Split (1)

train · 259k rows

text stringlengths 0 260k
vào lưới nhà. Mọi người đâu còn muốn nghe những diễn văn dài gợi nhớ tới báo cáo Đại hội đảng nữa. Họ muốn biết: ai chịu trách nhiệm để đất nước đến bên bờ vực thẳm? Nguyên nhân ở đâu? Tiếp tục ra sao? Thay vì trả lời những câu hỏi ấy trong một cuộc phỏng vấn của các nhà báo, tôi đọc lại những gì đã nói trước các ủy viên Trung ương đảng. Tôi bắt đầu bằng “Các công dân nam nữ CHDC Đức thân mến! Trong cuộc họp hôm nay của Trung ương đảng SED tôi đã nói về tình hình thời sự của CHDC Đức. Tôi muốn thông tin về nội dung bằng cách đọc lại toàn bộ bài nói chuyện…” Hoặc là đoạn phi lộ ấy không được truyền, hay không ai để ý đến. Báo cáo từ các tỉnh gửi đến sau khi tôi lên sóng còn tương đối hài hòa. Nhưng tôi cảm nhận được rằng bài nói chuyện không gây được tác động như tôi đã mong đợi. Câu mào đầu “Các đồng chí thân mến” bị phê phán mạnh mẽ. Người ta có ấn tượng là tôi chỉ nói với các đảng viên. Dân chúng cảm thấy bị SED ôm đồm. Họ không muốn bị đối xử như trẻ con nữa. 19/10 Buổi sáng tôi đến thăm một xí nghiệp hàng đầu của ngành chế tạo máy là nhà máy liên hợp quốc doanh “7/10” ở Berlin. Tôi muốn tìm hiểu tại chỗ, công nhân nghĩ gì về chính sách của chúng ta, họ đón nhận vài diễn văn của tôi hôm qua ra sao, và họ mong đợi gì ở tôi. Qua đó tôi muốn thể hiện sự tôn trọng các mong đợi của công nhân xí nghiệp. Chuyến thăm của tôi không được báo trước. Tuy nhiên nó được loan báo khắp nơi. Các nhà báo có mặt, cả đại diện của huyện ủy và tỉnh ủy SED cũng đến. Họ cho tôi tùy chọn xưởng nào để vào thăm và nói chuyện với ai. Nghi thức ngày xưa – mọi thứ được chuẩn bị và tổ chức trước, khách đến thăm chỉ được ngắm làng Potemkin – cần được đưa vào quá khứ. Công nhân ca sáng không hề giữ miệng, họ không giấu điều gì: bài diễn văn của tôi bị chê là không đủ. Việc nhiều đồng nghiệp bỏ đi không chỉ gây buồn bã, mà còn làm nhiễu loạn sản xuất. Luật du lịch đã quá muộn. Phải khôi phục lại nguyên tắc thành tích. Lãnh đạo đảng và nhà nước cần tin dân hơn nữa. Lãnh đạo đảng và nhà nước không được chèn ép công đoàn. Phải tăng cường hiệu suất và thành tích sản xuất, nhất là phải khắc phục tình trạng thiếu vật tư liên tục. Phải cải thiện việc cung cấp hàng tiêu dùng cao cấp như ô tô, tivi màu, đồ điện tử giải trí và computer. Một thợ cả kiêm lãnh đạo chi bộ cơ sở của SED nói: không ai được phép vẽ bức tranh tô hồng. Thực tế khác với các bài báo miêu tả và Aktuelle Kamera trình bày. Một thợ tiện trục khoan NC nói: ”Đã đành là chúng ta cần ngoại tệ mạnh, nhưng có nhất thiết phải xuất khẩu những hàng tốt nhất? Ở CHLB Đức nhiều hàng do CHDC Đức sản xuất được bán với giá như cho.” Thật bất công khi người dân CHDC Đức chỉ mua được hàng cao cấp của nước mình trong Intershop và phải trả tiền D-Mark, hoặc trong các cửa hiệu Delikat và Exquisit đắt đỏ. Một chuyên viên công nghệ, đảng viên NDPD, nhắc đến vai trò lãnh đạo của đảng SED. Ông nói: “Nếu SED coi mình là lực lượng lãnh đạo thì phải đưa ra lời mời trong mọi vấn đề cấp thiết của cuộc sống. Các anh phải thể hiện lời mời ấy rành mạch hơn.” Một nữ kỹ sư có 20 tuổi đảng trong SED nhận xét: “Hôm nay tôi muốn nói với các đồng chí ở Bộ chính trị rằng, các đồng chí không được ứng trước niềm tin đâu, phải tự giành lấy niềm tin đó!” Tôi đã sẵn sàng. Tôi hiểu rõ là việc đó khó chừng nào. Tôi cũng linh cảm ở đây người ta hiểu vai trò lãnh đạo của SED khác hẳn với cách chúng tôi thực thi. Từ nhiều năm nay chúng tôi ghi vai trò lãnh đạo của SED vào hiến pháp. Điều đó gây ra sự lầm tưởng là vai trò của SED trong xã hội luôn luôn tồn tại. Chúng ta đã quên bẵng câu trả lời của Brecht trước đây nhiều năm cho câu hỏi: “Vậy đảng là ai? Đảng ngồi trong một căn nhà có điện thoại? Ý nghĩ của đảng bí mật, nghị quyết của đảng không ai biết? Đảng là ai?” Nhà thơ đáp: “Chúng ta là đảng. Anh và tôi và các anh – tất cả chúng ta. Đảng ở trong bộ com-lê của anh, đồng chí ạ, và đảng nghĩ trong đầu anh. Nơi tôi ở là nhà của đảng, nơi anh bị tấn công là chỗ đảng đấu tranh…” Brecht đã tìm ra những lời rành mạch. Đảng và CHDC Đức tôn kính Brecht nhưng tiếc là không phải bao giờ cũng hiểu được ý tưởng của ông. Chúng ta đã đánh đồng vai trò lãnh đạo của SED với vai trò lãnh đạo của Bộ chính trị và ở đó lại gán vai trò lãnh đạo cho một số đồng chí nổi trội. Bây giờ mới ngã ngửa. Tôi rất lo lắng vì nhiều người rời bỏ đảng. Cuốn sách của những người đồng chí hướng – tên của chúng ta vẫn gọi đảng – nay đổ sụp như ngôi nhà xếp bằng các lá bài. Cuộc viếng thăm cơ sở đã động viên tôi đưa việc đổi mới đảng như một tiền đề để đổi mới xã hội vào chương trình nghị sự. Tôi chỉ thị đem các câu hỏi vừa bàn luận trong xí nghiệp ra thẩm định trong cuộc họp sắp tới của Bộ chính trị. Tôi muốn cuộc tranh luận về vai trò lãnh đạo của SED tiến triển mang tính xây dựng trong một CHDC Đức đổi mới. Rời xí nghiệp tôi đi thẳng đến lâu đài Hubertusstock. Ở đó tôi gặp đại diện của ban lãnh đạo nhà thờ Tin Lành. Diễn biến của Bước Ngoặt phụ thuộc nhiều vào thái độ của nhà thờ. Trên đường đi tôi rà lại tất cả các điểm cần bàn luận. Cho đến nay tôi mới một lần thấy mặt một giám mục hồi năm 1987 bên lề sự kiện cấp nhà nước ở Berlin. Ông ngạc nhiên thấy tôi từng được làm lễ kiên tín ở CHDC Đức. Thế giới quan của ông không có chỗ cho một người làm lễ kiên tín mà vẫn có cơ hội phát triển tự do ở CHDC Đức, thậm chí còn lên đến Bộ chính trị và Hội đồng nhà nước. Người tiếp chuyện tôi hôm nay là chủ tịch Hội đồng giám mục Ts Manfred Stolpe. Trước đây mấy năm tôi đã cùng ông hoàn thành một nhiệm vụ quan trọng. Năm 1985, trong một buổi tiệc tại sứ quán Nam Tư ở Berlin ông bắt chuyện với tôi, thông báo về vấn đề của những thanh niên trốn tránh nghĩa vụ quân sự ở CHDC Đức. Ông đề nghị tôi can thiệp chấm dứt truy tố hình sự những cá nhân đó. Tôi nói chuyện với Honecker. Theo tôi biết, từ đó trở đi ở CHDC Đức không còn thanh niên nào vì cưỡng lệnh nghĩa vụ quân sự mà bị bắt nữa. Chứng tỏ những vấn đề khó khăn có thể giải quyết qua đối thoại cá nhân trong không khí tin cậy. Trong một bức thư viết ngày 30/6/1988 giám mục Forck đề nghị Honecker cho phép Bärbel Bohley và Werner Fischer, lúc đó đang ở Anh, được phép tái nhập cảnh CHDC Đức. Tôi đã thuyết phục được Honecker chấp nhận yêu cầu đó. Stolpe và tôi đã cùng tác động . Hôm nay lần đầu tiên tôi gặp các nhân vật quan trọng nhất của nhà thờ Tin Lành CHDC Đức: giám mục tiểu bang Ts Werner Leich, giám mục Ts Christoph Demke, trợ lý giám mục Martin Ziegler và chủ tịch Hội đồng giám mục Ts Manfred Stolpe. Mảnh đất bên hồ Werbellinsee này trong mấy năm qua đã chứng kiến những cuộc tiếp kiến vang động của Honecker với thủ tướng Schmidt, thủ hiến bang Bayern Strauss, chủ tịch đảng SPD Vogel cũng như các nhà công nghiệp CHLB Đức. Tôi hy vọng mảnh đất lịch sử ấy sẽ là một điềm lành cho cuộc đàm đạo với đại diện nhà thờ. Nguyện vọng của tôi là giải quyết các vấn đề chính trị mà không dùng bạo lực. Tôi đề nghị Ts Leich nói lời đầu tiên. Ông nói, phía ông đánh giá cuộc gặp gỡ này là bước đầu cho quá trình đối thoại đã được khuyến cáo trong phiên họp Hội đồng nhà thờ Tin Lành năm 19/9/1989. Ông muốn minh họa yêu cầu của mình rõ hơn bằng một câu của Salomon: “Ai mơn trớn bạn mình, người đó chăng lưới cản đường bạn mình.” Từ phía ông sẽ không có chuyện mơn trớn hay dạy đời. Ông đã chăm chú theo dõi bài nói chuyện của tôi trên tivi và “phát hiện ra vài điểm liên quan” đến những điều phía ông muốn nói ra. Mọi người đều lo ngại cho hòa bình nội tại cộng đồng. Ông nhắc đến bạo lực xảy ra hôm 7/10 ở Berlin, làn sóng xuất cảnh, giả mạo kết quả bầu cử địa phương, tính độc lập của chính phủ, nhà nước pháp quyền, nền giáo dục, nghĩa vụ quân sự, bạo lực ở Trung Quốc, cải cách kinh tế cũng như các yêu cầu về môi sinh. Ông công nhận, có vẻ như đó là một danh mục mang tính dạy đời. Nhưng nhà thờ muốn là “một đối tác cởi mở và chân thành trong đàm đạo.” Không có gì là hình thức khi Chủ nhật nào ở nhà thờ cũng được cầu nguyện cho các cá nhân giữ trọng trách quốc gia. Ông quay sang tôi: “Tên ông sẽ được nhắc đến trong đó, và chúng tôi hy vọng lời cầu nguyện của
chúng tôi sẽ được đáp ứng.” Tôi cảm ơn và bổ sung: “Các cơ quan bảo vệ và cơ quan an ninh đã bảo đảm cho biểu tình ở Leipzig và những nơi khác diễn ra yên lành, họ cũng xứng đáng được đưa vào lời cầu nguyện.” Tôi hứa sẽ giao cho viện trưởng Viện công tố điều tra công minh các vụ đụng độ bạo lực giữa cảnh sát và người biểu tình tối 7/10 ở Berlin và xử lý trách nhiệm những cá nhân có lỗi. Nguyện vọng của lãnh đạo đảng và nhà nước là ngăn không cho xảy ra đối đầu và phát triển ngoài tầm kiểm soát. Vấn đề chính trị chỉ được giải quyết bằng phương pháp chính trị. “Chúng ta có nhiều liên kết hơn là xa cách. Chúng tôi cũng muốn người công dân trưởng thành kiến tạo tương lai.” Nhiều người quy tội tôi là trưởng ban bầu cử trung ương phải cùng chịu trách nhiệm về giả mạo kết quả bầu cử. Tôi đã nhận trách nhiệm chính trị, nhưng cam đoan rằng tôi không thúc ai làm việc đó hoặc chính mình giả mạo kết quả bầu cử. Tôi đề nghị một khởi đầu mới: “Các cuộc bầu cử tương lai sẽ được tiến hành theo luật bầu cử mới.” Phải khẩn cấp cho ra đời một luật du lịch mới. Thu hồi hạn chế tạm thời về du lịch sang các nước XHCN. Ra quyết định không được kỳ thị các công dân rời bỏ nước và nay muốn quay về. Sẽ có khó khăn khi tìm tài chính cho du lịch. “Tôi lo ngại rằng”, tôi nói, “áp lực sẽ sinh ra phản lực. Cần chấm dứt biểu tình để đạt được trật tự và an ninh. Chúng tôi cần thời gian để suy tính giải pháp cho nhiều vấn đề. Tôi sẵn sàng đến Leipzig và nói chuyện với người biểu tình. Chúng ta muốn cùng nhau chứ không chống lại nhau.” Tôi cũng nói là các thông tin về CHDC Đức trong truyền thông CHLB Đức giống như thông tin chiến sự. Ts Leich xen vào: “Truyền thông ở đó thuộc loại tệ nhất thế giới.” Tôi nhắc nhở rằng chúng ta phải học một văn hóa tranh cãi mà trong đó không ai bị mất thể diện. Trong ngữ cảnh này tôi cũng lên tiếng là bố một đứa con đang tuổi đến trường. Trong một nhà thờ Berlin, khi nói đến vụ việc ở trường trung học Ossietzky người ta đã gọi con tôi là “mật thám.” Theo ý tôi, không thể để người ta đánh con để trị bố. Giám mục gọi tinh thần cởi mở là cơ sở của niềm tin, chỉ như vậy người ta mới có thể chung sống. Mỗi người ở cả hai bên đều đã có lần dính lửa của bộ máy tuyên truyền phương Tây. Con đường thẳng sẽ khiến bộ máy ấy câm lặng. Ông tổng kết: “Cần nhiều thời gian. Chúng tôi ủng hộ để ông có thời gian.” Trong buổi họp báo giám mục nhấn mạnh, việc Tổng bí thư chưa đầy 24 tiếng sau khi được bầu đã mời đến nói chuyện được ông đánh giá là có tác dụng gây dấu hiệu. Cuộc đối thoại diễn ra cởi mở và thẳng thắn . Trong tuyên bố chung có một câu đòi gìn giữ Cộng hòa dân chủ Đức, lịch sử của đất nước này cũng là một phần lịch sử nhà thờ Tin Lành trong nước . Về đến nhà lúc nửa đêm, tôi đọc thư, báo và báo cáo hằng ngày về tình hình trong nước và bị kéo về với thực tại: tình cảnh của tôi còn trên cả khó khăn. Một số đồng chí phản đối thay chân Honecker. Theo họ, đó là “quỳ gối trước kẻ thù.” Những người khác cho rằng biện pháp đó là kịp thời, thậm chí quá muộn. Họ đòi khai trừ những người có lỗi về sự im lặng của Bộ chính trị. Nhiều lá thư chuyển tải hy vọng của đảng viên và người ngoài đảng, mong tôi giành lại được lòng tin đã mất đi. Nhiều đồng chí từng im lặng ngày xưa gửi tôi đề nghị về cải cách. Tôi không thể trả lời tất cả. Một người bạn từ thời FDJ và bây giờ là thị trưởng Dresden, Wolfgang Berghofer, viết thư riêng cho tôi: “Bài nói chuyện của anh là lời động viên đối với tôi và nhiều người cộng sản trung thành, kiên tâm và có trách nhiệm bên cạnh tôi, với bạn bè, đồng minh, với nhiều người dân Dresden yêu thành phố và đất nước mình. Anh đã nói ra những lời lay động đa số đang sẵn sàng cùng gánh trách nhiệm, cùng chung tay xây dựng […]” Tất nhiên tôi rất vui mừng. Nhưng tôi cũng tự hỏi vì sao lời khen có vẻ như quá đáng ấy? Tâm trạng thực ra phức tạp hơn nhiều. Trong nước vẫn tiếp tục sục sôi. Nhiều cuộc biểu tình mới. Số người xuất cảnh không giảm. Tuy vậy: cuộc gặp mặt công nhân và đại diện nhà thờ Tin Lành cho tôi hy vọng và khích lệ. Tôi muốn tận dụng không khí ấy và mong ước thành công khi khởi phát cải cách ở CHDC Đức. Nhưng đòi hỏi của người biểu tình đã từ lâu vượt xa hình dung của chúng tôi. 20/10 Các thư ký của tôi gần như chết ngộp trong núi thư từ. Mỗi ngày hàng trăm lá thư và điện tín. Những thư quan trọng nhất đặt sẵn trên bàn giấy khi tôi đến văn phòng lúc 7 giờ. Manfred von Ardenne viết: “[…] Ông biết, trong quá khứ có nhiều nguyên nhân khiến tôi đặc biệt vui mừng thấy ông được đưa lên chức vụ cao này.” Từ nhiều năm nay chúng tôi thường xuyên trao đổi thư từ. Trước đây khá lâu ông đã bày tỏ ý tưởng cải cách kinh tế cho tương lai. Ngoài ra chúng tôi cũng trò chuyện nhiều lần qua thư từ hay trực tiếp. Giữa hai chúng tôi có quan hệ tin cậy mật thiết. Ông cũng nhắc đến điều đó trong thư chúc mừng. Trong thư kèm bản sao một bức gửi cho Willi Stoph . Trong đó nhà khoa học danh tiếng đề nghị Hans Modrow kế nhiệm Günter Mittag. Trùng với ý tưởng của tôi. Trong đảng ngày càng nhiều người lên tiếng đòi đưa các đồng chí không bị ảnh hưởng do có chân trong Bộ chính trị cũ vào vị trí lãnh đạo. Chính sách kinh tế xưa nay luôn là lĩnh vực được Hans Modrow quan tâm đặc biệt. Tôi gọi điện cho ông. “Hans, có người đề nghị anh nhận việc ở Berlin.” Ông ngập ngừng. Tôi nói cụ thể hơn: “Tôi đề nghị anh nhận nhiệm vụ bí thư chính sách kinh tế.” Ông nói: “Không.” Tôi thất vọng. Và muốn ông tới Berlin để tham gia chuẩn bị phiên họp Trung ương đảng sắp tới. Thôi được, tôi nghĩ bụng, có thể ông hợp với công việc bí thư tuyên truyền cổ động hơn. Chẳng gì thì ông cũng đã làm việc nhiều năm trong lĩnh vực này, là trưởng ban cổ động của Trung ương đảng. Không, ông cũng không muốn kế nhiệm Herrmann. Bí thư nông nghiệp thì được, ông nói. Tôi đáp, chức vụ này đã giao Werner Krolikowski rồi. Tôi không cần một bí thư nông nghiệp mới, mà tìm gấp, nếu được thì ngay lập tức, một bí thư có khả năng đảm trách chính sách kinh tế và tuyên truyền cổ động. Modrow trả lời: Krolikowski đã từng làm bí thư kinh tế, nay có thể quay lại vị trí cũ. Như vậy ghế bí thư nông nghiệp sẽ trống để ông về. Tôi ngỡ ngàng vì chưa xét đến khả năng này. Song tôi không để tâm nghiên cứu lý do mà suy nghĩ các khả năng lựa chọn. Tôi nhắm bộ trưởng xây dựng Wolfgang Junker hoặc ủy viên điều hành thương mại Alexander Schalck ở Bộ ngoại thương làm bí thư kinh tế, đó là những người có khả năng cần thiết. Cả hai là cột chống quan trọng của chính phủ mà chúng ta đang muốn tăng cường chứ không làm yếu đi. Giả sử có ngày Stoph thôi làm việc thì hai người ấy sẽ nằm trong số ứng viên được tôi chọn để nhận nhiệm vụ chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Schalck đợi tôi ở phòng thư ký. Chúng tôi có lịch hẹn. Cho đến nay Schalck dưới quyền Mittag, dó đó sẽ khó làm cho các đồng chí khác tin tưởng là quan điểm của ông hoàn toàn không phải là quan điểm của Mittag. Chúng tôi quen nhau từ năm 1983. Từ đó ông giúp tôi rất nhiều để có cái nhìn thực tế về tình hình kinh tế CHDC Đức. Trong phiên họp Bộ chính trị tới tôi muốn đề nghị ông trực thuộc quyền hai người: tổng bí thư Trung ương đảng SED và chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Từ đầu những năm tám mươi Schalck có nhiều cuộc đối thoại quan trọng với CHLB Đức và góp phần quan trọng chuẩn bị chuyến đi thăm của Honecker ở CHLB Đức. Tôi cần ông cạnh mình. Tôi hỏi ông có muốn làm ủy viên riêng của tôi trong các đàm phán sắp tới với CHLB Đức. Sau khi ông đồng ý, chúng tôi nói về việc chuẩn bị đàm đạo với Rudolf Seiters, chánh văn phòng Phủ thủ tướng CHLB Đức, và tiền nhiệm của ông ta là Wolfgang Schäuble. Trước khi gặp Gorbachev tôi muốn thử xem thủ tướng CHLB Đức coi trọng đến mức nào lời hứa của ông với tổng bí thứ Đảng Cộng sản Liên Xô là không muốn làm mất ổn định ở CHDC Đức. Kinh nghiệm của tôi khác hẳn. Schalck cần chỉ rõ ở Bonn: đây là ý chí sắt đá của lãnh đạo CHDC Đức muốn khởi xướng đổi mới và cải cách nội chính triệt để. Đó là cải cách hệ thống chính trị cũng như cải cách kinh tế toàn diện. Nhưng những chiến dịch tuyên truyền chống CHDC Đức không phù hợp với lời cam đoan của Kohl “không muốn gì xấu cho CHDC Đức.” Chúng ta sẽ bác bỏ mọi can thiệp vào công việc
riêng. CHDC Đức đang gấp rút dự thảo một bộ luật du lịch. Tôi đã nhận được một bản nghiên cứu từ các chuyên gia. Trong đó có thể thấy: năm 1988 có 7,2 triệu công dân CHDC Đức thăm CHLB Đức, tính ra, mỗi người chỉ ở lại đó trung bình một tuần và cần 500 D-Mark, tổng cộng sẽ là 3,5 tỉ Mark ngoại tệ. Lấy đâu ra số tiền đó? Schalck cần nói rõ cho các đối tác đàm phán ở đó biết, khi được tự do du lịch CHDC Đức sẽ bị thêm áp lực tài chính cực lớn. Riêng số tiền CHDC Đức trả cho Bundesbahn sẽ từ 160 triệu tăng lên đến khoảng 500 triệu D-Mark. Nếu Bonn nghiêm túc muốn hỗ trợ xóa sổ vấn đề du lịch thì CHLB Đức phải cùng gánh chịu áp lực kinh tế gia tăng. Khi đứng dậy chia tay, Schalck trao cho tôi một số bài viết về cải cách chính trị. “Có thể anh có thì giờ đọc”, ông nói. Rõ ràng mấy bài này rất kinh động nên ông không nói cho tôi biết ai viết. Tôi đọc: “Quốc hội bầu chủ tịch nước và bốn phó chủ tịch cho nhiệm kỳ năm năm. Khối SED nên để cử với Quốc hội đồng chí Egon Krenz làm chủ tịch nước. […] Muốn thế phải từ chức tổng bí thư SED […]” Các bài kia xoay quanh việc chính phủ bãi nhiệm, thành phần chính phủ mới, thẩm định tính hợp hiến của công tác an ninh quốc gia, vai trò của các đảng liên minh CDU, LDPD, DBD và NDPD, các ý tưởng cơ bản trong cộng tác với chính phủ CHLB Đức và chính quyền Tây Berlin. Tôi đọc hết các bài, nhất là bài về chủ tịch nước. Herger cũng suy nghĩ giống như vậy. Tôi nên xét ý đó ra sao? Bốn ngày nữa Quốc hội họp. Trung ương đảng đã đề nghị Quốc hội bầu tôi làm chủ tịch Hội đồng nhà nước. Việc bầu chủ tịch nước đòi hỏi phải thay đổi hiến pháp mà tôi không muốn vì nhiều lý do. Do đó tôi định đề nghị lập một ủy ban hiến pháp để thẩm định các thay đổi cần thiết. Cần có thời gian. Bỏ nhiệm vụ tổng bí thư theo tôi là cuộc chạy trốn. Tôi tin là mình không có quyền để mọi người bầu lên chức vụ cao nhất để rồi sau đó một tuần lại bỏ cuộc. Tôi không muốn quay lưng lại với đảng. Có thể đó là một lập trường bảo thủ. Ở Ba Lan Jaruzelski cũng được bầu làm tổng thống đó thôi. Dù vậy tôi vẫn quyết định tuân thủ hiến pháp CHDC Đức và ứng cử chức chủ tịch Hội đồng nhà nước. Tôi suy nghĩ viết bài diễn văn trước Quốc hội. Bản dự thảo tôi gửi cùng lúc đến các ủy viên Bộ chính trị cũng như chủ tịch các đảng CDU, DBD, LDPD và NDPD. Tôi muốn đưa ra một dấu hiệu với các đảng liên minh rằng ngay từ đầu họ sẽ cộng tác chứ không chỉ có nghĩa vụ biểu đồng tình các nghị quyết. Chỉ mấy tiếng sau Manfred Gerlach gọi điện đến. Ông nói, ông vui mừng thấy ông và đảng mình được cùng đưa vào giai đoạn chuẩn bị các quyết định. Đó là một sự khích lệ. Ông đề nghị tôi không nên ca tụng Honecker quá mức tại phiên họp Quốc hội. Ông sẽ gửi tiếp vài dòng góp ý cho bài diễn văn của tôi. Trong các đảng cũng như dư luận quần chúng nghi ngại thấy tôi – giống Honecker – nhận các chức vụ cao nhất ở CHDC Đức: tổng bí thư SED, chủ tịch Hội đồng nhà nước và Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng CHDC Đức. Nhiều người sợ sự tập trung quyền lực ấy đồng nghĩa với “mọi chuyện lại vẫn như xưa.” Tôi hiểu nhưng không chia sẻ ý kiến ấy. Việc chuẩn bị đưa ra lệnh ngày 13/10 về không sử dụng vũ lực ở Leipzig đã khiến tôi nhận thấy rằng chia sẻ chức vụ trong các tình huống an ninh phức tạp còn hàm chứa nhiều nguy cơ. Lúc đó cần ra quyết định nhanh chóng và phối hợp. Mỗi quyết tâm chính trị đều có hệ quả đối với chính sách an ninh, và mỗi quyết định về vấn đề an ninh lại càng có tác động chính trị nhiều hơn bao giờ hết. Chính khía cạnh thực dụng đó chứ không phải đam mê quyền lực là lý do tại sao tôi ứng cử tại Quốc hội mặc dù có nghi ngại từ phía đảng và quần chúng. 21 và 22/10 Hôm nay là thứ Bảy. Tôi dậy lúc 4 giờ, chạy một đoạn chừng năm cây số và tắm hơi. Sau đó tôi đọc tài liệu và thư từ bốn tiếng liền. Trong đó có thư của Horst Brie, đại sứ CHDC Đức ở Hy Lạp. Ông cho biết: “Sẽ rất nguy hiểm khi yên tâm tin rằng các tầng lớp lãnh đạo ở Hoa Kỳ, Anh, Pháp và phần nào cũng ở CHLB Đức không muốn làm gì mất ổn định. Nếu chúng ta không tự ổn định được thì các xu thế sẽ độc lập hóa, thậm chí lúc đó sẽ có nguy cơ mất sự hỗ trợ của Liên Xô.” Trong thời gian vừa qua ngày càng nhiều lời cảnh báo CHDC Đức có thể thành quả bóng bị các cường quốc Hoa Kỳ và Liên Xô đá đi đá lại. Hoa Kỳ muốn giành được thế bá chủ ở châu Âu, đi ngược với ý tưởng “Ngôi nhà châu Âu” của Gorbachev. Liên Xô và Hoa Kỳ muốn chấm dứt Chiến tranh Lạnh. Hoa Kỳ cũng muốn, nhưng theo điều kiện của mình, nghĩa là các nước Đông Âu phải hòa tan vào hệ thống giá trị phương Tây. Gorbachev định rũ bỏ gánh nặng của Chiến tranh Lạnh thông qua nhượng bộ về giảm trừ vũ trang. Trong cuộc xô xát toàn cầu ấy CHDC Đức dễ bị hy sinh nếu còn là một nhân tố bất an giữa hai chiến tuyến. Tiếc rằng nhiều người ở CHDC Đức không nhìn ra mối tương quan quốc tế ấy. Những gì đang xảy ra ở CHDC Đức hoàn toàn không chỉ là công việc nội bộ của chúng tôi. Vài người làm như mọi việc chỉ xoay quanh mấy khuôn mặt mới trong ban lãnh đạo, tăng cường tính sổ với Bộ chính trị cũ và đấu tranh chống tham những. Những việc đó cũng cần, nhưng chúng ta phải tính đến trách nhiệm lớn lao của CHDC Đức để nền trật tự hậu chiến ở châu Âu không bị xáo động. Kèm trong thư của đại sứ Brie còn có bản luận chứng của Michael, con trai út của ông, về tình trạng hiện tại ở CHDC Đức. Hồi mùa hè, nhà khoa học ở đại học Humboldt đã nộp luận chứng này cho bí thư đảng ủy của mình ở trường. Trong bản phân tích này anh viết: “Tiếp tục chính sách hiện tại của đảng SED tất yếu sẽ dẫn đến nhanh hơn các tiền đề về chính trị và tâm lý đám đông, tạo điều kiện cho các lực lượng đế quốc ở CHLB Đức gây tác động sinh ra sự bất bình trong quần chúng, đòi hỏi thay đổi, các hình thái đối kháng dân sự rộng rãi, cũng như lồng nội dung phản cách mạng vào cuộc khủng hoảng chính trị. Chúng ta đang đứng ngay trước một cuộc khủng hoảng chính trị mở.” Đánh giá này không làm tôi ngạc nhiên. Tôi cũng nghĩ tương tự. Nhưng tôi bực mình vì sự bàng quan của một số cấp ủy đã quẳng các luận chứng quan trọng vào ngăn kéo nào đó. Việc tôi phải vòng vèo qua bố của tác giả mới nhận được bản phân tích vô cùng cơ bản này đã thể hiện điểm yếu của mạng lưới thông tin trong đảng. Tôi tận dụng ngày cuối tuần để chuẩn bị cho cuộc họp Trung ương đảng 10. Phải dự trù tối thiểu ba ngày cho đại hội toàn thể này. Mọi vấn đề tồn tại phải được đem tranh luận không hề né tránh. Phải đạt được một bức tranh hiện trạng mang tính công khai, thực tế và tự phê, phải sáng suốt suy nghĩ các bước đi cần thiết và đi đến quyết định. Khoảng 9 rưỡi, điện thoại CT của tôi đổ chuông. Tổng đài báo: “Thưa đồng chí tổng bí thư, có điện từ Matxcơva.” Tôi đợi một lát thì nghe giọng Gorbachev. “Tôi ôm anh theo nghĩa bóng. Hôm nay cá nhân tôi tận đáy lòng chúc mừng anh đã nhận trách nhiệm cao cả. Tôi không ghen tị với anh. Ai ngoài anh có khả năng nhận gánh nặng này nữa? Tôi vui mừng thấy anh thể hiện lòng dũng cảm. Tôi chào anh là một đồng nghiệp mới mà tôi rất thích cộng tác.” “Cảm ơn Mikhail Sergeyevich.” Tôi tìm chữ tiếng Nga: “Gánh nặng lớn nhất nằm trên vai anh. Số mệnh của chủ nghĩa xã hội phụ thuộc thành công của Perestroika. Tôi chúc anh nhiều sức mạnh. Người nước tôi nghĩ về anh ra sao thì hôm 6/10 ở phố Unter den Linden anh đã được nghe và nhìn thấy. Về phần tôi, anh đã củng cố vị thế của tôi qua thông điệp của anh gửi Kohl và nhiều nguyên thủ quốc gia trên thế giới. Cảm ơn anh.” “Tôi đền đáp lại tình hữu nghị giữa hai nhân dân mà thôi. Người ta nhận ra bạn hữu trong lúc gian nan. Tôi rất muốn gặp anh. Bao giờ anh có thể đến Matxcơva được?” ông hỏi. “Bất cứ khi nào anh có thì giờ”, tôi đáp. “Cuối tháng Mười, đầu tháng 11 thì tiện. Lúc đó anh có thể cùng chúng tôi vui liên hoan tháng Mười” , Gorbachev đề nghị. “Hiện nay tôi không có bụng dạ đâu mà liên hoan. Tôi có nhiều chuyện phải bàn với anh. Cả về CHLB Đức nữa. Ủy viên của tôi bay sang Bonn vào đầu tuần và có nhiệm vụ dò xem Kohl tiếp nhận các biến đổi ở đây ra sao”, tôi trả lời. “Anh đừng để Kohl bắt chẹt. Ông ta đặt vào
cửa chủ nghĩa dân tộc. Rất nguy hiểm. Ông ta muốn thấy cải cách theo ý Bonn, chúng ta sẽ không thể chấp nhận. Anh không bao giờ được sa vào thế phụ thuộc ông ta”, giọng Gorbachev dứt khoát. “Anh nói đúng. Ông ta định cải cách cho diệt vong CHDC Đức. Ông ta muốn khuất phục chúng tôi. Trong cuộc nói chuyện với anh, chủ yếu tôi muốn nói về chính sách chung của chúng ta. Tôi muốn bàn với anh việc chuẩn bị đại hội toàn thể Trung ương đảng sắp tới của chúng tôi. Mọi người ở châu Âu, nhất là chính phủ CHLB Đức, phải thấy được rằng Liên Xô và CHDC Đức là một. Phải lập lại tiếng nói chung giữa hai nước chúng ta. Chúng ta cần kề vai bên nhau”, tôi nói. “Tôi hoàn toàn đồng ý. Về lịch hẹn thì tôi sẽ xem lại sổ. Các nhà ngoại giao hai bên sẽ thống nhất sau.” Trước khi chấm dứt còn có vài lời cá nhân: “Xin chuyển lời chúc mừng nồng nhiệt của Raissa Maximovna . Erika có khỏe không? Chào chị ấy hộ tôi nhé.” “Cảm ơn”, tôi nói, “chào vợ anh hộ tôi nhé. Nhân danh Bộ chính trị, tôi nhờ anh chuyển lời chào anh em đến các đồng chí của anh. Hẹn gặp lại ở Matxcơva.” Những năm tháng từ năm 1985 diễu qua trước mắt tôi. Người ta luôn kể là Gorbachev và Honecker bất hòa vì Perestroika. Nhưng các bất đồng ý kiến giữa Đảng Cộng sản Liên Xô và SED đã bắt đầu từ trước đó lâu, chủ yếu vì vấn đề chiến lược trong chính sách thế giới và Đức cũng như quan hệ của CHDC Đức với Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Liên Xô thấy chính sách chia cắt của CHDC Đức đối với Bonn chưa đủ quyết liệt. Matxcơva không bằng lòng khi Honecker chủ trương xích lại gần CHLB Đức. Thêm vào đó là CHDC Đức bình thường hóa quan hệ với Cộng hòa nhân dân Trung Hoa mà thiếu sự đồng thuận của Liên Xô. Bất đồng ý kiến vì Perestroika mãi sau này mới phát sinh thêm. Niềm hy vọng của tôi đặt vào Matxcơva. Viễn cảnh chủ nghĩa xã hội của Gorbachev là chủ nghĩa xã hội đã tẩy trừ những lệch lạc của quá khứ, được phổ biến rộng ở CHDC Đức. Một cuộc trưng cầu ý kiến xã hội học trong giới trẻ cho thấy ông được đánh giá rất cao. Dũng cảm, chân thật, thực tế, nhiều ý tưởng, khách quan, thẳng thắn, vạch hướng tương lai, cởi mở với vấn đề, cương nghị, phê phán, đáng tin cậy, thông thái – đó là các tố chất được nhắc đến nhiều nhất liên quan đến cái tên Gorbachev. Nhiều người tin tưởng Gorbachev sẽ thành công khi hòa nhịp chính trị và đạo đức. Một người viết trong tờ câu hỏi nghiên cứu xã hội học: “Chúa hãy cho ông sống lâu và một người em trai ở CHDC Đức.” Ông không có em trai ở CHDC Đức. Mặc dù có niềm phấn khích về Gorbi, ý kiến về ông rất khác nhau. Cuộc cải tổ Xô viết đến với thanh niên theo kênh tri thức và cũng khiến họ xúc động. Những người có kinh nghiệm và từng trải qua nhiều biến động xã hội thì dao động giữa nghi ngại và chối bỏ. Trong mắt đối thủ chính trị của chúng ta bên Tây thì Gorbachev là một Đấng cứu nạn đã uổng công thuyết phục họ tin vào tư duy mới. Trong SED và Bộ chính trị là một băng rộng từ hồ hởi đồng thuận cho đến tuyệt đối từ chối, nhưng không vì thế mà sinh ra bè phái. Những bài diễn văn đầu tiên của Gorbachev được công bố hết ở CHDC Đức, không ngoại lệ, và được chào đón nhiệt liệt, thậm chí được nhiều người ngấu nghiến đọc như dấu hiệu chấm dứt sự trì trệ ở nước bạn. Sau này, khoảng từ tháng Giêng năm 1987 trở đi, lúc diễn văn của Gorbachev giống như tổng kết các lời chỉ trích của phương Tây chống Liên Xô thì các đồng chí phụ trách mảng này trong Bộ chính trị cho rằng không thể cho người dân đọc được nữa. Ý họ là hình ảnh Liên Xô được tạo dựng hàng thập kỷ nay không thể để chính Liên Xô phá hỏng. Lãnh đạo đảng không ưa những phân tích sâu xa về công cuộc cải tổ mà xã hội chúng ta hoàn toàn có khả năng và ý chí muốn tiến hành. Trên các phương tiện truyền thông CHDC Đức đột nhiên chỉ toàn thấy tin tức về động đất, thảm họa, xung đột dân tộc và hàng hóa nghèo nàn ở Liên Xô. Các thông tin mang nội dung động thái ở Liên Xô được dành cho truyền thông CHLB Đức đưa. Khi Gorbachev vấp phải trở lực chống Perestroika và Glasnost ngay trong nước, ông lại được xuất bản ở CHDC Đức, giờ thì hoàn toàn mang lý do thực dụng. Honecker cho rằng Gorbachev sẽ tự vạch mặt mình với những câu lặp đi lặp lại. Kết quả ngược lại. Nhiều người càng mong Gorbachev trụ được để tinh thần cải cách cũng chiếm được thế thượng phong ngay trong SED. Đối với tôi, có thể hiểu được một số điều mà Honecker phê phán chính sách của Gorbachev, lý do thực tế là Gorbachev tuy miêu tả dài dòng các sai lầm của Liên Xô nhưng không đưa đề xuất nào mang tính xây dựng để sửa các sai lầm đó. Vốn luôn bị các nhà lãnh đạo của mình an ủi cố gắng đợi một tương lai tươi sáng, dân chúng Liên Xô đã trở nên sốt ruột. Ngay bây giờ họ muốn sống tốt hơn. Honecker luôn lặp đi lặp lại câu hỏi mà ai cũng biết câu trả lời: “Mọi người muốn Perestroika hay cửa hiệu đầy hàng?” Tất nhiên chẳng ai muốn có cửa hiệu trống trơn. Chúng ta đã không nhận ra những thử thách thực sự đi cùng chính sách của Gorbachev ập đến CHDC Đức và các nước XHCN khác năm 1985. Lãnh đạo SED cự lại Gorbachev: “Hoàn cảnh ở CHDC Đức khác với ở Liên Xô, chúng tôi không muốn rập khuôn.” Câu trả lời là công thức èo uột về “chủ nghĩa xã hội mang màu sắc CHDC Đức.” Do tự cao tự đại mà chúng ta quên mất bài học lịch sử, đó là một đất nước nhắm mắt trước các cải cách cần thiết thì sẽ tự đi đến sụp đổ. Nhiều công dân sinh ra bất bình khi nghĩ đến tương lai. Họ không nhận ra đường thoát nào trong cơ cấu xã hội đang tồn tại và chất lượng lãnh đạo thiếu đổi mới. Bất kể ai đó có ưa Gorbachev hay không, đối với tôi là thứ yếu. Quan trọng chỉ là phải đi theo một đường lối chính trị chung với Matxcơva. Mất Liên Xô thì CHDC Đức cũng không còn, dù có hay không có Perestroika. Ai dám cả quyết Perestroika lẽ ra đưa đến kết quả gì, nếu năm 1985 tất cả các nước anh em đều ủng hộ Gorbachev? Cuối tuần đó, mỗi ngày tôi nhận được nhiều báo cáo về tâm trạng. Nhiều người tin tưởng vào lời kêu gọi đối thoại của chúng tôi. Ở Berlin, Schabowski ra phố tranh luận với mọi người. Quả là một điều vô cùng mới mẻ cho đảng. Một số đồng nghiệp của ông làm theo. Một số khác thì ngại không dám. Ở nhà hát Gewandhaus Leipzig có một diễn đàn công dân lớn. Một người tham dự nói: “Nếu đối thoại phát triển thì biểu tình sẽ thừa.” Tôi hy vọng ông ta có lý. Các cuộc tranh luận gây ra phân cực. Đối với một số người thì nội dung còn thiếu sót và tổ chức không đủ nhanh, trong khi một số khác lo sợ nguy cơ vội vã quá trớn làm hỏng việc. Đã có người nói đến “Mùa xuân Praha trong mùa thu Đức.” Họ đòi chính phủ từ chức, gạt bỏ vai trò lãnh đạo của SED, bầu cử tự do trong năm 1990, quyền tự do du lịch không phải do nhà nước bố thí mà là quyền công dân. Họ muốn có những cơ chế để Bước Ngoặt không thể đảo chiều. Tôi rất lo sự phân cực ấy có thể dẫn đến những đụng độ không mong muốn. Do đó tôi đọc lại dự thảo diễn văn trước Quốc hội và bổ sung: “Chúng ta phải làm tất cả để ngăn bùng phát hay thậm chí đối đầu, vì từ đó sẽ có nguy cơ nghi ngờ nhiều kết quả đã đạt được.” 23/10 Hôm qua đại tướng Snetkov, tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết miền Tây, đã gọi điện cho tôi. Chúng tôi có quan hệ thân mật. Tôi ưa phong cách đơn giản của ông. Ông đi ngay vào trọng tâm và không thích đưa đẩy ngoại giao. Trong điện thoại ông nói là phải gặp tôi ngay. Tôi hỏi ông muốn tới nhà tôi hay đợi đến thứ Hai. Thứ Hai cũng đủ. Ông sẽ đem theo cấp phó của ông là người phụ trách các vụ việc chính trị. Chúng tôi thống nhất thời điểm 16 giờ tại văn phòng tôi trong trụ sở Trung ương đảng. Sáng sớm nay đại sứ Kochemassov được biết Snetkov muốn đến thăm tôi. Chưa đến 9 giờ ông đã gọi điện đến và hỏi tôi, khác với thường ngày, với giọng hấp tấp: “Đồng chí Krenz, liệu đồng chí có nghĩ việc gặp các tướng lĩnh Liên Xô một ngày trước khi được bầu sẽ là một tín hiệu chính trị sai lầm?” Đã từ lâu tôi nhận thấy, không phải bao giờ các cơ quan Xô viết cũng cùng một quan điểm. Ban chấp hành trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô hay đưa ra những khuyến cáo khác với Bộ ngoại giao. Bộ quốc phòng Liên Xô có đường lối riêng của mình, ngay cả giữa giới quân sự và ngoại giao Xô viết ở CHDC Đức lâu nay cũng có nhiều chuyện không song hành. Tôi hiểu bối cảnh câu hỏi của ông đại sứ. Tuy nhiên tôi không muốn chạm vào các
khoanh vùng trách nhiệm nội bộ của đại sứ quán và bộ tư lệnh Tập đoàn quân xô viết miền Tây. Một bên nhận chỉ thị từ Bộ ngoại giao, bên kia từ Bộ quốc phòng. Do vậy tôi nói: “Tôi luôn chào đón đại tướng Snetkov. Nếu theo đồng chí có lý do chính đáng cho thấy cuộc gặp gỡ không thuận lợi thì chuyện đó phải được giải quyết giữa đồng chí và đồng chí Snetkov. Tôi không muốn làm trọng tài.” Bên quân đội không muốn bị bên ngoại giao thuyết phục. Cuộc gặp mặt vẫn diễn ra. Kochemassov đề nghị tôi không ra thông báo về việc này. Tôi thì thế nào cũng xong, trong khi Snetkov rất chú trọng tin đăng báo. Ông nhất thiết muốn có câu “Đại tướng Snetkov khẳng định tình chiến hữu giữa Tập đoàn quân Xô viết miền Tây và Quân đội nhân dân CHDC Đức được khắc sâu và tình anh em giữa hai quân đội tiếp tục củng cố.” Thông cáo này được đăng tải ngày 26/10, bốn ngày sau khi chúng tôi gặp nhau . Lúc Snetkov và tôi chia tay thân mật hôm 23/10 tại văn phòng tôi, đại tướng nói: “Đồng chí Krenz, chúng tôi luôn sẵn sàng cung ứng cho CHDC Đức bất cứ sự giúp đỡ nào. Bất cứ khi nào cần, đồng chí cứ báo cho tôi.” Tôi tự hỏi vì sao các nhà ngoại giao lại không thích có cuộc gặp gỡ này? Rõ ràng họ sợ bên quân đội có thể mời giải pháp quân sự. Chỉ trước đây mấy tháng có lẽ không tưởng tượng ra có sự ngờ vực ấy. Hình như chẳng còn tính thống nhất và đoàn kết trong Đảng Cộng sản Liên Xô vốn hay được ca ngợi. Hơn cả lãnh đạo chính trị của họ ở Matxcơva, phe quân sự Xô viết thấu thị tình hình CHDC Đức là tiền đồn của các nước XHCN châu Âu. Nếu tiền đồn này đổ thì sẽ vô cùng nguy hiểm cho Liên Xô. Từ quan điểm toàn cầu ấy Snetkov vạch rõ: nếu có gây hấn thì Tập đoàn quân miền Tây sẽ sẵn sàng đảm nhận nghĩa vụ của mình đối với CHDC Đức. Tập đoàn quân miền Tây có khả năng hoàn thành nhiệm vụ được trao trong bất kỳ điều kiện nào. Bộ chính trị đã nhận một gánh nặng lớn: điều động cảnh sát ở Berlin vào hai ngày 7 và 8/10. Hằng ngày có tin mới lọt ra bên ngoài. Cho đến nay vẫn chưa biết rõ buổi tối hôm ấy có gì thực sự xảy ra và cụ thể ai là người chịu trách nhiệm. Tôi được thông tin, nhiều người trẻ tuổi với sự trợ giúp của các nhóm ở nhà thờ đã thảo ra một văn bản để mai đưa ra công bố. Wolfgang Herger nói với tôi, trong vụ này ông cũng nhận được một bức thư của Manfred Weckwerth, giám đốc nhà hát Berliner Ensembles và chủ tịch Viện hàn lâm nghệ thuật. Nội dung thư làm ông choáng váng. Wechwerth viết: “Nhân viên an ninh mặc cảnh phục và thường phục đã đánh bừa bãi tất cả những ai đang ở ngoài phố. Họ đánh cả những người qua đường không liên quan […]” Tôi nổi giận khi nghe có người nói: “Chuyện ấy xảy ra ở tất cả các cuộc biểu tình lớn bên Tây Đức.” Có lẽ cũng đúng, nhưng đó không phải là thước đo cho chúng ta. Ở CHDC Đức không được phép có lý do chính trị nào để cảnh sát nhân dân đánh nhân dân. Herger và tôi nhất trí phải điều tra vụ này kỹ lưỡng và nhanh hơn mọi khi. Tôi bổ sung thêm đoạn sau đây vào diễn văn trước Quốc hội: “Ai bị đối xử bất công hoặc không xứng đáng, người ấy được phép bảo vệ về pháp lý và được sử dụng mọi phương tiện pháp lý. Các cơ quan hữu trách của nhà nước sẽ thẩm tra kỹ đơn tố cáo và, nếu có bằng chứng, trừng phạt hành vi sai trái. Hội đồng nhà nước sẽ nhận được báo cáo chi tiết từ Viện công tố CHDC Đức và nội dung báo cáo sẽ được công bố. Tôn trọng nhân phẩm và tự do cá nhân là những khuyến cáo của hiến pháp cho công việc của mọi cơ quan nhà nước“ Chúng tôi nhất trí trong Bộ chính trị sẽ xóa bỏ ý nghĩa tiêu cực của khái niệm “đối lập.” Nó sẽ không còn là từ đồng nghĩa với “kẻ thù” nữa. Trong hàng ngũ đối lập không ít người ủng hộ CHDC Đức, nhưng đó là một CHDC Đức khác với hiện tại. Phải phân biệt giữa những người muốn chuyển biến CHDC Đức theo tinh thần XHCN và những người muốn vùi dập CHDC Đức. Chúng ta không bàn đến các khái niệm mới, mà muốn phá bỏ rào cản tư tưởng hệ còn đang ngăn cản chúng ta đến với những công dân tuy chống lại chính sách cũ nhưng ủng hộ một nước CHDC Đức đổi mới. Trong nước vẫn tiếp tục biểu tình. Người ta đòi hỏi Quốc hội ngày mai phải thu hẹp quyền hạn của tôi. Hôm nay có khoảng 150.000 người biểu tình ở Leipzig. Trong khi theo dõi cuộc biểu tình tôi thấy lo ngại hơn hôm 16/10 vừa qua. Nhà nước đã bảo đảm phi bạo lực qua mệnh lệnh ở cấp cao nhất. Nhưng giờ đây tất cả phụ thuộc vào việc lực lượng an ninh không bị công kích. 24/10 Hôm nay tôi sẽ được bầu làm chủ tịch Hội đồng nhà nước và đồng thời Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng CHDC Đức. Tôi sẽ là nguyên thủ CHDC Đức trẻ nhất cho đến nay. Tôi chỉ trải nghiệm giai đoạn cuối của chiến tranh một cách có ý thức. Ngay từ khi còn nhỏ, CHDC Đức đã là quê hương tôi. Ở đây tôi đến trường, học đại học, tình nguyện phục vụ trong quân đội, làm giáo viên làng một thời gian ngắn trước khi sang Matxcơva học đại học. Chức vụ chính trị đầu tiên của tôi là liên đội trưởng. Chủ tịch Hội đồng nhà nước sẽ là chức vụ cao nhất nếu tôi được bầu. Quyết định sắp tới gây nhiều tranh cãi, không chỉ trong đảng LDPD muốn đưa Manfred Gerlach lên vị trí nguyên thủ quốc gia. Cả một số đồng chí trong SED cũng viết cho tôi là họ không tán thành sự tập trung quyền lực trong một người. 10 giờ 30. Chủ tịch Quốc hội Horst Sindermann khai mạc phiên họp. Ông nói: ở mỗi quốc gia trên thế giới, bầu nguyên thủ quốc gia là một nghi lễ long trọng. Do đó cuộc họp sẽ không có thêm chương trình nào khác. Qua đó ông vô tình gây ra tranh cãi với khối FDJ . Trước đó họ đã đòi tiến hành thảo luận chi tiết tình hình CHDC Đức trong phiên họp này nên không bằng lòng với thông báo cắt bớt chương trình của Sindermann. Lẽ ra cuộc thảo luận do FDJ đòi hỏi cực kỳ cần thiết. Trong lúc chủ tịch Quốc hội đang nói thì tôi nhận được một mảnh giấy. Trong phút cuối cùng sứ quán Liên Xô đề nghị tôi phê phán thủ tướng CHLB Đức Kohl trong diễn văn trước Quốc hội. Ông ta vừa có mặt tại đại hội của “Hội những người bị xua đuổi” tại đại khán phòng Beethoven ở Bonn. Trong khi ông có mặt, người ta đòi không được cắt xén lãnh thổ của Đế chế Đức trong biên giới của thời điểm năm 1937. Trước sự chứng kiến của Kohl, chủ tịch Hội những người bị xua đuổi kêu gọi “không từ bỏ và không bán rẻ mà không được đền bù” 108.000 cây số vuông của CHDC Đức. Bộ ngoại giao Xô viết mong đợi tôi phát biểu: “Trong hoàn cảnh chủ nghĩa phục thù gia tăng, những gì đã đạt được trong đối thoại giữa hai nước Đức đã bị đặt câu hỏi.” Quan điểm của tôi cũng thế. Cớ gì thủ tướng Kohl lại tham gia cuộc họp này, giữa một thời điểm cực kỳ phức tạp? Qua đó tôi bị đẩy vào thế tiến thoái lưỡng nan. Đúng lúc này Schalck đang đàm phán ở văn phòng thủ tướng tại Bonn. Chúng tôi muốn vận động chính phủ CHLB Đức cùng chúng tôi gánh chịu phí tổn phát sinh thêm trong giao thông du lịch. Nếu hôm nay tôi có lời lẽ công kích Kohl thì có thể sẽ làm ảnh hưởng đến kế hoạch đó. Vì vậy tôi không đưa đoạn này vào diễn văn, dù nó đúng và đồng nghĩa với lời phản đối. Đến lúc này Sindermann đang nêu lý do bầu tôi và cho biểu quyết. 26 đại biểu chống đề nghị của khối SED, 26 bỏ phiếu trắng. Khi bầu Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng có sáu nghị sĩ chống tôi và 17 bỏ phiếu trắng. Kết quả không làm tôi bất ngờ. Trong diễn văn, tôi đánh giá đó là “sự tự tin mới của Quốc hội.” Đồng thời tôi hứa coi nghĩa vụ của mình trước chức vụ này như trách nhiệm trước tất cả các nam nữ công dân của CHDC Đức. Trong bài diễn văn tôi nhấn mạnh ý nghĩa của hành động. “Chúng ta phải làm tất cả để ngăn bùng phát hay thậm chí đối đầu, vì từ đó sẽ có nguy cơ nghi ngờ nhiều kết quả đã đạt được. […] Đối thoại và tranh luận cực kỳ quan trọng – tôi công nhận, hôm nay và bất cứ lúc nào, nhưng bánh mì của nhân dân thì chỉ sinh ra nhờ công việc chăm chỉ và đồng lòng.” Thời điểm này đòi hỏi dũng cảm nhìn vào sự thật. Xã hội chúng ta đang trải qua một quá trình học hỏi lớn. Không ai được tránh nó, kể cả những người vẫn tin có thể tìm ra con đường đến chân lý chỉ bằng cảm tính. “Chúng ta học cách đánh giá thành công một cách thực tế và tiếp cận mâu thuẫn một cách cởi mở. Những gì chúng ta đang trải nghiệm là khí thế vùng lên của nhân dân. Chúng ta hướng đến đổi mới CHDC
Đức.” Tôi nói tiếp: công cuộc đổi mới cần một nền móng vững chắc. Đó là thành tích của hàng triệu công dân trong lịch sử bốn mươi năm đất nước ta. Chắc chắn đó là tình đoàn kết và bản ngã bắt rễ trong lịch sử. Chúng ta không nhắm mắt lờ đi những lỗi lầm phạm phải và mọi biến dạng của xã hội chúng ta. Chúng ta thấu hiểu lợi ích và nhu cầu của công dân. Quan trọng là coi xây dựng ý chí như một nghĩa cử tai nghe mắt thấy của đoàn kết nhân dân và thể hiện nó ở mọi nơi. Tôi nói đến những lo ngại của mình: các cuộc biểu tình, cho dù với chủ ý hòa bình đến đâu, trong thời điểm phức tạp này luôn hàm chứa nguy cơ sẽ kết thúc khác với lúc bắt đầu. Quan trọng nhất là đối thoại chính trị với tất cả mọi người, không phân biệt thế giới quan. Một lần nữa tôi đòi từ chối bạo lực và bày tỏ ân hận vì ngày 7 và 8/10 đã xảy ra hành vi cảnh sát chống người biểu tình. Tôi nỗ lực tìm sự cân bằng: “Lần đầu tiên và quá đột ngột, các bạn trẻ ở cả hai phe phải khắc phục các mâu thuẫn bùng ra ở dạng này trong xã hội. Đừng ai để ý chí báo thù đưa đường chỉ lối. Chúng ta hãy kiên quyết dùng mọi hình thức đối thoại để loại trừ khả năng tái diễn những sự kiện tương tự.” Tôi nhấn mạnh: “Ý chí đã quyết của chúng ta là chỉ giải quyết vấn đề chính trị bằng phương tiện chính trị.” Tôi nhắc đến câu “chúng ta cần dân chủ như khí trời để thở” và chủ tâm không viện dẫn Gorbachev. Trong phong trào công nhân Đức, dân chủ có gốc rễ sâu hơn ở Liên Xô. Wilhelm Liebknecht trước đây 120 năm đã phát biểu: “Chủ nghĩa xã hội và dân chủ không phải là một, nhưng đó chỉ là hai cách biểu hiện của cùng một ý tưởng cơ bản; cả hai thuộc về nhau, bổ sung nhau, có thể mâu thuẫn với nhau. Chủ nghĩa xã hội không dân chủ là chủ nghĩa xã hội giả hiệu, như dân chủ không có chủ nghĩa xã hội là dân chủ giả hiệu vậy. Nhà nước dân chủ là dạng duy nhất của xã hội được tổ chức theo định hướng XHCN.” Trong những năm qua chúng ta đã không suy tư thấu đáo biện chứng ấy. Tôi quan tâm đến việc phát triển dân chủ là nền dân trị XHCN. Vì vậy tôi cũng đòi hỏi nâng cao vị thế Quốc hội thành cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Chính phủ chỉ chịu trách nhiệm trước Quốc hội. Đây là một nhát cắt tách rời quá khứ, khi mà Bộ chính trị và ban kinh tế của Bộ chính trị còn hạn chế quyền hạn của chính phủ. Chính phủ cần có lại vị thế được hiến pháp ấn định. Tôi nhấn mạnh rằng tất cả công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Do đó sẽ mở rộng khả năng tái thẩm định các quyết định hành chính trên nhiều lĩnh vực mới của hoạt động nhà nước để nâng cao bảo vệ pháp lý cho công dân. Đạo luật quan trọng nhất cần đưa vào chương trình nghị sự là luật du lịch. Tôi kêu gọi mọi công dân có thể đang suy nghĩ rời bỏ đất nước ta: mỗi người bỏ chúng ta đi là một người quá nhiều. Ai cũng có tương lai ở CHDC Đức. Về đề tài bầu cử còn bị tranh cãi nhiều, tôi nói: “Sẽ thẩm định kỹ lưỡng mọi kinh nghiệm từ các kỳ bầu cử đã qua cũng như các chỉ dẫn và khiếu nại về bầu cử để rút kinh nghiệm khi lập ra luật bầu cử mới.” Tôi cũng coi đó là một lời gửi đến các nhóm nhà thờ đã gửi khiếu nại đến cơ quan nhà nước sau kỳ bầu cử địa phương. Luật bầu cử mới sẽ được chuẩn bị. Trên cơ sở đó sẽ tiến hành bầu cử Quốc hội trong năm 1991. Sau phiên họp Quốc hội, Hội đồng nhà nước tập trung lại. Như đã thông báo ở Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng Wolfgang Herger báo cáo về các biện pháp cảnh sát hôm 7 và 8/10 ở Dresden, Berlin và Leipzig. Ông cho biết, các cơ quan bảo vệ và an ninh được lệnh hết sức giữ thế thủ. Chỉ sử dụng các phương tiện cảnh sát khi lực lượng an ninh bị công kích bằng bạo lực. Cấm dùng súng. Ông nhấn mạnh, mọi hành vi phạm pháp, bất kể bởi ai, sẽ bị truy tố theo hiến pháp và luật pháp CHDC Đức. Ngoài ra ông thông báo cũng đã xảy ra rối loạn gây nguy hiểm cho cuộc sống thanh bình của công dân. Về phía nhân viên các cơ quan bảo vệ và an ninh có 106 người bị thương, về phía người biểu tình 46. Có những tiếng chửi bới như “đồ lợn cảnh sát”, “đồ lợn mật vụ”, “đánh chết chúng nó đi”, “treo cổ chúng nó lên”, “chúng ta muốn thấy xác chết màu xanh”, “rạch bụng chúng nó ra.” Ở Berlin có một cuộc biểu tình bắt đầu với tiếng hô “Tiến đến Cổng Brandenburg!” Kết quả điều tra của các cơ quan an ninh cho thấy phải hiểu đó là lời kêu gọi đột nhập biên giới bằng bạo lực. Không tưởng tượng nổi sẽ xảy ra chuyện gì, nếu quả thực xảy ra đụng độ! Hòa bình sẽ dễ biến thành đối đầu bạo lực. Herger chấm dứt bản báo cáo bằng nhận định: tiếc rằng biện pháp cảnh sát đã gây thiệt hại cho những người ngoài cuộc. Có hành vi vượt quyền hạn diễn ra với những người bị bắt. Nhân viên các cơ quan bảo vệ và an ninh đã hành động phạm luật. Hội đồng nhà nước quyết định giao cho Viện công tố báo cáo công khai về kết quả điều tra cũng như các biện pháp được tiến hành . Bộ chính trị họp vào buổi chiều. Phiên họp Trung ương đảng 10 được triệu tập vào thời gian từ 8/11 đến 11/11. Để quần chúng tin vào các nguyên tắc trong luật du lịch, chúng tôi công bố: “Dự định mỗi công dân CHDC Đức có quyền nhận hộ chiếu, và nếu có thị thực – không cần quan hệ họ hàng cũng như các lý do du lịch cần thiết như trước – thì có quyền đi đến mọi quốc gia và Tây Berlin.” Yêu cầu “Đất nước cần những khuôn mặt mới!” ngày càng được nêu lên nhiều hơn. Với Bộ chính trị hiện tại không thể giải quyết được các nhiệm vụ chất chồng. Năm 1976 tôi là ủy viên dự khuyết Bộ chính trị. 12 năm liền tôi là người trẻ nhất. Giờ thì tôi cũng đã ở tuổi 52. Tuổi trung bình của 21 ủy viên và 5 ủy viên dự khuyết Bộ chính trị gần 67. Kể cũng đã cao, nhưng con số này làm ta nhầm tưởng về quan hệ lực lượng thực tế. Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng, chủ tịch Quốc hội, chủ tịch Ban thanh tra trung ương đảng quá ngưỡng 70 xa, bộ trưởng An ninh quốc gia đã 82 tuổi. Một số đã trong Bộ chính trị từ năm 1950. Một thời gian dài như vậy trong chức vụ lãnh đạo – không bao giờ bị phê bình công khai, không bị đặt vấn đề, được che chắn trước các chìm nổi ngoài đời – làm mất đi tính năng động trong lãnh đạo và tính sáng tạo, gây ngờ vực trước mọi sự kiện và khuôn mặt mới. Sự thông thái của tuổi già hay được ca ngợi, nhưng nó kìm hãm phát triển. Đó là lý do để tôi nói trong cuộc họp, trước tiên mỗi người nên tự suy nghĩ có nên thoái vị. Phiên họp Trung ương đảng tới sẽ phải ra quyết định. Một ban công tác được lập ra để nói chuyện với tất cả các ủy viên Bộ chính trị về vị trí tương lai của họ trong Bộ chính trị. Họp xong tôi quay về văn phòng mình thì thấy báo cáo của Schalck về các cuộc nói chuyện ở Bonn trên bàn. Theo thông điệp gửi đến tôi thì thủ tướng CHLB Đức tin sẽ tìm ra giải pháp để tiếp tục phát triển quan hệ giữa hai nhà nước Đức. Nếu tôi muốn, ông ta sẵn sàng gặp tôi nói chuyện. Trong mắt Bonn câu hỏi quan trọng nhất là tính hiệu quả của nền kinh tế CHDC Đức. Phải tìm ra hình thái cộng tác mới. Ví dụ như thành lập các cơ quan hỗn hợp, tham gia góp vốn và chuyển giao vốn. Đồng thời cũng phải khai thác thêm nguồn tín dụng mới cho các dự án chung. Một thông điệp nghiêm túc. Hợp với ý tưởng của chúng tôi. Nhưng sau đó mới lòi cái kim trong bọc: Bonn bỏ lửng chúng tôi trong vấn đề du lịch, thừa biết là chúng tôi nợ quần chúng một lời hứa. Tuy sẵn sàng suy tính tìm cách nào đó để cân bằng gánh nặng kinh tế mới phát sinh cho CHDC Đức, nhưng Bonn không nói gì cụ thể cả. Họ chỉ “cố gắng suy tính” liệu có nên trang trải chuyến về cho người du lịch sang CHLB Đức. Tuyệt đối không xích lại gần nhau trong vấn đề tôn trọng quốc tịch CHDC Đức. Trong vấn đề du lịch chúng ta vẫn tiếp tục trắng tay sau khi gây hy vọng, thậm chí còn hứa hẹn cho dân chúng được tự do du lịch. Chính trị gia CHLB Đức từ nhiều năm vẫn chỉ ra quyền tự do du lịch chiếm vị trí quan trọng với họ ra sao. Bây giờ, khi đi vào cụ thể và CHDC Đức sẵn sàng đề cập vấn đề du lịch – tiến xa như chưa bao giờ – thì họ lại chùng chình khi suy tính về “cân bằng gánh nặng.” Họ đâu nghĩ đến những “anh chị em.” Họ không quan tâm, liệu người dân có được du
lịch. Họ muốn tất cả, họ muốn CHDC Đức. Tôi nhìn ra cửa sổ phòng làm việc. Một nhóm nhỏ, khoảng tám đến mười người biểu tình phản đối bầu tôi làm chủ tịch Hội đồng nhà nước, vẫn trụ lại trước tòa nhà Hội đồng nhà nước. Khẩu hiệu của họ: “Không cấp phép cho Egon Krenz – chúng tôi là lực lượng cạnh tranh”, “Hãy biến Quốc hội thành cửa khẩu kiểm tra Krenz.” Tôi ra chỗ họ. Họ sửng sốt khi thấy tôi đi đến. Họ không nghĩ đến chuyện tôi ra gặp. Tôi tranh luận với họ. Họ hạ khẩu hiệu xuống. Khi tôi chia tay, một người trong số họ gọi: “Egon, chúc thành công!” 25/10 Gerlach, chủ tịch đảng LDPD, tiếp Wolfgang Mischnick, chủ tịch khối FDP trong Nghị viện Đức. Gerlach đề nghị tôi nói chuyện với Mischnick trong trụ sở Hội đồng nhà nước. Đây là chuyến thăm đầu tiên từ bên Tây mà tôi tiếp ở cương vị nguyên thủ quốc gia của CHDC Đức. Mischnick là người dày dạn kinh nghiệm trên chính trường Đức. Năm 1973, khi Hiệp ước cơ sở giữa hai nhà nước Đức lâm nguy bởi đơn kiện của bang Bayern tại Tòa bảo hiến liên bang, ông đã tham dự cuộc gặp mặt giữa Herbert Wehner và Honecker. Mischnick có dây nối trực tiếp với thủ tướng. Những gì hôm nay tôi nói với ông thì mai đã đến tai thủ tướng. Đề tài đầu tiên của tôi hôm nay vẫn là tài chính du lịch. Tận tối qua tôi còn bảo Schalck trình bày mô hình tài chính của chúng tôi về du lịch sang CHLB Đức. Sáng tinh mơ hôm nay ông gửi đến nhà riêng của tôi. Mischnick là một đối tác nói chuyện sinh động. Ông nhấn mạnh, đảng ông có liên lạc với CHDC Đức từ năm 1956. Ông không thuộc vào những người can thiệp vào nội tình CHDC Đức. Chủ ý của ông là thăm dò khả năng phát triển quan hệ giữa hai nhà nước Đức sau khi tôi nhậm chức. Ông đã thông báo cho thủ tướng theo lệ thường trong chính phủ liên minh. Du lịch là một chủ đề. Ông quan tâm muốn biết CHDC Đức sẽ quyết định ra sao. Tôi nói: “Du lịch là vấn đề quan trọng nhất của chúng tôi hiện tại. Là vấn đề của mọi vấn đề. Ai muốn, người đó nên được phép du lịch. CHLB Đức nên biết rằng du lịch giữa hai nước Đức là độc nhất vô nhị trên thế giới. Mọi so sánh với các nước khác đều khập khiễng, ngay vì quy mô của nó. Trong việc này, điểm mấu chốt là chúng tôi lo tài chính ra sao.” Tôi “buột miệng”: có thể bỏ quy định đổi tiền tối thiểu cho công dân từ CHLB Đức sang. Hai nhà nước có thể lập một quỹ du lịch. Chúng tôi dự tính mỗi người sang CHLB Đức được đổi 300 D-Mark mỗi năm một lần. Có thể mua D-Mark bằng tiền Mark CHDC Đức theo tỉ giá 1:4,40. Quy mô quỹ du lịch theo chúng tôi tính toán vào khoảng 3,5 đến 4 tỉ D-Mark, do CHLB Đức cung cấp. Số tiền Mark CHDC Đức (chừng 16 đến 20 tỉ) có thể sử dụng vào các dự án chung, kể cả mở cửa khấu mới. Mischnick muốn tìm hiểu tiến trình của Bước Ngoặt. “Tôi chủ trương Bước Ngoặt ở CHDC Đức, nhưng tôi không phải là kẻ phiêu lưu”, tôi nói. Sau một tiếng rưỡi chúng tôi rời văn phòng. Các nhà báo muốn biết Mischnick phác họa đối tác đàm luận ra sao. Ông đáp: “Ông Krenz là một đối tác đàm luận có thể tạo ra một cuộc nói chuyện cởi mở sau thời gian ngắn nhất. Ông ấy cũng nói đến những gì cho là cần thiết. Ấn tượng của tôi là Egon Krenz tin tưởng vào sứ mệnh của mình, dĩ nhiên ở nhiều điểm có khác biệt với sứ mệnh của tôi. Cả hai đều sẵn sàng, không chỉ lắng nghe mà còn đúc rút kết luận từ các gợi ý, chỉ dẫn và phê bình.” Một người ưa đùa cợt trong đám nhà báo hỏi Mischnick, tôi có biết chơi Skat hay không. Mischnick trả lời: “Ai chơi Skat thì ít nhất cũng biết đếm đến 3, biết câu giờ vô hạn khi chia phe, biết cách biến bài xấu thành lợi thế.” Tôi nháy mắt đồng tình và nói thêm: “Tôi thích chạy hơn. Vừa giữ được dẻo dai vừa giữ thể hình. Và ta biết là chính trị cần dẻo dai.” Cuộc tán chuyện ngắn này khiến phóng viên thông tấn xã dpa Bernd Kubisch viết một bài về “phong cách mới của Egon Krenz”. Ông viết: “Sau nửa giờ chuyện trò với báo chí, Krenz tiễn Mischnick ra khỏi phòng, và ông lại bị mấy nhà báo vây quanh, gây phiền muộn cho ban lễ tân. […] Mọi người chuyện trò đôi chút, người đứng đầu SED cũng trả lời vài câu hỏi. […] Trên đường về nhiều nhà báo Tây Đức ước gì ở CHDC Đức luôn có điều kiện tác nghiệp dễ chịu như sáng nay trong trụ sở Hội đồng nhà nước.” Buổi tối có một cuộc thảo luận với đại diện của Diễn đàn mới và cấp phó lâu năm của Mielke là Markus Wolf. Ở đó Wolf nói: “Nếu hôm 9/10 ở Leipzig không xảy ra điều gì tệ hại hơn thì đó là công lao của Egon Krenz. Tôi biết.” Trong khi nghiên cứu tài liệu buổi tối tôi đọc thư của hai linh mục Friedrich Schorlemmer và Rainer Eppelmann gửi hôm qua. Họ phàn nàn với tôi rằng một thông tin của đảng được phát ra mà “trong đó các nhóm dân chủ mới ra đời – họ cũng nỗ lực đổi mới xã hội – bị gọi là thù nghịch xã hội, phản động và làm việc cho kẻ thù của chủ nghĩa xã hội. […] Chúng tôi khẩn thiết đề nghị ông hãy chỉ thị rút lại thông tin trên, tránh gây bức xúc tiếp cho cuộc đối thoại do ông kêu gọi vừa mới bắt đầu. Chúng tôi sẵn sàng đối thoại cởi mở và bình đẳng trên mọi bình diện. Chúng tôi ủng hộ phát triển dân chủ và chủ nghĩa xã hội trong nước ta.” Niềm tin của hai người đặt vào dân chủ và chủ nghĩa xã hội cũng là niềm tin của tôi. Tôi đã nói ra trong cuộc trò chuyện với báo chí cùng Mischnick: “[…] mỗi ý tưởng đều cần thiết và không ai bị gạt ra rìa khi trao đổi ý tưởng.” 26/10 Hôm qua Helmut Kohl cho hỏi, liệu giữa 8 giờ và 10 giờ hôm nay ông có thể gọi điện cho tôi. Tôi đồng ý. Tôi đã biết kiểu nói chuyện ấy từ trước. Khi Kohl và Honecker gọi điện cho nhau, đôi lần Honecker kéo tôi vào cùng. Ông muốn tôi trực tiếp nghe thấy ông trả lời Kohl. Lần nào tôi cũng nhận thấy trong khi nói chuyện Kohl thoải mái hơn trên vô tuyến. Thấy mình không bị xung quanh săm soi là có khi ông bập vào một cuộc tranh luận đa chiều, và đôi khi cũng nhượng bộ. Ít nhất cho đến nay là thế. Trong hoàn cảnh mới ông sẽ xử sự ra sao? Điện thoại réo chuông lúc 8 rưỡi. “Vâng, Kohl đây.” Có tiếng nhiều người xôn xao trong điện thoại. Để không xảy ra hiểu lầm, tôi nói: “Đây là Krenz. Rất hân hạnh được nghe tiếng ông vào lúc sáng sớm thế này.” Sau khi chào hỏi xong, Kohl vào việc ngay: “Lần đầu tiên chúng ta nói chuyện với nhau, và tôi hy vọng sẽ còn nối tiếp nhiều cuộc nói chuyện tốt đẹp nữa. Điều đầu tiên mà tôi muốn nói, thưa chủ tịch Hội đồng nhà nước, là lời chúc may mắn và thành công cho nhiệm vụ quan trọng và rất, rất khó khăn này. Tôi có thể hình dung phần nào những gì đang đợi ông, việc gì ông sắp phải làm. Chúng tôi, chính phủ CHLB Đức và cả tôi đều muốn công cuộc phát triển ở CHDC Đức diễn ra yên bình và hợp lý.” Ông nói nhẹ nhàng, không lên gân. Nghe hợp lý. Một thủ tướng khác với những lần nói trước đám đông như tôi từng biết. Mới hôm qua ông còn nói trước Phòng công thương nghiệp Bonn, ông sẽ không nói chuyện chừng nào CHDC Đức chưa thay đổi một cách toàn diện. Giờ đây tôi có ấn tượng là ông muốn có không khí hữu hảo cho quan hệ chính thức, và cũng cho cả quan hệ cá nhân chặt chẽ giữa hai chúng tôi. “Vậy thì ước muốn đầu tiên mà tôi muốn nói ra là, chúng ta nên thường xuyên gọi điện cho nhau, […] nếu chúng ta thấy hợp lý thì cứ thế nhấc máy lên và nói chuyện với nhau.” Tôi trả lời: “Nói với nhau bao giờ cũng hay hơn là nói về nhau.” Kohl nhắc đến các cuộc điện đàm của ông với Gorbachev. Tôi đã biết. Bản thân Gorbachev đã gửi tôi toàn văn buổi nói chuyện gần đây của ông với thủ tướng CHLB Đức. Hôm nay Kohl nói: “Bây giờ tôi có thể nhấc máy gọi ông tổng bí thư ở Matxcơva, và ngược lại. Tôi cũng mong là giữa hai chúng ta được như thế.” Tôi đồng ý. Tôi cố moi một lời cụ thể từ thủ tướng về những đề nghị cụ thể mà Schalck đã trình bày hôm kia ở Bonn. Vì vậy tôi nói: “Nhất định chúng ta sẽ tìm được cách để các ủy viên của hai bên bàn bạc cụ thể những gì hai chúng ta nói sơ qua với nhau.” Kohl đáp: “Vâng, đó là chủ đề liên lạc. Tôi nghĩ là rất có lợi nếu bộ trưởng Seiters khoảng cuối tháng 11, vào nửa sau tháng 11 làm một lịch hẹn và đến chỗ ông.” Tôi hiểu. Bonn muốn câu giờ. Họ muốn đợi xem. Họ không muốn bị ép. Thời điểm ấy quá muộn. Tôi muốn biết vị trí chúng ta ở đâu bên cạnh người hàng xóm phương Tây, liệu họ có sẵn sàng chia sẻ gánh nặng kinh tế do du lịch gây ra
không. Tôi nhắc nhở đối tác của mình rằng ủy viên của tôi đã trình các đề nghị rồi. Do muốn có một phản ứng nhanh lẹ từ phía Bonn, tôi hỏi: “Ông đã được tin chưa?” Kohl khẳng định, vậy tôi nói: “Tôi mong được biết quan điểm của chính phủ CHLB Đức càng sớm càng tốt.” Ông lại lảng ra và nhấn mạnh là muốn tôi tiếp Seiters. Rồi ông nói: “Tất nhiên tôi rất quan tâm đọc các bài nói chuyện của ông, và tôi không cần phải nói với ông là giờ đây nhiều hy vọng gắn liền vào đó. Tôi muốn nêu vài ví dụ”, Kohl nói. Rồi ông kể một danh mục dằng dặc những mong đợi: “Đề tại quy định du lịch mới. Tất nhiên đây là một điểm rất quyết định. Rồi đề tài ân xá đã được hứa hẹn đối với những người bị kết án do vượt biên trái phép và trốn khỏi đất nước. Còn đề tài theo dõi sau này những người đã bị bắt khi biểu tình vì gây lộn xộn nữa. Và một điểm rất, rất quan trọng theo chúng tôi – chắc ông cũng hiểu – đó là phía các ông nên sẵn sàng đưa ra giải pháp tích cực cho những người vẫn được gọi là tị nạn vào sứ quán. Họ cần giấy tờ, cần đồ chuyển nhà và những thứ tương tự, cần bằng cấp.” Tôi lắng nghe và không ngắt lời ông. Lẽ ra tôi có thể nói: “Thưa ông thủ tướng, tất cả những câu hỏi đó đã được nêu ra trong bài diễn văn của tôi trước Quốc hội cũng như trong cuộc họp Hội đồng nhà nước, và được giải quyết tích cực.” Nhưng tôi không muốn để ông nhận ra là hình như ông chưa đọc bài diễn văn của tôi trước Quốc hội. Ông đề cập trực tiếp đến tôi: “Tôi nói thật thẳng thắn với ông, nếu ở đây người ta nêu tên ông cùng với một bước đi lớn, tôi nói một cách có ý thức là khi nêu tên ông, thì việc này không chỉ có tác động lớn ở đây, mà tôi tin chắc là cũng ở CHDC Đức nữa.” Tôi nói cho thủ tướng rõ, tôi nói chữ “Bước Ngoặt” một cách có ý thức, chứ không nói đến “thay đổi” ở CHDC Đức. “Tôi tin ông nhất trí với tôi rằng một nước CHDC Đức XHCN sẽ có lợi cho sự ổn định ở châu Âu.” Kohl liền nói đến mối liên quan giữa các vấn đề Đức và vấn đề châu Âu cũng như vấn đề thế giới. “Chúng ta sẽ chỉ có thể giảm trừ vũ trang và căng thẳng đáng kể khi chúng ta không gia tăng căng thẳng khu vực, mà nỗ lực giảm thiểu nó. Trong tinh thần này tôi muốn nói là những gì ông công bố có ý nghĩa rất trọng đại, và tôi nghĩ là phía chúng tôi sẽ phải tìm được một giải pháp tử tế nếu thấy có vấn đề.” Tôi nhắc lại vấn đề làm tôi bận tâm nhất trong những ngày này – du lịch: “Chúng tôi sẽ soạn thảo một đạo luật thích hợp. Tôi không giấu, đây là một chuyện không đơn giản cho chúng tôi. […] Chúng tôi muốn ban hành luật này trước lễ Giáng sinh.” Rồi tôi nghỉ một lát trước khi nói giọng cả quyết: “Tuy nhiên quy định mới này sẽ là gánh nặng kinh tế nặng nề mới phát sinh cho CHDC Đức. Phía CHDC Đức phải suy nghĩ, liệu trong tương lai ít nhất là một số vấn đề thực tiễn phải được bàn luận theo hướng tôn trọng quốc tịch CHDC Đức rõ hơn. Tôi chủ ý nói chữ ‘rõ hơn’, vì khi chúng tôi có một luật du lịch thuận tiện hơn thì sẽ có một số biện pháp thực tế bắt buộc phải suy nghĩ, thưa ông thủ tướng.” Rõ ràng qua đó tôi đã chọc giận thủ tướng CHLB Đức. Ông nói: “Trong quan hệ giữa hai nước có một loạt vấn đề cơ bản mà chúng ta về nguyên tắc không thể và sẽ không thống nhất được.” Xưa nay vẫn thế: khi CHLB Đức muốn gì từ CHDC Đức thì họ đương nhiên thấy có quyền đặt một danh mục đòi hỏi. Khi CHDC Đức chờ đợi họ xuống thang thì không có cách nào để đi đến thống nhất cả. Khi cần bàn luận nghiêm túc về tự do du lịch thì chính phủ CHLB Đức luôn thấy các nguyên tắc chính trị quan trọng hơn chính sách thực tế. Hôm nay cũng vậy. Vấn đề du lịch và hệ quả kinh tế sẽ là gánh nặng riêng của CHDC Đức. Kohl và tôi thống nhất sẽ công bố nội dung cuộc nói chuyện. Nhưng ông đưa ra một hạn chế: “Không công bố chi tiết, tôi không muốn thế, vì như vậy chỉ gây mong đợi và một áp lực mà cả hai bên chúng ta đều chẳng thấy ích gì.” Kohl chỉ muốn cho công bố là chúng tôi sẽ tiếp tục đàm luận. Tựa như sợ tôi hiểu sai lời ông, ông nhấn mạnh lần nữa: “Càng công bố nhiều chi tiết thì ta càng gây ra nhiều áp lực, vì người ta sẽ hỏi ta hằng ngày, các ông đã làm gì rồi.” Câu hỏi này hằng ngày được đặt ra cho tôi. Kohl cũng biết thế. Tôi hiểu ý ông thế này: Bonn muốn duy trì đối thoại với chúng ta. Người ta không rõ tình hình sẽ còn tiến triển ra sao. Kohl hoàn toàn không muốn chúng ta bắt liên lạc với Đảng xã hội dân chủ. Trong mắt ông ta họ luôn là cái gai. Nhưng chính phủ CHLB Đức cũng không muốn làm gì thực tế. CHDC Đức cứ thế mà chịu mọi thiệt thòi, nhất là trong phí tổn du lịch phát sinh. Nhiều quyết định mới đang chờ tôi. Sắp đến kỳ học sinh nghỉ hè. Siegfried Lorenz gọi điện từ Karl-Marx-Stadt. “Chúng ta phải mở biên giới qua Tiệp Khắc. Dân chúng rất bất bình vì không được du lịch qua đó nữa.” Herger cũng gây tác động tương tự với tôi. Thực ra người ta không cần thuyết phục tôi. Tôi ủng hộ. Vấn đề chỉ là chừng nào chưa có luật du lịch thì sẽ còn công dân tìm cách sang CHLB Đức qua đường Tiệp Khắc. Ta sẽ đẩy các đồng chí của mình ở Praha vào tình thế nào? Họ sợ có liên quan giữa người bỏ CHDC Đức ra đi với lực lượng đối lập ở Tiệp Khắc. “Dân tị nạn của các đồng chí làm mất ổn định nước chúng tôi”, lãnh đạo Tiệp Khắc đã lên tiếng. Mặc dù vậy chúng tôi thỏa thuận đến 1/11/1989 sẽ khôi phục đường du lịch miễn hộ chiếu và thị thực. Cả hai bên đều vẫn ngại sự kiện cuối tháng Chín, đầu tháng Mười sẽ có thể lặp lại. Tình hình ở vài thành phố CHDC Đức không lắng xuống. Biểu tình gia tăng. Tối nay ở Dresden khoảng 100.000 người xuống đường. Thoạt tiên chỉ có một cuộc hợp vài trăm người ở Bảo tàng vệ sinh. Chúng tôi đã cạn kiệt sức lực. Tôi cần thì giờ để suy nghĩ, để vạch ý tưởng. Nhưng tôi không có thì giờ. Chỉ buổi đêm, khi điện thoại ít đổ chuông hơn, tôi mới có dịp chuẩn bị cho phiên họp Trung ương đảng sắp tới. Hôm nay tôi bận bịu với đề nghị của các luật sư về phát triển hoàn thiện hệ thống pháp lý của CHDC Đức. Họ nhắc đến luật bầu cử, luật hình sự, luật tố tụng hình sự, luật quyền hạn hành chính. Khi ứng dụng điều 213 Luật hình sự (về vượt biên trái phép), trong thời gian qua đã vi phạm sự bình đẳng của công dân trước pháp luật. Các luật sư viết, mấy khái niệm như dân chủ XHCN hay nhà nước pháp quyền XHCN đôi khi bị áp dụng một cách tự mãn. Tính từ “XHCN” giờ đây không được phép hiểu là hạn chế, mà phải hiểu và cảm nhận là mở rộng cho danh từ. Thẻ căn cước PM 12 , một dạng chứng minh thư tạm thời, chỉ được ban hành khi đánh mất chứng minh thư chứ không để hạn chế quyền công dân nữa. Bản đề nghị mang chữ ký của chủ tịch Hội luật sư Berlin Gregor Gysi. 27/10 Hội đồng nhà nước CHDC Đức ra quyết định ân xá như tôi đã đề nghị trong tuyên bố đọc trước Quốc hội, áp dụng cho các cá nhân phạm luật trước 27/10 vì vượt biên phi pháp cũng như dùng biện pháp trái luật để xuất cảnh. Các cá nhân phạm pháp do phá rối trật tự trị an quốc gia khi tụ họp biểu tình trước 27/10 cũng được ân xá. Quyết định ân xá này là một minh chứng rằng chúng ta tôn trọng nguyên tắc “mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật”, nó xóa bỏ được mâu thuẫn là công dân CHDC Đức đã hoặc định vượt biên trái phép thì bị truy tố hình sự, còn những người khác xuất cảnh qua nước thứ ba thì không bị trừng phạt. Lệnh ân xá này và luật du lịch sắp tới cũng sinh ra nhu cầu sửa đổi điều 213 luật hình sự nói về hành vi vượt biên trái phép. Một kẻ ưa cợt nhả ở đảng Cộng sảnU , nghị sĩ liên bang Ts Klaus Rose, phản ứng với cuộc điện đàm giữa tôi và Kohl bằng một đề nghị trên báo là “Egon Krenz nên nhận thêm chức phó thủ tướng của Kohl.” Thực ra ông ta muốn thế này: Krenz phải hiến dâng CHDC Đức, phá đổ bức tường và cho phép các xí nghiệp CHLB Đức vào CHDC Đức. Những ý nghĩ như vậy chỉ nhằm củng cố sự nghi ngờ của Liên Xô đối với CHDC Đức. Người bạn đồng minh của chúng ta vô cùng lo ngại CHDC Đức có thể đi đêm với CHLB Đức sau lưng mình. Các phương tiện truyền thông CHDC Đức đã thay đổi diện mạo của mình trong thời gian ngắn nhất. Chúng phản ánh tình thế mâu thuẫn trong nước. Đoàn chủ tịch Trung
tâm PEN của CHDC Đức gửi đến tôi một tuyên bố đòi tự do báo chí, tự do hội họp, quyền lập hội và quyền bất khả xâm phạm nhân cách. Các thành viên đoàn chủ tịch Trung tâm PEN của CHDC Đức viết: “Chủ nghĩa xã hội không thể thiếu sự phong phú về ý kiến và hình thái tổ chức, việc điều phối chúng không được phép chỉ là độc quyền của cấp trên, mà phải sinh ra từ một quá trình dân chủ […]” Đồng thời cũng sinh ra những lời đồn thổi làm chúng ta lo ngại. Ví dụ như tin đồn chủ tịch đảng LDPD hoạt động đối lập với tôi. Báo DER MORGEN của LDPD đăng một bài của Dieter Raspe, cấp phó của Manfred Gerlach. Trong đó viết: “Trước khi biểu quyết, chúng tôi trong khối đã bàn luận kỹ lưỡng các ý tưởng khác biệt về việc bầu chủ tịch Hội đồng nhà nước. […] Cuộc bàn luận ấy dựa trên cơ sở dự thảo diễn văn của Egon Krenz trước Quốc hội. Trước đó Egon Krenz đã gửi dự thảo này đến tay chủ tịch các đảng liên minh – theo tôi biết, lần đầu tiên trong lịch sử Quốc hội có chuyện này – kèm yêu cầu đề nghị góp ý và bổ sung. Các góp ý và bổ sung đó cũng đã được chú trọng. Nói chung chính Egon Krenz là người nhấn mạnh các dự định về hoàn thiện nhà nước pháp quyền, kiện toàn công tác của Quốc hội và Hội đồng nhà nước, hệ quả luật hiến pháp và những đòi hỏi cho chức vụ mới của ông. LDPD thấy mình được khẳng định. Cánh cửa dẫn đến bước ngoặt bất khả kháng trong chính sách cầm quyền đã được Egon Krenz mở ra […]” Tôi gặp các bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED. Họ và các đồng chí ở cấp huyện liên tục trong tình trạng chịu áp lực. Họ phải giơ mặt hứng tất cả những gì bị phê phán là tiêu cực trong đảng. Chúng tôi định bàn về việc chuẩn bị một chương trình hành động của SED. Trong phần phi lộ tôi nhấn mạnh rằng tôi ý thức được uy tín của Bộ chính trị đã hạ thấp thêm. Có nhiều vấn đề không giải quyết, cả những vấn đề mà Bộ chính trị không tìm được câu trả lời. Nếu đảng ta muốn thoát khỏi khủng hoảng thì chỉ có cách Bộ chính trị và các bí thư tỉnh ủy thứ nhất đồng tâm nhất trí. Những vấn đề dồn đọng lại không chỉ sinh ra từ khi Honecker ốm hoặc do lỗi của Herrmann và Mittag. Hôm nay chúng ta nhận được giấy thanh toán cho hàng thập kỷ chính sách mà tất cả cùng góp phần. Đất nước chỉ có thể đổi mới khi đảng đổi mới, khi mỗi người chúng ta đổi mới. Helmut Hackenberg từ Leipzig phát biểu đầu tiên. Ông báo cáo, cuộc tranh luận trong quần chúng quy tụ ngày càng mạnh vào ba câu hỏi chính: nguyên nhân của tình trang hiện tại ở đâu? Ai phải chịu trách nhiệm? Có gì bảo đảm để các tiến trình của những năm qua không thể lặp lại? Thực ra đây là câu hỏi: Chủ nghĩa xã hội sẽ ra sao? Đảng ta có hồi phục được không? Hackenberg khuyến nghị cho phép Diễn đàn mới hoạt động. Hans Modrow báo cáo về cuộc họp 2.500 đảng viên xung kích. Họ thể hiện sự ủng hộ dành cho tổng bí thư mới. Nhưng nhiều đảng viên còn chần chừ. Chúng ta đã mất nhiều đảng viên. 40 năm CHDC Đức rất quan trọng, nhưng cũng chỉ là nền móng của tương lai. Đã có đàm luận với đại diện của Diễn đàn mới. Họ tuyên bố ủng hộ chủ nghĩa xã hội và muốn mọi người ở lại CHDC Đức. Nếu SED trở lại vị trí của mình trong xã hội, Diễn đàn mới sẽ rút lui. Modrow báo cáo, chủ tịch FDGB Harry Tisch bị công kích mạnh mẽ sau khi ông tuyên bố các cán bộ công đoàn có lỗi là đã làm mọi việc theo đảng chỉ dẫn. Lời Tisch được hiểu là ông đẩy trách nhiệm của mình “xuống dưới.” Bí thư tỉnh ủy SED của Rostock, Ernst Timm, củng cố ý đó: “Phát biểu của Harry Tisch đã gây ra cuộc nổi loạn trong các công đoàn.” Tám bí thư tỉnh ủy phát biểu, không khác nhau về xu thế: mọi người thấy quá trình đổi mới quá chậm. SED không được chuẩn bị cho sự biến chuyển xã hội này. Vai trò lãnh đạo của SED bị đặt dấu hỏi. Người ta nghi ngờ sự chân chính và khả năng của SED để làm Bước Ngoặt, nghi ngờ Bộ chính trị và tư cách các dân biểu. Họ đòi xóa bỏ mọi hình thức áp đặt mệnh lệnh lẫn nhau. Quy mô lỗi lầm bị vạch ra hoặc được coi là của Bộ chính trị cũ dẫn đến phản kháng, nhưng cũng gây ra bi quan. Nhiều người đặt câu hỏi: Bộ chính trị đã gây ra cho ta tổn hại nào? Có đề nghị phải đưa ra các lựa chọn khác nhau cho quyết định chính trị. Chúng tôi nhất trí chuẩn bị phiên họp Trung ương đảng SED thứ 10 trong tinh thần này. Sau buổi thảo luận Lorenz, Herger và tôi họp tại văn phòng tôi, bàn về nhân sự cho vị trí quan trọng trong Bộ chính trị. Tôi vẫn tin chắc từ lâu là Herger, vốn là ủy viên Bộ chính trị, được đề nghị nhận chức vụ bí thư Trung ương đảng ngày xưa của tôi. Tôi vui mừng biết ông chấp thuận. Trước đây mấy tháng tôi đã nói chuyện với Lorenz – từ khi chuyện bãi nhiệm Honecker chưa chín muồi – và hỏi ông, nếu cần, có nhận nhiệm vụ chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Ông cảm thấy mình không đủ năng lực. Tôi tôn trọng ý ông và đề nghị ông về Berlin làm bí thư Trung ương đảng phụ trách các vấn đề trong đảng. Ông đồng ý. Chúng tôi thoản thuận là tôi sẽ nói chuyện với Schabowski, đề nghị ông từ thứ Hai bắt đầu công việc bí thư Trung ương đảng phụ trách tuyên truyền cổ động. Hiện tại vị trí bí thư kinh tế vẫn để ngỏ. Schalck và Junker từng đóng vai trò quan trọng trong suy tính của tôi. Ban đầu tôi cũng nhắm hai người cho chức vụ chủ tịch Hội đồng bộ trưởng, nhưng bây giờ tôi phải bỏ ý định ấy. Dư luận nhìn họ cùng một duộc với chính sách của Mittag, cho dù vô lý. Trong lúc nói chuyện, thư ký đem vào một bức thư vừa gửi đến. Sau này tôi mới đọc lá thư đó với niềm xúc động. Thư của Margot Honecker . Hai chúng tôi đã làm việc thân thiện bên nhau gần hai thập kỷ. Tôi tôn trọng bà. Nhưng quan hệ giữa hai chúng tôi dở đi từ khi FDJ quy trách nhiệm bà về các thiếu sót trong trường học, mà thật ra đó là thiếu sót của xã hội hay của ngành giáo dục. Nỗ lực tiến hành đại hội giáo viên trong tháng Sáu như một kiểu Đại hội đảng trong ngành giáo dục không cải thiện được không khí chính trị. Ngược lại. Nhiều người còn coi nó như một kiểu áp đặt mênh lệnh cho giáo viên. Tôi đọc: “Tôi đề nghị Bộ chính trị trong Trung ương đảng bãi miễn cho tôi nhiệm vụ Bộ trưởng giáo dục. Mặc dù vẫn tin rằng công tác và trách nhiệm của tôi trước đây cũng như hôm nay không phụ thuộc vào hôn thú với cựu tổng bí thư, tất nhiên tôi biết là ở đây vẫn tồn tại một mối liên quan. Khi chức vụ tổng bí thư được ghép cùng chức vụ chủ tịch Hội đồng nhà nước, tôi đã gửi công văn yêu cầu đồng chí Hager miễn nhiệm tôi, vì tôi 1) không đồng ý ghép hai chức vụ đó với nhau, và 2) nhận ra một vấn đề khi muốn thực thi nhiệm vụ bộ trưởng giáo dục một cách tự chủ mà lại là phu nhân của nguyên thủ quốc gia. Bản thân đồng chí Hager yêu cầu tôi rút lại đề nghị đã gửi Bộ chính trị này, và thể nguyện vọng của tôi, nói chuyện với đồng chí Honecker để tôi ít phải thực thi ‘nhiệm vụ’ phu nhân nguyên thủ quốc gia. Tôi đã đồng ý và cũng hành xử tương ứng. Đề nghị của tôi lần này xuất phát từ thực tế là ngành giáo dục cũng bị công kích dữ dội. Tôi tin là sẽ còn bị công kích hơn nữa, một phần cũng vì dính dáng đến tên tôi. Tôi luôn cởi mở với phê bình và công tác thực tiễn với tinh thần phê phán. Trong đại hội giáo viên IX tôi đã chứng tỏ một quan điểm cởi mở, phê phán đối với các vấn đề của ngành giáo dục, tất nhiên luôn luôn trong quan hệ với đường lối cải cách. Trong các thập kỷ là đảng viên và ủy viên Trung ương đảng tôi chưa bao giờ lùi bước trước khó khăn và trong tương lai sẽ vẫn thế. Nhưng trong liên quan tới tình thế đang diễn ra – một tình thế chắc chắn còn phải phân tích toàn diện – sẽ có vấn đề nhân sự đặt ra cho những người đã và đang giáo dục thanh thiếu niên – tôi xin phép không bình luận là đúng hay sai – tôi xin Bộ chính trị xét đề nghị của tôi. Tôi muốn nhấn mạnh rằng tôi không thuộc về những người rời bỏ vị trí hoặc vì chức vụ mà trốn chạy trước khi có quyết định. Tôi biết hoàn cảnh này đòi hỏi gì ở lập trường vững vàng và tính linh hoạt. Tôi thấy mình đủ khả năng nhận trách nhiệm đó, nhưng tôi không muốn lực lượng xung kích của ngành giáo dục – vốn trung thành với chính sách của đảng – bị chịu một áp lực, vì Bộ giáo dục này do tôi lãnh đạo […]” Và Margot Honecker đề cử người kế nhiệm. Tôi không
