collectivat/araina-text-corpus · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 4 1.54k
Gesta (spartium junceum).
Gesta (spartium junceum).
Amplitz damb aué’i o, quan non sigue possible, damb es formes equivalentes:
Emplegatz eth vèrb caler quan sigue possible:
S’es proposicions son es espacis a on se genère eth significat, a traués des relacions qu’establissen es vèrbs, i a supòrts entà transméter aqueres relacions a mieja o longa distància.
Es mès remercables son es pronòms, que transmeten e transformen era referéncia dehòra dera proposicion.
Liegetz aguesta seguida de proposicions en un madeish paragraf:
Teresa cantaue en còr de joeni; un dia es dera tele li dèren era oportunitat de hèr un casting e eth director deth còr les diguec que l’aprofitarie.
Observatz es relacions de referéncies interproposicionaus que se i dan.
Era majoritat son a trauès de pronòms, bères autes a trauès de noms que campen un còp e dempús un aute.
Les podem representar atau:
Mercés as pronòms, eth subjècte de 1 passa a objècte indirècte en 2 e torne a èster subjècte en 3; eth subjècte de 2 passe a objècte indirècte en 3, e er objècte dirècte de 2 torne a campar coma objècte indirècte en 3.
Es pronòms de complement.
Formes, combinasons, grafies.
Ua taula de referéncia entàs pronòms de complement aranesi:
Adv.
Adv.
Es formes damb apostrofacion les emplegam sustot en posicion proclitica (ath dauant): m’, t’, s’, l’, n’.
Cambiatz es pronòms que seguissen segon es elisions que cau hèr en cada cas.
N’i a bèth un qu’apostròfe en posicion enclitica (ath darrèr):
ME an dat presents:
Pòrta-ME tà casa: LO an portat tà casa: Canta-LO abans, a veir se com sone:
NE an dat a toti:
Da-NE as mainatges:
Pòrta-NE tà nosati:
AC auie trobat:
Tròba-AC:
Entà saber-AC ac cau demanar:
Ditz que NE vò: Non ne volem bric: Non ac coneishia, aquerò:
Òc, ja sabi que AC sabies:
Observatz: normauments, es solets pronòms de complement que hèn elision en posicion enclitica son AC e NE: tròba’c, sabé’c, que’n vò, no’n volem…
En aranés des Quate Lòcs i a formes coma:
Es pronòms mos e vos pèrden -s bèth còp:
Quan i a tanben apostrofacion tara dreta, auem era opcion de non escríuer era -s:
Sus eth pronòm i i a qui non apostròfe jamès.
Ei ua possibilitat que podem aplicar se volem:
Non podem apostrofar era combinason deth tipe i a o i é:
Lo (e bèth còp la) se càmbie en le quan se combinen damb i:
Era combinason ‘l’ac/les ac’ ei estrictaments resultat de combinar OD e OI:
Quan i a ua combinason lo/la/les + i, eth resultat non ei l’ac o les ac:
I endrets a on s’emplegue er orde OD+OI en lòc de OI+OD en posicion proclitica.
I endrets a on s’emplegue er orde OD+OI en lòc de OI+OD en posicion proclitica.
Aquerò ei corrècte:
Tanben s’er OD ei nèutre:
Cau tanben sajar de non quèir en pleonasme:
Quan auem ua seqüéncia formada per un vèrb modau seguit d’infinitiu, dus ordes son possibles:
Unitat 7.
Es tempsi compausats des vèrbs son formats per un auxiliar, en diferenti tempsi, seguit deth participi de passat deth vèrb que se conjugue:
Auem cantat coma es àngels.
Auíetz causit sense èster informades.
En aguesti exemples, «auem» e «auíetz» son es auxiliars, enes dus casi seguidi deth participi, «cantat» e «causit» respectivament.
Ei vertat qu’en aranés auem basicament un auxiliar, qu’ei eth vèrb AUER.
Mès aquerò ei diferent en occitan generau.
Quan s’emplegue er auxiliar «auer» e quan s’emplegue er auxiliar «èster» en occitan generau?
Es vèrbs «auer» e «èster»/ «èssser»/ «estar» emplegats coma vèrbs autonòms son es sòns pròpris auxiliars: «An agut paur de se pèrdre», «Que son estats contents deu viatge».
