Dataset Viewer
thesis_id
string | combined_text
string | original_parts_count
int64 | sources
list |
|---|---|---|---|
707062
|
# YAYIMLAMA VE FİKRI MÜLKİYET HAKLARI BEYANI
Enstitü tarafından onaylanan lisansüstü tezimin tamamını veya herhangi bir kısmını, basılı (kağıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen koşullarla kullanıma açma iznini Hacettepe Üniversitesine verdiğimizi bildirim. Bu iznle Üniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tüm fikri mülkiyet hakları bende kalacak, tezimin tamamının ya da bir bölümünün gelecekteki çalışmalarda (makale, kitap, lisans ve patent vb.) kullanım hakları bana ait olacaktır.
Tezin kendi orijinal çalışmam olduğunu, başkalarının haklarını ihlal etmediğimi ve tezimin tek yeterli sahibi olduğumu beyan ve taahhüt ederim. Tezimde yer alan telif hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinleri yazılı izin alınarak kullandığımı ve istenildiğinde suretlerini Üniversiteye teslim etmeyi taahhüt ederim.
Yükseköğretim Kurulu tarafından yayınlanan "Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge" kapsamında tezim aşağıda belirtilen koşullar haricinde YÖK Ulusal Tez Merkezi / H.Ü. Kütüphaneleri Açık Erişim Sisteminde erişime açılır.
- Enstitü / Fakülte yönetim kurulu kararı ile tezimin erişime açılması mezuniyet tarihinden itibaren 2 yıl ertelenmiştir. *(1)*
- Enstitü / Fakülte yönetim kurulunun gerekçeli kararı ile tezimin erişime açılması mezuniyet tarihinden itibaren ..... ay ertelenmiştir. *(2)*
- Tezle ilgili gizlilik kararı verilmiştir. *(3)*
**25/04/2022**
**Mehtap Tuğba D.**
---
### 1. "Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge"
#### (1) Madde 6. 1. Lisansüstü tezle ilgili patent başvurusu yapılması veya patent alma sürecinin devam etmesi durumunda, tez danışmanının önerisi ve enstitü anabilim dalının uygun görüşü üzerine enstitü veya fakülte yönetim kurulu iki yıl süre ile tezin erişime açılmasının ertelenmesine karar verebilir.
#### (2) Madde 6. 2. Yeni teknik, materyal ve metotların kullanıldığı, henüz makaleye dönüşmemiş veya patent gibi yöntemlerle korunmamış ve internetten paylaşılması durumunda 3. şahıslara veya kurumlara haksız kazanç imkanı oluşturabilecek bilgi ve bulguları içeren tezler hakkında tez danışmanının önerisi ve enstitü anabilim dalının uygun görüşü üzerine enstitü veya fakülte yönetim kurulunun gerekçeli kararı ile altı ayı aşmamak üzere tezin erişime açılması engellenebilir.
#### (3) Madde 7. 1. Ulusal çıkarları veya güvenliği ilgilendiren, emniyet, istihbarat, savunma ve güvenlik, sağlık vb. konulara ilişkin lisansüstü tezlerle ilgili gizlilik kararı, tezin yapıldığı kurum tarafından verilir.* Kurum ve kuruluşlarla yapılan işbirliği protokolü çerçevesinde hazırlanan lisansüstü tezlerle ilişkin gizlilik kararı ise, ilgili kurum ve kuruluşun önerisi ile enstitü veya fakültenin uygun görüşü üzerine üniversite yönetim kurulu tarafından verilir. Gizlilik kararı verilen tezler gizlilik süresince enstitü veya fakülte tarafından gizlilik kuralları çerçevesinde muhafaza edilir, gizlilik kararının kaldırılması halinde Tez Otomasyon Sisteme yüklenir.
* Tez danışmanının önerisi ve enstitü anabilim dalının uygun görüşü üzerine enstitü veya fakülte yönetim kurulu tarafından karar verilir. # ETİK BEYAN
Bu çalışmadaki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, yararlandığım kaynaklara bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu, tezimin kaynak gösterilen durumlar dışında özgün olduğunu, Prof. Dr. Levent AKIN danışmanlığında tarafımdan üretildiğini ve Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tez Yazım Yönergelerine göre yazıldığını beyan ederim.
---
Ecz. Mehtap Tuğba Dokumacı
``` # ÖZET
Dokumacı M.D., Bazı Aile Hekimlerinin İnfluenza Aşısı Hakkında Bilgi, Tutum ve Uygulamaları, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Aşı Çalışmaları Programı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2022. Bu çalışma Türkiye'de bazı aile hekimlerinin influenza aşısı ile ilgili tutumlarını, bilgi ve uygulamalarını değerlendirmek, tutumların demografik özellikleri ile ilişkisini ve ayrıca aşı önerisi üzerine olan etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. Tanılayıcı tipte epidemiyolojik bir araştırmadır. Araştırmaya Türkiye'nin farklı bölgelerinde birinci basamakta görev yapan ve gönüllülük esasıyla çalışmaya katılmayı kabul eden aile hekimleri dahil edilmiştir. Veri toplama formu internet üzerinden aile hekimlerine mail yolu ile ulaştırılmıştır. Form, sosyodemografik özellikleri, deneyim ve iş yükü, aşı ve aşı ile önlenebilir hastalıklar ile ilgili deneyimler, influenza aşılama davranışlarına yönelik sorulardan ve Türkiye'ye adapte edilmiş "Gripten Korunma Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (GKYSİMÖ)"nden oluşmaktadır. Veri toplama sürecinde 388 aile hekimine ulaşılmış, 377 aile hekimi analizlere dahil edilmiştir. %53'ü batı bölgesinden olmak üzere Türkiye 5 Bölge sınıflandırmasına göre tüm coğrafi bölgelerden katılım sağlanmıştır. Araştırmaya katılan aile hekimlerinin %57,1'i erkek ve yaş ortalaması 44,5±9,1'dir; %63,5'inin son beş yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalığı öyküsü olan, %14,6'sının ise öyküsünde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi rahatsızlık olan hastaları olmuştur. Araştırmaya katılan hekimlerin %41,5'i son 5 senedir grip aşısını düzenli olarak her sezon yaptırmıştır. Araştırmaya katılanların %42,7'si risk grubundaki hastalara influenza aşısını mutlaka önermekte ve isteksiz hastalarını ikna etmek için zaman ayırmaktadır. Son 5 yıldır düzenli olarak grip aşısı yapan aile hekimlerinin GKYSİMÖ tüm alt gruplarda ve genel ölçek puanında daha yüksek ve bu hekimler hastalara influenza aşısını daha güçlü önermektedir, ailelerindeki bireylerin de düzenli olarak grip aşısı olmasını sağlamaktadır. Hekimlerin bireysel tecrübeleri grip aşısı alma kararını ve gripten korunma yönelik sağlık inancını etkilemektedir. Aile hekimlerin grip aşısı alma davranışını bilgiden çok sağlık inançları etkilemektedir.
**Anahtar Kelimeler:** İnfluenza aşılması, sağlık inanç modeli, aile hekimleri.
``` 4.5. Araştırmanın Değişkenleri 30
4.5.1. Tanımlanan/Bağlı Değişkenler 30
4.5.2. Tanımlayan/Bağımsız Değişkenler 30
4.6. Veri Toplama Yöntemi 30
4.7. Veri Toplama Aracı 31
4.7.1. Bazı Aile Hekimlerinin Influenza Aşısı Hakkında Bilgi, Tutum ve Uygulamaları Anket Soruları 31
4.7.2. Türkçeye Uyarlanan Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği ve Araştırma Maddeleri 31
4.8. Verilerin Analizi 33
4.9. Araştırmanın İnsan Gücü 34
4.10. Araştırmanın Ön Denemesi 34
4.11. Etik Konular ve Kurumsal İzinler 34
4.12. Araştırmanın Kısıtlılıkları 35
4.13. Araştırmanın Zaman Çizelgesi 36
4.14. Tanımlar 36
5. BULGULAR 37
5.1. Araştırmaya Katılanların Tanımlayıcı Bulguları 37
5.2. Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinin Kullanımı ile Elde Edilen Sonuçlar 45
6. TARTIŞMA 76
7. SONUÇLAR 84
8. ÖNERİLER 88
9. KAYNAKLAR 89
10. EKLER 98
EK-1: Etik Kurul İznı 98
EK-2: Dernek İzin Yazısı 99
EK-3: Bazı Aile Hekimlerinin Influenza Aşısı Hakkında Bilgi, Tutum ve Uygulamaları Anket Çalışması Olur Formu 100
EK-4: Bazı Aile Hekimlerinin Influenza Aşısı Hakkında Bilgi, Tutum ve Uygulamaları Anket Soruları 102
EK-5: Türkçeye Uyarlanan Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği 105
EK-6: Araştırma Maddeleri 107
EK-7: Tez Orjinallik Raporu 108 5.14. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin yaş gruplarına göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=325) (Aralık 2020-Ocak 2021) 51
5.15. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin bölgelere göre ölçek puanlarının ikili karşılaştırması (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021) 52
5.16. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin bölgelere göre ölçek puanlarının dağılımı (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021) 53
5.17. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kronik hastalık durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 54
5.18. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kronik hastalık durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=325) (Aralık 2020-Ocak 2021) 55
5.19. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kronik metabolik durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 55
5.20. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kronik metabolik hastalık durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=325) (Aralık 2020-Ocak 2021) 56
5.21. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kardiyovasküler sistem hastalıkları durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 57
5.22. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kardiyovasküler sistem hastalıkları durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 57
5.23. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kayıtlı hasta sayısına göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 58
5.24. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kayıtlı hasta sayısına göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 59
5.25. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin günlük kabul edilen hasta sayısına göre ölçek puanlarının dağılımı (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021) 59
5.26. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin günlük kabul edilen hasta sayısına göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021) 60
5.27. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin en çok iş yüküne göre ölçek puanlarının dağılımı (n=304) (Aralık 2020-Ocak 2021) 61
5.28. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin en çok iş yüküne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=304) (Aralık 2020-Ocak 2021) 61
5.29. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığı olan hastaya durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021) 62
5.30. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığı olan hastaya durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021) 63
``` 5.31. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta öyküsü olma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n:327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 64
5.32. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta öyküsü olma durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n:327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 64
5.33. Araştırmaaya katılan aile sağlık merkezlerinin erişkin bağışıklama için elverişliliği görüşüne göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 65
5.34. Aile sağlık merkezlerinin erişkin bağışıklama hizmetleri için elverişliliği ile ilgili görüşlerin karşılaştırılması (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 65
5.35. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin erişkin bağışıklama için elverişliliği görüşüne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 67
5.36. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin erişkin bağışıklama için elverişliliği görüşüne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların ikili karşılaştırılması (Dunn testi sonucu düzeltilmiş p değeri) 67
5.37. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yılda grip aşısını düzenli yaptırma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 68
5.38. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yılda grip aşısını düzenli yaptırma durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 69
5.39. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yaptırmasını sağlama durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 70
5.40. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yaptırmasını sağlama durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021) 71
5.41. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin influenza aşı önerisine göre ölçek puanlarının dağılımı (n=324) (Aralık 2020-Ocak 2021) 72
5.42. Influenza aşı önerilerinin ikili karşılaştırılması (Aralık 2020-Ocak 2021) 72
5.43. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin influenza aşı önerisine göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=324) (Aralık 2020-Ocak 2021) 73
5.44. Influenza aşı önerilerinin maddeler için ikili karşılaştırılması (Dunn testi sonucu düzeltilmiş p değeri) 74 # 1. Giriş
Halk sağlığının iyileştirilmesinde temiz su kaynağı kadar büyük etkiye sahip olan sağlık uygulaması aşlamadır (1, 2). Dünyada her yıl aşılar sayesinde yaklaşık 6 milyon ölümün engellendiği tahmin edilmektedir (1). Çocukluk dönemi aşılamasında Birleşmiş Milletlere üye 125 ülkede Difteri, Tetanoz ve Boğmaca (DTP3) aşılama oranı %90'a ulaşmıştır (3). Aşı ile önlenebilir hastalıkları ve bunlara bağlı sekelleri önlemek için yaşam boyu aşlama önerilmektedir (4). Fakat Dünya Sağlık Örgütü ve Avrupa Birliği çocukluk çağında aşlamalarını çok yakından izlemesine rağmen detaylı çalışma erişkin aşlaması için mevcut değildir. Çocuk sağlığının ayrılmaz parçası olarak görülen aşılama uygulamaları erişkinlerde çoğu zaman ihmal edilmektedir (5).
Çocukluk dönemi aşılamasındaki başarının erişkin aşılamada sağlanamaması nedeniyle aşı ile önlenebilir hastalıkların prevalansı erişkinlerde daha yüksektir (4). Ülkelerin erişkin aşılama politikaları ve erişkin aşılama önerileri birbirinden farklı olmakla beraber Avrupa ülkelerinde erişkin yaş grubunda tanımlanan risk gruplarında ortak olarak en fazla önerilen aşı influenzadır (6). Amerika'da 19 yaş ve üzerinde influenزا aşılama oranı %44,8 olup, %70 olan Sağlıklı insanlar 2020 aşılama hedeflerinin altındadır (4). Avrupa'da tüm Avrupa ülkelerinde belirli risk gruplarında influenza aşısi önerilirken İngiltere ve İrlanda dışında hiçbir ülkede bu risk gruplarında hedeflenen aşılama oranlarına ulaşlamamıştır (7). Türkiye'de ise Türkiye İç hastalıkları Uzmanları Derneği (TİHUD) tarafından yürütülen bir çalışmada, 2006 yılında ≥65 yaş, kronik obstrüktif pulmoner hastalık (KOAH) ve diabetes mellitus hastalarında influenza aşılama oranları sırasıyla %5.9, %14.9 ve %9.1 olarak bulunmuştur (8). Erişkin yaşta risk gruplarında pnömokok aşılama oranının çok düşük olduğu farklı çalışmalarda raporlanmıştır (9, 10).
Ulusal ve uluslararası önerilere rağmen erişkin grupta aşılama oranlarının öneminin toplumda yeterince anlaşılmaması, aşı tereddütü gibi nedenlerden etkilenmektedir (11). Sağlık çalışanı aşılama toplum için aşılamanın önemi ile ilgili bir örnek oluşturmaktır (12). Sağlık çalışanları, kendileri aşılanarak, özellikle endişeleri olan hastalara güven verici bir örnek oluşturabilirler. Ayrıca pek çok çalışma, kendisi
``` asilanan sağlık çalışanlarının hastalarına aşılamayı önerme olasılığının daha yüksek olduğunu göstermiştir (11).
Türkiye'de Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği'nde bağısklama hizmetlerinin aile hekimi tarafından yürütüleceği belirtilmiştir (13). Hastalar, aile hekimlerini aşılar hakkında güvenilir bir bilgi kaynağı olarak görmektedir. Bununla beraber, aile hekimlerinin hastalarına aşılarla ilgili önerileri, kendi aşılama davranışları ve tutumları ile ilişkilidir. Dolayısıyla kendi aşılarını yaptıklarına yönelik tutumları, potansiyel "aşı tereddütleri" için bir gösterge olabilir. Bu nedenlerden ötürü, erişkin aşılamasında aşılama oranlarını iyileştirmek için aile hekimlerinin kendi aşıları ile ilişkili faktörleri tanımlamak önemlidir (14).
Bu çalışmanın amacı "Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği"ni de kullanarak Türkiye'de aile hekimlerinin erişkin yaş grubunda belirlenmiş risk gruplarında önerilen influenza aşıları ile ilgili tutumlarını, bilgi ve uygulamalarını değerlendirmek, tutumlarının demografik özellikleri ile ilişkisini ve ayrıca aşı önerme üzerine olan etkisinin incelemektir.
``` # 3. GENEL BİLGİLER
## 3.1. İnfluenzanın Tanımı ve Tarihçesi
İnfluenza ani başlayan ateş, kas ağrısı, boğaz ağrısı, öksürük ve baş ağrısı ile karakterize, viral bir bulaşıcı hastalıktır (15). 'İnfluenza' kelimesi İtalyancadan gelmektedir ve "yıldızlardan gelen gizli kuvvet", olumsuz astrolojik koşulların neden olduğu hastalık olarak kabul edildiği için böyle adlandırılmıştır (16). Grip terimi ise Fransızca'dan gelmektedir. Bu terimlerin dışında salgin yapan nezle, özellikle 1918 İspanyol salgınından sonra ise İspanyol ateş gibi ifadeler influenza için kullanılmıştır (16).
İnfluenza virüsü 1932 yılında izole edilmesine rağmen, influenza hipokrat tarafından 2400 yıl önce tanımlanmıştır (16) ve tarihte influenza ile ilişkilendirilebilecek ilk salgin 1173-1174 tarihinde meydana gelmiştir. Pek çok yazar tarafından kanul edilen ilk influenza pandemisi ise 1580 yılında meydana gelmiştir. Bu pandemi, Asya'da yaz aylarında başlamış, buradan Avrupa'ya yayılmış ve Avrupa'dan da Amerika'ya ulaşmıştır. 1918-1920'deki influenza pandemisi ise Jüstinyanus veba salgını ve Kara Ölüm olarak adlandırılan pandemilerle birlikte en yıkıcı üç pandemiden biri olarak tarihinin en dramatik olaylarından biridir. Bu pandemi dünya nüfusunun %50'sini etkilemiş ve 40-50 milyon ölüm neden olmuştur (17).
Günümüzde influenza, yetişkinlerde yıllık atak oranı %10,7 ve çocuklarda %22,5 olduğu tahmin edilen küresel bir sağlık sorunu olmaya devam etmektedir (18). Yıllık salgınlar dünya çapında yaklaşık üç ila beş milyon ciddi hastalık vakasına ve yaklaşık 290.000 ila 650.000 ölüm (19) (20) ve her yıl yaklaşık 10 milyon kişinin ciddi, hayatı tehdit eden komplikasyonlarla hastaneye yatışına neden olmaktadır (21). Her bir Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bölgesi için yıllık influenzaya bağlı ölüm sayısı Sahra Altı Afrika'da 27.813-163.074, Amerika'da 41.007-71.710, Avrupa'da 28.457-72.627, Doğu Akdeniz'de 13.350-71.710, Güneydoğu Asya'da 68.258-178.049 ve Batı Pasifik'te 67.728-141.436 olarak tahmin edilmektedir (19). Bulaşıcı hastalıkların nüfus sağlığı üzerindeki etkisini insidansa dayalı engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yıllarını kullanarak tahmin eden bir çalışmada, Avrupa Birliği / Avrupa Ekonomik Alanında influenza toplum sağlığı üzerinde en yüksek etkiye sahip bulaşıcı hastalık olarak derecelendirilmiştir. İnfluenzanın vaka ölüm oranı düşük olmasına rağmen insidansı, diğer bulaşıcı hastalıklarından önemli ölçüde daha yüksektir. İnfluenzanın insidansı 5887 / 100.000 olarak tahmin edilmektedir (22).
### 3.2. Influenza Virüsü
Influenza virüsleri, Orthomyxoviridae ailesinden, zarflı, küresel, genellikle pleomorfik, çapı 80-120 nm arasında değişen ribonükleik asit (RNA) virüsleridir (15, 23). İnfluenza virüsü genomu nükleokapsid oluşturmak için nükleoproteinler ile birleşen birçok negatif RNA segmentinden oluşmaktadır ve bu nükleokapsidler matris proteini (MP) ve dış lipid zarf ile kaplıdır. Viral RNA'nın segmentasyonu, aynı tipteki influenza virüsleri arasında gen değişimine (yani genetik yeniden sıflandırma) izin verdiğinin önemlidir (23). Bu internal bileşenlere ek olarak, grip virüsleri hemaglütinin (HA) ve nöraminidaz (NA) adı verilen, iki tip yüzey proteinine sahiptir. HA ve NA proteinleri virüsün dış yüzeyinde 10 ila 14 nm uzunluğunda sivri uçlu çikintılar oluşturmaktadır (15, 23). Yüzey HA ve NA antijenleri, sırasıyla virüsün hücreye ilk bağlanması ve oradan geri salınmasında görev aldıklarından, virüsün yaşam döngüsünde birincil öneme sahiptir. HA, konağın koruyucu antikor yanıtının yönlendirildiği ana antijendir. Bununla birlikte NA'ya karşı oluşan antikorun virüs yayılmasını kısıtladığı ve grip enfeksiyonunun şiddetini azalttığı düşünülmektedir (23). Bu yüzey antijenlerine karşı kazanılan bağışıklık, infeksiyona yakalanma olasılığını düşürür (24). Ancak, influenza virüsleri, bağışıklık sisteminden kaçmalarına imkan sağlayan güçlü genetik değişkenlikleri ile karakterizedir. Böyle bir çeşitliliği açıklayabilen iki ana mekanizma vardır. Bir tanesi "antijenik sapma"dır. Viral replikasyon esnasında, konak hücrelerin içinde rastgele nokta mutasyonları meydana gelmektedir. Bu mutasyonlar HA veya NA proteinlerinin antikor bağlanma bölgelerini etkilediğinde, yüzey antijenleri mevcut antikorlar tarafından tanınamayacak şekilde
``` evrilebilir ve böylece virüs bağışıklık sisteminden kaçmış olur. Viral sapma üç tip virüste de (A, B ve C) ortaya çıkabilir ve bu mevsimsel grip salgınlarının asıl sebebidir. Bu sürekli sapmalar aynı zamanda grip aşlarının neden her yıl güncellenmesi gerektiği sorusunun yanıtını oluşturmaktadır. Grip virüsü değişkenliğinin diğer bir mekanizması da antijenik kaymadır. Çok nadiren, bir hücre iki farklı suş tarafından enfekte olduğunda, iki virüsün de genetik rekombiyonu sonucu (ya da yeniden yapılanması) meydana gelir ve böylece tamamen yeni HA veya NA proteinlerini içeren yeni bir alt tip ortaya çıkar. Tüm popülasyonun bu yeni suşa karşı immünitesi olmadığı için, kolayca yayılmakta ve pandemilere neden olabilmektedir. Bugüne kadar yalnızca influenza tip A'nın böyle bir antijenik kaymaya uğradığı bilinmektedir (15).
Influenza temel olarak temel olarak 2 majör yapısal proteini olan nükleoprotein ve matriks proteinindeki (MP) antijenik farklılara göre 3 cinsine ayrılır. Bunlar Influenza A, influenza B ve influenza C virüsleridir. Yalnızca influenza A ve B virüsleri insanlarda epidemilere yol açarken, influenza C virüsleri daha çok subklinik veya sporadik olgularda veya yalnızca lokal salgınlarda kendini göstermektedir. Influenza A virüsleri ayrıca, ana membran glikoproteinleri HA ve NA'nın özelliklerine göre alt tiplere ayrılır. Influenza A virüsleri arasında on sekiz HA alt tipi ve 11 NA alt tipi tanımlanmıştır. Bu alt tiplerin çoğu, pandemik influenza şusları için rezervuar görevi gören yabancı su kuşlarından izole edilmiştir ve yalnızca 3 HA (H1, H2 ve H3) ve 2 NA'nın (N1 ve N2) insanlar arasında uzun süreli, yaygın ve insandan insana bulaşarak dolaşımında yer aldığı bilinmektedir (23). Diğer taraftan, dolaşimdaki influenza B virüsleri yalnızca Yamagata ve Victoria adında iki farklı soya ayrılmıştır ancak alt tipler olarak sınıflandırılmamıştır. Influenza B virüslerinin hayvanlarda viral rezervuarları olmadığı için antijenik kayma göstermezler (25). Influenza A ve Influenza B'nin karşılaştırılması Tablo 3.1'de sunulmaktadır. Tablo 3.1. Influenza A ve Influenza B'nin Karşılaştırılması (23, 25)
[TABLE]
| Özellik | Influenza A | Influenza B |
|---------|-------------|-------------|
| Rezervuar | Yabani su kuşları, insanlar ve diğer memeliler | Sadece insanlar |
| Antijenik Sapma | Var | Var |
| Antijenik Kayma | Var | Yok |
| Varyantlar | 18HA ve 11NA Alt tipleri | 2 soy: Yamagata ve Victoria |
| İnsanlardaki dolaşım | Grip mevsimi boyunca tek bir alt tipin baskın olduğu A(H1N1) veya A(H3N2) | Grip mevsimi boyunca Yamagata ve Victoria'nın birlikte dolaşımı |
[/TABLE]
Influenza virüslerini tanımlamak için virüs tipini içeren standart bir isimlendirme kullanılır. Isimlendirme virüsün izole edildiği türü (eğer insan değilse); izole edildiği yeri, izolat numarasını, izole edildiği yılı ve yalnızca influenza A virüsleri için HA ve NA alt tipi bilgilerini içerir. Örneğin, A/Panama/2007/1999 (H3N2) olarak adlandırılan bir virüs 1999 yılında Panama'da bir insandan 2007 izolat numarası ile izole edilen bir influenza A virüsüdür ve bir HA alt tipi 3 ve bir NA alt tipi 2'dir (26).
### 3.3. Viral Değişkenliğin Takip Edilmesi
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından tüm dünyaya yayılan influenza sularındaki genetik varyasyonları takip edebilmek için, 1952 yılında Global Influenza Sürveyans Ağı (GISN) kurulmuştur (27-29). 2011 yılında ise ismi Global Influenza Sürveyans ve Yanıt Sistemi (GISRS) olarak değiştirilmiştir (28). GISRS işbirlikçileri arasında ulusal ve bölgesel epidemiyoloji kurumları, ulusal ve bölgesel düzenleyici kurumlar, ulusal ve uluslararası veterinerlik kurumları, araştırma akademileri, grip aşı üreticileri, bağış kuruluşları ve diğer paydaşlar bulunmaktadır (27). GISRS'nin temel amacı, influenza epidemiyolojisi ve hastalığını düzenli olarak takip eden bir küresel platform sağlamak ve dünyayı grip tehdidinden korumaktır. Bu amaçla oluşturulan mevsimsel, pandemik ve zoonotik influenza için küresel bir sürveyans, hazırlık ve müdahale mekanizmasıdır. Günümüzde DSÖ'ye üye ülkelerin %60'ını temsil eden 114 ülkeden, 144 ulusal grip merkezinde ve 6 ortak çalışma merkezinde veriler toplanmaktadır (27-29). DSÖ bütün verileri birleştirir ve analizini yapar. İnfluenzanın yayılma ve epidemiyolojisi hakkındaki bilgileri, laboratuvar tanısı, antiviral duyarlılık ve aşılar ile ilgili tavsiyelerini düzenli bültenler halinde yayınlar (28). Türkiye 2005 yılından beri bu ağın bir parçasıdır. Örnekler 21 ilden 220 aile hekimi tarafından toplanmaktadır. İnfluenza mevsimi boyunca, yerel veriler halk sağlığı genel müdürlüğü tarafından haftalık influenza raporları olarak grip.gov.tr adresinden yayınlanır (30).
