə, axşam
gəl səni aparım bir bara, orada huri-mələkləri görərsən.
Axşam Xanlar əmi ilə Bayram barda əyləşib, ətrafa göz gəzdirərkən
görürlər ki, ayə, həmin axund əyləşib, hər böyründə də bir rus qızı. Qızlar da
öz əlləri ilə axunda şərab içirdirlər. Xanlar əmi stoldan qalxaraq axunda
yaxınlaşıb deyir:
-Bura bax, Axund qardaş! Bizə vəd etdiyin huri-Mələklər bunlardımı?!
Çək gəlsin
Xanlar əminin bir danası itir. Bir neçə gün axtarsa da tapa bilmir ki, bil-
mir. Axırda yəqin edir ki, dananın başı salamat deyil, onu oğurlayıblar.
Fikirləşir və dananın yerini təxmin edərək yollanır filankəsin qapısına. Xan-
lar əmi görür ki, onlarda bərk qonaqlıqdır. Ev sahibi Xanlar əmini çox se-
vinclə, gülərüzlə qarşılayaraq, təkidlə evə aparır və ona şəxsən xüsusi xid-
mət göstətir. Arada bir də yoldaşlarına göz basaraq: “Xanlar əmi, utanma,
öz malın kimi ye” deyərmiş. Sonda Xanlar əmi ona deyir ki: “Bura bax, fi-
lankəs, vallah bunun səsi sonra çıxacaq”.
Günortadan gecə yarısına kimi tut arağından vuran Xanlar əmi aşa -aşa
evə qayıdır. Onu nigarançılıqla gözləyən həyat yoldaşı soruşur:
- Kişi, dananı tapdınmı?
Xanlar əmi əlini uzadıb deyir:
-Arvad, çək gəlsin!
Dananın tapılmasını zənn edən arvad əlini şappıltıyla Xanlar əminin
əlinə çırpır. Xanlar əmi onun əlini ovcunda saxlayaraq deyir:
-Aaarvad, caamaat keefdə-daamaqda, sən nə haayda! Mən nə haayda!
10 il ömür verəndə
Xanlar əmi 100 yaşma varanda bir gün bərk xəstələnir, dili də batır,
hamı elə bilir ki, daha kişinin ölüm azandı, yığışırlar başına. Həyat Daş-
dəmir qızı toxtaqlıq üçün Xanlar əmiyə deyir ki: “Qorxma, Xanlar əmi, mən
sənə hələ 10 il ömür verirəm”.
Bir neçə gündən sonra Xanlar əmiyə yenidən dəyməyə gələn həmin
qadına Xanlar əmi deyir:
-Bura bax, Allahın mələyi, xərcin çıxırdı mənə ömür verəndə?
Dərman məsələsi
Xanlar əmi xəstələnəndə Şəlvə dərəsində baməzə söhbətləri, şirin yu-
moru və zarafatçıllığı ilə tanınan Nizami dayı da gəlir ona dəyməyə. Özüylə
də bir şüşə tut arağı gətiribmiş. Ondan 50 qram süzüb verir Xanlar əmiyə,
45
Laçın yurdu - №3(10), 2013
deyir ki, dərmandı. Xanlar əmi onu içəndən bir neçə dəqiqə sonra dili açılır.
Nizami dayı gedərkən tapşırır ki, hər gün günorta yeməyində bu dərmandan
bir rumka içərsən.
Bir müddətdən sonra kəndin arasındakı yolda “ZİL” maşınla yanından
ötüb getmək istəyən Nizamini saxladıb soruşur:
-Bura bax, Nizami, sənin o dərmanından necə əldə etmək olar?
Xanlar əminin nəvəsi Cabbarov Mətləb Bayram oğlunun söylədiklə-
rindən: Xanlar əmi Bakıda işləyərkən bolşeviklər Bakını zəbt edirlər. Elə
olur ki, Xanlar əmi də daxil olmaqla antisovet təbliğatı ilə məşğul olan bir
qrup adamı bolşeviklər saxlayırlar və ardıcıl olaraq hər birini sorğu-sual edib
sonda güllələyirlər. 2 1 nəfərin içərisindən sonda təkcə Xanlar əmini salamat
buraxırlar. Xanlar əmi deyirmiş ki: “Bu işə özüm də məəttəl qaldım. Səhərə
yaxın evə qayıdanda, evində qaldığım din xadiminin hələ yatmadığını və
mənim sağ-salamat qayıtmağım üçün Quran oxuduğunun şahidi oldum”.
