id
stringlengths 2
6
| revid
stringlengths 2
6
| url
stringlengths 39
43
| title
stringlengths 1
85
| text
stringlengths 5
182k
|
---|---|---|---|---|
128205
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128205
|
AV Vindelicia Innsbruck
|
De AV Vindelicia Innsbruck is a katholische, farbentrogend, ned-schlogend Studentnvabindung im Österreichischn Cartellvaband (ÖCV). Sie wurde 1901 in Hoi in Tirol grindt. Seit 1927 is sie in Innsbruck osässig.
Ihre Farbn san rosa-goid-blau fia Burschn sowia rosa-goid fia Füxe. De Mitgliada drogn a karmesinrote Tellerhaum. Da Woispruch lautet "Einig und dreu".
De Vabindung war vo 1927 bis 1933 a Burschenschoft. Zua ältern und gressrn boarischn Namansschwesta KDStV Vindelicia in Minga bestäd seit 1969 a Freindschoftsvahältnis.
|
128206
|
207
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128206
|
Breslaua Wingoif
|
Da Breslaua Wingoif war a farbentrogend, ned-schlogend christliche Studentnvabindung in Breslau. Ea war Mitgliad im Wingoif und lehnte Duell und Mensur ob.
Gschicht.
Grindt wurde da Breslaua Wingoif 1871. A Joar noch de Easdn Wäidgriag greadete ea mid am Wingoif an da Technischn Houchschui zua Breslau a Tochtervabindung. De existierte fünf Joare und vaeinigte si 1925 mid am Breslaua Wingoif. 1934 wurde a Heisl im Breslaua Stodteil Leerbeidl geweiht, im Novemba 1935 wurde da Breslaua Wingoif im sogenanndn Driddn Reich aufgelöst. De Dradition werd vom Mainza Wingoif gepflegt.
Farbn und Symbole.
Da Breslaua Wingoif drug de Farbn schwoaz-woass-goid, im Burschenband mid silberna Perkussion. De Füxe, oiso de nein Mitgliada, drugn woass-goid-woass. De Farb da Kappe war woass.
Des Wappn zeigte om des Jerusalemkreiz und oan schwoazn Adla, undn des Wappn da Stod Breslau sowia oan Loabeerkranz mid am Grindungsdatum.
De Devise lautete „Δι᾿ ἑνός πάντα“, griechisch fia: "Duach oan (Jesus Christus) ois" (Phil. 4,13).
|
128208
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128208
|
Wingoif an da Technischn Houchschui Breslau
|
Da Wingoif an da Technischn Houchschui zua Breslau war a farbentrogend, ned-schlogend christliche Studentnvabindung in Breslau. Ea war Mitgliad im Wingoif und lehnte Duell und Mensur ob.
Gschicht.
Grindt wurde ea 1919 ois Tochtervabindung des Breslaua Wingoif. Noch da Vadogung folgte 1924 de Vaeinigung mid da Muadavabindung. Noch dern Auflösung im sogenanndn Driddn Reich werd de Dradition vom Mainza Wingoif gepflegt.
Farbn und Symbole.
Da Wingoif an da Technischn Houchschui zua Breslau drug de Farbn dunkelgrea-woass-goid, im Burschenband mid schwoaza Perkussion. De Füxe, oiso de nein Mitgliada, drugn dunkelgrea-goid mid goidana und schwoaza Perkussion. De Farb da Kappe war dunkelgrea.
Des Wappn zeigte om des Jerusalemkreiz und oan schwoazn Adla, undn den Schlesischn Adla und des Brustbuidl des Evangelisdn Johanns.
De Devise lautete „Gott, Ehre, Freiheit, Vaterland!“ (boarisch "God, Ehre, Freiheit, Vodaland!").
|
128212
|
207
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128212
|
Danziga Wingoif
|
Da Danziga Wingoif war a farbentrogend, nixchlogend christliche Studentnvabindung in Danzig. Ea war Mitgliad im Wingoif und lehnte Duell und Mensur ob.
Gschicht.
Grindt wurde da Danziga Wingoif 1923 unta Wahrung da Dradition da Arminia Doapatensis. Im Summa 1934 wurde da Danziga Wingoif vadogt. Noch am Zwoadn Wäidgriag wurde de Dradition vom Darmstädta Wingoif gepflegt. Seit am Tod des letzdn Philisters, da no ois Aktiva in Danzig des Band eahoidn hod, is de Vabindung ealoschn.
Farbn und Symbole.
Da Danziga Wingoif drug de Farbn schwoaz-woass-oidgoid, im Burschenband mid woassa Perkussion. De Füxe, oiso de nein Mitgliada, drugn oidgoid-woass-oidgoid. De Farb da Kappe war goidgejb.
Des Wappn zeigte om des Jerusalemkreiz und oan schwoazn Adla, undn des Wappn da Stod Danzig sowia a Schiff mid woassem Segl.
De Devise lautete „Gläubig und deutsch und frei!“ (boarisch "Gläubig und deitsch und frei").
|
128213
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128213
|
Kölna Wingoif
|
Da Kölna Wingoif is a farbentrogend, nixchlogend Studentnvabindung mid christlicha Ausrichtung im Wingoif. Sie is polidisch und konfessionell ungebundn und lehnt Duell und Mensur ob. De oanzlna Mitgliada wern "Wingolfidn" genannt.
Gschicht.
Grindt wurde da Kölna Wingoif 1920. Im Novemba 1935 wurde da Kölna Wingoif im sogenanndn Driddn Reich aufgelöst, de Wiedergrindung eafolgte 1951.
Seit 1986 hod da Kölna Wingoif a Heisl im Kölna Stodteil Lindenthoi. Ea war maßgeblich an da Wiedergrindung da Chattia Aachen im Joar 2008 beteiligt. In da Zeid da deitschn Teilung hod da Kölna Wingoif de Dradition des Hoiensa Wingoif gepflegt und war ebenfois maßgeblich an dessn Wiedergrindung beteiligt
Farbn und Symbole.
Da Kölna Wingoif drägt de Farbn schwoaz-woass-goid, im Burschenband mid rouda und woassa Perkussion. De Füxe, oiso de nein Mitgliada, drogn woass-goid-woass. De Farb da Kappe is schwoaz.
Des Wappn zeigt om des Jerusalemkreiz und oan schwoazn Adla, undn des Wappn da Stod Köln sowia des Symbol fia den Rhein beziehungsweise des Rheinland.
De Devise lautete bis 1935 „Gott, Freiheit, Ehre, Vaterland!“ (boarisch: "God, Freiheit, Ehre, Vodaland!"), oschliaßend „Δι᾿ ἑνός πάντα“, griechisch fia: "Duach oan (Jesus Christus) ois" (Phil. 4,13). .
Interessants.
Da Kölna Wingoif pflegt besonders guade Beziehung zua Chattia in Aachen, da westlichsdn Stod in Noadrhein-Westfaln, zua Nibelunga zua Siegn im südlichn Ostwestfaln. Olle drei Städt san üba de Linie RE9 da Deitschn Boh miteinanda vabundn.
|
128214
|
45825
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128214
|
Kinisbeagr Wingoif
|
Da Kinisbeagr Wingoif war a farbentrogend, nixchlogend christliche Studentnvabindung in Kinisbeag. Ea war Mitgliad im Wingoif und lehnte Duell und Mensur ob.
Gschicht.
Easte Oläufe zua Grindung oana Wingolfsvabindung im ostpreißischn Kinisbeag gob 's 1856 und 1883. De warn jedoch ned eafolgreich. Im Summa 1903 greadete si dann a Wingolfsvaein, da si im Novemba zua da Vabindung Kinisbeagr Wingoif an da Oibertus-Univasität weiderentwickelte. 1926 eahielt da Wingoif aa de Zualassung an da Handelshouchschui. Zum Joaresend 1933 eafolgte de Weihe eins Heisls im Könisgbeagr Stodteil Kinishufa, guad zwoa Joare schbada musste si da Kinisbeagr Wingoif im Novemba 1935 auflösn.
De Dradition werd vom Hoiensa Wingoif gepflegt.
Farbn und Symbole.
Da Kinisbeagr Wingoif drug de Farbn schwoaz-woass-goid, im Burschenband mid woassa und schwoaza Perkussion. De Füxe, oiso de nein Mitgliada, drugn woass-schwoaz-woass mid goidana Perkussion. De Farb da Kappe war orange, an da Voadaseitn war de Ostecknodl „Oibertus“ befestigt.
Des Wappn zeigte om des Jerusalemkreiz und oan schwoazn Adla, undn des Wappn da Oidstod Kinisbeags sowia des Wappn des Deitschn Oadens.
De Devise lautete „Δι᾿ ἑνός πάντα“, griechisch fia: "Duach oan (Jesus Christus) ois" (Phil. 4,13).
|
128216
|
207
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128216
|
Argentina zua Strossburg
|
De Argentina zua Strossburg war a farbentrogend, nixchlogend christliche Studentnvabindung in Strossburg. Sie war Mitgliad im Wingoif und lehnte Duell und Mensur ob.
Gschicht.
Im Novemba 1857 greadedn via Studentn, darunta a Mitgliad des Gießana Wingoif, oan christlich-deitschn Studentnvaein, aus am si umgehend de Studentnvabindung Argentina zua Straßburg entwickelte. Im Mai 1913 wurde am Tivoli eastmois a Heisl geweiht, 1919 wurde 's vakafft. 1934 folgte a zwoate Heislweihe. Im Schbadsumma 1939 löste si de Argentina zua Straßburg im Driddn Reich ois letzte Vabindung im Wingoif auf.
De Dradition werd vom Frankfurta Wingoif gepflegt, da Senioa drägt des Draditionsband da Argentina gekreizt.
Farbn und Symbole.
De Argentina zua Straßburg drug de Farbn schwoaz-woass-goid, im Burschenband mid silberna und dunkelrota Perkussion. De Füxe, oiso de nein Mitgliada, drugn goid-schwoaz-goid. De Farb da Kappe war schwoaz.
Des Wappn zeigte om de Wappn vo Oba-Elsaß, Unta-Elsaß und Lothringn sowia des Jerusalemkreiz, undn de Farbn da Stod Straßburg sowia oan Loabeerkranz mid de Grindungsdatum.
De Devise lautete „Δι᾿ ἑνός πάντα“, griechisch fia: "Duach oan (Jesus Christus) ois" (Phil. 4,13)
|
128224
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128224
|
Kvívík
|
Kvívík [] (dänisch: "Kvivig", friaha "Quivig") is a Uatschoft auf d Färöer und da Haptuat fo da gleichnomign Kommune. Am 1. Jenna 2020 hod Kvívík bei ana Flächn fo 21,44 km2 381 Eiwohna ghob (Dichtn: 17,8 EW/km2). Sei Postleitzoi is FO-340.
S Wuat Kvívík is im Nominativ, Akkusativ und Dativ gleich, im Genitiv sogg ma "(til) Kvívíkar". Oan, wos z Kvívík wohnd, nennd ma "Kvívíkingur" (Mz.: "Kvívíkingar").
Eadkund.
Kvívík ligg on da gleichnomign Bucht fom "Vestmannasund" om Westgstod fo Streymoy. Es ligg a wench westli fo Stykkið, seine onan Nochbagmoana hand Hvalvík, Vestmanna und Válur. Owahoib fom Duaf falaffd d Stroß 21, iwa de ma Kvívík fo Vestmanna oda Stykkið eareichn ko. D Uatstei fom Duaf hand "Kvívík", "Á Hellu", (Om fejsing Bodn) "Vaðanes" (Fuatnlondspiz) und "Frammi í Gerði" (Hint beim Zau).
Gwassa.
Mittn duach Kvívík rinnd d "Stórá" (Groussa Boch), onane Bach hand da "Músagil" (Mausgrom), d "Breiðá" (Broada Boch, Grenzboch z Stykkið), nu a "Breiðá", d Barbá, d "Siláin" (Fiischmilliboch), da "Grøv" (Grom), d "Urðarmiðsá" (Stoafejdmittnboch), d "Daláin" (Doiboch), d "Bóláin" (Untastondboch), d "Áin Svarta" (Schwoazboch) und d "Gassá" (Gasboch), da Grenzboch z Válur). Weida im Nuadn ling nu d "Heljareygá" (Toikesslboch) mid iahne Nembach "Marknará" (Grenzboch, z Valur), "Knuksgil", "Vallgil" (Grosbwochsna Grom), "Tungáin" (Zungaboch), "Fjórðingsá" (Fiadlboch) und "Dynugil" (Dunagrom), Grenzboch z Hválvík.
Da grejsst See z Kvívík is da "Mýranar"-Stausee (Moos) A natialicha See ligg estli dafo, owa dea is z kloa, ois dasa an Nom hett.
Beag.
Da hejchst Beag fo Kvívík is d "Sneis" (Stabei) mid 747 m. Es foing da "Lágafjall" (kloana Beag, 633 m), da "Egilsfjall" (Egilsbeag, 616 m) und da "Gásafelli" (Gonsbeag, 447 m).
Gschicht.
Ausgrowunga fo zwoa Longheisa (a Wohnhaus und a Stoi) ob 1941 homb bwisn, dass s Duaf seid da Wikingazeid, oiso im 9. bis 10. Joahunad, bwohnd is. Kvívík zejd zua d ejtestn Uat auf d Insln. Es hand spada aa a Reih fo Gengstend ausgrom wuan. Hondspindln, Fiischfongzeig, Ellompm und Spuizeig (Ressa und Schiffein) zoang eppas iwa s Lem in dera Zeid. Es hod si a Fraunschmuck in Fuam fo Bealn gfundn. Bmeaknsweat is a Damenschuach, dem sei Gengsticki z Paris gfundn wuan is.
D Stoakiach is om 13. Dezemba 1903 gweicht wuan und hod a oide Hoizkiach vo 1838 easetzt, de wos z kloa wuan is. Duat hod da frisch eanennde Pfoara Veneceslaus Ulricus Hammershaimb om 31. Dezemba 1855 s Evangelium auf Färöisch stots auf Dänisch fuaglesn, wos domois natiali a Frevl gweng is. Ea guit ois da Begrinda fo da modeana färöischn Schriftsproch.
Fom Hammershaimb hod da Kvívíka Dichta Jógvan Dánialsson (vlg. "Kvívíks Jógvan") s Lesn auf Färöisch gleand. Ea hod unta onam d 68-sprophige Balladn "Kópakvæðið" (s Robbnliad) gschriem, wos aa heid nu auf d gonzn Färöer bekonnt is. Es ged um an Bauan aus Mikladalur, dea in da "Dreizehntn Nocht," oiso da dreizehntn Rauhnocht, an 7. Jenna, a donznds Robbnweiwi siagg, des si duachs Oleng vo seim Fej in a Frau fawondlt hod. Da Baua stejds Fej und speachds weck. D Robbn ko neama ins Wossa zruck one Fej, desweng muass on Lond bleim und wead in Bauan sei Wei. Zan Schluss kos owa s Fej wida zruckstejn und si keahd wida ins Mea zruck.
Infrastruktur.
Kvívík lebb fom Fiischfong, da Londwiatschoft undm Tourismus. Es gibb seit 2010 in Kinagoatn "Áarlon" und seitn 22. August 1976 a Voiks- und Hauptschui, in de aa d Kina fo Stykkið, Leynar und Skælingur bis zua 7. Klass gengand. Es gibb aa an recht eafoigreichn Ruadafarei, dea "Kvívíkar Sóknar Róðrarfelag" hoassd.
Bfejkarung.
<graph>{
"version": 2,
"width": 1000,
"height": 150,
"data": [
"name": "table",
"values": [
"x": 1985,
"y": 324
{
"x": 1986,
"y": 339
{
"x": 1987,
"y": 340
{
"x": 1988,
"y": 364
{
"x": 1989,
"y": 377
{
"x": 1990,
"y": 368
{
"x": 1991,
"y": 365
{
"x": 1992,
"y": 361
{
"x": 1993,
"y": 373
{
"x": 1994,
"y": 377
{
"x": 1995,
"y": 367
{
"x": 1996,
"y": 370
{
"x": 1997,
"y": 345
{
"x": 1998,
"y": 353
{
"x": 1999,
"y": 360
{
"x": 2000,
"y": 359
{
"x": 2001,
"y": 358
{
"x": 2002,
"y": 368
{
"x": 2003,
"y": 365
{
"x": 2004,
"y": 372
{
"x": 2005,
"y": 375
{
"x": 2006,
"y": 385
{
"x": 2007,
"y": 397
{
"x": 2008,
"y": 396
{
"x": 2009,
"y": 390
{
"x": 2010,
"y": 381
{
"x": 2011,
"y": 378
{
"x": 2012,
"y": 365
{
"x": 2013,
"y": 368
{
"x": 2014,
"y": 353
{
"x": 2015,
"y": 361
{
"x": 2016,
"y": 379
{
"x": 2017,
"y": 389
{
"x": 2018,
"y": 379
{
"x": 2019,
"y": 375
{
"x": 2020,
"y": 389
]
],
"scales": [
"name": "x",
"type": "ordinal",
"range": "width",
"zero": false,
"domain": {
"data": "table",
"field": "x"
},
"name": "y",
"type": "linear",
"range": "height",
"nice": true,
"domain": {
"data": "table",
"field": "y"
"axes": [
"type": "x",
"scale": "x"
{
"type": "y",
"scale": "y"
],
"marks": [
"type": "rect",
"from": {
"data": "table"
"properties": {
"enter": {
"x": {
"scale": "x",
"field": "x"
"y": {
"scale": "y",
"field": "y"
"y2": {
"scale": "y",
"value": 0
"fill": {
"value": "steelblue"
"width": {
"scale": "x",
"band": "true",
"offset": -1
}</graph>
|
128225
|
833893
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128225
|
Schleich di, du Oaschloch!
|
Schleich di, du Oaschloch! (dt.: "Verpiss dich, du Arschloch!", en: Piss off", asshole!") is a Spruch, dea in da bairischen Mundartn gred wert, dea schon laung besteht aba mitn Terroraunschlog in Wean aum 02.11.2020 groß wuan is und danoch im Netz ausbraadt hod. Es soi a direkte Reaktion aufn Terroristn söwa sei. Da Spruch steht owar aa fia n Zsaummanhoit und in Muat vo de Weana aa in schwiarige Zeitn trotz olla Grantlarei. Ea is des Weana Gegnstickl auf Je suis Charlie.
Uasprung.
Aum 2. Novemba 2020 is a islamistischa Terrorist duach de Weana Innanstodt grennd und hod mid ana Maschinanpuffn umanaunda gschossn. Ea hod dabei via Leid umbrocht und 23 valetzt. Während sein Auszucka is a vo etliche Leid aa midn Handy gfümt wuan. Auf aan so an Füm heat ma aungeblich, wiar a Weana, mittn in da gräßtn Gfoah, im Terroristn "Schleich di, du Oaschloch" ausm Fensta nocheplärrt. Ob dea Ausspruch in Echt a so gfoin is, waaß ma owa net gwieß. Sicha is aungeblich nuar is Wuat Oaschloch. Es kaun sogoa sei, doss dea Ausspruch in dera Situazion goa nia a so gfoin is.
Wuascht ob woah oda foisch, da Spruch hod si kuaz drauf rasant im Netzt ausbraadt untam Hashtag "#SchleichDiDuOaschloch". Mittlaweule gibt’s Leiwal und Aunsteckknepf mid n Spruch. Ma hod sogoa a Browser-Eaweitarung gschriem, de wos in Naum vom Terroristn duach "Oaschloch" easetzt. Wean hod mid dem Spruch wos ähnlichs gschofft wia Paris mid "Je suis Charlie".
Tiafare Bedeitung.
Genaröö wiad da Spruch ois Ausdruck vom Weana Schmäh gseng, wiar a aa in de Feansee-Serian Kottan ermittelt oda Ein echter Wiener geht nicht unter kuitiviat wiad. Auf dar aan Seitn druckt a in Zuan aus, dea wos duach des Vabrechn aufkummt. Duach di Aunwendung vom Weanarischn schofft ar aa a Gfüh vom Zsaummanhoit vo da Weanastod. Auf dar aundan Seitn reduziad a in Vabrecha auf a klaans, unwichtigs Wiaschtl, des wos a in Wiaklichkeid is.
|
128227
|
8363
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128227
|
Kyle Larson
|
Kyle Miyata Larson (* 31. Juli 1992) is a USA NASCAR-Rennfahra.
|
128228
|
8363
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128228
|
Chase Elliott
|
William Clyde Elliott II (* 28 November 1995) is a USA NASCAR-Rennfahra.
|
128229
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128229
|
Scott Dixon
|
Scott Ronald Dixon (* 22. Juli 1980) is a Neiseeland IndyCar-Rennfahra.
|
128232
|
44679
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128232
|
Jugische Sproch
|
De jugische Sproch, frirar a Sym-Ketisch (Siad-Ketisch) gnonnt, wor a jeniseische Sproch, de am Ufa des Flusses Jenissei in Russland gsprochn wurdt. Eng vawondt mit dem Ketischen, hobn de Russen sie friara ois Dialekt klassifiziart. De Ket hom owa 's imma schon ois oagane Sproch onakonnt.
In den 1990'n gobs nur noch zwoa bis drei Sprecha. Im 2010-Zensus wurde nur a einziger ethnischer Juge berichtet.
|
128235
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128235
|
Karel Hynek Mácha
|
Da Mácha Hynek Karl (16. Blattfall/Nufemma 1810 Praḡ – 6. Nufemma 1836 Leitmeritz/Litoměřice) is a bejmischa Lirika u Prosa-Autoa gweng; ar gilt wej a Representant vo da bejmischn Romantik u Pionia vo da modernan tschechischn Poetik. Ma kennt nan zwengs sana Schriftn, de wou von ej u bsundas vo da lirisch-epischn Komposizion "Máj" (1836) dominirt wern. De Letzad is oa vo de am mearan assagemman un iwasetztn tschechischn Bejchln iwahaps.
Lem u Vita.
Af d Welt kumma is ar als "Mácha Ignaz" (den Nama Karl hod a si zouglegt zwengs an Renessonstrend u Hynek is da bejmisch Ignaz) am Pfernda/Freita, an 16. Nufemma 1810 i Prag, i da Újezd-Strouss Numma 400/3 in Haus U Bílého orla (Ban Weißn Adla); af s End von n 19. Joahundat is des Haus na wegga grissn wurn; heit stejt õ dera Stelln, wou s gweng is, a neis Haus (da Újezd Numma 401); õ den wou ma zen Õdenkn a Taafal plaziat houd, fia dass ma d Obacht af n Mácha sa Eltanhaus richtt. Tauft is ar i da gnejchtn St.- Maria-de-Victoria-Kirchh. Gnennt hom s en "Ignaz", tschech. Hynek, nou an Spezi, an Mayer Ignaz, der wou oina vo de Taufgoonan oda -doonan dou ent gweng is.
Da Voda von n Karel Mácha had Antonín Mácha (1769–1843) ghoißn, a Müllasgsell, nou a Soldaat u spada a Graupnhandla. N Mácha Karel sa Mouda, d Marie Anna Kirchnerová (1781–1840) is kumma asrana bejmischn Musikantn-Famij.
Zwengs da finanznatn Krisn, d wou s gem houd, hom s mid da Famij af da Újezd-Schossee ned lang gwohnt; san eftas amol furtzong, bis dass s zen Schluß, wej da Hynek Mácha schou sechzea Joua ghobt houd, am Vejchmork, an heiting Karlsplotz, i s Haus U Hrbků, d. h. Ba-d-Bucklal, nema dea St.-Ignatius-Kirchh, eizong san; durtn, wou da Mácha na bis zen End vo sane Studien u san Weggong nou Leitmeritz (Litoměřic) in Settemma 1836 mid de Eltan zama glebt ghobt houd; u durtn, wou aa da "iwahetschad" oda vurwejngad Toal vo sann literarischn Schaffn vürakumma is.
D Studien.
Da Mácha Karl had a Pfoarrschöjlln ba da St.-Peter-am-Poříčí-Kirchh bsoucht, aft is ar af d Schöjll ba de Piaristn. I d Jouana 1824 bis 1830 houd a durtn am piaristischn Gymnasium studiat. Von n Hirwast 1830 houd ar õ da Praḡa Universitejt d Filosofischa Fakultejt bsoucht u zwischa d Jouana 1832 u 1836 õ da selbing Universitejt Rechtt gstudiat. A had Tschechisch, Deitsch u Latein glirnt un unta n Eifluß vo d poulischn Dareigniss (d Revoluzio vo 1830) u duach s Lesnan von n Adam Mickiewicz õgfangt miḏ n Lirna von n Poulischn. Vo 1831 bis 1832 houd ar Vuatreḡ von n Josef Jungmann gloust, da wou d Schöjlla z litararischn Tejtikaitn afgmuntad un af irnane Werkk aa wos ghaltn houd.
Schauspöllarei u Dramen.
Da Mácha had vill tschechischa u deitscha Theataviastöllunga bsoucht. In Stavovschn u Kajetánschn Theata houd ar aa vo 1834 bis 1835 wej a Leiendarstella 16 mal midgspilt; un aa wej a Student vo da Universitejt is ar unta de Pseudonym Milihaj, Chám u Hynek af d Bihn ganga. Da Josef Krasoslav Chmelenský houd nan gscheid globt fia d Rolln vom Jindřich Prachatický in n Klicpera san Blaník. Selbst had ar se aa varsoucht oda gejbt õ da Dramaturgi. Doudavo zeinga d iwalifatn Fragmentna vo de historischn Dramna "Bratři", "Král Fridrich", "Boleslav", "Bratrovrah", d wou antstandn han zwischa d Jouana 1831 u 1833. U decht houd ar koa Theatastick niad daending kinna.
Raisn u Molarei.
Da Mácha is a leiḏnschaftlicha Umanondhatscha gweng. Ganga is ar am mejarschtn z Fouß u had asgspecht d merchnahaft-molerisch Schejhait vo da Natur u d romantischna Pletz, d wou mid Historna u Gschichtlichn vabunna san. Als wenn ar z eftas presentiat wird, als wej a oisama Wandra durch s Landl, houd a koa vo de grejssan Ruutn nej niad enloi gmacht.
N ejarschtn lengan Weḡ had da Mácha in Joua 1832 gmacht; u zwoa vo Praḡ, via Mělník, Kokořín, Housku, Doksy, af Bezděz. Bagleitt houd nen da Midschöjlla u Freind Eduard Hindl (1811–1891). Am Umbruch von August zen Septemma 1833 houd ar wida miḏ n Hindl de aso grouffana Krkonoscha Wandering gmacht. In Laff vo dera houd ar u. A. Valečov, Kost, Trosky, Radim (Jičín) u Třebihošť bsoucht. An Mácha sa Autogramm findt se, am 28. August 1833, in n Gadenkbejchl vo da Schnejkoppn. Aa i de draffolngadn Jouanan is ar nuh i de Gengd gwandat.
Am Mounda, en 4. August 1834 is da Mácha asgruckt – af a Rundrois i s nerdlinga Italia. Sa Weḡgfährt is da Jurist Antonín Strobach (1814–1856) gweng, da spadana Praḡa Burḡamoista u Vuasitznda vo da Reichsvarsammling. Da Weḡ had sechs Wochn dauad (ej amols homs tagle bis z 60 kilometr oglaffa) u fejad vo Praḡ, iwa Bejmisch Budweis, Linz, Salzbuaḡ un Innsbruck af Venedi. Vo durtn san s min Gschiff af Triest. I Ljubljana/Laibach had se da Mácha mid den bakontn slowenischn Dichta Franz Prešeren troffa, bvur dass s nou iwa Wian wida af Praḡ zrugga san.
Um d haaliggeistnan Feiataḡ 1835 is da Mácha mid de Speze afran achttaḡing Asfluḡ nou i s Boleslawa Land (Bunzlaua Kroas) affe. Ba dera Glengat hom s den hoimatling Geistling Antonína Marka niad weit vo Jitschin bsoucht.
An ganz an aingan Scharm hom af n Mácha de Burng u d Ruina ghobt. I sana Listn vo de bsouchtn Burng san Sticka 90 Eitreḡ gnennt, u wenn ar aa vill Burng eftas bsoucht ghabt houd. Iwalifad han vo de Burng umma 115 Zoichninga un Aquarella. Dea Bildln houd ar draßd in Frajn õgfangt ghobt u nou z'haus a poa vo dene koloriad; de Burng houd ar am mejran vo da Weitn un unta Vawendung von an Feldstecha oda Zuwazerra zaichnad. Vamoutle as n Joua 1832 kumt des Bild, es wou sa Autoportree saa kantad. Iwa n Mácha sa Faszinazion kindn u dazölln durch bildnarischa Kunst de Afzeichnunga as sane Bsouchh vo da Wianer Pinakothek.
Frau u Kind.
An Mácha sa ejarschta nouchgwisna Lejb is d Marinka Stichová (1810–1853) gweng, mid der wou a se am 15. August 1832 z Benešov troffa houd. An Mácha had niad ner sa Õblick imponiad, sundan aa, daß s a tschechischa Bejcha glesn u kennt houd. D Affair hod owa ner kurz dauad, u wenn se d Erlebnis i sann Werkn nidagschlong hom. Am End von gleichn Joua 1832 is a sa Lejb za da jungan Schauspöllari Rošrová antglejt; duh aa doudavo is ner a Poemal fia d Rošrovin blim.
An Mácha sa echta Partneri, d Frau u d Mouda vo san Suhn Ludwig is d Eleonora Šomková, a Lori gnennt, woan. Da Mácha had se mid era bakent gmacht in Winta von n Joua 1834 nouch ana theatratn Proum in Haus U Červeného orla (Ban Roun Adla) i da Celetná-Strouß (heit d Numma 593/21), i dem wou selm z dera Zeit es Café U Suchých gweng is. D Lori, sa spadana Frau had dou d Theatagselschaft eigfejad. Da Charakta vo ejna Vaheltnis, es wou nou fost drea Jouanan an Mácha sa Toud z End bracht houd, skizzian an Mácha sa vatraules Taaḡbejchl as n Joua 1835 u sane Brejff. D grundlengad Rolln houd i dera Beziung wuul an Mácha sa eifanda Charakta gspilt.
An 2. Ottowa 1836 is da Lori Máchová da Suhn Karl Ludwig af d Welt kumma. Danouh had sa si min Mácha an 16. Ottowa 1836 gseng. Dej Houzad houd an 8. Nufemma 1836 i da St.-Stephans-Kirchh z Praḡ statt finna solln. Da Suhn Ludwig is ena an 5. Jule 1837 mid Froisln, oda Zuckunga, wegga gsturm.
D letzan Wocha.
In Õfang von August 1836 had da Mácha s Absolutorium fia Jura daholtn. An Eistejḡ i d Õstöllung houd a owa afgschom – daŝ ar a bissl roisn kannt u damid ar z Praḡ bei da Krejning von n Koasar Ferdinand zen bejmischn Kine middabei sa ko. Zen End von Settemma houd ar nou als Konzipient ban Leitmeritzer Justiziar Josefa Filipa Durase (1793–1853) d Orwad afgnumma.
An 1. Ottowa is da Suhn Ludwig i Praḡ af d Welt kumma. An 4. Ottowa is da Mácha af Praḡ gfarn, daß er san Nouchfolḡa aa sejad. I da Nocht von n 15. Ottowa is ar wortwertle vo Leitmeritz af Praḡ hi lousgstirzt; des is es letzad mol gwej, wou ar af Praḡ foat u san Suhn u sa Frau sigt.
An Sunnta an 23. Ottowa gwouad er wuul nuh von n Gipfl vo Radobýl, wou ar sa letzts Gadicht Cesta z Čech gmacht houd, en Brand unt i da Stood.
An Õfang Nufemma had nou an Mácha sa Gsund gach nougloua. A houd es Hint-Asse oda d Diarree ghobt, owa koa Medikamentl ned owegwirgt un is furta af d Kanzlei eine ganga. An 2. Nufemma schreibt ar sane letzatn Brejff – õ d Eltan un õ sa Frau. I da Nocht von n 5. Nufemma wird an nou gscheid haude, ar had brochn u se a Arzt ghuult. Dennat is a in da Frejh afgstanna u se entschulding i d Orwad ganga, douhi wou an da beigrouffana Doktor niad dalaubt had, hi zen gej. Gsturm is ar an Sunnta an 6. Nufemma 1836 i da Frouh. Da amtlicha Varmiak fejad wej an Grund fia n Mácha san Toud an Brechdurchfall õ.
Wal a Angst zwengs da Asbroiting vo dera õsteckadn Seichn gherscht houd, had se sa Toudesdatum in Amtsbladl nuh im an Toḡ varschom. As den Grund is af da Gadenktoofl i Leitmeritz un am Groo-Stoa fia s Toudesdatum da 5. Nufemma afgfejad. De Leicht had stattgfunna noumittags im dreia an 8. Nufemma 1836 af n Leitmeritzer Freithuaf unta Gengwort von n Mácha san Brouda Michal. An 17. Nufemma 1836 is z Praḡ i da St.-Ignazius-Kirchh õn heinting Karlsplotz en Mácha a Requiem ghaltn worn. D Kirchh is gstopft vull gwej. Toalgnumma hom d Eltan, Studentn u Profesorna; doudrunta aa da Josef Jungmann.
Literarischs Schaffn.
Sane ejaschtn dichtarischn Vasouchh houd ar af deitsch gschrim (Versuche des Ignac Macha, Hoffnung). In Nufemma 1831 is i da Zeitschrift "Večerní vyražení" n Mácha sa ejaschta (tschechischa) Text, as Gadicht von n Haaling Ivan assakumma. In n Jenna 1832 fulgt i selwing Periodikum as Poem "Abaelard Heloíze". I sann dichtarischen Schaffn gfint ma Sonetn u lirisch-epischa Komposiziona. Dichtunga kumma se aa i sane Prosa-Weakk (wej "Marinka", "Cikáni" u. A.) via .
I da Prosa houd ar se haptsechle gschichtlichn Thematnan gwidmad. Ar houd dan veja-toaladn Ruman "Kat" oagschrim, owa sane Toill "Vyšehrad", "Valdek" u "Karlův tejn" han ner in Skizzn blim. Da oinze gendigta u zeitle spadane Toal als de konzipiad Tetralogi as da Zeit von n Wenzl en IV. is da "Křivoklad" (1834).
Da Zyklus "Obrazy ze života mého" ("Večer na Bezdězu", "Marinka") spilt se o ze sana Zeit un assa lirisiradn Tendenzn san durtn aa autobiografischa Elementt, wej aa sist in ganzn Mácha'schn Opus. Dej zwou Orwaṯn san in Joua 1834 in "Květy (Zeitschrift)" vaeffatlicht wurn.
Sa grejßts Rumanl is da "Cikáni". Õn eam houd ar von n Ottowa bis in Dezemma 1835 gorwad. Da Román is niad durch d Zensua u komplett z ejascht in Joua 1857 assakumma.
Vo sane andan Prosa-Weakk derffma nenna de "Pouť krkonošská", "Návrat", "Klášter sázavský", "Valdice", "Rozbroj světů" un an "Sen".
Da Mácha had si gleichamassn literarischa Notizbejchln gfejad, Taaḡbejchl (Schurnaln) u Brejff (Zouschriftn) gschrim; grod dej Zeing han wichtinga Quelln iwa sa Lemma. Kontrovers is dou sa intims Taaḡbejchl as n Joua 1835, wos toalweis i Schifre gschrim is. As umfasst Detailna as san Privatlem u legd sa Beziung zer Lori 'nakkad'. Z ejascht had des Taaḡbejchl da Jakub Arbes in Joua 1884 antziffad; ganz is s nou von n Karel Janský (1890–1959) i de 20ga Jouanar von n 20. Jh. antziffad woan, da wou se doudafia eigsetzt houd, daß s uvaeffatlicht bleibt.
Máj.
Da Epos "Máj" (1836) nimmt a zentrala Stelling in san Schaffn eiche, wej aa iwahaps in da tschechischn Literatuagschichd. Õ den Opus houd ar intensiv an Iwabruch vo 1835 af 1836 gorwad, owa Fragment u Skizzn doudavo han schou as n Joua 1834 iwalifad. As oinze Bouch vo eam, es wou nuh unta san Lem assakumma is, is da Máj am 23. April 1836. Ar houd s aa selwan publizian mejja. D ganzn 600 Exemplar hom se ganz gschwinde asvakafft.
Da "Máj" is en Hynek Komm (1790–1875), an Praḡa Biaga, Becknmoista, u spadan Routshern gwidmad, mid den wou an Mácha sa Vatta wuul Handlsgscheftt gmacht houd. Den Epos is aa n Autoa sa Exposé zougfejgt, wej wenn s extre fia d Zensua bstimmt gweng warad.
As villschichtnata Gdicht houd 4 Gseng u 2 Intermezza. D Dichtarisch Sproch is, gstopft u gspickt u. A. mid Metafan un Oxymora u bschreibt a tragischa Gschichd, ze dea wou an Autoa sicha de realn Gegemhaitn as n Joua 1774 inspiriad hom. Selmols is in Rozprechtice bei Dubá zer an Vattamuad kumma. Vo den Gscheng söll an Mácha da Wirt Hans Nepumuk Kampe as Doksy dazellt hom.
Dej thematischa „Eiengung“ von n "Máj" af a Lejbislejd, es Reama vo da Natua un es Schildan vo romantischnan Szenan wiad an Text ned grecht, u wenn s inra simplefaziadn Aslegung von n Máj uaft aso gmacht wird. Da Máj is schou aa a inspirativs, meditativs Weak, es wou zwoa as n Motiv vo da Lejb, da Natua u da Hoimad schepft, owa en wou sa gedanklichs Hintaland mid Froung z toun houd, de wou ejnda u mejra metaphysisch waradn, wos grod bsundas fia s zwoit Gsangl vo da Komposizion gilt.
Dej zeitgnessischn hoimatling Kritika, wej da Josef Kajetán Tyl u da Josef Krasoslav Chmelenský hom fia an Máj koa Vastendnis ned gfunna; dan Werk hom s de Absenz von n nazionaln Apell un es Plagiatian von n Georg Gordon Byron vurgwurffn...
Da Máj is dennad unta d Leitn kumma un a definitivna Rehabilitazion houd nan d Generazion vo de Májovca bracht. Heitztoḡ is da "Máj" oins vo de am mejran publiziadn tschechischn Bejchln un is vill vo Kinstlan bebildlt un illustriat woan, midunta von n Mikoláš Aleš, en Karel Svolinský, en Toyen, en Jan Zrzavý, en Cyril Bouda, en Jan Koblasa un en Pavel Sukdolák.
De ejascht tschechisch Asgob.
An Mácha sa Werk is zigmol nei u wida assagem worn. Untn han ner de Asgom bis 1900 afgfejad.
As Vamechtnis.
Spadana Wertschetzing vo san Werk.
Nou an Mácha san Toud houd se a Kroas vo sanen Firdaran gfirmt, de wou a Oinziortikait i sann Schaffn gseng hom. In Květy han nouch en nouch de Gedichtt iwa ejn, von n Karel Sabina "Pomněnka na hrobě Karla Hynka Máchy" (17. 11. 1836), von n František L. Rieger "Na smrt Karla Hynka Máchy" (1. 12. 1836) u "Pláč nad smrtí Karla Hynka Máchy" von n Karol Kuzmány (29. 12. 1836) assakumma.
Min Mácha hom s se von ej aa in Mährisch u Slowakischn un aa in Deitschn bfasst. De ejascht deitscha Iwatrogung vo sane Werkk is d Marinka gweng, schou 1839 i da Wiena Zeitschrift Adler vaeffntlicht. De ejascht ned deitscha Iwasetzung is d Iwasetzung von n Máj i s Poulischa von n Bronislaw Malecký (1855) gweng.
Ejarscht in Joua 1861 is a relativ vollstandiga Asgob von n Mácha sane Schriftn in Valoḡ von n Ignác Leopold Kober (1812–1866) assa. Selm is a da Máj a zwoits Mol vaeffntlich worn.
Völli weatgschetzt wuan is da Mácha ejast mid da Zeid von n Jan Neruda un n Vítězslav Hálek, da Generazion von n Almanach Máj as n Joua 1858. De Májovcer hom a Welln vo Faszinazion fia n Mácha lostretn. Af zlezt had a Onerkenning aa ba de Kritika wej an (Šalda) daglengt un is a Dichta worn mid an songhaftn Kult, den wou ma bald scho miḏn Kult von n Haaling Wenzl vagleicha will.
Postmortnate Darinnarunga.
Nouh an Mácha han a hauffa Gassal u Stroussn u mejrane Institutna gnennt wurn; da grouss (Hirschberga) Doksa Wajja is ejtzad da "Mácha-Sej" ("Máchovo jezero"), da ganz Baziak um Bezděz wiad "Mácha Landl" ghoissn, da Mounad Mai "Mácha Zeid" gnennt. De Person u s Werk von n Karel Hynek Mácha han a Synonym vo da Lejb, an Romantismus un en Jinganan ejna irnan Entusiasmus worn gweng, des alls zer an gscheid stoakn Asmouss trotz u zant den echtn Lem von n Mácha u de mejra metaphysischn Element i sann Werk.
De Mácha Rutn vo Mělník af Bezděz is heit a rout kennzoichnada Trass von n KČT.
Inspirazion i da Kunst.
Da Epos Máj had a Reia vo Kinstla inspiriad, doudrunta:
De Gstalt von n Karel Hynek Mácha.
As Asseng von n Karel Hynka Máchy is ned bakannt. Ma identifiziad nen mid mejranan Portraits vo varschinanan Kinstlan (Reprodukziona han gsammlt z. B. in Archiv fea gstoltarische Kunst ABART). As Portrait von n František Václav Šír is des olntholm z finnade Bildnis vo den Dichta, is owa ejascht umma 1860 aftaucht.
De vamoantlich Mácha'sche Gstalt is eingle es Bildl von n Haaling Johannes en Taiffa i da Kapell vo da Burg Waldštejn von n František Mašek. Doudavo houd da Josef Uman sa Bildnis ozoichnad u danou nouch n Uman erscht da František Václav Šír. Wej ma owa en Uman sa Bildnis sana Witib da Eleonora Šomková zoigt houd, had s antworn mejn, daŝ ar a sua ned asgschaug houd u daß an Mácha ner da Quast amol gscheid afgmolt houd. Gmoint is da Mola Jan Zachariáš Quast, sei Portrait is owa i d 40ga Jouana von n 20. Jh. vaschitt ganga. An Mácha sa Bildnis wittad ma furta no i zwoa weitanen Portraits von n Quast.
Vaweiss.
Literatur.
Bejmisch
|
128239
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128239
|
Olympische Sommaspui 1996
|
De Olympischn Sommaspui 1996 (aa "Spui vo da XXXVI. Olympiade " gnennt) ham vom 19. Juli bis zum 4. August 1996 in Atlanta stattgfundn. De Hauptstod vo dem amerikanischn Bundesstaat Georgia setzt se in da Woi vom Austragungsort aaf da 96. IOC-Session in Tokio gega de Mitbewerba Athen, Toronto, Melbourn, Manchester und Belgrad duach. Es ham 10.320 Spoatla aus 197 Nationa teilgnomma, wos an nein Rekord bei Olympische Sommaspui doastöt. De erfoigreichstn Athletn warn Amy Van Dyken mit vier Goidmedaillen, Michelle Smith mit drei Goid- und ana Bronzemedaille und Jenny Thompson mit drei Goidmedaillen, de olle drei an de Schwimmwettbewerb teilgnomma ham.
De Vagob noch Atlanta war vo de griechischn Mitbewerba stoak kritisiert worn, do de de Sommaspui zum hundatjahrign Jubiläum gern wieda an ihrn Ursprungsort ghoit hättn. De Olympischn Sommaspui vo 1996 san zuadem sehr stoak fia eahnane Kommerzialisierung kritisiert. Sponsorn ham an so hohn Stellwert eignomma wia nia zvoa. De Vaanstoitung si zuadem unta dem Schattn vo oam am 27. Juli vaübtn Bombnattntat, bei dem zwoa Menschn teat worn und 111 valetzt worn san.
Bewerbung und Vagob vo de Spui.
Bewerbung.
Um de Austrogung vo de Olympischn Sommaspui 1996 ham se sechs Städt beworbn: Athen, Toronto, Melbourn, Manchesta, Belgrad und Atlanta. De Bewerbung um de Jubiläumsspui hundat Joahr noch de erstn Olympische Spui vo da Moderne 1896 in Athen duach de griechische Hauptstod war oigmein awart worn. Zua Bekanntgob ham des Organisationskomitee und de Regierung vo Griechnland de Feia zum 90. Jubiläum vo de 1896a Spui am 15. Aprui 1986 im oidn Athena Parlamentsgebäude gnutzt. Do hot da Premierminista Andreas Papandreou den oastimmign Kabinettsbschluss zua Untastitzung vo da Bewerbung präsentiert. Des Bewerbungskomitee unta dem Vorsitzndn Spyros A. Metaxa hot voa ollm mit da Tradition vo dem Austrogungsort gworbn und is ziemle aggressiv aaftretn, wos da Kandidatur gschodt hot.
Atlantas Bewerbung um de Olympischn Sommaspui 1996 is aaf den Rechtsanwoit William "Billy" Porter Payne zuruckganga, der am 8. Februar 1987 de Georgia Amateuer Athletic Foundation (GAAF) mit dem Zui gründt. Paynes Voahom is zwar vom Buagamoasta Atlantas, Andrew Young, billigt worn, der schloss jedo a finanzielle Untastützung vo de Spui duach de Stodt aus. Somit war's sicha, dass bei da Vagab an Atlanta de Olympische Spui wia zvoa erstmois in Los Angeles 1984 privat ausgricht wern hot muassn. Fia sei Idee hot Payne a Gruppn vo lokale Gschäftsleit gwonna, de ois "Atlanta Nine" Bekanntheit erlangt ham.
Am 29. Aprui 1988 hot se Atlanta in Washington bo da Auswoi vo dem amerikanischn Bewerbaoat duach des USOC gega 14 weidare Bewerba duachgsetzt. Im Finoiduachgang is Minneapolis-Saint Paulde Hauptstodt vom Bundesstot Georgia untaleng. Be de Olympischn Sommaspui 1988 in Seoul hot a Delegation unta Young und Payne erstmois Kontakt mit dem IOC aafgnomma. Oschliaßnd is im Novemba 1988 de GAAF in des Atlanta Organizing Committee (AOC) umgwandlt. In da Bewerbungsphosn hot se des Komitee mit vaschiedane Problema ausanandasetzn miassn, de gega a Vagab vo de Spui an Atlanta ogfiaht worn san. Zum oana hot Athen den Ospruch erhom, de Jubiläumsspui ausrichtn zum deafa, zum andan ham Kritika ogfiaht, dass seit de Olympischn Sommaspui 1984 in Los Angeles no ned gnua Zeit fia a erneite Vagab in de USA vastricha is. Weidahi is Atlanta voagwoafa worn ned gnua spoatliche Bedeitung zum bsitzn. Um de Kritikn zum zeastrean, ham Vatreta vom AOC enge Kontakt zu de Mitglieda vom IOC aafgnomma. Zuadem hot da Buagamoasta vo Atlanta, Young, in da drittn Wöd a hohe Reputation, wos se positiv aaf de Bewerbung ausgwirkt hot. De Kandidatinstädt san vo am achtkeapfign Gremium vo da Vaeinigung vo de Nationoin Olympischn Komitees beurteilt worn, wobei Atlanta am bestn obgschnittn hot. De Bewertung is jedo ned vaeaffantlicht worn, wos ois Fehla vom IOC bewert worn is, weil's da spadan Kriktik an da Entscheidung Wind aus de Segl gnomma hätt.
Vagob.
De Woi vom Austrogungsoat is am 18. Septemba 1990 aaf da 96. IOC-Session in
Tokio gfoin. Da IOC-Prädident Juan Antonio Samaranch hot, wia's Tradition woa, ned mit obgstimmt, so dass bei de insgsamt 87 owesandn Mitglieda de Mehrheit bei 44 Stimman gleng is. Das favorisierte Athen ho im Lauf vo da Bewerbungsphos duach arrogants und agressivs Vahoitn sein Voateil imma weida vaspuit, so dass se a Anti-Athen-Koalition harausbuidt hot, aus der se schließle Außnseita Atlanta im fünftn Woigang duachgsetzn hot kenna.
De Niedalog gega die Wirtschoftsmetropole Atlante is vo de Griechn ois Kränkung aafgfasst worn, so dass bekannt gebn ham, se nia wieda fia Olympische Spui bewerbn zum woin. Des is dann mit da erfoigreichn Athena Bewerbung um de Olympischn Sommaspui 2004 hifälle gwesn. De Entscheidung fia Atlanta hot aba aa dem IOC Kritik eibrocht, do's infoigedessn ois kaifle erschiena is, de gwinnorientiertn Mitglieda vom IOC ham se gega de de traditionella Wert vo de olympischn Bewegunga vapflichtatin duachgsetzt. Zuadem hot 1991 de Zeidung USA Today vaeaffantlicht, dass Robert Helmick, der a eiflussreicha Vatreta vo dem Bewerbungskommitee vo Atlanta war, 300.000 Dolla Berotahonorar entgenggnomma hot, um de Aafnahm vo Goif in des olympische Programm zu foaciern.
Voabereitung.
Organisation.
Des Atlanta Commitee of the Olympic Games (ACOG) hot se am 28. Januar 1991 ois a private und gmoanützige Vaeinigung konstituiert. Da Präsident und Genaroisekretär vo dem ACOG war William Porter Payne, Co-Chairman warn Robert M. Holder Jr. und Andrew Young. Weitare Mitglieda warn unta andam de IOC-Mitglieda Anita DeFrantz und James L. Easton, da Buagamoasta vo Atlanta, Maynard H. Jackson, da Genaroisekretär vom USOC, Richard D. Schultz, und da USOC-Präsident, Leroy Walker.
De Voabereitung vo de Olympischn Spui 1996 is duach des ACOG in Zammaoabat mit da Stod Atlanta, da 1989 vo da Genaroivasammlung vo Geargia gründtn Metropolitan Atlanta Olympic Games Authority (MAOGA), dem USOC und dem IOC. De Planung, Finanzierung und Konstruktion vo de Wettkampfstättn gheat zum Aafgabngebiet vom MAOGA, des se aus dem Buagamoasta vo Atlanta, dem Präsidentn vom Stodrot und drei vom Buagamoasta bstöte Mitglieda zammagsetzt. Des ACOG un des USOC ham am 14. Juni 1991 zamma gründt de "Atlanta Centennial Olymic Propertie" (ACOP), die fia des Marketing vaantwortle warn. De Organisation vo de Spui is duach a Exekutivkomitee und vier ständige Komitees afoigt, de vom Board of Directors gründt worn is. Unta Adolphus Drewery Frazier Jr. warn zehn Abteilunga mit vaschiedane Aafgabnbereich wia etwa Spoat und internationoie Beziehunga ogsiedlt. De Mitoabeita vom ACOG warn teils bezoite Kräft, zum Teil warn's Ehrnamtliche. Zu Beginn vo de Spui hot des ACOG 6560 Mitoabeita und 51.881 Volunteers, dozua kemman 78.240 akkreditierte Vatrogspoatna.
Des ACOG kümmat se voa ollm um de Ausrichtung vo de Wettkämpf und de Untabringung vo de Spoatla und weidare Mannschaftsmitglieda. Mit da Astellung vo dem Mastaplan hot des ACOG im Juli 1991 des Architektuabüro Sizemore Floyd Ingram. Via oastosässige Baufirman, de de Bauaafträg erhoitn ham, gründetn dann im März 1992 des Joint Venture "Olympic Facilities Construction Program". Beim Arichtn vo de Spoatstättn hot se des Organisationskomitee nua aaf des notwendige bschränkt, weshoib's weniga Investmentruinan ois bei andane Olympische Spui gem hot. De Stod hot in den Autobahnausbau und den eaffantlichn Nachvakeah, in dem des Netz vo da U-Bahn- und Busvabindunga vo da "Metropolitan Rapid Transit Authority" (MARTA) wesantle aweitat worn. Im Zug vo de Vabessarunga vo de eaffantlichn Vakeahsmittl san aa a neie Vabindung zwischn dem Flughafn im Südn und de Wohnviertl im Nordn vo da Stod gschaffn.
Vo de Gsamteinahma vo 2,6 Milliardn US-Dolla san dem ACOG 1,7 Milliardn US-Dolla zua Vaausgabung zua Vafügung steh. De greaßtn Einahmequelln warn de Fernsehrechte mit 568 Millionan US-Dolla, des Joint Venture mit 426 Millionan und de Ticketvakaif mit 425 Millionan. De greaßtn Postn aaf da Ausgobstö warn de Spoatstättn mit 494 Millionan US-Dolla, de Technologie mit 218 Millionan und TV-Installationa mit 141 Millionan. Marketingeinahman san zum oana iba des TOP III-Programm vom IOC, des unta andam Coka-Cola, VISA, IBM und Kodak umfasst, und des Joint Venture vo ACOG und USOC namens "Centennial Olympic Partners" (ACOP), dem de NationsBank, Motorola, Sara Lee Corporation, AT & T, Swatch, The Home Depot, McDonald's, Anheuser-Busch und Delta Air Lines ogheat ham. Doriba naus hot des ACOP 24 weidare Partna gworm und hot 120 Lizenzn vagem. Des ACOP hot insgsamt 760 Millionan Dolla awiatschaft.
Spoatpolitik.
Des IOC feadat de teilnehmandn Mannschoftn mit da Rekordsumme vo 21,677 Millionan US-Dolla, wos die hohe Teilnehmazoi mit bedingt hot. Pro Mannschof san de Kostn fia sechs Spoatla und zwoa Offizielle ibanomma worn wia zuvoa scho 1988 in Seoul und 1992 in Barcelona. Doriba naus hot jeds NOK 8000 Dolla erhoitn, sowia weidare 800 Dolla pro Teilnehma. Vo de Fernseheinahman san duach des IOC 56,42 Millionan Dolla an de NOKs ausgschütt worn.
In Atlanta san noch am IOC-Beschluss aus dem Joahr 1994 de Mitglieda vo der 1981 gründtn Athletnkommission erstmois direkt gwäjt worn. Vo de woiberechtigtn Spoatla ham 5734 (54 %) eahnane Stimman fia de Besetzung vo de siem Plätz obgem. Gwäjt worn is da tschechische Leichtathlet Jan Zelezný, da russische Schwimma Alexander Popow, da amerikanische Vollyboia Robert Jan "Bob" Ctvrtlik, de kanadische Leichathletin Charmaine Crooks, da ukrainische Leichtathlet Serhij Bubka, de algerische Leichtathletin Hassiba Boulmerka und da deitsche Rudara Roland Baar. De Plätz fia Wintaspoatla in dem Gremium san aaf desejbe Weis zwoa Joahr spada bei de Olympischn Wintaspui 1998 in Nagano bstimmt worn.
Spoatstättn.
De Spoatstättn vo de Olympischn Sommaspui 1996 lassn se in drei Regionan aafteiln. Heazstück vo de Spui war da Olympische Ring, a Drei-Meiln-Zona im Zentrum vo Atlanta, in dem se aa des Olympiastadion bfundn hot. Weidare Spoatstättn ham se in da Metropoiregion Atlanta bfundn, andare weida entfernt in Geargia und aa in andane Bundesstotn vo da USA.
Olympischa Ring.
Centennial Olympic Stadium, Georgia Dome (Baketboi, Handboi), Georgia Tech Aquatic Centa (Schwimma, Tuamspringa, Wassaboi, Synchronspringa, Fassungsvamögn: 14.600 Zuaschaua), Atlanta-Fulton County Stadium, Georgia World Congress Centa (Fechtn, Judo, Ringa, Handboi, Gwichthem, Moderna Fünfkampf, Tischtennis, zwoatgreassts US-Messe- und Vaanstoitungszentrum mit 762.000 m²), Omni Coliseum, Alexander Memorial Coliseum, Georgia State University Sports Arena, Forbes Arena (Morehouse College), de zum Atlanta University Centa ghearandn Alonzo Herndon Stadium am Morriy Brown College (Hockeywettbewerb, Fassungsvameang: 15.000 Zuaschaua) und Clark Atlanta University Stadium (Hockewettbewerg, Fassungsvamögn: 15.000 Zuaschaua) und Clark Atlanta University Stadium (Hockeywettbewerb, Fassungsvameang: 5.000 Zuaschaua).