### 3.4. İnfluenza Kliniği
İnfluenza, kuru öksürük ve boğaz ağrısı gibi solunum semptomlarının yanı sıra ateş, baş ağrısı, miyalji, titreme, yorgunluk ve anoreksi gibi genel semptomlarla karakterizedir (23). Öksürük ve ateş kombinasyonunun, influenzayı grip benzeri semptomlardan ayırt etmede yaklaşık %80'lik bir pozitif prediktif değere sahip olduğu gösterilmiştir. Genellikle semptomların şiddeti hızla artar, enfeksiyondan 2-3 gün sonra zirve yapar. Ortalama semptom süresi 7-10 gündür, ancak bazı semptomlar 3 haftadan fazla sürer (31). Ateş daha yüksek olabilmekle beraber genellikle 38 °C ile 40 °C arasındadır ve genellikle 3 ila 5 gün sürer. Kusma, ishal ve karın ağrısı gibi gastrointestinal semptomlar daha çok çocuklarda ortaya çıkmaktadır (23). Tüm enfekte insanlarda semptom görülmez, nitekim tipik bir influenza sezonunda influenza enfeksiyonlarının yaklaşık %75'inin asemptomatik olduğu tahmin edilmektedir (32). Bulaşıcılık, semptomlar başlamadan önce başlar ve bulaşıcılığın %1-8'inin hastalık başlamadan önce meydana geldiği tahmin edilmektedir (33). Asemptomatik kişilerde influenza virüsü tespit edilebilir ve bu kişiler virüsü bulaştıraabilir (23). Bununla birlikte, asemptomatik hastalardan viral bulaşmanın miktarı ve süresine ilişkin kanıtlar çeşitli olmasına rağmen, influenza yayılmasına önemli bir katkıda bulunduğu düşünülmektedir (18).
Tüm bulaş yollarının (damlacık, aerosol ve temas) influenzanın bulaşında rol oynadığı düşünülmektedir. Çok az sayıda çalışma kontamine cansız yüzeylerin (eller ve yüzeyler gibi) enfeksiyonun yayılmasında etkili olduğunu göstermektedir (33). En olası bulaş yolu, enfekte bireylerin öksürmesi veya hapşırması ile üretilen büyük veya küçük damlacık aerosolleridir. Aerosol iletimine karşı damlacığın nispi katkısı tam olarak net değildir, ancak büyük ve küçük damlacıklarda influenza virüsleri tespit edilmiştir ve son veriler, ince damlacıklarla meydana gelen aerosol iletiminin önemli bir bulaş kaynağı olduğunu göstermektedir. Kan yoluyla veya cinsel yollarla bulaşma konusunda herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. (23). İnfluenzanın temel bulaşıcılık değeri (R0) 1,5-2, vaka ölüm oranı %< 0,1, inkübasyon süresi 1-4 gün, global enfeksiyon yükü ise yılda yaklaşık 1 milyar vaka ve yılda yaklaşık 10 milyon hastaneye yatıştır. (23,34,35) (Tablo 3.2)
**Tablo 3.2. İnfluenzaya ilişkin bazı epidemiyolojik veriler**
| Parametreler | Influenza |
|----------------------|------------------------------------|
| R0 | 1,5-2 (23) |
| Vaka-Ölüm Oranı | %< 0,1 (34) |
| Inkübasyon süresi | 1–4 gün (23) |
| Global enfeksiyon yükü | ≈ 1 milyar vaka, her yıl (35) |
| | ≈ 10 milyon hastaneye yatış (21) |
### 3.5. İnfluenza'da Risk Grupları
Yaşına, cinsiyetine veya sağlık durumuna bakılmaksızın tüm kişiler influenza virüsü ile enfekte olma riski taşır. Bununla beraber, bazı grupların influenza ile enfekte olma ve influenzaya bağlı komplikasyon geliştirme riski daha yüksektir. DSÖ influenza için risk gruplarını, influenza virüsüne maruz kalma riski yüksek olanlar ve ayrıca ciddi hastalık, yani hastaneye yatış veya ölümlü sonuçlanan hastalık geliştirme riski taşıyan kişiler olarak tanımlamaktadır. Risk grupları şunlardır: Hamile kadınlar, 59 aylıkten küçük çocuklar, yaşlılar ve kronik tıbbi rahatsızlıkları olan kişiler (kronik kalp, akciğer, böbrek, metabolik, nörogelişimsel, karaciğer veya hematolojik hastalıklar gibi) ve bağışıklık sistemini baskılayan rahatsızlıkları olan kişiler (HIV pozitif / AIDS, kemoterapi) veya steroid almak veya malignite gibi). Ayrıca sağlık çalışanları, hastalara maruziyet nedeniyle influenza virüsü enfeksiyonunu kapma ve özellikle savunmasız bireylere yayma riski taşımaktadır (36).
2010'dan beri herkesin influenza riski altında olduğunu kabul eden Amerika İmmünizasyon Uygulamaları Danışma Kurulu (ACIP), 6 ay ve üzeri yaştaki tüm kişilere yıllık grip aşısı yapılmasını tavsiye etmektedir. Bununla birlikte, influenzayı önlemek amacıyla aşılama, özellikle influenza kaynaklı şiddetli komplikasyonlar geliştirmeye riski yüksek olan kişiler için önemlidir. Yüksek risk altındaki bireyler şunlardır: 6 ila 59 aylık tüm çocuklar; ≥50 yaşındaki tüm kişiler; kronik pulmoner (astım dahil) veya kardiyovasküler (izole hipertansiyon hariç), renal, hepatik, nörolojik, hematolojik veya metabolik hastalıkları (diyabet dahil) olan yetişkinler ve çocuklar; herhangi bir nedenle immün sistemi baskılanmış kişiler; influenza sezonunda hamile olan veya hamilelik planlayan kadınlar; aspirin veya salisilat içeren ilaçlar alan ve influenza virüsü enfeksiyonundan sonra reye sendromu geçirme riski altında olabilecek çocuklar ve adolesanlar (6 aydan 18 yaşına kadar); huzurevlerinde ve diğer uzun süreli bakım tesislerinde kalanlar; Amerika Yerlileri/Alaska Yerlileri; ve aşırı obez kişiler (Vücut Kitle İndeksi ≥40) (37).
Influenza enfeksiyonundan hastaneye yatış, komplikasyonlar ve ölüm riski 65 yaş ve üzerindeki kişilerde genç yaş gruplarına kıyasla önemli ölçüde daha yüksektir. Küresel olarak tahmin edilen ortalama yıllık influenza ile ilişkili ölüm oranı 65 yaşındaki kişiler için 100.000 kişi başına 0.1 ila 6.4, 65 yaş ve üzeri kişiler için 100.000 kişi için 2.9 ila 44.0, 74 yaş ve 75 yaşından büyükler için ise 100.000'de 17.9 ila 223.5 arasında değişmektedir (19).
Küçük çocuklar influenza enfeksiyonuna daha yatkınır ve yüksek influenza yüküne sahiptir. Influenza, 5 yaşından küçük çocuklarda akut alt solunum yolu enfeksiyonlarının önemli bir nedenidir. 2008 yılında yapılan bir çalışmada, dünya çapında 5 yaşından küçük çocuklarda 90 milyon (% 95 GA 49-162 milyon) yeni influenza vakasının, 20 milyon (13-32 milyon) influenza ile ilişkili Akut Alt Solunum Yolu Hastalığı'nın (ASYH) (tüm vakaların % 13'ü) ve 1 milyon (1-2 milyon) influenza ile İlişkili şiddetli ASYH vakasının (tüm şiddetli pediatrik ASYH vakalarının %7'si) meydana geldiği tahmin edilmiştir (38).
Influenza, dünya çapında <18 yaş çocuklarda solunum yolu ile ilişkili hastaneye yatışların %10'u (%95 GA, %8–%11) ile ilişkilidir ve bu oran <6 aylık çocuklarda %5 (%95 GA, %3–%7) ile 5–17 yaş arası çocuklarda %16 (%95 GA, %14–%20) olarak değişmektedir (39). 6 ila 35 aylık çocuklarda yürütülen randomize kontrollu klinik çalışmanın kontrol grubunda yapılan bir analizde, Influenza Benzeri hastalığı olan 255 çocuğa (%31,4) laboratuvar tarafından doğrulanmış bir influenza olduğu gösterilmiştir. Genel atak oranı %11,5 bulunmuştur. Laboratuvarda doğrulanmış influenzali çocukların %41,4'üne antibiyotik reçete edilmiştir, %54'ünün ayakta tedavi görmesi gerektir ve %1,1'i hastaneye yatırılmıştır (40). Bütün bunlara ek olarak, çocukların ev içinde bulaştırma riski yüksektir ve bu da ebeveynlere ve bakıcılara ek yük ve devamsızlığa yol açabilir (41). 2019 yılında yapılan bir araştırmada, her hanede bir çocuğu aşılama, aşılanmamış yetişkin temaslarda ev enfeksiyonu olasılığının aşılanmanın olmadığı senaryoyla kıyaslandığında yarı yarıya azaldığı gösterilmiştir (42).
Belirli kronik hastalıkları olan kişiler, hastaneye yatışlara ve ölümlere yol açan ciddi grip hastalığı için yüksek risk altındadır. İngiltere'de, hastanede influenzaya atfedilebilen ölümlerin çoğunluğu (%72), eşlik eden hastalıkları olan 65 yaş üstü bireylerde meydana gelmiştir ve eşlik eden hastalıkların varlığı, 5–14 yaşındaki çocuklara için hastaneye yatış oranını 5,7 kat artırmıştır (1000'de 0,1'den 0,56'ya) (43).
Normal kilolu yetişkinlere kıyasla düşük kilolu (OR: 5,20), obez (OR: 3,18) veya morbid obez (OR: 18,40) olan kişilerin influenza nedeniyle hastaneye yatma olasılığı daha yüksektir (44).
Diyabetli hastaların influenza epidemileri sırasında hastaneye yatma olasılığı üç ila altı kat daha fazladır (45). Kronik kardiyovasküler hastalığı olan kişilerin, influenzadan sonraki hafta boyunca akut miyokardiyal hastalık için başvuru oranı ise altı kat daha yüksektir (46, 47). Buna ilave olarak, kronik tıbbi sorunları olan kişiler, influenzadan sonraki 15 gün içinde daha yüksek inme riski altındadır (48). Bir risk meta analizinde, kalp yetmezliği hastalarında aşılamanın, influenza mevsiminde mortalite riskini %52 [%95 GA 0.39-0.69] azalttığı gösterilmiştir (49).
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) nedeniyle hastanede yatan hastalar arasında da influenza enfeksiyonunun yükünün yüksek olduğu gösterilmiştir. Yaklaşık 5 KOAH'lı hastadan 1'i yoğun bakım ünitesine yatırılmış, influenza pozitif 10 hastadan 1'i mekanik ventilasyona ihtiyaç duymuş (%9,7) ve %11,1'i (1,833'ün 204'ü) ölmüştür. Mevsimsel grip aşısı, KOAH'lı hastalar arasında influenzaya bağlı hastaneye yatışları %37,5 (%95 GA, 27,3-46,2) azaltmıştır (50).
Gebelikte influenzaya bağlı şiddetli hastalık ve influenzadan ölüm riski artabilir ve bu yüksek risk, pandemik influenza durumunda ve eşlik eden hastalıkların da olması durumunda daha da artar (51). Bununla birlikte, mevsimsel ve / veya pandemik influenza için risk faktörü olan gebelikle ilgili gözlemsel çalışmaların yakın tarihli bir sistematik incelemesi yapılmıştır ve gebelik sırasında influenzanın daha yüksek hastaneye yatış riskiyle sonuçlandığı sonuca varılmıştır (52). Bununla birlikte, gebelikte influenza geçirmenin prematüre doğum, daha küçük neonatal boyut ve düşük doğum ağırlığı ile ilişkili olabileceği gösterilmiştir (2, 3). Ayrıca hamile kadınların aşılanması, aşı olamayacak kadar küçük olan 6 aylıktan küçük ancak aynı zamanda önemli derecede influenza riski altında olan bebekler için de koruma sağlayabilir (4).
### 3.6. Influenza Aşları
Influenzayı önlemeye ve kontrol altına almanın en iyi yolu aşlamadır (53). Influenza aşları güvenli ve iyi tolere edilebilir olmakla beraber, özellikle grip komplikasyonları açısından risk taşıyan gruplarda hastalığın ve enfeksiyonun şiddetini azaltabilir, influenzaya bağlı ölümleri engelleyebilir ve toplumda hastalığın bulaşını azaltabilir (53, 54). Ayrıca, antiviral tedavilere olan ihtiyacı azaltır ve böylelikle antivirallere karşı direnç gelişmesini engellemeye de katkı sağlar (53). Influenza A ve influenza B virüslerinin klinik influenzanın etiyolojik ajanları olarak tanımlanmasından kısa süre sonra influenzaya karşı aşı geliştirme çabaları başlamıştır. İlk ticari aşı, Amerika Birleşik Devletleri'nde 1945 yılında onaylanmıştır (23). Günümüzde influenza aşıları temelde inaktif (IIV) ve canlı-atenüe (LAIV) olmak üzere iki ana gruptan oluşmaktadır (23, 53, 55). İnaktif influenza aşıları üretim tekniğine göre yumurta temelli aşılar, hücre temelli aşılar ve rekombinant HA aşılarından oluşmaktadır. Aşağıdaki tabloda bu gruplara ait bilgiler özetlenmektedir (53).
**Tablo 3.3. Üretim tekniğine göre influenza aşı türleri**
[TABLE]
| Aşı Türü | Açıklama |
|----------|----------|
| Yumurta Temelli Influenza Aşıları | Ruhsatlı influenza aşılarının çoğu bu yöntemle üretilmektedir. Yumurta tedariğine ve aşı için aday virüs üretimine ihtiyaç vardır. Üretim, 5-8 ay sürebilir ve antijenisitedeki değişimlere yatkınlık vardır. Ayrıca, yumurta alerjisi olan kişilerde sağlık riski oluşturabilir. |
| Hücre Temelli Influenza Aşıları | Yumurta tedariğine olan ihtiyacı ortadan kaldırması ve yumurta temelli üretimde virüste potansiyel olarak meydana gelebilecek değişimleri önlemesi önemli avantajlardır. Bununla beraber hala aşı için aday virüs üretimine ihtiyaç vardır ve kontaminasyon riski taşır. |
| Rekombinant Influenza Aşıları | Geleneksel teknolojilerle üretilen aşılardan daha hızlı üretilabilir. Bu aşılarında aşı için aday virüs üretilmesine ihtiyacı yoktur. Aşı için büyük miktarlarda aktif bileşen üretmek üzere Virüs dizisinden yapılmış küçük bir DNA parçası alınır ve bir ekspresyon sistemi olarak kullanılan hücreye yerleştirilerek sentetik olarak üretilirler. |
[/TABLE]
Hemaglutinin, inaktif influenza aşılarında ana immünojendir. Rekombinant influenza aşılarında ise tek immünojendir. İnaktif influenza aşıları, üretim yöntemine bağlı olarak değişen miktarlarda NA, M ve NP içermesine rağmen, bunların seviyeleri spesifik olarak ölçülemez. NA'ya karşı oluşan antikorlar, 2009 pandemisinde sağlıkli genç yetişkinlerde pH1N1 influenza virüsü enfeksiyonunun ve hastalığının azaltılmasıyla ilişkili bulunmuştur ve NA'ya karşı gelişen antikorların aşı koruyuculuğuna katkısı olabilir. Ayrıca, anti-NA ve anti-HA antikorlarının, influenza enfeksiyonuna karşı bağımsız göstergeleri olduğu bulunmuştur. Diğer viral proteinlere (örn. M2) karşı immün yanıtlar araştırılmaktadır, ancak korumaya olan göreli katkıları, HA'ne karşı üretilen antikorlardan çok daha az görünmektedir. Bu nedenle, HA içeriği, inaktif aşıların hazırlanmasında ana immüojen olmaya devam etmektedir. (23)
Günümüze kadar tek değerlikli, iki değerlikli, üç değerlikli, dört değerlikli ve hatta beş değerlikli grip aşıları üretilmiştir. Multivalent aşılar genellikle hem influenza A hem de influenza B virüsü bileşenlerini içerir. Son yıllarda, monovalent aşılar, dolasımda mevsimsel aşı formülasyonunda kullanılanlardan antijenik olarak büyük ölçüde farklı bir su saptanığında, buna karşı koruma sağlamak için yalnızca olağanüstü koşullarda kullanılmaktadır. (23) mevsimsel grip aşıları, iki influenza A virüsüne ve bir influenza B virüsüne karşı koruma sağlayan üç değerlikli influenza aşıları (IIV-3) ve 2012 yılından itibaren iki influenza A virüsü ve her iki influenza B virüsünü hedef alan, influenza B'ye karşı daha geniş koruma sağlayan dört değerlikli aşılar (IIV-4) olmak üzere iki farklı kompozisyonda sunulmaktadır. (53)
Hem LAIV hem de inaktif aşıların etkinliği, sezon ve yaş grubuna göre önemli ölçüde değişir. (53) Ayrıca, influenza aşılarının etkinliğini değerlendirmek için yürütülen çalışmaların tasarımı ve kullanılan son noktalar da dikkate alındığında birçok değişkenden etkilenmektedir. Influenza aşılarının sağladığı koruyu değerlendirmek için üç ana yöntem kullanılmıştır:
1. Randomize Klinik Çalışmalar: Koruyucu etkiyi değerlendirmek için referans yöntemdir ve sağladıkları tahminler aşı "etkinliği (efficacy)" olarak tanımlanır. Yapılan bir meta-analizde laboratuvar ile doğrulanmış influenzanın önlenmesinde aşıların etkinliği % 59' olarak bulunmuştur (% 95 güven aralığı, 51-67). 2. Gözlemsel Kohort Çalışmaları: Bu çalışmaların sonuçları aşının "etkililiği (effectiveness)" olarak tanımlanır. Bu tür çalışmalarda, aşılanmış kişiler arasında tüm nedenlere bağlı ölümler, kardiyovasküler olay risklerinde önemli düşüşler olduğu gösterilmiştir.
3. Test-negatif Vaka-kontrol Yaklaşımı: Sağlık hizmetlerine erişimle ilgili önyargıları ve grip vakalarının yanlış sınıflandırılmasına yönelik kaygıları en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Influenza benzeri hastalık için spesifik bir vaka tanımını karşılayan kişiler, ters transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) gibi oldukça hassas ve spesifik bir test kullanılarak influenza varlığı açısından test edilir ve aşı olma durumları sorgulanır. Sonrasında, test pozitif kişiler ve test negatif kontroller arasında aşı öyküsü olan kişilerin oranları karşılaştırılır. Bu yaklaşımın kullanılarak yıllık aşı etkinliği tahminlerini oluşturmak için ağlar Amerika Birleşik Devletleri'nde ve diğer birçok ülkede kurulmuştur. Bu çalışmalardaki genel etkililik tahminleri, yaşlı yetişkinler arasında daha düşük etkinlik ve antijenik eşleşmenin zayıf olduğu yıllar da dikkate alınarak %10 ila 60 arasında değişmiştir. (55)
Aşı içeriğindeki bir veya daha fazla aşı antijeninin genellikle her yıl güncellenmesi ve aşılamadan sonraki yıl boyunca serum antikor düzeylerindeki düşüşlerin iyi belgelenmiş olması nedeniyle, inaktif aşı ile yıllık bağışıklama önerilir. Özellikle, influenza mevsimine yakın 65 yaş ve üzeri kişilerin yıllık aşılanması, bu önemli hedef grupta antikor düzeylerini ve korumayı en üst düzeye çıkarmaya yardımcı olacaktır. (23)
Mevsimsel grip aşılamasından kaynaklanan yaygın yan etkiler ağır, hassasiyet, kızarıklık ve sislik gibi, lokal yan etkiler ile; genel halsizlik, ateş, baş ağrısı, mide bulantısı ve kas ağrısı gibi sistemik yan etkilerdir. Bu yan etkiler genellikle hafiftir ve birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. Mevsimsel grip aşılamasından kaynaklanan ciddi komplikasyonlar ise nadirdir. Özellikle Guillain-Barré Sendromu (GBS) ile ilgili endişeler son araştırmalar tarafından desteklenmemektedir. (53)
``` ## 3.7. Sağlık İnanç Modeli
Sağlık İnanç Modeli (SIM), 1950-60 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri'nde Halk Sağlığı Servisi'nde çalışan ve sosyal psikolog olan Godfrey Hochbaum, Stephen Kegels, Howard Leventhal ve Irwin Rosenstock'un çalışmaları sonucunda, bireylerin neden koruyucu sağlık hizmetleri almadiğini açıklamak için geliştirilmiştir. Araştırmacılar, eylemi belirleyen unsurun eski deneyimlerden ziyade, bireyin karşılaştığı güncel dinamikler olduğu teorisinden yola çıkmışlardır ve geçmiş deneyimlerin mevcut durumda temsil ettiği ölçüde rol oynadığı görüşünü benimsemişlerdir. Bu model, bir bireyin bir hastalıktan kaçınmak için harekete geçebilmesi için kişisel olarak hastalık duyarlı olduğuna, eğer hastalık meydana gelirse en azından yaşamın herhangi bir unsuru üzerinde orta şiddette olacağına ve belirli bir eylemde bulunmanın aslında bu duruma yatkınlığını azaltarak faydalı olacağına veya hastalık meydana gelse dahi ciddiyetini azaltarak faydalı olacağına inanması gerektiğini kabul etmektedir.
``` # Bireysel Algı Değiştirici Faktörler Eylem Olasılığı
[IMAGE] Şekil: Bireysel Algı Değiştirici Faktörler Eylem Olasılığı modeli. Bu modelde, demografik, sosyopsikolojik ve yapısal değişkenlerin etkisi, önerilen önleyici sağlık hizmetini gerçekleştirmeye yönelik eylem olasılığını belirleyen faktörler gösterilmektedir. [/IMAGE]
## Şekil 3.1. Koruyucu sağlık davranışının öngörücüsü olarak "Sağlık İnanç Modeli" (56)
### Modelin Ana Komponentleri:
1. **Demografik Değişkenler (yaş, cinsiyet, ırk, etnik köken vb.)**
2. **Sosyopsikolojik değişkenler (kişilik, sosyal sınıf, akran ve referans grup baskısı)**
3. **Yapısal Değişkenler (hastalık hakkında bilgi, hastalıkla önceki temas vb.)**
### Eylem Olasılığına Etkileyen Faktörler:
- **Önleyici eylemin algılanan faydaları (-)**
- **Önleyici eylem için algılanan engeller (+)**
### Eyleme Yönelik İpuçları:
- Kitle iletişim kampanyaları
- Başkalarından tavsiye
- Hekimlerin verdiği hatırlatma kartları
- Arkadaşının/yakınının hastalığı
- Gazete veya dergi makalesi
### Modelin Akışını Gösteren Bağlantılar:
1. **X Hastalığı için "Algılanan Duyarlılık"**
2. **X Hastalığının şiddeti için "Algılanan ciddiyet"**
3. **X hastalığı için "Algılanan tehdit"**
4. **Önerilen önleyici sağlık hizmetini gerçekleştirmeye ihtimali**
``` Sağlık İnanç Modeli başlangıçta algılanan duyarlılık, algılanan ciddiyet, algılanan yararlar ve algılanan engeller olmak üzere 4 temel unsurdan oluşmaktaydı. Duyarlılık, bir koşula, bir hastalığa yakalanmanın öznel risklerini ifade etmektedir. Ciddiyet, bir hastalığa yakalanma düşüncesinin yarattığı duygusal uyarılma derecesine ve bireyin belirli bir sağlık durumunun kendisi ve/veya işi, ailesi sosyal ilişkiler için yaratacağına inandığı zorluk olarak değerlendirilebilir. Yarar, bireyin hastalığa karşı önerilen koruyucu sağlık yönteminin hastalığa yatkınlığını veya hastalığın ciddiyetini azaltmadaki etkililiği ile ilgili inaçlardır. Bir birey, belirli bir eylemin hastalık tehdidini azaltmada etkili olacağına inanabilir, ancak aynı zamanda bu eylemin kendisine uygun olmadığını, pahalı, acı verici veya rahatsız edici olduğunu düşünebilir. Koruyucu sağlık yönteminin bu olumsuz yönleri, eylemin önündeki engeller olarak tanımlanır. Bu dört unsur, kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebilmektedir.
Bu model başlangıçta koruyucu sağlık hizmetleri için geliştirilmiş olsa da, günümüzde üç önemli alanda kullanılmaktadır: 1. Koruyucu sağlık hizmetleri: sağlığı geliştirici (örn. Diyet, egzersiz) ve sağlık riskleri (örn. Sigara içme) davranışlarının yanı sıra aşılama ve kontraseptif uygulamalarını içeren önleyici sağlık davranışları; 2. Hasta rolü davranışları: özellikle tavsiye edilen tıbbi rejmilere bağlılık; 3. Klinik kullanım: Çeşitli nedenlerle doktor ziyaretlerini içeren klinik kullanımlar (57).
"Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği" ise Blue ve Valley (2002) tarafından sağlık çalışanlarının grip aşısı alma durumlarını saptamak ve gripten korunmaya yönelik davranışlarını belirlemek için, Champion'un meme kanseri taramalarında kullanmak üzere 1984 yılında geliştirdiği Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (58) temel alınarak Amerika'da geliştirilmiştir. Duyarlılık, ciddiyet, yararlar, engeller, bilgi, sağlık motivasyonu ve eyleme yönelik ipuçları olmak üzere 7 alt boyutta 44 maddeden oluşmaktadır (59).