bỏ qua chi tiết là thư không có lời thưa gửi, cũng chẳng có lời chào. Tôi không muốn chấm dứt một quan hệ cộng tác thân mật lâu năm như vậy bằng công văn. Hôm nhậm chức tôi đã nói trước các cộng sự ở Trung ương đảng là tôi sẽ không vụ lợi trên lưng người tiền nhiệm. Cả với Margot Honecker cũng thế. Sau này các bạn thân thiết nhất của tôi nói, lập trường của tôi xét về đạo lý có thể đúng, nhưng tình cảnh không cho phép ủy mị. Họ khuyên, nếu tôi không kiên quyết chặt đứt với bà ta thì tôi sẽ chìm xuồng cùng. Giờ thì chính tôi cũng thấy khó khăn xiết bao khi phải kết hợp chính trị và đạo đức. Tôi vẫn còn ảo tưởng sẽ xóa bỏ được kiểu bãi nhiệm cán bộ ngày xưa: chừng nào một người còn chức vụ thì không ai chạm được vào, nhưng hết chức thì chẳng còn là gì nữa cả. Tôi không muốn làm vậy với các chiến hữu, cả với bà Honecker. Dù đã quá 21 giờ, tôi vẫn nhấc máy và quay số 482 80 20, số riêng của Margot Honecker. Tôi nói: “Margot, tôi muốn nói chuyện với chị về bức thư của chị. Mai ta có thể đi dạo cùng nhau ở Wandlitz lúc 11 giờ được không?” “Được”, bà nói. Riêng trong tuần này tôi nhận được thư của bảy vụ trưởng trong Trung ương đảng với nội dung tương tự như thư Margot Honecker. Họ muốn bỏ việc. Phải chăng họ muốn trốn tránh trách nhiệm? Tất cả cam đoan là chỉ thành thực muốn dọn đường cho người trẻ hơn. Một số đã xin bớt áp lực trước mấy năm. Nhưng không ai trẻ hơn Honecker dám làm đơn xin. Do vậy ở các vị trí then chốt, kể cả trong hàng thứ hai của Trung ương đảng, cũng toàn người quá già. Nếu cuộc trốn chạy công việc này còn tiếp diễn thì sao? Chỉ có một lối thoát: trẻ hóa quyết liệt cả trong bộ máy Trung ương đảng. Vấn đề chỉ là chúng ta có cơ man vấn đề phải giải quyết cùng lúc. Và cũng là tính cách của một số người trong tình cảnh xung đột: họ đợi xem gió thổi từ hướng nào, ai kéo buồm và ai cầm chèo. Nhiều người không muốn lâm cảnh bất trắc. Ai nhận nhiệm vụ lúc này, người ấy nhất định không mơ thăng quan tiến chức. 28 VÀ 29/10 Các cộng tác viên gửi một thùng đầy hồ sơ tài liệu về nhà cho tôi làm việc cuối tuần, đó là giấy tờ cho cuộc họp Bộ chính trị sắp tới, nhưng chủ yếu là thư của công dân. Tôi cố gắng đọc được nhiều như có thể. Đa số chúc tôi thành công trong Bước Ngoặt, đưa ra đề nghị cụ thể cho biến chuyển ở CHDC Đức. Họ viết về vai trò lãnh đạo của SED, bầu cử địa phương và giả mạo kết quả, các đặc quyền đặc lợi phi lý, nhà nước pháp quyền, vụ đàn áp của cơ quan an ninh ngày 7 và 8/10, quyền biểu tình, tự do báo chí, quy định du lịch mới, ngành giáo dục và nhiều đề tài khác nữa. Những bức thư này rất quan trọng để tôi chuẩn bị cuộc họp Bộ chính trị sắp tới. Manfred von Brautchitsch, gần 85 tuổi, là một lái xe đua lừng danh hồi thập kỷ 50 chuyển từ CHLB Đức sang CHDC Đức sinh sống và trở thành chủ tịch Hội phát triển ý tưởng Olympic ở đây. Ông cho tôi một lời khuyên thân mật: “Ngay sau khi lên ngôi Napoleon quyết định bãi hồi một loạt tướng già để lập tức thăng chức cho các sĩ quan trẻ kỳ vọng và năng khiếu thành chỉ huy có quân phục viền đỏ, không cần biết là họ còn ở chức thấp nào. Họ cảm ơn ông bằng lòng trung thành và tinh thần sẵn sàng.” Giáo sư tiến sỹ y khoa Franke, bác sĩ trưởng khoa ngoại ở bệnh viện Berlin-Pankow cũng nói về đề tài ấy với các luận cứ khác: “Quá trình lão hóa sinh học cũng không ngừng lại trong giới chính trị gia. […] Chúng ta đã từng giật mình nhận ra điều đó ở Brezhnev và tiếc rằng cũng bắt buộc phải chứng kiến ở hai tổng bí thư cuối cùng của đảng ta. Giáo viên đại học ở nước ta chậm nhất là một năm sau tuổi 65 phải về hưu và ngay cả khi còn khả năng hoàn hảo vẫn phải từ bỏ chức vụ, vì vậy tôi thấy nên đề ra một quy định giống hệt như vậy cho cán bộ đảng và nhà nước vì lý do y học, tinh thần và chính trị […]” Hai người viết thư đều nói về những người già trong Bộ chính trị. Trong hai tuần qua tôi đã phải để nhiều thì giờ ra tranh luận với họ về chuyện thoái vị. “Tôi chỉ phục tùng nghị quyết của Đại hội đảng”, Horst Sindermann nói với tôi. Kurt Hager vô tình gây ra một cuộc tranh luận công khai nảy lửa. Ông phát biểu trước Ban nghệ thuật giải trí đại khái như sau: “Trong những năm gần đây chúng ta đã để nhiều dạng sùng bái cá nhân tồn tại. Ví dụ như trường hợp Stalin và Khrushchev. Cho dù Honecker có nhiều công trạng trong hàng chục năm công tác thì nay đã thấy những biểu hiện dồn hết cho ông tất cả mọi công trạng. Xét như vậy thì ở nước ta cũng có những yếu tố sùng bái cá nhân.” Những lời chí lý, nhưng phát ra từ miệng Hager thì không ai hiểu nổi. Đồng hồ đã chỉ 11 giờ. Tôi đi gặp Margot Honecker. Bà không rút lại một câu nào trong thư. Tôi nói là bà đã gửi thư sai địa chỉ. “Thủ trưởng của chị là chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Chị phải xin Willi Stoph cho từ chức. Tôi muốn chính phủ trở lại đảm nhiệm những công năng của mình đã được luật pháp trao cho. Bộ chính trị sẽ không còn là ‘siêu chính phủ’ nữa.” Trước khi chia tay với Margot Honecker chúng tôi gặp chồng bà cũng đang đi dạo. Đây là lần gặp mặt đầu tiên từ khi ông bị đổ. Ông giữ thái độ rất khách sáo với tôi. Margot Honecker gần như xin lỗi: “Anh phải thông cảm. Erich sẽ không bao giờ hiểu tại sao chính anh lại để người ta lợi dụng.” Tôi thông cảm. Tiếc rằng ông vẫn nghĩ Gorbachev xui tôi lật đổ ông. Phỏng có ích gì nếu cứ cố can gián ông? Báo chí viết về lạm quyền, tham nhũng và đặc quyền. Thật khó phân biệt trong từng trường hợp cụ thể đâu là sự thật, tưởng tượng hay thậm chí thóa mạ. Tôi đọc trong báo một tin là mình định sống trên một hòn đảo ở hồ Prüssnitz. Thậm chí tôi còn không hề biết đảo ấy ở đâu. Ngoài ra tôi còn đọc thấy trại trẻ “Anne Frank” cạnh hồ Werbellin sắp bị giải thể để tôi dọn đến ở. Không bao giờ tôi có ý định ngu xuẩn ấy. Tôi cố gắng điều tra lời buộc tội các cán bộ đảng. Tôi không muốn lên án trước. Lạm dụng quyền hạn để làm giàu cá nhân, theo tôi, phải khẩn trương điều tra và truy tố. Tôi phát biểu lập trường bãi bỏ mọi ưu tiên phi lý. Nhưng tôi phân biệt: sai lầm chính trị chỉ được phép dẫn đến quy trách nhiệm chính trị. Việc điều tra các cá nhân vi phạm luật pháp CHDC Đức là trách nhiệm của Viện công tố. Tôi phản đối hình sự hóa hành vi chính trị. Tôi mời họp Bộ chính trị vào tối thứ Bảy ở Wandlitz. Địa điểm và thời gian đều bất thường. Nhiều tỉnh thông báo sẽ có đình công nếu Harry Tisch không từ chức chủ tịch Tổng công đoàn tự do Đức FDGB. Ngày mai có cuộc họp Ban lãnh đạo tổng công đoàn. Tôi cho Tisch phát biểu. Tisch suy tính đặt câu hỏi tín nhiệm vào ngày mai. Ông đánh giá là mũi công kích chính nhằm vào đảng. Nhượng bộ là kéo theo đòi hỏi mới. Công đoàn đòi thêm tính độc lập. Lời buộc tội ông chủ yếu là không nhận trách nhiệm mà đùn xuống cơ sở. Sau lời phát biểu của ông, Bộ chính trị đi đến thảo luận hăng hái về tình hình CHDC Đức. Sau nhiều lời nói thuận và chống, tôi cố gắng tổng kết cuộc tranh luận vào lúc 23 giờ. Tôi khuyên Tisch đặt câu hỏi tín nhiệm, hãy chiến đấu giành tín nhiệm. Bộ chính trị không thể và không muốn tác động đến quá trình biểu quyết. Thời mà đảng quyết định cho công đoàn biểu quyết ra sao đã qua rồi. Tôi chạnh lòng. Hai chúng tôi biết nhau đã hơn 30 năm nay. Ông là bí thư tỉnh ủy Rostock khi tôi lãnh đạo FDJ ở đó. Trong nhóm người chủ trương bãi nhiệm Honecker, ông rất tích cực và mạo hiểm nhiều. Mới chưa đầy hai tuần trước đây ông ở chỗ Gorbachev để thông báo kế hoạch chúng tôi bãi nhiệm Tổng bí thư. Giờ chính ông là nạn nhân. Chính trị tàn nhẫn như vậy đó. Tôi đề nghị soạn thảo chương trình hành động của SED để trình cho đại hội Trung ương đảng 10. Tôi đưa các ý chính: dân chủ hóa sinh hoạt xã hội, đối thoại là một phần mặc định của văn hóa chính trị, tăng cường nhà nước pháp quyền, định nghĩa mới về Quốc hội và cơ quan công quyền, cải cách kinh tế triệt để, chương trình hàng tiêu dùng, sự thật và minh bạch trong chính sách thông tin, hạn chế nhiệm kỳ của cán bộ từ cơ sở đến Trung ương đảng. Chúng tôi nhất trí chương trình hành động sẽ là câu trả lời cho câu hỏi, SED muốn gì và đưa ra kế hoạch cụ thể nào. Đó sẽ là chương trình cải cách của SED. 30/10 Ngay sau khi được bầu làm Tổng bí thư tôi đã đề nghị trình Bộ chính
trị “bức tranh không son phấn về tình hình kinh tế CHDC Đức kèm kết luận rút ra.” Hôm nay tôi có bản phân tích nằm trên bàn. Chủ nhiệm ủy ban kế hoạch Gerhard Schürer và quốc vụ khanh Alexander Schalck nộp lúc tôi đến văn phòng. Chỉ trong bốn ngày họ đã cùng viết xong với bộ trưởng ngoại thương Gerhard Beil, bộ trưởng tài chính Ernst Höfner và cục trưởng thống kê trung ương Arno Donda. Tôi không định trước nội dung mà muốn họ hoàn toàn rảnh tay. Thủ trưởng cũ của họ, Günter Mittag, không gây ảnh hưởng được nữa. Họ chỉ dựa vào kiến thức của mình để đánh giá tình hình và rút kết luận cần thiết từ thực tiễn. Tài liệu dày 24 trang. Đầy rẫy vấn đề. Tôi nghiên cứu từng chương một, đọc đi đọc lại nhiều đoạn. Sau khi nghiên cứu tất cả theo đúng nghĩa tích cực nhất của từ này, tôi tự hỏi: tại sao năm tác giả này có khả năng chỉ trong một thời gian ngắn đã đưa ra một bức tranh thực tế về nền kinh tế quốc dân, khác hẳn với báo cáo mà họ vẫn trình Bộ chính trị xưa nay? Tất nhiên tôi có thể tự cho mình câu trả lời: những người có trách nhiệm về kinh tế biết rõ tình hình thực tế nhưng đòi hỏi một bức tranh được tô vẽ đẹp đẽ cho giới lãnh đạo và cho công luận. Và các tác giả theo đúng đầu bài. Tôi chạnh lòng thấy họ coi một điều hiển nhiên là đổi mới. Ví dụ như: “Bảo đảm tính chân thực của thống kê và thông tin trong mọi lĩnh vực.” Họ thừa biết là tuyên truyền thắng lợi, nhất là trong kinh tế, tạo ra một thế giới ảo. Trong Bộ chính trị cũ ít có quyết tâm đào sâu nghiên cứu các quan hệ kinh tế thực tế. Hoàn thành kế hoạch 100 phần trăm đã thành luật. Hiếm khi trong Bộ chính trị bàn đến các nguyên nhân thực, vì sao kế hoạch thường không hoàn thành. Các con số bị đưa sai chỗ hoặc làm lệch lạc đi. Thiếu sót trong lãnh đạo kinh tế bị rút gọn thành khả năng của người lãnh đạo. Trong cảnh ấy, những năm gần đây xuất hiện một nghi lễ khoa trương: cùng dịp với hội chợ Leipzig bao giờ cũng có hội thảo của Trung ương đảng với giám đốc các xí nghiệp liên hợp. Các cán bộ kinh tế ở mọi tầng lớp mỗi năm hai lần ký tên dưới lá thư đã được cấp chỉ huy phụ trách kinh tế trong bộ máy Bộ chính trị đạo diễn trước để gửi tới Honecker. Thư này hứa hẹn hoàn thành vượt mức kế hoạch, nêu ra những con số về thành tích của nền kinh tế quốc dân không trùng hợp với thực tế, thường là vượt quá xa. Đã có cố gắng của ủy viên Bộ chính trị và các vụ trưởng trong Trung ương đảng nhằm chấm dứt chuyện tô hồng này. Nhưng Mittag lý luận: ai khinh thường nghĩa vụ của các xí nghiệp liên hợp, người ấy không muốn có tiến bộ kinh tế. Mà có ai muốn thế? Cách làm này tai hại ở chỗ Honecker thường tin những lá thư ấy hơn báo cáo phê phán từ các cơ sở đảng. Bây giờ chúng ta phải tính toán với những dữ liệu thực tế, gạt đi mọi tơ tưởng, và rút ra kết luận cần thiết sẽ làm đau đớn nhiều người. Từ lâu tôi đã nhận ra quan điểm phê phán của những người thảo tài liệu này. Tôi biết, chính họ cũng phải sống chung với một mâu thuẫn là nghĩ về tình hình kinh tế khác với báo cáo trước Bộ chính trị. Những gì họ biết và suy nghĩ, cho đến nay họ chỉ đem ra tranh luận ở các nhóm nhỏ. Chúng ta nhất trí phải kiên quyết chấm dứt tự lừa dối mình. Những người có thẩm quyền về kinh tế không thể bị sống tiếp với vòng kim cô mà Bộ chính trị cũ chụp lên đầu họ. Bản phân tích của họ nêu ra một cách hài hòa các thành tích hoàn toàn thực tế của kinh tế quốc dân, đồng thời cả những vấn đề tích tụ lâu nay. Từ 17 năm trở lại đây CHDC Đức đạt tăng trưởng thu nhập quốc dân trung bình mỗi năm 4 phần trăm. Tuy nhiên tốc độ này thuyên giảm trong mấy năm cuối. Một lý do quyết định là giảm tích lũy sản xuất . Trong khi năm 1970 tỉ lệ tích lũy là 29 phần trăm thì năm 1989 tụt xuống còn 21 phần trăm, trong lĩnh vực sản xuất từ 16,1 xuống 9,9 phần trăm. Một mặt thì CHDC Đức là một trong số ít các quốc gia trên thế giới làm chủ được phát triển và sản xuất linh kiện điện tử, kể cả một phần cơ bản thiết bị đặc chủng cần thiết cho sản xuất mạch tích hợp cao. Mặt khác nước ta vì bị phương Tây phong tỏa và thiếu phân chia công việc giữa các nước XHCN nên bắt buộc phải tự phát triển và sản xuất nhiều sản phẩm vi điện tử. Chi phí về mảng này cao hơn định mức quốc tế nhiều lần, hiện phải được nhà nước bao cấp thêm mỗi năm ba tỉ Mark. Điện khí hóa đường sắt tiến triển tốt, trái lại thì việc mở rộng mạng lưới đường sá bị lơ là quá độ. Mức hao mòn mạng lưới đường cao tốc và đường sá nói chung cao kinh khủng. Lượng thu nhập tiền mặt của người dân tăng mỗi năm 4,3 phần trăm, cao hơn cung cấp hàng hóa chỉ ở mức 4 phần trăm. Người dân tiết kiệm 175 tỉ Mark. Riêng tiền lãi trả cho người tiết kiệm năm 1989 đã tăng lên tới 5 tỉ, nhiều hơn mức gia tăng hàng hóa mỗi năm. Hậu quả là sức mua liên tục cao hơn cung cấp. Người dân ngày càng đòi hỏi mạnh mẽ hơn các mặt hàng tiêu dùng cao cấp và có tuổi thọ như ô tô, dàn Hifi v.v… Từ năm 1971 hơn ba triệu căn hộ được xây mới hoặc tân trang. Qua đó quá nửa dân số có nhà mới hoặc tân trang. Bù lại thì người ta lơ là các biện pháp tu sử bảo dưỡng cần thiết ở các thành phố như Leipzig, Dresden, nhất là ở các đô thị bậc nhỏ và trung. Ngành vi điện tử, chế tạo máy công cụ và máy gia công cũng như một phần công nghiệp nhẹ, đồ gỗ, thủy tinh và gốm được trang bị hiện đại. Nhưng mức độ hao mòn trang thiết bị trong công nghiệp nặng, xây dựng, giao thông, nông nghiệp và sản phẩm lương thực quá lớn. So với các nước XHCN khác, CHDC Đức có một nền kinh tế quốc dân hoạt động tốt và mức sống cao. Nhưng đối chiếu quốc tế cho thấy năng suất lao động chúng ta kém CHLB Đức 40 phần trăm. Đối với tôi vấn đề lớn nhất của bản phân tích là món nợ nước ngoài của CHDC Đức. Năm 1970 còn là 2 tỉ thì năm 1989 nước ta đã gánh món nợ 49 tỉ Valutamark (VM). Tính theo tỉ giá hối đoái hiện tại là 26,5 tỉ USD. Vậy thì đây là lần đầu tiên Bộ chính trị được nghe những gì cho đến nay chỉ được thì thầm giữa vài ba người có trách nhiệm: chính sách xã hội từ Đại hội đảng XIII không hoàn toàn lấy thành tích riêng làm cơ sở. Chính sách ấy không phải lý do duy nhất nhưng cơ bản làm tăng khoản CHDC Đức nợ các nước tư bản chủ nghĩa. Nhóm tác giả báo cho Bộ chính trị: “Chỉ riêng ngừng vay trong năm 1990 sẽ giảm 25 đến 30 phần trăm mức sống, khiến CHDC Đức không thể điều hành được nữa.” Nhà nước vỡ nợ? Hoàn toàn không. Một quốc gia không vỡ nợ khi mắc nợ. Vì nếu vậy thì đa số quốc gia trên thế giới sẽ diệt vong hay đã diệt vong từ lâu. Vấn đề của CHDC Đức là nợ đối thủ chính trị của mình, vốn chỉ muốn tiêu diệt CHDC Đức. Đó mới là nguy cơ thực sự. Cho đến nay CHDC Đức thanh toán đúng hạn mỗi hóa đơn, mỗi món nợ. Nhóm tác giả bản phân tích nhấn mạnh “CHDC Đức không thể điều hành được” như sự sống còn của thay đổi chính sách kinh tế. Ý tưởng này không chỉ nhắm đến riêng việc chấm dứt nợ. Họ viết ở luận chứng của mình ở dạng giả thuyết, và nhấn mạnh việc từ chối sự áp đặt của Quỹ tiền tệ quốc tế đối với CHDC Đức. Trong khi đọc tôi đặt câu hỏi: phát triển kinh tế sai lầm này có nguyên nhân chủ quan và khách quan nào? Một vài điểm do chủ quan sinh ra và sẽ được gọi tên chính xác. Chỉ có vậy mới bảo đảm các sai lầm chủ quan không lặp lại. Nhưng đổ hết nguyên nhân sự tụt hậu 40 phần trăm trong năng suất lao động so với CHLB Đức cho chính sách kinh tế sai lầm của Honecker và Mittag sẽ là một kiểu tự lừa dối khác mà thôi. Chẳng phải Đông Đức ngay từ đầu đã mất máu không thể bù đắp khách quan được hay sao? Cả nước Đức tiến hành cuộc chiến tranh phát xít. Nhưng khoản bồi thường chiến tranh thì chỉ có một phần ba nước Đức – phần do Liên Xô cai quản và sau này là CHDC Đức – gánh chịu. Cho đến năm 1953, CHDC Đức trả 15 tỉ USD tiền bồi thường chiến tranh, gấp 25 lần so với CHLB Đức. Hơn 2.000 xí nghiệp trên lãnh thổ CHDC Đức bị tháo gỡ, chẳng gì thì đó cũng là một nửa nền công nghiệp tiền chiến. Trên các tuyến đường sắt chính, một chiều đường ray bị lấy đi gần như hoàn toàn, tổng cộng 11.800 km. Sát cánh với Liên Xô bị chiến tranh tàn phá, CHDC Đức bắt đầu với tỉ lệ tích lũy vẻn vẹn
7 phần trăm, trong khi CHLB Đức xuất phát với tỉ lệ tích lũy 22 phần trăm bên cạnh Hoa Kỳ mạnh mẽ lên từ chiến tranh. Miền Đông nước Đức năm 1945 không phải nơi có kinh tế nảy nở. Trong khi thế hệ hậu chiến ở CHDC Đức bắt đầu dưới vạch “0” thì Tây Đức được hỗ trợ xuất phải bởi chương trình Marshall, một chương trình mà người dân CHDC Đức có chăm chỉ và hăng hái lao động mấy cũng không cân bằng nổi . Chiến tranh Lạnh cũng cướp đi nhiều thành quả lao động vất vả của thế hệ hậu chiến ở CHDC Đức. Tôi thường xuyên buộc phải nghĩ đến thời sinh viên được chứng kiến chính quyền Tây Berlin và Tây Đức mời làm việc từ lúc còn đang học. CHDC Đức trả tiền đào tạo sinh viên, CHLB Đức tiếp nhận miễn phí kiến thức của họ sau tốt nghiệp. Kiểu “phân chia công việc” ấy đã làm CHDC Đức mất máu thêm. Và cũng chính CHLB Đức một năm trước khi có bức tường Berlin, ngày 30/9/1960, đã chấm dứt hiệp định thương mại ký năm 1951 với CHDC Đức. Qua đó chúng ta bắt buộc bám chặt hơn vào kinh tế của Hội đồng tương trợ kinh tế, chưa kể 10 phần trăm xuất nhập khẩu của chúng ta bị lung lay. Nhiều sản phẩm nhập khẩu sống còn như thép đặc dụng, phụ từng chuẩn, hóa chất đặc chủng, máy chính xác v.v. không có gì thay thế. Chạy đua vũ trang có phải do chúng ta phát minh ra? Hoàn toàn không. Nhưng nó lấy đi bạc tỉ trong ngân khố. Giáo sư Arno Peters ở Bremen từ năm 1964 đã nhắc nhở rằng lẽ ra CHLB Đức phải có nghĩa vụ cân bằng gánh nặng với CHDC Đức bằng số tiền hàng nghìn tỉ, vì chúng ta đã thay cả nước Đức bồi thường chiến tranh cho Liên Xô. Kèm vào bản phân tích, Schürer gửi tôi một bức thư về tiền nợ của CHDC Đức, đóng dấu “Tài liệu mật.” Trong thư ông thông báo, mỗi năm CHDC Đức vay tín dụng từ 8 đến 10 tỉ VM. Số tiền này phải huy động từ 400 ngân hàng. Muốn vay tín dụng thêm thì phải trông vào thái độ chính trị của bên cho vay, đặc biệt là CHLB Đức và Nhật Bản. Quan trọng là tình hình phát triển kinh tế của CHDC Đức và giữ vững các ngân khoản gửi ở ngân hàng nước ngoài được ghi là số dư của CHDC Đức, mặc dù đó là tiền ký quỹ hoặc tiền vay tín dụng đã được huy động nhưng chưa sử dụng. Schürer đề nghị tôi tuyệt đối bí mật các chi tiết này để bảo đảm sự tín nhiệm của CHDC Đức trong tín dụng. Bản phân tích hàm chứa một số ý tưởng cơ bản về cải cách kinh tế sẽ được khơi sâu trong phiên họp Trung ương đảng sắp tới. Dự định bước đầu tiên sẽ là xóa bỏ hệ thống trung tâm hóa đầy quan liêu trong lãnh đạo và lập kế hoạch kinh tế quốc dân, nâng cao rõ rệt trách nhiệm riêng của các xí nghiệp. Phải giảm thiểu bộ máy lập kế hoạch và quản lý phình đại sinh ra từ các quyết định chủ quan. Các xí nghiệp vừa và nhỏ nên tách khỏi quyết toán trung ương như trước đây. Hệ thống luật thuế phải chỉnh sửa ngay theo hướng có lợi cho thủ công và hành nghề tự do. Phải trở lại lấy tiền làm thước đo cho thành tích và thành công kinh tế. Tăng thu nhập gắn chặt với nâng cao thành tích. Nhóm tác giả nói đến nền kinh tế XHCN có kế hoạch được định hướng theo điều kiện thị trường. Mỗi vấn đề kinh tế phải được quyết định ở nơi có thẩm quyền thích hợp. Đó là sự tách bạch rõ ràng với thực tế ngày trước, khi các quyết định phải hướng theo nhiệm vụ kinh tế trong Bộ chính trị. Vị trí chịu trách nhiệm sẽ là các bộ chuyên ngành trong chính phủ. Nhóm tác giả chỉ rõ, cải cách kinh tế đòi hỏi một cấp độ mới trong cộng tác với Liên Xô. Họ đòi phải có một sự cộng tác không giữ kẽ và xóa bỏ thái độ lập lờ trước sự nghiệp cải tổ ở Liên Xô. Đồng thời họ thấy cần xây dựng một đường lối cộng tác mang tính xây dựng với CHLB Đức và các nước khác như Pháp, Áo và Nhật Bản. Xuất phát điểm của họ là đường lối xã hội cần đổi mới hoàn toàn, tuy nhiên vẫn trên cơ sở chủ nghĩa xã hội. Nguyên văn: “Trong việc này CHDC Đức loại trừ mọi ý tưởng về tái hợp nhất với CHLB Đức hoặc lập ra một liên quốc gia.” Bản phân tích gắn liền với những kết luận chính trị sâu xa. Ví dụ như: “Để tỏ ra cho CHLB Đức thấy ý chí kiên quyết của CHDC Đức, phải tuyên bố rằng, bằng biện pháp này và các biện pháp lớn hơn tiếp theo trong cộng tác kinh tế và khoa học kỹ thuật giữa CHDC Đức và CHLB Đức, ngay trong thế kỷ này sẽ tạo ra những điều kiện làm cho hình thái hiện tại của biên giới giữa hai nhà nước Đức trở nên thừa. […] Để tạo dấu hiệu hy vọng và viễn cảnh tương lai, CHDC Đức sẵn sàng thẩm định khả năng thủ đô CHDC Đức và Tây Berlin cùng xin tổ chức Thế vận hội Olympic 2004.” Cả hai đề nghị đều đả động đến vấn đề vị thế cơ bản ở nước Đức và ở Berlin. Chỉ khả thi khi đã nhất trí với Liên Xô. Tuy vậy tôi đồng ý không sửa đổi mà đem tài liệu này ra Bộ chính trị thảo luận vào ngày mai. Tôi biết rõ là trong nhiều trường hợp sẽ lực bất tòng tâm. Vòng kim cô mà tôi muốn gỡ ra khỏi đầu các nhà kinh tế thì tôi sẽ chụp lên đầu chính mình và các chính trị gia. Nếu chúng ta không thành công khi đưa hợp tác kinh tế cần thiết với Liên Xô lên một cấp độ mới thì việc đổi mới xã hội chúng ta sẽ chỉ là một giấc mơ hão. Dân chúng thêm nghi ngờ chính sách của chúng ta. Điều đó hôm nay cũng hiện rõ tại các cuộc biểu tình thứ Hai ở Leipzig và nơi khác. Vậy càng phải cần những biến chuyển thực sự, sâu sắc, chân thực và được tranh luận công khai. Tôi biết, bản phân tích kinh tế này chỉ có thể là bước đầu. Nhưng tôi hy vọng qua đó chúng ta sẽ tiến một bước về hướng cải cách kinh tế. Tôi xếp tài liệu ấy vào cặp hồ sơ “Thăm Gorbachev”, nó sẽ là điểm mấu chốt trong các cuộc nói chuyện ở Matxcơva. 31/10 10 giờ. Họp Bộ chính trị. Hình như một số ủy viên và ủy viên dự khuyết bị chọc giận vì hôm qua tôi đã tận dụng buổi đón tiếp các sĩ quan tốt nghiệp Viện hàn lâm quân sự để công khai nói đến trách nhiệm của Bộ chính trị về tình hình hiện tại. Các sĩ quan tập trung tại phòng khánh tiết trong tòa nhà Trung ương đảng phải đối đầu hằng ngày với nhiều câu hỏi của quân lính. Tôi động viên họ đừng chấp nhận những húy kị. Một khi đã có sự cởi mở và tin cậy giữa cấp trên và cấp dưới thì có thể tìm ra câu trả lời thuyết phục cho mỗi câu hỏi chính trị. Trong ý đó, tôi phê bình Bộ chính trị đã có lỗi để mất tinh thần phê và tự phê trong xã hội. Chính Bộ chính trị đã vi phạm điều lệ đảng khi quá ít chịu lắng nghe tiếng nói của các đồng chí ở cơ sở, ở cấp huyện và tỉnh. Vì vậy mà mới vào cuộc họp tôi đã bị nghe câu hỏi, có nhất thiết phải phê bình Bộ chính trị trước mặt các sĩ quan? Tôi bảo vệ quan điểm của mình. Nếu chúng ta không nói được công khai về chuyện của chúng ta, tôi nói, thì sẽ không bao giờ đạt được đổi mới như mong muốn. Trong khi nói, tôi nhớ đến nhiều ý kiến đưa lên từ các chi bộ đảng ở cơ sở. Hầu như ngày nào tôi cũng nhận được thư của họ. “Chúng tôi rất lo lắng cho số phận của CHDC Đức, của chủ nghĩa xã hội và của đảng. Egon, đồng chí không được lưỡng lự nữa”, đó là đại ý chung của các bức thư. Trong những ngày ấy Herger cho tôi xem thư của một người bạn chung từ Leipzig. Trong đó viết: “Nếu đảng không biết học và không thể cải cách hoặc luẩn quẩn trong đấu đá chiến thuật về quyền lực, đảng sẽ tự kết liễu đời mình. Lúc đó các lực lượng khác sẽ làm cái cần làm. Hoặc sẽ có lực lượng lên cầm quyền muốn đi con đường phi XHCN và ép nhân dân sống trong áp bức và giáo điều, hoặc bán đất nước cho kẻ khác.” Những lo lắng ấy cũng đè nặng lên tôi. Nhưng làm sao tôi có thể làm được những gì hầu như không thể làm được? Làm sao tôi có thể hợp nhất cùng lúc các biện pháp tức thời, nhận lỗi, phản bác lời buộc tội vô cớ và tranh luận về chiến lược xã hội như thời đại này đòi hỏi? Tôi không chỉ cảm thấy mình như một người bị dòng sự kiện cuốn phăng đi, mà chính tôi là một người như thế. Tôi không có 100 ngày được nương nhẹ như các chính phủ trong điều kiện bình thường vẫn được hưởng. Từ mười ba ngày nay tôi là tổng bí thư, từ gần một tuần là chủ tịch Hội đồng nhà nước. Tất cả biến đổi với một tốc độ chưa từng thấy. Hình tượng thế giới của tôi, vốn được xây dựng và chăm chút từ khi còn nhỏ, nay lung lay chực đổ. Những gì trong cuộc sống được tôi cho là quan trọng
và vững chãi, nay chợt bị đánh dấu hỏi. Từ khi biết tư duy chính trị, tôi tin tưởng chắc chắn sẽ đem các lý tưởng XHCN của mình phục vụ công lý, hòa bình và tương lai tốt đẹp hơn cho con người. Giờ thì nhân dân đứng dậy! Chống ai? Chống Honecker và tôi? Chống Bộ chính trị, chống SED? Chống sự tự mãn của chúng tôi, chống hạn chế tự do, trì trệ kinh tế và thiếu thốn hàng hóa ngày càng trầm trọng? Đòi truyền thông cởi mở hơn? Câu hỏi chồng chất lên câu hỏi. Càng cố tìm câu trả lời tôi càng ngập sâu vào mâu thuẫn. Trong những ngày này tôi không giấu, mình là một phần của vấn đề, nhưng hơn nữa là một phần của giải pháp. Tôi sẵn sàng nhận nhiệm vụ ấy mặc dù có nhiều câu hỏi tôi không thể trả lời. Có nhiều câu hỏi hơn số câu trả lời mà chúng tôi biết. Tất nhiên tôi biết, không ai có thể chiến đấu cho một sự nghiệp mà không có đối thủ. Quan trọng đối với tôi là đừng để mọi thất vọng và bất bình vì hoàn cảnh hiện tại đổ lên đầu các đồng chí ở các chi bộ cơ sở. Họ đã tín nhiệm chúng tôi, đã tin là mình chấp hành nghĩa vụ và hành động theo đúng lương tâm. Chính Bộ chính trị và chính phủ phải chịu trách nhiệm về cuộc khủng hoảng xã hội trong phạm vi phát triển nội chính. Với những ý nghĩ đó tôi khai mạc phiên họp Bộ chính trị hôm nay. Sau đó đến câu nói khả dĩ góp phần làm sáng tỏ: “Hôm nay chúng ta phải thông báo cho bên truyền thông về nhân sự.” Tôi muốn những vị già lão tự thoái vị. Họ có công lao. Tôi nhấn mạnh ở những ai có thể nhấn mạnh. Bây giờ họ phân bua là ngày xưa đã biết hoặc đã nói rồi. Kurt Hager trả miếng: “Ở cuộc hợp Bộ chính trị hôm thứ Hai tôi đã đề xuất thoái vị. Nhưng tôi cho là bị đối phương bắn rụng. Còn nếu có lợi cho đảng thì tất nhiên tôi sẽ từ chức.” Năm 1933 lúc còn là một người cộng sản trẻ ở miền Nam Đức, ông đã ngăn một bài nói chuyện của Hitler trên radio bằng cách liều mình cắt dây cáp điện, hôm nay quả thực luôn bị bên Tây thóa mạ trong những năm qua. Trong Bộ chính trị tôi thường chứng kiến ông là một chính khách ngang ngạnh, do đặt những câu hỏi phê phán cho Honecker và những người khác mà bị coi là hay kêu ca. Ngay cả sau khi vụ “giấy dán tường” vụng dại xảy ra ông vẫn phục tùng kỷ luật đảng đến mức không công khai nói ra là chính Honecker đã dúi câu này vào bản thảo của ông. Tôi không tranh cãi thêm về cách nghĩ của Hager, rằng chỉ riêng đối phương muốn ông ra khỏi đây. Tôi thông báo cho Bộ chính trị là cho đến nay đã có Axen, Mielke, Mückenberger và Neumann xin từ chức. Tuy nhiên chưa đủ. Vì vậy tôi kêu gọi các đồng chí khác tiếp tục suy nghĩ xin từ chức tại phiên họp Trung ương đảng 10. Horst Sindermann nhắc nhở, hiện tại không chỉ đối thoại. “Chúng ta đang đấu tranh giai cấp gian khó”, ông nói. Dù ông có lý đến mấy thì tôi vẫn không thông cảm được với ví dụ mà ông nêu ra. Ông công kích khối FDJ trong Quốc hội. Với đòi hỏi phải triệu tập tắp lự phiên họp Quốc hội, khối FDJ đã góp tay làm lung lay chính quyền nhà nước. Tôi phải cân nhắc kỹ. Tôi gây chuyện với ai? Với những ông già còn chiếm đa số trong Bộ chính trị, hay với ban lãnh đạo FDJ muốn đẩy Bước Ngoặt tiến nhanh hơn? Ai ngồi vào giữa hai ghế thường dễ ngã. Tôi cố dàn hòa, nhưng chỉ gặt được thành công ảo. Đã bao lần khi còn làm cán bộ FDJ tôi đã nói, trong chủ nghĩa xã hội không có vấn đề giữa các thế hệ. Nay những vấn đề ấy bùng nổ giữa Bộ chính trị. Đó là hậu quả của nhiều thập kỷ nay không thay đổi thế hệ ở tầng lãnh đạo. Tôi hy vọng vào sự đồng cảm của bạn bè trong Trung ương đoàn. Tôi yêu cầu họ kính trọng Sindermann hơn nữa. Chẳng gì thì ông cũng đã bị giam gần mười hai năm trong trại tập trung phát xít. Qua đó tôi đã đẩy các đại diện có mặt của Trung ương đoàn hoàn toàn vào thế chống lại mình. Họ công nhận công lao trong quá khứ của các đồng chí đó, chỉ không muốn các đồng chí vì thế mà có cớ trụ lại tới cuối đời trên chức vụ của mình. Họ muốn tìm giải pháp cho khủng hoảng đã xảy ra. Để làm thế, họ kết luận, Sindermann cần từ chức. Trong khi lắng nghe Sindermann, bất giác tôi nhớ đến một bài thơ mà Rudolf Chowanetz, giám đốc Nhà xuất bản Neues Leben, đã đưa tôi từ hồi tháng Chín cùng với nhiều ý tưởng và đề nghị sâu xa. Bài của một tác giả trẻ người Berlin, Martin Miersch, lẽ ra được đưa vào niên giám văn học TEMPERAMENTE. Nhà xuất bản đã cấp phép, nhưng rồi lại rút ra mà tôi không biết. Bài thơ hoàn toàn trùng hợp với ý tôi về tình hình: TRÁCH NHIỆM Cũng có thể các người vẫn lo ngại, khi mình chết rồi mọi chuyện sẽ đến đâu. Chúng tôi không từng bị tống trại, và đái ra quần vì sợ dưới chiến hào, cũng chẳng biết hoạt động bí mật ra sao. Cũng có thể chúng tôi sẽ đổi khác và vạch sai lầm mà các người đã mắc. Những gì các người bảo vệ như thành tựu cả đời sẽ được chúng tôi kính trọng. Nhưng cũ rồi. Đau đớn đấy, nhưng cũng dễ hiểu thôi. Cũng có thể khi các người già yếu, vẫn còn tự chứng kiến một điều. Chúng tôi đã hy vọng quá lâu, chỉ tự nhủ mình, rằng chúng tôi sẽ chứng minh cho hiểu, trao quyền vào tay này là lựa chọn thông minh. Cũng có thể ta đem bàn chuyện đó, mặc dù các người khinh rẻ lũ ranh. Ta phải học lại văn hóa cãi cọ, nhất là trong thời khốn khó, và cũng vì cùng mục đích đấu tranh. Tôi chuyển đến tai những người già: “Đúng, chúng ta nói đến chính quyền công nông. Nhưng đã đến lúc phải nói ra rằng chính chúng ta đưa mình vào tình thế này. Tôi chỉ nhắc đến vụ cấm tạp chí SPUTNIK. Không ai trong chúng ta phản đối, mặc dù ai cũng biết thế là sai. Nhiều đồng chí bị khai trừ đảng tịch vì ủng hộ tình hữu nghị với Liên Xô của Gorbachev. Chuyện không ổn. Đảng hãy còn thống nhất về tổ chức, chứ thống nhất về chính trị tư tưởng thì đã mất đi từ lâu. Trong việc này Bộ chính trị không hẳn vô tội. Cuộc họp Trung ương đảng sắp tới phải nói rõ chuyện này.” Xung đột nảy lửa. Rõ ràng một số truy lĩnh thời gian diễn thuyết của mình. Thời Honecker các cuộc họp kéo dài tối đa hai, ba tiếng. Hôm nay chúng tôi ngồi gần hết ngày. Tranh luận lê thê, mang nặng cảm tính. Tôi không thể chấm dứt cuộc họp vì lý do thời gian được, vì vậy tôi lùi chuyến bay sang Matxcơva hơn một tiếng. Nhiều việc bị nói cho nát bét. Những lời nói xen, nói không xin phép, trách móc và chen ngang liên tục gây chùng chình cho các quyết định đã nhất trí từ lâu. Khó lái hướng tranh luận về các điểm cơ bản là cuộc họp Trung ương đảng sắp tới, chương trình hành động, phân tích kinh tế. Có nhiều ý kiến trái chiều về thái độ của chúng ta về cuộc mít tinh ngày 4/11 ở quảng trường Alexander. Trong tháng Mười Honecker vẫn chủ trương giữ một khu vực cấm trong trung tâm thành phố. Ông lý luận, trước tòa nhà Nghị viện Đức cũng có một khu tương tự. Hôm nay phải ra quyết định: cuộc biểu tình sẽ được dung túng hay chính thức cho phép? Bộ chính trị không đồng ý khoanh vùng cấm. Chúng tôi ghi rõ vào biên bản: “Tổ chức biểu tình như một cuộc hội họp được cơ quan có trách nhiệm của nhà nước cấp phép.” Khoảng 16 giờ tôi vẫn phải chấm dứt cuộc họp. Tôi phải có cảnh sát bật đèn xanh hộ tống để ra sân bay. 16 giờ 20 máy bay cất cánh về hướng Matxcơva. Gió lạnh như cắt thổi những bông tuyết đầu đông vào mặt tôi lúc chuyến bay đặc biệt của Interflug hạ xuống Matxcơva. Tôi lại có đất bằng dưới chân. Đất nước này trọng đại với tôi ra sao; tôi đã thăm Matxcơva bao lần rồi. Liên Xô là quê hương thứ hai của tôi. Tôi thấy ấm lòng khi đến đây. Lần này tôi cảm nhận được không khí đặc biệt trong khoảnh khắc này. Tôi chờ đón những cuộc nói chuyện mang tính sống còn cho công cuộc phát triển tiếp tục của CHDC Đức. Tôi vất vả chen qua đám nhà báo đông đảo ra chiếc xe ZIL đưa về khách sạn trên Đồi Lenin. Ủy viên Bộ chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô Yakovlev đi cùng. Ông được coi là kiến trúc sư của Perestroika và Glasnost. Bốn mươi năm công tác chuyên trách trong đảng đem lại cho ông kinh nghiệm dưới thời sáu tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô. Ông phục vụ từ Stalin đến Gorbachev. Về đến nơi ở, tôi bật xem tivi Liên Xô. Những gì tôi nhìn và nghe thấy không còn là Liên Xô như tôi đã biết từ các cuộc thăm viếng ngày trước. Vẫn những con người ngày xưa, từ ngữ ngày xưa, đôi khi vẫn các diễn giả ngày xưa, nhưng bây giờ là một đất nước khác. Perestroika đã bị chựng lại. Các đồng chí trong Trung ương đảng
nói toạc ra rằng Liên Xô sẽ thành một cường quốc hạng ba nếu Gorbachev không nắm vững được quá trình cải tổ. Tối hôm đó tôi ngộ ra là mấy tiếng nữa tôi sẽ gặp một tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô có những lo lắng lớn hơn tôi. Tôi gọi điện cho bạn bè ở Matxcơva để trực tiếp nghe ngóng về không khí ở Liên Xô. Ai cũng biết bụt chùa nhà không thiêng, Gorbachev cũng vậy. Dân chúng ở đây không dành cho ông sự tôn kính mà ông được tận hưởng ở bên ngoài. Nhiều người cho rằng mức sống dưới thời Brezhnev còn khá hơn. Mọi thiếu thốn bị đổ cho Gorbachev. Giáo viên tiếng Nga của tôi hồi học ở Matxcơva nói trên điện thoại: “Chúng tôi nói nhiều làm ít.” Một người quen lên phòng lúc đã rất muộn. Tôi làm quen ông hồi năm 1985 khi ông dẫn đầu một đoàn đại biểu cao cấp KGB sang thăm Bộ an ninh quốc gia CHDC Đức. Ông nói tiếng Đức tốt. Tôi không biết ông giữ chức vụ gì. Ông mời tôi đi dạo buổi đêm. Chúng tôi vào công viên nhỏ cạnh khách sạn. “Đồng chí Krenz, các bạn của đồng chí muốn cảnh báo để đồng chí tránh đưa cổ vào tròng.” Lời cảnh báo này làm tôi hoàn toàn bất ngờ và sửng sốt. “Tôi đưa cổ vào tròng của ai cơ?” tôi hỏi. Giới thân cận Gorbachev biết ông có quan hệ rất mật thiết với CHLB Đức từ sau những cuộc nói chuyện với Kohl ở Bonn hồi tháng Sáu. Điều đó ảnh hưởng bất lợi đến lập trường ngày trước đối với CHDC Đức. Sau khi tham dự lễ quốc khánh ở CHDC Đức trở về, Gorbachev đã gọi điện cho Kohl. Nội dung cuộc nói chuyện thì ngay đến Bộ chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô cũng không được biết. Tôi bác lời ông. Đại sứ Kochemassov đã cung cấp cho chúng tôi toàn văn cuộc điện đàm giữa Gorbachev và Kohl hôm 11/10. Trong đó không có gì xúc phạm tới CHDC Đức cả. “Dù vậy”, vị khách nói, “Liên Xô hiện đang trải qua tình hình khó khăn nhất từ sau Cách mạng tháng Mười. Để có thể gượng dậy trở lại, chúng tôi cần những người bạn giàu có. Nếu người ta không biết đi đâu thì chẳng con đường nào dẫn đến thành công cả. Đồng chí Krenz, hãy cảnh giác! Có nguy cơ lớn cho CHDC Đức.” Những lời này gợi tôi nhớ đến cuộc nói chuyện với một đồng chí trong đoàn tháp tùng Shevardnadze ở Bucharest. Những thông điệp tương tự sau lưng tổng bí thư có lẽ trước đây một năm không thể tưởng tượng ra nổi. Đã lờ mờ thấy những biểu hiện tan rã hay đây là sự cởi mở mới có? Tôi không rõ. Tôi chia tay khách. Sau đó tôi gọi điện về Berlin. Tisch đã thua khi biểu quyết tín nhiệm. Ông không còn là chủ tịch Tổng công đoàn tự do Đức nữa. Một số xoa tay thỏa mãn và nói, sự ngập ngừng của Bộ chính trị đã góp phần để câu hỏi này không được giải quyết sớm hơn. Họ cho rằng bao giờ cũng phải bị áp lực thì Bộ chính trị mới ra quyết định. Đêm hôm đó hầu như tôi không chợp mắt. Ý nghĩ của tôi xoay quanh câu hỏi, hôm nay – đồng hồ đã chỉ 3 giờ sáng – sẽ bàn gì với Gorbachev. TỪ CUỘC GẶP GỠ Ở MATXCƠVA ĐẾN KHI MỞ BIÊN GIỚI 1 – 10/11/1989 1/11 10 giờ Matxcơva. Các nhà báo vây quanh Gorbachev trong phòng làm việc của ông. Ông tách khỏi đám đông đi về phía tôi. Ông ôm hôn như một người bạn và chào tôi. Một số người đi cùng tôi nói ngay cùng ngày, đó là nụ hôn Judas . Đa nghi hay tiên tri? Tôi không biết. Có thể các chuyên gia biết rõ chiến lược của Gorbachev hơn. Tôi cũng ý thức được tính mâu thuẫn trong chính sách của ông. Xét về kinh tế thì không thực tế, có phần nghiệp dư. Cuộc sống của người dân Xô viết trở nên khó khăn hơn. Cuộc tranh luận về những “khoảng trống” trong lịch sử không căn cứ trên sự việc mà nặng cảm tính, làm thui chột lý tưởng XHCN của nhiều người. Nghe Gorbachev nói về phương Tây, người ta nghĩ ông là người hão huyền. Ông hy vọng vô ích rằng NATO sẽ có tư duy mới về quan hệ với các nước XHCN. Những tất cả những điều đó không phải chủ đề chính của tôi. Mặc các nhược điểm của Perestroika, CHDC Đức phải kề vai sát cánh với Liên Xô. Thiếu Liên Xô thì CHDC Đức cũng chết, bất kể có hay không có Perestroika. Vì vậy chuyến công du nước ngoài đầu tiên ở cương vị mới của tôi là gặp đối tác đồng minh quan trọng nhất của CHDC Đức, người quyết định CHDC Đức tồn tại hay không tồn tại. Thoạt tiên dự kiến sẽ nói chuyện trong Kremlin, song lại đột xuất chuyển sang tòa nhà trụ sở Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô. Qua đó Gorbachev muốn chứng tỏ hai chúng tôi gặp gỡ với tư cách tổng bí thư của hai đảng lãnh đạo. Cũng như ở CHDC Đức, nhà nước Liên Xô đưa sự lãnh đạo bởi giai cấp công nhân và đảng công nhân lên thành nguyên lý. Gorbachev không cho phép nghi ngờ điều đó. Các nhà báo từ Berlin và Matxcơva ngẫu hứng tổ chức họp báo ngắn. Gorbachev phác họa lập trường cơ bản của mình: cải tổ là một cuộc “cách mạng trong lòng cách mạng.” Từ sau Cách mạng tháng Mười năm 1917 Liên Xô đã bước qua một chặng đường để trở thành cường quốc. “Chúng ta trung thành với các lý tưởng của Lenin. Chúng ta muốn người lao động là chủ nhân của đất nước. Đó là ý chí của các nước XHCN, cả của CHDC Đức”, tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô nói. Tôi bổ sung: “Đối thủ của chúng ta có khẩu hiệu ‘XHCN toàn thế giới, tách nhau ra!’ chúng ta phải đáp lại: Hỡi các nước anh em, liên hiệp lại!” Gorbachev gật đầu. Cuộc họp báo tạo ra một không khí thoải mái. Trước khi đi đến chiếc bàn họp dài, chúng tôi nói chuyện cá nhân – gia đình, các cháu, sức khỏe. Gorbachev bày tỏ tình đoàn kết với CHDC Đức. “Cả thế giới nhìn thấy”, ông nói, “SED đã chọn con đường đổi mới nhanh. Đang tiến triển đối thoại với xã hội. Một đảng cầm quyền không thể hành động khác. Trong quá trình này tất nhiên Liên Xô sẽ luôn bên cạnh các đồng chí CHDC Đức. Chưa bao phải giờ nghi ngờ điều đó, ngay cả khi xuất hiện những vấn đề mà lẽ ra phải đem ra bàn luận thẳng thắn. Chưa bao giờ Liên Xô và Đảng Cộng sản Liên Xô nghi ngờ CHDC Đức không phải là người bạn và đồng minh thân thiết nhất. Sau nhân dân CHDC Đức, có lẽ nhân dân Xô viết là người chúc CHDC Đức thành công nhiều nhất trong kế hoạch này.” “Lời của đồng chí ‘Ai chậm chân sẽ bị cuộc sống trừng phạt’ đã thúc đẩy chúng tôi hành động”, tôi nói. Gorbachev ngắt lời tôi: “Tôi không nói lời đó để ám chỉ CHDC Đức. Tôi ám chỉ chính tôi. Chúng tôi đã bắt tay vào cải tổ quá muộn. Trong xã hội đã hình thành một mớ bòng bong những vấn đề khó gỡ ra được. Nhưng chúng ta đừng để những vấn đề phức tạp làm cho hốt hoảng. Đôi lúc một số đồng chí bi quan vì Liên Xô sau nhiều năm cải tổ vẫn còn nhiều vấn đề lớn phải giải quyết. Tôi luôn nói với họ rằng bản thân đảng muốn cải tổ. Đảng đã đưa quần chúng nhân dân cùng vào chính trị. Nếu bây giờ một số quá trình không diễn ra như chúng ta đã hình dung trước đó, nếu xảy ra đụng độ vũ bão thì chúng ta phải giải quyết và không được sợ nhân dân. Perestroika vẫn chưa xong. Ngựa đã thắng yên nhưng chưa phi tới đích. Người ta vẫn có thể bị hất xuống khỏi lưng ngựa.” Ông ngừng lời và tư lự nhìn tôi. Rồi ông khuyên tôi: “Đồng chí đừng để những vấn đề phức tạp làm hốt hoảng.” Tôi trả lời ông: “Dân chúng trách chúng tôi đã dựng lên một thế giới ảo chẳng giống gì cuộc sống thực tế hằng ngày của họ. Lòng tin giữa đảng và nhân dân bị tổn hại nặng nề. Đó là điều tệ hại nhất xảy ra với đảng chúng tôi.” Gorbachev muốn biết nguyên nhân. Tôi đáp: “Một số người cho rằng có liên quan đến ba tháng vừa qua. Sự im lặng và thụ động của Bộ chính trị là lỗi để nhiều người rời bỏ chúng tôi như vậy. Nhưng đó chỉ là một phần sự thật. Tôi đã nói trong Bộ chính trị: cuộc khủng hoảng chính trị đã bắt đầu sớm hơn nhiều. Ngay Đại hội đảng XI đã sai từ điểm xuất phát vì không dựa trên đánh giá thực tế tình hình của CHDC Đức. Trong kinh tế thì nhận định chủ quan mạnh hơn định luật kinh tế. Không rút ra kết luận từ các tiến trình quốc tế, kể cả ở Liên Xô. Người dân CHDC Đức có học vấn cao và quan tâm đến chính trị. Họ thấy trong chính trị lời nói không đi đi đôi với việc làm.” Gorbachev nói xen vào, dân chúng CHDC Đức cũng có thông tin từ Liên Xô và từ phương Tây. “Đúng thế”, tôi trả lời, “chúng tôi đã để mặc cho bên Tây trình bày về cải tổ ở Liên Xô. Khi tạp chí SPUTNIK bị cấm, ngay nhiều đảng viên đã nói: các anh coi chúng tôi là trẻ con! Tối nào chúng tôi cũng xem tivi Tây Đức, nhưng một tạp chí Xô viết thì không được đọc. Đó là một nhát cắt sâu vào tư duy chính trị của công dân CHDC Đức.” Tôi giải thích cho Gorbachev con
đường gian khổ dẫn đến cuộc họp Trung ương đảng 9. Trước hết là lỗi tôi, vì tôi đã quá lâu tin vào khả năng vận động được Erich Honecker làm cải cách ở CHDC Đức. Gorbachev dẫn tiếp ý đó: “Về khía cạnh chính trị thì tôi hiểu hết. Về khía cạnh con người tôi thấy sự việc này là một bi kịch cá nhân lớn đối với đồng chí Honecker. Tôi luôn cố gắng giữ một quan hệ con người tích cực với đồng chí ấy. Trong những năm cuối tôi kinh ngạc nhận ra ở đồng chí Honecker một số thay đổi nhất định. Giả sử trước đây hai năm đồng chí ấy tự sửa đường lối chính trị một cách cơ bản thì đã không đưa đến những khó khăn hiện có. Rõ ràng đồng chí Honecker tự cho mình là số Một trong chủ nghĩa xã hội. Đồng chí ấy đã đánh mất con mắt thực tế về những gì thực sự diễn ra.” Tôi nói, chuyện này làm cá nhân tôi rất suy nghĩ. Nhiều năm tháng cuộc đời tôi gắn liền với sự nghiệp của Honecker. Gorbachev đáp lại: “Chuyện này nhất định gây ra nhiều phỏng đoán bên Tây. Tôi khuyên đồng chí đừng lo ngại. Tất cả chúng ta là lớp hậu sinh chính trị của các bậc tiền nhiệm.” Tôi thông báo cho Gorbachev về bản phân tích kinh tế mà Bộ chính trị mới thảo luận hôm qua: “Trong khi tranh luận, lần đầu tiên tôi đã vỡ ra rằng nguyên tắc thống nhất và đoàn kết của đảng và lãnh đạo đảng truy về nội tại là đúng đắn, nhưng cũng có thể biến thành trở lực cho phát triển. Nó đã góp phần bắt chúng tôi tuân theo kỷ luật đến cực đoan, không dám công khai gọi đích danh các vấn đề có thực nữa.” Gorbachev nói ra một ý khiến tôi giật mình: “Chúng tôi cũng thông qua quan hệ với CHLB Đức mà biết về tình hình kinh tế của các đồng chí.” Người ta đã nói chuyện với CHLB Đức về tình hình quốc nội của CHDC Đức sau lưng chúng tôi chăng? Tôi hiểu ý đó trong lời ông. Gorbachev tiếp lời: “Chúng tôi luôn hiểu rằng CHDC Đức không thể hoạt động thiếu Liên Xô. Chúng tôi hỗ trợ các đồng chí như một nghĩa vụ mang tính chủ nghĩa quốc tế. Tuy nhiên đồng thời tôi cũng tự hỏi, tại sao Liên Xô luôn luôn bị chọc ngoáy một cách thô bạo bằng những thành công của CHDC Đức? Quả là khó chịu, vì chúng tôi biết tình cảnh thực tế của CHDC Đức. Đã có lần tôi thử nói chuyện với đồng chí Honecker về khoản nợ của CHDC Đức. Đồng chí ấy sẵng giọng gạt đi. Đồng chí Honecker tự coi mình là cứu tinh của đất nước. Tôi tin chắc, nếu đồng chí ấy không mù quáng chỉ dựa vào đồng chí Mittag mà bàn luận với Willi Stoph và đồng chí thì có thể tình hình đã phát triển khác. Đặc biệt tôi rất cảm thán với Willi vì đã bị Honecker hạ nhục mấy năm qua. Chúng tôi đã thấy đồng chí Honecker liên tục mở rộng Bộ chính trị để trong một hội đồng đông đảo như vậy dễ bề kích động đồng chí này đả phá đồng chí kia.” Gorbachev ngừng một lát. Tôi cảm thấy ông cố nhớ lại điều gì đó. Rồi ông nói: “Tôi cũng thấy khó chịu về cách đối xử với đồng chí Hans Modrow.” Bối cảnh câu nói của ông là thế này: năm 1987 chi bộ đảng ở Nhà hát quốc gia Dresden viết một bức thư gửi Kurt Hager, phê phán thái độ của SED đối với Perestroika. Chi bộ trao cho Modrow bức thư để ngỏ và nhờ ông chuyển đến Trung ương đảng. Modrow chuyển thư, không nói thêm ý kiến của mình. Honecker biết chuyện này từ một tạp chí của CHLB Đức. Ông gọi tôi từ chỗ nghỉ phép: “Hans nghĩ về bức thư này ra sao? Đồng chí ấy là bí thư tỉnh ủy thứ nhất chứ đâu phải người đưa thư?” Tôi thì không phụ trách hợp tác với tỉnh ủy Dresden, lại cũng không có trách nhiệm hướng dẫn chi bộ đảng ở các tỉnh. Tuy vậy Honecker vẫn trao tôi nhiệm vụ: “Anh xuống Dresden gặp tỉnh ủy và giải quyết vụ này, khi cần phải bãi nhiệm đồng chí Modrow cũng được.” Thời điểm đó là hai tháng sau khi tôi cũng Jochen Willerding và Hartmut König soạn thảo bản phân tích Perestroika không vừa lòng Honecker. Khi đại sứ Xô viết biết tôi được cử xuống Dresden, ông khuyên tôi: “Đồng chí Krenz, hãy cảnh giác. Vấn đề không phải Dresden. Đồng chí Honecker chỉ muốn thử thách lập trường của đồng chí về Perestroika thôi.” Tôi chấp hành nhiệm vụ và xuống Dresden. Trước buổi họp, Hans Modrow và tôi thẳng thắn bàn cách cùng nhau giới hạn hậu quả chính trị. Chúng tôi bàn cách tiến hành họp ban bí thư tỉnh ủy như sau: tôi phê bình Modrow, còn Modrow tự phê bình. Về đến Berlin tôi báo cho Honecker là “Hans rất ân hận và đề nghị nói lại với anh là sẽ làm tất cả để thiết lập chiến tuyến rõ ràng.” Đối với tôi vụ đó thế là xong. Nhưng hai năm sau rõ ràng Gorvachev vẫn tin rằng tôi đã cứu Modrow khỏi bị bãi nhiệm ở Dresden. Nhưng quả thực không cần thiết. Vấn đề ấy không bao giờ được đem ra Bộ chính trị bàn, cả năm 1987 lẫn năm 1989. Tôi quan tâm đến hiện tại hơn các sự cố ngày xưa. Đặc biệt tôi muốn quay lại đề tài kinh tế, đó là điểm quyết định nhất. “Ngay cả khi đồng chí biết tình cảnh của chúng tôi”, tôi nói với Gorbachev, “tôi vẫn muốn trở về tình hình kinh tế CHDC Đức lần nữa. chúng tôi có lực lượng công nhân đào tạo rất tốt, sẵn sàng lập thành tích. Họ lo ngại thấy nguyên tắc thành tích bị vi phạm.” Gorbachev ngắt lời tôi: “Đại diện Tây Đức như Otto von Amerongen khuyên chúng tôi nên học tập hệ thống dạy nghề của CHDC Đức. Đối với Liên Xô, tiếp nhận hệ thống này từ một nước có cùng trật tự xã hội sẽ đơn giản hơn là học kinh nghiệm của CHLB Đức.” Mặc dù có những lời phê phán CHDC Đức, Gorbachev vẫn nhìn CHDC Đức như một quốc gia phát triển cao nhất so với các nước XHCN khác. Ông ước gì Liên Xô qua Perestroika có thể đạt được kết quả kinh tế gần bằng CHDC Đức. Trong mắt ông CHDC Đức đại khái là một dạng “phương Tây XHCN.” Năm 1986, khi sang Berlin dự Đại hội đảng XI của SED, ông ghi chép vào hai quyển sổ. Trong một quyển ông ghi lại diễn biến đại hội đảng, quyển kia ghi những kinh nghiệm của CHDC Đức mà ông định áp dụng vào Liên Xô. Hồi ấy ông nói với tôi ngay trước khi cất cánh: “Quyển sổ ghi kinh nghiệm của SED đầy rồi.” Tôi nói đến cán cân thu chi: “Cuối năm 1989 chúng tôi thu một lượng ngoại tệ hoán đổi tự do là 5,9 tỉ USD và chi 18 tỉ USD. Khoản hụt là 12,1 tỉ USD.” Ông hỏi: “Số liệu có chính xác không? Tôi không ngờ tình cảnh bi đất đến thế.” Tôi nên hiểu ra sao đây? Ông vừa nói dứt lời là ông rõ tình cảnh CHDC Đức, bây giờ lại tỏ ra không biết gì. Thớ lợ quá. Đại sứ Kochemassov được chúng tôi cung cấp mọi thông tin, kể cả bản cân bằng thu chi. Tôi biết các báo cáo của ông đại sứ từ Berlin luôn được đặt lên bàn Gorbachev. Do vậy tôi cố tình tảng lờ câu hỏi của ông. Ông biết mọi chuyện về chúng tôi. Tôi chú trọng nhấn mạnh câu “Nhiệm vụ của chúng tôi là giữ vững khả năng chi trả của CHDC Đức. Nếu Quỹ tiền tệ quốc tế được quyền đồng quyết định ở đây thì chúng tôi sẽ có vấn đề.” Ông đáp: “Một cơ sở quan trọng bảo đảm cho kinh tế quốc dân CHDC Đức là nguồn cung cấp nguyên liệu từ Liên Xô, đã được thống nhất cho kế hoạch 5 năm tới. Liên Xô sẽ làm tất cả để hoàn thành nghĩa vụ của mình.” Đó là một lời hứa mà tôi rất quan tâm, cũng vì Gorbachev dẫn giải thêm: “Phải ngăn chặn không cho CHLB Đức thông qua các cơ chế quen thuộc gây áp lực với CHDC Đức. CHDC Đức phải hành động ra sao để Berlin ra quyết định chứ không phải Bonn.” Giờ thì đến một câu hỏi éo le mà tôi muốn nói ra: đồng chí tính sao với CHDC Đức? Tôi hỏi Gorbachev: “Mikhail Sergeyevich, Liên Xô dành chỗ nào cho hai nhà nước Đức trong ngôi nhà châu Âu? CHDC Đức là con của Liên Xô. Chúng tôi nhất thiết muốn biết các đồng chí có tôn trọng nghĩa vụ làm bố không?” Trong lúc câu hỏi được dịch, tôi quan sát ông. Gorbachev suy nghĩ. Ông buông một câu rất khẽ, tựa như độc thoại. Tôi nghĩ đó là một câu tục ngữ Nga, đại khái có nghĩa “dây thừng có xoắn tròn đến đâu thì một lúc nào đó cũng đến cuối dây.” Trong sổ tay tôi đánh một dấu hỏi. Gorbachev gây ấn tượng cho tôi là ông không hiểu câu hỏi. Vì vậy tôi nói thêm: “Có một sự khác biệt quan trọng giữa CHDC Đức và các nước XHCN khác. CHDC Đức là kết quả trực tiếp của Chiến tranh thế giới II, là một phần của tổng thể ngày xưa. Có nhiều phỏng đoán, liệu trong ngôi nhà toàn châu Âu có chỗ cho CHDC Đức không.” Tôi tránh câu hỏi: đồng chí nghĩ gì về các dự đoán của phương Tây là Liên Xô ủng hộ thống nhất nước Đức? Tôi không muốn khiêu khích ông. Tôi không muốn câu trả lời đơn giản “có” hay “không.” Tôi muốn câu trả lời dứt khoát về vị thế CHDC Đức. Tôi phải được biết từ tận nguồn, Liên Xô có dự định gì
với CHDC Đức. Từ khi được bầu làm tổng bí thư tôi chưa đả động đến đề tài thống nhất nước Đức vì tránh gây ra phỏng đoán bên phương Tây. Trước tiên tôi muốn có câu trả lời của Gorbachev. Ông phản ứng ngạc nhiên: “Đồng chí nghĩ gì vậy?” ông hỏi. “Mới đây đồng chí Yakovlev vừa hội kiến với Zbigniew Brzezinski. Hai người cũng bàn, liệu Hoa Kỳ có thể hình dung ra nước Đức tái hợp nhất. Brzezinski nói, với ông đó là một thảm họa.” Hay nhỉ, tôi nghĩ, họ nói chuyện với Hoa Kỳ về thống nhất nước Đức nhưng không nói với CHDC Đức. Tôi nhớ đến cái gọi là nguyên tắc Palmerston : “Nước Anh không có những người luôn luôn là bạn, cũng không có những người luôn luôn là thù, mà chỉ luôn luôn có mối quan tâm.” Mối quan tâm của Liên Xô đến CHDC Đức trong 40 năm qua có thăng và trầm, luôn là một phần chiến lược của họ. Khi cần thì CHDC Đức cũng là đối tượng đàm phám trong quan hệ với Hoa Kỳ. Dường như linh cảm được nỗi ngờ vực của tôi, Gorbachev nói: “Tôi hoan nghênh đồng chí đã đưa ra câu hỏi về sự tồn tại của hai nhà nước Đức. Cho đến nay các nước XHCN vẫn theo đuổi một đường lối đúng đắn, rốt cuộc đưa đến kết quả là CHDC Đức được công nhận trên trường quốc tế, cho đến tận Hội nghị Helsinki. Trong những cuộc hội kiến gần đây nhất với Margaret Thatcher, François Mitterrand hay cả với Jaruzelski và Andreotti đều cho thấy là họ ủng hộ bảo lưu thực trạng hậu chiến, trong đó có cả sự tồn tại hai nhà nước Đức. Câu hỏi về thống nhất nước Đức được mọi bên coi là cực kỳ nhạy cảm. Họ cũng không muốn Hiệp ước Warszawa và NATO giải tán. Họ ủng hộ Ba Lan và Hungary ở lại trong Hiệp ước Warszawa. Không được phép phá vỡ thế cân bằng ở châu Âu, vì không ai biết sẽ có hậu quả gì. Cả Hoa Kỳ cho đến nay cũng có quan điểm tương tự.” Gorbachev kết luận: “Theo ý tôi chính sách tốt nhất là đi tiếp đường lối của các nước XHCN về vấn đề Đức.” Tựa như còn cần một minh chứng khả tín cho phát biểu trên, ông viện dẫn chủ tịch danh dự của SPD: “Ý kiến của Willy Brandt cũng thế. Ông đã giải thích cho chúng tôi rằng CHDC Đức biến mất là một thất bại thảm hại của nền xã hội dân chủ. Đảng SPD coi CHDC Đức là thành tựu của chủ nghĩa xã hội. Tuy Brandt tách xa hẳn những người cộng sản nhưng ông coi nền xã hội dân chủ là một nhánh của phong trào công nhân và giữ vững ý tưởng XHCN.” Để chắc chắn là mình đã hiểu đúng, tôi hỏi gặng: “Brandt đã thực sự nói thế?” “Đúng”, Gorbachev nói. Tôi nhớ đã từng được nghe một câu tương tự. Năm 1987 Brandt hỏi Honecker có nên bảo lưu sự tách biệt những người xã hội dân chủ và cộng sản. Hồi đó Brandt gợi ý suy nghĩ, liệu ngoài vấn đề hòa bình ra, giữa những người xã hội dân chủ và cộng sản cũng có điểm chung đáng được nêu lên. Ông, Brandt, đã nhận thấy Gorbachev có suy nghĩ tương tự . Ông chủ của Kremlin nhấn mạnh: “Đối với các nước XHCN, tốt nhất nên nêu rõ tình trạng hôm nay là kết quả của phát triển lịch sử. Không ai có thể phủ nhận là giữa hai nhà nước Đức có vô số quan hệ giữa những con người với nhau. Quan trọng là phải làm chủ và điều chỉnh các quan hệ đó. Phía Xô viết sẵn sàng cùng CHDC Đức thống nhất một số thay đổi đường lối chính sách phát sinh từ đó.” Gorbachev không để ai nghi ngờ về mục đích sự thống nhất đó: “Quan hệ của chúng ta trong tam giác CHDC Đức – CHLB Đức – Liên Xô phải được điều phối tốt hơn. Từ các nguồn khác Liên Xô biết quan hệ giữa CHLB Đức và CHDC Đức phát triển ra sao. Tình cảnh hôm nay là người này biết hết về người kia. Hội đồng an ninh quốc gia Hoa Kỳ nói gì về chúng ta thì sau đó chúng ta biết ngay lập tức. Cũng vì vậy các đối tác đồng minh gần gũi hoàn toàn không nên giữ bí mật với nhau.” Có vẻ như Gorbachev vẫn còn bất bình vì Honecker sang CHLB Đức và CHND Trung Hoa mà không có sự chấp thuận của ông. Không phải Gorbachev mà Honecker là người đầu tiên chính thức sang thăm hai nước đó. Ý tôi cũng là phải chấm dứt sự nghi kị lẫn nhau về quan hệ của hai nước chúng ta với CHLB Đức. Chúng ta cần có một chiến lược chung. Gorbachev nói: “Trước đây nhiều năm chúng ta có chung một văn phòng Xô-Đức để điều phối quan hệ của chúng ta với CHLB Đức. Tiếc là văn phòng ấy đã lẳng lặng chấm dứt hoạt động, nay phải được phục hồi.” Qua đó ông đưa tín hiệu: tất cả những gì CHDC Đức làm với CHLB Đức đều phải thống nhất với Liên Xô. Hoàn toàn đúng ý tôi. Gorbachev thông báo cho tôi biết “Liên Xô và CHLB Đức muốn tăng cường xích lại gần nhau.” Ý ông là chuyện đó sẽ có lợi cho cả CHDC Đức. Đồng thời chúng ta cũng không được quên rằng Hoa Kỳ chẳng phấn khởi gì khi thấy Bonn và Matxcơva xích lại gần nhau trên lĩnh vực kinh tế và chính trị. CHDC Đức nên cẩn trọng để đối thủ tư tưởng không đạt được vị thế khả dĩ lợi dụng nó chống chúng ta. “CHDC Đức”, Gorbachev nói, “phải chú ý trong quan hệ với CHLB Đức đừng tiến vào vòng tay ôm của quốc gia này. Không có lý do gì để phỏng đoán vấn đề Đức sẽ có một ngày được giải quyết ra sao.” Gorbachev tổng kết lập trường của mình: “Thống nhất nước Đức không có chỗ trong chương trình nghị sự của chính trị hiện hành. Liên Xô đã thống nhất về điều này với các cựu đối tác từ thời đồng minh chống Hitler. Đề nghị đồng chí Krenz chuyển ý đó đến các đồng chí trong Bộ chính trị SED.” Mặc dù đã rõ, tôi vẫn không buông chủ đề: “Đồng chí nói nhiều đến các giá trị nhân đạo chung, về phi tư tưởng hóa chính sách đối ngoại. Nhưng giữa hai nhà nước Đức thì chuyện đó ra sao? Những câu hỏi về bức tường và cơ chế biên giới khối Warszawa giáp phía Tây được nêu ra mới. CHDC Đức ở trong một tình thế phức tạp là phải bảo vệ những thứ ấy, mặc dù chúng không hợp thời nữa.” Gorbachev nhận định thời gian đã chín muồi để cân nhắc kỹ tất cả lần nữa. “Nếu CHDC Đức không tìm ra được một công thức phù hợp”, ông nói tiếp, “để tạo điều kiện cho họ hàng gia quyến thăm nhau thì đó là tình trạng rất bức xúc cho xã hội CHDC Đức. CHDC Đức sẽ bị đặt những tối hậu thư mới, nhưng các đồng chí phải giữ thế chủ động. Chúng tôi ở Liên Xô sẵn sàng bàn bạc những vấn đề ấy với các đồng chí. Nhưng cũng đã đến lúc gâp áp lực mạnh hơn với thủ tướng Kohl. Trong các đảng cầm quyền có người muốn hạ bệ Kohl. Nhưng ông ta đã đặt cửa chủ nghĩa dân tộc. Ở CHLB Đức đang có phỏng đoán rối mù về đề tài này.” Tôi kể về cuộc nói chuyện điện thoại với Kohl. Gorbachev liền nói: “Kohl không phải là người có đầu óc thông minh sáng sủa, mà là một tay tiểu thị dân. Giai cấp ấy hiểu ông ta nhất. Tuy nhiên ông ta là một chính khách khéo léo và cứng đầu. Nói cho cùng thì Reagan cũng nổi danh và trụ được tương đối lâu đấy chứ. Kohl cũng hệt như thế.” Tôi báo cáo cho Gorbachev về kế hoạch tự do du lịch. Chúng tôi muốn quyết định ban hành một luật du lịch cho phép mọi công dân được đi nước ngoài. Nhưng tôi cũng nói là khả năng tài chính có hạn để trang bị ngoại tệ cho người dân. Ông đề nghị biến đồng Mark CHDC Đức thành hoán đổi tự do. “Được thế”, ông nói, “thì sẽ động viên người lao động làm việc tốt hơn, cố gắng nâng cao năng suất lao động và chất lượng…” Dĩ nhiên tôi biết những ý nghĩ ấy thiếu thực tế nhường nào. Người dân muốn du lịch ngay bây giờ. Họ không muốn đợi đến một ngày xa xôi, đến khi đồng tiền của chúng tôi có thể hoán đổi tự do. Tôi trình bày chi tiết dự kiến tổ chức cuộc họp Trung ương đảng sắp tới. Dự định thảo luận một chương trình hành động của SED. Sẽ nói đến các nguyên tố cơ bản của cải cách kinh tế. Rõ ràng chúng ta phải tìm câu trả lời trên cơ sở chủ nghĩa xã hội chứ không tìm trong kinh tế thị trường tự do. Về mặt dân chủ XHCN thì sẽ nói đến vấn đề hiến pháp, về tự do hội họp, tự do báo chí, hệ thống bầu cử, và đảng làm gì để chiếm lại vị thế trong điều kiện mới. Cả vấn đề nhân sự nữa. Chi bộ cơ sở đòi hỏi nhiều đồng chí trong Bộ chính trị từ chức, nhưng con số ủy viên Bộ chính trị sẵn sàng muốn đáp ứng thì ít. Tôi nhận xét tình hình mới: “Vẫn tiếp tục có biểu tình. Chúng tôi quyết tâm chỉ giải quyết các vấn đề chính trị bằng phương tiện chính trị. Sẽ không dùng cảnh sát chống người biểu tình. Cuối tuần này dự tính có nửa triệu người biểu tình ở Berlin. Chúng tôi kêu gọi các đảng viên SED ở Berlin tham dự. Trong số 17 diễn giả có mặt đồng chí Schabowski và vài đảng viên khác nữa. Như vậy sẽ không chỉ lực
lượng đối lập tập trung với nhau. Tôi lo lắng vì được tin của các đồng chí bên KGB là có lực lượng thử đột phá bức tường. Lúc đó sẽ cần cảnh sát ra tay mà kỳ thực chúng tôi không muốn. Các khẩu hiệu của đoàn biểu tình đã quen: Bộ chính trị và chính phủ từ chức, du lịch, luật bầu cử mới, tự do báo chí, xóa bỏ đặc quyền, cho phép đối lập.” Gorbachev ủng hộ quan điểm của tôi. Ông nói: “Các phần tử chống chủ nghĩa xã hội và hình sự là một mặt. Nhưng người ta không thể coi chung chung nhân dân là kẻ thù. Khi nhân dân vùng dậy chống lại chính sách thì ta phải suy nghĩ cách thay đổi chính sách cho tương thích với chủ nghĩa xã hội.” Tôi cảm nhận được nỗi lo của tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô, tình hình ở CHDC Đức có thể vượt khỏi tầm kiểm soát. Ông biết, CHDC Đức là tiền đồn của khối liên minh Warszawa. Những gì xảy ra ở đây sẽ tác động đến sự ổn định của Liên Xô. “Egon, tôi chia sẻ ý đồng chí. Quan trọng là SED không được mất thế chủ động. Khi các quá trình có thêm tính bộc phát hoặc mất định hướng chính trị thì đó là một bất hạnh lớn. Lúc đó có thể các khẩu hiệu sai sẽ làm chủ tình thế và có lực lượng khác lợi dụng hoàn cảnh đó.” Gorbachev khuyên tôi chỉ bàn đường lối chung ở đại hội thứ 10. Ông nêu lý do: “Đồng chí không nên trình một kế hoạch chi tiết, vì nó có thể làm cho đồng chí có vẻ là một tổng bí thư ngạo mạn. Người ta có thể trách đồng chí không dành thời gian nghiên cứu suy nghĩ kỹ các đề xuất và khuyến cáo từ mọi phía.” Về chuyện thời gian thì ông quá ư chí lý, tôi nghĩ bụng. Tiếc rằng chúng tôi không còn thời gian. Chúng tôi đã phí phạm thời gian mấy năm nay rồi, giờ đây không lấy lại được nữa. Chỉ đêm đến tôi mới có dịp đọc giấy tờ, phân tích, đề nghị v.v. và chuẩn bị bài nói trước hội nghị Trung ương đảng. Những chuyện chung chung sẽ không làm ai quan tâm nữa. Có lẽ cũng là một vấn đề của Gorbachev khi ông nêu lên nhiều câu hỏi nhưng chỉ cung cấp được ít câu trả lời. Ông nhắc nhở tôi trong khi thay đổi chính sách “chớ cho phép phủ nhận quá khứ, vì như thế là thóa mạ nhân dân đã làm nên những thành tựu của CHDC Đức. Và cũng đừng phủ nhận định hướng xã hội của nền kinh tế, vì đó luôn là một mặt mạnh của CHDC Đức.” Trong mối liên quan này Gorbachev quay lại chuyện chính sách cán bộ một lần nữa. Ông khen cách xử sự của Erich Mielke “đã đệ đơn từ chức như một người cộng sản lão thành để làm gương cho những người khác.” Qua đó ông tạo điều kiện cho tôi tách vấn đề cán bộ khỏi các câu hỏi về nội dung đổi mới. Gorbachev có quan hệ cá nhân tốt với Mielke. Nhân sinh nhật 80, Mielke được Liên Xô tặng thưởng huân chương Lenin. Gorbachev đã tiếp Bộ trưởng An ninh Quốc gia CHDC Đức hồi mùa hè năm 1988 trong một lần bí mật đến Kremlin không báo cho Honecker biết. Về một ủy viên Bộ chính trị SED khác, Gorbachev nói: “Tôi đánh giá cao đồng chí Stoph. Trong những năm qua ông ấy ở trong hoàn cảnh khó khăn. Ông đã giữ được phẩm giá của mình khi bị đồng chí Mittag chèn ép. Trong những tình thế quyết định, ông giữ vị trí rất đúng nguyên tắc. Người ta không được phép vơ đũa cả nắm với tất cả các đồng chí già.” Gorbachev khuyên tôi để Stoph lại trong Bộ chính trị. Tôi hiểu thái độ của ông. Chính Stoph từ trước Đại hội đảng năm 1986 đã trao cho các đồng chí Xô viết một bản phân tích thấu đáo tình hình kinh tế của CHDC Đức kèm khuyến nghị nói chuyện vận động Honecker từ chức tổng bí thư. Gorbachev nói: “Chắc chắn không thể đặt vấn đề từ chức tập thể với Bộ chính trị hay chính phủ, nhưng không nghi ngờ gì nữa, phải thay đổi cán bộ triệt để.” Rõ ràng là Gorbachev vẫn ảo tưởng là chúng tôi còn có lựa chọn về chính sách. Chúng tôi sẽ không tránh được khả năng Bộ chính trị và chính phủ nhất loạt, không ngoại lệ, nhận toàn bộ trách nhiệm về tình hình hiện tại và từ chức. Tôi nhìn đồng hồ: gần 14 giờ. Chúng tôi đã nói chuyện với nhau bốn tiếng liền. Tôi nhận thấy Gorbachev muốn chấm dứt. Ông nói về “chủ nghĩa Marx sáng tạo, chủ nghĩa xã hội nhân đạo dân chủ, nơi nhiều người thực sự cảm thấy đó là xã hội mình.” Ở Liên Xô người ta đang tranh cãi về chuyện này. “Có một số người đòi tái thiết lập sở hữu cá nhân tư liệu sản xuất và ứng dụng phương pháp tư bản chủ nghĩa trong kinh tế. Những người khác đòi cho phép các đảng chính trị mới hoạt động. Người ta cãi nhau, Liên Xô nên phát triển tiếp thành liên bang hay liên quốc gia. Có người”, ông nói, “muốn ép Đảng Cộng sản Liên Xô chấp nhận phương thức tư bản chủ nghĩa. Giai cấp công nhân đã nhận ra và phản ứng bằng lời kêu gọi củng cố chuyên chính vô sản. Cuộc đụng độ này cho thấy rõ Perestroika là một cuộc cách mạng. Chúng tôi muốn chứng minh rằng chủ nghĩa xã hội có khả năng phát triển nâng cao, tự hoàn thiện mình và phát triển tiềm lực của mình.” Tinh thần lạc quan của Gorbachev quả là sắt đá. Tôi tự hỏi, ông muốn chiến thắng bằng cách nào? Vài nơi ở Liên Xô đã có tiếng súng. Một lần nữa Gorbachev trở lại quan hệ song phương giữa hai nước: “Đồng chí Krenz, việc đồng chí ngay sau khi được bầu đã sang thăm là cực kỳ quan trọng để cùng nhau nhất trí vào bước đầu giai đoạn cộng tác mới. Chúng ta muốn cùng nhau thể hiện rằng chúng ta cùng đứng bên nhau, rằng sự nghiệp phát triển của Liên Xô rất được CHDC Đức quan tâm, và ngược lại. Điều đó rất quan trọng cho các nước XHCN khác và cả thế giới. Cả ở CHLB Đức người ta sẽ quan tâm Gorbachev và Krenz nhất trí làm gì.” Tôi cảm ơn về cuộc nói chuyện. Gorbachev nói: “Hẹn lần tới! Chúng ta sẽ ăn trưa ở trong Kremlin.” Chúng tôi chỉ cần vài phút để từ trụ sở Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô đến văn phòng nguyên thủ quốc gia, điện Kremlin. Trên đường đi các cộng tác viên của tôi hỏi: “Mọi việc thế nào?” “Rất tốt”, tôi trả lời. Nhưng trong óc tôi suy nghĩ: có thể có một khởi đầu mới không? Tình hình Liên Xô còn phức tạp hơn CHDC Đức. Gorbachev có giữ được lời hứa để nguyên liệu chuyển đến tay chúng ta? Nếu Liên Xô ngập nước đến cổ thì sẽ xảy ra chuyện gì? Tôi không thể quên những lời ông nói về Ba Lan và Hungary: “Thật quái đản khi nghĩ là Liên Xô có thể gánh được 40 triệu người Ba Lan. Nguyên nhân đã có từ dưới thời Gierek vì vay tín dụng 48 tỉ USD. Bây giờ các đồng chí Ba Lan đã trả được 52 tỉ mà vẫn còn nợ 49 tỉ. Tháng Giêng năm 1987 đồng chí Kadar nhận được tối hậu thư của Quỹ tiền tệ quốc tế, trong đó nêu nhiều đòi hỏi mà nếu không đáp ứng sẽ dọa bị cắt tín dụng.” Tôi hiểu ông như sau: các đồng chí không thể tính đến viện trợ kinh tế bổ sung từ Liên Xô. Nhưng các đồng chí chớ nghĩ đến chuyện gia nhập Quỹ tiền tệ quốc tế. Hãy tự giúp mình trong phạm vi có thể! Nếu Liên Xô đổi ý và không quan tâm đến CHDC Đức nữa thì sẽ ra sao? Đó là câu hỏi của mọi câu hỏi. Tôi tin vào sự đồng điệu trong lợi ích hai bên, tin chắc rằng chúng ta sẽ cùng nhau vượt qua khủng hoảng. Chúng tôi đã vào đến Kremlin. Gorbachev, Bộ trưởng Ngoại giao Shevardnadze, các ủy viên Bộ chính trị Yakovlev và Medvedev, giám đốc KGB Kryuchkov và các đồng chí trong bộ máy của đảng đã có mặt. Không khí bữa ăn rất nồng nhiệt. Dù đã có quyết định hạn chế Vodka, tiếng chúc rượu vẫn vang lên như tôi từng quen ở các cuộc thăm Liên Xô ngày trước. Tôi tin đang ngồi cùng bàn với những người bạn mà mình yên tâm tín nhiệm được. Khi chia tay, Gorbachev gửi tôi một câu lên đường: “Egon, hãy nhớ rằng công cuộc đổi mới chủ nghĩa xã hội là một quá trình lịch sử kéo dài đến thế kỷ sau. Những gì chúng ta làm hôm nay là làm cho đời cháu chúng ta đấy.” Tôi hy vọng thời gian cho chúng ta thời cơ chứng minh điều đó. 2/11 Hôm nay là ngày Đông Tây gặp nhau. Gần hết buổi sáng, trước khi bay sang Ba Lan, tôi tiếp phó chủ tịch Ủy ban EC Martin Bangemann tại trụ sở Hội đồng nhà nước. Bên cạnh việc tăng cường phân chia công việc giữa các nước XHCN, tôi chủ trương cộng tác chặt chẽ với các quốc gia thành viên EC. Đó là hai cột chống quan trọng cho cải cách kinh tế của chúng ta. 80 phần trăm hoạt động ngoại thương với các quốc gia ngoài phe XHCN diễn ra trong khuôn khổ EC. Toàn bộ cơ cấu chính sách kinh tế và xã hội nước ta phụ thuộc cơ bản vào sự ổn định của kinh tế đối ngoại. Martin Bangemann nói với tôi, đến năm 1992 EC sẽ phát triển thành một thị trường nội địa chung, đó sẽ là một cơ hội lớn cho CHDC Đức với nền kinh
tế quốc dân có năng lực. Chúng ta nhìn về tương lai. Trọng tâm cuộc hội kiến này là kiến tạo đàm phán tức thời nhằm ký một hiệp định thương mại giữa ECC và CHDC Đức. Trong cuộc họp báo tiếp theo xảy ra đối thoại gay gắt giữa đại diện một đài phát thanh CHLB Đức và tôi. Phóng viên Tây Đức ấy cả quyết rằng người dân CHDC Đức làm việc quá ít. Tôi bác lời ông ta và nói, công dân CHDC Đức chăm chỉ và có tinh thần lao động không kém công dân CHLB Đức. Từ trụ sở Hội đồng nhà nước tôi ra sân bay để đi Warszawa. Quan hệ của nước ta với CHND Ba Lan là một mục trung tâm trong cải cách CHDC Đức. Tổng thống Jaruzelski đã báo tin cho tôi ngay sau khi tôi được bầu làm chủ tịch Hội đồng nhà nước rằng thủ tướng CHLB Đức Kohl sang thăm Ba Lan vào ngày 9/11. Jaruzelski đề nghị tôi thăm Ba Lan trước thời điểm đó để chúng tôi thống nhất quan điểm về CHLB Đức. Theo các thông tin tôi có trong tay, nhiều người Ba Lan lo ngại về biên giới Oder-Neisse. Có nhiều biến động xã hội ở Liên Xô, Ba Lan và CHDC Đức. CHLB Đức luôn lên tiếng đòi hỏi Ba Lan. Người Ba Lan có bảo đảm gì để đường biên giới Oder-Neisse là biên giới tối hậu và được luật quốc tế công nhận? Đó sẽ là một đề tài quan trọng trong cuộc nói chuyện giữa hai chúng tôi. Trước cuộc thăm viếng này trên các phương tiện truyền thông có tranh luận công khai về mối quan hệ giữa người Ba Lan với người Đức và ngược lại. Quan hệ này vẫn chịu một gánh nặng lịch sử ngay cả khi đã 50 năm trôi qua từ khi nước Đức của Hitler tấn công Ba Lan. Người Ba Lan cũng bất bình khi CHDC Đức thỉnh thoảng lại hạn chế du lịch giữa hai nước do tình hình cung cấp hàng hóa căng thẳng. Khi ngồi trên máy bay bay qua không phận sông Oder, tôi cũng nghĩ đến nơi mình chào đời ở Kolberg, phía Đông sông Oder. Với tôi, thành phố xinh đẹp bên bờ Baltic này dĩ nhiên thuộc về Ba Lan. Do đó tôi không hề có cảm xúc đi ngược thời gian khi tham gia bàn luận các câu hỏi mở về biên giới giữa Ba Lan và CHDC Đức hồi năm 1988, với kết quả làm hài lòng láng giềng Ba Lan. Không phải chuyện đơn giản. Trong vùng biển ở đó có cáp ngầm do quân đội Xô viết sử dụng. Chúng tôi dự đoán các câu hỏi còn tồn tại về biên giới dễ gây ra xung đột. Tôi tin tưởng rằng các xung đột tương tự không bao giờ được xảy ra giữa người Đức và người Ba Lan nữa. Tôi nhớ lại năm 1950, ngày còn đi học đã ủng hộ biên giới Oder-Neisse ra sao khi CHDC Đức quyết định công nhận đó là biên giới Đức về phía Đông bất di bất dịch. Ngày ấy CHDC Đức đã bị CHLB Đức công kích khủng khiếp! Cho dù còn những gì chưa hoàn hảo trong quan hệ song phương, xét về lịch sử thì CHDC Đức đã vun đắp cho quan hệ với Ba Lan nhiều hơn người Đức từng làm bất cứ lúc nào trước đó. Ví dụ như quy mô trao đổi thanh thiếu niên giữa hai nhà nước với hơn 300.000 người mỗi năm, không đâu ở châu Âu sánh kịp. Chúng tôi được những người bạn tốt đón ở sân bay Warszawa: tổng thống Wojciech Jaruzelski và lãnh đạo đảng Mieczyslaw Rakowski. Ngoài ra còn có thủ tướng Tadeusz Mazowiecki của phe đối lập chính trị. Quả là một tình cảnh mới đối với Ba Lan, cả đối với tôi. Jaruzelski và tôi đến lâu đài Belvedere để hội kiến tay đôi. “Quan hệ giữa hai bên chúng ta không phải theo mùa, mà mang tính chất chiến lược”, vị nguyên thủ quốc gia Ba Lan nói với tôi. Ông nhấn mạnh: “Các chuyển biến ở hai nước chúng ta hàm chứa nguy cơ. Để vượt qua, tình hữu nghị và cộng tác của chúng ta ngày càng cần thiết hơn. Quan hệ hữu nghị với CHDC Đức là vấn đề sống hay chết của Ba Lan.” Jaruzelski thông báo về các cuộc đàm luận vừa qua bên Bàn Tròn . Thất bại bầu cử của PZPR là hậu quả từ việc đảng đánh giá tình hình sai. “Vai trò lãnh đạo của đảng”, ông nhấn mạnh, “phải nằm sâu trong con tim chứ không buộc chặt vào ghế.” Dường như muốn tự thanh minh, ông nói thêm: “Chúng tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài đưa xe tăng xuống đường hoặc chấp nhận giải pháp như hôm nay.” Tôi rất ấn tượng bởi lời nói của tổng thống. Ông, một vị tướng, đã tin tưởng quyết định không dùng xe tăng. Tôi chúc mừng ông. Jaruzelski cũng đặt hy vọng vào Perestroika. Thành công cải cách ở Ba Lan cũng như ở CHDC Đức phụ thuộc vào tiến bộ của Liên Xô. “Chúng tôi coi mình là đất thí nghiệm cho Liên Xô”, ông nói. Ông nhận định về hoàn cảnh chung của hai nước: “Như đi trên dây mà bên dưới là bãi mìn vậy. Quan trọng là không được để đối phương vượt mặt mà phải luôn đi trước chúng.” Nghe thì hay, tôi nghĩ bụng, nhưng chúng ta đã bị vượt mặt rồi. Tệ nhất là đối phương đã biến các đòi hỏi trong một bộ phận nhân dân thành của chúng, vì chúng ta không kịp thời nhận ra, không muốn hoặc không thể đáp ứng những đòi hỏi ấy. “Quan trọng là ông tới thăm Ba Lan trước thủ tướng Kohl”, tổng thống Ba Lan nhắc lại và nhấn mạnh: “Không có các ông thì chúng tôi không làm gì với CHLB Đức cả. Còn về vấn đề tái thống nhất nước Đức thì ai cũng biết là các quốc gia Tây Âu có cùng quan điểm như chúng ta. Trong các cuộc nói chuyện của tôi với Cossiga, Andreotti, Mitterrand và Thatcher họ đều nói là không thể thống nhất được. Bà Thatcher có nói trong một cuộc hội kiến tay đôi là tuyệt đối không thể tính đến chuyện tái thống nhất. Người ta không được phép để xảy ra chuyện đó, không thì CHLB Đức sẽ nuốt luôn cả Áo và lúc đó sẽ có nguy cơ chiến tranh thực sự. Trước công luận tất nhiên họ không thú nhận, nhưng họ ý thức được ý nghĩa của sự kiện đó.” Ba Lan cần một CHDC Đức ổn định. Lãnh đạo đảng Mieczyslaw Rakowski nói với tôi: “Người Ba Lan […] bắt buộc phải chú trọng, ai cầm quyền phía bên kia đường biên Oder-Neisse. Trong lịch sử, Chúa đã cho dân Ba Lan hai tặng phẩm: tặng phẩm thứ nhất là đánh bại đạo quân Thập tự chinh ở Grunwald , nhưng tặng phẩm này không được tận dụng. Món quà thứ hai cho dân Ba Lan là sự kiện thành lập CHDC Đức. Gạt những sự kiện thời sự hằng ngày qua một bên, người ta không được phép nhẹ dạ lờ đi sự thật là qua đó hạt giống của chủ nghĩa xã hội đã được gieo lên đất Đức – một giá trị để đời.” Ông nói thêm, ông đã lo sợ vì bức tường Berlin. Ông lo “một trong những cuộc biểu tình sắp tới sẽ nhằm hướng bức tường Berlin và sóng người đông đảo […] sẽ phá biên giới . Giáo sư Geremek, người đứng đầu phe đối lập và chủ tịch khối Solidarnosc trong nghị viện, cũng nói với tôi trong một buổi gặp nhau: “Sự tồn tại của CHDC Đức có lợi ích cho Ba Lan. Nếu có ai tưởng một lực lượng chính trị nặng ký nào đó ở Ba Lan sẽ nghi ngờ thực tế đó thì người đó nhầm to. Mặc cho mọi khác biệt về chính sách, tất cả các lực lượng đều nhất trí ở điểm này.” Gần lúc lên máy bay tôi xin tổng thống Jaruzelski một cuộc nói chuyện tay đôi nữa. Chiếc chuyên cơ chính phủ đưa tôi quay về Berlin đã khởi động. Jaruzelski và tôi đi dạo một đoạn trên sân bay. Ở CHDC Đức vẫn chưa quyết định về cấp phép hoạt động cho Diễn đàn mới. Tôi xin Jaruzelski một lời khuyên: “Với kinh nghiệm từng có với Solidarnosc, ở địa vị tôi thì ông có cấp phép cho Diễn đàn mới không?” Ông chuyển từ cách xưng hô hình thức “ông” sang “anh” cho hợp với quan hệ cá nhân giữa hai người. Là một người bạn, ông muốn cho một lời khuyên mà không áp đặt. Ông nói: “Người Ba Lan chúng tôi đã phạm một sai lầm, coi Solidarnosc là bất hợp pháp trong một thời gian dài. Anh đừng lặp lại sai lầm đó ở CHDC Đức với Diễn đàn mới.” Chúng tôi ôm nhau từ biệt. Nhiều cảm xúc trái ngược nhau dâng lên trong tôi. Tình thế rối ren quá. Đảng cầm quyền ngày trước, đảng anh em của chúng ta đã thất bại trong bầu cử. Chính phủ do phe đối lập nắm. Nguyên thủ quốc gia là một người cộng sản. Jaruzelski miêu tả sự việc thế này: “Chúng tôi đã chuyển giao doanh nghiệp, nhưng vẫn giữ một gói cổ phiếu đa số. Đó là vị trí tham gia trong chính phủ, các cơ quan an ninh, quân đội và ghế tổng thống. Nhưng điểm quan trọng nhất trong cộng tác ở liên minh là sự đồng thuận về lợi ích quốc gia. Trên bình diện này tôi tìm được mặt bằng chung với thủ tướng Mazowiecki.” Nhưng lợi ích quốc gia ở đây là gì? Có cải cách gì ở Ba Lan thì nhà nước vẫn là Ba Lan. Còn nếu SED thất bại thì sao? Mất SED thì cũng không còn CHDC Đức. Otto Reinhold mới đây có nói, không có lý do để tồn tại hai nhà nước Đức tư bản chủ nghĩa. Sự tồn tại của CHDC Đức gắn liền với nhà nước Đức XHCN. Ý của tôi cũng vậy. Cho đến nay chưa