S’empleguen tanben coma auxiliars – servissen entà bastir es tempsi compausats de un aute vèrb: «An pas trobat lo camin del refugi», «Qu’ei cadut dens l’arriu».
Era causida der auxiliar depen deth tipe o dera construccion deth vèrb.
Er auxiliar «auer» s’emplegue generaument entàs vèrbs transitius (an o pòden auer un Objècte Dirècte): «M’avètz crompat lo jornal?», «N’avem pas pres lo bon camin».
Er auxiliar «èster» l’empleguen:
Mès non quan, damb eth vèrb en forma pronominau, i va un Objècte Dirècte diferent deth subjècte:S’ei vist en miralh.S’a lauat es mans en lauader.- es vèrbs VICE: «Ont es anat?», «N’ei pas enqüèra tornat».
Mès non quan, damb eth vèrb en forma pronominau, i va un Objècte Dirècte diferent deth subjècte:
S’ei vist en miralh.
S’a lauat es mans en lauader.
Enes proposicions que seguissen, soslinhatz era opcion que serie aranesa, encerclatz era que serie occitana generau, e ralhatz era que non serie acceptabla en cap de cas:
Mos cau auer present qu’en aranés encara s’emplegue eth vèrb èster coma auxiliar en vèrbs pronominaus:S’ei perdut en miei deth bòsc.Mos èm crotzats peth camin de naut.Vos ètz conegudes aué, vostates?Fromes d’aqueres les trobam en òbres de Jusèp Condò.
Totun, cau díder qu’ei un emplec minoritari aué.Un aute cas ei er emplec de sò coma auxiliar ena prumèra persona deth passat compausat -independentament deth tipe de vèrb-:Sò arribat a prumèra ora.Tà enguan me sò crompat un parelh d’esquís.So vist a Maria ena pòrta.
Mos cau auer present qu’en aranés encara s’emplegue eth vèrb èster coma auxiliar en vèrbs pronominaus:
S’ei perdut en miei deth bòsc.
Mos èm crotzats peth camin de naut.
Vos ètz conegudes aué, vostates?
Fromes d’aqueres les trobam en òbres de Jusèp Condò.
Totun, cau díder qu’ei un emplec minoritari aué.
Un aute cas ei er emplec de sò coma auxiliar ena prumèra persona deth passat compausat -independentament deth tipe de vèrb-:
Sò arribat a prumèra ora.
Tà enguan me sò crompat un parelh d’esquís.
So vist a Maria ena pòrta.
Aguesta net ei queiguit / a queigut un bon celh de nhèu.
As trèt / Ès trèt era ròba der esteneder?
Paula e Pau se son trobats / s’an trobat ena amassada de vesins.
Quan age arribat / sia arribada era professora, començatz a distribuïr es materiaus.
Eth jogador s’a retirat / s’ei retirat ena banda e s’a cambiat / s’ei cambiat es bòtes.
Es jornaus s’an distribuït / se son distribuïts damb pro de dificultats per rason des ploges.
Era assemblada s’a amassat / s’ei amassada pendent dues ores.
Milèrs de peishi s’auien mòrt / s’èren mòrti pera pollucion.
En fragment que seguís, identificatz es formes de vèrb compausat que serien diferentes des araneses:Au clòt d’un nid de palha e de mantas que s’ei adromit, vençut.
Vençut peu pes deu viatge de qui s’a portat solet.
Un pes morau, autant coma fisic ça’m pensi.
Que m’a miada dinc ací e, au cap de tot, que m’i senteishi plan.
Arrassegurada en un sens d’aver sabut virar ua paja de l’istòria mia.
D’aver causit d’avançar sus un navèth camin.
Un camin portaire de suspresas.
L’amor dab eth qu’ei estat nau.
Qu’ei estat ua descobrida de la capacitat d’esmavuda deu men còs.
E seré per amor de que n’èm a l’abotiment d’ua atirada genuda longtemps a?
Ua atirada de qui puntejava, poqueta, deu temps de las trobadas a la Hont de l’Acamp, aciu luenh.
Atirada comuna qui s’ei hutlada dinc a l’esguinhada de uei.
J.-L. Lavit, Hont Blanca, p. 95D’aqueres formes qu’auratz mercat, n’i a ua qu’illustre aguesta afirmaicion: «eth vèrb èster ei eth sòn pròpri auxiliar».
Quina ei?
En fragment que seguís, identificatz es formes de vèrb compausat que serien diferentes des araneses:
Au clòt d’un nid de palha e de mantas que s’ei adromit, vençut.