Metropoiregion.
Stone Mountain Tennis Centa, Stone Mountain Park Archery Centa, Stone Mountain Park Velodrome (olle drei jeweis im Stone Mountain Park gleng), Sanford Stadium (olympischs Fuassboituanier, Fassungsvameang: 86.300 Zuaschaua, gleng in Athens), Stegeman Coliseum (Rhythmische Spoatgymnastik, Volleyboi, Fassungsvameang: 10.500 Zuaschaua, 105 Kilometa nordeastle vo Atlanta), Wolf Creek Shooting Complex(Schiassn, Moderna Fünfkampf, Fassungsvameang: 10.900 Zuaschaua, 34 Kilometa südwestle vom olympischn Doaf), Georgia International Horse Park. Doriba naus da 90 Kilometa neadle vo Atlanta bfindliche Lake Lanier, aaf dem de Ruadawettbewerb stottgfundn ham und da 32 Kilometa südle vom olympischn Doaf glengne Atlanta Beach mit zwoa Courts fia de Beachvolleyboiwettbewerb, de a Fassungsvameang vo 7500 bzw. 3500 Zuaschaua aafgwiesn ham.
Weidare.
Savannah River, Ocoee Whitewater Center, Golden Park, Legion Field (olympischs Fussboituanier, Fassungsvameang: 80.581 Zuaschaua, gleng in Birmingham), RFK Stadium (olympischs Fussboituanier, gleng in Washington, D. C.), Florida Citrus Bowl (olympischs Fuassboituanier, gleng in Orlando), Miami Orange Bowl (olympischs Fuassboituanier), Wassaw Sound (Seglwettbewerb, Kapazitätn fia 13.000 Zuaschaua aaf Begleitschiffn).
Wettkampfprogramm.
Es san 271 Wettbewerb (163 fia Männa, 97 fia Fraun, 1 Mixed- und 10 offane Wettbewerb) in 26 Spoatoatn/37 Disziplinan austrong worn. Des warn 14 Wettbewerb, 1 Spoatart und 3 Disziplinan mehr ois in Barcelona 1992. Nochfoigand de Ändarunga im Oanzln:
|
128244
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128244
|
Boarshill No.1
|
Boarshill No. 1 is a HipHop-Gruppn vo Minga, Ebersberg. Ogfangt hom s umma 1997 mid sechs Leitn, hom se owa scho seit 1995 troffa. A Lio hod se umma 1998 wida trennt. De andan fimf, wo blim han, vo eana san da Armin F (Armin Fischer), da D-Rya (Derya Terlemez), da Karabina (Christian Birawsky), da J-Tight (Julian Joppig) u da Homid MC (Andi Feicht). Sa hom "Parts" af Boarisch, Tiakisch, Latein u Deitsch grept u ghearn zue de Ofeng von boarischn Rap owa aa gwissamaßn zen boarischtiakischn Rap u zum oltn Rap as de 90ga iwahaps.
Assabracht homs:
|
128246
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128246
|
Semitische Sprochn
|
D semitischn Sprochn san a Zweig vo d afroasiatischn Sprochn u wern am mejran z Viadarasian un am Hurn vo Afrika gredt, owa zwengs an Arabischn a vil z Noadafrika. De grejßtn heiting semitischn Sprochn san, wenn ma af d modeana Sprecherzoln schaugt, es Arabisch mid ebba 300 Mio Sprecha, es Amharisch mid ebba 34 Mio Sprecha, es Tigrinisch mid ebba 9 Mio. Sprecha un es Hebräisch aa mid ebba 9 Mio. Weitare modeana semitische Sprochn san de neiaramäischen Sprochn, d neisidarabischn Sprochn, de iwatn etiosemitschn Sprochn, nem an Amharischn un em Tigrinischn, u es Maltesisch, es wou se vom Arabischn emanzipiad houd. Weitas ghejan zen semitschn Zweig aa vill alta Sprochn. Doudrunta breamtare Sprochn, wej es Akkadisch, es Fenizisch, es Althebräisch un omed es Altsidarabisch, owa aa a Sprochn, d wou ma wenga kennt, wej s Ugaritisch zen Beispill.
Gschicht.
De Asbrejtung vo d semitischn Sprochn hengt stoak mid da oanzlsprochlichn Gschicht zamm. Bspw. had von ej es Akkadisch in 3. u 2. Jh. v. Chr. schou an Erfolg un is nou aa fia a iwarregionala Korrespondenz bspw. i Egiptn gnutzt wurn. Dann is s in ejaschtn Joartausnd mejara von Aramäischn als wej a Lingua Franca zrugg drengt wurn, had se owa nu a Weilal als a Schriftsproch haltn kinna. Es Aramäisch houd spada von Altgrichischn u nu spada seit n 7. Jh. n.Chr. von Arabischn a Konkurrenz krejgt. In Mittlmear san indes d Fenizia (u Punia) schou recht frej vill umanand gweng u hom oa d Kistn a Hafenstedt u. A. in heinting Noadafrika grindt. Un af s abessinische Houchland, vo den wos heit Eritrea u Noadetiopia is, san de Alt- u de Neisidaraba scheints spadestns im 1. Joartausnd v.Chr. umme. So hengt d Verbrejtung am Hurn vo Afrika mid da Gschicht vo d etiosemitschn Sprochn seit n 1. Joartausnd v.Chr. zamm, d heintinga Vabrejtung z Noadafrika owa bspw. bsundas mid a Asdejnung von Arabischn, de wou in Noadafrika seitn 7. Jh. n. Chr. stattgfunna houd.
Klassifikazion u Glidarung.
D semitischn Sprochn wean generell af zwou Gruppn aftoalt: D oustsemitischn u d westsemitischn Sprochn. Iwa d Afglidarung von Semitischn had ma owa i da Wissnschaft vill dischkarirt, wal s zer Klassifikazion vo d westsemitischn Sprochn varschidnane Sichtweisn u Viarhaltunga gibt. De heintinga Afglidarung is gwissamaßn, wej fulgt:
Fonologi.
Konsonantn.
Es Semitisch had vo d Konsonantn neinazwanzg Fonemm ghobt, d wou sih nea in Altsidarabischn u parziell in Frejnoadarabischn daholtn hom. Karakteristisch san d emfatischn Lautt, d wou oanzlsprochle amol glottalisiad un amol faringalisiad san, d faringaln Lautt u d Lateral, de scheints bloußmea in Neisidarabischn daholtn san, historisch owa aa in Arabischn gwej san, wej ma oa altn as n Arabischn iwagnummanen Weatan sigt. D folngad Tabelln stellt d tradizionella Schreibweis doa, mid Steandl san rekonstruiata Lautt, de wou s omed in Protosemitischn gem houd, in Klammern stejt de vamuatlicha Assproch nou an IPA-Alfabet.
A tradizionellare Doastellung vo da Dreiareia oda Triadn "stimmhaft, emfatisch, stimmlos" is de folngad.
Assaholb davo waradn da Sibilant "s1", de Glottallautt "ʔ" u "h", de Liquidlautt "m", "n", "r" u "l" u d Halbvokal "w" u "y". Wal in Hebrejschn de Intadental za Sibilantn wean, es "ṯ" owa mid en "s1" u ned mid en "s3" zamfollt, kannt ma moana, da s "s3" u s "s1" vatauscht wean meja.
Morfologi.
D semitischn Sprochn san a wurzlflektirade Sprochfamil, des hoißt, daß sih a Wurt gwenle in a Wurzl un an Schema zaleng loud, wou d Wurzl den Si u s Schema d Grammatik widagit. Um a Beispil zen nenna, hebr. "mäläḵ" "Kine", "gäbär" "Mo", "šämän" "Ial (Eel)", "ṣämäd" "Joch", "šämäš" "Sunn" hom alzom oa Schema "1ä2ä3" u san Substantiva, hom owa vaschidnane Wurzln nämle "mlk", "gbr", "šmn" uaw... hebr. "mālaḵ" "a hod gherrscht", "zāḵar" "a hod gadenkt", "ṣāmad" "a hod zambundn" uaw. hom alzom oa Schema "1ā2a3" u san d Perfektfurma i da 3.m.Sg... A Untaschid zou de stammflektiradn indogermanischn Sprochn wej en Deitschn warad, daß ma d Vokaloltanaziona ned af an Ablaut von oinn oinzing Vokal an oana Stöll reduzirn ko.
Vaweiss.
Weitane Literatua.
Weatabiacha
|
128247
|
49869
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128247
|
Thomas Schmitt (Feansehproduzent)
|
Thomas Schmitt (* 1. Oktoba 1979 in Homburg, Saarland) is a deitscha Creative Produca, Podcasta, Echsn Liabhobr und Grimmepreisträga. Bekannt wurde ois oanzige Nebenroie im Baywatch Berlin Podcast Drio mid den Feanseha Stars und .
Thomas Schmitt ist deutschlandweit bekannter Echsen-Sammler und Lacertiliphiler.
Lem.
Noch am Volontariod bei MTV arbadete Schmitt an da Entwicklung und ois Autoa da Show MTV Home. Oschliaßend wor ea Executive Produca vo NeoParadise. Seit 2012 is ea Creative Produca, Autoa und Regisseir u. a. bei Circus HoiiGoii und Des Duell um de Wäid. Zuadem is ea seit End 2017 Gschäftsführa da vo Joko Winterscheidt und Klaas Heifa-Umlauf gegründedn Feansehproduktionsgsejschoft Floaida TV.
Seit Novemba 2019 is ea gmoasam mid Klaas Heifa-Umlauf und Jakob Lundt in am Podcast Baywatch Berlin zua hearn.
Laut eigana Aussoge besitzt ea 15 Echsn, nein Leguane und a Chameleon.
Auszeichnunga.
Grimme-Preis
|
128250
|
51966
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128250
|
Nightwish
|
Nightwish is a finnische Metalband.
|
128251
|
45825
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128251
|
Schifohrn
|
Kopfzeile.
Kopfzeile.
Beim Schifohrn oda Schilafa gleit a Schifohra aaf ana Schipistn oda im frein Gelände aaf zwoa Schia iban Schnee.
Werd mit dem Ausdruck "Schifohrn" in da Regl de breitnspoatliche Variantn definiert, so hot da Wettkampfspoat de Bezeichnung "Schi Alpin. 'Schilaaf' ois Gsamtkonzept vom Wintaspoat umfasst aa den Langlaaf.
Gschicht.
Ursprüng in Telemark um 1860.
De norwegische Landschoft Telemark guit gmeinhi ois Ursprungsregion vom Schifohrn ois spoatliche Betätigung. Weniga bekannt is, dass bereits im 17. Joahrhundart vo Bauan in Krain bericht werd, de woghoisige Obfoahrtn und sogoa a Ort Slalom aaf Schia obsoiviert ham, wos aa ois "Kraina Bauanschilaaf" bekannt is. Slawische Eiwandara ham de Schi im 17. Joahrhundat aus'm nordeastlichn Russland noch Slowenien brocht. Da "Kraina Bauanschilaaf" hot fia de Ausbreitung vom Schifohrn aba kam Bedeitung. De Norwega ham fia de massive Vabreitung vom Schispoat in Europa und Nordamerika gsorgt. Eahna zua Foatbewegung im Schnee dienande Technik aaf rudimentäre Breda is znachst dem Schispringa entsprossn. Um des Training effizienta zum gstoitn, ham's noch de Sprüng schnö stoppa miassn, um domit de Aafstiegszeit zum vakiazn. Deshoib ham se de erstn Richtungswechsl bzw. Stoppschwüng entwicklt. Zu untascheidn warn domois Telemark- und Kristiania-Schwung. Da do entwicklte konkav gfoamte Ur-Schi hot bereits iba a Taillierung vafügt. Aus dera ursprünglichn Fohrweis mit fersnseite ned fixierta Bindung leitn se aa de andan Schitechnikn (Langlaaf, Tourngeh und im weidan Sinn aa Schispringa) ob.
Entwicklung vom Schispoat in Mittleuropa noch 1880.
De zuanehmande Popularität vom Schispoat in Norwegn hot in da zwoatn Häjftn vo de 1890a Joahr in Mittleuropa zu am reglrechtn Schi-Boom gfiaht. 1883 san Schi noch noawegischm Voabuid vo Obaförsta Arthur Ulrichs gnutzt worn, um Stuamschädn in de Wäjda um Braunlage festzumstön. Weidahin hot bereits 1885 da Foastmoasta Maximilian Lizius in Jachenau ois oana vo de erstn in Deitschland bei seine Reviergäng Schi gnutzt, de eahm vo am norwgischn Forstmo gschenkt worn san. Norwegische Schi san importiert und Schivarein gründt worn: in Deitschland 1891 in Todtnau, in da Schweiz 1893 in Glarus und in Eastareich 1901 in St. Christoph am Arlbeag. Skandinavische Studentn bestätign se ois Vamittla und erste Lehrbiacha ascheinan. Aafgrund vo dem steilan Gelände im Vagleich zu Skandinavien is des Aleana vo de Schwüng jedo znachst schwar, Aafstieg warn schwar und mühsele. De Schwungtechnikn san dohea de Bedingunga opasst: Da Telemark-Schwung is beispuisweis dohigehand vaändat, dass da vornliegade Schi in ana greaßan Stemmstellung draht worn is, um so de Foatbewegung sicha und bremsen ändan zum keanna. Gleichzeite vagreaßan de domolign Schifoahra de Stemmstöllung, sodass mit olle zwoa Innenkantn vo de Schi grutscht wern ko. Duach de "Stemmtelemark" gnennte Technik hot de Bremswirkung vagreaßat wern kenna. De norwegische Technik, de Foaht aaf da Taillierung vom Schi - is obgwandlt worn. Ois Foig vo dera Innovation is da "Stemmschwung" und des Blockiern vom Schi-Foahra-System in Foahtrichtung zu am wichtinga Element vo weidare Schitechnikn in de oschliaßandn Joahr und Joahrzehnt worn.
Begründa vo da oipenan Schilaaftechnik is Mathias Zdarsky, dea zua Zeit seina Schi-Entdeckunga in Lilienföd in Niedaöstareich glebt hot. Eahm werd de erste Beagobfoaht vo da Schigschicht zugschriem. Im Joahr 1897 hot er de "Lilienföda Schilaaf-Technik", a Buach, des zum domolign Zeitpunkt wegweisand fia des Schiwesn woa vaeaffantlicht. De vo Zdarsky söba entwicklte Schilaaftechnik hot aaf dem Stemmfoahrn bruaht. Aus eahm hot er den erstn oipina Schischwung, den Schlangaschwung entwicklt. Er hot se bereits de taillierte Bauweis vo seine söba kontstruiertn Schi z'Nutz gmacht. Dobei hot er erkennt, dass de Taillierung automatisch kurvige Schwüng ermeaglicht.
Ofäng vom Schibeagsteing um 1900.
Im Joahr 1890 hot Karl Otto mit Schia de Wintaerstbesteigung vo dem 1790 m hoha Heimgoatn in de Boarischn Voaoipn duachgfiaht. 1892 is in Eastareich da 1782 m hohe Stuieck mit Schi bstieng worn, 1893 de Rax (2007 m) und 1899 de Arlbeaga Galzig-Spitzn (2185 m). Da Schweiza Beagfiahra Josef Lochmatter is um 1900 noch Norwegn greist, um se do de Schifoahrtechnik no bessa ozeignan.
Aafschwung ab 1920 und Entwicklung zua Wettkampfspoatoat.
In de 1920a Joahr hot da oipine Schispoat in de Oipn an erstn Aafschwung gnomma. Duach de voa dem Erstn Weltkriag ausbautn Eisnbahnlinian san aa im Winta mehra Touristn in de Beag kemma und de erstn Schischuin außahoib vo Schiclubs san gründt worn, um eahna des Schifoahn beizumbringa (z. B. in Seefejd in Tiroi und Lech am Arlbeag). Emfois in dera Zeit ham de Fuim vo Arnoid Francks des Schfoahrn in de Kinos und domit aa Meschn nah brocht, de bishea no nia im Winta im Gebiag gwesn san. Aa de Festlegung vo Regln fia Slalom und de Organisation vo wiedakehrande Wettkämpf wia dem Arlbeag-Kandahar-Renna und da Inferno-Obfoahrt in Mürrn foit in des Joahrzent. In da Foig hot da Intanationoie Schivaband de oipina Disziplina in sei Programm aaf und hot 1931 in Mürrn de erstn oipina Schiwötmoastaschaftn vaanstoit. Olympisch worn san oipne Schirenna mit de Olympischn Wintaspui 1936 in Garmisch-Patnkiacha.
A weidare bahnbrechande Innovation im Schilaaf war de Entwicklung vom Paralloischwung duach den Seeföjda Anton "Toni" Seelos, der mit dera Technik Ofang de 1930a Joahr bei Wöjtmoastaschaftn triumphiert hot. Ois Traina fia de deitsche und franzeasische Nationoimannschaft hot er de Basis fia dern Olympiasieg und Wöjtmoastaschaftstitl ab 1936 glegt (Christl Cranz, Emile Allais) und hot den nein Schwung intanationoi bekannt gmacht. Da Paralloischwung is no imma de Grundlag fia des Bucklpistn- und Diafschneefoahrn sowia fia des kontrollierte Befaohrn vo Steilhäng.
Entwicklung zum Massnspoat um 1950.
De Entwicklung vom oipina Schilaaf zum Breitnspoat is im 20. Joahrhundat voi ollm ab de 1950a Joahr duach den vastärktn Bau vo Schipistn mit Seilbahnan und Schilift und vo dene imma greaßan Befeadarungskapazität gfeadat worn, wia aa duach den stoakn Ausbau vo da touristischn Infrastruktua (Schigebiete, Schihüttna, Beheabeagungsbetriebe in da Wintasaison usw.). So is de Anzoi vo de Schifoahra vo 5 Milliona wöjtweit im Joahr 1950 aaf 35 Milliona im Joahr 1975 gsting. Dobei steht weniga da Leistungsgedanke (wia beim Wettkampfspoat Schi Oipin im Voadagrund, sondan de Bewegungsafahrung, des unmittlbore Natuaerlebnis, sozoie Kontakt und ois voawiegand eastareichische Untahoitungsfoam, des Apre-Schi.
Schifoahrn is in de Oipnlända oane vo de beliabtastn Wintaspoatoatn wia aa bedeitanda Faktor vom Wintatourismus, emso in Skandinavien und andane europäische Mittlgebirg wia de Karpatn, Pyrenäen, dem Apennin sowia de Appalachn, de Rocky Mountains (USA und Kanada), Japan, Australien, Neiseeland (Neiseeländische Oipn) und de südamerikanischn Andn-Lända Chile und Argentinien. A wesantliche wiatschoftliche Bedeitung ham da Schitourismus und de Schiindustire bsondas fia de Schweiz und Eastareich. Zuanehmand spuit da Schispoat aa in vo andane Gebirg wöjtweit (z. B. im iranischn Elburs-Gebirg) a große Roin. Es vabreit se aba aa im Flachland imma mehra: vuiaoats wern Schihalln aricht, in dene des ganze Joahr iba Schi gfoahrn wern ko. Wöjtweit is aa des Heliskiing, mit gem Hubschrauba ois Aafstiegshuif, des- unta ähnlichm Voabhoit vo de Umwöjtaspekt wia beim Pistnschilaaf - de meistn Hochgebiag vo da Wöjt (Himalaya, Altai, Kaukasus u. a.) erschlossn hot. A weidara Aspekt in da Entwicklung vom Schispoat warn Schuischikurs ois grund- und sekundarschuischa Untarichtsinhoit, de Schifoahrn ois Breitnspoat im Oipnraum etabliert ham.
Vabessarunga im Schibau und de Eifiehrung kostnginstiga Massnproduktion ham emfois zua Vabreitung vom Schifoahrn beitrong, emso de Entwicklung vo da Sichaheitsbindung und dozua passande Schischui.
Mit zuanehmand heaham Keanna und bessana Schiausrüstung hot se mit dem "Extremschifoahrn" bei Steilwandobfoahrtn a bsondane Variantn vom Schilaaf entwicklt. Scho Mathias Zdarsdy hot 1905 zua Demonstration vo da Ibalegnheit vo seina Lilienföjda Schilaaftechnik am Schneebeag in Niadaeastareich des Broate Rias mit Schi bfoahrn. Am 29. Aprui 1931 is Matthias Krinner und Hermann Lanzl de direkte Obfoahrt vo da Westlichn Kawendlspitz ibe de Wanna obe noch Mittnwoid glunga (de erst 1969 wiedhoit worn is). In de 1960a und 1970a Joahr warn da Schweiza Sylvain Saudan und da Südtirola Heini Holzer de Protagonistin vo dem Boom im Extremschifoahrn, wobei's Fejs- und Eisflankn mit 45°-55° Neigung in da Abfoahrt bezuwunga ham.
Foahrtechnik.
Grundlegande Bewegungsmusta vom Schifoahrn im obfollndn Gelände san de Schussfoahrt in da Foilinie, de Schrägfoahrt schräg zua Foilinie, des seitliche Obbiang zum Hang aus da Schussfoahrt oda aus da Schrägfoahrt raus, da sognannte Bong (aa Kurvn gnennt), sowia da Bongwechsl iba da Foilinie bzw. iba de Schusslinie. Da Bongwechsl werd Schwung gnennt. De Technikn, mit dene a Bongwechsl eigleit werd - de Schwungtechnikn - san teilweis untaschiedle vo jene Technikn, mit dene da Bong jeweis funktionoi oda ästhetisch ausgsteiat werd. Duach den Schwung konn da Schifoahra an Richtungswechsl iba de Foilinie voanehma, z. B. um aaf da präpariertn Schipistn zum bleim. Des Weidan werd je noch Schwungtechnik de Hangobtriebskraft bremst und des Tempo kontrolliert. Dessöjbe gschieht, wenn da Schifoahra aus da Foilinie, bzw. aus da Schusslinie raus bloß mit oam Bong seitle zum Hang hi bremsnd obbiagt. Zuadem dienan Schwüng und des Aussteian vo Böng dem Alem vo Gschwindigkeit und Bewegungsästhetik.
Spezielle Technikn und Owendungsforman.
Da Breitnspoat Schifoahrn hot manche spezielle Technikn und Anwendungsfoaman havoabrocht:
Forschung.
Bestrebunga de Bewegungsoblaif und biomechanischn Grundlogn vom oipina Schifoahrn wissnschoftle doazumstön, ham se in de 1960a Joahr eigsetzt. De erstmolige wissnschoftliche Doastellung vom Bewegungsoblaaf und da biomechanischn Grundlagn vom oipina Schifoahrn is jedo erst in de 1980a-Joahr duach den Münstarana Spoatwissnschoftla und Mathematika Georg Kassat. Unta andam hot er de voaherrschande Hypothesen widalegt, dass Paralloischwüng duach Be- und Entlastung ausgleast wern.
Unfoigfahr.
Wie mit jeda Spoatoat san aa mit dem Schispoat Risikn und typische Valetzunga vabundn, so dass de Spoatmedizin vo de Schiunfäll a eigns Fachgebiet is, des mit dea se wandlndn Technik aa a stetige Ändarung vo de typischn Schivaletzunga umfasst. A haifige Ursach vo Schiunfäll is unopasste Gschwindigkeit an Pistnbedinunga und/oda des eigane Fahrkeanna. Ibafuite und stoak beospruchte, maschinell bschneite Pistn stöjn a aheats Risiko fia Stürz oda Kollisiona do. A Hauptursach fia aheahts Valetzungsrisiko is de mangelnde Kondition und doduach Ermüdung vo Schifoahra. Schlecht präparierts und unzweckmäßigs Matrioi trong emfois Valetzungsrisikn in se. Des Foahrn obseits vo makierte Pistn birgt bsondane Gefoahrn duach Lawinan und Obstürz. Um de Risikn zu minimiern, san aaf de Pistn in vui Lända de FIS-Regln vom intanationoin Schivaband FIS ois grundlegande Vahoitnsregln gülte, oanige Grichtsentscheid vo da jüngan Vagangaheit ham de Regl aa zu Grundlong vo da Rechtsprechung erhom.
Schifoahrn aaf Sand und Gros.
Es is meagle, aa aaf Sand Schi zum foahrn. Regulär is des zum Beispui am Monte Kaolino meagle. Beim Schifoahrn aaf Sand wern olladings aafgrund vo da heahan Reibung wenga hohe Gschwindigkeitn areicht. Im Somma und schneefrein Monatn is es außadem meagle, mit spezielln Schian aaf Gros zum foahrn. Beim Grosschi roit da Laifa iba de Pistn und konn deshoib koane hohn Gschwindigkeitn areicha.
Schifoahrn aaf Mattn.
Es gibt aa Anlagn, de des ganzjahrige Schifoahrn aaf Mattn ameaglichn. A deaoatige Anlag existiert zum Beispui aaf dem Freiheitsbeag in Poz´nan, a weidare in Warschau.
|
128253
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128253
|
Válur
|
Válur [] (dänisch "Vålen", boarisch weatli: runda Bichi) is a Uatschoft auf d Färöer om Westgstod fo da Haptinsl Streymoy. Om 1. Jenna 2020 hods bei ana Flech fo 6 km2 47 Eiwohna ghob (Dichtn: 7,83 EW/km2). Sei Postleitzoi is FO-358 und es ghead zua Kvívíka Kommune.
S Wuat "Válur" sted im Nominativ. Im Akkusativ sog ma "(á/av) Vál", im Dativ "(í/úr) Válinum" und im Genitiv "(til) Váls". Oan, wos z Válur wohnd, nennd ma "Válsmaður" (weibli: "Válskona", neutral "Válsfólk").
Eadkund.
Válur ligg im Sidn fo da Bucht fo Vestmanna. Es ghead seid oiwei scho zum Vestmannaa Sidlungsgebiet, owa is in da Kommune Kvívík, obwoi Kvívík 5,4 km Luftlinie empfeand is. Aussa dia Uatschoftn grenzt koa Uat mea on Válur. S Duaf gliadad si in zwoa Uatstei: "Valur" und "Nesið" (da Londspiz). Duachs Duaf ged d Stross 81, "Válavegur", de fo da Stross 21, "Vestmannavegurin" ozweigg und z Nesið aufhead.
Gwassa.
Da grejssd Fluss is d "Heljareygá" (Doikesslboch), Grenzfluss z Vestmanna, gfoigd fo da "Breiðá" (Broada Boch) und da "Gassá" (Gasboch), Grenzfluss z Kvívík. Onane Bach hand da "Grønagil" (Greana Grom) und da "Kráagil" (Torflogagrom). Bis auf an nomalousn Weiha z "Í Kass" gibs koane natialichn Seen. Olladings ghead d sidliche Hejftn fom Stausee "Heygavatn" (Higlsee) z Vagur. Dea ghead mid 19,4 ha zua d grejssan Seen fo Streymoy.
Beag.
Da hejchste und oanzige Gipfi fo Válur is da "Tindur" (Spiz, 537 m), wos owa eha a Fuagipfi is zum 613 m houchn "Egilsfjall" z Kvívík (d Schoatnhejchn is 511 m).
Gschicht.
Seid won dass Válur gib, is unkloa. Es is ned im "Jarðarbókin" fo 1584 aufglist, wia d meistn färöischn Uat, owa aa koa "Niðursetubygd" ausm 19. und 20. Joahunad. Auf da topographischn Koatn F20 1900 iss olladings wia a Uatstei fo Vestmanna doagstejd.
On da Breiðá bfind si s "Heygaverkið", s Kroftweak fom Heygavatn. Es hod a Francis/Voith-Turbin, de wos 4,8 MW leist und a Regloawatsfameng fo 12412 MW/Joa hod. D Rouhfoihejchn bedrogg 107 Meta, d Ausbauwossameng 6 m3/s. Da Stausee hod a Voluma fo 2,1 Milliona m3. Es is 1963 fo da Firma SEV baud woan.
Om 1. Novemba 2005 hods d eingne Postleitzoi 358 griagg, zfua iss 350 gweng, de fo Vestmanna.
Bfejkarung.
<graph>{
"version": 2,
"width": 1000,
"height": 150,
"data": [
"name": "table",
"values": [
"x": 1985,
"y": 57
{
"x": 1986,
"y": 54
{
"x": 1987,
"y": 56
{
"x": 1988,
"y": 56
{
"x": 1989,
"y": 58
{
"x": 1990,
"y": 58
{
"x": 1991,
"y": 55
{
"x": 1992,
"y": 54
{
"x": 1993,
"y": 53
{
"x": 1994,
"y": 53
{
"x": 1995,
"y": 49
{
"x": 1996,
"y": 57
{
"x": 1997,
"y": 61
{
"x": 1998,
"y": 57
{
"x": 1999,
"y": 49
{
"x": 2000,
"y": 49
{
"x": 2001,
"y": 50
{
"x": 2002,
"y": 54
{
"x": 2003,
"y": 48
{
"x": 2004,
"y": 49
{
"x": 2005,
"y": 55
{
"x": 2006,
"y": 55
{
"x": 2007,
"y": 54
{
"x": 2008,
"y": 47
{
"x": 2009,
"y": 50
{
"x": 2010,
"y": 52
{
"x": 2011,
"y": 46
{
"x": 2012,
"y": 44
{
"x": 2013,
"y": 43
{
"x": 2014,
"y": 50
{
"x": 2015,
"y": 49
{
"x": 2016,
"y": 48
{
"x": 2017,
"y": 52
{
"x": 2018,
"y": 51
{
"x": 2019,
"y": 46
{
"x": 2020,
"y": 47
]
],
"scales": [
"name": "x",
"type": "ordinal",
"range": "width",
"zero": false,
"domain": {
"data": "table",
"field": "x"
},
"name": "y",
"type": "linear",
"range": "height",
"nice": true,
"domain": {
"data": "table",
"field": "y"
"axes": [
"type": "x",
"scale": "x"
{
"type": "y",
"scale": "y"
],
"marks": [
"type": "rect",
"from": {
"data": "table"
"properties": {
"enter": {
"x": {
"scale": "x",
"field": "x"
"y": {
"scale": "y",
"field": "y"
"y2": {
"scale": "y",
"value": 0
"fill": {
"value": "steelblue"
"width": {
"scale": "x",
"band": "true",
"offset": -1
}</graph>
|
128256
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128256
|
Afroasiatische Sprochn
|
De afroasiatischen Sprochn (ah hamitosemitische Sprochn) sant a Sprochfamülie in Afrika und im Nohn Osten. Ungefähr 300 Millionen Leid sprechant a afroasiatische Sproch, de wichtigste davo is des Arabische, des wos zur semitischen Untergruppen ghert. De ödeste belegte Sproch vo der Sprochfamülie is des Ägyptische, des wos as erste Moi um 3000 v.Chr. aufgschrüm wurn is.
Naum.
Ois Ausdrick fir de Sprochfamülie is heitzutog "afroasiatisch", wos da Sprochwissenschoftla Joseph Greenberg as erschta braucht hod, am gebreichlichsten. Frira worn "hamitosemitisch", oder umgekehrt "semitohamitisch", de Standardbezeichnungen. De wernt a heind nu vawendt, owa eem sötana.
Glidarung.
De genaue Unterdeulung vo de afroasiatischn Sprochn is immer nu ned gloa, wei monche Sprochn recht schlecht erforscht sant und ma monchmoi ned amoi sicher is, obs iwahaupt zu de afroasiatischn Sproch ghernt (des is zam Beispü da Foi ba de omotischn Sprochn). Waumma des Omotische midzöt, kimt ma af sechs Untergruppen:
|
128258
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128258
|
Hósvík
|
Hósvík [ˈhɔusvʊik] (dänisch: "Thorsvig", boarisch weatli: Donarbucht) is a Uatschoft auf d Färöer om Ostgstod fo da Haptinsl Streymoy. Om 1. Jenna 2020 hods bei ana Flech fo 12,97 km2 337 Eiwohna ghob (Dichtn: 25,98 EW/km2). Sei Postleitzoi is FO-420 und es ghead zua "Sunda Kommuna." D Kommune Hósvík, de aus dem Duaf alloa bstondn hod, is om 1. Jenna 2003 aufglesd wuan.
S Wuat Hósvík sted im Nominativ, Akkusativ und Dativ gleich, im Genitiv sogg ma "(til) Hósvíkar". Leit aus Hósvík nennd ma "Hósvíkingar".
Eadkund.
Hósvík ligg on da gleichnomign Bucht im Sundini, da Measeng zwischn Streymoy und Eysturoy. Es is somid Tei fom Sundalag, oiso d Uatschoftn uman Sundini. Dia hand seid longa Zeid eng midnond fabundn und homb in sejm Dialekt. S Duaf grenzt on Kollafjørður und Hvalvík. Hósvík bstehd aus drei Uatstei: "Toftir" (Grundmauan), "Garðsendi" (End fom Zau) undn sidlichn Tei fo da oidn Woifongstation "Víð Áir" (Bei d Wassa). Duach Hósvík ged d Stross 13, de fo Oyrareingir auf Søldarfjørður fiad.
Gwassa.
Da grejsst Fluss duach Hósvík is d "Lagá", in de d wossareichn Bach "Toftá" (Grundmauanboch) mid "Vørlugjógváin" (Reibklommboch) und "Áin Svarta" (Schwoaza Boch), "Bullá" (Blatschlboch), "Vørdáin" (Stoahaufnboch) mid "Rangagil" (Hintana Grom), "Smørdalsá" (Budandoiboch) mid "Áin í Áarstíg" (Wossastiangboch), "Tungubrekkuáin" (Zungaleitnboch), "Torvtunguá" (Torfzungaboch) mid "Títnabrekkuá" und "Torvadalsá" (Torfdoiboch) mid "Fylsgil" (Filleigrom) rinand. Onane Bach hand d "Breiðá" (Broada Boch), d "Fornáin" (Gstettnboch), d "Urðaráirnar" (Schodafejdbach), d "Barmsá" (Measbusnboch), d "Garðsá" (Zauboch) und d "Deildará" (Teiboch, Grenzboch z Kollafjørður) im Sidn und d "Hamrá" (Schrofnboch, Grenzboch z Hvalvík) mid iane Nembach im Nuan z Víð Áir.
D zwoa Seein "Stóratjørn" (Groussa Weiha) und "Lómstjørn" (Steantauchagrom) leng nuadwestli fo Garðsendi.
Beag.
Hejchsta Beag z Hósvík is da Árnadalstindur (Logafeiadoispitz) mid 713 m. Es foing da Gívrufjall (Hexnbeag) mid 649 m, da Vørlufjall (Reibbeag) mid 633 m, a nomlousa Beag on da Grenz z Kollafjørður und Hvalvík mid 622 m und da Bøllufjall (Klumpnbeag) mid 584 m.
Gschicht.
Hósvík is 1584 im "Jarðarbókin" s eascht moi gnennd wuan, und zwoa ois mittldänisch "Thorsuig". D Uatstei homb "Garss Ennde" und "Tofftum" ghoassn.
1905 is Við Áir im Nuan fo Hósvík fo da nuawegischn Firma Chr. Salvesen & Co baud.
D Betonkiachn is im Joa 1929 baud wuan.
Befua 1973 Streymoy und Eysturoy mid ana Bruckn fabundn wuan hand, is fo Hósvík a Feahn auf Selatrað ummigonga. Seitdem ligg des Duaf recht ogschidn und faliad jeds Joa Eiwohna.
1986 is z Við Áir da letzt Woi gschossn wuan, a Finnwoi. Zwischn 1906 und 1984 hand insgesomt 4454 Wole gfonga wuan.
Om 1. Jenna 2003 is Hósvík in d Sunda Kommuna eigmeind wuan.
Om 26. Novemba 2013 is a Eaeignis z Við Áir zum Youtube-Hit wuan: A Pottwoi, dea si im Sundini faschwumma hod und scho zwoa Dog doud on Lond gleng is explodiad, wiasn aufgschnin homb. S Video hod bis heid zwoanzg Milliona Aufrufe kriagg.
Infrastruktur und Kuitua.
A groussa Oawatgewa is d Reedarei Thor. De is bekonnt wuan, wia Oktowa 2010 ea Fabrikschiffi "Athena" in da Irischn See noch am Brond on Boad ewakuiad wuan is.
Hósvík is a "Nýggjársbygd", a Neijoahsduaf. Z Silwesta kemand Leit aus d Nochbadeaffa zomm und donznd midaranond.
Da Uat hod an einga Ruadafarei, in "Hósvíkar Róðrarfelag", dea insgesomt fia Bout bsitzt. A "Seksmannafar", oiso a Sex-Leit-Boud, zwoa "Fimmmannafar" fia fimf und oa "Fýramannafar" fia fia, des woss ois a Seglboud heanemmand. 1985, 1986 und 1987 homs dreimoi nocharanond d Färöer-Moastaschoft fo d Mana im Seksmannafar gwunga.
Bfejkarung.
<graph>{
"version": 2,
"width": 1000,
"height": 150,
"data": [
"name": "table",
"values": [
"x": 1985,
"y": 235
{
"x": 1986,
"y": 247
{
"x": 1987,
"y": 261
{
"x": 1988,
"y": 259
{
"x": 1989,
"y": 264
{
"x": 1990,
"y": 268
{
"x": 1991,
"y": 254
{
"x": 1992,
"y": 244
{
"x": 1993,
"y": 238
{
"x": 1994,
"y": 226
{
"x": 1995,
"y": 215
{
"x": 1996,
"y": 225
{
"x": 1997,
"y": 220
{
"x": 1998,
"y": 237
{
"x": 1999,
"y": 247
{
"x": 2000,
"y": 240
{
"x": 2001,
"y": 243
{
"x": 2002,
"y": 267
{
"x": 2003,
"y": 281
{
"x": 2004,
"y": 285
{
"x": 2005,
"y": 292
{
"x": 2006,
"y": 304
{
"x": 2007,
"y": 307
{
"x": 2008,
"y": 313
{
"x": 2009,
"y": 328
{
"x": 2010,
"y": 334
{
"x": 2011,
"y": 340
{
"x": 2012,
"y": 343
{
"x": 2013,
"y": 348
{
"x": 2014,
"y": 334
{
"x": 2015,
"y": 308
{
"x": 2016,
"y": 300
{
"x": 2017,
"y": 320
{
"x": 2018,
"y": 322
{
"x": 2019,
"y": 319
{
"x": 2020,
"y": 337
]
],
"scales": [
"name": "x",
"type": "ordinal",
"range": "width",
"zero": false,
"domain": {
"data": "table",
"field": "x"
},
"name": "y",
"type": "linear",
"range": "height",
"nice": true,
"domain": {
"data": "table",
"field": "y"
"axes": [
"type": "x",
"scale": "x"
{
"type": "y",
"scale": "y"
],
"marks": [
"type": "rect",
"from": {
"data": "table"
"properties": {
"enter": {
"x": {
"scale": "x",
"field": "x"
"y": {
"scale": "y",
"field": "y"
"y2": {
"scale": "y",
"value": 0
"fill": {
"value": "steelblue"
"width": {
"scale": "x",
"band": "true",
"offset": -1
}</graph>
|
128262
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128262
|
Fimcap
|
De Fédération Internationale des Mouvements Catholiques d’Action Paroissale (FIMCAP) is a internationala Dochvaband katholischa Jugendvabände. In da Fimcap schliaßn si 35 Mitgliadsvabände in 33 Ländern Europas, Afrikas, Aseans und Südamerikas wäidweid mitanand. Sie wurde 1962 grindt und is vom Päpstlichn Rod fia de Lain ois internationale katholische Oaganisation oerkannt.
Gschicht.
1959 arbadedn französische, belgische und niederländische katholische Jugendvabände in Luzern eastmois am Projekt eins internationaln Zuasammenschlusss. De easte Delegiertenkonferenz fand 1960 in Deitschland im Rahma des Eucharistischn Wäidkongresss in Minga stod. Im Oktoba 1961 eafolgte de Grindung duach ejf Vabände und zua Ostan 1962 wurde de Fimcap foamell earichtet. Noch ihra Oerkennung 1976 duach den päpstlichn Rod fia de Lain is de Fimcap a "internationale katholische Oaganisation" und damit Mitgliad da Konferenz des Rats.
Struktur.
Des hechsde beschlussfassend Gremium is de Wäidvasammlung ("General Assembly"), de setzt si aus Delegationa oia Mitgliadsvabände mitanand. Sie dritt olle drei Joare an wexlndn Oadn mitanand. De Leitung des Vabands übanimmt des interkontinentale Präsidium ("intercontinental presidium"), des aus am weiblichn und am männlichn Präsidendn (schdengan fia a Gschlecht koa Kandidadn zua Vafügung, könna de Stäin aa vo zwoa Männern oda zwoa Weiberleid besetzt wern), am Präss und am Generalsekretär bestäd. Zwischn den Wäidvasammlunga dogt des ""Intercontinental Bureau", des si aus am Präsidium und Vatretern da kontinentaln Zuasammenschlüsse zuasammensetzt.
Auf kontinentala Ebene schliaßn si de Vabände zua kontinentaln Konferenzn mitanand. De Präsidendn da kontinentaln Konferenzn san noch Bestätigung duach de Wäidvasammlung ois Vizepräsidendn da FIMCAP Mitgliad im "Intercontinental Bureau". Kontinantn ohne kontinentale Konferenz entsendn Delegierte ohne Vizepräsidentenstatus ins "Intercontinental Bureau"".
Des Generalsekretariod befindet si in Otwerpn, Belgien. Seit 2006 is de Fimcap ois internationale NGO in Belgien oerkannt.
Arbadssprochn san Englisch, Französisch und Spanisch. Viermoi im Joar eascheint in desn Sprochn des Vabandsmogazin "Link".
Nebn da Mitgliadschoft in da Konferenz des Päpstlichn Rats fia de Lain is de FIMCAP Mitgliad im "European Youth Forum".
Aktivitädn.
Olle drei Joare vaanstoidet FIMCAP des "World Camp", a internationals Jugendloga. Auf europäischa Ebene gibt 's Austauschvaanstoidunga zwischn oanzlna Gruppn da Mitgliadsvabände ("Roundobouts"), europäische Gruppnleiterschuiunga ("EuroCourse") und Euroclass, a zehnmonatige internationale Jugendleiterschuiung.
Zwischn oanzlna Vabändn gibt 's Partnerschofdn. Am 20. Novemba findet in oin Mitgliadsvabändn da "Fimcap Day" stod, an am de internationale Dimension katholischa Jugendvabandsarbad voa Oat ealebt wern soi.
Mitgliadsvabände.
Mitgliadsvabände im deitschsprachign Raum san de "Katholische junge Gemeinde" (= Katholische Junge Gmoa) (Deitschland), de Katholische Jungschar Östareich und Jungwacht Blauring (Schweiz).
|
128263
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128263
|
Brixntoia Ochn
|
De Brixntoia Ochn is a rechta Nemfluß vum Inn, dea in Wörgl an Inn eichifliasst. D'Och bfindt si in Tiroi und durchfliasst de Bezirke Kufstoa und Kitzbichi. De Ochn is mit a Entwossarungsflech vu 330.3 km² oana da gresstn Zuafliss vum Inn im Tiroia Untalond, is owa lei 28 km long.
Entspringa tuat de Ochn bei Brixn im Thoie ois da Brixnboch und fliast in Richtung Westn. Noch a Sticke mindt de Windaua Och eichi und vu do u wead a "Brixntoia Ochn" bzeichnet. Noch an Kilometa, bei Hopfgoscht im Brixntoi, mindet vu Südn hea de Köchsaua Ochn eini.
Im Johr 2005 hots do a gwoitigs Hochwossa gem.
|
128264
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128264
|
Wüdschnaua Åchn
|
De Wüdschnaua Åchn, friara und an Untalaf Kundla Och gnonnt, is a rechta Nemfluß vum Inn im Tiroia Untalond mit a Leng vu 22 km.
Valauf.
D'Wüdschnaua Åchn enspring unathoib vum Gressnstoa in da hintan Wüdschnau und fliaßt an Richtung Nordn vuabei bei Auffoch durchn restlichn Teil da Wüdschnau. Durch d'rund 2,7 km longe Kundla Klomm brichts as Inntoi durche, wos an Schwemmkege aufgschitt hot, wo d'Moaktgmoa Kundl lig. Sie fliaßt durchn Morkt vu Kundl durche und mind vu Südn hea an Inn eichi.
|
128270
|
55044
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128270
|
Weer
|
Weer is a Gmoa im Bezirk Schwåz in Tirol, Östareich. Sie hot 1610 Einwohna (Stond 1 Jen. 2020). De Gmoa lig im Grichtsbezirk Schwåz.
Geografie.
As Haufndorf bfind si auf an östlichn Teil vum Murkegl, dea vum Weerbach entstondn is, auf a Hech vu 558 Meda. Da Weerboch (a kloana Seitnboch vum Inn) hot sei Quöh in de Tuxa Vuaoipn und büd de Grenzn zwischn de Gmoa Kolsoss und Weer, so de Bezirk Innschbruck-Lond und Schwåz. De Tuxa Oipn und da Goasljoch san im Südn vum Ort. Vu da Gmoaflech (561 Hekta) wean so um de 330 intensiv londwirtschoftlich heagnumma.
Nochbagmoandn.
Nochbagmoandn san (Oiphabetisch guadnet): Kolsoss, Kolsossberg, Pill, Terfns, Weerberg
|
128271
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128271
|
Schwaz
|
Schwaz (a Schwoz gnennt) is a Bezirkshauptstod mit 13.791 Eiwohna(Stond 1. Jen 2020) im Bundeslond Tirol . De Stodgmoa lig im Grichtsbezirk Schwoz.
Geografie.
De Bezirkshauptstod Schwoz lig im mittlan Undainntoi, um de 30 km östlich vu da Londeshauptstod Innschbruck am Fuaß vum Köajoch (Haus- und Aussichtsberg, 2344m) und an Eiweschrofns.
De Gmoa hot a Flech vu 20,17 km². De Usiedlung is scho ewig vum Lohnboch bstimmb, dea durch Huachwossa und Schoddatronsport Schuttkege aufgschitt hot und so de Stodt in Morkt und Gmoa teilt. Geografische, gegliederte Siedlungsbereiche san (in Klomma de omtliche Bezeichnung): Riad (Ried), Pirchonga, (Pirchanger), Bleiberg, Ost, Sunnseit (Sonnseite), Surheim und Foiknstoa (Falkenstein).
Nochbagmoa.
Buach in Tiroi, Fügenberg, Gallzein, Pill, Stons, Vomp
Gschicht.
Friagschicht.
Dea Raum Schwoz is scho seit Jahrtausenden bvölkat, so bestäting Funde rund um St. Martin. Owa as easchte moi a so weads um 930 unta „Sûates“ awähnt.
Bergbau.
Im 15. und 16. Johrhundat wor Schwoz mit 20.000 Einwohna (heitztog lei mea 13.000) de gresste Bergbaumetropole Europas und de zwoatgresste Ortschoft im Habsburgareich und hot sea vü Handelsvolumen kob. Do is hauptsächlich lei Kupfa und Süwa obaut wuan. Da Bergbau is 1827 eigstöht wuan.
19 Johrhundat bis etzand.
Um 1858 is da Bohnhof arricht wuan, des de Wirtschoft ebbas vabessat hot. Um 1899 is a as Franz-Joseph-Kronknhaus baut wuan. Im gleichn Johr, am 16. Septemba, is de domolige Gmoa durchn Koasa Franz-Joseph zua Stodt ahom wuan. Am 10. Juli 1999 is zu an Fössturz beim Eiweschrofn, wo donn a Domm und a Ponzariegl ois Schutz fia Siedlungsgebiete baut wuan is.
Kultur und Sehenswürdigkeiten.
Pforrkirch Schwåz: 1460 arricht, is a viaschifffigge Hoinkirch und is 1502 aweitat wuan und 1911 is a zwoata Gloggnturm dazuakemma.
Schloss Freundsberg vu de Herren vu Freundsberg auf an Beagl 170 Meda iwa da Stod. Im Turm is as Museum da Stod untabrocht. Es zaog a de Entwicklung und an Bergbau vu da Gmoa.
Schwoza Bergwerk: Aufgschlong is da Sigismund-Fürstelauf Erbstolln 1491 wuan. Seit de 90-Johr is is a fia Bsuacha effentlich.
|
128272
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128272
|
Hvalvík
|
Hvalvík [] (dänisch: "Kvalvig", boarisch weatli: Woibucht) is a Uatschoft auf d Färöer om Ostgstod fo da Haptinsl Streymoy. Om 1. Jenna 2020 hods bei ana Flech fo 23,75 km2 253 Eiwohna ghob (Dichtn: 10,65 EW/km2). Sei Postleitzoi is FO-430 und es ghead zua "Sunda Kommuna". D Kommune Hvalvík is om 1. Jenna 2005 aufglest wuan. Dazua homb a nu Streymnes und Nesvík ghead.
S Wuat "Hvalvík" is im Nominativ, Akkusativ und Dativ gleich, im Genitiv sogg ma "(til) Hvalvíkar". Oan, dea wos z Hvalvík wohnd, nennd ma "Hvalvíkingar".
Eadkund.
Hvalvík ligg on da gleichnomign Bucht om Sundini und ghead somid zum Sundalag. Es ligg sidlich fo da "Ósin", im Delta fo da "Stórá", om Eigong fom Saksunardalur. S Duaf grenzt on Hósvík, Kollafjørður, Kvívík, Vestmanna und Streymnes. On da onan Seit fom Sundini ligg s Duaf Oyri. Hvalvík bsted aus oam Uatstei sowia da Nuadhejftn fo da oidn Woifongstation Við Áir. Duachs Duaf ged d Stross 53 auf Saksun, de fo da Stross 13 ozweigg, de fo Oyrareingir auf Søldarfjørður fiad.
Gwassa.
Z Hvalvík gheand eppa drei Fimftl fo da Westseitn fom Saksunardalur, des im Nuadn fo da "Dalá" (Doiboch, Grenzboch z Saksun), im Sidn fo da "Stórá" (Groussa Boch, Grenzboch z Nesvík/Streymnes) entwassad wead. In d Dalá rinand d "Heljardalsá" (Heldoiboch, Grenzboch z Saksun), in de d "Hjalláirnar" (Ebmbach), d "Áin Svarta" (Schwoaza Boch) d "Reyná" (Stoanafejdboch, Grenzboch z Vestmanna) und da "Marknagil" (Grenzgrom, Grenzboch z Vestmanna) und da "Løkjan" (Bachei). In d Stórá rinand d "Klovsá" (Kluftboch) mid d Seitnbach "Oksagilsá" (Oxgromboch) und "Ravnagjósá" (Romklommboch), d "Áirnar í Egg" (Bach om Eck), "Fremra" und "Heimara Slýggjáin" (Hintana und Fuadana Seegrosboch), d "Bjerndalsáir" (Beandoibach), d "Moldbakkaráir" (Eachdleitnbach), d "Fløttará" (Wisnboch), d "Myllá" (Miboch) und d "Mataráin" (Kochwossaboch).
Weidane Bach hand d Halá (Schwoafboch), d "Toftadalsáir" (Grundmauandoibach) und d "Hamrá" (Schrofnboch).
Beag.
Neadlichsta und hejchsta Beag is da "Ørvisfelli" (Pfeibeag, 783 m). Es foing d "Sneis" ("Stabei", 747 m), "Stígarnir" (d Steig, 710 m), d "Múlin" (Nosn, 663 m), da "Bollin" (runda Kopf, 616 m), da "Vitin" (Leichdtuam, 605 m), da "Miðalfelli" (Mittlbeag, 596 m) und da "Fjallið Lítla" (Kloana Beag, 572 m).
Es gib merane Sodln mid friara wichtige Beagpess, wia in "Oksagilshalsur" (Oxgromsodl, 451 m) auf Vestmanna, d "Bjerndalsskarð" (Beandoischoatn, 419 m) auf Vestmanna, d "Hvalvíksskarð" (Hvalvíka Schoatn, 397 m) auf Kvívík und Vestmanna und "Húsadalsskarð" (Hausdoischoatn, 518 m) auf Leynar.
D Wondarung auf Vestmanna is scho 1854 im Roasbericht fo da Maria-Expedition beschriem wuan ().
Viðarlundin í Hvalvík.
Da Viðarlundin í Hvalvík oda aa Viðarlundin á Tøðuni is oana fo d wenign Woidolong auf d Färöer, de grod amoi z 0,06% aus Woid bstengand.. Ea is 0,56 ha grous (Grundsticki 105: 0,66 ha) und aa oana fo d Kleanestn. In eam wochsnd fua oim Feichtn und Farchn. Ea bfind si glei hinta da Kiach.
1951 is da Gmoa Hvalvík s Grundsticki gschenkt wuan, damid a Woid pflonzd wean ko. Domid hod ma aa 1953 ogfong. Seidm 21. Opri 1992 obligg d Pfleg fom Woid da färöischn Fuastbeheade ("Skógfriðingarnevndin").
Gschicht.
Hvalvík is 1350–1400 im Huntbriaf s eascht Moi gnennd wuan. Im Jarðarbókin fo 1584 eascheinds ois "Qualuig""."
D Hoizkiach is im Joa 1829 baud wuan und is d ejtest färöische Hoizkiachn, de wos nu sted. D Fuagengakiach is 1816 in da Nocht fom 21. aufn 22. Jenna fo am Stuam umblosn wuan. Es woa mindestns d sibte Kiach on dera Stej seid da Mittn fom 17. Joahunad. Nu om 20. Jenna is s Madl Elin í Gørðum duatn dafd wuan. Da domolige Gouverneur fo d Färöer, da Christian Ludvig Tillisch, hod oftan oguadnet, dass d Kiach windgschitzda und nachanda om Duaf baud wean soi. In 3-4 Monat is d neiche Kiachn gstondn und om 24. Mai 1829 hod ma scho wida d Armigardt Elisabeth Egholm dafd.
Si is aus pommerscha Farchn gfeatigd, des fom Seglschiffi "Boon" aus Glasgow kema is, de 1828 z Saksun gstrondt is. Baumoasta is da Joen Michelsen aus Velbastaður gweng, dea aa on onane bekonntn Hoizkiachn beiteiligd gweng is.
D Kanzl kimb woascheinli scho fo 1609, is uaspringli in da Tórshavna Kiachn gstondn und is 1677 bei am Iwafoi fo franzesischn Piratn auf d Färöer mid Sewehibm bschedigd wuan. 1790 is d Kanzl ofta auf Hvalvík kemma S Altargmejde kimb fom Carl Bloch. Es is fom duatign Bauan Thomas Michael Johannesen gstift wuan, da weng ana schwarn Kronkheid a entsprechnds Gelübde boida wida gsund wead oglegt. Ea is zwoa boid amoi gstuam, owa s Buidl fom bekonntn dänischn Mola is trotzdem auf Hvalvík kemma.In d '80a-Joa is a Autobruckn iwan "Ósin" baud wuan. D oide Bruckn sted nu, bfind si owa 630 Meta weida im "Saksunardalur" drei.
2012 is a Weg oglegg und Fuassgengabruckn iwa d Stóra baud wuan. Iaz miassnd d Streymnesa koan Umweg beim Kiachn ge mea mochn.
Infrastruktur und Kuitua.
Z Hvalvík ligg d Firma Norðsetur, de Heisa baud. Fo 1983 bis 2017 hand iwa 600 Heisa baud wuan, d meistn auf d Färöer, owa es hand aa scho oa auf Grenlond oda Deitschlond exportiad wuan.
In neich baudn Hvalvíka Kinagoatn Við Kráir bsuachn eppa 60 Kina aus da Umgebung. Aa auf d Hvalvíka Schui gengand 60 Kina fo da 1. bis zua 7. Klass. Nochand miassnds aufd "Felagsskúli" z Oyrarbakki.
Da Ruadafarei "Hvalvíkar Streymnesar Róðrarfelag" hod drei Bout: "Báran" (5-Mo-Boud), "Hvessingur" (6-Mo-Boud) und "Gamli Hvessingur". Hvessingur hod ocht Rena (1978, 1980, 1988, 1993, 1994, 1995, 1997 und 1999) fo d Mana gwunga und zwoa Rena (1996 und 1998) fo d Fraun.
Bfejkarung.