ai ở Ba Lan nói đến nước Đức thống nhất như một nhiệm vụ thời sự. Mazowiecki và Gremek cũng không loại trừ tuyệt đối khả năng ấy trong quá trình thống nhất châu Âu. Ba Lan đang trên đường tiến tới nền cộng hòa tư sản. Tôi tin rằng đó không phải con đường cho chúng ta, nếu CHDC Đức muốn tiếp tục tồn tại là quốc gia có chủ quyền. Jaruzelski nói đến “đi dây trên bãi mìn.” Giờ đây Liên Xô và tất cả các nước XHCN đều diễn tiết mục xiếc này. Nguy cơ tất cả cùng ngã là có thật. Tôi cũng nhớ lại lời Rakowski: “Do liên tục bị cáo buộc là đã không hành động dân chủ đủ mức, các đảng viên chúng tôi sinh ra một mặc cảm. Người cộng sản tỏ ra ‘lịch thiệp’ trong khi phía bên kia tha hồ công kích chúng tôi một cách dã man. Ví dụ: PZPR đi vào vận động tranh cử với lời kêu gọi đừng dùng đối đầu để tranh cử, mà lúc nào cũng coi đối phương là đối tác. Câu trả lời là quả đấm giơ lên. Lẽ ra nếu không nên ngây thơ và cả tin một cách dân chủ như vậy thì người ta đã phần nào có được kết quả bầu cử khác.” Ngây thơ và cả tin? Phải chăng chúng ta cũng thế? Hiện tại bên Tây công khai và trắng trợn can thiệp vào nội tình các nước XHCN, nhất là của CHDC Đức, đến mức không còn gì dính dáng đến cải cách nữa. Cho đến nay, đây là nỗ lực lớn nhất để trừ khử chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn cầu. 3/11 Vợ tôi và tôi cố giữ một thói quen từ ngày đầu tiên lấy nhau, ngay cả trong những ngày đầy biến động này: nếu có thể được, chúng tôi cùng nhau ăn sáng. Thường thì đó cũng là dịp duy nhất để chúng tôi bàn chuyện gia đình. Sáng sớm hôm nay chúng tôi nhất trí chuyển khỏi khu Wandlitz trong rừng. Chúng tôi muốn lấy một căn hộ ở Berlin. Tôi muốn tìm được một chút đời thường ngay cả trong lĩnh vực này. Vợ tôi sẽ lo chuyện chuyển nhà. Khoảng 8 giờ tôi gặp thượng tướng Streletz, bí thư Hội đồng quốc phòng CHDC Đức, bàn về tình hình an ninh đất nước. Cho đến nay chúng tôi đã thành công khi ngăn chặn được những cuộc đụng độ có màu sắc nội chiến. Nhưng nếu thông tin mà tôi nhận được từ Matxcơva, Warszawa và cả Bộ an ninh quốc gia – về một lượng lớn người biểu tình ngày mai định phá biên giới ở Cổng Brandenburg – là chính xác, thì sẽ ra sao? Không hình dung được hậu quả, nếu chúng tôi không được chuẩn bị. Tôi tin việc đột phá biên giới không nằm trong ý muốn của người biểu tình ngày mai ở trung tâm Berlin. Nhưng nếu có những kẻ cực đoan kích động họ thì sao? Nếu những người hôm nay đã hô “Treo cổ bọn cộng sản” định thử xem tiến xa được đến đâu? Trong lúc nước sôi lửa bỏng này thì một cớ nhỏ nhất có thể dẫn đến thảm họa, một phát súng dễ gây ra biển máu khôn lường. Không thể để chuyện đó xảy ra. Streletz và tôi ý thức được trách nhiệm trước châu Âu và thế giới mà CHDC Đức đảm nhận trong những ngày này. Sẽ quá ngây thơ mà phỏng đoán rằng không có lực lượng nào định thử nắn gân chính quyền nhà nước. Streletz và tôi bàn các biện pháp đối phó mọi khả năng xảy ra ở Cổng Brandenburg. Tôi ký lệnh số 11/89 của Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng về “Biện pháp bảo đảm an ninh và trật tự tại các tỉnh Cộng hòa dân chủ Đức.” Trong đó viết: cần thiết lập các biện pháp cần thiết “để người biểu tình không lọt vào vùng sát biên giới. Trong trường hợp có người đột nhập vào, được dùng vũ lực tay chân và phương tiện phù hợp để ngăn ngừa đột phá biên giới.” Điểm quan trọng nhất là “tuyệt đối cấm sử dụng súng khi có biểu tình.” Streletz và tôi ý thức là chúng tôi vượt quá thẩm quyền của mình. Lệnh nói trên, xét về thực tế, đã triệt tiêu khả năng sử dụng súng trong vùng biên giới CHDC Đức do luật định. Duy nhất Quốc hội – cơ quan quyết định ban hành luật biên giới năm 1982 – có quyền này. Thời gian không cho phép triệu tập phiên họp Quốc hội nữa. Tôi coi bản tuyên bố của mình hôm 24/10 trước Quốc hội là kim chỉ nam cho hành động thực tế của mình: vấn đề chính trị chỉ được giải quyết bằng chính trị. Bộ chính trị họp phiên bất thường. Tôi đọc lệnh cho mọi người nghe. Đề xuất của tôi được phê chuẩn. Báo cáo về cuộc biểu tình ngày mai được Bộ chính trị tiếp nhận. Danh mục diễn giả chưa khóa. Có người hỏi tôi nên nói thay Schabowski. Tôi sẵn sàng, ngay cả trong trường hợp người biểu tình không cho tôi nói. Không ai thấy ý đó hay, vậy Schabowski sẽ nói theo đúng kế hoạch. Tổ chức đảng ở Berlin kêu gọi các đảng viên tham gia biểu tình. Định hướng này gây tranh cãi. Trong lúc nhiều đồng chí sẵn sàng làm theo thì những người khác nản chí buông xuôi. Họ thấy tham gia là vô nghĩa, hoặc sợ xảy ra quá khích. Thông tin từ các tỉnh cho thấy tình hình đầy kịch tính. Người ta đòi Trung ương đảng chấm dứt hành động nửa vời. Ngày càng có nhiều ý nói phản cách mạng đang dâng lên. Đòi trừng phạt. Người ta thóa mạ các đồng chí ở cơ sở, vốn không chịu trách nhiệm cho sai lầm của lãnh đạo. Tôi nhớ lại lời của Michael Brie trong luận chứng, nói về các tiền đề về chính trị và tâm lý đám đông tồn tại ở CHDC Đức đang “tạo điều kiện cho các lực lượng đế quốc ở CHLB Đức gây tác động sinh ra sự bất bình trong quần chúng, đòi hỏi thay đổi, các hình thái đối kháng dân sự rộng rãi, cũng như lồng nội dung phản cách mạng vào cuộc khủng hoảng chính trị.” Bộ chính trị ra nghị quyết, tối nay tôi sẽ có một bài diễn văn gửi tới công dân nam nữ của CHDC Đức, với chủ ý thông báo trước cho cho họ về chương trình hành động của SED sắp được phê chuẩn trong tuần tới. Lorenz, Herger và tôi gặp nhau ở văn phòng tôi sau buổi họp. Tôi cho họ biết đã nhất trí cùng Willi Stoph để chính phủ từ chức vào thứ Hai tới. Stoph giữ chức cho đến khi lập được chính phủ mới. Chúng ta cần gấp một chủ tịch Hội đồng bộ trưởng mới. Schalck và Junker không được nhắm vào vị trí này nữa. Hans Modrow đã làm tôi sượng mặt hai lần về chuyện chức vụ trong đảng. Ông không muốn nhận chức vụ về kinh tế lẫn cổ động. Bây giờ tôi thử kéo ông về Berlin lần thứ ba. Tôi nói với Herger và Lorenz: “Đồng chí ấy phải vào Bộ chính trị, hoặc về hưu. Tôi sẽ đề nghị đồng chí ấy ứng cử chủ tịch Hội đồng bộ trưởng.” Hai người đồng ý với đề nghị của tôi. Trong lúc Schabowski, Lorenz và Herger bận thảo bài diễn văn của tôi đọc buổi tối, tôi tiếp Ngoại giao đoàn tại trụ sở Hội đồng nhà nước, hôm nay là đoàn chúc mừng tôi được bầu làm chủ tịch Hội đồng nhà nước. Tôi không định tổ chức – tiệc tùng không hợp với thời buổi này – nhưng các nhà ngoại giao không nhượng bộ. Đối với đa số trong họ đây là dịp hi hữu để tiếp xúc trực tiếp với tôi và tìm hiểu các dự định tiếp theo của chính phủ. Tôi trao đổi vài câu với tất cả các trưởng đoàn. Họ chúc chúng tôi thành công, nhưng cũng bày tỏ lo lắng quá trình cải tổ có thể tiến triển vượt tầm kiểm soát. Họ sợ sự ổn định ở châu Âu thời hậu chiến có thể bị lung lay. Tôi thông báo cho đại sứ Xô viết Kochemassov là chính phủ sắp từ chức. “Willi đã cho tôi biết”, ông nói. “Tôi sẽ đề nghị Trung ương đảng chọn Hans Modrow làm ứng viên cho chức chủ tịch hội đồng bộ trưởng mới.” “Anh đã nghĩ kỹ rồi chứ?” Kochemassov hỏi. Tôi trả lời: “Vâng. Chúng tôi phải đồng tâm. Công việc đòi hỏi như vậy.” Sau buổi đón tiếp tôi soát lại bài diễn văn gửi đến các công dân nam nữ CHDC Đức . Xuất phát điểm của tôi là mục đích xây dựng một chủ nghĩa xã hội tươi đẹp hơn cho từng người. Cuộc tranh luận về đề tài này đem lại nhiều câu hỏi hơn là có thể tìm ra câu trả lời. Tôi chia sẻ nỗi lo của nhiều người về nguy cơ đang có cho cơ sở XHCN và tương lai của CHDC Đức, và nêu ra những kết quả đã đạt được trong quá trình đổi mới: luật du lịch mới sắp được ban hành, điều 213 bộ luật hình sự đã được viết lại chính xác hơn, một ủy ban quốc gia soạn thảo luật truyền thông mới, một quy chế về công bố dữ liệu môi trường cũng như chỉ thị ân xá đã có hiệu lực thi hành. Tôi nói về quyền tự quyết của nhân dân CHDC Đức. Tâm điểm của cải cách hệ thống chính trị là người công dân có trách nhiệm với quyền tự do phát triển và tham gia dân chủ vào các hoạt động của xã hội và nhà nước. Tôi đề nghị thành lập tòa bảo hiến để kiểm tra việc thực thi hiến pháp. Tôi ủng hộ thông tin toàn diện và đúng sự thật, đa nguyên chính kiến và tranh luận chính kiến. Tôi đặc biệt nhấn mạnh sự cởi mở đối với những người bất đồng ý kiến và cuộc đấu tranh chân thực tìm
giải pháp chung. Tôi đề xuất cải cách hành chính và soạn thảo luật hội đoàn. Tôi ủng hộ lời phê phán của nhiều công dân đối với các kiểu lễ lạt xa hoa và đặc quyền không phù hợp với đạo đức XHCN và nguyên tắc thành tích của chúng ta. Tôi đề đạt một định nghĩa mới về vai trò lãnh đạo của SED: “Sự lãnh đạo của đảng nghĩa là phát triển các đường lối chính sách – như chương trình hành động này – và tạo cho đảng viên ở cơ quan đại diện nhân dân, chính phủ, hội đồng, cơ quan nhà nước khác cũng như trong kinh tế khả năng thực thi chúng.” Sự lãnh đạo của đảng, như tôi hiểu, không là một động thái hành chính, mà là động thái chính trị. Tôi thông báo có thêm ủy viên Bộ chính trị sẵn sàng từ chức để nhường chỗ cho những người trẻ hơn. Phiên họp Quốc hội tới sẽ ra quyết định về chủ tịch Quốc hội mới và việc chính phủ từ chức. Tôi bảo vệ quyết liệt các lực lượng bảo vệ và an ninh, dù biết rằng như thế không được lòng dân. Tôi không đồng ý bắt họ chịu trách nhiệm về nhiều điều được coi là nguyên nhân gây ra lộn xộn và bất bình trong nước. Nhiệm vụ của họ cho đến nay thiếu minh bạch, nhưng nguyên nhân không phải là cảnh sát nhân dân hay nhân viên Bộ an ninh quốc gia, mà vì giới lãnh đạo chính trị: “Nhân dân ta cần các lực lượng bảo vệ và an ninh để bảo vệ thành quả xây dựng của mình, yêu cầu họ hành xử đúng pháp luật về mọi mặt cũng nằm trong ý đó.” Tôi cũng nhắc đến sự nóng ruột hiển hiện khắp nơi và nhấn mạnh: “Trong vài tuần nữa hoặc thậm chí vài năm nữa – Trung ương đảng vừa mới họp phiên toàn thể được 17 ngày – chúng ta sẽ không sửa được các tiến trình đã từ nhiều năm chồng chất thành một mớ mâu thuẫn và khủng hoảng trầm trọng. Cuối cùng thì hành động vội vã thiếu suy nghĩ chỉ hại nhiều hơn lợi.” Tôi muốn chỉ ra những nguy cơ đe dọa công cuộc cải cách của chúng ta, vì vậy tôi nhắc nhở đến những lời lạc điệu đến từ phía CHLB Đức. Đó là những lời khuyên bảo mị dân không ích gì cho quá trình đổi mới, thậm chí còn định kìm hãm, đánh lạc hướng và hủy diệt nó ở ngay lúc khởi đầu. Khi tôi đến Trung ương đảng lúc đã rất muộn thì đã thấy phản ứng đầu tiên từ các tỉnh về bài nói chuyện của tôi. Họ thông báo “nhiều công dân phê phán tôi nhận vơ công trạng, cho SED là đã khởi đầu Bước Ngoặt.” Trong lúc vội vã tôi đã phát biểu sai: “Bước Ngoặt chính trị mà chúng tôi khởi đầu, nay đã bao trùm mọi lĩnh vực xã hội.” Kỳ thực tôi định nói là chúng tôi đã khởi đầu Bước Ngoặt trong đảng. Một sơ suất nhỏ? Vào thời ấy thì không. Người ta nhất định buộc tội tôi vì phát ngôn ấy. Một số người hiểu thế này: ý của Krenz là không có Bước Ngoặt do nhân dân, mà do đảng từ “tận trên kia” tạo ra. Tôi hoàn toàn không có quan điểm đó. Khái niệm “Bước Ngoặt” nói về các biến cố tháng Mười được tôi dùng lần đầu tiên khi nói trước cuộc họp Trung ương đảng 9. Ngay từ ngày ấy tôi đã thấy mối quan hệ mật thiết giữa phong trào nhân dân “bên dưới” và các quyết định từ “bên trên.” Cũng giống như cuộc đồng hành an ninh: “bên trên” nắm độc quyền về quyền lực. Rốt cuộc chỉ có các cơ quan hữu trách quyết định có nên sử dụng vũ lực hay không, và lúc đó lẽ ra tôi là người ra lệnh. Chính quyền nhà nước giữ thế thủ. Người biểu tình không gây lý do gì để phải can thiệp. Qua đó giữ được tính chất hòa bình của Bước Ngoặt. Giống hệt như vậy, Bước Ngoặt là quan hệ biện chứng giữa “áp lực từ bên dưới” và “phản ứng từ bên trên.” 4/11 Trước thềm cuộc biểu tình được đặt kế hoạch vào hôm nay ở Berlin có nhiều căng thẳng. Lúc các cán bộ công đoàn ở nhà hát Berliner Theater công bố dự định ấy thì Honecker còn đương quyền. Ông đề nghị lập một khu vực cấm ở trung tâm Berlin, tương tự như ở khu chính phủ ở Bonn. Như vậy ai cũng phải hiểu là trung tâm thành phố chỉ được dùng để biểu tình khi trước đó được nhà nước cấp phép. Hiến pháp CHDC Đức không có tình trạng thiết quân luật như điều 40 trong hiến pháp Weimar. Sau ngày 18/10 Bộ chính trị khuyên nhà nước nên cấp phép biểu tình. Thay cho khu vực cấm, những người tổ chức và cảnh sát nhân dân cần thỏa thuận về cuộc đồng hành an ninh. Phải loại trừ mọi lý do khả dĩ gây ra tình thế cấp tiến. Khoảng 18 giờ tôi đi đến Berlin, hôm nay không vào tòa nhà Trung ương đảng nơi Wolfgang Herger và Siegfried Lorenz có phiên trực. Tôi đến văn phòng Bộ trưởng Nội vụ. Ở đây có một nhóm làm việc dưới sự chỉ huy của tôi, nhóm này có quyền ra quyết định tức khắc cho các biến cố bất thường. Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Stoph, Bộ trưởng Quốc phòng Kessler, Bộ trưởng An ninh Quốc gia Mielke và Bộ trưởng Nội vụ Dickel ở đó. Trong chuyện an ninh không được phó mặc chi tiết nào cho ngẫu nhiên. Hôm nay về cơ bản sẽ cho thấy ý niệm đồng hành an ninh có tác dụng hay không. Tôi khó có thể nén được bối rối. Đối với tất cả chúng tôi, cuộc đồng hành an ninh ở quy mô này là độc nhất từ xưa đến nay. Tôi lo lắng vì tình hình ở Cổng Brandenburg. Đột phá biên giới có tổ chức là một thảm họa. Một đường điện thoại phòng xa nối với Bộ tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết miền Tây ở Wünsdorf và một đường nữa nối với chỉ huy trưởng đại diện KGB Berlin ở Berlin-Karlshorst. Tổng đài điện thoại CT đã chuẩn bị để tôi trong thời gian ngắn nhất nhận được đường nối với Gorbachev. Tất cả những ai có quyền nào đó ra chỉ thị cho các cơ quan bảo vệ và an ninh được nhận một đường dây điện thoại đặc biệt. Chúng tôi có đường truyền hình từ các điểm quan trọng trong trung tâm thành phố và từ Cổng Brandenburg. Gần chín rưỡi đoàn biểu tình khởi hành. Đi đầu là biểu ngữ “Biểu tình phản đối.” Các nghệ sĩ Berlin thắt dải vải xanh đề chữ “Không bạo lực.” Điện thoại của tôi réo chuông. Trưởng ban cổ động Trung ương đảng Heinz Geggel gọi. “Chúng tôi đã chuẩn bị kỹ thuật để truyền hình trực tiếp cuộc biểu tình. Anh nghĩ sao?” ông hỏi. “Truyền đi”, tôi nói. “Các kênh Tây Đức đằng nào cũng đưa tin.” Thông tin của ông làm tôi ngạc nhiên: “Không. Không thấy họ có xe truyền hình ở hiện trường. Họ cũng không có đơn xin phép truyền hình.” Tôi cho là họ được nghỉ thứ Bảy. Nhưng tôi nói: “Càng tốt. Thế thì dân ta biết sự việc qua kênh truyền hình của chúng ta trước.” Mấy phút sau ai cũng được theo dõi đoàn biểu tình và cuộc mít tinh sau đó. Một nữ thư ký tốc ký các đoạn diễn văn quan trọng. Tôi muốn đánh giá các ghi chép ấy cho phiên họp Trung ương đảng sắp tới. Những khẩu hiệu của đoàn biểu tình thể hiện hy vọng và ngờ vực, suy tư và nghiệt ngã, phê phán và động viên, cay đắng và diễu cợt. Từ “Cách mạng tháng Mười năm 1989 muôn năm”, “Đừng để SED cô đơn” và “Mọi quyền lực về tay nhân dân” cho đến “Honi tốt, Egon tốt – mọi việc rồi sẽ tốt,” “Không bảo vệ giống Ngoặt Đầu”, “Đặc quyền cho mọi người”, “Chính sách của các người đáng làm mọi người bỏ đi”. Mặc dù cả tôi cũng bị công kích cay nghiệt nhưng tôi cố không quy về cá nhân mình. Một Tổng bí thư khác có lẽ cũng chịu búa rìu tương tự. Dân chúng phải được toát ra mọi ngột ngạt. Nồi đã sôi nhiều năm, giờ được mở vung. Bộ chính trị và chính phủ, và cá nhân tôi, nay phải chịu gánh nặng từ mọi phát triển lệch lạc của mấy năm qua. Đảng SED cảm thấy mình là đảng lãnh đạo có trách nhiệm về mọi thứ. Bây giờ – giữa cuộc khủng hoảng – chúng ta cũng phải nhận trách nhiệm về mọi lỗi lầm, tất cả chúng ta, không phải chỉ những kẻ được bầu lên để “giơ đầu chịu báng.” Khi đoàn biểu tình đến quảng trường Alexander nhưng mít tinh chưa bắt đầu, tôi và Stoph đi sang một phòng khác. “Willi”, tôi nói, “đây là chuyện anh và người kế nhiệm. Tôi muốn nói chuyện với anh trước tiên vì anh là người góp phần quyết định để Bộ chính trị chúng ta bắt đầu tranh đấu được với chính sách sai lầm cũ. Không có anh thì vẫn chưa thay thế được Honecker. Bây giờ anh là người đứng đầu chính phủ từ chức. Tôi muốn anh ở lại Bộ chính trị với kinh nghiệm dày dạn của mình. Đây cũng là ý của Gorbachev. Tôi đề nghị anh làm ủy viên Bộ chính trị không có lĩnh vực chuyên trách hoặc trưởng ban thanh tra trung ương.” “Cảm ơn”, Stoph nói. “Tôi sẽ suy nghĩ.” Tôi đề nghị ông cho tôi biết quyết định của ông từ nay đến khi Bộ chính trị họp kỳ tới. Sau đó tôi báo tin: “Tôi để cử Hans Modrow làm tân chủ tịch Hội đồng bộ trưởng.” Stoph im lặng. Chúng tôi ngồi đối diện nhau, không nói một lời. Ông hỏi hệt như Kochemassov hôm qua: “Anh đã nghĩ kỹ rồi chứ?”
“Vâng”, tôi nói. “Modrow ở trong Trung ương đảng từ năm 1958. Trong thời gian này đồng chí ấy đại diện không hề nao núng cho đường lối của đảng, có kinh nghiệm hoạt động chính trị phong phú, làm bằng tiến sĩ kinh tế và hoàn thành nhiều nhiệm vụ chính trị đối ngoại. Hai chúng tôi đã biết nhau từ ở FDJ. Đôi khi đồng chí ấy hơi cứng, không biểu lộ nội tâm, tuy nhiên tôi tin tưởng đồng chí ấy phù hợp với chức vụ này.” Stoph vẫn dè dặt. Ông nói chậm rãi như đọc chính tả: “Anh nói đúng. Nhưng đồng chí ấy là người có kỳ vọng cao. Tôi tin là thực ra đồng chí ấy muốn thành tổng bí thư và sẽ không thỏa mãn với chức chủ tịch Hội đồng bộ trưởng đâu.” Tôi phấn khởi chứng kiến sự thẳng thắn của Stoph. Từ gần 40 năm nay ông có chân trong Bộ chính trị. Phải chăng ông nhận ra các mặt mạnh mặt yếu của con người rõ hơn tôi? Cũng có thể tôi là người quá cả tin. Tuy nhiên tôi vẫn quyết tâm: “Trong giai đoạn này mỗi người trong chúng ta sẽ gạt lại những cạnh tranh cá nhân có thể có. Tôi đề nghị anh dùng ảnh hưởng của mình đối với các đồng chí là ủy viên Bộ chính trị, đồng thời cũng trong chính phủ để họ ủng hộ đề nghị của tôi cử Hans Modrow làm chủ tịch Hội đồng bộ trưởng.” Stoph hứa. Chúng tôi quay về với các đồng chí trong nhóm và tiếp tục quan sát diễn biến cuộc mít tinh ở quảng trường Alexander. Đang có người nói ra đề nghị hiến pháp của Cộng hòa Pháp 1793. Sau đó điều 27 (về quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí, phát thanh và truyền hình) và điều 28 (quyền tự do hội họp) trong hiến pháp CHDC Đức được đọc lên. Nữ diễn viên Johanna Schall đòi bảo vệ tuyệt đối các quyền ấy. Bà muốn xóa hết các điều khoản trái với tinh thần ấy trong bộ luật hình sự CHDC Đức. Bà đề nghị thay đổi điều 1 hiến pháp CHDC Đức nói về “sự lãnh đạo của giai cấp công nhân và đảng Marx-Lenin của họ.” Bà nói: “Quyền lãnh đạo phải được kiến tạo thông qua công việc. Các chính đảng cũng phải tuân thủ nguyên tắc.” Luật sư Gregor Gysi đòi bộ luật hình sự mới. Ông được ủng hộ nhiệt liệt khi hô lớn: “An ninh quốc gia lớn nhất là an ninh pháp lý.” Ông ước cho những người hoàn cảnh khó khăn được lắp điện thoại, ước cho xã hội không phải nói ra một câu quen thuộc là “chuyện này tôi không thích nói qua điện thoại.” Marianne Birthler từ văn phòng mục sư thành phố cho thanh niên đòi điều tra đến cùng sự việc cảnh sát tấn công người biểu tình hôm 7 và 8/10 ở Berlin. Markus Wolf, cựu thứ trưởng an ninh dưới thời Mielke, không được chấp nhận một cách đơn giản. 33 năm ông làm việc tại Bộ an ninh quốc gia, lên đến chức thượng tướng. Ông dũng cảm phê phán việc lấy nhân viên Bộ an ninh quốc gia là kẻ đỡ đòn cho cả nước. Ông đúc kết từ bài học lịch sử: “Ở các nước XHCN sau chiến tranh, mỗi khi có sự thay đổi trong đường lối hay ban lãnh đạo và người dân xuống đường đưa ra các đòi hỏi đầy cảm tính thì xung đột bùng nổ, có máu chảy và người chết, đôi khi rất nhiều người chết. Ta hãy ngả mũ cảm phục sự điềm tĩnh của mọi người ở quảng trường này. Từ 9/10 không có đổ máu nữa và chúng ta muốn giữ gìn tình trạng đó. Chúng ta hãy nắm lấy thời cơ ngàn năm có một này để gắn chủ nghĩa xã hội với dân chủ.”* Wolf đề nghị một phiên họp đảng SED. Ông nó, Trung ương đảng nên “triệu tập tức khắc một phiên họp theo điều 47 trong điều lệ đảng.” “Bầu cử theo đúng nghĩa của chữ đó” là đòi hỏi của giáo sư Jens Reich của Diễn đàn mới. Manfred Gerlach, chủ tịch đảng LDPD và cấp phó của tôi ở Hội đồng nhà nước, yêu cầu Quốc hội có đánh giá thẳng thắn về tình hình trong nước. Ông mong đợi chính phủ từ chức. Có lẽ Schabowski là người vất vả nhất để được mọi người lắng nghe. Ông nói hùng hồn và quy chính xác chính sách của chúng ta vào một điểm: “Chúng ta muốn có một CHDC Đức mà ai cũng có thể nói: đó là nước ta!” Ông hô vào micro: “Chúng ta vùng dậy đi đến cái mới và không cho những người quản lý di sản chính trị cơ may nào. Nhưng tôi cũng không muốn những dàn thiêu được cấp tốc dựng lên mà một số người muốn thiêu trên đó những thành tựu hiển nhiên của nhân dân từ nhiều năm qua.” Stefan Heym được giới thiệu là “Nestor của phong trào chúng ta.” Ông nói, trong mấy tuần qua chúng ta đã vượt qua được sự câm lặng và đang học cách đi thẳng lưng. “Chủ nghĩa xã hội, không phải kiểu Stalin, chủ nghĩa xã hội đích thực, không thể hình dung ra mà thiếu dân chủ. Dân chủ là một từ Hy Lạp, có nghĩa là dân làm chủ. Chúng ta hãy thực thi nền dân chủ ấy”, Heym kêu gọi. Linh mục Friedrich Schorlemmer phấn đấu cho một viễn cảnh của công dân CHDC Đức. “Bây giờ ở đây có ý nghĩa, ở đây sẽ có nhiều biến động, hãy ở lại đây!” ông nói. Và ông tiếp lời: “Bây giờ chúng ta cần lòng bao dung và tình đoàn kết mang tính phê phán. Phải thú nhận sai lầm là sai lầm. Nhưng […] giờ đây đừng đào thêm hố ngăn cách. Hãy tin tưởng trong mỗi người có một Bước Ngoặt, kể cả khi không ai được phép trụ lại quan điểm cũ. Với chúng ta, những người trong phong trào dân chủ mới, tôi muốn nói: đừng thay tính hẹp hòi cũ bằng một tính hẹp hòi mới.” Nữ văn sĩ Christa Wolf miêu tả sự chia cắt trong xã hội bằng những lời sau: “Cách mạng xuất phát từ tầng dưới, đổi chỗ trong hệ thống giá trị ở dưới và ở trên, và sự thay đổi ấy lật ngược xã hội XHCN. Nhiều biến động xã hội lớn khởi phát. Ở nước ta chưa bao giờ nói nhiều như trong những tuần này, nói với nhau, chưa bao giờ nói với nhiều đam mê, nhiều giận dữ và buồn bã, nhưng cũng nhiều hy vọng. […] Chúng ta không ngủ hay ít ngủ. Chúng ta kết bạn với những người chưa hề biết mặt trước đây, và chúng ta cãi cọ đau đớn với những người mà chúng ta cho là đã quen. Chuyện đó bây giờ gọi là ‘đối thoại’, chính chúng ta đã đòi có nó. Giờ thì hầu như chẳng ai muốn nghe chữ ấy nữa. Vậy thì chúng ta đâu có thực sự học được ý nghĩa của nó. Chúng ta nghi ngại nhìn bàn tay đột ngột chìa ra, nhìn vào khuôn mặt cứng đờ ngày trước. Nghi ngờ là tốt, kiểm tra còn tốt hơn. Chúng ta lộn ngược các khẩu hiệu đã đè nén và xúc phạm mình và ném chúng trở lại. Chúng ta sợ bị lạm dụng. Và chúng ta sợ từ chối một lời mời chân thành. Cả nước ta hiện đang ở trong sự chia cắt ấy. Chúng ta biết là phải học nghệ thuật đừng để sự chia cắt ấy tiến triển thành đối đầu […]” Giáo sư Lothar Bisky từ đại học điện ảnh Babelsberg đòi tiến hành đối thoại chính trị mà không phải sợ hãi hay kiêng kị điều gì. Khi sinh viên chỉ ra trong phim mình các mâu thuẫn của cuộc sống thì không được trừng phạt người đem tin gở, mà trừng phạt người gây ra điều gở đó. Nhà văn Christoph Hein nói: “Tôi muốn nhắc mọi người nhớ đến một ông già, một người hôm nay có lẽ rất cô đơn. Tôi nói đến Honecker. Người đàn ông ấy có một giấc mơ, và ông sẵn sàng ngồi tù vì giấc mơ đó. Rồi ông có cơ may được thực hiện giấc mơ đó. Không phải một cơ may thuận lợi, vì các bà đỡ cho nó là chủ nghĩa phát xít bại trận và học thuyết Stalin quá hùng mạnh. Một xã hội mới ít liên quan đến chủ nghĩa xã hội xuất hiện. […] và tôi tin rằng, ngay cả đối với ông già ấy xã hội này không phải ước mơ của ông hóa thành sự thực. […] Tôi chỉ nhắc đến ông già ấy vì một lý do là cảnh báo chúng ta đừng dựng lên những cơ cấu mà một ngày nào đó chúng ta lại sa vào móng vuốt của nó. […] hãy dựng lên một xã hội dân chủ, […] một chủ nghĩa xã hội không biến tên nó thành chuyện đùa. Một xã hội xứng đáng với con người chứ không hạ con người xuống thấp hơn cơ cấu của nó.” 29 chính khách, văn sĩ, nghệ sĩ, đại diện nhà thờ, nhà báo, luật gia, giáo viên đại học và sinh viên đã lên tiếng. Đôi khi tôi sởn gai ốc. Tôi vốn luôn tin tưởng chính sách của chúng ta về nguyên tắc là đúng. Những lệch lạc của nó ta có thể sửa chữa được. Lời phê phán hôm nay mang tính nguyên lý đến độ sinh ra câu hỏi: đường lối XHCN của chúng ta liệu còn có thể thực hiện được không? Giả sử những kẻ phản cách mạng lên tiếng thì câu trả lời sẽ đơn giản. Nhưng đây là các công dân nhiệt tình của CHDC Đức. Tôi quen nhiều người trong họ. Một số là đảng viên SED. Họ không được ủng hộ bởi những phần tử quậy phá nào đó, phía chống đối CHDC Đức. Mà nửa triệu công dân CHDC Đức vỗ tay hoan nghênh họ, trong đó có nhiều đảng viên SED. Điều đó nói lên tất cả. Những vấn
đề dồn đọng có gốc rễ sâu xa hơn nhìn nhận của tôi lâu nay, những gốc rễ không chỉ ở chính sách thời sự mà còn có lý do lịch sử. Nhận thức theo học thuyết Marx – con người, giá trị cao nhất trong mọi giá trị, là cứu cánh chứ không phải phương tiện của chính trị – ngày ngày càng mờ nhạt. Giờ thì đã thấy hậu quả của việc học thuyết Marx-Lenin nhiều thập kỷ qua bị mang dấu ấn Stalin và làm cho thô thiển đi. Chẳng phải cả tôi cũng nhắm mắt để lý luận của chúng ta bị rút gọn thành những trích đoạn, khái niệm và phạm trù được chăng hay chớ? Chẳng phải Bộ chính trị cũng bằng cách đó định hạ thấp các khoa học xã hội thành nô bộc của chính trị đó sao? Những gì nói về SED ở cuộc mít tinh này đã đặt dấu hỏi cho lý luận về chính đảng kiểu mới do Lenin sáng lập. Có phải đó là cách tư duy mới? Tôi chia sẻ một số ý nghĩ được phát biểu. Một số ý khác tôi sẵn sàng khẳng định. Sự cởi mở khi phát ngôn là một phần trong văn hóa chính trị mới mà tôi cũng muốn. Nhưng tiếc thay cuộc mít tinh cũng gây xúc phạm. Tôi quan sát một sự hẹp hòi đang nẩy nở, thấy người ta đánh thức những mong đợi bất khả đáp ứng. Tôi ngạc nhiên không thấy ai nói đến hiểm họa từ CHLB Đức đang nằm phục đợi chúng ta, và không ai để tâm đến nỗi quan ngại của các đối tác đồng minh XHCN. Trong công việc của mình tôi không được phép và không muốn bỏ qua thực tế là NATO đã định nghĩa rõ ràng đường lối bài trừ chủ nghĩa xã hội tại hội nghị thượng đỉnh ở Brussels: “Khắc phục sự chia cắt châu Âu trên cơ sở các giá trị phương Tây.” Trong những ngày này tôi lưỡng lự không nhắc đến các ý nghĩ đã nói ra vì tôi không muốn có một CHDC Đức theo hình mẫu phương Tây và không muốn bài trừ chủ nghĩa xã hội trên đất CHDC Đức. Nhưng ít ai muốn nghe. Tâm trạng phấn khích của những công dân không chịu thấy các áp lực quốc tế lên CHDC Đức đang chiếm thế thượng phong. Không phải tất cả, nhưng nhiều sai lầm của chúng ta sinh ra vì các thế lực phương Tây, nhất là CHLB Đức, ngay từ đầu đã làm một cuộc chiến chống CHDC Đức với kết quả “tồn tại hay không tồn tại.” Trong tâm trạng này và trong tư duy mâu thuẫn, 15 giờ tôi triệu tập các đồng chí ở Bộ chính trị đang có mặt tại Berlin. Từng người cho biết ấn tượng của mình về cuộc mít tinh phản đối. Chúng tôi nhất trí nhấn mạnh: ý chủ đạo tại cuộc mít tinh là phản đối sự phát triển lệch lạc ở CHDC Đức chứ không diễn giả nào phát biểu về phục hồi chủ nghĩa tư bản ở CHDC Đức. Đó là điểm quyết định. Các đồng chí trao nhiệm vụ cho tôi đánh giá cuộc tranh luận trong bài nói chuyện ở hội nghị Trung ương đảng 10 và thông báo cho các bí thư tỉnh ủy thứ nhất qua công điện. Bức công điện được gửi đi ngay sau cuộc họp Bộ chính trị. Trong đó viết về cuộc biểu tình này: “Không có ra lựa chọn nào khác, nếu chúng ta trung thành với nguyên tắc của cuộc họp Trung ương đảng 9 – chỉ tiếp tục những quá trình hiện đang diễn ra ở nước ta bằng phương tiện chính trị. Do đó đã có cộng tác giữa những người tổ chức biểu tình và Cảnh sát nhân dân. Nhờ vậy đã ngăn được xung đột bạo lực và bảo đảm biểu tình kết thúc êm thấm. Điều đó có ý nghĩa lớn đối với không khí trong nước.” Tôi nhắc lại một ý đã nhấn mạnh trên vô tuyến hôm qua, đó là có những giọng lạc điệu, chủ yếu phủ nhận một thực tế là chỉ có thể xây dựng cái mới trên nền tảng của những gì đã đạt được trong 40 năm qua. 5/11 Tôi nhận được từ Matxcơva một nghị quyết của Bộ chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô. Các đồng chí Xô viết đã thảo luận về kết quả cuộc gặp gỡ giữa tôi và Gorbachev. Nhận định chính của họ: sự tồn tại của một CHDC Đức ổn định và tự quyết là nhân tố quan trọng cho hòa bình và an ninh ở châu Âu. Nhấn mạnh vấn đề gìn giữ thế cân bằng trên thế giới. Tôi cũng vui mừng về nhận định rằng Đảng Cộng sản Liên Xô và SED nhất trí trong mọi câu hỏi về đổi mới chủ nghĩa xã hội. Như trong nghị quyết nêu rõ, Bộ chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô đã khẳng định những gì Mikhail Gorbachev và Egon Krenz đã bàn luận hôm thứ Tư ở Matxcơva. Một điểm quan trọng trong đường lối đổi mới của chúng ta đã được thực thi thắng lợi: tái lập tình chiến hữu với Matxcơva. Trong các phương tiện truyền thông CHLB Đức và Tây Berlin người ta trắng trợn khuyến cáo đừng để CHDC Đức nghỉ ngơi lấy sức. Không liên tục gây áp lực với SED sẽ không đạt được mục đích nào đã được tuyên ngôn hôm qua ở quảng trường Alexander. Giờ đây truyền thông nêu câu hỏi quyền lực ở CHDC Đức, và họ đã đánh trúng một điểm nhạy cảm của lãnh đạo đảng và nhà nước: tham nhũng và lạm quyền. Những tin tức ấy gieo lên mảnh đất màu mỡ ở công dân CHDC Đức, cả ở các đảng viên SED. Đạo đức XHCN không chấp nhận những hiện tượng đó. Nhiều thế hệ được dạy dỗ trong tinh thần ấy, nhưng giờ đây các “phát hiện” – cả ở báo chí CHDC Đức – gợi ý tưởng giới cầm quyền dạy chúng ta uống nước nhưng bản thân thì uống vang. Không chỉ các cán bộ lãnh đạo mới bị nghi. Sự bất bình ở cơ sở còn chĩa đến các cán bộ cấp xí nghiệp, huyện và tỉnh. Người ta không phân biệt giữa những kẻ ăn bám và vô số cán bộ phấn đấu vì CHDC Đức mà không có đặc quyền nào. Tất cả bị vơ đũa cả nắm. Có những phóng sự về khu nhà ở của Bộ chính trị tại Wandlitz, nhà cuối tuần của thành viên Bộ chính trị và chính phủ, khu săn bắn, nhà cửa họ sai xây cho con cái, cửa hiệu và hàng hóa đặc biệt. Nhiều tin tức mới, đôi khi cả tin đồn loan truyền hằng ngày. Hầu như chẳng ai tin là tôi không hề biết đến các sai phạm được nêu ra của các đồng chí ấy. Cũng chẳng ích gì khi chính tôi tương đối nhẹ gánh. Dĩ nhiên: tôi cũng sống trong khu rừng Wandlitz, mua hàng tại cửa hiệu đặc biệt, nghỉ phép ở nhà nghỉ chính phủ. Đó là các quy định được đề ra lúc nào đó sau chiến tranh và sau này vì lý do an ninh. Nhưng tôi không sở hữu nhà cuối tuần, khu săn bắn, cũng không yêu cầu xây nhà cho các con trai. Hôm nay người ta mong đợi tôi công khai hóa toàn bộ sự thật về tham nhũng. Nhưng ai biết sự thật ấy? Nó biểu hiện ở đâu? Nhất định không phải từ tin tức đăng trong một tờ báo Tây Đức – rằng các “quan lớn SED” nhặt nhạnh đến 100 tỉ D-Mark gửi bên Tây Đức. Cũng không ở trong tin ủy viên Bộ chính trị có một tài khoản sử dụng tự do. Mỗi người chúng tôi có lương. Mỗi tháng tôi được nhận 5.000 Mark CHDC Đức, chưa trừ thuế. Tôi bức xúc khi thấy mọi thông tin về lạm quyền và tham nhũng được dư luận coi là sự thật mà không kiểm chứng. Hậu quả cực kỳ tai hại. Những ví dụ bị vạch ra khiến lòng tin của các đảng viên đối với lãnh đạo sụp đổ. Hàng trăm người ra khỏi đảng, mỗi ngày một nhiều thêm. Một câu nói được lan truyền, ngay cả trong giới trẻ: “Chúng ta bị lừa dối 40 năm.” Tôi bị hỏi ngày càng nhiều: quan điểm của tôi về trách nhiệm pháp lý khi phạm sai lầm chính trị. Tôi không muốn lấy lỗi mới để thay cho lỗi cũ. Muốn là một nhà nước pháp quyền XHCN thì chúng ta phải thẩm định cáo trạng. Ai cũng phải có quyền được giải trình. Nếu có tội thì phải chịu sự nghiêm khắc của luật pháp. Càng phải làm thế khi tham nhũng và lạm quyền đã hủy hoại mơ ước, hy vọng và mong đợi XHCN của nhiều công dân. Đó là hành vi không thể đứng chung với đạo đức XHCN. Tôi còn nghĩ: quyền sử dụng cơ sở nghỉ dưỡng, sống trong những ngôi nhà nhất định, hưởng hưu trí đặc biệt, dùng xe công v.v. dựa trên quy định, nghị quyết và cả luật pháp. Nếu muốn xóa bỏ đặc quyền thì người ta phải bãi bỏ các quy định tương thích. Người phạm lỗi chính trị phải chịu trách nhiệm chính trị chứ không qua đường tư pháp. Ngoài các tội phạm chiến tranh, tôi chưa thấy ở đâu trên thế giới có ai bị tòa án xử phạt vì chính sách sai lầm. Đối với tôi, không thể chấp nhận lạm dụng quyền chức và vượt qua pháp luật để làm lợi cho bản thân. Đó là công việc của tư pháp chứ không phải của đảng. Trong suy nghĩ của tôi không có chỗ cho thù hằn. Quan điểm này của tôi bị coi là nhược điểm. Ngày càng nhiều người trách tôi dùng “chiến thuật” này để bảo vệ “lớp già.” Có người viết thư cho tôi: “Chúng tôi có ấn tượng là ông rất nương nhẹ người tiền nhiệm. Ông ta có công lao, nhưng cũng đưa đất nước đến bên bờ vực thẳm. Honecker hôm 6/10 còn vui vẻ khiêu vũ ở sân bay Schönefeld và tuyên bố với
xung quanh: ‘ai bị coi là chết rồi thì thường sống lâu hơn’, chẳng lẽ hôm nay đã ốm đến nỗi không giải thích thấu đáo được sự chuyên quyền của mình được nữa hay sao? Ông nên chấm dứt ngay những việc làm nửa vời của mình!” Tuy có lời cảnh tỉnh này và nhiều lời khác, trong thâm tâm tôi cưỡng lại ý tưởng nhắc nhở ngành tư pháp truy tố cứng rắn những người có trách nhiệm. Tôi rất chú trọng các câu hỏi: Sự thật là gì? Tham nhũng từ đâu ra? Trong tương lai phải phòng ngừa ra sao? Tôi muốn giữ gìn pháp luật CHDC Đức và điều lệ SED. Hôm nay tôi phải hoàn tất bài nói chuyện cho phiên họp Trung ương đảng 10 sắp khai mạc vào thứ Tư. Tôi có hai bản: một dự thảo của nhóm công tác trong Trung ương đảng và một nữa của các nhà khoa học từ đại học Humboldt. Tôi bị áp lực thời gian lớn đến nỗi không thể hợp nhất những điểm tối ưu của hai phương án. Vả lại tài liệu của các nhà khoa học tôi cho là quá lý thuyết đối với một cuộc họp Trung ương đảng. Tôi muốn giải thích các bước chính trị để đảng viên SED và qua đó nhiều công dân thấu hiểu. Vì lý do ấy tôi viết tiếp dự thảo do các cộng tác viên chuẩn bị. Gần 4 giờ sáng thì xong. Tôi chuyển cho tất cả ủy viên thường vụ và dự khuyết của Bộ chính trị. Tôi chỉ còn về nhà để tắm và ăn sáng. 6/11 Lúc gần 7 giờ tôi nghe radio trong ô tô một tin chính, hôm nay dự luật du lịch đã được công bố ở nước ngoài. Phát thanh viên kêu gọi công dân CHDC Đức tranh luận công khai, gửi đề nghị và bình luận cũng như đóng góp ý kiến sửa đổi dự luật đến chính phủ CHDC Đức trước 30/11. Trước lễ Giáng sinh đạo luật này sẽ tích hợp các góp ý sửa đổi và được Quốc hội phê chuẩn. Chính phủ đề nghị thông cảm vì chưa thể nói gì về khía cạnh tài chính của du lịch. Nghe tin này, tôi nhớ ra là hôm nay Schalck lại bay đến Bonn. Ông sẽ hỏi xem chính phủ đã ra quyết định về việc cùng lo khoản tài chính cho quy mô du lịch đáng kể chưa. Tôi hy vọng bản thông cáo hôm nay về mặt tài chính chưa giải quyết xong sẽ gây áp lực để rốt cuộc Bonn cũng phải lên tiếng. Bản dự luật nói: “Công dân Cộng hòa dân chủ Đức có quyền du lịch nước ngoài.” Theo tôi đó là câu quyết định. Lẽ ra, nếu chúng tôi bảo đảm được quyền này sớm hơn thì đã ngăn chặn được nhiều vấn đề chính trị: vượt biên phi pháp, tị nạn vào sứ quán, hình ảnh biên giới Hungary-Áo và sứ quán CHLB Đức tại Praha. Du lịch tự do là điểm quyết định trong chương trình đổi mới của chúng tôi. Hôm thứ Bảy luật sư Gysi đã cảnh báo Schabowski không nên công bố dự luật du lịch hiện có. Trong đó có quá nhiều rào cản quan liêu và các hạn chế đi lại cần phải loại bỏ. Chỉ sau đó mới nên công bố. Schbowski báo lại cho tôi hay. Tôi trả lời: “Tôi đã công khai nhắc đến đạo luật này hôm thứ Sáu. Mọi chùng chình đều gây lộn xộn thêm. Đây là dự thảo để đem tranh luận. Nếu muốn thì Gysi có thể đưa ra đề nghị của mình như một góp ý công khai. Tôi muốn thấy đề đạt của chúng ta được công bố sau cuộc biểu tình ở Alex.” Tôi nghĩ, những gì chưa hoàn hảo trong dự luật sẽ được chỉ ra trong tranh luận công khai và loại bỏ khi trình Quốc hội. Tôi tự hỏi khi nghe tin tức trên radio: có thể Gysi nói đúng chăng? Ngay những cuộc trưng cầu ý kiến đầu tiên trên radio đã cho thấy nhiều người nghĩ giống ông. Họ không thích phải xin phép ai nữa khi muốn du lịch. Họ muốn coi du lịch không phải là tặng phẩm hay nghĩa cử chiếu cố của nhà nước, mà là sự thực thi quyền công dân. Trong ngày, tôi nghe các tỉnh ủy báo cáo lên và đọc điện tín của dân chúng gửi đến. Thoạt tiên các ý thuận và chống dự luật còn cân bằng. Càng về sau, ý chống càng chiếm ưu thế. Cuộc biểu tình thứ Hai ở Leipzig đòi một luật du lịch không hạn chế. Càng ngày càng rõ là bản dự luật sẽ không được nhiều người chấp nhận nữa. Trước đây nửa năm có lẽ là một tiến bộ lớn, hôm nay đạo luật vừa được thông báo đã thành giấy lộn. Lại một lần nữa chúng tôi lọ mọ tụt hậu sau sự kiện. Tôi tự giận mình. Chúng tôi đã có cơ hội soạn một dự thảo tốt hơn nhưng lại bỏ phí thời gian. Chính sách của chúng ta lại tiếp tục đánh mất tín nhiệm. Buổi tối ở sứ quán Liên Xô có cuộc chiêu đãi nhân dịp 72 năm Cách mạng tháng Mười. Tôi không sao có được tâm trạng liên hoan như thường lệ vào ngày lịch sử này. Hầu như tôi chỉ trò chuyện với đại sứ Xô viết, cho ông biết dự luật du lịch bị phản ứng tiêu cực ra sao. Tôi thông báo trong cuộc họp Bộ chính trị ngày mai sẽ đề nghị thảo một quy chế của Hội đồng bộ trưởng thế chỗ cho các điểm cơ bản của luật du lịch. Quy chế sẽ thuận lợi là có thể có hiệu lực ngay. Các chi tiết sẽ được Bộ trưởng Ngoại giao Fischer bàn với đại sứ trong ngày thứ Ba. Cuộc chuyện trò của chúng tôi bị gián đoạn bởi một nhóm tướng lĩnh Xô viết muốn nâng ly chúc mừng. Từ nhiều năm nay họ có tục lệ tụ họp trong buổi chiêu đãi để trò chuyện và cũng cụng ly với tổng bí thư SED. Đại tướng Snetkov nói ngắn: “Tập đoàn miền Tây của quân đội Xô viết sẽ thực hiện nhiệm vụ quốc tế của mình ở CHDC Đức trong bất cứ điều kiện nào.” Tôi vui mừng chứng kiến tình đoàn kết giữa các bạn Xô viết và CHDC Đức, tuy nhiên vẫn hy vọng không phải cần đến quân đội của các bạn và của chúng ta. Sau khi chia tay trước sứ quán Xô viết, tôi thấy một núi tài liệu trong ô tô. Tôi đọc ở nhà. Trong đó có cả báo cáo của Alexander Schalck về cuộc nói chuyện với chánh văn phòng Phủ thủ tướng Seiters và tiền nhiệm của ông là Schäuble. Bonn viện cớ cuộc biểu tình ở quảng trường Alexander để tiếp tục dè dặt trong vấn đề tài chính du lịch. Sau “cuộc tụ họp thứ Bảy” , Bonn “không giấu thái độ dè dặt của các chính khách hữu trách trong chính phủ liên minh.” Chiến lược của Bonn quả là đạo đức giả. Cuộc biểu tình hôm thứ Bảy đòi tự do du lịch. Vậy mà chính CHLB Đức, vốn luôn miệng tuyên bố ưu tiên vấn đề du lịch, lại lấy đòi hỏi công khai nọ làm cớ để lẩn tránh trách nhiệm tài chính. Schalck đã trình bày một lần nữa các đề nghị từ phía CHDC Đức: dự định hằng năm mỗi công dân CHDC Đức được mua 300 D-Mark ngoại tệ để du lịch. Số tiền này sẽ được đổi từ tiền Mark CHDC Đức theo tỉ giá ấn định. Trong trường hợp đó CHDC Đức sẵn sàng bãi bỏ quy định đổi lượng tiền tối thiểu đối với công dân CHLB Đức và Tây Đức . Dự tính sẽ có 12 đến 13 triệu lượt người du lịch mỗi năm. Thay cho câu trả lời có hiệu lực, người ta đặt điều kiện chính trị. Sau khi thống nhất với thủ tướng CHLB Đức, Schäule trình bày, vấn đề cơ bản đối với CHLB Đức là thay đổi hiến pháp CHDC Đức. Đoạn cuối trong thông báo nói: “Schäuble khẩn thiết khuyến cáo một lần nữa, tổng bí thư Egon Krenz nên nhắc đến các ý trên trong bài nói chuyện của mình. Nếu không, thủ tướng Kohl sẽ không thể giải thích trước nghị viện khoản viện trợ tài chính lấy từ tiền thuế của nhân dân CHLB Đức.” Một thủ đoạn tống tiền, tôi nghĩ bụng. Nó mâu thuẫn cả với cơ sở quan hệ mà Kohl và Gorbachev đã thống nhất hôm 11/10 qua điện thoại. Kohl đã hứa với Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô là không muốn làm mất ổn định CHDC Đức. 7/11 Hôm qua chủ tịch đảng Tiệp Khắc Jakeš gọi điện cho tôi. ČSSR , ông tuyên bố chính thức, không thể giải quyết các vấn đề nội chính của CHDC Đức. Không thể chấp nhận việc công dân CHDC Đức sang Praha để từ đây xuất cảnh sang CHLB Đức. Nếu CHDC Đức không tìm được cách thay đổi tình trạng đó thì ČSSR phải cân nhắc chuyện đóng biên giới của mình sang CHDC Đức. Tôi hiểu lập trường của ông, tôi nói, rồi tiếp lời: “Tôi không tưởng tượng nổi biên giới bị đóng thì sẽ ra sao. Vì lúc đó chúng tôi sẽ có biên giới đóng kín sang láng giềng miền Nam.” Cuộc điện thoại từ Praha khiến tôi phải đưa mục “Thông tin về tình hình công dân CHDC Đức xuất cảnh qua đường ČSSR” vào chương trình nghị sự cuộc họp Bộ chính trị hôm nay. Nhưng trong mục này toàn bộ vấn đề du lịch được đem ra bàn, kể cả phản ứng nghiêm trọng của dân chúng đối với luật du lịch được công bố. Cuộc tranh luận diễn ra trái chiều. Từ đề nghị đóng biên giới sang ČSSR cho đến soạn thảo quy chế mới của Hội đồng bộ trưởng về du lịch có thể ban hành tức khắc. Sau khi tranh luận khá lâu chúng tôi quyết định, Hội đồng bộ trưởng sẽ ban hành một quy chế về du lịch trước khi Quốc hội ra nghị quyết. Quy chế
thuận lợi là có thể có hiệu lực ngay, trong khi luật phải đi đường dài hơn thông qua Quốc hội. Quyết định này gây ra một số tranh cãi về thẩm quyền. Chủ yếu vì ở thời điểm này chính phủ đã từ chức. Cho dù chính phủ vẫn tồn tại cho đến khi thành lập chính phủ mới, câu hỏi “ai trong Hội đồng bộ trưởng sẽ soạn thảo quy chế” vẫn phải đặt ra. Trong lúc Bộ chính trị đang họp Wolfgang Herger đã nói chuyện với Bộ trưởng Nội vụ Dickel để ông chỉ đạo bắt tay ngay vào soạn thảo quy chế. Herger giải thích cho ông biết chủ ý của Bộ chính trị: đây là cách trả lời dân chúng đã phê phán dự luật du lịch, thiết lập tức khắc các quy định chính phủ về du lịch và xuất cảnh hẳn khỏi CHDC Đức. Bộ trưởng ngoại giao Fischer được đề nghị thống nhất dự thảo quy chế du lịch với phía Xô viết. Hôm nay bế mạc cuộc tranh luận kéo dài từ 24/10 về đề nghị cơ cấu Bộ chính trị mới trình lên hội nghị Trung ương đảng 10. Cho đến nay đã rõ là Axen, Hager, Krolikowski, Mielke, Mückenberger, Neumann và Tisch ra đi. Honecker, Mittag và Herrmann đã bị loại từ trước. Sindermann không muốn từ chức. Ông viện lý: “Tôi được Đại hội đảng bầu. Tôi sẽ chỉ phục tùng nghị quyết Đại hội đảng.” Stoph can thiệp. Ông nói với Sindermann: “Horst, nếu anh không muốn từ chức để tôi ở lại Bộ chính trị thì tôi cho anh biết là tôi sẽ không ứng cử. Tôi về hưu. Trong phiên họp ngày mai Egon phải được rảnh tay đề cử một Bộ chính trị mới.” Sau lời kêu gọi thống thiết ấy, Sindermann cũng đổi thái độ. Ông tuyên bố sẵn sàng từ chức. Qua đó số ủy viên Bộ chính trị cũ ra đi quá bán. Chưa đủ. Nhưng kết quả đạt được cho đến giờ đã lấy của tôi nhiều sức lực và thì giờ mà lẽ ra tôi muốn sử dụng cho nội dung chiến lược của Bước Ngoặt và soạn bài diễn văn tại cuộc họp Trung ương đảng. Sau khi biết ai ra đi, tôi đề cử ủy viên thường vụ và dự khuyết mới vào Bộ chính trị: Wolfgang Herger, Hans Modrow, Wolfgang Rauchfuss, Günter Sieber và Jochen Willerding. Chiểu theo điều lệ SED chỉ có những ủy viên Trung ương đảng mới có thể được bầu vào Bộ chính trị. Quy định ấy làm tôi khó xoay xở hơn. Do trong hàng ngũ Trung ương đảng không có ứng viên thích hợp để kế tục Kurt Hager, tôi phải tìm cách khác để chọn được cá nhân thích hợp vào vị trí lãnh đạo. Tôi đề nghị lập Ban văn hóa của Bộ chính trị, do Klaus Höpcke sau này làm trưởng ban. Theo hình mẫu đó sẽ có Ban phụ trách các vấn đề khoa học và giáo dục do Gregor Schirmer lãnh đạo. Trong tương lai hai trưởng ban đó sẽ tham gia họp Bộ chính trị và Ban bí thư mặc dù họ không ở trong Trung ương đảng. Trước khi bãi nhiệm Honecker trong tháng Mười tôi đã có ý tưởng trẻ hóa cơ bản Bộ chính trị. Tôi định chọn những khuôn mặt mới: Wolfgang Herger, Günther Jahn, Hartmut König, Helga Labs, Hans Modrow, Erich Postler, Wilfried Possner, Gunter Rettner, Jochen Willerding và Eberhard Aurich. Tất cả họ là ủy viên thường vụ hay dự khuyết đã được bầu vào Trung ương đảng. Khi được tôi chỉ cho xem danh sách đề xuất, Stoph khuyên tôi không nên. Tuy sẵn sàng đề nghị bãi nhiệm Honecker nhưng ông không đồng ý – theo như cách ông nói – “dùng Trung ương đoàn thay thế Bộ chính trị.” Ông nói thêm với giọng thân thiết: “Anh sẽ không sung sướng gì với Bộ chính trị ấy đâu. Cả trong đảng lẫn bên Tây Đức người ta sẽ trách anh thiết lập bộ máy chính quyền riêng của mình ở đây, và đó sẽ là bước khởi đầu xấu cho anh đấy.” Tôi đã không muốn bịt tai trước luận cứ của ông. Vì nếu vậy có thể xảy ra rủi ro là Stoph hôm 17/10 không sẵn sàng đòi bãi nhiệm Honecker. Lúc tôi đề nghị Bộ chính trị cử Modrow làm ứng viên SED cho ghế chủ tịch Hội đồng bộ trưởng thì Gerhard Schürer không đồng ý. Ông đề nghị Siegfried Lorenz vào vị trí này. Nhưng Lorenz đã nói với tôi từ trước Bước Ngoặt là ông không nhận chức đó. Hôm nay ông sẽ trả lời thế nào? Thực ra ông sẽ được đa số trong Bộ chính trị và chắc chắn cũng trong Trung ương đảng. Ông vẫn từ chối. Đề nghị của tôi khuyến cáo Trung ương đảng đề cử Modrow cho vị trí chủ tịch Hội đồng bộ trưởng được Bộ chính trị phê chuẩn. Họp xong tôi quay về văn phòng. Schalck đang đợi tôi. Ông vừa gọi điện cho Seiters xong, cho biết Schäuble và Seiters đã nói chuyện với thủ tướng. Thủ tướng nhờ nhắn lại cho tôi rằng, sau cuộc biểu tình hôm qua ở Leipzig và làn sóng bỏ CHDC Đức ra đi không thuyên giảm, chỉ có thể giải quyết được tài chính du lịch nếu tôi công khai tuyên bố CHDC Đức trong thời gian nhất định sẽ sẵn sàng “cho phép các nhóm đối lập hoạt động và bảo đảm tiến hành bầu cử tự do.” Nói trắng ra, đây là thái độ ngạo mạn muốn quyết định về CHDC Đức. CHLB Đức sẽ chỉ chia sẻ chi phí phát sinh do du lịch để đổi lấy sự nhượng bộ chính trị đáng kể của CHDC Đức. Đó là tống tiền. Là một dự định thô thiển nhằm can thiệp vào nội tình của CHDC Đức. Gorbachev đã cảnh báo tôi sớm: đừng để Kohl gây áp lực. Ngoài ra Bộ trưởng Ngoại giao Xô viết còn khuyên chúng tôi: “Lấy ví dụ, ta rỉ tai thông báo cho Kohl là nếu chiến dịch đả phá CHDC Đức còn tiếp diễn và các sứ quán CHLB Đức còn tiếp nhận thêm người tị nạn, nhà chức trách CHDC Đức sẽ bắt buộc phải giảm đáng kể số lượng người di cư trong năm nay và năm sau. Nhất định đó sẽ là lời cảnh báo phát ra trước kỳ bầu cử nghị viện CHLB Đức và có lẽ sẽ khiến Bonn ít nhất cũng phải giật mình.” Bây giờ tôi đứng giữa các chiến tuyến: Bonn mong đợi tôi nhượng bộ chính trị, Matxcơva gợi ý chúng tôi gây áp lực với thủ tướng CHLB Đức, và nhiều công dân CHDC Đức muốn nhanh chóng có giải pháp trong tự do du lịch. Phiên họp Trung ương đảng 10 ngày mai sẽ diễn ra trong một hoàn cảnh éo le. Lại một lần nữa cho thấy tôi ít đất chính trị để xoay xở ra sao. Nói cho cùng thì tất cả phụ thuộc vào điều kiện kinh tế. Bonn tiếp tục từ chối tham gia đỡ gánh nặng sắp đổ lên đầu chúng tôi do gia tăng du lịch. 8/11 Riêng qua ngả ČSSR từ thứ Bảy 4/11 đến thứ Hai 6/11 có 23.000 người dân CHDC Đức rời bỏ quê hương. Có những lúc hơn 300 người qua biên giới trong một giờ. Chỉ trong đêm qua, rạng ngày 8/11 hôm nay, 8.000 đi sang CHLB Đức. Đây là một án quyết hủy diệt CHDC Đức, một tình thế không sao chấp nhận được và chỉ có thể thay đổi nếu mọi người dân CHDC Đức có được một tiền đồ ở trong nước mình. Quy định du lịch mới là một phần tương lai đó. Sau khi đọc các tin nóng, tôi nhấc điện thoại gọi Stoph. “Willi, anh có thể chỉ đạo làm quy định du lịch xong nhanh được không?” Tôi giải thích lý do: “Chúng ta phải đưa đến cho người dân một bảo đảm là họ được phép du lịch. Họ không thể bị sống dưới áp lực là biên giới sang ČSSR có thể bị đóng. Nếu họ được phép du lịch thì có lẽ đa số sẽ quay lại.” “Tôi sẽ cố gắng để chiều mai anh nhận được bản quy chế”, chủ tịch Hội đồng nhà nước đáp lời tôi. “Thế thì tốt”, tôi chấm dứt cuộc gọi. Phiên họp Trung ương đảng 10 bắt đầu lúc 10 giờ. Bộ chính trị nhận toàn bộ trách nhiệm về khủng hoảng chính trị trong nước. Tôi tuyên bố Bộ chính trị từ chức tập thể. Chưa bao giờ trong lịch sử SED xảy ra việc này. Bầu cử Bộ chính trị mới khó khăn. Trung ương đảng đòi bầu từng ứng viên một trong số được tôi đề nghị. Trước đây có lệ biểu quyết cho cả nhóm. Trung ương đảng bầu tổng bí thư trước tiên. Lần thứ hai trong thời gian chưa đầy ba tuần tôi được phê chuẩn cho chức vụ này. Sau đó bầu Bộ chính trị mới mất gần ba tiếng. Trước đây ba tuần có lẽ không hình dung ra nổi. Bầu cử ngày xưa nặng về hình thức. Bây giờ việc đó cũng đổi khác. Modrow đề nghị cho đồng chí của ông từ Halle, Hans-Joachim Böhme, nói vài lời về cá nhân mình sau một cuộc biểu tình chống lại ông. Modrow giải thích: “Không ai trong số chúng ta, các bí thư tỉnh ủy thứ nhất hiện đang tại chức, bảo đảm không sa vào một hoàn cảnh tương tự như đồng chí Ziegner vừa trải qua.” Ông nói ra một nhận thức quan trọng. Những sự kiện như ở Dresden có thể xảy ra cả với ông. Từ lâu rồi, mọi việc không chỉ xoay quanh cá nhân mà thôi. Tất cả trong Trung ương đảng, không một ngoại lệ, cho đến 18/10 đều đại diện cho chính sách của Honecker. Không ai trong chúng tôi đứng ngoài cuộc cả. Tôi hoàn toàn nhất trí với Modrow khi nghe ông thuật lại, ở Dresden ông đã nói thẳng với đại diện của Diễn đàn mới trong một lần nói chuyện riêng: “Các anh nói chúng tôi có những kẻ lươn lẹo, còn nếu chúng tôi không cẩn trọng thì các anh sẽ có những
kẻ to mồm.” Modrow rút ra kết luận: “Chúng ta sẽ không đưa ra quyết định nào về cán bộ mà không phụ thuộc vào những gì xảy ra ngoài kia…” Quá đúng, mà cũng quá thật: muốn bầu ai làm cán bộ lãnh đạo đảng, quyết định vẫn đến từ cấp trên của SED. Tham gia quyết định – không thể là chuyện của các đảng khác hoặc phong trào khác. Các bí thư tỉnh ủy thứ nhất khác nhau về cơ bản: tư chất, khả năng, uy tín, tinh thần làm việc. Những cho đến nay điểm đồng nhất phải là đại diện của Trung ương đảng ở chi bộ đảng tỉnh mình: Jahn ở Potsdam, Lorenz ở Karl-Marx-Stadt, Böhme ở Halle, Modrow ở Dresden v.v. Tất cả đều đại diện cùng một chính sách cho đến ngày Honecker đổ. Không ai ngỏ một lời về cải cách trước mặt Trung ương đảng. Do vậy hôm nay không thể người này bị xếp vào hàng “bảo thủ” và người kia là “nhà cải cách” được. Tôi sợ là nếu chúng ta xét theo kiểu ấy thì sẽ không kiếm được bí thư tỉnh ủy thứ nhất vào Trung ương đảng. Vì thế tôi ấn định: trách nhiệm về cuộc khủng hoảng không nằm ở các bí thư tỉnh ủy, mà trước tiên ở các bí thư Trung ương đảng. Một cuộc tranh luận cực kỳ mâu thuẫn về thành phần cơ cấu Bộ chính trị bắt đầu. Sự tự tin mới của Trung ương đảng cũng được thể hiện qua việc H. Dohlus, G. Kleiber và G. Müller không đủ phiếu. Họ không nhận được tín nhiệm của Trung ương đảng. Tính kém nhất quán trong chính sách cán bộ của tôi đã gặt hậu quả. Nghe những lời phê phán các đồng chí ấy lẽ ra tôi phải lường trước được quyết định của Trung ương đảng rồi mới phải. Nhưng khi đề cử tôi chỉ có thể dựa vào các đồng chí đã được bầu trong Trung ương đảng. Ngoài tôi ra còn các đồng chí khác được bầu vào Trung ương đảng là Hans-Joachim Böhme (66 phiếu chống), Werner Eberlein (nhất trí), Wolfgang Herger (nhất trí), Werner Jarowinsky (ba phiếu chống), Siegfried Lorenz (nhất trí), Hans Modrow (một phiếu chống), Wolfgang Rauchfuss (bốn phiếu chống), Günter Schabowski (nhất trí), Gerhard Schürer (bốn phiếu trắng), Johannes Chemnitzer (mười phiếu chống và tám phiếu trắng), Inge Lange (mười phiếu chống), Margarete Müller (nhất trí), Günter Sieber (nhất trí), Werner Walde (năm phiếu chống), Hans-Joachim Willerding (nhất trí). Klaus Höpcke được cử làm trưởng ban văn hóa (nhất trí) và Gregor Schirmer làm trưởng ban khoa giáo (nhất trí). Tin bầu Bộ chính trị vừa kịp loan ra thì đã nghe phản đối rào rào. Người thì thấy Bộ chính trị không đủ trẻ trung. Lứa tuổi trung bình bây giờ trên 59 một chút. Người khác cho rằng quá ít phụ nữ. Nhiều người nói, những ai ở Bộ chính trị cũ thì không nên cho vào nữa. Họ cho rằng không đủ lực lượng cải cách. Ai đó viết: “Rauchfuss ngày xưa là bộ trưởng kinh tế vật tư nên không thích hợp để tiến hành cải cách kinh tế.” Mỗi quyết định của chúng tôi đều bị đả phá. Tôi chịu áp lực rất mạnh. Nhiều đảng viên nói: đừng lùi bước trước áp lực! Những người khác lại coi tôi là người nửa vời. Trung ương đảng lúng túng, bị hoàn cảnh chi phối. Quyền lợi của các nhóm chính trị khác nhau được giải quyết bên trong và bên ngoài đảng. Tất cả những sự vụ ấy khiến phiên họp Trung ương trở nên sóng gió. Với ấn tượng bất lợi đó tôi bắt đầu diễn thuyết. Tôi cảnh báo các nguy cơ đang chờ đợi đất nước và đảng: “Chúng ta không nói đến gì khác ngoài tương lai đất nước này, một nhà nước XHCN ở trung tâm châu Âu.” Thực tế này bị nhiều người coi nhẹ. Một số người làm như trên thế giới này ta chỉ có toàn bạn bè. Đến tận tháng Mười chúng ta vẫn còn thu nhỏ các sai lầm riêng của mình và cường điệu các ảnh hưởng từ bên ngoài đối với CHDC Đức. Hôm nay thì lại coi nhẹ nguy cơ đe dọa sự sống còn của CHDC Đức, không chỉ nguy cơ từ bên trong mà cả từ bên ngoài. Tôi cố gắng trả lời câu hỏi ai đã khởi phát Bước Ngoặt. Trong nước có một không khí vùng lên. Không khí này thoạt tiên xuất hiện ở cơ sở, ngay trong lòng nhân dân, giữa dân chúng, cả trong các chi bộ cơ sở đảng ở cơ sở. Một phong trào nhân dân ra đời, thể hiện qua nhiều hình thái: trong các cuộc biểu tình đầy ý thức tự thân cũng như trong tranh luận đa chiều. Phong trào nhân dân này đã khởi phát quá trình thẩm định và chuyển biến. Sau khi quyết tâm không đánh giá phong trào này là phản động, tôi nói: “Có cả những tưởng tượng hão huyền và […] quan điểm chống chủ nghĩa xã hội.” Có những lực lượng trà trộn vào phong trào nhân dân, chúng mang tính chất thù nghịch với chủ nghĩa xã hội, rắp tâm gây đối đầu và xung đột. Sau đánh giá rõ ràng ấy tôi nói: “Các đối tác liên minh của chúng ta trong Hiệp ước Warszawa và khối SEV đang theo dõi và tin tưởng chúng ta.” Mỗi bước đi ở CHDC Đức đều có tác động tới chính sách đối ngoại. CHDC Đức lung lay sẽ có hậu quả cho các nước XHCN ở châu Âu. Tôi đòi chỉnh sửa tận gốc luật du lịch, nó phải đem lại cho người dân nhiều thuận lợi hơn. Nhưng Trung ương đảng cũng nên biết là, tôi nói, việc cấp tài chính du lịch có khó khăn lớn. Cho đến nay 200.000 công dân CHDC Đức bỏ đi, tôi quy về nguyên nhân nội trạng của xã hội ta. Tôi nhận xét như sau: “Chúng ta không coi nhẹ ảnh hưởng của đối phương cũng như chủ tâm và chiến dịch chống phá chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức của chúng, nhưng vẫn phải tự thú nhận rằng, phải đi tìm nguyên nhân thực sự ở chính trong nước, vì sao có sự ra đi đau đớn ấy. Nhiều người đã mất niềm tin rằng thực trạng xã hội ở CHDC Đức còn có thể thay đổi được.” Trừ các ngoại lệ, công dân CHDC Đức rời bỏ CHDC Đức không phải là kẻ thù của chủ nghĩa xã hội hay tội phạm. Chính xác từng chữ: “Đó là các công dân không có hoặc bị hạn chế điều kiện đáp ứng nhu cầu và sở thích cá nhân ở trong nước, và tất nhiên có cả sự ích kỷ xen vào. Chủ yếu đó là những người lớn lên trong xã hội ta, chúng ta tiếc cho sự bỏ đi của họ đã để lại hẫng hụt lớn trong xã hội và nền kinh tế quốc dân của chúng ta. […]” “Cái gì đã dẫn đến tình trạng hiện tại của xã hội”, tôi hỏi và nghiêm khắc xác nhận, đảng đã cố thực hiện ước nguyện lãnh đạo của mình bằng con đường hành chính. Tôi cũng liên hệ đến Đại hội đảng VIII đã ra những nghị quyết không dựa trên phân tích thực tiễn kinh tế. Tôi nhắc đến kỳ vọng của Bộ chính trị thiếu cơ sở thực tế. Một suy nghĩ quan trọng theo tôi là “sự coi thường tính cá thể và quyền hạn trong công tác nghề nghiệp và xã hội thường dẫn đến thái độ bàng quan trước tài sản tinh thần của nhân dân và làm thui chột tinh thần sáng tạo.” Tiếp theo là các thông tin về hoàn cảnh kinh tế thực tế của CHDC Đức. Cuối cùng tôi thuật lại các chặng đường xung đột gian nan trong Bộ chính trị đã đưa đến bãi nhiệm Honecker. Một luận cứ trung tâm trong diễn văn của tôi: tăng cường chủ nghĩa xã hội là tăng cường dân chủ. Tôi khuyến cáo cơ quan nhà nước cấp phép hoạt động cho Diễn đàn mới và các nhóm chính trị đối lập mới, nếu họ hoạt động phù hợp với hiến pháp CHDC Đức. Tôi nghiêm khắc chỉ ra, ở nước ta về cơ bản dân chủ bị giản lược thành nguyên tắc dân chủ tập trung. Tất cả những sai lầm ấy đều có thể sửa và thay đổi qua cải cách. Mọi người đều phải góp tay. Nhưng chúng ta cần thì giờ làm việc đó. Tôi đi vào chi tiết vai trò của chính phủ. Đảng phải tách biệt rạch ròi nhiệm vụ của mình và nhiệm vụ của chính phủ. Chính phủ là một liên minh. Trong mối liên hệ này cần bắt tay vào “tách gỡ đảng với nhà nước.” Cần có những đạo luật mới, ví dụ như luật tự do lập hội đoàn, luật truyền thông, luật bầu cử mới, sửa đổi thủ tục tố tụng hình sự, luật an ninh quốc gia, hoàn thiện luật cảnh sát nhân dân và luật nghĩa vụ quân sự mới. Tôi chỉ rõ rằng từ 18/10 đến nay mới chỉ ba tuần trôi qua để bác lời trách cứ rằng chúng tôi không có đường lối. Vấn đề của chúng ta là – khác với Liên Xô – cuộc cải tổ không “từ trên” đưa xuống, mà được một phong trào nhân dân rộng lớn kích hoạt. Rốt cuộc, tất cả tập trung vào hai câu hỏi lớn: một mặt không có thời gian để thực thi chính sách của chúng ta, mặt khác các đòi hỏi của người biểu tình đi xa hơn mức tôi sẵn sàng tiếp nhận. Tôi đã vạch cho mình một đường biên rõ ràng khi tiến hành cải cách: không chấp nhận các khẩu hiệu chống chủ nghĩa xã hội. Trong khi tôi nói trước toàn thể hội nghị, hàng nghìn đảng viên SED tụ họp trước tòa nhà Trung ương đảng. Về tối càng đông đảo hơn. Trong giờ giải lao ngắn tôi ra trước cửa. Tôi nghe tiếng hô và đọc các biểu ngữ như “SED hãy sang thế tấn công”, “Chủ nghĩa xã hội là Bước Ngoặt không đảo chiều”, “S-E-D nghĩa
là Sozialismus-Ehrlichkeit-Demokratie” , “Chúng tôi đứng về phía Egon Krenz” v.v. Tôi không biết ai đã diễn thuyết và nói cụ thể những gì. Nghe báo cáo lại, một số diễn giả cay đắng ca thán Bộ chính trị cũ đã xa rời cơ sở, khuyến khích tô hồng và giáo điều, dựng bức tường ngăn các kế hoạch cải tổ ở Liên Xô. Có tiếng đồng thanh gọi tôi ra trước micro. Một số yêu cầu tôi ủng hộ việc triệu tập tức khắc hội nghị đảng. Tôi cho họ biết, trong Trung ương đảng tôi đấu tranh cho một hội nghị như thế, song tôi không muốn đi trước quyết định của tập thể. Tôi trả lời câu hỏi – có hình dung nào về chủ nghĩa xã hội – như sau: “Chúng ta muốn có một chủ nghĩa xã hội với nền kinh tế có hiệu quả, dân chủ trong chính sách, đạo đức trong sáng và hướng tới con người trong mọi hành động. Nội dung cụ thể ra sao thì chương trình hành động của SED mà phiên họp Trung ương đảng sắp quyết định sẽ cho thấy.” Tôi xúc động rời cuộc mít tinh. Đó là một cuộc hội nghị lớn của đảng hướng đến đổi mới SED. Quay vào phòng họp, tôi được biết là tỉnh ủy Halle và Neubrandenburg đòi tái phế truất các bí thư tỉnh ủy thứ nhất của họ – Böhme và Chemnitzer – khỏi vị trí ủy viên Bộ chính trị vừa được bầu ban sáng. Tôi không muốn rời chiến lũy một cách không kèn không trống. Không ai trong chúng ta có quyền đầu hàng dễ dàng như vậy. Tôi đề nghị hai người tối nay ra trước tỉnh ủy của họ. Chemnitzer hô: “Đó sẽ là một cuộc thử lửa, Egon. Tôi nói để anh biết, đó sẽ là một cuộc thử lửa!” Tôi đáp: “Hãy cố gắng đấu tranh.” Tôi tỏ ra lạc quan. Nhưng trong khoảnh khắc này tôi hiểu rõ có hiện tượng tan rã của SED xuất hiện ở đây. Nếu ta không chèo chống được thì tất cả sẽ tự hạ bệ lẫn nhau và làm đối phương hí hửng. Tôi đấu tranh đòi gạt các thành kiến cá nhân sang một bên. Quan trọng là tất cả cùng vì đất nước. Vì vậy tôi kêu gọi: “Chúng ta hãy chiến đấu vì từng người.” 9/11 Tôi dậy 5 giờ như mọi hôm. Hai mươi phút sau tôi đã trên đường chạy. Mỗi lần chạy là tôi lập kế hoạch cho ngày sắp đến. Hôm nay có nhiều điều đoán trước được. Rốt cuộc thì quy chế du lịch sẽ được quyết định và từ ngày mai mọi công dân CHDC Đức có quyền đi nước ngoài. Khoảng 7 giờ 45 tôi đến văn phòng. Trên bàn là hàng trăm thư và điện của dân chúng, báo cáo thông tin tình hình thời sự. Trên trang nhất báo NEUES DEUTSCHLAND tôi đọc thấy lời kêu gọi của nữ văn sĩ Christa Wolf đã được bà đọc tối qua trên vô tuyến truyền hình CHDC Đức: “Tất cả chúng tôi đều bồn chồn lo lắng. Chúng tôi thấy hàng nghìn người rời bỏ đất nước mỗi ngày. Chúng tôi biết là chính sách sai lầm cho đến những ngày gần đây nhất đã củng cố sự nghi ngờ của họ trước đổi mới cộng đồng này. Chúng tôi ý thức được sự bất lực của ngôn từ trước phong trào quần chúng, nhưng chúng tôi không có phương tiện nào khác ngoài ngôn từ. Những người hôm nay còn bỏ đi là những người làm giảm bớt hy vọng của chúng tôi. Chúng tôi xin các bạn hãy ở lại quê hương, ở lại với chúng tôi! Chúng tôi có thể hứa gì với các bạn? Một cuộc sống không dễ dàng nhưng có ích và thú vị. Không nhanh chóng được sung túc, nhưng được tham dự các chuyển biến lớn. Chúng tôi muốn phấn đấu cho dân chủ hóa, bầu cử tự do, an ninh pháp lý và tự do đi lại. Không thể không nhận ra sự xơ cứng hàng thập kỷ đã bị bung ra trong vòng vài tuần. Chúng tôi mới chỉ ở bước đầu một cuộc đổi đời tận gốc trong nước. Hãy giúp chúng tôi tạo ra một xã hội thực sự dân chủ. Không phải giấc mơ, nếu các bạn cùng chúng tôi ngăn chặn đừng để nó chết yểu. Chúng tôi cần các bạn. Hãy tin tưởng vào chính mình và tin vào chúng tôi, những người ở lại đây.” Lời kêu gọi này mang chữ ký của Bärbel Bohley đại diện cho Diễn đàn mới, Erhard Neubert từ phong trào “Tiến lên dân chủ”, Uta Forsthauer của Đảng xã hội dân chủ, Hans-Jürgen Fischbeck ở tổ chức “Dân chủ ngay bây giờ”, Gerhard Poppe ở “Sáng kiến hòa bình và nhân quyền, bên cạnh Christa Wolf còn có các nghệ sĩ nổi tiếng như Volker Braun, Ruth Berghaus, Christoph Hein, Stefan Heym, Kurt Masur và Ulrich Plenzdort. Đó là những người có quan điểm chính trị rất khác nhau nhưng cùng hoan nghênh một viễn cảnh chủ nghĩa xã hội dân chủ. Người ta nói đến “nước ta”, “quê hương”, “ở lại đây”, và “niềm tin.” Lời kêu gọi tiếp sức mạnh cho tôi trong hy vọng, chúng ta có thể giữ được CHDC Đức là một nhà nước XHCN có chủ quyền. Tất nhiên tôi biết, một số trong những người ký không phải có kinh nghiệm hay ho gì với chính quyền CHDC Đức. Tuy vậy trong một khoảnh khắc bất ổn sâu sắc họ vẫn đến với người dân và nói: Hãy ở lại với chúng tôi! Hãy tin tưởng! Tôi vô cùng xúc động. Tôi tự hỏi, tại sao chúng ta bao năm nay không tìm được tiếng nói chung với những người phê phán trong xã hội ta, họ đâu phải là kẻ thù của CHDC Đức? Có lẽ một hỗn hợp giữa ngại ngùng và ngạo mạn đã khiến chúng ta khó tiến đến với những người bất đồng tư duy. Tôi vào phòng họp trong tòa nhà Trung ương đảng lúc 9 rưỡi. Tôi hỏi Willi Stoph lần nữa: “Quy chế du lịch đến đâu rồi?” “Như đã nói với anh”, ông trả lời. “Chiều nay anh sẽ nhận được.” Wolfgang Herger cho biết, ông giữ liên lạc trực tiếp với Bộ trưởng Nội vụ là người chỉ đạo soạn thảo quy chế du lịch . Đầu giờ ngày họp thứ hai tôi phát biểu nhận định về thông tin cuộc họp toàn thể trên các phương tiện truyền thông. Trong những ngày này có lẽ ở CHDC Đức có báo chí tự do nhất trên đất Đức. Họ không chịu sự chi phối của nhà cấp tài chính nào, mà cũng chẳng bị kiểm duyệt. Báo chí đã thành một quyền lực độc lập. Có thông tin về tất cả những gì ban biên tập thấy đúng. Tuy vậy tôi không ưa một phần thông tin sai lạc về cuộc họp toàn thể. Tôi tóm gọn lời phê phán trong một câu: “Chúng ta cần đảng vùng lên chứ không gục xuống!” Cuộc họp Trung ương đảng cũng bàn đến hội nghị đảng viên. Hôm qua tôi đã tiếp nhận gợi ý của Markus Wolf ở cuộc biểu tình 4/11 và đề nghị tiến hành hội nghị đảng viên SED. Hội nghị đảng viên II năm 1952 ra nghị quyết xây dựng cơ sở cho chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức. Tôi suy nghĩ, tại sao hội nghị IV không bàn về ý niệm chủ nghĩa xã hội hiện đại? Tôi cũng nghĩ, một hội nghị đảng viên cũng có thuận lợi là không phải đi con đường lê thê vòng vèo qua hội nghị đại biểu cấp huyện và tỉnh. Chúng ta có khả năng nhanh chóng chuẩn bị hội nghị này mà không phải qua các chặng trung gian. Ở đó cũng có thể thay đổi Trung ương đảng được. Không ai trong phiên họp Trung ương đảng không đồng tình tổ chức hội nghị đảng viên. Hans Modrow góp ý kiến tranh luận và nhấn mạnh: “Hết cuộc họp này là chúng ta phải làm xong các tiền đề nhằm chuẩn bị cho hội nghị đảng viên thực sự kiện toàn đảng và bảo đảm sự tồn tại của đảng.” Cuộc tranh luận nóng lên. Hầu như không đề tài nào không được đề cập. Những tiếng nói chen ngang – lúc khác là ngoại lệ, nay vang lên khắp phòng. Chủ tịch Hội nhà văn CHDC Đức Hermann Kant bình luận một câu của Honecker về bức tường. Kant nói: “[…] Một câu nói tai hại về bức tường! Công trình này, cái công trình mà tôi tin có thể biến đi cùng với những điều kiện sinh ra nó, cái công trình này thực sự không thể đem ra tuyên truyền được. Rồi sẽ thấy là chúng ta từ tiền khủng hoảng đi đến khủng hoảng. Nếu ta bỏ công nghiên cứu thì sẽ thấy chúng ta đi vào khủng hoảng khi người ta nói với người dân trong nước một câu về hàng trăm năm nữa . Cái câu với chữ ‘nếu’ đằng sau còn bị tiếng thở dài át đi nữa cơ, thưa các đồng chí.” Khoảng 12 giờ nghỉ giải lao. Các đồng chí mới được bầu vào Bộ chính trị mới biến ngay khỏi đoàn chủ tịch. Ngay trước đó Wolfgang Herger đẩy cho tôi bản dự thảo quy chế du lịch từ chỗ ngồi của ông. Bản này cũng được trao cho các thành viên chính phủ để phê chuẩn. Tôi muốn kiểm tra xem trong đó đã có tất cả quyết định cần thiết và đọc lên cho các đồng chí còn có mặt trong chủ tịch đoàn nghe bản dự thảo. Có vài chỗ cần sửa về văn phong. Tôi nói với Wolfgang Herger: “Anh gọi cho Willi Stoph đi, để chúng ta không có hai bản chênh nhau.” Sau nửa tiếng giải lao cuộc họp tiếp diễn đến 14 giờ. Tôi giục giải lao sớm. 15 giờ 30 nghỉ trưa, cũng là thời điểm tôi hẹn với Johannes Rau, phó chủ tịch đảng SPD và thủ hiến bang Nordrhein-Westfalen. Ông đến Berlin chỉ để gặp tôi. Tối nay ông sẽ khai trương triển lãm nghệ thuật và văn hóa Nordrhein-Westfalen ở Leipzig theo kế