Blue ve Valley (2002) geliştirdikleri "Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli"ni Amerika'lı bireylerde uygulamışlar, geçerli ve güvenilir bulunmuştur. Ölçeğin tutarlılığı Cronbach alfa katsayısı 0.70'dir. Ölçeğin güvenilirlik
``` hesaplamalarında alt ölçekler boyutunda Cronbach alfa değerleri 0.65-0.97 arasında bulunmuştur (59).
Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinin Türk toplumu için Türkçe versiyonunun geçerlik ve güvenirlilik çalışması Erkin ve Özsoy (2010) tarafından İzmir'de yürütülen bir tez çalışmasında incelenmiştir. Dil uyarlaması için beş uzman tarafından ölçek Türkçe'ye daha sonra bir uzman tarafından geri çevriliş yapılarak İngilizce'ye çevrilmiştir. Ölçeğin kapsam geçerliğinin sınanmasında 10 uzmandan görüş alınmış, öneriler doğrultusunda değişiklikler yapılmıştır. Ölçekte yer alan maddelerin homojenliği, Cronbach alfa değerlerilere incelenmiştir ve toplam on beş maddenin korelasyon katsayıları <0.25 olduğu için bu maddeler ölçekten çıkarılmıştır. Kalan maddelerin korelasyon katsayıları kabul edilebilir sınırlar içinde ve anlamlı bulunmuştur (0.25-0.60). 29 maddelik ölçeğin tümü için Cronbach alfa katsayısı 0.91'dir. Ölçek alt boyutlarının Cronbach Alfa katsayıları 0.99-0.97 arasında değişmektedir. Ölçeğin yarı test güvenilirliğinde Guttman Split-Half katsayısı 0.99, Spearman-Brown katsayısı ise 0.99'dur. Ölçeğin zamana göre değişmezliğinde yapılan iki ölçüm arasında doğrusal ve kuvvetli bir ilişki saptanmıştır (r=0.96, (R²=0.88). Sonuç olarak "Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği" 5 alt boyutta 29 madde içerecek şekilde Türkçe'ye adapt edilmiş ve sağlık çalışanlarının grip aşılmasına yönelik davranışlarını ölçmek için güvenilir ve geçerli bir araç olduğu gösterilmiştir (60)
### 3.8. Sağlık Çalışanı Kavramı
Sağlık çalışanları; sağlık eğitimi almış olsun ya da olmasın, hasta ile teması olan tüm personel olarak tanımlanabilir (61). Tıp fakülteleri, diş hekimliği fakülteleri, hemşire/ebelik eğitimi veren okullar, sağlık meslek yüksekokulları vb. öğrencileri, hasta ve hasta çikartları ile teması bulunan tüm sağlık çalışanları (askeri sağlık personeli dahil), sağlık kurumlarında çalışan temizlik elemanları, 112 acil sağlık hizmetleri personeli ile acil durum, afet ve olağandışı durumlarda görev alan Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi personeli ve acil sağlık araçlarında görev yapan personel dahil diğer çalışanlar bu tanımda içerisindedir (62). Türkiye'de Tablo 3.4'te görülen gruplarda toplam 1.033.767 sağlık çalışanı bulunmaktadır (63)
Tablo 3.4. Yıllara göre sağlık personeli sayıları, tüm sektörler (63)
[TABLE]
| Grup | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 |
|---------------------|----------|----------|----------|----------|----------|
| Uzman hekim | 77.622 | 78.620 | 80.951 | 82.894 | 85.199 |
| Pratisyen Hekim | 41.794 | 43.058 | 44.649 | 44.053 | 46.843 |
| Asistan Hekim | 21.843 | 23.149 | 24.397 | 26.181 | 28.768 |
| Toplam Hekim | 141.259 | 144.827 | 149.997 | 153.128 | 160.810 |
| Diş Hekimi | 24.834 | 26.674 | 27.889 | 30.615 | 32.925 |
| Eczacı | 27.530 | 27.864 | 28.512 | 32.032 | 33.841 |
| Hemşire | 152.803 | 152.952 | 166.142 | 190.499 | 198.103 |
| Ebe | 53.086 | 52.952 | 53.741 | 56.351 | 55.972 |
| Diğer Sağlık Personeli | 145.934 | 144.609 | 155.417 | 177.409 | 182.456 |
| Diğer Personel ve Hizmet Alımı | 311.337 | 321.952 | 339.241 | 376.367 | 369.660 |
| Toplam | 856.792 | 871.334 | 920.939 | 1016.401 | 1033.767 |
[/TABLE]
Not: 2019 yılında asistan hekim sayısına 2.012 yan dal asistan hekim, toplam diş hekimi sayısına 2.298 asistan diş hekimi ve eczacı sayısına serbest eczanelerde çalışan 2.120 ikinci eczacı ve yardımcı eczacı sayıları dahil edildi.
## 3.9. Sağlık Çalışanları İçin Aşılama Önerileri ve Stratejiler
Sağlık çalışanları sağlık hizmet sunumu sırasında siklikla enfeksiyöz patojenlere maruz kalabilmekte, özellikle aşılama için önemli bir hedef grup haline getiren nozokomial bulaşmaya maruz kalmaktadır ve bu patojenlerin sağlık ortamlarında iletilmesi için kaynak haline gelebilmektedir. Sağlık çalışanlarının aşılanması hem mesleki maruziyet riskinin azaltılması hem de duyarlı hasta gruplarının korunması için en etkin önlemlerin başında gelmektedir (64, 65). Amerika Birleşik Devletleri'nde 1985–1989 yılları arasında, 295 kızamık vakasından 31'ine (%10,5) kızamığın sağlık personelinden bulaştığı; ayrıca 31 (%9.4) sağlık personelinin de başka bir sağlık görevlisinden kızamığa yakalandığı raporlanmıştır (66). 2008 yılında Arizona'da gerçekleşen kızamık salgınında 14 hasta için kaynak taraması yapılmış, 7 (%50) hastanın sağlık hizmeti ile ilişkili edinilmiş kızamığı olduğu gösterilmiştir (67). Ayrıca, hastane kaynaklı kızamık, hastanelerde kızamığa maruz kalan hastaların yaş, altta yatan tıbbi durumlar ve/veya bağışıklık baskılıan tedaviler nedeniyle kızamıktan kaynaklanan ölüm de dahil ciddi sonuçlar için daha yüksek risk altında olabileceği dikkat çekmektedir (66). 2010-2016 yılları arasında 6 influenza sezonu boyunca Katalonya'da 12 hastaneye başvuran, laboratuvarda onaylanmış influenza enfeksiyonu olan ve hastaneye yatırılan 1722 hastanın dahil ettiği bir çalışmada hastaların 96 (%5.6) 'sı hastane enfeksiyonu olarak sınıflandırılmış ve bu hastaların daha sık olarak 14 günden daha uzun hastanede kalış süresi olduğu ve bu hastalarda mortalite oranının daha yüksek olduğu gösterilmiştir (68). Türkiye'de 3. Basamak sağlık hizmeti verilen bir kurumda yapılan çalışmada sağlık çalışanı aşılama oranı %10,4 olarak bulunurken klinik olarak tanı konulan nosokomial influenza oranı ise %32,2 olarak bulunmuştur (69)
Sağlık çalışanlarının aşılanması hastalık salgınları sırasında kritik toplumsal işgücünün sürdürülmesi yönünden de önemlidir (12). Birleşik Krallık ve ABD'de yakın zamanda yapılan bir araştırmada, ön saflarda yer alan sağlık çalışanlarının, genel toplumda yaşayan insanlardan 3.4 kat daha yüksek Covid-19'la risk taşıdığı bildirilmiştir (70). Aşı ile önlenebilir hastalıkların çoğu hala önemli bir "yeniden dirilme" riski taşımaktadır ve son yıllarda bazı epidemilere neden olmuştur (65).
Sağlık çalışanı aşılamasının bir diğer katkısı da toplum için aşılanmanın önemi ile ilgili bir örnek oluşturmaktır (12). Sağlık çalışanları, kendilerini aşılayarak, özellikle endişeleri olan hastalara güven verici bir örnek oluşturabilirler (11). Bu nedenlerden dolayı Sağlık çalışanlarının topluma sunulan koruyucu sağlık hizmetlerinin en önemli kısmı olan aşılama ve kendi aşılanmaları konusundaki inançları önem taşımaktadır. Çünkü bu inançlar doğrultusunda hizmet sundukları topluma rol model olur ve önerilerde bulunurlar (60). Ayrıca, sağlık çalışanları aşılama için eyleme geçireci faktör olarak görülmektedir (71, 72). Yetişkin aşılamasında bilgi, tutum ve uygulamaların etkisinin araştırıldığı bir araştırmada hasta davranışı pozitif olduğunda eğer hekim önerirse aşılanma oranı %7'de kalırken eğer hekim önerirse bu oranın %84'e çıkıyor, hasta davranışı negatif olduğunda dahi hekim önerisi ile aşılanma oranının %64'e yükseldiği gösterilmiş ve influenza aşılanma durumuyla ilişkilendirilebilecek faktörlerden en önemlisinin bir sağlık çalışanı tarafından yapılan aşılanma tavsiyesi olduğu bildirilmiştir (73).
Birçok ülke, genel nüfusun yanı sıra sağlık çalışanlarının aşılanmasını da desteklerken, öneriler ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Ayrıca, aşı kapsamlı ülkeler ve hastalıklar için büyük ölçüde değişmektedir. Aşıların zorunlu ve zorunlu olmayan stratejileri devam eden araştırma ve tartışmalara konu olmaktadır. Kapsamlı artırmak ve sağlık iş gücünü bulaşıcı hastalıklara karşı etkili bir bariyere dönüştürmek için en uygun yaklaşımlar halen tartışılmaktadır (65).
Aşılanma ile ilgili kurallar ve standartlar yayınlayan birçok kuruluş, sağlık çalışanlarının aşılanmasını belirli kategoriler altında değerlendirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde İmmünizasyon Uygulamaları Danışma Komitesi (ACIP), Dünya Sağlık Örgütü sağlık çalışanı aşılanması ile ilgili kılavuzları mevcuttur (74, 75). Türkiye'de daha önce, özellikle sağlık çalışanları için yayınlanmış herhangi bir aşı tavsiyesi bulunmamakla birlikte, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği'nin liderliğinde 8 farklı uzmanlık derneğinin ortak olarak hazırladığı "Yetişkinler için Ulusal Bağışıklama Kılavuzu"nda sağlık çalışanları için özel bir kategori bulunmaktadır. Bu kılavuza göre Türkiye'de Hepatit B, grip, kızamık, kabakulak, kızamıkçık, su çiçeği, difteri, tetanoz ve boğmaca, tüm sağlık çalışanları için önerilen aşılar vardır. Pnömokok, zoster, meningokok, Hib ve HPV gibi risk faktörleri de olan sağlık çalışanları için önerilmektedir (61).
Türkiye'de sağlık çalışanları için zorunlu bir aşı yoktur (61). Avrupa'da ise sağlık çalışanı aşılanma politikaları uygulama çerçevesi (zorunlu veya öneri) ve hedef sağlık çalışanı grupları açısından ülkeler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır (76).
``` Uzun zamandır gönüllü aşı programları sağlık çalışanı aşılama oranlarında genel bir artısa neden olduğuna dair kanıtları az olmasına rağmen uygulanmaktadır. Ayrıca, çok yönlü zorunlu aşılama programları denemiş ve sağlık çalışanı aşılama oranlarını artırmak için en etkili strateji olarak bulunmuştur (77). Zorunlu aşı uygulaması olarak influenza programlarını destekleyen kişiler, influenza aşılamasının sağlık çalışanlarının etik bir sorumluluğu olduğunu savunmaktadırlar, çünkü sağlık çalışanları, hastalarını özellikle savunmasız olanları ve enfeksiyon riski yüksek olanları gereksiz yere zarar verme riskine sokmama görevini üstlenir. Hasta menfaatlerini ilk sıraya koyma görevi tip, hemşirelik ve diğer sağlık alanlarında neredeyse tüm profesyonel etik kurallarında belirtilmiştir. Influenza aşısına ciddi bir advers reaksiyon olasılığı çok düşük olduğundan, korunamız hastaları koruma ve çıkarlarını sağlık çalışanının kişisel çıkarlarının üzerine çıkarma görevi fedakârlık olarak değerlendirilmektedir. Halk sağlığı ve daha büyük nüfusun korunması için bu ve benzeri görüşleri temel alan, zorunlu aşılama programlarının kullanılması yasal emsallere sahiptir (78).
Bununla beraber, zorunlu aşılama politikaları, hasta güvenliği için ortaya çıkan faydalar ile sağlık çalışanlarının bireysel özkerliğinin kısıtlama arasındaki dengeyi korumaya yönelik çeşitli etik meseleleri de beraberinde getirmektedir. Gönüllü aşı politikaları zorunlu aşılama politikalarının eleştirilmesi nedeniyle tercih edilmektedir. Zorunlu aşılama, ancak gönüllü aşılama programları sağlık çalışanları arasında hedeflenen aşılama oranlarına ulaşmadığında halkın sağlığını korumak için tek seçenek haline gelebilir (79).
### 3.10. Sağlık Çalışanlarının Aşılanma Oranları
**Amerika:** Amerika Sağlık Hizmetleri Epidemiyolojisi Derneği (SHEA) tarafından 2005 yılında "Sağlık Çalışanlarının Grip Aşısı ve Sağlık Çalışanları Aşı Kitliği Sırasında Aşı Tahsisi" başlıklı bir görüş belgesi yayınlanmıştır, 2010 yılında ise bu belge güncellenmiştir (12). Bu güncelleme, zorunlu influenza aşılama politikalarına geçmenin gerekililiği ve beklenen faydalar hakkında öncü bir görüş belgesi niteliğindedir. Bu belgede SHEA, sağlık çalışanlarının influenza aşılamasını uyumsuzluğun tolere edilemeyeceği, hem sağlık çalışanı hem de hasta için temel bir güvenlik uygulaması olarak değerlendirildiğini belirtmekte ve bulaşıcı patojenlerin grip aşısı da dahil olmak üzere kanıta dayalı enfeksiyon önleme uygulamaları yoluyla hastalara yayılmasını önlemeyi, sağlık çalışanlarının ve çalışanları kurumların mesleki ve etik sorumluluğu olarak tanımlamaktadır. Bu nedenle, hem hastaların hem de sağlık çalışanlarının güvenliği için SHEA, yıllık influenza aşılamanın hem başlangıç hem de sürekli sağlık çalışanı istihdamının ve/veya mesleki ayricaqlarının bir koşulu olduğu bir politikayı onaylamaktadır. Bununla birlikte, zorunlu aşılama programında da rol oynayabilecek ve aşılama yapamayan veya grip aşılama programına katılmayı reddeden nadir bireyler için influenza kontrol programlarını iyileştirmek amacıyla sağlık kuruluşları tarafından kullanılabilircek aşağıdaki stratejiler de önerilmektedir (80):
- Sağlık çalışanı aşılama oranlarının bir sağlık kurumunun güvenlik ve kalite programının bir ölçüsü olarak kullanılması
- Aşılamanmış sağlık çalışanının influenza mevsiminde maske takmasının zorunlu olması
- Sağlık çalışanından aşılama reddediyi dair imzalı belge alınması
ABD'de on yılda askın zamandır süregelen influenza bağışıklama politikalarından sonra, son 4 sezonla benzer şekilde 2018-2019 yıllarında sağlık çalışanı aşılama oranı %81,1'dir. En yüksek aşılama oranı aşılamanın zorunluğu olduğu yerlerdeki çalışanlarda (%97,7) görülürken aşılamanın zorunlu olmadığı, tanıtılmadığı veya yerinde sunulmadığı yerlerde çalışanlarda ise en düşük aşı kapsayıcılığı %42,1 olarak bulunmuştur (81).
**Avrupa:** Avrupa ülkelerinde kızamık, kabakulak, kızamıkçık ve boğmaca aşılara yönelik sağlık çalışanı aşılama tavsiyeleri, yetişkin nüfusta düşük aşı alımı oranları ve bu hastalıkların varlığını sürdürdüğü göz önüne alındığında dikkat çekici derecede azdır. Kızamıklara yatkinlık oranlarının sağlık çalışanları arasında %3 ila 17 arasında olduğu bulunmuştur (82). Sağlık çalışanları için yıllık influenza aşılaması için uzun süreden beri yapılan önerilere rağmen, çoğu Avrupa Bölgesi ülkesinde sağlık çalışanı grip aşılama %40'ın altındadır. Ayrıca, Avrupa Bölgesi'nde sağlık çalışanları arasında azalan aşılama oranları bildiren ülkeler vardır, ancak az sayıda ülke aşılama oranlarının arttığını bildirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nin aksine, Avrupa halk sağlığı otoriteleri zorunlu grip aşılama politikalarını uygulama konusunda isteksizdir. Avrupa içinde çok az ülke sağlık çalışanları arasında giderek artan grip aşısı oranlarını göstermektedir (80). Birleşik Krallık, 2016-2017 sezonundan itibaren kliniklerde kaliteyi iyileştirmek için bir program başlatılmış, influenza aşılama oranlarını kalitenin bir göstergesi olarak belirlemiş ve %80'in üzerinde aşılama oranına erişildiğinde ücretsiz aşı temini sağlamıştır. Bu girişimle beraber influenza aşılama oranlarının % 63,2'ten 2019-2020 sezonunda % 74,3'e yükselmiştir (83).
Avrupa ülkelerinde 2018 ve 2011 yıllarında yürütülen anket çalışmaları ile daha kapsamlı ve daha güçlü aşılama politikalarının geliştiği gösterilmiştir. 2018 yılında 2011 yılına kıyasla daha fazla ülkede kızamık, kabakulak, kızamıkçık, hepatit A, difteri, tetanoz, çocuk felci, boğmaca ve çeşitli meningokok serogruplarına karşı sağlık çalışanı aşılama için yasalar veya düzenlemeler bulunmaktadır. 2011 yılında 5 ülkede zorunlu aşı politikaları varken bu sayı 2018'de 8'e yükselmiştir (82).
**Türkiye:** Türkiye'de sağlık çalışanı aşılama oranları ile ilgili bilgiler kısıtlıdır. Akdeniz Üniversitesi Hastanesi'nde yapılan kesitsel bir çalışmada uzmanları da içeren katılımcıların sadece % 14.5'inin influenzaya karşı aşilandığı, % 19.6'sı hekim, ebeler, bakım sağlayıcıları, laboratuvar teknisyenleri ve görüntüleme teknisyenleri olan 552 sağlık çalışanı örneği ile yapılan başka çalışmada ise 2006-2007 yılları için % 76.1'inin influenzaya karşı aşilandığı bildirilmiştir. Bir üniversite hastanesinde ve bir devlet hastanesinde 2009 salgından sonra 300 sağlık çalışanı ile yapılan başka çalışmada, katılımcıların sadece % 12.3'ünün pandemik aşı ile aşilandığı bulunmuştur. 2012 yılında İzmir ve İstanbul'da 911 aile hekimi ile yapılan çalışmada % 45,7'si düzenli olarak mevsimsel grip aşını yaptırdıkları bildirilmiştir. Türk Hekimler Kohortu verilerine göre 65 yaş üstü hekimler arasında pnömokok aşısı alan hastalar grubun % 7.1'ini oluştururken, hepatit B aşılama oranı % 79.2 ve influenza aşılama oranı % 47.2 olarak bildirilmiştir. Kızamık, kabakulak, kızamıkçık ve su çiçeği için sağlık çalışanlarının aşı kapsayıcılığı hakkında veri bulunmamasına rağmen, bağışıklık oranlarının %90'dan fazla olduğu tespit edilmiştir (79).
### 3.11. Sağlık Çalışanı Aşılamanın Önündeki Engeller
Aşı kararsızlığının nedenleri sağlık çalışanları arasında aşının türüne, sağlık çalışanının branşına ve zamana özgü olarak farklılık göstermektedir (11, 76, 84). Bu faktörlerin karmaşık yapısının anlaşılmasında bilgi boşlukları vardır ve bu durum etkili ve hedefli müdahalelerin tasarımı için anahtardır (84). Fransa'da yapılan, özel muayenehane hekimleri ile aile hekimlerinin aşılama tutumunun değerlendirildiği çalışmada aile hekimlerinin daha az aşı önerdiği ve uyguladığı, aşı ile önlenebilir hastalıklarla daha az karşılaşırken aşıyla ilgili ciddi advers olayları ise daha sık gözlemledikleri belirlenmiştir (85).
Homeopati ve akupunktur gibi alternatif tıp uygulamalarını yapan hekimler diğer pratisyen hekimlere göre daha az aşı yaptırma, aşıyı daha az önermektedir. Pediatrik aşılama programlarına olan bağlılıkları ve hastalarının aşı kabulü de daha azdır. Bu durum, alternatif tıp uygulamaları ile orta-yüksek düzeyde aşı çekimserliği arasında güçlü bir ilişki olabileceği göstermektedir.
Pratisyen hekimlerin risk/fayda dengesi algılarını şekillendirmede kendi bireysel uygulama deneyimlerinden ve internetten, medyadan ve hastalarından aldıkları bilgiler akademik ve teknik bilgiden daha etkilidir. Hem aşı ile önlenebilir hastalık hem de aşıların olumsuz etkilerine ilişkin deneyimler, bulaşıcı hastalıklar ve aşılama konusundaki akademik eğitimlerinden daha fazla aşı çekimserliği düzeylerini etkilemektedir (85).
Daha genç sağlık çalışanlarının aşı konusunda henüz sağlam inançlar geliştirmemiş olmaları yeni bilgi ve mesajlara daha açık olmalarını sağlamaktadır. Bununla birlikte, eski sağlık sektörü çalışanlarının inançları deneyim ve geçmiş tecrübeleri tarafından şekillenir ve sağlık davranışlarını değiştirme olasılıkları daha genç sağlık çalışanları ile aynı değildir. Bu durum “statüko” etkisi ile tanımlanmaktadır. ve daha eski sağlık sektörü çalışanlarını güçlü bir şekilde etkilemektedir. İlerleyen yaşla birlikte, uyumlu veya dirençli olanlar böyle kalmaya devam etmektedir. Bu durum sağlık çalışanlarının sağlık mesleğine ilk katıldıkları zamandan başlayarak daha genç yaşta aşılamanın gerektiğini göstermektedir (86).
İnanış ve davranışların yanında politik liderlerin aşılama reddetmesi, basında çıkan olumsuz haberler gibi çevresel faktörler ve aşıya ulaşamama veya aşı olmayı unutma gibi faktörler de sağlık çalışanı aşılamanın önündeki diğer bariyerlerdir (79). Dünya Sağlık Örgütü aşılama oranlarını arttırmak için toplumun değişen özellikleri dikkate alınarak her bir spesifik popülasyon için aşılamanın önündeki engelleri anlamak ve buna yönelik çözüm önerileri geliştirmek için “Uyarlanabilir Bağışıklama Programı”ni önermektedir. Bu kılavuzdan yola çıkarak sağlık çalışanları da bağışıklamadaki rolleri ve ihtiyaçları doğrultusunda sınıflandırılarak her grubun ihtiyacına yönelik yol haritası belirlenebilir (87).
### 3.12. Aile Hekimlerinin Aşılama Hizmetlerindeki Rolü
Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği'nde bağışıklama hizmetlerinin aile hekimi tarafından yürütüleceği belirtilmiştir (13). Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında çocuklara ve gebelere yapılması gereken aşılar için negatif performans sistemi tanımlanmıştır. Bu programda yer alan, belirlenen sürelerde yapılmayan ve yapılmama gereçesi aşı yönetimi tarafından kabul edilmeyen her aşı için ilgili aile hekimi ve aile ağılı elemanına para cezası verilir, birikimi ile sözleşmeyi iptale dayanak olabilecek ceza puanı yazılır. Aşıları soğuk zincire uygun saklamak ve kullanmak sorumluluğu yerine getirilmediğinde aynı cezalandırma süreci tanımlanmıştır. Erişkin dönemde uygulanacak tetanoz difteri, 65 yaş ve üzeri ile risk gruplarına uygulanacak influenza ve pnömokok aşıları da aile hekimliğinin sorumluluğundadır ancak bu aşılar başvuruya dayalıdır ve negatif performans uygulanmaz (88). Türkiye'de erişkinlere sunulan bağışıklama hizmetleri Tablo 3.5'te özetlenmektedir. Tablo 3.5. Türkiye'de erişkinlere bağışıklama hizmetleri sunumu (88)
[TABLE]
| Hizmetten yararlanan hedeflenen | Hizmet sunan | Hizmet Türü | Kapsamdakiler | Kapsanan hastalar | Ücret/ katılım payı |
|----------------------------------|--------------|-------------|---------------|--------------------|---------------------|
| Gebe | Aile hekimi | Başvuruya dayalı | Liste kişilerine | Difteri, Tetanoz, Grip | Grip için Muayene, recete |
| 15-49 kadın | Aile hekimi | Başvuruya dayalı | Liste kişilerine | Difteri, Tetanoz, Kızamıkçık | - |
| Erişkin | Aile hekimi | Başvuruya dayalı | Liste kişilerine | Difteri, Tetanoz | Tetanoz cepten ödenir |
| 65+ve KronikHastalar | Aile hekimi | Başvuruya dayalı | Liste kişilerine | Grip, Polisakkarit pnömokok, Hepatit A | Muayene ve recete |
| Hacı adayları | TSM | Başvuruya dayalı | Müftülük listesi | Meningokok ACYW-135 | - |
| Genel | TSM | Başvuruya dayalı | AH Kaydı olmayanlar, misafirler | Tüm aşılar | - |
| Tutuklu ve hükümlüler | TSM | Yerinde hizmet | Cezaevlerindeki- ler | Hepatit B | - |
| Yurt dışı seyahat | TSM, HSSGM | Başvuruya dayalı | - | Varsı noktası gereksinimlerine göre | - |
[/TABLE]
Yukarıdaki tabloya ilave olarak Türkiye'de 65 yaş ve üzerine ve risk gruplarına konjuge pnömokok aşısı (89) ve askerlere erişkin tip tetanoz, difteri aşısı ve menejit aşısı uygulanmaktadır (90). # 4. GEREÇ VE YÖNTEM
## 4.1. Araştırma Bölgesinin Tanıtımı
Türkiye'de bazı aile hekimlerinin grip ten korunmaya yönelik davranışlarını değerlendirmek için yürütülen araştırmamızda, Türkiye'de birinci basamakta aktif olarak aile hekimliği yapan aile hekimlerine ulaşılmıştır.