Gesta (spartium junceum).

Amplitz damb aué’i o, quan non sigue possible, damb es formes equivalentes:

Emplegatz eth vèrb caler quan sigue possible:

S’es proposicions son es espacis a on se genère eth significat, a traués des relacions qu’establissen es vèrbs, i a supòrts entà transméter aqueres relacions a mieja o longa distància.

Es mès remercables son es pronòms, que transmeten e transformen era referéncia dehòra dera proposicion.

Liegetz aguesta seguida de proposicions en un madeish paragraf:

Teresa cantaue en còr de joeni; un dia es dera tele li dèren era oportunitat de hèr un casting e eth director deth còr les diguec que l’aprofitarie.

Observatz es relacions de referéncies interproposicionaus que se i dan.

Era majoritat son a trauès de pronòms, bères autes a trauès de noms que campen un còp e dempús un aute.

Les podem representar atau:

Mercés as pronòms, eth subjècte de 1 passa a objècte indirècte en 2 e torne a èster subjècte en 3; eth subjècte de 2 passe a objècte indirècte en 3, e er objècte dirècte de 2 torne a campar coma objècte indirècte en 3.

Es pronòms de complement.

Formes, combinasons, grafies.

Ua taula de referéncia entàs pronòms de complement aranesi:

Adv.

Es formes damb apostrofacion les emplegam sustot en posicion proclitica (ath dauant): m’, t’, s’, l’, n’.

Cambiatz es pronòms que seguissen segon es elisions que cau hèr en cada cas.

N’i a bèth un qu’apostròfe en posicion enclitica (ath darrèr):

ME an dat presents:

Pòrta-ME tà casa: LO an portat tà casa: Canta-LO abans, a veir se com sone:

NE an dat a toti:

Da-NE as mainatges:

Pòrta-NE tà nosati:

AC auie trobat:

Tròba-AC:

Entà saber-AC ac cau demanar:

Ditz que NE vò: Non ne volem bric: Non ac coneishia, aquerò:

Òc, ja sabi que AC sabies:

Observatz: normauments, es solets pronòms de complement que hèn elision en posicion enclitica son AC e NE: tròba’c, sabé’c, que’n vò, no’n volem…

En aranés des Quate Lòcs i a formes coma:

Es pronòms mos e vos pèrden -s bèth còp:

Quan i a tanben apostrofacion tara dreta, auem era opcion de non escríuer era -s:

Sus eth pronòm i i a qui non apostròfe jamès.

Ei ua possibilitat que podem aplicar se volem:

Non podem apostrofar era combinason deth tipe i a o i é:

Lo (e bèth còp la) se càmbie en le quan se combinen damb i:

Era combinason ‘l’ac/les ac’ ei estrictaments resultat de combinar OD e OI:

Quan i a ua combinason lo/la/les + i, eth resultat non ei l’ac o les ac:

I endrets a on s’emplegue er orde OD+OI en lòc de OI+OD en posicion proclitica.

Aquerò ei corrècte:

Tanben s’er OD ei nèutre:

Cau tanben sajar de non quèir en pleonasme:

Quan auem ua seqüéncia formada per un vèrb modau seguit d’infinitiu, dus ordes son possibles:

Unitat 7.

Es tempsi compausats des vèrbs son formats per un auxiliar, en diferenti tempsi, seguit deth participi de passat deth vèrb que se conjugue:

Auem cantat coma es àngels.

Auíetz causit sense èster informades.

En aguesti exemples, «auem» e «auíetz» son es auxiliars, enes dus casi seguidi deth participi, «cantat» e «causit» respectivament.

Ei vertat qu’en aranés auem basicament un auxiliar, qu’ei eth vèrb AUER.

Mès aquerò ei diferent en occitan generau.

Quan s’emplegue er auxiliar «auer» e quan s’emplegue er auxiliar «èster» en occitan generau?

Es vèrbs «auer» e «èster»/ «èssser»/ «estar» emplegats coma vèrbs autonòms son es sòns pròpris auxiliars: «An agut paur de se pèrdre», «Que son estats contents deu viatge».

S’empleguen tanben coma auxiliars – servissen entà bastir es tempsi compausats de un aute vèrb: «An pas trobat lo camin del refugi», «Qu’ei cadut dens l’arriu».