<graph>{
"version": 2,
"width": 1000,
"height": 150,
"data": [
"name": "table",
"values": [
"x": 1985,
"y": 195
{
"x": 1986,
"y": 189
{
"x": 1987,
"y": 198
{
"x": 1988,
"y": 193
{
"x": 1989,
"y": 192
{
"x": 1990,
"y": 200
{
"x": 1991,
"y": 191
{
"x": 1992,
"y": 191
{
"x": 1993,
"y": 186
{
"x": 1994,
"y": 188
{
"x": 1995,
"y": 169
{
"x": 1996,
"y": 155
{
"x": 1997,
"y": 164
{
"x": 1998,
"y": 173
{
"x": 1999,
"y": 189
{
"x": 2000,
"y": 190
{
"x": 2001,
"y": 198
{
"x": 2002,
"y": 188
{
"x": 2003,
"y": 188
{
"x": 2004,
"y": 202
{
"x": 2005,
"y": 220
{
"x": 2006,
"y": 209
{
"x": 2007,
"y": 217
{
"x": 2008,
"y": 212
{
"x": 2009,
"y": 220
{
"x": 2010,
"y": 229
{
"x": 2011,
"y": 221
{
"x": 2012,
"y": 228
{
"x": 2013,
"y": 232
{
"x": 2014,
"y": 228
{
"x": 2015,
"y": 231
{
"x": 2016,
"y": 248
{
"x": 2017,
"y": 250
{
"x": 2018,
"y": 245
{
"x": 2019,
"y": 258
{
"x": 2020,
"y": 253
]
],
"scales": [
"name": "x",
"type": "ordinal",
"range": "width",
"zero": false,
"domain": {
"data": "table",
"field": "x"
},
"name": "y",
"type": "linear",
"range": "height",
"nice": true,
"domain": {
"data": "table",
"field": "y"
"axes": [
"type": "x",
"scale": "x"
{
"type": "y",
"scale": "y"
],
"marks": [
"type": "rect",
"from": {
"data": "table"
"properties": {
"enter": {
"x": {
"scale": "x",
"field": "x"
"y": {
"scale": "y",
"field": "y"
"y2": {
"scale": "y",
"value": 0
"fill": {
"value": "steelblue"
"width": {
"scale": "x",
"band": "true",
"offset": -1
}</graph>
|
128273
|
55044
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128273
|
Wiesing
|
Wiesing is a Gmoa mit 2144 Eiwohna (Stond 1. Jen 2020) im Bezirk Schwåz, Tirol . De Gmoa ligg im Grichtsbezirk Schwaz.
Geografie.
Wiesing ligg im mittlan Untainntåi, nördlich vum Inn, beim Eingong ins Zillatåi un am Fuaß vum Rofangebierg. Vu do aus geht a de Stross auffi zu de Gmoandn Em am Åchnsee (amtl. Eben am Achensee) und Åchnkirch (amtl. Achenkirch), de am Åchnsee lieng. Nem an Hauptdorf Wiesing kean a de Rotten "Bradl, Dikat, "as Dorf "Erlach", sowia de "Rofansiedlung" zua Gmoa.
Nochbagmoa.
Nochbagmoa san Buach in Tiroi, Em am Åchnsee, Jemboch, und Stross im Zillatåi. Östlich, im Bezirk Kufstoa mit da Gmoa Minsta (Tirol).
Nomensgebung.
As easte Moi urkundlich wead Wiesing im Johre 930 ois "„Vuisinga“," uläslich a Besitziwatrogunf ons Erzstift vu Soizburg iwagem, ois a gwisse "Himiltrud" ian dorting Bsitz so wia weitare Güda in Bozn, Mils, Vomp und Schwåz an Erzbischof Odalbert iwagib.
|
128275
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128275
|
Gaibon
|
Da Gaibon oda Dungau is a Region vo Niedabaian mit ned fest umrissane geografische und kulturelle Grenzn, de se in ana Breitn vo etwa 15 Kilometa südle vo da Doana und vom hiziagt, doanaobwärts beginnand gengiba vo Wörth an da Doana un bis noch Künzing reichand. De greaßte Stod im Gaibon is Straubing, de oft ois des Zentrum vom Gaibon bezeichnat werd. Da Gaibon gheat zu de greaßtn Lössgebietn vo Süddeitschland.
Geografie und Geologie.
De Fläch und Grenz vom Gaibon san ned gnau festglegt. De vaschiedna Ogabn, de ma in da Litaratua findt, stimman jedo in foigande Punkt zamm:
De südeastliche Grenz is vahejtnismäße kloa zu definiern, do se de Doanaebene zwischn Ostahofa und Vuishofa vaengt. Ois Grenzoat wern meist Künzing oda Pleinting gnennt. De nordwestliche Grenz variiert jedo deitle mehra; Werd manchmoi sogoa Rengschbuag ois zum Gaibon ghearig bezeichnat, so befindt se da Ofang vom Gaibon ungefähr an da Grenz zwischen de Regierungsbeziak Niedabaian und Obapfoiz, in da Näh vo Wörth an da Doana und Pfatter.
Duach de minaroireichn, guad duachlüftatn Lössschichtn ham se in dera Doana-Ebane fruchtboare und vahäjtnismäße leichtzu beoabande Bön buidn keanna. Ma sogt dohea in Vabindung mit dem Gaibon haife aa vo da "Koankamma vo Baian". Weng dem Woistand hot ma um 1900 aa vo "Bauankini" gredt. Neba de klassischn Troadoatn und Kadoffen wern aa Mais und de Zuckaruam in dera "Agrarsteppn" obat (Zuckafabrikn in Plattling und, bis Herbst 2007, in Rengschburg).
Da Gaibon in da Litaratua.
Do des Lössgebiet noch Rengschburg ofangt und voa Vuishofa an da Doana (Pleintinga Eng) endt, kannt ma fia den Gaibon aa de Grenzn ogem, und ma findt tatsächle in da Litaratua etwas untaschiedliche Ogabn. So spricht etwa F. J. Bronner in "Boarisch Land und Voik" (ca. 1900) vo da "fruchtborn Ebane, wöjche se von Rengschbuag bis Ostahofa hieziagt", do hoaßt gegaiba da heitign Tradition war da Gaibon um 10 bis 20 Kilometa doanaaafwärtz vaschom.
Johann Pezzl hot 1784 in seina "Roas duch den Boarischn Kroas" den Dungau ois "sognanntn Tunka, in da gmoana boarischn Landssproch, Dunklbon. So hoaßt des große ununtabrochane Koanfejd, des se aus da Gegand vo Straubing bis Rengschbuag hi astreckt. Des is oana vo de agiebigstn Strich Land vo Niedabaian, und de Bauan aaf demsöbn san unta eahnane Landleit ois woihoabande Männa oallenthoabn berühmt".
Entstehung.
Grundlegand fia de Entstehung vom Gaibon war de Hebung vo de Oipn mit ana domit eiheagehandn Senkung, de se nordwärts bis zum voi äjtan Broarischn Woid astreckt hot. A Natuadenkmoi oida Ahebunga, de vasunga san, is zum Beispui da Nattanbeag südle vo Degndorf. Währand da letztn Eiszeit (Würmeiszeit) ham Stürm aus weitgehand vegetationsoarme Landschoftn vui koikhoitinga Staub in den diafglengna Gaibon gwaht, woraus se dann der bis zu sechs Meta dicke Löss buit hot. Seit etwa 5500 v. Chr. is da Gaibon bsiedlt und landwirtschaftle gnutzt.
Weda und Klima.
Weng seina niedringa Log (320 m ü. NN) und weil a im Nordn vom Boarischn Woid sowia im Südn vom niedaboarischn Hüglland voa heftige Wind gschützt werd, hot da Gaibon a muids und relativ niedaschlogoarms Klima, jedo mit ana stoakn Tendenz zua Nebebuidung im Frühling und Herbst.
Pflanzn- und Tierwöjt.
Trotz da intensivn landwirtschoftlichn Nutzung bietet da Gaibodn no imma vuin sejtna Pflanzn- und Tieroatn Lebansraum. Im Bereich vo Oidwässa kemman vaschiedane Laichkraut-Oatn voa, dozua Teichrosn, Wassafeda, Gmoana Froschbiss und Krebsscher. Aaf Wiesn san Sibirische Schwertlilie, Mehlpriml, Niedrige Schwarzwurzl, Gweahnliche Natternzunga und Mückn-Händlwurz zum findn. Hoibtrocknrasn wern vo söjtane Orchideenoatn wia Helm-Knabnkraut, Brand-Knabnkraut, Kloana Knabnkraut, Wanzn-Knabnkraut, Zwoablättrige Woidhyazinthn, Pyramidn-Hundswurz sowia andane Pflanzn wia Rosmarin-Seidlbast und Frühlings-Enzian bewohnt. In de wendinga Restn vo Eichn-Heinbuchnwäjda foit des heifige Voakemma vo da Weichslkirschn aaf.
Da Seefrosch hot im Bereich vo da Doana an regionoin Vabreitungsschwarpunkt. Bei ana Untasuchung im Joahr 1976 is in da Doana bei Vuishofa 26 Fischoatn festgstöjt worn, bei Straubing 19. Im Gebiet zwischn Niederachdoaf und Vuishofa hot ma fia de Zeit zwischn 1900 und 1977 252 Vogloatn, vo dene 159 ois Bruatveagl nochgwiesn worn san. Unta andam ghearn des Blaukehlchen, da Große Brachvoglund da Rotschenkl zu de Bsondaheitn.
|
128276
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128276
|
Rupertiwinkler Dialektpreis
|
Da Rupertiwinkler Dialektpreis werd seit 2011 vom Förderverein Bairische Sprache und Dialekte e. V. ( FBSD ) valiehn. De Valeihung findt, in da Regel, jäds Joahr, oamoi statt. Ausgwäjt wern de Preisträger, vo da Vorstandschaft vom Landschaftsverband Rupertiwinkel, aufgrund gwissa Kriterien. So griang den Preis ned nur Prominente verliehn, sondern aa, ned so bekannte Leit, de se um de boarische Sproch und dem Oidsoizburger -Rupertiwinkler Dialekt vadeant gmacht hom. Da Preisträger soiat aa an Bezug zur Region Berchtsgoana Land -Traunstoa, -Soizburg hom. Seit 2015 is da Preis, durch de groußzigige Spendn vo da Eva-Mayr-Stihl-Stiftung, mit 1000,-€ dotiert.
De bisherign Dialektpreisträger.
<ref> https://fbsd.de › 2023/12/06 › dial...
Dialektpreis 2023 an Prof. Dr. Hannes Scheutz
<ref> https://www.bgland24.de/bgland/region-bad-reichenhall/bad-reichenhall-ort28289/bad-reichenhall-an-diese-person-geht-der-rupertiwinkler-dialektpreis-2023-92672311.html /ref>
|
128277
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128277
|
Streymnes
|
Streymnes [] (dänisch: "Strømnæs", boarisch weatli: Stromlondspiz) is a Uatschoft auf d Färöer om Ostgstod fo da Haptinsl Streymoy. Om 1. Jenna 2020 hods bei ana Flech fo 7,61 km2 317 Eiwohna ghob (Dichtn: 41,66 EW/km2). Sei Postleitzoi is FO-435 und es ghead seidm 1. Jenna 2005 zua Sunda Kommuna. Fuahea hods zua Kommune Hvalvík ghead, de aufglesd wuan is.
S Wuat "Streymnes" sted im Nominativ, Akkusativ und Genitiv gleich. Im Dativ sogg ma "(í/ur) Streymnesi". Oan, wos fo Sreymnes is, nennd ma an "Streymnesmaður" (weibli: "Streymneskona", neutral: "Streymnesfólk").
Eadkund.
Streymnes ligg on da Bucht Hvalvík om Sundini und ghead somid zum Sundalag. Es ligg neadlich fom Ósin, im Delta fo da "Stórá", om Eigong fom Doi "Saksunardalur". S Duaf grenzt on Hvalvík, Saksun und Nesvík. Es bsted aus oam Uatstei und ligg on da Stross 13, de fo Oyrareingir auf Søldarfjørður fiad.
Gwassa.
A Drittl fo da Westseitn fom Saksunardalur ghead z Streymnes. Des Doi wead im Sidn fo da "Stórá" (Groussa Boch) entwassad, da da mid Obstond grejsst Fluss im Duaf is. Si is aa da Grenzfluss z Hvalvík. Da Grenzboch z Saksun is d "Svartá". Onane Bach hand d "Streymnesá" (Streymnesboch) und d Margáir (Rondbach).
Oanziga See is da 0,13 ha grousse "Tjørnin á Melini" (Weiha om Schoda).
Beag.
Zwoa Beag gibs z Streymnes: da "Sandfelli" (Sondbeag, 537 m) und da "Rossafelli" (Ressabeag, 453 m). Zwischn eana ligg da Sodl "Streymneshálsur" (318 m).
Gschicht.
Streymnes is im "Jarðarbókin" fo 1584 s eascht moi ois "Strømmennes" gnennd wuan.
Om 1. Jenna 2005 iss zua Sunda Kommuna kema, weis d Hvalvíka Kommune aufglesd homb.
In d '80a-Joa is a Autobruckn iwan "Ósin" baud wuan. D oide Bruckn sted nu, bfind si owa 630 Meta weida im "Saksunardalur" drei.
2012 is a Weg oglegg und Fuassgengabruckn iwa d Stóra baud wuan. Iaz miassnd d Streymnesa koan Umweg beim Kiachn ge z Hvalvík mea mochn.
Infrastruktur.
Z Streymnes is seid 1993 da EB/Streymur dahoam, dea duatn a Stadion Við Margáir hod, des 200 Sizbletz hod.
Sidestli fom Duafzentrum bfindt si a Oidnhoam "Røktarheimið á Mørkini".
Bfejkarung.
<graph>{
"version": 2,
"width": 1000,
"height": 150,
"data": [
"name": "table",
"values": [
"x": 1985,
"y": 164
{
"x": 1986,
"y": 174
{
"x": 1987,
"y": 183
{
"x": 1988,
"y": 179
{
"x": 1989,
"y": 170
{
"x": 1990,
"y": 166
{
"x": 1991,
"y": 163
{
"x": 1992,
"y": 164
{
"x": 1993,
"y": 154
{
"x": 1994,
"y": 138
{
"x": 1995,
"y": 134
{
"x": 1996,
"y": 145
{
"x": 1997,
"y": 142
{
"x": 1998,
"y": 141
{
"x": 1999,
"y": 154
{
"x": 2000,
"y": 156
{
"x": 2001,
"y": 152
{
"x": 2002,
"y": 173
{
"x": 2003,
"y": 185
{
"x": 2004,
"y": 187
{
"x": 2005,
"y": 199
{
"x": 2006,
"y": 198
{
"x": 2007,
"y": 182
{
"x": 2008,
"y": 205
{
"x": 2009,
"y": 215
{
"x": 2010,
"y": 224
{
"x": 2011,
"y": 234
{
"x": 2012,
"y": 236
{
"x": 2013,
"y": 237
{
"x": 2014,
"y": 246
{
"x": 2015,
"y": 263
{
"x": 2016,
"y": 271
{
"x": 2017,
"y": 278
{
"x": 2018,
"y": 297
{
"x": 2019,
"y": 313
{
"x": 2020,
"y": 317
]
],
"scales": [
"name": "x",
"type": "ordinal",
"range": "width",
"zero": false,
"domain": {
"data": "table",
"field": "x"
},
"name": "y",
"type": "linear",
"range": "height",
"nice": true,
"domain": {
"data": "table",
"field": "y"
"axes": [
"type": "x",
"scale": "x"
{
"type": "y",
"scale": "y"
],
"marks": [
"type": "rect",
"from": {
"data": "table"
"properties": {
"enter": {
"x": {
"scale": "x",
"field": "x"
"y": {
"scale": "y",
"field": "y"
"y2": {
"scale": "y",
"value": 0
"fill": {
"value": "steelblue"
"width": {
"scale": "x",
"band": "true",
"offset": -1
}</graph>
|
128278
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128278
|
Božena Němcová
|
D Božena Němcová, borne Barbora Novotná, spada Barbora Panklová (4. Fewa 1820 Wejn? – 21. Jenna 1862 Nové Město (Prag)) is a tschechische Schriftstöllari vo da Tschechischn Nazionaln Renaissance gwej. Ej amols wiad s eigreiht zen spadn Romantismus oda zen frejn Realismus, am mejran wiad s owa eiplaziad af n Zomstouß vo de zwoiana Strejminga, reschpektiv wiad s viagstöllt als wej a Autori, dej wou se dene zwou Eioadnunga entzejgt. Weitas wiad iwa Zommaheng mid da sentimentaln Estetik von n Biedermeier noudenkt. Za de iring ba d Liasar am lejban un am mejran glesnan Weakn ghejan d Prosastick "Babička" (1855), "Divá Bára" (1856) un irane Gschichtnan u Maarla.
D Božena Němcová houd a vuanemle deitscha Derziung i d Jouana 1830-1833 z Chvalkovice krejgt, d tschechischa Orthografi had sa se ejascht mid Volljehrekait z Praḡ beibracht. I da selmoling Epochn is s fea Fraua vo iranen Stand normal gwej, dass assa an Tschechisch aa a Deitsch hom kinna. Sa wiad vabundna mid de Bamejunga vo da frauatn u da nazionaln Emanzipazion. Mid iran Wiakn hod s si asdarrunga d Stöllung vo ana tschechischn Vulkspatroni un ana idjelln Hejtari vo da etnischn Identitejt. Assa dem literarischn Werk vo da Božena Němcová is a "Sujet" von n Enteress aa ira Privatlem, nomatle s unglickle Zomalem, d Ejh u ira Baziung z Manna, owa aa Load, politische Vafolgung u gsundhaitlicha Baschweaniss, d wou zou irann vuazeiting Toud gfejat hom. Sua ham s d Hypothes iwa d unejalichat Obstamming vo dar Autori mid afbracht zwengs an Bezuḡ zen Adel.
In n 20. Joahunnat had si d Němcová d feste Afmerksomkat ba Kinstlan u Furschan daholtn. I d 30ga u 40ga Jouana von n 20. Joahunnat is s a Musn gworn vo de Avangard-Dichta, unta dene Vítězslav Nezval, Jaroslav Seifert u František Halas. Den Beitroḡ vo da Němcová fia d tschechische Kultur hom groußkopfata Vejcha wej da František Xaver Šalda u da Václav Černý untastrichn. Aa komunistische Autorna wej da Zdeněk Nejedlý (1927) u da Julius Fučík (1940) ham s a zentrala Autori vo da tschechischen Nazion in n 19. Joahunnat ghoissn. Da Fučík is s innawoan als wej d Bagrindari vo da neizeitatn tschechischn Prosa. Dasida de 50ga Jouana is alladings d Interpretazion von irann Schaffn da heaschatn Ideologi völli untagoadnet woan. D Božena Němcová is presadiat ud doagstöllt wuan wej a Pioniiri vo da sozialistischn Idee. Ira Werk is aso wej d Schriftn von n Alois Jirásek u n Josef Kajetán Tyl, nei assagem u propagiad woan duach Untarricht, Asstellunga u Adapziona. D Posizion imittn von n tschechischn prosaischn Kánon had si d Němcová aa nou an Joua 1989 daholtn, un ira Bouch "Babička" is z Bejma aa nu z Õfang von n drittn Joartausnd als wej a obligatorischa Untarichtstext õgseng woan. Da Martin C. Putna had daschrim, dass sih um d Němcová umma zwej Mythna assabildt hom: Af dar oina Seitn a Bild vo oina grod mariánischn Bschitzari vo da Nazion, af dar ondan da „Antimythus“ vo da moralisch unkonvenzionelln Schriftstöllari, mid an ugstejman Lejwaslem u vollas Glusd.
Lem (Vita).
Obkunft u Kindhat.
Es gnaua Datum u den Oat vo da Božena Němcová sa Gebuat woaß ma ned. As git dodriwa mejrane Theorien. Manchane Historika u Furscha genga as vo de Õgoum in n Amtsreḡista vo da Stodt Wejn, nou dem wou a "Barbara Nowotny" en 4. Jenna 1820 i da Alsavuastod af d Welt kumma is. Zejascht is s afzuang wuan als wej a unejalichs Kind vo da Theresia Novotná (1797–1863). I da Božena Němcová irane pasejnlichn Korespondenzna is da 4. Jenna z eftas als wej a Gebuatstoḡ vo ira gnennt. Den Familnanamma "Panklová" (oda aa deitsch "Pankl") houd d Barbora nou da Heirat vo iran amtlichn Votta, en Kutscha Johann Pankl (1794–1850), mit da Theresia Novotná krejgt. Dej Heirat is en 7. August 1820 i da Mariä-Himmlfoats-Kirng z Malá Skalice, in n gengweating Toal vo da Stod Česká Skalice, gweng. Da Johann Pankl is vo da Heakunft a Ejstarreicha as da Gmoa Gainfarn z Nidaestarreich gwen. Nou da Heirat houd ar d Barbora als a ejalichs Kind legitimiad. U s schenna is, dass s a Duplikat vo den Wejna Amtsregistabladl git, i den wou da Johann Pankl als wej da Voda vo da Barbora gnennt wiad.
De ondana Theorie – untastitzt bspw. vo dem Historika Jaroslav Šůla – bsagt doudageng, dass d Božena Němcová en 2. Moa 1818 z Schlesia af d Welt kumma is. D Haptgrundloḡ vo dera Theorie bildn de Vamerkk as n Schöjllreḡista vo Česká Skalice (Bejmisch Skalitz). D Barbora hod de Schöjlln i d Jouana 1824–1830 bsoucht, wos des Gebuatsjoua 1820 unwoascheinle macht. Da Vamerk iwa d Gebuat as Wejn as n Joua 1820 ghejad nou dera Theorie zer enn ondan ned-ejalichn Kind vo da Theresia Novotná. Iwa da Božena Němcová irane Heakunft existian weitas nuh Spekulaziona, wej dass s a unejalicha Tochta as-r ana aristokratischn Famil warad.
Nuh vua s gheiad hom, san da Pankl u d Novotná mid da Tochta Barbora umzong af Ratibořice ("Ratiborschitz") afn Huaf vo da Heazogi Kateřina Zaháňská, wou nou da Voda als wej a Stallmoista gowad houd, d Mouda hod a Õstölling ban Weschflaan krejgt. Durtnhi is a Neichtl spada fiar a Zeidl aa d selmals 55 jahrada Moutta – u doudamid d Groußmoutta vo da Barbora – d Maria Magdalena Novotná hizong, a boane Čudová (af d Welt 1770 i Dobruška-Křovice, vo da Welt in n Joua 1841 z Wejn). D Groußmoutta hod de kloina Barbora stoak pregt; i da Jugnd u Majorennitejt had s de Božena Němcová oaḡ idealisiad ghabt.
Wej schou dawejnt, had d Barbora Panklová i d Jouana 1824–1830 d Schöjll i Česká Skalice bsoucht. Danou is „af Daziung“ gem woan nou Chvalkovice in a Famil von n durting Vawalta von n Õwesn von n Augustin Hoch, dass sa sih fuat in n Deitschn un i d „Daamasittn“ lianad. Durtn had s drea Jouana vabracht, bvua s wida af Ratibořice zrugga is.
D Jouana 1837–1842.
Schou in n Joua 1837 hom ira d Öltan den Josef Němec (1805, Nový Bydžov – 1879 Tábor) ois Zuakinfiting aftrim, a trum ölta als wej si sölwan, u nu in n gleichn Jouar is Houzad gfeiat woan. D Braut hod da Johann Pankl zen Altar gfejat, d Moutta Theresia Panklová, borna Novotná, houd ba da Houzad niad toal gnumma.
Da Josef Němec, an wou s drei Sin un a Tochta boan houd, had goawad als wej a Finanz-Respizient vo da Woch. Da Němec is a tschechischa Patriot gweng u hod publiziad unta den pseudonym Bořivoj N. Bydžovský. Sane Iwagoadnetn hom mid Owacht sane 'Bleckunga', sane Demastraziona, von n Tschechntum gfulgt un ej amol schawenzlad mid an Stickal dejnstlicha Gflissaheit. In n Zammahang doudamid is ar eftas dejnstle vasetz woan, u mid ejm han aa Frau u Kind, de Famil de seina, midumzong. Dej Ej is ned von Õhiab õ a glicklicha gweng. Oa Joua nou da Houzad is da Josef Němec vasetzt woan gweng af Josefov, wou ar sa ejaschts Kind krejgt houd – en Hynek. Danou is d Famil wegga af Litomyšl, wou in n 1839ga Joua da onda Suhn, da Karel af d Welt kumma is.
Seit n Joua 1840 hod se d Němcová kuriad u ghoalt ban Dokter Josef Čejka, mid den wou sa sih vaspezlt houd, u da wou s bakonnt gmocht houd mid de selmoling hoimatle gsinntn bejmischn Autorna. In n Joua 1840 is d ganz Famil iwagsidlt af Polná, 14 km noadestle vo Jihlava (Iglau), wou da Němec dagnennt woan is zen Finanz-Respizientn vo da Expositua. D Famil had se duach a Vamittlung anond zamgnejchad mid da eatlichn Rennessons, in Asfliing min Gostgewa u Buagmoista vo da Stod, en Antonín Pittner. Bsoucht hom s es Amatea- oda Freiwüllingtheata, glesn hom s de tschechischn Nourichtn i de Zeitschriftn "Květy" u "Česká včela". Nou ana Zouschrift, an Brejf, en wou d Božena Němcová an Ludvík en Ritta vo Rittersberk daschrim houd, hod s i Polná s ejascht Mol a tschechischa Bejchln i d Hendt krejgt. Es ejascht vo dene is a Bouch gweng, wou da Jakub Malý as n Englischn i s Bejmisch iwagsetzt ghobt houd, u wou woascheinle es Weakkal "Tales of the Alhambra" vonn amerikanischn Schriftstölla Washington Irving gweng is. Dej Němcov'a is i Polná d Tochta Theodora boan woan, de wou en 19. Brouchat/June 1841 tauft woan is. Af d Helft von n 1842ga Joua sans ummazong af Prag, wou da Josef Němec hivasetzt un af a hejchan Postn bfeadat woan is. I Prag is en 2.Ottowa 1842 wej a dritta Suhn da Jaroslav af d Welt kumma.
D ejanen literarischn Aktivitejtn.
I Prag had d Božena Němcová, unta n Eifluss vo de Dichta Václav Bolemír Nebeský u Karel Jaromír Erben, õgfongt un õghebt Tschechisch z schreima. Ira sa ejaschts Gadicht, "Ženám českým," is af Fiasproch von n Nebeský en 5. April 1843 i da Zeitschrift "Květy" druckt woan. Mid den bildetn Václav Bolemír Nebeský had se d Němcová gföjlsmasse õgnejchad, owa da Nebeský had des Techtlgmechtl frejh ogwiagt, un is wegga ganga af Wejn, sane Studia zen daendn. D Němcová is nou san Weggang schwaar dakrõnkt u houd a groußs Fejwa grejgt. In n 1843ga Joua is s mid eran Mõ fuatzong af Domažlic', wou d Němcová gwirkt had als wej d praktisch ejaschta nazionale Afweckari. Õ da Fassaadn õn n náměstí Míru Nr. 120 is a Gadenktaafal mid den Text "Dou had d Božena Němcová, de ejascht tschechische Schriftstöllari glebt, um d Domažlitza Gengd had sa se iwa ondanem vadejnt gmacht. Vo a Schwesta fia d Schwesta." "1895". In n Joua 1847 san d Němcov'a as Domažlice wegga zong. In n 1848ga Joua is da Josef Němec bschuldigt wuan weng an Wirwl u Konspirian geng en Stoot; dass a furtzejng hod derffa vo oan Uat zen ondan, u min Õhiam von n 1850ga Joua is ar af aingan Wülln af Ungarn valegt woan. D Němcová is zama mid drea Kinnan af Prag imme zong, wou s aanğblickle Vabindinga knipft houd mid litararisch aktivnan Patriotn.
I d 50ga Jouana houd d Božena Němcová da Josef Wenzig õgstupft, mid den Viaschlog, a aingane edukative oda untarrichtnate Eirichtung fia bejmische Moidla zen grindn. Wej s dej, zwengs ondane kinstlarische Plana, zrugg gwisn hod ghobt, hod sa se mental mid da polnischn Autori Honorata Zapová vanumma.
Als a Midglid vo da Bejmisch-Märischn Broudaschaft.
Nuh vur en Weggang von n Josef Němec i s Ungarische, nou da Zeit i Domažlice u Všeruby, is d Famij af a Weil (von Julei 1848 bis en Jenna 1850) aa af Nymburk groun, wou da Božena Němcová d Zeitschrift "Týdenník" mid den Artikl "Wos is Kommunismus?" ("Co jest komunismus?") i d Hent glengt is. Da Autor is da katolische Paada un utopische Sozialist František Matouš Klácel gweng. De Božena Němcová houd da Artikl aso eignumma, dass s a Enteress viabracht houd, zamma mid eran Mõ i d Klácela Bejmischmärische Broudaschaft (Českomoravské bratrstvo) eizentretn, wos da estarreichischn Heh zhejchst suspekt viakumma is – a utopischa Gsöllschaft vo gschwistalicha Lejb. Da Klácel had danou mid da Němcová korrespondiat, u 17 Brejff õ sej adresiat, dej wou in n Joua 1849 i d "Moravské noviny" ("Mährische Nourichtn") vaeffatlicht"," u spada druckt assagem woan san unta dan Namma "Listy přítele k přítelkyni o původu socialismu a komunismu" ("Brejff von an Freind on a Freindi ob dan Hintagrund von n Sozialismus u Kommunismus"). Vamittls vo da Bejmisch-Märischn Broudaschaft had d Božena Němcová san nechstn Lejbhowa, Dr. med. Jan Helcelet, kenna gliant, en wou s „Brouda Ivan“ ghoissn hom.
In n Joua 1851 is d Němcová mid de Kinda af Bad Na Horách ba Bejmisch Třebová, wou s da Klácel hi eiglon ghobt houd. Dou had sa se aa min Helcelet wida troffn, owa s is scheints zwischn eana zer an Streit kumma, zumal da Helcelet, i sane Korespondenzn mid Freindn, d Němcová dasida stiardlade d Mülz hoissn toud (wal s awl klagt houd wengs da Krankat vo den Organ). De Bejmisch-Märische Broudaschaft, de wou d Lejb hejd pfleng sölln, is af zletzt assanand brochn, u a Rolln i dan wiad aa en Klácel sa Eifasuchd af s Vaheltnis vo da Němcová min Helcelet gspilt hom. In n Joua 1851 had se d Božena Němcová valejbt in n Dokter Dušan Lambl, da wou iaran Suhn, en Hynek, bhandlt houd. Es Vaheltnis is rasch as gweng, wej da Josef Němec ba san Wei an Lambl san Lejbesbrejf assagstiawad houd. Af s End von n August 1852 is d Němcová fuat zou sann Mõ af Balašské Ďarmoty z Ungarn; dodabei had s nema Märn aa d schlowakischn Stedt Banská Štiavnica (Schemnitz) u Sliač bsoucht. I da Slowakei, wou s a Material iwa d Breichh, Kultuan u d Sprouch vo da durtatn Landbvelkarung gsammlt houd, is s i d 50ga Jouana widahuult zrugga kehrt. Dej Raisn u d Affenthalt in n Slowakischn had da Grouf Jan Nepomuk Karel (Hanuš) Kolowrat-Krakowský finanziöll untastitzt. I d draff folngadn Jouana had s aa i s Ungarische a poar weitane Raisn untanumma. N 19.Ottowa 1853 is ira Suhn da Hynek õ Lungasucht resp. TB gstuam (Ob da Ernsthaftikaet vo da Erkrankung had si d Božena Němcová ejascht in n August 1853 "dawisst", wal d Sihn da Hynek u da Karel i Prag blim san, dawal sej de Zeid von n Mounad Moa bis Mitte Ottowa 1853 min Mõ i Balašské Ďarmoty zoubracht houd. Wal irane Korespondenz zrug ghaltn woan is, odar aa ned asghendigt, is s ejascht widakumma, wej a schou in n Sterm gleng is.)
In n Joua 1854 had se d Němcová wida valejbt, u des i den jungan Medizinstudentn Hanuš Jurenka. Sa Famül had des Vaheltnis natiale ned gwinscht u da Hanuš had vo Prag wegga af Poln meja, dass a s as n Kopf assa krejḡad. In n 1853ga Joua is da Josef Němec abbrouffa wuan vo seina Funkzion; von ej is an s Ghalt af Hölftn reduziad, u spada völle eigstellt wuan. Da Josef Němec is owadslous resp. 'hocknstaad' wuan, u sann Wei is deastweng niks iwa blim, wej im a Hülf ba Bakontnan z Prag se de Fejss ozenlaffa, wos owa am mearan fia d Katz gweng is. Z em dera Zeid, nou an Toud von n Hynek, houd s aa des Gschichtl min Titl "Babička" zamgschrim. Selmols had s i da Ječná ulic'n Nr. 516/28 glebt, u danou i da Vyšehradská ulic'n Nr. 1378/45 (unta n Emmausklouster). Õ de zwoa Heisa san spada nou a Gadenktofln drõ higmacht wuan. Z dera Zeit had s sih ra Schriftstöllagruppn, de Májovci (vadeitscht de Májovla), õgnejchad. Sinst hod sa sih owa mejra zrugga zong, u se nea af da Leicht von n Karel Havlíček Borovský in n Joua 1856 zoigt; af san Sargl, song s, houd s a dornats Kraanl, als wej a Symbol von en Martatum nidaglegt.
Sa had se bakant gmacht mid de Rottover Schwestan u Autorinna Karolina Světlá u Sofie Podlipská.
D unglicklich Ej u s Ablem.
In n Joua 1856 had da Němec a Stölln als wej a amtlicha "Zahlnschupfa" z Villach i Keantn krejgt. Wej a nou ra Weil im a Bferdering dabetn houd, is s ejm ogloint woan un ar is omdraf bschuldigt woan zwengs Untaschloḡing. Zen End is ar pensioniad woan u zrugga kehrt af Prag, wou an a schorffa Streit mid sana Frau dawoatt houd. D Ursach is dejsmal d Zoukunft vo de Kinda gweng, z dea de Ejaleit vaschinane Õsichtn ghobt hom. Da Němec had nou dera Zastreiting an Entwurff vo san Scheidingsgsouch nidaglegt.
D Kinda hom zen End, zoma mid da Mouda, es ianane daglengt – u ned afn Voda ghejad – da Suhn Karel is af Rájec nad Svitavou ganga, se d Gertnarei õzenlerna, u da Jaroslav is zen studian af Minga umme af d Akademi vo d Bildnatn Kinst durtn. An Toḡ vua san Weggang had da Josef Němec ganz glodn u gach zurne sa Frau deroat vadroschn u zougricht, dass ba da Polizei um Hilf hat bittn meja. D Ejaleit san danou awl wida gout midranant wuan u san dann owa wida iwarananna kumma. Z weitanan Streitarein is i da Zeid kumma, wej da Suhn Jaroslav as Minga wegga gschickt woan is, wal ar ned gnou Gerschtl, also koa finanziella Mittl meara ghabt houd. Z Prag houd ar a Stölln bar an Fotografn aftrim, owa wej ar amol z spad af d Nacht hoime kumma is, is a weitana dramatischa Streit zwischa de Öltan asbrocha gwej, u d Božena Němcová had wida vua san Mõ Reiss-Aus nemma meja. Danou had d Božena Němcová schou nimma min Mõ wida goud wean woln, un is in n Joua 1861 wegga ganga af Litomyšl, wou s vasoucht had se mid-r ana Orwad in n Varloḡ von n Antonín Augusta duachzenschlong, wej ar grod d Asgoub vo sane Schriftn zrecht u zweḡ gricht houd. Z dera Zeit is s owa schou stoak krõnk gwej (d gnaua Krankat woiß ma ned), u d finanziella Nout u da Zoustand von n Gsund hom s gnejtt af Prag, ze eran Mo, zruggzenkehrn. Es ejascht Heft vo da II. Asgoub vo san am mearan gfeiadn Weak – "Babičky" (d I. Asgoub is assa in n Joua 1855) had s oinn Toḡ vua san Toud krejgt. En 21. Jenna 1862, nou veja Taḡ Koma, is s in n "Haus U Tří lip" (Ba de drei Lindn), heit i da Strouss Na Příkopě Nr. 854/14, gsturm. Da Dokta Josef Podlipský hod als Grund fia n Toud „algmoina Wossasucht“ õgem.
Es Lem i da Armatei.
D Božena Němcová had vill Jouana vo san Lem, bsundas wej s af s End zouganga is, i bittara Oamat valebt, uaft scho am Hungatouch noḡad. Villmals had s bakannte Leit un i biagalichn Kroasn um a Abhilf bittn meja, oda houd af Schuldn glebt. D ejalichn Einnouma san ned hikumma u za Zeit vo san Afenthalt z Ungarn had s nea irregulera Sendunga ghobt. D Němcová had se selm vagems gmejt, a Õstölling zen krejng, d wou gaingt is fea san sozialn Status als wej a Frau von an Stootsbeambtal. Glenghaitle had s a Einnouma vo literarischn Tejtikaitn ghobt. D Wirkungslosikait vo de Hilfn, d wou d Němcová zen wirtschaftn kamm glangt ham, stejd in n Kontrast zou da prunkvolln Leicht, d wou d Biaga fea sej asgricht hom, u mid dem Renamee, es wou s nou an Toud krejgt houd. Bagrom wuan is z Vyšehrad u s Gro is aingle nem an Gro von n Václav Hanka gweng, owa ira Boana san, wej eam sa Frau gsturm is, af n heitinga Oat transferirt (Vyšehrader Freithuaf Gro 2B-12). Ira Mõ is in n Joua 1879 bagrom af n heit schou gschlossnen Freithuaf ba da Kirchh von n Hlg. Filip u Jakub z Tábor. Mid 74 Jouanan is ar ban Suhn Karel u sana Famil gsturm, d wou am Křižíkovo náměstí gwõhnt houd. Da Karel Němec is a Profesor af da eatlinga Wiatschoftsschöjll wuan, u houd aa in n durtatn botanischn Gortn gorwad.
Moutmaßunga iwa s Buatstoḡsdatum u d Heakunft.
D öltare biografische Litratua iwa d Božena Němcová hom d Öltanschaft vo da Theresia u den Johann Panklov u den 4. Fewa 1820 als wej es Datum vo da Geburt ned i Zweifl zong. Fea d Moutta houd ma d jingane Tochta vo da Magdalena Novotná, d Johanna Barbara Theresia, ghaltn.
In n 1973ga Joua is a Text mid den Titel "Pravda o matce Boženy Němcové" assakumma, i den wou d Autorn asranand posamentirn, dass d Moutta (nou de Õgoum in n Reḡista) de öltane Tochta vo da Maria Magdalena Novotná, d Maria Magdalena Theresia, warad, d wou 1820 schou 22 Jouana ghobt houd.
Nou de Õgoum in n Schöjllreḡista, u nou era aingan Korespondenz, is owa sua gout wej dawisn, dass d Božena Němcová vur an 1820ga Joua af d Welt kumma is, u zwoa ejḡatwenn zwischa d Jouana 1816 u 1818. Da Furscha Jaroslav Šůla had d Hypothes formaliad, dass d Božena Němcová õn an suaweit ned weita kenntn Oat, woascheinle z Schlesia õn n 2. Moa 1818 af d Welt kumma war; as ejḡat oa Grindt hejdn nou d Panklover af sej d Identitejt von an ondan Kind iwatrong, s wou z Wejn en 5. Fewa 1820 tauft woan is. U des machad d Eltanschaft vo d Panklover zweiflhaft.
Aa de Theorie, dass d Božena Němcová von an noblan Gschlecht warad, is afkumma. Z ejascht houd den Gadankn da Karel Pleskač virabracht u nou ejm da Jarmil Krecar. D Hypothes, dass d Božena Němcová d unejalicha Tochta vo da Herzogi Kateřina Zaháňská gweng is, is nou owa wida widalegt woan. Oa Furscha, bsundas d Helena Sobková, had d Õsicht, dass s si um d Tochta vo da jinganen Schwesta vo da Kateřina Zaháňská, dej Dorothey vo Biron, u spadane Grejfi de Talleyrand-Périgord handln kanntad. As da Affer vo da Dorothey vo Biron min Grouf Karel Jan Clam-Martinic (1792–1840) is scheints wirkle a unejalicha Tochta kumma... De Tochta had d Dorothea owa ned als wej d aingane dakennt u had s in n Oatsregista unta den Namma Marie-Henriette Dessalles eitrong loua. Da Furscha Miroslav Ivanov halt des aa fea zweiflhaft...
Õdenkn u Wõhnoatt.
Õgfangt von n 1850ga Joua had d Němcová z Praḡ 12 Jouana glebt, de wou s blouß kurz durch an Affenthalt z Dresdn u drei Foartn i s Slowenisch (Region Banské Štiavnice, Sliače, Brezna, Horní Lehoty, Velké Revúce, Chýžně) un af Ungarn (1851, 1852, 1855) untabrochn houd. Z Praḡ kennt ma vo ira mejra wej 14 Adressn, wobei d Quartia allsamt af da rechtn Seitn vo da Moldau gleng han. A Listn mid de ganzn Adresn u Denkmela findt se i da Bejmischn Wikipedia.
Weak.
Posiziona zen Realismus vo da Božena Němcová.
Oins vo de awl widakeradn Problem is d Frouḡ, wos ma d Božena Němcová eireiha kõ za d Autorn von n literarischn Realismus. Schou i d 70ga u 80ga Jouana von n 19. Joahundat had se i da bejmischn Litratua a Kanon von n selmaling „modernn Realismus“ asgfirmt, da wou d eltnanan Weak scheja koa Owacht ned gschenkt houd. Da Autoa u Kritika Ferdinand Schulz had den Zougang owa kritisiad, als wej a Haltung vo „modischn Realistn“, wou in n altn kinstlarischn Realismus niad drinnasteckn. In n Artikl „Literatura“ (1891) nennt ar d "Povídky z kraje" (1851) von n Pfarra František Pravda u da Božena Němcová era "Babička" (1855) a Musta von n Realismus. Aa d Eliška Krásnohorská, houd in n Afsotz „Dvě básnířky lidu“ as n Joua 1880, gsogt, dass d Němcová d Ondan iwafligld mid „irna realsitischn Echtait" un dass s dafossad in irnan bschreiwadnan Tazejlungan es getreilichst Bildl von en oifochn Gvolk san Lem. D õschauada Echt- u Stimmikait u d Worscheinlikait had d Němcová, nou da Krásnohorská, ejascht valoussn ghabt ba da Schildarung vo de idealisiatn herrschaftlingan Famillna. D bejmisch Litratuagschicht had doudraf es Weak vo da Božena Němcová af n Iwagang von n Romantismus zen Realismus eigoadnat. Za Frou, z wechtana litararischnan Richting d Němcova aingle zou zn ordnan u wej s zen vastej is, hom se vill groussa bejmischa Litratuawissnschaftla u -kritika n Kopf zbrochn. Doudrunta da František Xaver Šalda, da Václav Černý u da Arne Novák.
I da zwoatn Helft von n 20. Joahundat is kumma zer ann stiakanen Zammbringa vo da Božena Němcové min Realismus afrana ideologischn Grundloḡ. Wal ma n Realismus als wej a historisch richtia Richtung un an nejting Vualaffa von n offezjell untastitztn sozialistischn Realismus gseng ghobt houd, had ma dej 'Realistizitejt' vo da Bagrindari vo da modernan bejmischn Prosa untastrichn. Da Zdeněk Nejedlý halt d "Babička" fia a wunnaschejns Beispill von n literarischn Realismus, u nennt d Němcová midunta a Impuls-Geberi fia d bejmischa sozialistischa Litratua.
I da bejmischn Litratuaforschung in n 21. Joahundat is ma zarana wenga ideologischn un analytischnaren Reschersch zrugg kumma. Da Martin Hrdina had i sana Monografi "Mezi ideálem a nahou pravdou, o" českých diskusích o realismu iwa d vuaherrschada Gwisshait vo d tschechischn Forscha gredt, dass da Realismus woua gnumma wern mou in n Zammahang min aktuelln Stand vo d kritischn un estetischn Affassunga, zou den wou d Iwazeiḡung dazou kummt, dass da bejmisch literarisch Realismus eng zamahengt mid en Gscheng i da russischn, franzesischn oda englischn Litratua. Fea Realismus had ma destweng in n bejmischn Kontext uaft ejascht amol d Weakk via gstellt, d wou afkumma han nou an Õnemma vo realistischn Theorin un assaring (exteanan fremd-sprochatn) realistischn Weakn. D ganzn 'zvuratn' Weakk von n realistischn Tipus (ff a Beispill d Textt von n Borovský, von n Neruda oda grod vo da Němcová), han interpretiat woan als wej a Textt vo oaschichtinga Ba-sih-selwa-glouanan, d wou assare vo d Strejm steng u von n nouchhallatn Romantismus umgem han. Des Konzept finma mir, assa ba de schou dawejntn Leitnen, aa ban Tomáš Garrigue Masaryk, ban Jan Hanuš Máchal, ba da Anna Solovjovová un i da syntetisiratn "Bejmischn Litratuagschicht" owa aa nuh in n Joua 2011 ban Martin Kučera. Da Martin Hrdina houd owa draf higiwsn, dass ma d Němcová wejnga blouß wej a Vuaboti von n „idealn Realismus“ vo d 70ga Jouana von n 19. Joahundat seng söltatn, sundan als wej a Toal vo da Strejming. Doudafia houd ar argumentiat, dass in n deitsch-sproching Kontext, da wou fia d Němcová relevant gweng is, da programatischa Realismus sih schou i d 50ga Jouana weit asbroitt ghobt houd.
Poesi.
D ejaschtn publiziatn Weakk vo da Autori han Versdichtunga gwe:
Gschichtla un ondane kirzane Prosa.
An wichting Part von n Weak vo da Božena Němcová firma de Gschichtn, d wou s durchgejad iwa d ganz Zeit vo iran literarischn Schaffn gschrim u assagem houd. Z irnan Lebzeitn is owa kois vo dene ned in an Bouch assakumma; se han i Bladln, Kalendan, Almanachn u Zeitschriftnan publiziat woan:
Omdraf wean zou de Weakk vo da Božena Němcová ej amol aa d drei Gschichtn „Výklad historie“, „Kávová společnost“ u „Šalamon Heršl“ zellt, d wou 1855 i da Zeitschrift "Rachejtle" assakumma san; d Autoaschaft is owa stritti.
Merchna u Gschichtln.
D Němcová is a kapawle Tazellarin un aso hom s de Freintna õbenzt, dass s irna Merchna zamaschreibt un assagit. Zougriadt hom s ra, dass s des Trum dokumentarisch afzoichnad, wos vo bejmischn Fabln in irnan Gmirk houd. Se hod gscheid vill Mahrla kennt u sih ara seit da Kindhat darinnad. Glesn hads aa deitscha Song, Merchna u Gschichtn. D bejmischn Soḡmarla san irna ejaschts aingstende assagems literarischs Weak. Dou had s Dafarunga gsamlt un irne schepfarischn u tazellarischn Kenntnis u Gschick asgfirmt.
Vulksmarla u Song (1845–1848).
Af d Asgoub vo d Merchna i Heftna had sa sih min Valoḡ Jaroslav Pospíšil geinigt. Es ejascht Heft is en 1. Juli 1845, es zwoitt in n Heawast 1845, es dritt u vejatt is in n Winta 1845/6 publeziad woan, wou s am mejran a Material as da Region Domažlice gsammlt ghobt houd. Da finft Band is assa in n Settemma 1846, da sekst nou in n Heawast 1847, da simad ejascht in n Nufemma 1848. A weitane, daweitate Asgoub is i d Jouana 1854–1855 assakumma.
Tematisch stitzt sih d Komposizion af Tradizionla as n bejmischn Noadoustn u Chodischn (von drittn bis af s simad Heftl). Zwanzg Gschichtna as de ejaschtn zwoi Heftna san kinstlarisch gschaffn u ned dokumentarisch.
Am mejran bakante Merchna.
Dej grouß Gwichtikat vo d Vulksmarla u Gschichtn fia d Asfurmung vo da bejmischn literarischn Tradizion hom da J. K. Tyl, da K. Havlíček u da K. Sabina schou viaraghom.
Schlowakischa Merchna u Song (1857–1858).
Mid da slowakischn Folklor had sa sih vatraut gmacht ba d Bsouch von irnan Mõ in n Slowakischn. Se had Afzoachnunga vo slowakischa Iwasetza adaptiat, dej Dialogg owa af Slowakisch gloua. Es Iwagwicht vo zauwahaftn Gschichtnan is treia daholtn als wej in d bejmischn.
Am mejran bakante Merchna.
Da Umgang min oafachn Lem had d Němcová i da letzan Dekadn vo irnan Lem aa af brejttane slawische Territoriana gfejat. Iwasetzt houd s Asziḡ vo Vulkslitratua, doudadrunta slowenischa, serbischa u bulgarischa. D Idej a Reia odar an Zyklus vo slowakischn Gschichtnan zen machn is unvawirklicht – resp. af n Mou drom – blim.
Etnografischa un af da Foart u Rantschn afzoachnata Bildln as da Schlowakei un Ungarn.
De Textt han af Basis vo d Raisn vo da Božena Němcová z stand kumma:
Da Němcová is freja amol aa da Text „Obrazy ze života Slováků“ (Zeitschrift "Posel z Prahy", 1858) zougschrim woan, is heit owa scheints zweiflhaft.
Etnografische u foartnschurnalarische Skizzn as n Bejmischn.
Text vo da Němcová, d wou in n Chodischn un in an klejnnan Mouss aa annaschwou in n Bejmischn dej Gwõhnatn bschreim:
Etnografische Textala.
Klejnare etnografische Textla as vaschidnan Toaln von n Bejm:
Rezepzion vo Lem u Weakk.
Kinstlarische Rezepzion.
Von n 19. zen 20. Joahundat.
D Božena Němcová had Bwundara u Furtsetza schou i d ejaschtn Jouanan nou irnan Toud gfunna. Nou an Arne Novák hom da Vítězslav Hálek u d Karolina Světlá, aa wenn s i villaloa Hisicht grod an gengtoaling Typus vo Schriftstölla doastölln, allzwoa in irnan am mejran wichting Weakkn õ d Němcová õknipft. Da Julius Zeyer had sih mid da Němcová bfasst zwengs irnan Enteress fia d slowakischa Welt un as irna Gschicht „Pecko sprosťáček“ is ban Schreim vo san Weakk „Samko Pták“ oina vo de "Drei Legendn um s Kruzifix" ("Tří legend o krucifixu" 1892) assakumma. Drekt i da slowakischn Litratua had d Theresia Vansová õ d Božena Němcová õknipft u z irnan Weakk sih bspw. min Roman "Sirota Podhradských" (1889) bakennt.
Da Jakub Deml bschreibt i "Šlépějích XXV" (1940) an Asflug i s Ratiborschitzer Tol, n wou ear u sane Kameroḏn fia an andechting Weḡ bfunna hom u wou s d ganza "Babička" durchlebt hom. Aa da Franz Kafka had s Weak vo da Božena Němcová kennt. Bsundane Vualejb houd ar fia irna Korrespondenz ghobt; u speziell da Roman "Das Schloß" (1926) is 'barejad' oda baeiflußt vo irnana Bildhaftekait: Da Max Brod zoigt u vabildld des mid da Viarstölling von an Schloß, es wou vo oma a Derffl reḡiad, vo de Amtsleitt u Kammernigl, d wou zwischn d Edlleit un Untatouna stenga, oda vo dej konkretn Episodnan mid da Amálie u dan Amtsmanschkal Sortini, i den wou si dea Talebniss vo da Kristla min Italjena as Schloß i da "Babička" reflektian u spejgln.
Avantgardnate Dichta.
Es Vaheltnis zou d Weakk vo da Boženy Němcové had aa af a Villzol vo Dichta an Eifluß ghobt, namatle af d Autorn d wou mid da Avantgard vaknipft wern. Da Jaroslav Seifert had in n Joua 1940 es Poem „Vějíř Boženy Němcové“ vafasst u had s i d gleichnammata Sammlung midnei. Es Gedicht is ispiriad vo romantischn u merchnahaftn Motivn as n Weakk vo da Schriftstöllari, ira Weak wiad vaglichn un a sej selwa trid af als a Fantomgstolt as da Vagongahait. In n selm Joua had da František Halas d Sammlung "Naše paní Božena Němcová" assagem, i dea wou ar se owa af d dramatischn u tragischn Elementt vo irnan Lem konzentriad. Ar gejt doudabei as vo irnana Brejff u Fragmentt as, dej wou ar zitiad wos es Zeiḡ hölt. Ar sakralisiad d Němcová durch d Nutzung vo biblischn u homiletischn Motivn, wendt sih za ira mid Gabeta, wej zou an Haaling odar an Patron, u vaknipfts iwa d Vawendung vo Vulksmotiff min Konzept vo da tschechischn Nazion. In n Joua 1950 had nuh da Seifert mid da Sammlung "Píseň o Viktorce" õknipft, i dea wou ar da Autorin sa Gschick mid dan Bild vo da tragischn Gstolt as da "Babička" vamischt. Da Vítězslav Nezval had dageng d Božena Němcová nejḡads u nejrings i sana Gadichtna ned temasiad, se owa eftas i Vuatreḡ u Essejna untabracht: gluabt houd ar irna simpla u deantschiga Sproch, u von an groußn Weak vo Weltfurmot gredt, namatle ba da "Babička", dej wou in ejm „a mysteriesna Lejb“ daweckt hejd.
D Parodi i da Nouchkrejgszeid.
Wal d Weakk vo da Božena Němcová, u bsundas nou d "Babička", wej a hoaliḡa Textt vo da tschechischn Nazion gseng worn han, is wej a Reakzion af dej Vagettlichung aa a blasfemata Parodisiring afkumma. Za de am mejran kenntn ghejad d "Babička po pitvě" (1946) von n Karel Hynek, u des anonyma, mindlech tradirta "Babička vulgaris". "Babička po pitvě" is a surrealistischs u dekadents Prosastick, s wou mid an Elementn von n schworzn Humor, Absurditejtn un Sadomasochismus d "Babička" vadraht u vasauniglt. D "Babička vulgaris", ej amols aa unta den Titl "Senecta vulgaris aneb Sprostá babička" vaeffntlicht, reduziad dej Handlung von n am mejran gfeiatn Weak vo da Božena Němcová af zwou Seitn Text un an oinzing Noumittoḡ, i den wou d gsamtn Gstaltn vo dan Prosastick dafasst wean in a Reiha vo schnelln vahurtn u skatologischn Szenan.
Von n 20. zen 21. Joarhundat.
Am Iwagang von n 20. af s 21. Joahundat is a weitane Welln vo kinstlarischn Widahall – u Anteress – um d Persejnlikait vo da Božena Němcová u iran Weakk affakumma. D Daniela Hodrová had in n Joua 1997 n Roman "Ztracené děti" publiziad, da wou recht vill intertextalna Vaweiss af d "Babička" umfasst. Da Miloš Urban had d Gstalt vo da Němcová i san „konspirativn“ Roman "Poslední tečka za rukopisy" (1998) gnutzt. D Ivona Březinová had den (moidlatn) Kindaroman "Báro, nebreč!" (2007) gschrim, da wou doudavõ dazellt, wej dej drei Kamaradinna es Lemsgschick vo da Božena Němcová entdeckn. Da František Novotný had ira Lem beletristisch u mid vill Romantisirung in n Roman "Prsten od vévodkyně" (2011) vaorwat, i den wou se d Hypothes iwa d Němcová als a unejalichs Kind vo da Dorothea Zaháňská widafindt. Da Jaroslav Šůla had dej Version fia stimpahaft, unbasiad u z vill sexualisiad bfunna. I da slowakischn Litratua had dej Alta Vášová dej Figua oda Gstalt vo da Němcová wej a Haptheldin von n Soḡmarl „S Boženou“ i da Sammlung "Osudia" (1995) gnutzt. Des Mahrla is in an minimalistischn Styl ghaltn, wej a vatrauta Kolasch, vaflochtn mid Fragmentnan vo Brejffn vo da Němcová, Dialong mid da Schriftstöllari u Szenan von n Film "Ako listy jedného stromu" (1979), fia den wou d Vášová es Szenario resp. s Reschibejchl – daschrim ghobt houd.