hoạch đã được lập từ lâu. Qua đó có dịp nói chuyện. Cần cho thủ tướng CHLB Đức Kohl biết là chính phủ CHLB Đức hiện trong tay đảng CDU của ông không phải là đối tác đàm luận duy nhất của chúng tôi. Quan hệ giữa chúng ta và đảng SPD phát triển từ sau tuyên bố chung “Tranh chấp giữa các hệ tư tưởng và an ninh chung” năm 1987. Johannes Rau và tôi gặp nhau lúc 14 giờ ở văn phòng của tôi trong trụ sở Hội đồng nhà nước. Đi cùng ông có chánh văn phòng thủ hiến, Wolfgang Clement, và chủ tịch khối SPD trong nghị viện bang Nordrhein-Westfalen. Tham dự còn có bộ trưởng văn hóa CHDC Đức Hans-Joachim Hoffmann là người đón tiếp quan khách từ CHLB Đức. Thời gian gấp gáp khiến chúng tôi không nói lâu. Johannes Rau đặt cho tôi bốn câu hỏi: Egon Krenz nhận xét cơ may thành công trong thay đổi CHDC Đức ra sao? Sẽ có thay đổi chính trị và kinh tế nào ở CHDC Đức? Vấn đề quy chế du lịch như thế nào? Sẽ có bầu cử tự do không? Wolfgang Clement hỏi về khả năng cộng tác giữa CHDC Đức và bang Nordrhein-Westfalen. Ông đề nghị trao đổi tạp chí giữa hai nước Đức. Trước khi tôi trả lời, Rau còn nói: ngày trước ông có ấn tượng là ở Liên Xô, Ba Lan và Hungary có thay đổi nhanh chóng, chỉ CHDC Đức, ČSSR, Bulgaria và Romania là ngần ngại cải cách. Bây giờ ông bắt buộc phải nhìn thấy và hiểu ra: tốc độ ở CHDC Đức nhanh hơn mức đất nước này có thể chịu đựng. Đúng, tôi nghĩ, ông ta nói ra những gì nhiều người ở đây còn chưa hiểu: nước CHDC Đức có khả năng chịu đựng được những biến chuyển gì? Tôi giải thích cho khách: kỳ vọng của chúng ta là một Perestroika Đức. Liên Xô là tấm gương. Perestroika của chúng tôi diễn ra trong điều kiện cụ thể của CHDC Đức, bên cạnh biên giới với một láng giềng không thân thiện với chúng tôi và một khối quân sự thù địch, NATO. Do đó cuộc cải tổ của chúng tôi đi liền với những rủi ro lớn. Phía bên kia can thiệp vào mọi công việc của chúng tôi. Tôi nhận nhiệm vụ Tổng bí thư để thúc đẩy đổi mới chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức. Có hai tiền đề cho chính sách của tôi. Thứ nhất: CHDC Đức sẽ vẫn là một quốc gia có chủ quyền. Thứ hai: CHDC Đức sẽ vẫn là một quốc gia XHCN. Johannes Rau muốn biết rõ hơn, liệu quy chế du lịch có được sửa lại không. Với tôi, đó là thời điểm khó khăn nhất trong cuộc nói chuyện. Không khí cuộc gặp gỡ rất cởi mở và gây tin cậy. Tôi tự hỏi, có nên nói cho ông biết là trong buổi họp chiều nay Trung ương đảng sẽ bàn về quy chế du lịch? Tôi có nên báo cho ông hay, các cửa khẩu ngày mai sẽ được mở cho du khách? Kinh nghiệm xưa nay của tôi với các đối tác phương Tây cho thấy không nên. Tôi sợ ông ta sau cuộc nói chuyện thân mật này sẽ gọi điện ngay cho chủ tịch đảng của ông ở Bonn. Chuyện đó sẽ làm Kohl sinh tị nạnh vì đảng SPD biết tin sớm hơn đảng CDU đương quyền! Tôi nhớ đến một thủ tướng Kohl chạnh lòng khi Katharina Witt biểu diễn trượt băng nghệ thuật ở Saarland hồi năm 1987, theo thỏa thuận giữa Lafontaine và tôi. Kohl cho đó là SED ủng hộ tranh cử cho SPD. Ông phàn nàn về chuyện này với Günter Mittag như sau: “Ngoại giao là công việc ở Bonn chứ không ở Saarbrücken.” Ngoài ra tôi cũng sợ, nếu Rau là người đầu tiên biết tin thì tin tức đầu tiên về du lịch sẽ từ CHLB Đức đưa đến CHDC Đức. Không thể được. Tin đầu tiên phải do phía chúng ta đưa ra. Nhất là khi quy chế du lịch chưa đưa thành nghị quyết! Tôi không thể và không muốn đi trước Trung ương đảng và chính phủ. Do đó tôi chỉ cho Rau thông tin chung chung. Du lịch giữa hai nước không thể so sánh với các nước khác trên thế giới. Ngay trong năm 1988, lúc khả năng du lịch còn hạn chế, đã có 6 triệu lượt người từ CHDC Đức đi CHLB Đức và Tây Berlin. Bây giờ luật du lịch sẽ được sửa đổi triệt để. Chúng tôi dự đoán 12 đến 13 triệu lượt người đi từ Đông sang Tây. CHDC Đức không thể một mình cáng đáng chi phí hàng tỉ D-Mark này. Rau xin nói chuyện tay đôi với tôi. Trong cuộc nói chuyện này ông cho biết ông thường được hỏi: Egon Krenz là một người như thế nào? Là người đã ngăn được những biến cố khủng khiếp có thể xảy ra ở Leipzig? Hay là người chịu trách nhiệm về các cuộc bầu cử địa phương? Tôi đáp, tôi thấy không dễ chịu khi tự nói về mình. Hay là ông Rau chấp nhận lời phán của của tổng thống Hoa Kỳ Bush về tôi? Trong một cuộc họp báo trước đây hai ngày tổng thống Mỹ được hỏi ý kiến về tôi. Ông trả lời: những lời của Krenz về cải cách chính trị làm người nghe rất lạc quan và trái với các nhận xét trước đây cho ông là người chủ trương mạnh tay . Tôi chủ trương một Bước Ngoặt triệt để ở CHDC Đức, tôi nói, nhưng tôi không ưa phiêu lưu. Mục tiêu chính trị của tôi sẽ được thể hiện trong một chương trình hành động của SED, mai sẽ được thành nghị quyết của phiên họp Trung ương đảng SED đang diễn ra. Tôi nói, ông Rau nên đánh giá tôi qua chính sách ấy chứ đừng theo khuôn mẫu ngày xưa. Sau cuộc nói chuyện, vị khách và tôi ra mắt báo chí trong và ngoài nước. Có người hỏi Rau, luật du lịch có được nhắc đến không. “Tất nhiên”, thủ hiến nói. Tôi được hỏi, có phải dự luật du lịch không hoàn thiện. “Nếu tôi cho rằng nó đã hoàn thiện thì chúng tôi đã không cần đưa ra tranh luận làm gì. Tôi muốn nói là người dân sẽ hoàn thiện nó.” Sau khi chia tay với Rau, tôi cùng bộ trưởng văn hóa Hoffmann đi từ Hội đồng nhà nước sang Trung ương đảng. Chúng tôi vội vã để kịp đến phiên họp Trung ương đảng buổi chiều, bắt đầu vào hồi 15 giờ 30. Hoffmann đã nhận được bản trình chính phủ về quy chế du lịch. Ông nói với tôi, ông “choáng váng khi chấp thuận.” “Tại sao?” tôi hỏi. Ông trả lời, đây chỉ là một “quy chế tạm thời.” Chúng ta sẽ chỉ nhận được bất ổn thay cho ổn định, vì mọi người sẽ cho rằng chúng ta chỉ tạm thời nhượng bộ. Tôi động viên ông rằng sẽ đưa câu hỏi này ra cuộc họp Trung ương đảng. Tôi còn chưa kịp khai mạc phiên họp buổi chiều thì Stoph đã đưa tôi bản dự thảo quy chế du lịch. Ấn bản tôi nhận được từ tay Willi Stoph giống hệt bản được trao cho các thành viên hội đồng bộ trưởng để phê chuẩn. Trong lúc Rudolf Winter, giám đốc một xí nghiệp liên hợp từ Karl-Marx-Stadt, phát biểu tham gia tranh luận, tôi đọc lại từng câu trong quy chế. Tôi ý thức được là chúng tôi đã chất lên vai một núi vấn đề chính trị và kinh tế. Mỗi quyết định trong những ngày này hàm chứa hiểm họa và sai lầm. Quyết định về du lịch sắp ban ra đi liền với rủi ro chính trị khôn lường. Nếu chúng tôi không sẵn sàng hoặc không có khả năng ban hành nó thì chính sách đổi mới sẽ thất bại. Cho đến nay chính phủ và trong Trung ương đảng đã nhận được hơn 16.000 thư góp ý cho dự luật du lịch. Đã đến lúc phải giải quyết vấn đề du lịch phù hợp lợi ích của người dân. Tôi muốn có một quyết định tự chủ của CHDC Đức chứ không phải một quyết định do Kohl ép. Trên bình diện quốc tế chúng ta sẽ nhờ đó mà đứng vững trên nền Hiệp ước Helsinki . Vì quy chế du lịch này của Hội đồng bộ trưởng có quy mô chính trị lớn nên tôi nhất thiết phải thông báo với Trung ương đảng về nghị quyết của chính phủ, qua đó cùng đưa Trung ương đảng vào quá trình quyết định. Khoảng 16 giờ tôi đứng dậy, chỉnh micro để ai cũng nghe rõ, rồi nói chậm rãi để cử tọa nhận ra ý nghĩa trong mỗi câu: “[…] tôi phải đi lệch chương trình nghị sự lần nữa. Các đồng chí đều biết một vấn đề đang đè nặng lên tất cả chúng ta: vấn đề xuất cảnh. Các đồng chí Tiệp Khắc dần dần cảm nhận một áp lực giống các đồng chí Hungary ngày trước. Và: bất kể chúng ta làm gì trong hoàn cảnh này cũng đều là một bước sai. Nếu đóng biên giới sang ČSSR thì thực ra chúng ta trừng phạt các công dân CHDC Đức nghiêm túc, không cho họ đi du lịch nữa. […] Nhưng kể cả biện pháp ấy cũng không giúp ta giải quyết được vấn đề; vì cơ quan đại diện thường trực của CHLB Đức đã thông báo hoàn thành công việc tu sửa . Nghĩa là, họ sẽ mở cửa, và chúng ta lại đứng trước vấn đề cũ. Đồng chí Stoph, chủ tịch Hội đồng bộ trưởng đương nhiệm, đã đề nghị một quy chế mà tôi sẽ đọc lên bây giờ, vì tuy đã được Bộ chính trị phê chuẩn nhưng hiệu ứng của quy chế này khiến tôi không muốn Trung ương đảng không được bàn luận.” Rồi tôi đọc: “Nghị quyết về thay đổi tình hình xuất cảnh hẳn của công dân CHDC Đức đi CHLB Đức qua đường ČSSR . Nay quy định: 1. Quy chế ngày 30/11/1988 về công dân CHDC Đức du lịch nước ngoài không có hiệu
lực nữa cho đến khi Luật du lịch mới có hiệu lực . 2. Ngay lập tức, các quy định tạm thời sau đây về du lịch và xuất cảnh hẳn khỏi CHDC Đức ra nước ngoài có hiệu lực [Egon Krenz gạch chân]. a) Du lịch cá nhân ra nước ngoài có thể được xin mà không cần có điều kiện (lý do du lịch và quan hệ họ hàng). Sẽ cấp phép nhanh. Lý do bác đơn chỉ có giá trị trong các ngoại lệ đặc biệt. b) Các bộ phận hộ chiếu và hộ khẩu tại cơ quan Cảnh sát nhân dân CHDC Đức được chỉ thị cấp ngay thị thực xuất cảnh hẳn mà không cần phải có các điều kiện xuất cảnh hẳn hữu hiệu. Đơn xin xuất cảnh hẳn nộp tại sở nội vụ như đến nay. Điểm xuất cảnh hẳn là mọi cửa khẩu CHDC Đức đi CHLB Đức và Tây Berlin. c) Qua đó bãi bỏ thủ tục tạm thời cấp giấy phép tương thích tại đại diện ngoại giao CHDC Đức ở nước ngoài cũng như xuất cảnh hẳn với chứng minh thư CHDC Đức ở nước thứ ba. Sẽ ra thông cáo báo chí ngày 10/11 [ngày này rồi sẽ có một ý nghĩa trọng đại, E. Krenz] về quy chế du lịch tạm thời này – tham khảo phụ lục . Ngoài ra tôi còn đọc dự thảo thông cáo báo chí trong phụ lục sẽ được đăng ngày 10/11 . Sau đó tôi nhắc lại: “Như tôi đã nói, ta làm gì bây giờ cũng sai. Nhưng đây là giải pháp duy nhất khả dĩ tránh cho ta phải làm mọi việc thông qua nước thứ ba, không có lợi cho uy tín của CHDC Đức trên trường quốc tế.” Lập tức bộ trưởng văn hóa Hoffmann lên tiếng. Ông nói: “Ta có thể gạch chữ ‘tạm thời’ được không? Nó gây ra một áp lực, tựa như mọi người không có thì giờ và phải nộp đơn ngay lập tức. Ta có thể tránh việc đó hay viết lại?” Tôi đáp: “Thế thì ta phải viết ‘quy định quá độ cho đến khi Quốc hội ra luật quy định’ và gạch chữ ‘tạm thời.’ Quy định quá độ nghĩa là quy định tạm thời. Hoặc ta viết ‘Quy định sau đây được dùng cho đến khi luật du lịch có hiệu lực.’” Tôi quay sang hỏi Bộ trưởng Nội vụ: “Đồng chí Dickel có nhận thấy vấn đề nào không?” Dickel: “Không. Nhưng có lẽ trong việc xuất bản thì không phải Bộ nội vụ, mặc dù chúng tôi làm việc đó thực, mà Cục báo chí của Hội đồng bộ trưởng công bố. Vì đây là thông báo của chủ tịch Hội đồng bộ trưởng.” Tôi nói: “Cho phép tôi đề nghị, người phát ngôn của chính phủ sẽ làm việc đó ngay . Như vậy ta đồng thời tránh được chữ tạm thời lẫn quy định quá độ và nói: cho đến khi luật du lịch do Quốc hội phê chuẩn có hiệu lực, nay quy định việc này và việc này… Đồng ý chứ? – Xin cảm ơn.” Ngay trong cuộc họp tôi chỉ thị trao cho các bí thư huyện ủy và tỉnh ủy thứ nhất SED bản quy định du lịch ngay lập tức . Sau 17 giờ họ nhận được công điện chuyển đến. Cuộc họp vẫn tiếp tục tranh luận. Các diễn giả tiếp theo là Günther Jahn, Günter Sieber và Wilfried Possner. Khoảng 17 giờ 15 Günter Schabowski xin vắng mặt đến hết cuộc họp. Có một buổi họp báo quốc tế lúc 18 giờ, ở đó Schabowski sẽ thông tin về diễn biến cuộc họp Trung ương đảng. Ông hỏi tôi có chỉ dẫn gì thêm. Tôi nói: “Anh phải đưa tin về quyết định du lịch bằng mọi giá. Đó là một tin động trời!” Vì ông không có văn bản quy chế du lịch chính thức của Hội đồng bộ trưởng nên tôi đưa ông bản của tôi vừa đọc lên trước Trung ương đảng. Schabowski cảm ơn và đi tới trung tâm báo chí quốc tế ở phố Mohrenstrasse. Ở đó, vì một nhầm lẫn nhỏ mà ông gây ra hậu quả lớn. 18 giờ 53. Một phóng viên hỏi ông về tiến độ soạn thảo quy chế du lịch mới cho công dân CHDC Đức. Ông trả lời: “Tôi vừa được thông báo là Hội đồng bộ trưởng đã ra nghị quyết…” Ông theo đúng lời văn của quy chế và thông cáo báo chí chính thức. Nhưng sau đó xảy ra nhầm lẫn: sẽ mở biên giới sáng sớm ngày 10/11. Lệnh cho lính biên phòng, Bộ an ninh quốc gia và Cảnh sát nhân dân được chuẩn bị theo thời điểm đó. Nhưng rõ ràng Günter Schabowski ngơ ngác khi trả lời câu hỏi về thời điểm: “Nếu tôi được thông báo chính xác, theo tôi được biết thì ngay bây giờ.” Mọi người còn ngồi trong cuộc họp Trung ương đảng SED. Không một ai trong chúng tôi được nghe hoặc trong lúc họp được biết chuyện đó. Chúng tôi vẫn tiếp tục bàn luận trong khi báo giới đã phát tán thông báo của Schabowski. Thế giới hiểu đó là một biện pháp tức thời , trong khi thời điểm được tiến hành là ngày hôm sau, 11/10. Trong chốc lát đã diễn ra một sự kiện không ai tiên đoán được. Người dân Berlin đổ xô ra phía bức tường. Dòng xe trên các đường cao tốc về phía Tây mỗi lúc một dày đặc. Thú vui du lịch bị kìm nén không tìm được cửa ra từ bao năm, nay tuôn trào trong một đêm. Theo kế hoạch, cuộc họp Trung ương đảng chấm dứt lúc 18 giờ. Vì có nhiều ý kiến mà phải kéo dài đến 20 giờ 30, và thực tế là 20 giờ 45 mới xong. Tôi bế mạc với câu sau: “Chúng ta phải thực sự táo bạo làm một khởi đầu mới. Chúng ta phải khởi đầu mới và giành lại lòng tin.” Sát 21 giờ Erich Mielke gọi điện cho tôi, lúc đó tôi đang ở một buồng nhỏ cạnh phòng họp. Wolfgang Herger nhấc máy CT và đưa cho tôi. Mielke thông báo là ông vừa được biết ở quận Berlin-Mitte nhiều người đang đi về hướng bức tường. Schabowski phát ngôn gì đó tại một cuộc họp báo. Mielke chưa biết chuyện gì xảy ra, nhưng ông sẽ tìm hiểu tình hình ngay và gọi lại cho tôi. Chúng tôi thỏa thuận, bất cứ có chuyện gì cũng không được để xảy ra đụng độ giữa chính quyền nhà nước và dân chúng. Tôi về ngay văn phòng mình ở Trung ương đảng. Sau mấy phút Mielke lại gọi điện. Lần này ông báo cụ thể: hàng nghìn người đang di chuyển về phía các cửa khẩu, đi bộ hoặc ô tô. “Ta cần làm gì đây?” ông hỏi tôi. Tôi nói là sẽ gọi lại ngay. Trước đó tôi muốn trao đổi với Bộ trưởng Quốc phòng Kessler là người chỉ huy các lực lượng biên phòng CHDC Đức. Ông vừa rời cuộc họp Trung ương đảng, chưa về đến nơi. Văn phòng của ông ở Strausberg . Tôi vừa đặt máy xuống thì Mielk lại gọi đến. “Nếu ta không quyết định ngay nên làm gì thì sẽ mất hết thế chủ động”, ông nói. Tôi khó giấu lúng túng. Chúng ta đang trong một tình cảnh cực kỳ nguy hiểm. Một quyết định sai lầm có thể gây đổ máu. Trong những phút ấy tôi có rất ít lựa chọn để quyết định. Câu hỏi thực tế chỉ là: ta để mọi việc tự diễn biến hay dùng chính quyền vũ trang để bảo vệ biên giới quốc gia? Lựa chọn thứ hai sẽ là trò đùa với lửa. Tôi hỏi Mielke: “Đồng chí đề nghị gì?” Ông đáp: “Tổng bí thư là anh.” Tôi hiểu. Bộ an ninh quốc gia tuân thủ các quyết định chính trị. Đó là một điểm vô cùng quan trọng. Tôi quyết định: “Chỉ vì vài tiếng đồng hồ – đằng nào thì sáng sớm mai cũng mở các cửa khẩu – chúng ta sẽ không liều đối đầu với dân chúng. Vậy thì, nâng các cây chắn lên!” Wolfgang Herger và các cộng tác viên riêng của tôi ủng hộ quyết định này của tôi. Mielke nói rất trầm tư – ông hơn tôi gần 30 tuổi: “Có lý đấy cậu bé ạ.” Tôi gọi Bộ trưởng Quốc phòng Kessler. Mãi lúc này về đến Bộ ông mới được biết đến thông báo của Schabowski. Tôi cho ông biết thỏa thuận với Mielke. Kessler chia sẻ lập trường của tôi. Tuy nhiên tình hình này vẫn căng thẳng chưa từng thấy đối với tất cả chúng tôi: bộc phát cho mở biên giới mà thiếu lệnh truyền đến các lực lượng an ninh ở cửa khẩu có thể gây hậu quả nghiêm trọng. Sẽ có loạn? Tôi sợ sẽ xảy ra hoảng loạn. Tôi ý thức được các nguy cơ khủng khiếp tiềm ẩn khi mở biên giới giữa đêm, biên giới từng được dựng lên từ năm 1961 chiểu theo nghị quyết của tất cả quốc gia trong Hiệp ước Warszawa, biên giới không chỉ giữa hai nhà nước Đức và Berlin, mà giữa hai hệ thống thế giới, hai khối quân sự, hai hệ thống kinh tế. Một biên giới ở giữa Berlin mà trực tiếp liên quan đến lợi ích của các đồng minh . Tôi băn khoăn: nếu đêm nay có một người chết thì sẽ ra sao? Tôi không hề nghĩ đến khả năng một lính biên phòng nổ súng, vì đã có lệnh của tôi ngày 3/11/1989 cấm dùng súng nếu người biểu tình đột nhập khu cấm ở biên giới. Nhưng, nếu ai đó gây hấn thì sao, mấy ngày qua đâu thiếu lời cảnh báo? Nếu hoảng loạn bùng phát và người ta giẫm chết lẫn nhau? Vừa ở cuộc họp Trung ương đảng có người nói đến “an ninh đi liền lý trí.” Đó là lý trí ta cần vào lúc này. Không một ai trong chúng tôi từng gánh một trọng trách bất thường và lớn lao như vậy. Quyết định “mở cây chắn lên hay vũ lực” là một quyết định mang tầm vóc chính trị thế giới, nhưng cũng là quyết định
của lương tâm. Trong đêm nay chúng tôi cũng phải trung thành với nguyên tắc của mình: không được phép xảy ra bạo lực. Schalck gọi điện, đề nghị đêm nay tôi bay tới Warszawa ngay. Sáng mai tôi có thể cùng họp báo với thủ tướng CHLB Đức Helmut Kohl đang có mặt ở Warszawa. Có thể giải thích sự kiện mở biên giới là quyết định chung của chính phủ hai nhà nước Đức. Trong trường hợp được tôi chấp thuận, Schalck sẽ liên lạc ngay với đối tác của mình ở Bonn để dò hỏi thái độ của thủ tướng CHLB Đức. Tôi nhớ ngay đến câu hỏi qua điện thoại hôm qua. Schalck thông báo đến Seiters: “Tôi rất hân hạnh được biết ý kiến của ông: xét về tính chất chính trị, ý nghĩa tình thế và khả năng kỹ thuật, liệu thủ tướng CHLB Đức trên đường về từ cuộc thăm viếng Ba Lan có thể dừng vài tiếng ở CHDC Đức để nói chuyện công vụ.” Bây giờ do tình hình bất thường mà Schalck dấn thêm một bước. Ông nhận ra cơ hội để tôi có thể cùng thủ tướng CHLB Đức tại Warszawa góp phần giảm căng thẳng cho tình hình mới. Tôi suy nghĩ một lát. Rồi tôi nói: “Không.” Quyết định mở biên giới là một công việc tự quyết của CHDC Đức. Thêm nữa, tôi nhớ Gorbachev hôm 1/11 đã nhắc phải thống nhất với Liên Xô bất cứ việc gì liên quan đến CHDC Đức và CHLB Đức. Chuyến bay đêm qua Warszawa và cuộc họp báo ngày mai sẽ không chỉ làm các đối tác liên minh chính trị khó xử, mà nhất định sẽ làm Gorbachev tăng thêm ấn tượng là chúng tôi cùng CHLB Đức chơi con bài Đức chống lại ông. Tôi thử gọi điện sang Matxcơva cho Gorbachev. Ở đó lúc này đã nửa đêm, tổng đài CT ở thủ đô Xô viết không muốn nối điện cho nguyên thủ quốc gia vì quá muộn. Tôi cũng không cố. Tôi không muốn làm tăng kịch tính tình hình, vì có thể qua đó gây ra kết luận sai. Wolfgang Herger đề nghị tôi lập một “ban chỉ huy hành động” trong Hội đồng quốc phòng. Tôi nhờ ông cùng Streletz, bí thư Hội đồng quốc phòng, chuẩn bị các quyết định cần thiết. Vào thời điểm đó Streletz giữ liên lạc thường trực với Tổng tư lệnh các lực lượng liên hiệp của Hiệp ước Warszawa và Tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết miền Tây. Ông biết các lực lượng đồng minh Xô viết trên lãnh thổ CHDC Đức ở trong “tình trạng sẵn sàng chiến đấu nâng cao” và các cơ quan chỉ huy trong “tình trạng sẵn sàng chiến đấu khẩn cấp.” Tôi tin khả năng quân sự và quan điểm chính trị của ông là sự bảo đảm tốt nhất để lực lượng dưới quyền ông đảm đương nhiệm vụ điều phối các vấn đề liên quan đến sự kiện mở biên giới. Trên cơ sở đó Bộ chính trị và tôi là Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng sẽ đưa ra các quyết định. Khoảng 0 giờ 30 Rudi Mittig gọi điện. Ông thông báo là tất cả các cửa khẩu sang Tây Berlin đều mở. Tôi chỉ thị thông báo cho tôi mọi sự kiện quan trọng. Bây giờ mới đến lúc về nhà. Trên đường tôi nhớ đến tình hình lúc xây bức tường ngày 13/8/1961 hay tháng Tám năm 1968, khi các đội quân của Hiệp ước Warszawa tiến vào ČSSR. Ngày ấy, khi nghe tin trong radio, tôi trình diện tại các thủ trưởng ngay lập tức và không đợi lệnh. Đó là một luật bất thành văn và kỷ luật do đảng đề ra: khi có gì bất thường, tôi phải có mặt ở địa điểm quyết định. Herger và Lorenz hôm nay đã làm thế. Họ làm việc trong tòa nhà Trung ương đảng. Kessler ở văn phòng mình, và cả Mielke – lúc này không trong Bộ chính trị nữa. Chúng tôi liên lạc lẫn nhau qua điện thoại. Các ủy viên khác của Bộ chính trị mới không gọi tôi hỏi họ có thể làm gì trong tình huống này. Có thể họ đợi một cuộc gọi riêng. Tôi không có thì giờ làm việc đó trong buổi tối căng thẳng này. Tôi mong đợi ở mỗi người sự vận động tự thân. Tôi vừa từ Berlin về đến nhà thì nghe chuông điện thoại. Günter Schabowski báo cáo về diễn biến ở biên giới. Ông định đi từ Wandlitz đến Berlin ngay. Không một lời về cuộc họp báo và thời điểm mở biên giới được công bố ở đó. Tôi không trách ông nhầm lẫn. Không ai biết được người dân sẽ xử sự ra sao nếu giả định biên giới thực sự được mở ra đúng kế hoạch vào sáng sớm ngày 10/11. Tuy nhiên, điều cơ bản là lúc sáng sớm 10/11 các lệnh được chuẩn bị sẵn mới truyền đến nơi, các lực lượng bảo vệ và an ninh sẽ biết phải làm gì. Tôi nhận báo cáo tình hình từ người trực ban của Trung ương đảng, mỗi giờ một lần. Thêm vào đó là tin tức thời sự trên radio và tivi. Trong khi các nghị sĩ ở Bonn hát quốc ca Đức – tôi lắng nghe với tâm trạng cực kỳ lẫn lộn – nhiều người dân thủ đô đi qua cửa khẩu sang Tây Berlin. Rượu vang nổ chảy tràn trề trong đêm nay. Gần như một điều kỳ diệu là không có máu đổ, nếu ta xét đến hình ảnh kẻ thù còn ngự trị giữa hai hệ thống thế giới. Trong hàng ngũ chính phủ CHDC Đức không có một ai muốn “là một con chó dữ” như nhà hoạt động xã hội dân chủ Noske năm 1918/19. Gánh nặng chính trong tình hình mới và bất thường này đè trên vai các đơn vị lính biên phòng CHDC Đức. Tôi ngả mũ kính phục họ khi nhìn những hình ảnh biên giới. Họ chứng tỏ là lính biên phòng đã tâm niệm nguyên tắc của chúng ta: không bao giờ có chiến tranh khởi phát từ đất Đức lần nữa. Nơi lệnh miệng chưa đến kịp, lính biên phòng đã quyết định theo lương tâm và đã quyết định đúng. Ngày 9/11 gần như tình cờ mà trở thành một thời điểm của lịch sử Đức đương đại. Nhưng quyết định mở biên giới hôm 10/11 nằm trong logic của chính sách đổi mới. Bây giờ công dân CHDC Đức muốn đến với thế giới bao la không cần phải đi đường dài qua Hungary, ČSSR hay cơ quan đại diện CHLB Đức ở nước ngoài nữa. 10/11 Trước ngày năm 19/10 ở Berlin có một tuyến đường lễ tân dành cho ủy viên Bộ chính trị. Chúng tôi được chiếm cả đường. Các đèn giao thông ở ngã tư được bật xanh hết. Nhiều người Berlin bực mình vì họ mất thời gian chờ đợi. Sau khi được bầu làm tổng bí thư tôi ra chỉ dụ bãi bỏ ưu tiên cho ô tô của các ủy viên Bộ chính trị. Hôm nay tôi bị nhiều lần đèn đỏ chặn, phải dừng xe ở ba ngã tư. Nhiều người dân nhận ra tôi. Họ gọi: ”Hoan nghênh mở biên giới!” Tôi hạ kính xe xuống và nghe nói đa số họ vừa từ phần Tây của Berlin quay về. Một niềm phấn khích khôn tả ngự trị. Tôi vui được chứng kiến không khí đó. Một ngạc nhiên với tôi là các chính khách Tây Đức chỉ nhấn mạnh một mặt trong khi phát biểu: đêm qua ở Tây Berlin là một ngày hội lớn của nhân dân. Nhất định đúng thế. Nhưng họ đã đơn giản hóa sự kiện. Gánh nặng trách nhiệm về tất cả các hậu quả chính trị, ngoại giao và quân sự của sự kiện mở biên giới đè duy nhất lên vai CHDC Đức. Thật dễ dàng qua một sơ suất hay quyết định sai để đêm ấy biến thành bi kịch. Khoảng 7 giờ tôi tiếp Wolfgang Herger và thượng tướng Streletz tại văn phòng. Chúng tôi bàn về điều phối các biện pháp dân sự và quân sự để ngăn chặn tuyệt đối các đụng độ vũ lực trong tình huống cực đoan này. Vì sáng sớm hôm đó có nhiều tin xấu. Tôi thấy lo lắng khi biết người Tây Berlin hoặc khách của họ định từ Cổng Brandenburg vượt qua tường vào lãnh thổ CHDC Đức. Nếu nhiều nhóm đông người qua được thì đó là sự kiện vi phạm biên giới quốc gia của CHDC Đức từ phía Tây bằng bạo lực, gây ra một tình huống hoàn toàn mới. Để xử lý những trường hợp như vậy đã có kế hoạch quân sự, cả ở trong tủ sắt của Tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết miền Tây ở Wünsdorf. Tôi không muốn hình dung ra hậu quả khi xảy ra một vụ đột phá bức tường bằng bạo lực từ phía Tây Berlin. Từ tối qua chúng ta ở gần một kế hoạch điều động quân sự hơn một số người muốn tin. Giới lãnh đạo chính trị và quân sự của CHDC Đức làm tất cả trong tầm khả năng con người để cùng đồng minh Xô viết loại trừ khả năng đó. Về nội chính có vấn đề mới. Nghe nói nhiều người lao động bỏ đi làm để qua Tây Berlin chơi, trước các nhà băng đầy người xếp hàng, mọi người rút tiền đem qua đổi tại các quầy đổi tiền bên Tây Berlin. Bộ phận hộ chiếu và hộ khẩu của cảnh sát nhân dân đặc kín người. Không thể bảo đảm công tác của cảnh sát nhân dân. Đâu là sự thật, và đâu là hư cấu? Không ai biết chính xác. Tình hình mâu thuẫn. Hình như chỉ có điều chắc chắn là đa số công dân CHDC Đức lại từ Tây Berlin quay về. Trên thế giới cũng có nhiều xôn xao. Các đồng minh cảm thấy bị xử tệ. Đại sứ Hoa Kỳ, Anh và Pháp liên lạc với Bộ ngoại giao CHDC Đức để biết chính xác đêm qua xảy ra chuyện gì. Chồng chất những vấn đề không thể giải quyết bằng cách thông thường. Trong điều
kiện bất thường ấy Streletz viết lệnh số 12/89 của Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng „Về việc thành lập ban chỉ huy hoạt động của Hội đồng quốc phòng CHDC Đức.” Ban này có nhiệm vụ chuẩn bị nhưng không tự ban hành các quyết định. Đây không phải ban chính sách để đối phó khủng hoảng, mà là cơ quan hỗ trợ cho Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng do tôi trực tiếp chỉ huy. Trong ban cũng có ba ủy viên Bộ chính trị. Nhiệm vụ của Ban chỉ huy hoạt động là tập hợp và phân tích thông tin về tình hình tổng thể trên lãnh thổ CHDC Đức, liên tục đánh giá tình hình đối phương bên Tây, cũng như chuẩn bị các kết luận và đề xuất cho ban lãnh đạo lập quyết định. Ban này họp ở văn phòng tôi trong tòa nhà Trung ương đảng. Các sự cố nghiêm trọng được báo cho tôi ngay . Trên cơ sở lệnh được chuẩn bị, tôi giải thích cho các thành viên về nhiệm vụ của họ. Tôi đặc biệt chú trọng là ban chỉ huy hoạt động không được quyền ra lệnh. Không thể tính đến chuyện đóng cửa biên giới. Cũng không có dự định ban thiết quân luật. Mỗi người chúng tôi đều biết, tình trạng thiết quân xm ra đối chất với tôi một vấn đề từ mấy năm gần đây không đóng vai trò gì trong quan hệ giữa Liên Xô và CHDC Đức. Theo quan điểm của Liên Xô, Thỏa ước bốn bên cho đến nay chỉ có giá trị đối với Tây Berlin chứ không đối với thủ đô CHDC Đức. Giờ thì hiện trạng bốn chính quyền lại được đưa vào cuộc. Tôi nói: “Tôi không nhìn sự việc theo hướng ấy. Nhưng hiện giờ thì đó cũng chỉ là một câu hỏi lý thuyết đã được cuộc sống trả lời đêm qua. Giả sử định ngăn cản sự kiện mở biên giới thì chỉ còn giải pháp quân sự, và đó sẽ là biển máu.” Kochemassov im lặng. Tôi vốn biết ông là đối tác nói chuyện thận trọng, chân chính và thân thiện. Ngay trong tình huống cực đoan này ông vẫn xử sự như một người bạn. Ông đáp: “Đồng chí nói đúng. Tôi cũng thấy thế.” Tuy vậy tôi vẫn bực mình vì nội dung cuộc nói chuyện. Tôi rất muốn có cùng hướng suy nghĩ với các đối tác Xô viết. Đến tận hôm qua Stoph vẫn còn khẳng định là dự thảo quy chế du lịch đã được thống nhất với Matxcơva. Vậy mà bây giờ phía Xô viết ra vẻ không biết gì. Tôi tự hỏi: ai là người chơi bài gian lận? Kochemassov hỏi thêm chi tiết về biên giới được mở. Mặc dù nói tiếng Nga không dở, tôi vẫn đưa máy cho thượng tướng Streletz để ông thông báo với sự chính xác quân sự cho đại sứ Xô viết về mọi chi tiết mà chúng tôi được biết cho đến phút này. Sau khi tôi giải thích nhiệm vụ cho ban chỉ huy hoạt động xong, Bộ chính trị họp ngắn trong buồng cạnh phòng hội nghị. Chúng tôi khẳng định đường lối: không để tình hình nóng thêm, loại bỏ khả năng điều động quân sự, mở cửa khẩu mới! Tôi trở lại phòng hội nghị. Cuộc họp Trung ương đảng 10 tiếp diễn. Trước khi tôi kịp nói một câu thì Frank Fichte đã giơ tay phát biểu. Ông làm tổ chức đảng tại một xí nghiệp liên hợp công nghiệp và báo cáo về sự bất bình của đảng viên ở đó đối với diễn biến cuộc họp Trung ương đảng. Họ muốn biết ai chịu trách nhiệm về tình hình đã sinh ra ở CHDC Đức. Họ đòi trừng phạt nghiêm khắc những người ấy. Bản thân ông đợi báo cáo kiểm điểm của Günter Mittag và bước thoái vị của những người già trong Trung ương đảng. Trong lúc tranh luận, người ta đưa đến tay tôi một mảnh giấy. Tôi đọc: “Đồng chí Kochemassov muốn nói chuyện khẩn với anh.” Tôi không thể rời bỏ cuộc tranh luận bừng bừng, vì người ta có thể hiểu là tôi tránh né phê bình. Tôi viết lên mảnh giấy: “Tôi gọi lại.” Sau cuộc tranh luận về nội quy hoạt động tôi nhường lời cho Gerhard Schürer. Trong lúc ông thông tin về tình hình kinh tế và tài chính của CHDC Đức, tôi sang phòng bên để gọi cho Kochemassov. Giọng ông khác lúc nãy một trời một vực. “Đồng chí Krenz”, ông vui vẻ nói, “nhân danh Mikhail Gorbachev, nhân danh ban lãnh đạo Xô viết tôi chúc mừng đồng chí và tất cả các bạn Đức về biện pháp dũng cảm mở bức tường Berlin.” Tôi trả lời: “Cảm ơn đồng chí. Nhờ đồng chí cảm ơn Mikhail Gorbachev về tình đoàn kết này. Nhờ đồng chí chuyển đến Gorbachev, chúng tôi vui mừng thấy sự nhất trí quan điểm giữa hai bên.” Sau đó tôi suy nghĩ: chuyện gì đã xảy ra ở Matxcơva? Chỉ trong vòng vài tiếng mà có hai lập trường đối nghịch. Đã có xung khắc gì sau cánh gà giữa Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô và Bộ ngoại giao Xô viết? Hay thậm chí có quan điểm khác nhau trong Bộ chính trị? Họ đã liên lạc với bên đồng minh? Khi tôi quay về phòng họp, Schürer vẫn đang nói. Ông phải trả lời nhiều câu hỏi. Giờ đây, sau khi Gorbachev khen ngợi biện pháp mở biên giới, tôi lại đi chệch chương trình nghị sự để thông báo cho Trung ương đảng: “Tôi không biết, liệu tất cả chúng ta hoặc nhiều người có nhận ra mức nghiêm trọng của tình thế hay không. Áp lực hôm qua còn đè lên biên giới Tiệp Khắc, từ đêm qua đã chuyển sang biên giới của chúng ta.” Có một nguy cơ lớn là nhiều người sẽ bỏ chúng ta ra đi. Một dấu hiệu tích cực là hầu hết những người đêm qua sang Tây Berlin đã trở lại. Tôi nhấn mạnh: “[…] áp lực quá lớn, chỉ còn chỗ cho giải pháp quân sự. Các đồng chí, chúng ta hãy nhất trí rằng, nhờ các đồng chí biên phòng, các đồng chí ở Bộ nội vụ, Bộ an ninh quốc gia xử sự thận trọng mà sự việc đã diễn ra êm thấm.” Nhưng áp lực vẫn gia tăng . Trong khi tôi chỉ đạo tranh luận, Streletz trình lên bức điện gửi Gorbachev. Trong đó viết: đêm qua khoảng 60.000 công dân CHDC Đức đi qua cửa khẩu sang Tây Berlin. Cho đến sáng nay 45.000 trong số họ quay về CHDC Đức. “Từ 6 giờ hôm nay chỉ các cá nhân có thị thực tương thích của CHDC Đức mới được sang Tây Berlin. Quy định đó cũng áp dụng cho xuất cảnh hẳn khỏi CHDC Đức.” Tôi đặc biệt chú trọng nhấn mạnh: việc cấp phép xuất cảnh không đụng chạm đến các nguyên tắc của Thỏa ước bốn bên về Tây Berlin. Tôi nêu rõ, không cấp phép xuất cảnh có thể “dẫn đến hậu quả chính trị trầm trọng với quy mô khôn lường.” Tôi chấm dứt bức điện với câu sau: “Đồng chí Mikhail Sergeyevich Gorbachev thân mến, đề nghị đồng chí trao nhiệm vụ cho đại sứ Liên Xô ở CHDC Đức khẩn trương liên lạc với đại diện các chính quyền phương Tây ở Tây Berlin để họ bảo đảm duy trì trật tự bình thường trong thành phố và ngăn chặn gây hấn ở biên giới quốc gia từ phía Tây Berlin.” Tôi nhận được thông tin là các vụ gây hấn ở biên giới từ phía Tây tăng đến mức đe dọa. Có những lúc hơn 1.000 người leo lên bức tường cạnh Cổng Brandenburg. Một số nhảy sang vùng biên của CHDC Đức. Đó rõ ràng là hành vi xâm phạm biên giới CHDC Đức từ phía Tây. Nếu rảnh rỗi tìm một từ thể hiện tốt nhất mức nguy hiểm thì tình hình ở Cổng Brandenburg lúc này là nguy hiểm nhất từ xưa đến nay, có thể thành nguyên nhân can thiệp quân sự bất cứ lúc nào. Sau bức điện gửi đến Gorbachev là một loạt hoạt động ngoại giao hăng hái từ phía Liên Xô. Người đứng đầu nhà nước Xô viết gửi một điện khẩn truyền miệng tới thủ tướng CHLB Đức Kohl. Toàn văn như sau: “Như ông tất nhiên đã biết, chính phủ CHDC Đức đã ra một nghị quyết cho phép công dân mình tự do xuất cảnh đến CHLB Đức và Tây Berlin. Dễ hiểu là quyết định này hoàn toàn không đơn giản đối với ban lãnh đạo mới của CHDC Đức. Đồng thời nghị quyết này khẳng định một lần nữa là hiện nay ở CHDC Đức đang diễn ra những thay đổi sâu sắc và quan trọng. Chính phủ CHDC Đức hành động kiên quyết và năng động vì lợi ích của nhân dân, họ phát triển đối thoại rộng rãi với các nhóm và tầng lớp khác nhau trong xã hội. Những tuyên bố đưa ra từ CHLB Đức trước bối cảnh chính trị và tâm lý này mang tinh thần cự tuyệt sự tồn tại thực tế của hai nhà nước Đức, kích động cảm tính và tâm huyết, không thể theo đuổi mục đích nào khác là làm mất ổn định tình hình ở CHDC Đức và chôn vùi các quá trình dân chủ hóa và đổi mới đang phát triển ở đó trên tất cả các lĩnh vực của cuộc sống xã hội. Chúng tôi nhận được thông báo là hôm nay ở Tây Berlin sẽ có một cuộc mít tinh với sự tham gia của đại diện chính thức từ CHLB Đức và Tây Berlin. Cùng thời gian sẽ có một cuộc mít tinh khác ở thủ đô CHDC Đức. Biên giới hiện nay về nguyên tắc là mở, dòng người đông đảo theo hai chiều có thể sinh ra một tình trạng hỗn loạn với hậu quả không thể lường trước được. Do thời gian cạn hẹp và tình hình ngày càng nóng lên, tôi thấy cần đề nghị ông, với tinh thần cởi mở và thực tế hãy tự mình đề ra biện pháp cần thiết và cực kỳ khẩn cấp để
ngăn tình hình phức tạp và bất ổn định thêm.” Trong thông điệp gửi tổng thống Mỹ Bush, tổng thống Pháp Mitterrand và nữ thủ tướng Anh Margaret Thatcher , Gorbachev thông tin về lời cảnh báo của ông gửi Kohl. Đồng thời ông đề nghị ba chính quyền phương Tây ra chỉ thị cho đại diện của họ ở Tây Berlin “để các biến cố không diễn ra theo chiều hướng bất lợi. Tóm lại tôi muốn nhấn mạnh rằng hiện tại ở CHDC Đức đang diễn ra những thay đổi sâu sắc và quan trọng. Nhưng nếu ở CHLB Đức có những tuyên bố kích động cảm tính và tâm huyết mang tinh thần cự tuyệt thực tế hậu chiến, nghĩa là sự tồn tại của hai nhà nước Đức, thì những biểu tượng chính trị cực đoan đó không thể được đánh giá khác là nỗ lực chôn vùi các quá trình dân chủ hóa và đổi mới đang phát triển năng động ở đó trên tất cả các lĩnh vực của cuộc sống xã hội. Hướng về tương lai, điều này có thể kéo theo sự mất ổn định tình hình không chỉ ở Trung Âu mà còn rộng rãi hơn.” Gorbachev phản đối tham vọng Đại Đức của Cộng hòa liên bang Đức. Ông thấy trong đó nguy cơ, không chỉ châu Âu mà cả thế giới bị đẩy vào một cuộc phiêu lưu. Mặc cho các sự kiện chính trị phức tạp về nội chính và đối ngoại, hội nghị Trung ương đảng thứ 10 vẫn tiếp diễn. Chúng tôi cần gấp một chương trình hành động của SED. Chương trình ấy sẽ ấn định các bước tiếp theo để đổi mới xã hội và đảng. Bộ chính trị bàn bạc liên tục trong các giờ giải lao giữa cuộc họp Trung ương đảng. Trước bối cảnh đầy kịch tính, chính phủ CHLB Đức đề nghị thiết lập tức khắc một đường dây cố định nối Phủ thủ tướng CHLB Đức với một tổng đài ở Berlin. Chúng tôi chấp thuận. Giờ đây Kohl và tôi có thể liên lạc điện thoại trực tiếp với nhau. Alexander Schalck được giao trách nhiệm thông tin cho chính phủ CHLB Đức về các biện pháp mà CHDC Đức đưa ra để thực hiện quy chế du lịch của Hội đồng bộ trưởng. Ông phải nói với văn phòng Phủ thủ tướng về cuộc họp thượng đỉnh sắp diễn ra giữa Kohl và Krenz. Ngoài ra ông được toàn quyền thương lượng với chính phủ CHLB Đức và chính quyền Tây Berlin để mở các cửa khẩu mới. Trong một thời gian ngắn đã có thêm 50 cửa khẩu mới, tốn kém khoảng 700 đến 800 triệu Mark cho CHDC Đức. Chúng tôi quyết định thay đổi cả chế độ biên giới dọc theo toàn bộ biên giới phía Tây, bãi bỏ vùng cấm. Thêm vào 20 cửa khẩu tồn tại là 11 cửa khẩu mới. Biên giới trên biển được mở toàn bộ chiều rộng 12 hải lý cho thuyền thể thao . Theo tôi, các đơn vị biên phòng CHDC Đức không thể kham nổi các nhiệm vụ mới phát sinh. Vì vậy tôi thỏa thuận với Bộ trưởng Quốc phòng Kessler chuẩn bị sẵn một số đơn vị Quân đội nhân dân quốc gia để khi cần sẽ hỗ trợ lực lượng biên phòng. Vì lý do đó, một số đơn vị trong Quân đội nhân dân quốc gia được lệnh ở trong “tình trạng sẵn sàng chiến đấu nâng cao”. Đồng thời có thống nhất với cảnh sát bảo vệ của Tây Berlin. Tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết miền Tây cũng cùng quân đồng minh đề ra biện pháp giữ an ninh trong thành phố. Nhờ những biện pháp quốc tế ấy, lực lượng biên phòng có thể tự hoàn thành nhiệm vụ bất thường của mình, do đó ở một số đơn vị Quân đội nhân dân quốc gia lại bãi bỏ “tình trạng sẵn sàng chiến đấu nâng cao.” Bộ trưởng nội vụ Dickel giải thích trên tivi quy chế du lịch của Hội đồng bộ trưởng. Ông nêu rõ: quy chế du lịch không phải là quy chế tạm thời. Cảnh sát nhân dân quyết định tức khắc về du lịch cá nhân lẫn xuất cảnh hẳn. Ngoài ra có kế hoạch thay đổi cơ bản chế độ biên giới . Không ai nghĩ đến chuyện thu hồi các biện pháp đã quyết định nhằm thực hiện quy chế du lịch. Khoảng 13 giờ, phiên họp Trung ương đảng thứ 10 được chấm dứt sớm hơn kế hoạch vì tình hình bất thường. Ở nhiều chi bộ đảng thiếu đồng thuận với việc mở biên giới. Nhất là các công dân lớn tuổi từng biết tình hình trước ngày 13/8/1961. Họ sợ CHDC Đức mất máu. Do đó các ủy viên Trung ương đảng phải quay về cơ sở nhanh như có thể. Modrow và Schabowski được trao trách nhiệm thông tin cho chủ tịch các đảng CDU, DBD, LDPD và NDPD cũng như các tổ chức quần chúng FDGB, FDJ, DFD và Hiệp hội văn hóa về cuộc họp Trung ương đảng thứ 10. Cũng cần bàn với họ các khả năng để càng nhanh càng tốt bầu Modrow làm chủ tịch Hội đồng bộ trưởng và lập chính phủ liên minh. Buổi tối diễn ra hai cuộc biểu tình ở Berlin. Tại Lustgarten (Berlin) tôi nói trước 150.000 người dân Berlin. Tôi gọi các quy định mới về du lịch là biểu tượng của chính sách đổi mới mà chúng tôi muốn tiến hành nghiêm túc . Tôi thông báo, cuộc họp Trung ương đảng đã ra nghị quyết điều tra mọi thiếu sót và vi phạm điều lệ đảng của các đồng chí lãnh đạo và quy trách nhiệm những người có lỗi gây ra cuộc khủng hoảng ở CHDC Đức. Tôi lại nghe những tiếng hô đòi triệu tập Đại hội đảng đặc biệt. Không thể thế được, tôi nghĩ bụng. Chúng tôi vừa quyết định tổ chức hội nghị đảng viên xong. Bây giờ người ta lại đòi Đại hội đảng. Tôi đi vào chủ đề: “Chúng ta muốn cùng nhau tiến về phía trước, muốn cùng nhau đổi mới chủ nghĩa xã hội, muốn cùng nhau không để ai kéo lùi lại nữa. Nếu chúng ta nhận thức rõ được rằng thống nhất là sức mạnh thì hãy chấm dứt tranh cãi: hội nghị đảng viên hay Đại hội đảng.” Lời tôi nhận được nhiều bất bình hơn đồng thuận. Lại một lần nữa chúng tôi tụt hậu so với đảng ở cơ sở. Tôi cũng trả lời các đề nghị liên quan đến tình hình kinh tế. Tôi nói: “Bây giờ không phải lúc hứa hẹn. 90 trong 100 đề nghị cần tiền, có thể chỉ 10 trong 100 đem lại tiền. Ai trách chúng ta muốn đảo ngược tình thế? Chừng nào tôi còn ở đây thì sẽ không xuất ra tấm séc nào mà không có số dư trong tài khoản.” Khi cuộc biểu tình chấm dứt, người ta chuyển cho tôi đề nghị của Helmut Kohl muốn nói chuyện điện thoại với tôi vào lúc 9 giờ ngày 11/11/1989. Tôi đồng ý. Tôi nhận được thông tin về bối cảnh và diễn biến của cuộc biểu tình ở Tây Berlin. Trong đó nói, Walter Momper đã khéo ấn định giờ biểu tình để Kohl và Genscher – lúc đó đang ở Waszawa – không tham gia được. Cuộc biểu tình sẽ là giờ vàng của Willy Brandt. Ông là thị trưởng Tây Berlin ở thời điểm xây bức tường Berlin, và chính sách của ông góp phần giảm căng thẳng. Đêm qua ông đã tiên đoán: bây giờ cái gì thuộc về nhau thì sẽ mọc liền lại với nhau. Nhưng Kohl bỏ dở chuyến thăm Ba Lan. Là nhà sử học, ông tức tối không được có mặt tại địa điểm lịch sử trong giờ phút lịch sử. Khi đột ngột xuất hiện trước tòa thị chính Schöneberg giữa 16 giờ và 17 giờ, Kohl được đón tiếp bằng một dàn hòa tấu huýt sáo. Cả lời ca tụng sự kiện mở biên giới như “dấu hiệu tái thống nhất” của ông cũng bị huýt sáo phản đối. Cảm tình của người biểu tình dành cho Willy Brandt. Ông làm dịu tính khí của 20.000 người dân Berlin. Trên các biểu ngữ có thể đọc thấy “Đừng chạm vào CHDC Đức” và “Không có nước Đại Đức.” Từ Lustgarten tôi đi đến sứ quán Liên Xô để nói chuyện với Kochemassov. Ông tiếp tôi ở phòng riêng. Chúng tôi nói chuyện thẳng thắn về các sự kiện đêm qua, cân nhắc so sánh các điểm lợi và hại khi mở biên giới. Kochemassov khuyên tôi coi việc mở biên giới, vốn được Gorbachev tán đồng, như minh chứng rằng hôm nay giao thông du lịch ở CHDC Đức được tiến hành như tại một trong những nước tự do nhất thế giới. Tôi nói với ông: “Nhờ đồng chí ngày mai gọi điện cho đồng chí Gorbachev. Tôi đề nghị Gorbachev cử một ủy viên riêng sang CHDC Đức để nói chuyện với tôi. Chúng ta phải trực tiếp bàn luận về tình hình mới từ sau khi mở biên giới, về các hệ quả trong chính sách Đức và quốc tế.” Kochemassov hứa sẽ làm. Khi chúng tôi chia tay ở hành lang, đại sứ nói: “Đồng chí Krenz, hãy chú ý rằng không phải tất cả các đồng chí trong Bộ chính trị được đồng chí tin cậy cũng tin cậy đồng chí. Tôi cố gắng trấn an những người quá khích. Đồng chí cũng nên chú ý rằng, tuy tôi là đại sứ Xô viết nhưng ở CHDC Đức còn các cơ quan Xô viết khác nữa.” Tôi tiếp nhận thông tin đó mà không suy nghĩ gì thêm. Từ 30 năm nay tôi hoạt động chính trị. Tôi không lạ khi biết có những kẻ mưu mô chọc phá. Chẳng phải đặc sản của CHDC Đức. Tôi phải chung sống với lũ. Trên đường về nhà tôi đọc trên xe bản tin thông tấn trong ngày. Phản ứng quốc tế về mở biên giới là tích cực. Genadiy Gerassimov, người phát ngôn Bộ ngoại giao Xô viết, tuyên bố, sự kiện mở biên giới là “quyết định tự chủ của CHDC Đức, xuất phát từ người đứng đầu
đảng và nhà nước là Krenz.” Ông nhắc đến lời phát biểu của tôi: không vì thế mà biên giới biến mất. CHDC Đức vẫn là đồng minh chiến lược của Liên Xô. “Đối diện chúng ta là CHLB Đức – một quần thể lớn, quân đội Tây Đức – một quân đội hùng mạnh, cũng như lực lượng vũ trang Mỹ, Anh, Pháp và Canada. Vấn đề biên giới phải được tiếp cận trong khuôn khổ giải trừ vũ trang ở châu Âu.” Gerassimov cực lực phản đối CHLB Đức. Teltschik, cố vấn thủ tướng, tuyên bố công khai, việc CHLB Đức giữ nguyên trạng biên giới Đức với Ba Lan không có hiệu lực đối với một nước Đức tái hợp nhất. Gerassimov bình luận: “Chưa bao giờ có ai thể hiện chủ nghĩa phục thù trắng trợn như vậy. Người ta có chủ tâm gì, khi nói về tái thống nhất và đồng thời nhắc đến việc thay đổi biên giới với Ba Lan?” Đối với Mitterrand, biên giới mở là “một sự kiện vui.” Ông khẳng định dự kiến “đến thăm CHDC Đức và gặp Krenz trong một ngày sắp tới.” Tổng thống Hoa Kỳ Bush hoan nghênh quy định mới về du lịch. “Nếu CHDC Đức thực thi quy định đó”, ông nói, “thì bức tường xây năm 1961 sẽ giảm ý nghĩa.” Tổng thống CHLB Đức Richard von Weizsäcker nói đến “biến cố lịch sử sâu sắc thời hậu chiến.” Gần nửa đêm tôi về đến nhà. Tôi về vừa vặn kịp chúc mừng vợ. Ngày 11/11 là sinh nhật thứ 50 của vợ tôi. Chúng tôi thành hôn hạnh phúc đã gần 30 năm. Đúng nửa đêm chúng tôi chạm cốc chúc mừng. Tôi giải thích là vài tiếng nữa đã phải quay trở lại tòa nhà Trung ương đảng. Thủ tướng Kohl muốn gọi điện cho tôi. Vợ tôi thông cảm là tôi không ở nhà nhân dịp sinh nhật thứ 50. TAN TÀNH ẢO TƯỞNG 11/11 – 6/12/1989 11/11 Thủ tướng CHLB Đức Kohl báo trước sẽ gọi điện vào lúc 9 giờ. Vậy là tôi còn thời gian cho bữa sáng sinh nhật với vợ. Trên đường đến Trung ương đảng tôi suy nghĩ lần nữa những gì tôi định thông báo cho Helmut Kohl. Theo bản tin thông tấn mà tôi có trong tay thì thị trưởng Tây Berlin Walter Momper đã trách thủ tướng không hiểu những gì đang diễn ra ở CHDC Đức. Người dân ở CHDC Đức không quan tâm đến tái thống nhất. Có thể bản ngã mới giành được của nhân dân CHDC Đức không làm Kohl vừa ý, nhưng đó là thực tế. Quan điểm của Momper là Kohl cần khẩn trương gặp tôi. Phát biểu của thủ hiến bang Baden-Württemberg Lothat Späth cũng tương tự. Theo tờ STUTTGARTER NACHRICHTEN, ông tin tưởng là đa số công dân CHDC Đức không muốn sát nhập vào CHLB Đức. Kohl xử sự mâu thuẫn về vấn đề CHDC Đức. Một mặt ông liên tục đưa ra đòi hỏi mới cho CHDC Đức, mặt khác ông nói không muốn làm mất ổn định CHDC Đức. Khi tiếp xúc trực tiếp với tôi ông tỏ ra vui vẻ. Khi tôi đến tòa nhà Trung ương đảng thì Schalck đã đợi tôi ở đó. Ông sẽ có mặt lúc thủ tướng Kohl gọi điện. Chúng tôi chuyện trò về các kết quả đã đạt được trong các cuộc nói chuyện giữa ông và chánh văn phòng Phủ thủ tướng CHLB Đức. Chúng tôi nhất trí, các cán bộ CHDC Đức cho rằng dựa trên việc lập kế hoạch mở biên giới dài hạn, chính quyền Bonn sẽ trả cho CHDC Đức hàng tỉ D-Mark, đó là ảo tưởng. Bonn quá rõ tình cảnh CHDC Đức. Mỗi cuộc biểu tình, mỗi cuộc phản đối lãnh đạo CHDC Đức chỉ khiến họ thêm hy vọng một ngày nào đó sẽ vớ được CHDC Đức miễn phí. Đã 10 giờ. Thủ tướng không gọi được đến Berlin hay sao? Chúng tôi đã thiết lập một đường dây cố định từ Phủ thủ tướng đến văn phòng của tôi nhưng vẫn không được việc. Schalck hỏi lại ở Bonn. Có vẻ như có vấn đề kỹ thuật. Chúng tôi đùa: thủ tướng cũng chung số phận với hàng triệu người Đức. Đường dây giữa hai nước Đức tắc nghẽn. Giờ này Kohl ở trong phiên họp nội các đặc biệt. Trợ lý riêng của ông mời ông ra điện thoại. Cuộc nói chuyện của chúng tôi bắt đầu lúc 10 rưỡi. Thủ tướng hoan nghênh biên giới được mở. Sự kiện này sẽ thuận lợi cho phát triển tiếp quan hệ giữa hai nhà nước Đức. Mục tiêu của ông không phải “càng nhiều người rời bỏ CHDC Đức càng tốt. Chính sách chung của chúng ta phải làm sao để người dân hài lòng và ở lại quê hương mình. Nhưng để họ được đi lại, thăm hỏi lẫn nhau, nói chuyện với nhau là một điều rất quan trọng. Tôi tin chúng ta đang ở một thời điểm cực kỳ quan trọng, một thời điểm cần nhiều lý trí và không cần kích động, phải có sự điềm tĩnh để đưa ra quyết định đúng đắn.” Tôi suy tính, hình như Kohl đã hiểu chính xác lời cảnh báo hôm qua của Gorbachev. Ông né mọi kiểu luận chiến. Ông sẵn sàng hòa thuận. Ông cũng không nói đến “phá bức tường”. Xu thế đưa tin bên Tây nói chung cũng thế: bức tường không bị phá. Nó đã thủng. Nhưng nó chưa mở từ Tây sang Đông. Kohl biết các quy định cho người CHLB Đức và Tây Berlin sang CHDC Đức vẫn không đổi. Tuy nhiên ông có vẻ trong trạng thái phấn khích. Đó là điều không lợi cho một cuộc nói chuyện nghiêm túc. Ông nói những câu dài dằng dặc và ít khi ngắt câu cho tử tế. Kohl nói: “[…] tôi có một nguyện vọng khẩn thiết là trong tương lai gần được tiếp kiến ông. […] nhưng tôi cũng nói ngay cho ông biết là tôi không bao giờ đến Đông Berlin […]” Ông muốn nói chuyện kỹ với tôi, làm cái việc mà “dân ngoại giao vẫn gọi là ‘Tour d’horizon’ . Cả hai chúng ta đều không phải nhà ngoại giao, mà đang suy tính cái gì có thể và cái gì không, trong một cuộc nói chuyện cởi mở và trực tiếp.” Ông đề nghị bộ trưởng Seiters đến chỗ tôi ở Berlin để chuẩn bị cuộc hội kiến giữa hai người. Kohl định bàn ngay thời điểm cụ thể cho Seiters sang thăm. Thực ra đó là việc của các giao dịch viên do hai bên ủy nhiệm. Trước khi bắt tay vào bàn chuyện lịch hẹn, tôi khơi lại vấn đề cơ bản thời sự. Tôi cảm ơn Helmut Kohl đánh giá cao sự kiện mở biên giới. Tôi nói, cả hai bên đều phải có tính thực tiễn, khả năng lường trước và thiện chí. Do đó tôi có ý kiến: “Tôi rất hoan nghênh, thưa ông thủ tướng, nếu chúng ta gạt một số tình cảm sang một bên - ở một số người cứ muốn qua đêm là thanh toán xong mọi thứ. Đục thủng biên giới không có nghĩa là xóa bỏ biên giới. Tôi sẽ rất biết ơn nếu ông tác động làm dịu tình hình theo ý này.” Lúc đó tôi cũng nhớ đến những vụ lộn xộn mới ở Cổng Brandenburg. Một số người từ phía Tây đã lấy búa tạ và đục để phá tường. Hành động đó hàm chứa nguy cơ lớn. Hàng trăm người Tây Berlin đã trèo qua bức tường, chỉ nhờ sự bĩnh tĩnh của lính biên phòng mà không xảy ra bạo lực. Tôi cũng nhớ đến lời cảnh báo của Bộ trưởng Ngoại giao Xô viết gửi đến Genscher. Matxcơva đã thông báo cho tôi biết hai người vừa gọi điện cho nhau. Shevardnadze nói với Genscher: “Tiếc rằng trong diễn văn của Helmut Kohl tại cuộc mít tinh hôm qua có những luận chứng gây quan ngại.“ Nghe tôi nhắc đến chuyện đó, Kohl phản ứng khá lúng túng: “Ờ, hôm qua tôi có nói chuyện mấy lần với Berlin. Và tôi luôn nhắc nhở […] là mọi hình thức thái quá đều nguy hiểm.” Tôi đồng ý với ông là mọi hình thức thái quá đều nguy hiểm. Kohl giải thích quan điểm của ông: “Chúng ta không việc gì phải trò chuyện với nhau về các nguy cơ tiềm năng đó, vì ai cũng có thể dễ dàng suy luận ra.” Rất tốt, tôi nghĩ, khi chính phủ CHLB Đức ý thức được nguy cơ đi kèm tình huống bất thường này. Tiếc rằng họ không thể hiện rõ điều đó trước công luận. Tôi đề cập đến “vấn đề tái thống nhất nước Đức không có trong chương trình nghị sự.” Ý Kohl là ông tuyên thệ trước hiến pháp CHLB Đức, trong đó nói đến quyền tự quyết của người Đức. Nhưng ông hạn chế lại: “Hiện tại đó không phải đề tài phải làm chúng ta bận tâm nhất lúc này. Mà trong thời điểm hôm nay chúng ta phải để tâm nhất đến quan hệ nghiêm túc với nhau, và để người dân cũng công nhận.” Sau câu đó có lẽ Kohl giở lịch làm việc ra xem. Chúng tôi cùng tìm một lịch hẹn cho Seiters sang thăm CHDC Đức. Hai bên thống nhất ngày 20/11. Kohl còn đề nghị thêm: “Và nếu có chuyện gì, thưa ông Krenz, ta nên nói rõ đây là một tình huống rất dễ trở nên phức tạp, nếu có gì thì ông cứ nhấc điện thoại, và tôi cũng vậy.” Trong truyền thông hình như người ta gọi là điện thoại đỏ đã bật. Thủ tướng còn cho tôi biết là ông sẽ quay lại Ba Lan để tiếp tục chuyến thăm chính thức bị gián đoạn hôm qua. Chúng tôi thống nhất một thông cáo báo chí về cuộc nói chuyện này. Đại ý là hai bên có cuộc nói chuyện đi sâu. Ngay trước cuộc nói chuyện ấy, một tình huống nguy hiểm trước Cổng Brandenburg đã được giải quyết. Hôm qua tôi chấp thuận để chỉ huy biên phòng quận Mitte trao đổi với Chỉ huy trưởng cảnh sát Tây Berlin về các biện pháp an ninh chung. Kết quả là
9 giờ sáng nay đã xử lý được việc 1.000 người Tây Berlin chiếm bức tường mà không xảy ra biến cố nào. Tôi thở phào nhẹ nhõm. Lại một ổ nguy cơ nữa được dập tắt. Nói chuyện điện thoại xong, tôi đi tới tòa nhà Hội đồng quốc gia của Mặt trận dân tộc ở quận Berlin-Mitte, cạnh quảng trường Ernst Thälmann, chỉ cách biên giới vài chục bước chân. Trong tòa nhà hiện đang diễn ra hội nghị của Khối dân chủ . Lần đầu tiên Ts Lothar de Mazière có mặt ở đó. Hôm qua ông được bầu làm tân chủ tịch đảng CDU. Tôi cố tìm cách bắt chuyện với ông. Tôi không thể đánh giá sự dè dặt của ông là do bối cảnh chính trị hay vì ông lần đầu tham gia hội nghị Khối dân chủ. Các đảng liên minh xét về tổng thể đã thay đổi mạnh mẽ trong hai tuần vừa qua. Nhiều cán bộ của họ đã quay phắt 180 độ. Cho đến tháng Mười họ còn cố gắng thể hiện là người đồng hành trung thành với SED, hôm nay một số trong họ làm như đã ở phía đối lập với SED từ bao năm rồi. Bỏ qua khía cạnh đó, tôi thông báo cho đại diện các đảng và tổ chức quần chúng về chương trình hành động của SED. Tôi bắt đầu như sau: “Tại phiên họp thứ 10 chúng tôi đã có tinh thần tự xét bản thân nghiêm khắc. Nhưng có những người không muốn chúng tôi thay đổi, họ muốn chúng tôi biến đi. Chúng tôi sẵn sàng thay đổi. Nhưng chúng tôi không trốn tránh trách nhiệm. Bằng chứng là chương trình hành động của chúng tôi. Đó là chương trình cải cách sâu rộng nhất của SED từ xưa đến nay. Ai muốn nhiều hơn, người đó không muốn một SED khác mà không hề muốn có SED. Người đó không muốn cải cách chủ nghĩa xã hội. Người đó muốn bài trừ chủ nghĩa xã hội.” Sau đó tôi giải thích các mục chính của chương trình hành động. Mục tiêu của chúng tôi là đem đến một tính năng động mới cho chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức với nhiều dân chủ hơn. Chúng tôi chủ trương cải cách hệ thống chính trị. Trong đó bao gồm luật bầu cử, bảo đảm cho bầu cử chung được tự do, dân chủ và bí mật, bảo đảm có thể kiểm tra công khai mỗi giai đoạn bầu cử. Chúng tôi chủ trương lập chính phủ liên minh dân chủ. Chúng tôi đưa đề xuất để địa phương tự quản. Chúng tôi chủ trương nhà nước pháp quyền XHCN với xuất phát điểm là quyền cơ bản và quyền con người. Luật pháp là thước đo hành động chính trị của SED. Chúng tôi khẩn thiết cần luật tự do lập hội đoàn, tự do hội họp, luật bầu cử, luật truyền thông và thay đổi luật hình sự. Cần đạt được tính độc lập của thẩm phán. Chúng tôi đề nghị cải cách hành chính. Các quy định về đặc quyền đặc lợi không đi kèm thành tích sẽ bị bãi bỏ ngay lập tức. Chúng tôi chủ trương một học thuyết quân sự mới của CHDC Đức. Sẽ giảm ngân khoản quốc phòng và đề xuất nghĩa vụ dân sự để thay thế cho nghĩa vụ quân sự . Trung ương đảng nhất trí thay đổi cơ bản chính sách thông tin. Xương sống của chương trình cải cách là cải cách kinh tế toàn diện. Mục tiêu là nền kinh tế có kế hoạch XHCN có định hướng thị trường, khuyến khích sáng kiến kinh tế và thành tích cao ở mọi thành phần tham gia. Chúng tôi chủ trương loại bỏ các rào cản phát triển thành tích của khu vực thủ công và nghề tự do. Loại trừ bao cấp và sách nhiễu, can thiệp hành chính và kiểm duyệt – cả trong sinh hoạt văn hóa và nghệ thuật. Bãi bỏ nghĩa vụ xin phép nhà nước để xuất bản sách và biểu diễn sân khấu. Có cả kế hoạch thay đổi cơ bản trong lĩnh vực giáo dục; cải cách môn nghĩa vụ công dân, lịch sử và tiếng Đức. Bỏ môn học quân sự. Cuối cùng là đổi mới đảng. Điểm mấu chốt là tách bạch giữa đảng và nhà nước. Chúng tôi không đòi độc quyền chân lý, mà động viên phát triển đa nguyên lập trường, bao dung và phấn đấu chân thực để tìm giải pháp tối ưu. Tôi nói, tôi tin tưởng rằng chương trình hành động của chúng tôi cùng ý tưởng của các đảng liên minh sẽ là cơ sở của chính phủ liên minh do Modrow đứng đầu. Cho dù còn tồn tại những mặt chưa hoàn hảo: chớ quên rằng từ 18/10 đến nay mới có 25 ngày trôi qua. Hoàn toàn có thể coi các nghị quyết của phiên họp 10 là một thành công. Tiếc thay, chương trình hành động không được nhiều người chú ý, vì họ mải tận hưởng quyền tự do du lịch mới có, hôm nay nó làm lu mờ tất cả. Trong khối liên minh chúng tôi cũng bàn công tác chuẩn bị phiên họp Quốc hội sắp tới. Mặc dù SED trong những năm gần đây giữ chức chủ tịch Quốc hội, chúng tôi sẽ từ chối không đề cử một ứng viên của mình. Một đảng khác sẽ lại giữ chức vụ đó như cho đến năm 1976. Tôi đề cử Manfred Gerlach cho chức chủ tịch Quốc hội, không phải vì tôi nghĩ đến một chủ tịch Quốc hội kỳ cựu là Johannes Dieckmann giống Gerlach là người của đảng LDPD. Mà tôi đề nghị chủ tịch đảng LDPD vì trong mấy năm qua ông đã tích cực đấu tranh cho những biến chuyển ở CHDC Đức. Tuy nhiên, sự nhất trí trong khối liên minh khi tìm một ứng viên chung cho cuộc bầu chủ tịch Quốc hội vào thứ Hai tới đã không đạt được nữa. Trừ SED, tất cả các đảng khác đều có ứng viên riêng của mình. 12/11 Chủ nhật. Từ 5 giờ tôi đọc các thư gửi cho mình. Trong đó có nhiều thư của các đảng viên SED. Helmut Müller, một người bạn từ thời hoạt động ở FDJ, nhiều năm nay là ủy viên Trung ương đảng SED và bí thư thứ hai thành ủy Berlin cũng viết thư cho tôi. Để tạo cho lá thư một trọng lượng chính trị lớn hơn, thư mang chữ ký của nhiều ủy viên Trung ương đảng khác nữa. Vẫn lại câu hỏi nan giải: đồng chí nghĩ sao về Đại hội đảng đặc biệt? Tôi nhớ lại cuộc biểu tình ở Lustgarten hôm 10/11. Cuộc thị uy áp đảo trước đó về đổi mới SED đã chia người biểu tình thành phe ủng hội Hội nghị đảng viên và phe kêu gọi triệu tập Đại hội đảng đặc biệt. Vấn đề ở đây không chỉ là hình thức. Nhiều đảng viên sợ Hội nghị đảng viên không được bầu Ban chấp hành trung ương đảng mới. Họ cho rằng, chương trình hành động chỉ đáng tin nếu Đại hội đảng đặc biệt bầu ra một Ban chấp hành trung ương đảng hoàn toàn mới – một Trung ương đảng không có thành viên nào từ Trung ương đảng cũ. Tôi sợ đảng sẽ tan rã vì vấn đề này. Không được để sự việc tiến xa như vậy. Tôi liền triệu tập một phiên họp Bộ chính trị bất thường vì vụ này và đưa ra đề nghị biến Hội nghị đảng viên được lập kế hoạch cho tháng 12 thành một Đại hội đảng bất thường. Dựa trên đề nghị của tôi, Bộ chính trị triệu tập phiên họp Trung ương đảng thứ 11 vào tối thứ Hai để lấy ý kiến về một Đại hội đảng bất thường. Tôi đi trước quyết định này một bước khi tuyên bố trước báo giới rằng tôi khuyến nghị triệu tập một Đại hội đảng bất thường. Thực tế là tôi cột số mệnh chính trị của mình vào nghị quyết Trung ương đảng về triệu tập một Đại hội đảng bất thường. Giả sử nếu Trung ương đảng không theo yêu cầu của tôi thì tôi phải từ chức. Tôi được thông báo là tổng thống CHLB Đức Richard von Weizsäcker sẽ đến thăm cửa khẩu Quảng trường Potsdam vào ngày mai. Ngoài ra các phương tiện truyền thông cũng loan tin ông muốn gặp tôi trước lễ Giáng sinh. Người ta đề nghị tôi chính thức đón tiếp tổng thống CHLB Đức ở cửa khẩu vào thứ Hai. Tôi từ chối. Không chỉ vì ở vị trí tổng thống CHLB Đức – theo quan điểm pháp lý của chúng tôi – ông không được phép cử hành hoạt động nhiệm sở chính thức nào ở Tây Berlin. Trong những ngày này tôi không muốn làm một hành động khoa trương nào về phía Tây. Tôi muốn người ta coi giao thông du lịch là chuyện bình thường nhất. Trong thời điểm nhạy cảm này tôi không muốn làm gì khiến người đồng minh Xô viết coi đó là một cuộc đi đêm của hai nhà nước Đức. Buổi tối đại sứ Kochemassov gọi tôi: “Hôm nay tôi có gặp Vernon Walters, đại sứ Hoa Kỳ tại CHLB Đức. Ông đến tôi với tư cách là người đứng đầu cơ quan hành chính Tây Berlin”, đại sứ Xô viết cho biết. “Dĩ nhiên đồng chí sẽ nhận được công văn thông báo về việc này. Walters cho biết người Mỹ mong muốn Cổng Brandenburg được mở”, Kochemassov nói tiếp. Theo ông, cổng ấy vẫn là một điểm nóng căng thẳng. Có thể giải quyết vấn đề này bằng cách lập một cửa khẩu ở Cổng Brandenburg. “Tôi không đồng tình. Cổng Brandenburg ở quá gần sứ quán Xô viết. Nhưng tôi cũng sẽ xin ý kiến Matxcơva”, Kochemassov nói. Tôi trả lời: “Đồng chí cũng nên suy nghĩ là chính tổng thống CHLB Đức von Weizsäcker đã có lần nói ‘Vấn đề Đức sẽ còn chưa được giải quyết, chừng nào Cổng Brandenburg còn đóng.’” Trên tivi Bộ trưởng Quốc phòng Kessler trả lời về lệnh điều động các đơn vị biên phòng. Trong đó có câu: “Lệnh cụ thể là: làm
tất cả và cùng góp tay để giao thông du lịch mới khởi đầu được diễn ra trật tự và trôi chảy. […] Và tuyệt đối không sử dụng súng.” Báo cáo trong ngày mà tôi nhận được cho thấy, cuối tuần này ngót một triệu công dân CHDC Đức sang thăm CHLB Đức và Tây Berlin. Số người ở lại đó giảm đi rõ rệt. 13/11 Xung quanh chuyện triệu tập Quốc hội hôm nay có xảy ra xung đột trước thềm phiên họp giữa khối FDJ và chủ tịch Quốc hội Horst Sindermann. Trong khi khối FDJ từ mấy tuần nay đòi cơ quan dân biểu cao nhất phải tranh luận về tình hình trong nước thì chủ tịch Quốc hội cứ lần lữa đợi Trung ương đảng SED họp xong đã. Ngay tôi cũng đánh giá sai tình thế, vì nghi thức ngày xưa – Trung ương đảng họp trước, sau đó chuyển các nghị quyết cho Quốc hội phê chuẩn – nay không có giá trị nữa. Vậy là hôm nay Quốc hội họp không chịu sự áp đặt nào, thực thi các quyền và trách nhiệm của cơ quan lập hiến và lập pháp duy nhất, cơ quan quyền lực tự quyết của CHDC Đức. Hans Jendretzky, một người trong hàng ngũ từ ngày đầu và đại biểu nhân dân cao tuổi thứ nhì, 92 tuổi, khai mạc phiên họp Quốc hội. Ông thông báo là chủ tịch Quốc hội Horst Sindermann, phó chủ tịch Quốc hội Gerald Götting cũng như tất cả ủy viên đoàn chủ tịch đã thoái vị. Ông cho biết sẽ tiến hành bầu cử bí mật chủ tịch Quốc hội mới. Năm đại biểu Quốc hội ứng cử – sự kiện chưa từng có trong lịch sử CHDC Đức. Cho đến nay đảng và các tổ chức quần chúng cùng thống nhất từ trước một ứng viên chung, và ứng viên này theo thường lệ sẽ được nhất trí bầu. Không ứng viên nào trong số ấy nhận được đa số tuyệt đối trong đợt bỏ phiếu đầu tiên. Phải bầu lần nữa để chọn giữa chủ tịch LDPD Manfred Gerlach và chủ tich đảng DBD Günther Maleuda. Trong giờ giải lao các khối bàn bạc về chiến thuật bầu cử. Tôi quen cả hai ứng viên do đã cùng làm việc với họ. Tôi ủng hộ Gerlach và cố vận động các đảng viên trong Quốc hội cùng bầu cho ông. Chúng tôi không gây áp lực trong khối. Kết quả lần bỏ phiếu thứ hai: Maleude được bầu làm chủ tịch Quốc hội với 246 trong 477 phiếu. Gerlach nhận được 230 phiếu. Một phiếu không hợp lệ. Sau đó là họp bàn về tình hình chính trị trong nước với sự tham gia của tất cả các khối. Các đại biểu đặt câu hỏi. Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng tuyên bố, chính phủ đã không thực thi trách nhiệm chính trị chiểu theo hiến pháp CHDC Đức. Các khả năng hành động của ông bị hạn chế đáng kể. Ông đã sai sót không báo cáo cho Quốc hội biết vấn đề và đề đạt giải pháp, vì vậy ông xin chịu hoàn toàn trách nhiệm ở cương vị chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Một đại biểu thuộc khối FDJ muốn biết ai đã hạn chế khả năng hành động của ông. Stoph đáp: “Sự phát triển kinh tế cân xứng theo kế hoạch bị hạn chế. Hội đồng bộ trưởng được biết quá muộn về các dự kiến đầu tư như vi điện tử hay xí nghiệp phân bón ở Rostock. Các dự án đó cũng được nhét thêm vào kế hoạch đã thảo xong. Trách nhiệm thuộc về nguyên tổng bí thư và chủ tịch Hội đồng nhà nước cũng như Günter Mittag.” Tôi thấy không ổn khi nghe lời giải thích trên. Một người từng trải như Stoph đổ tội phát triển lệch lạc cho hai cá nhân. Đó là cách giải thích đơn giản nhất cho nguyên nhân cuộc khủng hoảng của chúng ta. Mỗi người phải tự hỏi: tại sao chúng ta đồng lòng? Không ai trong Ban chấp hành trung ương đảng từng phản đối chính sách đã được áp dụng ấy. Khi chủ nhiệm Ủy ban kế hoạch nhà nước Schürer gửi cho Honecker một số đề nghị rất rụt rè nhằm thay đổi chính sách kinh tế của ta hồi năm 1988, Mittag đã vận động để ông bị phê phán đã đi lệch đường lối của đảng. Hầu hết các ủy viên Trung ương đảng biết chuyện đó, nhưng không ai phản đối. Stoph ở trong Bộ chính trị từ năm 1953. Ông nhận trách nhiệm lớn lao trong những năm kiến thiết gian khó. Câu trả lời của ông – được truyền tivi trực tiếp như toàn bộ phiên họp – gây ra câu hỏi: các người đã thực thi trách nhiệm của mình ra sao? Tôi cũng nhận về phần mình. Một số người nói, đó là chủ nghĩa Stalin còn bám chặt vào tất cả chúng ta. Tôi thấy như vậy quá chung chung. Khái niệm này quá mờ ảo. Nếu coi nó là đồng nghĩa với tội phạm thì tôi tuyệt đối không thể chấp nhận để nó ám chỉ thái độ chính trị của tôi ở CHDC Đức. Còn nếu nó thể hiện các cơ cấu nhất định trong xã hội và cách tư duy của ban lãnh đạo thì người ta phải vạch ra cụ thể. Nếu không thì khái niệm ấy trở thành một chữ kêu ong oang, che lấp trách nhiệm cá nhân. Ví dụ: Bộ chính trị đã phớt lờ tình hình kinh tế trong nhiều năm. Có những thành kiến và nghi ngờ tất cả những gì mới hoặc khác với CHDC Đức. Chúng tôi không quen tư duy chính trị theo nhiều hướng lựa chọn. CHDC Đức sa vào tình trạng này không chỉ vì có quá ít dân chủ. Mà vì sự phủ định các định luật kinh tế trong lãnh đạo kinh tế. Cũng do vậy mà những quyết định kinh tế sống còn đã được đề xuất trong một nhóm nhỏ, vì Honecker và Mittag sợ bị đụng độ với các chuyên viên và nhà khoa học. Thêm vào đó là một số đồng chí trong Bộ chính trị không chịu lo bồi dưỡng chuyên môn và trình độ văn hóa của mình. Trừ trường hợp Jarowinsky và Schürer, trong Bộ chính trị không còn chuyên viên kinh tế có khả năng nào nữa. Kleiber muốn nhưng không đủ trình độ. Trong bộ máy và các viện khoa học có nhiều tài năng lớn, nhưng chúng tôi ít chịu dựa vào họ. Tôi nhớ đến câu nói của Stefan Zweig: khi người cách mạng giành được quyền thì họ không phải là người cách mạng nữa. Thái độ của chúng tôi ngày càng trở nên tiểu tư sản hơn, thay vì cách mạng hơn. Tôi bị rứt khỏi dòng suy nghĩ về lời giải trình của chủ tịch Hội đồng bộ trưởng sắp ra đi khi nghe thấy tên mình. Một đại biểu quốc hội muốn tôi cho biết, liên quan đến các quy định du lịch mới, công dân CHDC Đức được hưởng an ninh pháp lý nào ở CHLB Đức. Ông nói thêm, cho đến nay CHLB Đức vẫn cự tuyệt không công nhận quốc tịch CHDC Đức của công dân CHDC Đức. Tôi biết là có người phê phán việc mở biên giới. Đại diện phe đối lập chính trị coi đó là “cuộc đảo chính”, là “đòn phục thù của SED.” Ý họ là qua đó chặn đường cải cách CHDC Đức. Những người khác đánh giá đó là “biểu hiện sự hoảng loạn của lãnh đạo SED.” Những ý nghĩ đó hoàn toàn không có gì lạ với tôi. Tôi luôn cố gắng giải thích, hôm 9/11 tôi có một lựa chọn: mở biên giới hay chọn bạo lực! Cho đến nay ngày càng nhiều người phê phán trách tôi đã biếu không một món lợi kinh tế khi mở bức tường. Nếu biết đàm phán tử tế với chính phủ CHLB Đức – các thành viên trong chính phủ mới cũng nghĩ thế – thì nhất định CHDC Đức còn có thể nhận được vài tỉ D-Mark. Với ý thức đó trong đầu tôi tiến đến bục diễn thuyết. Tôi nhấn mạnh, mong muốn của CHLB Đức – có nghĩa vụ bảo vệ tất cả mọi người Đức – trước sau vẫn đi ngược lại luật quốc tế. Tôi nhắc đến quyết định gần đây nhất của ban lãnh đạo đảng Xanh đòi CHLB Đức công nhận “thực tiễn hai nhà nước là hệ quả của Chiến tranh thế giới II” chiểu theo luật quốc tế. Đảng Xanh nói, việc công nhận quốc tịch cũng nằm trong liên quan ấy. Hôm qua Willy Brandt cũng đòi thiết lập “các quan hệ hợp lý” giữa hai nhà nước Đức. Nhưng tôi cũng biết rằng tính toán đổi du lịch lấy nhượng bộ tài chính của CHLB Đức là không tưởng. Nếu bây giờ là năm 1987 thì còn có thể. Năm 1989 thì Bonn sẽ không trả lấy một xu để biên giới được mở ra. Chính phủ CHLB Đức biết các quá trình ở CHDC Đức sớm muộn sẽ bắt buộc mở biên giới. Ai trách tôi mở bức tường mà trước đó không đặt điều kiện kinh tế với Bonn, người đó có ảo tưởng về chủ đích của chính quyền CHLB Đức về CHDC Đức và không hiểu gì về các đổi thay đang hiện hình của tương quan lực lượng quốc tế. Đổi đề tài tranh luận. Các bộ trưởng bị chất vấn. Một số lý luận đúng chuyên môn, một số thất bại. Khi Erich Mielke gọi các đại biểu Quốc hội là “các đồng chí thân mến”, một số đại biểu từ các đảng đồng minh nói ngang: “Chúng tôi không là đồng chí” . Rõ ràng Mielke không phân biệt là mình đang đứng trước Trung ương đảng hay Quốc hội. Ông trả lời: “Tôi yêu tất cả các bạn mà!” Thật ngượng, không chỉ đối với ông, và nhất là khi khán giả trước màn vô tuyến không thể biết câu trả lời của Mielke là dành cho một người nói ngang. Trước đây vài tuần có lẽ một số trong những người nói ngang còn phổng mũi tự hào khi được Mielke gọi
là đồng chí. Nhưng con người thời Bước Ngoặt là vậy, tôi nghĩ bụng. Sau khi tranh luận Quốc hội quyết định lập một tiểu ban lâm thời để thanh kiểm vấn đề lạm quyền, tham nhũng, làm giàu cá nhân bất chính và các hành động phi pháp khác bị nghi là vi phạm luật pháp của CHDC Đức. Cuối phiên họp, Quốc hội chấp nhận chính phủ Stoph thoái vị, bầu Hans Modrow làm chủ tịch Hội đồng bộ trưởng và trao cho ông nhiệm vụ lập chính phủ mới. Đề nghị của tôi cho phiên họp Trung ương đảng như vậy là được Quốc hội phê chuẩn. Modrow, người đứng đầu chính phủ, có kinh nghiệm chính trường dày dạn. Xin nêu ra một vài dấu mốc: dưới thời Honecker ông ở trong ban bí thư Trung ương đoàn FDJ đến năm 1955 và sau đó đến năm 1961, từ năm 1958 ông ở trong Ban chấp hành trung ương đảng SED, bí thư huyện ủy thứ nhất, sau đó vào thành ủy Berlin và sau đó làm trưởng ban cổ động thuộc Trung ương đảng, lãnh đạo hơn 15 năm đảng bộ tỉnh Dresden. Tại phiên họp Trung ương đảng tôi đã đề nghị lập chính phủ liên minh. Tôi đưa lý do, chính phủ tương lai dưới Modrow sẽ đảm nhận các nghĩa vụ và quyền lợi hiến định của mình mà không chịu sự áp đặt của Bộ chính trị. Đó sẽ là cơ sở để tiến hành nhiệm vụ của Bộ chính trị và của chính phủ. Từ 18 giờ tôi nóng ruột ngồi trên ghế nguyên thủ quốc gia của mình. Vào thời điểm này phiên họp Trung ương đảng thứ 11 phải bắt đầu. Hai sự kiện chưa có tiền lệ: các ủy viên Trung ương đảng đợi khai mạc phiên họp toàn thể tại phòng hội nghị của Trung ương đảng, và Quốc hội họp mà không để ý đến cuộc họp Trung ương đảng. Tôi có thể đứng dậy ra đi, nhưng như thế không khác gì lăng mạ Quốc hội. Rốt cuộc phiên họp Trung ương đảng cũng bắt đầu vào hồi 20 giờ 30. Mục duy nhất trong chương trình nghị sự là triệu tập Đại hội đảng bất thường. Tôi giải thích lý do đề nghị của mình là sự thống nhất trong đảng bị lâm nguy. Trong mối liên quan đó tôi nói: “Tính chất nghiêm trọng của tình huống cho thấy không được có một phần trong đảng muốn Hội nghị đảng viên, còn một phần khác thì muốn Đại hội đảng. […] Đằng nào thì nhiệm vụ chính của Đại hội đảng cũng là […] bầu Ban chấp hành trung ương đảng mới […]” Qua đó tôi cũng có ý nói rằng những ai còn trong Trung ương đảng hiện tại phải biết là có thể không được bầu lại. Cuộc tranh luận về đề nghị của tôi nóng lên, đúng hơn là rất sôi sục. Hermann Kant nhấn mạnh câu hỏi về trách nhiệm. “Trong khi chuẩn bị cho Đại hội đảng trước kỳ hạn này chúng ta cũng phải đáp lại một mong đợi của đảng là chúng ta sẽ có một Bộ chính trị và dĩ nhiên một tổng bí thư chịu sự kiểm tra của đảng khác với từ xưa đến nay.” Ông được hưởng ứng rộng rãi: chúng ta cần một sự bảo đảm, đảng cần kiểm tra lãnh đạo của mình để chúng ta không bao giờ rơi vào tình cảnh này lần nữa. Heinz Kessler bàn tiếp vấn đề đó. Các đồng chí của ông hỏi: là ủy viên Bộ chính trị cũ, ông đã cùng nhận trách nhiệm về tình hình hiện tại, vậy ai bảo đảm là trong tương lai ông sẽ hành xử khác ngày xưa? Ông rút ra kết luận: nếu tôi cản trở cho công cuộc đổi mới mà tôi sẵn sàng hưởng ứng thì tôi sẵn sàng rút khỏi chức vụ của mình. Tôi tự hỏi, sự việc sẽ tiến triển đến đâu nữa? Bộ chính trị đã từ chức, chính phủ thoái vị, các bí thư tỉnh ủy và huyện ủy bị thay thế, một phần các cán bộ đảng ở cơ sở bị khủng bố tâm lý theo đúng nghĩa đen của từ này. Bây giờ người ta đòi các ủy viên Trung ương đảng tiếp theo từ chức. Hôm nay là Herger và Neumann, ngày mai có thể sẽ là Schabowski, Modrow và Krenz? Tôi tự hỏi mình lần nữa: người ta có thể phân biệt đến mức nào các ủy viên trong một Trung ương đảng mà cho đến tháng 10 không ai mở mồm đòi cải cách? Tất nhiên trách nhiệm của Honecker nặng hơn các ủy viên Trung ương đảng khác, đó là một điều chắc chắn. Vấn đề ở đây là tranh đấu cho chính sách mới. Và cho đến tháng 10 không ai ra tay cả. Phải chăng tất cả chúng tôi, không ngoại lệ, nên cùng đối mặt với Đại hội đảng bất thường, thay vì lần lượt từng người tuyên bố từ chức? Những gì tôi cho là quyết liệt thì bị người khác đánh giá là nửa vời. Một diễn giả đề nghị lập một danh sách theo hình mẫu Liên Xô để ai muốn rời Trung ương đảng thì tự điền tên mình vào. Lúc này Modrow lên tiếng, ông chỉ ra điểm mấu chốt: không phải là “chúng ta đi đến một tình thế có thể coi là chúng ta cùng nhau chia tay và để lại một Bộ chính trị thu nhỏ, rồi Bộ chính trị này sẽ đối mặt với Đại hội đảng […]. Lúc đó làm sao tổ chức được một Đại hội đảng khả dĩ đòi Trung ương đảng một bản giải trình tổng kết […]?” Modrow không đồng ý “chúng ta giải tán một Trung ương đảng đang nhận trách nhiệm và có nghĩa vụ giải trình tổng kết tại Đại hội đảng bất thường sắp tới.” Tôi đề nghị giải lao để hội ý với các bí thư tỉnh ủy. Đồng thời Kurt Hager thảo đơn sau đây: “Nhân danh công cuộc đổi mới đảng và ban lãnh đạo đảng cũng như chuẩn bị Đại hội đảng bất thường, chúng tôi đề nghị được bãi miễn công tác ủy viên Trung ương đảng.” Những người sau đây ký: Kurt Hager, Herrmann Axen, Werner Krolikowski, Erich Mückenberger, Inge Lange, Harry Tisch, Hans-Joachim Böhme, Erich Mielke, Gerhard Müller, Werner Walde, Horst Dohlus, Günther Kleiber, Willy Stoph và Horst Sindermann . Cuộc hội ý với các bí thư tỉnh ủy cho thấy lúc này công việc chuẩn bị Đại hội đảng bất thường là việc quyết định. Tôi cho biểu quyết đơn. Đề nghị từ chức của một số ủy viên Trung ương đảng bị bác bỏ. Phê chuẩn nghị quyết triệu tập Đại hội đảng bất thường vào thời gian từ 15 đến 17/12 tại Berlin. Cuộc họp Trung ương đảng thứ 11 chấm dứt lúc 22 giờ 35. 14/11 Bộ chính trị thảo luận dự thảo tuyên bố của chính phủ và đề xuất thành phần chính phủ liên minh của Hans Modrow. Cả hai đều phù hợp với chương trình hành động của SED. Tối qua tôi đã viết ra đề nghị cho tuyên bố chính phủ. Trong lúc họp Bộ chính trị* (* Biên bản cuộc họp Bộ chính trị ngày 14/11/1989, lưu trữ tại văn khố liên bang.) tôi đưa qua cho Modrow và nói: “Anh xem đi. Và lấy ra những gì anh cho là đúng, cái gì không cần thì bỏ đi.” Qua đó tôi chứng tỏ rõ ràng trước Bộ chính trị rằng ở cương vị tổng bí thư tôi không áp đặt gì cho chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Những gì muốn đưa ra, chúng tôi sẽ đưa ra qua tranh luận trên tinh thần đồng đội và thực tiễn. Bộ chính trị ủy nhiệm Modrow tiến hành đàm luận với các đảng khác về lập chính phủ. Mặc dù SED đề cử chủ tịch Hội đồng bộ trưởng, nghĩa là ông đại diện cho SED, các cuộc đàm phán liên minh có tôi tham dự diễn ra tại nhiệm sở của chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Không khí đàm phán cởi mở và xây dựng, dù rằng mỗi đảng nỗ lực quyết liệt bảo vệ lợi ích của mình. Đề nghị của SED thu gọn Hội đồng bộ trưởng từ 45 xuống 28 thành viên được hoan nghênh. Đó sẽ là bước đầu tiên tiến đến tái tổ chức công tác chính phủ. Trong khi cho đến nay có bốn đại diện các đảng liên minh tham gia chính phủ, tương lai các đảng sẽ có 11 ghế bộ trưởng. Đàm phán liên minh cũng là cuộc tranh luận về hình thức tham gia công tác chính phủ của nhà thờ. Manfred Stolpe được nhắc tên. Sau này tôi nghe nói ông từ chối. Hôm nay Bộ chính trị nhận được một tài liệu ngót 40 trang của bộ trưởng Walter Halbritter. Ông phụ trách Ban vật giá. Trước đây hầu như mỗi năm ông trình Honecker các đề nghị của mình về bãi bỏ trợ giá để củng cố công bằng xã hội. Honecker luôn nghiêm khắc gạt đi. Ông cho rằng đó là sự công kích tính thống nhất giữa chính sách kinh tế và chính sách xã hội. Có lần Erich Honecker nói với tôi, ngày 17/6/1953 bắt đầu với việc tăng giá mứt nhừ. Những biện pháp ngày đó nhằm ấn định tăng giá các mặt hàng thuộc về nhu yếu phẩm của công nhân đã cho ông một bài học nhớ đời. Nhưng giờ đây tình hình đã đổi khác. Nhiều công dân CHDC Đức không hiểu nổi chính sách vật giá của chúng ta nữa. Tuy vậy Honecker cự tuyệt không tranh luận về bất cứ thay đổi nào. Ông sợ mức sống của dân thường bị giảm sút. Dạo đầu năm Honecker đề nghị vị giáo sư kinh tế học nổi tiếng Jürgen Kuczynski xuất bản một bài mang tính nguyên lý, trình bày quan điểm của ông về trợ giá. Kuczynski đáp ứng ngay. Ông giải thích, CHDC Đức phải giữ vững sự ổn định giá cả vì đó là một thành tích lớn lao của chủ nghĩa xã hội. CHDC Đức tuyệt đối không được sa vào cải cách vật giá phiêu lưu. Đối với Honecker, vấn đề
