collectivat/araina-text-corpus · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 4 1.54k
Es pronòms interrogatius an formes semblantes as des relatius o as conjoncions subordinantes, mès son tostemp tonics:
Qué dides?
De qué ei hèta?
Qui parle?
A qui as vist?
Entà qué ac vòs?
Tà qui ac demanes?
Per qué parlatz?
Per a on passaratz?
A on ètz?
Quan mos tòque?
Com te pòs préner aquerò?
Es interrogatives pòden èster indirèctes.
Ua interrogacion dirècta serie vòs esdejoar?, e ua d’indirècta prenerie era forma d’ua subordinada damb valor nominau (brembatz-vo’n, es qu’equivalen a un nòm coma serie aquerò): me demani se vòs esdejoar :: me demani aquerò.
Ua caracteristica ei qu’aqueres interrogatives indirèctes prenen un introductor se, qu’ei opcionau mès fòrça frequent:
Atau saberam se tà qué ac volien…
Qué voletz?
Tà qué i anatz?
De qui parlatz?
A on vos estatz en Aran?
Quan vos comunicaràn se vos an dat era presidéncia?
Com voletz que vos ac diga?
Liegetz eth tèxte e senhalatz es tipes de subordinacion segon era taula anteriora:
Eth prat de Tres Aigües ère eth que mès polit trobava.
Per ua part i baishave eth barranquet d’Arlet abans d’anar a trobar er arriu, per part de baish avie er Òrri madeish, e per naut i anave a parar era aigüeròta dera hònt dera Torna.
Era èrba se i hève longa e bona e non n’i avie cap aute a on se i podessen hèr tres dalhades.
Era prumèra, e dus camins eth redalh.
Non ère cap un prat massa gran, e quan i trabalhàvem mos vedévem es uns damb es auti.
Aguest ère entà jo un des sòns encants, perqu’enes dus auti de Costa Varada tot d’un còp non se vedeve degun.
Sabies qu’èren darrèr d’aquera pujada o dera hilada de mates, mès que començave a hèr er efècte d’èster tota soleta e de rebrembar aqueres aventures qu’avia escotat sanglaçada un centeat de carrèrs des vibores e serpanhasses de tota classe; se me paralisaven es cames d’esglàs, sonque de pensar qu’entre era èrba que virava… e aguessa anat a cercar era bota entà béver un traguet se non aguessa sabut qu’oncle ne podie hèr burla.
Hèva a anar eth rascle e damb era vista non me perdeva cap de moviment, enquia qu’en nautar eth cap non m’apareisheve eth mocador escuro de tia, e alavetz me tornave tota era tranquillitat deth mon.
Unitat 6.
Partim de quate tipes basics de vèrbs.
Era proposicion ei coma un espaci a on cada part desvolope ua foncion.
Er element que genère era accion e era foncion de cadua des parts ei eth vèrb:
Eth vèrb da ara proposicion era energia basica, eth significat, que junh es pèces en un conjunt.
Segon aquerò, i a diuèrsi tipes de vèrbs:
Vèrbs copulatius: VC.
Designen ua egalitat entre ua entitat e ua auta, o ua caracteristica d’aquera entitat.
Vèrbs transitius: VT. Parlen de çò que hè o possedís ua entitat e qu’afècten a ua auta.
Vèrbs intransitius purs: VIP.
Parlen de causes que hè ua entitat, mès sense afectacion de ua auta.
Vèrbs intransitius de cambi d’estat o movement: VICE.
Parlen d’eveniments o de causes que passen a ua entitat.
Aquera entitat non «hè» arren, mès qu’experimente o patís çò qu’exprimís eth vèrb.
Eth tipic copulatiu ei eth vèrb èster, mès tanben n’i a d’auti que i pòden equivaler: semblar, trobar-se, demorar…
Enes copulatius, cau saber eth tipe de pronominalizacion qu’aplicam ar atribut: se pòt dar ac entà atributs que son SNs determinats, mès en generau ei ne tostemp.
Podem distingir entre atributs equatius e adscriptius, a on ac se correspon sustot damb atributs equatius, qu’establissen egalitat entre subjècte e Atribut:
E ac ei impossible en atributs adscriptius, o classificadors:
Es classificadors, normauments son adjectius, mès non pas tostemp:
I a còps qu’ua proposicion copulativa pòt préner ua interpretacion de lòc, encara que sigue figurada.