Elə həmin mömin də Xanlar əmiyə öz yerinə, yurduna - Laçın rayo-
nunun Şəlvə dərəsinə qayıtmağı məsləhət görür.
Repressiya illərində dövlət məmurları Xanlar əmidən də “qolçomaqlar”
əleyhinə ifadə verməsini istəmiş, lakin Xanlar əmi nəinki heç kimin əleyhi-
nə ifadə verməmiş, hətta o dövrdə kolxoz sədri işləmiş və camaatın müra-
ciətinə əsasən kolxozun vurağan buğasını kəsdirən Nuralım (bu barədə “La-
çın yurdu”nun 4-cü sayında bəhs olunub) elə həmin məsələyə görə də sovet
məmurları Sibirə sürgün edərkən, onlara qarşı çıxmış, Nuralım qurtarmağa
çalışmışdır. Lakin onlar da Xanlar əmidən əl çəkməmiş, atını müsadirə et-
miş, baxmayaraq ki, o dövrdə müəllimi müharibəyə (1941-1945) aparmırdı-
lar, ancaq onun tək oğlu Əhəd müəllimi qanunsuz olaraq müharibəyə göndə-
rirlər. Bir müddətdən sonra Əhəd müəllim müharibədə boğazından yarala-
nır, yarası ağır - ölümcül olduğundan onu yaşayış yerinə uyğun olaraq Bakı-
ya hospitala göndərirlər. Bir ay müalicə alandan son-
ra onu evə buraxsalar da, həmin müddət rəhmətə ge-
dir.
Əhəd müəllim valideynlərinə hospitalda yatar-
kən ona bacı kimi xidmət göstərən Manya, Sonya,
Jenya adlı tibb bacılarından çox razılıq edər, xoş xa-
tirələr danışarmış. Əhəd müəllim rəhmətə gedəndən
sonra Xanlar əmi dünyaya gələn 3 qız övladma, oğ-
lunun ruhu şad olsun deyə, həmin tibb bacılarının
adlarını vermişdi.
Hazırladı: Dilafət RƏSULOV
46
Laçın yurdu - №3(10), 2013
YADDAŞ
Laçın rayonunun
Məşədi Əzizbəyov adına
kolxozunun sədri
Bəhlul Hüseynov
yoldaşa
Laçın rayonunun
Maksim Qorki adına
kolxozunun üzvü
Məhəmməd Səyyah
tərəfindən
Məhəmməd Səyyah
ƏRİZƏ
Bizim taxılları yeyib çəyirtkə,
Sizin elə dən almağa gəlmişəm.
Yüzcə qram “atıb” tut arağından,
Şeir yazıb dəm almağa gəlmişəm.
Arzum budur gəzəm kolxoz bağların,
Əkin zəmilərin, otlaq dağların.
Ömrün sulu vaxtı, bu şən çağları
Bir balaca kam almağa gəlmişəm.
Səmədin “Dünya”sın oxudun mənə,
Nə bildin vurğunam mən də Vətənə?
Görürəm yorğunsan, nə deyim sənə,
Yoxsa dedin qəm almağa gəlmişəm?
Səyyaham, yolları yoraram özüm,
Çölləri bürüyər alovum, közüm.
Müxtəsəri budur sizlərə sözüm,
Kimdə saz var, sim almağa gəlmişəm.