## 4.2. Araştırmacının Yeri
Covid-19 pandemisi nedeniyle anketlerin yüz yüze yürütülmesi risk oluşturabileceğinden, anket çalışması internet aracılığı ile surveymonkey anket portalı üzerinden yürütülmüştür.
## 4.3. Araştırmacının Evreni ve Örneklemi
Türkiye'de aktif çalışan 24.083 aile hekimi bulunmaktadır (91). Araştırmanın evreni Sağlıkli Yaşam Hareketi Derneği'ne üye olan Türkiye'nin farklı bölgelerinde birinci basamakta görev yapan 10.763 pratiyen, aile hekimi, acil hekimi ve işyeri hekimidir. Çalışmaya aktif olarak aile hekimliği yapanlar ve halen toplum sağlığı merkezinde çalışanlar dahil edilmiştir, şu anda aktif olarak birinci basamak sağlık kurumunda aile hekimi olarak hizmet vermeyenler çalışmada dışında bırakılmıştır. Evren büyüklüğü tablosundan %95 güven aralığı ve 0.05 örneklem hatası ile ulaşılması gereken aile hekimi sayısı 370 kişi olarak belirlenmiştir (92).
## 4.4. Araştırmacının Tipi
Tanımlayıcı tipte epidemiyolojik bir araştırmadır.
``` ## 4.5. Araştırmacı Değişkenleri
### 4.5.1. Tanımlanan/Bağımlı Değişkenler
- Düzenli olarak grip aşısı olma
- Düzenli olarak grip aşısı olmama
- Grip ten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek Puanı
### 4.5.2. Tanımlayan/Bağımsız Değişkenler
- Sosyodemografik özellikler ile ilgili değişkenler: Cinsiyet, yaş, görev yapılan il, tıbbi durum
- Deneyim ve iş yükü ile ilgili değişkenler: Kayıtlı hasta sayısı, günlük kabul edilen hasta sayısı, en çok sunulan sağlık hizmeti
- Aşı ve aşı ile önlenebilir hastalıklar ile ilgili deneyimlere bağlı değişkenler:
- Son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalığı olan bir hasta öyküsü
- Son 5 yıl içerisinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta öyküsü
- Aşılama davranışı ile ilgili değişkenler: Aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağısławmadaki elverişliliğini değerlendirme, aile bireylerinin düzenli aşı olmasını sağlama, grip aşısı önerme düzeyi
## 4.6. Veri Toplama Yöntemi
Veri toplama aracı olarak internet üzerinden anket uygulama portalı olan surveymonkey kullanılmıştır. Veri formu surveymonkeyde oluşturulmuş ve Sağlıklı Yaşam Hareketi Derneği tarafından tüm üyelerere davet mektubu ile beraber anket linki gönderilmiştir. Veri toplama işlemi 21.12.2020 – 21.01.2021 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Belirlenen süre içerisinde 393 yanıt alınmıştır.
``` # 4.7. Veri Toplama Aracı
Bu araştırmada veri toplama amacıyla;
I. Bazı Aile Hekimlerinin Influenza Aşısı Hakkında Bilgi, Tutum ve Uygulamaları Anket Soruları (EK 4)
II. Türkçe'ye Uyarlanmış Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (EK 5)
III. Araştırma Maddeleri (EK 6) kullanılmıştır.
## 4.7.1. Bazı Aile Hekimlerinin Influenza Aşısı Hakkında Bilgi, Tutum ve Uygulamaları Anket Soruları
Bazı aile hekimlerinin influenza aşısı hakkında bilgi, tutum ve uygulamaları anket soruları aile hekimlerinin sosyo-demografik özelliklerine ilişkin 4, çalışma alanlarına ve iş yüküne ilişkin 3 ve aşı ile önlenebilir hastalıklarla ilgili deneyimlerine ilişkin 2, influenza aşılamaya davranışlarına ilişkin 4 soru olmak üzere toplam 13 sorudan oluşmaktadır. (EK 4)
## 4.7.2. Türkçe'ye Uyarlanmış Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği ve Araştırma Maddeleri
"Sağlık İnanç Modeli", davranış bilimlerinden adapt edilen ilk modeldir ve bireyin inanç ve davranışları arasında ilişki olduğunu belirtir. Bu model, kişinin sağlığa ilişkin eylemleri yapmaya ya da yapmamaya neyin motive ettiği anlamaya yönelik bir kavramdır (93).
"Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği" ise Blue ve Valley (2002) tarafından sağlık çalışanlarının grip aşısı alma durumlarını saptamak ve gripten korunmaya yönelik davranışlarını belirlemek için, Champion'un meme kanseri taramalarında kullandığı Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (58) temel alınarak Amerika'da geliştirilmiştir (59). Bu ölçek, algılanan duyarlılık (7 madde), algılanan ciddiyet (6 madde), algılanan yararlar (6 madde), algılanan engeller (8 madde), grip konusunda bilgi (6 madde), sağlık motivasyonu (6 madde), gripten korunma eylemine yönelik ipuçları (5 madde) olmak üzere 7 alt boyuttan ve toplam 44 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin iç tutarlılığın güvenilirliği Cronbach alfa katsayısı 0.70'dir. Ölçeğin güvenilirlik hesaplamalarında alt ölçekler boyutunda Cronbach alfa değerleri 0.65-0.97 arasında bulunmuştur (59). Bu ölçeğin Türk toplumu için Türkçe versiyonunun geçerlik ve güvenilirlik çalışması Erkin ve Özsoy (2010) tarafından yapılmıştır. Dil uyarlaması için beş uzman tarafından ölçek Türkçe'ye daha sonra bir uzman tarafından geri çevrili yapılarak İngilizce'ye çevrilmiştir. Ölçeğin kapsam geçerliğinin sınanmasında 10 uzmandan görüş alınmış, öneriler doğrultusunda değişiklikler yapılmıştır. “Grip Konusunda Bilgi” (6 madde) ve "Sağlık Motivasyonu" (6 madde) “algılanan duyarlılık” (1 madde) ve “Gripten Korunma Eylemine Yönelik ipuçları” (1 madde) alt boyutlarında yer alan 15 maddenin toplam korelasyon katsayısı 0.25'in altında bulunduğu için bu maddeler ölçeften çıkarılmıştır. Kalan 29 maddelik ölçeğin Cronbach alfa katsayısı 0.91 olarak hesaplanmıştır. Ölçek alt boyutlarının Cronbach Alfa katsayıları ise 0.99-0.97 arasında bulunmuştur (60). Çalışmamızda Türk toplumuna adapte edilen “Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği”nde yer alan 26 madde kullanılmıştır (EK 5). “Gripten korunma eylemine yönelik ipuçları” alt boyutunda yer alan “Doktorum/ hemşirem iyi olduğunu söylediği için grip aşısı oldum”, “Amirim/ yöneticim iyi bir fikir olduğunu düşündüğü için grip aşısı oldum” ve “Radyo ve televizyonda grip aşısının yararlarını duyduktan sonra grip aşısı oldum” ifadeleri aile hekimleri için uygun bulunmadığından çıkarılmıştır. Bununla beraber, orjinal ölçekte yer almasına rağmen Türk toplumuna adapte edilen ölçeften çıkarılan 13 madde de kullanılmış, ölçek değerlendirmesine dahil edilmeyerek maddelerin analizi ayrıca yapılmıştır (EK 6).
Araştırmamızda “Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği” algılanan duyarlılık (9 madde), algılanan ciddiyet (6 madde), algılanan yararlar (6 madde), algılanan engeller (8 madde), grip konusunda bilgi (6 madde), sağlık motivasyonu (6 madde) olmak üzere toplam 6 alt başlıktan ve 39 maddeden oluşan form kullanılmıştır. # 4.8. Verilerin Analizi
Bu çalışmada elde edilen veriler, SPSS (The Statistical Package for The Social Sciences) 23 programıyla değerlendirilmiştir. Nicel değişkenler için ortalama, standart hata ve ortanca, nitel değişkenler için ise gözlem sayıları ve göreli sıklıklar (yüzdelikler) verilmiştir.
Ölçek puanlarının belirlenmesinde, ölçek maddeleri 1'den 5'e kadar değişen Likert tipi puanlama ile derecelendirilmiştir. Derecelendirme; olumlu ifadeler için; "1=kesinlikle katılıyorum, 2=katılıyorum, 3=orta derecede katılıyorum, 4=katılıyorum ve 5=kesinlikle katılıyorum", olumsuz ifadeler için; "5=kesinlikle katılıyorum, 4=katılıyorum, 3=orta derecede katılıyorum, 2=katılıyorum ve 1=kesinlikle katılıyorum" şeklinde yapılmıştır. Literatürde olumsuz ifade olduğu belirtilen "Sadece 65 yaşın üzerindeki kişiler grip olurlar" ve engeller bölümünde yer alan ifadeler ölçeğin değerlendirilmesinde tutarlılık olması için ters kodlanmıştır.
Ölçeklerin normal dağılım gösterip göstermediği Kolmogorov-Smirnov ya da Shapiro-Wilks testleri ile araştırılmıştır. Levene testi kullanılarak varyansların eşitliği test edilmiştir. Normal dağılım gösteren ve varyansların eşitliği varsayımı sağlanan iki grubun karşılaştırması bağımsız iki örneklem t testi kullanılarak yapılrken, normal dağılım gösteren ve varyansların eşitliği varsayımı sağlanmayan gruplar için Welch t testi ve normal dağılım göstermeyen gruplar için Mann-Whitney U testi kullanılmıştır.
Normal dağılım gösteren ve varyansların eşitliği varsayımı sağlanan ikiden fazla grup karşılaştırması için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ile yapılmış ve gruplar arasında fark bulunduğunda, hangi grupların birbirinden farklı olduğunu belirlemek için Tukey HSD kullanılmıştır. Normal dağılım göstermeyen gruplarda ise Kruskall-Wallis H testi kullanılmış ve gruplar arasında fark bulunduğu durumda Dunn testi kullanılarak çoklu karşılaştırma yapılmıştır.
Sonuçlar %95'lik güven aralığında, p<0,05 anlamlılık düzeyinde değerlendirilmiştir.
``` # 4.9. Araştırma İnsan Gücü
Araştırmada verilerin toplanması, analiz edilmesi ve rapor yazımı araştırmacı tarafından yapılmıştır.
# 4.10. Araştırma Ön Denemesi
Veri toplama işleminden önce veri toplama formunu son haline getirmek için ön deneme yapılmıştır. Bu amaçla veri toplama formlarına ek olarak anketin anlaşılırlığını değerlendirmek ve süresini belirlemek için iki soruluk bir form daha eklerek ön değerlendirme anketi oluşturulmuştur. Etik kurul onayından sonra 15-20.12.2020 tarihleri arasında 22 iş yeri hekimine mail ile davet mektubu ve surveymonkeyde oluşturulan anket linki gönderilmiştir ve 10 hekimden yanıt alınmıştır. Hekimlerin tamamı anketi anlaşılır bulmuş ve anket süresini %10'u >15 dk, %40'ı <10 dk ve %50 si 10-15 dk olarak belirtmiştir. Bu sonuca bağlı olarak anket açıklamasında yer alan “Anketi yanıtlamak yaklaşık 10 dakika zamanınızı alacaktır.” ifadesi “Anketi yanıtlamak yaklaşık 10-15 dakika zamanınızı alacaktır.” olarak değiştirilmiştir. Veri toplama formlarında yer alan ifadelerde ise herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.
# 4.11. Etik Konular ve Kurumsal İzinler
Araştırmanın yapılması için Hacettepe Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu'ndan (16969557-1830 sayılı, 15.12.2020 tarihli) izin alınmıştır (EK 1).
Araştırmanın veri toplama aşamasının yapılması için Sağlıklı Yaşam Hareketi Derneği' Yönetim Kurulu'ndan dernek üyelerine mail yolu ile anket erişim linkinin gönderilmesi için 17.08.2020 tarihli yazı ile izin alınmıştır. (EK 2)
Anket formunda katılımcı hekimlerin ad, soyad, mail adresi, telefon numarası, çalıştıkları kurumların açık adı gibi kişisel verilere yer verilmemiştir.
Davet mektubunda araştırmacı bilgileri, araştırmanın konusu, amacı verilerin toplama yöntemi hakkında bilgi verilmiştir, araştırmaya katılımın gönüllülük esasına dayalı olduğu ve araştırma formu aracılığı ile elde edilecek bilgilerin sadece araştırma amacıyla (veya “bilimsel amaçlar için”) kullanılacağı belirtilmiştir.
### 4.12. Araştırmaın Kısıtlılıkları
Araştırma COVID-19 pandemisi nedeniyle sanal ortamda gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle grip aşısına eğilimi olan aile hekimleri çalışmaya daha yüksek oranda katılmış olabilir. Buna rağmen çalışmada düzenli olarak grip aşısı olan aile hekimlerinin oranı literatür ile uyumludur, bu durum çalışma sonuçlarını genellenebilir kılmaktadır. Covid-19 pandemisi nedeniyle grip aşısına olan merak önceki senelere kıyasla artmıştır, ancak araştırmada son 5 senedir düzenli grip aşısı olmak sorulduğu için son bir yılda artan ilginin etkisi azaltılmıştır. Araştırmaaya katılım gönüllülük esasına dayalı olduğu için tüm aile hekimlerini temsil etmemekte, sadece araştırmaya katılanların özelliklerini sunmaktadır.
``` # 4.13. Araştırma Zaman Çizelgesi
[TABLE]
| Konu Seçimi | Mayıs-Haziran | Temmuz-Ağustos | Eylül-Ekim | Kasım-Aralık | Ocağ-Şubat | Mart-Nisan | Mayıs-Haziran | Temmuz-Ağustos | Eylül-Ekim | Kasım-Aralık |
|-------------|---------------|----------------|------------|--------------|------------|-------------|---------------|----------------|------------|--------------|
| Konu seçimi | | | | | | | | | | |
| Literatür tarama | | | | | | | | | | |
| Gerekçe, amaçlar ve yöntemin belirlenmesi | | | | | | | | | | |
| Veri toplama formunun hazırlanması | | | | | | | | | | |
| Araştırma önerisi sunumu | | | | | | | | | | |
| Veri toplama | | | | | | | | | | |
| Veri girişi | | | | | | | | | | |
| Verilerin analizi | | | | | | | | | | |
| Rapor yazımı | | | | | | | | | | |
| Araştırma sunumu | | | | | | | | | | |
[/TABLE]
# 4.14. Tanımlar
Düzenli grip aşısı olmak: Son 5 senedir grip aşısını düzenli olarak her sezon yaptmak. # 5. BULGULAR
Araştırmada kullanılan anket, Sağlıklı Yaşam Hareketi Derneği'ne üye Türkiye'nin farklı bölgelerinde birinci basamakta görev yapan 10.763 pratisyen, aile hekimi, acil hekimi ve işyeri hekimine elektronik posta ile ulaştırılmıştır. Anket toplama süresi boyunca 393 kişi ankete erişim sağlamıştır, anket yanıtlanma oranı %3,65 olmuştur. 5 kişi soruların hiç birine yanıt vermediği için değerlendirilmeden çıkarılmıştır. Toplam 388 hekim tarafından anket doldurulmuştur. Araştırma aktif olarak 1. Basamakta görevli olan aile hekimleri dahil edileceğinden anketin başında katılımcıların aktif olarak birinci basamakta, aile hekimi olarak görev almaktan olduklarını onaylamaları ya da diğer seçeneği ile mevcut görevlerini açıklamaları istenmiştir. Toplam 377 kişi (%97,2) bunu onaylarken 11 kişi (%2,8) diğer seçeneğini seçmiştir. Analizlerin devamina diğer seçeneğini seçen 11 kişi dahil edilmemiştir.
## 5.1. Araştırma Katılanların Tanımlayıcı Bulguları
Çalışmaya 377 aile hekimi katılmıştır. Anketi tamamlama süresi ortalama 9,5±9,8 dk olarak bulunmuştur.
Aile hekimlerinin cinsiyet ve yaş dağılımları Tablo 5.1'de özetlenmektedir.
Aile hekimlerinin 355'i (%94,2) cinsiyet ve yaş sorularına yanıt vermiştir. Erkek katılımcı sayısı 204 (%57,1) ve kadın katılımcı sayısı ise 151 (%42,9)'dir. Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %5,1'i 30 yaşın altında, %26,8'i 30-39 yaş arasında, %32,1'i 40-49 yaş arasında ve %36'sı 50 yaş ve üzerindedir. Çalışmaya katılan aile hekimlerinin yaşları 26 ile 67 arasında değişmektedir. Ortalama yaş 44,5±9,1'dir. Tablo 5.1. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin cinsiyet ve yaş dağılımları (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Değişkenler | Düzeyler | N | % |
|-------------|------------------|-----|------|
| Cinsiyet | Erkek | 204 | 57,1 |
| | Kadın | 153 | 42,9 |
| Yas | 50 yaş ve üzeri | 128 | 36,0 |
| | 40-49 | 114 | 32,1 |
| | 30-39 | 95 | 26,8 |
| | 30 yaş altı | 18 | 5,1 |
| Yas | x±SS*: 44,5±9,1 | Ortanca: 46 | Alt-Ust Sınır: 26-67 |
*: Ortalama±Standart sapma
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin bölgesel dağılımları Tablo 5.2'de özetlenmiştir.
Araştırmaya dahil edilen 377 aile hekiminin 355'i (%94,2) yaşadığı il sorusunu yanıtlamıştır. Türkiye 5 Bölge sınıflandırmasına göre (94) tanımlanan 5 coğrafi bölgeye göre incelendiğinde %53,0'u Batı bölgesinden, %13,0'u Güney bölgesinden, %19,1'i orta bölgesinden, %6,5'i Kuzey bölgesinden ve %8,4'ü doğu bölgesinden olmak üzere tüm coğrafi bölgelerden katılım sağlanmıştır.
Tablo 5.2. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin bölgesel dağılımları (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Bölge | n | % |
|--------|-----|-----|
| Batı | 188 | 53,0|
| Güney | 46 | 13,0|
| Orta | 68 | 19,1|
| Kuzey | 23 | 6,5 |
| Doğu | 30 | 8,4 |
| Toplam | 355 | 100 |
Araştırmaya katılan Aile Hekimlerinin Tibbi Durum Dağılımları Tablo 5.3'te verilmiştir. Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %17,8'inde kardiyovasküler sistem hastalıkları, %12,2'sinde metabolik hastalık (diyabetes mellitus dahil), %4,0'ünde kronik pulmoner hastalık (astım dahil), %2,9'unda kronik karaciğer hastalığı, %2,7'sinde kronik renal disfonksiyon, %2,1'inde hemoglobinopati, %1,6'sında immün supresif tedavi ve %1,1'inde immün yetmezlik gözlenmiştir. Çalışmaya katılan aile hekimlerinden en az bir kronik hastalık olanların sayısı 112 (%29,7)'dir. Çalışmaya katılan aile hekimlerinden en az bir kronik hastalık olanların sayısı 112 (%29,7)'dir. katılan 153 kadın aile hekiminin %2,6'sı gebe iken %14,4'ü son 5 yıl içinde doğum yapmıştır.
### Tablo 5.3. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin tıbbi durum dağılımları (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Tıbbi durum (n=377) | N | % |
|---------------------|---|---|
| Kronik kardiyovasküler sistem hastalıkları | 67 | 17,8 |
| Kronik metabolik hastalıklar (n=377) | 46 | 12,2 |
| Kronik pulmoner hastalık (astım dahil) | 15 | 4,0 |
| Kronik karaciğer hastalığı (n=377) | 11 | 2,9 |
| Kronik renal disfonksiyon (n=377) | 10 | 2,7 |
| Hemoglobinopati | 8 | 2,1 |
| İmmün supresif tedavi | 6 | 1,6 |
| İmmün yetmezlik | 4 | 1,1 |
| En az bir kronik hastalığın olması | 112 | 29,7 |
| Son 5 yıl içinde doğum yapmış olmak (n=153) | 22 | 14,4 |
| Gebelik (n=153) | 4 | 2,6 |
[/TABLE]
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin iş yükü ile ilgili özelliklerine göre dağılımları Tablo 5.4'te verilmiştir.
Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %24,6'sının kayıtlı 3000'den az hastası varken, %64,7'nin 3200'den fazla hastası vardır. %25,8'inin günlük kabul ettikleri ortalama hasta sayısı 40'nın altındayken %41,4'ün 40-60 arası ve %22,8'inin 60 hastadan fazladır. Aile hekimlerinin %59'u iş yüklerinin en büyük kısmını muayene nin oluşturduğuunu belirtirken %34,8'i raporlu ilaç yazma, %6,2'si ise koruyucu sağlık hizmetleri olduğunu belirtmiştir.
### Tablo 5.4. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin iş yükü ile ilgili özelliklerine göre dağılımları (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Değişkenler | Sınıflama | n | % |
|-------------|-----------|---|---|
| Aile hekimi başına düşen hasta sayısı | <3000 | 77 | 24,6 |
| | 3000-3200 | 49 | 13,7 |
| | >3200 | 231 | 64,7 |
| Günlük kabul edilen ortalama hasta sayısı | <40 | 92 | 25,8 |
| | 40-60 | 183 | 41,4 |
| | >60 | 81 | 22,8 |
| En çok iş yükünü oluşturan hizmet | Muayene | 209 | 59,0 |
| | Raporlu ilaç yazma | 123 | 34,8 |
| | Koruyucu sağlık hizmetleri | 22 | 6,2 |
[/TABLE] Araştırmaya katılan aile hekimlerinin aşı ile önlenebilir hastalıklar ile ilgili deneyimlerine göre dağılımı Tablo 5.5'da özetlenmiştir.
Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %63,5'inin son beş yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalık olan hasta öyküsü, %14,6'sının ise influenza ile ilişkili olabilecek ciddi rahatsızlık olan hasta öyküsü olmuştur.
### Tablo 5.5. Araştırmaya katılan aile hekimlerinin aşı ile önlenebilir hastalıklar ile ilgili deneyimlerine göre dağılımları (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Değişkenler | n | % |
|----------------------------------------------------------------------------------------------|-----|------|
| Son beş yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalık olan hasta öyküsü (n=356) | 226 | 63,5 |
| Son beş yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi rahatsızlık olan hasta öyküsü (n=357) | 52 | 14,6 |
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin grip aşılama davranışlarına yönelik özet bilgiler Tablo 5.6'da sunulmaktadır. Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %49,6'sı aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağışıklama için elverişli olduğunu, %38,7'si kısmen elverişli olduğunu düşündürken, %11,8'i yeterli olmadığını düşünmektedir. Araştırmaya katılan aile hekimlerinin %41,5'i son 5 senedir grip aşısını düzenli olarak her sezon yapmıştır, (bu grup çalışma raporumuzun devamında düzenli olarak grip aşısı olan hekimler olarak tanımlanmıştır). Aile hekimlerinin %56,2'si ise aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yapmasını sağlamaktadır. Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %46,4'ü risk grubundaki hastalara influenza aşısını mutlaka önermekte fakat yaptıkları için ısrarcı ve takipçi olmamaktayken, %42,7'si mutlaka önermekte ve isteksiz hastalarını ikna etmek için zaman ayırmaktadır. %10,1'i aktif olarak öneri yapmamakta fakat hastalarından talep gelirse önermekteyken, %0,8'i önermemektedir. Tablo 5.6. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin grip aşılama davranışları (Aralık 2020–Ocak 2021)
| Değişkenler | Düzeyler | N | % |
|-----------------------------------------------------------------------------|------------------------------|-----|-------|
| Aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağışıklamadaki durumu | Elverişli | 177 | %49,6 |
| | Kısmen elverişli | 138 | %38,6 |
| | Yeterli değil | 42 | %11,8 |
| Son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yapma | Hayır | 207 | %58,5 |
| | Evet | 147 | %41,5 |
| Aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısını yaptırmasını sağlama | Evet | 199 | %56,2 |
| | Hayır | 155 | %43,8 |
| Influenza aşı önerisini en yakın ifade eden cümle | Önerir+ikna eder<sup>a</sup> | 152 | %42,7 |
| | Önerir+ikna etmez<sup>b</sup>| 165 | %46,4 |
| | Talep gelirse önerir<sup>c</sup> | 36 | %10,1 |
| | Önermez | 3 | %0,8 |
a: "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastalarımı ikna etmek için zaman ayırırım."
b: "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ama yaptırmaları için ısrarcı ve takipçi olmam."
c: "Aktif olarak öneriyapmıyorum. Hastardan talep gelirse öneririm."
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin bazı özelliklere göre düzenli aşı yaptırma davranışlarının dağılımları Tablo 5.7'de özetlenmiştir.
Çalışmaya katılan kadınların %36,6'sı, erkeklerin ise %45,3'ü düzenli olarak grip aşısı olmuştur. Cinsiyetler arasında düzenli grip aşısı yaptırma bakımından fark bulunmamıştır (p=0,101).
40 yaş altı aile hekimlerinin %34,2'si, 41-49 yaş arasındaki hekimlerin %36'sı ve 50 yaş ve üzerindekilerin %52'si düzenli olarak grip aşısı olmuştur. Yaş grupları arasında düzenli grip aşısı yaptırma bakımından fark olduğu söylenebilir (p=0,008). 50 yaş ve üzerindeki aile hekimleri diğer yaş gruplarındaki aile hekimlerine göre daha çok düzenli grip aşısı yaptırmaktadır.
Çalışmaya katılan aile hekimlerinden kronik hastalığı olanların %46,8'i, kronik hastalığı olmayanların ise %39,1'i düzenli olarak grip aşısı olmuştur. Kronik hastalık ile düzenli grip aşısı olmak arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p=0,170).