thế là vĩnh viễn chấm dứt. Song đó không phải là lý do cản trở giáo sư Otto Reinhold đánh giá việc này khác với đồng nghiệp kinh tế học của mình trong một bài đăng báo NEUES DEUTSCHLAND. Sau bài này, tác giả nhận được khoảng 200 thư bạn đọc. Ngày ấy tôi được đọc bản phân tích những thư ấy và đặc biệt chú ý đến hai thư. Một độc giả nam tên là Bayer viết: “Ở nước ta thành tích không đóng vai trò gì cả. Đọc những gì tôi viết thì rất cay đắng, nhưng đó là kinh nghiệm lâu năm của tôi. Bất kể khôn hay ngu, lười hay chăm, không sao cả, chủ nghĩa xã hội trả công cho tất cả gần như bằng nhau. […] Như vậy không ai được động viên đạt thành tích xuất sắc cả.” Một ông hoặc bà Klose viết: “Vào một ngày mùa thu ẩm ướt năm 1988 tôi phải đợi mấy phút trước cửa hiệu bánh mì ở làng. Đột nhiên một phụ nữ trẻ cùng con trai tám tuổi từ trong cửa hiệu đi ra, hai người bưng một đống bánh mì nóng trên tay. Họ ném chỗ bánh đó vào moóc kéo sau xe ô tô đỗ trước hiệu bánh. Đứa nhỏ chạy vào hiệu lần nữa và lấy thêm vài chiếc bánh, ném lên moóc rồi leo lên xe với mẹ. Cả hai vui vẻ chở 10-15 bánh mì nóng về nhà. Tôi biết gia đình đó. Họ nuôi hải ly. Hiện tượng này có thể thấy hằng ngày và nhiều lần ở nhiều dạng khác nhau. Những người khác lấy bánh nuôi thỏ, gà hoặc lợn […]” Ngày ấy tôi cầm bản phân tích đến gặp Honecker. Ông bình luận: ông Kuczynski kinh nghiệm đầy mình, ông ấy biết rõ hơn. Đối với ông thế là xong vấn đề. Nhưng với Walter Halbritter thì không. Ông lại gửi các đề nghị của mình đến tổng bí thư lần nữa vào ngày 10/10/1989, và chuyển cho tôi một bản sao. Trong khuyến nghị này ông đánh giá cao điều kiện ăn ở của trên một nửa dân số CHDC Đức đã cải thiện rõ rệt từ năm 1971. Từ 40 năm giá thuê nhà ổn định. Trung bình mỗi gia đình chỉ chi ba phần trăm thu nhập ròng cho tiền nhà. Năm 1989 người dân CHDC Đức trả tiền thịt, bơ, bánh mì, sữa và các thực phẩm thiết yếu khác cũng như lò sưởi, điện, giao thông, bưu điện và nhiều mặt hàng công nghiệp ở mức như những thập kỷ năm mươi. Ngân sách nhà nước dành cho chính sách xã hội tăng từ 26,2 tỉ Mark (1971) lên 110,5 tỉ Mark (1988). Đây là một thành tích đầy xuất sắc, Halbritter viết, trong thời kỳ mà giá nguyên liệu và năng lượng trên thị trường thế giới tăng vùn vụt mà vẫn giữ nguyên được giá nhu yếu phẩm và tiền nhà, vật giá và dịch vụ. Sau đó nhà kinh tế học dày dạn kinh nghiệm đề cập đến mặt trái của chính sách trên. Ông vạch rõ rằng chỉ có 57 phần trăm thu nhập của người dân đến trực tiếp từ lương phụ thuộc vào thành tích. Còn lại 43 phần trăm thu nhập được phân phát mà không bị phụ thuộc thành tích của từng người. Thu nhập quốc dân thì lại được phân chia qua giá cả mang tính xã hội, không phân biệt và không phụ thuộc thành tích, như vậy là vi phạm nguyên tắc thành tích. Halbritter đề nghị giảm trợ giá theo hướng công bằng xã hội mà không hề giảm mức sống của người dân. Ông trình bày sẵn một danh mục phong phú các biện pháp về vật giá, có tác dụng như một cải cách vật giá triệt để. Trong khi giảm trợ giá, lương bình quân và thu nhập của công dân CHDC Đức vẫn tăng khoảng 460 Mark mỗi tháng. Chúng tôi trong Bộ chính trị quá hiểu vấn đề giá cả nhạy cảm đến mức nào giữa thời buổi khó khăn này. Nhưng chúng tôi vẫn phải giải quyết vấn đề ấy. Chúng tôi phê chuẩn đề xuất của Halbritter như một tài liệu nội bộ làm cơ sở công tác. Giả sử chúng tôi bắt tay vào việc này trước năm hay mười năm thì kinh tế chúng ta đã tốt hơn hẳn. Bộ chính trị hôm nay bãi bỏ nghị quyết ngày 22/11/1989, nghị quyết này về nguyên tắc cũng liên quan phần nào đến vấn đề trợ giá. Mùa thu năm 1988 một tập thể ở nhà máy điện hạt nhân Greifswald đã viết thư cho Hội đồng nhà nước. Các công nhân và kỹ sư phê phán sự vi phạm nguyên tắc thành tích, truyền thông tô hồng và chính sách trợ giá. Hành động này bị một nhóm công tác do Günter Mittag thành lập gọi là đòi hỏi “chỉnh sửa phương hướng thống nhất giữa chính sách kinh tế và chính sách xã hội đã được thử thách, đi ngược đường lối chủ đạo của đảng và giống như tạo diễn đàn.” Bằng cách bãi bỏ sự đánh giá sai lầm và bất công ấy, chúng tôi muốn chỉ rõ rằng Bộ chính trị mới sẽ thúc đẩy chứ không hạn chế tranh luận trong đảng về các lựa chọn chính sách. Buổi tối tôi đọc thư từ và đặc biệt lo lắng vì một thông báo. Thượng tướng Mittig cho biết trong cuộc biểu tình thứ Hai ở Leipzig – lần đầu tiên sau khi mở biên giới – đây đó thấy cờ chiến của quân đội đế chế Đức. Ngoài ra có những nhóm nhỏ thanh niên hô khẩu hiệu “Chúng ta là một dân tộc.” Người ta quan sát thấy những người ấy được chở bằng xe buýt du lịch của Tây Đức đến Leipzig. Rõ ràng có ý định đổi tính chất cuộc biểu tình Leipzig. Thoạt tiên các cuộc biểu tình ấy nổ ra khi hàng nghìn người qua đường Hungary để sang CHLB Đức, và người biểu tình hô “Chúng ta ở lại đây!” Khi tình trạng im tiếng của Bộ chính trị không thể chịu nổi nữa, họ hô “Chúng ta là nhân dân.” Khẩu hiệu mới tràn từ bên Tây sang. Những người biết điều đã lên tiếng phản đối. Chủ tịch Hội đồng Do Thái trung ương ở Đức, Heinz Galinski, nói: “Tôi xin cảnh báo, bây giờ có những phần tử tin rằng đã đến lúc chúng được quảng bá các luận điểm quá khứ.” Walter Momper cảnh báo trước “tâm lý xâm chiếm.” Willy Brandt mong đợi đồng bào mình ở CHLB Đức “đừng ban cho CHDC Đức những lời khuyên không được xin.” Thông tấn xã Xô viết TASS tuyên bố: “Nỗ lực của một số nhóm ở CHLB Đức muốn đưa tái thống nhất vào chương trình nghị sự là một nỗi quan ngại lớn.” Các nhà xã hội học đã tổ chức một cuộc lấy ý kiến nhanh và cho thấy, đa số người dân CHDC Đức không ủng hộ hợp nhất hai nước Đức. Tờ FRANKFURTER ALLGEMEINE ZEITUNG cũng nhận định rằng chính quyền CHDC Đức có thể yên tâm ở một điểm: “Không việc gì phải sợ có đòi hỏi bãi bỏ tình trạng hai nhà nước.” Bà Bohley cũng phát biểu tương tự. Bà trả lời phỏng vấn của báo Pháp FIGARO khi được hỏi về tái thống nhất: “Không. Đó là đề tài của vận động tranh cử ở Tây Đức. Sau bốn mươi năm đã tồn tại hai xã hội khác nhau. Cách sống kiểu Tây Đức hoàn toàn xa lạ với chúng tôi. […] CHLB Đức muốn một sự hợp nhất mà trong đó mô hình của họ thắng thế. Còn người Đông Đức không muốn vứt bỏ 40 năm trong lịch sử của mình.” 15/11 Năm 1987 tổng thống Hoa Kỳ Reagan đứng trước Cổng Brandenburg đòi: “Ông Gorbachev, hãy mở Cổng ra!” Mặc dù hôm nay biên giới giữa hai nước Đức đã mở nhưng Cổng vẫn đóng. Không ngờ thủ tướng CHLB Đức cũng nói “không” về việc mở chiếc cổng đượm màu lịch sử. Câu chuyện trước đó là thế này: hôm Chủ nhật đại sứ Mỹ trong khi nói chuyện với đại sứ Xô viết có đòi mở Cổng Brandenburg. Phía Xô viết từ chối. Kochemassov nói rằng biên giới ở quá gần sứ quán Liên Xô. Một ngày sau, vào thứ Hai, các nhà báo phương Tây trong giờ giải lao ở Quốc hội đã vây lấy Modrow và tôi để hỏi bao giờ mở Cổng? Trước sau thì tôi cũng sẽ không làm việc gì mang tính khoa trương, vì sự việc có thể bị hiểu nhầm ở nước ngoài. Tôi biết rõ lịch sử văn hóa và kiến trúc của chiếc Cổng này, đến nay đã ngót 200 năm và gắn liền với ý tưởng xe tứ mã “Hòa bình khải hoàn” của Schadow. Nhưng tôi nghĩ hướng khác: đối với tôi Cổng Brandenburg cũng là biểu tượng của những chương tăm tối của lịch sử Đức; đó là các cuộc duyệt binh chiến thắng và cuộc rước đuốc của quân phát xít SA và SS ngày 30/1/1933 nhân dịp Hitler lên cầm quyền. Sau Chiến tranh thế giới II nó thành dấu hiệu của sự chia cắt thế giới thành hai hệ thống đối nghịch. Ngay trước đây một năm Willy Brandt còn nói, bước tường dựng lên ngày đó đã cản được nguy cơ chiến tranh. Theo tôi, sự kiện mở Cổng sẽ bày ra trước mắt thế giới một tình trạng bình thường không hề tồn tại ở Đức. Thêm nữa, giới truyền thông CHLB Đức sẽ liên hoan sự kiện mở Cổng Brandenburg như một bước đầu tiên về hướng thống nhất nước Đức. Bên cạnh lý do chính trị còn có lý do rất thực tế chống lại mở Cổng. Cách đó chỉ 500 mét đã có một cửa khẩu mới, vừa được mở ở quảng trường Potsdam và hoạt động hữu hiệu. Lần nào tôi cũng trả lời các nhà báo như nhau: “Chúng tôi có đủ cửa khẩu rồi. Hiện tại không phải lúc hành động mang tính tượng trưng.” Ngày 13/11 một phóng viên tờ BILD hỏi Hans Modrow: bao giờ ông mở Cổng? Modrow đáp: chúng tôi sẽ bàn. Từ đó trở đi hằng ngày có phỏng
đoán. Cả ngày lẫn đêm, máy quay phim của tất cả các đài truyền hình trên thế giới chực sẵn để chứng kiến Cổng Brandenburg mở ra. Trong tình hình đó tôi đề nghị Bộ chính trị hôm 14/11 “hội ý với phía Xô viết về khả năng mở Cổng Brandenburg cho khách bộ hành.” Mặc dù còn lâu mới có thể nói đến một kế hoạch mở Cổng, nhưng chắc có ai đó rỉ tai cho báo giới chuyện chúng tôi đang muốn bàn với phía Xô viết. Các hãng thông tấn đưa tin mở Cổng. Khi tin này loan ra thì tôi đang họp Ban bí thư trung ương đảng. Một nữ cộng tác viên hốt hoảng chạy vào phòng họp gọi: “Bonn muốn gặp đồng chí cấp tốc.” Bonn? “Có thể đó là thủ tướng CHLB Đức”, tôi nói với các thành viên khác trong Ban bí thư để xin phép rời cuộc họp. Tôi vào phòng mình, nhấc máy và nói: “Vâng, Krenz đây.” Từ Bonn không có tiếng Kohl, mà là Schalck. Ông đến đó sáng sớm hôm nay để chuẩn bị cho cuộc hội đàm giữa tôi và thủ tướng CHLB Đức. Ông nói: “Tôi gọi điện từ Phủ thủ tướng CHLB Đức”, qua đó nhắc tôi biết là ông không ở một mình trong phòng. Schalck thông báo: “Thủ tướng vừa nhận được tin sẽ mở Cổng Brandenburg. Nếu tin đó chính xác thì theo ý của thủ tướng các cuộc thương lượng giữa CHDC Đức và CHLB Đức bị ngừng lại ngay lập tức.” Tôi ngạc nhiên nhưng chỉ nói: “Chúng ta đang hội ý với phía Xô viết. Nếu Kohl không muốn mở Cổng thì cũng đúng ý tôi. Tôi không cần mở. Anh nhắn lại với thủ tướng là Cổng Brandenburg chỉ được mở khi hai bên nhất trí.” Đã từ lâu tôi chẳng lấy làm ngạc nhiên khi thấy sự kiện mở Cổng Brandenburg được Kohl nâng lên tầm quan trọng nào. Nhưng chỉ vì thế mà ông ta muốn tung hê các cuộc thương lượng giữa hai nhà nước Đức sao? Tôi khó hình dung ra chuyện đó. Trước bối cảnh thời sự và tình hình của mình, tôi nghĩ: thế mà cũng thành vấn đề. Rõ ràng ông ta chỉ muốn khoa trương và tự tâng mình lên. Buổi tối tôi nói chuyện với Schalck về ý đó. Schalck cho biết vấn đề này đã gây ra bao nhiêu nhộn nhạo trong bộ sậu quanh Kohl. Các cuộc thương lượng với CHLB Đức vẫn tiếp diễn nhọc nhằn dai dẳng. Bonn liên tục đưa đòi hỏi mới. Cả những gì được chúng tôi công bố trong cuộc họp Trung ương đảng thứ 10 như những cải cách sâu rộng cũng không làm Bonn thỏa mãn. Mỗi cuộc biểu tình mới, mỗi lời phê phán lãnh đạo đảng và nhà nước CHDC Đức được Kohl dùng làm khẳng định cho chính sách của mình. Ông làm như các cuộc biểu tình ở CHDC Đức diễn ra vì ông. Schalck thông báo, bộ trưởng Seiters đã mời ông vào phòng mình nửa tiếng. Khi chỉ còn hai người, ông nói, thủ tướng vừa nhận được tin thông tấn về mở Cổng Brandenburg. Thủ tướng cực bất bình. Theo ý thủ tướng thì không thế chấp nhận người khác liên hoan ăn mừng trong khi chính phủ CHLB Đức phải làm việc và chi tiền. CHDC Đức không nên đàm phán với những chính khách không có thẩm quyền từ CHLB Đức. Thủ tướng sẽ coi đó là sự nhục mạ cá nhân khi Cổng Brandenburg mở ra mà chính phủ CHLB Đức không được biết trước. Nếu tin thông tấn chính xác thì các cuộc thương lượng hiện tại với CHDC Đức sẽ bị cắt đứt. Tống tiền chính trị? Tất nhiên. Chỉ có điều chính tôi cũng không thích chuyện mở Cổng, dù rằng với lý do khác Kohl. Ngày 9/11 ông ta không có mặt ở nơi có sự kiện. Ngày 10/11 ông bị huýt sáo trước tòa thị chính Schöneberg. Ông muốn sự kiện mở Cổng Brandenburg là giờ vàng của mình. Thì cứ chiều ông ta cũng được. Nhưng tôi chỉ muốn biết một điều: ông ám chỉ ai khi nói đến “những chính khách không có thẩm quyền từ CHLB Đức?” Ông ám chỉ Genscher, người cùng ngoại trưởng Anh có mặt ở Tây Berlin hôm 16/11? Ông ám chỉ tổng thống CHLB Đức đã đến quảng trường Potsdam và báo trước sẽ thăm CHDC Đức? Ông ám chỉ thị trưởng Tây Berlin? Hôm qua Walter Momper nói tại một cuộc họp báo là CHDC Đức không cần bảo trợ. Đồng thời ông phê phán thái độ kẻ cả của CHLB Đức đối với công dân CHDC Đức. Bất kể định ám chỉ ai, Kohl là người ngăn mở Cổng Brandenburg trong tháng 11/1989. Trong lúc xem thư buổi tối tôi đọc tin báo khối LDPD chuẩn bị trình một dự luật nhằm sửa đổi hiến pháp hiện hành. Mục đích của LDPD là bãi bỏ đặc quyền lãnh đạo của một giai cấp hoặc một đảng nhất định. Tôi không đồng tình gạch một số đoạn đơn lẻ khỏi hiến pháp một cách vội vã. Hiến pháp hiện hành được phê chuẩn năm 1968 qua trưng cầu dân ý. Tôi đề nghị các đảng khác lập một ủy ban xét sửa đổi hiến pháp. Tôi muốn việc sửa hiến pháp được tranh luận có hệ thống. SED muốn có thay đổi triệt để trong hiến pháp theo tinh thần chương trình hoạt động của mình. Những thay đổi đó không chỉ bao gồm vai trò lãnh đạo của SED, mà cả vị thế của Mặt trận dân tộc, các hình thức sở hữu XHCN, quyền tự do ý kiến và truyền thông, tự do hội họp và lập hội, phạm vi pháp luật, nhà nước pháp quyền và tài phán hiến pháp. Tôi đấu tranh đem việc sửa đổi hiến pháp ra tranh luận công khai. Trong các cuộc họp người ta trách tôi đã ngăn cản gạch mục 1 trong hiến pháp . Sự thực là tôi không muốn đi trước Đại hội đảng bất thường. Tôi muốn lãnh đạo đảng – được Đại hội đảng hợp pháp hóa – tự đề xuất, không ấn định vị trí của SED trong xã hội qua hiến pháp, mà khẳng định hay giành được vị trí ấy qua đấu tranh chính trị. 16/11 Lại một lần nữa cuộc họp Bộ chính trị bàn đến kỳ bầu cử địa phương 7/5/1989. Thư ký ủy ban bầu cử trung ương đề nghị Quốc hội ra tuyên bố công khai về chủ đề này. Ông lý luận, Egon Krenz là người đứng đầu nhà nước không thể chung sống với lời cáo buộc phải chịu trách nhiệm chính về bầu cử gian lận. Ông biết điều đó không đúng sự thật. Ông biết lá thư của tôi gửi Erich Honecker ngày 15/4/1989. Trong đó tôi đấu tranh đòi tuân thủ nghiêm chỉnh mọi quy định chiểu theo luật bầu cử. Tôi viết trong thư rằng chúng ta phải phấn đấu đạt được một kết quả bầu cử “chân thực và không bị chi phối bởi tư tưởng cạnh tranh giữa các địa phương và lòng nhiệt thành quá đáng bị đặt sai chỗ.” Vào thời điểm ấy Hans Modrow không đồng tình ra bản tuyên bố của Quốc hội . Tôi cho là đúng. Ông đưa lý do là chúng ta không được phép đẩy lỗi bầu cử gian lận xuống cấp dưới. Tính hợp pháp của đại biểu nhân dân cấp làng xã, thành phố và huyện không được để bị lung lay, vì nó sẽ có hệ quả tệ hại đối với cuộc sống thường nhật. Vậy là tôi vẫn phải tiếp tục sống với nhãn hiệu “gian lận bầu cử” – bất kể bị oan hay không. Trong cặp đựng thư của tôi có một bức thư của Erich Honecker viết ngày 15/11. Ông viết: “Đồng chí Krenz kính mến! Tôi hoàn toàn ý thức được những sự kiện mà nước ta hiện đang trải qua. Tôi cảm nhận được điều đó rõ hơn là vào thời điểm mà sau cuộc bàn luận của Bộ chính trị trong Trung ương đảng tôi đề nghị được miễn chức vụ Tổng bí thư, chủ tịch Hội đồng nhà nước và Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng Cộng hòa dân chủ Đức, vì tôi không đủ sức lực và năng lượng như số mệnh của nước ta và nhân dân ta đòi hỏi trong hiện tại cũng như trong tương lai. Từ ngày đó, tình hình đã tiến triển tiếp. Tuyên bố ngày đó của tôi và của đồng chí Egon Krenz không đủ nữa. Tại phiên họp toàn thể thứ 10 Bộ chính trị cũ đã từ chức sau khi nhận toàn bộ trách nhiệm về tình hình xảy ra. Tôi không loại trừ mình khỏi trách nhiệm ấy. Về mặt này trách nhiệm của tôi còn nặng nề hơn, vì tôi từng có ba chức vụ. Đồng thời tôi cũng muốn nói ra rằng tôi cùng đảm nhận các nghị quyết của phiên họp 10 và tuyên bố sẵn sàng góp sức thực hiện các nghị quyết đó bằng cách này hay cách khác. Trong khuôn khổ tuyên bố này có lẽ sẽ đi quá xa nếu đi sâu vào tất cả vấn đề về chính sách của đảng và chính phủ ta như lẽ ra tôi phải làm. Điều đó không có ích gì hiện tại, trong tình hình Trung ương đảng đang cố gắng đặt trọng tâm vào đổi mới trong biện chứng của kế tục và đổi mới, khi ta lấy xuất phát điểm là sai lầm trầm trọng của Tổng bí thư và Bộ chính trị đã bị thay thế đã đẩy đảng và xã hội vào một khủng hoảng sâu sắc. Tôi hy vọng cùng tất cả, bằng con đường đã chọn sẽ tìm ra lối thoát khỏi cuộc khủng hoảng mà đảng và nhân dân đã sa vào. Tôi chia sẻ nỗi lo của tất cả về sự tồn tại của đảng và của đất nước. Về một câu hỏi sau đây tôi không thể và không được phép im lặng. Đó là lời cáo buộc lạm quyền mới được đưa ra. Tôi sẽ luôn luôn – và bất cứ nơi nào – bác lời cáo buộc đó, cho dù tôi phạm tất cả
những lỗi khác. Không thời điểm nào trong cuộc đời mà công tác của tôi dính dáng đến lạm quyền. Tôi nói ra điều đó với toàn bộ trách nhiệm về những quyết định sai lầm đã đưa ra, vì lợi ích của đảng cũng như của nhân dân CHDC Đức. Và cũng vì lợi ích của những người mà ta không được làm thất vọng trong công cuộc tiếp tục phát triển XHCN của nước ta, củng cố tình hữu nghị với Liên bang Xô viết và với tất cả các nước XHCN. Xin gửi lời chào XHCN Erich Honecker Berlin, ngày 15/11/1989” Tôi đọc thư này trước Bộ chính trị và đề nghị đăng tải trên báo NEUES DEUTSCHLAND. Các ủy viên Bộ chính trị không chấp thuận. Tất cả nhất trí rằng Honecker vẫn chưa nhận ra đây là câu hỏi tồn tại hay không tồn tại của CHDC Đức. Ông không chịu nhìn sự thật là mình bị ép từ chức sau những xô xát nảy lửa trong Bộ chính trị. Phát biểu của ông về lạm quyền nhằm đánh lạc hướng. Ông chịu trách nhiệm cho nguy cơ hiện nay của CHDC Đức. Đăng tải nhận định của ông chỉ làm rối rắm hơn thay vì giải thích rõ hơn. Tôi bác lại: chúng ta không có quyền giấu thư Honecker trước công luận, trừ phi chính Honecker không muốn công bố. Mặc dù còn nhiều chuyện quan trọng hơn để làm, tôi đi đến nhà Honecker để nói chuyện với ông. Lần đầu tiên tôi vào phòng làm việc ở nhà riêng của ông. Căn phòng giản dị. Không có gì hoành tráng hay xa xỉ. Không chi tiết nào cho thấy đây là phòng của một người mới cách đây ba tuần còn là nguyên thủ quốc gia. Không có sự giàu có nào tích lũy ở đây. Tôi ngồi đối diện Honecker. Ông tỏ ra lãnh đạm nhưng mặt khác vẫn căng thẳng muốn biết vì sao tôi đến đây. Tôi nói: “Erich, chúng tôi đã bàn luận trong Bộ chính trị về lá thư anh gửi tôi. Chúng tôi đề nghị anh không công bố thư đó. Người dân không muốn nghe anh bào chữa. Họ muốn biết lý do vì sao cuộc khủng hoảng này xảy ra. Mỗi người trong chúng ta chịu trách nhiệm. Ngày nào tôi cũng phải đối mặt với những câu hỏi khó chịu, mặc dù tôi là ủy viên Bộ chính trị mới chưa đầy sáu năm, trong khi anh gần 40 năm. Người dân muốn anh cho biết rõ: anh gánh trách nhiệm cá nhân nào về cuộc khủng hoảng? Vì sao anh để đảng và xã hội trong tình trạng mập mờ về tình hình chính trị và kinh tế thực tế của chúng ta? Nếu anh không đưa ra câu trả lời thì tuyên bố của anh chỉ làm tình hình nóng thêm thay vì dịu đi.” Honecker nói: “Sức khỏe tôi không cho phép viết gì hơn những điều trong bản tuyên bố này.” Tôi đáp: “Tôi hiểu. Các nhà báo thường hỏi tôi, bao giờ anh trả lời về những lời cáo buộc anh. Lúc nào tôi cũng nói với họ là anh không trả lời được vì lý do sức khỏe. Với bức thư này anh đánh thọc sườn chúng tôi. Các đồng chí trong Bộ chính trị không đồng ý anh làm như đã từ chức một cách tình nguyện. Anh biết sự thật không phải thế.” Honecker im lặng. Rồi ông khẽ nói: “Anh nói đúng. Nếu có hại cho đảng thì không nên công bố thư này. Hãy coi đó là một bức thư riêng gửi anh. Anh có thể công bố bức thư đó khi chúng ta trở lại tình huống bình thường.” Cuộc nói chuyện làm tôi xúc động. Người đàn ông 77 tuổi cảm nhận được sự sụp đổ sự nghiệp đời mình nhưng vẫn tuân thủ kỷ luật đảng như xưa nay vẫn thế: “Nếu có hại cho đảng thì không nên công bố thư này.” Tình huống này khiến tôi khó lòng nói với ông rằng hôm nay chúng tôi vừa có một cuộc họp khối SED trong Quốc hội, ở đó đưa ra đề nghị 27 đại biểu khối SED từ nhiệm và được thay thế bằng các đại biểu kế tục. Tính ủy mị trong chính trị, nhất là trong thời điểm này, không phải là người tư vấn tốt. Tôi nói: “Erich, ngày mai chúng tôi sẽ đề nghị Quốc hội để anh từ nhiệm. Trong cuộc họp khối SED, bí thư tỉnh ủy thứ nhất của Rostock, Ernst Timm, đã tuyên bố sẽ từ nhiệm. Nhưng ông ta cự tuyệt việc tên mình được nêu ra cùng với những người trong Bộ chính trị đã giải tán, vì họ là người đưa đất nước này vào một khủng hoảng sâu sắc. Câu hỏi về trách nhiệm riêng của anh ngày càng được nêu mãnh liệt hơn.” Ông đứng dậy không nói một lời, đi ra bàn giấy, lấy một tờ giấy trắng và ký khống lên đó, chữ E của tên riêng và chữ H của tên họ lồng nối vào nhau. Sau đó ông gọi điện cho thư ký của tôi ở Berlin. Ông đọc để viết trước sự chứng kiến của tôi: “Đồng chí Egon Krenz kính mến! Nhân phiên họp Quốc hội vào ngày 17/11/1989 sắp tới tôi xin miễn nhiệm vụ đại biểu Quốc hội. Tôi đề nghị thông báo quyết định này cho khối Đảng XHCN thống nhất Đức. Gủi lời chào XHCN. E. Honecker Thứ Năm, ngày 16/11/1989” Ông nói thêm: “Egon sẽ đem tờ giấy viết thư này đến. Chị viết những gì tôi vừa đọc lên tờ đó như công văn chính thức gửi đồng chí Egon Krenz, tổng bí thư Ban chấp hành trung ương Đảng XHCN thống nhất Đức và chủ tịch Hội đồng nhà nước CHDC Đức.” Ông gọi điện xong, chúng tôi chia tay. Khi tôi ra đến cửa, ông hỏi tôi: “Anh có biết là tôi ở trong Quốc hội từ ngày thành lập không?” “Có”, tôi nói. “Tôi hiểu tâm trạng anh.” Từ nhà Honecker tôi quay lại Trung ương đảng, ở đó tôi có lịch hẹn với đại tướng Xô viết Pyotr Lushev. Từ mấy tháng nay ông là tư lệnh các lực lượng vũ trang hợp nhất của các quốc gia trong Hiệp ước Warszawa. Giữa những năm tám mươi ông còn giữ chức tư lệnh lực lượng vũ trang Xô viết ở Đức, chúng tôi thành bạn từ ngày đó. Cũng từ thời gian đó tôi biết bản đồ chiến dịch tổng quát treo trong phòng của tư lệnh trưởng. Đó là một tài liệu mật cho cấp chỉ huy, giấu sau một bức màn xanh tránh ánh mắt của khách. Một lần ông kéo màn ra cho tôi thấy vị trí đóng quân của lực lượng vũ trang Khối Warszawa và của NATO trên lãnh thổ Đức. Tôi được biết về các hướng hành động tiềm năng của NATO và kế hoạch giáng trả của lực lượng vũ trang Khối Warszawa trong trường hợp NATO tấn công. Lần đầu tiên tôi thấy các mục tiêu tấn công của tên lửa ở cả hai bên. “Cầu Chúa”, ngày đó Lushev nói, “để những kế hoạch này đừng bao giờ trở thành hiện thực. Chúng có thể là sự diệt vong của thế giới.” Hôm nay vị chỉ huy tối cao của khối đồng minh ấy có mặt tại Berlin vào giờ phút nóng bỏng của tháng 11 này. Ông muốn được nghe tôi trực tiếp đánh giá tình hình sau khi mở biên giới. Ông đặc biệt quan tâm đến nhận định “các quá trình cải tổ và đổi mới hệ thống chính trị đang diễn ra ở CHDC Đức không hề đụng chạm đến các nghĩa vụ của CHDC Đức như một cấu thành của học thuyết quân sự Khối Warszawa và cũng không ảnh hưởng đến công năng của Tập đoàn quân Xô viết miền Tây.” Tôi thông báo cho ông biết các suy đoán trong giới truyền thông phương Tây, cho rằng Matxcơva đã ban lệnh đến quân đội Xô viết “ở lại doanh trại trong trường hợp có đụng độ bạo lực ở CHDC Đức.” Ông trả lời tôi: “Cả tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết miền Tây lẫn tôi đều không biết có một lệnh như thế. Và nếu có thì nó cũng phản lại nghĩa vụ liên minh của chúng tôi.” Chúng tôi cùng chúc lẫn nhau lúc chia tay rằng vũ khí không bao giờ phải lên tiếng. Buổi tối muộn, tôi xem thư từ và thấy một bức thông điệp của tổng thống Pháp François Mitterrand gửi cho tôi. Ông bảo đảm với tôi sự đồng cảm của nước Pháp với công cuộc chuyển đổi sâu sắc đã khởi phát ở CHDC Đức, gắn liền với nguyện vọng củng cố cộng tác giữa hai nước. Ông nhắc đến chuyến thăm CHDC Đức sắp đến của ông là dịp để bàn đến quan hệ song phương có lợi cho cả hai bên và có lợi cho châu Âu. Thủ tướng CHLB Đức Kohl nhấn mạnh trong tuyên bố chính phủ trước nghị viện Đức, ông và Egon Krenz nhất trí rằng trước mặt chúng ta là một giai đoạn quan trọng, đòi hỏi cả hai bên bình tĩnh và sáng suốt. Tổng thống Jaruzelski gửi tôi một thông báo là Ba Lan bắt đầu lo ngại tiến trình các sự kiện ở CHDC Đức có thể thoát khỏi vòng kiểm soát và đe dọa sự ổn định ở châu Âu. Đó là phản ứng trực tiếp đối với khẩu hiện “Chúng ta là một dân tộc” mới xuất đầu lộ diện. 17/11 Quốc hội họp, nghe Hans Modrow trình bày tuyên bố chính phủ. Ông giới thiệu chính phủ. So với các phiên họp Quốc hội ngày trước, ngày thứ Sáu hôm nay có nhiều mới mẻ. Bắt đầu ngay từ lúc bước vào phòng họp. Cửa vào dành cho các thành viên Hội đồng nhà nước và chính phủ không được bảo vệ đặc biệt. Khi tôi định vào nhà Quốc hội lúc 8 giờ rưỡi thì một đám đông ký giả quây lấy. Họ muốn tôi cho biết hôm 9/10 ở Leipzig có “lệnh bắn” không. Tôi phủ nhận. Rất nhiều người hỏi về vai trò của tôi trong việc ngăn chặn tiến triển bạo
lực ở Leipzig. Tôi trả lời, tôi đã có mặt ở Leipzig. Ngay tại hiện trường tôi đã góp phần để xung đột chính trị chỉ có thể giải quyết bằng chính trị. Điều đó cũng áp dụng cho tương lai: “Không được ngăn chặn biểu tình hòa bình ở Leipzig hay ở bất cứ đâu.” Tôi vừa vào đến phòng làm việc của mình ở Quốc hội thì đại sứ Xô viết gọi điện đến. Ông nghe nói là hôm nay đảng LDPD muốn đề xuất bầu cử tự do Quốc hội trong tháng 12/1990. Ông chỉ muốn nhắc nhở rằng, là một quốc gia cùng các chính quyền phương Tây chịu trách nhiệm cho cả nước Đức, Liên Xô sẽ phản đối thời điểm đó. Liên Xô không thể chấp nhận tháng 12/1990 đồng thời diễn ra cuộc bầu cử Nghị viện CHLB Đức và Quốc hội CHDC Đức. Ông đề nghị tôi giữ bí mật tin này. Tốt nhất là chặn trước không để xảy ra đề xuất bầu cử Quốc hội trùng với thời điểm bầu Nghị viện CHLB Đức. Tuyên bố chính phủ của Hans Modrow được hồi hộp chờ đón. Dù biết rõ toàn văn bản tuyên bố – đã được Bộ chính trị phê chuẩn trước – tôi vẫn chú ý lắng nghe chứ không đọc các tài liệu khác. Tôi không muốn lộ ra một cớ dù là nhỏ nhất để các quan sát viên trong cuộc họp, nhất là các đại diện truyền thông từ CHLB Đức, có thể rút ra kết luận nào đó từ một sự sơ suất, đại khái như, Modrow và tôi đi hai đường khác nhau. Tôi không muốn bất kỳ ai dựng lên bất đồng nào đó giữa Modrow và tôi. Trong bản tuyên bố chính phủ của Modrow nêu rõ, chính phủ liên minh sẽ là chính phủ của nhân dân và công việc, chính phủ của hòa bình và chủ nghĩa xã hội. Thay vì 48 thành viên, chính phủ mới sẽ chỉ có 25 thành viên. Sau bản tuyên bố là phần tranh luận. Thứ tự diễn thuyết của các khối được bắt thăm trước đó. Manfred Gerlach của LDPD đòi bầu cử tự do và bí mật, không dùng danh sách thống nhất. Nhưng các ứng viên phải là người tuyệt đối ủng hộ hiến pháp CHDC Đức. Đảng của ông không đả động đến đề tài chủ nghĩa xã hội. Günter Hartmann lên tiếng cho NDPD. Ông đòi trưng cầu dân ý về một nội dung hiến pháp mới, mang tinh thần đổi mới chủ nghĩa xã hội theo hướng dân chủ. Ts Karl-Heinz Werner nhân danh khối DBD tuyên bố, cuộc tranh luận này không phải là khúc khởi đầu của vận động tranh cử. Đảng của ông ủng hộ một chủ nghĩa xã hội như mọi người mong muốn và thấu hiểu. Thay mặt khối SED, Ts Wolfgang Herger nhận xét tình trạng của chúng tôi là “giải phóng khỏi tư duy cũ, khỏi cơ cấu trì trệ. Đây là thời điểm của tuyệt vọng và hy vọng mới, của nghi ngờ và đấu tranh giành niềm tin.” Ông nhấn mạnh: “Khối SED nhận trách nhiệm không để Bộ chính trị lẫn Trung ương đảng can thiệp vào công việc của chính phủ.” Chủ tịch đảng CDU Lothar de Mazière được quyền phát biểu trước Quốc hội, mặc dù ông không phải là dân biểu. Trước tiên ông nhận định sự cộng tác của đảng mình là cơ hội làm đối tác bình đẳng trong công cuộc xây dựng xã hội. Nhân dân đã gọi tên các vấn đề ở ngoài phố, nhưng vấn đề không được giải quyết ở đó, mà trong bàn luận dân chủ về vấn đề sự nghiệp. Không phải chủ nghĩa xã hội vào ngõ cụt, mà sự biến dạng hành chính và độc đoán của nó. Sau nhiều giờ, khi cuộc tranh luận kéo sang thứ Bảy đã chấm dứt, tôi hài lòng về diễn biến của nó và vui mừng đón đợi sự đồng thuận giữa tất cả các đảng và tổ chức xã hội có đại diện trong Quốc hội. Ít nhất là đã có sự thống nhất ở ba điểm: ý chí đổi mới chủ nghĩa xã hội một cách quyết liệt, củng cố quyền tự quyết của nhân dân và nhà nước CHDC Đức, cũng như sự cởi mở trong công tác của Quốc hội và chính phủ. Hôm nay không ai nói đến thống nhất nước Đức. Tất cả đều muốn thay đổi CHDC Đức. Tôi vừa vào đến văn phòng thì Honecker gọi điện đến: “Anh chơi trò gì với tôi vậy?” giọng ông khá dữ dằn. “Tôi không hiểu anh nói gì”, tôi trả lời. Ông phản ứng gay gắt: “Các anh định đưa tôi ra tòa!” Tôi hỏi: “Ai nói thế?” Honecker: “Markus Wolf.” Tôi đáp: “Nếu thế thì tôi phải biết rồi chứ?” Honecker đáp: “Chính vì vậy nên tôi mới gọi cho anh!” Tôi nói: “Tôi không biết gì cả.” Honecker: “Các anh phân chia công việc giỏi đấy: anh trấn an tôi còn Wolf thì đòi đưa tôi ra tòa.” Tôi cố làm Honecker yên tâm, nói sẽ thẩm tra xem tin đồn từ đâu ra. Tôi gọi tất cả các tin thông tấn trong ngày. Quả thật một số tin đưa: “Wolf đòi Honecker ra tòa!” Tôi nghĩ, có chuyện gì với Wolf vậy? Từ năm 1945 ông ta giữ nhiều chức vụ quan trọng, mang hàm cao thứ nhì có thể đạt được ở CHDC Đức, có không ít đặc quyền, lúc nào cũng được Honecker tôn trọng, và bây giờ – khi các chiến hữu cần đoàn kết với nhau – đòi đưa Honecker ra tòa. Chúng ta muốn chia đảng thành các hạng đạo đức “sạch sẽ” và “tội phạm” chăng? Khi các đảng viên thất vọng đòi tòa án truy tố những người có trách nhiệm đã vi phạm luật pháp thì tôi hoàn toàn hiểu được. Nhưng một người dày dạn kinh nghiệm như Wolf phải hiểu rằng sai lầm chính trị không được phép bị hình sự hóa. Để loại trừ mọi hiểu nhầm, sau khi nói chuyện với Honecker tôi chọn số máy R của Wolf: 2816. Ý nghĩ hiện lên trong đầu: tôi không có mặt khi Wolf đòi bắt Honecker – như lời đồn. Có thể chỉ là tin nhảm. Nhưng tôi cũng không đọc được lời cải chính. Tất nhiên tôi không muốn để Wolf nghĩ là mình ăn quả lừa của báo lá cải Tây Đức. Vậy thì tôi thận trọng dò dẫm. Tôi nói, những bài phỏng vấn ông gần đây, kể cả bài hôm nay, không làm tôi phấn khởi lắm. Ông ta phản ứng dè dặt, nhắc đến nhiều đề tài phỏng vấn, Đại hội đảng bất thường, phiên họp toàn thể cuối cùng; nhưng không đả động đến những lời phát biểu được cho là đụng chạm đến Honecker. Ông ta có nói thế không? Hay chỉ là tin vịt như ông cả quyết? Tôi không biết. Bất kể ai đã đưa đề tài này ra công luận, người ta nghi cho Wolf. Từ nay trở đi chúng tôi phải đối mặt với điều đó. Ngoài phố ngày càng nhiều đòi hỏi mạnh mẽ cho Honecker vào tù. Tôi cưỡng lại. Người ta không thể trả lời một bất công cũ bằng bất công mới. Ngày hôm sau tôi báo cho Honecker như vậy. 18/11 Trên chính trường đôi khi chuyện nhỏ có hậu quả lớn. Mới hôm qua Hans Modrow còn đề cử Wilfried Possner làm bộ trưởng mới phụ trách giáo dục và thanh niên. Trong diễn văn, ông cho biết Possner là người của SED và nói thêm: “FDJ ủng hộ Possner, đó là một dấu hiệu tốt.” Tôi cũng thấy thế. Tuy nhiên vẫn trong cùng ngày lại có tin là các đảng khác phản đối đề cử Possner, do đó Modrow đề nghị tôi triệu tập Bộ chính trị trước phiên họp Quốc hội để ông báo cáo tình hình. Bộ chính trị nhất trí với đề nghị của người đứng đầu chính phủ thay chỗ cho đồng chí Possner bằng giáo sư Emons vào chức vụ bộ trưởng phụ trách giáo dục và thanh niên . Modrow không nói với khối FDJ về đề nghị mới của mình. Việc rút Possner bị khối FDJ đánh giá là thái độ khinh mạn đối với cán bộ trẻ và đối với vai trò của Đoàn thanh niên. Thêm vào đó cũng là một chuyện xấu mặt cho Possner: lúc sáng sớm còn ở vị trí bộ trưởng tương lai, giờ phải dọn chỗ trước mặt bàn dân thiên hạ. Trước FDJ thì Modrow quy trách nhiệm cho SED đã ra quyết định này, mặc dù chính ông là ủy viên Bộ chính trị và tự đề nghị Bộ chính trị cho rút đề cử Possner. Từ đó trở đi có không khí căng thẳng giữa lãnh đạo FDJ và tôi. Họ nghĩ là tôi chỉ đạo đề nghị đó và tôi không coi trọng FDJ nữa. Hạt giống của một sự ngờ vực không đáng có đã gieo xuống. Tôi đề nghị Siegfried Lorenz nói chuyện với Trung ương đoàn FDJ để tìm ra một giải pháp chính trị khác cho Possner là người không đáng chịu hậu quả của trò này. Tại cuộc họp Quốc hội, các thành viên Hội đồng bộ trưởng được bầu đồng loạt, có năm phiếu chống và sáu phiếu trắng. Ngay sau cuộc họp Quốc hội, tại trụ sở Hội đồng nhà nước tôi tổ chức tuyên thệ các thành viên của chính phủ mới trước hiến pháp CHDC Đức. Trong cùng ngày Quốc hội nhận báo cáo của Viện công tố CHDC Đức về biện pháp chống lại người biểu tình của các cơ quan an ninh. Viện trưởng Wendland chứng nhận là bản chất cuộc biểu tình ngày 7 và 8/10 bị đánh giá sai. 3.456 cá nhân bị “dẫn độ”, 630 cá nhân tham gia bị điều tra, trong số đó có 296 người bị tạm giam ngắn. Đã xảy ra phản ứng quá mức từ phía cơ quan an ninh. Cho đến nay đã điều tra cơ quan an ninh trong 76 vụ. Có một vụ dẫn đến cáo trạng. Một số đại biểu Quốc hội phản đối việc buộc tội một chiều. Ellen Brombacher nói: “Tôi cực lực phản đối vi phạm nhân phẩm và
độc đoán. Không ai được quyền đó. Trong một lần biểu tình người ta hét lên với tôi: ‘Xuống đi, con lợn đỏ kia!’ Một trong các đồng chí của tôi trên tàu điện không hề cãi cọ gì mà bị chửi: ‘Đồ lợn cộng sản!’ Những từ ngữ như vậy tôi chỉ được biết do bố tôi kể lại từ Sachsenhausen và Mauthausen cũng như từ mẹ tôi, một người Do Thái và đảng viên cộng sản bị giam ở trại trung chuyển đến Auschwitz.” Có thể cảm nhận rõ những lời ấy làm các đại biểu Quốc hội suy nghĩ ra sao. Không thể coi thường sự phục sinh của chủ nghĩa phát xít và cực hữu. Trong những ngày này tôi nhận được nhiều thư của gia đình cán bộ và nhân viên các cơ quan an ninh, họ than phiền bị chịu thành kiến và kỳ thị. Điều đó hoàn toàn không phù hợp với tính chất nhà nước pháp quyền và phong trào nhân dân cách mạng. Chúng ta đã đi tới một mốc mà các cuộc biểu tình cho một CHDC Đức mới cũng có thể bị lạm dụng. Nếu chúng ta không chú ý thì rất dễ xảy ra đụng độ bạo lực. Tại văn phòng tôi đọc thư từ gửi đến. Tổng thống Hoa Kỳ George Bush viết cho tôi bức thư sau: “Kính thưa ông chủ tịch Hội đồng nhà nước, Ông nhận trọng trách chủ tịch Hội đồng nhà nước vào một thời điểm có ý nghĩa cực kỳ trọng đại cho đất nước mình, cho châu Âu và cho tiến triển tiếp tục của quan hệ Đông-Tây. Hợp chủng quốc Hoa Kỳ hoan nghênh quyết định của ông mở biên giới CHDC Đức từ nay cho những người rời đất nước sang phương Tây hoặc chỉ muốn du lịch qua đó. Quyết định đó cũng như phong trào hướng tới cải cách dân chủ sẽ trở thành một đóng góp cho quá trình lịch sử để châu Âu hòa giải với nhau. Đây là một quá trình không đe dọa ai, mà thực ra nâng cao an ninh cho tất cả. Hợp chủng quốc Hoa Kỳ hưởng ứng con đường chuyển biến dân chủ mà theo quan điểm của chúng tôi sẽ dẫn đến tương lai ổn định ở trái tim châu Âu. Như từ xưa đến nay, trong tương lai chúng tôi sẽ vẫn sẵn sàng ra sức khắc sâu quan hệ song phương giữa hai nước và góp phần xây dựng một châu Âu toàn vẹn và tự do. Xin kính thư! George Bush” Lần đầu tiên kể từ 9/11 ban lãnh đạo Xô viết tổng kết lập trường của mình về sự kiện mở biên giới trong một tài liệu . Trong đó viết: “Khoảnh khắc hiện tại có vẻ như cực kỳ thuận lợi để ông tiếp xúc với tất cả các công dân CHDC Đức qua vô tuyến truyền hình. Một lời kêu gọi như thế sẽ chỉ có lợi, nếu nó mang nội dung thời sự nóng bỏng hiện tại là mở biên giới và quy định xuất cảnh cho công dân CHDC Đức. Khoảnh khắc này thuận lợi, chủ yếu vì hiện tại rõ ràng là tất cả các tầng lớp nhân dân đang có một tâm trạng phấn khích liên quan trực tiếp đến tên ông. Lời nói chuyện cởi mở và đầy tin tưởng trong phương thức bình tĩnh và tự tin của người đứng đầu nhà nước với nhân dân – mặc dù đang tồn tại một số khía cạnh vấn đề nóng bỏng và phức tạp – sẽ góp phần quảng bá trong dân chúng hình ảnh cá nhân ông là một người hợp nhất nhân dân lại, một người được mọi người đặt niềm tin trong hoàn cảnh khó khăn. Phải chọn chính xác thời điểm ra lời kêu gọi ấy để làm sao tiếp cận được và kêu gọi riêng từng người, cho dù họ có nhiều lo lắng thường nhật. Trong lời kêu gọi ấy, trước hết nên nói đến tính chất nhân đạo của quyết định mở cửa biên giới do lãnh đạo SED đưa ra. Cần nhấn mạnh ý nghĩa của biện pháp này là hoàn toàn phù hợp với lợi ích của dân chúng, với hiệp ước quốc tế được thảo ra trong khuôn khổ quá trình CSCE ở Vienna và Helsinki, cũng như phù hợp với cả các tài liệu Liên hợp quốc. Nghị quyết mở biên giới – trước đây nửa năm còn không thể tưởng tượng ra – là một hành động táo bạo và có ý nghĩa, nó chứng minh rằng đảng không chỉ nhận thức rõ được tình hình trong nước, mà còn hạ quyết tâm góp sức vượt qua sự xa cách đang hiện hình giữa từng người dân và nhà nước. Hành động này thấm đẫm tinh thần nhân văn và tôn trọng quyền con người. Nhất định hành động này sẽ góp phần củng cố uy tín quốc tế của CHDC Đức. Sự đúng đắn của quyết định ấy cũng được khẳng định bởi những thông tin gần đây nhất từ Liên bang Xô viết. Chỉ mới gần đây thôi, tại phiên họp Hội đồng Xô viết tối cao của Liên Xô đã bàn đến dự luật ‘Về vấn đề xuất nhập cảnh của công dân Liên bang các nước cộng hòa XHCN Xô viết.’ Tất nhiên trong lời kêu gọi cần nêu rằng quy chế của Hội đồng bộ trưởng CHDC Đức chưa phải là tất cả. Quy định mới sẽ được tiếp nhận các nhận xét, nguyện vọng và kinh nghiệm từ những ngày đầu tiên sau khi có hiệu lực thi hành để hoàn thiện, sau đó trình ban Quốc hội để thảo luận ở dạng dự luật. Một điều quan trọng là phải thuyết phục dân chúng ở CHDC Đức tin rằng, quy định du lịch mới không phải là một hành động ngắn hạn xảy ra do bị sức ép, nhằm ‘giảm áp nồi hơi’ ngày đó, mà nó phản ánh nguyên tắc của ban lãnh đạo SED trong vấn đề nhân đạo. Trong những ngày mới đây, nhiều công dân CHDC Đức đã du lịch qua CHLB Đức và Tây Berlin. Một số lần đầu tiên chứng kiến thực tiễn cuộc sống ở đó, một số khác gặp lại gia đình và bè bạn mình. Một số đã nhân dịp du lịch để mua thực phẩm hoặc mặt hàng công ngiệp. Đã nảy sinh các quan hệ bạn bè mới. Tất cả những chuyện đó đều mang tính con người và dễ hiểu, và lãnh đạo nhà nước hoan nghênh các quan hệ đó. Đồng thời cũng rất cần phải cho dân chúng hiểu được rằng ông hoàn toàn nhận ra sự quyến rũ và nguy cơ nhất định, công dân CHDC Đức có thể bị lôi kéo vào tình cảnh khó xử hoặc thậm chí phi pháp liên quan đến buôn bán ngoại tệ và hàng hóa. Những kẻ buôn bán ở CHLB Đức và Tây Berlin rắp tâm trục lợi từ những trò mờ ám và dụ dỗ dân CHDC Đức làm theo, nên biết rằng, qua đó chúng sẽ làm tổn hại những quan hệ bình thường và chân thực giữa mọi người. Trong mối quan hệ đó, rất nên nhấn mạnh một lần nữa lòng quyết tâm của lãnh đạo nhà nước muốn bảo vệ lợi ích của người dân và không cho phép bán tống bán tháo các giá trị kinh tế quốc dân của đất nước. Ông cũng sẽ hoàn toàn có lý khi kêu gọi quần chúng giữ gìn phẩm giá công dân CHDC Đức, công dân của một nhà nước văn minh và dân chủ trong điều kiện mới và bất thường này. Xét đến những tiếng nói lẻ tẻ cả quyết ‘CHDC Đức bị bán tống bán tháo’ thì ta nên cương quyết rằng không thể có trường hợp bán tống bán tháo, vì lãnh đạo đảng và nhà nước không bao giờ cho phép xảy ra điều đó. Ông hoàn toàn ý thức được một số nguy cơ kinh tế hiện hữu và đang theo đuổi giải pháp cho vấn đề cấp tài chính cho du lịch, cũng như hoàn thiện các quy định hải quan. Mặc dù có các khó khăn khách quan liên quan đến tình hình kinh tế chung của đất nước, lãnh đạo đảng sẽ duy trì nỗ lực để nhanh chóng như có thể tìm ra giải pháp phù hợp với lợi ích của mọi người. Vì lời kêu gọi ấy không chỉ được người dân CHDC Đức đón nghe được mà nhất định sẽ còn châm ngòi cho một cuộc tranh luận sinh động bên Tây Đức, có lẽ nên nói cho chính quyền bên đó hiểu điều sau đây: nếu họ hoan nghênh quyết định của ông và quá trình chuyển đổi vừa bắt đầu thì họ nên hành xử nhẹ nhàng và đúng mức, chứ đừng tìm cách lợi dụng hoàn cảnh hiện tại ở CHDC Đức để gây bất ổn định tình thế. Bài diễn văn của ông phải vạch rõ cho các chính khách Tây Đức biết, mỗi cố gắng định lợi dụng các khó khăn phát sinh hoặc ép ông nhận các đòi hỏi và ‘lời khuyên’ theo hướng dẫn đến tái thống nhất nước Đức hoặc xét lại trật tự lãnh thổ ở châu Âu đều không tránh khỏi thất bại tất yếu. Phải lấy xuất phát điểm là lập trường của lý trí và thực tiễn, và lập trường đó đòi công nhận tuyệt đối sự tồn tại của hai nhà nước Đức vốn được coi là nhân tố ổn định ở châu Âu. Hoàn toàn không có cơ sở thực tế nào cho hy vọng trong tương lai sẽ bắt CHDC Đức thỏa hiệp dần dần để rốt cuộc bị nuốt gọn. Đã đến lúc họ phải hiểu ra rằng mọi cố gắng đưa việc tái thống nhất nước Đức vào chương trình nghị sự và phủ nhận sự tồn tại của nhà nước CHDC Đức XHCN tự chủ sẽ không chỉ đụng chạm đến lợi ích công dân hai nước, mà cả đến nhu cầu an ninh vô cùng nhạy cảm của tàn bộ châu Âu. Cũng trong tinh thần đó, vị thế của CHDC Đức sẽ được củng cố căn bản nhờ sự hỗ trợ của Liên bang Xô viết và nhiều quốc gia khác. Đồng thời
cũng cần tuyên bố rằng ông nhận ra các lực lượng ở CHLB Đức muốn phát triển cộng tác với CHDC Đức bình đẳng, hai bên cùng có lợi. Trong công cuộc xây dựng hợp tác kinh tế với các doanh nghiệp Tây Đức, ông sẵn sàng thử nghiệm các phương thức mới và tiến xa như lợi ích của CHDC Đức cho phép. Các đề xuất của CHLB Đức – chắc chắn sắp được đưa ra trong cuộc gặp gỡ sắp tới giữa ông và Seiters, chánh văn phòng Phủ thủ tướng – sẽ được thông báo cho nhân dân biết.” Đó là thái độ cơ bản của Liên bang Xô viết về sự kiện mở biên giới hôm 9/11. Qua đại diện ngoại giao tôi nghe thấy rằng các chính khách về vấn đề Đức ở Matxcơva có luận điệu khác hẳn khi nói với những người có trách nhiệm ở Bonn. Họ đã nói về khả năng thống nhất hai nhà nước Đức. Họ đã làm việc đó sau lưng Gorbachev chăng? Hay muốn dò xét tâm trạng trong nội bộ giới gần Kohl? Hay Portugalov và các đồng chí khác nghĩ mỗi người một phách? Kinh nghiệm chính trị của tôi nói rằng bức công văn từ phía Xô viết không chỉ đơn giản là lời đề nghị tôi nói chuyện với nhân dân. Xét đến công tác chuẩn bị cho cuộc gặp gỡ sắp tới giữa tôi và thủ tướng Tây Đức thì đây là lời cảnh báo ngoại giao từ Matxcơva, nhắc tôi đừng để Bonn gây áp lực. 19/11 Mấy tuần qua, trong lúc tôi chạy từ lịch hẹn này đến lịch hẹn khác thì vợ tôi đã tổ chức chuyển nhà từ Wandlitz đến Berlin. Từ hôm qua chúng tôi sống ở quận Pankow của Berlin, nhà số 9 phố Mayakovsky. Hôm nay tôi cũng dậy lúc 5 giờ và chạy mấy vòng trong công viên lâu đài Pankow. Công viên này là nơi tuyệt vời để chạy thể thao. Sau đó tôi đọc các tin thông tấn mới nhất và báo chí. Tôi lo ngại khi thấy truyền thông bên Tây ngày càng nhấn mạnh rõ hơn đề tài thống nhất nước Đức. Tôi chăm chú đọc một bài báo của Theo Sommer trong tuần báo DIE ZEIT. Trước đây năm năm phóng viên người Hamburg này đã từng phỏng vấn tôi. Ngày ấy ông dùng phụ đề “Cả những người cộng sản cũng là người Đức” cho báo cáo chuyến đi thăm tám ngày ở CHDC Đức. Ông nhận thấy rằng không người nào trong lãnh đạo CHDC Đức nghĩ đến thống nhất nước Đức. Bản thân ông cũng vậy, như ông nói ngày đó. Có lẽ đó là sự đồng thuận giữa những người có đầu óc thực tiễn ở cả hai nhà nước Đức trong nhiều năm. Hôm nay, năm năm sau, ông nghĩ gì về đề tài này? Bàn về vấn đề hợp nhất, ông viện dẫn George Kennan mà ông gọi là “người uyên thâm trong hàng ngũ ngoại giao và sử gia Mỹ”, nghĩa là một tiếng nói có uy tín. Và chính uy tín ấy cả quyết loại trừ khả năng hợp nhất nhanh chóng. Vậy thì quan điểm của tôi về thống nhất nước Đức hòa đồng với một cộng đồng có uy tín. Những gì Sommer viết về tôi năm năm sau khi gặp tôi cũng đáng chú ý: “Thảo dự luật du lịch, Bộ chính trị thoái vị, thay đổi nhân sự Bộ chính trị mới, triệu tập Đại hội đảng bất thường thay vì một Hội nghị đảng viên thuần túy, đột ngột ban hành quyền tự do du lịch và xuất cảnh – một loạt thỏa hiệp dồn dập đã trở thành thương hiệu của Egon Krenz. Ông ta làm việc đó vì bị yếu thế hay vì có sức mạnh? Chủ nghĩa cơ hội hay thành thật? Những biến chuyển ấy là do tự ông muốn hay bắt buộc phải nhả ra?” Có lẽ Sommer không nghĩ rằng rằng mấy khuôn mẫu đó chẳng phù hợp chút nào. Dĩ nhiên tôi muốn biến chuyển, hướng tới một CHDC Đức cải cách. Điều kiện để làm việc đó đang không thuận lợi. Những gì tôi bắt buộc phải nhả ra – một phần các biến chuyển theo như ông ta nhận định – là hành động của tôi do tin tưởng rằng nó phục vụ cho CHDC Đức. CHDC Đức là quê hương tôi, chứ không phải nước Đức. Tất cả những gì tôi làm trong những ngày này cần được hiểu là góp phần biến chuyển CHDC Đức để người dân cảm thấy hạnh phúc ở đất này. Ngày Chủ nhật hôm nay cả nhà tôi quây quần quanh bàn ăn sáng: vợ chồng tôi, hai con trai, con dâu và cháu nội. Truyền hình CHDC Đức báo đến thăm lúc 11 giờ. Tính cởi mở cũng xuất hiện trong cuộc sống gia đình. Cô phóng viên hỏi tôi về lỗi lầm mà SED đã phạm phải. Tôi biết là câu trả lời sẽ không đem lại cho tôi thiện cảm của nhiều người. Tôi đứng ra bảo vệ hơn hai triệu đảng viên SED. Tôi nói: xả hết thất vọng cá nhân và nỗi bực dọc về tình cảnh của chúng ta ở CHDC Đức lên đầu các đảng viên là quá bất công. Phải trừng phạt lộng quyền và tham nhũng, bất kể cá nhân đó là ai. Nhưng không được thành kiến! Hàng trăm nghìn đảng viên SED không hề vi phạm điều lệ đảng lẫn luật pháp CHDC Đức. Theo tinh thần của luật pháp, họ phải được bảo vệ trước mọi công kích vô lý. Không ai được có quyền tự làm quan tòa và qua đó vi phạm luật pháp hiện hành. Nữ phóng viên muốn biết, liệu tôi có tính đến khả năng sau Đại hội đảng bất thường không còn là tổng bí thư nữa. Câu trả lời của tôi: “Tôi không thành chính khách để bám chặt lấy cái ghế quyền lực, mà vì tôi có lý tưởng. Chức vụ của tôi cần tôi mỗi ngày hai mươi tiếng và hơn nữa. Tôi chỉ sẵn sàng cho một chương trình đổi mới chủ nghĩa xã hội. Nếu đảng muốn một tổng bí thư mới, tôi sẽ không cản trở.” Tôi cũng được hỏi về động cơ sự kiện mở biên giới. Tôi chỉ rõ rằng chúng tôi đã mở biên giới nhưng không nghi ngờ động cơ đó. Mở biên giới là một phần quyền tự quyết của nhân dân. Quyền tự quyết đó bao gồm cả tự do du lịch. Đó là biểu hiện của tư duy trước sau như một của chúng tôi về tính thống nhất mọi quyền con người. Tôi còn được hỏi vì sao không đối kháng sớm hơn. Rõ ràng một câu hỏi về lương tâm. Nó liên quan đến cách tôi hiểu về kỷ luật đảng. Tôi không muốn chia rẽ Bộ chính trị hay Trung ương đảng. Vì thế hồi tháng Tám tôi cũng để Honecker cử đi nghỉ phép. Hôm nay tôi biết đó là một sai lầm. Cuối cùng phóng viên hỏi tại sao tôi đối xử nương nhẹ như vậy với người tiền nhiệm. Đối với tôi, đó cũng là một phần văn hóa chính trị. Tôi luôn có ác cảm khi thấy các chính khách hôm nay được ca ngợi, ngày mai bị đẩy ra ngoài lề chính trường và xã hội. Honecker có công lao của mình. Ông vẫn là đảng viên SED. Nếu Đại hội đảng bất thường có quyết định khác thì đó là kết quả của cuộc tranh luận trong nội bộ đảng. Giả sử sai lầm chính trị mà lại đem truy tố theo luật hình sự thì có lẽ hầu hết những người cầm quyền ở Đông lẫn Tây đã vào tù cả. Thời kỳ này tôi nhận được vô số thư từ đáng chú ý từ Đông lẫn Tây. Đặc biệt tôi quan tâm đến hai bức thư: của Georges Marchais từ Paris và của Reszö Nyers từ Budapest. Ngày trước tôi thường gặp tổng bí thư đảng cộng sản Pháp. Từ những lần tranh luận với ông, tôi thấy ông quan hệ mật thiết với CHDC Đức ra sao. Ông không chia sẻ cách hiểu cũ về dân chủ của chúng tôi, thấy nó mang tính giáo điều. Hôm nay ông cho tôi biết là ông rất vui mừng đón nhận tin mở biên giới. Ông viết: “Đó là một quyết định lịch sử, đồng thời cũng là một bước tiến lớn về phía trước hướng đến tự do đồng nghĩa với chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức, cũng là đóng góp lớn lao cho hòa bình, hiểu biết và hữu nghị giữa các dân tộc trên lục địa châu Âu của chúng ta.” Ông bày tỏ hy vọng những chuyển biến ở CHDC Đức sẽ đưa đến một xã hội XHCN hiện đại, “nghĩa là một xã hội dân chủ và nhân văn, trong đó có đất phát triển cho mỗi cá thể.” Ông nói chính xác đến một điểm mà chúng tôi muốn đạt được qua Bước Ngoặt, đó là chủ nghĩa xã hội đồng nghĩa với tự do, dân chủ và nhân văn. Marchais viết: “chúng tôi ý thức được những trở lực đối đầu với công cuộc đó, những trở lực bị gia tăng qua sự tụt hậu, nhầm lẫn và nghi ngại tích tụ; nhưng chúng tôi tin chắc đó là con đường đổi mới này là con đường duy nhất khả thi cho chủ nghĩa xã hội.” Tôi vui mừng vì được một trong những đảng cộng sản lớn nhất và giàu truyền thống nhất châu Âu tỏ tình đoàn kết và đánh giá cao chính sách đổi mới của chúng tôi đến thế. Lần cuối tôi gặp Reszö Nyers, Chủ tịch đảng XHCN Hungary, là tháng Bảy tại cuộc họp thượng đỉnh của các quốc gia trong hiệp ước Warszawa ở Bucharest. Trong thư viết ngày 9/11 ông nhấn mạnh quan hệ tốt đẹp giữa hai đảng. Cố vấn của ông, Ferenc Grof, trình lên Ban chấp hành trung ương đảng SED một lá thư kèm thông điệp của chủ tịch đảng gửi riêng cho tôi. Trong đó Nyers bày tỏ nguyện vọng muốn sớm được gặp tôi. Ông hy vọng SED trong khi đổi mới không lặp lại lỗi lầm của đảng anh em ở
Hungary. Quan trọng cũng là đừng sa vào tranh luận chung chung về chế độ chính trị của xã hội. Điểm quan trọng nhất là nền kinh tế và người lao động. Tranh luận trong giới trí thức không giải quyết được vấn đề kinh tế quốc dân nào. Quả là vấn đề này cũng đang thời sự ở nước ta. Thường chỉ có trí thức lên tiếng. Tiếc là công nhân không nhất thiết là những người thạo ăn nói và hiếm khi có cơ hội tại các cuộc biểu tình mít tinh. Buổi tối tôi được tin là trong dịp cuối tuần ba triệu công dân CHDC Đức sang thăm CHLB Đức và Tây Berlin. 20/11 Sáng sớm tôi gặp Gs Ts luật sư Wolfgang Vogel. Ông biết cuộc Chiến tranh Lạnh từ góc nhìn của một người thương thảo giữa hai mặt trận. Sáu chính phủ liên bang đã sử dụng dịch vụ của ông. Ngoài lề các cuộc thương lượng chính thức ông đã làm được nhiều cho người dân ở cả hai nhà nước Đức, đó là những việc bất khả thi trên bình diện chính phủ. Nhiều huyền thoại và thành kiến đạo đức đã loan truyền về động thái “mua tự do” này. Bất kể người ta nghĩ gì về việc “mua tự do” này, nó là một sản phẩm từ thời kỳ đối đầu thù nghịch nhất giữa hai nhà nước Đức, được cả hai chấp thuận và thực thi. Chủ yếu các từ nhân và người muốn xuất cảnh được “mua tự do” bằng tiền dành để bồi thường thiệt hại hoặc bù đắp phí tổn đào tạo cho CHDC Đức. Giải pháp này được nhà thờ ở CHDC Đức và ở CHLB Đức đề xuất và tổ chức từ năm 1964, và cũng được thỏa thuận giữa hai nhà nước qua luật sư thương thảo. Hồng y giáo chủ Bengsch và những người kế nhiệm cũng như chủ tịch Hội đồng giám mục Ts Manfred Stolpe đều là người thương thảo bí mật. Dịch vụ của Ts Vogel trở nên nổi tiếng thế giới qua những vụ trao đổi tù nhân làm gián điệp. Gary Povers, phi công Mỹ bị bắn hạ trong chuyến bay gián điệp tại không phận Liên bang Xô viết và bị tuyên án có hiệu lực ở Liên Xô, năm 1962 được đổi lấy đại tá Abel, một tình báo huyền thoại của Liên Xô, trên cây cầu Glienicke đã thành huyền thoại. Abel đã vào kế hoạch tuyên án tử hình ở Hoa Kỳ. Khoảng 200 trường hợp đã được giải quyết như vậy vì lợi ích của Liên Xô, Ba Lan, Tiệp Khắc, Hungary và Bulgaria. Vogel đã giúp được nhiều người. Ông được chủ tịch Hội đồng nhà nước Erich Honecker ủy quyền. Cả hôm nay cũng không thể bỏ được “ngoại giao bí mật” vì nói cho cùng vẫn tồn tại hai hệ thống xã hội khác nhau. Chuyện bí mật khó lòng đem bàn giữa chợ được. Tôi mời ông luật sư nổi tiếng thế giới ấy đến trụ sở Hội đồng nhà nước vì công việc của ông là việc quốc gia chứ không phải việc đảng. Tôi đề nghị ông tiếp tục công tác nhân đạo này với tư cách ủy nhiệm bởi chủ tịch Hội đồng nhà nước. Ông đồng ý. Chúng tôi thống nhất là ông sẽ cố gắng đạt được lệnh ân xá chung của CHLB Đức cho các công dân CHDC Đức nằm trong danh sách có thể bị truy tố hình sự khi sang CHLB Đức, vì họ bị lưu tên phi pháp tại Kho hồ sơ Salzgitter . Chủ yếu đây là vấn đề với những nhà chức trách quốc gia của CHDC Đức đã hàng chục năm nay thực thi nghĩa vụ hiến định của mình đối với CHDC Đức, sau khi mở biên giới họ bị CHLB Đức sàng lọc, bôi nhọ, truy tố chính trị hay tư pháp. Dịch vụ luật sư thương thảo của Vogel được bảo lưu trong việc trao đổi các cá nhân phạm pháp vì làm tình báo cũng như thương thảo với Hoa Kỳ và Israel. Tôi ủy quyền cho Vogel được tiến hành hoạt động để các tù nhân liên quan đến vi phạm hình sự có bối cảnh chính trị hiện trong các trại giam của CHDC Đức được tự do vào dịp lễ Giáng sinh năm 1989. Vogel cũng phải nói chuyện với các đối tác của ông về công dân CHDC Đức còn bị giam ở CHLB Đức vì công tác tình báo. Buổi chiều tôi tiếp Rudolf Seiters, bộ trưởng liên bang phụ trách các nhiệm vụ đặc biệt và chánh văn phòng Phủ thủ tướng CHLB Đức. Giá mà không nợ lời hứa với Kohl thì tôi cũng không phải gán cho cuộc gặp gỡ này một trọng lượng chính trị đến nhường ấy. Modrow, tôi, Bộ trưởng Ngoại giao Fischer và quốc vụ khanh Schalck cùng một số cộng tác viên khác – trong mắt tôi là quá nhiều vinh dự đối với một bộ trưởng liên bang. Nhưng chúng tôi đang ở trong tình cảnh khó khăn. Từ ngày 9/11 Cảnh sát nhân dân Đức đã cấp 10,3 triệu thị thực du lịch cá nhân và 17.738 giấy phép xuất cảnh hẳn ra khỏi CHDC Đức. Từ ngày 1/11/1989 có chừng 10.000 công dân CHDC Đức chuyển cư trú qua CHLB Đức. Nếu chúng tôi muốn làm dịu tình hình ở CHDC Đức thì phải nâng cao quy mô cộng tác kinh tế với CHLB Đức. Nhưng Bonn đâu còn quan tâm nữa. Seiters mang đến một danh mục đòi hỏi dày cộp. Trước tiên ông nói đến các lợi ích hợp pháp của CHLB Đức. Đây không chỉ là giao thông đi lại từ Đông sang Tây mà Bonn hoan nghênh. Chính quyền Bonn quan tâm đến cả du lịch từ Tây sang Đông, việc bãi bỏ quy định đổi tiền tối thiểu và giao dịch bưu chính. Sau đó Seiters gọi tên các vấn đề đích thực khiến ông đến đây: thủ tướng CHLB Đức muốn trực tiếp biết từ nguồn, quá trình cải cách của CHDC Đức có căn cứ đích xác đến đâu, bao giờ có bầu cử tự do, bao giờ cấp phép hoạt động cho các đảng mới, cải cách kinh tế có nội dung gì, hiến pháp CHDC Đức sẽ được sửa đổi bao giờ và như thế nào. Ước gì tôi có thể đáp lại một cách thiếu ngoại giao: “Chẳng dính dáng gì đến các ông. Đây là chuyện riêng của CHDC Đức.” Song tình thế chính trị và kinh tế của chúng ta chỉ cho tôi một lựa chọn là trả lời đúng nội dung các câu hỏi của thủ tướng CHLB Đức. Nói cho cùng, chúng tôi cũng muốn đón ông sang thăm CHDC Đức. Modrow và tôi đã thống nhất tại phòng làm việc của tôi trước khi đón khách là tôi chủ yếu đề cập các vấn đề chính trị, còn ông ở cương vị chủ tịch Hội đồng bộ trưởng sẽ trả lời các câu hỏi về thực trạng nằm trong thẩm quyền của chính phủ. Sự phân công công việc giữa chủ tịch nước và chủ tịch Hội đồng bộ trưởng diễn ra như chúng tôi thống nhất trước. Tôi nói với Seiters, chương trình hành động của SED, tuyên bố của tôi ngày 24/10 trước Quốc hội và tuyên bố chính phủ của Modrow là trả lời cho câu hỏi của thủ tướng CHLB Đức. Tôi không để ai nghi ngờ rằng chúng tôi tiếp tục chú trọng đến chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức, đến quyền tự quyết của nhân dân và quốc gia, và thống nhất nước Đức không phải đề tài bàn luận. Modrow trình bày lập trường của chúng tôi về quan hệ thương mại và kinh tế, bảo vệ môi trường, giao thông vận tải, bưu chính viễn thông, giao dịch tiền tệ phi thương mại, mở rộng du lịch và chống lạm dụng ma túy. Qua đó ông đồng thời giải thích ý tưởng của CHDC Đức về một cộng đồng hiệp ước giữa hai nhà nước Đức. Sau vài phút tranh luận giữa hai đoàn Seiters mới lộ tẩy: có lẽ nên gặp nhau thêm lần nữa ở Berlin. Nói toẹt ra là ông không được ủy quyền hoàn tất các cuộc nói chuyện thăm dò trước khi thủ tướng sang thăm. CHLB Đức chơi câu giờ để đặt thêm điều kiện cho CHDC Đức. Cuộc chiến của CHDC Đức để tồn tại hay không tồn tại nóng thêm. Hàng chục nghìn người tiếp tục xuống đường biểu tình. Những khẩu hiệu được hô lên đã hung hăng hơn. Có dấu hiệu thù nghịch với người nước ngoài. Giờ đây đã xuất hiện những diễn văn chống chủ nghĩa xã hội và khẩu hiệu đòi thống nhất hai nhà nước Đức. Giữa những biểu hiện công khai đó và sự trì hoãn kết quả đàm phán giữa hai nhà nước Đức bởi CHLB Đức có một liên quan chính trị chặt trẽ. 21/11/1989 Kỳ thực hôm nay tôi phải có mặt ở Praha. Ngay sau khi tôi được bầu, tổng thống Húsák và chủ tịch đảng Jakeš đã mời tôi sang gặp gỡ làm việc. Qua một cuộc điện thoại với Jakeš chúng tôi đã thống nhất tạm lùi thời điểm cuộc thăm vì tình hình thời sự ở cả hai nước. Đối tác của chúng tôi ở Tiệp Khắc phật lòng. Họ đoán rằng người tị nạn từ CHDC Đức hiện đang chiếm sứ quán CHLB Đức ở Praha hoặc đi tiếp sang Hungary đã kích động lực lượng đối kháng trong nội bộ nước láng giềng. Từ mấy ngày nay ở Tiệp Khắc có biểu tình, lẫn trong đó là cả đụng độ bạo lực với nhà cầm quyền. Sự tan rã của cộng đồng XHCN diễn ra dồn dập: Hungary và Ba Lan thực tế đã là các nước cộng hòa tư sản. Ở Liên Xô các nước cộng hòa ngày càng có chí hướng dân tộc mạnh mẽ, muốn ra khỏi quần thể liên bang. Ở Bulgaria đã thử nghiệm làm Perestroika theo kiểu Bulgaria. Romania sục sôi. Sự ổn định ở CHDC Đức lâm nguy. Trong khi ở CHDC Đức sự bất bình bắt đầu cùng với bước tách khỏi tiến triển ở Liên Xô thì ở tình hình ở Tiệp Khắc
khác. Đảng cộng sản ở đó không lánh xa công cuộc cải tổ ở Liên Xô. Theo gương Gorbachev, năm 1987 họ tuyên ngôn Perestroika kiểu Tiệp Khắc. Dù vậy sự tồn tại của chủ nghĩa xã hội ở nước này cũng đang lung lay. Tất cả các nước XHCN, kể cả CHDC Đức, đều coi nhẹ chiến thuật xói mòn chủ nghĩa xã hội của NATO, không đưa ra được biện pháp nào chống lại mang tính tích cực. Ở Praha phát lên đòi hỏi các quốc gia trong hiệp ước Warszawa phải xin lỗi về cuộc tiến quân vào Tiệp Khắc năm 1968. Chúng tôi đồng thuận với quan điểm mà Eduard Shevardnadze đại diện. Ông nói trong một cuộc phỏng vấn: “Quyết định hồi năm 1968 do tất cả cùng đưa ra, chỉ có thể thay đổi bằng các quyết định chung.” Bộ ngoại giao cho tôi biết, hôm nay tổng thống Hoa Kỳ Bush tiếp ngoại trưởng CHLB Đức. Thông tin mật cho thấy ông ta sẽ báo cáo với Hoa Kỳ về các cuộc nói chuyện của Seiters ở CHDC Đức. Hai bên muốn thống nhất về các vấn đề mà Hoa Kỳ có thể nêu lên về tiến trình ở CHDC Đức tại cuộc gặp thượng đỉnh giữa Gorbachev và Bush ở Malta. Vậy là chủ đích khởi thủy của phong trào nhân dân nhằm cải cách CHDC Đức đã biến thành mục tiêu đàm phán của các cường quốc. Tổng thống Pháp François Mitterrand không vì thế mà lung lay. Ông gửi tôi thông điệp thứ hai trong vòng hai tuần. Nhân danh các nguyên thủ quốc gia của Cộng đồng châu Âu ông viết, quá trình cải cách ở CHDC Đức được ủng hộ nhiệt liệt. “Tôi vui mừng”, ông viết, “bốn tuần nữa được sang thăm CHDC Đức.” 22/11 Hiện trạng của đảng thật đáng buồn. Đó là hậu quả của sự thật là đảng có nhiều kẻ a dua và quá ít đảng viên trung kiên. Hàng nghìn đảng viên rời bỏ đảng. Họ cho biết rất thất vọng vì có một ban lãnh đạo tham nhũng. Thường thì những người “200 phần trăm” bỏ rơi chúng tôi. Đó là những người luôn tỏ ra rất cách mạng và tại các cuộc họp đảng chỉ chấp nhận ý kiến mình là đúng. Các đồng chí có tinh thần phê phán – và vì thế hay có vấn đề – bây giờ cũng thường là lực lượng dũng cảm đấu tranh cho đảng. Họ đứng ra tranh luận, không sợ bị chửi bới hay đe dọa. Những gì các bạn tôi ở cơ sở hay nói, nay đã thành sự thật: ban lãnh đạo yêu những người dễ bảo hơn là người phê phán. Ban chấp hành trung ương đảng không còn được tin cậy. Thậm chí từ bộ máy Trung ương đảng có người viết lời kêu gọi trong thư gửi đến tôi: Hãy hành động như Gorbachev! Tách khỏi những ông già! Những đồng chí ấy không nhìn thấy sự khác biệt với thực tế diễn ra ở nước ta sao? Cải tổ ở Liên bang Xô viết là “dội từ trên xuống”. Chúng ta đang chịu nhiều tầng áp lực, áp lực “từ dưới lên” và áp lực “từ ngoài vào”: biểu tình ngoài phố, thất vọng trong đảng, cộng đồng XHCN tan rã, lực lượng chống XHCN ngóc dậy, chính sách của CHLB Đức chống CHDC Đức – tất cả cùng tác động đến tình hình CHDC Đức. Ngót năm năm nay Gorbachev cố tiến bước, nhưng Perestroika đình trệ. Các lực lượng đối kháng tập hợp lại. Cho đến nay tôi chỉ có vẻn vẹn bốn tuần. Người ta đòi tôi làm một việc không tưởng, đó là giải quyết các vấn đề tích tụ từ nhiều năm trong vòng vài ngày. Tại trụ sở Trung ương đảng chúng tôi đã lập ra một trung tâm thông tin và tư vấn. Hằng ngày tôi nhận được báo cáo về những câu hỏi mà các đảng viên hoặc cả những người ngoài đảng chuyển đến Trung ương đảng. Thường có đòi hỏi về chương trình mới và điều lệ mới. Có cả chiều hướng muốn giải tán đảng và tụ hợp lại ở dạng mới, hoặc chia đảng ra, hoặc tái thành lập đảng cộng sản. Chủ yếu những lời trách móc Bộ chính trị mới và tôi là: các anh tụt lại sau các sự kiện. Đúng thế: đánh mất thời gian lúc này là liều thuốc độc mạnh nhất. Thấu hiểu tình hình đó của đảng, tôi đến thăm chi bộ đảng tại xí nghiệp Bergmann-Borsig ở Berlin. Khoảng 6 giờ tôi đứng trước cửa xí nghiệp khi ca sáng bắt đầu. Tôi không đem theo bài nói chuyện chuẩn bị sẵn, mà chỉ một câu hỏi: mọi người mong đợi gì ở Đại hội đảng bất thường? Chúng tôi tranh luận ba tiếng liền ở nơi làm việc và trong cuộc họp ngẫu hứng với các đảng viên từ mọi bộ phận xí nghiệp. Sau những tranh cãi trong Bộ chính trị, cuộc gặp gỡ này thật dễ chịu. Các đảng viên mong có một Đại hội đảng thẳng thắn không thỏa hiệp, vạch ra con đường tiến lên phía trước. Khi một công nhân phát biểu: “Chúng ta phải làm việc hết sức và thành thật thì mới tiến lên được”, lập tức nhận được nhiều đồng ý. Tôi tận dụng cuộc họp này để nói ra một nhận thức quan trọng: “Không có SED”, tôi nói, “thì không có chủ nghĩa xã hội, và không có chủ nghĩa xã hội thì không có CHDC Đức.” Khi tôi nói điều đó, một sự im lặng đầy suy tư diễn ra. Tôi không rõ những người đang nói chuyện với tôi có nghĩ giống thế không. Nhưng tôi cảm nhận được sự mất mát lòng tin mà đảng đang phải chịu đựng, nó ngăn không cho người ta thấu hiểu và chấp nhận những quan điểm căn bản trong hệ quả. Từ xí nghiệp tôi đi đến dự cuộc họp Bộ chính trị. Chúng tôi thảo luận về công tác chuẩn bị Đại hội đảng bất thường. Chúng tôi quyết định về trình tự tổ chức đại hội, quy định bầu cử và công tác. Siegfried Lorenz đưa ra đề nghị công bố chương trình hành động của SED với những ý tưởng sinh ra trong tranh luận như một văn kiện mang tính cương lĩnh. Đại hội đảng sẽ là một đại hội của công việc, không hào nhoáng. Cả về nội dung lẫn trình tự sẽ không có gì giống các đại hội đảng trước đây. Liên quan đến tình cảnh hiện tại, chúng tôi quyết định: “Bộ chính trị thấy nên đề nghị các chính đảng hiện trong chính phủ liên minh cùng các lực lượng chính trị khác trong nước ngồi vào một Bàn Tròn.” Chúng tôi đề nghị thảo luận ở đó về đạo luật bầu cử mới, cách tiến hành bầu cử và cải cách hiến pháp. Sau nghị quyết trên, tôi rời cuộc họp một lát. Từ văn phòng tôi gọi điện cho chủ tịch Hội đồng giám mục Manfred Stolpe để thông báo cho ông và nhà thờ Tin Lành về dự định của SED muốn tranh luận về tình hình đất nước bên Bàn Tròn. Trong khi họp tiếp, Bộ chính trị đưa đề nghị của SED về việc lãnh đạo và xã hội kiểm tra (ADN), đài truyền thanh và truyền hình CHDC Đức. Những đề nghị đó nhằm tạo ra hệ thống truyền thông nhà nước và lãnh đạo tự chịu trách nhiệm trong khi bảo đảm quyền tự do thông tin và truyền thông của nhà báo. Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng được khuyến nghị cử Hans Bentzien làm tổng giám đốc truyền hình của CHDC Đức. 23/11 Báo NEUES DEUTSCHLAND đưa tin về cuộc viếng thăm của tôi ở Bergmann-Borsig. Tôi không để ý ở trang nhất có hình chụp tôi đang đứng trước một tờ báo tường, trên đó là dòng chữ “Tin tưởng nhân dân hơn dựa vào Bộ an ninh!” Tôi chỉ chú ý khi nhận được một công điện từ một đơn vị cấp huyện của Bộ an ninh quốc gia lúc 8 giờ. Nhân viên ở đó phản đối Tổng bí thư đứng chụp ảnh trước một khẩu hiệu biến nhân dân và Bộ an ninh quốc gia thành hai phe đối nghịch. Bỏ qua chuyện tôi đã mất thói quen can thiệp vào báo cáo thời sự của giới truyền thông, tôi rất hiểu sự phật ý của nhân viên Bộ an ninh quốc gia. Họ không thể chịu tội cho tất cả những gì sai trái trong nước ta. Bộ chính trị cũ đã buông tay cho phép các mâu thuẫn liên tục phát triển trong xã hội được che đậy bởi ngày càng nhiều biện pháp hành chính. Kết án đổ đồng các nhân viên Bộ an ninh quốc gia là bất công. Mà có lẽ quan trọng hơn cả là SED và chính phủ quyết định về biện pháp mới để trong tương lai các lực lượng an ninh cũng phải công tác dưới sự kiểm tra chặt chẽ của nghị viện. Không thể làm xong mọi chuyện trong một ngày được. Đồng thời với chính phủ mới thành lập, Bộ an ninh quốc gia được chuyển thành Cục an ninh quốc gia. Wolfgang Schwanitz, một người không thuộc Bộ chính trị, được cử làm bộ trưởng. Cũng qua đó vai trò mới của chính phủ được nhấn mạnh: tất cả bộ trưởng, kể cả các bộ trưởng phụ trách cơ quan vũ trang, đều dưới quyền chủ tịch Hội đồng bộ trưởng. Khoảng 10 giờ tôi có lịch hẹn gặp tổng biên tập kênh truyền hình WDR Fritz Pleitgen. Tôi sẵn sàng trả lời chi tiết về các động cơ dẫn đến mở biên giới của chúng ta, và ông là phóng viên duy nhất từ CHLB Đức được phỏng vấn. Tôi biết ông ta từ ngày ông là phóng viên của kênh truyền hình ARD tại CHDC Đức. Fritz Pleitgen được coi là người nghiêm túc, thiện cảm với CHDC Đức và làm báo cáo trung lập. Đối với tôi, nếu ông ta chỉ thể hiện một phần nhỏ của tính công tâm mà ông đã nhiều năm chứng tỏ trong các phóng sự từ CHDC Đức thì đây sẽ là một cuộc phỏng
vấn không mang định kiến. Nhưng những phút tiếp theo không phải là phỏng vấn, mà là cuộc hỏi cung vi phạm mọi quy định của luân lý. Người ta không thể trả lời một cách trung tính về một câu hỏi láo xược, mà tôi thì coi trọng một cuộc nói chuyện trung tính. Vì vậy tôi thoáng nghĩ: chấm dứt cuộc phỏng vấn. Việc gì phải cho phép người khác đối xử với mình thô bạo và thóa mạ đến mức khó tin như vậy. Nhưng rồi tôi tự nhủ: không lộ thế yếu, không bỏ cuộc. Dù vậy sau đó tôi không thể không đưa ra câu hỏi, liệu Pleitgen đã bao giờ phỏng vấn một thủ tướng CHLB Đức giống thế này chưa. Buổi tối tôi cùng nhà tôi đi xem phim. Tại rạp “International” ở đại lộ Karl Marx (Berlin) có buổi ra mắt đặc biệt. Phim DEFA “Dấu vết của đá” do Frank Beyer chuyển thể năm 1966 từ tiểu thuyết cùng tên của Erik Neutsch hôm nay được tái công chiếu. Cách đây 23 năm, chỉ sau ba ngày phim này biến khỏi chương trình vì chính sách văn hóa bắt nguồn từ phiên họp Trung ương đảng SED thứ 11 hồi năm 1965. Trước buổi chiếu phim tôi gặp Manfred Krug, diễn viên chính trong phim và giữa những năm 70 đã rời bỏ CHDC Đức. Ông coi việc tôi đến xem phim là một nghĩa cử đầy hy vọng. Nhớ lại thái độ thời xưa với bộ phim, ông nói: “Ngày ấy tôi bị đòn đầu tiên bổ trúng đầu. Thật sự là cú rạn nứt đầu tiên với CHDC Đức của tôi.” Hôm nay chứng tỏ người ta cũng có thể hành xử khác. Sĩ quan an ninh của tôi đến trong lúc chiếu phim và thì thào: “Đồng chí Honecker gọi đến theo đường CT và muốn gặp đồng chí bằng được, không thể từ chối.” Tôi sợ có gì bất thường xảy ra, nếu không Honecker không cương quyết muốn nói chuyện như vậy. Tôi đi vào một phòng trong rạp, ở đó đã lắp một máy CT cho tôi. Honecker mất bình tĩnh. “Tôi vừa nghe trong mục thời sự là bị người ta đã tiến hành kỷ luật đảng. Anh đã nói với tôi là không có chuyện gì chống tôi nên chỉ có thể Matxcơva nấp đằng sau vụ này.” Tôi cố gắng trấn an ông già. “Matxcơva không dính dáng gì đến chuyện này”, tôi nói. “Ban thanh tra trung ương đảng đã bắt đầu một vụ kỷ luật với anh nhưng đồng thời cũng được biết là tình trạng sức khỏe của anh không cho phép thảo luận, nghĩa là vụ này để đấy.” Nhưng không thể trấn an Honecker. Ông muốn đến Đại hội đảng và nói cho tất cả biết ý kiến của ông. “Erich”, tôi nói, “anh bình tĩnh nghĩ lại đi. Tôi không ngăn anh đến Đại hội đảng. Nhưng anh nghĩ xem, ở đấy có thể diễn ra một cuộc thanh toán triệt để với anh đấy. Tôi không biết anh có đủ sức khỏe chịu đựng không.” Tôi đề nghị, hôm sau Werner Eberlein sẽ đến thăm ông. Eberlein là chủ tịch Ban thanh tra trung ương đảng và sẽ giải thích các nghị quyết về vụ kỷ luật này cho ông rõ. Ông càu nhàu ưng thuận. Tôi có ấn tượng là Honecker sợ bị khai trừ đảng hơn là ra tòa. Một cộng tác viên của tôi cho rằng đã đến lúc không nên quá nương nhẹ trong hành xử với Honecker. Nếu ở địa vị tôi thì Honecker cũng sẽ làm khác, giả sử hôm 17/10 tôi bị thua trong cuộc tranh chấp. Điều đó nhất định đúng, nhưng tôi có thể hiểu được tâm trạng của một người sắp bị khai trừ đảng sau ngót 60 năm là đảng viên. Tôi thông cảm là ông tự vệ. 24/11 Lần đầu tiên trong đời tôi đến sứ quán Liên Xô một cách gần như bí mật. Hôm nay ở đây diễn ra một cuộc gặp gỡ nội bộ với đặc phái viên cá nhân của Gorbachev do tôi đề nghị hôm 10/11. Đây là cuộc trao đổi ý kiến về chính sách của chúng tôi đối với CHLB Đức và Tây Berlin sau khi mở biên giới. Gorbachev đã ủy nhiệm Valentin Falin làm việc này. Tôi mời Modrow tham gia cuộc hội kiến. Người lãnh đạo chính phủ nên cùng tôi có quan hệ quan trọng này. Nhưng ông phải tiếp thủ tướng Áo Vranitzky nên mấy tiếng sau mới đến được. Tôi cung cấp cho Falin một bức tranh trần trụi của CHDC Đức . Nếu cố nói đến sự tiến bộ từ khi tôi gặp Gorbachev lần cuối thì điểm quan trọng nhất là đã ngăn được xô xát có tính chất nội chiến. Điều đó có lẽ đã xảy ra nếu các cuộc biểu tình ở Leipzig hay nơi khác bị cảnh sát dùng vũ lực đàn áp. Một hiện tượng mới thấy là tại các cuộc biểu tình đã lẻ tẻ xuất hiện đòi hỏi “tái thống nhất.” Dấu hiệu tích cực là ở CHDC Đức đã tạo ra không khí cởi mở mạnh mẽ. Các phương tiện thông tin đại chúng trở nên thú vị hơn. Người dân CHDC Đức không phải đón tin về những gì xảy ra trên thế giới và trong nước mình trước hết qua thông tin Tây Đức, mà qua kênh của mình. Tuy nhiên qua phương thức này cũng lộ ra các sự thật chính cống hay đồn thổi về lạm quyền và tham nhũng mà trước đây vài tuần không ai ở CHDC Đức có thể tưởng tượng ra được. Dân chúng thất vọng vì giới lãnh đạo cũ đã lạm dụng lòng tin của họ. Chúng tôi có một chính phủ liên minh, đó là điểm tích cực. Các đảng liên minh hôm nay cùng SED gánh chịu trách nhiệm. Nhưng họ cũng cho thấy là họ không đi theo chính sách liên minh kiểu ngày xưa nữa. Chúng tôi chứng kiến sự tự tin mới mẻ của các đảng liên minh, đó là hệ quả của sự thật là vai trò lãnh đạo của SED đã biến thành sự áp đặt hành chính. Công việc của chính phủ khởi đầu khả quan. Nhiều đảng đã nhắm đến kỳ bầu cử sắp tới, điều đó làm ảnh hưởng xấu đến công việc. SED còn chiếm đa số tại Quốc hội, nhưng ngay bây giờ đã không ai dám chắc là tất cả các dân biểu SED trong khối công đoàn và các tổ chức quần chúng sẽ bỏ phiếu ủng hộ lập trường của đảng. Những gì lộ ra trong phiên họp Quốc hội cuối cùng cũng khó có thể được các dân biểu bỏ qua. Mỗi vụ lạm quyền lộ ra đều là nguyên nhân để nhiều đảng viên ra khỏi đảng. Chúng tôi đã mở biên giới. Không loại trừ khả năng bức tường bị tấn công – với hệ quả khôn lường. Hôm nay hàng triệu người dân du lịch. Quy định du lịch mới đã đem lại cho chúng tôi mấy phút nghỉ lấy hơi. Nhưng không vì thế mà ít vấn đề đi. Nhiều người, đặc biệt người Berlin, sợ tình trạng như trước năm 1961 có thể trở lại. Hiện tại du lịch không còn là mối quan tâm của chính quyền CHLB Đức nữa, họ bỏ mặc chúng tôi với gánh nặng tài chính. Bonn gây áp lực với chúng tôi bằng các đòi hỏi chính trị hoàn toàn thuộc về thẩm quyền của CHDC Đức. Về mặt tổ chức, SED vẫn tồn tại như một đảng thống nhất. Thống nhất tư tưởng hệ thì đã mất từ lâu. Cho đến nay đã có hơn 100.000 đảng viên ra khỏi đảng. Có xu hướng phục hồi truyền thống xã hội dân chủ của SED. Nhưng người khác coi cuộc cải tổ là chủ nghĩa xét lại. Họ muốn một đảng cộng sản. Đại hội đảng bất thường sẽ quyết định số mệnh. Quan trọng là đó không phải đại hội đảng của cảm tính và đổ tội lẫn nhau. Có khả năng lập ra ban lãnh đạo mới song không ai biết ban lãnh đạo ấy sẽ đưa đảng đến đâu. Dự tính bầu xong chủ tịch đoàn thì Ban chấp hành trung ương đảng cũ sẽ từ nhiệm. Nhiều chính đảng và nhóm mới ra đời. SED đã đi trước họ một bước với lời kêu gọi lập Bàn Tròn. Hiện vẫn còn sự đồng thuận với tất cả các lực lượng chính trị ở CHDC Đức muốn giữ CHDC Đức là một nhà nước XHCN. Không thể ấn định vai trò lãnh đạo của SED trong hiến pháp lâu hơn được nữa. Hiến pháp CHDC Đức sẽ được sửa đổi triệt để. Chuyện nước Đức thống nhất chưa được các đảng và nhóm chính trị đưa ra, tuy nhiên người ta đang tranh luận khả năng liên quốc gia cho hai nhà nước Đức. Về mặt này tôi giữ chủ trương như đã bàn với Gorbachev hôm 1/11: cả thống nhất lẫn liên quốc gia không nằm trong chương trình nghị sự của chính sách hiện thời. Tuy nhiên chúng tôi không được phép để người khác chiếm lấy các khái niệm ấy. SED phải tuyên bố quan điểm của mình. Tôi thông tin về tình hình cực kỳ phức tạp trong Bộ chính trị. Một số đồng chí đã chuẩn bị tinh thần không thể trụ nổi sau Đại hội đảng. Cả sức khỏe cũng giảm sút. Có đồng chí chen lên trước, người khác thì còn mai phục. Họ muốn là lực lượng dự bị cho nhiệm vụ tương lai. Falin ghi chép trong suốt thì giờ báo cáo của tôi. Rõ ràng ông dùng nó làm dàn bài cho những phát biểu tới, vì ông không đem theo bài chuẩn bị sẵn. Ông không tách phát triển ở CHDC Đức với phát triển ở Liên Xô. “Dưới sự lãnh đạo của Brezhnev“, ông nói, “người ta đã đánh bạc với các lợi ích cơ bản của chủ nghĩa xã hội. Qua đó đất dụng võ của đảng bị thu hẹp cơ bản. Đối thủ chính trị đã lợi dụng không thương tiếc các khó khăn của chủ nghĩa xã hội. Đối với CHDC Đức cũng vậy. Khả năng chèo lái của CHDC Đức