Akademischa Rezepzion.
Bis 1939.
Schou in n 19. Joahundat had s d ejaschtn Biografiina vo da Autorin gem; oa houd da Josef Hanuš mid sann Weak "Božena Němcová v životě i spisech "(1889) a weitana da Vincenc Vávra min Bejchal "Božena Němcová, pokus životopisný a literární" (1895) vafosst; allsamt genga s owa iwawejngt von n mindle oda afgschnapt widasoḡade iwalifatn as u hom eftas a daquerda Viarstelling vo irnan Lem. Es ejascht ba d Leitn dakennta Weak iwa d Němcová, d Monografi "Božena Němcová" (1911), had da Folklorist u Tazeller Václav Tille gschrim. Es Weak is nou da ejaschtn Asgoub schou 1914 un a weitas Mal 1920 taweitad woan.
Unta da Ejaschtn Tschechoslowakischn Republik houd ma õgfangt da Božena Němcová mejra Afmerksomkeit zen widman, u. a. mid Blick af irne Korespondenzn, d wou in n Rama vo da Asgoub vo irnan gsammltn Weakn d Maria Gebauerová gordnad un assagem houd. Da Arne Novák had d Němcová menschle u kinstlari a Pionierin ghoissn. Ar houd õgfejad, dass s d ejascht notabla Frau gweng is vo da tschechischn Litratua un a Symbol vo da Obwendung vo dem vuamiarznatn lokaln Perspektiv af d Weiblikait wej a sentimentals, demitigs u da Ej untagordnets Element. Gleichzeite is d Němcová nou en Novák, zomma min Mácha u n Tyl d Bagrindari vo da tschechischn tazellarischn Prosa, ba dera wou irnane iniziatorisch Relevanz in n Broach vo d lendlinga Gschichtn bsundas grouß gweng is. Da František Xaver Šalda had gschrim, dass d Němcová zwor koa dramatischs "Genie" ned, irna Kunst owa ganz offnherzat u africhte gweng is; zwengs ira irna oafacha Gouthait houd ar s min Tolstoi vaglicha. Ganz bsundas houd ar d idialistischn Gadicht geng as Übl u n Egoismus i da Welt gschetzt ghobt. Ira Weak bschreibt nou ejm alls, wos d Autori in irnan Lem vagem gsoucht houd: A Freihait, a Brejdalekait, a Humanitejt, a Romantik, a Harmoni, a Grechtikait, a Mitgföjll, a Lejb – un an Herrgott. A Angmeak af d Němcová houd aa da Jan Mukařovský grichtt un i sana Studia "Pokus o slohový rozbor Babičky Boženy Němcové" (1925) vua allm d Sejdekait oda d Wiffhait von n Still ampoua gsterzt, u furta a dynamischa Metamorphosn u a natuahafts Einawerkln vo an Detailnan gnennt.
Da Zdeněk Nejedlý houd a Trum Zeid iwa d Božena Němcová gstudiat; in n Joua 1922 is sa Bejchal "Božena Němcová a Ratibořické údolí" assakumma, in n 1927ga Joua houd ar d Monografi "Božena Němcová" vaeffntlicht. D Autorna vo da Tschechischn Renaissance, i dej wou se aa d Němcová eireiht, had ar fia a Vualaffa u Pionir vo da sozialistischn Kultua ghaltn. Spada, i d 50ga Jouana, san sana Õsichtn Asgongspunkt vo da offizielln Intapretazion vo da Gschicht woan.
Nou an Joua 1939.
A assagweanlinga Obacht had d Božena Němcová in n Joua 1940 krejgt, i den Joua von n vamoutlinga hundatzwanzgatn Juwalejum vo da Autori irnan Buatstoḡ. Nema da dichtarischn Sammling von n Josef Seifert u n František Halas sann aa litratuahistorischa Textna von n Václav Černý u n Julius Fučík assakumma. Da Fučík houd i da Studje "Božena Němcová bojující" d Boženu Němcovou fia d Bagrindari vo da neizeitnatn bejmischn Prosa ghaltn un in n Eivanemma mid sana komunistischn Iwazeigthait aa fia a Frau, d wou i d tschechischa Litratua dej Õfeng von n Sozialismus einabracht houd. Za gleichn Zeid houd ar a Gwicht glegt af irnan Unwilln, se d Konvenzionna zen untawerffn, wou ar gschrim ghobt houd, dass s ned blouss a lejwa, scharmanta Söjll gweng is, sundan aa a Rebelli u Kempfari.
Da Felix Vodička houd a Kapitl iwa d Božena Němcová in n zwoitn Toal vo da Bejmischn Litratuagschicht "Dějiny české literatury" (1960) gschrim u sej doudadri dej am mejran wichtinga Parsejnlekait vo da Renaissance-Litratur ghoissn. Ar houd doudabai ned blouss irnane literarische Qualetejt untastrichn, sundan aa es Vamechtnis vo irnan Lem, es wou nou ejm ghulfn hejtad unta de Nazi an Nazionalstolz un an Widastandswilln zen dahaltn. In n Joua 1962 had da Mojmír Otruba d Studia "Božena Němcová" assagem. Nou da samtanen Revoluzion had se aa d Jaroslava Janáčková zou dej, wou se min Weak vo da Božena Němcová askenna, mideigreiht; u u. A. es Bejchl "Božena Němcová. Příběhy – situace – obrazy" (2008) publeziad. Mid dea biografischn Problemm vo da Božena Němcová un ira sana Famil had sih da Jaroslav Šůla umgschlong.
Nazionala Vatejffing.
D Kanonisiring vo da Božena Němcová un irnane Vawannling in a „nazionala“ Schriftstöllari had schou mid irna Leicht in n 1862ga Joua, mid da selmoling Press, mid da monumentaln Wirdigung õgfongt ghobt. Genga d feialicha Beisetzung von n Václav Hanka, nemma den wou d Autori rouht, is d Zeremoni owa nea holwats effntlich gweng, zwor i Gengwart vo d Damaleit u von n Bildungsbirgatum, owa i Abwesnhait vo dej ganz groußkopfatn Herrn. In effntlichn Bwusstsan had ma d Němcová wej a Mertyreri u wej d bejmisch Maria Magdalena õgschaugt, owa in n Vagleich zen Hanka had s dennat wenga Totnmessn u Denkmela krejgt. Ira Groḇstoa is ejascht unta da Obhuat von n Amerikanischn Klub vo d Daama sima Jouana nou da Leicht 1869 enthillt wuan. I de konservativaren Milje is nuh lang as Bild vo da Němcová als a freiziḡes Menschal blim. Wej fia d Autorin in n Joua 1889 a Denkmol i Lomnice u Jičína afgstelt woan ist, hom dea durtatn Leitn geng es Denkmol fia des 'vadurma sittnlosa Weiwats' tobt u da Václav Vladivoj Tomek had daklejad, dass ma d groussa Schriftstellari ned aso wertschetzn brauchad.
Dasida en Õfang von n 20. Joarhundat had owa aa a broita Effntlekait õgfont d Němcová als a Ikona afzennemma. I s Ratiborschitza Tol san feialicha Prozessiona ganga u dank vo da Finanziring duach Sammlunga u Beitreḡ as da Gsellschaft Svatobor is in n Joua 1922 migle gweng, ba da Glenghait von n sechzigstn Juvalejum vo irnan Toud, feiale a denkmalata gruppnstatuatna Babička mit Kindan zen anthilln, a Weak von n Stoametz Otto Gutfreund. Weitas wean filmischa Adapziona prodeziad, vo dene wou d ejascht kurza Schaffung da Film "Babička" vo 1921 unta da "Regie" vo da Thea Červenková is.
Nou an 1948ga Joua had sih d Posizion vo da Božena Němcová in n Tschechischn Kanon weita gfestigt; wal d Autori in n Eiklang mid de Thesn von n Nejedlý, u zwengs ira Betonung vo da oafochn Bvelkaring, gseng woan is wej a Vualaffari vo da sozialistischn Sichtweis. Des had gfejat zou unzelling weitanan Asgoum vo irnan Weak, intensifnen Untarricht af Grund- u Middlschöjlln u d vaschidndstn Asstellunga un Adapziona. Dej daworma Stölling had d Božena Němcová aa nou en 1989ga Joua nuh pfaltn. 2006 had d Veronika Heé õgfejat, dass d Schriftstellari in n tschechischn Bwusstsaa a assaordntlicha Stelling obahoud, dass s idealisiad asgstellt wiad u weng irna kistlarischn Furm nuh lang d Lesna õlockn wiad. I da Anket "Největší Čech", dej wou es Bejmisch Feanseng (Česká televize) in n Joua 2005 astrong houd, is d Němcová af n 10. Plotz kumma, als d am mejran dafolgreich Frau af dera Eemma. In soziologischn Untasuchunga as n Joua 2014 hom es Prosastick "Babička" als a typischa Prototyp vo da Pflichtlektia ba weitn de mejaschtn vo de Bfrougtn asgwählt, 45 %, ba dej wou af da zwoitn Stelln es Bejchl "Honzíkova cesta" mid 8 % platziad woan is. Aa Studentn von n Fach Tschechischa Sproch u Litratua af da Pedagogischn Fakultejt vo da Karlsuniversitejt hom bei weitn am eftan d "Babičku" (mid 26 Stimma), un af n zwoitn Plotz en Karel Jaromír Erben sane Sammlung "Kytice" (mid 5 Stimma) gwählt.
|
128280
|
207
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128280
|
Hagia Sophia
|
De Hagia Sophia (af tiakisch: "Ayasofya") is a Sehnswiadigkeit in Istanbul, da gräßten Stod in da Tiakei. Im Lauf ihra Gschicht wor's a Kiach, Moschä und Museum. Seit 2020 iss wieda a Moschä.
Ois a Kiach.
De Hagia Sophia is 537 ois a orthodoxe Kiach im oströmischn Reich baut wurn. As werd zua de siebn Wöidwunda vom Middloita zejd. Noch da Deulung vo de christlichen Kiran wor's vo 1054 bis 1204 a griechisch-orthodoxe Kiach. Wia de Kreizritter Ostrom eignumma haum, haum's de Hagia Sophia zu oana katholischn Kiach gmocht. Owa scho 1261 is wieda griechisch-orthodox wurn. Bis das de Osmanen Konstantinowi erobert haum, fia guad 1000 Joa, wors de mid Obstand greaßte Kira auf da Wöd. As Hauptschiff hod eppaa de Flächn vo om Fuaßboi-Fejd, de Kuppl driwa is 56 Meta houch.
Ois a Moschä.
Mit da Eaobarung vo Istanbul 1453 duach de Osmanen is zua na Moschee umbaud worn. Scho am ersten Dog, wia de Osmanen Konstantinowi erobert haum, sant de Moslem in de Kira eini und haums fir eana Religion benutzt. Noch und noch sant de typisch christlichen Gegenständ, wia de Kiachglocken und da Oitoa weggrissen wurn. De christlichen Büda und Zeichnungen auf de Wänd sant zerstert oder iwamoin wurn. De Kreiz hodma nadirli gengan Hoibmond austauscht. Bis 1931 woa de Hagia Sophia oane da bedeitendsten Moschän in da Tiakei und da gaunzen islamischen Wöd.
Ois a Museum.
Auf Oregung vom Kemal Atatürk, am Stootsgrinda vo da moderna Tiakei, wor de Hagia Sophia vo 1934 bis 2020 a Museum, des wos neama religiäs gnutzt wurn is.
Wieda a Moschä.
Daß de Hagia Sophia a Museum wurn is, hod de Islamisten in da Tiakei nia daugt. Deswegn wor de Wiedaumwondlung in a Moschä a oida Wunsch vo de Islamisten seit de 30er Joah. Da derzeitige tiakische Stootspresident Recep Tayyip Erdogan hod ah in de leztn zehn Joah immer wieder amoi gseit, daßa de Hagia Sophia gern wieda zur Moschee mochad. Normalerweis hoda des immer vur oana Woi gseit, damida de Stimman vo de konservativen Wöhla griagt. Owa im Joa 2020 wor's daun so weit, und er hod wiakli de Hagia Sophia wieda zur Moschä gmocht.
|
128281
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128281
|
Hellveto
|
Hellveto is a Black-Metal- und Ambient-Projekt vom Polnischer Filip Mrowiński, der wos im Zusaummenhaung mit da Band amoi is Pseudonym "L.O.N" vawendt hot.
|
128282
|
45825
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128282
|
Neustadt an der Donau
|
Neistod an da Doana (amtle "Neistod an da Doana") is a Stod an da Westgrenz vom niedaboarischn Landkroas Kehlheim. Sie is voa ollm duach den Kuaoat Bad Gögging bekannt.
Eadkund.
Lag.
De Stod liegt aaf hoiba Streck zwischn Inglstod und Rengschburg, aaf ana etwa 5 km broadn Schottaebane vom Doanadoi, des an dera Stöj im Südn vo de bewoidatn Auslaifa vom tertiärn Doana-Isar-Hüglland vo da Holledau und im Nordn vo de im Wesantlichn aus Koikstoa bestehandn Häng vo da südlichn Fränkischn Oib begrenzt werd. Im Stodgebiet mündn de Flüss Ilm und Abens in de Doana.
Stodgliedarung.
Es gibt 22 Gmoateile: Arresting, Bad Gögging, Deisnhofn, Eining, Geibnstettn, Haderfleck, Heilignstod, Hienheim, Irnsing, Irnsing-Stoabruch, Karpfnstoa, Lina, Marching, Mauern, Mühlhausn, Neistod a.d. Doana, Niedaulrain, Obaulrain, Schwaig, Sittling, Umbertshausn und Wöhr.
Sie san stoak landwirtschoftle prägt, wobei da Spargl- und insbsondare da Hopfnobau a bsondane Roin spuin.
Nachboagmoa vo Neistod san Abnsbeag, Oidmannstoa, Bibuag, Kelheim, Mindlstettn, Münchsmünsta, Pförring und Siegnbuag.
Gschicht.
Bis zum 19. Joahrhundat.
De ätaste duach schriftliche Quöjn nochgwiesne Siedlung aaf dem Gebiet vo Neistod hot mit dem Oat bzw. da Buag Buag Trephenau bstandn. No unta da Bzeichnung Selignstod san Neistod am 11. Mai 1273 duach Herzog Ludwig II., gnennt "da Strenge", de Stodrecht valiehn. De Stodrechtvaleihung is de äjtaste in Baiarn. Mit da Stodahebung und da domit eiheagehandn Neianlog und Neibsiedlung kannt Herzog Ludwig II. de Sicharung vo da Doanadoistraß sowia de Sicharung vom Doanaibagang beobsichtigt ham. De Stodrechtsvaleihung gheat zu de planmäßign Stodgründunga vo de frühn Wittlsboacha Herzeag. In ana Urkund vom Abt Konrad vo Weltnburg aus dem Joahr 1277 is Neistod erstmois mit dem Nama awähnt worn.
Eida ois des eigantliche Neistod is de vo de Tore vo da Stod und unmittlbor aum Ufa vo da Doana glengne Siedlung "Wöhr", de jetzat no Oatsteil is. Ihr Nama geht aaf des mittlhochdeitsche "wert" zruck, des so vui wie Insl oda erheahts, wassafreis Land bedeit. Wöhr war scho im ausgehandn Mittloita in de Stod Neistod eigmeindat. De Bewohna vo Wöhr ham Biaga vo da Stod wern kenna, ham jedo aussahoib vo da Befestigungsolog glebt. De Buag Wöhr war Stammsitz vo dem Adlsgschlecht vo de Herrn vo Wöhr und dem herzoglichn Urbaramt "ze Werde", des Natuaroi- und Gejdobgabn aus herzogliche Giata vawoitet hot.
20. und 21. Joahrhundat.
Im Valaaf vo seina wechslvoin, oft duach Kriag und Zastearung sowia vo Hochwassa prägtn Gschicht hot se Neistod vo am Landstodal zu am gwerblich-industrielln Deanstleistungszentrum entwicklt. Mittlaweil is Neistod wirtschoftlicha Mittlpunkt vom Landkroas Kehlheim, Des Neistoda "Wirtschoftswunda" hot 1964 mit dem Bau vo da Erdöiraffinerie ogfangt und hot se in de 1980a Joahr duach de Osiedling vo nahmhafte Automobuizualiefara foatgsetzt, de vo da vekeahstechnisch günstign Log sowia vo da Näh zu Audi und BMW profitiern. MIt dem Ausbau vo Bad Gögging zu am Bode- und Fremdnvakeahsgoat hot Neistod in dera Zeit a zwoats wirtschoftlichs Standbein ahoitn.
Duach de Ausweisung vo Gwerbe- und Wohngebietn und Eigmeindunga im Rahma vo da Gebietrefoam in Baian is de Eiwohnazoi vo rund 4.000 im Joahr 1972 aaf ungefähr 12.900 Ende 2012 gwachsn. Im Bereich vo da Stod wern 6.900 sozoivasicharungspflichtige Oabatplätz obotn, dovo entfoin ca. 1.200 aaf den Kuaoat Bod Gögging. De Zoi vo da Eipendla ibasteigt de vo de Auspendla aheble.
De Oidstod vo Neistod is noch in ihrmhistorischn Kean ahoitn. Mit Ausnahm vom südeastlichn Teil, der so gnenntn Löwngruam, is sie typisch fia a wittlsbochischn Stodgründung, weitgehand prägt vo reglmäßiga Olog und quadratischm Grundriss. In da Löwngruam werd de urspringliche Siedlung Trephenau vamutet. Vo da ehemolign Stodbefestigung san no manche Stodmauapartien, de Groam-Woi-Olagn sowia drei Türm ahoitn. De drei Stodtore sam im 19. Joahrhundat obtrong worn. In dera Zeit is da Stodwoi bpflanzt worn, so dass de Oidstod heit vo ana mächtinga Kastanienallee umrahmt is. Es is a Grünzug entstandn, wöjcha oanzigoatig in seina Oat is. Sehanswert is des Schiff vo da gotischn Stodpfarrkiach St. Laurentius sowia des emfois gotische Rothaus. Da Turm vo da Stodpfarrkiach is im Zwoatn Wödkriag zasteat worn und Ende vo de 1940a Joahr duach an Neibau asetzt worn.
Eigmeindunga.
Im Joahr 1946 san Mauan in de Stod eigliedat worn. Am 1. Januar 1972 san Arresting, Eining und Marching, am 1. Juli 1972 Gögging dazuakemma, am 1. Januar 1978 Geibnstettn, Irnsing, Mühlhausn und große Teile vo da aafgleastn Gmoa Hienheim. De Eigleidarung vo de bis dohi söbständinga Gmoa Obaulrain und Schwaig hot am 1. Mai 1978 de Eigmeindunga obgschlossn.
Eiwohnaentwicklung.
Im Zeitraum 1988 bis 2018 is de Eiwohnazoi vo 9.813 aaf 14.409 um 4.596 Eiwohna bzw. um 46,9 % gsting.
Politik.
Stodrot.
Be de Stodrotswoin 2020 san im Vagleich zu 2014 sowoi de Frein Wähla ois aa de Junge Listn nimma otretn.
Buagamoasta.
Ersta Buagamoasta is seit 2020 Thomas Memmel (CSU). Sei Voagänga Thomas Reimer (SPD) is nimma otretn.
Wappn.
"Blasonierung":"In Schwoaz zwoa runde suibane Zinnantürm, dozwischn schweband a Schuidl mit de boarischn Rautn."
Kutua und Sehanswürdigkeitn.
Baudenkmäla.
Listn vo de Baudenkmäla in Neistod an da Doana
Eirichtunga.
De Stod beheabeagt foigande eaffantliche und privata Eirichtunga:
Wirtschoft und Infrastruktua.
Vakeah.
De Stod liegt im Schnittpunkt zwoa Bundesstroßn. De B 16 aschliaßt Neistod in ostwestlicha, de B 299 in nord-südlicha Richtung. Iba de Stroßn besteht Oschluss an de Autobahn A 9 in Richtung Minga und Niamberg und A 93 in Richtung Rengschburg und Bossa.
Da Bahnhof Neistod lieg an da Bahnstreck Rengschbuag-Ingoistod und werd vom Regionoivakeah bedient. Iba de Hauptbahnheaf Ingoistod und Rengschbuarg bsteht Oschluss an des ICE-Netz vo da Deutschn Bahn AG. Im Hiblick aaf de eatliche hohe wirtschoftliche Konzentration is de Doanatoibahn fia den Giatavakeah vo großa Bedeitung.
De Näh zum Europakanoi Rhein-Main-Doana und dem Binnenhofn Kehlheim/Saal ameaglicht den Umschlog vo Warn zwischn den Nordseehäfn und Osteuropa. Da nächstglengne Flughofn fia den intanationoin Linianvakeah is da 60 km entfernte Flughofn Minga bei Erding.
Ansässige Untanehman.
Neistod hot zuadem a Vuizoi vo kloanare Mittlstandsbetrieb aus olle Breiche vom täglichn Lebn. De san greaßtnteils im Oabatskroas Neistädta Wirtschoftsfeadarung e. V. organisiert. De Mitgliedazoi vo dem 1977 gründatn Varein is mittlaweile aaf iba 100 gstieng.
Tourismus.
In Bod Gögging esixtiert a Kuabod mit Schwejfequelln, Thermoiwassa und Moor. Mehrare Hotels, dorunta zwoa 4-Sterne-Hotels, Pensionan und Gsundheitsdeanstleista san voahandn. Heazstück vo dem Kuaoat is de Limes-Therme mit Thermoi-Badelandschoft, Whirlpools und Dampfbod. 3 km südle befindt se da Dürnbucha Foast.
Fia Zelte, Wohnwong und Wohnmobui gibt's an Campingplotz (Felbermühle) und den sognanntn Wonhmobui-Stöjplotz in Bod Gögging.
Buidung.
Am Oat befindt se a Grund- und Mittlschui. De Anton-Balster-Mittlschui Neistod fiaht zum Hauptschuiobschluss sowia zum qualifiziertn Hauptschuiobschluss und weis zuadem an Mittlare-Reife-Zug aus. Des Programm vo da Voikshochschui Neistod umfasst 237 Kurs und Vananstoitunga untaschiedlichsta Richtunga.
In de Nachboroat gibt's fogande weidaführande Schuin:
Johann-Turmair-Realschui Abensberg, Berufs- und Fachobaschui Kelheim, Doana-Gymnasium Kelheim, Gabelsberger-Gymnasium Mainbuag sowia des kleastaliche Johannes-Nepomuk-Gymnasium Rohr. Weidahi keannan entsprechande Schuin in Riednbuag, Inglstod und Rengschburg bsuacht wern.
In Bod Gögging is a Berufsfachschui fia Krangagymnastik ogsiedlt.
Naheglengne Hochschuistandoat san Rengschbuag und Inglstod.
|
128284
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128284
|
Jiddisch im Tschechischn
|
Jiddisch im Tschechischn moant Weata, de wou asm Jiddischn is Tschechisch eina san. Vill vo de Weata gibt s aa in Boarischn.
|
128285
|
20491
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128285
|
Emfatischa Konsonant
|
Emfatischa Konsonantn san Obstruentn mid an extrign Meakmol, des wou in Opposizion ze de stimmhaftn u stimmlosn Konsonantna stejt. D Konsonantn bildn dodabei i da Regl Dreiagruppn vo stimmlos, stimmhaft un emfatisch. Des Meakmol selm ko i de Oanzlsprochn untaschidle saa. I de afroasiatischn Sprochn kennt ma zwou Furma vo dera Emfasn, d Glottalemfasn u d Velaremfasn. D Glotalemfasn moant, dass ma d Lautt glottalisiad oda als Ejektif sagt. D Velaremfasn moant, dass ma d Lautt velarisiad oda faringalisiad. De Emfasn wiad oft durch an Punkt unta den Buachstom gschrim. De kuschitischn Sprochn, de etiosemitischn Sprochn u zen Toal de Neisidarabischn hom a Glottalemfasn. Es Arabisch, Aramäisch u d Berbersprochn hom a Velaremfasn. De Glottalemfasn braucht i da Regl an Plosif oda an Affrikat, d. h. i de velaremfatischn Sprochn, wej an Arabischn, san gweanle emfatische Frikativ-Lautt, wou de glottalemfatischn Sprochn emfatische Affrikatna hom. In Semitischn ko ma de folngatn (glottal-)emfatischn Lautt finna.
|
128286
|
20491
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128286
|
Obstruent
|
A Obstruent is a Laut vo da Sproch, da wo dodaduach entstejt, dass ma d Oatnlufd blokiad oda iangdwia hemmt. Obstruentna steng i Opposizion za Sonorantn, d wo a so a Vasperrung ned hom. Obstruentn san ollawal Konsonantn oda konsonantisch, Sonorantn kinna owa aa vokalisch sa.
Untagruppn.
Obstruentn wean untatoalt i Plosiv, wia z. B. , mid an vullstending Vaschluß, oft gfolgt von ana abruptn Freisetzung; Frikativ, wia , mid an halwatn Vaschluß, dass da Lufdstroam duach s Hindanis wirblad wiad; u Affrikat, de wo mid an ganzn Vaschluß ofonga un aft nochlossn in ana frikativ-ähnlichn Freisetzung, wia z. B. .
|
128288
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128288
|
Plattling
|
Plattling is a Stod im niedaboarischn Landkroas Deggendorf. Plattling is im 19. Joahrhundat zua Eisnbahnastod worn.
Eadkund.
Geografische Log.
Plattling liegt im Gaibon und buidt mit Degndorf in da Region Doana-Woid a Obazentrum. Nein Kilometa Osd - Noadosd vom Oatskean vo Plattling mündt de Isar in de Doana. Bei da ehemolign "Grafnmuih" und dem früharn Elektrizitätweak befindt se des Isar-Informationszentrum mit Ausstellunga zua Geologie und Biologie vo dera Kultualandschoft. Der Bereich gheat mit dem rechtsseitign Isarufa jedo bereits zua Nachbargmoa Moos, währand de Isarmündung söba, eischließle da letztn 1.630 Meta voa da Mündung, zum Stodtgebiet vo Degndorf gheat. In da Näh konn ma im Somma mit da Radlfähre "Altaha" zum gengibaligandn Doanaufa (Niedaoida) ibasetzn.
Es existiern foigande Gemarkunga: Pankofn, Pielweichs, Plattling.
Stodgliedarung.
Es gibt 13 amtlich bnennte Gmoateile, den Hauptoat Plattling, de Kiachdeafa Höhnrain und Pielweichs, de Deafa Enchndoaf, Enzkofn, Pankofn, Ringkofn und Schiltorn, de Weila Oidhoiz, Hoizschwaig, Rohr und Scheuer und de Oaead Singahof.
Gschicht.
Bis zua Gmoagründung.
Plattling is a Nibelungastod. Im Nibelungalia (21. Abnteia) werd nämle awähnt, dass Kriemhild aaf ihrm Zug ins Hunnenland vom Bossaa Bischof Pilgrim empfanga worn is und ma in "Pledelingen" eahna "Gemach" gschaffa hot.
Uakundle awähnt werd "Platling" erstmois im Joahr 868, ois es vo Kini Ludwig dem Kloasta Mettn gschenkt worn is. Um 1200 is es in den Bsitz vom Grafn vo Bong kemma. Scho domois san a Bruckn und a Mautamt in Plattling bstandn. 1242 is es mit da Grofschoft an de Wittlsbocha gfoin und werd 1317 ois Moakt awähnt.
Bis 1379 soi Plattling am eastlichn Isarufa gleng sei, wovo aa heit no des aus dem 12. Joahrundat stammande Pfarrkiach St. Jakob zoagt. Weng ständiga Ibaschwemmunga is da Oat domois aaf Oordnung vo Herzog Albrecht I. valegt. De entsprechande Uakundn vom 10. Novemba 1379 lasst olladings ned kloa akenna, ob de Umsiedlung "aaf des Fejd, do er jetzat liegt und fürbaß bleim soi" vo oam Ufa zum andan oda am söjbn Ufa in am heaha glengna Teil voagnomma worn is. 1494 hot Plattling a eigane Gmoaordnung ahoitn.
Im Landshuata Eabfoigekriag ham am 18. und 19. Juni 1504 pfläjzische Truppn Plattling plündt, währand dem Dreißgjaariga Kriag is es dreimoi niedabrennt, und am 23. Aprui 1742 ham im Eastareichischn Erbfoigekriag ungarische Husarn de Isarbruckn vabrennt. Am 17. Juli und am 1. Oktoba 1742 is es do zu Scharmützl zwischn eastareichisch-ungarische und boarische Truppna kemma.
Plattling gheat zum Rentamt Straubing und zum Landgricht Natternbeag vom Kuafiaschtndum Baian. Plattling hot a Moaktgricht mit magistrotischn Eignrechtn bsessen. Im Zug vo de Vawoitungsrefoama in Baian is mit dem Gmoaedikt vo 1818 de heitige Gmoa.
19. und 20. Joahrhundat.
Zu Mittn vom 19. Joahrhundat hot Plattling etwa 1800 Eiwohna, und es ham nein Warn- und Viehmärkt stattgfundn.
Da Eisnbahnbau hot vo 1857 bis 1880 Plattling zu am bedeitndn Eisnbahnknotnpunkt und zu ana Eisnbahnastod gmacht. 1888 hot de Stodahebung afoigt. De ginstige Vakeahslog hot zu mehrare Industrieosiedlunga gfiaht. Noch dem Zwoatn Wöjtkriag ham se Zweig vo da Textilbranchn in Plattling niedaglassn. 1960 is des Werk Plattling vo da Südzucka AG und im Oktoba 1982 de Niedalassung vo de MD Babierfabrikn Heinrich Nicolaus GmbH entstandn.
KZ-Außnlaga Plattling.
Gega End vom Zwoatn Wöjtkriag, am 20. Februar 1945, is in Plattling a Außnlaga vom Konzentrationslaga Flossnbürg aricht worn. Es hot se in da oanstinga Buamaschui - mittn in da Innanstod zwischn Rothaus und Stodpfarrkiach St. Magdalena bfundn. Ofangs warn 500 Häftling aus Flossnbürg dorin untabroacht. Iba de Häjftn dovo warn Judn, de meistn dovo polnischa Heakunft. Des Weidan san 50 Ungarn, 80 Tschechn, 20 Russn, manche Deitsche, Franzosn und Männa vo andane Nationalitätn festghoitn worn und zua schwarn Zwangsoabat beim Ausbau vo am Übungsflugplotz harozong. De Vasoagungslag und da Zuastand vo de Häftling war desastreas, de Sterbeziffa aißast hoch. De domois rund 7000 Buaga vo Plattling ham des tägliche Mord und Schindn vo de Häftling ned ibaseng, zmoi de Häftling in eahnane gstroaftn Lumpn tägle zwoamoi duch de Stod gfiaht worn san. Tatsächle san aa Proteste vo Plattlinga Fraun im Rothaus und freindliche Essnsgobn bekannt.
Am 24. oda 25. Aprui is des Außnlaga - bis aaf 6 Kranke - Richtung Eggnföjdn evakuiert worn, in Surbeag bei Traunstoa ham US-Truppn ca. 120 Gfangane befreit, etwa 70 soin währand dem Todesmarsch aschossn worn sei. Genaue Zoin gibt's ned. De Ibalebandn vom Außnkommando Plattling san am 1. Mai vo amerikanische Soidatn befreit worn.
Noch da Befreiung hot des Laga zua Intanierung vo Nazis und spada fia de Sammlung vo 3000 Soidatin vo da Wlassow-Armee deant. Amittlunga vo da Staatsanwoitschaft Minga I ham zu koam Agebnis gfiaht, sie san 1976 eigstöjt worn.
Eigmeindunga.
Im Joahr 1963 is aus da Gmoi Pankofn des Doaf Enzkofn eigliedat wron, de Gmoa Pielweichs is am 1. Juli 1971 und de Gmoa Pankofn am 1. Mai 1978 eigmeidat worn.
Eiwohnaentwicklung.
Im Zeitraum 1988 bis 2018 is de Stod vo 10.385 aaf 13.043 um 2.658 Eiwohna bzw. um 25,6 % gwachsn.
Politik.
Stodrot.
Sitzvateilung im Stodrot noch de Kommunoiwoin in Baiern 2020: CSU: 11, FW: 5, SPD: 4, Junge Liste: 2, BP: 2.
Buagamoasta.
Easta Buagamoasta is seit Mai 2020 Hans Schmalhofer (CSU). Er is bei de Kommunoiwoin am 15. März 2020 im Woigang mit 62,42 Prozent zum 1. Buagamoasta gwöjt worn.
Schmalhofers Voagänga war Erich Schmid (CSU), dea vo 2002 bis 2020 amtiert hot.
Wappn.
Blasonierung: "Unta Schuidhaupt mit de boarischn Rautn in Suiba aaf schworzm Dreibeag drei blaue natialiche Lilien an greane Stängl."
Olässle vom 500-jahrign Jubiläum vo da Wappnvaleihung duach den boarischn Herzog Albrecht im Joahr 1506 san de Elemente vom Plattlinga Stodwappn 2006 nei gstoitet worn.
Kuitua und Sehnswürdigkeitn.
Bauwerk.
Am eastlichn Isarufa, mittn im heitinga Friedhof, steht de Kiach St. Jakob. Sie is im 12. Joahrhundat im romanischn Stui abaut worn. Voa da Valegung vo dem Oat 1379 war sie Gmoakiach. Im Innan vo da Kiach befindt se a Taufbeckn aus'm 15. Joahrhundat. Aaf oam vo de stoanan Bodnquada is in Oitanäh a Obdruck zum seng, wöjcha da Sog noch vo am türkischn Reita stammt, wöjcha bei de osmanischn Föjdzüg im Mittloita bis noch Plattling sei soi.
Denkmäla.
Des Kriagadenkmoi fie de Gfoina vo 1914 bis 1918 am Ludwigsplotz is vo dem Architektn und Buidhaua Christian Metzger aus Rengschbuag gschaffa worn.
Am Preysingplotz befindt se des Preysing-Denkmoi zu Ehrn vo
Conrad vo Preysing, der lange Zeit in Plattling glebt und gwirkt hot.
In da Näh vom Bahnhof befindt se der sognennte "Läusestein", a Denkmoi fia de Entlausungsstöj, de an dem Oat noch dem Erstn Wöjtkriag aricht worn is.
Aaf dem "Voaplotz" vom Plattlinga "Friedhof St. Jakob" ainnat seit 1987 a Gedenkstoa an de KZ-Opfa vom Außnlaga Plattling-Michaelsbuch sowia an de jüdischn Eiwohna, de Opfa vo da Shoa worn san.
Reglmäßige Vaanstoitunga.
Oalle zwoa Joahr an de grodzoahlign Joahr findt im Somma a mittloitalicha Moakt stott, da "Nibelungenmoakt", wöjcha traditionell mit am Auszug vo iba 400 mittloitalich kostümiertn Fraun und Männa ofangt. Do der Moakt den ganzn Stodplotz einimmt, muass der währand dem Moakt fia den Duachgangsvakeah gesperrt wern.
Oalle vier Joahr, zletzt 2018, wern zusätzle zum Nibelungenmoakt de "Nibelugenfestspui" aafgfiaht, de de im Nibelungenliad dogstöjtn Begegnunga vo Bischof Pilgrim mit Kriemhild ois Bühnenstüdk in Szene gsetzt ham. Seit 2008 werd beim Nibelungenmoakt ois Ausgleich zu de Nibelungenfestspui da Drachastich vo Siegfried szenisch dogstöjt. Dozua is 2008 da ausrangierte Drach vom Furtha Drachastich noch Plattling brocht worn. De letztn Festspui ham vom 23.-26. Juli 2010 stottgfundn.
Jeds Joahr vaanstoit Plattling den so gnanntn "Künstlasomma". In dem Rahma findn vaschiedane Ausstellunga, Konzerte, musische Oabande oda Kabarettprogramme vo regionoie Künstla stott. Oat dofia is meist des Buagaspitoi, aba aa de Musikschui, Kiachan oda eatliche Säl.
Spoat.
In Plattling befindt se außadem a stehande Flusswejn "Plattlinga Woizn", de duach a Wehr vauasacht werd, des a heaha glengne Bruackn schützn soi. De Wöjn is bei Freestyle-Paddlern, aa vo weit außahoib Baierns, beliabt. Dohea is de Freestyle-Wöjtmoastaschaft 2011 an da Plattlinga Woizn austrong worn. 2010 hot zuadem des Wöjtcapfinale do stattgfundn.
Wirtschoft und Infrastruktua.
Vakeah.
Eisnbahn.
Plattling war voa ollm a Eisnbahnastod. Am 20. Septemba 1860 is de 76,3 Kilometa lange Bahnstreck vo Straubing iba Plattling noch Bossa aeaffnat worn (heit Bahnstreck Rengschbuag-Bossa. 1877 is de Vabindung in den Boarischn Woid noch Boarisch Eisnstoa, de so gnannte Woidbahn in Betrieb gnomma worn und 1880 des Teilstück zwischen Landau an da Isar und Landshuat (heit Bahnstreck Landshuat-Plattling, so dass jetzat Plattling direkt mit Minga vabundn war. Doduach ham beispuisweis Viehtransport in de Landeshauptstod vui effektiva obgwicklt wern kenna. Insbsondare duach den Eisotz vo Conrad vo Preysing is Plattling zu oam vo de wichtigstn Vakeahsknotnpunkt vo Niedabaiern worn. Am 28. Juli 1888 is Plattling duach Prinzregent Luitpold zua Stod ahom worn. Am 16. Aprui 1945 is da Bahnhof duach an Bombnogriff voistände zasteat worn, in de foigandn Joahr aba wieda aafbaut worn. De 1957 eisetzande Elektrifizierungsmoßnahman fiahtn letztle zua Obwertung vo dem Eisnbahn-Standoat Plattling; am 6. März 1974 is zum Letztn Moi a Dampflok voa am fahrplanmäßign Personanzug vo Plattling in den Boarischn Woid gfahrn. Des Plattlinga Bahnbetriebsweak, des joahrzehntelang fia de Instandhoitung vo Dampflokomotivn zuastände war, is 1985 endgülte aafgem worn. Aba aa heit no is Plattling a wichtiga Umschlogplotz fia Personan und Giata, do se do de in Nord-Süd- und Ost-West-Richtung valaafandn Bahnstreckn kreizn.
Neba dem Knotnpunkt gibt's im Oatsteil Pankofn an weidan Hoitepunkt aaf dem Stodgebiet. Der woa ehemois emso a Bahnhof.
Ansässige Untanahman.
In Plattling is 1961 de greaßte Ruamzuckafabrik vo Deitschland aricht worn (Südzucka. Dea 145 m hohe Schornstoa is a Landmarkn und scho vo weitm sichtboa. Seit 1982 beziehungsweis 2008 san zwoa große Papierfabrikn vo da Myllykoski Corporation ("MD Plattling" und "Plattling Papier") am Oat ogsiedlt.
In Plattling gründt is 1985 de mittlaweil bundesweit vatretne Schnöjrestaurantkettn Yorma's it iba 1000 Mitoabata und stoaka Expansion seit 2001.
Da greaßte Oabatgeba in Plattling mit circa 1.350 Mitoabata is Kermi, de Heizkeapa, Wärmesysteme und Sanitärprodukte entwicklt, produziert und vakaft.
Weidare bekannte osässige Untanehman:
Seit 1996 guit de Stod Plattling mit da Kroasstod Degndoaf in am Teilraumguatachtn vom Bundesministerium fia Raumordnung, Bauwesn und Städtebau ois gmeinsama Vaflechtungsraum, so is 1998 ois oane vo 26 Regionan vo da Zukunft auszeichnat worn.
Buidung.
De Stod Plattling buit foagande Buidungseirichtunga:
|
128289
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128289
|
Aksumitisches Reich
|
Es aksumitisch Reich is a spejt antika Stoot in Noadostn vo Afrika gwej. Es hat sih af Regiona dastreckt, d wou heit zou Eritrea, Noadethiopia – wou aa d sellmalinga Hauptstadt Aksum ligt –, Sudan u Jemen ghejan. Es is vamuatle dougwej seit n 1. Joahundat n. Kr. un in 10. Joahundat untaganga. An daheblichn Toal vo san Wuulstand houd des Reich en indischn Feanhandl zen vadankn.
Antwicklung.
Vuagschicht.
Zwengs en Faaln u da gringn Zol vo schriftlicha Iwalifarunga kennt ma de Gschicht von Afkumma von aksumitischen Reich sched duach Bodnfundt. Scho in 3. Joatausnd v. Kr. hod s duatn, wou heint de etiopisch-sudanesisch un eriträischen Grenz is, a weit entwickelta Kultua gem. Vo dera Kultua woiss ma, wal ma vaschidnane Sidlunga gfundn hod, de wou owa i da Regl oda am eftan ned asgrom san. Es gibt doat midunta Stoahacka, Kaalnkepf, Keramik u Staffasch. Dej Kultur zoagt a gwisse Vawandtschaft mid da nubischn C-Gruppn.
I da Eisnzeid, da sog. Prej-Aksumitischn Periodn, had s Kontaktna mid Sidarabien gem. Bsundas stoak is da sidarabisch Eifluß af Etiopia ebba umma de Mittn von 1. Joatausnd v. Kr. gweng, miḏ n Afkumma vo dem vamuetli von ej von sidarabischn Reich Saba obhenging Stoot Da’amot (oda aa Di'amat) af n Tigray'a Houchplato. De Inschriftn as Da'amot san z. T. af Sabäisch gschrim; de kiniglichn Inschriftn hom owa aa scho Meakmal von Altetiopischn, da Sproch von spaadan aksumitischn Reich. Iwa n Asgang von Da'amot woiss ma niks Gnaus, de letzadn Inschriftna kantatn i s 4. Joahundat v. Kr. ghejan.
I da populean Gschichtsschreiwarei had ma es Gwicht af n Eifluß vo da arabischn Halbinsl glegt, dasida dass da Carlo Conti Rossini des viaraghom ghobt houd. Des hengt aa doudamid zamm, dass ma iwa d Geschicht vo Sidwestarabia deitle meara gwiss houd (u woass), u ma destweng scheja d ganzn kulturelln Element u Eifliss scho vo öltanan Quölln as Sidarabia kennt ghobt houd. Vo de Entwicklunga af n afrikanisch Houchland, de wou z. T. vill weita zrugga genga, hod ma z dera Zeid nuh niks gwisst. Um ned pre-aksumitisch zen song, wiad in englischn aa „ethio-sabean“, u fia le letztn veja vuachristlichn Joahundat aa von ana Frej-, Iwagongs- („transitional“) oda Zwischnfasn „intermediate“ gredt. Weitas lig dou es Kuan af n Kultur-Astausch vo Elitn, wos vo ondane Kontinuitejten oblenkt. Meara Akzeptanz had dej af d Vuagschicht vo Aksum grichtete Bezoachnung „proto-aksumite“. De vo Jacqueline Pirenne i de 1950 u 60ga Joua etabliate „Kuaza Kronologi“ hod doudazou gfejat, dass d mearan archäologisch Trimma un Artefakt af 2. Hälftn von 1. Joatausnd v. Kr. zeitle umdatiad woan san.
Wenn aa fia d Bvelkarung a stoaka Kontinuitejt õagnumma wiad, ko des ba da oban Gsellschaft, af de wou de ibawejngad religiesn Monument zruckgejt, niad vurasgsetzt werḏn. De religiesen Monumentt konzentrian sih zoudem i de am mearan fruchtboan Regiona. Aso is bspw. Yeha, heit i da neadlinga mittltigray'atn Provinz vo Noadetiopia, deitle sabäisch prägt. Da Grouss Templ weist a Grundflächn vo 18,6 mal 15 m af u ragt ollaweil nuh bis af 13 m i d Hejh. Widmunga af Zigln zoang dej Asrichtung af n sidarabischn mõundnatn Gott. Nou da scho afgwuaffanen "kuazn Kronologie" warad dea Bau, den wou woascheinle a ondana Temel vurasganga is, vo umma 500 v. Kr., heit glabt ma owa, dass d Grindungszeid scho bei 800 v. Kr. ligt.
Frejgschicht, Handl u d aksumitischa Expansion.
D Entstejung von aksumitischn Reich ko am spejdan um Kristi Geburt umma õgsetzt wean. De ejastn Dawähnunga vo da Haptstodt Aksum, de af von ej wul ned aso bsidltn Grund grindt woan is, finna sih in anonymm "Periplus Maris Erythraei", da wou um de Mittn von 1. Joahundat n. Kr. entstandn is.
Remisch-indischa Handl u Kristianisirung.
Adulis is a gwichtiga Stazion fia en remischn Indienhandl gweng (sig aa Remisch-indische Zammaheng), zwengs de wou es frej za Kontaktn miḏ n "Imperium Romanum" kumma is. Da remisch Koasa Aurelian (270 bis 275) soll a aksumitischa Gsandtschaft empfanga hon. Seit n Kinig Endubis, da wou ebba um 300 reḡiad houd, hom d aksumitischn Heascha Minzn nou rejmischn Vuabild mit griechischa Afschrift prägt. Wej da Konstantin da Grousse des remisch Minzwesn reformiad houd, hom sih de Aksumitn ned õapasst. Dej Minzn dameglichn a recht sichane kronologische Eioadnung.
Religion.
Vuachristlicha Zeit.
Afgrund vo da gringn Zol vo Schriftquellen woass ma ned vill vo da vuachristlichn aksumitischn Religion. Wenn ma i Da'amot typisch sabäischa Gotthaitn vaehrt u veneriad houd, findt sih af aksumitischn Inschriftn dej as Sidarabien ned kennta Gettatriadn Astar, Mahrem und Beher. Astar houd ma mid Zeus identifiziad un is a weitvabroateta semitischa Gott. Mahrem is min Kriegsgott Ares gleichgesetzt woan u hod als Vatta u Bschitza vin Kinig goltn. Beher kanntat a Wossagott sa, woass ma owa ned. Vo de wengan vuachristlichn Haaligtima, wou ma kennt, nimmt da präaksumitischa Templ vo Yeha a bsundane Stelling ei.
Kristlicha Zeit.
Nou da spaadan remischn Iwalifarung is in 4. Joahundat da Tyra Frumentius mid san Brouda nou Aksum hinte u houd doudrentn en Kinig Ezana zen Kristentum konveatiad. Da Bischofssitz is wuul in Aksum un in Adulis gweng, Oanzlhaitn iwa d Glidarung vo da aksumitischn Kirchh woassma ned. De etiopischa Kirchh is af jedn Fall iangdwann a Toal vo da koptischn Kirchh woan, u hod es Konzil von Chalcedon 451 ned mitgmacht.
Physisch greifboare Kultua.
Kunst.
Da ba weitn greassana Toal vo de gfundanen Artefakt vo aksumitischa Kunst u aksumitischn Handweak is a Keramik, wou am mearan ned mid ana Tepfascheim ned heagstellt is. De aksumitisch Keramik is am mearan rout, seltn schwoaz oda grou. Nem groba unvaziata Gebrauchskeramik findt sih aa mearaloa vaziats Zeiḡ. Eftane Vaziarunga san eigritzta, eidruckta oda afgmolta Kreiz, Pflanzn, Paneeln u sonstate Musta. Vaoanzlt findn sih owa aa grob gmachta Tounfigurna un ondare Woar.
Architektua.
Vo da aksumitischn Architektua kennt ma vua ollm groussa Bautn – wuul Residenzn vo groußkopfata Leitn – as de Stedt Aksum, Dungur u Matara.
Wiatschaft.
D Grundloḡ vo da aksumitischn Wiatschaft san de Landwiatschaft u de Vejhzucht, de wou bsundas in Sidn vo Etiopien duach Klima u Boḏnvahältniss baginstigt gweng san.
Sproch u Schrift.
Dej Sproch von aksumitischn Reich is es Altetiopisch gweng, es wou zou de etiosemitischn Sprochn zellt. I de kiniglichn Inschriftn is owa – scho vua da Kristianisirung – ned seltn a Griechisch gschrim woan. D etiopischa Schrift kummt as Sidarabien. A Oafong is aso wej de altsidarabische Schrift aa a Konsonantnschrift gweng; unta da Heaschaft von Ezana is owa durch Modifkiaziona vo de Konsonantnzeichn zou ana Schrift entwicklt woan, wou a jeds Zaichn an Konsonantn samt an Vokal furmt, u wou ma Abugida oda Alphasyllabar nennt.
|
128290
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128290
|
Jenbach
|
Jenbach (im Dialekt Jenbåch gnonnt) is a Moaktgmoa mit 7230 Einwohna (Stond 1. Jen 2020) im Bezirk Schwåz in Tirol, Östareich. Sie lieg a im Gerichtsbezirk Schwåz.
Geografie.
Log.
Jenbåch lieg im Untainntåi 36 km östlich da Londeshauptstod Innschbruck zwischn de Ausläufan vum Karwendlgebierge und an Rofangebirge, südlich vum Åchnsee.
Nochbagmoa.
Buach in Tiroi, Em am Åchnsee, Stans, Wiesing
|
128291
|
20491
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128291
|
Listn vo de Kenig vo Aksum
|
De Nama vo de Kenig vo Aksum stamma as mearanen Quelln. De wo vo da Zeid vuar en End von drittn Joahundat nougwisn san, stamma am mearan vo Inschriftn af Monument, de wou de Heascha hom afstelln loua. I de betreffadn Toall vo da Liste kinna aa nuh greassane Luckn saa. Miḏ n Endubis setzt dej Minzprägung ei. Ma ko õanemma, dass de Listn vo den Zeitpunkt õa recht vollstende is, u wenn aa duatn mid Aslossunga zen rechna is. Nou an Kinig Armah, da wou ebba um 630 n.Kr. gsturm is, hom de Heascha koane Minzna mea pregt. Dej spaadan Kenig san fast nea i de Heaschalistn as da handschriftlichn Iwalifarung tradiad.
De folngadn Heascha kennt ma am mearan iwa d jeweiling Minzprägunga.
Spaadane Kenig.
Datirunga u Reihafolng san usicha; de Minzprägunga hom afghejat.
|
128294
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128294
|
Ḑ
|
Ḑ (gloagschrim ḑ) is a Buachstob vom lateinischn Schriftsysdem. D Buachstob wiad in Unicode "D mid Cedille" gnannt, obwoi moastns a Komma untan D platziat is.
Dea Buachstom is a livischn Oiphabet enthoitnund stäid an stimmhoftn palatala Plosiv (IPA:) do. De stimmlose Variantn des Zochns is des Ț.
Assadem wiada im rumänischen Alphabet vawendt. Dea Buchstov is wia des Z (a stimmhofts s) aasgsprocha woan, is aba dann aas etymologischn Grindn in Weatan aasn Latienischn vawendt bei den d Laut af a D zruckgäid vawendt woan z. B. ḑi (Tag, lat. "dies"). Wei de Untascheidung fia unnetig koitn woan is, isa 1904 duach des Z easetzt woan.
Dostäiung am Comptuer.
Unicode enthout des Ḑ an den Codepunktn U+1E10 (Groußbuachstob) und U+1E11 (Gloabuachstob).
|
128296
|
207
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128296
|
Listn vo de Sassanidnheascha
|
De sassanidischn Kenig san d Heaschha von Iran nou eanan Sig iwa d z'vurat Hegemonialmacht, as Parthareich, duach d Schlocht vo Hormozdgan i 224. Af da Hejchtn da Macht, had sih s Sassanidnreich vo da Tiakei u Rhodos in Westn bis Pakistan in Oustn dastreckt, un Regiona bherrscht, de wou heit zen Kaukasus, zen Jemen, zou de Vaoantn Arabischn Emiratna, zen Oman, zou Egyptn, zou Israel, zen Lebanon, zou Syria, zou Jordania u zou Zentralasien ghejan.
Es Sassanidenreich is dakennt woan als oans vo de groussn Hegemonialmecht zamma mid n bnouchboatn Eazriwoln, en Remisch-Byzantinischn Reich, iwa a Zeit vo meara wej 400 Jouana. De Sassanidndynasti houd õgfongt mid an Ardashir I in 224, da wou as Persian as da Stood Istakhr kumma is, u hod gendt mid an Yazdegerd III in 651.
De Zeitspan vo 631 (wou dej Boran gsturm is) bis 632 (wou da Yazdgerd III am Thronsteigt) is vaworrn, wos de Bstimmung vo da gnauen Abfolng vo de Heaschha is, wal vill vo dene wou af Thron kumma san, vo Vawandtn as da sassanidischn Dynasti aa wida untegschupft woan san. De Zeid is a Zeid vo inteanan Zeawiarffnissn u Spaltunga in Sassanidnreich gweng.
Titl.
Da Bagrinda von Sassanidnreich, da Ardashir I ("r." 224–242), hod dan Titl "Shahanshah of the Iranians" (Middlpersisch: ; Parthian: ') easchtmoli gnutzt. An Ardashir sa unmittlboara Nouchfolga, da Shapur I ("r." 240/42–270/72), hod de Titl prezis asgwählt un i da Inschrift z Ka'ba-ye Zartosht afgfejat. Da Shapur nennt durtn veja vo sane sassanidischn Vuagenga mid vaschidnan Titln un in afsteingada Rangfolng. An Titl ("Xwaday") "Herr" hod da Sasan, an Titl "Kini" da Papag, an Titl "Kini vo de Kenig vo d Irana" da Ardashir u den Titl "Kini vo de Kenig vo d Irana u Ned-Irana" (Middlpersisch: MLKAn MLKA 'yr'n W 'nyr'n '; mid Aslassung vo d Ned-Irana af ) hod ar sih selwan gem. Da Titl ""Kini vo d Kenig vo d Irana u Ned-Irana" findt sih aa af rana Silwaminzn von Shapur I, wos doudraf deitt, dass da Title nouch an Sig iwat Rejma u da Anekzion vo d Ned-Iranischn Terretoria gnutzt woan is. Da Titl is aa gschrim woan af de ganzn Minzn vo de spaadan Sassanidischn Kenig.
An Yazdegerd I sa Heaschaft (r. 399–420), moakiad a Vaschibung i da politischn Asrichtung von Sassanidnreich, es wou von ej nouh Westn orientiad, nou en Schweapunktt af n Oustn gricht houd. Den Asschloḡ doufia hom omed feindliche Fakziona in Oustiran gem. Da Krejḡ mid de Iranischn Hunna kantat de mythische Rivalitejt wida af s Tapet bracht hom, dej wou s zwischn den mythologischn Iraniscn Heascha Kayanian u seinn Turanischn Feindn gem ghobt houd, un i jinganen Avestischn Textnan illustriad san. DenTitl "Ramshahr" hod ma zousatzle zen tradiizonelln Titl "Kini vo d Kenig vo d Irana u Ned-Irana" af an Yazdegerd I sane Minzn midafgnumma.
In Middlpersischn heroischn Poem "Ayadgar-i Zariran" ("Es Testament vo d Zarer") is da Titl von letzan kayanianischn Monarchn (Vishtaspa) gnutzt woan u findt sih in zoroastrischn "Denkard" as n 10. Jh. Es sassanidische Enteress õ da Kayanischn Ideologi u Gschicht halt sih bis in Nidagang von Reich. Da Bahram V (r. 420–438) hod af a poar seltnen Minzn i Pars, den Titl "kirbakkar" ("Benefiza") gnutzt.
Es Reḡian von Yazdegerd II (r. 438–457) moakiad an Õfong von ana nein Inschrift af de sassanidischn Minzn; "mazdēsn bay kay" ("Da Mazda-Dejna, d Majestet, da Kinig"), wos de Gnejchtn zou d Kayana zoagt, de wou aa den Titl "kay" gnutzt hom.
Unta n Peroz I (r. 459–484), wiad de tradizionella Titulatua "šāhānšāh" ("Kinig vo d Kenig") af d Minzn asgloussn u nea vo d Aspekt von Namma "kay Pērōz" ("Kini Peroz") gredt. A Sigl zoagt owa, dass d tradizionella Titulatua dennat furta gnutz woan ist, wos zoagt dass d Minzn ned mid Sichahait d ganza furmala Titulatua vo d Monoachn őzaing. Da Brouda u Nouchfulga, Balash (r. 484–488), houd dan Titl "hukay" ("da Guate Kinig") gnutzt.