09.11.1970
Təqdim etdi: Akif HÜSEYNOV
Bəhlul Hüseynov
Al
Laçın yurdu - №3(10), 2013
DOST SÖZÜ
ÜMİDLƏ YAŞANAN ÖMÜR
Mən Qəni müəllimi qısa müddətdir ki, tanıyı-
ram, amma mənə elə gəlir ki, onu həyatı dərk
edəndən tanıyıram. Onun sadəliyi, insanpərvərliyi,
həyatsevərliyi insanı valeh edir. Qəni müəllimdə
yaxşı mənada bir qəribəlik də var. Onun gözlərin-
də bir qəm-kədər duyulur. Maddi durumundan gi-
leylənmir, özünün dediyi kimi nə qədər dəyərli
dostları olsa da, nə qədər həyatsevər olsa da yurd
həsrəti, Vətən sevgisi onu rahat buraxmır. Yaşlı
insanlardan həmişə eşitmişəm ki, Allah-taala hə-
mişə dərdini sevdiyi insanlara verir. Həyat onu üç
qız övadının həyatdan vaxtsız getməsi ilə sınağa çəkib. O, yenə də Allahın
yolunu saxlayır, namaz qılır, oruc tutur və bir də ona Məşəd ziyarətinə get-
məyə Allah-taala nəsib edib. Qəni müəllim sadiq dost, ən başlıcası insanlara
dəyər verən bir insandır. Qəni müəllim nadan insanları sevmir. “Zər qədrini
zərgər bilər” - onun ən yaxın dostlarından biri şəxsiyyətinə böyük hörmət
etdiyim el ağsaqqalı, insanların əlindən tutmağı bacaran Dünyamalılar Bəy-
lər dayıdır. Qəni müəllim boş vaxtlarında onunla keçmiş və gələcək haq-
qında söhbətlər edir. Qəni müəllim həyatın mənasını pulda, şan-şöhrətdə
yox, yaxşı dostlarda görür. O, qeyd edir ki, mənim həyatda ən böyük qazan-
cım dostlarımdır.
Haşiyə: Qəni Hüseynov (Qəmli) 1963-cü ildə Laçın rayonunun Narışlar
kəndində dünyaya göz açıb. 1978-ci ildə Narışlar kənd məktəbini əla qiy-
mətlərlə başa vuraraq elə həmin il Şuşa Pedaqoji Texnikumuna qəbul olub.
1982-ci ildə oranı bitirib. Kaha və Narışlar kənd məktəblərində müəllim
işləyib. 1987-ci ildə indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə daxil
olaraq 1991-ci ildə həmin ali məktəbi bitirmişdir. Məlum hadisələrdən sonra
Beyləqan rayonunun Türklər kəndində məskunlaşmış və orada da pedaqoji
fəaliyyətini davam etdirmişdir. Eyni zamanda köçkün şagirdləri təhsilə cəlb
etmək üçün orada ibtidai məktəb təşkil etmişdir.
Şeirə, sənətə gənc yaşlarından marağı olmuş, müxtəlif mətbuat orqan-
larında - “Naxçıvan”, “Fədai”, “Zəngəzur”, “Həkəri”, “Laçın”, “Müstəqil
Respublika”, “Mil” qəzetlərində və “Sözün Sehri”, almanaxında şeirləri çap
olunub. 2004-cü ildən mətbuat sahəsində çalışır. “Eko Media” qəzetində
48
Laçın yurdu - №3(10), 2013
müxbir, şöbə müdiri, baş redaktorun müavini işləmiş, “Laçın harayı” qəze-
tinin redaktoru olmuşdur.
Hal-hazırda “Yurd həsrəti” qəzetinin təsisçisi və baş redaktorudur. “Qa-
rabağ həsrəti” şeirlər kitabının müəllifidir. 2010-cu ildə Milli Məclisin
üzvlüyünə namizədliyi irəli sürülmüşdür. 2012-ci ildə “Alıyurdum Laçın
dağım” kitabı çapdan çıxmışdır.
Qəni müəllimin qələmə aldığı yazılar mövzu baxımından müxtəlifdir.
“Alıyurdum Laçın dağım” kitabında o, Laçın və digər işğal olunmuş rayon-
ların tədqiqatını, yurd həsrətini, şəhidlər haqqında məlumatları, Azərbayca-
na sədaqətini və ayrı-ayrı mövzularda şeir və poemalarını vennişdir. Bu
kitabda onun dostlarına ithaf olunmuş və dostlarının ona ithaf edilmiş şeir-
ləri də yer almışdır. Onun şeirlərində Azərbaycan və azərbaycançılıq, qəhrə-
manlar və yaradıcı insanlar da tərənnüm olunur.
Şair-publisist Qəni Qəmlinin yaradıcılığına həsr olunmuş tədbirdə qə-
ləm dostları iştirak etmişlər. “Quruluş” qəzetinin baş redaktoru, “Sözlü-se-
hirli dünya” ədəbi məclisinin sədri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü
Elman
|
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 88