collectivat/araina-text-corpus · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 4 1.54k
Non ei cap susprenent que nosati, qu’auem viscut tostemp ara ombra des bòsqui, mos sentim atrèti per aqueri camins e aquera montanha.
Ua atraccion que definís eth nòste caractèr coma societat, e ath madeish temps da un significat relevant as nòstes peculiaritats.
Mès que mès limitada ath femenin.
Se da en cas des Objèctes Dirèctes en forma de pronòm que se placen ath dauant deth vèrb:
Les as vistes, aqueres òbres?
Hètz es substitucions segon er exemple:Ex.
An entenut es sues paraules?
Hètz es substitucions segon er exemple:
An entenut es sues paraules?
Auien portat es cagires ::
An trobat pomes?
An revirat es clausules contractuaus ::
Sabetz s’a on an metut es huelhes d’alumini?
Demana-li a veir se se n’a portat es culhères ::
Auien acabat era carretèra en dus ans ::
Er emplec frequent des enonciatius ei un trèt pròpri deth gascon.
En aranés, non cap tant, mès tanben n’i a un emplec naut tradicionaument.
Emplegam aqueri enonciatius entà remercar un hèt o circonstància, entà demanà'i atencion, entà mostrar qu’ei una conseqüéncia logica d’una situacion dada, o peth contrari entà remercar un contrast entre es circionstàncies e era realitat.
Me demanauen se i volia anar, mès jo que no’n volia enténer a parlar.
Be cantes ben, tu, non cau cap que digues que non!
B’ei polida, aquera casa.
Ja pòs vier quan volgues, qu’a jo non me hè arren.
Cau auer present qu’es enonciatius se placen ath començament deth predicat, ath dauant deth vèrb (e des pronòms de complement se n’i a ath dauant deth vèrb):
Aqueres cases, per contra, que son plan hètes, a jo que m’agraden.
Jusèp, be la sap hèr, aquera recèpta.
Donques ja n’ès d’afortunat, tu.
Mès non emplegam enonciatius laguens d’ua proposicion subordinada o interrogativa:
Que i anaram, mès voleria saber se quan i anaram.
D’aquiu estant que vedíem qu’es darrèrs corredors passauen en condicions ja penoses.
I anaram o non?
E tanpòc l’emplegam se i a ua negacion o ua imperativa:
Non volem pan, que volem trabalh.
Be sap barar, mès non sap barar tant coma tu.
Ja ei estrany, aquerò, non ei d’aqueres causes que vedem cada dia.
Mès bèth còp podem emplegar que combinat damb non entà emfasizar un contrast:
Be sap barar, mès que no’n sap tant coma tu.
Sajatz de plaçar-i formes d’enonciatiu QUE, BE, JA:Ath cap des sègles, eth país s’a organizat en unitats territoriaus pròpries.
E per contra ei encara luenh d’auer arribat a çò qu’ère ena edat mejana.An arrason es que diden qu’auem devengut ua autonomia laguens de ua auta, mès n’an tanben es que diden qu’èm ua comarca un shinhau especiau.
Ara sabem qu’eth futur deth nòste país serà condicionat pera orografia.
Ei ua causa plan sabuda; non descorbirm arren de nau.
Coma veiram, ei ua longa istòria.
Podem hèr toti es esfòrci entà èster un actor dera geopolitica, qu’era dificultat mès grana ei en véncer era condicion periferica.
Sajatz de plaçar-i formes d’enonciatiu QUE, BE, JA:
Ath cap des sègles, eth país s’a organizat en unitats territoriaus pròpries.
E per contra ei encara luenh d’auer arribat a çò qu’ère ena edat mejana.
An arrason es que diden qu’auem devengut ua autonomia laguens de ua auta, mès n’an tanben es que diden qu’èm ua comarca un shinhau especiau.
Ara sabem qu’eth futur deth nòste país serà condicionat pera orografia.
Ei ua causa plan sabuda; non descorbirm arren de nau.
Coma veiram, ei ua longa istòria.
Podem hèr toti es esfòrci entà èster un actor dera geopolitica, qu’era dificultat mès grana ei en véncer era condicion periferica.
Unitat 8.
Gerondius.
Es gerondius en aranés pòden èster de dues manères principaus:
Es gerondius perifrastics:
Es gerondius simples: an un acabament -nt deth tipe dident.
Tà qué servís un gerondiu?
Eth gerondiu ei ua forma non personau deth vèrb qu’exprimís ua accion o eveniment que se desvolope ath long d’un cèrt temps indeterminat, sense indicacion d’acabament.
Com qu’ei ua forma non personau, non pòt formar proposicions independentes, ei a díder que depen de un aute vèrb e, en relacion damb aguest, eth gerondiu establís simultanitat o precedéncia immediata:
Jo tostemp esdéjoi en tot liéger era premsa.
Tot barant se n’apren.
Vedent que non i auie cereaus, se n’anèc a esdejoar ena tauèrna.
En veir que s’auien acabat es cereaus, se’n planhec amarament.
Coma vedetz, i a dus tipes que non pòden exprimir sonque simultanitat: en tot + inf e tot + gerondiu simple.
Les representam en a e b. I a un tipe que pòt exprimir autant simultanitat coma precedéncia immediata: eth gerondiu simple, que representam en c e d. E finaument n’i a un que non pòt exprimir sonque precedéncia immediata: en + infinitiu, que representam en e. En cas de d e de e podem dar mès distància entre es dues accions o eveniments s’emplegam passats compausats: auent vist que non n’i auie, se planhèc; en auer vist que non n’i auie, se planhèc.
Ena taula que seguís, sajatz combinasons entre es vèrbs dera quèrra coma segondaris (en gerondiu) e es dera dreta coma principaus (en indicatiu), coma en exemple:
Es emplecs des gerondius se pòden trasladar a expressions mès precises que se servissen de conjoncions o advèrbis:
I a formes de gerondiu qu’exprimissen ua condicion prealabla a çò que ditz eth vèrb principau.
Alavetz, totun, non podem emplegar es perifarsis en tot + infinitiu, en + infinitiu e tot + gerondiu simple, pr’amor qu’aqueres exprimissen estrictament simultanitat.
Alavetz, aguestes tres proposicions impliquen simultanitat:
En tot declarar-se innocent, er acusat compromet era credibilitat des sòns collaboradors.
Tot reauçant-ne es qualitats, eth president se guanhèc era simpatia deth dirigent opositor.
En reauçar-ne es qualitats, eth president se guanhèc era simpatia deth dirigent opositor.
E aguestes dues impliquen succession temporau, mès immediata ena prumèra qu’ena dusau:
En reauçar-ne es qualitats, eth dirigent opositor artenhec es favors deth president.
Declarant-se innocent, er acusat aurà de demostrar qu’ère en estrangèr en moment deth crim.
Vedetz qu’aguestes proposicions admeten soent ua interpretacion instrumentau o causau, ei a díder qu’exprimissen qu’ua causa arribe per mejan o rason de ua auta, a on mejan o rason son aportats pera frase en gerondiu.
Aquerò ei resultat logic dera relacion causa-efècte qu’an es eveniments.
Ara, qu’ei possible que mos interèsse d’exprimir eth valor instrumentau explicitament:
Damb eth tren des sies o damb eth des sies e mieja?
Aciu non daríem eth sens d’instrument o mejan s’arresponéssem «en tot préner» o «en préner», per exemple.
Eth gerondiu non pòt exprimir jamès posterioritat.
Non podem díder:
Mau: Es ploges provoquèrem grani aiguats, en tot arrossegar ua grana quantitat d’arbes tà baish.
Ben: Es ploges provoquèrem grani aiguats, e arrosseguèren ua grana quantitat d’arbes tà baish.
Mau: Prononcièc un discors embelinaire, en tot convencer-les atau en favor dera opcion mès cara.
Ben: Prononcièc un discors embelinaire que les convencec en favor dera opcion mès cara.
Identificatz es incorrèctes e datz-ne era version corrècta:
Queiguec dera escala, en tot trincar-se ua cama.
Se carguèc eth morralet en tot passar-se eth correg peth dessús deth cap.
Entrèc ena casa en tot trincar ua hièstra.
Entrèren a visitar era catedrau, en tot trobar aquiu as guides qu’auien perdut.
Caminèc sense veir s’a on metie es pès, en tot hèr a quèir es pialèrs de capses.
Hec a quèir es pialèrs de capses en tot caminar sense veir s’a on metie es pès.
Eth vaishèth islandés assistic ath naufragi en tot poder sauvar quasi toti es marinèrs.
En tot préner era guitarra, se higec ath grop.
Aluguèren eth huec en tot emplegar ua lent.
Eth gerondiu non se pòt emplegar entà hèr expressions qu’exprimissen procèssi en combinason damb eth vèrb estar o èster.
Atau, non ei corrècte estam/èm trabalhant ne estam en tot trabalhar, ne tanpòc èm en tot trabalhar.
Soent, en aqueri contèxtes, se pòt emplegar era expression èster a: son a trabalhar, èm a hèr un trabalh ena bibliotèca…
O ben formes mès explicites: ara trabalhen; èm ena bibliotèca qu’estudiam…