Alavetz, se poirie dar qu’eth pronòm siguesse i:
Ua diferéncia entre es VIP e es VICE ei en ròtle deth subjècte.
En un VIP coma telefonar eth subjècte s’implique, manifèste ua volontat e hè ua accion, mentre qu’en un VICE, coma quèir, eth subjècte non hè ua accion contrarotlada:
Dilhèu era diferéncia mès evidenta ei qu’es VICE pòden dar frases absolutes damb eth sòn subjècte:
Coma es VT les pòden hèr damb eth sòn objècte dirècte:
E per contra es VIP non pòden:
De quin tipe ei cadun d’aguesti vèrbs (VT, VIP, VICE)?parlar, sénter, víuer, díder, campar, gésser, préner, trabalhar, hèr, minjar, ahlamar, cremar, crèisher, nèisher, càber, morir, quèir, passar, arribar, anar, saber Question:
De quin tipe ei cadun d’aguesti vèrbs (VT, VIP, VICE)?
Guardatz aguesti dus exemples.
Dideríetz que i a frases absolutes?
A quin tipe de vèrb correspon era frasa absoluta?
VT o VICE?
Se pensatz que pòt èster des dus tipes, pensatz ben.
Es hièstres les pòt tricar bèth un o se pòden tricar soletes -per rason deth vent, per exemple-, e eth vaishèt lo pòt en·honsar bèth un o en·honsar-se solet.
Auem aciu, donques, ua curiosa semblança entre es vèrbs VT e es VICE.
Eth vèrb concòrde damb eth subjècte… o non:
Ei vertat qu’eth vèrb d’aqueres frases concòrde: normaument, entà saber se quin ei eth subjècte, se cau fixar ena persona deth vèrb.
Atau:
Ena prumèra, eth subjècte ei «eth ròi», e ena segona «es quadres de Rembrandt».
Mès fixatz-vos que damb bèri vèrbs, sustot deth tipe VICE, ei possible que non i age concordança:
Comparatz es frases dera quèrra damb es dera dreta: es dera quèrra an subjèctes indeterminats e ath darrèr deth vèrb; es dera dreta an subjèctes determinats.
Es vèrbs dera quèrra non concòrden damb es sòns subjèctes (vèrb invariablaments en tresau persona deth singular, quan eth subjècte demanarie tresau persona deth plurau).
Alavetz podem díder qu’es vèrbs VICE pòden mancar de concordança damb eth subjècte quan aqueth ei indeterminat.
Eth pronòm SE servís entà hèr ua passiva simpla e impersonau, ei a díder a on non s’exprimís qui hè era accion:
Remercam que damb era passiva pronominau, non s’exprimís qui hè era accion:
Enes passives pronominaus, quan eth subjècte ei plurau e indeterminat, bèth còp non i a concordança:
Es vèrbs VIP tanben van sense concordança bèth còp:
Sajatz de hèr era passiva pronominau:
Trobam fòrça ceps en ombrèr:
Sabem se qui serà eth propèr president?
Era gent ditz que serà ua persona pòc coneguda:
Era enterpresa a bastit tres pònts en tres ans:
I a dues editoriaus qu’an publicat dètz libres enguan:
Bèth còp eth pronòm SE non se correspon damb ua passiva, pr’amor qu’eth vèrb exprimís ua causa que passe, non ua causa que hèsque quauquarrés:
Dus vèrbs van tostemp en tresau persona deth singular, CALER e AUER-I:
Atencion damb CALER, pr’amor que, quan eth nòm non demane tresau persona, alavetz cau cambiar de vèrb:
Damb AUER-I, quan eth subjècte ei determinat, alavetz cambiam per ÈSTER-I:
Eth curiós cas deth vèrb «caler»…
Aqueth vèrb a dues caracteristiques fonamentaus: ei transitiu e ei impersonau.
Qué vò díder aquerò?
Qu’eth nòm que l’acompanhe en realitat non pòt èster eth subjècte e, per contra, foncione coma Objècte Dirècte:Aguesta explicacion non mo’la calie, que ja mos ac sabemE es factures, te les calerà o non?
Eth curiós cas deth vèrb «caler»…
Aqueth vèrb a dues caracteristiques fonamentaus: ei transitiu e ei impersonau.
Qué vò díder aquerò?
Qu’eth nòm que l’acompanhe en realitat non pòt èster eth subjècte e, per contra, foncione coma Objècte Dirècte:
E es factures, te les calerà o non?
Gèus: sambucus ebulus.
En bèth cas, sonqu’era passiva pronominau serà acceptabla:
Gèus: sambucus ebulus.