Araştırmaya Batı bölgesinde katılan aile hekimlerinin %42,5'i, Güney bölgesinde katılanların %50,0'si, orta bölgesinde katılanların %35,8'i, Kuzey bölgesinden katılıanların % 34,8'i ve Doğu bölgesinden katılıanların % 40,0'ı grip aşısını düzenli olarak yapıtmaktadır. Bölgeler arasında grip aşısını düzenli olarak yapıtmak arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p=0,594).
Çalışmaya katılan aile hekimlerinden 3200 ve altında hastası olanların %40,3'ü, 3200 üzeri hastası olanların ise %42,2'si son 5 yılda grip aşısı yapmıştır. Hasta sayısı ile grip aşısı olma davranışı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p=0,736). Aile hekimlerinin iş yükü ile ilişkili diğer parametre olan günlük kabul ettilerleri hasta sayısı bakımından 40'tan az, 40-60 arası ve 60'tan fazla hasta kabul edenlerin aşısı olma davranışı benzerdir (p=0,660). İş yükünün en büyük kısmını muayenenin, raporlu ilaç yazmanın veya koruyucu sağlık hizmetlerinin oluşturduğu düşünen aile hekimlerinin grip aşısı olma davranışı arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (p=0,305).
Aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağışıklama için elverişli olduğunu düşünen aile hekimlerinin %54'ü, kısmen elverişli olduğunu düşünenlerin %31,2'si ve elverişli olmadığını düşünenlerin % 23,8'i düzenli olarak grip aşısı olmaktadır. Aile hekimlerinden aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağışıklama için elverişli olduğunu düşünenler diğer aile hekimlerinden anlamlı olarak daha fazla düzenli grip aşısı olmaktadır (p=0,00). Aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağışıklama için elverişliliği ile ilgili görüşler düzenli grip aşısı olma davranısını orta düzeyde etkilemektedir (χ2=22,728; p=0,00)
Çalışmaya katılan aile hekimlerinden ailelerindeki bireylerin düzenli olarak grip aşısı yapmasını sağlayanların %62,9'u, sağlamayanların ise %14,8'i düzenli olarak grip aşısı olmuştur. Ailelerindeki bireylerin düzenli grip aşısı yapmasını sağlamak ile düzenli olarak grip aşısı olmak arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0,00). Düzenli olarak grip aşısı olan bir aile hekiminin ailesindeki bireylerin düzenli olarak grip aşısı olma olasılığı grip aşısı olmayanlara göre 9,75 kat fazladır [Odds Oranı %95 G.A.= 5,74;16,54]. “Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastalarımı ikna etmek için zaman ayırırım.” diyen aile hekimlerinin %56,0’sı, “Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ama yaptıkları için ısrarcı ve takipçi olmam.” diyen aile hekimlerinin %35,2’si ve “Aktif olarak öneri yapmıyorum. Hastalarımdan talep gelirse öneririm.” diyen aile hekimlerinin %14,3’ü düzenli olarak grip aşısı olmustur. Influenza aşı önerisi ile düzenli grip aşısı yapma arasında anlamlı ve %28’lik bir ilişki bulunmuştur (p=0,00).
Tablo 5.7. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin bazı özelliklere göre düzenli aşı yapma davranışının dağılımları (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Özellik | Düzenli grip aşısı | | Ki-Kare Testi |
| --- | --- | --- | --- |
| | Yapma | | |
| | Evet | Hayır | |
| Cinsiyet | | | |
| Kadın | 56 (%36,6) | 97 (%63,4) | χ²=2,691 |
| Erkek | 91 (%45,3) | 110 (%54,7) | p=0,101 |
| Yaş | | | |
| 40 altı | 38 (%34,2) | 73 (%65,8) | χ²=9,552 |
| 40-49 | 41 (%36,0) | 73 (%64,0) | p=0,008 |
| 50 ve üzeri | 66 (%52,0) | 61 (%48,0) | |
| Kronik Hastalık | | | |
| Var | 52 (%46,8) | 59 (%53,2) | χ²=1,886 |
| Yok | 95 (%39,1) | 148 (%60,9) | p=0,170 |
| Bölgeler | | | |
| Batı | 79 (%42,5) | 107 (%57,5) | |
| Güney | 23 (%50,0) | 23 (%50,0) | χ²=2,787 |
| Orta | 24 (%35,8) | 43 (%64,2) | p=0,594 |
| Kuzey | 8 (%34,8) | 15 (%65,2) | |
| Doğu | 12 (%40,0) | 18 (%60,0) | |
| Aile Hekimi Başına Düşen Hasta Sayısı | | | |
| 3200 ve altı | 50 (%40,3) | 74 (%59,7) | χ²=0,114 |
| 3200 üzeri | 97 (%42,2) | 133 (%57,8) | p=0,736 |
[/TABLE] Tablo 5.7. (devam) Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin bazı özelliklere göre düzenli aşı yapırma davranışının dağılımları (Aralık 2020-Ocak 2021)
[DÜZENLİ GRIP AŞISI YAPTIĞI]
| Evet | Hayır | Ki-Kare Testi |
|------|-------|---------------|
| **Günlük Hasta Sayısı** | | |
| 40'ın altında | 36 (%39,6) | 55 (%60,4) | $χ^2$=0,830 |
| 40-60 arasında | 79 (%43,6) | 102 (%56,4) | $p$=0,660 |
| 60'nın üzerinde | 31 (%38,3) | 50 (%61,7) | |
| **En Çok İş Yükünü Oluşturan Hizmet** | | |
| Muayene | 81 (%39,1) | 126 (%60,9) | $χ^2$=2,377 |
| Raporlu İlaç Yazmak | 54 (%44,3) | 68 (%55,7) | $p$=0,305 |
| Koruyucu Sağlık Hizmetleri | 12 (%54,5) | 10 (%45,5) | |
| **Aile Sağlığı Merkezlerinin Erişkin Bağışıklamadaki Rolu** | | |
| Elverişlidir | 94 (%54,0) | 80 (%46,0) | $χ^2$=22,728 |
| Kısmen elverişlidir | 43 (%31,2) | 95 (%68,8) | $p$<0,001 |
| Elverişli değildir | 10 (%23,8) | 32 (%76,2) | |
| **Son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalık olan bir hasta öyküsü** | | |
| Evet | 97 (%43,3) | 127 (%56,7) | $χ^2$=0,695 |
| Hayır | 50 (%37,8) | 79 (%62,2) | $p$=0,404 |
| **Son 5 yıl içerisinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta öyküsü** | | |
| Evet | 22 (%42,3) | 30 (%57,7) | $χ^2$=0,015 |
| Hayır | 125 (%41,4) | 177 (%58,6) | $p$=0,901 |
| **Aile Bireylerinin Aşı Yapırmasını Sağlama** | | |
| Evet | 124 (%62,9) | 73 (%37,1) | $χ^2$=82,539 |
| Hayır | 23 (%14,8) | 132 (%85,2) | $p$<0,001 |
| **Influenza Aşısı Önerisi** | | |
| Önerir+İkna Eder | 84 (%56,0) | 66 (%44,0) | $χ^2$=26,281 |
| Önerir+İkna Etmez | 58 (%35,2) | 107 (%64,8) | $p$<0,001 |
| Talep Gelirse Önerir | 5 (%14,3) | 30 (%85,7) | |
[/TABLE] # 5.2. Grip'ten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinin Kullanımı ile Elde Edilen Sonuçlar
Grip'ten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinin özet istatistikleri (ortalama±standart hata, en küçük değerler, en büyük değerler ve ortanca değer) ve Cronbach alfa katsayısı sonuçları Tablo 5.8'de yer almaktadır.
Grip'ten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinden alınabilecek minimum puan 26 ve maksimum puan 130'dur. Aile hekimlerinin Grip'ten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği genel puan ortalaması ise 97,82±12,37 olarak bulunmuştur. Bu puan 53 ile 130 arasında değişmektedir.
Duyarlılık ölçeğinin puan ortalaması 29,77±4,78; ciddiyet ölçeğinin puan ortalaması 13,20±0,16; yararlar ölçeğinin puan ortalaması 21,04±0,27; engeller ölçeğinin puan ortalaması ise 33,81±0,25 olarak bulunmuştur.
Cronbach alfa katsayısı ölçeklerin iç tutarlığın göstergesidir. Bu katsayının 0,80-1,00 arasında olması ölçeğin güvenilirliğinin "yüksek" olduğu, 0,60-0,79 arasında olması ölçeğin "oldukça güvenilir" olduğu, 0,40-0,59 arasında olması güvenilirliğin "düşük" düzeyde olduğu ve 0,00-0,39 arasında olması ölçeğin "güvenilir olmadığı" anlamına gelmektedir (95).
Ölçeğin tamamına ait Cronbach alfa katsayısı 0,897 olarak yüksek güvenilir bulunmuştur. Alt boyutların Cronbach alfa katsayıları 0,772 ile 0,906 arasında değişmektedir. Tüm alt boyutların güvenilirliği oldukça güvenilir bulunmuştur.
## Tablo 5.8. Grip'ten korunmaya yönelik sağlık inanç modeli ölçeğinin özet istatistikleri ve güvenilirlik analizi (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | X±SS | En Küçük | Ortanca | En Büyük | Cronbach Alfa |
|-----------|-------------|----------|---------|----------|---------------|
| Duyarlılık| 29,77±4,78 | 14 | 30 | 40 | 0,772 |
| Ciddiyet | 13,20±2,88 | 4 | 13 | 20 | 0,748 |
| Yararlar | 21,04±4,80 | 7 | 22 | 30 | 0,906 |
| Engeller | 33,81±4,44 | 11 | 34 | 40 | 0,854 |
| Genel | 97,82±12,37 | 53 | 97 | 130 | 0,897 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart Sapma Aile hekimlerinin grip ten korunmaya yönelik sağlık inanç modeli ölçeğinde yer alan maddelere verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.9'da özetlenmiştir.
### Tablo 5.9. Araştırma katılan aile hekimlerinin grip ten korunmaya yönelik sağlık inanç modeli ölçeğinde yer alan maddelere verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Maddeler | X±SS | Ortanca |
|----------|------|---------|
| **Duyarlılık** | | |
| Her gün birçok kişi ile çalışmak grip olma olasılığımı arttırır. | 4,19±1,08 | 4,00 |
| Sadece 65 yaşın üzerindeki kişiler grip olurlar. | 4,61±0,84 | 5,00 |
| Grip olma olasılığım çok. | 3,98±1,01 | 4,00 |
| Sağlıklı insanlar grip olabilirler. | 4,39±0,75 | 5,00 |
| Gelecekte grip olma olasılığının çok olduğunu hissediyorum. | 3,81±0,99 | 4,00 |
| Grip olma konusunda çok endişeliyim. | 2,68±1,07 | 3,00 |
| Gelecek yıl grip olabilirim. | 3,61±0,97 | 4,00 |
| Grip olma düşüncesi beni korkutur. | 2,50±1,07 | 2,00 |
| **Ciddiyet** | | |
| Grip olmak aile düzenimi bozabilir. | 2,98±1,13 | 3,00 |
| Grip olmak günlük aktivitelerimi daha zor hale getirir. | 3,83±0,87 | 4,00 |
| Eğer grip olsaydım, bu diğer hastalıklardan daha ciddi olurdu. | 2,54±0,93 | 2,00 |
| Grip ciddi bir hastalık olabilir. | 3,85±0,85 | 4,00 |
| **Yararlar** | | |
| Grip aşısı olmak beni grip olmaktan koruyacaktır. | 3,47±0,85 | 3,00 |
| Grip aşısı olursam riskli hastalarımı da kendimden koruyabilirim. | 3,73±0,92 | 4,00 |
| Grip aşısı olmak ev halkımdaki diğer bireyleri grip olmaktan koruyacaktır. | 3,60±0,93 | 4,00 |
| Grip aşısı olmak ise devamsızlığımı önleyecek. | 3,63±0,97 | 4,00 |
| Grip aşısı olarak birçok kazançım olur. | 3,65±1,01 | 4,00 |
| Eğer grip aşısı olsaydım, grip olmaktan korkmazdım. | 2,96±0,06 | 3,00 |
| Kronik hastalığın olması grip aşısı olmak için bir nedendir. | 4,23±0,91 | 4,00 |
| **Engeller** | | |
| Grip aşısı olmak bana uygun değildir. | 4,15±0,94 | 4,00 |
| Grip aşısı olmak için işime olduğa ara vermek zorundayım. | 4,41±0,80 | 5,00 |
| Grip aşısı olmak ağrılı olabilir. | 3,98±0,88 | 4,00 |
| Grip aşısı olmak zaman alıcıdır. | 4,47±0,65 | 5,00 |
| Grip aşısı olmak günlük aktivitelerimi engeller. | 4,47±0,62 | 5,00 |
| Grip aşısı olmanın birçok riski vardır. | 4,11±0,74 | 4,00 |
| Grip aşısı olmak çok fazla maliyetlidir. | 4,21±0,77 | 4,00 |
| Grip aşısının kötü bir reaksiyon oluşturması konusunda endişeliyim. | 4,01±0,84 | 4,00 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği'ne ait puanlar sosyo-demografik özelliklere, tıbbi durumlara, iş yüküne, aşı ile önlenebilir hastalıklar ile ilgili deneyimlere, aile hekimlerinin influenza aşılamaya davranışlarına göre karşılaştırılmıştır.
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin cinsiyetlere göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.10'da özetlenmiştir.
Duyarlılık ve engeller ölçek puanları bakımından kadın ve erkekler arasında anlamlı fark olduğu (p=0,037; p=0,001), ciddiyet ve yararlar puanları bakımından ise anlamlı bir fark olmadığı bulunmuştur (p=0,553; p=0,212). Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından da kadın ve erkekler arasında anlamlı fark vardır (p=0,019). Erkeklerin duyarlılık, engeller ve genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanlarının kadınlardan anlamlı olarak daha yüksek olduğu söylenebilir.
**Tablo 5.10.** Araştırmaya katılan yer alan aile hekimlerinin cinsiyetlere göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | Kadın (n=133) | Erkek (n=194) | p |
|-------|---------------|---------------|---|
| | X±SS | Ortanca | X±SH | Ortanca | |
| Duyarlılık | 29,02±4,72 | 29,00 | 30,29±4,76 | 30,00 | 0,037<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,31±2,88 | 13,00 | 13,13±2,87 | 13,00 | 0,553<sup>a</sup> |
| Yararlar | 20,56±4,76 | 21,00 | 21,37±4,81 | 22,00 | 0,212<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,00±4,07 | 32,00 | 34,37±4,61 | 35,00 | 0,001<sup>a</sup> |
| Genel | 95,88±11,49 | 97,00 | 99,15±12,80 | 99,50 | 0,018<sup>b</sup> |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,097).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin cinsiyetlere göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.11'de özetlenmiştir. Madde 28: "İnsanlar, gripli birinden sonra (aynı tabak, çatal, vs. kullanarak) yemek yediklerinde grip olurlar.", Madde 30: "Grip üç-beş gün sürer." ve Madde 36: "Sağlığını geliştirmek için sık sık kendime yararlı bir şeyler yaparım." tutumları bakımından kadın ve erkekler arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p<0,001; p=0,031; p=0,038). Kadınların bu görüşlere katılım eğilimlerinin erkeklerden fazla olduğu gözlenmiştir. Çalışmamızda kullanılan araştırma maddeleri aşağıdaki numaralar ile belirtilmiştir. (EK 6)
- Madde 27. Eğer grip olursam, işim tehlikede olacak
- Madde 28. İnsanlar, gripli birinden sonra (aynı tabak, çatal, vs. kullanarak) yemek yediklerinde grip olurlar
- Madde 29. İnsanlar, grip olan diğer insanların bulunduğu ortamın havasını soluduğunda grip olurlar
- Madde 30. Grip üç-beş gün sürer
- Madde 31. Grip olmak pnömoni (zaturre) gibi daha ciddi hastalıklara neden olabilir
- Madde 32. Grip aşısından grip olunabilir
- Madde 33. İnsanlar grip aşısından sonra sıklıkla hasta olabilirler
- Madde 34. Dengeli bir diyetle beslenirim
- Madde 35. Tibbi önerilere uyarım çünkü bunların benim sağlık durumuma yararlı olacağına inanırım
- Madde 36. Sağlığımı geliştirmek için sık sık kendi kendime yararlı bir şeyler yaparım
- Madde 37. Sağlıkım konusunda yeni bilgileri araştırırım
- Madde 38. Hastalıkla ilgili muayenelere ek olarak önerilen yıllık fiziksel muayenelerim de var
- Madde 39. Düzenli olarak haftada en az iki üç kez egzersiz yaparım.
``` Tablo 5.11. Araştırma katılan aile hekimlerinin cinsiyetlere göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Madde | Kadın (n=133) | Erkek (n=194) | p* |
|----------|---------------|---------------|--------|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Madde 27 | 2,56±1,15 | 2,00 | 2,39±1,09 | 2,00 | 0,220 |
| Madde 28 | 3,36±1,0 | 4,00 | 2,85±1,13 | 3,00 | <0,001 |
| Madde 29 | 4,09±0,71 | 4,00 | 4,07±0,80 | 4,00 | 0,925 |
| Madde 30 | 3,17±0,93 | 3,00 | 2,92±1,03 | 3,00 | 0,031 |
| Madde 31 | 4,15±0,88 | 4,00 | 4,24±0,72 | 4,00 | 0,586 |
| Madde 32 | 3,57±0,89 | 4,00 | 3,80±1,64 | 4,00 | 0,070 |
| Madde 33 | 3,73±0,78 | 4,00 | 3,83±0,83 | 4,00 | 0,140 |
| Madde 34 | 3,70±0,80 | 4,00 | 3,53±0,89 | 4,00 | 0,078 |
| Madde 35 | 4,01±0,76 | 4,00 | 4,05±0,76 | 4,00 | 0,625 |
| Madde 36 | 3,80±0,81 | 4,00 | 3,63±0,83 | 4,00 | 0,038 |
| Madde 37 | 3,95±0,79 | 4,00 | 3,95±0,79 | 4,00 | 0,857 |
| Madde 38 | 3,33±0,94 | 3,00 | 3,16±0,99 | 3,00 | 0,099 |
| Madde 39 | 2,95±1,00 | 3,00 | 3,04±1,16 | 3,00 | 0,609 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Mann-Whitney U testi sonucu
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin yaşlara göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.12'de özetlenmektedir. Araştırma katılan kişilerden 30 yaş altında yalnızca 18 kişi olduğu için homojenliği sağlamak amacıyla gruplar 40 yaş altında, 40 ile 49 yaş arasında, 50 ve üzerinde olmak üzere üç düzeyde yeniden sınıflandırılmıştır.
Duyarlılık, ciddiyet ve yararlar ölçek puanları bakımından yaş grupları arasında anlamlı bir fark olmadığı (p>0,05), engeller puanı bakımından ise anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,015). Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından da yaş grupları arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p=0,334).
Engeller puanları bakımından anlamlı farklılığın hangi yaş grupları arasında olduğunu bulabilmek amacıyla Dunn testi uygulanmış ve ikili karşılaştırma sonuçları Tablo 5.13'de özetlenmiştir. Sonuçlar incelendiğinde 40-49 yaş aralığındaki kişilerin engeller puanının 50 yaş ve üzeri kişilerden daha düşük olduğu söylenebilir (p=0,012). Tablo 5.12. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin yaşlara göre ölçek puanlarının dağılımı (n=325) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[START_OF_TABLE]
| Ölçek | 40 altı (n=101) | 40-49 (n=108) | 50 ve üzeri (n=116) | P |
|-------|------------------|---------------|--------------------|---|
| | X±SS | Ortanca X±SS | Ortanca X±SS | |
| Duyarlılık | 29,65±5,10 | 29,00 | 30,04±4,39 | 30,00 | 29,58±4,89 | 29,00 | 0,746<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 12,90±2,85 | 12,00 | 13,26±2,88 | 13,00 | 13,39±2,91 | 13,00 | 0,311<sup>a</sup> |
| Yararlar | 21,24±4,91 | 22,00 | 20,29±4,75 | 20,00 | 21,56±4,74 | 22,00 | 0,133<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,69±4,52 | 34,00 | 33,06±4,37 | 33,00 | 34,64±4,36 | 35,00 | 0,015<sup>a</sup> |
| Genel | 97,49±13,32 | 97,00 | 96,64±11,95 | 97,00 | 99,16±11,95 | 99,00 | 0,278<sup>b</sup> |
[END_OF_TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Kruskal-Wallis H testi sonucu; b: Welch t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,036).
Tablo 5.13. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin yaş gruplarına göre engeller puanlarının ikili karşılaştırılması (Aralık 2020-Ocak 2021)
[START_OF_TABLE]
| Yaş grubu karşılaştırmaları | Düzeltilmiş p* |
|-----------------------------|----------------|
| 40 altı ile 40-49 yaş grubu | 0,758 |
| 40 altı ile 50 ve üstü yaş grubu | 0,285 |
| 40-49 ile 50 ve üstü yaş grubu | 0,012 |
[END_OF_TABLE]
*Dunn Testi Sonucu*
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin yaş gruplarına göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.14'te özetlenmiştir. İncelenen maddeler bakımından yaş grupları arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmüştür (p>0,05). Tablo 5.14. Araştırma katılan aile hekimlerinin yaş gruplarına göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=325) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Madde | 40 altı (n=101) | 40-49 (n=108) | 50 ve üzeri (n=116) | p* |
|-------|------------------|----------------|--------------------|----|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Madde 27 | 2,36±1,13 | 2,00 | 2,61±1,08 | 2,50 | 2,40±1,12 | 2,00 | 0,060 |
| Madde 28 | 3,20±0,99 | 3,00 | 3,21±1,19 | 3,00 | 2,82±1,19 | 3,00 | 0,840 |
| Madde 29 | 3,99±0,72 | 4,00 | 4,06±0,81 | 4,00 | 4,19±0,75 | 4,00 | 0,308 |
| Madde 30 | 2,98±1,04 | 3,00 | 2,96±0,99 | 3,00 | 3,13±0,96 | 3,00 | 0,904 |
| Madde 31 | 4,18±0,71 | 4,00 | 4,09±0,89 | 4,00 | 4,33±0,75 | 4,00 | 0,761 |
| Madde 32 | 3,55±0,93 | 4,00 | 3,82±1,98 | 4,00 | 3,72±1,00 | 4,00 | 0,383 |
| Madde 33 | 3,71±0,79 | 4,00 | 3,69±0,77 | 4,00 | 3,97±0,84 | 4,00 | 0,658 |
| Madde 34 | 3,59±0,94 | 4,00 | 3,49±0,83 | 4,00 | 3,72±0,80 | 4,00 | 0,329 |
| Madde 35 | 4,08±0,81 | 4,00 | 3,98±0,71 | 4,00 | 4,04±0,76 | 4,00 | 0,180 |
| Madde 36 | 3,76±0,90 | 4,00 | 3,57±0,83 | 4,00 | 3,77±0,75 | 4,00 | 0,062 |
| Madde 37 | 4,01±0,79 | 4,00 | 3,87±0,83 | 4,00 | 3,98±0,75 | 4,00 | 0,224 |
| Madde 38 | 3,36±1,00 | 3,00 | 3,17±0,98 | 3,00 | 3,18±0,95 | 3,00 | 0,171 |
| Madde 39 | 3,09±1,07 | 3,00 | 2,85±1,01 | 3,00 | 3,07±1,19 | 3,00 | 0,138 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Kruskal-Wallis H testi sonucu
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin bölgelere göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.16'da özetlenmiştir. Ciddiyet, yararlar ve engeller puanları bakımından bölgeler arasında anlamlı bir fark olmadiği (p>0,05), duyarlılık bakımından ise fark olduğu söylenebilir (p=0,015). Genel Gripten Korunma Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından bölgeler arasında anlamlı bir fark olmadiği söylenebilir (p=0,442). Bölgeler arasında duyarlılık bakımından hangi bölgelerin birbirinden farklı olduğunu belirlemek için Dunn testi uygulanmış ve ikili karşılaştırma sonuçları Tablo 5.15'de özetlenmiştir. Tablo 5.15. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin bölgelere göre ölçek puanlarının ikili karşılaştırması (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[KARŞILAŞTIRILAN BÖLGELER] | [DÜZELTİLMİŞ p*]
--- | ---
Batı - Güney | 0,017
Batı - Orta | 1,000
Batı - Kuzey | 1,000
Batı - Doğu | 1,000
Güney - Orta | 0,016
Güney - Kuzey | 0,830
Güney - Doğu | 1,000
Orta - Kuzey | 1,000
Orta - Doğu | 1,000
Kuzey - Doğu | 1,000
*Dunn Testi Sonucu*
Güney bölgesinde çalışan aile hekimlerinin duyarlılık puanının Batı ve Orta bölgelerde çalışanlara göre daha yüksek olduğu söylenebilir (p=0,017; p=0,016). Diğer bölgelerin duyarlılık puanlarının ise benzer olduğu söylenebilir (p=1,000). Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kronik hastalık (kronik metabolik hastalıklar, kronik kardiyovasküler sistem hastalıkları, kronik renal disfonksiyon, kronik pulmoner hastalık, kronik karaciğer hastalığı, hemoglobinopati, immün yetmezlik, immün supresif tedavi) varlığına göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.17'de özetlenmiştir. Ölçek puanları bakımından tıbbi hastalıklara sahip olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark söylenebilir (p > 0,05).