qua đó cũng bị hạn chế.” Sau khi điểm lại lịch sử về Brezhnev ông bắt đầu với thời hiện tại. “Cuộc gặp gỡ sắp tới giữa Mikhail Gorbachev và George Bush sẽ rất quyết liệt. Tổng thống Mỹ và chính quyền của ông ta rõ ràng cho rằng thời điểm đã chín muồi để tận dụng các khó khăn của cộng đồng XHCN. Trong khi công khai nói là cần ổn định thì họ nỗ lực xói mòn vị thế của chủ nghĩa xã hội ở châu Âu, kể cả các thành tựu lẫn giá trị cơ bản của chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức.” Falin thống nhất với đánh giá của tôi là CHDC Đức sau quốc khánh thứ 40 đã trở thành một CHDC Đức khác. Bất kể đã có gì xảy ra, CHDC Đức trong nhiều đặc tính cơ bản đã trở thành một xã hội khác, một nhà nước khác so với mới chỉ một tháng trước. Điểm đặc biệt của CHDC Đức là, các lực lượng phản cách mạng xuất hiện ở đây nhận được sự hỗ trợ từ những lực lượng hùng mạnh không chỉ từ CHLB Đức mà còn từ toàn bộ phương Tây. Nguyên văn: “Vì những kế hoạch, chủ định và mơ mộng mà phương Tây gắn liền với Perestroika ở CHDC Đức đã đi xa đến mức biến chuyển hình ảnh của cả châu lục cũng như tương quan lực lượng ở đây cũng như – xét về mức độ nhất định – trên toàn thế giới. Nếu ta suy xét sự ra đời của CHDC Đức ở hình thức một nhà nước độc lập XHCN là bước ngoặt trong phát triển châu Âu thì việc nghi vấn sự tồn tại của CHDC Đức, sự giảm thiểu hay thậm chí xóa sổ nhân tố đó là một bước ngoặt tương tự.” Bên lề trang ghi chép của tôi có chữ: “Quá đúng!” Quá khứ của chúng ta bị phê phán là đích đáng, nhưng nhiều người trong số các nhà cải cách của chúng ta quên rằng, cải cách ở CHDC Đức chỉ được phép tiến triển đến đâu để không ảnh hưởng đến sự tồn tại của nhà nước. Những gì người ta hay đổ cho tính lưỡng lự của tôi liên quan đến nhận thức của tôi về sự ràng buộc giữa các chuyển đổi ở CHDC Đức và hệ quả cho thế giới. Trong phạm vi đó, lá thư của đại diện Nhà hát Đức ở Berlin gửi thủ tướng CHLB Đức Kohl đăng trên báo NEUES DEUTSCHLAND hôm nay đã cho tôi nhiều hy vọng. Trong đó tôi đọc thấy: “Chúng tôi ngày một phẫn nộ hơn khi nhận thấy ông đấu tranh cho nền dân chủ ở CHDC Đức và nghe ông đòi bầu cử tự do ở nước chúng tôi, nếu được thế thì ông sẽ hợp tác kinh tế. Nhân dân CHDC Đức đã tự đấu tranh giành được cải cách và sẽ làm như thế trong tương lai. Trong đối thoại quyết liệt với chính phủ chúng tôi và với SED chúng tôi không cần hỗ trợ chính trị từ chính phủ và đảng của ông. […] Thưa ông thủ tướng, chúng tôi không phản đối ông xuống đường đòi bầu cử tự do, nhưng chúng tôi không thích gặp ông trong đám ăn bám vào phong trào cải cách của chúng tôi. [...] Vả lại, bầu cử tự do ấy là gì, nếu nó được mua bằng tiền CHLB Đức?” Vẫn còn một đa số ở CHDC Đức chống thống nhất nước Đức. Đó là kết quả thăm dò dư luận xã hội học mới nhất. Falin nhắc nhở, không phải tất cả bên phương Tây muốn có thay đổi ở châu Âu. Ví dụ như Pháp cho rằng sự ổn định ở châu Âu tuyệt đối liên quan đến việc hai nhà nước Đức độc lập tiếp tục tồn tại. Ngày 6/12 Mitterrand sẽ đến Kiev để hội kiến với M. S. Gorbachev. Câu hỏi chủ đạo sẽ là các thay đổi ở CHDC Đức, một phần ở Tiệp Khắc, Ba Lan và Hungary. Magaret Thatcher cũng kịch liệt chống bành trướng khu vực làm mưa làm gió của đại tư bản ở dạng CHLB Đức. Ý cho thấy cảm nhận tương tự. CHLB Đức sẽ không gặp thuận lợi khi gây áp lực với CHDC Đức. Trong hội kiến nội bộ Kohl đã thừa nhận là CHLB Đức không được chuẩn bị để đối phó với sự kiện thống nhất. Hiện tại họ còn không kham nổi mọi hệ quả của làn sóng di dân khỏi CHDC Đức. Mặc dù Seiters ở Berlin đã đặt điều kiện chính trị cho CHDC Đức để cộng tác kinh tế, ông biết hiện tại đang có cạnh tranh khốc liệt giữa SPD và CDU giành cảm tình của CHDC Đức. Trong khi CDU cố gắng thực hiện mục đích của mình qua áp lực với CHDC Đức thì SPD thiên về đi tìm đồng thuận với CHDC Đức, với mọi hệ quả có thể từ đó sinh ra. Tại các hội đồng trong đảng có ý kiến rằng, ai giành được cảm tình của CHDC Đức thì sẽ thắng cử nghị viện trong kỳ tới. Falin hướng tầm nhìn đến tương lai: “Hiện tại có lẽ các nhà xã hội dân chủ của CHLB Đức đang có cơ hội lớn nhất trong lịch sử đảng mình để thực hiện các giá trị cơ bản của nền dân chủ xã hội trên đất CHLB Đức. Họ có thể góp phần để toàn châu Âu nhận được dấu ấn mới hòa bình hơn và mang tính xây dựng hơn, và làm giảm trọng lượng các yếu tố quân sự ở đây. Nhưng nếu họ tiếp tục hành xử như đang hành xử hiện tại thì họ sẽ lại một lần nữa – như đã nhiều lần trong quá khứ – bỏ lỡ dịp may ấy. Tự họ bây giờ phải ra quyết định, ai là đối tác của họ ở CHDC Đức và ở Liên Xô. Nếu họ quyết định cộng tác với lực lượng xã hội dân chủ ở CHDC Đức, lúc đó họ sẽ mất đối tác SED. Nếu họ đối đầu với SED thì cũng đồng nghĩa đối đầu với Liên Xô.” Tôi hoàn toàn vui mừng vì tinh thần đoàn kết này. Nhưng nó được xây trên ảo tưởng. Đảng xã hội dân chủ ở CHDC Đức chưa được cấp phép, nhưng đã ra đời. Đảng SPD không thể lùi bước trong chuyện công nhận đảng này nếu họ không muốn bị bẽ mặt. Falin thông tin về các cuộc nói chuyện với Brandt, Rau và Bahr ở Liên Xô mới đây. Ở đó đã nhấn mạnh rằng đề tài “tái thống nhất” đối với SPD cũng không phải vấn đề của chính trị thực tiễn. Chừng nào còn tồn tại hai khối thì còn không thể “tái thống nhất” được. Phe xã hội dân chủ coi mình là nhân tố ổn định ở châu Âu cho sự tồn tại tiếp tục của NATO và Hiệp ước Warszawa, chừng nào ở khu vực này còn chưa đạt được an ninh chung. Theo nhận định của các chuyên viên theo dõi chính sách Đức ở Liên Xô, quan trọng đối với CHDC Đức là trong kỳ bầu cử nghị viện CHLB Đức vào tháng 12 tới đảng CDU không thu hoạch từ vụ mùa đang chín ở CHDC Đức hôm nay. Falin cho biết, ở Matxcơva Egon Bahr đã nhấn mạnh là CHLB Đức sẵn sàng cung cấp tín dụng cực lớn cho CHDC Đức, về quy mô không thể so sánh với tín dụng cấp cho Ba Lan và Hungary. Lúc đó Falin phản ứng: CHLB Đức định phát triển quan hệ với CHDC Đức như một ông bác giàu có và giáo dục đứa cháu theo gương mình. Ông đặt ra một lựa chọn qua câu hỏi cho Bahr: “CHLB Đức sẽ nghĩ sao khi được CHDC Đức mời tham gia các công trình lớn? CHDC Đức không muốn nhận quà tặng từ CHLB Đức. Nhưng người ta có thể lập ra các doanh nghiệp chung, cũng có thể với sự tham gia của Liên bang Xô viết.” Falin đề nghị, người ta có thể xây cho toàn Berlin một phi trường ở Schönefeld, để nó thành một “Frankfurt thứ hai.” Vấn đề không phải do Liên Xô, mà do ba cường quốc phương Tây. Có thể làm các dự án chung để sản xuất xe hơi, đầu thu video v.v. Ví dụ như ở Liên Xô đã thiết kế một xe du lịch mang tên “OKA.” Nếu sản xuất xe này trong một hợp doanh CHDC Đức – CHLB Đức với cổ phần Liên Xô, sản lượng một triệu xe mỗi năm, thì giá thành chỉ bằng nửa hoặc hai phần ba giá chiếc xe rẻ nhất của CHLB Đức hiện tại. Xe này có thể thế chỗ cho “Trabant.” Trong khi Falin phát triển ý tưởng này nọ, tôi chìm vào suy tư. Cách đây hai hay ba năm thì, vâng, những ý tưởng ấy có thể gọi là cách mạng. Chính việc cung cấp hàng tiêu dùng cao cấp chiếm vị trí cao trong danh sách mong ước của công dân CHDC Đức. Giờ thì họ không muốn nghe hứa hẹn về một tương lai xa xôi nào nữa. Họ muốn có thay đổi nhanh chóng. Và đó là vấn đề của chúng tôi. Đặc phái viên của Gorbachev có lập trường rõ ràng về nội dung chính trị trong quan hệ của chúng tôi với CHLB Đức: “Một điều cần làm rõ là”, ông nhấn mạnh, “những vấn đề như sửa đổi hiến pháp CHDC Đức, cải cách ở CHDC Đức, luật bầu cử, lịch bầu cử, cấp phép hoạt động cho các đảng mới không thể là đối tượng đàm phán với CHLB Đức, cho dù họ có hối thúc mấy đi nữa. Chính CHLB Đức vẫn từ chối không chịu công nhận quốc tịch CHDC Đức và viện dẫn hiến pháp riêng của họ. Đường lối của Kohl đi ngược với Hiệp ước cơ sở. Ông ta tìm cách áp đặt cho CHDC Đức thế nào đúng luật hay trái luật, dân chủ hay phi dân chủ. CHDC Đức không thể chấp nhận.” Đại sứ kỳ cựu của Liên Xô ở CHLB Đức cho rằng, về lâu dài CHLB Đức sẽ nhớ lại các lợi ích
cơ bản của họ. Và lợi ích ấy không thể là đối đầu với CHDC Đức. Ngoài ra các thế lực đồng minh quan sát dòng người du lịch ào ạt với con mắt nghi ngại. Họ đã góp ý với CHLB Đức rằng qua đó nảy sinh nguy cơ “CHLB Đức sẽ hầu như vô dụng ở vị trí ‘Forward-based-System’ cho Mỹ, vì mọi đường sá, phố phường và mạng truyền thông bị dân CHDC Đức sử dụng quá tải và gây nghẽn mạch.” Liên quan đến tranh luận về hiến pháp, Falin cho rằng câu hỏi khó nhất và định mệnh nhất đối với ông là nên quan niệm đề tài “tái thống nhất” như thế nào cho đúng. Theo ông, đề tài này sẽ đứng số một trong vận động tranh cử ở CHLB Đức. Rühe muốn làm tổng thư ký đảng CDU và chơi bài dân tộc chủ nghĩa. CHDC Đức không được phép nhả đề tài “tái thống nhất” vào tay đối phương. Trước tiên CHDC Đức phải đặt câu hỏi: ai là người chịu trách nhiệm về sự chia cắt? Ở đây CHDC Đức có lợi thế: chính sách hậu chiến của các cường quốc phương Tây và vai trò của Adenauer trong sự chia cắt. Nhiều cơ hội thống nhất do Liên Xô và CHDC Đức đưa ra đã bị bên Tây từ chối. Về vấn đề liên quốc gia, Falin nói: “Ngày đó Dulles muốn thuyết phục Adenauer suy nghĩ về đề nghị liên quốc gia do CHDC Đức đưa ra. Tháng 12/1958 trên tờ WASHINGTON POST có một bài báo nói về sự bất bình của người Mỹ khi thấy Adenauer từ chối. Đó là lần đầu tiên họ nói ra rằng bầu cử tự do không phải là con đường duy nhất dẫn đến tái thống nhất nước Đức. Hôm nay không tồn tại tiền đề khách quan nào cho một liên quốc gia nữa. Liên quốc gia phải có hai tiền đề cơ bản: 1. chính sách quốc phòng chung và 2. chính sách ngoại giao chung. Thử hỏi CHLB Đức xem họ có sẵn sàng thực thi một chính sách quốc phòng chung theo hướng hòa bình và tôn trọng lập trường của các quốc gia khác với tất cả mọi hệ quả đối với nghĩa vụ của họ trong NATO?” CHLB Đức cùng gánh trách nhiệm về sự chia cắt nước Đức. Họ được trả công bằng Chương trình Marshall vì đã đưa lãnh thổ mình cho Hoa Kỳ thực hiện kế hoạch riêng. Bù lại thì Hoa Kỳ cũng sẵn sàng thứ lỗi cho CHLB Đức đã không tuân thủ Hiệp ước Potsdam và các hiệp ước khác, trong đó có nghĩa vụ bồi thường chiến tranh. “Tôi không tán thành khái niệm ‘tái thống nhất’, có lẽ người ta nên dùng chữ ‘thống nhất mới’ thì hơn. Đó cũng là quan điểm của SPD. Sự kiện ‘thống nhất mới’ mang hình thái nào thì có thể đem ra bàn. Hình thái đó phải do hai nhà nước tự quyết tìm ra để đạt được nhiều điểm chung hơn mà vẫn tôn trọng lợi ích của các quốc gia châu Âu khác”, Falin cho biết. Modrow tham gia: “’Tái thống nhất’ gắn liền với triết lý của biên giới năm 1937 vì vậy ý tưởng đó hoàn toàn bất khả dụng.” Falin nói tiếp: “Chữ ‘tái thống nhất’ gợi nhớ đến chữ ‘sáp nhập’ rất tai tiếng. Nếu CHLB Đức sẵn sàng bù đắp lỗi lầm của mình trong chia cắt nước Đức và qua đó gây ra gánh nặng cho người dân CHDC Đức thì người ta có thể suy tính về ‘thống nhất mới.’” Quan trọng là CHDC Đức một lúc nào đó phải xét lại luận thuyết của mình về hai nhà nước Đức. Khi đàm phán với các chính khách Tây Đức cần nói rõ rằng: trong tương lai có hai dân tộc Đức hay không, điều đó phụ thuộc vào thái độ của CHLB Đức sắp tới, một là CHLB Đức tiếp tục chính sách hiện tại của mình, hai là CHLB Đức đặt lợi ích Đức cao hơn lợi ích tư tưởng hệ của mình – lúc đó người ta có quyền lạc quan. Đại sứ CHLB Đức đương nhiệm tại Matxcơva là người thân cận của tổng thống CHLB Đức Weizsäcker, mới đây ông khuyến cáo xóa bỏ tính tư tưởng của vấn đề Đức. Nếu thế, CHDC Đức có thể đơn giản tuyên bố: không thể đổ cho tôi tội chia cắt nước Đức. Đó là điều quan trọng để không một lần nữa bị đẩy vào thế phải thanh minh trong vấn đề dân tộc. Nhưng nếu chỉ hạn chế luận cứ bằng cách nói vấn đề Đức không nằm trong chương trình nghị sự thì người ta sẽ vẫn trụ lại ở thế phòng ngự. Nếu CHDC Đức bị đẩy vào góc ấy thì các đồng chí nên nói: “Các ông ủng hộ một nước Đức thống nhất, trung lập, dân chủ và không có vũ khí tấn công.” Câu đó sẽ lập tức làm chính phủ ở các thủ đô phương Tây giật mình ngay. Ta nên liên tục nhắc lại câu đó cho họ nghe tại các cuộc hội đàm nội bộ để họ biết ta có ý định nghiêm túc. Chúng tôi ngồi với nhau gần cả ngày trời. Tranh luận căng thẳng. Falin có một kho kiến thức và kinh nghiệm lịch sử. Những gì ông nói hôm nay về luận thuyết hai dân tộc Đức không phải là lời trách cứ SED. Ông nhắc nhở rằng Gromyko đã chủ xướng luận thuyết ấy. Khác với ý mà Wolf cố muốn hiểu hồi tháng Bảy, Falin nhắc nhở chúng tôi không nên tranh luận vấn đề thống nhất từ thế phòng ngự. Đúng hơn, đó là một lựa chọn thiên tả. Tôi chia tay sau nhiều tiếng thảo luận. Tôi nhờ ông chào Gorbachev. Modrow ở lại vì còn một số câu hỏi cần bàn với Falin. Tôi quay về Trung ương đảng. Đầu óc bận rộn. Cuộc nói chuyện đáng quan tâm đến mấy thì vẫn chừa lại một số điểm mâu thuẫn. Đề nghị của Falin về việc chúng tôi chiếm thế công trong vấn đề Đức, xét về nguồn gốc là tinh thần bản thông điệp của Stalin hồi năm 1952. Ngày đó Tây Đức gửi trả lại mà không xem xét. Liệu Falin có thực sự tin rằng năm 1989 có ai đó ở Hoa Kỳ hay CHLB Đức thèm nghĩ đến một nước Đức trung lập? Liệu ông có thực sự cho rằng vấn đề Đức có thể tách bỏ tính tư tưởng? Tất cả các chính phủ CHLB Đức từ xưa đến nay đều đặt lợi ích NATO cao hơn lợi ích dân tộc của người Đức. Hôm nay là lần đầu tiên tôi chứng kiến một chính khách Xô viết nặng ký suy nghĩ về thống nhất nước Đức; cho dù không phải “tái thống nhất” thì ít nhất cũng là “thống nhất mới.” Giọng Gorbachev hôm 1/11 còn khác hẳn. Ông gọi mỗi cuộc tranh luận về hợp nhất nước Đức là ảo tưởng. Suy nghĩ của Falin về liên quốc gia cũng mâu thuẫn. Một mặt ông gạt bỏ ý tưởng này vì “không có tiền đề khách quan”, mặt khác khi được Modrow hỏi thì ông lại nói: “[…] khi bàn về liên quốc gia Đức-Đức thì cũng có thể nói đến liên địa phương Berlin-Berlin.” Ông còn nói thêm: người ta nên biến Tây Berlin và thủ đô CHDC Đức cùng khu vực phụ cận thành một “lãnh địa kiểu Singapore hoặc Đài Loan”, về đề tài này ông đã nói chuyện với Momper rồi, và Momper thấy đó là một ý hay. Tôi được tin từ Bonn là đại sứ Xô viết ở đó đã cho rằng không giữ được CHDC Đức nữa. Phải chăng tay phải không biết tay trái làm gì? Mỗi người một phách. Đâu là phỏng đoán và đâu là sự thật – tôi không biết. Trong mùa thu này, lần đầu tiên tôi có cảm giác kỳ quái là người ta đem CHDC Đức ra mặc cả. Liên bang Xô viết muốn cắt cầu chăng? Tôi không muốn tin, nhưng cũng chẳng loại trừ điều đó. Mặc dù, hay có thể chính vì có sự giằng xé đó mà tôi đề nghị Bộ chính trị “ủy nhiệm Oskar Fischer bàn bạc với các đồng chí Liên Xô những ý niệm tiềm năng về liên quốc gia CHDC Đức và CHLB Đức.” 25/11 Trời đất tháng 11 ngầu đục, hợp với tâm trạng tôi. Thực ra hôm nay tôi định ngủ lâu, nhưng rồi lại nhanh chóng đổi ý và đi Leipzig sau khi đã ở đó hôm 13/10. Từ mấy tuần nay Leipzig thu hút sự chú ý bởi các cuộc biểu tình thứ Hai. Tôi muốn nói chuyện với những người địa phương, biết họ có động lực gì, có những lo toan nào, và họ mong đợi gì ở Đại hội đảng bất thường. Trong những năm có chân trong Bộ chính trị, mỗi năm tôi đến Leipzig tối thiểu hai lần. Tôi biết Leipzig, thành phố hội chợ và lễ hội. Mỗi bước của tôi đều được chuẩn bị trước. Trong Bộ chính trị chúng tôi thiên về đánh giá thực tế từ khán đài và bàn chủ tịch đoàn xuống, do đó chúng tôi bập phải nhiều ảo cảnh. Hôm nay tôi muốn làm quen cuộc sống thường nhật của Leipzig. Vừa xuống ô tô ở trung tâm thành phố thì đã nghe: “Ông Krenz kìa.” Lập tức tôi bị vây giữa một đám đông muốn tranh luận. “Vì sao các ông đối xử lạnh nhạt với Leipzig như vậy? Chúng tôi không cao giá bằng Berlin hay sao?” Tôi bị dồn vào thế bí với “Sáng kiến Berlin của FDJ.” Ngày tôi còn là cán bộ Đoàn thanh niên, chúng tôi đã đưa ra sáng kiến này với mục đích ưu tiên xây dựng thủ đô. Để đạt kế hoạch đó, tất cả các tỉnh đều gửi nhân lực đến Berlin, và hậu quả thường là những lỗ hổng lớn ở địa phương. Cách biện luận của tôi – Berlin là bộ mặt của CHDC Đức – không được chấp nhận nữa. Leipzig là Leipzig, và muốn được đối xử thích hợp. Tôi nhận ra tính nhạy cảm trong phản ứng của mọi người qua
lời một người cao tuổi: “Từ 18 năm nay Honecker không về đây.” “Không đúng”, tôi trả lời. “Vâng”, ông ta nói, “có đến hội chợ. Nhưng không đến với người dân Leipzig như Walter.” Leipzig là nơi sinh của Ulbricht. Ulbricht thường đến đây. Tôi tới cửa hàng bách hóa Centrum. Bốn tuần trước lễ Giánh sinh. Tôi được trả lời là những gì cần cho lễ Giáng sinh thì đều có. Nhiều nhóm tụ tập tranh luận. Vẫn những câu hỏi lặp đi lặp lại: sẽ tiếp tục ra sao? Những người có lỗi gây ra tình trạng hiện tại có bị trừng phạt không? Bao giờ thì mọi sự yên ổn trở lại? Thậm chí người ta còn hỏi tôi về tương lai Tuần phim Leipzig. Mọi người lắng nghe tôi nói. Nhiều câu trả lời của tôi nhận được hưởng ứng. Thậm chí có cả tiếng hô bộc phát “Egon, cứ làm tiếp như thế nhé!” làm ấm lòng tôi trong những ngày này. Một gia đình đề nghị tôi tham gia cuộc biểu tình thứ Hai. Tôi trả lời thoái thác. Tôi không nói là từ tháng Mười đã có ý định đó. Tất cả những ai được tôi hỏi đều khuyên không nên. Từ khu nội thành tôi tới nhà máy điện “Georgi Dimitroff.” Tình hình ở đây cực căng thẳng. Thiếu phụ tùng thay thế để bảo dưỡng nồi hơi. Chúng tôi bàn bạc ngay tại chỗ, phải làm gì để hỗ trợ công nhân nhà máy qua khỏi mùa đông. Rồi người dân Leipzig chỉ cho tôi xem khu phố cổ. Chúng tôi đến thăm quận Alt-Connewitz ở phía Nam thành phố. Tôi đã dự tính đến hình ảnh tồi tệ, nhưng những gì tôi thấy từ tình trạng nhà cổ bị bỏ bễ còn tệ hơn hình dung của tôi. Có lẽ hàng trăm căn nhà không thể ở được nữa. Tất nhiên: từ năm 1970 ở CHDC Đức đã xây mới hoặc tân trang hơn ba triệu căn hộ. Nhờ vậy mà chín triệu người, nghĩa là quá nửa dân số, nhận được điều kiện sống tốt hơn. Cùng thời gian đó, do tập trung tài lực vào xây mới nên công việc bảo dưỡng cần thiết cho nhà nhà cũ không được tiến hành. Lý do ấy không thuyết phục người Leipzig. Thành phố của họ cấp thiết cần được trợ giúp. Tôi hứa thứ Ba tới sẽ nêu câu hỏi ở Bộ chính trị, chính phủ làm cách nào có thể trợ giúp Leipzig bằng một chương trình xây dựng đặc biệt. Buổi chiều tôi gặp các bí thư quận ủy SED. Tôi khâm phục các đồng chí đại diện cho đảng tại địa phương. Nhìn mặt thì biết họ ngày đêm làm việc không nghỉ. Chúng tôi bàn về công tác chuẩn bị Đại hội đảng bất thường. Họ nói với tôi không úp mở: hôm nay không còn tồn tại một đảng đã từng có cách đây ba tháng nữa. Khắp nơi thấy hiện tượng nản chí và rã đám. Tuy nhiên chúng tôi nhất trí: muốn đổi mới chủ nghĩa xã hội thì cần đổi mới đảng từ dưới lên trên và ngược lại. Tôi đề nghị các đồng chí nhớ lại gốc rễ của đảng ta. Đảng thống nhất là chỗ cho những người cộng sản và xã hội dân chủ. Bất kể ai nói đến “ép buộc hợp nhất”, người đó muốn phủ nhận là sự thống nhất đó được tôi rèn trong cuộc đấu tranh phản chiến và chủ nghĩa phát xít. Tôi phản đối đề nghị đổi tên đảng. Biểu tượng thống nhất qua cái bắt tay của Wilhelm Pieck và Otto Grotewohl phù hợp với nguyện vọng nhiều người cộng sản và xã hội dân chủ thoát ra từ nhà tù và trại tập trung của Hitler, từ cảnh lưu vong và hoạt động bí mật. Chúng ta không được phép đối xử thiếu suy nghĩ với di sản này. Năm 1976 chúng ta đã phạm sai lầm khi đặt dấu bằng giữa hai chữ “đảng viên SED” và “người cộng sản.” Qua đó truyền thống đóng góp tự thân của SPD cho sự kiện thành lập SED bị giảm ý nghĩa. Lỗi đó có thể sửa, nhưng việc đổi tên thì không. Tôi cũng đòi hỏi các đồng chí phải chú ý không chỉ cử các diễn giả xuất sắc, mà cả nhiều công nhân – những người không quen nói trước diễn đàn lớn – làm đại biểu đến dự Đại hội đảng. Khẩu hiệu “Đưa công nhân vào Trung ương đảng!” chỉ có thể thành hiện thực khi họ có đại diện tại Đại hội đảng. Khi ngồi trên ô tô quay lại Berlin, tôi nghe trong bản tin thời sự là CHLB Đức bảo lưu lệnh bắt Markus Wolf. Chính phủ CHLB Đức không muốn thu hồi lệnh bắt cựu lãnh đạo Tổng cục phản gián trong MfS hiện còn hiệu lực. Giả sử Wolf nhập cảnh vào CHLB Đức thì sẽ bị bắt. Đó là cách họ trả lời cho quyền tự do du lịch của chúng ta. Liệu họ sẽ nói gì khi CHDC Đức tuyên bố ra lệnh bắt chỉ huy của cơ quan Bundesverfassungsschutz hay Bundesnachrichtendienst khi có dịp? Có lẽ họ sẽ gọi đó là xâm phạm tự do. Bonn không nhượng bộ trong một vấn đề nào, Bonn muốn thấy CHDC Đức sụp đổ. 26/11 Tờ PRAVDA đăng một bài báo của Gorbachev dưới nhan đề “Ý tưởng XHCN và cách mạng cải tổ.” Tôi được đọc trước do đại sứ Xô viết cung cấp. Trước khi bắt tay thảo diễn văn trước Đại hội đảng bất thường, tôi đọc bài Gorbachev đánh giá công cuộc cải tổ ở Liên Xô. Ông định nghĩa Perestroika là một chặng dài trên con đường lịch sử của chủ nghĩa xã hội mà ở đó một hình thái xã hội thực sự dân chủ và tự quản được kiến tạo. Theo nhận xét của ông, Perestroika nâng các nguyên lý khởi thủy của cách mạng XHCN – trong quá khứ vốn hay chỉ được nhắc tên – lên tầm nguyên lý thực tiễn. Perestroika, theo Gorbachev, là một quá trình lịch sử kéo dài sang tận thế kỷ 21. Gorbachev bảo vệ học thuyết của Marx, Engels và Lenin. Ông thừa nhận lịch sử Liên Xô. Đường đi từ Cách mạng tháng Mười có khó khăn nhưng không sai. “Chúng ta từ bỏ quan liêu tập trung để nâng cao dân chủ tập trung”, tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô viết. Ông bảo vệ vai trò tiên phong của Đảng Cộng sản Liên Xô. Trong bài này tôi không tìm ra câu nào cần phản biện. Nhưng dù vậy: tôi không tìm thấy tính xây dựng. Người ta cũng có thể nói rằng: lời lẽ thì đủ rồi, hãy cho tôi xem hành động. Từ năm 1985 Gorbachev đã nêu lên những câu hỏi đúng, nhưng ít câu trả lời mang tính xây dựng. Vấn đề chung của chúng ta: chúng ta biết không thể tiếp tục như trong quá khứ. Nhưng chúng ta không có ý niệm đầy đủ để giải quyết các nhiệm vụ thực tế của cải tổ. Gorbachev cũng chỉ thay ý niệm thực tế bằng luận cứ chung chung. Tôi tự đặt câu hỏi: giả sử nếu tất cả các quốc gia trong cộng đồng XHCN năm 1985 cùng bắt đầu Perestroika thì sẽ ra sao? Có lẽ chúng ta đã tiến xa hơn. Chúng ta đã làm thất vọng những người trao tâm huyết cho mình. Những ý nghĩ ấy nảy ra trong đầu tôi, vì những ngày này tôi đọc bài phỏng vấn Wolfgang Ullmann của phong trào quần chúng “Dân chủ ngay bây giờ.” Người ta hỏi ông: “Phe đối lập có cùng hiệp lực với SED về vấn đề quyền tự quyết không?” Nhà nghiên cứu lịch sử nhà thờ nói: “Vâng, tôi không xấu hổ nói ra điều đó. […] Vả lại tôi thuộc về những người không hề giấu giếm là xét về các quyết định chống phát xít cơ bản họ luôn luôn đứng về phía những người cộng sản ở đất nước này.” Chúng ta rời xa Gorbachev, và qua đó đã mất các đồng minh ở ngay CHDC Đức. Trong lúc tôi còn suy nghĩ về bài báo của Gorbachev thì có tiếng chuông ở cửa. Tôi nghĩ đó là Carsten, con trai tôi. Nhưng khi mở cửa tôi thấy nhân viên nhiều đồn cảnh sát trước mặt. Họ hồi hộp. Kỳ thực họ chỉ đến để trao một thư phản đối. Nhưng bây giờ đứng trước mặt tôi thì họ muốn trực tiếp trình bày yêu cầu của mình. “Nhưng tất nhiên”, một người nói, “chỉ khi đồng chí cho phép.” Tôi đề nghị họ cứ nói. “Chúng tôi đến đây nhân danh nhiều người. Chúng tôi phản đối vụ xử một đồng chí trong hàng ngũ chúng tôi.” Họ giải thích, họ không đồng ý một cảnh sát bị chịu trách nhiệm cho tất cả. Vả lại, hôm 7 và 8/10 họ đều làm việc. Trước khi cảnh sát động chân động tay, họ đã bị chửi là “con bò”, “lợn cộng sản” và “đồ lợn bẩn thỉu.” Không ai trong đám chửi bới ấy bị trừng phạt cả. Mũi dùi công kích chỉ chĩa vào cảnh sát nhân dân. Nếu tiếp tục như thế thì sẽ không ai muốn làm cảnh sát nữa. Tôi hỏi thêm và được biết, đây là vụ xử một cảnh sát tại tòa án quận Berlin-Prenzlauer Berg. Người ta nói hôm 8/10 anh ta đẩy một người vô tội bị bắt ngã xuống cầu thang. Nhưng không phải thế. Thẩm phán và công tố viên chỉ rối trí vì tất cả đòi điều tra các diễn biến trong ngày 7 và 8/10. “Chúng tôi cũng hưởng ứng điều tra”, một người nói, “nhưng không phải vì thế mà è cổ ra chịu.” Những người cảnh sát nhân dân đứng trước mặt tôi đều chưa đến ba mươi tuổi. Chưa bao giờ họ chứng kiến tình cảnh nhân dân và cảnh sát nhân dân đứng đối mặt nhau như hôm 7 và 8/10. Tôi cảm thấy họ sợ sự căm giận của tất cả sẽ đổ lên đầu họ, những người cảnh sát bình thường. Tôi nói với họ: “Các anh đến đây là rất tốt. Can thiệp vào một vụ án thì cả tôi
cũng không được phép. Hãy đưa tôi thư phản đối của các anh. Tôi sẽ đề nghị viện trưởng công tố thẩm tra sự việc này. Không ai được phép bị xử bất công, cả người tham gia biểu tình lẫn cảnh sát.” Họ đi. Tôi không biết có thuyết phục được họ không. Nhưng có vẻ họ hài lòng sau khi nói chuyện với tôi. Tình cảnh phức tạp. Một bên có lý khi đòi điều tra vụ cảnh sát đàn áp. Cảnh sát cảm thấy bị truy tố bất công. Tôi ước gì có nhiều thời gian hơn cho vụ này. Nhưng mỗi góp ý của tôi đều bị hiểu là ém nhẹm điều tra. Khi cảm tính toàn quyền ngự trị thì thực tiễn thất bại ngay từ đầu. Với những mâu thuẫn nội tại ấy tôi ra bàn ngồi viết bản diễn văn cho Đại hội đảng bất thường. Khi đến Leipzig hôm qua, tôi được biết là giới khoa học xã hội ở trường đại học tổng hợp Leipzig đang nghiên cứu các vấn đề lý thuyết sẽ được bàn luận tại Đại hội đảng. Họ sẵn sàng tranh luận về luận thuyết đó với tôi, nếu thu xếp được với các nhà khoa học xã hội ở đại học Humboldt (Berlin) đang nghiên cứu vấn đề tương tự. Cộng tác viên của tôi cố gắng tổ chức hai nhóm hội đàm vào ngày mai. Các nhà khoa học của đại học Humboldt từ chối. Họ muốn đại diện cho diễn đàn riêng của mình. Công tác chuẩn bị Đại hội đảng nóng lên đến mức tôi lo cho sự sống còn của đảng. 27/11 Hằng ngày các đồng chí lãnh đạo nhiều lần nhận được tin tức quan trọng nhất từ CHDC Đức và cả thế giới qua thông tin nội tuyến của ADN. Hôm nay trên bàn tôi có tin là Wolfgang Berghofer, thị trưởng Dresden, không loại trừ khả năng ứng cử tranh chức tổng bí thư SED với tôi trong kỳ bầu cử mới. Tôi không biết tin đó trước hết qua báo đảng, tờ NEUES DEUTSCHLAND, mà nhờ một bài phỏng vấn đăng trước trong số mới nhất của tuần san STERN từ Hamburg. Berghofer và tôi quen nhau đã nhiều năm. Vừa trước đây mấy hôm chúng tôi còn nói chuyện điện thoại. Ông xin tôi lời khuyên cho cuộc đối thoại với phe đối lập. Quan hệ cá nhân của hai chúng tôi bắt nguồn từ những ngày cùng công tác tại Trung ương đoàn FDJ. Tôi đã gợi ý để ông lên ghế thị trưởng. Tất nhiên đó không phải lý do để không tranh cử với tôi. Trên chính trường hiếm có tình bạn cá nhân; lợi ích vẫn trên hết. Ứng cử vào chức vụ là một chuyện mới ở nước ta. Tin Berghofer định ứng cử vào chức tổng bí thư chỉ làm tôi ngạc nhiên vì tôi được tin đó từ truyền thông CHLB Đức. Tôi gọi điện cho ông: “Wolfgang, tôi không thấy gì bất bình thường khi anh tranh cử với tôi cả. Tuy nhiên tôi không bằng lòng khi thấy anh không đủ dũng cảm nói riêng cho tôi biết hay ít nhất thông báo qua tờ NEUES DEUTSCHLAND.” Câu trả lời của ông khiến tôi ngạc nhiên: “Tôi đã bị rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan. Tôi sẽ sửa ngay.” Một lát sau khi chúng tôi nói chuyện điện thoại có điện tín chuyển tới: “Về cuộc phỏng vấn của mình với tạp chí Hamburg STERN, thị trưởng Dresden cho ADN biết, trong tình huống phức tạp của đất nước hiện nay vấn đề nhân sự đối với cá nhân ông không quan trọng. Đại hội đảng bất thường sẽ bầu dân chủ một tổng bí thư. Thị trưởng Dresden không có ý định ứng cử cho chức vụ này.” Trước khi ấn định lịch đàm phán với Seiters, chính phủ CHLB Đức còn cố thông qua hệ thống truyền thông để gây áp lực, kéo công luận đồng tình lợi ích của mình. Ví dụ như có tin trong tuần tới sẽ bãi bỏ quy định đổi tiền tối thiểu và nghĩa vụ thị thực cho công dân CHLB Đức. Chúng tôi không hề có kế hoạch đó. Nói cho cùng thì CHDC Đức quan tâm đến lợi ích riêng và chỉ ra quyết định đó sau khi đàm phán bình đẳng và có đi có lại với CHLB Đức. Đường lối kẻ cả của Kohl gây dị ứng ở nhiều nhân vật khác nhau. Tôi nhận được tin thông tấn, giám mục Cơ đốc giáo xứ Berlin là Georg Sterzinsky đã đòi Bonn “không lên mặt tài trợ lớn” đối với CHDC Đức. Không được phép vì các đòi hỏi của CHLB Đức mà CHDC Đức “lâm vào cảnh phụ thuộc chính trị.” Trích lời giám mục: “Ý thức tự tin của người CHDC Đức đã phát triển trông thấy trong mấy năm qua”, người dân không dễ để các quyền tự quyết của mình bị ai xâm phạm, bất kể đó là đảng hay láng giềng phía Tây.” Cũng trong ý ấy, tôi chăm chú đọc thông báo nội bộ của nhóm công tác về vấn đề nhà thờ trực thuộc Trung ương đảng SED. Trong đó nói đến hội nghị giám mục hoan nghênh giám mục Sterzinsky đến thăm chủ tịch Hội đồng nhà nước mới nhậm chức sau Đại hội đảng bất thường. Các giám mục Cơ đốc giáo khi đến Vatican cũng đã bàn khả năng Giáo hoàng sang thăm CHDC Đức. Về sự kiện này có ý kiến rằng “nếu có lợi cho sự ổn định của CHDC Đức và uy tín của chủ tịch Hội đồng nhà nước thì sẵn sàng tổ chức chuyến thăm của Giáo hoàng tại CHDC Đức trước cả Hungary và Cuba đã có trong kế hoạch, nghĩa là trong năm 1990. Giáo hoàng chỉ cần nhận được dấu hiệu […]” Tôi ủng hộ ý tưởng này. Chuyến viếng thăm của nguyên thủ và linh mục trong tình cảnh này sẽ là dấu hiệu tích cực chống lại các nỗ lực đả phá hiện trạng hai nhà nước Đức. Tôi muốn thảo luận ý tưởng ấy với giám mục Sterzinsky khi tiếp ông đến thăm. 28/11 Thủ tướng CHLB Đức Kohl ra tuyên bố trước Nghị viện Đức về cộng tác với CHDC Đức. Ông đặt ra các điều kiện không thể chấp nhận. Ông phát triển một kế hoạch 10 điểm đầy mâu thuẫn nội tại. Một mặt thì ông hoan nghênh đề nghị của Modrow về một cộng đồng hiệp ước. Mặt khác ông nhấn mạnh mục đích thống nhất nước Đức của mình. Kohl đòi “thay đổi triệt để hệ thống chính trị và kinh tế của CHDC Đức” làm tiền đề cho hợp tác kinh tế. Hỗ trợ kinh tế cho CHDC Đức bị ông đặt phụ thuộc vào việc bãi bỏ nền kinh tế có kế hoạch. Ông nhắc đến “các cấu trúc liên quốc gia” giữa hai quốc gia trên đất Đức với mục tiêu thiết lập trật tự kiểu CHLB Đức. Kohl vừa dứt lời thì đại sứ Kochemassov gọi điện cho tôi. “Tôi vừa điện thoại với Mikhail Sergeyevich để thông báo về bài diễn văn của Kohl. Ông rất bất bình về lời lẽ của thủ tướng CHLB Đức”, Kochemassov nói. “Tôi cũng thế”, tôi đáp, “Kohl gây ấn tượng, các đề xuất của chúng tôi về cải cách kinh tế và sửa đổi hệ thống chính trị trong nội bộ CHDC Đức là tác phẩm của ông ta. Kohl muốn quyết định về CHDC Đức, liên tục đưa ra đòi hỏi mới. Không thể chấp nhận được.” Kochemassov nói: “Ý của Mikhail Gorbachev là thái độ của thủ tướng CHLB Đức đi ngược với chính cam kết của ông ta không có ý đồ làm mất ổn định CHDC Đức. Tuyên bố này trực tiếp đối kháng với Hiệp ước cơ sở giữa hai nhà nước Đức và Thỏa ước bốn bên về Berlin. Gorbachev khuyến nghị CHDC Đức phản ứng gay gắt với tuyên bố đó.” Chúng tôi nhất trí là người phát ngôn của chính phủ sẽ công bố nhận định về bản tuyên bố của Kohl. Buổi tối, trong cuộc phỏng vấn của kênh ARD tôi cũng đưa ra nhận định. Tôi nói, CHDC Đức bác bỏ các điều kiện đàm phán với CHLB Đức. Nếu người ta suy diễn khái niệm liên quốc gia theo hướng cộng tác giữa hai quốc gia tự quyết thì nhiều chuyện có thể đem ra bàn được. Nhưng đòi hỏi thống nhất nước Đức của thủ tướng thì tôi tuyệt đối từ chối. Tôi không đơn độc với nhận định trên. Ngay ở CHLB Đức diễn văn của Kohl cũng gây phản ứng mâu thuẫn. Chủ tịch khối SPD trong Nghị viện Đức, Hans-Jochen Vogel, trong buổi tranh luận trước Nghị viện Đức đã phản đối “các đòi hỏi tối hậu về tiếp nhận chế độ kinh tế và nhất là chế độ sở hữu của CHLB Đức” do đại diện chính quyền CHLB Đức đặt ra cho CHDC Đức. Ông nói, ở CHLB Đức ai cũng chỉ nói về CHDC Đức, nhưng không ai “nói về các khiếm khuyết và lệch lạc trong thực tế xã hội của chúng ta.” Ba khiếm khuyết không thể không thấy ở CHLB Đức: mất công bằng xã hội, nạn thiếu nhà ở và môi trường ngày càng bị xâm hại và đe dọa. Nữ nghị sĩ đảng Xanh Jutta Oesterle-Schwerin gọi chương trình của thủ tướng CHLB Đức về chính sách Đức là kế hoạch ba bước nhằm “đưa CHDC Đức về với đế chế.” Phiên họp Bộ chính trị hôm nay bàn về đường lối SED về Bàn Tròn. Các nhóm công tác được thành lập để phục vụ đề tài cải cách hiến pháp, cải cách kinh tế, luật bầu cử, lịch bầu cử cũng như soạn thảo các đạo luật cơ sở, phân tích và đường lối. Sau cuộc họp Bộ chính trị tôi tiếp các đảng và tổ chức quần chúng của Khối dân chủ . Chủ tịch luân phiên kỳ này là đảng CDU. Chủ tịch đảng Lothar de Maizière khai mạc cuộc họp và cho tôi phát biểu. Tôi thông báo, Hội nhà thờ Tin Lành ở CHDC Đức đã mời đến Bàn Tròn. Buổi gặp mặt đầu tiên sẽ diễn ra vào ngày 7/12 trong tòa
nhà Dietrich Bonhoeffer ở Berlin. SED sẽ nhận lời mời. Tôi là tổng bí thư sẽ đại diện cho SED. Theo cách hiểu của Bộ chính trị, Bàn Tròn sẽ tạo điều kiện để trao đổi bình đẳng trên bình diện cao nhất giữa các đảng và tổ chức quần chúng có đại diện trong Quốc hội và các phong trào mới xuất hiện. Bàn Tròn không thể thay thế Quốc hội hay chính phủ. Những suy nghĩ được đưa ra bên Bàn Tròn là đề xuất gửi đến các khối và tiểu ban Quốc hội hay chính phủ. Bàn Tròn sẽ họp khi có nhu cầu. Lập trường của SED là tìm sự đồng thuận rộng rãi trong các vấn đề cuộc sống của nhân dân ta, tương lai XHCN của nước ta, quyền tự quyết của CHDC Đức, sửa đổi hiến pháp, luật bầu cử nhằm bảo đảm bầu cử các cấp tự do và bí mật. Như chúng tôi được biết từ phía nhà thờ Tin Lành, bên cạnh các đảng phái có đại diện trong Quốc hội họ sẽ mời đại diện nhà thờ Cơ đốc giáo và Nhà thờ tự do cũng như tất cả các phong trào mới nổi lên, kể cả những đảng phái đang có dự định thành lập. Khối chúng tôi nhất trí đề nghị nhà thờ Tin Lành mời thêm cả các tổ chức quần chúng có ghế trong Quốc hội. Đồng thời tôi cũng đấu tranh tiếp tục giữ Khối dân chủ mà trong đó không có đảng nào có đặc quyền lãnh đạo Khối. Có nhiều ý kiến khác nhau về chuyện này, để quyết định sau. Tôi hoan nghênh Bàn Tròn và đấu tranh tiếp tục giữ Khối dân chủ vì tôi tin rằng tất cả các lực lượng chính trị – cho dù có bất đồng ý kiến này khác – phải liên hiệp lại để chống CHLB Đức thôn tính CHDC Đức. Trong vụ này có một bản luận chứng rất đáng chú ý mà tôi nhận được từ Tây Berlin. Tại một hội nghị của Viện Aspen hôm 27/11 Walter Momper đã trình bày “Bảy luận chứng về các tiến triển thời sự ở CHDC Đức và châu Âu và tác động của chúng vào Berlin” với sự mạch lạc đáng nể. Ông đòi phương Tây từ bỏ lối tư duy cục bộ vẫn còn đến hôm nay. Theo tinh thần đó, phải xét lại toàn bộ chính sách đối ngoại của phương Tây, ví dụ như danh sách CoCom . Các quá trình ở Đông Âu và CHDC Đức đều ổn định về chính trị. Vì vậy địa bàn hoạt động hữu hiệu duy nhất của phương Tây nằm trong ổn định hóa kinh tế của khối các nước phương Đông. Ngược lại, các can thiệp chính trị là vô hiệu và không mang tính xây dựng. Xét về chính trị, phương Đông không còn khả năng đe dọa phương Tây bằng quân sự nữa. Nguy cơ lớn nhất cho sự bất ổn định chính trị do áp lực kinh tế hiện ở CHDC Đức, nếu không xét Liên Xô. Với quyền tự do du lịch không hạn chế, CHDC Đức đã tự lộ một điểm yếu quan trọng. Nếu lợi dụng điểm yếu đó thì sẽ có hậu quả tiêu cực không chỉ đối với quá trình dân chủ hóa ở CHDC Đức và Đông Âu, mà cả cho tính ổn định chính trị ở CHLB Đức. “Việc CHDC Đức mất máu do một số người bên CHLB Đức đang gây ra một cách tích cực hoặc do không làm gì, có thể sẽ làm nảy sinh ý chí hợp nhất hai nhà nước mà hiện tại trong nhân dân CHDC Đức chưa có sự sẵn sàng ấy. Nhưng lúc ấy không thể gọi là ‘tái thống nhất’ mà là ‘sáp nhập vì nghèo’”, Momper viết. Các luận chứng cho thấy thị trưởng Berlin có đầu óc rất thực tiễn, nhưng chúng cũng chứng minh rằng đề tài tái thống nhất nay đã thành đề tài đấu tranh chính trị của các đảng ở CHLB Đức. 29/11 Từ 6 giờ tôi ngồi bên bàn giấy ở văn phòng. Cho đến 8 giờ ít chuông điện thoại hơn. Tôi đủ yên tĩnh để đọc thư và tin tức. Tôi bắt đầu với lời kêu gọi “Vì đất nước ta.” Tôi xúc động thấy dân chúng đủ mọi nguồn gốc, tôn giáo và lý lịch ở CHDC Đức đấu tranh gìn giữ tính độc lập của CHDC Đức. Trong một cuộc họp báo hôm qua Stefan Heym đã đọc lời kêu gọi: “Đất nước ta đang trong cuộc khủng hoảng sâu sắc. Chúng ta không thể và không muốn sống như đã từng sống cho đến nay nữa. Giới lãnh đạo của một đảng đã ngạo mạn nắm quyền trị vì nhân dân và đại diện cho nhân dân, các cấu trúc mang dấu ấn Stalin đã xâm chiếm mọi lĩnh vực cuộc sống. Không bằng bạo lực mà bằng biểu tình, nhân dân đã bắt phải tiến hành quá trình cách mạng đổi mới, một quá trình có tốc độ chóng mặt. Chúng ta chỉ còn ít thời gian để gây tác động đến các khả năng khác nhau được coi là lối thoát ra khỏi khủng hoảng. HOẶC LÀ chúng ta có thể kiên quyết giữ tính độc lập của CHDC Đức và cố gắng cùng mọi lực lượng riêng cũng như các nước và nhóm lợi ích sẵn sàng hành động để phát triển ở đất nước ta một xã hội đoàn kết, trong đó bảo đảm hòa bình và công bằng xã hội, tự do của từng người và của tất cả, giữ gìn môi trường. HOẶC LÀ chúng ta – dưới áp lực kinh tế mạnh mẽ và điều kiện tồi tệ gắn liền với sự trợ giúp cho CHDC Đức từ các thế lực kinh tế và chính trị có ảnh hưởng mạnh ở CHLB Đức – phải cắn răng để các giá trị vật chất và tinh thần của chúng ta bắt đầu bị bán tống bán tháo, và chẳng chóng thì chầy Cộng hòa dân chủ Đức sẽ bị Cộng hòa liên bang Đức thôn tính. Hãy để chúng ta đi con đường thứ nhất. Chúng ta hãy còn cơ hội phát triển một lựa chọn XHCN bên cạnh CHLB Đức trong quan hệ láng giềng bình đẳng với tất cả các quốc gia châu Âu. Chúng ta hãy còn có thể nhớ lại lý tưởng chống phát xít và nhân văn đã từng là xuất phát điểm của chúng ta. Chúng tôi kêu gọi tất cả các nam nữ công dân chia sẻ hy vọng và lo toan của chúng tôi, hãy ký tên để cùng phát đi bản kêu gọi này.” Stefan Heym nói: “Trong những ngày này, một lời kêu gọi như vậy vô cùng quan trọng, vì Kohl đã chơi khúc dạo đầu cho cuộc thôn tính.” Bên cạnh Heym có các văn nghệ sĩ khác cùng ký như Christa Wolf, Volker Braun, Jutta Wachowiak, Konrad Weiss, Frank Beyer, Sighard Giller, Tamara Danz; đại diện nhà thờ như Đức tổng giám mục Günter Krusche, giám mục Christoph Demke, linh mục Friedrich Schorlemmer; các nhà khoa học, luật sư, bác sĩ, y tá, giáo viên; cán bộ SED như Wolfgang Berghofer và Heinz Warzecha; công dân tham gia hoặc có cảm tình với các nhóm chính trị mới như Sebastian Pflugbeil và Ulrike Poppe. Đối với tôi, lời kêu gọi là tài liệu quan trọng nhất trong mùa thu này, nó vượt khỏi mọi ranh giới đảng phái. Tôi nhận ra khả năng đem một vấn đề chính trị cơ bản ra tranh luận: CHDC Đức đi đâu? Tôi chia sẻ lo lắng của những người ký đầu tiên thấy CHDC Đức đứng ở ngã ba đường. Tôi viết cho họ là tôi tham gia lời kêu gọi. ADN vừa công bố lá thư của tôi thì một trận mưa phản đối đổ xuống: lấy chữ ký thì tốt, nhưng không lấy chữ ký của lãnh đạo SED! Nó sẽ làm giảm giá trị lời kêu gọi “Vì đất nước ta.” Tôi không lường trước được thái độ này. Tôi những tưởng đây là lời kêu gọi tất cả những ai vì đất nước. Giả sử đoán trước được phản ứng thì tôi đã không ký. Lòng bao dung thì ra cũng là một vấn đề. Ai cũng nói đến bao dung, nhưng không phải tất cả được nhận sự bao dung. Mỗi ngày một rõ hơn là tôi không thể lấy lại được niềm tin đã mất. Hồi tháng 10 tôi còn tin mình có thể chặn đứng khủng hoảng này. Nhưng những năm dài cộng tác với Erich Honecker đã khiến nhiều người có ấn tượng rằng tôi không thể có khả năng làm cải cách. Mặc dù tôi không giả mạo kết quả bầu cử hoặc chỉ thị cho ai làm việc đó, người ta vẫn luôn quy trách nhiệm cho tôi là trưởng ban bầu cử trung ương. Và cuối cùng là lời phát biểu của tôi ở Saarbrücken về Trung Quốc bị truyền thông Tây Đức bóp méo đến nỗi không ai nghe thấy thanh minh sự thật của tôi nữa. Cả trong mấy ngày gần đây tình hình chính trị vẫn không dịu đi. Tin tức mới về tham nhũng và lạm quyền làm sụp đổ niềm tin sót lại vào chúng tôi. Tiếp tục có nhiều đảng viên ra khỏi đảng. Tôi bị buộc tội che đậy cho các đồng chí của mình ngày xưa. Ví dụ có những tin như nhà nghỉ của Willi Stoph ở tỉnh Brandenburg. Tôi không hề biết. Tin về các lỗi lầm của cán bộ lãnh đạo, cả khi chỉ là tin đồn, làm rúng động CHDC Đức hơn cả kế hoạch thôn tính CHDC Đức của Kohl. Tôi đọc thông tin từ hội nghị dân số đầu tiên của CHDC Đức. Những dữ liệu trước đây vài tuần còn giữ bí mật, nay được công bố. Từ năm 1961 hơn 800.000 người đi mọi đường khác nhau rời khỏi CHDC Đức. Những công dân ra đi trong đợt cuối thường ở lứa tuổi trước 40. Hệ quả sẽ tác động hàng chục năm đến thành tích lao động và con số sinh đẻ của chúng ta. Đặc biệt ngành y tế, công nghiệp và xây dựng cũng như khu vực dịch vụ chịu ảnh
hưởng nặng nề, trong khi các nông dân hợp tác còn trụ được. Chúng ta nhất định phải đưa lại một triển vọng cho người dân CHDC Đức. Cuộc gặp thượng đỉnh giữa Mikhail Gorbachev và George Bush tại Malta sắp diễn ra. Làng tin tức quốc tế so sánh nó với Hội nghị Krym tại Yalta . Có những lực lượng cho rằng kết quả của Malta là chấm hết của các nghị quyết Yalta, nó chỉ có thể là sự thay đổi tình trạng hiện tại. Thay cho an ninh sẽ xảy ra mất an ninh. Tôi tin là đề tài CHDC Đức sẽ đứng ở vị trí ưu tiên trong chương trình nghị sự. Tôi quyết định viết một bức thư đến tổng thống Hợp chủng quốc Hoa Kỳ trước bối cảnh Kế hoạch 10 điểm của Kohl. Tôi báo cho ông ta biết là các biến chuyển xã hội ở CHDC Đức không thể đảo chiều. Tôi chỉ rõ rằng tất cả công dân CHDC Đức đến nay đã có quyền tự do du lịch không hạn chế. Qua đó, tôi nhấn mạnh, CHDC Đức đã thực thi triệt để các quy định và thỏa thuận của CSCE. “CHDC Đức xuất phát từ tư tưởng rằng”, tôi viết, “không ai có thể hưởng ứng sự mất ổn định tình hình châu Âu, nhất là ở trung tâm châu lục này. Là một nhà nước XHCN chống phát xít và dân chủ, CHDC Đức sẽ hành động theo tinh thần đó và luôn là một đối tác trung thực và đáng tin cậy […] Trên quan điểm đó sự tồn tại của hai nhà nước Đức trong biên giới hiện thời và trong khối liên minh của mình vừa là một yếu tố cơ bản của an ninh châu Âu lại vừa là cách tuân thủ và vận dụng nghiêm ngặt Thỏa ước bốn bên. Chủ nghĩa dân tộc, sự phục hồi ý tưởng quốc xã và cố gắng xét lại các kết quả chiến thắng của khối đồng minh chống Hitler nhất định sẽ vô cùng tổn hại cho hòa bình vững chắc ở châu Âu.” 30/11 Không còn ngày nào trôi qua mà tôi không bị đối mặt với vấn đề thống nhất nước Đức nữa. Max Schmidt, giám đốc Viện chính trị và kinh tế quốc tế của CHDC Đức, đề nghị trưng cầu dân ý về chủ đề này. Trong một bức thư gửi tôi ông trình bày như sau: Trong mấy tuần vừa qua, đòi hỏi “tái thống nhất” ngày càng mạnh mẽ hơn. Điều đó liên quan đến nhiều người bình thường không còn muốn đợi lâu thêm, đợi đến khi tình hình ở CHDC Đức được cải thiện. Theo ý họ, tốt hơn hết là đừng liều thí nghiệm thêm nữa, mà nên cố gắng đạt được “tái thống nhất” ngay. Nếu chúng ta không trả lời câu hỏi này thì “tái thống nhất” sẽ là chủ đề chính trong bầu cử Quốc hội. Nhưng một câu hỏi số mệnh như vậy của CHDC Đức sẽ không thích hợp để vận động bầu cử. Hiện vẫn tồn tại một đồng thuận cơ bản giữa SED, các đảng khác và lực lượng lãnh đạo Diễn đàn mới, Vùng dậy dân chủ và Dân chủ ngay bây giờ, đảng Xã hội dân chủ, đảng Xanh và hai nhà thờ chính là “tái thống nhất” không mang tính thời sự. Xét cả về truyền thống chống phát xít lẫn tương lai XHCN thì vẫn còn một sự thống nhất nhất định. Tuy nhiên cần đặt câu hỏi: đồng thuận cơ bản ấy còn vững được bao lâu nữa? Có thể sẽ sinh ra một tình huống mà ngay từ nước ngoài cũng không còn biện pháp nào chống “tái thống nhất” diễn ra nữa. Vậy thì có lẽ đã đến lúc nói chuyện cởi mở với các đảng khác, các tổ chức dân chủ và nhà thờ để đưa nội dung chính trị vào đồng thuận về tính không thời sự của “tái thống nhất.” Hình thức thích hợp có thể là trưng cầu dân ý. Dân chúng sẽ biểu quyết là chủ đề nước Đức thống nhất hiện tại không nằm trong chương trình nghị sự, mà phải ưu tiên bầu cử tự do chọn một chính phủ CHDC Đức mới. Tôi thấy đó là một ý tốt và định đem ra tranh luận cuộc họp Bộ chính trị sắp tới. Nếu đạt được nhất trí ở đó thì tại buổi họp đầu tiên của Bàn Tròn ngày 7/12 tôi sẽ đưa ra đề nghị tổ chức trưng cầu dân ý ở CHDC Đức về hợp nhất hai nhà nước Đức. Có lẽ đa số dân CHDC Đức sẽ không quyết định hợp nhất nhanh chóng. Phản ứng đầu tiên sau lời kêu gọi “Vì đất nước ta” nói lên điều đó. Kết quả trưng cầu dân ý, tôi tin chắc như thế, sẽ là sự ủy quyền cho chính phủ CHDC Đức tiến hành thương lượng với CHLB Đức mà Bonn không hề được đặt ra điều kiện nào. Trong tình huống này, đó sẽ là một chiến thắng chính trị quan trọng cho CHDC Đức. Trong số tài liệu tôi nhận được cho phiên họp Quốc hội ngày mai có bản dự thảo tuyên bố của Quốc hội về biến cố năm 1968 ở Tiệp Khắc. Lịch sử đã đuổi kịp chúng tôi. Trong khi Gorbachev tại chuyến đi thăm Ý chỉ nói “biến cố năm 1968 phải được đánh giá trước bối cảnh thù địch giữa hai khối” thì trong dự thảo tuyên bố của Quốc hội lại có câu: Quốc hội “cực kỳ ân hận vì sự tham gia của các đơn vị Quân đội nhân dân quốc gia CHDC Đức vào các hoạt động quân sự của lực lượng vũ trang Hiệp ước Warszawa ở Tiệp Khắc hồi tháng Tám năm 1968, nay nhân danh nhân dân CHDC Đức xin các dân tộc Tiệp Khắc thứ lỗi.” Trong những ngày này không có thì giờ để phân biệt. Tôi thử xác định các sự kiện lịch sử. Về chính trị, năm 1968 CHDC Đức đã ủng hộ hoạt động này của Hiệp ước Warszawa. Vì vậy xin lỗi là đúng. Nhưng không bao giờ các đơn vị của NVA tham gia hoạt động quân sự ở nước láng giềng. Walter Ulbricht trong một cuộc nói chuyện với Brezhnev đã xin để các đơn vị của CHDC Đức không tiến vào Tiệp Khắc vì các sự kiện lịch sử năm 1938. Như đã biết, năm 1938 Tiệp Khắc bị quân đội phát xít Đức xâm chiếm. Không bao giờ quân đội Đức được xâm chiếm nước láng giềng, đó là lý luận của Ulbricht. Và Brezhnev thông cảm. Để không dừng ở mức chung chung, tôi đề nghị thượng tướng Fritz Streletz cung cấp thông tin – năm 1968 ông là phó tư lệnh – các đơn vị NVA có cùng tiến vào lãnh thổ Tiệp Khắc hay không. Ông báo cho tôi trong một bức thư ngày 29/11: “Liên quan đến hoạt động của các lực lượng vũ trang hợp nhất, không ở thời điểm nào có đơn vị của Quân đội nhân dân quốc gia trên lãnh thổ Tiệp Khắc.” Trong một phiên họp của khối SED, khi đọc lên bức thư này tôi bị người ta cự lại: chẳng ai tin đâu! Tôi muốn ghi rõ sự thật về NVA trong bản tuyên bố. Rõ ràng trong những lúc như lúc này người ta phải bám vào tinh thần thời đại. Có nghĩa là: CHDC Đức tham dự mọi điều ác. Chuyện ấy dễ được người ta tin hơn. Trong tập thư từ cũng có một lá thư của Roland Claus, bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED ở Halle từ mấy hôm nay. Trước đây nhiều năm, khi còn lãnh đạo Trung ương đoàn FDJ tôi đã đưa ông vào vị trí bí thư thứ nhất FDJ của tỉnh Halle. Hôm nay ông viết cho tôi: “Sau một thời gian suy nghĩ, tôi muốn cho anh biết một số suy nghĩ cá nhân sau đây: ở Đại hội đảng đặc biệt anh không nên ứng cử chức Tổng bí thư lần nữa. Công lao của anh đưa đến Bước Ngoặt được trong đảng thừa nhận tuyệt đối, nhưng đồng thời trong khi chuyện trò với các đảng viên SED và người dân khác tôi luôn cảm thấy rằng người ta sẽ không đem lại cho cá nhân anh niềm tin cần thiết để lãnh đạo công cuộc đổi mới trong đảng và xã hội.” Nếu Claus phát biểu như vậy thì ông đã tin chắc vào suy nghĩ của mình. Ông biết chắc có những người đồng chí bên cạnh mình muốn thay đổi triệt để ở thượng tầng của đảng. Tôi phải tính đến lực lượng đối kháng trong đảng chống lại mình. Nhưng dù vậy tôi sẽ không lẩn tránh xung đột. Tôi sẽ đối mặt với Đại hội đảng, thừa biết là mình sẽ không trụ lại được. Đấu tranh là một phần cuộc đời tôi. Tôi sẽ không bỏ cuộc mà không đấu tranh, cả bây giờ cũng vậy. 1/12 Willy Brandt nhờ chuyển thông điệp miệng đến tôi, không nên biến Honecker thành bung xung. Chủ tịch danh dự của SPD nói, người ta phải phân tích sai lầm, phải trừng phạt những vi phạm luật pháp CHDC Đức. Nhưng trong quá khứ Honecker cũng có thành tích tích cực. Quan điểm của tôi cũng vậy. Vấn đề chỉ là khó bảo vệ quan điểm đó lúc này. Điều này tôi cũng phải trải nghiệm lần nữa tại phiên họp Quốc hội hôm nay. Đơn của tất cả các khối đòi gạch quyền lãnh đạo “của giai cấp công nhân và đảng Marx-Lenin của mình” khỏi mục 1 trong hiến pháp được Quốc hội phê chuẩn hầu như nhất trí. CDU còn đi xa hơn. Họ muốn thu hẹp phần đầu tiên của mục 1, chỉ còn ấn định CHDC Đức là một nhà nước XHCN. Đề nghị này vấp phải trở lực của đa số đại biểu Quốc hội muốn tiếp tục định nghĩa CHDC Đức là nhà nước “của công nhân và nông dân.” Tôi không hài lòng với cuộc tranh luận này. Không phải vì tôi có ý muốn bảo lưu vai trò lãnh đạo của SED trong hiến pháp. Hiến pháp thể hiện trật tự cơ bản của nhà nước.
Trong những ý nghĩa trọng đại có cả hình thái thi hành quyền lực và vị thế pháp lý của công dân. Tôi ước có cuộc tranh luận về hiến pháp mà người dân – vốn là đối tượng của hiến pháp – được nói lời quyết định. Tôi hy vọng trong dịp đó sẽ được phép nói rõ: CHDC Đức là gì? CHDC Đức muốn đến đâu? CHDC Đức muốn hướng đến mục tiêu gì với một chủ nghĩa xã hội dân chủ? Đằng nào thì điều đó cũng chỉ khả thi với một cải cách kinh tế song hành. Chúng ta sẽ không giải quyết được lấy một vấn đề duy nhất nếu không chỉnh sửa được nền kinh tế. Ngoài ra tôi còn nghĩ rằng chúng ta không có quyền cắt xén hiến pháp từng bước. Năm 1968 hiến pháp được phê chuẩn qua trưng cầu dân ý. Vì vậy tôi ủng hộ: chỉ thay đổi triệt để hiến pháp của chúng ta qua trưng cầu dân ý. Thêm nữa, tôi ước gì được tranh luận vấn đề này trong Đại hổi đảng bất thường. Với sự ủy nhiệm của Đại hội đảng thì khối SED đáng tin tưởng hơn. Phiên họp Quốc hội biến thành phiên tòa xử các cán bộ SED. Các đảng liên minh cố gắng cắt cầu nối với SED. Tiểu ban điều tra tham nhũng và lạm quyền trình bày báo cáo sơ bộ. Nhiều chuyện bẩn thỉu dơ dáy hiện ra. Không chỉ các đại biểu Quốc hội, mà cả hàng triệu người theo dõi truyền hình và truyền thanh được chứng kiến một số trong giới lãnh đạo cũ đã tận dụng và lợi dụng quyền lực của mình ra sao. Ở một số trường hợp tôi tự hỏi, làm sao có thể xảy ra chuyện ấy được. Ở một số trường hợp khác thì tôi nghĩ, có lẽ thẩm tra rồi hãy buộc tội thì hơn. Đôi khi cũng chỉ là lời đồn đại hay cáo trạng sai được đưa ra. Nhưng một khi đã ra công luận thì mọi thứ được coi là sự thật, kể cả khi sau này được cải chính lại. Wolfgang Herger phát biểu nhân danh SED. Ông nói thẳng, cả lạm quyền lẫn tham nhũng đều không thể đi đôi với lý tưởng và mục đích của đảng, và cả nguyên tắc pháp lý XHCN. Ông cố gắng lần ra gốc rễ tệ nạn đó: sự biến dạng của dân chủ trong nội bộ đảng cũng như thiếu kiểm tra công khai đã tạo đất sống cho những hiện tượng đó. Quan trọng là phải có những cơ chế không để những méo mó đó được phép lặp lại. Đồng thời Herger kêu gọi bảo vệ uy tín và phẩm giá của những đồng chí đảng viên và cán bộ nhà nước chân thật trước vu cáo và lăng mạ. Mấy tháng vừa qua tàn phá sức khỏe. Tôi phải rời phòng họp một lát. Bác sĩ của tôi đoán là tôi sắp quỵ, ông muốn tôi vào bệnh viện ngay. Tôi từ chối. Ông viết giấy ốm cho tôi, có nghĩa là bây giờ thì tôi phải chịu trách nhiệm cho tất cả những gì xảy ra về mặt sức khỏe. Ốm lúc này? Ai cũng sẽ cho đó là chạy trốn trách nhiệm. Không, tôi không muốn hèn, bây giờ cũng vậy. Sau khi nghỉ ngơi chừng 20 phút tôi quay lại phòng họp. Tôi theo dõi cuộc tranh luận. Vào cuối buổi thì tôi được phát biểu. Tôi nhận trách nhiệm chính trị cho tất cả những gì quy cho Bộ chính trị cũ. Ngay cả khi mới là ủy viên Bộ chính trị từ năm 1983, tôi vẫn đón nhận phê bình. Tuy vậy tôi chỉ ra một lần nữa sự khác biệt giữa các sai lầm chính trị đã đưa chúng ta vào khủng hoảng với những hành vi phạm pháp mà tôi cực lực phản đối. Tôi kể lại quá trình đấu tranh gian khó trong Bộ chính trị cũ, rốt cuộc dẫn đến thay thế Honecker, tôi đấu tranh để tất cả những ai muốn học hỏi và thay đổi cũng phải được có một quá trình học hỏi. Giống như các đại biểu Quốc hội học thêm được ý thức tự tin mới, chúng ta cũng phải cho những người khác điều kiện để rút bài học từ sai lầm. Vài người hôm nay nói về đặc quyền cứ như chính họ chưa bao giờ được hưởng nó. Chúng ta không thể có một bắt đầu mới với gian dối và đạo đức giả. Án quyết sẽ chỉ được ban ra sau khi sự thật được kiểm chứng. Tôi không chịu nổi, tôi nói, khi toàn bộ những chuyện do truyền thông phương Tây tung ra được coi là sự thật. Ở đó ngày nào cũng sản xuất ra những bài báo nhằm mục đích phân tán các lực lượng cải cách ở CHDC Đức. Được hỏi về các đặc quyền riêng, tôi trả lời, tôi không sai xây nhà cho các con. Bản thân tôi không có nhà nghỉ, không có vùng đi săn và không có nhà đi săn. Trong lúc đứng ở bục diễn thuyết, đầu óc tôi chợt nảy ra ý, liệu có nên đặt câu hỏi tín nhiệm chủ tịch Hội đồng nhà nước. Tôi bỏ ý định đó vì không muốn làm gì mà không bàn bạc trước với khối SED trong Quốc hội. Bộ chính trị họp trong các giờ nghỉ giữa phiên họp Quốc hội. Chúng tôi bàn về chuẩn bị Đại hội đảng bất thường và Hội nghị đại biểu cấp huyện diễn ra vào cuối tuần tới. Chúng tôi được biết chi bộ đảng của xí nghiệp điện tử truyền hình Berlin mời tất cả các đại biểu dự Đại hội đảng đến gặp nhau tại đại học Humboldt. Ở đó dự định sẽ tranh luận về đảng cần “đổi mới triệt để hoặc thành lập mới.” Tôi tin rằng đổi tên đảng không đem lại cho chúng ta lợi thế chính trị nào. Ngay cả việc lập ra một đảng cộng sản của CHDC Đức cũng chỉ thúc đẩy xu thế băng nhóm mà thôi. Chuyển hướng qua đảng xã hội dân chủ (SDP) không giải quyết được vấn đề của SED; thà đổi vị trí qua đảng SPD chính cống còn hơn. Đường thứ ba đã do SPD chiếm chỗ rồi. Trong tình huống hầu như không còn lối thoát này, tôi gửi một công điện đến tất cả tỉnh ủy và huyện ủy . Trong đó tôi kêu gọi, cho dù có bất đồng ý kiến và ban lãnh đạo đảng hiện thời bị phê phán chính đáng, “hãy làm tất cả, tất cả mọi việc để giữ gìn sự thống nhất trong đảng ở bất kỳ điều kiện nào. Mỗi người trong chúng ta nên hiểu là cho dù có các quan điểm khác nhau, không có một SED thống nhất thì không có CHDC Đức XHCN.” Ở Đại hội đảng phải tranh luận về các lập trường khác nhau. Bất đồng ý kiến không được phép chia rẽ chúng ta. Bất đồng ý kiến là yếu tố quan trọng của dân chủ trong nội bộ đảng. Sau cuộc họp Quốc hội, buổi thảo luận của Bộ chính trị kéo dài tiếp đến tận đêm. Trong chương trình cũng có một báo cáo của Alexander Schalck về cuộc đàm luận hôm nay với Seiters ở Bonn về các ủy nhiệm mới trong công tác chuẩn bị cuộc gặp giữa tôi, Modrow và thủ tướng CHLB Đức. Trước khi đi vào phần báo cáo tôi chứng kiến một hình ảnh Alexander Schalck như chưa từng thấy cho đến nay. Trước đây dù khó khăn ra sao ông vẫn lạc quan ngời ngời. Trong mọi tình huống ngõ cụt ông đều tìm ra một giải pháp. Hôm nay ông ngồi trước chúng tôi, tuyệt vọng và khóc. Trước nhà riêng của ông có biểu tình. Có tin dọa giết. Có nhiều đồn đại về Ban điều phối thương mại của ông. Một bài báo trong tạp chí DER SPIEGEL từ Hamburg được các đại biểu Quốc hội đón nhận tựa như trong đó viết sự thật về Ban điều phối của ông. Schalck có thể giải thích mọi chuyện cho Quốc hội rõ. Nhưng ai cũng nên biết là lúc đó các chuyện bí mật quốc gia – mà nước nào trên thế giới này cũng có – cũng sẽ lộ ra cho bên Tây biết. Ông và chúng tôi đều trong tình trạng không lối thoát. Nghe ông thuật lại, tôi xốn xang trong lòng. Tôi nhớ lại cách đây mấy hôm sau khi Schalck nghe được những lời đe dọa đầu tiên, một người bạn chung của hai chúng tôi là Wolfgang Junker đã bắt liên lạc với Tập đoàn quân miền Tây của Liên Xô. Nếu Schalck bị đe dọa tính mạng thì sẽ cùng vợ cấp tốc đến Wünsdorf với bộ tư lệnh Tập đoàn quân miền Tây của Liên Xô. Trong phút này tôi không làm gì được nhiều cho Schalck cả. Tôi cố an ủi ông và ra lệnh cho an ninh bảo vệ ông. Không được để xảy ra luật rừng. Dù trong hoàn cảnh ấy, Schalck vẫn nhận nhiệm vụ ngày mai lại sang CHLB Đức đàm phán tiếp. Ai đó hỏi tôi giữa lúc họp Bộ chính trị: Jochen Willerding đâu? Ông vắng mặt. Tôi không biết lý do. Ông không xin phép tôi. Sau cuộc họp tôi tiếp một đoàn đại biểu từ tỉnh Potsdam đến. Đoàn do Heinz Vietze dẫn đầu, hiện vừa thế chỗ cho Günther Jahn làm bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED của Potsdam. Cả Vietze cũng đã là cán bộ Đoàn thanh niên khi tôi giữ chức bí thư thứ nhất của FDJ. Hôm nay ông cũng đến và muốn tôi từ chức. Ông thuật lại rất chi tiết tình cảnh buồn thảm của đảng và tâm trạng giận dữ trong hàng ngũ đảng viên. Ngày càng nhiều vụ gian lận bầu cử lộ ra. Ông đòi tôi nhận trách nhiệm đó. Tôi nói, tôi đã nhận trách nhiệm chính trị về việc đó rồi. Không thể làm hơn, vì sẽ không đúng sự thật. Tôi không gian lận bầu cử và cũng không kêu gọi ai làm. Khi tôi về đến nhà thì đã quá nửa đêm từ lâu. Lúc 5
giờ tôi định đi đến Ribnitz-Damgarten dự hội nghị đại biểu cấp huyện. Ở đó tôi vào danh sách đại biểu để bầu đi dự Đại hội đảng bất thường. Vợ tôi còn kể là Jochen Willerding đến thăm trong lúc tôi chỉ đạo cuộc họp Bộ chính trị. Ông đã để lại một bức thư nhờ chuyển cho tôi. 2/12 Trước khi kịp mở thư của Jochen Willerding, tôi nghe bản tin buổi sớm trong ô tô trên đường đến Barth và được biết Willerding đã tuyên bố từ chức ủy viên dự khuyết Bộ chính trị và Bí thư Trung ương đảng. Bằng hành động đó ông muốn phát một tín hiệu cho đổi mới đảng triệt để. Đồng thời tôi được biết tối nay có cuộc biểu tình phản đối Trung ương đảng và Bộ chính trị diễn ra trước tòa nhà Trung ương đảng. Tại sao, tôi tự hỏi, tôi không biết đến kế hoạch biểu tình này? Tại sao họ làm sau lưng tôi? Nếu biết thì không bao giờ tôi rời Berlin. Khi tôi chia tay các đồng chí trong Bộ chính trị tối qua, nhất định đã phải có vài người biết rồi. Trong bốn tiếng kể từ lúc ấy khó có thể tổ chức một cuộc biểu tình. Tôi đọc thư của Willerding. Chúng tôi là bạn nhau từ nhiều năm. Tôi tin tưởng ông và đề cử ông là người trẻ nhất vào Bộ chính trị. Những gì ông viết cho tôi cũng không khác quan điểm của tôi lắm. Duy chỉ khó lòng thực thi. Ông viết: “Ý kiến bất di bất dịch của tôi là chỉ có thể tiến hành công cuộc đổi mới chủ nghĩa xã hội khi đảng của những người cộng sản thống nhất và một lòng quanh ban lãnh đạo có khả năng hành động để đi con đường này.” Rất đúng! Nhưng: liệu chúng ta có còn là đảng của những người cộng sản nữa hay không? Có nên biểu lộ lần nữa gốc rễ xã hội dân chủ của SED? Và: tính thống nhất và đoàn kết của đảng bị mất mát qua mấy thập kỷ cũng vì hiểu sai kỷ luật đảng. Jochen Willerding viết, đổi mới không nhằm trúng đảng. Tôi cũng đồng ý với ông ở điểm này. Nhưng: lý do là gì? Sự thất vọng vì ban lãnh đạo đảng cũ lớn đến nỗi không ai trong ban lãnh đạo ấy giành lại được niềm tin nữa. Willerding đòi phanh phui không thương tiếc mọi vụ lạm dụng chức quyền, Trung ương đảng phải đứng ra làm đầu tàu phong trào, ở Đại hội đảng đặc biệt phải bàn riêng ngay trong phần đầu đại hội các nguyên nhân khách quan và sai lầm chủ quan của ban lãnh đạo cũ. Đại hội đảng phải tìm được một đồng thuận mới trong lập trường cơ bản về tương lai của chủ nghĩa xã hội và cách tự hiểu mình là “Đảng XHCN thống nhất Đức với truyền thống lịch sử.” Trong khi đọc thư tôi không tìm thấy lý do thực sự, vì sao ông từ chức. Nếu ông muốn giải quyết những vấn đề nêu trong thư thì ông có thể làm việc đó tốt nhất trong ban lãnh đạo và trong nhiệm vụ của mình. Thư Willerding ra công luận sớm hơn là tôi đưa ra Trung ương đảng để quyết định. Trong radio bức thư được bình luận là lời đòi tôi từ chức. Tôi quyết định chỉ tham dự Đại hội đại biểu cấp huyện vài tiếng. Tối nay tôi muốn có mặt tại cuộc biểu tình trước trụ sở Trung ương đảng. Tôi biết, trong đảng đã có những người muốn tiến hành Đại hội đảng bất thường mà không có Bộ chính trị đương nhiệm. Có nghĩa là tôi hôm nay hoặc ngày mai phải từ chức Tổng bí thư. Tôi không sẵn sàng làm việc đó từ lòng tin. Tôi biết, tôi sẽ không trụ được ở vị trí này sau Đại hội đảng. Tôi không muốn bỏ cuộc từ trước đó, trốn tránh bản báo cáo tổng kết. Đồng thời tôi cũng hiểu rằng bản chất sự việc không phải là cứu vớt sinh mệnh chính trị của cá nhân. Từ mâu thuẫn ấy nảy sinh ý tưởng là thay Bộ chính trị bằng cách triệu tập một Ban công tác để cùng Ban chấp hành trung ương đảng chuẩn bị Đại hội đảng bất thường. Đại hội đại biểu cấp huyện của Ribnitz-Damgarten diễn ra tại Barth. Khi đến chỗ họp, tôi được các đồng chí trong ban bí thư mới đón tiếp. Cựu bí thư huyện ủy Werner Fähling, người tôi quen lâu năm, đã bị xuống chức. Ông đứng bên lề. Tôi linh cảm thấy ông hy vọng được tôi bắt chuyện. Khi tôi định ra chỗ ông, một đồng chí nói: “Egon, không tốt đâu.” Tôi phải lấy hết sức để không mất bình tĩnh. Đảng ta đã ra thế này rồi sao? Vừa mới trước đây mấy tuần thôi, những người cảnh báo tôi trước Fähling còn là bạn ông ấy. Tôi càng phải đi đến Fähling, ôm ông và chúc ông mọi sự tốt lành trong tương lai. Chúng tôi trao đổi vài chuyện riêng. Thâm tâm tôi kinh sợ vì sự thay đổi lòng người. Có thể Fähling phạm sai lầm ở cương vị bí thư huyện ủy thứ nhất. Nhưng đó đâu phải lý do để hạ nhục con người ông. Những lời ngày xưa – đảng là quê hương của mỗi đảng viên, và cả là một cộng đồng keo sơn – hôm nay còn có ý nghĩa gì nữa? Ước nguyện đó đã bị lãng quên nhanh chóng xiết bao! Xáo trộn chính trị thì ra cũng xáo lộn cả lòng người sao? Tại hội nghị tôi phải đối mặt với những câu hỏi nóng bỏng. Người ta lặp đi lặp lại: tại sao anh không lật Honecker sớm hơn? Tôi giải thích cả chục lần. Trước giờ nghỉ trưa tôi xin mọi người thông cảm, tôi phải quay lại Berlin vì cuộc biểu tình theo kế hoạch. Trước đó tôi gọi điện cho Lorenz ở Berlin. Tôi đề nghị ông thông báo cho đại sứ Xô viết là Bộ chính trị chuẩn bị từ chức. Về đến văn phòng, tôi nhận thông báo từ Barth: “Đồng chí đã được cử làm đại biểu đến Đại hội đảng bất thường, chỉ có năm 19 phiếu chống” – một tin làm tôi rất vui. Lorenz cho biết Kochemassov ngạc nhiên thấy Bộ chính trị muốn từ chức. Dù vậy chúng tôi giữ kế hoạch là ngày mai Bộ chính trị từ chức và được thế chân bởi Ban công tác. Lorenz và tôi còn bàn các đề xuất thành phần nhân sự của ban công tác để sớm mai trình Bộ chính trị. Khi các đảng viên tụ họp tại cuộc biểu tình đổi mới trước trụ sở Trung ương đảng, tôi bước ra bậc thang trước tòa nhà. Có vẻ như một số người trong ban tổ chức lúng túng, họ không tính đến sự hiện diện của tôi. Tôi lắng nghe các diễn văn. Tôi cũng phát biểu. Tôi đã hết thời. Tôi hiểu: ngày mai chúng tôi phải dọn đường, không thì sẽ có tối thiểu hai đại hội đảng. Và tôi không muốn thế. 3/12 Khoảng 3 giờ sáng tôi thức giấc vì chuông điện thoại. Bộ trưởng an ninh quốc gia, tướng Schwanitz, báo cáo là Alexander Schalck đã rời bỏ CHDC Đức. Tôi chỉ đáp: “Lại còn thế nữa.” Tôi tin rằng ông ta và gia đình bị nguy hiểm tính mạng. Schalck không mất tinh thần nhanh đến thế. Tôi cho là ông ta đến chỗ quân đội Xô viết ở Wünsdorf. Ít nhất thì đó là phương án đã định khi có sự cố . Sáng sớm khi đến Trung ương đảng tôi nghe nói Modrow và các đồng chí khác bàn luận về hậu quả của việc Schalck biến mất. Ông không thèm hỏi tôi, mặc dù Schalck thuộc quyền cả hai chúng tôi. Tại sao? Tôi không biết. Đã thế lại có mặt Markus Wolf trong nhóm. Có lẽ Wolf không thông thạo trong Ban điều phối thương mại. Ông đã về hưu mấy năm rồi. Trong lúc Modrow bận bịu với trường hợp Schalck, Bộ chính trị bàn luận về các nghị quyết của hội nghị Trung ương đảng sắp tới. Sau phiên họp Quốc hội thứ 13, bản báo cáo ở đó về lạm quyền và tham nhũng đã kích động căm ghét, giận dữ và gây hấn chống SED và cán bộ SED. Có vẻ như đảng sẽ tan rã từ điểm này. Từ thông tin về các hội nghị đại biểu cấp huyện toát ra một điều: Bộ chính trị và tổng bí thư nên từ chức. Chúng tôi tranh luận. Đa số ủy viên Bộ chính trị ủng hộ ý đó. Tôi nêu lý lẽ để suy nghĩ, liệu có nên đợi đến Đại hội đảng. Đằng nào chúng tôi cũng phải trình bản báo cáo tổng kết trước Đại hội đảng. Sau khi cân nhắc mọi khả năng, chúng tôi quyết định đề nghị Trung ương đảng thành lập Ban công tác để chuẩn bị Đại hội đảng. Chúng tôi quyết định thành phần nhân sự – không lấy ai trong Bộ chính trị. Một nhóm công tác sẽ chuẩn bị bản báo cáo tổng kết cho Đại hội đảng. Với các đề nghị trên chúng tôi đi vào họp với các bí thư tỉnh ủy thứ nhất. Họ thấy các nghị quyết của Bộ chính trị như thế chưa đủ, vẫn chỉ “nửa vời.” Họ sợ: hôm nay Bộ chính trị từ chức, ngày mai có yêu cầu Trung ương đảng từ chức. Tôi bổ sung: và ngày kia đảng giải tán. Một số bí thư tỉnh ủy thứ nhất đòi toàn bộ Ban chấp hành trung ương đảng từ chức. Tôi phản đối. Trung ương đảng từ chức đồng nghĩa với kết thúc của SED. Tôi nói, không thể để một vài phanh phui lạm quyền và tham nhũng của mấy cán bộ lãnh đạo SED dẫn đến sụp đổ SED. Còn có thứ quan trọng hơn. Đó là sự sống còn của CHDC Đức. Ai không nhận ra điều đó, người đó tự dối mình. Lý luận của tôi không thuyết phục. Trong lúc chúng tôi còn hăng
hái tranh luận trong một phòng bên cạnh phòng họp lớn, các ủy viên thường vụ và ủy viên dự khuyết Trung ương đảng đã tụ tập. Phiên họp Trung ương đảng thứ 12 phải quyết định tương lai tới của đảng ra sao. Modrow thông báo cho Trung ương đảng – như tôi sau này mới biết – là Schlack biến mất. Theo ông, hành vi của Schalck sẽ có thể mang lại hậu quả cho chính phủ giống như vụ bê bối Brandt-Guillaume ngày xưa. Lúc này các các bí thư tỉnh ủy thứ nhất đã đạt mục đích. Ngược lại biểu quyết của tôi, Trung ương đảng nhận được đề nghị sẽ từ chức tập thể. 13 giờ 30 Trung ương đảng bắt đầu họp. Tôi khai mạc như sau: “Chúng ta họp lại với nhau ở một thời điểm bất thường. Sự tồn tại của đảng như trứng để đầu đẳng. Cộng hòa dân chủ Đức đang lâm nguy. Thể diện quốc tế của chúng ta bị tổn hại chưa từng thấy.” Tôi không rõ mình đã khóc lần cuối khi nào trong đời. Khi nói những lời này nước mắt tôi trào ra, và tôi có cảm giác không nói ra lời. Không phải vì tôi từ chức tổng bí thư. So với những gì sắp được đem ra quyết định thì đó là chuyện nhỏ nhất. Tôi đau đớn khi đứng nhìn đảng lúc lâm chung. Tôi sợ đây sẽ là bước đầu tiên đến với kết thúc của CHDC Đức. Tiếp theo là một cuộc họp đầy xúc động. Dự thảo nghị quyết được đem thảo luận, bao gồm bốn điểm: 1. Mười đồng chí, trong số đó có Honecker, Stoph và Sindermann, bị khai trừ khỏi Trung ương đảng và đảng. Sáu đồng chí khác bị khai trừ khỏi Trung ương đảng. Tiến hành kỷ luật đảng. Toàn thể Ban chấp hành trung ương đảng tuyên bố từ chức. Một ủy ban gồm các ủy viên Trung ương đảng sẽ chuẩn bị bản báo cáo tổng kết cho Đại hội đảng. Tiếp theo là Roland Wötzel, bí thư thứ nhất tỉnh ủy Leipzig thay mặt các bí thư thứ nhất của các tỉnh ủy đề nghị thành lập Ban công tác để chuẩn bị Đại hội đảng bất thường, gồm các đồng chí kiên quyết hưởng ứng một SED mới. Ngoài ra sẽ lập một ban điều tra để “phát hiện lạm dụng quyền lực và đặc quyền, cũng như quy trách nhiệm về đảng đối với các đồng chí liên quan.” Werner Eberlein đề nghị, cả Ban thanh tra trung ương đảng cũng phải từ chức. Tôi cố gắng chấm dứt những phút tồn tại cuối cùng của Ban chấp hành trung ương đảng một cách trang trọng đến mức có thể. Nhưng thật khó. Một số đồng chí bị khai trừ đảng phản đối. Tôi hiểu họ, mặc dù số phận cá nhân từng ủy viên Trung ương đảng quá nhỏ nhoi so với số phận toàn đảng. Gần 15 giờ thì bế mạc phiên họp cuối cùng của Ban chấp hành trung ương Đảng XHCN thống nhất Đức. Tôi kinh hoàng. Hình ảnh tan rã bệ rạc của một hội đồng được Đại hội đảng bầu lên là sự kiện cay đắng nhất trong đời tôi đến nay. Trong khi lạm quyền và tham nhũng bị truy tố ở CHDC Đức, trước bờ biển của Malta các nguyên thủ quốc gia Liên Xô và Hoa Kỳ đàm phán. Tình hình CHDC Đức không làm hậu thuẫn cho Gorbachev. Lại càng không, khi người ta so sánh Malta với Yalta. Yalta đã đặt nền móng cho trật tự hậu chiến. Liệu Malta sẽ là xuất phát điểm cho việc chỉnh sửa Yalta? Dù thế nào thì suy nghĩ ấy cũng thúc đẩy tôi đề nghị Modrow cùng tôi đến gặp đại sứ Xô viết. Chúng tôi phải trực tiếp thông tin cho Gorbachev về phiên họp Trung ương đảng cuối cùng. Đại sứ sẽ chuyển tiếp các thông tin của chúng tôi đến Malta cho Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô qua điện khẩn. Kochemassov tiếp chúng tôi. Tôi thông báo những gì vừa xảy ra. Ông ghi chép. Cuối cùng tôi nói: “Theo kế hoạch, Ban cố vấn chính trị của Hiệp ước Warszawa họp ngày mai ở Matxcơva. Thực ra tôi phải dẫn đầu đoàn của chúng tôi. Tuy vẫn là chủ tịch Hội đồng nhà nước nhưng tôi sẽ không đi cùng.” Kochemassov ghi nhận tin đó. Nhưng ông đề nghị thông cảm là còn phải gọi điện cho Gorbachev lần nữa. Đúng ra thì người lãnh đạo các nhà nước XHCN được mời là trưởng đoàn. Chiều muộn tôi cùng Heinz Kessler đi đến nhà Erich Honecker ở Wandlitz. Dù giữa chúng tôi có cách biệt gì đi nữa, theo ý tôi ông có quyền được biết – không chỉ từ truyền thông – là mình bị khai trừ khỏi một đảng mà ông là người lãnh đạo cao nhất từ năm 1971. Kessler, bạn của Honecker từ năm 1945, có quan điểm giống tôi. Khi chúng tôi đưa tin về phiên họp, ông im lặng tiếp nhận nghị quyết. Nhìn nét mặt ông tôi biết ông choáng váng. Ông không để chúng tôi nhận ra trong ông đang có gì xáo trộn. Khi chia tay, tôi vẫn chưa biết đó là lần cuối cùng tôi gặp Honecker. Không khí ở Wandlitz nặng nề. Hầu hết các nhà của ủy viên Bộ chính trị cũ đều có lính gác. Kessler và tôi đến thăm Stoph, ông đang bận chuyển nhà. Chúng tôi được ông cho biết là đa số ủy viên Bộ chính trị cũ bị quản thúc tại gia. Tôi vẫn là Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng CHDC Đức. Với cương vị ấy tôi ra lệnh rút lính gác ngay lập tức. Buổi tối tôi đọc các bản tin thông tấn về Trung ương đảng thoái vị. Tôi cố quên đi bằng cách xem nốt các hồ sơ và báo chí còn vương trên bàn. Trong đó tôi đọc cả một bài của Theo Sommer trong tuần báo Hamburg DIE ZEIT số ngày 1/12. Vào lúc ông ta viết bài này thì tôi vẫn là Tổng bí thư. Sommer miêu tả tình hình: “Nhìn một cách khách quan, trong sáu tuần dưới thời Egon Krenz có nhiều biến chuyển hơn trong hai năm đầu của Gorbachev. Chính phủ và Bộ chính trị từ chức; bắt đầu phục hồi danh dự, từ Janka cho đến […] Havemann, được phép du lịch, lướt sóng ở Baltic, Glasnos trong truyền thông; bãi bỏ vai trò lãnh đạo của đảng, hiến pháp được sửa theo hướng đó; nhiều lần nhắc đến bầu cử tự do, luật bầu cử, luật lập hội, hiệp định bảo vệ đầu tư được chuẩn bị; chương trình hành động của đảng hứa hẹn biến chuyển mọi nơi; SED gặp các đảng và nhóm công dân mới bên Bàn Tròn. Nhưng một ấn tượng đã đóng chắc, đó là đảng tụt hậu sau mọi sự kiện […]” Trong tôi hình thành một ấn tượng: tất cả bọn họ trong xã hội chính thức ở CHLB Đức – trừ một vài ngoại lệ ít ỏi – không muốn cải cách hay biến chuyển ở CHDC Đức, mà họ muốn CHDC Đức. Sau 22 giờ Kochemassov gọi điện đến. Ông thông báo là đã gọi điện cho Gorbachev. Theo ý của Mikhail Sergeyevich, tôi – người lãnh đạo quốc gia – được mời đến Matxcơva. Kochemassov nói: “Đồng chí Gorbachev nhấn mạnh lời mời đó và muốn chào đón đồng chí là người dẫn đầu đoàn đại biểu vào ngày mai.” Tôi cảm ơn và nói thêm: “Đề nghị đồng chí báo cho Modrow.” “Không được”, ông nói. “Đồng chí Modrow ở khách sạn, tôi không gọi được nữa.” Tôi thử gọi Hans mấy lần. Khi gặp được ông thì đã khá muộn. Tôi thông báo cho ông về cuộc nói chuyện với Kochemassov. Ông nhận tin đó một cách trung lập. Chúng tôi hẹn gặp nhau ở sân bay. 4/12 Tôi đến sân bay sớm và cảm thấy các cộng tác viên của chủ tịch Hội đồng bộ trưởng bị bất ngờ. Thủ trưởng của họ không cho họ biết về cuộc điện thoại của Kochemassov, do đó họ có ấn tượng Krenz chưa hiểu ra rằng không ai cần ông nữa. Trên chuyến bay tôi và Modrow ngồi trong ca bin chuyên cơ mà ngày xưa là chỗ của Honecker. Modrow giải thích cho tôi biết kế hoạch của ông cho ngày năm 19/12 ở Dresden. Là chủ tịch Hội đồng bộ trưởng ông muốn một mình tiếp chuyện Kohl, thủ tướng CHLB Đức. Ông đề nghị tôi, nguyên thủ quốc gia, đón thủ tướng tại nhà khách ngày xưa của tỉnh ủy SED Dresden. Ông ta định thử tôi chăng? Ông ta muốn biết, liệu tôi có tự nguyện và bao giờ từ chức chủ tịch Hội đồng nhà nước? Tôi phản ứng: ta nên đợi xem tình hình tiến triển ra sao đã. Tôi cũng hiểu là mình sẽ từ bỏ các chức vụ phía nhà nước. Ủy viên Ban chấp hành trung ương đảng Cộng sản Liên Xô Yakovlev đón chúng tôi ở Matxcơva. Ông mời tôi là trưởng đoàn lên xe ông, chúng tôi cùng đi đến điện Kremlin. Ông chuyển lời chào của Gorbachev. Trước khi vào họp Ban cố vấn chính trị Gorbachev muốn được tôi trực tiếp cho biết nhận định riêng của tôi về các biến cố mới nhất ở CHDC Đức. Tôi thông tin tổng quát về không khí chính trị và diễn biến của phiên họp Trung ương đảng hôm qua cũng như tình hình chuẩn bị Đại hội đảng bất thường. Rồi tôi nói: “Các đồng chí hãy coi Modrow là trưởng đoàn. Hôm nay tôi sẽ chia tay với tất cả. Tôi cũng sẽ từ chức chủ tịch Hội đồng nhà nước và Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng.” Yakovlev hứa sẽ thông tin cho Gorbachev. Khi chúng tôi tụ tập trong Kremlin thì thấy vắng nhiều khuôn mặt đã từng tham dự các phiên họp của Ban cố vấn chính trị mấy chục năm nay. Honecker, Zhivkov, và Jakeš giờ đã thoái vị, đoàn Ba Lan do Jaruzelski dẫn đầu nhưng giờ đây không là chủ tịch đảng mà là tổng thống. Từ cuộc họp thượng đỉnh Bucharest đến nay chưa đầy nửa năm.