Es pronòms interrogatius an formes semblantes as des relatius o as conjoncions subordinantes, mès son tostemp tonics:

Qué dides?

De qué ei hèta?

Qui parle?

A qui as vist?

Entà qué ac vòs?

Tà qui ac demanes?

Per qué parlatz?

Per a on passaratz?

A on ètz?

Quan mos tòque?

Com te pòs préner aquerò?

Es interrogatives pòden èster indirèctes.

Ua interrogacion dirècta serie vòs esdejoar?, e ua d’indirècta prenerie era forma d’ua subordinada damb valor nominau (brembatz-vo’n, es qu’equivalen a un nòm coma serie aquerò): me demani se vòs esdejoar :: me demani aquerò.

Ua caracteristica ei qu’aqueres interrogatives indirèctes prenen un introductor se, qu’ei opcionau mès fòrça frequent:

Atau saberam se tà qué ac volien…

Qué voletz?

Tà qué i anatz?

De qui parlatz?

A on vos estatz en Aran?

Quan vos comunicaràn se vos an dat era presidéncia?

Com voletz que vos ac diga?

Liegetz eth tèxte e senhalatz es tipes de subordinacion segon era taula anteriora:

Eth prat de Tres Aigües ère eth que mès polit trobava.

Per ua part i baishave eth barranquet d’Arlet abans d’anar a trobar er arriu, per part de baish avie er Òrri madeish, e per naut i anave a parar era aigüeròta dera hònt dera Torna.

Era èrba se i hève longa e bona e non n’i avie cap aute a on se i podessen hèr tres dalhades.

Era prumèra, e dus camins eth redalh.

Non ère cap un prat massa gran, e quan i trabalhàvem mos vedévem es uns damb es auti.

Aguest ère entà jo un des sòns encants, perqu’enes dus auti de Costa Varada tot d’un còp non se vedeve degun.

Sabies qu’èren darrèr d’aquera pujada o dera hilada de mates, mès que començave a hèr er efècte d’èster tota soleta e de rebrembar aqueres aventures qu’avia escotat sanglaçada un centeat de carrèrs des vibores e serpanhasses de tota classe; se me paralisaven es cames d’esglàs, sonque de pensar qu’entre era èrba que virava… e aguessa anat a cercar era bota entà béver un traguet se non aguessa sabut qu’oncle ne podie hèr burla.

Hèva a anar eth rascle e damb era vista non me perdeva cap de moviment, enquia qu’en nautar eth cap non m’apareisheve eth mocador escuro de tia, e alavetz me tornave tota era tranquillitat deth mon.

Unitat 6.

Partim de quate tipes basics de vèrbs.

Era proposicion ei coma un espaci a on cada part desvolope ua foncion.

Er element que genère era accion e era foncion de cadua des parts ei eth vèrb:

Eth vèrb da ara proposicion era energia basica, eth significat, que junh es pèces en un conjunt.

Segon aquerò, i a diuèrsi tipes de vèrbs:

Vèrbs copulatius: VC.

Designen ua egalitat entre ua entitat e ua auta, o ua caracteristica d’aquera entitat.

Vèrbs transitius: VT. Parlen de çò que hè o possedís ua entitat e qu’afècten a ua auta.

Vèrbs intransitius purs: VIP.

Parlen de causes que hè ua entitat, mès sense afectacion de ua auta.

Vèrbs intransitius de cambi d’estat o movement: VICE.

Parlen d’eveniments o de causes que passen a ua entitat.

Aquera entitat non «hè» arren, mès qu’experimente o patís çò qu’exprimís eth vèrb.

Eth tipic copulatiu ei eth vèrb èster, mès tanben n’i a d’auti que i pòden equivaler: semblar, trobar-se, demorar…

Enes copulatius, cau saber eth tipe de pronominalizacion qu’aplicam ar atribut: se pòt dar ac entà atributs que son SNs determinats, mès en generau ei ne tostemp.

Podem distingir entre atributs equatius e adscriptius, a on ac se correspon sustot damb atributs equatius, qu’establissen egalitat entre subjècte e Atribut:

E ac ei impossible en atributs adscriptius, o classificadors:

Es classificadors, normauments son adjectius, mès non pas tostemp:

I a còps qu’ua proposicion copulativa pòt préner ua interpretacion de lòc, encara que sigue figurada.

Alavetz, se poirie dar qu’eth pronòm siguesse i:

Ua diferéncia entre es VIP e es VICE ei en ròtle deth subjècte.