### Tablo 5.17. Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kronik hastalık durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n = 327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Ölçek | Var (n = 104) | Yok (n = 223) | P |
|-------------|---------------|---------------|---------|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca |
| Duyarlılık | 30,49±4,58 | 30,00 | 29,43±4,84 | 29,00 | 0,105<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,57±2,83 | 13,00 | 13,03±2,89 | 13,00 | 0,129<sup>a</sup> |
| Yararlar | 21,18±4,55 | 22,00 | 20,97±4,92 | 21,00 | 0,691<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,93±4,98 | 34,50 | 33,75±4,18 | 33,00 | 0,375<sup>a</sup> |
| Genel | 99,17±11,75 | 100,00 | 97,19±12,62 | 97,00 | 0,178<sup>b</sup> |
**Not:** X±SS: Ortalamat ± Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p = 0,764).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kronik hastalık durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.18'de özetlenmiştir. Madde puanları bakımından sadece Madde 28: "İnsanlar, gripli birinden sonra (aynı tabak, çatal, vs. kullanarak) yemek yediklerinde grip olurlar." tutumları bakımından kronik hastalıklara sahip olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p = 0,005). Kronik hastalıklara sahip olanların bu görüşe katılım eğilimlerinin olmayanlardan fazla olduğu gözlenmiştir. Tablo 5.18. Araştırma katılan aile hekimlerinin kronik hastalık durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=325) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[METADATA]
- **Var (n=104)**
- X±SS
- Ortanca
- **Yok (n=223)**
- X±SS
- Ortanca
- **p***: Mann-Whitney U testi sonucu
[TABLE]
| Madde | Var (n=104) | Yok (n=223) | p* |
|----------|-------------|-------------|------|
| | X±SS | X±SS | |
| Madde 27 | 2,42±1,09 | 2,54±1,17 | 0,461|
| Madde 28 | 3,19±1,07 | 2,80±1,14 | 0,005|
| Madde 29 | 4,06±0,72 | 4,12±0,85 | 0,260|
| Madde 30 | 3,08±0,95 | 2,91±1,08 | 0,188|
| Madde 31 | 4,15±0,82 | 4,32±0,70 | 0,108|
| Madde 32 | 3,74±0,98 | 3,69±1,55 | 0,198|
| Madde 33 | 3,85±0,86 | 3,77±0,78 | 0,277|
| Madde 34 | 3,63±0,89 | 3,55±0,77 | 0,512|
| Madde 35 | 4,06±0,79 | 3,97±0,69 | 0,201|
| Madde 36 | 3,73±0,86 | 3,63±0,76 | 0,319|
| Madde 37 | 3,97±0,82 | 3,91±0,73 | 0,430|
| Madde 38 | 3,23±0,98 | 3,23±0,95 | 0,901|
| Madde 39 | 3,00±1,10 | 3,00±1,09 | 0,964|
[/TABLE]
**Not:** X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Mann-Whitney U testi sonucu
Çalışmaya katılan kişilerde en sık görülen tıbbi durumlar kronik metabolik hastalıklar (n=46, %12,2) ve kronik kardiyovasküler sistem hastalıklarıdır (n=67, %17,8). Araştırma katılan aile hekimlerinin kronik metabolik durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.19'te özetlenmiştir. Ölçek puanları bakımından kronik metabolik hastalıklara sahip olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p>0,05).
Tablo 5.19. Araştırma katılan aile hekimlerinin kronik metabolik durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | Var (n=43) | Yok (n=284) | p |
|-----------|------------|-------------|------|
| | X±SS | X±SS | |
| Duyarlılık| 29,93±4,61 | 29,75±4,81 | 0,976<sup>a</sup>|
| Ciddiyet | 13,23±3,21 | 13,20±2,83 | 0,967<sup>a</sup>|
| Yararlar | 20,88±4,02 | 21,06±4,91 | 0,757<sup>a</sup>|
| Engeller | 34,56±3,86 | 33,70±4,52 | 0,303<sup>a</sup>|
| Genel | 98,60±9,70 | 97,70±12,73 | 0,657<sup>b</sup>|
[/TABLE]
**Not:** X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,060).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kronik metabolik hastalık durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.20'de özetlenmiştir. Madde 28: "İnsanlar, gripli birinden sonra (aynı tabak, çatal, vs. kullanarak) yediklerinde grip olurlar." tutumları bakımından kronik metabolik hastalıklara sahip olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,002). Kronik metabolik hastalıklara sahip olanların bu görüşe katılım eğilimlerinin olmayanlardan fazla olduğu gözlenmiştir.
### Tablo 5.20. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kronik metabolik hastalık durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=325) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Madde | Var (n=43) | Yok (n=284) | p* |
|-------|------------|-------------|----|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Madde 27 | 2,45±1,11 | 2,00 | 2,49±1,16 | 2,00 | 0,885 |
| Madde 28 | 3,14±1,10 | 3,00 | 2,56±1,05 | 2,00 | 0,002 |
| Madde 29 | 4,09±0,75 | 4,00 | 4,02±0,89 | 4,00 | 0,898 |
| Madde 30 | 3,02±0,99 | 3,00 | 3,07±1,08 | 3,00 | 0,771 |
| Madde 31 | 4,20±0,80 | 4,00 | 4,28±0,70 | 4,00 | 0,640 |
| Madde 32 | 3,81±1,03 | 4,00 | 3,69±1,43 | 4,00 | 0,173 |
| Madde 33 | 3,72±0,80 | 4,00 | 3,80±0,81 | 4,00 | 0,374 |
| Madde 34 | 3,61±0,87 | 4,00 | 3,51±0,80 | 4,00 | 0,597 |
| Madde 35 | 4,05±0,78 | 4,00 | 3,93±0,63 | 4,00 | 0,191 |
| Madde 36 | 3,71±0,85 | 4,00 | 3,60±0,69 | 4,00 | 0,289 |
| Madde 37 | 3,95±0,80 | 4,00 | 3,95±0,72 | 4,00 | 0,821 |
| Madde 38 | 3,24±0,98 | 3,00 | 3,19±0,93 | 3,00 | 0,839 |
| Madde 39 | 2,98±1,10 | 3,00 | 3,16±1,07 | 3,00 | 0,356 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Mann-Whitney U testi sonucu
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kronik kardiyovasküler sistem hastalıkları durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.21'de özetlenmiştir.
Duyarlılık ve yararlar puanları bakımından kronik kardiyovasküler sistem hastalıklara sahip olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark olmadığı (p>0,05), ciddiyet ve engeller puanları bakımından ise anlamlı fark olduğu söylenebilir (p=0,023; p=0,038). Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından da kronik kardiyovasküler sistem hastalıklara sahip olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p=0,074). Kronik kardiyovasküler sistem hastalıklara sahip olanların ciddiyet ve engeller puanlarının sahip olmayanlara göre daha yüksek olduğu söylenebilir. Tablo 5.21. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kardiyovasküler sistem hastalıkları durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[START_OF_TABLE]
| Ölçek | Yok (n=265) | Var (n=62) | p |
| --- | --- | --- | --- |
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Duyarlılık | 29,55±4,80 | 29,00 | 30,73±4,59 | 30,00 | 0,103<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,03±2,86 | 13,00 | 13,92±2,86 | 14,00 | 0,023<sup>a</sup> |
| Yararlar | 20,97±4,86 | 21,00 | 21,32±4,55 | 22,00 | 0,531<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,62±4,31 | 33,00 | 34,63±4,93 | 35,00 | 0,038<sup>a</sup> |
| Genel | 97,17±12,40 | 97,00 | 100,60±11,93 | 100,50 | 0,050<sup>b</sup> |
[END_OF_TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,859).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kronik kardiyovasküler sistem hastalıkları durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.22'de özetlenmiştir. Madde 30: "Grip üç-beş gün sürer." ifadesine katılım eğilimi kronik kardiyovasküler sistem hastalıklara sahip olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,022). Kardiyovasküler sistem hastalıklara sahip olmayanların bu görüşe katılım eğilimlerinin daha fazla olduğu gözlenmiştir.
Tablo 5.22. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kardiyovasküler sistem hastalıkları durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[START_OF_TABLE]
| Madde | Yok (n=265) | Var (n=62) | p* |
| --- | --- | --- | --- |
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Madde 27 | 2,44±1,12 | 2,00 | 2,53±1,11 | 2,00 | 0,544 |
| Madde 28 | 3,11±1,08 | 3,00 | 2,87±1,19 | 3,00 | 0,130 |
| Madde 29 | 4,07±0,75 | 4,00 | 4,13±0,82 | 4,00 | 0,430 |
| Madde 30 | 3,09±0,96 | 3,00 | 2,74±1,10 | 3,00 | 0,022 |
| Madde 31 | 4,16±0,81 | 4,00 | 4,39±0,66 | 4,00 | 0,053 |
| Madde 32 | 3,84±0,96 | 4,00 | 3,67±1,47 | 4,00 | 0,061 |
| Madde 33 | 3,92±0,82 | 4,00 | 3,76±0,80 | 4,00 | 0,112 |
| Madde 34 | 3,61±0,86 | 4,00 | 3,58±0,84 | 4,00 | 0,902 |
| Madde 35 | 4,05±0,77 | 4,00 | 3,97±0,72 | 4,00 | 0,477 |
| Madde 36 | 3,71±0,84 | 4,00 | 3,63±0,79 | 4,00 | 0,567 |
| Madde 37 | 3,95±0,83 | 4,00 | 3,97±0,60 | 4,00 | 0,833 |
| Madde 38 | 3,20±0,99 | 3,00 | 3,35±0,91 | 3,00 | 0,250 |
| Madde 39 | 3,00±1,11 | 3,00 | 3,00±1,04 | 3,00 | 0,975 |
[END_OF_TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Mann-Whitney U testi sonucu Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kayıtlı 3000 taneden az hastası olan 77 kişi, 3000-3200 arasında hastası olan 49 kişi ve 3200'en fazla hastası olan 231 kişi olduğu için gruplardaki homojenliği sağlamak amacıyla hasta sayıları iki düzeyde (3200 ve altı, 3200'ün üzerinde) yeniden sınıflandırılmıştır.
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kayıtlı hasta sayısına göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.23'de özetlenmiştir. Duyarlılık, ciddiyet, yararlar ve engeller ölçek puanları bakımından kayıtlı hasta sayısı arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p>0,05). Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından da kayıtlı hasta sayıları arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p=0,435).
**Tablo 5.23.** Araştırmaya katılan aile hekimlerinin kayıtlı hasta sayısına göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | 3200 ve altı (n=117) | 3200 üstü (n=210) | p |
|-------|-----------------------|-------------------|---|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca |
| Duyarlılık | 29,71±5,01 | 29,00 | 29,80±4,66 | 30,00 | 0,648<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,08±2,85 | 13,00 | 13,27±2,89 | 13,00 | 0,675<sup>a</sup> |
| Yararlar | 21,44±5,07 | 22,00 | 20,82±4,64 | 21,00 | 0,166<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,07±5,26 | 33,00 | 34,22±3,86 | 34,00 | 0,103<sup>a</sup> |
| Genel | 97,29±13,27 | 97,00 | 98,12±11,86 | 98,00 | 0,562<sup>b</sup> |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,434).
Aile hekimlerinin kayıtlı hasta sayısına bakımdan maddelerden aldıkları puanların karşılaştırılması sonuçları Tablo 5.24'te özetlenmiştir. İncelenen maddeler bakımından kayıtlı hasta sayıları arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmüştür (p>0,05). Tablo 5.24. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin kayıtlı hasta sayısına göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[METADATA]
- **X±SS**: Ortalama ± Standart sapma
- **Ortanca**: Medyan
- **p***: Mann-Whitney U testi sonucu
[TABLE]
| Madde | 3200 ve altı (n=117) | 3200 üstü (n=210) | p* |
|----------|-----------------------|-------------------|------|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca |
| Madde27 | 2,50±1,15 | 2,00 | 2,43±1,10 | 2,00 | 0,689 |
| Madde28 | 3,10±1,08 | 3,00 | 3,04±1,12 | 3,00 | 0,084 |
| Madde29 | 4,10±0,74 | 4,00 | 4,07±0,78 | 4,00 | 0,722 |
| Madde30 | 3,02±0,98 | 3,00 | 3,03±1,01 | 3,00 | 0,803 |
| Madde31 | 4,17±0,78 | 4,00 | 4,22±0,80 | 4,00 | 0,369 |
| Madde32 | 3,60±0,88 | 4,00 | 3,76±1,60 | 4,00 | 0,404 |
| Madde33 | 3,72±0,81 | 4,00 | 3,83±0,81 | 4,00 | 0,305 |
| Madde34 | 3,65±0,82 | 4,00 | 3,58±0,88 | 4,00 | 0,270 |
| Madde35 | 4,08±0,69 | 4,00 | 4,00±0,80 | 4,00 | 0,247 |
| Madde36 | 3,76±0,82 | 4,00 | 3,66±0,83 | 4,00 | 0,809 |
| Madde37 | 3,96±0,78 | 4,00 | 3,95±0,79 | 4,00 | 0,772 |
| Madde38 | 3,26±0,95 | 3,00 | 3,21±0,99 | 3,00 | 0,382 |
| Madde39 | 3,03±1,07 | 3,00 | 2,99±1,11 | 3,00 | 0,364 |
[/TABLE]
Aile hekimin günlük kabul ettiği hasta sayısına göre ölçek puanlarının karşılaştırılması sonuçları Tablo 5.25'de özetlenmiştir. Duyarlılık, ciddiyet, yararlar ve engeller ölçek puanları bakımından günlük kabul edilen hasta sayıları arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p>0,05). Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından da günlük kabul edilen hasta sayıları arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p=0,585).
Tablo 5.25. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin günlük kabul edilen hasta sayısına göre ölçek puanlarının dağılımı (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | 40 altı (n=86) | 41-49 (n=168) | 50 ve üzeri (n=72) | p |
|-----------|----------------|---------------|-------------------|------|
| | X±SS | Ort. | X±SS | Ort. | X±SS | Ort. |
| Duyarlılık | 29,94±5,15 | 30,00 | 29,49±4,76 | 29,00 | 30,28±4,39 | 30,00 | 0,434<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,28±3,04 | 13,00 | 13,23±2,74 | 13,00 | 13,08±3,03 | 13,00 | 0,612<sup>a</sup> |
| Yararlar | 21,34±5,34 | 22,50 | 20,90±4,75 | 20,99 | 20,99±4,27 | 22,00 | 0,728<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,85±4,83 | 34,00 | 33,70±4,35 | 33,00 | 33,97±4,22 | 34,00 | 0,716<sup>a</sup> |
| Genel | 98,41±13,83 | 98,50 | 97,32±11,90 | 97,00 | 98,32±11,78 | 97,00 | 0,651<sup>a</sup> |
[/TABLE]
- **X±SS**: Ortalama ± Standart sapma
- **Ort.**: Ortanca
- **p**: Kruskal-Wallis H testi sonucu Aile hekiminin günlük kabul ettiği hasta sayısına göre maddelerin karşılaştırılması sonuçları Tablo 5.26'da özetlenmiştir. İncelenen maddeler bakımından günlük kabul edilen hasta sayıları arasında anlamlı bir fark olmamıştır (p>0,05).
### Tablo 5.26. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin günlük kabul edilen hasta sayısına göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=326) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Madde | 40 altı (n=86) | 41-49 (n=168) | 50 ve üzeri (n=72) | p* |
|-------|-----------------|----------------|-------------------|----|
| | X±SS | Ortanca X±SH | Ortanca | |
| Madde27 | 2,57±1,10 2,00 | 2,35±1,12 2,00 | 2,60±1,10 2,50 | 0,092 |
| Madde28 | 3,09±1,05 3,00 | 3,02±1,16 3,00 | 3,11±1,06 3,00 | 0,816 |
| Madde29 | 4,16±0,75 4,00 | 4,08±0,78 4,00 | 4,00±0,76 4,00 | 0,322 |
| Madde30 | 2,93±0,98 3,00 | 3,08±1,00 3,00 | 3,00±1,03 3,00 | 0,443 |
| Madde31 | 4,27±0,78 4,00 | 4,19±0,77 4,00 | 4,18±0,85 4,00 | 0,654 |
| Madde32 | 3,69±0,87 4,00 | 3,79±1,72 4,00 | 3,53±0,95 4,00 | 0,340 |
| Madde33 | 3,85±0,74 4,00 | 3,80±0,83 4,00 | 3,69±0,83 4,00 | 0,474 |
| Madde34 | 3,52±0,84 4,00 | 3,63±0,89 4,00 | 3,64±0,81 4,00 | 0,547 |
| Madde35 | 4,01±0,86 4,00 | 3,99±0,74 4,00 | 4,15±0,66 4,00 | 0,358 |
| Madde36 | 3,71±0,92 4,00 | 3,64±0,80 4,00 | 3,81±0,78 4,00 | 0,348 |
| Madde37 | 3,95±0,79 4,00 | 3,93±0,76 4,00 | 4,00±0,87 4,00 | 0,740 |
| Madde38 | 3,20±1,05 3,00 | 3,21±0,96 3,00 | 3,31±0,91 3,00 | 0,831 |
| Madde39 | 2,92±1,15 3,00 | 3,04±1,11 3,00 | 2,99±1,00 3,00 | 0,558 |
[/TABLE]
* X±SH: Ortalama±Standart sapma; *: Kruskal-Wallis H testi sonucu
Çalışmaya katılan aile hekimlerinin yalnızca 22 tanesi en çok iş yükü olarak koruyucu sağlık hizmetlerini görmekte iken enjeksiyon ve pansumanı en çok iş yükü olarak gören kimse yoktur. Muayeneyi 209 kişi ve raporlu ilaç yazımını 123 kişi en çok iş yükü olarak görmektedir. Gruplardaki homojenliği sağlamak amacıyla muayene ve raporlu ilaç yazımı karşılaştırması yapılmıştır.
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin en çok iş yüküne göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.27'de özetlenmiştir. Duyarlılık, yararlar ve engeller ölçek puanları bakımından en çok iş yükünü muayene ve raporlu ilaç yazımı olarak görenler arasında anlamlı bir fark olmamıştır (p>0,05), ciddiyet bakımından ise anlamlı bir fark olduğu (p=0,041) söylenebilir. Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından da en çok iş yükünü muayene ve raporlu ilaç yazımı olarak görenler arاسında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p=0,119). En çok iş yükünü muayene olarak görenlerin ciddiyet puanı raporlu ilaç yazımı olarak görenlerden daha fazladır.
**Tablo 5.27. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin en çok iş yüküne göre ölçek puanlarının dağılımı (n=304) (Aralık 2020-Ocak 2021) 1**
[START_OF_TABLE]
| Ölçek | Muayene (n=193) | Raporlu İlaç (n=111) | p |
| --- | --- | --- | --- |
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Duyarlılık | 30,15±4,42 | 30,00 | 29,05±5,11 | 28,00 | 0,038<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,45±2,93 | 13,00 | 12,77±2,86 | 12,00 | 0,041<sup>a</sup> |
| Yararlar | 21,30±4,55 | 22,00 | 20,55±5,25 | 21,00 | 0,353<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,99±3,97 | 34,00 | 33,93±4,71 | 34,00 | 0,767<sup>a</sup> |
| Genel | 98,90±11,35 | 99,00 | 96,31±13,43 | 96,00 | 0,075<sup>b</sup> |
[END_OF_TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,065).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin en çok iş yüküne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.28'te özetlenmiştir. İncelenen maddeler bakımından iş yükleri arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmüştür (p>0,05).
**Tablo 5.28. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin en çok iş yüküne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=304) (Aralık 2020-Ocak 2021)**
[START_OF_TABLE]
| Madde | Muayene (n=193) | Raporlu İlaç (n=111) | p* |
| --- | --- | --- | --- |
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Madde27 | 2,52±1,13 | 2,00 | 2,32±1,09 | 2,00 | 0,101 |
| Madde28 | 3,05±01,09 | 3,00 | 3,03±1,10 | 3,00 | 0,851 |
| Madde29 | 4,08±0,73 | 4,00 | 4,11±0,77 | 4,00 | 0,623 |
| Madde30 | 3,01±1,00 | 3,00 | 3,08±0,97 | 3,00 | 0,639 |
| Madde31 | 4,17±0,82 | 4,00 | 4,31±0,68 | 4,00 | 0,207 |
| Madde32 | 3,82±1,59 | 4,00 | 3,59±1,00 | 4,00 | 0,100 |
| Madde33 | 3,75±0,78 | 4,00 | 3,89±0,85 | 4,00 | 0,172 |
| Madde34 | 3,63±0,85 | 4,00 | 3,59±0,86 | 4,00 | 0,840 |
| Madde35 | 4,03±0,77 | 4,00 | 4,12±0,67 | 4,00 | 0,489 |
| Madde36 | 3,75±0,80 | 4,00 | 3,69±0,84 | 4,00 | 0,524 |
| Madde37 | 3,99±0,06 | 4,00 | 4,02±0,07 | 4,00 | 0,955 |
| Madde38 | 3,25±0,07 | 3,00 | 3,25±0,09 | 3,00 | 0,849 |
| Madde39 | 3,10±0,08 | 3,00 | 2,89±0,10 | 3,00 | 0,161 |
[END_OF_TABLE]
X±SH: Ortalama±Standart hata; *: Mann-Whitney U testi sonucu Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığı olan hastası olma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.29'da özetlenmiştir.
Duyarlılık, ciddiyet ve engeller ölçek puanları bakımından son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığa sahip hastası olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olmadığı (p>0,05), yararlar bakımından ise anlamlı bir fark olduğu (p=0,026) söylenebilir. Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığa sahip hastası olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,037). Son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığa sahip hastası olanların yararlar ve Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanları olmayanlara göre fazladır.
**Tablo 5.29.** Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığı olan hastası olma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n: 326) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | Evet (n=207) | Hayır (n=119) | P |
| --- | --- | --- | --- |
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Duyarlılık | 30,16±4,70 | 30,00 | 29,13±4,87 | 29,00 | 0,056<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,41±2,85 | 13,00 | 12,86±2,89 | 13,00 | 0,220<sup>a</sup> |
| Yararlar | 21,41±4,59 | 22,00 | 20,38±5,11 | 20,00 | 0,026<sup>a</sup> |
| Engeller | 34,05±4,02 | 34,00 | 33,41±5,10 | 33,00 | 0,337<sup>a</sup> |
| Genel | 99,02±11,42 | 99,00 | 95,77±13,72 | 96,00 | 0,030<sup>b</sup> |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Welch t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,018).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığı olan hastası olma durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.30'da özetlenmiştir.
Madde 31: “Grip olmak pnömoni (zaturre) gibi daha ciddi hastalıklara neden olabilir.” ve Madde 37: “Sağlık konusunda yeni bilgileri araştırırım.” tutumları bakımından son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığa sahip hastası olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,001; p=0,023). Son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığa sahip hastası olanların bu görüşlere katılım eğilimlerinin olmayanlardan fazla olduğu gözlenmiştir. Tablo 5.30. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir bir hastalığı olan hasta olma durumuna göre araştırma madelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n: 326) (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Madde | Evet (n=207) | Hayır (n=119) | p* |
|---------|--------------|---------------|--------|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca |
| Madde 27| 2,47±1,15 | 2,00 | 2,44±1,06 | 2,00 | 0,907 |
| Madde 28| 3,05±1,12 | 3,00 | 3,09±1,09 | 3,00 | 0,795 |
| Madde 29| 4,13±0,76 | 4,00 | 3,98±0,77 | 4,00 | 0,061 |
| Madde 30| 3,07±1,01 | 3,00 | 2,94±0,98 | 3,00 | 0,229 |
| Madde 31| 4,30±0,79 | 4,00 | 4,03±0,77 | 4,00 | 0,001 |
| Madde 32| 3,78±1,58 | 4,00 | 3,57±0,95 | 4,00 | 0,199 |
| Madde 33| 3,76±0,81 | 4,00 | 3,84±0,81 | 4,00 | 0,377 |
| Madde 34| 3,61±0,82 | 4,00 | 3,58±0,92 | 4,00 | 0,783 |
| Madde 35| 4,05±0,73 | 4,00 | 3,99±0,82 | 4,00 | 0,632 |
| Madde 36| 3,75±0,78 | 4,00 | 3,61±0,90 | 4,00 | 0,185 |
| Madde 37| 4,03±0,74 | 4,00 | 3,82±0,86 | 4,00 | 0,023 |
| Madde 38| 3,24±0,97 | 3,00 | 3,23±0,98 | 3,00 | 0,897 |
| Madde 39| 2,98±1,07 | 3,00 | 3,04±1,15 | 3,00 | 0,605 |
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Mann-Whitney U testi sonucu
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta olma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.31'da özetlenmiştir.
Duyarlılık, ciddiyet ve engeller ölçek puanları bakımından son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hastaları ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olmadığı (p>0,05), yararlar bakımından ise anlamlı bir fark olduğu (p=0,005) söylenebilir. Son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hastaların yararlar ölçeği puanı olmayanlara göre fazladır.
Genel Grip ten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hastalar ve olmayanlar arasında anlamlı bir fark olmadığı söylenebilir (p=0,068). Tablo 5.31. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta öyküsü olma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n:327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[START_OF_TABLE]
| Ölçek | Evet (n=50) | Hayır (n=277) | P |
|-------|-------------|---------------|---|
| | X±SS | Ortanca | |
| Duyarlılık | 30,20±4,79 | 30,00 | 29,69±4,78 | 30,00 | 0,517<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,78±2,98 | 14,00 | 13,10±2,85 | 13,00 | 0,099<sup>a</sup> |
| Yararlar | 22,84±3,90 | 23,00 | 20,71±4,88 | 21,00 | 0,005<sup>a</sup> |
| Engeller | 33,94±5,30 | 34,00 | 33,79±4,28 | 34,00 | 0,445<sup>a</sup> |
| Genel | 100,76±11,63 | 100,00 | 97,29±12,44 | 97,00 | 0,068<sup>b</sup> |
[END_OF_TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,566).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta öyküsü olma durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.32'de özetlenmiştir. İncelenen maddeler bakımından son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hastası olan ve olmayan aile hekimleri arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmüştür (p>0,05).