Khối liên minh thay đổi đến chóng mặt, không chỉ về nhân sự. Giờ là một khối liên minh tan hoang. Gorbachev thông tin về chuyến ông đi thăm Ý, vào hầu chuyện Giáo hoàng và các cuộc nói chuyện của ông với tổng thống Hoa Kỳ. Về tình hình ở các nước XHCN ông nói: “Không chỉ kinh nghiệm cải tổ ở Liên bang Xô viết, mà cả ở các nước khác đã cho thấy người ta không được đưa ra các giải pháp chính trị quá muộn, vì giá phải trả trên thực tế rất cao. Lúc đó người ta sẽ không còn khả năng tìm ra giải pháp nữa, mà chỉ phải tập trung giữ hướng đi cho cỗ xe và đừng đánh tuột dây cương khỏi tay.” Ông nhấn mạnh, phía Xô viết sẽ làm tất cả “để thực thi mọi hiệp ước quan trọng sống còn đối với chính mình và các đồng minh của mình.” Gorbachev đánh giá cao chuyến sang thăm Vatican. Giáo hoàng là một người nói chuyện rất thú vị, học thức cao và chân trời rộng mở. Một chủ đề trung tâm là quan hệ giữa chính trị và đạo đức. Kể cũng lạ, tôi nghĩ, khi Giáo hoàng hỏi tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô kết hợp hai chuyện đó ra sao. Gorbachev trả lời: “Chính trị phải mang những nét nhân bản.” Đúng! Nhưng chính trong câu trả lời này lại chứa đầy ảo tưởng. Gorbachev không nhận ra rằng tư duy mới của mình không được phía bên kia đền đáp. Trong chính trị thì đạo đức không nắm thế chủ đạo. Mà là các lợi ích chính trị. Ấn tượng của tôi – Gorbachev coi thường vế đó – ngày càng rõ rệt hơn. Cuộc gặp giữa ông và Bush không có chương trình định sẵn, Gorbachev cho biết. Ông tóm tắt: hình ảnh kẻ thù đã nhạt dần. Đúng hơn là người ta có một đối thủ, một đối tác khó chịu hay một kẻ cạnh tranh. Gorbachev nói rất chi tiết về vấn đề giải giáp. Qua thái độ của người Mỹ về vấn đề này tôi không thể nhận ra là hình ảnh kẻ thù đã biến mất rồi. Một đất nước như Liên bang Xô viết chịu đựng được bao nhiêu ảo tưởng? Gorbachev hỏi Bush “liệu những lời của Mỹ kêu gọi hợp nhất châu Âu trên cơ sở các giá trị phương Tây có nên hiểu là tiêu diệt chủ nghĩa xã hội” hay không. Bush thừa nhận: trong mọi suy tính về về số phận tương lai, hiện tại cần phải duy trì Hiệp ước Warszawa và NATO như những nhân tố của sự ổn định. Cả vấn đề Đức cững được đem ra thảo luận với Bush. Nghe nói phía Hoa Kỳ cả quyết sẽ giữ vững các biên giới hiện tại, sự tồn tại của hai nhà nước Đức và các thực tế của thời hậu chiến. Nhưng đồng thời Mỹ cũng nhấn mạnh rằng người ta cũng cần phải thấy mặt cảm tính của sự việc, nghĩa là người Đức có nguyện vọng tái hợp nhất. Tuy nhiên người Mỹ không có chủ định làm căng thêm các biến cố. Luận điệu này đã khác hẳn so với những gì tôi được nghe từ Gorbachev hôm 1/11. Ông nói tiếp, “dạo này Kohl đã nói đến một liên quốc gia. Nhưng liên quốc gia đồng nghĩa đến quốc phòng chung, chính sách đối ngoại chung, lực lượng vũ trang chung.” Gorbachev hỏi: vậy vị trí của liên quốc gia ấy ở đâu, trong NATO hay trong Hiệp ước Warszawa? Hay sẽ là một nước trung lập? Gorbachev có ấn tượng Kohl lấy chủ đề này để dùng cho tính toán bầu cử là chính. Có thể do tôi không còn áp lực phải ghi chép để sau này nhận xét trước các ban bệ lãnh đạo của CHDC Đức nữa; nghe Gorbachev trình bày xong, tôi ngả người dựa vào lưng ghế và nghĩ: ông nói nhiều cái đúng. Nhưng lần này rõ ràng không hề thấy sự phản đối đanh thép các kế hoạch thống nhất như trong các cuộc nói chuyện trước đây, cho dù chỉ xét đến mặt cảm tính của sự việc. Tôi mường tượng được điều gì không lành. Phải chăng hai ông lớn, về nguyên tắc, đã nhất trí với nhau về thống nhất nước Đức? Tất nhiên chỉ là đoán mò mà thôi. Nhưng là đoán mò dựa trên cơ sở thay đổi dè dặt trong ngôn từ khi đề cập đến lập trường Xô viết về thống nhất nước Đức. Modrow nói đến các phát biểu của Gorbachev về chính sách Đức. Ông thông tin về cuộc gặp gỡ sắp tới giữa ông và Kohl. Modrow chủ trương tận dụng tối đa các khả năng đi đến một cộng đồng hiệp ước với CHLB Đức. Ông gọi đó là lời mời mang tính xây dựng của CHDC Đức nhằm tiếp tục quan hệ với CHLB Đức. Ngoài Modrow chỉ còn Wojciek Jaruzelski chạm đến chủ đề này. Ba Lan mong đợi một định nghĩa chính xác của chữ “Liên quốc gia” được sử dụng. Do vấn đề này rất quan trọng, ông gợi ý trong Hiệp ước Warszawa nên “thảo ra một công thức chung khả dĩ thể hiện quan điểm thống nhất.” Chiểu theo đề nghị của Liên bang Xô viết, một tuyên bố ngắn của Cộng hòa nhân dân Bulgaria, CHDC Đức, Ba Lan, Liên Xô và Hungary được phê chuẩn. Nội dung tuyên bố này đánh giá cuộc tiến quân của Hiệp ước Warszawa năm 1968 vào Tiệp Khắc là can thiệp vào công việc tự quyết của Tiệp Khắc và lên án hành vi đó. Giả sử trong quá khứ từng có cái gọi là “Học thuyết Brezhnev” thì nó được chính xác chấm dứt bằng tuyên bố này. Sau cuộc thảo luận tôi chia tay với tất cả các đoàn đại biểu. Tôi nói với họ bằng tiếng Nga: “Cảm ơn sự hợp tác.” Gorbachev đứng ở cửa và chia tay tất cả với câu “tạm biệt.” Tôi là người cuối cùng. Tôi cảm ơn ông. Chúng tôi ôm nhau. Ông trao cho tôi một lời kinh nghiệm: “Egon, đừng lùi bước!” Bất kể câu đó mang ý nghĩa gì, con đường chính trị của tôi đã hết. 5/12 Sáng sớm tôi đến Trung ương đảng để sắp xếp đồ đạc thì bị chặn lại ở cửa vào sân. Một người lính của đơn vị gác lúng túng nói với tôi: “Đồng chí Krenz, tôi không được phép cho đồng chí vào.” Tôi suy nghĩ một lát. Cố vào bằng được là vô nghĩa. Nói cho cùng thì người lính này không có lỗi, anh ta chỉ nhận lệnh. Nhưng một ban công tác vốn sinh ra để chuẩn bị Đại hội đảng bất thường thì có quyền gì ngăn tôi lấy tài liệu từ Trung ương đảng ra? Tôi rút thẻ của Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng. Tôi hỏi đồng chí trực ban: “Đồng chí biết thẻ này chứ?” “Vâng, thưa đồng chí chủ tịch.” “Vậy đồng chí cho tôi vào với thẻ này?” Anh ta đáp: “Tất nhiên!” Tôi được vào cửa. Khi tôi lên đến lầu hai và định vào văn phòng thì thấy nó bị niêm phong. Mặc dù tôi còn là chủ tịch Hội đồng nhà nước. Tôi thấy đó là một biện pháp vi hiến. Người nào cho phép niêm phong thì cũng biết rõ rằng trong văn phòng tôi không chỉ có tài liệu đảng, mà còn các hồ sơ của chủ tịch Hội đồng nhà nước. Tôi cần hồ sơ gấp vì hôm nay tiếp vị phó chủ tịch hội đồng của Cộng đồng châu Âu và ủy viên Cộng đồng châu Âu phụ trách quan hệ đối ngoại. Sau khi phản đối, tôi được được phép vào phòng làm việc. Dưới sự giám sát, tôi xếp hai thùng tài liệu mà tôi được xem. Tôi gửi tạm hai thùng vào Trung ương đảng vì còn hẹn với luật sư Vogel ở trụ sở Hội đồng nhà nước. Chúng tôi định bàn mấy vấn đề về ân xá mà ngày mai sẽ đưa ra Hội đồng nhà nước. Tôi đợi. Luật sư không đến. Chuyện lạ. Bình thường ông là hiện thân của tính đúng giờ. Sau này tôi mới được biết là trên đường đến gặp tôi thì ông bị bắt. Tôi nghi ngờ, nhất định không phải chỉ một công tố viên nghĩ ra chuyện bắt vị luật sư nổi tiếng thế giới đang có lịch hẹn gặp nguyên thủ quốc gia. Nghi ngờ này càng mạnh hơn khi tôi về đến nhà với hai thùng tài liệu. Một phó Viện công tố gọi điện đến. “Ông Krenz”, ông ta nói, “người ta quan sát thấy ông lấy hai thùng hồ sơ từ trụ sở Trung ương đảng ra. Tôi sẽ cử hai người đến lấy lại.” Tôi ngỡ là mình nghe không thủng. Người nói với tôi không phải một lính gác bình thường, mà là một đại diện Viện công tố. Tôi điềm tĩnh trả lời: “Tôi lấy hồ sơ ra với sự đồng ý của đồng chí Gysi.” Câu đó chẳng gây ấy tượng gì cho người đàn ông ở đầu kia dây nói. Ông ta nói đã nhận được chỉ thị. Bây giờ tôi cũng biết giở nguyên tắc: “Chiểu theo hiến pháp CHDC Đức, Viện công tố dưới quyền của Hội đồng nhà nước CHDC Đức. Ông đang nói với chủ tịch Hội đồng nhà nước đấy, hiểu chưa?” Đại diện Viện công tố xin lỗi. Tôi giữ hai thùng tài liệu. Ba tuần sau, khi đã xếp riêng hồ sơ đảng và nhà nước, tôi trả chúng lại cho Gysi và Modrow. Buổi tối Modrow thảo luận với chủ tịch các đảng CDU, LDPD, NDPD và DBD về việc chủ tịch Hội đồng nhà nước từ chức. Tôi đã chuẩn bị tinh thần, như từng thông báo cho Gorbachev, và viết đơn xin từ chức. 6/12 Phiên họp Hội đồng nhà nước được bố trí vào buổi chiều. Sau khi các ủy viên Hội đồng nhà nước có mặt đông đủ, tôi tuyên bố từ chức và thông báo rằng các đảng đã đề nghị chính phủ liên minh cử Manfred Gerlach nhận chức vụ chủ tịch Hội đồng nhà nước. Sau đó tôi đọc tuyên bố gửi chủ
tịch Quốc hội CHDC Đức: “Ngày 24/10/1989, khi được Quốc hội bầu làm chủ tịch Hội đồng nhà nước tôi đã tuyên thệ với quyết tâm dùng hết sức mình để gìn giữ đất nước là một nhà nước cộng hòa XHCN tự quyết và vì hạnh phúc của công dân, vì một liên minh vững chắc với các nước XHCN anh em và cộng tác hòa bình với mọi dân tộc và quốc gia. Trước đây, cùng các bạn bè cùng chính kiến tôi đã đưa ra sáng kiến đảo ngượcopchính sách trong ban lãnh đạo SED. Động cơ hành động của chúng tôi là nhận thức chín dần trong một thời gian dài: ban lãnh đạo cũ đã liên tục khơi sâu mâu thuẫn giữa ý chí nhân dân và chính sách xa rời thực tế, và họ đã đưa nước ta vào một cuộc khủng hoảng trầm trọng. Những năm làm ủy viên Hội đồng nhà nước và Bộ chính trị dưới quyền Erich Honecker đã làm giảm sút lòng tin của không ít công dân vào chính sách do tôi chủ trương nhằm đổi mới chủ nghĩa xã hội. Chính lòng tin của nhân dân lại là tiền đề đầu tiên cho nhiệm vụ chủ tịch Hội đồng nhà nước. Cho đến lúc này đã xảy ra nhiều biến cố mà ở thời điểm tôi được bầu làm chủ tịch Hội đồng nhà nước chưa thể lường trước. Vì sự ổn định của CHDC Đức và đổi mới triệt để cần thiết, tôi từ chức chủ tịch Hội đồng nhà nước và Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng. Hy vọng của tôi là nhân dân CHDC Đức làm cho quá trình đổi mới mà họ đã tự mình giành được không thể quay ngược lại được nữa. Nhưng chúng ta cũng phải nhìn thấy nguy cơ đe dọa quê hương ta từ phía các lực lượng chống XHCN. Mỗi cuộc cách mạng tàng chứa trong mình nguy cơ tụ tập các lực đối kháng. Các lực lượng chống XHCN ấy muốn bẻ gãy niềm kiêu hãnh của nhân dân ta và bán tống bán tháo công lao của nhiều thế hệ. Chúng ta phải cùng nhau chống lại. Trong thời khắc nguy hiểm nhất này, tất cả những ai yêu đất nước phải sát cánh cùng nhau với trách nhiệm ái quốc.” NHỮNG NGÀY SAU ĐÓ Từ ngày tôi được bầu làm Tổng bí thư Ban chấp hành trung ương đảng SED 18/10 đến ngày tôi từ chức chủ tịch Hội đồng nhà nước CHDC Đức 6/12 là năm mươi ngày. Tôi chỉ có thể đem đến cho đất nước tôi và đảng tôi những gì tôi có. Nhiều hay ít, chỉ có thời gian mới trả lời được. Cho đến cuối đời, tôi sẽ bị hành hạ bởi những câu hỏi về trách nhiệm của tôi đối với sự tàn lụi của CHDC Đức. Vì sao tôi không bẻ quặt tay lái sớm hơn? Cải cách XHCN liệu còn khả thi trong mùa thu này? Có lựa chọn nào khác? Không thiếu những người phê phán tự cho là đã nghĩ như thế từ lâu hoặc nhanh chóng học hỏi được rằng mục tiêu chủ nghĩa xã hội nhất định sai vì hoàn toàn không có chủ nghĩa xã hội. Tôi vẫn tiếp tục tin tưởng vào lý tưởng XHCN của mình, vì theo tôi thất bại này không phải do ý tưởng sai, mà sự thực thi mang lỗi lầm. Thời Bước Ngoặt cũng là thời sinh ra huyền thoại. Ngay cả trong hàng ngũ ủy viên Trung ương đảng cũng có những người khoe đã cãi lại Honecker hàng chục năm trời. Dĩ nhiên, nhất định có những người thì thào rỉ tai bạn bè tin cẩn ý kiến phê phán của mình. Nhưng không có ai nổi lên như một nhà cải cách XHCN triệt để. Ít nhất thì tôi cũng không được chứng kiến. Giờ đây chợt hiện ra giữa một đảng rất thống nhất và đoàn kết ngày ấy các thành phần “thủ cựu” và “cấp tiến”, “cơ hội” và “thủ lĩnh.” Tôi không ưa cách dán nhãn cho các đồng đội như thế. Nó ngăn ta tìm ra một mẫu số chung cho hành động tập thể. Theo tôi, trong thời này tham vọng cá nhân phải nhường bước. Vì đây là câu hỏi tồn tại hay không tồn tại của CHDC Đức. Mặc cho tôi luôn nhắc đến câu hỏi số mệnh ấy, không ai muốn nghe nữa cả. Tôi cũng hiểu là lạm quyền và tham nhũng đã làm rung chuyển đất nước và đảng. Những biểu hiện ấy không thể đi đôi với lý tưởng XHCN. Nhưng chúng không được che mắt ta thấy bên ngoài CHDC Đức và ngay cả bên trong có các lực lượng rất mạnh mẽ không chỉ muốn giải phóng CHDC Đức khỏi các lỗi lầm, mà giải phóng khỏi chủ nghĩa xã hội. Cuộc sống của tôi sau khi từ chức thay đổi hoàn toàn. Người ta vẫn nói, ai nếm mùi quyền lực sẽ khó rời bỏ nó. Ngày trước tôi không nghĩ ngợi gì về quan điểm ấy. Rõ ràng tôi là tù nhân của ảo tưởng sinh ra từ ngày thơ ấu: chủ nghĩa xã hội không đem lại quyền lực cá nhân, mà chỉ phục vụ nhân dân. Bây giờ tôi không thấy thiếu vắng quyền lực. Tôi cần một nhiệm vụ. Tôi thất nghiệp ở tuổi 52. Tôi chỉ có một lựa chọn, buông tay đầu hàng hay trụ được trong điều kiện mới. Với đầu óc thực tế của mình, nhà tôi đã thúc tôi tự lái ô tô. Hồi năm 1971 sau khi thi lái xe xong tôi đã được phát bằng. Từ năm 1976, là ủy viên dự khuyết Bộ chính trị tôi không tự lái xe bao giờ nữa. Nhà tôi kiếm một giáo viên lái xe. Trong chiếc Lada cũ của gia đình, tôi vượt qua được những ngỡ ngàng đầu tiên để lái xe ra đường. Đó là một chiến thắng nhỏ sau thất bại lớn. Gia đình tôi vẫn là hậu phương của tôi. Nhà tôi, hai con trai và con dâu giúp đưa tôi về lại cuộc sống thường nhật bằng cách của họ. Tâm điểm cuộc đời tôi là hai cháu nội Catherina và Franzisco. ĐẠI HỘI ĐẢNG VÀ KHAI TRỪ ĐẢNG Đại hội đảng bất thường của SED được tổ chức sớm hơn, khai mạc vào ngày 8/12/1989. Tôi nằm trong số đại biểu được chọn. Bạn bè khuyên tôi: “Đừng đến đó! Nếu anh ở đó, người ta sẽ tính sổ với anh!” Tôi quyết định: “Tôi được chọn, vậy tôi xuất hiện ở đó, bất kể có phản ứng gì.” Trong Đại hội đảng tôi ngồi giữa đoàn đại biểu của Rostock. Từ sân khấu cạnh của nhà thi đấu Dynamo tôi theo dõi mọi chi tiết Đại hội đảng. Đôi điều trong các báo cáo có lẽ chính tôi cũng sẽ nói trong diễn văn Đại hội đảng của mình. Nhiều chuyện quá khứ bị thuật lại thiếu chính xác, không chứng minh mà cũng chẳng giải trình, mang nặng cảm tính. Nhiều chuyện liên quan đến tương lai của đảng chỉ là ảo tưởng. Chưa hiện rõ những khởi đầu của sự đổi thay thời đại mang tầm lịch sử thế giới. Tôi không có nhiều thì giờ suy nghĩ về một vài cá nhân ngồi trên ghế chủ tịch đoàn đã quay ngoắt 180 độ ra sao. Bù lại thì tôi vui mừng chứng kiến nhiều đồng chí ở cơ sở đấu tranh gìn giữ đảng. Trong giờ nghỉ tôi tranh luận với các đại biểu. Họ đặt câu hỏi sắc bén và chấp nhận các câu trả lời của tôi, cho dù chúng không luôn luôn đủ sức thuyết phục. Chúng tôi trao đổi các ý kiến thuận và chống. Khi Đại hội đảng đứng trước câu hỏi “còn có thể cứu được đảng không?” thì một cuộc hội ý nội bộ diễn ra, không có khách mời, không có truyền thông. Hans Modrow vẫn kiên cường đấu tranh để đảng luôn giữ được ý thức trách nhiệm của mình đối với CHDC Đức. Không có đảng thì chính phủ và vị trí chủ tịch Hội đồng bộ trưởng của ông cũng bị yếu. Tôi rất ấn tượng bởi phong thái của ông. Nhưng rồi, tôi giật mình như phải bỏng. Hans Modrow cả quyết: phiên họp Trung ương đảng thứ 9 “thực tế là một cuộc họp bị lũng đoạn. Có thể nói đó là sự chuyển giao trực tiếp từ hoàng đế sang thái tử, từ tay nọ sang tay kia một cách trắng trợn.” Những ý kiến kiểu ấy đúng là có, nhưng sự thật khác hẳn. Và Modrow biết sự thật. Trước vụ lật đổ Honecker là một cuộc đấu tranh gian khó trong Bộ chính trị cũ. Trước phiên họp Trung ương đảng thứ 9 Modrow không tham gia hạ bệ Honecker, và cũng không có mặt khi Günther Jahn đòi Honecker xuống chức tại cuộc họp các bí thư tỉnh ủy thứ nhất. Tại sao, tôi tự hỏi, ông rập khuôn quan điểm của truyền thông Tây Đức? Tất nhiên tôi biết hôm 18/10 cũng có sự thiếu nhất quán, nhưng tôi không lừa dối đảng. Tôi chợt nghĩ có nên xin phát biểu tranh luận để nêu ra sự thật. Liệu tôi có cơ may được người ta lắng nghe? Tôi tin là không. Cuối cùng lý trí đã thắng tình cảm trong tôi. Tôi tự nhủ: sự tồn tại của đảng mới là chính, đem ra so sánh thì sự bất đồng ý kiến giữa tôi và Modrow mới nhỏ nhoi làm sao. Cho dù rất bất bình, tôi không có kiểu đánh trả bằng chính vũ khí của đối phương. Sự nghiệp mà Modrow và tôi đã và đang phụng sự không xứng đáng bị đem tế trên bàn thờ của phù hoa. Sự nghiệp ấy mang trong mình một hy vọng là đời con cháu sẽ làm được tốt hơn. Cho đến nay đã nhiều năm trôi qua. Vết thương có thể lành. Những điểm chung của chúng tôi trong cuộc đấu tranh chống truy bức hình sự chính trị ở Đức đã làm chúng tôi xích lại gần nhau hơn. Cuộc tranh cãi giữa các ý kiến về lịch sử CHDC Đức và vai trò của chúng tôi trong đó không có người
thắng hay kẻ thua. Mỗi người có quan điểm của mình. Không ai chiếm độc quyền chân lý về CHDC Đức. Sau Đại hội đảng bất thường, tôi bị khai trừ khỏi đảng giờ đây mang tên mới là SED/PDS . Đầu tháng 1/1990, Ban trọng tài mới thành lập gửi cho tôi một bức thư với bảy câu hỏi về vai trò của tôi trong ban lãnh đạo đảng cũ và sự chấp hành điều lệ đảng SED. Tôi cho các bạn tôi xem lá thư. Họ phản ứng khác nhau. Người thì bảo: anh ở trong đảng SED chứ không phải SED/PDS. Anh muốn gì ở Ban trọng tài của một đảng mà anh không gia nhập? Những người khác như Wolfgang Herger, Hartmut König và Gunter Rettner đấu tranh với các ủy viên của ban lãnh đạo mới để tôi được ở lại trong đảng. Tựa như phải ra trước mặt một ủy ban có quyền quyết định sống hay chết, tôi trả lời các câu hỏi của Ban trọng tài hết sức cẩn thận như có thể. Thư trả lời của tôi dài mười lăm trang. Vào một ngày thứ Bảy, 20/1/1990, Ban trọng tài muốn nghe tôi trình bày. Khi tôi đến nhà khách của Trung ương đảng SED ở Berlin, trừ hai ngoại lệ tất cả các đồng chí của Bộ chính trị cũ còn trong đảng hoặc không ở trong tù đều có mặt. Tất cả được lần lượt từng người gọi vào để trả lời các câu hỏi của Ban trọng tài. Siegfried Lorenz nằm trong số những người vào đầu tiên. Ông không bị khai trừ. Tôi còn hy vọng. Tôi tin Ban trọng tài có phân biệt. Tôi sẽ đấu tranh giữ vị trí đảng viên. Các đồng chí còn lại lần lượt vào. Tôi chỉ hỏi đúng một câu: “Thế nào?” Câu trả lời cụt lủn: “Khai trừ!” Trong đó có cả Kurt Hager, Erich Mückenberger và Alfred Neumann, những đồng chí từng dũng cảm quên mình chống chủ nghĩa phát xít. Đảng phải tự đổi mới mình, đó là điều chắc chắn, cả tôi cũng nghĩ thế. Nhưng đổi mới như thế nào? Cách người ta đối xử với các ủy viên Bộ chính trị làm tôi nghĩ đến tòa án giáo hội Trung Cổ. Tôi là người áp chót đến lượt. Mặc dù người ta gọi tôi đến hồi 16 giờ 30, gần nửa đêm tôi mới được hỏi. Sau hơn một tiếng rưỡi hỏi cung – lúc này đã sang ngày 21 – tôi nghe quyết định: “Khai trừ khỏi đảng.” Tôi định rời khỏi phòng thì một nữ đồng chí chắn đường: “Ông Krenz”, cô ta nói, “đề nghị ông đưa thẻ đảng.” Bây giờ tôi mới hiểu rõ cái gì đã xảy ra với mình. Tôi phản kháng: “Tôi có thẻ đảng SED. Đảng của chị không có quyền chiếm hữu nó. Tôi không đưa.” Cô ta không ép tôi. Tôi được giữ thẻ đảng SED. Gia đình tôi và vài người bạn đợi bên ngoài. Dù đã rất muộn, tôi vẫn thảo một thông cáo báo chí. Trong đó tôi thông báo, sau hơn 35 năm trong Đảng XHCN thống nhất Đức tôi đã bị khai trừ khỏi hàng ngũ của đảng. Ngoài ra tôi còn cho biết là đã phản đối quyết định của Ban trọng tài. Tôi đặt câu hỏi công khai: “Khi một đảng đứng lên để xóa bỏ bất công mà lại tạo ra bất công mới thì sẽ dẫn đến đâu? Sau quyết định vội vã này của Ban trọng tài SPD/PDS, tôi hy vọng trong tương lai xa sẽ có một án quyết khách quan hơn về vai trò của tôi trong đảng, về những thành công đạt được trong một thời kỳ phức tạp, cũng như về các sai phạm và lầm lạc của tôi.” Ngày mới đã được ba giờ khi vợ chồng tôi về đến nhà và thấy các nhà báo đợi sẵn. Không phải nhà báo của CHDC Đức, mà từ CHLB Đức. Họ muốn rủ rê tôi thanh toán với một đảng mà trước đây hai tiếng tôi còn là thành viên. Họ thất vọng khi thấy không lợi dụng được tôi. Hôm nay tôi không làm việc đó, sau này nữa cũng không. Xung đột này chỉ liên quan đến tôi và PDS mà thôi. Sau này một số đồng chí ngày xưa bối rối khi thấy tôi chập chững viết lách xuất bản và viết cho cả những tờ báo và tạp chí CHLB Đức chưa bao giờ tử tế với CHDC Đức. Tôi đã coi thường là trong trường hợp tôi người ta không chỉ quan sát tôi viết gì, mà viết cho báo nào. Ngoài chuyện có những lỗi lầm tệ hại hơn là viết cho một tờ báo lệch lạc thì tôi sẵn sàng chịu trách nhiệm cho mỗi từ tôi đã viết ra ở đó. Tôi không chịu trách nhiệm cho những gì người khác viết về tôi. Số báo NEUES DEUTSCHLAND ra ngày 22/1/1990 viết về lý do khai trừ tôi, trong đó có nói tôi đã “hời hợt đánh mất cơ hội đổi mới triệt để hồi mùa thu năm ngoái.” Lập trường đơn giản hóa, cho rằng một số cá nhân có lỗi làm sụp đổ chủ nghĩa xã hội, quả là dễ dãi. Nó ngăn cản không cho phân tích khách quan các nguyên nhân xã hội của cuộc thay đổi thời đại. Tôi không bao giờ cãi là mình cùng có lỗi lớn trong bước sụp đổ của CHDC Đức. Tôi không chỉ là một đảng viên nào đó. Tôi là ủy viên của những hội đồng quan trọng có đất xoay xở. Nhưng tôi chỉ xắn tay can thiệp khi CHDC Đức đã sa vào khủng hoảng trầm trọng. Sự thật cũng là: lẽ ra hồi mùa thu năm 1989 chúng tôi có thể bầu các đồng chí khác, tốt hơn, thông minh hơn vào Bộ chính trị. Biết đâu qua đó sự sụp đổ của CHDC Đức sẽ chậm đi. Về nguyên tắc thì tình cảnh đó không khác được nữa rồi. Nguyên nhân CHDC Đức sụp đổ nằm ở tầng sâu hơn nhiều. Nó liên quan đến lịch sử chủ nghĩa xã hội và chính trị quốc tế, di sản của Stalin để lại, hình thái xuất hiện hệ thống thế giới chủ nghĩa xã hội sau năm 1945 và cuộc đối đầu giữa Hoa Kỳ và Liên Xô, Chiến tranh Lạnh và sự thù hằn giữa CHDC Đức và CHLB Đức, xuất phát điểm của CHDC Đức kém hơn về kinh tế, cũng như thiếu tính cộng đồng trong Hiệp ước Warszawa, và cũng có cả nguyên nhân Liên bang Xô viết từ thập kỷ 80 nằm hấp hối trên giường bệnh. Các sai lầm chủ quan của lãnh đạo CHDC Đức cùng sự thủ cựu và bất lực của chúng tôi khi không theo đuổi các áp lực khách quan đòi hỏi chỉnh sửa đã góp phần làm chủ nghĩa xã hội tàn lụi. Sau thời Bước Ngoặt, trong một bài viết của mình Honecker đã trách tôi phản bội chủ nghĩa xã hội. Tôi hoàn toàn phản đối. Trong đời tôi không bao giờ phản bội quan điểm XHCN của mình. Tôi đã cố gắng, tiếc là quá muộn, góp sức xóa bỏ các biến dạng và sai phạm của chủ nghĩa xã hội, chứ không bao giờ xóa bỏ chủ nghĩa xã hội. Sau khi từ chức tôi đã biết thêm nhiều điều mới mẻ. Ví dụ như đêm Giáng sinh năm 1989. Có tiếng chuông ở cửa khi đã khuya. Tôi mở cửa. Giám mục quận Pankow, cha Werner Krätschell, đứng trước cửa. Một tay ông cầm cây nến đỏ, tay kia cầm cuốn “Những quyền cơ bản của nhân dân Đức” từ cuộc cách mạng 1848. Ông Krätschell vừa từ một buổi lễ nhà thờ về. Ông cho rằng, trong tình cảnh của tôi có lẽ một cuộc trò chuyện sẽ tốt. Tôi mời ông vào nhà. Tối hôm đó chúng tôi ngồi lâu với nhau. Một linh mục và một người vô thần. Người này chăm chú lắng nghe người kia, thừa biết là không ai trong hai chúng tôi từ bỏ niềm tin của mình, song đó cũng không phải mục đích cuộc nói chuyện. Chúng tôi trao đổi những trải nghiệm về mùa thu năm 1989. Ông nói về trải nghiệm của ông ở “bên dưới”, còn tôi nói về “bên trên.” Cuộc nói chuyện làm tôi buồn. Vì sao, tôi tự hỏi, ngày xưa chúng ta không thể đối xử với nhau một cách cởi mở như thế này? Đất nước ta hôm nay có lẽ sẽ ít vấn đề hơn nhiều, nếu cuộc đối thoại thân mật giữa những người bất đồng ý kiến là một phần của cuộc sống mà không gây ra ngờ vực. Hai chúng tôi tìm được sợi dây nhân bản nối với nhau, nối cho đến tận hôm nay. Tình hình chính trị không lắng xuống, đến tận tháng 1/1990 cũng vậy. Mặc dù Đại hội đảng diễn ra và các cựu ủy viên Bộ chính trị bị bắt giam, cuộc đụng độ vẫn nóng lên. Các nhà cải cách của SED/PDS hôm nay chịu áp lực tương tự như ban lãnh đạo bị thay thế ngày trước. Không nhận thấy họ có ý tưởng nào để chuyển biến triệt để tình hình CHDC Đức. TRƯỚC KHI VÀO BÀN TRÒN Tôi lo lắng. Thay vì khẩu hiệu mùa thu “đưa mật vụ đi lao động” ngày càng nhiều người la hét “đưa mật vụ lên giá treo cổ.” Một chuyện khủng khiếp, làm lu mờ tính chất hòa bình còn ngự trị trên quảng trường Alexander ngày 4/11/1989. Trước bối cảnh ấy Wolfgang Herger và tôi nhận lời mời đến Bàn Tròn trung tâm ngày 22/1/1990 để cung cấp thông tin về mối quan hệ giữa các bộ máy đảng, nhà nước và an ninh. Sự xuất hiện của chúng tôi mang mục đích bọc lưng cho chính phủ và SED/PDS để họ rảnh rang giải quyết các vấn đề hiện tại và tương lai của đất nước, thay vì phải suốt ngày xin lỗi cho những sai phạm của lãnh đạo SED ngày xưa. Herger và tôi đứng ra cả một buổi chiều đón nhận các câu hỏi phức tạp bên Bàn Tròn. Chúng tôi nói về một học thuyết an ninh cường điệu của lãnh
đạo đảng và nhà nước. Nhưng chúng tôi cũng chỉ ra được học thuyết ấy bị ảnh hưởng của Chiến tranh Lạnh và thái độ của CHLB Đức ra sao. Chúng tôi giải trình những cấu trúc của Bộ an ninh quốc gia đã hình thành qua 40 năm. Chúng tôi cũng nói, các học thuyết của chủ nghĩa Stalin đã đỡ đầu nó từ khi lọt lòng. Chúng tôi phê phán sự thiếu vắng của kiểm tra dân chủ trong kinh tế, chính trị, công luận, tư pháp và bộ máy an ninh đã sinh ra chủ nghĩa chủ quan, thói nhắm mắt trước vấn đề, bất lực cao độ trước nhu cầu tự sửa đổi mình và cải cách nội bộ cần thiết. Điều đó cũng thể hiện qua thực tế trong Bộ an ninh quốc gia là – trừ những quyết định về cán bộ – báo cáo của Bộ an ninh quốc gia không được đem thảo luận tại Bộ chính trị lẫn trong Hội đồng quốc phòng. Chúng tôi thông tin về vai trò Vụ các vấn đề an ninh của Trung ương đảng. Chúng tôi cho thấy vụ này không có thẩm quyền hướng dẫn hay kiểm tra các bộ trưởng. Vụ các vấn đề an ninh phụ trách công tác chính trị của đảng và trong các cơ quan vũ trang chứ không phải cơ quan đứng giữa tổng bí thư và các bộ trưởng. Wolfgang Herger và tôi chủ tâm xác định rõ ràng, lãnh đạo SED dưới thời tôi lãnh đạo đã nhận trách nhiệm cho các phát triển lệch lạc ở CHDC Đức. Vì vậy trong phần phi lộ chúng tôi nhấn mạnh: “Chúng tôi muốn chỉ rõ rằng, các đảng viên SED cũng như nhiều nhân viên cơ quan trật tự và an ninh từng công tác chân thực cũng như với ý định tốt đẹp nhất đều không chịu trách nhiệm về chuyện đó,” Chúng tôi đấu tranh để truy tố mọi hành vi phạm pháp. Nhưng ai hành động theo luật pháp, người đó không được phép bị thiệt thòi chỉ vì họ từng làm việc trong Bộ an ninh. Một số người khi hỏi chúng tôi đã luân lý hóa. Họ làm như chỉ một mình CHDC Đức là có bộ máy an ninh. Họ không quan tâm đến vai trò chống phá CHDC Đức trong Chiến tranh Lạnh của Cục bảo hiến và Cục tình báo CHLB Đức. Chúng tôi cho đó là bất công, nếu các nhân viên của Bộ an ninh quốc gia đồng loạt bị giơ đầu chịu báng. Lúc Herger và tôi rời nơi họp, chúng tôi gặp lại linh mục Krätschell. Tự ông đã tiễn chúng tôi đến họp Bàn Tròn. Ba chúng tôi cùng nhau đi bộ về đến nhà tôi. Khi chia tay, linh mục nói: “Tôi biết là không thể thuyết phục ông về với Chúa lòng lành. Nhưng tôi không biết những người anh em đỏ của ông còn định làm gì với ông. Nếu ông bị bắt, tôi sẽ luôn luôn sau lưng ông.” Bảy năm sau, khi tôi bị “những người anh em đen” tống vào tù thì Werner Krätschell là một trong những người đầu tiên đến thăm gia đình tôi và hỏi có thể làm được gì cho gia đình. Từ trong tù, khi nghe chuyện đó, tôi đã viết thư cảm ơn thiện cảm đầy tình người của ông. Tôi cũng có trải nghiệm với linh mục Eppelmann. Một ngày tháng 2/1990 Hans Modrow gọi điện đến tôi. Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng thông báo, ngày càng nhiều cán bộ công quyền bị truy tố tư pháp vì gian lận bầu cử. Linh mục Eppelmann sẵn sàng đấu tranh đòi chấm dứt truy tố các thị trưởng và cán bộ khác ở tầng địa phương với điều kiện là trước đó phải phơi bày toàn bộ sự thật về bầu cử. Modrow đề nghị, nếu tôi trình bày ý kiến mình về bầu cử địa phương một lần nữa thì tốt. Tôi nói: tôi chỉ có thể cập nhật bản báo cáo đã chuẩn bị sẵn nhưng không trình bày hồi tháng 11/1989 mà thôi. Ngày 16/2/1990 vô tuyến truyền hình CHDC Đức đưa một chương trình với sự tham gia của tôi và Eppelmann. Tôi trình bày: “Trong thời điểm ngày càng phát hiện nhiều gian lận kết quả bầu cử địa phương ngày trước và tạo ra một áp lực kinh khủng cho tư duy dân chủ của nhân dân, tôi, cựu chủ tịch Ủy ban bầu cử CHDC Đức, cũng một lần nữa muốn trình bày ý kiến của mình về các quá trình trên. Dựa vào các hồ sơ, tôi có thể cam đoan với nhân dân CHDC Đức rằng sau khi thống nhất với Ủy ban bầu cử có sự tham gia của các đảng phái tổ chức và nhân sĩ tôi đã thúc đẩy thực hiện bầu cử nghiêm túc vô điều kiện. Kết quả bầu cử do các huyện gửi lên đều được ghi chép nghiêm chỉnh và được Ủy ban bầu cử trung ương công khai hóa nguyên dạng rồi nộp lên Hội đồng nhà nước với chữ ký của mọi thành viên Ủy ban bầu cử để phê chuẩn. Đồng thời tôi cũng không thể chỉ nói ra nhận định trên. Tất cả chúng tôi, những người trong lãnh đạo đảng và nhà nước ngày đó và có ảnh hưởng quyết định đến các quan hệ chính trị, tất cả chúng tôi đều cùng phải gánh trách nhiệm chính trị về những hiện trạng xã hội mà trong đó sự đấu tranh phê phán với thực tế ngày càng thui chột và khi bầu cử cho phép làn sóng đồng tâm tập thể thế chỗ cho biểu hiện ý chí dân chủ, đã thế lại còn cho rằng nó mang tinh thần dân chủ XHCN. Về vấn đề này tôi xin nhắc lại phát biểu trước Bàn Tròn: tôi nhận đồng trách nhiệm về chính sách của lãnh đạo SED ngày ấy. Cả hôm nay lẫn tương lai tôi không định đẩy trách nhiệm đó lên đầu người khác. Cùng các bạn hữu chính trị tôi đã nỗ lực quá muộn để đem lại tình hình mới cho SED. Chúng tôi đã thất bại, có lẽ cũng vì chúng tôi không đủ dũng cảm chia tay với một chính sách đã làm biến dạng chủ nghĩa xã hội và với bầu cử giả hiệu đã làm xấu mặt đất nước ta trước thế giới. Nguyên nhân của các gian lận bầu cử được phát giác, theo tôi, không nằm nhiều trong sai lầm của cá nhân riêng lẻ như trong hệ thống bầu cử được tạo ra trong 40 năm – vốn không tạo điều kiện cho các quyết định thực sự dân chủ. Mất thực tế cộng với niềm tin đạt được gần 100 phần trăm đồng thuận với chính sách của lãnh đạo đảng và nhà nước là xuất phát điểm của tham vọng vơ con số thành tích trong mọi lĩnh vực sinh hoạt xã hội, nghĩa là cũng trong bầu cử, khiến nảy sinh một cuộc đua quyết liệt giành lấy những con số hay ho hơn. Hôm nay chúng tôi biết rằng con số đó không phù hợp với không khí chính trị trong nước. […] Tôi hy vọng, trước hết chúng ta hãy hướng tầm mắt về phía trước. Điều đó lại càng cần thiết, vì sinh hoạt địa phương phải hoạt động hữu hiệu và phải được lãnh đạo bởi các hội đồng không bị mang di sản nặng nề của giới lãnh đạo cũ. Tôi kiến nghị vứt bỏ lại những sai lầm và nhược điểm của chúng tôi với tinh thần nghiêm túc về lịch sử, nhân tính, nhưng cũng độ lượng. Tôi ủng hộ những giá trị thuộc về di sản tích cực của lịch sử CHDC Đức […]” Suốt chương trình truyền hình Eppelmann ngồi cạnh tôi. Rốt cuộc thì chuyện gian lận bầu cử cũng lòi đuôi, ông khoái trá nhận xét sau khi tôi trình bày xong. Như tôi thấy, ông không giữ lời hứa sẽ đấu tranh cho các thị trưởng và cán bộ địa phương vô tội trong vụ lũng đoạn bầu cử. SÁP NHẬP THAY VÌ HỢP NHẤT Trong mùa xuân năm 1990, ngày càng rõ là phương án sáp nhập trong câu hỏi thống nhất nước Đức sẽ thắng thế. Tôi chỉ còn nuôi hy vọng gìn giữ được càng nhiều càng tốt những giá trị quý báu của CHDC Đức. Kết quả bầu cử ngày 18/3/1990 làm tôi khá bất ngờ. Nhiều công dân CHDC Đức tin rằng đồng hành với CHLB Đức sẽ mở ra khả năng liên kết không khí xã hội trật tự và ấm áp của CHDC Đức với chế độ chính trị cơ bản của CHLB Đức. Trong đó đầy rẫy ảo tưởng, nó thể hiện tâm lý sáp nhập có lẽ đồng nghĩa với hy vọng thuận tình giải quyết các vấn đề mà ý tưởng XHCN thất bại để lại. Ngược với quyết định của Bàn Tròn, một cuộc vận động tranh cử hung hăng với hàng đoàn người diễn thuyết và dán áp phích từ CHLB Đức đổ sang, một cuộc tranh cử đại diện cho các đảng Tây Đức trên lãnh thổ CHDC Đức. Cũng nhiều đồng chí hỏi tôi: phải chăng với Bước Ngoặt, chính chúng ta đã tạo đất sống cho những gì sắp xảy ra? Kết quả không còn là một CHDC Đức được cải cách, mà là một kết thúc nhanh chóng của CHDC Đức. Tôi vẫn phải bác bỏ điều đó. Dù có buồn vì diễn biến này đến đâu thì khởi đầu của kết thúc cho CHDC Đức có từ trước đó xa. Nó nằm trong sự bất lực của các nhà nước XHCN ở châu Âu, không kiến tạo nổi chủ nghĩa xã hội hiện thực như một lựa chọn đáng tin, có sức thuyết phục và thực sự đáng sống để làm đối trọng với bản chất của xã hội tư bản chủ nghĩa. Trước bối cảnh đó, khẩu hiệu ngu dân trắng trợn “Tự do thay vì chủ nghĩa xã hội” đã được hưởng ứng ở tầm nhất định. Tôi tin đó sẽ là một sự hưởng ứng đi đôi với ân hận lớn khi những lời hứa hẹn hoành tráng trong tranh cử phải cọ xát với thực tế,
khi người dân CHLB Đức phải căn cơ tiền bạc hơn như đã được hứa trước kỳ bầu cử. Sau này Honecker cũng lên tiếng như sau: “Năm 1987 chúng tôi nhận được thông tin từ Washington, CHDC Đức sẽ là ‘giá phải trả’ cho ngôi nhà châu Âu.” Tôi không nhận được thông tin như thế. Tôi cũng không rõ Liên Xô ngay từ năm 1987 đã có thể có những lợi ích chính trị nào để đẩy CHDC Đức đi. Nếu quả thực Honecker biết điều đó thì ông đã không thông tin cho Bộ chính trị và Trung ương đảng. Lẽ ra ông đã phải công khai nói ra điều đó trước Ban cố vấn chính trị của Hiệp ước Warszawa. Có lẽ quan trọng nhất là thay đổi chính sách của CHDC Đức đối với CHLB Đức. Lúc đó thì Honecker sẽ phải đem theo một đường lối khác hẳn khi sang thăm Bonn. Tôi mường tượng ra Kohl sẽ sa vào những khó khăn chính trị nào nếu Honecker nói: Chiến tranh Lạnh đã chấm dứt rồi, chúng ta hãy cùng nhau suy nghĩ về liên quốc gia giữa hai nhà nước Đức với mục tiêu thống nhất nước Đức! CHDC Đức lúc đó sẽ nắm chủ động sáng kiến về chính sách Đức. Sự thống nhất sẽ không diễn ra trong áp lực. Cả hai nước Đức sẽ kết hôn bình đẳng. Sự kiện thống nhất sẽ được chuẩn bị dài hơi hơn, bình đẳng hơn về chính trị và xã hội, và không yếm thế đối với nhiều công dân CHDC Đức như đã thực tế xảy ra. Giả sử hồi năm 1987 Honecker thực sự biết chuyện – như ông kể sau này – thì đó là một trong những khuyết điểm trầm trọng nhất của ông khi không đem ra tranh luận thẳng thắn trong Bộ chính trị. Lịch sử không cần biết chữ “nếu.” Đối với tôi, giá trị của thống nhất nước Đức là đã loại trừ được nguy cơ hai nhà nước Đức có chiến tranh với nhau. Trong men say chiến thắng vì hợp nhất được hai nhà nước, hầu hết các chính khách của CHLB Đức cũ đã thành nạn nhân tuyên truyền của chính họ khi đặt quân bài vào cửa chống cộng. Họ đánh lẫn sự bất bình của công dân CHDC Đức hồi mùa thu năm 1989 với sự hưởng ứng quan hệ chính trị ở CHLB Đức cũ. Bắt đầu có sự nhộn nhạo mọi giá trị, không chỉ giá trị chính trị, mà cả văn hóa giá trị nói chung. Các giá trị lý trí giảm sút. Vụ lợi vật chất thắng thế. Bất ổn xã hội, nạn thất nghiệp, tình hình tội phạm, lối hành xử tàn bạo và thù nghịch với ngoại kiều làm mọi người lo sợ. Tất cả các quyết định quan trọng đều do người Tây Đức đưa ra. Nhiều người Đông Đức bị sa vào khủng hoảng tâm linh. Sự nản chí, vô vọng, lãnh đạm chính trị, thất vọng, lui về nội tâm ngày càng tăng lên. Hành vi đổ tội tập thể, tẩy chay và thóa mạ các đảng viên SED gây ra thù hằn và chia rẽ. Chỉ sau vài tháng khẩu hiệu “chúng ta là một dân tộc” đã biến thành chia rẽ “người Đông” và “người Tây.” NHIỆM VỤ PHI PHÁP HÓA Trong một chiến dịch lén lút mập mờ năm 1991, người ta bắt các thành viên lãnh đạo nhà nước của CHDC Đức và đưa vào tù tra cứu mà không được xử, có người ở đó mấy năm liền. Tại Hội nghị thẩm phán Đức thứ 15 ngày 23/9/1991 ở Cologne bộ trưởng tư pháp Klaus Kinkel nhân danh chính phủ đòi: “Thưa quý ông quý bà, chính các vị thẩm phán và công tố viên có một nhiệm vụ rất đặc biệt trong sự kiện đang đến với chúng ta. […] Tôi biết rõ là các tòa án không làm hết được những gì còn tồn đọng. Nhưng chúng ta phải làm một phần cơ bản trong đó, không có lựa chọn nào khác. Tôi tin tưởng vào nền tư pháp Đức. Phải phi pháp hóa chế độ SED […]” Kể từ đó trở đi CHDC Đức, một nhà nước thành viên Liên Hợp Quốc ngày trước bị coi là “nhà nước phi pháp CHDC Đức.” Với đường lối do nhà nước đề ra này, CHLB Đức bắt đầu tiến hành vô số hành vi phi pháp chống công dân CHDC Đức. Hôm nay tôi nhớ lại lời thủ tướng CHLB Đức Kohl trong cuộc nói chuyện điện thoại giữa hai chúng tôi hồi mùa thu năm 1989. Ông nói, nếu tôi có vấn đề gì thì cứ nhấc điện thoại gọi. Dĩ nhiên tôi biết là quan hệ của thủ tướng CHLB Đức – không chỉ với tôi – đã đổi khác hoàn toàn. Vì thế tôi chỉ viết một lá thư. Tôi đề nghị ông dùng ảnh hưởng cỉa mình để hàng triệu công dân CHDC Đức không trở thành nạn nhân của nước Đức thống nhất, bị đẩy ra ngoài lề xã hội hoặc bị kỳ thị vì lý do chính trị. Tôi không muốn để xảy ra hiểu lầm, vì vậy tôi trình bày: “Tôi không nói đến những người có trách nhiệm chính trị ở CHDC Đức. Tôi nói đến các đảng viên SED và cộng tác viên cơ quan nhà nước, những người hoàn toàn tin tưởng vào sự công bằng của nền trật tự chính trị và nhà nước của CHDC Đức và ở cơ sở đã hiến dâng sức lực và niềm tin của mình cho nhà nước của họ […]” Tôi nghĩ, nếu nhất định phải trả thù sự tồn tại của CHDC Đức thì người ta hãy quy trách nhiệm Bộ chính trị chứ không phải các công dân từng hành động trên cơ sở hiến pháp và pháp luật của CHDC Đức. Tôi sẵn sàng đứng ra nhận trách nhiệm. Suy nghĩ đó không hợp ý những người đang thống trị. Họ muốn tuyên án những người lính biên phòng, những người gọi là “thấp cổ bé miệng” trước đã. Qua đó họ có tạo ra trong xã hội một không khí thuận lợi cho mình theo kiểu “cá bé thì thịt, cá lớn thì thả.” Bằng cách ấy người ta gây căm ghét và tạo ra cái gọi là cơ sở pháp lý cho một vụ xử chính trị chống giới lãnh đạo nhà nước CHDC Đức. Về ý đó, tôi còn viết cho thủ tướng CHLB Đức: CHDC Đức “được công nhận theo luật quốc tế, là thành viên Liên Hợp Quốc, thành viên Hiệp ước Warszawa, liên minh chặt chẽ của Liên Xô, và các đại diện của CHDC Đức là đối tác hội đàm cao cấp – cả với ông. Thay vì hoàn tất các vướng mắc trong lịch sử mới nhất của Đức, nghĩa là của hai nước Đức như tôi quan niệm, một cách khách quan cần thiết, hôm nay người ta hình sự hóa chính sách của CHDC Đức, đưa ra xử các cá nhân thực hành nghĩa vụ xuất phát từ Hiệp ước Warszawa, đẩy nhân viên cơ quan nhà nước ngày xưa vào cảnh thất nghiệp – mặc dù nhiệm vụ chính trị của họ thống nhất với luật pháp CHDC Đức –, làm nhiều người mất an sinh xã hội trong tuổi già. Vì thất nghiệp và hạn chế hưu trí mà nhiều công dân CHDC ĐỨC cũ bị vào cảnh thiếu thốn vật chất.” Từ khi hợp nhất nước Đức đến nay mới được vài tháng. Tôi cố gắng trình bày các mối quan hệ trong thư một cách thực tế như có thể. Tôi không muốn viết một bức thư nặng ý thức hệ, mà chỉ gọi tên những sự việc có thật có thể chỉnh sửa được trong quá trình thống nhất. Vì vậy tôi trình bày: “Muốn thống nhất nước Đức thành công thì phải giải độc không khí. Nếu ở Đức muốn có hòa bình nội tại thì người ta không được phép phục thù chính trị, đẩy chính sách của SED lại gần chủ nghĩa phát xít, thóa mạ lịch sử của CHDC Đức.” Tất nhiên tôi biết thủ tướng CHLB Đức sẽ không trả lời. Mà ông ta sẽ viết được gì cơ chứ? Ông có thể thú nhận chính sách của chính phủ ông là tính sổ với CHDC Đức không? Viết thư và viết báo bây giờ là cách duy nhất của tôi nhằm tận dụng kinh nghiệm chính trị và thể hiện lịch sử CHDC Đức đúng như tôi đã trải nghiệm. Trong những năm tiếp theo tôi chuyển kiến nghị của mình đến một số chính khách CHLB Đức và nước ngoài, trong đó có cả thư gửi các tổng thống CHLB Đức von Weizsäcker và Herzog. Năm 1992 tổng thống Đức, Ts Richard von Weizsäcker, chuyển tới tôi một đáp từ đầy suy nghĩ xoay quanh những trải nghiệm và lo lắng của tôi trong quá trình thống nhất. Phản ứng của tổng thống Herzog thì khác. Năm 1995, khi cựu tổng thống Liên Xô Gorbachev, đại sứ Liên Xô kỳ cựu ở CHDC Đức Abrassimov, các cựu tư lệnh lực lượng vũ trang hợp nhất của Hiệp ước Warszawa là nguyên soái Kulikov và đại tướng Lushev tiết lộ cho tôi biết các kiến thực của họ về biên giới giữa CHLB Đức và CHDC Đức, tôi nghĩ: tổng thống Đức phải biết những tài liệu thời sự này trước khi chúng được công bố. Tôi gửi chúng cho ông xem. Tôi không đề nghị Herzog cho biết ý kiến của ông hoặc xin ông làm gì cho tôi hay các bị cáo khác. Tôi biết lý lẽ tự vệ của các chính khách: họ không thể can thiệp vào quá trình xử án vì tư pháp là một ngành độc lập. Họ chỉ im lặng không nói ra là chính quyền trao cho tư pháp nhiệm vụ xử án. Trong thư gửi Herzog tôi chỉ ghi chú một điểm: thư Gorbachev chứng tỏ CHDC Đức không chia tay lịch sử như một “nhà nước phi pháp”, mà là một nhà nước có trách nhiệm hòa bình lớn lao. Chắc điều đó đã làm các ngài trong phủ tổng thống điên đầu. Ngày 8/1/1996 một nhân viên từ bộ phận trên trả lời tôi. Tôi không thể
tin nổi những gì mắt thấy. Người ta đã biến ý tưởng ban đầu của tôi là thông báo cho tổng thống các suy nghĩ của Gorbachev về truy tố tội phạm chính trị ở Đức thành một cáo trạng không chỉ chống tôi, mà chống cả các đảng viên SED. Trong thư viết: “Ông có chỉ ra là CHDC Đức không chia tay lịch sử như một nhà nước phi pháp. Nhưng thực tế đó không thể che đậy CHDC Đức mấy thập kỷ liền không cho công dân của mình hưởng các giá trị dân chủ cơ bản, áp đặt báo chí, theo dõi và bỏ tù các nhà phê phán, nhốt nhân dân sau rào dây thép gai và bãi mìn. Trách nhiệm chính trị cho sự phi pháp ấy và các vi phạm nhân quyền trước hết thuộc về SED và lãnh đạo của họ.” SED – ít nhất thì đó cũng là 2,3 triệu đảng viên. Tôi nghĩ, tổng thống không thể biến tất cả họ thành tội phạm được. Ít nhất thì các diễn văn công khai của ông không nói ra điều ấy. Với bức tranh lệch lạc này về CHDC Đức người ta không bao giờ thống nhất nước Đức được. Những thư từ trao đổi giữa tôi và lớp 8b trường phổ thông trung học Simon Marius ở Gunzenhausen (bang Bayern) cho thấy những định kiến rập khuôn từ thời Chiến tranh Lạnh vẫn còn tác động sâu rộng đến mức nào. Bối cảnh là thế này: tháng 2/1986 học sinh của trường đó đề nghị Honecker giới thiệu trao đổi học sinh ở đó với một nhóm FDJ từ Meissen và Weimar. Thư của họ được đưa đến bàn tôi. Tôi bàn với bí thư thư nhất Trung ương đoàn Eberhard Aurich. Công ty du lịch CHDC Đức tổ chức các cuộc thăm hỏi hai chiều. Tất cả đều hài lòng, cả các học sinh Tây Đức lẫn các đoàn viên FDJ từ Meissen. Tôi có thể nhớ rõ chuyện này vì chuyến trao đổi thanh niên ngày đó suýt hỏng chuyện. Không phải Bộ an ninh CHDC Đức mà Cục bảo hiến liên bang trong báo cáo thường niên đã xếp chuyến trao đổi thanh niên vào hạng phản hiến pháp. Tám năm sau, một lớp 8 hiện tại của trường đó – các học sinh này hồi năm 1986 còn ở tuổi đi vườn trẻ – muốn biết vì sao có các chuyến thăm viếng ngày xưa. Họ tham gia một cuộc thi về “Lịch sử Đức” do tổng thống CHLB Đức treo giải. Tôi trả lời chi tiết cho các học sinh. Họ hỏi đi hỏi lại nhiều lần. Trong một bức thư họ thú nhận: “Hình như chúng tôi hỏi một cách khá ‘dở hơi’ thì phải, vì bên Tây Đức chúng tôi nhận được một hình ảnh là chẳng có gì ở CHDC Đức diễn ra mà ‘mật vụ’ không nhúng tay.” Mặc dù vậy tôi rất vui khi thấy các học sinh này giật giải nhì trong cuộc thi và được tổng thống đón tiếp. Đồng thời tôi tự hỏi: sử sách trong tương lai xa sẽ viết gì về CHDC Đức? Câu hỏi này làm tôi bức xúc. Từ học sinh lớp tám cho đến tổng thống CHLB Đức có một hình ảnh về CHDC Đức hoàn toàn xa lạ với thực tế ở CHDC Đức. Nước Đức chia cắt trong một châu Âu chia cắt hôm nay được nhìn nhận một cách phiến diện. CHDC Đức ngay từ đầu đã mang nghi vấn vì khác bản chất với CHLB Đức. Ngay cả ngôn ngữ cũng bị nắn theo một chiều. CHDC Đức lúc nào và ở đâu cũng là “nhà nước phi pháp” và “toàn trị.” Ai không lên án CHDC Đức sẽ bị coi là “đầu bê tông.” Ai nhớ đến CHDC Đức theo nghĩa tích cực thì là người hoài cổ. Lịch sử của CHDC Đức, trừ các ngoại lệ, hầu như chỉ được viết bởi những người CHLB Đức cũ. Thậm chí những người đấu tranh cho quyền công dân cũng chỉ đóng vai trò bên lề. Những gì hiện ra trên truyền thông thường được sàng lọc qua lăng kính của một tổng biên tập Tây Đức. Trong điều kiện ấy chân lý lịch sử ít có cơ may. Tôi viết điều này ra không vì cay đắng. Trong đời tôi không hề có ảo tưởng về cách xử sự của CHLB Đức cũ, một khi nắm gáy được CHDC Đức. Tôi không bao giờ tính đến sự công tâm đối với CHDC Đức. Và tôi đã không nhầm. NHỮNG GÌ ĐƯỢC BIẾT VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Tôi thường được hỏi đã đặt chân vào được nước Đức thống nhất chưa. Khó đặt chân quá. Các quyền công dân của tôi bị hạn chế. Tôi không có thẻ căn cước. Mỗi khi phải trình diện tại nhà băng hay nhận thư bảo đảm ở bưu điện, đăng ký vào khách sạn hoặc đi bầu – tôi chỉ có thể đưa ra một tờ chứng nhận là kẻ tội phạm. Tôi đã quen phải trình diện thường xuyên ở sở cảnh sát. Ở CHLB Đức tôi đã phải thu thập những kinh nghiệm không tốt lành gì cho nhà nước pháp quyền. Nó bắt đầu với việc CHDC Đức sáp nhập vào CHLB Đức. Sau đó ít lâu một hồ sơ về tôi được cảnh sát chính trị Berlin lập ra, mang số Dir.VB B I và chữ ký U. Schmidt. Trong đó người ta vu cho tôi góp tay chuyển dịch hàng triệu Mark “tiền SED”. Một cáo trạng khủng khiếp, bịa đặt hoàn toàn. Chuyện này bị một nhà báo gán cho tôi một cách bí ẩn, có lẽ để gây áp lực tâm lý cho tôi. Người ta định làm tôi thối chí. Khi tôi khiếu nại, đơn của tôi được đẩy từ bộ trưởng tư pháp sang Bộ trưởng Nội vụ Berlin. Không ai chịu nhận thẩm quyền đó. Thật xấu mặt, vì những vụ bí mật như vậy nghe nói chỉ được làm trong Bộ an ninh quốc gia. Phòng công tố tại tòa án bang Berlin làm đúng hình thức là bắt đầu điều tra một vụ vi phạm bí mật công tác. Tôi ít quan tâm ai trong bộ máy cảnh sát đã vi phạm bí mật công tác, mà chỉ muốn biết người ta lấy đâu ra quyền lập hồ sơ về tôi với những lòi dối trá và vu khống, hòng biến tôi thành một kẻ cắp. Bất kể tôi đi ô tô đến đâu trong những năm đầu sau thống nhất, tôi đều bị “theo chân.” Chuyện này diễn ra trắng trợn đến mức tôi không thể không thấy. Tôi viết thư đến cảnh sát trưởng của Berlin, báo là bị theo dõi. Trong thư phúc đáp, người ta viết xanh rờn: “Không thể xác định là có biện pháp của cảnh sát theo dõi ông.” Từ đó trở đi quả thật tôi không thấy bị theo chân nữa. Bù lại thì có biện pháp ghê hơn: cáo trạng ngộ sát trong nhiều vụ, chiếm đoạt tự do và nắn luật, khai man trước và sau khi tuyên thệ. Trong vụ đánh số 50 Js 42401/88 người ta còn điều tra về vụ chiếc máy bay Boeing 747 của PAN-AM bị rơi ở Lockerbie (Scotland). Nhân viên cảnh sát hình sự liên bang từ Frankfurt am Main và phòng công tố tại tòa án bang ở Frankfurt am Main còn đến hỏi cung tôi. Công tố viên trẻ tuổi – hình như chẳng biết gì về CHDC Đức ngoài việc từng tồn tại một nhà nước có tên như thế – tận hưởng cảm giác cho rằng đã nắm gáy được chủ tịch Hội đồng nhà nước CHDC Đức cuối cùng. Cáo trạng về CHDC Đức hoặc chính tôi chịu trách nhiệm về vụ rơi máy bay – phi lý đến mức tôi từ chối bất kỳ một lời bình luận về vụ này. Ngày ấy không tháng nào mà tôi không bị gọi đi hỏi cung, khai nhân chứng, đến phiên xử hoặc ban điều tra. Tôi quá ít thì giờ để trả lời câu hỏi đã đặt chân vào được nước Đức thống nhất chưa, một đất nước với những viên chức, thẩm phán và công tố viên toan bắt tôi quỳ gối. Thêm nữa là nhà tôi, một giáo viên với hơn 30 năm kinh nghiệm công tác, từ năm 1991 bị cấm hành nghề dịch vụ công. Tôi đã học chung sống với những hành hạ và ngang trái. Tôi không để chúng tác động vào mình. 1992 Gorbachev đến Berlin. Ông sẽ trở thành công dân danh dự của thành phố. Tôi viết cho ông ta một lá thư dài, nhắc ông nhớ lại những gì đã nói với tôi hôm 1/11/1989 – thống nhất nước Đức không nằm trong chương trình nghị sự. Tôi hỏi ông: “Chẳng lẽ anh để người ta tung hô cho một sự kiện mà – ít nhất là theo lời anh nói với các đồng chí của anh ở CHDC Đức – anh không muốn?” Ngày trước có nhiều người âu yếm gọi ông “Gorbi”, hôm nay tôi thường nghe người ta cáo buộc ông đã phản bội CHDC Đức. Tôi không chia sẻ quan điểm đó. Tôi không tin là các quá trình xã hội trên thế giới này diễn ra ở phương thức ấy. Giả sử lời cáo buộc phản bội ấy thắng thế, nó sẽ ngăn chúng ta phát hiện ra những nguyên nhân khách quan cho sự thất bại của chủ nghĩa xã hội ở châu Âu. Phản bội cũng có nhiều kiểu. Tôi loại trừ khả năng phản bội có tính toán nhằm phụng sự một thế lực ngoại bang. Nhưng cũng có kiểu phản bội vì yếu nhược, vì hãnh tiến. Rốt cuộc thì đối với người bị phản bội chẳng có gì khác. Liệu hình thức ấy có tồn tại ở Gorbachev, có lẽ chỉ lớp con cháu của chúng ta mới biết được, khi hồ sơ của Hoa Kỳ và Liên Xô được giải mật. Tôi không muốn phỏng đoán mò mẫm làm gì. Trong thư gửi Gorbachev tôi viết, sự thất bại của chính sách Perestroika do ông chủ trương là một bi kịch cho tất cả những người cánh tả. Tôi nhắc ông nhớ đến chủ định gắn kết lòng chân thành
với chính trị. Tôi viết thêm: “Chính vì thế, giải thưởng cho anh – công dân danh dự của Berlin – làm tôi suy nghĩ. Tôi thấy xấu hổ vì cách đây chưa lâu nhiều chỉ huy quân đội Xô viết có công lao từng hiến dâng cuộc sống để giải phóng Berlin, cả các chiến sĩ chống phát xít danh tiếng bị gạch tên khỏi cái danh sách công dân danh dự mà người ta sắp đưa tên anh vào. Tôi bức xúc khi thấy người lính Hồng Quân cũ Heinz Kessler từng tham gia chống chủ nghĩa phát xít và sau này thành Bộ trưởng Quốc phòng CHDC Đức, nay chỉ vì các chức vụ chính trị ở CHDC Đức mà bị cầm tù ở ngay thành phố sắp đưa anh lên vị trí công dân danh dự. Tôi căm phẫn vì chính thành phố đang trọng vọng anh đã sa thải cả những công nhân đổ rác vì họ từng là nhân viên Bộ an ninh quốc gia được chính anh khen ngợi ngày nào. Người ta có thể có ý kiến khác nhau về Honecker: dù có những bất đồng về chính kiến, anh vẫn từng gọi ông ta là ‘anh bạn Erich’ của anh. Trong lúc người ta tung hô anh ở Berlin thì ông già đau yếu ấy đang đấu tranh chống lại Thần chết trong một nhà tù mà ông đã từng bị giam ở thời Quốc xã. Trong lúc anh nhân dịp 9/11 trở thành công dân danh dự thì nhiều người từng ngăn đổ máu trước đây ba năm không có công ăn việc làm, thậm chí còn bị tư pháp Đức truy bức. Người ta định xóa đi một sự thật là chính công dân CHDC Đức, trong đó có nhiều đảng viên SED, ở những khoảnh khắc mở cửa biên giới đầy kịch tính đã đảm bảo không cho một tiếng súng nổ, và qua đó ngăn được một cuộc nội chiến. Mikhail Sergyevich thân mến, tôi đề nghị anh đừng cho phép người ta viết tên anh đè lên tên những người khác đã từng đặt nền móng cho sức sống của thành phố này. Nhất định công luận sẽ rất chú ý đến anh, nhưng những người bạn cũ của anh hy vọng ở anh một tín hiệu nhằm khắc phục lịch sử hậu chiến chung của chúng ta một cách chân thực.” Mấy năm sau tín hiệu này sẽ đến, và nó mâu thuẫn như chính bản thân Gorbachev. Trong khi một đằng ông phản đối truy bức hình sự công dân CHDC Đức mang ý nghĩa chính trị, đằng khác ông tỏ ra có trí nhớ tồi về hiệu lực của cuộc cải cách ruộng đất. Từ năm 1995 Gorbachev đã đấu tranh chống truy bức hình sự công dân CHDC Đức mang tính chính trị trong ba tuyên bố nguyên tắc. Ông nói đến “cuộc săn phù thủy” ở Đức. Ngày 22/9/1995 ông thông báo cho tòa án Berlin rằng ông đã cùng Kohl, Bush, Thatcher và Mitterrand chấm dứt Chiến tranh Lạnh. Ông viết: “Nghĩa vụ của tôi trong quan hệ này là phải nhấn mạnh: giới lãnh đạo chính trị CHDC Đức dưới quyền Egon Krenz đã ủng hộ nỗ lực đó.” Ông chấm dứt thư bằng đoạn sau đây: “Cố gắng quy trách nhiệm về tình hình biên giới ngày ấy cho cựu tổng bí thư SED Egon Krenz gây ra ấn tượng rằng cố gắng đó là một thanh toán chính trị và hoàn toàn là bước thụt lùi vào các biện pháp của Chiến tranh Lạnh.” Thời kỳ Bước Ngoặt có đặc tính là con người thay đổi ở mức độ không thể hình dung ra trước đó. Tôi thường nhớ đến một câu thông thái của Wilhelm Bush: Đó là những người hùng rơm rác, qua một đêm đã xong lột xác, họ yêu mến bất cứ nhà nước nào, có thể gọi họ là kẻ ác. Tôi cũng đã gặp những người như thế, tiếc rằng trong số đó có cả những ủy viên Bộ chính trị SED. Họ từ bỏ lý tưởng của mình để đối lấy một chức vụ nho nhỏ hoặc tránh được một chút truy bức tư pháp. Điểm mạnh của họ ngày xưa là a dua. Hôm nay họ lại đóng vai trò cũ, tuy nhiên ở một địa điểm khác. Tôi cũng có điều kiện cảm nhận nhiều người coi tình bạn và tình đoàn kết là lý tưởng sống của mình. Năm 1990 chính quyền cấm các cựu thành viên Bộ chính trị và gia quyến được điều trị tại bệnh viện chính phủ ở phố Scharnhorststrasse (Berlin). Từ mấy tuần trước đó, vợ tôi đang được nhận một liệu pháp đặc biệt không thể gián đoạn. Mặc dù vậy người ta cấm không cho vợ tôi vào. Trong tình huống đó, bác sĩ Heinz Wuscheck đã đứng ra nhận trách nhiệm. Trong một thời kỳ mà các đồng chí ngày xưa của tôi ưa lánh mặt thì gữa hai gia đình – chưa hề biết nhau trước năm 1990 – đã nảy sinh một tình bạn đầy ý nghĩa. Từ miền ven biển Baltic, vợ tôi và tôi nhận được lời mời của gia đình Wunderlich đi nghỉ tại nhà cuối tuần do họ xây từ thời CHDC Đức trong một khu nhà nghỉ dưỡng. Hồi đó người ta cảnh báo gia đình Wunderlich nên cắt đứt quan hệ với tôi thì hơn. Không thể loại trừ các hành động côn đồ gây sự do sự có mặt của tôi trong nhà. Đối với gia đình Wunderlich mà chúng tôi đã quen từ những năm 50, tình bạn mạnh hơn sợ lũ côn đồ. Nhiều người Tây Đức và Tây Berlin bày tỏ lòng gắn kết với tôi. Trong đó có viên chức tư pháp Werner Heinlein. Tôi vẫn giữ quan hệ mật thiết đến tận hôm nay với nhà hoạt động xã hội dân chủ người Munich ấy. Tôi cũng nhận được cảm tình từ nước ngoài. Cựu thành viên chính phủ dưới thời Palme, ông Kjell Wase, đã mời vợ chồng tôi qua Thụy Điển. Ở đó tôi làm chứng cho đám cưới giữa một phụ nữ gốc CHDC Đức cũ và một người Thụy Điển. Wolfgang Harich đến thăm tôi hồi năm 1991. Vì kêu gọi tẩy chay mà năm 1957 ông nhận án mười năm tù ở CHDC Đức cũ. Ông đã ngồi tù tám năm trong đời mình. Dù có sự truy bức đó và bị tù lâu, ông vẫn trung thành với những lý tưởng cộng sản. Ngày còn là tổng bí thư SED tôi đã đưa ra chủ trương phục hồi ông. Năm 1991 ông muốn biết vì sao tôi đấu tranh để ông được phục hồi. Chúng tôi chuyện trò hàng tiếng đồng hồ. Ông say mê với ý tưởng không được để những kẻ căm thù CHDC Đức nay được viết lịch sử đất nước này. Harich là chủ nhiệm một Ủy ban điều nghiên ngoài luồng, chuyên thăm dò dân ý về lịch sử Đức. Khác với Nghị viện Đức muốn khắc phục lịch sử hậu chiến theo tiêu chí ý thức hệ, ủy ban của ông vận dụng phương pháp khoa học lịch sử. Nhờ ông đề nghị, năm 1994 tôi được gọi vào ban chấp hành của ủy ban đó. Thực tế là Harich đã kéo tôi trở lại công tác chính trị. Lẽ ra ông có quyền coi tôi là đối thủ chính trị. Tôi từng là cán bộ của một đảng đã bỏ rơi ông hồi năm 1956. Cho đến cuối đời, ông là một người tư vấn bậc cha chú của tôi. Người ta vẫn nói, tình bạn được thử thách qua gian khó. Các bạn tôi trước thời Bước Ngoặt nay vẫn là bạn tôi. Nhất là những người bạn thân thiết trong nhiều năm hoạt động ở đoàn thanh niên FDJ. Tôi có thêm bạn mới. Nếu đúng là người ta giàu vì bạn tốt thì, hiểu theo nghĩa đó, tôi là người rất giàu. XỬ VÀ ÁN Tôi ra trước một tòa án CHLB Đức gần hai năm trời. Tôi bị kết án vì các chức vụ thời CHDC Đức, hay đúng hơn là trong Bộ chính trị và Hội đồng quốc phòng. Bản cáo trạng dày 1.555 trang – đầy ba cặp giấy. Người viết chúng là các công tố viên Tây Đức, những người chỉ biết CHDC Đức từ quan điểm Chiến tranh Lạnh của họ. Ngày 25/8/1997, sau khi tòa tuyên án, thẩm phán Hoch chấm dứt lời thuyết trình bằng câu: “Ông Krenz, ông bị bắt.” Nhờ các luật sư của mình, ông Unger và Ts Wissgott, thoạt tiên tôi chỉ bị ngồi tù 18 ngày. Mười năm sau mùa thu năm 1989 ấy, tôi bị “tuyên án tù tổng cộng 6 (sáu) năm 6 (sáu) tháng vì tội ngộ sát và ba lần tham gia ngộ sát trong cùng sự vụ.” Ba thẩm phán trẻ tuyên án tôi. Họ nói: “Nhân danh nhân dân.” Họ ám chỉ nhân dân nào? Nhân dân CHDC Đức cũ hay nhân dân CHLB Đức ngày xưa? Tôi đã tuyên thệ trước hiến pháp CHDC Đức chứ không trước hiến pháp Cộng hòa liên bang Đức. Tôi kháng án. Viện công tố cũng vậy. Họ muốn ném tôi vào tù mười một năm. Viện công tố tối cao nêu lý do khắt khe hơn. Họ trách tòa án bang Berlin đã “nhận định lệch lạc về quy mô phạm tội của bị cáo này [ám chỉ tôi, E. Krenz].” Trong chức vụ của tôi – như công tố viên thượng đẳng của CHLB Đức nói – tôi đã “từ năm 1983 gần như cùng vị trí với Erich Honecker”. Tôi là “thủ phạm sau lưng các thủ phạm trên tầng cao nhất” như ông ta luận ra. Ông ta không chứng tỏ thông thạo sự việc. Và cũng không cần. Viện công tố tối cao phụng sự chính trị. Và chính trị muốn đưa nguyên thủ quốc gia cuối cùng của CHDC Đức – do Quốc hội bầu – vào tù. Tôi nhận ra điều ấy trong mỗi ngày xử án: cuối vụ xử tôi, người ta muốn lập nên một ý thức rằng giới lãnh đạo chính trị của CHDC Đức là một lũ sát nhân. Từ đó nhất quyết suy ra sự tẩy chay đạo đức triệt để đối với cả một hệ thống,
một hệ thống không làm gì khác ngoài 40 năm trời phạm tội. Ai phê phán hệ thống CHLB Đức hiện tại bằng cách chỉ ra các thành tựu của CHDC Đức, người ấy sẽ được chỉ cho xem bản án kết tội Bộ chính trị. Trong tương lai người ta muốn ngăn chặn các lựa chọn khác mang tính XHCN, bất kể ở hình thức nào. Tất nhiên, nếu xét về sự nghiệp chính trị thì tôi không vô tội. Từ thế giới quan và đạo đức của một người theo chủ nghĩa xã hội, không thể có lời biện hộ nào cho những người chết và bị thương ở biên giới. Mỗi người chết là một người chết quá nhiều. Điều đó cũng đúng với những người chết ở biên giới, và cả với những người lính biên phòng CHDC Đức bị bắn chết sau lưng từ ổ phục kích bên Tây hay bởi tay những người chạy trốn. Cuộc sống là sở hữu quý nhất của con người, đối với tôi đã và đang không hề là lời nói suông. Là công dân CHDC Đức tôi đã nghĩ thế và hôm nay cũng thế. Một trong những thất bại lớn nhất trong đời tôi là đã không ngăn chặn được bi kịch con người và những phát súng chết người ở biên giới đã gây ra nỗi đau không sao bù đắp được cho những người hầu hết còn trẻ, cho gia đình và bạn bè họ. Vấn đề chỉ là: cho đến năm 1990 chúng ta sống trong một thế giới vũ trang đến tận răng. Trên đất Đức có hai hệ thống xã hội thù địch đứng đối mặt nhau. Mỗi phe có khối đồng minh quân sự của mình. Những quy tắc về đạo lý không có giá trị giữa hai phe, mà các lợi ích chính trị mang tính quyết định. Ở cả hai chiến tuyến của Chiến tranh Lạnh đều như vậy. Người ta không được phép đổ hết tội cho CHDC Đức. Tôi bị đặt điều là dùng các điều kiện chính trị biện hộ cho hành động của mình ở CHDC Đức. Không phải Chiến tranh Lạnh, mà con người đã nổ súng ở biên giới. Tất nhiên không ai hành động tách rời các điều kiện và thực tế lịch sử. Trong lịch sử, những người hành động đều có tên tuổi địa chỉ. Họ ra quyết định trong điều kiện cụ thể mà họ vấp phải hay tạo ra. Chất lượng của hành động mang nhiều bản chất khác nhau. Tôi đã hành động có ý thức, không bao giờ là kẻ bám càng, và là người cùng chèo lái. Cả khi hôm nay nhìn lại, tôi cũng không thu nhỏ mình lại. Hôm nay tôi cũng không muốn là kẻ đổi mặt. Tôi không phải người hành động vì cho đó là định mệnh, cũng chẳng bao giờ là con rối trong tay người khác. Tôi đã và vẫn là một người theo chủ nghĩa xã hội. Tất nhiên đã từng có những thúc ép đối với CHDC Đức và qua đó cũng đối với tôi, vì CHDC Đức là thành viên Hiệp ước Warszawa. Thúc ép về chính trị và kinh tế thì cả CHLB Đức cũng có, vì họ là thành viên NATO. Đó là lý do vì sao nhà cầm quyền ở đó quay mặt làm ngơ cho Nga vào Chechnya, không lên án Thổ Nhĩ Kỳ xâm phạm quyền con người, không phê phán Chirac về những vụ thử bom nguyên tử, điều Tornado Đức sang Nam Tư v.v. Những gì người ta lấy làm cớ trừng phạt tôi, đó không phải lỗi của tôi. Những gì người ta cho là tội lỗi của tôi, không tòa án Đức nào muốn và có thể lấy cớ đó để trừng phạt tôi. Án quyết của phòng đại hình số 27 thuộc tòa án bang Berlin dày 300 trang. Một số trang trong đó nói về thái độ chính trị của tôi hồi năm 1989 mà tòa án cũng biết. Tôi trích dẫn từ văn bản án quyết: “Đầu tháng 4/1989 bị cáo Krenz là người thay đổi chế độ sử dụng vũ khí, khi bị cáo thay mặt Erich Honecker đi vắng để giữ vị trí tổng bí thư. […] Chủ trương này của bị cáo Krenz phù hợp với thái độ của bị cáo trước đó. Ngay cả khi bị cáo luôn cố gắng giữ biên giới bất khả xâm phạm và vì thế chấp nhận việc giết người chạy trốn là một hành động tạm thời bất khả kháng, ngay từ khi bắt đầu làm bí thư Trung ương đảng và ủy viên Hội đồng quốc phòng bị cáo đã có chí hướng xây dựng hệ thống bảo vệ biên giới một cách phù hợp để không nhất thiết dẫn đến sử dụng súng chống lại người chạy trốn. […] Mùa thu năm 1989 bị cáo góp phần quyết định làm giảm căng thẳng tình hình ngày đó đang dễ dàng đưa đến một cuộc nội chiến với hậu quả không lường. […] Trong những ngày tháng 10/1989 với nhiều cuộc biểu tình lớn ở nhiều thành phố lớn của CHDC Đức cũng như trong tháng 11/1989 sau khi bức tường Berlin được mở ra, bị cáo Krenz đã tích cực và có nhiều sáng kiến để không gây ra đổ máu. Tòa án chấp nhận coi là sự thật, trong cuộc biểu tình lớn ở Leipzig – được hoạch định vào ngày 9/10/1989 – bị cáo đã cam đoan với nhân chứng là Gs Ts Friedrich, giám đốc Viện nghiên cứu thanh niên Leipzig, sẽ làm tất cả trong quyền hạn của mình để ngăn đổ máu. Bị cáo đã thông báo nội dung cuộc nói chuyện đó cho nhân chứng Ts Herger, Vụ trưởng các vấn đề an ninh trong Trung ương đảng SED, và ra chỉ thị cho Vụ các vấn đề an ninh tận dụng mọi khả năng để ngăn cản lực lượng an ninh sử dụng vũ lực. […] Ngày 13/10/1989 bị cáo đến Leipzig khi biết một cuộc biểu tình lớn được hoạch định vào ngày 16/10/1989, và trong hội đàm với ban công tác tỉnh Leipzig với sự tham gia của các nhân chứng Ts Herger, Streletz, Karl-Heinz Wagner – thứ trưởng Bộ nội vụ và tổng chỉ huy – và Rudi Mittig – thứ trưởng Bộ an ninh quốc gia – bị cáo đã ấn định tuyệt đối không được phép sử dụng vũ lực chống lại người biểu tình, trừ trường hợp lực lượng an ninh bị trực tiếp tấn công và không có cách tự vệ nào khác. […] Ngày 13/10/1989 bị cáo đã cùng nhân chứng Streletz […] thảo lệnh số 9/89 của Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng, trong đó có đoạn ‘Để bảo đảm an ninh và trật tự ở Leipzig và ngăn chặn khiêu khích dưới mọi hình thức, tôi ra lệnh […] chỉ được phép chủ động sử dụng nhân lực và phương tiện cảnh sát khi người biểu tình có hành động bạo lực và khi có lệnh của trưởng ban công tác tỉnh. Tuyệt đối cấm chủ động sử dụng súng khi có biểu tình.’ […] Sau đó bị cáo Krenz thông tin cho đại sứ Liên Xô ở CHDC Đức về tình hình ở Leipzig và lệnh số 9/89, nhằm ngăn chặn động thái của quân đội Xô viết có thể khiến bên ngoài hiểu rằng GSSD (Lực lượng vũ trang Xô viết ở Đức) sẽ được dùng để chống lại người biểu tình. Ngoài ra, bị cáo còn thông tin kèm đề nghị các nhân chứng Streletz, đại tướng Snetkov tổng tư lệnh GSSD để lực lượng vũ trang Xô viết ở Leipzig, Halle, Magdeburg, Berlin và vùng phụ cận trong trại, nhằm ngăn chặn tình hình nóng thêm. Ngày năm 19/10/1989 bị cáo Krenz phát biểu trước chủ tịch Hội đồng nhà thờ Tin Lành ở CHDC Đức – giám mục tiểu bang Ts Werner Leich, chủ tịch Hội đồng nhà thờ Tin Lành – giám mục Ts Demke [Demke là phó chủ tịch – chú thích của E. Krenz], chủ tịch Hội đồng giám mục Manfred Stolpe và trưởng ban thư ký Hội các nhà thờ Tin Lành ở CHDC Đức – trợ lý giám mục Martin Ziegler, rằng các vấn đề chính trị sẽ chỉ được giải quyết bằng phương tiện chính trị. Bị cáo nói, chủ trương của ban lãnh đạo đảng và nhà nước mới không muốn đối đầu. Ngày 24/10/1989, khi diễn thuyết trước Quộc hội CHDC Đức bị cáo Krenz tuyên bố sẽ khẩn cấp đưa ra quy định pháp lý nhằm chấm dứt truy tố công dân CHDC Đức muốn rời bỏ đất nước một cách phi pháp. Chiểu theo sáng kiến của bị cáo Krenz, ngày 27/10/1989 Hội đồng nhà nước CHDC Đức đã ban hành lệnh ân xá cho những cá nhân trước ngày 27/10/1989 có hành động phạm pháp nhằm rời bỏ CHDC Đức một cách phi pháp. […] Ngày 31/10/1989 bị cáo Krenz bay sang Matxcơva và […] giải thích cho Mikhail Gorbachev dự luật cấm sử dụng súng chống biểu tình ở vùng sát biên giới như sau: ‘CHDC Đức sẽ cố gắng ngăn chặn mọi hình thức sử dụng súng ở biên giới. […] Chỉ được bắn khi tính mạng và sức khỏe của lính biên phòng bị đe dọa nghiêm trọng.’ Sau khi thảo luận kỹ càng, Gorbachev đã chấp thuận. Sau đó bị cáo Krenz ban lệnh số 11/89 của Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng Cộng hòa dân chủ Đức ngày 3/11/1989. […] Nội dung lệnh này là bảo đảm không được sử dụng súng trong cuộc biểu tình được hoạch định vào ngày 4/11/1989 ở Berlin mà theo thông tin gửi đến bị cáo Krenz sẽ có một nhóm đông người định tấn công hệ thống bảo vệ biên giới quanh Cổng Brandenburg. Chiều tối ngày 9/11/1989 bị cáo Schabowski phổ biến thông cáo báo chí trước ống kính truyền hình trực tiếp của CHDC Đức, cá nhân du lịch nước ngoài từ nay trở đi được phép xin mà không cần lý do […], ngay sau đó, trong đêm rạng ngày 10/11/1989 đã có vô số công dân CHDC Đức ào đến các cửa khẩu qua khu miền Tây của Berlin. Đường lối không sử dụng vũ lực do bị cáo Krenz ở cương vị Chủ tịch Hội đồng