Non ei cap susprenent que nosati, qu’auem viscut tostemp ara ombra des bòsqui, mos sentim atrèti per aqueri camins e aquera montanha.

Ua atraccion que definís eth nòste caractèr coma societat, e ath madeish temps da un significat relevant as nòstes peculiaritats.

Mès que mès limitada ath femenin.

Se da en cas des Objèctes Dirèctes en forma de pronòm que se placen ath dauant deth vèrb:

Les as vistes, aqueres òbres?

Hètz es substitucions segon er exemple:Ex.

An entenut es sues paraules?

Hètz es substitucions segon er exemple:

An entenut es sues paraules?

Auien portat es cagires ::

An trobat pomes?

An revirat es clausules contractuaus ::

Sabetz s’a on an metut es huelhes d’alumini?

Demana-li a veir se se n’a portat es culhères ::

Auien acabat era carretèra en dus ans ::

Er emplec frequent des enonciatius ei un trèt pròpri deth gascon.

En aranés, non cap tant, mès tanben n’i a un emplec naut tradicionaument.

Emplegam aqueri enonciatius entà remercar un hèt o circonstància, entà demanà'i atencion, entà mostrar qu’ei una conseqüéncia logica d’una situacion dada, o peth contrari entà remercar un contrast entre es circionstàncies e era realitat.

Me demanauen se i volia anar, mès jo que no’n volia enténer a parlar.

Be cantes ben, tu, non cau cap que digues que non!

B’ei polida, aquera casa.

Ja pòs vier quan volgues, qu’a jo non me hè arren.

Cau auer present qu’es enonciatius se placen ath començament deth predicat, ath dauant deth vèrb (e des pronòms de complement se n’i a ath dauant deth vèrb):

Aqueres cases, per contra, que son plan hètes, a jo que m’agraden.

Jusèp, be la sap hèr, aquera recèpta.

Donques ja n’ès d’afortunat, tu.

Mès non emplegam enonciatius laguens d’ua proposicion subordinada o interrogativa:

Que i anaram, mès voleria saber se quan i anaram.

D’aquiu estant que vedíem qu’es darrèrs corredors passauen en condicions ja penoses.

I anaram o non?

E tanpòc l’emplegam se i a ua negacion o ua imperativa:

Non volem pan, que volem trabalh.

Be sap barar, mès non sap barar tant coma tu.

Ja ei estrany, aquerò, non ei d’aqueres causes que vedem cada dia.

Mès bèth còp podem emplegar que combinat damb non entà emfasizar un contrast:

Be sap barar, mès que no’n sap tant coma tu.

Sajatz de plaçar-i formes d’enonciatiu QUE, BE, JA:Ath cap des sègles, eth país s’a organizat en unitats territoriaus pròpries.

E per contra ei encara luenh d’auer arribat a çò qu’ère ena edat mejana.An arrason es que diden qu’auem devengut ua autonomia laguens de ua auta, mès n’an tanben es que diden qu’èm ua comarca un shinhau especiau.

Ara sabem qu’eth futur deth nòste país serà condicionat pera orografia.

Ei ua causa plan sabuda; non descorbirm arren de nau.

Coma veiram, ei ua longa istòria.

Podem hèr toti es esfòrci entà èster un actor dera geopolitica, qu’era dificultat mès grana ei en véncer era condicion periferica.

Sajatz de plaçar-i formes d’enonciatiu QUE, BE, JA:

Ath cap des sègles, eth país s’a organizat en unitats territoriaus pròpries.

E per contra ei encara luenh d’auer arribat a çò qu’ère ena edat mejana.

An arrason es que diden qu’auem devengut ua autonomia laguens de ua auta, mès n’an tanben es que diden qu’èm ua comarca un shinhau especiau.

Ara sabem qu’eth futur deth nòste país serà condicionat pera orografia.

Ei ua causa plan sabuda; non descorbirm arren de nau.

Coma veiram, ei ua longa istòria.

Podem hèr toti es esfòrci entà èster un actor dera geopolitica, qu’era dificultat mès grana ei en véncer era condicion periferica.

Unitat 8.

Gerondius.

Es gerondius en aranés pòden èster de dues manères principaus:

Es gerondius perifrastics:

Es gerondius simples: an un acabament -nt deth tipe dident.

Tà qué servís un gerondiu?

Eth gerondiu ei ua forma non personau deth vèrb qu’exprimís ua accion o eveniment que se desvolope ath long d’un cèrt temps indeterminat, sense indicacion d’acabament.