Tablo 5.32. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek ciddi bir rahatsızlık olan hasta öyküsü olma durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n:327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[START_OF_TABLE]
| Madde | Evet (n=50) | Hayır (n=277) | p* |
|-------|-------------|---------------|----|
| | X±SS | Ortanca | |
| Madde 27 | 2,56±1,18 | 2,00 | 2,44±1,10 | 2,00 | 0,496 |
| Madde 28 | 3,12±1,21 | 3,00 | 3,05±1,09 | 3,00 | 0,579 |
| Madde 29 | 4,18±0,73 | 4,00 | 4,06±0,77 | 4,00 | 0,317 |
| Madde 30 | 3,08±1,15 | 3,00 | 3,01±0,97 | 3,00 | 0,673 |
| Madde 31 | 4,34±0,80 | 4,00 | 4,18±0,79 | 4,00 | 0,112 |
| Madde 32 | 3,86±0,90 | 4,00 | 3,68±1,46 | 4,00 | 0,075 |
| Madde 33 | 3,74±0,90 | 4,00 | 3,80±0,79 | 4,00 | 0,738 |
| Madde 34 | 3,64±0,78 | 4,00 | 3,59±0,87 | 4,00 | 0,700 |
| Madde 35 | 4,00±0,61 | 4,00 | 4,04±0,79 | 4,00 | 0,418 |
| Madde 36 | 3,78±0,68 | 4,00 | 3,68±0,85 | 4,00 | 0,588 |
| Madde 37 | 4,02±0,77 | 4,00 | 3,94±0,79 | 4,00 | 0,501 |
| Madde 38 | 3,44±0,73 | 3,00 | 3,19±1,01 | 3,00 | 0,103 |
| Madde 39 | 3,12±1,00 | 3,00 | 2,98±1,11 | 3,00 | 0,369 |
[END_OF_TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma, *: Mann-Whitney U testi sonucu Araştırmaya katılan aile hekimlerinin erişkin bağısklama için elverişliliği görüşüne göre ölçek puanlarının Tablo 5.33'de özetlenmiştir.
Aile hekimlerinin aile sağlığı merkezlerini erişkin bağısklama hizmetleri için elverişliliği hakkındaki değerlendirmeleri ile uyarlılık, ciddiyet ve yararlar puanları bakımından anlamlı bir fark olmadığı (p>0,05), engeller bakımından ise fark olduğu söylenebilir (p=0,003).
Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanı bakımından aile sağlığı merkezlerini erişkin bağısklama hizmetleri için elverişliliği hakkındaki değerlendirmeler arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,016).
Engeller ve genel ölçek puanındaki anlamlı farklılığın aile sağlığı merkezlerinin elverişliliği ile ilgili olan “elverişlidir”, “kısmen elverişlidir” ve “yeterli değil” değişkenlerinden hangisinden kaynaklandığını bulabilmek amacıyla Tukey HSD ve Dunn testleri uygulanmış ve ikili karşılaştırma sonuçları Tablo 5.34'da özetlenmiştir.
**Tablo 5.33.** Araştırmaya katılan aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağısklama için elverişliliği görüşüne göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | Elverişlidir (n=160) | Kısmen Elverişlidir (n=129) | Yeterli Değil (n=38) | p |
|-------|-----------------------|-----------------------------|----------------------|---|
| | X±SS | Ortanca X±SS | Ortanca X±SS | |
| Duyarlılık | 30,26±4,72 | 30,00 | 29,05±4,69 | 29,00 | 29,00 | 0,105<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,24±2,96 | 13,00 | 13,01±2,86 | 13,00 | 13,68±2,53 | 14,00 | 0,452<sup>a</sup> |
| Yararlar | 21,71±4,50 | 22,00 | 20,51±5,05 | 21,00 | 20,00±4,88 | 20,00 | 0,057<sup>a</sup> |
| Engeller | 34,71±3,86 | 35,00 | 33,02±4,87 | 32,00 | 32,74±4,59 | 33,00 | 0,003<sup>a</sup> |
| Genel | 99,92±11,83 | 100,00 | 95,59±12,72 | 95,00 | 96,55±12,22 | 93,00 | 0,010<sup>b</sup> |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Kruskal-Wallis H testi sonucu; b: Tek yönlü varyans analizi sonucu (Levene testi sonucu p=0,590).
**Tablo 5.34.** Aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağısklama hizmetleri için elverişliliği ile ilgili görüşlerin karşılaştırılması (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Öneri | Engeller<sup>+</sup> | Genel<sup>++</sup> |
|-------|---------------------|-------------------|
| Elverişlidir – Kısmen elverişlidir | 0,007 | 0,008 |
| Elverişlidir – Yeterli değil | 0,050 | 0,279 |
| Kısmen elverişlidir – Yeterli değil | 1,000 | 0,904 |
[/TABLE]
<sup>+</sup>: Dunn testi sonucu (düzeltilmiş p değeri); <sup>++</sup>: Tukey HSD sonucu (p değeri) Aile sağlığı merkezini erişkin bağışıklamaya elverişli olarak görenlerin engeller puanının diğerlerine göre anlamlı olarak daha yüksek olduğu söylenebilir. Aile sağlığı merkezlerini erişkin bağışıklamaya elverişli olarak görenlerin Genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanının kısmen elverişli olarak görenlerden anlamlı olarak daha yüksek olduğu (p=0,050) fakat yeterli değil diyenlerle benzer olduğu söylenebilir (p=0,279).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin erişkin bağışıklama için elverişliliği görüşüne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.35'da özetlenmiştir.
Madde27: “Eğer grip olursam, işim tehlikede olacak.”, Madde30: “Grip üç-bes gün sürer.” ve Madde34: “Dengeli bir diyetle beslenirim.” tutumları bakımından aile sağlığı merkezinin erişkin bağışıklamadaki rolleri arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,008; p=0,037; p=0,017). Bu araştırmada maddelerindeki anlamlı farklılığın aile sağlığı merkezlerinin elverişliliği ile ilgili olan “elverişlidir”, “kısmen elverişlidir” ve “yeterli değil” değişkenlerinden hangisinden kaynaklandığını bulabilmek amacıyla Dunn testi uygulanmış ve ikili karşılaştırma sonuçları Tablo 5.36'de özetlenmiştir. Tablo 5.35. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin erişkin bağışıklama için elverişliliği görüşüne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Madde | Elverişlidir (n=160) | Kısme Elverişlidir (n=129) | Yeterli Değil (n=38) | p* |
|-------|-----------------------|---------------------------|----------------------|----|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Madde27 | 2,40±1,15 | 2,00 | 2,34±0,95 | 2,00 | 3,08±1,30 | 3,00 | 0,008 |
| Madde28 | 3,01±1,15 | 3,00 | 3,08±1,04 | 3,00 | 3,21±1,14 | 3,00 | 0,670 |
| Madde29 | 4,14±0,75 | 4,00 | 4,05±0,72 | 4,00 | 3,89±0,92 | 4,00 | 0,235 |
| Madde30 | 3,07±1,05 | 3,00 | 2,88±0,96 | 3,00 | 3,32±0,81 | 3,00 | 0,037 |
| Madde31 | 4,24±0,78 | 4,00 | 4,23±0,77 | 4,00 | 4,00±0,87 | 4,00 | 0,213 |
| Madde32 | 3,74±0,99 | 4,00 | 3,69±1,87 | 4,00 | 3,61±0,82 | 4,00 | 0,147 |
| Madde33 | 3,89±0,77 | 4,00 | 3,75±0,82 | 4,00 | 3,53±0,86 | 4,00 | 0,057 |
| Madde34 | 3,73±0,88 | 4,00 | 3,53±0,83 | 4,00 | 3,32±0,77 | 3,00 | 0,017 |
| Madde35 | 4,09±0,76 | 4,00 | 3,93±0,79 | 4,00 | 4,13±0,66 | 4,00 | 0,169 |
| Madde36 | 3,78±0,81 | 4,00 | 3,59±0,83 | 4,00 | 3,71±0,84 | 4,00 | 0,148 |
| Madde37 | 4,04±0,78 | 4,00 | 3,84±0,82 | 4,00 | 3,97±0,69 | 4,00 | 0,081 |
| Madde38 | 3,28±1,01 | 3,00 | 3,16±0,96 | 3,00 | 3,29±0,87 | 3,00 | 0,694 |
| Madde39 | 3,13±1,15 | 3,00 | 2,93±1,05 | 3,00 | 2,68±0,93 | 3,00 | 0,068 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Kruskal-Wallis H testi sonucu
Tablo 5.36. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin erişkin bağışıklama için elverişliliği görüşüne göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların ikili karşılaştırılması (Dunn testi sonucu düzeltilmiş p değeri)
[TABLE]
| Öneri | Madde 27 | Madde 30 | Madde 34 |
|-------|----------|----------|----------|
| Elverişlidir-Kısme elverişlidir | 1,000 | 0,257 | 0,210 |
| Elverişlidir-Yeterli değil | 0,010 | 0,559 | 0,025 |
| Kısme elverişlidir-Yeterli değil | 0,009 | 0,049 | 0,471 |
[/TABLE]
Aile sağlığı merkezinin erişkin bağışıklama için elverişli olmadığını düşünenlerin “Eğer grip olursam, işim tehlikede olacak.” görüşüne katılım eğiliminin diğerlerine göre daha yüksek olduğu söylenebilir.
Aile sağlığı merkezinin erişkin bağışıklama için elverişli olmadığını düşünenlerin “Grip üç-beş gün sürer.” görüşüne katılım eğiliminin kısmen elverişli olduğunu düşünenlere göre daha yüksek olduğu söylenebilir.
Aile sağlığı merkezinin erişkin bağışıklama elverişli olduğunu düşünenlerin “Dengeli bir diyetle beslenirim.” görüşüne katılım eğiliminin elverişlii olmadığını düşünenlere göre daha yüksek olduğu söylenebilir. Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıldır grip aşısını düzenli yapıma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı Tablo 5.37'de özetlenmiştir.
Tüm ölçek puanları bakımından son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yapanlar ve yapmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu (p < 0,01), son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yapanların ölçek puanlarının yapmayanlara göre daha yüksek olduğu söylenebilir.
### Tablo 5.37. Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıldır grip aşısını düzenli yapıma durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n = 327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | Evet (n = 138) | Hayır (n = 186) | p |
|-------------|----------------|-----------------|-------|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca |
| Duyarlılık | 31,03±4,91 | 31,00 | 28,82±4,43 | 28,50 | <0,001<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,72±2,94 | 14,00 | 12,77±2,73 | 12,00 | 0,002<sup>a</sup> |
| Yararlar | 23,49±3,81 | 24,00 | 19,13±4,59 | 19,00 | 0,000<sup>a</sup> |
| Engeller | 35,05±4,71 | 36,00 | 32,82±3,98 | 32,00 | 0,000<sup>a</sup> |
| Genel | 103,28±11,79 | 103,00 | 93,55±11,04 | 93,00 | 0,000<sup>b</sup> |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p = 0,549).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıldır grip aşısını düzenli yapıma durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.38'te özetlenmiştir.
Madde31: "Grip olmak pnömoni (zaturre) gibi daha ciddi hastalıklara neden olabilir.", Madde35: "Tıbbi önerilere uyarm çünkü bunların benim sağlık durumuma yararlı olacağına inanırım.", Madde37: "Sağlık konusunda yeni bilgileri araştırırım.", ve Madde38: "Hastalıkla ilgili muayenelere ek olarak önerilen yıllık fiziksel muayenelerim de var." tutumları bakımından son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yapan ve yapmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p = 0,028; p = 0,010; p = 0,001; p = 0,029). Son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yapanların bu görüşlere katılım eğilimlerinin yapmayanlardan fazla olduğu söylenebilir.
Madde32: "Grip aşısından grip olunabilir." ve Madde33: "İnsanlar grip aşısından sonra sıklıkla hasta olabilirler." tutumları bakımından son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yaptıran ve yaptırmayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,008; p<0,001). Son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yaptırmayanların bu görüşlere katılım eğilimlerinin yaptıranlardan fazla olduğu söylenebilir.
### Tablo 5.38. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin son 5 yıldır grip aşısını düzenli yaptırma durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Madde | Evet (n=138) | Hayır (n=186) | p* |
|---------|--------------|---------------|--------|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca |
| Madde 27| 2,52±1,19 | 2,00 | 2,39±1,04 | 2,00 | 0,443 |
| Madde 28| 3,05±1,21 | 3,00 | 3,06±1,03 | 3,00 | 0,882 |
| Madde 29| 4,17±0,74 | 4,00 | 4,01±0,78 | 4,00 | 0,073 |
| Madde 30| 3,11±1,08 | 3,00 | 2,98±0,92 | 3,00 | 0,151 |
| Madde 31| 4,30±0,79 | 4,00 | 4,13±0,78 | 4,00 | 0,028 |
| Madde 32| 3,75±1,00 | 4,00 | 3,66±1,62 | 4,00 | 0,041 |
| Madde 33| 3,96±0,81 | 4,00 | 3,66±0,78 | 4,00 | <0,001 |
| Madde 34| 3,69±0,79 | 4,00 | 3,53±0,90 | 4,00 | 0,140 |
| Madde 35| 4,14±0,74 | 4,00 | 3,94±0,76 | 4,00 | 0,010 |
| Madde 36| 3,80±0,84 | 4,00 | 3,62±0,81 | 4,00 | 0,053 |
| Madde 37| 4,09±0,78 | 4,00 | 3,84±0,78 | 4,00 | 0,001 |
| Madde 38| 3,36±0,97 | 3,00 | 3,14±0,95 | 3,00 | 0,029 |
| Madde 39| 3,05±1,11 | 3,00 | 2,94±1,08 | 3,00 | 0,311 |
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Mann-Whitney U testi sonucu
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yaptırmasını sağlama durumuna Tablo 5.39'da özetlenmiştir.
Tüm ölçek puanları bakımından aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yaptırmasını sağlayanlar ve sağlamayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p<0,01). Aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yaptırmasını sağlayanların ölçek puanlarının sağlamayanlara göre daha yüksek olduğu söylenebilir. Tablo 5.39. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yapımını sağlama durumuna göre ölçek puanlarının dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Ölçek | Evet (n=188) | Hayır (n=137) | p |
|-------|--------------|---------------|---|
| | X±SS | Ortanca | |
| Duyarlılık | 30,73±4,86 | 30,50 | |
| | | | 0,000<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 13,62±2,78 | 13,00 | |
| | | | 0,000<sup>a</sup> |
| Yararlar | 22,62±4,28 | 23,00 | |
| | | | 0,000<sup>a</sup> |
| Engeller | 34,55±4,38 | 35,00 | |
| | | | 0,000<sup>a</sup> |
| Genel | 101,52±12,18 | 102,00 | |
| | | | 0,000<sup>b</sup> |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; a: Mann-Whitney U testi sonucu; b: Bağımsız iki grup t-testi sonucu (Levene testi sonucu p=0,091).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yapımını sağlama durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.40'da özetlenmiştir.
Madde27: "Eğer grip olursam, işim tehlikede olacak.", Madde29: "İnsanlar, grip olan diğer insanların bulunduğu ortamın havasını soluduğunda grip olurlar." Madde31: "Grip olmak pnömoni (zaturre) gibi daha ciddi hastalıklara neden olabilir.", Madde36: "Sağlığımı geliştirmek için sık sık kendime yararlı bir şeyler yaparım.", Madde37: "Sağlık konusunda yeni bilgileri araştırırım." ve Madde38: "Hastalıkla ilgili muayenelere ek olarak önerilen yıllık fiziksel muayenelerim de var." tutumları bakımından aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yapımını sağlayanlar ile sağlamayanlar arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,025; p=0,001; p=0,006; p=0,027; p<0,001; p=0,049). Aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yapımını sağlayanların bu görüşlere katılım eğilimlerinin diğerlerinden fazla olduğu gözlenmiştir. Tablo 5.40. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin aile bireylerinin düzenli olara grip aşısı yapımını sağılama durumuna göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=327) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Madde | Evet (n=188) | Hayır (n=137) | p* |
|----------|--------------|---------------|--------|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca | |
| Madde27 | 2,56±1,11 | 2,00 | 2,31±1,12 | 2,00 | 0,025 |
| Madde28 | 3,12±1,17 | 3,00 | 2,99±1,02 | 3,00 | 0,265 |
| Madde29 | 4,20±0,72 | 4,00 | 3,91±0,80 | 4,00 | 0,001 |
| Madde30 | 3,02±1,08 | 3,00 | 3,02±0,88 | 3,00 | 0,917 |
| Madde31 | 4,28±0,83 | 4,00 | 4,10±0,73 | 4,00 | 0,006 |
| Madde32 | 3,78±1,64 | 4,00 | 3,60±0,94 | 4,00 | 0,409 |
| Madde33 | 3,86±0,79 | 4,00 | 3,70±0,83 | 4,00 | 0,133 |
| Madde34 | 3,63±0,85 | 4,00 | 3,56±0,87 | 4,00 | 0,486 |
| Madde35 | 4,04±0,77 | 4,00 | 4,01±0,75 | 4,00 | 0,491 |
| Madde36 | 3,78±0,84 | 4,00 | 3,58±0,79 | 4,00 | 0,027 |
| Madde37 | 4,08±0,75 | 4,00 | 3,77±0,81 | 4,00 | <0,001 |
| Madde38 | 3,31±0,96 | 3,00 | 3,12±0,96 | 3,00 | 0,049 |
| Madde39 | 3,06±1,11 | 3,00 | 2,91±1,07 | 3,00 | 0,190 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Mann-Whitney U testi sonucu
Çalışmaya katılanların aile hekimlerinin yalnızca 3 tanesi risk grubundaki hastalarına influenza aşısını önermediği için “Influenza aşısını mutlaka önermekte ve isteksiz hastalarını ikna etmek için zaman ayırırım.”, “Mutlaka öneririm ama yaptıklarları için ısrarcı ve takipçi olmam.” ve “Aktif olarak öneri yapmıyorum. Hastalarımdan talep gelirse öneririm.” diyenler dikkate alınmıştır.
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin influenza aşı önerisine göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.41'de özetlenmiştir.
Ciddiyet, yararlar, engeller ve genel ölçek puanları bakımından influenza aşısı önerileri arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p<0,05). Ciddiyet, duyarılılık, yararlar, engeller ve genel ölçek puanlarındaki anlamlı farklılığın “önerir-ikna eder”, “önerir-ikna etmez” ve “talep gelirse önerir” değişkenlerinden hangisinden kaynaklandığını belirlemek amacıyla Tukey HSD ve Dunn testleri uygulanmış ve ikili karşılaştırma sonuçları Tablo 5.42'de özetlenmiştir. Tablo 5.41. Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin influenza aşı önerisine göre ölçek puanlarının dağılımı (n=324) (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Ölçek | Onerir+Ikna Eder (n=139) | Onerir+Ikna Etmez (n=151) | Talep Gelirse Onerir (n=34) | p |
|----------------|--------------------------|---------------------------|-----------------------------|-------|
| | X±SS | Ort. | X±SS | Ort. |
| Duyarlılık | 30,50±4,80 | 30,00 | 29,10±4,63 | 29,00 | 0,057<sup>a</sup> |
| Ciddiyet | 14,07±2,79 | 14,00 | 12,60±2,69 | 12,00 | 0,000<sup>a</sup> |
| Yararlar | 23,14±4,17 | 23,00 | 19,99±4,42 | 21,00 | 0,000<sup>a</sup> |
| Engeller | 35,17±3,84 | 35,00 | 33,12±4,59 | 33,00 | 0,000<sup>a</sup> |
| Genel | 102,96±11,16 | 102,00 | 94,80±11,68 | 95,00 | 0,000<sup>b</sup> |
X±SS: Ortalama±Standart sapma; Ort: Ortanca; a: Kruskal-Wallis H testi sonucu; b: Tek yönlü varyans analizi sonucu (Levene testi sonucu p=0,207).
Tablo 5.42. Influenza aşı önerilerinin ikili karşılaştırılması (Aralık 2020-Ocak 2021)
| Oneri | Ciddiyet<sup>+</sup> | Yararlar<sup>+</sup> | Engeller<sup>+</sup> | Genel<sup>++</sup> |
|----------------|----------------------|----------------------|----------------------|--------------------|
| (a)–(b) | <0,001 | <0,001 | <0,001 | 0,000 |
| (a)–(c) | 0,023 | <0,001 | <0,001 | 0,000 |
| (b)–(c) | 1,000 | 0,074 | 0,352 | 0,531 |
a: "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastaları ikna etmek için zaman ayırırım."
b: "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ama yaptırımları için ısrarcı ve takipçi olmam."
c: "Aktif olarak öneri yapmıyorum. Hastalarımdan talep gelirse öneririm."
+: Dunn testi sonucu (düzeltilmiş p değeri); ++: Tukey HSD sonucu (p değeri)
Sonuçlar incelendiğinde, "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastaları ikna etmek için zaman ayırırım." diyenlerin ciddiyet, yararlar, engeller ve genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanlarının diğer iki gruba göre daha yüksek olduğu söylenebilir (p<0,05). "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ama yaptırımları için ısrarcı ve takipçi olmam." ve "Aktif olarak öneri yapmıyorum. Hastalarımdan talep gelirse öneririm." diyenlerin ise ciddiyet, yararlar, engeller ve genel Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçek puanlarının benzer olduğu söylenebilir (p>0,05).
"Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastaları ikna etmek için zaman ayırırım." diyenlerin duyarlılık puanlarının "Risk grubundaki hastalarıma mutlaka öneririm ama yaptıklarını için ısrarcı ve takipçi olmam.” diyenlere göre daha yüksek olduğu söylenebilir (p=0,044).
Araştırmaya katılan aile hekimlerinin influenza aşı önerisine göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 5.43'de özetlenmiştir.
**Tablo 5.43.** Araştırmaya katılan aile hekimlerinin influenza aşı önerisine göre araştırma maddelerine verdikleri yanıtların dağılımı (n=324) (Aralık 2020-Ocak 2021)
[TABLE]
| Madde | Önerir+İkna Eder (n=139) | Önerir+İkna Etmez (n=151) | Talep Gelirse Önerir (n=34) | p* |
|-------|---------------------------|---------------------------|-----------------------------|----|
| | X±SS | Ortanca | X±SS | Ortanca |
| Madde27 | 2,65±1,14 | 3,00 | 2,26±1,03 | 2,00 | 2,47±1,28 | 2.,0 | 0,010 |
| Madde28 | 3,17±1,19 | 3,00 | 2,90±1,05 | 3,00 | 3,32±0,94 | 3,00 | 0,053 |
| Madde29 | 4,14±0,074 | 4,00 | 4,07±0,77 | 4,00 | 3,97±0,83 | 4,00 | 0,549 |
| Madde30 | 3,09±1,06 | 3,00 | 3,05±0i94 | 3,00 | 2,62±0,92 | 2,50 | 0,038 |
| Madde31 | 4,28±0,85 | 4,00 | 4,17±0,73 | 4,00 | 4,09±0,79 | 4,00 | 0,101 |
| Madde32 | 3,79±0,94 | 4,00 | 3,71±1,76 | 4,00 | 3,41±1,02 | 3,00 | 0,044 |
| Madde33 | 3,90±0,84 | 4,00 | 3,77±0,73 | 4,00 | 3,53±0,83 | 4,00 | 0,034 |
| Madde34 | 3,75±0,87 | 4,00 | 3,56±0,78 | 4,00 | 3,26±0,99 | 3,00 | 0,010 |
| Madde35 | 4,10±0,79 | 4,00 | 4,01±0,69 | 4,00 | 3,94±0,92 | 4,00 | 0,272 |
| Madde36 | 3,86±0,86 | 4,00 | 3,64±0,73 | 4,00 | 3,35±0,95 | 3,00 | 0,003 |
| Madde37 | 4,10±0,74 | 4,00 | 3,92±0,74 | 4,00 | 3,59±1,05 | 4,00 | 0,006 |
| Madde38 | 3,48±0,91 | 3,00 | 3,09±0,93 | 3,00 | 2,88±1,17 | 3,00 | <0,001 |
| Madde39 | 3,24±1,18 | 3,00 | 2,86±0,97 | 3,00 | 2,74±1,11 | 3,00 | 0,011 |
[/TABLE]
X±SS: Ortalama±Standart sapma; *: Kruskal-Wallis H testi sonucu
Madde27: “Eğer grip olursam, işim tehlikede olacak.”, Madde30: “Grip üç-bes gün sürer.” Madde32: “Grip aşısından grip olunabilir.”, Madde34: “Dengeli bir diyete beslenirim.”, Madde36: “Sağlığımı geliştirmek için sık sık kendi kendime yararlı bir seyler yaparım.”, Madde37: “Sağlığım konusunda yeni bilgileri araştırırım.”, Madde38: “Hastalıkla ilgili muayenelere ek olarak önerilen yıllık fiziksel muayenelerim de var.” ve Madde39: “Düzenli olarak haftada en az iki üç kez egzersiz yaparım” tutumları bakımından influenza aşıları önerileri arasında anlamlı bir fark olduğu söylenebilir (p=0,010; p=0,038; p=0,013; p=0,010; p=0,003; p=0,006; p<0,001; p=0,011).
Araştırma maddelerindeki anlamlı farklılığın “önerir-ikna eder”, “önerir-ikna etmez” ve “talep gelirse önerir” değişkenlerinden hangisinden kaynaklandığını belirlemek amacıyla Dunn testi uygulanmış ve ikili karşılaştırma sonuçları Tablo 5.44'te özetlenmiştir.
### Tablo 5.44. İnfluenza aşısı önerilerinin maddeler için ikili karşılaştırılması (Dunn testi sonucu düzeltilmiş p değeri)
[TABLE]
| Oneri | Mad.9 | Mad.30 | Mad.32 | Mad.33 | Mad.34 | Mad.36 | Mad.37 | Mad.38 | Mad.39 |
|-------|--------|---------|---------|---------|---------|---------|---------|---------|---------|
| (a) - (b) | 0,008 | 1,000 | 0,155 | 0,377 | 0,110 | 0,040 | 0,095 | 0,003 | 0,025 |
| (a) - (c) | 0,616 | 0,036 | 0,105 | 0-039 | 0,018 | 0,009 | 0,009 | 0,005 | 0,085 |
| (b) - (c) | 1,000 | 0,061 | 1,000 | 0,361 | 0,416 | 0,447 | 0,299 | 0,773 | 1,000 |
[/TABLE]
a: "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastaları ikna etmek için zaman ayırırım."
b: "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ama yaptıklarını için ısrarcı ve takipçi olmam."
c: "Aktif olarak öneri yapmıyorum. Hastalardan talep gelirse öneririm."