En un VIP coma telefonar eth subjècte s’implique, manifèste ua volontat e hè ua accion, mentre qu’en un VICE, coma quèir, eth subjècte non hè ua accion contrarotlada:

Dilhèu era diferéncia mès evidenta ei qu’es VICE pòden dar frases absolutes damb eth sòn subjècte:

Coma es VT les pòden hèr damb eth sòn objècte dirècte:

E per contra es VIP non pòden:

De quin tipe ei cadun d’aguesti vèrbs (VT, VIP, VICE)?parlar, sénter, víuer, díder, campar, gésser, préner, trabalhar, hèr, minjar, ahlamar, cremar, crèisher, nèisher, càber, morir, quèir, passar, arribar, anar, saber Question:

De quin tipe ei cadun d’aguesti vèrbs (VT, VIP, VICE)?

Guardatz aguesti dus exemples.

Dideríetz que i a frases absolutes?

A quin tipe de vèrb correspon era frasa absoluta?

VT o VICE?

Se pensatz que pòt èster des dus tipes, pensatz ben.

Es hièstres les pòt tricar bèth un o se pòden tricar soletes -per rason deth vent, per exemple-, e eth vaishèt lo pòt en·honsar bèth un o en·honsar-se solet.

Auem aciu, donques, ua curiosa semblança entre es vèrbs VT e es VICE.

Eth vèrb concòrde damb eth subjècte… o non:

Ei vertat qu’eth vèrb d’aqueres frases concòrde: normaument, entà saber se quin ei eth subjècte, se cau fixar ena persona deth vèrb.

Atau:

Ena prumèra, eth subjècte ei «eth ròi», e ena segona «es quadres de Rembrandt».

Mès fixatz-vos que damb bèri vèrbs, sustot deth tipe VICE, ei possible que non i age concordança:

Comparatz es frases dera quèrra damb es dera dreta: es dera quèrra an subjèctes indeterminats e ath darrèr deth vèrb; es dera dreta an subjèctes determinats.

Es vèrbs dera quèrra non concòrden damb es sòns subjèctes (vèrb invariablaments en tresau persona deth singular, quan eth subjècte demanarie tresau persona deth plurau).

Alavetz podem díder qu’es vèrbs VICE pòden mancar de concordança damb eth subjècte quan aqueth ei indeterminat.

Eth pronòm SE servís entà hèr ua passiva simpla e impersonau, ei a díder a on non s’exprimís qui hè era accion:

Remercam que damb era passiva pronominau, non s’exprimís qui hè era accion:

Enes passives pronominaus, quan eth subjècte ei plurau e indeterminat, bèth còp non i a concordança:

Es vèrbs VIP tanben van sense concordança bèth còp:

Sajatz de hèr era passiva pronominau:

Trobam fòrça ceps en ombrèr:

Sabem se qui serà eth propèr president?

Era gent ditz que serà ua persona pòc coneguda:

Era enterpresa a bastit tres pònts en tres ans:

I a dues editoriaus qu’an publicat dètz libres enguan:

Bèth còp eth pronòm SE non se correspon damb ua passiva, pr’amor qu’eth vèrb exprimís ua causa que passe, non ua causa que hèsque quauquarrés:

Dus vèrbs van tostemp en tresau persona deth singular, CALER e AUER-I:

Atencion damb CALER, pr’amor que, quan eth nòm non demane tresau persona, alavetz cau cambiar de vèrb:

Damb AUER-I, quan eth subjècte ei determinat, alavetz cambiam per ÈSTER-I:

Eth curiós cas deth vèrb «caler»…

Aqueth vèrb a dues caracteristiques fonamentaus: ei transitiu e ei impersonau.

Qué vò díder aquerò?

Qu’eth nòm que l’acompanhe en realitat non pòt èster eth subjècte e, per contra, foncione coma Objècte Dirècte:Aguesta explicacion non mo’la calie, que ja mos ac sabemE es factures, te les calerà o non?

Eth curiós cas deth vèrb «caler»…

Aqueth vèrb a dues caracteristiques fonamentaus: ei transitiu e ei impersonau.

Qué vò díder aquerò?

Qu’eth nòm que l’acompanhe en realitat non pòt èster eth subjècte e, per contra, foncione coma Objècte Dirècte:

E es factures, te les calerà o non?

Gèus: sambucus ebulus.

En bèth cas, sonqu’era passiva pronominau serà acceptabla:

Gèus: sambucus ebulus.