Da Kavad I (r. 488–496, 498–531) is da letzad sassanidische Monoach, da wou en Titl "kay" af seine Minzn schreibt—de letzta Minzn is umma 513 assa. D regulera Inschrift vo da Viadaseitn is oafoch da Nama; umma 504 find sih owa weitas es Motto "abzōn" ("dass ar posperiam moḡ"). Da Kini Khosrow II (r. 590–590, 591–62) hod des Ideogram GDH, d. h. xwarrah ("kiniglicha Herrlichkait") af seina Minzn. Des houd ar zamgstellt mid an Woat abzōt ("ar houd meara gmacht"), aso, dass doudraf stejt "Khosrow, (wou) houd meara gmacht d kiniglicha Herrlichkait" ("Khūsrōkhwarrah abzōt"). En Titl "Kini vo d Kenig" houd ar aa wida gnutzt. Ejm sana zwej Nouchfulga, da Kavad II (r. 628–628) u da Ardashir III (r. 628–630), hom den Titl owa nimma gnutzt.
Da Kini.
Es Haptvejch von Sassanidnreich is da "Shahanshah" (da Kini vo d Kenig) gweng, en wou ma aa oafoch nea kennt als en "Shah" (en Kini). San Gsund u sa Wuhl san awl ganz wichte gweng. Wenn ma af d sassanidischn Minzn seit n 6. Jh. schaugt, dakennt ma an Mõu un a Sunn. De zwoi Symbol badeitn nou an Iranischn Historika Touraj Daryaee, “dass da Kini in Zentrum vo da Welt stejt u d Sunn u da Mõu sih um eam draan. Un ar is echt da “Kini vo de veja Eckn vo da Welt" gweng, wos a alts mesopotamischs Weltbild is." D ganzn andan Herschha, wej de Rejma, Tiakn, Kinesn uaw. houd da Kini unta sih gseng. Ar hod wul forbreicha Gwantln, Kosmetik un a schwaara Kroun trong, weand da Bort mid Guld dekoriad gweng is. De frejn sassanidischn Kinig nema fia sih a gettlicha Obstamming õ u nenna sih “bay" (diwin).
I da Effntlichkait houd sih da Kinig hinta nan Vuahang afgholtn, mid Leitn d wou vua ejm stengan, u vo dej wou eana ianene Afgob gweng is, dass s de Leitn a Stickkal weg holtn. Bald oana kumma is, houd ar sih vua ejm nidagwoaffn, wos ma aa "Proskynesis" hoißt. Da Kini is gschitzt duach a Gardn, d wou ma kennt als d "Pushtigban". Z ondan Glenghaitn is ar vo da Palastgardn gschitzt woan, d wou ma kenn als "Darigan". D boadn Gardn san zamgstellt woan vo Mitglidan vo de kiniglichn Familna von Sassanidnreich, u san unta n Kummando von "Hazarbed" gstondn, da wou fia d Sichahait von Kini varantwoatlich gweng is, u d Eigeng zen Palast kontrolliad un Bsoucha zen Kini bracht houd, da wou aa Miliderish Kommando krejng houd kinna un aa in Vahandlunga eigsetzt woan is. A poar Mol houd da "Hazarbed" weitas als kiniglicha Schoafrichta dejnt. Zou Nowruz (es iranischa Neijoar) u Mihragan (Mihr-Toḡ) hod da Kini a Red gholtn.
Listn vo de Heaschha.
De Tabelln untn is a Aflistung vo de Heascha von Sassanidnreich:
|
128299
|
845710
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128299
|
Boarischkult
|
Boarischkult is a Initiative zur Erhoitung und Förderung vo da boarischn Kultur. Seit Dezemba 2020 trett de Initiative vor ollem durch des boarischsprachige Online-Magazin Boarischkult auf. Boarischkult vasuacht, a Plattform fia olle kulturellen Tätigkeitn zu bietn, de mit'm boarischn Lebnsgfui in Vabindung stengan.
Entstehung.
Mitte 2018 is aus da Idee, Anglizismen durch neie boarische Werter zu ersetzn, de Facebook-Seitn "Neiboarisch" entstandn.
Kurz danoch is de Instagramseitn "Boarischkult" ois Ablega entstandn, auf dera zusätzlich typisch boarische Werter auf hochdeitsch definiert oda lustige Wortspiele präsentiert wern.
Noch und noch is da Fokus vo a humorvollen Kreativität zu a ernsthaftn Förderung boarischa Kultur gwechslt. Ois Konsequenz is daraus im Dezember 2020 as Online-Magazin "Boarischkult" entstandn.
Logo.
As Boarischkult-Logo is a typisch boarische, weiß-blaue Rautn in am blaun Kreis. Da Kreis soi de Ewigkeit vo Kultur symbolisieren, in de boarische Kultur(Rautn) fest eigschlossn is.
Neiboarisch.
Da Ofang vo da Initiative "Boarischkult" war de Idee vor ollem Anglizismen auf Boarisch zu übasetzn und dadurch dem daraus jeweils entstandnen Neologismus a boarische Charakteristik aufzumdrucka, z. B. druckt des neie boarische Wort "Gscheidkastl" fia "Smartphone" de kritische Hoitung vom Bayern gegenüba technischn Neierungen.
Online-Magazin "Boarischkult".
Boarischkult war aa as erste boarischsprachige Online-Magazin, des Artikel vo verschiedene Autoren auf oana Plattform zamfasst und damit ned nur zur Erhoitung, sondern aktiv zur Förderung vo boarischa Kultur beitrogt.
De aktuellen Rubrikn san "Gschichtn", "Gedichte", "Tradition", "Künstla", "Leid & Lebn" und "Natur" (Stand Dezember 2024). Ziel vo da Seitn is de Übawindung der neizeitlichen Kurzweiligkeit ois Erscheinung in de sozialen Medien, indem substanziell wertvolle Inhalte vo verschiedene Nutzer bereitgstäit wern kennan.
|
128300
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128300
|
Georgier
|
Georgier oda Kartwelier (georgisch: ქართველები, "kartwelebi") - san a kartwelsprochiges Voik in da Kaukasus-Region in Osteiropa.
|
128301
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128301
|
Ә
|
Ә (gloa ә), aa "(kyrillischs) Schwa" gnannt, ist a Buachstob aasm kyrillischn Oiphabet, der in vuin Sprochn gnutzt wiad. Im Baschkirischn, Kasachischn und Tatarischn is d Lautweat , im Dunganischn , im Kalmückischn und Kurdischn und im Abchasischn isa . Buchstobmkombinationa mid ә zäin in d abchasischn Sproch a ois extra Buachstobm und ham eigne Positiona im Oiphabet.
|
128311
|
36857
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128311
|
Roibal
|
A Roibal, aa "Roibial" (dt.Rollbeere), "Klabusdabial", "Wintakiaschn" isa gloas Bial, a Kugal wos se aus Globabbia- und Gwandfitzal, Hoor und Gschiis zamsezd.
Iwas Laafa, Raalfohn und Keglscheim, wuzld se a Roibal diaggad zwischa de Ooschbagga säiwa zam. Dano gfindmas ofd im Ooschhoor, wos aned so leichd aussakemma woind. Und wensdas zubfa duasd, ebba mid Gwoid, no reissda glei a bo Ooschhoo mid aus.
Owa weis kam no a Ooschhoor und a Schammhoor gem duad, hand d Roibal scho boid ausgschdoam. S Woschn und Boon oi Dog, mengd Roibal goned.
Im Netz.
das will ich wissen
|
128315
|
36857
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128315
|
Gloana Arba
|
Da Gloane Arba ligd im Boarischn Woid und is da häxde Beag in da Owabfoiz. D Grenz ins Niadaboarische umme, laafd iwa sein und iwan Gibfe fom Groussn Arba.
Sisowaraso, das ned da gloa Arba da häxde Bunkd fo da Owabfoiz is, sundan a Fäisnriagl fom Groussn Arba, wesdle fom Gibfegreiz. Da Gloane Arba is so hou wia 1383,6 m iwa NHN hand. Und da Fäisnriagl hod duat wo
gmessn woan is, 1439,6 m.
Am Gibfe schdäd a Hoizgreiz mid Gibfebiachl und wer se no umschaugd, schaugd in Laama Winke und ins Zäiatoi. Wens ned schneibd.
Log.
Im niadaboarischn ligd da Gibfe fom Gloana Arba, z Bomoas im Landgroas Reng,
im Owabfäizischn, z Lohbeag im Landgroas Cham.
|
128319
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128319
|
Región de Ñuble
|
De Región de Ñuble buidt de XVI. Region vo Chile. D Hauptstod vo da Region is Chillán. De neie Region is am 6. Septemba 2018 nei erricht woan und is aus da "Provinz Ñuble" fiaraganga, de zua VIII. Region (Región del Bío-Bío) ghead hod. Se hod 480.609 Eiwohna (Stand Voikszählung 2017) auf arana Flächn vo 13.178,5 km².
Provinzn.
Aus da Region, de friara grod aus oana Provinz bestandn hod, hand drei neie Provinzn gschaffa woan. De Provinzn: Itata, Diguillín und Punilla.
|
128321
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128321
|
Moai
|
Moai (Oizoi: Moai, rapanui "Moai Maea" ‚stoanane Figua‘) wean de riesign Stoastatuen auf da Ousdainsl gnennd. De Monolithn hand menschliche Figuana und hand vo de Rapa Nui woascheinle zwischn de Joa 1250 und 1500 heagstäid woan. Fast de Häiftn davo stengand nu bei Rano Raraku, am Hauptbloz, oba mehrane hundat hand späda vo do wegadbrocht woan und auf da ganzn Insl vateild woan.
|
128324
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128324
|
Jaroslav Hašek
|
Da Jaroslav Hašek (30. April 1883 Praḡ – 3. Jenna 1923 Lipnice nad Sázavou) is gweng: A tschechischa Schritstölla, a Publizist u Schurnalist u da Autor vo den am zwoatheifigstn iwasetztn Bouch vo da tschechischn Literatur "Dea Amteia von braavn Soldatn Schwejk unta n Weltkrejḡ" (tschech. "Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války").
Lem (Vita).
Dej Hašek san vo da vattalichn Seitn Landwirtt u hom iarne Wurzln in sidbejmischn Mydlovary ghobt. An Hašek sa Groußvatta vattalichaseits, da František Hašek, is a obgoadnata von Bejmischn Landtoḡ gweng u spada aa in so ghoissanan Kroměřížer Balament, resp. in Reichstoḡ, drinna gsessn. Ar is gleichzeite a Toalnemma õ dej Barrikadnkempf i Prag in Joua 1848 gweng. Nou a poar Gricht houda a zamagorwad miḏ n Michal Bakunin wej a sih z Bejma in Joua 1849 afgholtn houd. D Moutta Kateřina, borne Jarešová, is aa as n sidbejmischn kumma, wou ira Groußvotta Antonín Jareš un Uagroußvotta Matěj Jareš fiastlicha schwoazenbeaga Teichwachtna z Krč gweng san.
Sa Voda da Josef Hašek, a Matematik-Liara u Kerzlschlecka, is af a Intoxikazion mid Alkohol vuazeite dastuam. Mid da Saffarei houd a sa duach an Krebs vausachts Wejding datrenkt ghobt. D Armatei had nou d Moutta d Kateřina mid irna drea Kinda gnejt mejra wej fimfzeamol fuatzenzejng.
Mid veja Joua houd da Dokter ban kloina Jaroslav an Heazdefekt diagnostiziad un a vakimmata Schilddrisn. Deastweng houd da Jaroslav i da Kindhait vill Zeit am Loand vabracht, ban Groußvotta mejttalichaseits, õ da suaghoissanen Ražicka Bastei, u des vua olm mid san jinganan Brouda, en Bohuslav. I da Kindhait is da Jaroslav dou ba ejm tummlt u houd aa a Vasouchh als a Wicklkind gmacht ejn zen valetzn. Spaada hom s owa a assordntlich stoaks Vaheltnis midranont ghobt u san vill zama gwandat. Da Bohuslav had sih a Joua nou an Jaroslav san Oblem z toud gsuffn.
De Kindhait von n Hašek is a ganz a gweanlicha, 'boumata' gweng, vo Amteiarein duachfoarn, mid Gleicholtring u da Lektia von Karl May u n Jules Verne. Des had sih owa gwendt in Hašek san elvatn Lemsjoua, wou i d Lipová Ulic'n, wou dej Hašekna selm glebt hom, da Matroos Němeček eizong is. Den jungan Hašek houd ar sih um finga gwicklt, ejm es Gerschtl as da Taschn zong, wos da Hašek aa z haus gstuln houd, un õghebt, ejn mid id Wiatschaft zen nemma, aa i d narrisch breamta Jedová-Hittn i da Apolinářská Gassn, dass a s Trinkn leant. Weitas houd ar se extre vua den Burschn mid san Moidl amisiad u vakear ghobt. Fia den junga Hašek is des na scho a Trauma gweng; spada darinnad ar sih noh õ dea Gschengniss mid Obschei u Vuawirff. U prinzipiell soll en des in sana Beziung z Fraua zougsetzt hom. Ba Debattna mid Midkempfan ba da russischn Legion soll ar amol in ebba es folngat gsagt hom: "Kau s do af dera Wöjt wos iblanes, letzas gem, ois wia settane sauniglatn Hunt? Dem bin ih den oltn Teifl kennad woan; null how e vo den ganzn Zeig ned grafft ghobt, u deacht is ma aso es Grausn u d Zwiidanis iwakumma, dass s scho glangt hod, dass ma ma gonzs Lem zamgspim houd. Seithea schei ih aa s Weiwavoik wia da Teifl s Weihwossa." Niad zletzt aa vo dou kumma de Theorin von da Homosexualitejt von Hašek, wou bsundas vabroatat san duach n Literatuahistorika Jindřich Chalupecký, da wou sih, nema da Textanalysn, af Zeigniss von n Hašek san Kamaroḏn Rudolf Šimanovský stitzt.
Kurz af des, wos da Hašek af n Praga Realgymnasium i da Ječná-Stroussn õgfangt houd, is sa Voda gsturm. In 1897ga Joua houd ar õ d antideitschn Unroua i Pråḡ toal gnumma. Ar is eikastlt wuan u de Gymnasiallehra hom en vo destweng beibracht de Schöjll „wolonterisch“, resp. as freia Stickn, sche zen valassn. Danou is id Lehr bar an Drogistn i da Kokošková Drogeri om Eck Na Perštýně u Martinská Ulice, owa am Schluß houd ar af da Českoslovakischn Handlsakademi i da Resslová Ulic'n maturiad. Af da Akademi is ar mid san Freind Ladislav Hájek zomkumma, u houd mid ejm dej Parodi vo da amuresn lyrischn Dichtung "Májové výkřiky" vafasst un assagem, i dea wou da Hašek en Pathos af s ejascht af s Kuan nimmt un af n Boḏn vo da humoristischn Litratua hupft.
Nou da Maturitejt is a Ogstellta i da Banka Slavia gwoan, bold owa houd ar õgfangt sih asschlejssli mid Schurnalismus u Literatua zen vadinga. Z dera Zeid houd ar aa de tschechiscn Anarchistn kenna glernt. Ar houd õgfangt a bohémischs u sandlarisch Lem zen fejan. Zamma mid san Brouda Bohuslav is ar z fouss u.A i da Slowakei u z Ungarn ummanant ghatscht. Gschichtln vo dene Weḡ homs i da tschechischn Zeiting Národní listy vaeffntlicht.
In Joua 1907 is ar Redaktea vo da anarchistischn Zeitschrift "Komuna" wuan un fia sa Tejtikait kurz eigspeat gweng.
In selbing Joua houd ar sih i d Jarmila Mayerová valejbt, owa zwengs san bohémischn Lem hom ejn ira Öltan ned hom wolln. Wej a amol zwengs Profanirung vo da Fahna i Prag arretiad woan is, hom de Öltan de Tochta af s Lond assetan; hoffade, dass des ban Owiang vo dera Affer wos bringd. Doudadraf houd da Hašek vasoucht si vo da radikaln Politik a wejn zrug zen zejng un a dauahafta Orwad als a Schreiba zen daglenga. In Joua 1908 houd a den "Ženský obzor" redigiad. 1909 houd ar vejarasechzg publiziate Gschichtln ghobt un is a weitas Joua als a Redaktea vo da Zeitschrift Svět zvířat ("De Vejchawölt") danennt woan. Dej Orwad houd owa ned long gholtn, wal a gschwind entlossn wuan is, zwengs da Publikazion vo latta Artikln iwa imaginerne Vejchana, dej wou a sih asdenkt houd; dennat hod nan om 23. Moa 1910 d Jarmila Mayerová gheiat. A Joua nou da Heirat is d Jarmila owa wida zou irnan Eltan, nou dem wos da Hašek festghaltn woan is, wal a vasoucht houd san aingan Toud viazentaischn. Nou andana Quelln is s dageng um an ernst gmointn Selbstmoadvasouch ganga, motiviad duachs Graffthom, dass a reguleas Ejalem ned zamkrejgt. Nou den Vasouch is ar kurz in psychiatrischn Sanatorium hospitalisiad woan.
Von Joua 1911 õ houd ar zem "České slovo" beitrong, u weitas u. A. zer "Pochodeň", za de "Humoristické listy", ze d "Kopřivy", a Zeidl houd a aa d Kynologischa Õstalt gfejat, dej wou en spada zou da Schrift "Můj obchod se psy" ("Ma Gscheft mid de Hunt") inspiriad houd.
1911 houd ar dej Partei für gemäßigten Fortschritt in den Schranken der Gesetze (PFGFIDSDG) zamma mid san Kumpánn i da vinohrada Wiatschaft "U zlatého litru" grindt, u doudamid es deazeitat politischa Lem parodiad. A hod weitas d satirische Schrift "Politické a sociální dějiny strany mírného pokroku v mezích zákona" (Politischa u Soziala Hisotria vo da PFGFIDSDG) gschrim, dej wou owa ejascht vil spaada um 1963 bejchlweis vaeffntlicht is.
Z dera Zeid is ar zamma miḏ n František&Langer, n Emil Artur Longen u n Egon Erwin Kisch Mid-Autor võ oina ganzn Reiha vo Kabarett-Aftritt gweng, wou ar midunta da haptwirknde gweng is.
In 1912a Joua had da Jaroslav Hašek a poar Wochn i da Chotieborscha Wiatschaft zoutrong, wou s nan am Schluß ned lous gwoan han u ganz vagem draf gwortt hom, dar a sa Zech zolt. Sa Untakunft i Chotieborsch houd ar i de Gschichtln "Zrádce národa v Chotěboři", "Okresní soud v Maliboři", "Jak je to s rodištěm Ignáta Herrmanna" u "Posvícení v Křivici" bschrim.
Fia de Gstalt vo den universaln Deppn „Pepka Vyskoč” in Roman "D Amteia von brafn Soldaatn Schwejk" soll en Jaroslav Hašek da Josef Kouba inspiriad hom – a echts sidbejmischs Orḡinal, mid den wou si da Autor wul 1913 in Stettl Protivín troffn houd, wej ar in Sidbejmischn mid san Freind u Mola Josef Lada u den Autor Zdeňek Matěj Kuděj af Wandaschaft gweng is.
Z dera Zeid von Asbruuch von Ejaschtn Weltkrejḡ houd da Hašek grod zamma miḏ n Josef Lada gwont, da wou spaada den Bravn Soldaatn Schwejk illustriad houd.
In Joua 1915 is da Hašek eigruckt z Bejmisch Budweis i s 91. Reḡament un is mid ejm gschickt woan oda ogruckt af d galizischa Front z Russland. Iwa d Obsicht eizenrucka houd ar neamd wos gsagt; ar is destweng a Weilal gsoucht woan. Von Settemma 1915 bis n Summa 1916 is a festgsetzt gweng in Loḡa vo Totskoje u na eitretn i d Tschechoslowakischa Legiona. U nou hom s an zen tschechoslowaischn Reḡament bracht, wou a fungiad houd als a Schreiba, Emisser vo da Propagandakommission u Schiitz. Aft is a gschickt woan zen Vabindungskommando, zen Maschinagwea-Kommando (i den wou a bei da Schlacht ba Zborów toalgnumma houd) u zer Kanzlei von ejaschtn Reḡament. Von Nuvemma 1917 bis Febrar 1918 is ar i d Zeitschriftna "Čechoslovan" u "Čs. voják", u. A. a Autor vo ana ganzn Reih antibolschewistischa Artikkl gwej.
Am End von Fewa 1918 is ar i d Tschechoslowakischa Sozialdemokratischa Arbatapartei eitreṯn. Wos an Hašek dazou gfejat houd an d Idej von Anarchismus afzengem u d sozialistischn Gedankn afzennemma, houd ar nej niad preis gem. In Miarz hom d Tschoslowakischn Legiona an Rettree oda Rickzuuḡ assagem, mid den Zil si mid da Westfront iwa Wladiwostok zen vabinna. Da Hašek had dem niad zougstimmt un is af Moskau, wou ar õgfongt houd mid de Bolschewikn zammzenorwan. In April is ar vo de tschechoslowakischn Legiona zer Roudn Armej gwechselt. Ar is af Samara gschickt woan, un as Joua draf u. A. Direkta vo da Armejdruckarei z Ufa u Schef vo da Obtoalingfia Orwad mid Asweating woan. Am End von 1918ga Joua houd ar als a Kommandant vo da Obtoaling vo de Tschuwaschn i da Roudn Armej un a Stöllvatrejta von Krejgskommandantn von Bugulma'ja Beziak fungiad. Danou houd ar i Sibiria gwiakt, wou ar a poar Zeitschriftn assagem houd. Doudrunta aa de ejascht burjatisch-sprochiga Zeitschrift "„Jur“" (d Frejlejchtn d vuatoḡad). Fia de Burjatn is da Hašek bis heint a „Votta vo da Nazion“, wal ar houd aa es burjatisch Alfabet gschaffn u doudamid a Schreibtradizion grindt.
In Joua 1920 is ar z Irkutsk, wou ar als a Toal – oda Gnoß – von städtischn Rout (Sowjet) gwirkt houd, bar en Moadanschloḡ blessiad woan. In selbing Joua houd ar an Typhus packt un in Moa houd ar z Krasnojarsk dej Schura ghoissane Alexandra Grigorjevná Lvovová, wou an pflegt ghobt houd, gheiat. Nou en Zruggkumma i d Tschechoslowakei is ar nou fia Polygami alloa dank dem vaurtoalt wuan, dass z Russland ned grod a narrischa Ordnung gherrscht houd u sa niad gengseiti allaloa diversa intanazionala Vatreḡ niad gschlossn hom.
In Dezemma 1920 is ar af d Tschoslowakei kumma gweng. Zejascht is ar af Pardubice i d Quarantenastazion einegsetzt woan, am 19. Dezemma is ar nou mid da Schura af Praḡ kumma. Af d Tschechoslowakei han "Rejtt" (Sowjetn) gschickt wuan, mid an Zil, komunistischa Batouunga zen oaganisian. Zwej Umstend hom en owa doudavo obgholtn: Zen oina houd ar za Untastitzung vo da Kladen'a Unrouh von russischn Apparat de Summa vo 1 500 Moak krejgt, dej wou owa duach d deitsche Inflazion schou niks mear weat gweng san. U zen weitan, is i da Tschechoslowakei nuh vua da Hašek af Praḡ ummekumma is, sa russicha Vabindungsagent, da Jaroslav Handlíř, eikastlt woan. Doudamid is des fia n Hašek glifad gweng un ar is zou sana bohemischn Lemsoat zrugga. Ar houd Wiatschaftn i Prag u drum umma bsoucht u sane Gschichtla duat gschrim. Vil Anekdotn vo dera Zeid houd an Hašek sa Spezi dea Zdeněk Matěj Kuděj zamgschrim.
Am 25. August 1921 is da Hašek miḏ n Mola Jaroslav Panuška u san Weiwal d Schura af Lipnice nad Sázavougfoan. Dou is ar schou schwaar kroank gwej u hod niad ungfaarliche Korpulenz fei ghobt. Z Lipnice houd ar õgfongt sa gipflats Weak, den Schwejk, zen schreima. Am Schluß is s soweit gweng, dass a schou nimma hout schreim kinna, u zant dem von Bettstood as de Kapitln von Švejka weita diktiad houd. Un am 3. Jenna 1923 houd nan dea Heazkaschpa ghult. D letzad Fotografi vo ejm stammt von Dezemma oda Kristmounat 1922.
Vaworrnhaitn u Meakwiadikaitn.
I da bejmischn u schlowakischn Effntlikait kennt ma n Jaroslav Hašek wej an Bohem. Omed goa als wej an Prototyp von an Bohem. In Reelln gejt s zen grejssan Toal um a Legendn u dej an Hašek aingane Selbstbschreibung. Wej a Autor is da Hašek ganz produktiv gweng, wos deaweng a õgmessane innane Disziplin dafoadad. As san Weak ko ma aa "assawempn", dass ar wul a brejtane (omed awejng unsistematische) humanistischa Asbilding ghobt houd.
Am mearan entressant is es, en Hašek sa Wiakn z Russland i d Jouana 1916–1920 zen vafolng. In Russland is ar nej ned un a heit nuh ned woargnumma woan wej a Bohem oda a bloussa humoristischa Autoa; sundan in Gengtoal als a recht vaontwoatlicha bolschewistischa Militeafunkzionea un eansthafta Intellektuella. Ar is aa a relativ wackara Soldat gweng. In 1918ga Joua is aszoachnad woan als moutiga Kommandant vo da Abtoalung vo de tschechoslowakischn Roudarmistn ba da Vatadigung vo Samara. D Stod Samara is z dera Zeit bsetzt woan vo Seitn vo Lipjagy duach d Tschechoslowakischn Legiona, de wou, aa wenn s vasoucht hom neitral zen bleim, letztendle kempft hom af da Seitn vo da Weissn Armej fia d zaristische Seitn. Am 8. June 1918 is Samara duach Legiona daobat woan. Es is meglich, dass da Jaroslav Hašek sih z dera Zeit mid de „Brejda“ troffn houd, d owu a houd beweng kinna, de weissarmistische Seitn zen valoua. Nou dan Fall vo Samara is ar a poar Mounat untataucht af n Territorium, es wou nou vo de Weissarmistn (un d tschechoslowakischn Legiona) kontolliad woan is.
Es moḡ sa, dass unta de spezifischn revoluzionern russischn Bedingunga da Hašek de Miglechkait ghobt houd, dej Aspekt vo sann Karakta aszenspiln, de wou i de stabilisiatn un iwahaps kloastettischn bejmischn Vaheltniss ned wiakle za Geltung kumma san. Relevant is sicha gweng, dass da Hašek als a amtlicha Foardarung a Alkoholvabod krejgt houd. Af d Tschechoslowakei is a eingle iwahaps eascht gscickt woan, dass ar komunistischn Bewegunga organisiat, wos aa de Thes untastitzt, dass ar in sowjetischn Russland wej a responsawla, vaontwoatlicha Bursch u kapawla Organisator woargnumma woan is.
A Thema vo Diskusion u Spekulazion bleibt, wej da Hašek i da Roudn Armej umganga is, bsundas zou da Zeid, wou ar a Komisar z Bugulma – quasi unumschrenkta Herrscha – gweng is.
Ma sogt aa, dass da Hašek z Russland in engn Kontakt mid Leo Trocki gweng war u sane Idea vatretn houd. Doudavo loatn a vill Leit o, dass ar nou da Vastoussung von Trocki i Russland i groussa Gfoar groutn warad. Dea Opfa vo dastalinistischn Repression hom i Russland aa an Hašek sane nejchstn Kolleng – wej an Nikolaj Ivanovič Kočkurov oda an Vladimir Jakovlevič Zazubrin troffn.
A Spekulazionsthema is eemso an Hašek sa ghoama Aftroḡ i da Mongolei, d wou ar woarscheinle i sowjetischn Dejnstn untanumma hout. Da Hašekolog Pavel Gan glabt, dass ar dou in Kontakt mid den chinesischn Revoluzionea Čchen Čchan-chaj gweng is u scho mid ejm af Kina hod roasn woln, fie des wou ar sih a recht solids Kinesisch beibracht hejd.
Nou manchn Zeign oda Quelln is da Hašek af d Tschechoslowakei geng san Willn zrugga, u warad oun de poatleilichn Orda woascheinle in Russischn blim. Nou andan Quelln houd ar owa as Russland reissaus gnumma, wal ar dej omed af ejn zoukummatn Reppressiona schou gwittat hejd. D Šura hod scheint's an Gustav Janouch amol gsagt ghobt: „Se hom õgfongt hoamlě Dokumentna geḡa ejm zamma zen soucha. Da Jaroslaval hou des owa weisskrejgt u vo deastweng assa woln. A hod ned wolln, dass ar vua a Militeagricht kummad. Dej Flucht is als (a ganz) a legala Foart gweng.“
A Seitn von Hašek sana Biografi, wou ma ned aso kennt, is aa, dar ar nou an Zruggkumma i d Hoimad a gwissa Isolazion vaspiat houd. Ejm is linka u rechta hend, umadum, ned gmouss u ned wuul ned gweng. Nou dem, dar ar d komunistische Politik valoussn houd, houd nan af a Beispill da Stanislav Kostka Neumann an „Varrejta vo da proletariatnan Revoluzion“ ghoissn. Fia den Dichta Karel Toman is ar dageng wal ar Roudaramist gweng is, „a Vottalondsvarrrejta“ gweng, ba den wou ar sih gweigad hejd, eam d Hent zen gem, sollt ar ean amol in an Café treffn. Sechtane Furma vo bejsn Reakzionen hod meara gem. An Hašek sa Loḏn i Lipnice drasst, wou ar nou an Schwejk gschrim houd, is grod duach dej giftig-bejsa Atmosfea motiviad gweng, de wou ar i Praḡ vuagfunna houd.
Weak.
Von ej houd ar meara Wandagschichtln, Skizzn (d. h. bsundas kurze Gschichtln) u Humoreskn gschrim, dej wou a zeitschriftnat publiziad houd. Dej gressa Zol vo sane Weakk houd ar i Prag'a Wiatschaftn gschrim.
D Grundloḡ vo sana Prosa san de aingan biografischn Talebniss gweng, wos a Vawirrung i dej Kenntis vo sana Biografi mid eibracht houd, wal ned "allm" af da Hent ligt, wos grod d Wourat u wos de dichtarischa Iwatreibung is.
Da Hašek houd dej Folschhait, da Schmolz u dej Gsetzthait ned wiakle taugt, un ar hod ironisch doudraf reagiad. A weitas typischs Zoachn vo sane Weakk is es Draffpfeiffm af de moralischn u literarischn Konvenziona.
Z Lebzeitn houd ar 1200 Gschichtln daschrim. D Iwazol vo ejm sane kuazn Prosatextt is vasprengt af lauta vaschidne Zeitschriftna u Blaadln. A Reia vo Text is goa valouan ganga, af ra Beispil sa "Gschicht von am Rindfejch" ("Historie vola"). U nou git s nuh a poar Textt, ba de wou d Autoaschaft vom Hašek ned unwoarscheinle is, owa halt niad belegt wean ko.
Es Schreim is am recht leicht zougflong; des hoißt owa niad, dass s en niad ghabt houd. Nou an František Langer is ar af s Schreim kreiz narrisch gweng, dass scho bald da Beinastock schwarmt u d Haschhendln aszuckn.
Da ba weitn am mejran gfeiate Text vo ejm, da vejar-toalate humoristische Roman "D Amteia untam zwoatn Weltkrejḡ von bravn Soldaatn Schwejk" ("Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války")"," is in 58 Sprochna iwasetzt u villfach fia Vafilmunga u Teatastick heagnumma woan. De deitsche Iwasetzung, wou ma kennt, is vo da Grete Reiner borne Margarethe Stein. D oinzlnan Toall vo den Roman hom dej Titl: "V zázemí" (In Hintaland) vo 1921, "Na frontě" (Oa da Front) vo 1922, "Slavný výprask" (Es feialich-pompese Zammhaua) vo 1922 u da niad-vollendete Toal "Pokračování slavného výprasku" (Weitamachung von feialich-pompesn Zammhaua) vo 1923. De Illustraziona zen Text hod da Josef Lada gmacht. Den niad-gendigtn vejatn Toal hod da Karel Vaněk ferte gschrim, da wou sih owa vo da Grundidej von Weak empfeant ghobt houd. Da Roman is stickalweiss von 1921ga Joua õ assakumma, u bejs kritisiad woan (Viktor Dyk, Jaroslav Durych, F. X. Šalda u. A.). Mezenna u Untastitza houd ar von Õfang õ niad vill ghobt; als a ejaschta hod nan scheint s da Ivan Olbracht zwengs san groussn Weak i da kulturnatn Rubrik von Blaadl Rudé právo dakennt. Nou an Olbracht is des „oans vo de bestn Bejcha, deja wou ejring im Bejm daschrim woan san, u da Schwejk a z endst hi neia Gatting vo mondiala Litratua, a sua wej da Don Quijot, da Hamlet, da Faust, da Oblomow u d Brejda Karamasow“. Positiv zou ejm hom sih aa da Karel Čapek, da Josef Čapek, da Julius Fučík oda da Vítězslav Nezval geissad, dej wou an Hašek sa Weak miḏ n Dadaismus zambracht hom; aanle wej da Theoretika von Devětsil, da Bedřich Václavek. Es Gredd iwa n Weat vo san Waek is aa spaada nuh weitapfoutschlt. Geng an Schwejk hod sih z. B. da Václav Černý posezioniad; zer ejm hod a gonza Plejadn vo bejmischn Litratuarleitn, Kinstlan un Intelektuelln irnan Semft u Dampf dazougem – da Filosof Karel Kosík hod dan Roman als an "Asdruck vo da Absurditejt vo da vafremdatn Welt" gseng, da Estetika Jan Grossman hod en Schwejk miḏ m Existencialismus varbundn, da Litratuateoretika Jindřich Chalupecký hod di Gstalt von Schwejk an „tragiisch Bardn von eiropäischn Nihilismus“ ghoissn, fia en Schriftstölla Milan Kundera is da Roman Asdruck vo da "blankn Irrazionalitejt" vo de historischn Taraigniss.
Da Schwejk is a poar mol fia Dramen u Teatastick heagnumma woan, da Hašek selwa hod a ejaschts Stickl fia a Szena vom Emil Artur Longen duachgfejad; 1928 hod nou an Hašek sa Freind, da Max Brod, von Schwejk a Teatastick gmacht; u 1963 da Pavel Kohout. Es intanazionala Renamee houd aa fia en Bertold Brecht sane Teataradapzion "Da Schwejk in zwoatn Weltkrejḡ" glangt ghobt.
Filmische Adapziona.
Es ejascht filmarisch Gweakl, nuh i stummfilmzeitn, datiad ma af s 1926ga Joua, wou da Karel Lamač an Schwejk miḏ n Karel Noll i da Haptrolln af d Kinoleimat bracht houd. Dej Afnom houd aa an zwoatn Toal mid den Titl "Da Schwejk õ da Front" ("Švejk na frontě") ghobt. A weitane Filmschaffing houd da Martin Frič 1931 viabracht; en bravn Soldatn hod da Saša Rašilov gspilt. Da Film is owa niad ganz iwakumma, u wiad destweng seltn afgfejad. Da Jiří Trnka houd 1954 an Puppnkaschpalfilm iwa n Schwejk draht, dej Gstaltn hod alsamt da Jan Werich gsprocha. Danou is dej am mejran breamta, zwoatoalata Filmadapzion von Bravn Soldatn Schwejk ("Dobrý voják Švejk") vo 1956 u des Gfolgal u filmisch Weitagstifl "Ghorschamst gib eh kund" ("Poslušně hlásím") von Karel Steklý miḏ n Rudolf Hrušínský i da Haptrolln. A weitane Mappets- oda Puppnversion is 1986 von Stanislav Látal assakumma. U 2016 hod s ghoissn, dass da Regisseur Bohdan Sláma a neia Filmadapzion miḏ n Pavlem Liškou i da Haptrolln assabringt.
Da Schwejk hod aa asweatiga Filmleit õzong; 1960 houd zen Beispil da Axel von Ambesser in selmoling Westdeitschland den Film "Der Brave Soldat Schwejk" draht. A weitane deitsche Version kummt as n Joua 1972; afgfolln is, dass in Skript aa de Praga Landsleit un en Hašek sa Freind, da Max Brod, viakumma. Da Schwejk is aa z Finnland recht populea; vo deastweng hod s 1967 de zeahn- toalate Seria "Kunnon sotamies Svejkin seikkailuja" gem. In poulischn TV-Film "Przygody dobrego wojaka Szwejka" vo 1999 houd da Jerzy Stuhr an Schwejk gspilt. 2009 is da britisch-ukrajinisch Animazionsfilm "Da brave Soldat Schwejk" ("Dobrý voják Švejk") von Regisseur Robert Crombie afkumma. An Schwejk spricht i da bejmischn Vatoning da Ladislav Potměšil. In gleichn Joua wej de Britn hom aa dej Russn an Animazionsfilm von Schwejk assabracht.
Nem an Schwejk san aa nuh mejrana Gschichtln Humoreskn von Hašek vafilmt woan; 1952 hod da Miroslav Hubáček "An Hašek sane Gschichtln as da Oltn Monarchi" ("Haškovy povídky ze starého mocnářství") vafilmt; 1955 macht da Oldřich Lipský dan Film "An Jaroslav Hasek sa Exemplarischa Kinematograf" ("Vzorný kinematograf Haška Jaroslava"), u da niad aso renamiate Film "Dobrodružství s nahým klukem" as n Joua 1964.
Fea s Tschechoslowakischa Feanseng san an haufn kurze Prsoastick von Hašek d Inspirazionsgrundloḡ fia feansejarischa Produkziona gweng, doudrunta: "Zvony pana Mlácena" (1973), "Konec agenta č. 312" (1974), "Tři muži se žralokem" (1975), "Odměna" (1978), "Historky z Ražické bašty" (1979), "Uličnictví pana Čabouna" (1981), "Ze staré drogerie" (1982), "Šťastný domov" (1983) oda "Můj obchod se psy" (1986), wou an Hašek da Oldřich Kaiser spilt. Min Tschechishcn Feanseng is aa d Inszenazion "Stavovské rozdíly" (2003) draht woan. De Gschichtn von Hašek hom als a Stoff aa in Slowakischn Feanseng dejnt, veja davou, tangian an Hašek sane Talebniss i da Slowakei; se han unta den Titl "Welff" ("Vlci") 1982 vafilmt woan.
Wiadegung.
Niad blouss in Bejmischn, owa aa asweate is da Jaroslav Hašek woua gnumma woan als a gwaschen-stattlicha Romanschreiba, da wou da Welt oa vo de am mejran wiakatn satirischn Bschreibunga von Gscheng von 1. Weltkrejḡ bscheat houd. Da Weatvo san Weak is af oa Eemma miḏ n Franz Kafka san weak gstellt woan, a wenn ar in Genre un i da Sicht af d Welt ganz vaschiḏn is. Ma hod goa innakrejgt, dass dej boidn breamtn Praga Parsejnlikaitn durtn in gleichn Joua af d Welt kumma san. A weitana Vabinding zwischn dej boidn Autoan is d Freindschaft miḏ n Max Brod gweng, da wou – aanle wej ban Kafka – a gwichtinga Rolln ban Duachbruch von Schwejk i da Welt gspilt houd, bsundas fia den deitschrednatn Raum.
Z Russland houd da Hašek bis heint vill Freind, dej wou a aingane Oaganisazion hom. I da Stodt Bugulma hod da Hašek sa aingas Museum, z Sankt-Peedasbuag u Moska san af ejn Stroussna tauft woan. Dej Moskaua ligt goa niad-weit vo da Bootschaft vo da Tschechischn Repablik u von Tschechischn Haus (Český dům).
I d Jouana 1958–1989 is i Lipnice nad Sázavou, in eatlinng Amfiteáta, a jeds Joua des Humor- u Satire-Festival Es Hašek'a Lipnice astrong woan. Es Festival is 2012 wida afgnumma woan.
Zen Hašek san 100 jahring is 1983 a silwana tschechoslowakischa 100-Krona Gadenkminzn assagem woan.
2005 is an Jaroslav Hašek in Praga Stodttoal Žižkov a Gedenkskulptua von Karel Nepraš u Karolína Neprašová enthillt woan.
In Juli 2008 is i Lipnice nad Sázavou (i da Gnejchtn von Hašek sana Stammwiatschaft "U České koruny", wou ar an grundlengatn Toal "Amteia von bravn Soldatn Schwejk" gschrim ghobt houd) a weitanes Gedenkstick fia n Hašek enthillt woan, a weak von akademischn Stoametz Josef Malejovský as n Joua 1982, vo dem wou da Platziaring z Prag zvua obgwisn woan is. In Augst 2008 is õ da Zuḡstazioun Světlá nad Sázavou a bronsane Tofl von Stoametz Radomír Dvořákanthillt woan, dej wou õ d Õkunft von Jaroslav Hašek u san Freind, an Mola Jaroslav Panuška (am 25. Augst 1921) darinnad.
Nou an Jaroslav Hašek hom s aa an Zuḡ von Typus Eurocity gnennt, da wou zwischn Prag, Brin, Preschbuag u Budapescht foart. Ar houd dej Numma 275/274.
Zen 130.jahratn von en Hašek sana Gebuat is afr ana Wisn ba Lipnice nad Sázavou om 27. April 2013 a groussa gelwa Kobf, 265 cm houch, mid den Titl "Hlava XXII" anthillt woan. Dej Plastik houd da Kinstla Radomír Dvořák gschaffn. Da Titl "Hlava XXII" is inschpiriad von en amerikanischn Prosa'ika Joseph Heller sann gleichnommatn Bejchl. Da tschechischa Schriftstölla Arnošt Lustig bstejtigt, dass ejn da Joseph Heller parsejnle Jouana von ej gsagt hejd, dass ar „oun a Lektia von Bravn Soldatn Schwejk san amerikanischn Roman "Hlava XXII" (engl. Catch-22) niad gschrim hejd“. Af da Skulptua is a Zitat von Schwejk asgmeißlt: „Ghorschamst gib eh Rapport, Herr Owaleitnant, es Menschna-Lem is dearoarte vartrackt, dass es oinzlna Menschnlem danemm (praktisch) a Hodalumpn is“.
Widahall i da Kunst.
An Hašek san Lem is des Teatastick von Jan Schmid "Voni sou hodnej chlapec aneb Anabáze Jaroslava Haška" gwidmad, es wou seit 1983 es Praga Ypsilonka-Teata dafolgreich affejad.
1962 is eikumma dej koproduziata sowjetisch-tsschechoslowaksich Krejgskomedia "Velká cesta" ("Bolšaja doroga"), dej wou an Hašek san Affenthalt z Russland gwidmat is. Dej Haptrolln von Jaroslav Hašek spilt da Josef Abrhám.
Dej Gstaltn von Hašk, Josef Lada un an Hašek sa Žižkov'a Komarod Franta Sauer zoang sih in oustdeitschn Film "Abends im Kelch" vo 1983.
Dej Gstalt von Jaroslav Hašek findt sih i da Belletristik (assa i Biagrafiin u Gedenktextt) z ejascht i da Františka Vrbenská san historischn Roman "Naganty a vlčí máky" vo 2011. Dej Story mid fantastischn Elementnan is en Hašek san Wirkn z Irkutsk u sana miglechn Mission af Mongolei gwidmat.
Da Pavel Gan hod dej Roman-Kolaschn "Dej Amteia von Humoristn Jaroslav Hašek in Zarnreich..." ("Osudy humoristy Jaroslava Haška v říši carů a komisařů i doma v Čechách") gschrim, u des af Grundloḡ vo Korrespondenzn u Dokumentn, wouanen u fabuliatn, vo Motivn as mejranen Gschichtn u Szenan vo de "Amteia von bravn Soldatn Schwejk", as dej domoling Fotografien u Zoachnunga von Josef Lada.
Es filmerisch Dokument "Da Vulksvarrejta z Chotieborsch" ("Zrádce národa v Chotěboři"), es wou 1993 zen Praga Kurzfilm (Regie: Jaroslav Hovorka) draht woan is, hod a niad kennta Episodn von Jaroslav Hašek san Lem u Tarinnaringa vo de Kubánek-Brejda, vo de letzatn nuh lematn Zeitzeing vo dene Gschengnis.
|
128328
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128328
|
Mazahua-Sproch
|
Mazahua "(Jñatio) san" zwoa indigene Sprochn, as d Sprochfamij Otomangue-Sprochn, de noh midananda Vawandt san und vo d Ethnie d Mazahua gredd in Mexiko wern.
Laut d Voikszäiung vo 2010 wiad de Sproch vo ungefähr 137.000 Menschn besondas im Ixtlahuaca-Tal "(valle de Ixtlahuaca)" a d Grenz zwischn den Bundesstootn México und Michoacán gredd. SIL International untateilt des Mazahua in zwoa Oanzlsprochn.
|
128330
|
847654
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128330
|
Ƀ
|
Ƀ (gloa ƀ) is a Buachstob vom lateinischn Schriftsysdem, dea aas oan B mid an Querstrich bstäid. Ƀ wiad in Jorai und Katu, sowia zua Dostäiung vo oidsächsischn Textn vawendet.
Bevor des Bitcoin-Symboi im Juli 2017 in Unicod afgnumma worn is, woa der Buchstob ois Easatzzoachn fias Bitcoin-Symboi in Diskussion.
Dostäiung afm Computer.
Unicode enthoit des B midm Querstrich im Unicodeblock Lateinisch, erweidad-B an den Codepunktn U+0243 (Groußbuachstob) und U+0180 (Gloabuachstob).
Des fast gleiche Zoachn „␢“ (U+2422 im Unicodeblock Symboie fia Steiazoachn) hod in den 1960er Joarn ois sichtbors Symboi fia a ned sichtbors Laarzeichn dient (englisch "blank"). In neian Computern wiad des aba nimma vawendt.
|
128333
|
207
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128333
|
Amerigo Vespucci
|
Da Amerigo Vespucci, * 9. Meaz 1454 z Florenz; † 22. Feba 1512 z Sevilla, isa Kaufmo, Sääfohra, Navigator, Entdecka und Foascha gwen. Af seina Roas hoda an groussn Tei fo da Siidamerikanischn Ostkistn ausgmochd kod. Da "Martin Waltzemüller", a deidscha Kosmograaf, hod in da "Hylacomylus" (oane fo seine easchdn Schrifdn), d Roas fom Amerigo Vespucci aafzoagd kod. 1507 hoda den Dobbekontinent Amerika nom Vespucci gnennd.
Lem.
Da gloa Amerigo isois dridda Ookämling, z Florenz, in seina scho domois oogsengna Famäi, af d Wäid kumma gwen. Sei Voda da "Nastagio Vespucci", isa Notar fiad Gäidwexla-Gildn gwen. Residiad homs im District "Santa Lucia d'Ognissanti", wo aa no weidare Vespuccis gwond hom domois. In da Ognissanti Kiach hods a Kappäin fiad Vespuccis gem und aa s Grangnheisl fo "San Giovanni di Dio" is scho 1380 fom "Simone di Piero Vespucci" dazoid woan. D Vespuccis homd an guadn Drohd zan "Lorenzo de' Medici" kod und nom Doud fom Voda, hod da Amerigo fiad Medicis goawad. Iagandwann amoi, hodase fiad Gäografie indressiad und se a Koatn fom Katalanischn Kartograafn "Gabriel de Vallseca" kaffd.
Af seina Roas hoda an groussn Tei fo da Ostkistn fo Siidamerika afdeggd und Nama fian Oat, wia Venezuela (gloa Venedig) eidrong, weis duad Pfoibautn gem hod. Odara Rio de Janeiro (Januar Fluss), weis duad am 1.Januar 1502 gwen hand. Nembei hoda d Pflanzn und d Viecha gnau und gschmeidig bschriim kod.
Sevilla.
Fiad Medicis is da Amerigo uma 1488 af Sevilla, zan duatign Gschäfdsfira "Tomasso Capponi" gschiggd woan, weis mim Capponi ned zfrien gwen hand. Wos da Amerigo Vespucci duad aussagfundn hod woas ma ned, owa dano is da Tomasso Capponi hoam ganga und da "Gianotto Berardi" is da nei Gschäfdsfira gwen. Nem seina Oawat fiad Medicis is da Berardi im Afrikanischn Sklavnhandl und ois Schiffsausrissda guad im Gschäfd gwen.
1492 hodse da Amerigo Vespucci scho z Sevilla niadaglossn kod, warumanimma zrugg af Florenz is, woas ma ned. Keirat hoda a schbanischs Madl,d "Maria Cerezo".
Fiad Medicis hoda scho no goawad, owa omoi mera hodase fian Gschäfdszwoag fom Gianotto Berardi indressiad kod, bsundas däm sei Untastizung fiad Roas fom Christoph Columbus. Fiad easchde Roas hod da Beradi a hoiwe Million "Maravedis" mid dreizoid und an Browisionsvadrog fiad zwoate Flottn kod. 1495 hoda an Vadrog mid da Kron oogschlossn, fia Zwäif Nochschuabschiffe aaf "Hispaniola", owa im Dezemba isa dano gschdoam gwen, one dasda Vadrog duachgfiad woan is.
Da Vespucci is ois Foischdregga fom Testament fom Gianotto Berardi zuaschdande gwen und hod zoid wos zan zoin is und eizong wos no zan eiziang gwen is. Ois Schiffsausrissda hoda dano weida do, owa de Roas fom Columbus hod so guad wia nix eibrochd und de Medicis homd andane Florentina no Sevilla gschiggd kod.
Groasd oda ned Groasd.
A Hendvoi säiwa gschriimne Briaf hand ois wos an Vespucci sei Roas noweisn soi. Oizam Hisdorika hand se ned eine gwen, ob ois wos in de Schriib drin schdäd, aa wiagle so gwen is.Zwoa Moi is da Vespucci af da Roas gwen, wos hisdorisch guad afzoagd gwen is, owa zwe weidare kantn aa fiadeischd gwen sa.
Muadmasle fiadeischde Roas fo 1497.
Zweng däm dasa zeaschd, no foam Columbus, duad in da Nain Wäid a Fesdland gfundn hod und
dano ois Endecka gfeiad wiad, soit da Vespucci iwa de Roas glong hom.
Im Schriib fian "Piero Soderini", 1504 effadle gmochd, is de Roas afzoagd gwen. Am 10. Mai 1497 mechda z Spanien gfohn und Oktowa 1498 wida do gwen sa. A muadmasliga Kuas fo da Roas hod scho a bo Hisdorika oag aaf da Blodan druggd. Oogfangd hoda in da Nat fo Honduras, 870 Meiln noadwesdle aaf Mexiko zure, driwa ausse, in Pazifik nei. Oi Hisdorika song, dasda Schriib goned fom Amerigo Vespucci säim gwen is.
Roas fo 1499.
Anno 1499 hod da Vespucci zam mid andane, zwe fo fia Schiff zoid kod, de afd Roas ind Naie Wäid ganga hand.
Oogfiad fom "Alonso de Ojeda" ois Flottnkommandant undam "Juan de la Cosa" ois Navigator.
Da Columbus hod af seina driddn Roas a Landmass gfundn kod und a feisde Perlnkwäi. Des woit ma se gnaua ooschaung. An Vespucci sei Roi af dera Roas is offa, in sein Schriib driwa, kant ma moana er häd a Fiarungsroi kod, wos owa ois ned woascheinle guit.
Ääa isa ois Vadreta fiad Händla und d Inwestoan mid gfohn gwen.
Sei Bschriib iwa de Roas, ois "Mundus Novus" effadle gmochd, hod dazua beidrong, dasma mid Amerika ned grod a boo neie Insln ausgmochd, sundan a Naie Wäid, an Kontinent gfundn hod.
Am 18. Mai 1499 hodma Segl gsezd kod, is zeaschd af de "Kanarischn Insln" und dano ind Nat fom heidign Surinam oda Franzesisch-Guyana gfohn gwen. Fo duat is da Alonso de Ojeda mid zwe Schiff af Venezuela zua gfohn, de andan homse siadle, mim Vespucci an Bord, umgschaud kod.
Midgschriim iwa de Roas hod grod da Vespucci säim.
Weis domois oognumma homd, dass an da Kistn fo Asien hand, homs gmoand dass, nom Bschriib fom griachischn Gäograafn "Ptolemäus", iwas "Kap fo Cattigara" diaggad in Indischn Ozean kamadn.
Se hand an zwe grousse Fliss (Amazonas, Para) kema gwen, de a siass Wossa ins Mea neigschaufed hom. Wias no weidare 40 Meiln gfohn gwen hand, hans nimma weida kemma, weid Gengschdremung so schdoag gwen is.
Oiso homs umdrahd, hand neadle de siidamerikanisch Kistn naufgsegld, zan "Goif fo Paria" und no Venezuela. Ko sei dasase mim Ojeda wida droffa hom, gwiisis neda. In da schbanischn Kolonie Hispaniola homs in Schbadsumma ooglegd kod und d Schiff wida aafgrissd. Iwad Bahamas, wos an gloan Sklavniwafoi gmochd und 232 Eiboane midgnumma hom, hans dano hoamgfohn gwen.
Roas fo 1501.
S Joo 1501, da "Manuel I." fo Portugal hod a Roas in Aafdrog gem, a Expädizion weid wesdle im Atlantik, wo da "Pedro Álvares Cabral" a Landmass ausgmochd hod, af seina Roas iwa Afrika no Indien. Wira soweid wesdle kema is woas ma ned, owa wei des Land nom "Vodrog fo Tordesillas" fo 1494, in da portugiesischn Zona gleng is, hoda de Landmass fiad portugiesische Kron eignumma kod. Da Cabral hod glei dakennd das des a Kontinent is und oas fo seine 13 Schiff zan Manuel I. gschiggd. Dano isa wida esdle af sei Roas no Indien ganga gwen.
Da Kontinent is Siidamerika gwen und s Land is schbada Brasilien gnennd woan.
Da Amerigo Vepucci hod do scho an Ruaf ois Endecka und Sääfohra kod und da Kini Manuel hodn ois Pilot fia de Roas eigschdäid. S Kommando hod da "Gonçalo Coelho" kod.
Fo Lissabon, im Mai 1501, hans zeaschd mid 3 Schiff no Kap Verde gfohn gwen, wosase mid oim fasoagd hom, wos brauchd homd. Duad homs aran Cabral no droffa kod, dea scho am Hoamweg gwen is.
Wias im Juni fo Kap Verde lousgfohn hand, is fo do wida grod an Vespucci sei Schriib iwa de Roas dahoitn. Am Broadngrod fo 6° Siid, hans am 17. August 1501 z Brasilien gland. Boid draaf hans fo wuide Eiboane iwafoin, oana fo da Expädizion is gfangd und afgessn woan.
Weida siadle homs Eiboane droffa de koan Hunga af Portugiesn kod hom, mid dene homs gleanare Dauschgschefd gmochd. Am 1.Jenna 1502, 23° S, homs a Buchd gfundn, des Rio de Janeiro gnennd hom. Am 13.2.1502 homs d Kistn fo Brasilien falossn und hand zrugg af Portugal gfohn.
Muadmasle fiadeischde Roas fo 1503.
Im Joo 1503 kant da Vespucci afa weidan Roas fiad Portugiesische Kron gwen sa. Wida an da Ostkistn fo Brasilien. Za dera Zeid is da Gonçalo Coelho in de Gengad gfohn gwen, owa ob da Amerigo dabei gwen is, ko koana song. D Kwäin fia de Roas is da Soderini-Briaf, den fui ois Fäischung seng woin.
z Sevilla.
Oofang 1505 is da Amerigo Vespucci wida z Sevilla. Sei Ruaf ois Endecka und Navigator is weida gwoxn gwen. Sei Roas fia Portugal hod eam bam Kini Ferdinand ned gschod kod. Im Februar hodn da Kini eiglon kod, firan Schmaaz iwad Schiffoat. Dano isa fom Kini fia sein Deansd zoid und im Aprui per keniglicha Proklamazion zan Biaga fo "Kastillien und León" woan. Bis za sein Doud 1512 is da Vespucci im Deansd da schbanischn Kron bliim. Sei Oawad ois Schiffsausrissda hoda weida do kod und hod Schiff ausgrissd de wo no Indien gfohn hand.