Era causida der auxiliar depen deth tipe o dera construccion deth vèrb.

Er auxiliar «auer» s’emplegue generaument entàs vèrbs transitius (an o pòden auer un Objècte Dirècte): «M’avètz crompat lo jornal?», «N’avem pas pres lo bon camin».

Er auxiliar «èster» l’empleguen:

Mès non quan, damb eth vèrb en forma pronominau, i va un Objècte Dirècte diferent deth subjècte:S’ei vist en miralh.S’a lauat es mans en lauader.- es vèrbs VICE: «Ont es anat?», «N’ei pas enqüèra tornat».

Mès non quan, damb eth vèrb en forma pronominau, i va un Objècte Dirècte diferent deth subjècte:

S’ei vist en miralh.

S’a lauat es mans en lauader.

Enes proposicions que seguissen, soslinhatz era opcion que serie aranesa, encerclatz era que serie occitana generau, e ralhatz era que non serie acceptabla en cap de cas:

Mos cau auer present qu’en aranés encara s’emplegue eth vèrb èster coma auxiliar en vèrbs pronominaus:S’ei perdut en miei deth bòsc.Mos èm crotzats peth camin de naut.Vos ètz conegudes aué, vostates?Fromes d’aqueres les trobam en òbres de Jusèp Condò.

Totun, cau díder qu’ei un emplec minoritari aué.Un aute cas ei er emplec de sò coma auxiliar ena prumèra persona deth passat compausat -independentament deth tipe de vèrb-:Sò arribat a prumèra ora.Tà enguan me sò crompat un parelh d’esquís.So vist a Maria ena pòrta.

Mos cau auer present qu’en aranés encara s’emplegue eth vèrb èster coma auxiliar en vèrbs pronominaus:

S’ei perdut en miei deth bòsc.

Mos èm crotzats peth camin de naut.

Vos ètz conegudes aué, vostates?

Fromes d’aqueres les trobam en òbres de Jusèp Condò.

Totun, cau díder qu’ei un emplec minoritari aué.

Un aute cas ei er emplec de sò coma auxiliar ena prumèra persona deth passat compausat -independentament deth tipe de vèrb-:

Sò arribat a prumèra ora.

Tà enguan me sò crompat un parelh d’esquís.

So vist a Maria ena pòrta.

Aguesta net ei queiguit / a queigut un bon celh de nhèu.

As trèt / Ès trèt era ròba der esteneder?

Paula e Pau se son trobats / s’an trobat ena amassada de vesins.

Quan age arribat / sia arribada era professora, començatz a distribuïr es materiaus.

Eth jogador s’a retirat / s’ei retirat ena banda e s’a cambiat / s’ei cambiat es bòtes.

Es jornaus s’an distribuït / se son distribuïts damb pro de dificultats per rason des ploges.

Era assemblada s’a amassat / s’ei amassada pendent dues ores.

Milèrs de peishi s’auien mòrt / s’èren mòrti pera pollucion.

En fragment que seguís, identificatz es formes de vèrb compausat que serien diferentes des araneses:Au clòt d’un nid de palha e de mantas que s’ei adromit, vençut.

Vençut peu pes deu viatge de qui s’a portat solet.

Un pes morau, autant coma fisic ça’m pensi.

Que m’a miada dinc ací e, au cap de tot, que m’i senteishi plan.

Arrassegurada en un sens d’aver sabut virar ua paja de l’istòria mia.

D’aver causit d’avançar sus un navèth camin.

Un camin portaire de suspresas.

L’amor dab eth qu’ei estat nau.

Qu’ei estat ua descobrida de la capacitat d’esmavuda deu men còs.

E seré per amor de que n’èm a l’abotiment d’ua atirada genuda longtemps a?

Ua atirada de qui puntejava, poqueta, deu temps de las trobadas a la Hont de l’Acamp, aciu luenh.

Atirada comuna qui s’ei hutlada dinc a l’esguinhada de uei.

J.-L. Lavit, Hont Blanca, p. 95D’aqueres formes qu’auratz mercat, n’i a ua qu’illustre aguesta afirmaicion: «eth vèrb èster ei eth sòn pròpri auxiliar».

Quina ei?

En fragment que seguís, identificatz es formes de vèrb compausat que serien diferentes des araneses:

Au clòt d’un nid de palha e de mantas que s’ei adromit, vençut.