Com qu’ei ua forma non personau, non pòt formar proposicions independentes, ei a díder que depen de un aute vèrb e, en relacion damb aguest, eth gerondiu establís simultanitat o precedéncia immediata:

Jo tostemp esdéjoi en tot liéger era premsa.

Tot barant se n’apren.

Vedent que non i auie cereaus, se n’anèc a esdejoar ena tauèrna.

En veir que s’auien acabat es cereaus, se’n planhec amarament.

Coma vedetz, i a dus tipes que non pòden exprimir sonque simultanitat: en tot + inf e tot + gerondiu simple.

Les representam en a e b. I a un tipe que pòt exprimir autant simultanitat coma precedéncia immediata: eth gerondiu simple, que representam en c e d. E finaument n’i a un que non pòt exprimir sonque precedéncia immediata: en + infinitiu, que representam en e. En cas de d e de e podem dar mès distància entre es dues accions o eveniments s’emplegam passats compausats: auent vist que non n’i auie, se planhèc; en auer vist que non n’i auie, se planhèc.

Ena taula que seguís, sajatz combinasons entre es vèrbs dera quèrra coma segondaris (en gerondiu) e es dera dreta coma principaus (en indicatiu), coma en exemple:

Es emplecs des gerondius se pòden trasladar a expressions mès precises que se servissen de conjoncions o advèrbis:

I a formes de gerondiu qu’exprimissen ua condicion prealabla a çò que ditz eth vèrb principau.

Alavetz, totun, non podem emplegar es perifarsis en tot + infinitiu, en + infinitiu e tot + gerondiu simple, pr’amor qu’aqueres exprimissen estrictament simultanitat.

Alavetz, aguestes tres proposicions impliquen simultanitat:

En tot declarar-se innocent, er acusat compromet era credibilitat des sòns collaboradors.

Tot reauçant-ne es qualitats, eth president se guanhèc era simpatia deth dirigent opositor.

En reauçar-ne es qualitats, eth president se guanhèc era simpatia deth dirigent opositor.

E aguestes dues impliquen succession temporau, mès immediata ena prumèra qu’ena dusau:

En reauçar-ne es qualitats, eth dirigent opositor artenhec es favors deth president.

Declarant-se innocent, er acusat aurà de demostrar qu’ère en estrangèr en moment deth crim.

Vedetz qu’aguestes proposicions admeten soent ua interpretacion instrumentau o causau, ei a díder qu’exprimissen qu’ua causa arribe per mejan o rason de ua auta, a on mejan o rason son aportats pera frase en gerondiu.

Aquerò ei resultat logic dera relacion causa-efècte qu’an es eveniments.

Ara, qu’ei possible que mos interèsse d’exprimir eth valor instrumentau explicitament:

Damb eth tren des sies o damb eth des sies e mieja?

Aciu non daríem eth sens d’instrument o mejan s’arresponéssem «en tot préner» o «en préner», per exemple.

Eth gerondiu non pòt exprimir jamès posterioritat.

Non podem díder:

Mau: Es ploges provoquèrem grani aiguats, en tot arrossegar ua grana quantitat d’arbes tà baish.

Ben: Es ploges provoquèrem grani aiguats, e arrosseguèren ua grana quantitat d’arbes tà baish.

Mau: Prononcièc un discors embelinaire, en tot convencer-les atau en favor dera opcion mès cara.

Ben: Prononcièc un discors embelinaire que les convencec en favor dera opcion mès cara.

Identificatz es incorrèctes e datz-ne era version corrècta:

Queiguec dera escala, en tot trincar-se ua cama.

Se carguèc eth morralet en tot passar-se eth correg peth dessús deth cap.

Entrèc ena casa en tot trincar ua hièstra.

Entrèren a visitar era catedrau, en tot trobar aquiu as guides qu’auien perdut.

Caminèc sense veir s’a on metie es pès, en tot hèr a quèir es pialèrs de capses.

Hec a quèir es pialèrs de capses en tot caminar sense veir s’a on metie es pès.

Eth vaishèth islandés assistic ath naufragi en tot poder sauvar quasi toti es marinèrs.

En tot préner era guitarra, se higec ath grop.

Aluguèren eth huec en tot emplegar ua lent.

Eth gerondiu non se pòt emplegar entà hèr expressions qu’exprimissen procèssi en combinason damb eth vèrb estar o èster.

Atau, non ei corrècte estam/èm trabalhant ne estam en tot trabalhar, ne tanpòc èm en tot trabalhar.

Soent, en aqueri contèxtes, se pòt emplegar era expression èster a: son a trabalhar, èm a hèr un trabalh ena bibliotèca…

O ben formes mès explicites: ara trabalhen; èm ena bibliotèca qu’estudiam…