Im Meaz 1508 isa zan "Piloto Mayor" afgschding und fiad "Casa de Contratación" oda s "Haus fom Handl" zuaschdande gwen, des ois zentrois Handlshaus fia oisamd schbanische Bsizunga z Iwasää deand hod. Dafia hod da Amerigo 50000 Maravedis im Joo griagd und 25000 Maravedis fia Afwendunga. Ois Piloto Mayor oda aa Scheflotse, hoda a draaf afbassn miassn, das de Lotsn fo de Schiff guad ausbuid gwen hand, wens ind Naie Wäid fohn woitn, Da Vespucci hod a Modäikoatn gmochd, wou a jäda Lots no seina Roas eidrong hod miassn, wosa gseng und gleand hod.
Doud.
Sei Testament hod da Amerigo Vespucci im Aprui 1511 gschriim kod. An groussn Tei fo seim Gäid und fimf Haussklavn hod sei Frau griagd. Sei Gwand, Biacha und Navigazionszeigl hod da Giovanni Vespucci, da Bua fo seim Bruada griagd. Midana ooglegdn Franziskanakuttn woita in da Gruft fo da Famäi fo seim Wei niadaglegd wean.
Am 22. Feba 1512 is da Amerigo Vespucci gschdoam gwen.
Sei Wittib hod a Rentn fo 10000 Marevedis im Joo griagd, de fom nofoigadn Piloto Mayor zoid wean hom miassn. Da Giovanni Vespucci hod dano im Afdrog fom florentinischn Stoot ois Schbion in da Casa de Contratación goawad kod.
Dano.
seine Schriib.
D "Mundus Novus" fo 1503 isa Briaf gwen, fia sein Amigo und ämoiign Patron "Lorenzo di Pierfrancesco de' Medici". Uaschbringle af Ladein effadle gmochd, schreibda iwa sei Roas no Brasilien in de Joo 1501-1502 fia Portugal. Da Bschriib is z ganz Eiropa guad oognumma woan. Innahoi fom Joo hand zwäif Ausgom mid Iwasezunga ins Italienische, Franzesische, Deidsche, Niadalendische und no andane, druggd woan. Bis 1550 hand umara 50 Ausgom druggd gwen.
Da "Soderini Briaf" fo 1505 isa Schriib, muadmasle fian "Piero di Tommaso Soderini", Fira fo da Florentina Republik. Gschriim isa af italienisch und 1505 z Florenz effadle gmochd.
Da Bschriib is andasda, sensazionäia wia de andan Briaf und da oanzige, wo gsogd wiad dasda Vespucci fia Moi afda Roas gwen is. Dasda Briaf fom Vespucci säim gschriim is, glaum ned fui fo de Hisdorika. Owa agrad dea Briaf iss gwen, zweng däm da Nam Amerigo fian amerikanischn Kontinent heagnumma woan is.
Oisamd andane Schriib hand zeaschd ned effadle gwen. 250 Joo nom Doud fom Vespucci hodmas gfundn kod, owa wida ned glaubd kod das fom Vespucci hand. 1924 hod da "Alberto Magnaghi" nogwiisn kod, das 3 foischdandige Schriib fom Amerigo hand.
Da "Schriib fo Sevilla" 1500, isa Bschriib iwa a Roas fia Schbanien 1499-1500. 1745 isa easchdmois fom "Angelo Maria Bandini" effadle gmochd woan.
Da "Briaf fo Kap Verde" 1501, is da Bschriib fom Oofang foa Roas, de 1501-1502 fia Portugal gmochd woan is. 1807 easchdmois fom "Grafn Baldelli Boni" effadle gmochd. Da Bschriib gäd iwa d Roas fo Lissabon no Kap Verde und iwad Roas fom Pedro Cabral no Indien, weise de zwe Flottn z Kap Verde droffa kod homd.
Da "Schriib fo Lissabon" 1502, isa Weidabschriib fom Kap Verde Briaf, bis zan End fo da Roas, fia Portugal. 1789 fom "Francesco Bartolozzi" effadle gmochd.
S "Ridolfi Fragment" 1502, isa Tei foam Briaf, wo bschriim is dasda Vespucci 3 Moi, zwoamoi fia Schbanien, oamoi fia Portugal afda Roas gwen is. 1937 easchdmois fom "Roberto Ridolfi" effadle gmochd.
bosthum.
A Seglschuischiff fo da italienischn Marin is nom Amerigo Vespucci gnennd. Dabaud 1930 und am 22.2. 1931 fom Stabe glaffa gwen. Da Hoamadhafn is La Spezia.
Da Flughofm Florenz, af Italienisch "Aeroporto di Firenze-Peretola Amerigo Vespucci", oda aa "Amerigo Vespucci Airport", drogd seit 1990 sein Nam.
(31319) Vespucci isa Astroid im Haubdgiatl.
A de Pflanzngattung Vespuccia, aus da Famäi fo de Schwanableame is nom Vespucci gnennd.
|
128343
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128343
|
Libysch-Beabarisch
|
Es Masiirisch, Libysch-Beabarisch oda aa d Beabasprochn, masirisch Tamaziγt is a Zweigal vo da Famil vo de afroasiatischn Sprochn u hod a groussa Asdeanung z Noadafrika vo Marokko bis af Egyptn iwa Algerien, Tunesien, Libya; bis af Toalregiona vo da Sahara u vo da westlinga Sahelzona (Mauritanien, Mali u Niger). Fia de ganz altn inschriftlichn Textt sagt ma Libysch. A Variantn von Masirischn is vamuetle aa es Guanche, wos amol af de Kanarischn Insln gredd woan is.
Da "Glottolog" zölt – de asgsturman Sprochn mideigrechned – 27 masirische Sprochn. Es git koa amtlicha Zoln, wiavill Sprecha dass s git, owa ma schetzt, dass s in ganzn umma 30 Milliona san. Es Masirisch houd weitas a aingana Schrifd, es Tifinaγ, aa Tifinagh oda Tifinar gschrim, es wou de Tuareg daholtn hom u vo den wou a neia Variantn es "Neo-Tifinaγ" amtlich z Marokko un Algerien gnutzt wiad. Es Tifinagh is vaschidn vo da altn Libyschn Schrifd.
Gschicht.
Libysch.
Libysch nennt ma dej Variantn von Masirischn z Noadafrika as da Antikn, de wou de Altn Libya gnutzt hom, u vo dea wou ma Inschriftn, d. h. epigrafische Textt houd. Es Libysch is praktisch a alta Varietet von Masirischn.
Inteane Klassifikazion.
De beabarische oda masirische Sprochfamil kennt a relativ stoake inteane Variazion. Ma untaglidad es Masirisch i Noadmasirisch, Oustmasirisch, Tuareg u Westmasirisch (Zenaga-Tetserret).
Noadmasirisch.
Dej Gruppn von Noadmasirischn:
A wenn nouh an Kossmann da Dialekt vo de Béni-Snassen zou de Senaatadialektt vo Noadwestalgerian ghejat, wiad s generell zen Oustrifischn grechnad.
Es Nafusi, zen Noadwestn vo Libya, es wou uft aa ze d Senaatasprochn zellt woan is, wiad in neianen Studian zen Oustmasirischn zougschlong.
Zen Noadmasirischn muass ma song, dass dej zwengs da regionoln Gnejchtn zouranand u dan steakan Kontakt zen Romanischn un Arabischn a longa gmoasama Entwicklung hom, owa historisch omed amol zwej ganz vaschidnane Zweigna von Masirischn gweng san, nemli d Senaata-Sprochn u dej aso ghoissanen Sanhadscha-Sprochn. Doudafia spricht aa, dass d Senaata-Sprochn wul uaspringle min Ostmasirischn a Dialektkontinuum bildt hom.
Oustmasirisch.
Es Oustmasirisch, es wou von Kossmann in Rama von an Dialektkontinuum ban Noadbeabarischn eigruppiad wiad, had zwou Untagruppn:
Tuareg.
Es Tuareg houd de folngadn Dialektgruppn:
Westmasirisch.
Es Senaga (Zenaga) (gsprochn vo de Zenaga z Mauritania u Sénégal) un es Tetserret (z Niga vo de Kel Aghlal u de ) furma, trutz da groussn Distanz a distinkte Sproch. Mid a jedns a poa tausnd Sprecha ghejans zou da badroutn Sprochn.
De Vatoalung von Westmasirischn dakleat si omed aso, dass di Tuareg, bvua dej arabischn Beduina seit n 11. Jh. kumma san, woarscheinle z Libya vill steaka gweng san, u wej s durtn durch d arabichschn Beduina zruggdrengt woan san, nou Noadmali eina san, aso dass de Westmasirn zwischn Niga u Mauretania vonanand trennt woan san.
Es Guanche.
Es , es wou in 17. Jh. asgstuam is un amol af d Kanarischn Insln vo de Guanche gredd woan is, hod vill masirische Elementt un wiad u. A. zwengs da Zoln uaft zen Masirischn grechnad, is owa kamm eppas daholtn.
Geografischa Aftoaling.
Marokko.
Marokko is da am mejran masirofone Stoot. Da Artikl 5 vo da Vafassung vo 2011 nennt es Masirisch (amazighe) "a amtlicha Stootsprooch wej a gmoansoms Eab vo d ganzn Marokkana oun a Asnom." Ma schetzt, dass a Masirisch durtn vo umma 40 bis 45% vo da Bvelkaring gredd wiad.
Es Masirisch hod ma lid effntlichn Programm un in Rumpfunk u Feanseng eigfejad. A manchara Bibliothek, wej bspw. dej "Fondation du roi Abdul-Aziz Al Saoud pour les études islamiques et les sciences humaines" z Casablanca houd an masirischn "Fundus".
Dej masirischn Varietetn san scho awl a Toal vo da marokkanischn Gschicht gweng, wenn ma af d masirischn Dynastien, masirische Handschriftn oda af masirischn Weata in Marokkanisch-Arabischnschaugt. Zwengs an Prestisch san dej Antloanunga i d andana Richting von Arabischn i s Masirisch natiale meara. Es warad ned weitheaghult, dass d Iwazol vo de marokkanisch-arabischn Dialektt a recht stoaks berberischs Substrat houd, wenn ma alloa scho de Phonetik u de Asdrucksweis oaschaugt.
Z Marokko git s drei Haptvarietetn:
Weitas findt sih es Sanhaadscha vo Srayr mid umma 40 000 Sprecha, es Ghomari mid umma 10 000 Sprecha un es Masirisch vo Figuig mid umma 30 000 Sprecha.
Dej iwatn kloina Varietetn wean zou de greassaren Gruppn grechnad. Dej Senaata-Dialektt von estlinga Middlatlas wean zen (zentralmarrokanischn) Tamazight dazougrechnad. Dej Béni-Snassen-Dialektt u dej Jerada-Dialektt wean zen Rifischn grechnad. Es Judejo-Beabarisch wiad zen Schilchischn grechnad un wiad vo ebba 2 000 Leitn z Israel gredd.
Algerien.
Z Algerien reḏn umma 25 bis 30 % vo da Bvelkaring a Masirisch. Seit n Oafang vo n 20. Jh. is Algerien es Zentrum vo de masirischn Identitetsbatouunga, bsundas d Kabylei, wou bvelkaringsweis d greassta masirischrednata Region in Land is. Z Algerien kennt gleich mearane beabarische Afbrich (printemps berbères), z 1980 u 2001, bsundas zwengs da Sprochnfrouḡ. Dej algerischa Diaspora houd dej Académie berbère grindt, a assoziativa Struktua, d wou es Masirisch u s Tifinaγ-Alfabet feadat, vo den wou d Nutzung in Tuareg dahaltn blim is (Sahara algérien, malien, libyen et nigérien). Des alfabet is daweitad u mid Paralleln as da lateinisch basiaddn Oatografi, wej Doppltschreibung vo dej glengtn Konsonantn, als "Neo-Tifinaγ" in Noadbeabarischn eigfejad woan. 1995 is es Haut-commissariat à l'amazighité grindt woan, es wou wul es ejascht Istitut z Noadafrika gweng is, es wou en Studium von Masirischn gwidmad is. Algérie houd es Masirisch als a nazionala Sproch 2002 i da Vafassung dakennt. Mittlaweil is es Masirisch nouch Artikl 4 vo da Vafassung vo 2016 aa Amtssproch.
Dej masirischn Sprochn, d wou in Noadn vo Algerien af n Tell — u zen Toal afn Houchplatou — gredd wean:
un in Babors-Massiv is, wou s obhengie vo d ageografischn Loḡ a bissl a Eifliss von Kabylischn u von Schawi afweist. De Sprecha san id de Estlinga Gmoindna vo da Provinz Béjaïa (Kherrata, Aokas, Ait Smail, Taskhriout Melbou, Tizi N'Berber), i de weslinga Gmoindna vo da Provinz Jijel (Ziama-Mansouriah,Erraguène) un in Noadn vo da Provinz Sétif (Babor, Oued El-Bared, Amoucha et Aït Tizi).
Dej masirischn Sprochn, d wou i da Sahara un i d Oasn gredd wean:
Mearane Dialektt z Algerien, d wou freja amol a poa Sprecha meara ghobt hom, san amol a Grundloḡ vo Studien gweng, u ma woass niad hundatprozente, ob ma s durtn iwahaps nuh redd.
Tunesia.
Z Tunesia, wou a Arabisch d Mouttasproch vo 98 % vo da Bvelkaring is, wiad s (tunesische) Schilchisch i de halb-masirofonnan Deaffa in Siḏn gredd — z Chenini, Douiret, Matmata, Tamezret, Ghomrassen, u. a. — un in a poa Deaffa af da Insl Djerba (bsundas vo de Guellala/Iqellalen, Ajim, Sedouikech/Azdyuch u Ouirsighen/Ursighen) un i de Beagregiona z Gafsa u Sbeïtla.
Dej beabarischn Bwegunga z Tunesia hom an gwichting Afwind nouh an 14. Jenna 2011 u da Tunesischn Revoluizon kreigt, mearane masirische Vabendt hom se konstetuiad, u Merschh fia d Dakennung vo da Sproch u dej kulturelln Rechtt hom stottgfunna.
Mali u Niga.
Es Tuareg, oda gnaua gsogt es Sidtuareg oda "Tamaschek". Dej Touareg san umma 10 % vo da Bvelkarung vo Noadmali u Niga.
Libya.
De Masirischrednatn san z Libya umma 10% vo da Bvelkaring; se konzentrian se af n Noadwestn, af d Nefoussa-Beagg un af d Hafnstod Zouara. Masirisch wiad aa z Awjila u z Sokna. Tuareg wiad id da REgion vo Ghat umma 17 000 Leit gred.
Mauritania.
Es Senaga wiad in Depatmõ Mederdra gredd. Es Tamaschek wiad aa gnutzt, owa d Iwazol vo de niad-arabofonan vo Mauritanie reḏn niga-kongolesischa Sprochna.
Egyptn.
Z Siwa u redd ma den oanzing masirischn Dialekt von heiting Egyptn, es Siwi. Dej zwou Oasn in Noadwestn vo Egyptn wean zen Oustmasirischn grechnad.
Spania.
Es riffische Masirisch wiad z Eiropa i da noadafrikanischn Enklavn Melilla gredd (un is omed amol aa z Andalusia gredd woan).
Af d Kanarischn Isnln, is weitas es Guanche gredd woan, wos heit asgstuam is. A toal vo da heiting Bvelkaring vo dej ejtzad spanischn Insln sigt se als masirisch redd owa kann masirischn Dialekt ned. Dej Bakennung zen masirischn wiad trong von Kanarischn Nazionalkongress ("Congrès national canarien"), da Poatei vo d Kanarischn "Separatistn", a politscha Oam vo da kanarischn Befreiungsbewegung (MPAIAC).
Schrifd.
Es Masirisch houd mit Intavalln a Schrifdtradizion vo iwa 2000 Jouana, aa wenn dej Tradizion vill untabrochn woan is, u vaschidne Sprochstufn u Dialekt gmoant san. Z ejasch is es Libysch gschrim woan, af des wou as Tifinaγ, wos dej Tuareg heitztoḡ nutza zmindast toalweis basiad. D ejaschtn Nennunga vo d Libya san in Egyptischn. Dej ejaschte libyscha Inschrift wiad af s 3. Jh. v. Kr. datiad. Spaada dasida 1000 bis 1500 n. Kr. san masirische Textt mid arabischn Alfabet gschrim woan, u seit n 20. Jh. wiad aa es lateinischa Alphabet gnutzt, bsundas z Algerien bei de Kabyln, wou ma dej modeana lateinische Schreibweis von 20. Jh. nouh an Mouloud Mammeri aa "Tamεamerit" hoißt. Es lateinischa Alphabet wiad weitas seit n 19. Jh. vo da Iwazol vo de Linguistn u Wissnschaftla fia s Masirische gnutzt.
A modeanisiadde Furm von Tifinaγ-Alfabet, Néo-Tifinaγ ghoissn, is z Marokko 2003 fia s Masirisch iwanumma woan. D Algeriar nutzn in Untarricht oa d effntlichn Schüelln es lateinischa Alfabet un es Tifinaγ meara fia symbolische u kinstlarische Zweck. Mali u Niga dakenna es lateinischa Tuareg-Alfabet, es wou oa d Fonologi von Tuareg oaposst woan is, aa wenn s tradizionnella Tifinaγ albott no gnutzt wiad.
In Neotifinaγ un Lateinischn wean konsistenta d Vokal gschrim un aa dej Konsonantnleng duach zwej Buchstom asdrickt. In Tuareg-Tifinaγ un in Arabischn wiad des niad gmacht.
Tifinaγ.
Es Masirisch is von ej mid libyischa Alfabet seit dej ejaschtn Jh. v. Kr. gschrim woan. Doudavua houd ma nea libysche Nama un omed a poa Loanweata in Ägyptischn afgschrim. Af s libisyscha Alfabet genga vamuatle dej Variantn von Tifinaγ-Alfabet zrugg, dej wou dej Tuareg bis heit nutzn dean.
Seit da arabischn un islamischn Asdeanung z Noadafrika hod ma oaghebt mid arabischn Alfabet zen schreim u seit da Kolonialheaschaft aa miḏn lateinischn Alfabet; bis af dej Tuareg, hod danou bis i s 20.Jh. praktisch ajeda es Masirisch mid lateinischn oda arabischn Alfabet gschrim. In folngadn san de 33 Zoachn von Neo-Tifinaγ mid de Entsprechung i da lateinischn Schreibweis:
Lateinische Schreibweis.
Es Lateinisch basiadde masirische Alfabet, kabylisch Agemmay amaziɣ alatin, houd 33 Buchstom. Sa Fuam is von kabylischn Linguistn Mouloud Mammeri i de 60ga Joua festglegt woan. Dej Schrift wiad fia s Noadbeabarisch gnutzt. In folngaden a Iwasicht iwa dej 33 Buchstom.
Labialisiadde Lautt weadn bisweiln mid an houchgstelltn "w" gschrim. Regional gits bsundane Regeln fia d Assproch. Bisweiln wiad nou da Assproch b aa v, frikativ gsprochns t aa ṯ gschrim uaw.
Dej ondan masirischn Sprochna, wej es Tuareg, es West- un es Oustmasirisch – nutzn z. T. weitane un andane Buchstom. Ma findt i de vaschidnan andan masirischn Sprochn bspw. weitas dej Vokalna ə, ă, â, ê, î, o un ô oda dej Konsonantna β, ̣f, ǵ, ḳ, ṇ, ŋ u ṃ. A Punkt is in Tuareg awl a velarisiadda Laut, aa ban "h", weand in Noadmasirischn a "ḥ" koa velariasiads niad "h" is, sundan a stimmlosa Faryngal.
Arabische Schreibweis.
Bsundas historisch, bspw. i Handschriftn, owa bisweiln aa heit nuh findt ma masirische Text in arabischa Schrifd. Duatn ko s aa vaschidnane Tradiziona ba de vaschidnan Varietetn gem. Grundsetzle git s wul hanscchriftliche Text af ibaditischn Oasnvarietäten, wej an Mzab, af Taschlchit un omed af Tamaschek z Timbuktu.
Fia d Konsonantnleng git s als a Zusatzzoachn es Schadda, z. B. فّ fia "ff" un "eff".
Status.
Es Beabarisch is mittlawal Amtssproch z Marokko u z Algerien. Es is Nazionalsproch z Mali u z Niger u Regionolsproch z Libya.
Leja un Asbilding.
Z Algerien.
Zen Asgong von Schulgstagl vo 1994/95, an "grève du cartable", da wou en Bildingssektoa i da Kabylei zen daling bracht houd, houd d algerische Reḡiring vuasichte oagfangt a bissl a Masirisch i de 16 Provinzn vo 1995 fia umma 35 000 Schüellar eizenfejan. Fias Joua 2010/11 houd es Haut Commissariat à l'Amazighité (HCA) festgstellt, dass schou meara wej 240 000 Schüella in Algerien Masirisch liarna, a wenn s nimma i d ganzn 16 Provinzna untarrichtt wiad.
Da Untarricht vo da Sproch is gach vasteakt woan, bsundas i da Kabylei. Es Masirisch had ma einebracht i d Abitua- resp. Maturaprejfunga ("épreuves du baccalauréat") u d Mittlschüellobschliss ("brevet d'enseignement moyen"). D Leja hod se asdeand af d Owaschüelln ("lycées"), d Mittlschüelln ("collèges") u d Grundschüelln ("écoles primaires"), bsundas i de Provinzn Tizi Ouzou, Béjaïa u Bouira. Weitas is s Niveau von Untarricht ghom woan weng da Schaffung vo Seminarn u Sprochkursnan zen Masirischn oa de Universitetn z Tizi Ouzou, Béjaia u Bouira. Ejtzad kumma d mearan Leara vo d Universitetn. 2011 san vo de 1114 Leara fias Masirisch 800 diplomiad gweng. Nuh 1995 hod s z Algerien blouss umma 200 Masirischleara gem.
Z Algerien, wiad in jedana Region d lokale Varitet von Masirischn untarrichtt (d. h. i de Aurès-Beag es Schawi, id Kabylei s Kabylisch uaw.). D lateinischa Schreibweis wiad z Algerien generell fia n Untarrischt gnumma, z Tamanrasset nimmt ma owa aa es Tifinaγ hea.
Z Marokko.
Eigfejad woan is s 2003 i 317 Schüelln, 2012 is es af umma 4000 Schüelln vo 14 000 Learan untarricht woan. Umma 545 000 marokanisch Schüella, des san 15 %, folng an masirisch Untarricht. Da Masirisch-Untarricht bschrenkt sih praktisch af d Grundschüell. D Sproch wiad untarrichtt in Tifinaγ, wos umstrittn is. Es Masirisch is praktisch obwesnd vo de Privatschüelln.
Z Libya.
Unta n Mouammar Kadhafi vabuatn, is da Masirischuntarricht a zentrola Foadarung vo de masirischn Bwegunga.
Annaschwou.
Masirischuntarricht ko ma i weitanen Lendan u Regiona finna, dej wou a grejssana masirischa Gmoaschaft hom wej z. B. z Fronkreich, z Holland, z Belgia, z Spania u z Kanada. Z Frankreich wiad am INALCO Masirisch tradiad resp. weitagem. Weitas git s a Masirisch bspw. z Holland oa da "Universiteit Leiden" oda oa da "Universidad de Cádiz" z Andalusia. Seitn n Joua 2000 git s aa a jeds zwoats Joua a "Bayreuth-Frankfurter Kolloquium zur Berberologie".
Masirische Medien.
Z Algerien.
Es git effntliche u private Medien.
Radio.
La Chaîne 2.
La Chaîne 2 is a nazionals algerischs Radio, es wou sa Programm i fimf Varietetn von Masirischn asstrolt, doudrunta haptsechli s Kabylisch owa aa es Schenwi, es Schawi, s Mosabitisch un es Tuareg.
Regionale effntliche Senda.
D lokaln Radiosenda vo Tizi Ouzou u Béjaia san scheja asschlejssle masirischrednad. Andane loklae Radios (Bouira, Khenchela, Batna, Tipaza, Oum El Bouaghi uaw.) hom a poa Programm af Masirisch.
Feanseng.
Am 18. Miarz 2009 is a effntlicha TV-Senda af Masirisch ("A4" fia "Algérie 4" oda aa "Tamazight TV 4") af Sending ganga. Da franzesische Senda Berbère Télévision wiad z Algerien aa asgstrolt.
|
128348
|
68947
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128348
|
Arnbruck
|
Arnbruck is a Gmoa im niedaboarisch Landkroas Reng. De gleichnomige Oatschaft is a staatlich oerkannta Erholungsoat.
Erdkund.
Geografische Log.
De Gmoa liegt in da Region Doana-Woid im Zelladoi am Fuass vom Riedlstoa inmittn vom Boarischn Woid etwa 13 Kilometa nordeastle vo Viechtach, 15 Kilometa südwestle vo Lam, zweaf Kilometa nordwestle vo Bodnmoas sowia jeweis 24 Kilometa vo Reng (Stod) und Zwieslentfernt.
Gmoagliedarung.
Es existiern 22 Oatsteil:
Es gibt die Gemarkunga Arnbruck und Niederndoaf.
Gschicht.
Bis zua Gmoagründung.
Da Oat war scho friah vo Baiern bsiedlt. Um des Joahr 950 is Graf Arno, aus dem Gschlecht vo de Grafn vo Bong, eim Duachreintn vo am Wuidboch in Lebnsgfoahr kemma. Mit Huif vo am Siedla hot er grett wern kenna. Zum Dank hot Graf Arno an dera Stöj a Bruckn baun lassn: de Arnobruckn.
De offane Hofmark Arnbruck war znachst im Bsitz vo de Grafn vo Bong. Am 9. Juli 1209 hot Graf Bertold III. des Doaf Arnbruck dem Kloasta Niedaoida ibagem. In da Schenkungsuakundn wern aa de Pfarrei und de Pfarrkiach St. Bartholomäus awähnt. 1254 hot Arnbruck 22 Giata. Bis Ofang vom 19. Joahrhundat san nua acht Owesn dozuakemma. Scho 1656 is mit Johann Jennerwein da erste Lehra in Arnbruck nochweisboa, mindastna seit 1685 hot's a Schuihaus gem.
De kleastaliche Hofmark is 1803 aafgleast. Im Zug vo de Vawoitungsrefoaman in Bayern is mit dem Gmoaedikt vo 1818 de heitige Gmoa entstandn.
19. und 20. Joahrhundat.
Im Joahr 1848 is de Grundherrschoft aafghom worn. Weng da wachsandn Schülazoih is 1832 a neis Schuihaus und 1889 an zusätzlichs Schuigebäude, des erste ganz aus Stoa, abaut worn. Des oide Schuihaus hot 1934 weng Eistuazgfahr gschlossn wern miassn. Im Septemba 1937 hot am westlichn Oatsrand a neis Schuihaus aeaffnat. Es enthoit a Fresko vom Münchna Künstla Alfons Epple, des de Sog vo da Errettung vo dem Oatsgründa Arno vo Bong dostöjt. Des zwoate Schuigebäude hot ma 1938 an de Raiffeisn-Darlehnskasse vakaaft, de des Gebäude zu ihrm Bankgebäude ausbaut hot.
Arnbruck war lange Zeit ganz vo da Landwirtschaft prägt. Da Boch hot se bis zua Mittn vom 20. Joahrhundat duach a bsondane Wassereinheit auszeichnat, so dass da vui Flussperlmuschln mit Perln gfundn worn san. Zeitzeugn berichtn, dass se Jugandliche in de wirtschoftle mogan Joahr voa Ofang vom Zwoatn Wödkriag a Daschngöd mit dem Sammen vo Perln vadeant ham, de sie bis noch Prag, Wien und Berlin vakaffa ham kenna. Da Großteil vo de gfundana Perln (in guade Joahr bis zu 100 Kilogramm) war fia de Schmuckheastellung z'kloa und is zu Perlmehl vaoabat worn, wöjches in de umliegandn Glosmanufakturn zum Irisiern hochwertiga Schmuckgläsa vawendt worn san. Berühmt war aa da Fischareiturm. Neba da Fischarei und dem Perlnsammen hot da Oat voawiegand vo da Forstwirtschaft und da Konservierung vo Schwammal und Beerl vo da woidreichn Umgebung glebt. A Bsondaheit warn seit Oitas her die Arnbrucka Mischschwammal.
Eigmeindunga.
Am 1. Mai 1978 san Teile vo da Gmoa Niedandoaf (Landkroas Cham) eigliedat worn.
Eiwohnaentwicklung.
Zwischn 1988 und 2018 is de Gmoa vo 1.847 aaf 1.940 um 93 Eiwohna bzw. um 5% gwachsn.
Politik.
Buagamoasta.
Seit Mai 2020 is Angelika Leitermann (CSU) Erste Buagamoastarin vo da Gmoa Arnbruck.
Wappn.
Blasonierung:" In Suiba a duachgehande rode Bruckn mit drei Böng; doriba schwaband a goidns Schuidl, dorin a greana Dreibeag."
Des Wappn werd seit 1926 vawendt.
Kuitua und Sehnswiadekeitn.
De scho voahandane Pfarrkiach St. Bartholomäus is 1676 neigstoit und im Oktoba eigweiht worn. 1760 is a Aweidarung und etwa zeitgleich de Ausgstoitung vom Kiachainnan mit Hauptoita, Seitnoitärn und Kanzl duach den Buidhaua Johann Paul Hager aus Kötzting erfoigt.
Wirtschoft und Infrastruktua.
Wirtschoft eischließle Land- und Foastwirtschoft.
Arnbruck is a oerkannta Erholungsoat. Es hot 1998 noch da amtlichn Statistik im produzierandn Gewerbe 257 und im Bereich Handl und Vakeah koane sozioivasicharungspflichtige Bschäftigte am Oabatsoat gem. In sonstige Wirtschoftsbereich warn am Oabatsoat 60 Personan sozioivasicharungspflichte bschäftigt. Sozoivasicharungspflichte Bschäftigte am Wohnoat hot's insgsamt 631 gem. Im vaoabatn Gewerbe hot's eaf Betriebe gem, im Bauhauptgewerbe sechs Betriebe. Zuadem bstandn im Joahr 1999 68 landwirtschoftliche Betriebe mit ana landwirtschoftlich gnutztn Flächn vo 1006 ha, dovo warn 837 ha Dauagreaflächn.
Glosdoaf.
In Arnbruck, im Zellatoi gleng, befindt se "Des Glosdoaf", in dem etwa 200 Glosbläsa, Kunsthandweaka, Ingenieure und Floristn täte san. Des Glosdoaf zählt zu de greaßtn Manufakturheisa im Boarischn Woid.
Vakeah.
Bei Arnbruck liegt da kloane Flugplotz Arnbruck.
Buidung.
Es gibt foigande Eirichtunga (Stand. 1999):
|
128349
|
840747
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128349
|
Marktheidenfeld
|
Marktheidenfeld is a boarische Stod im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart.
Geografie.
Log.
De Gmoa liagt am linkn Ufa vom Moa zwischn Kilometa 177,52 und 187,41 sowia am rechdn Ufa vom Moa zwischn Kilometa 176,75 und 180,16. Da topographisch hechsde Punkt vo da Gmoa befindet si auf (Log) auf da Bundesautobahn 3 am Porkplotz Kohlsberg, da niedrigste liagt im Moa auf (Log).
Gmoagliedarung.
De Stod Marktheidenfeld bstähd aus siwa Stodtei:
Es gibd de Gemarkunga: Altfeld, Glasofen, Marienbrunn, Marktheidenfeld, Michelrieth, Oberwittbach und Zimmern.
Gschicht.
Gmoagrindung.
Duach des Zwoate Gmoaedikt am 17. Mai 1818 is da Moakt Heidenfeld a Gmoa gewoadn.
Eihgmoanunga.
Om 1. Jenna 1972 is de bis dohi seibsdändige Gmoa Glasofen eihgegliadert woadn. Om 1. Juli 1974 is Zimmern hizukema. Marienbrunn is om 1. Jenna 1975 gfojgt. Om 1. Jenna 1976 is Altfeld somt seina om 1. Jenna 1972 eihgegliaderta Ortstei Michelrieth und Oberwittbach eihgegliadert woadn.
Vakeah.
Marktheidenfeld is iwa de A 3 Frankfurt-Wiazbuag (Oschlussstejn Marktheidenfeld und Wertheim-Lengfurt) z'eareichn.
|
128352
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128352
|
Libya (Vulk)
|
D Altn Libya san autochtone Stemm u Velkln z Noadafrika, d wou ma heit aa als Beaba oda Masirn kennt. Ma redt vo d Libya ebba von 3 Joatausnd v. Kr. bis zua Oakunft von Arabischn in 7. Jh. n. Kr. De Zeid ko ma af vill vaschidna Periodn aftoaln, vo dej wou de ejascht de agyptischa un de letzat de remischa Periodn is. Mid de «Libya» houd ma selmols z Egyptn a bstimmte Konfederazion oda an bstimmtn Stamm in u westle vo Egyptn gmoant, wos ma spaada bad Grichn greassa gfasst houd. Heit wean d ganzn vuarabischn libysch-beabarischn Sprecha un Artefaktt aa libysch ghoissn. Mid da arabischn Zeid, resp. de Umayyadn, seit n 7. Jh. redt ma von Beabarischn. Da autochtona Nama is Imaziγen, vadeitscht Masirn, aa Imazighen u Imaziren gschrim.
Vo d Libya houd s drei greassane Velkln oda Vabendt gem, d wou se quasi bis heid ghaltn hom:
Gschicht.
Da grichischa Nama is a Etnonym gweng. Da Stamm – lib. LBW, egypt. RBW, phen. 𐤋𐤁𐤉 LBY – is seit n End vo da Bronsazeit nougwisn. Dej frejastn Beleg kumma as da Zeit vo d Pharaona vo da 19. Dynastie Ramses II u Merenptah in 2. Joatausnd v. Kr. Dej libyschn Temehou wean schou freja za Zeit vo da 6. Egyptischn Dynasti in 3. Joatausnd v. Kr. dawejnt. D «Libou» san aa zeidweis mid de Egypta iwakreiz gweng un hom s oagriffn, toalweis owa aa af da ondan Seitn i da egyptischn Armej dejnt. A libyscha Milidea vo dan libyschn Stamm Mešweš is da Pharao Sheshonq I gwoan u houd d 22. Dynastie grindt. Vua ejm is schou sa Onkl, da Osorkon da Alt, a Pharao gweng u d 23. Dynasti danou is aa a libyscha gweng.
Doarstellunga vo Libyan finna se af egyptischn Freskn, wej bspw. af n Gro von Pharao Séthi I: Durtn sigt ma veja Libya mid longn forwatn Robn, samt Fedazeig af Kobf u Tatuasch. Dej gmaltn Bildln as n Altn Egyptn zoangs ejara hell, u d altn Grichn hom s aa aso bschrim. Manchane Grichn hom gschrim, dass manchane aa bloua Aang oda blonda Houa hejtn. Modeanna Geografn glamma, dass d ganz altn Libya omed an Valuust vo d Welda, vo d ganzjaratn Wassaquelln u von Wild – also d Zeid, wou d Sahara nu grejnt houd – nu mid dalebt hom.
D Weatln «Libya» u «libysch» henka aa min Altn Libyen zam, es wou se nou an Herodot vo da linkn Nilseitn bis af n Atlantik asdeant houd. Es Woat "Libya", grichisch Λιβύη, gejt wul af n Nama vonara masirischn Konfederazion in Altn Egyptn zrugga, d wou z Kyrenaika u toalweis z Egyptn in Nildelta dahoam gweng is. Ma houd s kennt unta den Nama «Libou» z Egyptn. Des Land vo d Libya hom d Egypta «Thnw» ghoissn, a Toponym «Libya» hom s ned kennt. Dej Grichn hom wul oagfangt «Libya» als wej a Toponym zen nutzn. Nou an Herodot hod s Libya durtn oagfangt, wou s Alta Egyptn endt u se asdeant bis sidle vo Tingi (heit Tanger) af s Kap Spartel am Atlantik. Ba d Grichn is s aa a Nama fia n ganzn Kontinent woan. Sua nenna d Grichn, nou an Plinius, es ganza Afrika «Libyen» un es grouss Gwassa doudavua «Libysch». Recht vill grichische Textt nutza s Toponym «Libya» fia Afrika oda Noadafrika. En iwatn Toal vo Afrika sidle vo Egyptn hom s «Ethiopia» ghoissn. Wej d Grichn z Libyen in engan Si umma 630 v. Kr. nidaglassn hom, hom s dan Nama aa fia d Kyrenaika in engan Sii gnutzt.
Danou findt si da Nama aa i da Hebräischn Bibl als «Lehabim» u «Lubim» un i d spaatpunischn Inschriftn. D Riama hom den Nama vo d Grichn u d Fenizia iwanumma. Se wean aa d Numidia, d wou i de punischn Krejg a gwichtinga Rolln gspillt hom scho kennt hom. Sa hom owa ejara nea an Oustn – alsa d Kyrenaika (Barqa) u d libyscha Wejstn «Libya» gnennt, d Region westle davo hom s «Afri» ghoissn, wos z «Afrika» woan is. U ganz in Westn houd s nu Mauretanien gem. I da arabischn Litratua is dageng «Lubya» a unschorffa Gengd westle vo Egyptn. Weitas findn se d beabarischn Luwata, da Stamm vo Ibn Battuta, da wou se recht vill i da Kyrenaika gfunna houd. Da Stamm am Atlantik von n Ibn Battuta ko owa aa variiad hom u wiad von Flavius Gorippus «Laguatan» gnennt. Nou an Ibn Chaldun sana Muqaddima san de Luwa Vuafoarn vo den Stamm gweng. Ar schreibt scheints, dass es -at a Pluralsuffix is u vo deastweng Luwa zen heiting Lwat gwoan is.
Diveasitejt.
De libyschn Velkln u Konfedaraziona loua se af mearane Gruppn aftoaln:
Dej vaschidnanen libyschn Gruppirunga san scheints in Allgemoana i Stemm u Konfederaziona vo Stemm oaganisiad gweng, mid an Representantn, an Kine oda a Kenigi als a Owahapt, manchane, bsundas de Maurn u d Massylia, hom owa aa klompexare Stootn afbaut.
Ma redt bisweiln aa vo de "Libo-Fenizia", wemma d Leit vo da Region vo Karthago (phen. 𐤒𐤓𐤕𐤟𐤇𐤃𐤔𐤕 "QRT-ḤDST" "Neistodt") in Karthagareich moant, zumol s durtn sidle vo Karthago vill Libya gem houd un vill Kontakt zen Fenizischn dougweng is. Vo deastweng findt ma heit nu fenizische Weata in Masirischn. Vo 96 v. Kr. bis i s 7. Jh. n. Kr. is Noadafrika unta romanischn Eifluss, vo dera Zeit kumma aa vill romanische Loanweata in Masirischn.
|
128353
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128353
|
Etiopische Litratua
|
D Etiopischa Litratua gejd vo umma 300 n. Kr. bis heit, is owa seit da Vawendung vo d modeanan Sprochn furt mera zrugg ganga. Dej Litratua fongt oa mid de Axumitischn Text u wiad af Altetiopisch (Gə'əs) mid ana aingan Schrift gschrim. Ba da Litratua i d modeanan, etiopischn Sprochn red ma meara vo d jeweiling Sprochn, bspw. d Amharischa Litratua, d Oromo-Litratua oda d Tigrinischa Litratua.
Axumitische Litteratua (330-900).
Sprecha vo semitischn Sprochn houd s am Hoan vo Afrika schou in 2. Joartausnd vua Kr. gem. Dej Gə'əs-Litratua fangt soweit ma woass min Kristndum oa, wos ma z Etiopia schou in 2. Jh. n. Kr. kenna gleant houd, owa eascht geng 340 n. Kr. unta n Kine Esana a Stootsreligion gwoan is.
Da ejascht Gə'əs-Text, n wou ma kennt, is af n Hawulti-Obeliskn z Matara (Eritrea). D eltsta Gə'əs-Hentschrifd is vamuatle es Garima-Evangelium as n 5. oda 6. Jh. n. Kr. Scheja dej ganzn Text vo dera frejn "aksumitischn" Periodn san religjese (christliche) Textt, d wou von n Grichischn iwasetzt woan san. Vuar an 4. Jh. san dkineglicha aksumitischn Inschriftna af Grichisch u Gə'əs gschrim woan; seit umma 350, wiad owa awl meara blouss mear Gə'əs gnutzt; un es is woascheinle, dass d Bibliwasetzing ned vill spaata oagfangt woan is u zen von 5. Jh. ogschlossn gweng is. D Etiopische Bibl houd 81 Bejchha; 46 von n Old Testament u 35 von n New. Recht vill vo dene san "deuterokanonisch" (oda "apocryph" fia d westlinga Theolong), wej d Himmlfoart vonn Isaiah, d Jubiläen, s Henoch-Bejchl, dej Paralipomena von Baruch u d Bejchha Noah, Ezra, Nehemia, Maccabeja u Tobit. Bsundas es Henoch-Bouch bejgd u loud spitzn, zwengs dem dass da gsamte ganzate Text ned i koana andan Sprochn ned daholtn is.
Af de freja Periodn wiad aa da Qerəllos, a Sammling vo kristologischn Textnan, d wou mid an Traktat von n Kyrill vo Alexandria õhiam un als ሃይማኖት ርትዕት "Haymanot Rətəʿt" oda "De Recta Fide" bakonnt san. Dej Text furma d theologischa Grundloḡ vo da Etiopischn Kirng. A weitas wichtigs religjeess Dokament is s ሥርዐተ ጰኩሚስ "Śerʿata Pakumis", a Iwasetzing vo de monastischn Regln vonn Pachomius. Zou de selmole iwasetztn ned religjesn Textt ghejat da "Physiologus".
Nouch-Axumitische Litratua (1200–1672).
Nou an Untagang vo de Aksumitn fulgt a groussa Klussn oda Luckn von n 8. bis n 12. Jh. Ejascht mid da Solomonischn Dynasti seit umma 1270 findt ma wida Autoan u Textt. De Zeid seit n 14. Jh. wiad goa wej a "Goldns Zeitalta" vo da Gə'əs-Literature gseng, wal ma recht vill TExt un iwasetzunga as dere Zeit houd — a wenn es Gə'əs, aanle wej s Latein, z dera Zeid scho nimma mouttasprochle gredd woan is. Un aa wenn awl meara es Amharisch — u spaada andane Sprochen, wej s Tigrinisch — schriftle gnutzt woan san, is s Gə'əs d offiziella Schrifdsproch bis i s 19. Jh. blimm. A heid is nuh d Lituagisproch u meara a Kirngsproch, d wou vo religiesn nuh gnutz, gredd u gschrim wiad u miḏn Latein in Westn vaglichn wean ko.
D Litratua soll vua allm za Zeid vonn Koasa Zara Yaqob floriad hom, dan wou es "Mats'hafe Berhan" ("The Book of Light") un es "Mats'hafe Milad" ("The Book of Nativity") zougschrim wean. Um dej Zeid umma san aa Textt iwasetzt woan. Dazou ghejan aa Homilien, wej es "Retuʿa Haymanot" "d Orthodoxi", d wou an Johannes Chrysostomos zougschrim wiad. Recht wichte is aa es "Fetha Negest" ("Laws of the Kings" aa da "Nomocanon" ghoissn) vo den Koptn Ṣafī Ibn al-ʿAssāl, es wou wumegle umma 1450 as n Arabischn iwasetzt woan is, u spaada z Etiopia als owastes Gsetz dejnt houd, bis s 1931 vonara neimodischn Vafassung dasetzt woan is.
In 16. Jh. hom d neian Schußwaffn – u da Krejg u d Invasion von Sultanat vo Adal – de Etiopia a weng zougsetzt, vill Hentschrifdn zastejat un es schreim ned grod gfeadat. An Abba Enbawom sa Brejff oan en Achmed Graññ (aa Imam Ahmed ibn Ibrahim) mid en Titl "Anqaṣa Amin" ("Gate of the Faith"), nennt Motiv, wesweng se da Autoa von n Islam ogwendt houd, un is wul a Klassika vo da spaadan Gəʾəs -Litratua woan.
Z dera Zeid hom Schreiba aa Untaschid zwischn da Etiopischn u da Remisch-Katholischn-Kirchh adressiad, bspw. i Weaknan wej d "Confession" von n Koasa Gelawdewos (lateinisch aa Claudius), de "Ṣawana Nafs" (Refugium vo da Söll), es "Fəkkāre Malakot" (Exposizion vo da Gettlikait) un es "Haymanota Abaw" (Glam vo de Vejtta). Um 1600 umma san recht vill Text von n Arabischn iwasetzt woan, doudrunta d "Chronik" von n John of Nikiu u d "Universalgschicht" von n Girgis ibn al-ʿAmīd, en wou ma aa als al-Makīn kennt.
De Iwasetzing vo dea von Koasa Gelawdewos 1672 gschrimanen Biografi vo da Walatta Petros (also s Petrustechtal) houd i da englischn Iwasetzung mid n Titl "The Life and Struggles of Our Mother Walatta Petros: A Seventeenth-Century African Biography of an Ethiopian Woman" wul 2017 en Paul Hair Prize vo da African Studies Association gwunna.
Neizeit (seit n 17. Jh.).
Miḏn 16. Jh. fangt mid da amharischn Litratua d neietiopische Litratua oa. D neietiopischn Text san danou awl meara gschrim woan un es Gə'əs wenga. Gholtn hot si s Gə'əs bspw. als a diplomatissch Sproch nu bis i s 19. Jh. Heit wean vamuatle nu magische Text un Poesi (Qəne) af Gə'əs vafasst; weita s is s nu d Lituagi-Sproch, vill Kiraleit reḏn aa a Gə'əs.
|
128354
|
38554
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128354
|
Gerschn
|
De Gerschn ("Hordeum vulgare") is a Pflanznoat aus da Gattung vo da Gerschn ("Hordeum") innahoib vo da Familie vo de Süßgräsa (Poaceae). Sie is oane vo de wichtigstn Troad-Oatn. Sie is voa ca. 10.000 Joahr im Gebiet vom Fruchtborn Hoibmond vo da Wuidgerschn ("Hordeum spontaneum") gwonna und domestiziert worn. Mit "Gerschn" (im Sinn vo Gerschnkoan bzw. "Gerschnkeana") wern zuadem de Saman vo da Pflanzn bezeichnat.
Bschreibung.
Gerschn is a oajahrigs Gros, des Wuchsheahn vo 0,7 bis 1,2 m areicht. De Pflanzn is glatt und unbehoat. Da Hoim is aafrecht. De wechslstände und zwoazeile (distich) ogoadnatn Laubbladl san oafach und paralionerve. De flache Bladlpreitn weist a Läng vo 9 bis 25 cm und a Broatn vo 0,6 bis 2 cm aaf. Die wichtigstn morphologischn Erkennungsmerkmoi san de zwoa langa, unbewimpatn Bladlearl vo da Bladlscheidn, de den Hoim voistände umschliaßt. Des schmoie und leicht zahnte Bladlhäutchen (Ligula) is 1 bis 2 mm lang. Des Tausndkoangwicht liegt bei 35-50 Gramm.
Da ährige Bliatnstand bsitzt an flexibla, oiso ned zabrechlichn Rhachis, dorin untascheidat se se vo de andatn "Hordeum"-Oatn. De in Reihn stehandn, ungstieltn Ährchen san olle gleich und fertil. De Ährchen enthoitn meist nua oa Bliatn, sejtn zwoa. De Hüllspejzn is lineoi-lanzettle. De Grannan san 8 bis 15 cm lang.
Da ährige Fruchtstand mit lange Grannan is im reifn Zuastand gneigt bis hängand. Botanisch betrocht san de Keandl Karyopsn, oiso oasamige Schliaßfricht.
Gerschn werd anhand vo de untaschiedlichn Ährn in zwoa- und mehrzeilige Forman untaschiedn. De zwoazeilign Foaman ("Hordeum distichon") entwickln pro Osatzstöj noa oa Koan, des voi und kräfte ausprägt is. Bei de mehrzeilign Foaman vo Hordeum vulgare tren drei Keandl pro Osatzstöj aaf, de se schwächa entwickln. Zwoazeilige Gerschnsoatna (ibawiegand Sommagerschn) enthoitn bsondas vui Stärkn und wene Protein. Sie findn voawiegand bei da Bierheastellung ois Braugerschn Vawendung (Moiz) und wern zu Gerschngraupn vaoabat. Vier- und sechszeilige Gerschnsoatna san ibawiegand Wintagerschnsoatna, de (im Gengsotz zu dem im Friahjoahr ausgsatn Sommatroad) im Herbst gsat wern und a Vernalisation zum Schossn bneatign. Duach de längare Vegetationsphasn und de effektive Nutzung vo da Wintafeichtichkeit san de Aträg heaha und de Nähstoff gianstiga fia de Vawendung ois Fuattagerschn. Neiare Wintagerschnsoatna mit hohe Ghoit an Protein und Ballaststoff wern nua fia de menschliche Anährung obaut.
Heakunft.
Uasprungsgebiete vo da Gerschn san da Voadare Orient und da eastlihe Balkan. De eitestn Nochweis vo Gerschnnutzung lassn se bis 15.000 v. Chr. zuruckdatiern. Gerschn is ent vawandt mit der im Nahn Ostn voakemmandn Wuidgerschn ("Hordeum vulgare" subsp. "spontaneum"). Ois klassisches Troad vo da Antike is sie bereits voa mehr ois 8000 Joahr in Mesopotamien und am Nil obaut worn. In vui Gebietn war de Gerschn iba Joahrtausande a wichtigs Grundnahrungsmittl in Foam vo Brei oda Suppn; Gerschn, Oakoan und Emma warn de erstn vom Menschn gezuit obautn Troadoatn. Ab etwa 7000 v. Chr. hot de systematische Zuchtauswoi ogfangt und seit da Jungstoazeit(5500 v. Chr.) werd aa in Mittleuropa Gerschn obaut.
Bei Wuidgerschn foin de reifn Keandl aus da Ährn und miassn miahsam aafgsammet wern. Kuituagerschn is wahrscheinle duach a ned zuite Auslesn vo de Menschn entstandn, de bevoazugt oa Mutation gernt und pflegt ham, bei dea de reifn Keandl in da Ähr bleim.
Im Mittloita san de Gerschn ois ertrogreichs Viechfuada und ois sättigendes Nahrungsmittl gschätzt worn. Duach de Züchtung ospruchslosa Soatn keannen de Erträge mit dene vo Weizn Konkurriern. Neba da Qualitätssteigarung vasuacht de Züchtung, aa a technisch bessa handhobbare grannalose Gerschn zum azeing. Des is zwoa glunga (Soatn wia "Ogra", "Nudinka"), de Foam hot se aba ned duachgsetzt. Dobei deaf ned vanochlässigt wern, dass aa de Granna potosynthetisch aktiv is.
Nutzung.
Sommagerschn.
Fia de menschliche Ernährung kimmt ibawiegand "Sommagerschn" zum Eisatz. A großa Oteil dovo werd ois Braugerschn zua Bierheastellung vawendt. Zu dem Zweck soi da Rohproteinghoit meaglichst niedrig sei, wei de Biere sonst zua Trübung bzw. zum Ausflockung neing. Des is ned schädle, aba meist optisch unawünscht.
In ned gmoizta Foam werd Gerschn zu Grützn oda Graupn vaoabat und glegantle aa zu Mei gmoin. Spezej fia de menschliche Anährung züchte Gerschn mit am Ghoit an Beta-Glucan vo mehra ois 4 g pro 100 g werd des Keandl, ois Flockn oda vaoabat zu Mej obotn wern. Doraus wern aa Gerschnbrote heagstöjt.
Wintagerschn.
Do's gengiba da Sommagerschn heahare Aträg und mehra Eiweiß (12-15 %) aafweist, werd de ibawiegand ois Viechfuada vawendte (Fuadagerschn).
Health Claims.
De Gerschn werd aa Heilwirkunga zuagsprocha. Gstampfte Gerschn (Ptisane) werd scho vo Hippokrates vo Kos ausfiahle bschriem. Medizinisch interessant san de leaslichn Gerschnballaststoff. Gerschnsoatn mit hohm Ghoit an Beta-Glucanen (ß-Glucanen) zua Aafrechterhoitung vo am normaln Cholesterinspiagl ogebotn. Beta-Glucane wern vo de Darmbakterien ois Energiequön gnutzt. Beta-Glucane aus Gerschn vo 3 g Beta-Glucan aus Gerschn reduziert nochweisle den Bluatcholesterinspiagl. Entsprechand konn fia Gerschnsoatn mit am hohn Ghoit an Gerschnballaststoffe, insbsondare de leaslichn Beta-Glucanen (mehr ois 4g pro 100g), a Health Claim ausglobt wern. Foigande Kennzeichnunga aaf Vazehrfertige Lebnsmittl deafan ogem wern.
Ois Nochwachsnda Rohstoff werd Gerschn bishea kaam gnutzt. De Keandl kanntn ois Quön fia Stärkn gnutzt wern. Duach Züchtung kannt bei sognanntn "Waxy Gerschn" dea fia technische Nutzunga intressante Oteil vazweigtkettiga Stärkn Amylopektin aaf iba 95 % vo da Gsamtstärkn aheaht wern. Waxy Gerschn enthoit rund 50 % mehr Beta-Glucan ois Brau- und Fuadagerschn.
Frücht.
Aafbau vo de Keandl.
De Keandl san, außa bei da Nacktgerschn, fest mit de Spejzn vawachsn. Voa da Zuabereitung fia de menschliche Ernährung miassn's dohea entspejtzt wern. Des is friahra in da Muih duach an Gerbgang gscheng, heit werd dea Oabatsschritt in ana Schälmuih aledigt. Da gsundheitswirksome leasliche Ballaststoff Beta-Glucan is in Gerschn andas ois beim Hafa ned in de Randschichtn vom Korn (Kleie), sondan im helln Korninnan konzentriert. Gerschn enthoit Gluten, wos bei Personan mit Glutenunvaträglichkeit zu gsundheitliche Probleme fiahn konn.
Duachschnittliche Zammasetzung (Gerschn, entspejzt, ganz Koan).
De Zammsetzung vo Gerschn schwank natuagmäß, sowoi in Obhängigkeit vo de Umwöjtbedingunga (Bodn, Klima) ois aa vo da Obautechnik (Düngung, Pflanznschutz).
Da physiologische Brennweat betrogt 1320 kJ je 100 g essborm Oteil.
Produkte aus gschälte Gerschnkeandl.
Stroh.
Je noch Oabatgrät konn Gerschnstroh im Vagleich zum Weiznstroh zwar weicha und saugfähiga sei, is aba ois Eistreu nua bedingt meagle. Reste vo Grannan keannan bei empfindliche Viecha (Pferdl, Schweindl) u. a. zu Reizunga vo de Atmweg fiahn.
Gerschngros.
Gerschngros werd haife bei da Tiermast eigsetzt. Es enthoit neba de Vitamine B und C aa Kalzium, Kalium und Eisn in greaßane Konzentrationan. Fia den Vazeah wern de Blätta vo da junga Gerschnpflanzn gfiertrocknat. Des Puiva werd in kühlm Wassa aafgleast und eignomma. Da Gschmack ainnat a weng an vadünntn Spinot.
Gerschnkoan ois Grundmoß.
Do a Gerschnkoan a relativ konstante Greaß hot, buit's friahra de Grundlog fia manche Moße und Gwichte, so aa fia de arabische Habba und den persischn Dschou, schau aa Gerschnkoan (Einheit).
Obau.
Obauzyklus und Erntn.
De Gerschn zejt zu de Söjbstbefruchtan; ma untascheidt zwischn Winta- und Sommagerschn. Wintagerschn, de im Septemba gsaat werd, is atrogsreicha. Ideale Wachstumsbedingunga fia de Wintagerschn san Temparaturn unta 10 °C. Bei länga ohoitande Temparaturn unta -15 °C afriert de Wintagerschn. De Ausbuidung vo Nemtrieb (Bstockungstrieb) is voam Winta obgschlossn. Aus eahna entwickln se im nachstn Fruahjoahr de Ährn trogandn Hoim. Gerschn gedeiht am bestn aaf diafgrindige, guat duachfeichte Bödn, aba aa mit ungünstigare Bedingunga kimmt's zrecht. In da Regl beginnt de olljährliche Troadernte mit da Wintagerschn.