Quốc phòng đưa ra đã khiến cho đêm đó diễn ra một cách hòa bình. Chiểu theo lệnh số 11/89, cho đến khi có lệnh khác, các lực lượng vũ trang nhận lệnh không được dùng súng, kể cả trong ngày mồng 9 rạng mồng 10/11/1989. Đường lối mà Bộ chính trị đã chọn dưới sự chỉ đạo của bị cáo Krenz – chỉ dùng phương tiện chính trị, không dùng phương tiện quân sự hay cảnh sát – cũng được bị cáo tuân thủ trong thời gian kế tiếp và được bị cáo thông báo tới Mikhail Gorbachev. Bị cáo đề nghị Gorbachev chỉ thị cho đại sứ Kochemassov khẩn trương liên lạc với đại diện các quốc gia phương Tây ở khu vực miền Tây của Berlin để bảo đảm trật tự bình thường trong thành phố cũng như ngăn chặn gây hấn ở vùng biên.” Văn bản án quyết là như vậy. Người ta đã xác nhận là tôi đã cùng gây tác động trong phạm vi điều kiện của mình để ngăn chặn bạo lực ở mức tối đa ở biên giới, không chỉ trong mùa thu năm 1989. Mặc dù vậy tôi vẫn bị điệu thẳng từ phòng xử án đi. Hôm đó là ngày 25/8/1997. HAI BỨC THƯ VÀ HAI QUAN ĐIỂM Trong tù tôi đọc thấy linh mục Schorlemmer nghĩ gì về bản án dành cho tôi. Theo như báo đăng, ông nói, tôi nên vui mừng vì được ngồi tù ở Moabit chứ không ở Bautzen . Kiểu đơn giản hóa ấy tôi không ngờ lại của một người được tiếng là có tư duy phân biệt. Tôi ra chiếc bàn nhỏ trong phòng giam và viết cho linh mục Schorlemmer một bức thư. Trong đó tôi viết, người ta đã tuyên án tôi một cách phi pháp. Nhưng tôi có thể chung sống với án đó. Tôi không uốn lưng trước tòa. “Nếu cần giữ tư thế cho CHDC Đức như người đại diện cuối cùng của CHDC Đức thì tôi xin quyết tâm. Nhưng việc người ta biến tôi thành kẻ giết người thì vừa không có cơ sở tư pháp lẫn không thể chấp nhận về chính trị”, tôi viết. Ông Schorlemmer trả lời. Một lá thư làm tôi cay đắng. Nó thể hiện quan điểm của một người trong phong trào công dân CHDC Đức về sinh mệnh chính trị của tôi. Tôi không chia sẻ quan điểm đó. Dù cho luận cứ của ông nghiệt ngã đến đâu, tôi vẫn tiếc vì sao một cuộc đối thoại như thế này lại chỉ có thể diễn ra sau khi CHDC Đức sụp đổ. Lại lần nữa tôi tự hỏi, vì sao chúng tôi không thể cùng những đầu óc phê phán như ông tìm ra một đường đi chung? Ông là một người bất đồng ý kiến, nhưng đó sẽ là một thách thức cho cuộc đối thoại. Lẽ ra chúng tôi phải nhận ra được rằng những người như ông không ở trong hàng ngũ đối địch với CHDC Đức, mà muốn đưa ra tư duy mới để tăng sức sống cho chủ nghĩa xã hội. Ngày 11/9/1997 ông Schorlemmer gửi cho tôi một bức thư vào nhà tù Alt Moabit 12a: “Ông Krenz thân mến, Kể ra cũng là một cảm giác kỳ lạ khi nhận được thư của ông từ nhà tù Moabit vào những ngày đầu tiên của tháng 9/1997. Trước đây mười năm không chỉ Honecker và Kohl gặp nhau, mà còn có một tài liệu chung của SED và SPD được công bố, thể hiện nỗ lực tìm đến những điểm chung trong trách nhiệm toàn cầu về hòa bình và giữ gìn điều kiện sống tự nhiên cơ bản và – trong tinh thần chính sách Perestroika và Glasnost của Gorbachev – lấy xuất phát điểm là sự dấn thân của mọi xã hội và mọi cá nhân đều quan trọng, và mọi phe đều tin tưởng ở nhau khả năng cải cách – vì cùng chung trách nhiệm về tương lai bị đe dọa. Ngày ấy tôi cũng đấu tranh cho một tinh thần hợp tác trong quan hệ nội chính trong nước ta, mặc dù hồi tháng Chín đã có nhiều người cho đó chỉ là trò đưa đẩy chiến thuật. Tiếc thay, những người ấy có lý, như bài diễn văn của Herger ngay từ tháng Mười đã chứng tỏ. Nước CHDC Đức ấy, toàn bộ Bộ chính trị và cả chính ông phải chịu trách nhiệm, vì thay cho cải cách là sự sụp đổ đã xảy ra. Phải chăng một CHDC Đức hưởng ứng cải cách sẽ thu phục được người dân và nhất định sẽ ủng hộ Gorbachev tốt hơn là một CHDC Đức mà ông ta đi tìm ở một mình Kohl và trong cuộc “bán đứng” CHDC Đức tại Caucasus? Trong nhiều thập kỷ tôi vẫn liên tục tự hỏi, vì sao những người cá lẻ trong các ông ở Bộ chính trị không có can đảm rời bỏ mối liên kết với tinh thần thiển cận và mù quáng tư tưởng. Như người ta vẫn được nghe, ông là người phụ trách các vấn đề an ninh và được coi là hoàng thái tử của Honecker, đó là lý do khiến tất cả chúng tôi không hy vọng gì nhiều. Sự gắn kết chặt chẽ giữa Bộ quốc phòng, Bộ an ninh và Bộ giáo dục đã không thực sự góp phần nâng cánh cho những ý tưởng giải phóng của chủ nghĩa xã hội. Và ‘biên giới quốc gia của chúng ta’ không chỉ nguy hiểm, mà còn là nỗi xấu hổ và nhục nhã cho mỗi người sống ở nước này. Tôi không chỉ sợ biên giới ấy, tôi còn xấu hổ vì nó. Năm 1989 tôi được phép đến Tây Berlin dự đại hội nhà thờ, lúc đó tôi đã nói, đây là một vết thương mưng mủ, và nó sẽ làm hại nước ta. Và ngay từ đầu những năm bảy mươi tôi đã ngộ ra rằng CHDC Đức không thể thay đổi chế độ biên giới của mình trước khi chính CHDC Đức tự thay đổi, vì nếu không thì mọi người – cũng vì lý do kinh tế – chạy mất. Vì sao sau khi xây xong bức tường người ta đã không tiếp tục nỗ lực thu phục lòng dân thay vì tiếp tục giam cầm họ? Cả về nghĩa bóng lẫn nghĩa đen, bức tường ngày càng cao lên thay vì thấp xuống, ngày càng quan trọng hơn thay vì mất ý nghĩa đi. Và khi Hiệp ước Helsinki được phê chuẩn năm 1975 và KORB 3 được chúng ta nhiệt liệt hưởng ứng thì các cộng tác viên của Mielke đã thảo ra một chương trình hủy hoại đặc biệt mà tôi từng là nạn nhân cho đến tháng 10/1989. Ông Krenz ạ, cho đến tận ngày 15/9/1989 người ta còn quyết định ra một chương trình đặc biệt nhằm hủy hoại tôi. Chương trình này dự định sẽ được “lôi ra dùng” vào ngày 15/12/1989, nó bao trùm tất cả các lĩnh vực cuộc sống, toàn bộ môi trường gia đình và bè bạn. Và những người mà chúng ta cử ra biên giới với chó đi tuần và Ban 2000 thì sao? Hôm nay tôi cũng nghĩ đến những người lính biên phòng và hình ảnh kẻ thù của họ, một cấu trúc tư tưởng hệ lệch lạc, người ta muốn bảo vệ CHDC Đức về bên ngoài, trong khi đó lại bắn vào những người muốn rời bỏ đất nước này… Nhưng về mặt khác thì ông cũng có lý: chúng ta là một phần trong cuộc đối đầu chính trị ở một tiếp điểm cực kỳ nguy hiểm giữa các hệ thống. Nhưng khi có các tín hiệu mở cửa từ Matxcơva thì không ngờ chính CHDC Đức lại càng đóng cửa chặt hơn. Chính ông đã cùng gây ra tình trạng đó, qua hành động, qua im lặng, qua dung thứ, và qua cả những phát ngôn không thể hiểu lầm về cuộc tàn sát tại quảng trường Thiên An Môn. Mặt khác thì tôi cũng không quên là hôm 9/10/1989 và 9/11/1989 ông đã góp sức bảo đảm cho sự kiện 17/6 không lặp lại và không xảy ra một cuộc tàn sát. Và khi tôi gặp ông ở Pankow trước cuộc trò chuyện rất phức tạp giữa tôi và Hermann Kant cũng như sau cuộc nói chuyện của chúng ta trên vô tuyến với Fritz Pleitgen, tôi đã hiểu rõ rằng ông còn là một người khác nữa, khác với hình ảnh của ông do báo chí CHDC Đức đem lại, khác với hình ảnh chính ông tạo ra trong mắt tất cả chúng tôi. Cuối cùng thì ông cũng là người bảo đảm cho tiến triển hòa bình của ngày 4/11 và chủ trương cho truyền hình – trực tiếp! – sự kiện vĩ đại tại quảng trường Alexander ấy, vì hồi đó chỉ một người được phép và phải quyết định cái gì được vô tuyến CHDC Đức truyền trực tiếp. Và những lo ngại mà người ta dự đoán ở ông đã không thành sự thật (như tôi đã viết trong “Freitag”). Tôi chăm chú theo dõi vụ xử và cũng đọc cả những phát biểu của ông trong NEUES DEUTSCHLAND. Và tôi nói trước mặt các bạn tôi – những người “khó bao dung hơn” và còn mang nhiều căm hờn trong mình – rằng nền dân chủ đã giải phóng ông để ông tìm được một tư duy riêng và ngôn ngữ riêng. Chưa bao giờ trong những năm trước năm 1990 có thể thấy trong lời lẽ và ngôn từ của ông nhiều khả năng tư duy biệt lập như vậy. Không hiểu cái thế giới mà ông tự giam mình vào ấy là một thế giới như thế nào? Và tất nhiên tôi cũng hiểu được rằng gia đình của người chết và những người bị tổn hại cả đời vì bức tường muốn giành được công lý, họ muốn những kẻ có tội phải được tìm ra, gọi tên và trừng phạt. Việc cá nhân ông bị gọi là kẻ giết người, xét về cá nhân lẫn tư pháp đều không thể chấp nhận. Nhưng tôi cũng chưa thấy ông nêu rõ rằng ông là đồng phạm về chính trị và đạo đức đối với từng nạn nhân bi thảm cá lẻ cũng
như đối với toàn thể chế độ vốn chỉ tồn tại được cùng với bức tường. Điều đó tôi muốn nói trước với ông một cách rõ ràng. Mặt khác, tôi đã đấu tranh vì lý do nhân đạo trong mọi vụ, kể cả vụ Honecker, thậm chí cả vụ Mielke, nhằm bãi bỏ truy tố hình sự. Tôi cũng nghi ngờ cơ sở pháp lý mà người ta vận dụng để chống ông, nhất là – nhục nhã thay – khi vị công tố viên đọc lời luận tội ông cũng chính là người đến tận năm 1979 mới được phép bắt đầu điều tra truy tố (gần như vô vọng) các thẩm phán của tòa Freisler . Giờ thì tôi xin ông chớ quên là đã nhận được một vụ xử mang tính công bằng của nhà nước pháp quyền, ông đã có dịp bào chữa thuận lợi và các luật sư cực giỏi, và hôm nay ông không ngồi tù ở Bautzen mà ở Moabit […] và thậm chí ông còn được viết cho tôi một bức thư. Ông hãy thử hình dung ra một người tù chính trị ở CHDC Đức – trong suốt thời CHDC Đức – được phép viết thư cho một người bên ngoài! Ngày đó tôi thậm chí không được phép viết thư cho những người nát rượu trong tù để ít nhất cũng động viên tinh thần họ. Ít nhất thì tôi cũng muốn nói ra chuyện ấy, vì tôi không thấy ông nhắc đến, và bây giờ ông viện dẫn các điều kiện nhà nước pháp quyền để đòi những gì nhà nước pháp quyền này muốn đòi cho chính nó. Đó là quyền của ông, tôi ủng hộ ông được nhận quyền đó. Nhưng tôi không thấy ông nhấn mạnh, đó cũng là một phần trong sự kiện ông, chính ông, được giải phóng. Vừa lúc nãy tôi đọc một thư độc giả trong tờ SÜDDEUTSCHE ZEITUNG do một người Munich viết. Người ấy hỏi, liệu có thể thực sự áp dụng công thức Radbruch trong trường hợp ông và hai ủy viên Bộ chính trị khác hay không, và liệu 98% những kẻ bám càng có hí hửng tìm được một người để đổ hết tội và bây giờ không cần nhìn lại chính mình nữa. Tôi cũng mong muốn chúng ta nên hỏi: làm sao để chúng ta phù hợp với những động cơ lương thiện của những người theo chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản mà không sinh ra bôi nhọ CHDC Đức, vì điều đó chỉ đưa đến một sự hoài cổ thảm hại và đúng ra cũng chẳng hợp lý. Thêm nữa, hành động ấy là một dạng tự bào chữa trước những lỗi lầm và tội ác khủng khiếp xảy ra trước năm 1945 nhân danh nước Đức. Tôi quyết tâm nhấn mạnh sự phân biệt ấy, cho dù bị công luận thù ghét. Nhưng, những người vỗ tay chào đón ông trước cửa tòa án là những người bạn nào vậy? Tôi sợ họ. Tôi không muốn có lại CHDC Đức, và thực ra tôi tin rằng chính ông cũng không muốn quay lại đất nước CHDC Đức ấy. Gọi toàn bộ vụ án ấy là “tư pháp của kẻ thắng trận” tôi thấy không đúng, nhưng – theo quan điểm của tôi – nó đúng là một phần của sự phi pháp hóa hoàn toàn CHDC Đức và biến ông thành một trong những dấu hiệu thể hiện. Để nói cho rõ ràng một lần nữa: cá nhân ông không phải là một kẻ sát nhân. Nhưng xét về đạo đức và chính trị thì ông là một trong những người chịu trách nhiệm chính cho chế độ ấy và cũng làm nó sụp đổ thông qua căn bệnh kinh niên dị ứng với thực tế và một dạng sử dụng quyền lực làm tổn hại dài hạn tư tưởng tự do cánh tả và phần nào chèn ép sức mạnh con người thay vì thúc đẩy nó phát triển. Bộ trưởng tư pháp CHLB Đức tuyên bố, trong xã hội không có sự đồng thuận về tha thứ và do đó nói đến ân xá là không hợp thời. Tuy vậy tôi sẽ đấu tranh bất cứ lúc nào có thể để chúng ta biến ngày 9/10/1999 sẽ thành dấu chấm hết về tư pháp và tuyên bố ân xá tất cả các tội phạm hình sự liên quan đến chế độ chính trị của CHDC Đức. Việc này không giảm gánh nặng mà còn thử thách chúng ta mạnh hơn, bắt chúng ta phải thẩm định nghiêm túc những gì đã xảy ra, và điều đó cũng đúng với CHLB Đức. Trong việc này tôi có những người bạn thực sự tốt để chia sẻ, những người nhớ lại ý kiến trước đây của mình, ngày xưa họ đã đấu tranh giảm trừ căng thẳng và hôm nay vẫn tiếp tục, như Peter Bender, Gräfin Dönhoff và Egon Bahr. Ngày 9/10/1989 đã không xảy ra biển máu như người ta từng lo sợ, và công lao đó một phần cũng thuộc về ông khi Honecker đã bất lực. Bất kể động cơ của ông ngày đó là gì cũng như Bộ chính trị đổi mới nửa vời cố gắng tự cứu mình ra sao và diễn văn của ông hôm 18/10 gây thất vọng ra sao – nói một cách hình tượng là ông đã trao lại quyền trượng một cách hòa bình thay vì tuốt gươm. Và những người biểu tình cũng đủ thông minh để không khiêu khích những công cụ và cá nhân quyền lực còn tồn tại. Nói chung ông gặp may và cách ông đã tạo ra bước quá độ trong mấy tuần lễ đầy xáo động ấy không cho phép chúng tôi sau này bắt ông đền tội cho tất cả những gì đã xảy ra với Chris Geffroy và những người khác. Tôi cảm ơn đã nhận được bức thư khách quan và nói chung rất đồng cảm của ông. Nó không chứa những lời tự bào chữa và có thể góp phần thuyết phục những người vẫn tin ông là kẻ cai quản hà khắc của FDJ và phụ trách an ninh trong Bộ chính trị. Về tình người, tôi chỉ xin ông không nên dùng một số khái niệm vơ đũa cả nắm như “tư pháp của kẻ thắng trận” và giữ mình đừng nên có những người bạn chưa tiến thêm được một bước trong tư duy của họ. Trong hai lần gặp ông, tôi cảm nhận được ông đã có những bước tiến trong tư duy mà không bao biện hay tráo trở; nhưng vụ án này và cả án quyết đã tuyên không thể là huyền thoại như một số người đang mong muốn. Hy vọng chúng ta sẽ thành công trong nỗ lực đối mặt với hoàn cảnh thực tại ở nước Đức hợp nhất một cách văn minh và nhân bản như cần thiết, ít tự mãn đạo đức như có thể, có tầm nhìn xa chính trị cho tương lai như cần thiết, vì đất nước này còn chịu hệ quả chia cắt rất, rất lâu nữa, kể cả hệ quả của sự chia cắt sau khi đã thống nhất. Vì đã nói được với ông rõ ràng những gì đã nghĩ nên bây giờ tôi thân ái chào ông và chúc ông có được những điều kiện trong tù không khiến ông phải cay đắng, và một cuộc trò chuyện với ông về quá khứ sẽ chóng diễn ra bên ngoài Moabit. Thân ái chào ông Friedrich Schorlemmer”. Tôi đọc đi đọc lại bức thư. Lần nào tôi cũng phát hiện ra những tư tưởng mới khiến tôi phải suy nghĩ. Tôi nghĩ là bức thư cũng khá tự mãn. Ngoài ra tôi thấy thiếu một ý cơ bản: chẳng phải nhiều lý tưởng của các nhà hoạt động vì quyền công dân của năm 1989 không được đáp ứng hay sao? Vì sao các dự định của họ không thành công? Năm 1989 họ đã xuống đường “vì đất nước ta”, họ muốn có một CHDC Đức theo lựa chọn khác với các sai lầm của chúng ta chứ không sáp nhập vào CHLB Đức. Sau vài ngày suy nghĩ tôi viết cho Friedrich Schorlemmer: “Ông Schorlemmer thân mến, Tôi thành thực cảm ơn ông về thư ông viết hôm 11/9. Sau khi mở thư và kiểm duyệt người ta đã chuyển nó cho tôi. Tất nhiên tôi vui mừng đã không phải trả lời ông từ Moabit. Những trải nghiệm ở đó là một chủ đề đáng nhớ. Có thể người ta đánh giá điều kiện ăn ở trong tù khác nhau. Bautzen hay Moabit? Tôi đã bỏ thói quen xét những câu hỏi ấy theo hướng tư tưởng hệ. Nhường quyền đánh giá cho những người biết cả hai chỗ. Ở Moabit tôi chứng kiến những chuyện lãng xẹt mà có ảnh hưởng quyết định đến cuộc sống thường nhật. Tôi làm quen với sự độc đoán của nhà chức trách không lời nào tả nổi bên cạnh sự trợ giúp và đoàn kết bất ngờ – trong đó có sự chăm sóc của mục sư trong trại giam. Những trải nghiệm ấy theo đuổi tôi, nhất là – cảm ơn ý tưởng của ông về ân xá– khi tôi phải chuẩn bị tinh thần đón 6 năm rưỡi ngồi tù. Ông cần biết là tôi không muốn được ân xá. Nó chẳng khác gì sự hợp pháp hóa luận cứ ‘nhà nước phi pháp CHDC Đức.’ Dù vậy tôi hiểu, nhiều người bị truy tố không quan tâm gọi đó là luật ân xá hay luật kết thúc. Quan trọng nhất là chấm dứt những vụ xử phi lý và gánh nặng tài chính liên quan dẫn đến kiệt quệ. Là nạn nhân, trước tiên tôi muốn biết tòa án có xử đúng không. Tôi không rõ do tuyệt vọng hay bướng bỉnh hay pha lẫn cả hai mà bản án làm tôi thấy choáng váng. Nó ít chỉ ra tội lỗi cá nhân, mà nặng về liên quan đến cơ cấu chính trị của một nhà nước đã sụp đổ. Vụ xử này không công bằng. Các đơn xin trình bằng chứng của tôi đều bị từ chối, không một ngoại lệ. Người ta nhẹm đi các chi tiết giảm án. Nhân chứng đương thời như Egon Bahr chỉ có
thể lên tiếng nhờ một mẹo tư pháp của luật sư của tôi. Không ai muốn nghe về các mối liên quan lịch sử. Và nếu được nói ra thì cũng bị bóp méo một phần. Thư của Gorbachev gửi tòa án còn không hề được dịch. Thậm chí nhiều chuyện có thật bị làm sai lạc. Luật CHDC Đức – thực ra là cơ sở phán xử – không được chú ý, thay vào đó là luật áp đảo. Chẳng phải vô cớ mà các luật gia luôn tôn trọng nguyên lý ‘nulla poena sine lege.’ Nguyên lý cấm hồi tố là ‘con bò thiêng’, nó bị mổ thịt cho đến tận tầng Tòa hiến pháp liên bang để có thể tuyên án các cán bộ CHDC Đức cũ. Có thể ông sẽ phản biện là an ninh pháp lý hôm nay lớn hơn thời CHDC Đức. Có thể ông sẽ phản bác là hiện có một nhu cầu xã hội muốn tống chúng tôi vào tù. Trong những điểm nói trên, nhất định ông và tôi có quan điểm khác nhau. Nhưng nhà nước pháp quyền CHLB Đức có quy định của nó. Tôi đã trở thành công dân của nước này một cách không tự nguyện. Không ai có thể trách tôi đã viện dẫn những quy định của nhà nước pháp quyền này. Và không ai có thể trách tôi đấu tranh chống lại việc nhà nước pháp quyền phá quy định của chính mình trong trường hợp tôi. Phiên tòa này xử công khai, đúng thế, nhưng công luận được biết gì? Đại ý các tin trên báo lúc nào cũng nói: Egon Krenz là kẻ giết người, là kẻ không thể cải tạo, không biết học hỏi. Và vì không chịu chấp nhận nên tôi bị gọi là đầu bê tông. Các tuyên bố của tôi về sự vụ bị giấu nhẹm. Tôi đã bị tuyên án trước khi khai mạc vụ xử. Đúng là tôi có luật sư xuất sắc, dù họ là luật sư do tòa chỉ định. Tôi không đủ tiền thuê luật sư khác. Một vụ như vụ của tôi trong nhà nước pháp quyền rất đắt đỏ. Ngược với nhiều người đặt điều, tôi chưa bao giờ nói đến tư pháp của kẻ thắng trận. Tôi cũng không rõ vì sao báo chí trích dẫn tôi với chữ đó. Trong các thuyết trình của tôi chỉ một lần xuất hiện chữ đó. Tôi dùng nó từ đầu vụ xử để nói, theo ý tôi nên làm gì để tránh bị nghi là tư pháp của kẻ thắng trận. Cũng không thể nói đến tư pháp của kẻ thắng trận vì sự thất bại của CHDC Đức không thể cũng là một chiến thắng lịch sử của CHLB Đức và hệ thống chính trị của họ. Khi những kẻ chiến thắng chính trị hoặc vật chất ưa ngắm mình trong bộ điệu của kẻ thắng trận thì đó lại là chuyện khác. Tất nhiên tôi thấy sự ‘phân chia công việc’ hôm nay quá bất công: miền Đông cung cấp các bị cáo, miền Tây làm thẩm phán. Người ta phỉ báng lịch sử CHDC Đức, tô vẽ lịch sử CHLB Đức cũ. Tôi không chấp nhận công thức: lũ tội phạm hoành hành bên Đông, còn bên Tây toàn những nhà dân chủ thuần khiết. Theo cách này thì không thể khắc phục được những gì từng xảy ra trên đất Đức từ năm 1945! Theo kinh nghiệm và cả từ những lần gặp gỡ với các chính khách CHLB Đức tôi biết, lật ra bất kỳ chương nào của lịch sử CHDC Đức cũng có ngữ cảnh CHLB Đức. Dù có xung đột nào xảy ra ở Đức, cả ở đường biên giới chung, chẳng có gì chỉ do một bên chịu trách nhiệm. Trong tù và sau đó tôi nhận được nhiều thư từ trong nước và nước ngoài. Chủ yếu là những lời động viên và đoàn kết, và không chỉ của những đồng chí thân thuộc ngày xưa hoặc cán bộ cũ. Nhiều người viết thư muốn có dịp nói chuyện với tôi, muốn biết cả quan điểm của tôi về lịch sử gần đây nhất của Đức. Có thể ông không thích nghe tôi nói là thư ông làm tôi phấn chấn. Tôi không thể mong đợi là giữa ông và tôi có nhiều nhất trí hơn cách biệt. Rõ ràng cũng đã quá muộn để hai bên lắng nghe lẫn nhau tốt hơn trên tinh thần hướng về ‘một CHDC Đức tan băng.’ Song nhất định không quá muộn để cùng nhau học cách làm tan lớp băng Đức mới, biến nó thành sự đồng lòng mang đủ tính đoàn kết và công bằng xã hội. Nếu ở CHDC Đức chúng ta đã cần một chu kỳ thời tiết ấm áp để để giải phóng các lý tưởng của chúng ta khỏi lớp băng mà tôi – một ủy viên Bộ chính trị – cùng có lỗi tạo ra, thì xã hội này cần một lượng hơi ấm lớn hơn gấp bội. Làm sao nó có thể bung ra khỏi sự lạnh lẽo khủng khiếp mà ngày càng nhiều người bên Đông lẫn bên Tây sa vào? Tôi nghi là sau đó CHLB Đức không còn là CHLB Đức ngày xưa nữa. Ông hỏi, một CHDC Đức cởi mở với cải cách liệu có thu phục được người dân và nhất định sẽ ủng hộ Gorbachev tốt hơn. Tôi cũng ước gì được như thế. Quan hệ […] giữa tôi và Gorbachev một phần cũng dựa trên thực tế là ông ta biết tôi nỗ lực phá vỡ trở lực của nhóm Honecker trong Bộ chính trị. Những gì diễn ra hồi năm 1989-1990 không đúng ý muốn của Gorbachev. Người ta cũng không được phép nhắm mắt trước sự thật là ý tưởng chỉ có thể biến thành thực thể khi con người có ý chí và có quan hệ kinh tế làm nền tảng. Kinh nghiệm từ đất nước Liên Xô sụp đổ cho thấy, những điều không tưởng thiếu cơ sở vật chất vững chắc có thể đưa đến tình cảnh nguy hiểm và có phần hỗn loạn. Trong trường hợp nước Nga, tình hình ấy biến thành mối đe dọa đối với cả thế giới, vì chế độ tổng thống của Yeltsin hoàn toàn không có nền móng ổn định. Đối với thế hệ chúng ta, bảo đảm cho công dân quyền tự do du lịch hằng mơ ước trước hết không phải là vấn đề chính trị, mà là vấn đề kinh tế. Cũng giống như nhiều quyền tự do cá nhân – chứ nhất định không phải tất cả – bị hạn chế chỉ vì khó khăn kinh tế. Chúng ta bị sa vào sự phụ thuộc này cũng vì cuộc chiến kinh tế khôn kham. Đối thủ của chúng ta không sợ gì hơn là ‘ý tưởng giải phóng của chủ nghĩa xã hội’ có điều kiện phát triển. Cuộc chiến này được phương Tây tiến hành trên bình diện quốc tế và với sự nhất trí chính trị chỉ có thể có khi chống lại hệ thống đối lập. Những hãnh tiến chính trị kiểu học thuyết Hallstein chỉ nhằm củng cố các lực lượng vốn đã có truyền thống không ưa hiểu biết lẫn nhau. Thử nghiệm xây dựng chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức với những tiền đề lịch sử vô cùng tồi tệ đã thất bại. Trong lịch sử đầy biến động, nỗ lực ấy thường bị làm cho suy yếu và mất máu bởi gánh nặng chiến tranh bất cân xứng và phong tỏa kinh tế. Các học thuyết an ninh quá mức cần thiết sinh ra nghi kị với bên ngoài lẫn trong nội bộ. Những khiếm khuyết trong xây dựng dân chủ đã làm nhiều người mất lòng tin vào chủ nghĩa xã hội ở CHDC Đức. Vì thử nghiệm xây dựng chủ nghĩa xã hội ấy thất bại mà CHDC Đức cũng sụp đổ. Ông hỏi vì sao một nhóm trong Bộ chính trị không quyết liệt đứng về phía một chủ nghĩa xã hội dân chủ. Quả thật đây là câu hỏi đặt ra cho lương tâm. Có lẽ đó là một hỗn hợp định mệnh giữa quan điểm về nghĩa vụ, kỷ luật đảng bị hiểu sai, kém hiểu biết về tiến bộ khoa học kỹ thuật và tinh thần trên thế giới, niềm tin chân thành, lầm lạc, chủ nghĩa cơ hội và nỗi lo nếu tranh cãi sẽ bị hiểu nhầm là nhược điểm. Thêm vào đó là trình độ kém cỏi tự thân của một phần trong cấp lãnh đạo, một cách hiểu chính trị thô sơ và từ đó sinh ra quan điểm có thể dùng nghị quyết để điều hành xã hội. Là đồng phạm trong việc làm CHDC Đức sụp đổ là một gánh nặng lớn đối với tôi, nặng hơn nhiều so với những gì tôi sẵn lòng thổ lộ trước tòa án của CHLB Đức và một công tố viên đã thả tự do cho các phần tử quốc xã và thẳng tay truy bức công dân CHDC Đức. Vì thế tôi rất chú ý theo dõi ai ném đá Bộ chính trị. Trong nước Đức mở rộng của chúng ta có những chính khách dễ dàng nhận vị trí trong Bộ chính trị – nếu họ học được một số quy định ngôn ngữ và chấp nhận ít bổng lộc hơn. Nơi nào chính trị bị hạ cấp thành tư tưởng hệ thì nó mang sức hủy hoại, bất kể ở hệ thống xã hội nào. Tôi cũng muốn trả lời câu hỏi của ông, những người chào đón tôi trước cổng tòa án là loại bạn bè nào. Ông viết là ông sợ họ. Tôi cam đoan với ông là nỗi sợ ấy vô căn cứ. Ông hãy đặt mình vào vị thế của tôi. Ông ra tòa. Ông bị một đám người hò la tiếp đón với những tiếng hô như ‘Krenz – tên giết người hàng loạt’ hay ’Treo cổ Krenz lên cột đèn.’ Ông thử hỏi đứa con trai út của tôi mà xem! Nó được chứng kiến tất cả. Ở hoàn cảnh ấy ông sẽ biết ơn nếu có những người đứng về phía mình. Một số trong họ tôi đã quen từ vài chục năm nay. Không hiếm khi tinh thần chống phát xít của
họ còn hăng hái cao độ vì họ có bố mẹ và người thân bị sát hại trong trại tập trung. Có thể ông sẽ hiểu, vì sao những người ấy ‘hoan hô Krenz’ hơi quá phấn khích, sau khi nghe các tiếng hô hào máu me nọ. Tôi thề với ông, tất cả những người ấy sẽ ủng hộ ông khi ông đứng ra bảo vệ một ngoại kiều, một người tự trị , một người cộng sản, một người Do Thái hay tín đồ Thiên chúa giáo bị bọn phát xít mới tấn công. Nhiều người ủng hộ tôi trước cửa và trong phòng xử án tôi không hề quen, họ chẳng phải các cựu đảng viên hay cán bộ. Tôi ít xứng đáng hơn với lòng tôn trọng của họ ở CHDC Đức. Những người ấy ủng hộ tôi vì tôi không thuộc vào số những người hôm nay chỉ rình quên bẵng đi rằng họ đã từng có chức vụ và trách nhiệm thời CHDC Đức. Hai chúng ta nên hướng nỗi lo sợ chung của chúng ta vào những kẻ thực sự muốn hủy hoại cuộc chung sống dân chủ. Xin ông hãy tin tôi, tôi hoàn toàn có tinh thần phê phán trước quá khứ của mình, ngay cả khi tôi bảo vệ các bạn tôi một cách hoàn toàn ‘đổ đồng.’ Tất nhiên tôi cũng có những người bạn đường chính trị ngày trước đã bán rẻ lý tưởng ngày xưa của mình để mua một ít quyền lực hay tránh được chút truy bức. Tôi không ám chỉ họ. Nhưng tôi mường tượng được nỗi lo sợ của ông trước lời cổ vũ sai lầm ấy. Nhất định hai chúng ta bất đồng ý kiến ở nhiều điểm. Nhưng tôi không tin rằng ông lại diễn trò cơ hội chủ nghĩa hoặc quan hệ với những kẻ lấy lòng tin vào công lý của một tín đồ Thiên chúa giáo làm vật hy sinh trước bàn thờ cơ hội chính trị. Chẳng phải có linh mục là những người chỉ trích bọn Đỏ hay sao? Là những người đặt câu hỏi, nếu các dân biểu làm việc theo lương tâm thì sẽ ra sao? Là những người – khi được đặt hàng – đã cung cấp tài liệu cho Bộ an ninh hợp thời và hợp chủ đề? Là những người đã buộc tội tẩy não sai để đẩy một bác sĩ vùng Sachsen vào bước khánh kiệt? Là những người không cần kiểm tra mà đã gọi các nhà ngoại giao CHDC Đức với kiến thức quốc tế tuyệt vời là vô dụng về chính trị? Là những người từng giương cao khẩu hiệu ‘Luôn luôn phải hiểu tự do cũng là tự do của những người bất đồng ý kiến’ khi diễu hành đến mộ của Karl Liebknecht và Rosa Luxemburg, nhưng một khi cho là đã có tự do rồi thì không bao giờ diễu hành nữa? Ông có đồng ý với tôi là đạo lý Thiên chúa đã quỳ gối trước chính trị cầm quyền? Tôi vui mừng tin rằng ông hoàn toàn không như thế. Ước gì tôi có cuộc đối thoại này với ông trước năm 1989. Và tôi mong sao rút lại được những sự hành hạ mà ông từng phải chịu đựng vì lập trường của mình ngày đó. Nó làm cho một số người trở nên cay đắng, và chính họ do không có lòng bao dung nên lại gây ra cay đắng mới. Tôi rất vui nếu cũng được bàn với ông về những câu hỏi khác trong thư ông. Nếu ông có dịp đến Berlin, tôi rất hân hạnh được mời ông đến thăm. Chào thân ái Egon Krenz”. CHƯA NÓI LỜI CUỐI VỀ CHDC ĐỨC Câu trả lời của tôi gửi linh mục Schorlemmer liên quan đến các trải nghiệm của tôi từ mấy năm gần đây. Tôi phải giải đáp nhiều câu hỏi. Thẩm phán và công tố viên hỏi đi hỏi lại, đó là những người tôi không mong thông cảm. Các đảng viên cũ cũng hỏi, đôi khi rất nghiệt ngã. Những người suy tư và tọc mạch cũng hỏi, cả đồng bào ở Đông và Tây, từ nước ngoài. Tôi nỗ lực trả lời chân thực và cố gắng cẩn trọng khi gặp những câu hỏi mà chính tôi còn đi tìm giải đáp. Một điều tôi biết chắc: chừng nào còn sống thì tôi còn phải chịu đựng câu hỏi, vì sao rốt cuộc CHDC Đức đã thất bại và trong sự kiện đó tôi chịu trách nhiệm nào. Tôi không hỏi mình câu ấy vì ngày xưa tôi sống tốt hơn, mà do tôi phấn đấu vì niềm tin vào chủ nghĩa xã hội. Vì lý do ấy, không ai có thể chờ đợi tôi ly khai với chủ nghĩa xã hội. Tôi đồng ý phải phê bình các thiếu sót và khiếm khuyết của chúng ta về mặt nguyên tắc – vâng, đó là lời tự phê bình đau đớn! – và tôi cảm thấy đó là nghĩa vụ của mình. Nhưng tôi sẽ không lăng mạ ai hay việc gì. CHDC Đức là đất nước tôi. Khi đất nước ấy ra đời, tôi là phát ngôn viên của lớp 4 tại một trường tiểu học ở Damgarten. Hồi ấy chúng tôi gọi là Trưởng hội đồng Đội thiếu niên . Một năm trước khi CHDC Đức chia tay với lịch sử, tôi đứng đầu Hội đồng nhà nước CHDC Đức* (* Chủ tịch Hội đồng nhà nước được bầu bởi Quốc hội, cơ quan quyền lực nhà nước tối cao. Chủ tịch Hội đồng nhà nước là nguyên thủ quốc gia.). Giữa hai sự kiện đó là 40 năm sục sôi đầy ý nghĩa mà tôi không muốn quên đi. Vậy mà lẽ ra hầu như mọi chuyện trong đời tôi đi theo một ngả rẽ khác. Chiến tranh thế giới II làm cả gia đình ly tán. Chị tôi trôi dạt từ Kolberg (hôm nay trên đất Ba Lan) sang Westerland trên đảo Sylt. Chồng chị trong thủy quân. Sau này anh ấy làm việc trong đội quân chiếm đóng của Anh. Mẹ tôi và tôi từ Hinterpommern đến Damgarten, một mảnh đất nhỏ thơ mộng bên sông Recknitz chảy giữa Vorpommern và Mecklenburg. Ở đó chúng tôi chứng kiến chiến tranh kết thúc. Trước khi Hồng quân đến, người Đức vận quân phục thúc tù từ trại tập trung Barth như đàn súc vật qua thành phố quê hương tôi. Lúc đó tôi tám tuổi. Hình ảnh ấy ghi đậm vào óc tôi. Nó luôn hiện rõ khi tôi nghe những cái tên như Oberländer, Globke, Lübke, Filbinger, Kiesinger và những nô bộc khác của Đế chế quốc xã thăng quan tiến chức bên Tây. Khi người Nga tiến đến thì khắp nơi lo sợ, nhất là các cô gái trẻ. Tôi biết cũng có tin dữ. Ít nhất là tôi cũng gặp may. Một người Nga đã cứu mạng tôi, cho tôi vải dù làm áo và bánh mì gối để khỏi chết đói. Bằng cách này, ông đã thế chỗ cho bố tôi mất tích ở mặt trận, có lẽ cũng vì ông có một đứa con trai cách xa hàng nghìn cây số. Không phải do nhồi sọ, mà các kỷ niệm ngày thơ ấu đã đưa tôi vào vòng tay rộng mở của người Nga cũng như sau này khiến tôi tò mò tìm hiểu Liên bang Xô viết. Những người lính gắn ngôi sao đỏ trên mũ thành bạn tôi. Với tôi, chữ “bạn” cũng đồng nghĩa với “người Nga.” Hôm nay đôi khi tôi vẫn dùng chữ ấy với ý nghĩa ấy, cho dù giờ đây tôi biết người đồng chí cũ Yeltsin của tôi – đảng viên Đảng Cộng sản Liên xô lâu hơn tôi trong SED – đã thành bạn thân của thủ tướng CHLB Đức Kohl vì ông ta phụng sự cho chính sách của Kohl. Công lao lịch sử của Liên Xô giải phóng nhân dân Đức khỏi ách chủ nghĩa phát xít không vì thế mà nhỏ đi. 20 triệu người dân Xô viết đã hiến dâng đời mình, cũng để chúng ta được tự do. Năm 1947 mẹ tôi tin là không nuôi nổi chị em chúng tôi nữa với 45 Mark lương hưu cho người tàn tật. Bà gói những vật dụng cần thiết nhất. Một đêm bà cùng tôi vượt biên trái phép từ Đức sang Đức – từ vùng Liên Xô sang vùng Anh kiểm soát. Món tiền tiết kiệm cuối cùng vào túi người dẫn đường vượt biên. Mẹ tôi muốn đoàn tụ gia đình bằng cách riêng của bà. Chúng tôi trụ lại bên Tây sáu tuần. Sau đó bà nhượng bộ tôi và quay về Damgarten. Ở đó tôi có bạn bè, ở đó tôi sung sướng. Tôi gia nhập Kinderland – một hội thiếu nhi chuyên tổ chức đi dã ngoại và hội hóa trang, nhưng cũng nói chuyện chính trị một cách dễ hiểu. Chúng tôi diễn kịch và giúp đỡ người lớn tuổi. Dù cuộc sống còn thiếu thốn, ở đây tôi mới cảm thấy ở nhà. Chiến tranh ném chị tôi sang miền Tây và tôi về miền Đông. Tôi biết ơn mẹ đã quyết định ở lại miền Đông. Năm 1957 chị tôi cắt quan hệ với tôi. Lý do là một tấm bưu thiếp tôi viết khi đi du lịch Matxcơva. Chị tôi sợ chỗ làm việc của chồng bị ảnh hưởng. Ngăn chặn quan hệ – đối với một số cá nhân nhất định, khái niệm này xuất hiện bên Tây sớm hơn ở CHDC Đức. Năm 1952, thời điểm tôi đang làm chủ tịch Hội đồng hữu nghị của Đội thiếu niên, lần đầu tiên tôi can thiệp vào chính trường mênh mông. Chủ đề của ngày ấy vẫn được tranh cãi đến tận hôm nay. Ngày 10/3 chính phủ Xô viết gửi công hàm cho ba chính quyền phương Tây, đề xuất một dự thảo Hòa ước cho nước Đức. Tôi ghi chép vài suy nghĩ về tài liệu sau này đi vào lịch sử với tên Công hàm Stalin. Trong đó có những khái niệm chốt như ‘tái lập nước Đức thành quốc gia thống nhất’ ‘Rút toàn bộ quân chiếm đóng’, ‘Không hạn chế kinh tế hòa bình Đức’, ‘Ấn định biên giới Đức trên cơ sở Hiệp ước Potsdam.’ Người ta có kế hoạch lập
một chính phủ toàn Đức được bầu bằng phiếu kín. Hai tuần sau, khi được biết Adenauer từ chối công hàm trên mà không kiểm tra kỹ, tôi đã viết một thư phản đối. Để thư có trọng lượng, tôi đi quyên chữ ký ủng hộ các đề nghị của Liên bang Xô viết. Tôi gửi thư đến Berlin cho báo Đội thiếu niên, từ đó thư được gửi tiếp cho chính phủ. Một hôm đi học về tôi thấy mẹ cuống quýt cầm trong tay một lá thư gửi tôi. Một phong bì bằng giấy gió in địa chỉ người gửi: “Chính phủ Cộng hòa dân chủ Đức. Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng.” Trích thư Otto Grotewohl gửi tôi: “Cháu đã hiểu đúng, công hàm của chính phủ Xô viết gửi đến ba chính quyền phương Tây có ý nghĩa cực kỳ trọng đại đối với nhân dân Đức và thế giới. Cháu hãy tiếp tục phấn đấu vì hòa bình và hãy luôn nhớ rằng, tất cả những gì củng cố Cộng hòa dân chủ Đức của chúng ta đều đưa đến giữ gìn hòa bình và thực hiện thống nhất nước Đức.” Lời dặn này trong nhiều năm là động cơ quan trọng cho hoạt động chính trị của tôi, củng cố niềm tin CHLB Đức cũ có lỗi lớn trong việc chia cắt đất nước. Nhiều lần tôi tự hỏi, nước Đức sẽ phát triển ra sao nếu năm 1952 thống nhất? Dựa trên những gì tôi biết hôm nay cũng như mấy chục năm công tác đảng và nhà nước để phán đoán thì các đề xuất của Stalin hoàn toàn không có lý do chiến thuật. Đó là các đề xuất nghiêm túc. Lẽ ra đã tránh được điều gì cho nước Đức và thế giới, nếu các lợi ích dân tộc của Đức không bị bỏ qua? Thay vào đó là nguyên tắc của Adenauer: “Thà có hẳn một nửa nước Đức còn hơn có tất cả nước Đức một cách nửa vời.” Ngày tháng trôi đi, tôi sống một cuộc đời bình thường ở một đất nước đã cho tôi cơ hội học hành và phát triển tốt, mặc dù tôi xuất thân từ hoàn cảnh khiêm nhường. Trước khi lọt vào “nhóm lãnh đạo then chốt” như tiếng Đức hiện đại gọi Bộ chính trị của SED, tôi học xong sư phạm ở Putbus/Rügen, làm việc một thời gian ngắn ở trường làng Kückenshagen gần Damgarten, tình nguyện phục vụ hai năm trong quân đội nhân dân của CHDC Đức ở Prora/Rügen, nhận công tác Đội thiếu niên và Đoàn thanh niên ở Bergen/Rügen, Rostock và Berlin, học đại học Triết, Kinh tế và Chủ nghĩa xã hội khoa học ở Matxcơva, trở thành lãnh đạo Hội đồng Đội thiếu niên và sau đó Bí thư Đoàn thanh niên, năm 1983 vào đảng SED. Cho đến năm 1989 tôi là người trẻ nhất trong nhóm lãnh đạo của Honecker. Tôi phấn đấu chân thành cho một xã hội XHCN. Tôi nhận thấy ở CHDC Đức một nước Đức ưu việt hơn. Khi nhận ra các lỗi lầm của chúng ta, tôi không tìm thấy lựa chọn loại trừ. Và loại trừ chế độ ấy thì tôi không muốn. Chúng ta không sống bưng bít. Mọi lỗi lầm của chúng ta đều bị láng giềng bên Tây lợi dụng không thương tiếc. Tôi cùng gánh chịu trách nhiệm cho sự sụp đổ của CHDC Đức. Gánh chịu một cách đau đớn. Tôi đã dung thứ cho lý tưởng XHCN bị biến dạng, để các quyền tự do cá nhân bị phụ thuộc vào hạn chế kinh tế và – trong mối quan hệ đó – cả hạn chế chính trị. Trong một điểm, tôi kiên quyết phản bác những người phê phán tôi. Nhất là những người cho rằng SED thể hiện sự yếu nhược hồi mùa thu năm 1989 khi không sử dụng vũ lực. Lệnh không dùng vũ lực của tôi không sinh ra từ tình huống. Nó là lời răn của thế giới quan XHCN của tôi. Trong khi phi bạo lực thắng thế ở CHDC Đức thì ở đất nước của Perestroika có đụng độ quân sự. Nói vậy để nhắc nhở những ai hôm nay cho rằng chúng tôi chủ trương phi bạo lực chỉ vì đồng minh Xô viết muốn trụ lại trong trại lính. Trong giới lãnh đạo của CHDC Đức không có người nào dùng vũ lực chống lại nhân dân mình. Chẳng ai xa chân lý như người biết hết mọi câu trả lời. Cả tôi cũng băn khoăn vì những câu hỏi mà tôi không tìm ra giải đáp. Lời cuối về sự ra đời, cuộc sống, tàn lụi và di sản của CHDC Đức đâu đã được nói ra, nhất là khi lịch sử CHDC Đức không thể rút gọn thành sự thất bại của nó. SUY TƯ VỀ NƯỚC ĐỨC Tôi trả lời các câu hỏi về CHDC Đức từ mười năm nay. Giờ thì chắc chắn cũng phải có quyền được tự đặt câu hỏi. Đặc biệt là các câu hỏi cho những người liên tục và kiên quyết đòi tôi rốt cuộc nên tỉnh ngộ nhận ra rằng chính kiến của tôi về CHDC Đức nên bị vứt vào đống rác của lịch sử và tôi xứng đáng vào tù. Tôi muốn đòi hỏi người ta suy tư về nước Đức. Hôm nay, ở đâu nói về lịch sử hậu chiến của Đức là mọi suy nghĩ về nước Đức bị thu gọn vào CHDC Đức. Suy tư để tìm ra CHDC Đức như thế nào mà không đồng thời cân nhắc xem nước Đức thiếu CHDC Đức sẽ ra sao thì chỉ là một phần của suy tư. Nhưng: một phần của suy tư có được gọi là suy tư không? Suy tư một phần có phải là suy tư bên ngoài các mối quan hệ? Và suy nghĩ mà thiếu các mối quan hệ có đem lại gì hơn là nhận định từng phần biệt lập? Và, chúng ta còn bao nhiêu định kiến trong đầu? Trong những chuyện thường nhật thì điều đó không có gì phức tạp cả. Nhưng khi nói đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở châu Âu thế kỷ này, và khi đánh giá nó cũng như đào sâu tìm nguyên nhân thất bại của nó thì cần đến suy tư phức hợp. Khi tôi viết những dòng này thì nước Đức đang đứng trong cuộc chiến. Lần đầu tiên từ sau ngày 8/5/1945 lại có bom rơi xuống châu Âu. Xét về trung hạn và dài hạn, hậu quả của nó không thể đoán trước. Liệu có thể hình dung ra khả năng nước Đức tham gia cuộc chiến này trước khi CHDC Đức sụp đổ? Từ khi Liên Xô và các đồng minh của mình rời khỏi sân khấu lịch sử, châu Âu có ổn định hơn về chính trị, vững chắc hơn, yêu hòa bình hơn và mang tính xã hội hơn? Liệu trước bối cảnh phát triển ấy đã đến lúc đặt câu hỏi, bao nhiêu kết án vội vã về CHDC Đức cũng như nhận định về mùa thu năm 1989 và hệ quả của nó còn trụ được mà không hề sứt mẻ? Ý tôi không phải nói đẹp nói hay cho CHDC Đức, xuê xoa các lỗi lầm và bệnh trạng của nó, thu nhỏ các khiếm khuyết của nó. Mà tôi chỉ muốn một điều không hơn không kém: một cuộc tranh luận khách quan về lịch sử, không đơn giản bỏ qua các tác động tích cực và vai trò làm nhân tố hòa bình của CHDC Đức ở châu Âu. Tôi ủng hộ đặt dấu chấm hết sau những truy bức phi pháp về chính trị và tư pháp gây ra cho các công dân CHDC Đức chỉ vì họ hành động theo hiến pháp của nước họ. Nhưng tôi kiên quyết phản đối dấu chấm hết sau cuộc tranh luận về lịch sử hậu chiến của Đức. Thậm chí có thể nói cuộc tranh luận ấy chưa bắt đầu đúng nghĩa. Tiếc thay, người ta đã gạt lịch sử CHLB Đức cũ ra khỏi vòng tranh luận. Nếu muốn nước Đức là một thì người Đức phải được biết lịch sử của nó sau năm 1945. Đó là điều làm tôi bức xúc trước ngày bước vào phiên xét đơn kháng án của tôi trước Tòa án liên bang. Theo luật, Tòa án liên bang không được phép tuyên án tôi. Vì việc đó đi ngược luật pháp quốc tế và hiến pháp CHLB Đức. Tôi không muốn phỏng đoán, liệu Tòa án liên bang có ngần ngại chạm vào vụ này. Hãy đợi xem. Song nếu người ta nhất định cho tôi ngồi tù khi chào thiên kỷ mới thì chính chỗ ấy sẽ không là nơi tôi chôn vùi hy vọng – hy vọng vào một án quyết công bằng về CHDC Đức, về tôi, về các nguyên cáo và về các quan tòa của tôi . DANH MỤC THAM KHẢO Theo thứ tự: họ (viết hoa) - tên riêng - chức danh, hoạt động A • AXEL, Rudolf Ivanovich: tình báo Liên Xô ở Hoa Kỳ • ABRASSIMOV, Pyotr: Đại sứ Liên Xô tại CHDC Đức năm 1962-1971 và năm 1975-1983 • ADENAUER, Konrad: Thủ tướng CHLB Đức năm 1949-1963 • AMERONGEN, Otto Wolf von: Chủ tịch Phòng công thương Đức • ANDREOTTI, Giulio: Thủ tướng Cộng hòa Ý năm 1989-1992 • ANDROPOV, Yuri Vladimirovich: Tổng bí thư Ban chấp hành trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1982-1984, Chủ tịch Xô viết tối cao • ARDENNE, Baron Manfred von: nhà vật lý, giám đốc một viện nghiên cứu ở Dresden, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • AURICH, Eberhard: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn thanh niên tự do Đức FDJ, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • AXEN, Hermann: Ủy viên Bộ chính trị và Bí thư Ban chấp hành trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức B • BAHR, Egon: chính khách đảng SPD, Giám đốc Viện nghiên cứu Hòa bình • BANGEMANN, Martin: thanh tra Cộng đồng châu Âu, Phó chủ tịch ủy ban Cộng đồng châu Âu • BECHER, Johannes R.: Nhà thơ, Bộ trưởng Bộ văn hóa CHDC Đức năm 1954-1958 • BECKER, Jurek: Nhà văn • BEIL, Gerhard: Ủy viên
Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ ngoại thương CHDC Đức • BENDER, Peter: nhà sử học, nhà báo • BENGSCH, Alfred: Hồng y Giáo chủ, Giám mục Cơ đốc giáo địa phận Berlin đến năm 1979 • BENTZIEN, Hans: Bộ trưởng Bộ văn hóa CHDC Đức năm 1961-1966, biên tập viên, nhà báo, năm 1989 là Tổng giám đốc Truyền hình CHDC Đức • BERGHAUS, Ruth: Biên đạo, đạo diễn tại Nhà hát kịch và âm nhạc • BERGHOFER, Wolfgang: Thị trưởng Dresden, Phó chủ tịch đảng SED-PDS BERLINGUER, Enrico: Tổng bí thư Trung ương đảng Cộng sản Ý năm 1972-1984 • BERTELE, Franz: Trưởng đại diện thường trực CHLB Đức tại CHDC Đức • BEYER, Frank: Đạo diễn điện ảnh • BIRTHLER, Marianne: Phụ trách thanh niên tại Văn phòng mục sư phụ trách thanh niên thành phố Berlin, nhà hoạt động dân quyền • BISKY, Lothar: Nhà nghiên cứu truyền thông và văn hóa, Giám đốc Đại học điện ảnh và vô tuyến truyền hình ở Babelsberg, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED, thành viên ban lãnh đạo SED-PDS – sau này là PDS, Chủ tịch PDS từ năm 1993 • BÖHME, Hans-Joachim: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất tỉnh ủy Halle • BOHLEY, Bärbel: Họa sĩ, nhà hoạt động dân quyền trong Diễn đàn mới • BRANDT, Willy: Thủ tướng CHLB Đức năm 1969-1974, Chủ tịch danh dự SPD, Chủ tịch Quốc tế XHCN • BRAUCHITSCH, Manfred von: Vận động viên đua xe, Chủ tịch Ủy ban phát triển tư tưởng Olympic của CHDC Đức • BRAUN, Volker: Nhà văn • BRECHT, Bertold: Nhà văn, nhà viết kịch • BREZHNEV, Leonid Ilyich: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1964-1982, Chủ tịch Xô viết tối cao • BRIE, Horst: Đại sứ CHDC Đức tại hy Lạp • BRIE, Michael: Triết gia • BROMBACHER, Ellen: Bí thư tỉnh ủy Berlin, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • BRZEZINSKY, Zbigniew: Chủ tịch Ủy ban an ninh quốc gia Hoa Kỳ năm 1977-1981 BUSCH, Wilhelm: Họa sĩ, nhà văn • BUSH, George: Tổng thống Hoa Kỳ năm 1989-1993 C • CARILLIO, Santes: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Tây Ban Nha năm 1960-1982 • CEAUŞESCU, Nicolae: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Romania, Tổng thống Cộng hòa XHCN Romania đến năm 1989 • ČERNIK, Oldrich: Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Tiệp Khắc năm 1968-1970 • CHEMNITZER, Johannes: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất Tỉnh ủy SED Neubrandenburg, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • CHIRAC, Jacques: Chính khách Pháp, Thủ tướng và từ năm 1996 tổng thống Cộng hòa Pháp • CHOWANETZ, Rudolf: Giám đốc nhà xuất bản NEUES LEBEN • CHURCHILL, Winstor: Thủ tướng Anh năm 1940-1945 • CLAUS, Roland: Bí thư Trung ương Đoàn thanh niên tự do Đức FDJ, Bí thư thứ nhất Tỉnh ủy SED Halle, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED, Chủ tịch SED-PDS tỉnh Halle • CLEMENT, Wolfgang: năm 1989 Chánh văn phòng thủ hiến bang Nordrhein-Westfalen • COMAN: Ủy viên Bộ chính trị và bí thư Đảng Cộng sản Romania • COSSIGA, Francesco: Tổng thống Cộng hòa Ý năm 1985-1992 D • DANZ, Tamara: Ca sĩ nhạc rock • DACHICHEV, Vyacheslav Ivanovich: Giảng viên Viện kinh tế quốc tế và nghiên cứu chính trị thuộc Viện hàn lâm khoa học Nga • DEMKE, Christoph: Giám mục Tin Lành • DICKEL, Friedrich: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ nội vụ CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • DIECKMANN, Johannes: Chủ tịch Quốc hội CHDC Đức năm 1949-1969 ▫ 268 • DÖNHOFF, Hedda Ilse Gräfin: Nhà báo • DOHLUS, Horst: Ủy viên Bộ chính trị và Bí thư Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • DONDA, Arno: Giám đốc Tổng cục thống kê CHDC Đức • DREGGER, Alfred: Chủ tịch Khối CDU-CSU tại Nghị viện Đức năm 1982-1991 • DUBČEK, Alexander: Bí thư thứ nhất Trung ương đảng Cộng sản Tiệp Khắc năm 1968-1969 • DULLES, John Foster: Ngoại trưởng Hoa Kỳ năm 1953-1959 • ĐẶNG Tiểu Bình (DENG, Xiaoping): Chủ tịch Quân ủy trung ương thuộc Trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc E • EBERLEIN, Werner: Ủy viên Bộ chính trị SED, Bí thư thứ nhất Tỉnh ủy SED Magdeburg, Chủ tịch Ủy ban thanh tra trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội EMONS, Hans Heinz: Chủ tịch Viện hàn lâm mỏ Freiberg, năm 1989 Bộ trưởng Bộ giáo dục CHDC Đức • ENGELS (ĂNG-GHEN), Friedrich: Triết gia, chính khách, nhà lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học • EPPELMANN, Rainer: Mục sư, đồng sáng lập phong trào Demokratischer Aufbruch • EPPLER, Erhard: Chính khách SPD • EWALD, Manfred: Ủy viên Trung ương đảng SED, Chủ tịch Hiệp hội thể dục thể thao của CHDC Đức đến năm 1988, đại biểu Quốc hội CHDC Đức F • FÄHLING, Werner: Bí thư thứ nhất huyện ủy SED Ribnitz- Damgarten • FALIN, Valentin: Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, trưởng Ban quốc tế của Trung ương đảng • FICHTE, Frank: Ủy viên dự khuyết Trung ương đảng SED, lãnh đạo chi bộ SED tại Xí nghiệp liên hợp máy nông nghiệp Neustad • FILBINGER, Hans: Thủ hiến bang Baden-Württemberg năm 1966-1978 • FISCHBECK, Hans-Jürgen: Nhà hoạt động dân quyền, thuộc tổ chức “Dân chủ ngay bây giờ” • FISCHER, Oskar: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ ngoại giao CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • FISCHER, Werner: Nhà hoạt động dân quyền • FORCK, Gottfried: Mục sư Tin Lành, Chủ tịch Hội đồng nhà thờ Tin Lành ở CHDC Đức • FORSTHAUER, Uta: Đảng xã hội dân chủ CHDC Đức • FRANKE, Kurt: Bác sĩ trưởng tại Bệnh viện ngoại khoa Berlin-Pankow • FRIEDRICH, Walter: Nhà tâm lý học, Giám đốc Viện nghiên cứu thanh niên Leipzig • FRITZ, Gernold: Vụ trưởng tại Phủ thủ tướng CHLB Đức G • GALINSKI, Heinz: Chủ tịch Hội đồng Do Thái tại Đức • GAUCK, Joachim: Ủy viên của liên bang, quản lý hồ sơ của Bộ an ninh quốc gia CHDC Đức cũ • GAULLE, Charles de: Tướng, Tổng thống Cộng hòa Pháp năm 1958-1969 • GEGGEL, Heinz: Ủy viên Trung ương đảng SED, Trưởng ban cổ động thuộc Trung ương đảng SED • GENSCHER, Dietrich: Ngoại trưởng CHLB Đức • GERASIMOV, Gennadi: Phát ngôn viên báo chí của Bộ ngoại giao Xô viết • GEREMEK, Bronislaw: Chủ tịch Khối nghị viện của Solidarnosc (Công đoàn Đoàn Kết) • GERLACH, Manfred: Chủ tịch đảng LDPD, quyền Chủ tịch Hội đồng nhà nước CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • GIANG Trạch Dân (Jiang Zemin): Tổng bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc • GIEREK, Edward: Bí thư thứ nhất Trung ương PVAP (Đảng công nhân thống nhất Ba Lan) • GIES, Miep: Tác giả cuốn tiểu sử tự thuật “Sống bên Anne Frank” • GILLE, Sighard: Người đầu tiên ký lời kêu gọi “Vì đất nước ta” • GLOBKE, Hans: Quốc vụ khanh trong Phủ thủ tướng thời Konrad Adenauer • GOEBBELS, Jossef: Chủ tịch NSDAP (Đảng công nhân quốc xã Đức), Bộ trưởng Bộ khai sáng Dân trí và Tuyên truyền năm 1933-1945 • GÖRLICH, Günter: Nhà văn, Ủy viên Trung ương đảng SED, Ủy viên Ban chấp hành Hội nhà văn CHDC Đức • GOETHE (GỚT), Johann Wolfgang: Nhà thơ • GÖTTING, Gerald: Chủ tịch đảng CDU ở CHDC Đức, Phó chủ tịch Hội đồng Nhà nước CHDC Đức, Phó chủ tịch Quốc hội CHDC Đức, Chủ tịch Liên hiệp hữu nghị các dân tộc • GORBACHEV, Mikhail Sergeyevich: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1986-1991, Chủ tịch Xô viết tối cao, Tổng thống Liên Xô năm 1988-1991 • GORBACHEVA, Raisa Maksimovna: Nhà khoa học, vợ Mikhail Gorbachev • GROF, Ferenc: Cố vấn của Reszö Nyers, Chủ tịch MSZP (Magyar Szocialista Párt: Đảng chủ nghĩa xã hội Hungary) • GROMYKO, Andrei: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng Cộng sản Liên Xô, Bộ trưởng Bộ ngoại giao Liên Xô, Chủ tịch Xô viết tối cao Liên Xô năm 1985-1988 • GROSZ, Karoly: Tổng bí thư MSZMP (Magyar Szocialista Munkáspárt: Đảng công nhân XHCN Hungary) năm 1988-1989 • GROTEWOHL, Otto: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, cùng Wilhelm Pieck làm Chủ tịch SED năm 1946-1954, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng CHDC Đức năm 1949-1964 • GRÜNEBERG, Gerhard: Ủy viên Bộ chính trị và Bí thư Trung ương đảng SED đến năm 1981 • GUEFFROY, Chris: Người tử nạn cuối cùng ở biên giới giữa CHDC Đức và Tây Berlin • GUILLAUME, Günter: Tình báo của CHDC Đức • GYSI, Gregor: Luật sư, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED, Chủ tịch SED-PDS – sau này là PDS – đến năm 1993, Chủ tịch Ban công tác PDS hay Khối PDS trong Nghị viện Đức từ năm 1990 H • HACKENBERG, Helmut: Quyền bí thư thứ nhất Tỉnh ủy SED Leipzig • HAGER, Kurt: Ủy viên Bộ chính trị và Bí thư Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HALBRITTER, Walter: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng và Trưởng Ban vật giá CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HARICH, Wolfgang: Triết gia, nhà báo, nhà văn, đồng sáng lập và chủ tịch “Ủy ban điều nghiên ngoài luồng về lịch sử Đức” • HARTMANN, Günter: Thành viên Chủ tịch đoàn và Thư ký Ban lãnh đạo NDPD (Đảng dân tộc dân chủ Đức), đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HAVEMANN, Robert: Nhà vật lý học kiêm hóa học, người phê phán chế độ • HEIN, Christoph: Nhà văn • HEINLEIN, Werner: Viên chức tư pháp không tại nhiệm • Herger, Wolfgang: Ủy viên Trung ương đảng SED, Vụ trưởng Các vấn đề an ninh của Trung ương đảng SED, năm 1989 Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HERMANN, Joachim: Ủy viên Bộ chính trị và Bí thư Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HERTLE, Hans-Hermann: nhà nghiên cứu xã hội tại Đại học Tự do Berlin • HERZOG, Roman: Tổng thống CHLB Đức năm 1994-1999 • HEYM, Stefan: Nhà văn • HITLER, Adolf: Chủ tịch NSDAP
(Đảng công nhân quốc xã Đức), quốc trưởng, Thủ tướng năm 1933-1945 • HOCH, Josef: Thẩm phán tại Tòa án bang Berlin • HÖFNER, Ernst: Bộ trưởng Bộ tài chính CHDC Đức • HÖPCKE, Klaus: Thứ trưởng Bộ văn hóa CHDC Đức, năm 1989 Trưởng Ban văn hóa của Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED • HOFFMANN, Hans-Joachim: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ văn hóa CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HOLZ-BAUMERT, Gerhard: Nhà văn, Ủy viên Trung ương đảng SED, Phó chủ tịch Hội nhà văn CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HOMANN, Heinrich: Chủ tịch NDPD, Phó chủ tịch Hội đồng Nhà nước CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HONECKER, Erich: Tổng bí thư Trung ương đảng SED, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước CHDC Đức, Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • HONECKER, Margot: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ giáo dục, đại biểu Quốc hội CHDC Đức, vợ Erich Honecker • HORN, Gyula: Bộ trưởng Bộ ngoại giao Cộng hòa nhân dân Hungary • HUMMITZSCH, Manfred: Trưởng chi nhánh Leipzig của Bộ an ninh quốc gia • HÚSÁK, Gustav: Chủ tịch Tiệp Khắc năm 1975-1989 J • JAHN, Günther: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất Tỉnh ủy SED Potsdam, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • JAKEŠ, Miloš: Tổng bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Tiệp Khắc năm 1987-1989 • JANKA, Walter: Nhà xuất bản, người phê phán chế độ • JAROWINSKY, Werner: Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • JARUZELSKI, Wojciek: Bí thư thứ nhất Trung ương đảng PVAP năm 1981-1989, Chủ tịch Hội đồng nhà nước Cộng hòa nhân dân Ba Lan năm 1985-1989, Tổng thống Ba Lan năm 1989-1990 • YELTSIN, Boris: Ủy viên Xô viết tối cao, Tổng thống Nga từ năm 1991 • JENDRETZKY, Hans: Ủy viên Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • JUNKER, Wolfgang: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ xây dựng CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức K • KADAR, Janos: Bí thư thứ nhất hay tổng bí thư MSZMP năm 1956-1988, Chủ tịch MSZMP năm 1988-1989 • KANT, Hermann: Nhà văn, Ủy viên Trung ương đảng SED, Chủ tịch Hội nhà văn CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • KANT, Immanuel: Triết gia • KAPP, Wolfgang: Chính khách, sáng lập Deutsche Vaterlandspartei (đảng Tổ quốc Đức), năm 1920 cùng von Lüwitz tiến hành vụ đảo chính mang tên Kapp • KENNAN, George: Nhà ngoại giao và sử học người Mỹ • KESSLER, Heinz: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ quốc phòng CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • KIESINGER, Kurt-Georg: Thủ tướng CHLB Đức năm 1966-1969 • KINKEL, Klaus: Bộ trưởng Bộ tư pháp CHLB Đức • KLEIBER, Günther: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Phó chủ tịch Hội đồng bộ trưởng CHDC Đức, Bộ trưởng, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • KÖNIG, Hartmut: Ủy viên Trung ương đảng SED, Thứ trưởng Bộ văn hóa CHDC Đức • KOHL, Helmut: Thủ tướng CHLB Đức, Chủ tịch CDU • KOLDITZ, Lothar: Chủ tịch Hội đồng quốc gia của Mặt trận dân tộc CHDC Đức, Giám đốc Viện hóa vô cơ trung ương thuộc Viện hàn lâm Khoa học CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • KONDRASHOV, Alexander: Nhà báo Xô viết • KOPTELTSEV, Valentin: Phó đại sứ Liên Xô tại CHDC Đức, Trưởng ban trong Vụ quốc tế của Ban chấp hành trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô • KOCHEMASSOV, Vyacheslav Ivanovich: Đại sứ Liên Xô tại CHDC Đức năm 1983-1990 • KHRUSHCHEV, Nikita Sergeyevich: Bí thư thứ nhất Trung ương đảng Cộng sản Liên Xô năm 1953-1964, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Liên Xô năm 19581964 • KRÄTSCHELL, Werner: Mục sư, quản trị nhà thờ Tin Lành ở Berlin-Pankow • KRENZ, Erika: Giáo viên, vợ của Egon Krenz • KROLIKOWSKI, Werner: Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • KRUG, Manfred: Diễn viên • KRUSCHE, Günter: Tổng giám mục nhà thờ Tin Lành Berlin-Brandenburg • KRYUCHKOV, Vladimir: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng Cộng sản Liên Xô, giám đốc KGB • KUBA (Kurt Barthel): Nhà thơ, biên kịch • KUBISCH, Bernd: Phóng viên dpa • KUCZYNSKI, Jürgen: Sử gia kinh tế, nhà báo • KULIKOV, Viktor Georgiyevich: Nguyên soái Liên Xô, Tổng tư lệnh các lực lượng của Hiệp ước Warszawa năm 1977-1989 L • LABS, Helga: Ủy viên Trung ương đảng SED, Chủ tịch ban chấp hành trung ương của Công đoàn ngành giáo dục, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • LAFONTAINE, Oskar: Thủ hiến bang Saarland, Phó chủ tịch đảng SPD • LAMBERZ, Werner: Ủy viên Bộ chính trị và Bí thư Trung ương đảng SED đến năm 1978 • LANGE, Bernd-Lutz: Diễn viên cabaret • LANGE, Ingeburg: Ủy viên dự khuyết Bộ chính trị và Bí thư Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • LEHMANN, Rolf: Thiếu tướng • LEICH, Werner: Giám mục, Chủ tịch Hội đồng nhà thờ Tin Lành • LENIN, Vladimir Ilyich: Người sáng lập Nhà nước Xô viết, Chủ tịch Hội đồng dân ủy, nhà lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học • LIEBKNECHT, Karl: Một trong những nhà lãnh đạo (cùng Rosa Luxemburg) các trào lưu cánh tả của nền xã hội dân chủ Đức, đồng sáng lập KPD (Đảng Cộng sản Đức) • LIEBKNECHT, Wilhelm: Đồng sáng lập và lãnh tụ Đảng công nhân xã hội dân chủ, Tổng biên tập báo VORWÄRTS • LIGACHEV, Yegor: Ủy viên Bộ chính trị, bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô • LORENZ, Siegfried: Ủy viên trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất Tỉnh ủy SED Karl-Marx-Stadt • LOUIS XVI (de France): Vua Pháp 1774-1792 • LÜBKE, Heinrich: Tổng thống CHLB Đức năm 1959-1969 • LUSHEV, Pyotr: Chỉ huy trưởng các lực lượng vũ trang hợp nhất của Hiệp ước Warszawa năm 1989 • LUXEMBURG, Rosa: Một trong những nhà lãnh đạo (cùng Karl Liebknecht) các trào lưu cánh tả của nền xã hội dân chủ Đức, đồng sáng lập KPD (Đảng Cộng sản Đức) M • MAIZIÈRE, Lothar de: Luật sư, Chủ tịch CDU, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng cuối cùng của CHDC Đức • MALEUDA, Günther: Chủ tịch DBD (Đảng nông dân dân chủ Đức), năm 1989 chủ tịch Quốc hội CHDC Đức • MANN, Heinrich: Nhà văn • MARCHAIS, George: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Pháp • MARSHALL, George C.: Tướng, Ngoại trưởng Hoa Kỳ năm 1947-1949 • MARX, Karl (CÁC MÁC): Triết gia, nhà nghiên cứu kinh tế quốc dân, nhà lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học • MASUR, Kurt: Nhạc trưởng của nhà hát Gewandhaus Leipzig • MAZOWIECKI, Tadeusz: Thủ tướng Cộng hòa nhân dân Ba Lan • MEBEL, Moritz: Bác sĩ, Ủy viên Trung ương đảng SED • MEDVEDEV, Vadim: Ủy viên Bộ chính trị và Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô • MEIER, Kurt: Bí thư tỉnh ủy SED Leipzig • MIELKE, Erich: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ an ninh quốc gia, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • MIERSCH, Martin: Nhà thơ • MIKOYAN, Anastas: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng Cộng sản Liên Xô, năm 1964-1965 chủ tịch Xô viết tối cao • MISCHNICK, Wolfgang: Chủ tịch Khối FDP trong Nghị viện Đức • MITTAG, Günter: Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư Trung ương đảng SED, Phó chủ tịch Hội đồng nhà nước CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • MITTERRAND, François: Tổng thống Cộng hòa Pháp • MITTIG, Rudi: Ủy viên Trung ương đảng SED, Thứ trưởng Bộ an ninh quốc gia • MODROW, Hans: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED Dresden, đại biểu Quốc hội CHDC Đức, Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED từ 8▫11▫1989, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng CHDC Đức, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED, Chủ tịch danh dự PDS • MOMPER, Walter: Thị trưởng Tây Berlin • MÜCKENBERGER, Erich: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Chủ tịch Ủy ban thanh tra trung ương đảng • MÜLLER, Gerhard: Ủy viên dự khuyết Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, bí thứ thứ nhất tỉnh ủy SED Erfurt • MÜLLER, Helmut: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bí thư thứ 2 tỉnh ủy SED Berlin • MÜLLER, Margarete: Ủy viên dự khuyết Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, trưởng Hiệp hội công nông Friedland • MÜNTZER, Thomas: Nhà thần học Tin Lành, thủ lĩnh chiến tranh nông dân N • NAGY, Imre: Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Cộng hòa nhân dân Hungary năm 1953-1955 và năm 1956 • NAPOLEON, Bonaparte: Hoàng đế Pháp 1804-1814 và 1815 • NEMETH, Niklos: Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Hungary • NEUBERT, Erhard: Nhà hoạt động dân quyền, phong trào Demokratischer Aufbruch • NEUMANN, Alfred: Ủy viên Bộ chính trị ủy Trung ương đảng SED, Phó chủ tịch thứ nhất Hội đồng bộ trưởng CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • NEUTSCH, Erik: Nhà văn • NOSKE, Gustav: Chính khách SPD, thành viên Hội đồng dân ủy tức Hội đồng quân sự năm 1918/1919, Bộ trưởng Bộ quốc phòng năm 1919/1920 • NYERS, Reszö: Chủ tịch Đảng XHCN Hungary O • OBERLÄNDER, Theodor: Bộ trưởng phụ trách người Đức tị nạn của CHLB Đức • OESTERLE-SCHWERIN, Jutta: Nghị sĩ đảng Xanh trong nghị viện Đức P • PALMERSTON, Henry John: Thủ tướng Anh, Bộ trưởng Bộ quốc phòng, Bộ ngoại giao và Bộ nội vụ trong thời gian 1809-1865 • PETERS, Arno: Nhà kinh tế học • PFLUGBEIL, Sebastian: Nhà hoạt động dân quyền, Diễn đàn mới • PIECK, Wilhelm: Ủy viên Bộ chính trị ủy Trung ương đảng SED, cùng Otto Grotewohl đồng chủ tịch SED năm 1946-1954, Chủ tịch CHDC Đức năm 1949-1960 • PLEITGEN, Fritz: Phóng viên, Tổng biên tập đài truyền hình WDR • PLENZDORF, Ulrich: Nhà văn, biên kịch • POMMERT, Jochen: Bí thư tỉnh ủy SED Leipzig • POPPE,
Gerhard: Nhà hoạt động dân quyền, Sáng kiến vì hòa bình và nhân quyền • POPPE, Ulrike: Nhà hoạt động dân quyền, „Dân chủ ngay bây giờ“ • PORTUGALOV, Nikolai: Chuyên viên Đức của Liên Xô, nhân viên Vụ quốc tế Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô • POSSNER, Wilfried: Ủy viên Trung ương đảng SED, Chủ tịch Hội đồng Đội thiếu niên Ernst Thälmann, Quốc vụ khanh và Trưởng Ban thanh niên và thể thao, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • POSTLER, Erich: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bí thư thứ 2 tỉnh ủy SED Schwerin, Bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED Gera, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED • POVERS, Gary: Phi công Mỹ R • RAKOWSKI, Mieczyslaw: Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Ba Lan đến năm 1989, Bí thư thứ nhất Trung ương đảng PVAP • RASPE, Hans-Dieter: Phó chủ tịch đảng LDPD, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • RAU, Johannes: Phó chủ tịch SPD, Thủ hiến bang Nordrhein-Westfalen, Tổng thống CHLB Đức từ năm 1999 • RAUCHFUSS, Wolfgang: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ vật tư, Phó chủ tịch Hội đồng bộ trưởng, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • REAGAN, Ronald: Tổng thống Hoa Kỳ năm 1981-1989 • REICH, Jens: Nhà khoa học, nhà hoạt động dân quyền, Diễn đàn mới • REINHOLD, Otto: Ủy viên Trung ương đảng SED, Chủ tịch Viện hàn lâm Khoa học Xã hội thuộc Trung ương đảng SED • RETTNER, Gunter: Ủy viên Trung ương đảng SED, Trưởng Ban Chính trị và Kinh tế quốc tế thuộc Trung ương đảng SED • RICHTER, Edelbert: Mục sư Tin Lành, đồng sáng lập đảng Demokratischer Aufbruch • ROOSEVELT, Franklin: Tổng thống Hoa Kỳ năm 1938-1945 • ROSE, Klaus: Nghị sĩ CDU trong Nghị viện Đức • ROTH, Wolfgang: Cựu chủ tịch Thanh niên XHCN trong SPD, Phó chủ tịch Khối SPD trong Nghị viện Đức • RÜHE, Volker: Tổng thư ký CDU • RYZHKOV, Nikolai Ivanovich: Ủy viên Bộ chính trị ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Liên Xô năm 1985-1991 S • SAKOWSKI, Helmut: Nhà văn, Ủy viên Trung ương đảng SED, Ủy viên chủ tịch đoàn Hội nhà văn CHDC Đức, Phó chủ tịch Hiệp hội văn hóa CHDC Đức • SCHABOWSKI, Günter: Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư ủy Trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED Berlin • SCHALCK-GOLODKOWSKI, Alexander: Ủy viên Trung ương đảng SED, Quốc vụ khanh Bộ ngoại thương • SCHALL, Joanna: Diễn viên • SCHÄUBLE, Wolfgang: Ủy viên Trung ương đảng CDU • SHEVARDNADZE, Eduard: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng Cộng sản Liên Xô, Bộ trưởng Bộ ngoại giao Liên Xô • SCHIRMER, Gregor: Vụ phó Vụ khoa học thuộc Trung ương Đảng SED, năm 1989 Trưởng Ban khoa học và giáo dục thuộc Bộ chính trị trong Trung ương Đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • SCHMIDT, Egon: Giảng viên văn học tại Viện sư phạm Putbus/Rügen và Đại học sư phạm Güstrow, viết sách thiếu nhi • SCHMIDT, Helmut: Thủ tướng CHLB Đức năm 1974-1982 • SHMIDT, Max: Nhà khoa học xã hội, Giám đốc Viện chính trị và kinh tế quốc tế của CHDC Đức • SCHORLEMMER, Friedrich: Mục sư, nhà hoạt động dân quyền • SCHÜRER, Gerhard: Ủy viên dự khuyết, Ủy viên thường vụ Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Phó chủ tịch Hội đồng nhà nước CHDC Đức, Chủ nhiệm Ủy ban kế hoạch nhà nước CHDC Đức, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • SCHULZ, Gerd: Ủy viên Trung ương đảng SED, Vụ trưởng Vụ thanh niên thuộc Trung ương đảng SED, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • SCHULZE, Rudolf: Ủy viên Trung ương đảng CDU, Phó chủ tịch Hội đồng bộ trưởng CHDC Đức, Bộ trưởng Bộ Bưu chính và Viễn thông CHDC Đức • SCHWANITZ, Wolfgang: Ủy viên dự khuyết Trung ương đảng SED, Thứ trưởng Bộ an ninh quốc gia, Bộ trưởng, Cục trưởng Cục an ninh quốc gia • SCHWERTNER, Edwin: Chánh văn phòng Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED • SEITERS, Rudolf: Bộ trưởng, Chánh văn phòng Phủ thủ tướng CHLB Đức • SEMYONOV, Vladimir S.: Cao ủy Liên Xô tại CHDC Đức, Đại sứ Liên Xô tại CHDC Đức và CHLB Đức • SIEBER, Günter: Ủy viên Trung ương đảng SED, Vụ trưởng Trung ương đảng SED, Ủy viên dự khuyết Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • SINDERMANN, Horst: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Chủ tịch Quốc hội CHDC Đức • SNETKOV, Boris: Tư lệnh Tập đoàn quân Xô viết miền Tây • SOMMER, Theo: Nhà báo • SPÄTH, Lothar: Thủ hiến bang Baden-Württemberg • STALIN, Joseph Vissarionovich: Tổng bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Liên Xô đến năm 1953 • STERZINSKY, Georg: Mục sư Cơ đốc giáo ở Berlin • STOLPE, Manfred: Chủ tịch Hội đồng giám mục Tin Lành Berlin-Brandenburg • STOPH, Willi: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng CHDC Đức • STRAUSS, Franz Josef: Chủ tịch CDU, Thủ hiến bang Bayern • STRELETZ, Fritz: Thượng tướng, Thư ký Hội đồng quốc phòng, Thứ trưởng Bộ quốc phòng CHDC Đức, Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân • SUSLOV, Mikhail: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô T • TELTSCHIK, Horst: Cố vấn thủ tướng CHLB Đức • THADDEN, Adolf von: Chủ tịch NPD (Đảng dân tộc dân chủ Đức) • THATCHER, Margaret: Thủ tướng Anh • TIMM, Ernst: Bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED Rostock, Đại biểu Quốc hội CHDC Đức • TISCH, Harry: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Chủ tịch Tổng công đoàn FDGB • TITO, Josip Broz: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Nam Tư, Tổng thống Nam Tư đến năm 1980 U • ULBRICHT, Walter: Bí thư thứ nhất hay Tổng bí thư Trung ương đảng SED đến năm 1971, chủ tịch Hội đồng nhà nước CHDC Đức đến năm 1973 • ULLMANN, Wolfgang: Sử gia nhà thờ, nhà hoạt động dân quyền trong „Dân chủ ngay bây giờ“, đồng sáng lập Bàn Tròn • UNGER, Robert: Luật sư • USTINOV, Dmitriy: Nguyên soái Liên Xô, Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, Bộ trưởng Bộ quốc phòng Liên Xô đến năm 1984 V • VERNER, Paul: Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư Trung ương đảng SED • VIETZE, Heinz: Bí thư thứ nhất huyện ủy SED Potsdam, Bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED Potsdam, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED • VOGEL, Hans-Jochen: Chủ tịch Khối SPD trong nghị viện Đức • VOGEL, Wolfgang: Luật sư • VRANITZKY, Franz: Thủ tướng Áo W • WACHOWIAK, Jutta: Diễn viên • WAGNER, Karrl-Heinz: Thứ trưởng Bộ nội vụ CHDC Đức, Tham mưu trưởng Cảnh sát nhân dân Đức • WAIGEL, Theo: Chủ tịch CSU (Đảng xã hội thiên chúa giáo ở bang Bayern), bộ trưởng Bộ tài chính CHLB Đức • WALDE, Werner: Ủy viên dự khuyết Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED Cottbus, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • WALESA, Lech: Chủ tịch Solidarnocs • WALTERS, Vernon: Đại sứ Hoa Kỳ tại CHLB Đức • WARNKE, Herbert: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Chủ tịch Tổng công đoàn FDGB đến năm 1975 • WARZECHA, Heinz: Tổng giám đốc Xí nghiệp liên hợp chế tạo máy công cụ Berlin • WASE, Kjell: Viên chức cao cấp trong chính phủ Thụy Điển không tại nhiệm • WECKWERTH, Manfred: Đạo diễn, giám đốc nhà hát Berliner Ensembles, Ủy viên Trung ương đảng SED, Chủ tịch Viện hàn lâm nghệ thuật CHDC Đức • WEHNER, Herbert: Chủ tịch Khối SPD trong nghị viện Đức, Phó chủ tịch SPD • WEISS, Konrad: Đạo diễn phim tài liệu, nhà hoạt động dân quyền trong “Dân chủ ngay bây giờ” • WEIZSÄCKER, Richard von: Tổng thống CHLB Đức năm 1984-1994 • WENDLAND, Günter: Viện trưởng Viện công tố CHDC Đức • WERNER, Karl-Heinz: Đảng viên DBD, Chủ nhiệm Hợp tác xã “Kanalgebiet” ở Riesa, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • WILL, Rosemarie: Luật gia • WILLERDING, Hans-Joachim (Jochen): Bí thư Trung ương Đoàn thanh niên tự do Đức FDJ, Ủy viên dự khuyết Trung ương đảng SED, năm 1989 Ủy viên dự khuyết Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED, thành viên ban lãnh đạo SED-PDS • WINTER, Rudolf: Giám đốc một xí nghiệp liên hợp ở Karl-Marx-Stadt • WITT, Katharina: Vận động viên trượt băng nghệ thuật, vô địch Olympic, vô địch châu Âu, vô địch thế giới • WISSGOTT, Dieter: Luật sư • WÖTZEL, Roland: Bí thư tỉnh ủy SED Leipzig, Bí thư thứ nhất tỉnh ủy SED-PDS Leipzig, thành viên ban lãnh đạo SED-PDS • WOLF, Christa: Nhà văn • WOLF, Friedrich: Bác sĩ, nhà văn • WOLF, Hannah: Ủy viên Trung ương đảng SED • WOLF, Konrad: Đạo diễn, Chủ tịch Viện hàn lâm nghệ thuật CHDC Đức • WOLF, Markus (MISCHA): Nhà văn, Thứ trưởng Bộ an ninh quốc gia đến năm 1986, Ủy viên Tiểu ban trù bị Đại hội đảng bất thường của SED • WOLLWEBER, Ernst: Ủy viên Trung ương đảng SED, Bộ trưởng Bộ an ninh quốc gia CHDC Đức năm 1955-1957 • WUNDERLICH, Siegfried: Giáo viên • WUNDERLICH, Lisbeth: Giáo viên, vợ của Siegfried Wunderlich • WUSCHECH, Heinz: Bác sĩ trưởng • WUSCHECH, Marlis: Vợ của Heinz Wuschech Y • YAKOVLEV, Alexander: Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô Z • ZAISSER, Wilhelm: Ủy viên Bộ chính trị trong Trung ương đảng SED, bộ trưởng Bộ an ninh quốc gia CHDC Đức năm 1950-1953 • ZHIVKOV, Todor: Tổng bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Bulgaria, Chủ tịch Hội đồng nhà nước Cộng hòa nhân dân Bulgaria • ZIEGLER, Martin: Tổng quản lý các nhà thờ Tin Lành, điều khiển tranh luận bên Bàn Tròn • ZIEGNER, Heinz: Ủy viên Trung ương đảng SED, Ví thư thứ
nhất tỉnh ủy SED Schwerin, đại biểu Quốc hội CHDC Đức • ZIMMERMANN, Peter: Nhà thần học • ZWEIG, Stephan: Nhà văn GHI CHÚ: dữ kiện về những cá nhân đang sống năm 1989 chủ yếu nêu lên chức danh và hoạt động trong năm đó.

Subsets and Splits

No community queries yet

The top public SQL queries from the community will appear here once available.