Sonuçlar incelendiğinde, "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastaları ikna etmek için zaman ayırırım." diyenlerin "Eğer grip olursam, işim tehlikede olacak." ve "Düzenli olarak haftada en az iki üç kez egzersiz yaparım" görüşlerine katılım eğitimlerinin "Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ama yaptıklarını için ısrarcı ve takipçi olmam." diyenlerden daha fazla olduğu gözlenmiştir.
"Risk grubundaki hastalara mutlaka öneririm ve isteksiz hastaları ikna etmek için zaman ayırırım." diyenlerin "Grip üç-beş gün sürer.", "Dengeli bir diyetle beslenirim.", ve "Sağlık konusunda yeni bilgileri araştırırım." görüşlerine katılım eğitimlerinin "Aktif olarak öneri yapmıyorum. Hastalardan talep gelirse öneririm." diyenlerden daha fazla olduğu; "Grip aşısından grip olunabilir." görüşüne katılım eğitiminin daha düşük olduğu söylenebilir. "Aktif olarak öneri yapmıyorum. Hastalarımdan talep gelirse öneririm." diyenlerin "Sağlığımı geliştirmek için sık sık kendi kendime yararlı bir şeyler yaparım." ve "Hastalıkla ilgili muayenelere ek olarak önerilen yıllık fiziksel muayenelerim de var." görüşlerine katılım eğilimlerinin diğerlerine göre daha düşük olduğu söylenebilir.
``` # 6. TARTIŞMA
Türkiye'de aktif olarak birinci basamakta hizmet veren aile hekimlerinin influenza aşı yapma tutumlarının demografik özellikleri ile ilişkisini ve aşı önerisi üzerine etkisini incelemeyi amaçlayan araştırmanın evrenini Sağlıklı Yaşam Hareketi Derneği'ne üye olan Türkiye'nin farklı bölgelerinde birinci basamakta görev yapan 10.763 pratiyen, aile hekimi, acil hekimi ve işyeri hekimi oluşturmaktadır. Anket uygulaması Covid-19 pandemisi nedeniyle yüz yüze görüşmeler risk oluşturabileceğinden, online anket aracı surveymonkey kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Anket linki ve araştırmaya davet mektubu, Sağlıklı Yaşam Hareketi Derneği'ne üye 10.793 kişiye mail ile gönderilmiştir. 393 kişi ankete erişim sağlamıştır, anket yanıtlanma oranı %3,65 olmuştur. Literatürde aile hekimlerinin sanal anketleri yanıtlama oranlarının genellikle düşük olduğu bildirilmektedir (96). 5 kişi ankete erişim sağlamasına rağmen, soruların hiç birine yanıt vermediği için değerlendirmeden çıkarılmıştır. Toplam 388 hekim tarafından anket doldurulmuştur. 11 kişi (%2,8) aktif olarak birinci basamakta, aile hekimi olarak görev almaları için analizlere dahil edilmemiştir. Analizlere aktif olarak birinci basamakta, aile hekimi olarak görev almaktan onaylayan toplam 377 (%97,2) kişi dahil edilmiştir. Araştırmanın başında hedeflenen aile hekimi sayısı 370 kişi olarak belirlenmiş ve bu hedefe ulaşmıştır.
Sağlıkla ilgili davranışlardaki tutum bileşenlerinin incelenmesi, tutum değişikliği için sağlığı koruma müdahaleleri geliştirebilmek ve istenen sağlık davranışında bir artış meydana getirebilmek için önemlidir (60). Farklı çalışmalarda birçok farklı sağlık inanç modeli ölçeceği influenza ile ilgili davranışları değerlendirmek için kullanılmıştır (97-99). Araştırmamızda, aile hekimlerinin grip ten korunmaya yönelik tutumunu belirleyebilmek için Blue ve Valley (2002) tarafından geliştirilen, Erkin ve Özsoy (2010) tarafından Türk toplumuna uyarlanan “Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (GKYSİMÖ)”nde yer alan 26 maddelik ölçek, orijinal GKYSİMÖ'nde yer alan ama Türk toplumuna uyarlama çalışmasında çıkarılan 13 madde ve sosyodemografik özellikleri ve deneyimlere yönelik 13 sorudan oluşmaktadır. oluşan anket formu kullanılmış ve online olarak uygulanmıştır. GKYSİMÖ'den alınabilecek en az puan 26 en yüksek puan 130'dur. Araştırmamızda aile hekimlerinin GKYSİMÖ genel puan ortalaması 94,60±0,66 olarak bulunmuştur. Bu puan 57 ile 126 arasında değişmektedir. Literatürde Blue ve Valley (2002) tarafından geliştirilen, Erkin ve Özsoy (2010) tarafından Türk toplumuna uyarlanan “Gripten Korunmaya Yönelik Sağlık İnanç Modeli”nin sadece aile hekimlerine uygulandığı bir çalışmaya araştırıldığı kadarıyla rastlanmamıştır. Ölçeğin Türk toplumuna uyarlanması için yürütülen, 2010 yılında İzmir merkezde aile sağlığı merkezi, toplum sağlığı merkezi, anne çocuk sağlığı ve aile planlama merkezlerinde çalışan toplam 440 hekim, hemşire ve ebenin dahil edildiği araştırmada ise ölçek genel puan ortalaması ve standart hatası 81.12±0.79 olarak saptanmıştır (100).
Araştırmamızda, uygulanan ölçeğin Cronbach alfa katsayısı 0,888, alt boyutların Cronbach alfa katsayıları ise 0,703 ile 0,906 arasında değişmektedir. Ölçeğin Türk toplumuna adapte edilmesi için yürütülen çalışmada Cronbach alfa katsayısı 0.91, ölçek alt boyutlarının Cronbach Alfa katsayıları ise 0.99-0.97 arasında bildirilmiştir (60). Araştırmamızın bulguları bu veriler ile uyumlu bir şekilde kullanılan ölçeğin yüksek güvenilirlikle olduğunu ve tüm alt boyutların da oldukça güvenilir olduğunu göstermektedir.
Araştırmamıza aile hekimlerin son 5 senedir grip aşısını düzenli olarak yaptırma oranı %41,5 olarak bulunmuştur. Düzenli olarak mevsimsel grip aşısını yapan aile hekimlerinin oranı 2014 yılında 596 aile hekiminin katıldığı bir araştırmada %27,3 (99), 2012 yılında İzmir ve İstanbul'da 911 aile hekimi ile yapılan araştırmada ise %45,7 olarak bildirilmiştir (101). Doktor, hemşire, sağlık görevlisi, paramedik, tıbbi sekreter ve diğer yardımcı personelin dahil edildiği diğer bir araştırmada sağlık çalışanlarının aşılama oranı %25,7 iken hekimlerin aşılama oranı %41,2 olarak bulunmuştur (102). Türk Hekimler Kohortu verilerine göre hekimlerin grip aşılama oranı %47,2'dir (103). Türkiye'de sağlık çalışanları ve aile hekimleri arasında düzenli aşılama oranlarına ilişkin kapsamlı bir veri bulunmamaktadır. Çalışmamızın aile hekimlerinin aşılama oranına ilişkin bulgusu örneklem sayısı dikkate alındığında Türkiye genelindeki aile hekimlerini yansıtmada yetersiz. kalmakla beraber Türkiye 5 bölge sınıflandırmasına göre belirlenen tüm coğrafi bölgelerden katılımcı içermesi ve literatürle uyumlu olması nedeniyle önemlidir. Aşı alma durumu resmi kayıtlardan değil hekimlerin hatırlaması ve beyanına dayanmaktadır, bu durum güvenilirlik ve doğruluğu etkileyebilir.
Araştırmamızda son 5 yılın grip aşısını düzenli olarak her sezon yapan aile hekimlerinin GKYSİMÖ puanlarının yaptırımayanlara göre hem genel ölçek puanında hem de her bir ölçek alt grubunda anlamlı olarak daha yüksek olduğu bulunmuştur (p<0,01). Bu durum aile hekimlerinin influenza ve grip aşısı hakkındaki duyarlılık, ciddiyet, yararlar ve engellere yönelik inanışlarının aşı kararı üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Benzer şekilde, 2014 yılında Türkiye'de 596 aile hekiminin katıldığı bir araştırmada daha önce Looijmans-van den Akker ve Hopman ve arkadaşları tarafından kullanılan bir yaklaşıma dayalı olarak hazırlanan sağlık tutum modeli ile yapılan araştırmada, algılanan risk, algılanan riskin ciddiyeti, algılanan fayda, algılanan engeller kategorilerden alınan puanların aşıya uyumlu olan grupta anlamlı olarak daha yüksek olduğu bildirilmiştir (99). Yapılan farklı çalışmalarda algılanan duyarlılık, algılanan ciddiyet, algılanan yararlar ve algılanan engellerin aşı davranısında belirleyici olduğu gösterilirken (104-106) bazı çalışmalarda ise influenzanın algılanan ciddiyetinin influenza aşılama sürecinde önemli bir belirleyici olmadığı belirtilmiştir (107, 108). Çalışmamız influenza ve grip aşısı ile ilgili inanışların önemine dikkat çekmektedir. Sağlık çalışanlarının inanışları aşılama oranlarını etkilemektedir (60)
Aşılarda yeterli bir bilgiye sahip olmanın davranışsal değişikliklere neden olmak için tek başına yeterli olup olmadığı tartışma konusudur. Bilginin tek başına aşılama davranışı etkilediğini (101, 109, 110) sağlık çalışanlarının tutumlarının analitik bilgiden çok duygulara ve kişisel deneyime dayandığını gösteren çalışmalar olmakla beraber (111), aşılanan sağlık çalışanlarının aşı olmayan sağlık çalışanlarına göre bilgi düzeyinin daha yüksek olduğunu gösteren çalışmalar da mevcuttur (102, 112, 113) Araştırmamızda 6 tane bilgiye yönelik madde madde yer almaktadır ve 3 maddede aşısını düzenli yapan ve yaptırımayan hekimler arasında anlamlı fark bulunmaktadır. Son 5 yılın grip aşısını düzenli olarak her sezon yapanların Madde31: "Grip olmak pnömoni (zaturre) gibi daha ciddi hastalıklara neden olabilir.” görüşüne katılım eğilimi anlamlı olarak daha yüksektir (p=0,028). Son 5 yıldır grip aşısını düzenli olarak her sezon yaptırmanın ise Madde32: “Grip aşısından grip olunabilir.” ve Madde33: “İnsanlar grip aşısından sonra sıklıkla hasta olabilirler” görüşlerine katılım eğilimlerinin yaptırınlardan anlamlı olarak daha fazla olmakla birlikte (p=0,008; p<0,001) bilgiye yönelik maddelerin toplam puanı her iki grupta benzerdir (p:0,485). Araştırmamız, tek başına bilginin aşılama davranışı etkilemediği görüşünü desteklemektedir. Bu durum artan bilgi düzeyinin influenza ve grip aşısı ile ilgili yanlış algılarla dengelenmesi ile açıklanabilir (110)
Araştırmamızda, aile hekimlerinin düzenli grip aşısı olması ile sosyodemografik özellikleri, iş yükünün, aşı ile önlenebilir hastalıklar ile ilgili deneyimlerin, aile hekimlerinin aşılama davranışları ile ilişkisi değerlendirilmiştir. Araştırmamızın sonuçlarına göre sosyodemografik özelliklerden cinsiyet ve kronik bir hastalığa sahip olmak düzenli olarak grip aşısı olmayı etkilemezken (p=0,101; p=0,170), yaş grupları arasında anlamlı bir fark vardır (p=0,008) ve 50 yaş ve üzerindeki aile hekimleri diğer yaş gruplarına göre daha fazla düzenli olarak grip aşısı olmaktadır. Bu bulgu literatür ile uyumludur. Aşı kabulünü etkileyen etkenlerin araştırıldığı, 2010-2020 yılları arasında yapılan çalışmaların kapsayan ve sağlık çalışanları ile ilgili 44 makalenin dahil ettiği bir derleme çalışmasında 30 çalışmada yaşın etkisinin değerlendirildiği ve bu çalışmaların 22 tanesinde yaş ile beraber aşı alımının arttığı belirtilmiştir (106). Bu durum sağlık çalışanı olmanın yanı sıra yaşın da ek risk faktörü oluşturması, ilerleyen yaş ile beraber influenzanın önemli bir sağlık tehdidi olarak algılanması ile açıklanabilir (106, 112). Yaş gruplarında GKYSİMÖ sonuçları incelendiğinde ise sadece 50 yaş ve üzerindeki kişilerin engeller puanın anlamlı olarak fazla olduğu görülmektedir (p=0,015). 40-49 yaş aralığındaki kişiler, grip aşısının ağırlı, zaman alıcı ve riskli olması gibi engellere 50 yaş ve üzeri kişilerden daha çok inanmaktadır. Grip aşısına bağlı sistemik yan etkilerin yaş ile beraber azalması bu durumu desteklemektedir (114).
Az sayıda çalışmada kronik hastalığa sahip olmanın sağlık çalışanlarının aşılama ornalarını etkilemediği (115, 116) raporlanmışken çalışma sonuçlarımızın aksine pek çok çalışmada sağlık çalışanlarının kronik hastalığa sahip olmasının
``` aşılama oranlarını arttırdığı belirtilmiştir (99, 112). Toplumda kronik hastalığa sahip olmanın aşılama oranlarını arttırması bireylerin kendilerini grip hastalığına karşı daha duyarlı algılaması, kronik hastalığı nedeniyle grip aşısı ile ilgili daha fazla bilgilendirme alması gibi nedenlerle açıklanabilir fakat sağlık çalışanları için kronik hastalık varlığının etkisinin toplumdan farklı olması beklenebilir, bu nedenle etkisi daha detaylı olarak incelenmelidir. Araştırmamızda kronik hastalığa sahip olmanın, sağlık çalışanlarının Grip ten Korunmaya Yönelik Sağlık İnançlarını etkilemediği de gösterilmiştir (p>0,05). Herhangi bir kronik metabolik hastalığı olan aile hekimlerinin “insanlar, gripli birinden sonra (aynı tabak, çatal vs. Kullanarak) yemek yediklerinde grip olurlar” ifadesine katılım eğilimleri yüksek iken, kronik kalp hastalığı olan aile hekimlerinin “Grip 3-5 gün sürer” ifadesine katılımama eğilimleri daha yüksek bulunmuştur.
Aşılama oranlarında cinsiyetler arasında anlamlı bir fark bulunmaz iken GKYSİMÖ puanlarında ise kadın ve erkeklerin duyarlılık ve engeller ölçek puanları anlamlı olarak farklıdır (p=0,037; p=0,001). Ciddiyet ve yararlar puanları arasında ise anlamlı bir fark olmadığı bulunmuştur (p>0,05). GKYSİMÖ genel puanı bakımından da kadın ve erkekler arasında anlamlı fark vardır (p=0,019). Araştırmamızın bulgularına göre erkekler grip hastalığına karşı daha duyarlıdır ve erkeklerin gripten korunmaya yönelik inançları daha fazladır; kadınlar ise grip aşısının ağırliği, zaman alıcı ve riskli olması gibi engellere daha çok inanmaktadır. 2020 yılında yapılan bir derleme araştırmasında sağlık çalışanlarında cinsiyetin etkisinin araştırıldığı 27 çalışmada incelenmiş ve bu çalışmaların 13 tanesinde erkeklerin, 5 tanesinde ise kadınların aşılama oranlarının yüksek olduğu gösterilmiştir. Kadın sağlık çalışanlarının aşılama oranlarının yüksek olduğu çalışmalar ise kızamıkçık ve hepatit B aşılara ilişkin çalışmalardır (106). İnfluenza aşısına karşı kadınların immunolojik yanıtları daha iyi olmasına rağmen kadınlarında yan etki görülme sıklığı daha fazladır (21, 117). Kadın sağlık çalışanlarının grip aşılama oranlarının daha düşük olması aşı yan etkileri ile ilgili kaynaklanabilir. Aile hekimlerinin kayıtlı hasta sayısı ve günlük hasta sayıları gibi iş yükleri ile ilişkili faktörler düzenli olarak grip aşısı olup olmamalarını (p=0,736; p=0,660) ve GKYSİMÖ puanlarını (p>0,05) etkilememiştir.
Aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağışıklama için elverişli olduğunu düşünen aile hekimleri anlamlı olarak daha fazla grip aşısı olmaktadır, ayrıca bu hekimlerin genel ölçek puanları ve engeller ölçek puanları da anlamlı olarak daha yüksektir. Aile hekimliği yönetmeliğinde aile hekimliği merkezlerinin asgari koşulları belirlenirken, ayrı bir aşı odası bulundurması zorunlu tutulmamış, sadece tıbbi müdahale odasının aşı uygulamaları için uygun olması ve aşı dolabı bulundurma şartı bulunmaktadır (118). Türk Tabipler Birliği raporuna göre ise ASM'lerinin %35'inde ayrı bir aşı odası bulunmamaktadır ve sadece %25'inde aşı saklamak için üretilmiş bir aşı dolabı mevcuttur (119). Bu durum, aile hekimlerinin erişkin aşılama merkezi olarak daha elverişli hale getirilmesinin, aile hekimlerinin aşılama oranlarına katkı sağlayabileceğini düşündürmüştür.
Aile hekimlerinin %63,5'inin (n=226) son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalık olan bir hasta öyküsü ve %14,6'sının (n=52) son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek rahatsızlık olan hasta öyküsü olmasına karşın, düzenli olarak grip aşısı olmalarında bu deneyimlerin etkisi olmamıştır. (p=0,404; p=0,901) Fakat son 5 yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalık olan bir hasta öyküsü ve son 5 yıl içinde influenza ile ilişkili olabilecek rahatsızlık olan hasta öyküsü gibi aşı ile önlenebilir hastalıklarla ilgili deneyimleri olan aile hekimleri grip aşısının yararlarına daha çok inanmaktadır (p=0,026; 0,005) ve bu deneyimler gripten korunmaya yönelik sağlık inançlarının daha fazla olmasına yol açmıştır (p=0,037; p=0.033). İnsanların hastalıkların şiddeti, aşıların etkinliği ve aşı reaksiyonları hakkındaki görüşleri, toplum düzeyindeki istatistiklerden ziyade kişisel deneyimlere veya sosyal çevrelerinden duydukları hikayelere dayanmaktadır (86, 111, 112). Araştırmamız da sağlık çalışanlarının da influenza aşısının yararına ve genel olarak gripten korunmaya yönelik sağlık inancına influenza ve bulaşıcı hastalıklarla ilgili kişisel deneyimlerinin etkisini açıkça ortaya koymaktadır.
Aile hekimlerinin aşılama davranışlarına bakıldığında düzenli olarak influenza aşısı olan hekimler, ailelerinin de düzenli olarak influenza aşısı olmalarını sağlamaktadır (p<0,001) ve ayrıca bu hekimlerin grip ten korunmaya yönelik sağlık inançları tüm alt gruplar dahil daha yüksektir (p<0,05). Düzenli olarak grip aşısı olan bir aile hekiminin aile bireylerin aşı olma olasılığı grip aşısı olmayanlara göre 9,75 kat fazladır. [Odds Oranı %95 G.A. = 5,74; 16,54]. Gripe karşı duyarlılığı yüksek olan, gribin ciddi bir hastalık olarak gören, grip aşısının yararlarına inanan aile hekimleri ailelerinin grip aşısı olmasını daha çok sağlamaktadır. Bireyler sağlıkla ilgili kararları alırken aynı durum için hekimlerin ailelerindeki bireyler için tercihlerini merak ederler ve bunu önemserler (120).
Aile hekimlerinin aşılama oranlarının arttırılması kendi ailelerinin aşı olmasına katkı sağlayabilir. Ayrıca, bireylerin kendi sağlıkları ile ilgili kararlar alırken bilgilendirilmenin yanı sıra hekimlerin kendileri, aile bireyleri için olan tercihlerini merak ettiği ve bu kararlardan etkilendiği göz önüne alınıarak (120) topluma yönelik mesajlarda veya hekim ile hasta diyaloğunda aile hekimlerinin ailelerinin de aşılanmasını sağlamaları mesajının verilmesi toplumsal aşılanma oranlarına katkı sağlayabilir.
Aile hekimlerinin kendilerinin düzenli olarak aşı olması, hastalara influenza aşısi önerme düzeyini etkilemektedir (p<0,001). Düzenli olarak influenza aşısı olmak, hekimlerin risk grubundaki hastalara mutkala influenza aşısi önerme ve isteksiz hastalarını ikna etmek için zaman ayırma eğilimini %28 kat arttırmaktadır. Farklı çalışmalarda da sağlık çalışanının kendi aşısını olması ile aşı önermesi yüksek olasılıkla ilişkili bulunmuştur (11, 109, 121, 122). İran'da yapılan bir araştırmada bir sonraki influenza mevsiminde aşı olmayı planlayan sağlık çalışanlarının hastalara aşı önerme olasılıkları, aşı olmayı düşünmeyenlere göre 4,6 kat daha fazla olduğu bildirilmiştir (123). Araştırmamızın bulgularına göre Grip ten korunmaya yönelik sağlık inançları, hekimin öneri düzeyini etkilemektedir. Influenza aşısı öneren aile hekimleri eğer algılanan duyarlılıkları, ciddiyetleri, yararları yüksek ve algılanan engelleri düşükse isteksiz hastalarını ikna etmek için zaman ayırma eğilimindedir. Risk grubundaki hastalara mutkala öneren ama yaptırımları için ısrarcı ve takipçi olmayan aile hekimleri ile aktif olarak öneriyapmayan, hastasından talep gelirse öneren aile hekimlerinin Grip ten korunmaya yönelik sağlık inançları ise benzerdir.
``` Türkiye'de aile hekimlerinin toplum aşılamaındaki rolü göz önünde bulundurulduğunda aile hekimleri arasında aşılama oranlarını arttırmak ve aile hekimlerinin influenzadan korunmaya yönelik sağlık inancını arttırmak toplumda aşı kabulünü arttırmak için katkı sağlayacaktır. Çünkü hekimlerin kendi aşı davranışlarının hastalarına aşılama ne kadar şiddetle tavsiye ettilerini ile örtüşmektedir (122, 124, 125). Kendisi aşılanan aile hekimlerinin isteksiz veya tereddütlü hastanalarını ikna etme olasılığı daha yüksek olabilir ve hastaların da sağlığını geliştirmeye yönelik davranışlar sergileyen hekimlere duyduğu güven daha fazla olabilir (124) Hekimlerin aşılama oranlarını arttırmak toplumda bağışıklanma oranlarının artmasına katkı sağlayabilir (125).
Bununla beraber hastanın aşı davranışında güçlü doktor tavsiyesinin önemli bir faktör olduğu gösterilmiştir (124). Türkiye'de sağlık okuryazarlığı düzeyi Avrupa ortalamasının altındadır (126-128). Türkiye sağlık okur yazarlığı araştırmasında toplumun %22,6'sı aşılara neden ihtiyacı olduğunu anlamayı, %47,2'si hangi aşılara ihtiyacını olduğunu değerlendirmeyi ve %33,4'ü grip aşısı olması gerekip gerekmediğine karar vermeyi zor veya çok zor olarak değerlendirmiştir (128). Türkiye'de aile hekimleri erişkin aşılamasında büyük role sahiptir. Dolayısıyla toplumda aşılama oranlarını arttırmak için aile hekimlerinin aşılama oranını arttırmak, bununla beraber aile hekimlerine yönelik hazırlanacak influenza ile ilgili eğitim ve bilgilendirme toplantılarında bilgiden çok influenzadan korunmaya yönelik sağlık inançlarını artıracak içerikler hazırlanmak önemlidir.
``` # 7. SONUÇLAR
Türkiye'de bazı aile hekimlerinin influenza aşısı hakkında tutum ve uygulamalarının değerlendirilmesinin amaçlandığı çalışmamız, farklı illerden 384 aile hekimi katılmıştır. Aile hekimlerinin araştırma anketine verdiği yanıtlar sonucunda influenza aşısı yapma oranları, ailelerindeki bireylere önerme oranları, influenzadan korunmaya yönelik sağlık inançlarıyla beraber influenza aşısı alma ve hastalara influenza aşısı önermeleri üzerine etkili değişkenler belirlenmiştir. Araştırma bulguları doğrultusunda ulaşılan sonuçlar aşağıda yer almaktadır:
- Araştırmaaya katılan aile hekimlerinin %57,12'i erkek, ve ortalama yaş 44,5±9,1'dir. En az bir kronik hastalığı olanların oranı %29,7'dir.
- Türkiye 5 Bölge sınıflandırmasına göre tanımlanan 5 coğrafi bölgeye göre değerlendirildiğinde %53,0'ü batı bölgesinden olmak üzere tüm coğrafi bölgelerden katılım sağlanmıştır.
- Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %64,7'sinin 3200'den fazla kayıtlı hastası vardır, %41,4'ünün günlük ortalama kabul ettiği hasta sayısı 40-60 arasındadır, %59'u iş yüklerinin en büyük kısmını muayenenin oluşturduğunu ve %49,6'sı aile sağlığı merkezlerinin erişkin bağışıklama için elverişli olduğunu belirtmiştir.
- Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %63,5'inin son beş yıl içinde aşı ile önlenebilir hastalığı olan hasta öyküsü, %14,6'sının ise influenza ile ilişkili olabilecek ciddi rahatsızlık olan hasta öyküsü olmuştur.
- Araştırmaya katılan aile hekimlerinin son 5 senedir düzenli olarak grip aşısı alma oranı %41,5, aile bireylerinin düzenli olarak grip aşısı yaptığını sağılayanların oranı ise %56,2'dir.
- Çalışmaya katılan aile hekimlerinin %46,4'ü risk grubundaki hastalara influenza aşısını mutlaka önermekte fakat yaptıkları için ısrarcı ve takipçi olmamaktayken, %42,7'si mutlaka önermekte ve isteksiz hastalarını ikna etmek için zaman ayırmaktadır. %10,1'i aktif olarak öneri yapmamakta fakat hastalarından talep gelirse önermekteyken, %0,8'i önermemektedir.
```
| 88 |
[
"orcn/processed_predictions_707062__1759295037"
] |
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 20