De Aussoot vo da Sommagerschn erfoigt Ende Februar bis Ofang Aprui. Sie reift in weniga ois 100 Dog haro. Noch de Phasn vo da Bestockung, vom Schossn und vom Ährnschiam foing Bliatn und Ernte.
De Erntn erfoigt bei Voi- bis Dodreifn. Wintagerschn liefat je noch Standoat zwischn 50 und 90 dt/ha. Sommagerschn 40-65 dt/ha Fruchtatrog. In Deitschland werd de Wintagerschn aaf ca. 1,24 Mio. Hekta obaut, währand de Sommagerschn aaf ca. 0,5 Millionan Hekta obaut werd.
Lagarung.
Wia olle Troadoatn muass aa Gerschn voa da Eilagarung aaf Feichtigkeit ibaprüft wern, do ansonstn Schimmebefoi droht (Mykotoxingfahr. De Obagrenz vo da Koanfeichtn liegt fia de Eilagarung bei 15 %.
Wirtschoftliche Bedeitung.
De greaßtn Gerschnproduzentn.
2019 san laut da Anährungs- und Landwirtschoftsorganisation FAO wöjtweit 158.979.610 t Gerschn gernt worn. De greaßtn Gerschnproduzentn san Russland mit 20.489.088 t, Frankreich mit 13.565.420 t und Deitschland mit 11.591.500 t.
2019 san in Eastareich 828.130 t und in da Schweiz 190.167 t gerschn gernt worn.
Im Vagleich zu de om ogfiahtn Zoin hot de Wöjterntn im Joahr 1928 36,3 Millioanan Tonnan betrong, dovo in Deitschland 2,8 Millionan Tonnan.
Erntemengan in Deitschland.
Zwischn 2009 und 2018 san de Erntemengan pro Joahr imma zwischn 10 und 12 Millionan Tonnan glent, mit oana Ausnahm 2011 san ledigle 8,7 Millionan Tonnan gernt worn.
Des Bundesministerum fia Anährung und Landwirtschoft (BMEL) hot fia 2019 foigande voalaifign Zoin zu de Erntemengan in Deitschland vaeaffantlicht: Wintagerschn 9.824.000 t und Sommagerschn 1.949.000 t.
|
128355
|
55221
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128355
|
GeckOS
|
GeckOS/A65 is Unix-ortigs Betriabssysdem fia Computer midm MOS6502-Prozessor. Ob 1989 is vom André Fachat urspringlich ois "OS/A" fian Sejbstbacomputer CS/A65 „Gecko“ mid Speichavarwoitungseinheit (MMU) entwickelt und unta d GPL v2 ois freie Software vaöffntlicht woan. Das aa af äitan Computer ohne MMU funktioniat, is unat andan aa afm Commodore 64 und sogoa afmCommodore PET fia Modeje mid mind. 32 kB Oawatspeicha, portiat woan. Mid d ebmfois vom André Fachat entwickltn lib6502 san a Programme de fia LUnix gschrimm san laaffähig.
GeckOS untastitzt präemptives Multitasking und Multithreading, Signale und Semaphore, sowia oanige Unix-Shell-Funktiona (z. B. Piping).
De letzte Vasion is 2.0.9 vo 2013.
|
128358
|
55383
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128358
|
Khrustalnyj
|
Khrustalnyj oda in englischa Schreibweis Khrustalny (ukrainisch ; russisch /"", weatle eppa „Roude Liachtstroin“) is a Stod in da Ukraine im Oblast Lugansk. De Stod sejm hod umara 81.000 Eihwohna, de Stodgmoa 124.000 (Novemba 2012).
De Stod is am Ofang vo de 1920a Joar ois "Krindachjowka" grindt worn und anno 1929 in Krasnyj Lutsch umgnennt worn. Khrustalnyj is a wichtigs Zentrum fia de Koinfeadarung im Donbas.
|
128359
|
47424
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128359
|
Jiddische Dialektna
|
De jiddischa Sproch is ba d Juḏn recht lang i recht villn Lendan z Eiropa gnutzt woan. Vo deastweng hom se mid da Zeid a Reiha Oatn vo jiddischn Dialektnan assagfirmt, doudrunta d heinting poulischn, ukrainischn u litwischn (oda litaua) Dialektt. Omdraf houd se nou – wos spada en Linguistn un an Lehran as Lem leichta gmacht houd – a Standardsproch gschaffn, nou dea wou sih s Vulk owa ned vill grichtt houd.
Afglidarung.
Dea zwoa Haptastal vo d jidischn Dialektt san es Oust- un es Westjiddisch. In n Oustjiddischn gfinna se zwou klouane Gruppn vo Dialektt. A sidlinga, frejha «u-Dialekt» grouffana, un a neadlinga, ejara mol «o-Dialekt» grouffana. Es ejascht Zweigal untatoalt se af dej zwej am mearan greddtn Dialektt, es Zentroloustjiddisch ( «Poulisch») un es Sidoustjiddisch («Ukrainisch»), weand d neadlinge Gruppn («Litwisch») aa vill Untadialekt houd.
Es Westjiddisch is von ej a Gruppn vo vaschidne Dialektt, wou sekundea d spaadan Gmoasamkaitn asgfirmt houd. D Oanzlhaitn vo de westlinga Dialektt houd ma afgrund vo schriftlingan Quellnan asdafurscht, u wenn ma aa d Miglechkait ghobt houd, es kloa Restl vo d iwatn Sprecha doudafia zen interviewn. Es Westjiddisch untatoalt sih af a sidlingas un a neadlingas Zweigal. Zen sidlinga Zweigal ghejad s Sidwestjiddisch, es wou ma am mearan as n Elsass un as da Schweiz kennt un es Zentrolwestjiddisch. Da neadlinga Zweig is s Noadwestjiddisch z Holland u Noaddeitschland.
Dej dou bschrimane, moḡare Gschichtt wiad owa zwengs de bazeigtn Iwagangs- u Mischdialekt a wejng vazwickta. Weitas zoagt es Sidwestjiddisch alloa recht vill gmischte Gmoasamkaitn miḏ n Zentrolwestjiddischn un an Noadwestjiddischn.
Meakmol in n jiddischn Dialektn.
D Vaschidnhait vo d Sprochfurma tangiad ollaloa linguistische Aspektt, d Lexik, d Fonetik, d Murfologi u d Syntax. Da am mejaran deitlicha Untaschid, zwischn Oust- u Westjiddisch is d Zammasetzing vo d Sprochelementna: D stoarka slawischa Kumponentn i de estling Dialektna, wou in Westjiddischn scheja rund umadum fahlt, un es deitle grejssane Schaffal vo romanischn Loanweatan in Westn. Am mearan zen trong – fia d Glidarung – kummt owa d fonetischa Villfalt i de Vokalna (u Konsonantna).
Vokalismus.
Da Vokalismus von Jiddischn zoagt gsetzmaassige Altanaziona in alln Dialektn, d. h. ma ko in gschidnan Silm zwischn de Dialektna d Vokalna gengiwastelln. D Metoḏn, dej dou bschrimatn Diafonemm zen defanian, kinna diachron (af ra Viastölling von an Protovokalismus basiarada) oda synchron (af dem wos heit oda zou an Zeitpunkt dou is) saa. Es ejascht fousst af historisch-sprochvagleichade Rekonstrukziona u deastweng nutzt ma von ej – vua da Rekonstrukzion – dej ondar, dej sychrona Metodn (dass ma a Fundament houd). Es git zwoa Systemm, wej de vokalischn Diafonemm kenntle gmacht wean. Da Max Weinreich, da wou si gmejt houd a diachrons System zen schaffn, houd zwou Grundlong fia d Vokalglidarung defaniad, namle d approximative Protoassprochn (ba ejm "a", "e", "i", "o" un "u") u d gschichtlicha Bsundahait. Zan zwoatn ghejan:
Nou an Weinreich schreibt ma bspw: "Da "A1"-Vokal wiad i d ganzn jiddischn Dialektt assa in Sidostjiddischn wej a «a» gsprochn".
Es andar System vo Bazoachninga (vom Michl Herzog viagschlong) is generell konfoam miḏ n ejaschtn, nea d Vokalqualitetna wean duach Zoln õzaigt: 1 = A, 2 = E, 3 = I, 4 = O u 5 = U. Fia d Schreibung vo de konkretnan Diafonemm wean dej zwou Ziffern tejfgstellt dazougschrim, z.B: "a11 is i d ganzn Dialektt assa in Sidoustjiddischn, wou da Vokal ɔ11 is".
D Quantitejt vo d Diafonemm in n synchronen Schema is kleanna als wej in n Weinreich sann Modell, zmol i de Diaektt vill Diafonemm fahln (d wou omed schou frejha zammgfalln san).
De Realisaziona (resp. Assprochn) vo de Diafonemm i de jiddischn Dialektt san de folngatn:
Poulischa Dialekt.
Da poulische Dialekt is es Zentroloustjiddisch, om i da Tabelln unta Zentrol. Nemma dej kurzn Vokalna git s duat aa an langn Vokal, d. h. a Bsundahait von poulischn Jiddisch gengiwa n Standardjiddisch is d Opposizion vo longan u kuarznan Vokalln.
|
128365
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128365
|
Calama
|
Calama is a Stod im Noadn vom sidamerikanischn Andn-Staat Chile. Se ligt a da Región de Antofagasta und hod 158.487 Eiwohna (Stand 2017).
Geografie.
De Wüstnstod Calama ligt aufaram Zwischnhochplateau mittn a da Atacamawüstn, ebba 600 km sidle vo da Hofnstod Arica.
Mid am Joaresniadaschlog vo 0 mm is de Stod oana vo de druggastn Oate vo da Wäid. Desweng gibt praktisch koi Vegetation a da Umgebung vo da Stod.
Gschicht.
D Stod hod friaras amoi Chiu-Chiu ghoaßn und is 1840 nochad in Calama umgnennd woan und se hod damois zu Bolivien ghead. Am Soibedagriag is de Stod dann am 23. März 1879 vo chilenische Soidatn eignumma woan und ghead seitdem zu Chile. 1886 hod de Stod a Anbindung an d Eisnboh griagt.
Nochdem a da Natt vo da vaseichtn Kupfamine Chuquicamata seit am 1. Januar 2003 neamd mea lem deaf, hod Calama a rasants Wochstum gseng.
Sengaswiadigkeitn.
Calama is koa ausgsrpochane Touristnstod oba a Besichtigung vo da narrisch groußn Kupfamine is gwies ebs zum oschau.
Wiadschoft und Vokea.
A Groußteil vo da Bväikarung is beruflich a da Kupfamine Chuquicamata, am gresstn Kupfabeagweak vo da Wäid vabundn.
Duach Calama fiahd a Bohnstreck, de de Hofnstod Antofagasta mid Oruro in Bolivien vabindt. Se is dafia do, as Kupfaerz vo da Mine in Calama zum Hofn vo Antofagasta zum bringa, zum andan is a de Vabindung fia Bolivien zum greßtn Exporthofn vo Chile, Antofagasta. Bis 2005 is a wechntlich a Personenzug noch Oruro gfohn. Calama hod an Flughofn. A Busvabindung zu andane Teile vom Land besteht a.
2011 is Calama a Ettapenoat a da Routn vo da Rally Dakar gwen.
|
128366
|
12982
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128366
|
Calama (Begriffsklearung)
|
Calama oda Kalama is:
|
128368
|
832485
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128368
|
Mali
|
Mali ( [], [], amtle Republik Mali) is a Binnenland in Westafrika. A dem Land mid arana Gress vo ebba 1,24 Millionen km² lemand um de 18,7 Millionn Menschn (Stand 2017).
D Hauptstod vom Land is Bamako. Da gresste Teil vo da Bväikarung lebt am sidlichn Teil vom Land a de zwoa groußn Fliss. Am Niger und am Senegal. Da Noadn dastreckt se bis a de Sahara eine und is grod ganz dinn besiedlt.
Aufm Gebiet vom heindign Mali hamd am Laufe vo da Gschicht drei Reiche exisdiad de an Transsaharahandl kondroliad hamd. As Ghana-Reich, as Mali-Reich, vo dem a as modeane Land an Nam hod, und as Songhai-Reich. Am spädn 19. Joahundat is as Gebiet auf dem as heindige Mali ligt a Teil vo Französisch-Sudan woan. Zam mim Nochban, am Senegal, hod de Mali-Föderation 1960 sei Unabhängigkeit vo Frankreich griagt. Kuaz danoch is de Fedaration zambrocha und as Land is unda seim heindign Nam unobhängig woan. Noch arana langa Heaschoft vo oana Partei hod a Militärputsch 1991 zu arana Vaobschiedung vo na neia Vafossung gfiahd und es hod se a demokradischa Mehrparteienstoot etablian kinna.
Im Jenna 2012 is da Konflikt in Noadmali wieda eskaliad und seitdem is as Land nimma zua Ruah kemma.
|
128375
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128375
|
Gildn fo Florenz
|
D Gildn oda d Zimfd fo Florenz hand im 13.Joohundad aafkemma gwen.
Gnennd woan hans ois Kunsd, wiad "Arti Maggiori" (grousse Kunsd) und d "Arti Minori" (gloane Kunsd).
Fo da Arti Maggiori hods siime gem, wiad Gäidwexla (Arte del Cambio), Duach und Bäizhandla, Woidaoawada (Arte della Lana). De gloa Kunsd hand Handweaka wia da "Schmiid, da Schuamocha, da Stoamezz" gwen. Fo da gloan Kunsd hods neine gem und de hom aa gsäischofdle ned aafschdeing kinna.
De Gildn hom eigane Heisl kod wosase droffa hom. Aa Bankn wiad Medici hand in Gildn gwen, sogoa in faschine, weis ja ned grod Gäidwexla oda Duachhandla gwen hand.
|
128377
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128377
|
Gonfaloniere
|
Da Gonfaloniere (Faandldroga fo it. gonfalone = Faandl), is im Middloita und da Renaissance, z Italien und bsundas z Florenz a hous Amt in da Gmoa gwen.
Z Florenz is da Gonfaloniere da hexde Bosdn in da Signoria (Biagaregiarung). Dano hand 8 Prior kema gwen, 3 dafo fo de middlan Zimfd, fimfe fo de grässan Zimfd (arti maggiori).
Ois Prior isma ned gwäid, sundan aussa glosd woan. D Regiarungszeid is zwe Monad gwen und dano hodma easchd no drei Joo wida Prior wean deafa.
Da Gonfalone di Giustizia (Faandldroga fo da Justiz) is offizäi da Bräsident fo da Republik und fo da Amää gwen und nembei no da Aafbassa fo da Stodfahn, de af Brozessiona middrong woan is. Und dasma an Gonfaloniere oiwei glei dakennd hod, is sei Iwaziaga Puapua gwen mid Hermelinfäi (Wiislfäi) und goidane Greizl.
Im Netz.
Italia Living Episode 4: The Medici Dynasty – Cosimo de’ Medici in the Signoria
|
128378
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128378
|
Litaua Jiddisch
|
Es Littwischa oda Litaua Jiddisch is es neadlinga Oustjiddisch. Gschichtle hod s sih z Litaun i Noadousteiropa assagfiamt. Es ghejad zamm mid de poulischn un ukrainischn/wolhynja Dialektt zen Oustjiddischn.
Strajung u Subdialekt.
Es Litaua Jiddisch hod sih historisch asdeant z Litaun, dej alta Region vo de litaua Juḏn oda Littwakna, wos es heintinga Litaun selm, Lettland, Weissrussland un a poa kleannane Egga vo Pouln u da Ukraina umfasst. D linguistischn Grenzna dastreckn se owa aa af Noadn z Estland un af an Stroiffn vo da hintanen Westukraina af Sidn bis af s Gstod u d Kistn von Schwoazn Meea.
Zwengs klongata (fonetischa), grammatischa u woatata (lexikalischa) Untaschidd ko ma den (gwenganan) Sprochraum von littwischn Jiddisch af weitane Subdialektt zatoaln: Sameta Jiddisch af n Noadn, nea Littwisch Jiddisch zea estlinga Mittn, Suwalka Jiddisch af n Westn u Weisrussisch Jiddisch af n Sidn. A bsundara Zweig von Sameta Jiddisch is da Dialekt von Kurland. Weitas git s õ da Grenz zen sidestlinga Jiddisch i da Noadukraina Gsoḡna oda Gredna, dea wou Karakteristika vo boidn Dialektgruppn hom. Zou dene ghejad a) es Tschernobila Jiddisch, wos a Variantn vo Littwisch-Jiddisch mid a "dramatischn" i-Assproch vo d Diafonem 51/52 (u Weata wia chuppa u kummen uaw.) is, u b) d Variantn von Wolhynja Jiddisch um Kiew umma, dej wou an neadlinga ej-Vokal fia d Diafonem 42/44 (i Weatan wej "Broyt" u "boylet") houd.
Fonetik u Fonologi.
Konsonantna.
D Reia vo konsonantischn fonemm is so goud wej identisch mid dera vo d iwatn oustjiddischn Dialektna, de konkreta Assproch is owa vaschiḏn, ob ejtzad posizionell oda oun a Relevanz vo da Posizion oda da Frasn. Da deitlichste Untaschid ze d ondan Dialektna is dej aso grouffana "Sabesdinga Losn", d. h. es Zammbrenga oda Vamenga vo d sibilantischn Fonemm:
I da Pappm vo de litaua Jiddischn hom dej Fonempoar dou koa wengal Differenzirung ned ghobt; so kinna [s] u [ʃ] allzwoa wej a "s", wej a "sch" oda wej ebs doudazwischn asmauliad oda virabracht wean. In Laffal von 20. Jh. hod si de Differenziarung vo de Sibilantnan toalweis wida afgrapplt un is wida zrugga kumma. Nuh freja in Kurland unta n Zoutou von Deitschn un onnaschtwou unta da Wiakung von Standardjiddischn. Dej Vahaschbling hod se lengana i Weata von hebräischn u slawischn Stamm gholtn. U vill Hypakorrekziona ko ma dou gfinna, wej [beʃmedrəs] fia [besmedrəʃ] ("בית מדרש") u [aʃax] fia [asax] ("אַ סך").
Wej i d ganzn ondan jiddischn Dialektnan gilt aa af Jiddisch es Prinzip vo da regressivn Assimilazion vo de stimhaftnan Obstruentn; d.h, wenn af an Konsonant a stimhafta oda stimlousa Konsonant fulgt, nou wiad aa da ejascht Konsonant stimhaft oda stimlous. In littwischn Jiddisch nea is des Prinzip nu meara produktiv gweng. Aa es stimlousa [x] (כֿ) wiad bspw. a stimmhafts [ɣ] wej i [buɣgəʃeft] statts [buxgəʃeft]. In Gengsatz u Widapoat zou de sidlingan (mittoḡsunnatn, jischnatn) Dialektna wiakt grod dej Assimaliring iwa d Morfemgrenzna driwa: Zwischn Prefix u Stamm u zwischn zwoa zammtaane Weata.
Gnau aso wej es Wolhynja Jiddisch hom aa d neadlinga Dialektt a gsundate Antwicklung vo de Auslautkonsonantna, d.h: dej stimhaftn Konsonantn in Auslaut hom si wida afgrappld oda restauriad, z.B: zwengs "ווייבער" (wayba) mid [b] — "ווייב" (wayb) [b←p], zwengs "בגדים" (bgodim) mid [d] "— בגד" (beged) mid [d←t]. Ej amols san s owa a stimlous blim, wej ba "tswantsik", "op-" u "hant". Ganz seltn gfindt ma aa sechtana Asnama i Situaziona, wou s a Analogi gem houd, wej גנבים (ganovim) [v] gengiwa גנב (ganef) [f], יום־טובים (yontoyvim) [v] gengiwa יום־טוב (yontef) [f].
Vokalna.
Fea n greassann Toal von Littwischn Jiddischn is es Faaln vonra Opposizion vo kiazan u lengan Vokaln charakteristisch. D Langvokall san kuaz woan. Es Vokalsystem, es wou d Assprooch i da Vilniusa Gengt bschreibt, is wej fulgt:
Weitane fonetischa Bsundahaitn.
A Reia vo Weata hom aanlicha owa ned gleicha Furma i de neadlinga oustjiddischn u de sidlinga Dialektt, dea wou si entgeng de midranondnata zwischndialektola Norm stelln, doudrunta זיינען ("zejnen") gengiwa זענען ("zenen"), ניט ("nit") gengiwa נישט ("nisht") u געבאָרן ("geborn") gengiwa געבוירן ("geboyrn") uaw. A Villzol fulgt a Gsetzmaassigkaitn, bspw. wean d ganzn batountn historischn [ɛ]-Lautt vua -"nk"- u -"ng"- zen Diphthong [eɪ], wej ביינקען ("beynken"), also "antn", שיינק ("sheynk"), also "Taveanna", u איינג ("eyng").
Grammatischa Bsundahaitn.
Genus.
In Gegnsatz zou d iwatn Varietejtn von Jiddischn is n Littwischn Jiddisch es Neitrum asganga (oda davougrennt). Jenfolls d Konsequenz is vatrackta wej blouss a Sistem mid zwoa Genera u schlejsst a grammatischa Kategorin mid eina. Es git rumpfastumpfata Femina u Maskulina, owa a zwou andane Gruppn vo Substantiva: A gmischta Fuam, de wou wej d Femina in Nominativ is, d. h. די קאָפ ""di kop", wos in Dativ owa wej d Maskunlina is, d. h. אויפן קאָפּ "oyfn kop"; un a Kategori vo Kollektiva, de wou Eingschaftn von n Plural (Zammanen) un n Singular (Oinzlatn) vaoana, wej מיינע געלט, אָבער וואו איז די געלט "mayne gelt, ober wu iz di gelt"":
Wou a semantischa Zammahang zen Gschlacht ned zen dafinna is, richt ma sih nou de Endinga u Suffix:
Dea iwatn Weata, wou koa Zoachn fia s Genus ned hom, san maskulina oda gmischt. Es Gschlecht grod vo de "Rumpfastumpf"-Weata toud landschaftle weksln ej a mols goa ba da selman Leitnan.
Kasus.
Es Kasussystem houd a poar Simpllifizirunga in Vagleich zen Standardjiddischn. Dej Pronomina hom nea zwou Furma, en Nominativ זי ""zi", ער "er", מיר "mir" uaw. un en Oblik- oda Objektfall am eftan nou an gwenganen Dativ איר "ir", אים "em" un אונדז "undz"", da wou nouch Preposiziona u fia s direkta Objekt gnutzt wiad. Ba Nomina is Kasussystem ned rundum duachgholtn u houd geographischa Variaziona mid gringane Untaschid grod in n Noadn. A generalisiats Paradigma fia de neadlinga Landschaftn warad des dou:
Verb.
A Bsundahait von Littwischn Jiddisch is s, gweenle blouss האָבן "hobn" als wej a Hilfsverb fia d Vagangahait z nutzna, wej "איך האָב געזעסן" "ikh hob gezesn".
In Gengsatz zou de sidlinga Dialektna hod ma in Littwischn Jiddisch oagfongt fia n Kondizionol en Infinitiv statts an Partizip zen nutzn, wej איך וואָלט עסן "ikh wolt esn" statts איך וואָלט געגעסן "ikh wolt gegesn".
Woatschatz.
Recht vill Weata hom nou de Dialektna Untaschidd oda san goa nea in oana Varietet vatretn. I dej Sach flejssn zwej Faktoana eine, dej innanen Antwicklunga u da Eifluß vo de rundummatn Sprecha, wou dou ban Littwischn Jiddisch von n Littauischn u n Weisrussischn kumma.
Da littwische Dialekt u s Standardjiddisch.
Es Standardjiddisch is a Vaschnit vo Littwischa Fonetik u sidlicha Grammatik. Es standardjiddischa Vokalsystem, d. h. dej Asmauliring nou da Schrifd, is scheja identisch miḏ n wilnajiddischn Vokalismus mid da Asnama vo dea Weata תורה "toyre", מורא "moyre", אויג "oyg", בוים "boym" uaw., dea wou z Wilne u drumumma a eɪ hom un i da Standardsproch regulea af d sidlinga Oat asmauliad wean, wos zoufalle oda ned, fast de in 19. Jh. antwicklte Oatografi von Jiddischn widagibt. Es andane gwichtinga littwische Schibbolet is d Vaweksling vo de Sibilantn, dej wou ned i s Standardjiddisch eine is, u wenn als wej a Resonanz vo den Paradigma littwischa Autoan freja awl gsagt hom, dass dej "Nish"-Endung "-nes" oda "-nis" gschrim wean mejad.
Von an grammatischn Punkt aus is es Standardjiddisch sicha an sidlichn Dialtktnan gnejchta, owa a Reih vo neadlinga Bsundahaitn san aa i d Standardsproch eine. Entgeng an Litaua Jiddisch hod dej Standardsproch fa Beispil drea Genera in Eiklang mid de poulischnan u wolhynischn Dialektna, owa ej amols is es Gschlacht nou da neadlinga Oat, דער גלות "der goles", oda houd zwou Variantna, oa von n Noadn u de Onda von n Sidn, wej דער/דאָס ספר "der/dos seyfer" oda די/דאָס ווייב "di/dos wayb". Es git sogoa Weata, ba dea wou es Gschlecht von Standarddeitsschn kummt, iwa n Eifluß vo da selmoling jidischn Press, z. B. ist dej frejane littwischa Fuam דער האָפענונג "der hofnung", poulisch דאָס האָפענונג "dos Hofnung", i da Standardsproch (u heitztoḡ in littwischn Jiddisch) די האָפענונג "di Hofnung".
Di Standardsproch toleriad aa lexikalische Bsundahaitn, vo vaschidnen Dialektn, bspw. זענען "zenen" u זיינען "zeynen", נישט "nisht" u ניט "nit", צוואָנציק "zwonzik" u צוואַנציק "zwanzik". Dej gnenntn Opposiziona un afgfejatn Freihaitn, wos es grammatischa Gschlecht õalangt, schaffn a groussa Fundgrum fia d literarische Stilisiring.
Dej Situazion heint.
Litaun is i de Rouaniras- u Schintajoa, resp. in Holokaust, es Land mid da grejsstn Zol vo Opfan gweng u vo deastweng is d Zol vo Sprecha von Litaua Jiddisch stoak zrugg ganga. Dej blimanen Gruppn, dej wou dej Dialektt nu reḏn, san kloane Gmoina vo iwablimanen gflichtetn Jiddn u Misnagdim, dej wou nou freja wegga san, Jerusalema Perushim u dej moderatn Hassidim von Chabad. Dej Chabadnigl, dej grejssta Gruppn, reḏn am mearan weissrussischn Subdialekt.
Es Aussteam vo dej eatlinga oda durtatn littwischn Varietetn hod nuh in 19. Jh. õgfongt. Dej Subdialekt san kaputt gmacht woan unta den Druck vo de Regionaln Standardna u da Standardsproch, de wou es jiddischa Schulsystem bracht houd. Umma dej Zeid vaschwinna Furma wej dej "Sabesdike Losn" oda dej Diphthong af n Noadn z Litaun, dej wou a grundets zwoats Element ghobt hom. Z Amerika hod s a Tendenz gem es Genussystem zen daleichtan u seltane Weata duach Standardjiddisch oda English zen dasetzn.
A groussa Toal vo nouchkrejgnatn Generazionan san iwe af ondane Sprochn, wej Russisch, English u Deitsch.
|
128379
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128379
|
Giovanni di Bicci de' Medici
|
Da Giovanni di Bicci de Medici (uma 1360 - Fewra 1429) fo Florenz, is da Grinda fo da Medici-Bank gwen. Da Giovanni is da Voda fom Cosimo de Medici und am Lorenzo däm Äidan, Grousvoda fom Piero di Cosimo de Medici, Uagrousvoda fom Lorenzo de Medici und da Ua-Ua Grousvoda fom Cosimo I. de Medici, Grousheazog fo da Toskana.
Gschicht.
Da Giovanni is z Florenz z Italien afd Wäid kema gwen, ois Bua fom Averardo de Medici und da Jacopa Spini. Wia da Voda gschdoam gwen is, hoda scho a grouss Gäid dolossn kod, owa shand fimf Briada gwen und do is fian Giovanni ned fäi iwa bliim.
Da Vieri de Medici, oogsenga Finanzmo und Oheim fom Giovanni, hod eam ins florentinische Gäidgschäfd neikoifa kod. Da Giovanni hod se langsam afe goawad bisa dano Teihowa fo da Aussnschdäi z Rom woan is.
1393 hod se da Vieri de Medici zruggzong kod und am Giovanni s Gschäfd iwalossn. Fo do oo is mid da Medici-Bank gscheid beagaaf ganga und da Gibfe is gwen, dasd Medici-Bank oisamd Kontn fom Pabsd und da Kiach fawoit hod.
Da Giovanni is in de Zimfd Arte della Lana und Arte del Cambio drin gwen und hod in zwe Fabrikn Woi gmochd kod.
Anno 1402 isa in däm Ausschuss oana fo de Richda gwen, dede Bronzn fia de Dian fom Florentina Baptisterium gwäid hom. D Idää is fom Lorenzo Ghiberti gwen und is dano oas fo seine gfeiadsn Sachan woan.
1418 hod da Giovanni di Bicci an Bau fo da Sakristei in da Kiach San Lorenzo dazoid und dafia ois Architektn an Filippo Brunelleschi und ois Buidhaua an Donatello gwäid kod.
Zweng seina Zuawendung fias Pabsdum iwa de Joo, hod eam da Pabsd "Martin V". d Kontroi iwad Abosdolische Kamma iwadrong kod. Da Giovanni hodse fom Pabsdum an Vodrog fia Schdeiagäida gsichad und s Rechd an mera Alaunminen. Des is oana fo de Grind gwen, fiad schbadare kuiduaräie und bolidische Bedeidung fo da Famäi Medici.
Keirat hoda d "Piccarda Bueri" und ois oide oogsenge Famäi hom de Bueri a grousse Mitgift midbrochd kod.
Im Joo 1418 hod da Giovanni mim florentinischn Aristokratn "Niccolò da Uzzano" zamgoawad kod, weida oogsezde Gengpabsd "Johannes XXIII". z Niamberg eigsessn gwen is. Da Giovanni hod fiad Freigob 38.000 Dukatn dazoid und wia da Johannes im foigadn Joo z Florenz gschdoam gwen is, ano sei Grobmoi im Baptisterium..
Frale is sei Gäidsaggal weida gwoxn gwen, hodarowa scho oiwei gschaugd kod dasa koan Zwii mid de Biaga griagd. Ea da Säi zamd de Buam, homse ned andas Gwand kod wiad Oawada z Florenz. Sis oamoi da Grund gwen ned aafzfoin, owara um in da Gunsd fo de Leid, im Gengsazz za andane Famäin, om zbleim.
Gschriim hoda säim: "Gebs eich a Miah, s Foik im Friid zhoitn, fasoagds ma ois guad, legds eich ned mim Gsez oo, sunsd bringd eichs Gsez um. Doads eich ned effadle firehem, doads ned deischn."
Bolidik.
"Los de in da Regiarung ned seng, woad bisd gruafa wiasd, no zoag de foigsam", hod da Giovanni seim Buam Cosimo midgem kod. Da Giovanni säim, hodse nia grissn drum, owa weisn hoid meng hom z Florenz, hoda a boo faschine Bosdn oognumma kod.
1402, 1408 und 1411 isa ois Prior in da Signoria gwen und 1421 de gsezle fiagschriimne Zeid fo zwe Monad ois Gonfaloniere. 1407 isa Fawoida fo da Stod Pistoia gwen.
Im Joo 1426 hoda sein Eifluss in da Signoria gnuzd kod, um fia de ungrechde Kobfschdeia, s Catasto (Grundbuach, Katasta) eizfian.
Ausdengd fom Giovanni, issa Famöngschdeia gwen wou de oama Leid wenga zoid und da Adl se fom zoin ned drugga hod kinna. Im Joo draaf hoda se wida mim Adl ooglegd, weis desmoi ind Signoria gwäid wean woidn, wos fabon gwen is und weis dafia oi fo de gleanan Zimfd ausschliassn woidn.
Doud.
Uma 1420 hod da Giovanni s Gschäfd an seine Buam Lorenzo und Cosimo iwagem kod. Wira am 20. Fewra 1429 gschdoam gwen is, muasa da zwoadgäidigsde Mo z Florenz gwen sa, wia a Schdeiabrichd fo 1429 zoagd hod. Niadaglegd woan isa in da Oidn Sakristei fo da Basilika fo San Lorenzo, wo eam da Brunelleschi a Grobmoi hiigschdäid hod. Fia Joo dano, is eam sei Wei d Piccarda Bueri gfoigd.
Im Netz.
Italia Living Episode 2: The Medici Dynasty – Giovanni de’ Medici and the rise of the Medici family
|
128385
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128385
|
Vokal
|
A Vokal is a syllabischa Sprochlaut, da wou oun a Zammzejng von Vokaltrakt virabracht wiad. Vokalna ghejan zou de zwouanan prinzipiellnan Klassnan vo Sprochlautt, de Anda san de Konsonantna. De Vokall untaschein se i da Wejhait (Qualitet), i da Lautstiakn un i da Vokalleng (Quantitet). Se han gwenle stimmhaft u stoak involviad i prosodischa Variaziona wej (lautnate) Gferbthait, Melodik u Batonung.
Es Woat "Vokal" kumt von lateinischn "vocalis", also ebs midrana Stimm, wou ejara daschallt, dass ma s hejad. Af Englisch, owa omed aa af Boarisch, wiad des Woat fia des akkustischa Vokalgreisch, es wou ma hejan ko, u des gschrima Vokalsymbol, es wou ma lesn ko, gnutzt.
Definizion.
Es git zwou Definiziona vo Vokaln, oa is fonetisch, dej onda – fonologisch:
Dej fonetischa Definizion von an "Vokal" (d.m. a Laut oun a Zammzejng von Vokaltrakt) passd ned alrid zamm mid da fonologischn Definizion (d.m. a Laut, da wou en Silmkean furmt). Dej Approximantna u zoing des: Allzwoa san oun vill Zammzejng in n Vokaltrakt (also fonetisch praktisch Vokall), owa se stengan om Õfang vo da Silm (wej in "jo" u "wul") wos fonetisch glaam louad, dass a Konsonantn waratn. A so a Streit findt se aa zwengs dem, wos a Woat wej engl. "bird" in an rhotischn Dialekt an r-gfeabtn Vokal oda an syllabischn Konsonant houd. Da amerikanischa Linguist Kenneth Pike (1943) hod viargschlong bar an blouss fonetischn Vokal von an "Vokoidn" zen reḏn, mid dem wou un aframol Vokoidna u koa Vokalna ned waratn. Maddieson un Emmory (1985) hom danou afgrund von ana ganzn Reih vo Sprochna zoagt, dass d Halbvokall midrana stiarkan Vaschmöllaring von Vokaltrakt als wej d Vokalna virabracht wean, u vo deastweng schou wej a Konsonantna gseng wean kantatn. Dennat daradn se dej zwou Definiziona nu ba ondanan Lautnan beissn un i d Quea kumma, wej bspw. ban /l/ in noadb. "vll" oda aa ban syllabischn Nasal in engl. "button" u "rhythm".
|
128386
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128386
|
Tifinagh-Schrift
|
Es Tifinaγ, aa Tifinagh oda Tifinar, (Neo-Tifinaγ: ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ; Tuareg Tifinaγ: ⵜⴼⵉⵏⵗ or ⵜⴼⵏⵗ) is a Konsonantnschrift, dej wou fia d masirischn Sprochn gnutzt wiad.
A modeana alphabetischa Weitafejaring vo da tradizionelln Schrifd, aa Neo-Tifinaγ, is in 20. Jh. eigfejad woan. Es Neo-Tifinaγ z Marokko, "Tifinagh Ircam" ghoissn, wiad i Morokkanischn Grundschuelln fia s untarrichtn von n Masirischn un in de duating Publikaziona gnutzt.
Ma sagt es Woat Tifinaγ gejd af an masirischn feminin Plural von n Adjektiv "fenizisch" zrugga, also "d fenizischn (Bouchstom)", andane seng i dan Woat griichisch πίναξ "Taafal", vo wou s wiakle kumt, woass ma ned gnau.
Heakunft.
Es Tifinaγ wiad am mearan af d libysche Schrift zrugg gfejad, dej wou aftoalt wiad af zwou Variantn. Dej libyscha Schrift is i da Antikn weitfleche vo Sprechan von Libysch-Beabarischn z Noadafrika von heinting Libya bis zou d Kanarischn Insln gnutzt woan. Es Tifinaγ warad also dej Varietet vo da libyschn Schrift, dej wou de Tuareg vamoutle z Libya iwanumma hom, un ebba seit 1500 Joua oda meara bis heit weita tradiat hom. Es is – wenn ma s neia Tifinaγ ned mid dazourechnad – wej d libyscha Schrift a raans Konsonantn-Alfabet.
Tuareg-Tifinaγ.
Es alta Tifinaγ wiad gnutzd um dej Varietetn von Tuareg zen schreim, dej wou zen libysch-beabarischn Zweig von n Afroasiatischn zölln. A freja Nutzung vo da Schrifd, findt se af Felsmolarein u Grewan. Zou dene ghejad aa a 1,500 Joua alts Monumentalgro vo da Tuareg-Matriarchĩ Tin Hinan, i den wou Spurna vo Tifinaγ-Inschriftn af de Went gfunna woan san.
Nou an M.C.A. MacDonald han dej Tuareg a "umatum rednata Gsellschaft, ba dea wou s Gmiak u d rednata Kommunikazion all dej Funkziona iwanemma, dej wou es Lesnan u Schreima inrana Schreibgsellschaft hom. Es Tifinaγ wiad am mearan zen spilln, zen kniawln, fia a Graffiti u kuaze Nourichtn gnutzd."
Ej amols wiad dej Schrifd aa fia ondane Sprochn gnutzd, dej wou vo d Tuareg gredd wean, wej es Tagdal, es wou wej es Dausahaq linguistisch zen Songhay ghejad.
Schreibweis.
Dej Geminazion oda Konsonantnleng, u wenn s phonemisch is, wiad in n Tuareg-Tifinaγ ned õzoigt. Es "t" wiad z eftas mid dan Bouchstom zvua als wej a Ligatua gschrim.
Wenn dej Bouchstom "l" un "n" nemmanond stej, wiad da zwoat Bouchstob viraghom, u schejchad, tejffa, hejcha oda kleanna gschrim.Zen Baispil wal des "l" a Zwoarastrichl || is un es "n" a oafochs Strichl | wiad d Bouchstomfolng "nn" als |/ gschrim, dass ma s von n "l" weggakennt. Vo deastweng warad "ln" ||/, "nl" |//, "ll" ||//, "nnn" |/| uaw.
Tradizionell wean dej Vokall assa am End von n Woat ned gschrim. I manchane Gengatn wean aa d arabischn Vokalzoachn zamma miḏn Tifinaγ gnutzd. In Folngadn is a Taafal vo de regionaln Untaschid in n Tuareg-Tifinaγ.
Neo-Tifinaγ.
Neo-Tifinaγ is a modeana voll alfabetischa Schrifd af Grundloḡ von n Tifinaγ, wou fias Noadmasirische gnutzt wiad. Es wiad wej dej lateinische Schrift vo links nou rechts gschrim u schreibt aa de Geminazion oda Konsonantnleng wej i da lateinischn Schreibweis von Noadmasirischn mid Doppeltschreibung u ned mid an Vadopplungszoachn, d. h. ma schreibt a langs /d/ als /dd/ un ned als /d:/ oda /d/.
D Vuaschleg von an Standard Tifinaγ san zen End von 20 Jh. afkumma. D Académie berbère hod zam min Salem Chaker von Inalco wos asgoawad. Es "Institut royal de la culture amazighe" vo Marokko hod 2003 a Tifinaγ-Version amtlich gmacht. Es Haptproblem is an Standard zen finna, da wou fia alle Varietetn taugt, wal si de Dialekt vaschidn entwicklt hom, wos d Fonemm u d Lautt oalangt.
Z Marokko is ma i de 80ga u 90ga nu zwengs da Nutzung vo da Schrift u sechtanen Aktivismus nu eikastlt woan. Nou dem dass owa 2003 a Variantn d amtlicha Schrifd z Marokko woan is, wiad scho vo Stootsweng af Tifinaγ publiziad. Es Tifinaγ is populer zwengs da Symbolik als a olta Schrifd, owa vill nutzn oda preferrian d lateinischa Schrifd, wal s fia vill leichta zen lesn u zen schreim is.
Z Libya unta n Muammar Gaddafi hod ma s Tifinaγ ned nutzn deaffa. Vo deastweng wiad s duatn omed meara gnutzt wej z Algerien. So hod da Nazionale Iwagongsrout nou an Libyschn Biagakrejḡ offena gweng. U da z Qatar basiate Senda Libya TV hod Masirisch u Tifinaγ z. T. i s Programm afgnumma.
In folngadn san Iwasichtn zen Tifinaγ. Grau is Standardtifinaγ nou an IRCAM, gel is daweitats Tifinaγ, oransch is andas Tifinaγ u weiss a Tuareg-Tifinaγ.
Unicode.
Es Tifinaγ is 2005 zen Unicode mid da Veasion 4.1 afgnumma woan. Dej Unicode block range fia s Tifinaγ is U+2D30–U+2D7F:
|
128387
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128387
|
2. Oktoba
|
Der 2. Oktoba is da 275. Dog vom Gregorianischn Kalenda (da 276. in Schaltjoarn), somit vableibn no 90 Dog bis zum Joarsend.
|
128389
|
22572
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128389
|
Anton Berlinger
|
Anton Berlinger (* 7. Juli 1848 in Steyr; † 26. August 1920 a duat)) woa a owaöstareichischa Eisendrara und Mundortdichta.
Leben.
Berlinga is in Steyr in Owaöstareich auf die Wöt kuman und hot zwöf Geschwista ghobt. Er hot noch dem Wün von sein Vota a Lehr ois Eisenschmied obsoiviert und hot 40 Joa in Steyr in da Woffnfabrik goarbeit. Ongregt durch Anton Schosser hot Berlinga iwa 200 Gedichte geschrieben, von denen oba nua a Teu vaeffentlicht wuan is.
In an Nochruaf in da Zeitschrift Togblott steht gschribn, dass Berlingas Gedichte die Freid on da Natua, die Liab zur Heimat umd zum Voik otmen.
|
128402
|
20491
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128402
|
Jiddische Schreibweis
|
D Jiddischn Schreibweisn san Systemm, mid deja wou d jiddischa Sproch gschrim wiad. Obgseng von a poa Asnama, wiad doudafia es hebräischa Alfabet gnutzd. Weitas git s a standardisiadta lateinischa Umschrifd von Jiddischn Wissnschaftlichn Institut, dej wou nea es lateinischa Alfabet, ouna Sundazoichn, Umlautt un Akzentt nutzd. I da Regl wiad owa d hebräischa Schrifd heagnumma. In Jiddischn heascht ba d Schreibweisna weitas a recht groussa Villfalt, wenn ma af d vill steakanan Noamiringstendenzn ba d Eiropäischn Sprochna blickt. Dej Gschicht vo da jiddischn Schreibweisn gejd fost weida zrugg wej d Sproch selwan, wal d Grundlong vo de mearan Schreibweisnan ianane Uaspring in n Hebräischn u Jidisch-Aramäischn hom.
Schrifd.
Es Jiddisch loud se mid vaschidnan Alfabetn schreim. D Iwazol vo dej, dej wou a Jiddisch schreim, nutzn i da Regl as hebräischa Alfabet. Ondas as wej ban Hebräischn san de Bouchstom in n Jiddischn aftoalt af Konsonantn u Vokalna. In n Folngatn findt se es gnutzta Alfabet mid da Umschrifd u de Lautweat nou an YIVO. Bouchstom vo Weata as n Hebräischn oda Aramäischn san grẽj hintalegt; Schrifdsymboll mid Vokalzoichn san gellwad markiad; d obweichada deitscha Umschrifd von n Ronald Lötzsch stejd i Klamman; dej eiklammatn Zoichn ך (k), ם (m), ן (n), ף (f) u ץ (ts) san d Forma, wou ma ganz am End von an Woat schreibt.
Weitas wean de folngatn Digrafn gnutzd:
Weata, dea wou Aramäisch oda Hebräisch san, wean generell gschrim, wej i da Asgongssproch. Andere Weata wern af eiropäischa Oat mid de Vokalzoichn א (a/o), ו (u), וי (oy), י (i), ע (e) u יי (ay/ey) gschrim.
Modeane Rechtschreibung.
Heitztoḡ han dej Untaschidd i de Schreibweisna ned gringa wej i de blejatn Jouana vo da jiddischn Litratua. Es System, es wou formel an offizielln Stand in n akademischn Umfeld houd un aa vill i d mearan weltlichn Bejchln gnutzt wiad, ist de YIVO-Ortografi, des moant, dej Regln, dej wou s Jiddische Wissnschaftlicha Institut (YIVO) asformuliad houd. D YIVO-Variantn hod se owa aa z eftas gendat un es askristaliasiadta Enddagebnis seng recht vill Gstudiadte als wej a weng z weit wegga vo dea eltanen ortografischn Systema.
A ondane Metodn, dej wou aa kodifiziad is, findt se i de "Klal Takones fun Yiddishn Oysleyg", dej wou publikiad woan is wej a kooperativs Weak von a Reih Universitejtn. Es Zil vo da Version is gweng an umfassadn "Standard" u d natialichn Untaschidd zen formulian, de wou se i Bejchan u Zeitschriftnan finna, dej wou ned mid da Tejtikait von n YIVO zen toun hom. A wengal Variazion wiad zouglassn, wenn aa dej "deitschma"rischn (resp. vadeitschtn) Schreibweisn i de "Klal Takones" ganz vawoaffn wean.
D Ortografi, dej wou ma i chassidische Publikaziona findt, hod koa Standard oda Regulirunga ned. Un aa wenn s recht vaschiin san, findt ma dennat a poa Musta i de Textt, wej u. A. es Weggloua vo diakritischn Zoichn, dej Gwoanat a stumms ע (e) oda ה (am mearan aa e) in etlane Weata zen schreim un andane Zoichn von an "deitschma"rischn Stil oda dej Schreibung vo אי־ statts יי־ am Õfang vo d Weata.
A bsundane Entwicklung hod s i da Sowjetunion gem, wou s dej aso ghoissana sowjettischa Ortografi antwicklt hom. Dej methodischa Grundprinzip vo da Schreibweis is d Fonetik gweng, wou ma bestnfolls ba de Fremdweata a Asnam gmacht houd. A Zol morfologischa Regln hom owa zant dejm goltn. Inra vulln Furm vo da sowjettischn Schreibweis, san aa d Endbouchstom von n Alfabet wegga gfalln. Heit is da Stand vo da sowjettischn Schreibweis lej u schwoch, aa wenn ma dej Tradizion nu in n Bladl "Birobidschaner Stern" pflegd.
Prinzipien von n Schreim.
Dej Vaschiinhait vo d jiddischn Schreibweisn is generell vabundn miḏn Iwawejng vo dan oinn oda dan ondan Prinzip, es wou ma omaf oda iwarisch draf setzt. Koa vo de heiting oda frejanen Ortografina fulgt owa blouss oana oinzing Grundloḡ. Nou an historischn Prinzip moant ma, ma solltad aso schreim wej i da Asgangssproch, d. h. generell schreibt ma de semitischn Weata wej af Hebräisch u Jiidisch-Aramäisch. Des hod ma ba manchn Schreibweisn aa fia Weata as n Germanischn gmacht un aso dej deitscha Ortografi imitad, wos ma nou an "deitschma"rischn Stil ghoissn houd. In an gwissn Si geḡa s historischa Prinzip grichtt is es fonetischa: Aso wej ma redt, aso schreibt ma. A gwichtiga Modifikazion doudazou is es morfologischa Prinzip, nou dem wou ma moant, ma söltad von n Text de Weata miglechst vollstende un gleich loua, u wenn ma s vaschiin virabrengt.
Diakritische Zoichn.
A bsundas Problem is d Nutzung vo d Punktaln u Strichaln, d. h. vo d diakritischnan Zoichna. Fia de Begadkefat-Konsonantna, dej wou ma af zowaraloa Oat assaredt (d. h. frikativ u plosiv), hom dej tiberianischn Grammatika a Metodn assatiftlt, dej zwou Assprochn zen untaschein. Dej zwoi Zoichn, Dagesch u Rofa, ko ma aa i de Ortografin von heinting Jiddisch gfinna. Manchane Methodn hom scheja des ganza System vo Diakritika gnutzd, weand ondane draf vazicht hom, u blouss es Dagesch fia s Pe gnutzt hom. Sel gilt aa fia d Punktirung ban Sin, es wou si blouss i Weata von Hebräischn findt.
Weitane Zoichn san dej Diakritika fia d Vokallautt. In Jiddischn nutzt ma generell ner a Pasech (es a-Zoichn) un a Komets (es o-Zoichn) unta n Alef (א). Owa laut manchane Regulirunga san s ned obligatorisch u nou an ondan mou ma ned blouss dej setzn sundan aa fia "ay" a Pasech mid zwoi Yudna, d. h. ײַ, schreim. Weitane Diakritika sigt ma ned oft, u wenn ma nou de Regln von n YIVO i gwisse Kontextt a Chirek (es i-Zoichn) un a Melupal (es u-Zoichn) schreim soll. I vill altn Schreibweisn houd ma en tanachischn Stil imitiad u de ganzn diakritischn Zoichn gnutzd ghobt.
Lateinische Umschrifd.
D Lateinische Schreibweis wiad ejara seltn gnutzd. Ma findt s u. A., wenn ma as ejḡad an Grund koa hebräischa Schrifdzoichn ned houd nutzn kinna oda in an Kontext, da wou ma se aa õ Leitn richtt, dea wou koa Jiddisch ned kinna, bspw. in an greassan publizistischn, an wissnschaftlichn oda an lirnarischn Kontext, wou ma wos vo da Sproch vamittln will. A deitscha Umschrifd von n Ronald Lötzsch nutzd es Jiddischa Weatabouch von n Duden-Valoḡ. An mejara intanazionaln u wissnschaftlich gnutztn Standard fia a lateinischa Schreibweis hod es YIVO-Institut festglegt. Es YIVO orientiad sih generell on n Englischn wou aa statts Diakritika Digrafn vawendt. Von n Englischn kumt aa d Schreibweis "Klezmer" fia "Klesmer" mid an stimmhaftn "s". A Weazeig zen transkribian fia vaschiinane Kodirunga warad d Jiddischa Schreibmaschina.
Es hoimisch Jiddisch.
Es dahoimata oda tradizionella Jiddisch is des, wos d jiddischn Easchtsprochla am mearan reḏn. Es wiad am mearan gnutzt ba de frumman Charedim geḡa d Liberaln u Weltlichn, wou a Standardjiddisch nutzn. Es houd bis ejtz koa strikta Regln oda Regulirunga ned antwicklt, õ dej wou ma se holtad, un is vo deastweng ned grod bsundas am professionellan un oun a wiakle festglegta Grundlong, houd owa aa gwisse Bsundahaitn.
YIVO-Jiddisch.
YIVO-Jiddisch hoisst ma dej Varietet, dej wou duach s YIVO-Institut festglegt woan is, u wiad am mejran vo de Jiddischistn gnutzd. Vill vo dej wou d Sproch als wej a Mouttasproch reḏn, wissn ned, wej dass ma des nutzd. Vill Weata san aa modean oda Neologisma vo Sprochaktivistn u Gstudiatn. Duach d greassane Oahaitlekait sigt ma s owa ols modeana. Aa da "Forverts" hod lang dej Regelsproch ned gnutzd. Nea wej dej altn Jiddischistn wegg gstoam san, houd ma d Regln eigfejad, dass sih de neian Schreiba, dej wou s Jiddisch scho wenga gredt hom, se danou richtn kinna. Dej Standardvarietet von n YIVO wiad i da Regl aa fia n Untarricht gnutzd.
Schreim u Schreibweis.
Dass s Schreim u d Ortografi an Dialekt ned batreffatn, hod da Solomon Birnbaum ned aso gseng. A houd a Regl afgstellt, dass ma afrana intadialektaln Weis aso schreibt, dass anejda en Text i san aingan Dialekt lesn ko. Generell nutzn aa des ned d frumman Charidim, sundan nea d Jiddischistn. Manchane nutza d gleicha Sproch schreim owa annascht, bspw. findt se ban Algemeiner Journal a aanlicha Sproch, wenn aa a ondane Schreibweis. Es is vua ollm dej Methodn, dej wou bam ban schreim andas ist, zwengs da Diakritika, wej in n Franzejsischn wos aa Diakritika houd in Gensatz zen Anglischn. Zou d Haptvatrejta ghejad da Mordechai Schechter, da Ariel Weinreich u da Voda da Max Weinreich, owa vill Jiddischistn san aa dougeng gweng. Dej wou ma am mejaran kennt san da Chaim Grade, da Yudel Mark u da Dovid Katz.
Schreibung ba de Chasidn z Amerika.
Dej Untaschidd i d Ortografin, wou ma vua olm in weltlichn Ziakln u ba de Chassidn z Amerika nutzd, san bsundas zwengs da Diakritika u Vokalzoichn. In Folngatn wiad de Standardortografi von n YIVO en "hoimischn Jiddisch" gengiwagstellt. Links san d Schreibunga nou en YIVO u rechts dej hoimisch-jiddischn Furma.
Af Litauisch Jiddisch sogt ma "ניט" ("nit") u "זיינען" ("zeynen"), af poulisch Jiddisch hingeng נישט ("nisht") u זענען ("zenen").
|
128404
|
36857
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128404
|
Schierling
|
Schierling war fria des grösste Dorf vo Niederbayern. 1953, zur Dausndjorfeier, hams uns zum "Markt" gmocht, obwohl bei uns scho immer a Markt war. 1972 sama wega da Gebietsreform za Owapfalz kemma - seid dem san mir "Niederpfelzer".
Vui vo de Leid in de Gmeind'n um uns, song a "Schierlinger Gennßenkher", owa des is a andere Gschicht.
1978 war Gneindereform und mia ham zea Derfa dazugrigt.
|
128405
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128405
|
Geiss Haejm
|
Da Geiss Haejm, oda aa da Helmut Josef Geiss, 1951 z Zwiesl af d Welt kuma un afgwoxn, is a Liadamocha, a Autoa, a Mola un a Blogga.
Seit 1965 spuit ar an Bass an vaschidnane "Bands" oda Musegrupm, wia "The Admirals", "The Soundboys" u "Sound of Satisfaction", u hod no 1967 õghebt a deitscha u 1970 a boarischa Liada zen schreim. A hod a Asbuidung ois wia a Glosblosa gmacht u z Hanau u Berlin-Kreizbeag gorbad. 1970 is a af Westberlin aufezogn; 1972 hod a se durtn pedagogisch weita buidt un 1974 is a wida hoam, wora a pedagogischa Orbatn afgnumma hod. So hod a in Zwiesla Augustina-Juvenat af a Gymnasiastn afgschaugt, is 1977 a Internatsschef z Bod Wörishofa woan, wo a se bis 1992 um Kochschiala oda so kimmat hod; u hod vo 1992 bis 2001 ois wia a "Wohnstettnschef" ba da Lemshuif Reng gorbat. Ar hod umma 650 Liada gschrim; vo de wo umma zwoa Drittl af Nidaboarisch san. Seit 1978 is ar im ganzn siddeitschn Raum aftretn; i de 80ga hod ar aft aa ban Neambeaga Bardntreffn u vill i da Friins- un Ekologibewegung gspuit.
Corona-Pandemi 2020/21.
Seit 2020 vaeffntlicht ar midunta zer Corona-Pandemi Text u Video, i de wo ar vo Apartheid, Kohlendioxid-Rückatmung, Menschnvasuach, Pandemiinszenirung, da Gfohr vom Impfn, den Lug vo de Corona-Toudn u da Nein Weltordnung redt. Nema de ganzn Vaschwerungsidena u da Gscheidhafalwissnschaft findt se aa a Kritik, wia z. B. de vom Gscheft, wo d Politika mid de Maskn machn.
|
128407
|
45825
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128407
|
Obsd
|
Obsd is a Sammebegriff dea fia den Menschn rohgniaßbarn, meist wassahoitign Früchte oda Teile davo (beispuisweis Sama), de vo Baam, Straicha und mehrjahrige Staudn satmman.
In Deitschland liegt da duachschnittliche tägliche Vazeah vo Obsd und Obsdazeignissa (ohne Obsdsäft) laut ana Studie vo 2008 bei Männa bei 230 Gramm und bei Frauan bei 278 Gramm.
Begriffsklärung.
Da Begriff Obsd (oidhochdeitsch "obaz"; mittlhochdeitsch "ob(e)z", friahneihochdeitsch "obs"; "Obsd, Baamfrucht") setzt se aus dem Vahäjtniswoat "ob" sowia oam mit "essn" vawandtn Verbalnoman mit ana Ausgangsbedeitung 'Zuaspeis' (zua Grundnahrung), ursprüngle woi Huisnfrücht, zamma. De unorganische -t- Endung tritt seit dem 16. Joahrhundat aaf. De Bezeichnung is gmeinwestgermanisch, siehe mittlniedadeitsch "ovet, avet, oves, ovest", mittlniedaländisch und niedaländisch "ooft" sowia oidenglisch "ofet(t)."
De Untascheidung zwischn Obsd und Gmias is ned biologisch, sondan kultuarell bedingt und dohea unschoaf. In da Regl stammt Obsd vo mehrjahrign und Gmias vo oajahrige Pflanzn (laut Lemsmittldefinition). Da Zuckaghoit beim Obsd is meist heaha: botanisch gseing entsteht Obsd aus da bfruchtetn Bliatn, Gmias entsteht aus andane Pflanznteile. Paprika, Tomatn, Kürbis, Zucchini, Auberginan und Gurkn san zwar Früchte und ghearn laut da obign (botanischn) Definition zu Obsd (do's aus bfruchtate Bliatn entstehn), wern aba ois oajahrige Pflanzn (Lemsmittldefinition: Gmias) und gmoahi weng de fehlandn Siaßsn beziehungsweis Saire ois Fruchtgmias bezeichnat. Rhabarba hingeng is a Bladlstui, werd aba aa ois Obsd vawendt.
De untn bschriemne Eiteilung vo Obsd in Obsdoatngruppn (Keanobsd, Stoaobsd, exotische Frücht usw.) is de heit im Handl übliche. In da Botanik dageng fasst ma unta dem Sammebegriff Obsd "olle dejenign Sama und Frücht kultivierta oda wuid wachsande Pflanzn zamma, de im Oigmeina roh gessn wern und vo ognehmam, meist siasslichm oda saialichm Gschmack san. Sofean es se dobei um Sama handlt, sa's aa weng dem Kalorienghoit sehr nahrhaft, währand Frücht, dern Sama haife ned mit vazeaht wern, in da Regl Fruchtfleisch mit hohm Wassaghoit und dohea nua gringe Nährweat bsitzn. Dank ihrm Ghoit an Vitamine und Minaroisoizn stöjn's aba [...] a wichtige Agänzung zua Nahrung do [...].
Eiteilung.
Obsdoatn.
Vaschiedane Pflanzngruppn vo de Nutzpflanzn und dern Oatn gem Frücht, de ois Obsd bzeichnat wern. De Eiteilung vo Obsd afoigt in Gartnbau und Handl ned streng botanisch. De typischn Oatngruppn san Keanobsd, Stoaobsd, Beernobsd, Schoinobsd, klassische Südfrücht und weidare exotische Frücht.
Donem guit aa a Eiteilung noch "heimischa" und importierta Ware vaschiedana Oat (etwa ois Flugobsd) aus Sicht vo da Heakunft und vom Transpoat sowia seit oaniga Zeit aus biologischm Obau im Sinn vo ana Qualitätsogab. Außadem gibt's no kaam gewerbsmäße gnutzts Wuidobsd.
In Deitschland werd de Vuifoit vo Obsdoatn und -soatn an da Deitschn Genbank Obsd (DGO) in Dresdn-Pillnitz gsammet und ahoitn.
Obsdsoatn.
Innahoib vo ana obsdtrogandn Oat gibt's zoireiche züchtarische Soatn, oiso Varietätn mit vaschiedane Eignschoftn, wos Aussehn, Ghoit und Eignschoftn bezigle Reife, Lagarung und Vawendung betrifft. Gschützte Handlssoatn untalieng dem Soatnschutz; danem gibt's zoireiche traditionelle Soatn, "Oide Soatn" gnennt, de se in da regionoin Landwirtschoftsgschicht entwicklt ham. Do spricht ma dann etwa vo "Edlsoatn" und "Bauanobsd".
Je noch Obsdnutzung werd "Dofe"- und "Wirtschoftsobst" untaschiedn, erstas san Soatn vo besta Qualität fia den Oanzlhandl und direktn Vazeah, zwoatas fia de Weidavaoabatung, oiso Saftproduktion, Eimachobsd und ähnlichs sowia "Industrieobsd" ois Rohstoff fia spezielle Produkt wia Geliermittl oda Lemsmittlzusatzstoff und Farbstoff.
Typische Nutzungssoatn san etwa "Lagaobsd", des erst nochreift und ned gekühlt oda sofoat vazeaht wern muass, oda spezielle "Kochobsdsoatn" mit se erst duach Erwärmung entwicklndem Gschmack. Lagasoatn spuin heit aba im kommerziellen Obau koa Roin mehr, do duach vabessate Lagameaglichkeitn (CA-Laga und de preisgünstign Impoat vo da Südhoibkugl des ganze Joahr iba frischs Obsd obotn wern konn.
Qualitätsklassn.
De oanzalna Frücht wern noch Greaß und Qualität in vaschiedane Handlsklassn eisoatiert. Exemplare, wöjche dei Ofoadarunga an de Handlsklassn ned afülln, wern aussoatiert und andaweitig vaweatat. De drei Qualitätsklassn san Extra, I und II, sie san ois EU-Qualitätsnorm festglegt.
Lagarung.
Ananas, Bananan, Papaya und Zitrusfrücht san käjtnempfindle und soitn ned bei Kühlschranktemparaturn vo 4 bis 8 Grod Celsius glagat wern, sondan bei 8 bis 12 Grod.
|
128409
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128409
|
Listn vo de Kalifn
|
I dera Listn vo d Kalifn, san de gwenganen Kalifn zammtrong. "Kalif" is da Titl von n owastn religjesn oda politischn Vejch von an Islamischn Stoot oda Kalifat, un aa da Titl vo Heascha vo da Islamischn "Ummah" as wej politische Noufolga von n Muhammad.
Hintagrund.
Nou an Toud von n Profetn Mohammad in Joua 632, hod s zeaschtamol krislt, wal da Mohammad ned an iwaroll onakontn Nouchfolga zrugg gloua houd. Dej Ansar (as Medina/Yaṯrib) hom si zammgfunna un unta sih an Noufolga asgmocht. Da Abu Bakr, da wou a bakonta Spezi von n Mohammad gweng is, hod afbrachd, dass d Wahl vo oinn vo assahalb vo de Qureysh, en Stamm von n Mohammad, zou an Dissens i da Gmoi fejarad, un aso an Umar un an Abu Ubaidah ibn al-Jarrah fia d Wahl viagschlong. A weitana Viaschloḡ is gweng, dass dej Quraysh u dej Ansar ajeda an Kandidatn wähladn, dej wou nou gmoasam heaschn. Af zletzt houd da Umar en Abu Bakr Gflugschaft gschwoan. Ondane san gfulgt hom an Abu Bakr fast asnamslous as an Ejaschtn Kalifn von n Islam õgnumma.
Da Abu Bakr u dej drei dref fulngatn Kalifn wean ba d Sunnitn als dej Gscheidn Kalifn, af deitsch songs aa de Rechtgleitetetn, õgseng.
Da Abu Bakr hod, nu vuar a gstuam is, an Umar als san Noufulga bstimmd. Dan Umar, also en zwoatn Kalifn, homs daschossn oda assassiniad, un an Schulding in an Persa mid dan Nama Piruz Nahavandi gfundn. Da Noufulga, da Osman, is gwählt woan von an Rout vo Stimmvejcha... oda Wahlmanna oda so. Da Osman is affa owa vonra unzfrinan Seitn hamdraht woan. Nou hod da Ali es Heft id Hent gnumma, houd owa a Akzeptanzproblem ba de von n Muawiyah õgfejadn Guverner vo Egyptn ghobt, zmol dea, nu offana a Rechning zwengs den Muad om n Osman ghobt houd. Des hod nou zou an Gfetz (also da Fitna), dan ejaschtn Islamischn Biagakreiḡ gfejad ghobt. Da Ali is sched von n Abd-al-Rahman ibn Muljam, an Kharidschitn, also von a drittn Partei, nou hamdraht woan, u da Suhn vo ejm, da Hasan, is lejwa zrugg tretn fia en Muawiyah, da wou s Kalifat zou ana normoln erblichn Amt gmachd u doudamid d Umayyadischa Dynastie grindt houd.
Ekumenische Kalifatna.
Es Kalifat vo de Rāschidūn (8 June 632 – 29 January 661).
En Hasan ibn Ali sa Kalifat (661)
Es abbasidischa Kalifat (25. Jenna 750 – 20. Feba 1258).
I da spejtan abbasidischn Zeit hom d Heaschha õgfangt andane Titl zn nutzn, wej bspw. Sultan.
D Mamlukisch-Abbasidische Dynasty (1261 – 1517).
D Kalifn vo Kairo (13 Juni 1261 – 22 Jenna 1517).
Dej Kairoa Abbasidn san mejara zeremonielle Kalifn unta n Schutz vo da mamlukischn Sultanat gweng, dej wou s sida vo da Machtiwanam vo da ayyubidsichn Dynasty gem houd.
Es osmanischa Kalifat (1517 – 3. Miarz 1924).
Es Owahapt vo da osmanischn Dynasti is nea "Sultan" also HEascha gweng, houd owa schnell õgfangt Titl vo de iwawundanan Genga zen iwanemma. Da Murad I (gherscht vo 1362–1389) is da ejascht osmanische Desbrauchianu fia n Kalifntitl; u houd n Titl gfoadat, wej ar d Stod Edirna, resp. Hadrianopolis, eignumma ghobt houd.
Es Amt von n Osmanischn Kalifat is af d "Türkiye Büyük Millet Meclisi" (d Groussa Tiakaiada Vulksvasammling) oda TBMM iwatrong woan, es wou des Amt en 3. Miarz 1924 afglejst houd, in Nougrenn mid da säkularn Politik, dej wou i de frejn Jouana vo da Tiakischn Republik von n selmoling Presidennt Mustafa Kemal Atatürk adoptiad woan is.
Nou en Weggahaun von n Kalifat, hod dej TBMM es "Diyanet İşleri Başkanlığı" (Religionszeigpresidium) als wej a neia hejchsta Islamischa Religionsautoritet gschaffn.
Ned-Ekumenische Kalifatna.
"Kalifatna d wou vil Muslim ned als legitim seng"
An Ibn al-Zubayr sa Kalifat (684–692).
Da Abd Allah ibn al-Zubayr, a Neffa vo da Aisha, da drittn Frau von n Muhammad, houd 648 a Rewellion geḡa s Umayyadischa Kalifat gmacht. Ar is z Mecca zen Kalifn proklaimad woan, is owa nou untaleng u 692 umbracht woan, nou sechs Mounad Siège oda Belagerung duach n Generol Al-Hajjaj ibn Yusuf.
Es Ummayadischa Kalifat vo Córdoba (929–1031).
"(Hod se ned universell duachgsetzt; d Macht is af Spania u Toall von n Maghreb bschrenkt gweng)".
Es Fatimidischa Kalifat (909–1171).
"(Dej Fatimidn san d Dynasti vo d Isma'ilische Shi'itn , d wou se i da Noukummaschaft von n Mohammad sana Tochta Fatma seng u fia d Sunnitn Häretika gweng san. Irna Anspruch af s Kalifat is vo da Muslimischn Ummah ned wej wos legitims õgseng woan, zmol ko giltga Baweis existirad, dass a wirkle Nouhkumma vo da Fatma san)."
Es Almohadische Kalifat (1145–1269).
"(Ned grouss akzeptiad, d Heaschaft hod e af Noadafrika u d Iberische Halbinsl bschrenkt)"
D indischn Kalifatna.
Dasida von n 12. Jh. san zant da Sidasiatischn Vuaheaschaft vo vaschinan islamischn Reichn islamischa Kalifatna am indischn Subkontinent ned etabliad woan. Unta de sharia-gsetzlichn Reḡirunga vo d sunnitischn Heaschha, wej an Alauddin Khalji, an Aurangzeb von Mogulreich un an Herschan Hyder Ali u Tipu Sultan vo Mysore zoing se trennte Furma vo Kalifatn, d wou an Eindruck af n Franzejsisch-Italjenischn Koasa Napoleon Bonapart un af d Soldatn von Britischn Empaja gmacht hom.
Es Sokoto Kalifat (1804–1903).
"(Ned weit akzeptiad, d Heaschaft hod se af Regiona z Westafrika bschrenkt)"
Grindt duach an schriftglehrtn islamischn Sufi u religjesn Fejara Usman dan Fodio duach en Fulani Krejḡ, da wou vasoucht houd d vuaislamischn Eifliss u Praktikn zruck zen drenga un duach a Kalifat a mejara islamischa Lemsweis zen vabroitn.
Es Bornu un es Songhai Reich.
The Bornu Empire at its greatest extent (c. 1750)
Mehrane Heaschha z Westafrika hom den Titl Kalif õgnumma, doudrunta da Mai Ali Ghaji ibn Dunama von Bornu-Reich un umma d gleicha Zeit aa da Askia Mohammad I (1443 – 1538) von n Songhai-Reich.
Ned-Ekumenische Kalifatna nou 1900.
Seit da Aflejsing von n Osmanischn Reich, hod s koa "ekumenischs" Kalifat nimma gem.
Es Sharifa Kalifat (1924–1925).
An letztn Vasouch es klaifala Amt mid ekumenischa Onakenning zruck zen brenga hod s von n Hussein bin Ali gem, da wou da Kine von n Hejaz un da Sharif vo Mecca gweng; dej dej Emta von n 11. Miarz bis zen 3. Oktowa 1924 ghaltn houd, wou as af san Suhn `Ali ibn al-Husayn al-Hashimi iwatrong houd, da wou owa as Kalifatsamt ned õgnumma houd. An Hussein sa Kalifat is ned akzepiad woan u in 1925 is ar asn Hejaz duach Truppn von Ibn Saud u wuhl zwengs sana zgringn Untastizung vo da Shari'ah assaghaut woan. Ar hod den Titl weita in Exil bis ze san Toud 1931 gnutzd. Wej d fatimidischn Kalifn, is ar a Nouhkumma von n Mohammad iwa n Enkl von n Hasan ibn Ali gweng.
Unpolitisch.
Es Ahmadiyya-Kalifat (1908–present).
Da Khalīfatul Masīh (), bisweiln oifach "Khalifah", is da gwählte spirituelle un organisazionella Fejara vo da weltweitn Ahmadiyya Muslim Jamaat u san Noufulga da Mirza Ghulam Ahmad, da woun dej Titl Mahdi u Messias von n Islam õgnumma houd. An Kalifn schreibt ma zou, dass a vo Gott gfejad wiad, un ar wiad vo da Ahmadiyya Muslim Jamaat aa Amir al-Mu'minin gnennt.
Nou an Toud von n Ghulam Ahmad, hod da Noufulga dej Ahmadiyya Muslim Jamaat vo Qadian z British India as gfejad ghobt, wos da Haptsitz vo da Gmoind bis za Unobhengikait vo Pakistan 1947 gweng is. Dasida is da Haptsitz nou Rabwah, a Stod af n Land, es wou d Gmoind 1948 vo Pakistan kafft houd. 1984 is d Ordinanz XX vo da Reḡiring vo Pakistan assagem woan, dej wou des Ahmadiyya Kalifat handlungsunfejk gmacht u d ganz Instituzion i Gfoa bracht houd. Zwengs den is da Khalifatul Masih IV is Exil af Londn z England, wou seit dera Zeit da provisorisch Haptsitz is.
|
128411
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128411
|
Bundesstroß 8
|
De deitsche Bundesstroß 8 (Abkürzung: B 8) beginnt on da niederländischn Grenz in Elten boa Emmerich am Rhein, duachqueat de Bundeslända Nordrhein-Westfalen, Rheinland-Pfoiz, Hessn und Bayern von Nordwestn noch Sidostn und endt in Båssa. Se valaft im Wesntlichn parallej zua A 3. In Östareich wird de Streck ois Nibelungen Straße (B 130) bis noch Hartkirchen (boa Linz) fortgfihrt. Die Bundesstroß 8 hod a Läng vo 689 Kilometan.
|
128413
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128413
|
Jiddische Grammatik
|
D Morphologie u d Syntax von n Jiddischn hod vill Gmoasamkaitn miḏn Deitschn, mid grundlengadn Elementnan (wej Substantivna, Veam, Loaniwasetzunga oda s Imitian von n Aspektsystem) as n Slawischn, Hebräischn un Aramäischn.
Nomina.
Genus.
Jiddische Nomina wean af drea Genera aftoalt; maskulin (זכר "zokher"), feminin (נקבה "nekeyve") u wedano (נײטראַל "neytral"). Ganz ko ma s Genus ned von ej wissn, u wenn s a poa Regln git:
Kasus.
Es gibt in Jiddischn drei grammatische Kasus, en Nominativ, en Akkusativ un en Dativ. D Kasusflekzion kummt i da Regl nea duach n Artikl u duach s Adjektiv zen Asdruck. In a poa Situaziona, findt se owa aa a Kasusflekzion ba de Substantiv, eischlejssle de Vawandtschaftsbagriff (טאַטע "tate" 'Voda', מאַמע "mame" 'Mouda') u de Weata ייִד "yid" u האַרץ "harts", wou d Feminina u Neitra d Ending ן- ("-n") in Dative Singular u d Maskulina d Ending ן- ("-n") in n Dativ un in n Akkusativ Singular hom.
Es Jiddisch hod koinn Genitiv niad a. Wenn owa des Vo'dem'wou's'is balebt oda menschle is, ko da Bsitz miḏn Suffix ס- ("-s") õzoigt wean, z. B. ("dem"/"zayn") "tatens" ("a") "hoyz". Andanfols wiad statts an Genitiv d Preposizion פֿון ("fun") gnumma.
A weitane genitiv-oatiga Konstrukzion, da Quantitativ, wiad gnutzd, fia s Bschreim vo Quantitejtn, z. B. אַ פֿול גלאָז הייסע טיי ("a ful gloz heyse tey"); אַ גרופּע יונגע מענטשן ("a grupe yunge mentshn"). Dej Konstrukzion ko ned gnutzd wean, wenn a determinirada, resp. bstimmta, Artikl gsetzt wiad: אַ פֿול גלאָז פֿון דער הייסער טיי ("a ful gloz fun der heyser tey").
Plural.
Es git zwoi regulerne Plural-Suffix. Ba Nomina, dea wou af an ned batountn Vokal asgej, wiad da Plural miḏ n Suffix "-s" gfurmt. Ba Nomina, dea wou af an Konsonantn asgej, wiad da Plural miḏ n Suffix "-n" gfurmt.
Dounemm git s a Nomina mid an unreglmaassing Plural, mid "-es" (bsundas ba slawischn Weatan), mid "-er" u mid Umlaut, z. B. מאַן "man" / מענער "mener", קינד "kind" / קינדער "kinder", un nea mid Umlaut, z. B. האַנט "hant" / הענט "hent". Manchane Weata endan se in n Plural ned, wej bspw. פֿיש "fish" 'fish'. Nomina, dea wou s Diminutiv-Suffix "-ele" oda "-l" hom, furma n Plural mid "-ekh", z. B. מײדל "meydl" / מײדלעך "meydlekh".
De mearan Weata as n Hebräischn nutzn dej aschkenasisch-hebrejschn Pluralendunga, d. h. ים "-im", wej i ספֿר "seyfer" / ספֿרים "sforim" '(Religions-)Bouch' oda ות- "-es", z. B. סוד "sod" / סודות "soydes" 'Ghaamnis'). Wej dea Beispill zoing, hom vill Plural von n Hebräischn zousatzle zen Suffix a Oat "komplexn Oblaut". Manchane Weata as n Hebräischn furma en Plural aa nou an Germanischn oda ned ganz richte nou an Hebrejschn, bspw. קול "kol" / קולער "keler" 'Stimm' oda טלית "Tales" / טליתים "taleysim", wos af Hebräisch en Plural af ות- houd. Ondane Weata hom aa parallel mearane Pluralfurma.
Artikl.
Da hiweisad oda bstimmte Artikl kongruiad min Nomen i Genus, Numerus u Kasus.
Da unbstimmte Artikl findt se nea in Singular un is ollawaal אַ ("a") u nea voa d Vokalna אַן "an".
Adjektiv.
Attributive Adjektiff wean flektiad nou an Nomen i Genus, Numerus u Kasus, weand predikative Adjektiff unflektiad bleim. Ma sogt z. B. דער גוטער מאַן "der guter man", owa דער מאַן איז גוט "der man iz gut". Wenn a Adjektiv absolut, d. h. ned mid an Nomen, gnutzd wiad, nou wiad s a wej s attributiva Adjektiv flektiad, z. B. דער מאַן איז אַ גוטער "Der man iz a guter". Adjektiff in Neitrum Singular hom owa in attributiva Posizion, nea ban bstimmtn Artikl a Ending.
Dej Ending "-n" is "-en" nou an "m", an batountn Vokal oda an Diphthong; is owa "-em" nou an "n" u, as a Asnama, ban Adjektiv "nay".
A Gruppn vo pronominaln Adjektifnan samt אײן "eyn", קײן "keyn", u d Possessivpronomina, wej מײַן "mayn" u זײַן "zayn" 'his', wean aweng ondas flektiad. Se wean nou Genus, Numerus u Kasus flektiad wenn s predikativ san, owa ned wenn s attributiv san. Wenn s alloa steng (absolutiv), san s ganz aso wej d normaln Adektiff.
D Adjektiff stenga gwenle vua an Nomen, kinna owa aa als wej a absolutiva Konstrukzion folng, z. B. אַ שיינע פֿרוי "a sheyne froy" oda אַ פֿרוי אַ שיינע "a froy a sheyne".
Pronomen.
D Pronoma vo da drittn Person kumma in Genus mid dea Nomina zamm, af dea wou sa sih bazejng. Aso wiad aa af d unbalebtn Objektt "er" oda "zi" gnutzd, wenn s grammatisch a Maskuline oda a Femina san.
In n Poulischn Jiddisch wiad, wej in Boarischn, da olt Dual i da õgredtn Person Plural gnutzd.
Numeralia (Zolweata).
Dej Kardinalzoln san zmindast nou an Standardjiddischn d Folngatn.
D Ordinalzoln san nou "ersht", "tsveyt", "dritt" uaw. Dea Adjektiff vo de Ordinalzoln san "ershtik" "primea, easchtara", "tsveytik" (sekundea, zwoatara), "dritik" (terzjea, drittara) uaw. Dej ganzn Stundn oda Uazeitn san "eynse", "tsveye", "draye", "eleve", "tsveleve" oda "eyns a zeyger", "tsvey a zeyger" (Lötzsch: "zwej a sejger") uaw. un "a fertl tsen" u "dray fertl tsen" nemma "fertl nokh nayn" u "fertl far tsen".
Verbn.
Verbalflekzion.
D Verbn wean konjugiad nou Person u Numerus fia s Präsenz u d zammgsetztn Zeitn u Modi. De ned-finitn Verbalfurma san da Infinitiv, es Partizip Passiv un es Partizip Aktiv (oda Verbaladjektiv).
An Infinitiv furmt ma min Suffix ן- ("-n") oda bspw. nou an Nasal aa ען- ("-en"). Da Imperativ is da Verbalstamm oun dea õgfiagtn Elementt (Affix) in n Singular u min Suffix ט- ("-t") in n Plural. I da ejtzaring Zeid (resp. in n Präsenz) nimmd d ejascht Person Singular d Grundfurm von n Verb; dej andan Furma wean nou da fulngadn Tabelln flektiad:
Von n Verb wiad weitas a Adjektiv oda a Adverb gfurmt, es wou synchron duach zoufejng von n Suffix דיק- "-dik" zen Infinitiv gfurmt wiad (d. h. historisch vamoutle *"-end+ig", wej Boarisch "stengade"). Des Suffix -dik tritt aa generell fia s Furma vo Adjektivna af, wej z. B. "achrajesdik" "varontwoatle" oda "friërdik" "frejare".
Partizip Perfekt.
As Partizip Passiv wiad af Jiddisch vill gnutzd. Dej Iwazol vo d Verbn furmt es Partizip miḏn Prefix -גע ("ge-") u n Sufiix ט- ("-t"), z. B. געקויפֿט "gekoyft". Dea stoakn Verbn furma s Partizip miḏn Prefix -גע (ge-), an Oblaut (von an gwenganen Nullstapfl) un an Suffix ן- "-n", z. B. געהאָלפֿן "geholfn" von n Rumpf -העלפֿ ("helf-"). Ma ko om Infinitiv ned seng, wos a Verb stork is oda schwoch.
As Prefix -גע follt wegga ba Verbn, ba dea wou d ejascht Silm koa Batonung ned houd. Des gilt ba zwou Klassn vo Verbn: Verbn mid oinn oda mejrann ned-batontn Prefixn, wej -פֿאַר ("far-") oda -באַ ("ba-") u ba Verbn mid n batontn Suffix יר- ("-ir") i Loanweata, z. B. פֿאַרקויפֿט "farkoyft" and אַבאָנירט "abonirt" vo פֿאַרקויפֿן "farkoyfn" un אַבאָנירן "abonirn".
D Partizipia kinna nou an Dialekt u nou d Regista vo da Sproch aa variiern; bspw. געווען "geven" is s normola Partizip Passiv vo זיַין "zayn" 'be', owa געוועזט "gevezt" (u געוועזן "gevezn") is a Adjektiv.
Konjugazionsbeispill.
D fulngad Tabelln zoagt d Flekzion von n jiddischn Verb. D Iwazol vo d Verbn is reglmaasse mid de mearan Bsundahaitn ban Partizip Passiv.
Dej fulngad Tabelln zoagt d Passiv-Partizipia vo weitanen ned reglmassing Verbn nou d Ablautt:
Verbn mid enklitischn Adverb.
Wej ondane germanische Sproch houd s Jiddisch Verbn mit prefigirtn Adverb, wou a Partikl amol direkt vua n Verb stejd u zammgschrim wiad un amol douhinta u fia sih gschrim wiad. Dej Partikl wiad von n Verb trennt in n Präsenz, owa wiad in n Infinitiv un n Partizip min Verb zammgschrim, z. B. i אויסזאָגן ("oyszogn") un אויסגעזאָגט ("oysgezogt") is dej Partikl (oda des Adverb) אויס ("oys") min Verb zammgschrim; owa in זאָגט אויס ("zogt oys"), wiad s a aingas Woat.
Dej gleicha grammatischa Struktur wird fia d "Periphrastischn Verbn" gnutzd, wou des ned flektiadte Element, es wou z eftas von n Hebräischn kumt, un d Semantik trogt, zamm mid an Funkzionsverb afkreizt, z. B..i תּשובֿה טאָן "tshuve ton" 'se bakean, Nourei hom', es Woat תּשובֿה ("tshuve") vahalt se wej a "Prefix" vo טאָן ("ton"), bspw. wej "oyston".
D periphrastischn Verbbildunga dealamm an Yiddishn vill Verbn u Verbalkonstrukziona von n Hebräischn zen nemma. Presenz-Aktiv-Partizipia von n Hebräischn wean min Funkzionsverb זײַן ("zayn"), Presenz-Passiv-Partizipia min Funkzionsverb ווערן ("vern") gnutzd, z.B:
Es hebräischa Verb "nispoel" ("nitpael"), es wou in moderna Nei-Hebräisch zwengs da Iwaschneiding min "hitpael" marginalisiadt is, findt se a weng efta in Jiddischn. Vo deastweng is "baaindruckt sa" נתפּעל ווערן "nispoel vern", in n Gengsatz zou "מתפּעל ווערן", wou ma as neihebräischa Sichd dawoatad.
Konstrukziona min Hilfsverb.
Es Jiddische houd koa Preteritum oda 1. Vagongahait. Doudafia wiad s Verb האָבן ("hobn") oda זײַן ("zayn") min Partizip Perfekt von n Haptverb gnutzd. D Iwazol vo Verbn nutzd האָבן "hobn"; z. B. איך האָב געקויפֿט ("ikh hob gekoyft"). Ba umma 30 intransitive Verbn vo Bewegung u Zoustand findt sih זײַן ("zayn"); z. B. איך בין געקומען ("ikh bin gekumen"). Transitive davo-gnummane Verbn hom gwenle האָבן ("hobn"), z. B. זײַן "zayn" wiad mid גײן ("geyn") u האָבן ("hobn") mid den davo-gnummanen transitivn Verb איבערגײן ("ibergeyn") gnutzd.
Es Futur wird in Jiddischn mid וועלן ("veln") un Infinitiv gfurmt. Dej Flekzion vo וועלן ("veln") findt se i da oomatn Tabelln.
Es Plusquamperfekt wiad gfurmt von n Perfekt duach zoufejng vonn Partizip געהאַט ("gehat"), bspw. איך האָב געהאַט געזאָגט ("ikh hob gehat gezogt"); איר זענט געהאַט געגאַנגען ("ir zent gehat gegangen"). Es Futur II wird als a Futur von n Perfekt gfurmt, bspw. איך וועל האָבן געזאָגט ("ikh vel hobn gezogt"). Dej Furma wean owa recht weng gnutzd, scho goa ned i da gsprochanen Sproch. Wenn as n Kontext dasichtle is, nimmt ma doudafia s gwenlicha Perfekt oda Futur u sogt evtl. zousetzle nu שוין ("shoyn") oda פֿריִער "friër" ("friër").
Es Hilfsverb פֿלעגן ("flegn"), wiad min Infinitive (oda Partizip i manchanen Dialektn) gnutzd, dass ma a Gwoanat od widakerada Hannling vo da Vagangahait asdrickt, z. B. איך פֿלעג קומען ("ikh fleg kumen"), d. h. "e bi (awl) kuma".
Dej Furm וואָלט ("volt") wiad zamm min Partizip Passiv fia n Kondizional oda "Konjunktiv" gnutzd, z. B. איך וואָלט געגאַנגען ("ikh volt gegangen") fia "i warad ganga" oda "i gangad"
Weitane aspektuelle Konstrukziona.
Da Aspekt vonra oamoling Akzion wiad duach s Funkzionsverb טאָן ("ton") oda געבן ("gebn") un a Verbalnomen mid an unbstimmtn Artikl gfurmt, aanle wej boarisch an Lacha tou, nea dass s af Jiddisch ned mid den -a in Aslaut is. Es Verbalnomen ko aa a Adjektiv hom. D Furm mid געבן is mejra batount. Ba Verbn mit prefigirtn Adverb wiad des Element von n Nomen trennt.
Dej Konstrukzion is af Jiddisch houch systematisch u ko praktisch mid en ejdnan Verb gnutzd wern. Dea Nomina san toalweis quasi nea in n Kontext vo dera Konstrukzion, z. B. אַ שרײַב געבן "a shrayb gebn", d. h. gach wos zamschreim, houd a Nomen שרײַב "shrayb" es wou gwenle sunst ned viarkimt, un es wou ma mid an 'oamoling Schreim' iwasetzn kannt, vgl. z. B. זי האָט אים געטאָן אַ כאַפּ אָן ("zi hot im geton a khap on") oda מיר גיבן אַ שרײַ אויס ("mir gibn a shray oys").
Weitas git s an "perfektivn" Aspekt—oda a Imitirung von n slawisch Aspekt—da wou miḏn Verbalprefix gfurmt wiad, z. B. impeafektivs לייענען "leyenen" 'lesn' ko perfektiv gmacht wean mid איבער "iber" oda דורך "durkh", d. h. איך האָב געלייענט "ikh hob geleyent" warad ejara 'I bin õm Lesn gweng'; un איך האָב איבערגעלייענט oda איך האָב דורכגעלייענט "ikh hob ibergeleyent / ikh hob durkhgeleyent" warad ejara 'I hob ferte glesn'. Weitane Beispill san:
Dej Partikl, d wou õn n mearan aso a Funkzion hom, san דורך ,איבער ,אָן ,אָפּ ,אויס ("oys", "op", "on", "iber", "durkh") u dej Prefix דער־ u צו־ ("der-", "tsu-"); es git owa (obgseng vo den Entsprechunga in Poulischn oda Slawischn generell) koa Regl, wechtane Prefix dou woascheinle san. Aanle wej in n Slawischn ko nemm dej Prefix a es Reflexipronomen זיך ("zikh") ba oin Aspekt hinzoutretn. Dej Aspekt-Opposizion is owa zumindest gesamtjiddisch niad i dera Furm grammatisch wej in n Slawischn.
Vaschidne Aspekt kinna aa zammkumma, wej bspw. איך פֿלעג געבן אַ שרײַב אָן "ikh fleg gebn a shrayb on" (E hob awl gschwind wos gschrim); זיי נעמען זיך צעלאַכן "zey nemen zikh tselakhn" (se hiam õ, lous zen lachn).
Negazion.
D Negazionspartikl is ניט "nit" oda נישט "nisht". In an negiatn Satz krejng dea unbstimtn Weata dej Partikl קײן "keyn".
Es Jiddisch dafoadat uaft dopplte Negazion, z. B. קיינער איז דאָרטן נישט געווען ("keyner iz dortn nisht geven") oda איך האָב קיינעם נישט געזען ("ikh hob keynem nisht gezen"). I gredta Red git s aa dreifacha u villfacha Negazion, wej z. B. איך האָב נישט געוווּסט קיין גאָרנישט נישט ("ikh hob nisht gevust keyn gornisht nisht").
Konjunkziona.
D Konjunkziona wean aftoalt af hypotaktischa (untaoadnata) u parataktischa (beioadnata). In n Folngatn san vaschiine Konjunkziona afglistt.
Diminutiva u Fokus.
Es Jiddisch hod vill Furma, dej wou wos stiaka oda emozional machn. Doudrunta san generell Diminutiva, affektiate u vastiarknde Suffix. Z eftas aa Suffix ba Aingnaman oda fia bstimmte Nomina. Batonung ko aa duach Reduplikazion vo Verbn, zammgsetzte Adjektif, 'Stimmungspartikl' un Intajekziona virebracht wean.
Es Jiddisch kenn zwej Grod von n Diminutiv. Da ejascht Grod is reguler, da zwoat stiaka u affekzioniata u wiad aa Iminutiv gnennt. In boidn Felln wiad umglautt.
Es git Situaziona wou nea da Plural an Diminutiv houd, wej bspw. קינדער (kinder) → קינדערלעך (kinderlekh).
Nemma dea Suffix -el un-ele, git s nu Miglechkait Diminutiva zen furma, wej z. B. mid den Suffix טשיק- (tshik) von poulischn -czyk, vgl. z. B. יונגערמאַן (yingerman) → יונגערמאַנטשיק (yingermantshik).
Syntax.
Wej ondane vawandte Sprochn git s in n Jiddischn dej Regl vo da Zwoatposizion von n finitn Verb, ganz gleich, wos des ejascht Element a Nomen, a Adverb oda wos ondas is. Dennat untascheidet se d Syntax von Deitschn, wal in Jiddischn d Regl aa in n untagoadnetn Satz gilt, in Deitschn owa nea in Haptsatz. Weitas ko owa aa es Verb õ da ejaschtn Posizion stej in an kausaln oda kontextuell gnejchtn Zammahang ba afranand fulngadn Gschichtn. A freiare Syntax ko i da Jiddischn Dichtung viakimma.
Klitika.
Opzionala Kontrakziona finna se in n gsprochanen un in n literarischn Jiddisch. Des gilt õn n mejran fia manchane Hilfsverbn u Personalpronomina u bsundas i da gsprochanen Sproch. In n Poulischn Jiddisch wiad bspw. da Satz זאָלן מיר אים דערציילן דאָס געהיימע וואָרט ("zoln mir im dertseyln dos geheyme vort") kontrahiad zou זאָל׳מיר׳ן דערציילן ס׳געהיימע וואָרט ("zol'mir'n dertseyln s'geheyme vort") oda da Satz ער האָט מיר געזאָגט ("er hot mir gezogt") ko kontrahiad wean zou ר׳האָט מיר געזאָגט ("r'hot mir gezogt").
Dialektuntaschidd.
D neadlinga aso ghoissanen Litaua Dialektt von n Jiddischn as n Baltischn u Weirussischn falln af zwengs eanana Bsundahaitn, wej es Faaln von n Neitrum un es reduziadta Kasussystem. Nomina wou in n Standardjiddischn neitrum san, san maskulin oda feminin. Da Dativ is bis af a poa Restt gschwundn. Es Hilfsverb האָבן ("hobn") ko in n Litaua Jiddisch mid an ejdan Verb gnutzd wean, aa wenn s literarischa Jiddisch un andane Dialektt es Verb זײַן ("zayn") brauchn.
Es ganza Kasus- u Genussystem scheint zen vaschwinna in zeitgnessischn gsprochenen Jiddisch vo d Hasidischn Gmoindn. Dej Artikl "der", "di" u "dos" schwoimln af an oinzing Artikl "de" in n Nominativ, Akkusativ u Dativ zou (mid "di" wej an bstimmtn Artikl in n Plural), wej z. B. ‘de gitte mentsh"’, de gitte fro" u de gitte kind". Omdraf wiad aa a generells Demonstrativum "deye" gnutzd, wej deye mentsh/fro/kind".
|
128539
|
832313
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128539
|
Landau an der Isar
|
Landa an da Isar(amtle: "Landa a.d. Isar" is de zwoatgreaßte und mit ihra Gründung im Joahr 1224 de eataste Stod im niedaboarischn Landkroas Dinglfing-Landau in Baiern.
Eadkund.
Log und Bsondaheitn.
De Oidstod liegt aaf ana Heah vo 390 Meta iba Noamalnui (Obare Stod), obahoib vo da Hangleitn vom Isardoi. Doduach is Landau zum Beinama "Beagstod" kemma. De neiare "Untare Stod" liegt mehr ois 50 Meta tiafa in da Toisohn vom Isardoi und werd vo da Isar duachflossn. De Oidstod hot se ihra mittloitaliche Struktua bewahrn kenna. No heit san im Stodplan und im Luftbuidfotografie und Stodgrom sowia de oide kreizfeamig oglegtn Hauptstroßn akennboa. Vo 1991 bis 1999 is a Oidstodsanierung duachgfiaht worn, woduach a moderna Moaktplotz gschaffn worn is.
Stodgliedarung.
De Stod bsitzt 78 Gmoateile. Nem dem Hauptoat Landau a.d. Isar ghean de Pfarrdeafa Kammern, Mettnhausn, Niadahäcking, Reichaschdoaf und Zeifing sowia de Kiachdeafa Obaframmaring, Obahäcking, Rotterschdoaf, Usterling, Woafsdoaf und Zulling dazua. Emfois foin dorunta de Deafa Ahausn, Boch, Dietlsbeag, Fichtheim, Frammeringermoos, Hilgersdoaf, Hollaead, Kleegoatn, Möding, Poidaring, Thalham, Thanhäcking, Weihern, Wuidthurn, Windschnua und Zanklau sowia de Weila Ashäcking, Brunnhof, Haag, Hochbeag, Hoizhaisln, Kleinkaga, Kothingeichadoaf, Rappach, Rohrboch, Sondaham, Steinbeißn, Stoahaus, Stocka, Untaframmering und Weilnboch. De Oaeadn (Oanzlseidlunga) Moos, Aign, Attnhausn, Barglsbeag, Bibeag, Brunnmann, Christlead, Dattnbeag, Oasiedl, Entnsee, Flexead, Friedhofead, Großkaga, Hofaead, Hoizhaisa, Junghoizn, Kettn, Kühboch, Lanznead, Leberl, Leithn, Moosmuih, Pöringerschwaig, Rappnsbeag, Rohrhof, Rufnbeag, Schauereck, Scheern, Schlüpfling, Scheanbeag, Schreiaead, Straß, Thamboch, Tuntnbeag und Woisgassn wern aa dorin eigschlossn.
Gschicht.
Bis zum 19. Joahrhundat.
Da teil "Obare Stod" is 1224 vom Wittlsbocha Herzog Ludwig I. dem Kehlheima gründt worn, jedo war zu dera Zeit bereits a deafliche Siedlung am Ufa vo da Isar - zu Füßn vom heitinga Stodbeag - voahandn, de "Land-Au" ghoaßn hot. Sie werd erstmois 1074 awähnt. 1304 ahoit de Stod vo de Herzög Otto III. und Stephan I. de Vabriafung vo de städtischn Sondarecht.
Am 29. Juni 1504 is Landa im Landshuata Erbfoigekriag niedabrennt. Den Dreißgjaarigm Kriag hot Landa unbschadet ibastandn. Im letztn Kriagsjaohr 1648 is duach Zahlung vo 5000 Tala an de Schwedn de stod voa da Zeastearung bwahrt worn. Im Joahr 1713 san innahoib vo sech Wochan 80 Personan an da Pest stom. Im Eastareichischn Erbfoigekriag is Landa am 17. und 18. Mai 1743 znachst vo franzeasische und doraafhi vo eastareichische Truppna fast voistände zasteat worn. Noch dem Friednsschluss hot Maria Theresia de Stod 1750 zum Wiedaaafbau 600 Dukatn zuakemma lassn. De Stod war lang Pflegamt und hot zum Rentamt Landhuat vom Kuafüstntum Baiern gheat. Landa hot a Stodgricht mit weitgehande magistratische Eignrecht (Landgricht) bsessn.
Im Joahr 1829 hot Landa 1624 Eiwoha und 300 Haisa zäjt und 1875 hot Landa an Eisnbahnoschluss an da fünf Joahr spada voiendetn Bahnstreckn Landshuat-Plattling.
20. Joahrhundat.
Im Joahr 1903 is de Bahnstreck Landa-Arnstorf aeaffnet worn. 1911 hot Prinzregent Luitpold Landa bsuacht.
Währand da Zeit vom Nationoisozialismus war Johann Baptist Huber Stodpfarra in Landa. Er is 1942 im Konzentrationslaga Dachau gstom. Am End vom Zwoatn Wöjtkriag is Landa gega de oruckandn US-Truppn vateidigt worn und de Bruckn gsprengt. Am 30. Aprui 1945 hot Artilleriebschuss des Rothaus und Teile vo da Oidstod zasteat, wobei's insgsamt 22 Dode aaf deitscha Seitn gem hot.
Des neie Rothaus hot 1950 seina Bestimmung ibagem wern kenna. 1959 is mit am Zweigwerk vo Triumph da erste Industriebetrieb in des neie Gewerbegebiet an da Straubinga Straß kemma. 1969 hot Landa an da Harbuaga Straß a nei abauts Gymnasium erhoitn.
Bis zua Gebietsrefoam in Baiern war Landa de Kroasstod vo am eigna Landkroas, vom Landkroas Landa an da Isar. Mit da Refoam is Landa am 1. Juli 1972 Teil vom nei gschaffana Landkroas Untare Isar worn, dea am 1. Mai 1973 den Nama Dinglfing-Landa ahoitn hot.
Eigmeindunga.
Frammering, Höcking, Niedahöcking, Obahöcking, Mettnhausn, Reichasdoaf und Zeifing san Oidgmoa. Am 1. Januar 1972 san de bis dohi söbstständinga Gmoa Frammering und Teile vo dea heit zu Puisting ghearandn ehemolign Gmoa Ganacker eigliedat worn. Am 1. Juli 1972 kemman Mettnhausn, Reichasdoaf und Zeifing sowia Teile vo da aafgleastn Gmoa Kammern dazuakemma. Am 1. Januar 1978 is de Eigmeindung vo da Gmoa Höcking afoigt, de am 1. Januar 1971 duach den Zammaschluss vo de bisharign Gmoa Niedahöcking und Obahöcking entstandn san.
Eiwohnaentwicklung.
Im Zeitraum 1988 bis 2018 is de Stod vo 11.223 aaf 13.390 um 2.167 Eiwohna bzw. um 19,3 % gwachsn.
Politik.
In da Kommunoiwoi am 15. März 2020 is Helmut Steininger und Matthias Kohlmayer in de Stichwoi um den Plotz vom 1. Buagamosta ganga. Do hot se Matthias Kohlmayer (54,2 %) gega Helmut Steininger (45,8 %) duachsetzn kenna und is somit Ersta Buagamoasta. Da Stodrot setzt se wia foigt zamma: Chrsitle-Sozoie Union in Baiern (CSU) (22,7 %, 6 Sitz), Sozjoidemokråtische Pårtei vo Deitschland (SPD) (5,9%, 1 Sitz), Eakologisch-Demokratische Partei (ödp) (6,4 %, 2 Sitz), Frauanlistn Landa/Isar e.V. (FLL) (7,3 %) (2), Unobhängige Wählagmoaschaft/Freie Wählagmoaschaft (UWG/FWG) (22,4 %, 5 Sitz), Landa gfoit ma (LGM) (18,3 %, 4 Sitz), Wählagmoaschaft Höcking (WGH) (9,9 %, 2 Sitz), Junge Biaga Landa (7,1 %) (2 Sitz). In da Kommunoiwoi am 15. März 2020 is Helmut Steiningeer und Matthias Kohlmayer in de Stichwoi um den Plotz vom 1. Buagamosta ganga. Do hot se Matthias Kohlmayer (54,2 %) gega Helmut Steininger (45,8 %) duachsetzn kenna und is somit Ersta Buagamoasta.
Wappn.
Blasonierung: "Unta am grautatn Schuidhaupt a etwos schräglinks laafande dreimolige Teilung vo am Föjd."
Es is de öjteste schuidfeamige Siegl, des seit 1263 in Obdruck bekannt is, und des öjteste bekannte Stodsiegl in Niedabaiern.
Kuitua und Sehnswiadekeitn.
Landa biet in kuatuarella Hinsicht vui Meaglichkeitn fia seine Biaga; Aaftritt in da Stodhalle, des Niedaboarischs Archäologiemuseum im Kastnhof sowia des jährliche Voiks- und Weinfest san dofia Beispui.
Wirtschoft und Infrastruktua.
Wirtschoft.
Osässige Untanehman san unta andam:
Vakeah.
De Stod is duach de Bundesstroß 20 und de Bundesautobahn 92 aschlossn und liegt mit dem Bahnhof Landau (Isar) an da Bahnstreck Landshuat-Plattling. Im Stundntakt vakeahrn Züg vom Dona-Isar-Express zwischen Bossa und Minga.
Des Weitan fahrt a Stodbuslinie "Da Landaa" vo Montog bis Samstog im Stundntakt duach de Stod. Drei weidare ÖPNV-Linian vabindn de ländlichn Gmoa mit da Stod.
Einstige Sendeanlag vom Boarischn Rundfunk.
Vo 1950 bis 1969 hot se bei Landa in da Näh vo Ganacker (ehem. Heeresflugföjd) da Senda Landa an da Isar bfundn, a Mittlwellnrundfunksend, dea aaf da Frequenz 1602 kHz des Program vom Boarischen Rundfunk vabreitat hot.
|
128540
|
840744
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128540
|
Fürstlich Löwensteinscher Park
|
Da Fürstlich Löwensteinsche Park is a 30,66 km² groußs gmoafreies Gebiet im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart im bayerischn Spessart. Es is zu 97 Prozent bewoidt.
Geografie.
Log.
Da Fürstlich Löwensteinsche Park liagt zwischn da Gmoa Bischbrunn und da Stod Rothenfels. Da topographisch hechste Punkt vo da Gemarkung befindet si auf (Log) on da Hintere Bauhöhe, da niedrigste liagt boa Hubertushöhe auf (Log).
Nochbargemarkunga.
Nochbargemarkunga im Uahzoagasinn im Noadn ofongend san Forst Lohrerstraße, Neustadt, Rothenfels, Bergrothenfels, Windheim, Fürstlich Löwensteinscher Park (Hafenlohr), Esselbach, Fürstlich Löwensteinscher Park (Esselbach), Steinmark, Oberndorf, Bischbrunner Forst, Rohrbrunner Forst und Rothenbuch. Enklavn hod da Fürstlich Löwensteinsche Park vo Fürstlich Löwensteinscher Park (Bischbrunn), Fürstlich Löwensteinscher Park (Esselbach) und Fürstlich Löwensteinscher Park (Hafenlohr).
Gewässa.
Im Sidn vo da Gemarkung entspringt da Höchsterbrunnengraben. Duachn Noadn fliaßt de Hafenlohr.
Natuaschutz.
Aufm Gebiet vom Fürstlich Löwensteinschn Park liagn teiweis de Natuaschutzgebiete Hoher Knuck (NSG-00596.01) und Weihersgrund (NSG-00550.01).
Vakeah.
Duachn Fürstlich Löwensteinschn Park valafft de Kroasstroß MSP 26 vo Erlenfurt noch Windheim.
|
128542
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128542
|
Ovalle
|
Ovalle is a Stood im "Gloana Noadn" vo Chile a da Región de Coquimbo. Se hod 111.272 Eiwohna (Stand: 2017).
Geografie.
Ovalle ligt ebba 86 Kilomedda siadle vo da Stood La Serena und is d Hauptstod vo da Provinz Limarí. D Stod ligt am Zammafluss vo drei Fliss, am Río Limarí, am Río Hurtado und am Río Grande.
Gschicht.
Ovalle is am 7. Mai 1831 grindt woan. An Nam hods vom friaran Präsidentn, am José Tomás Ovalle (1830–1831).
Sengaswiadigkeitn.
De Gengad um Ovalle hod recht vui prähisdoarische Fundsättn zum bietn. De Casa de Piedra (Felsformation) is a Bergüberhang, dea wos scha voa iba 10000 Joa vo de Uaeiwohna gnutzt woan is. Dinosaurier- und Fossilienfunde gibts am Monumento Natural Pichasca zum seng. Am Valle del Encanto („Tal des Zaubers“) 20 Kilomedda sidle von Ovalle gibts a prähisdoarische Kuitstättn, de ebba 4000 Joa oid is.
Wiadschoft.
D Stod Ovalle lebt zum Groußteil vo da Landwiadschoft und vom Tourismus. A wichtige Roin spuid a dera Gengad a da Weinanbau, z. B im Valle de Elqui und el Choapa.
|
128543
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128543
|
Los Andes (Chile)
|
Los Andes is a Stood in Chile a da Region V Valparaíso. Se hod 66.708 Eiwohna (Stand 2017).
Geografie.
Los Andes ligt 70 Kilomedda neadle vo Santiago de Chile. A da Natt vo da Stood ligt a da hächste Beag vo Sidamerika, da Aconcagua.
Gschicht.
Grindd woan is de Stood 1791 ois Santa Rosa de los Andes und hod 1865 d Stodrechte griagt und is nochad in Los Andes umgnennd woan. 1887 is d Stood vo arana gaachn Cholera-Epidemie hoamgsuacht woan.
Wiadschoft.
De Stood is a wichtigs wiadschoftlichs Zendrum, se hod a direkte Strossnvabindung zua argentinischn Groußstood Mendoza. Vo 1973 bis 2004 hand vo de Automotores Franco Chilena do Auddos heagstäid woan.
Wegam Klima spuid a d Lanwiadschoft um d Gengad vo Los Andes a wichtige Roin.
Tourismus.
Wega da Natt zu de Andn is Los Andes a wichtige Zwischnstation zu de Ski-Gebiete. A boa Kilomedda vom Stoodzendrum wegad gibts a Thermalbod aram privatn Hotelkomplex. Siadle vo da Stod ligt da Nationalpark La Campana mid seine Poimwäida.
|
128544
|
41930
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128544
|
Nesvík
|
Nesvík [] (dänisch: "Næsvig", boarisch weatli: Londspizbucht) is a seid 2016 ubwohnde Uatschoft auf d Färöer om Ostgstod fo da Haptinsl Streymoy. Es hod a Flech fo 5,72 km2. Sei Postleitzoi is FO-437 und es ghead seidm 1. Jenna 2005 zua Sunda Kommuna. Fuahea hods zua Kommune Hvalvík ghead, de aufglesd wuan is.
S Wuat "Nesvík" is im Nominativ, Akkusativ und Dativ gleich, im Genitiv sogg ma "(til) Nesvíkar". Oan, wos fo Nesvík is, nennd ma "Nesvíkingar".
Geographie.
Da Uat Nesvík ligg om westlichn Gstod fom Sundini, dea wos d Insln Streymoy und Eysturoy trennd. Es ghead zum Sundalag. Duch Nesvík fiad d Stross 13, iwa de ma iwa d "Brúgvin um Streymin", d Bruckn iwan Strom, auf d Nochbainsl ummikimb. Kuaz dafua zweigg d Stross 54, de auf Tjørnuvík fiad, o. Da Uat bested aus zwoa Wohnheisa, an Gebeide fo da Kommune und am "Leguhusið í Nesvík." A Tei fo da falossna Woifongstation Gjáaroyri bfind si gonz im Nuadn. Nesvík grenzt on Streymnes im Sidn, Saksun im Ostn und Langasandur im Nuadn. Seine Nochbadeaffa on da onan Seit fom Sundini hand Norðskáli und Oyrarbakki.
Gwassa.
Da grejsst Boch fo Nesvík is d "Sunnara Gjánagjógvará" (Sidlicha Klommboch), de bei Gjánoyri in Sundini rinnd. Onane Bach hand d "Nesáir" (Londspizbach) und d "Búðaráir" (Moakdboch).
Beag.
Zwoa Beag gibs z Nesvík: da "Sandfelli" (Sondbeag, 537 m) und da "Rossafelli" (Ressabeag, 453 m). Zwischn eana ligg da Sodl "Streymneshálsur" (318 m).
Gschicht.
Nesvík is eascht Ofong fom 20. Joahunad bsidlt woan, somit iss a "Niðursetubygd" (Sidlungsduaf). 1958 hods fia Hef duat gem, fo dia nua mea nu zwoa stend.
Im Joa 1970 hod ma midn Bau fo da "Brúgvin um Streymin" ogfonga und om 30. Oktowa 1973 iss fian Fakea freigem wuan. Duachn Bau fom "Norðskálatunnilin" im Joa 1976 hod si d Stross zua ana Haptfakeahsoda entwickid.
1993 hod ma s "Leguhusið í Nesvík" baud. Es hondlt si um a evangelischs Bettnloga fo da "Innan Mission", ana evangelischn Mission, mid am Kongress- und Fuatbidungszentrum. Im Joa wead duat 10000-15000 moi iwanocht. 2016 hod ma s "Leguhusið" ausbaud.
|
128550
|
840745
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128550
|
Fürstlich Löwensteinscher Park (Bischbrunn)
|
Fürstlich Löwensteinscher Park is a Gemarkung vo da boarischn Gmoa Bischbrunn im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart.
Geografie.
Log.
Da topographisch hechste Punkt vo da Gemarkung befindt si auf (Log) nordwestli vo Neubau, da niedrigste liagt sidwestli vo Sylvan im Weihersgrund auf (Log).
Orte.
De Gemarkung bestät aus zwoa Ortn:
Jeda Ort hod jeweis a Teigebiet.
Nochboagemarkunga.
De oanzge Nochboagemarkung vo da zwoa Teigebietn is Fürstlich Löwensteinscher Park.
|
128551
|
759486
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128551
|
Fürstlich Löwensteinscher Park (Esselbach)
|
Fürstlich Löwensteinscher Park is a Gemarkung vo da boarischn Gmoa Esselbach im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart.
Geografie.
Log.
Da topographisch hechste Punkt vo da Gemarkung befindt si auf (Log) im Westn vo Karlshöhe, da niedrigste liagt im Ostn vo Faun auf (Log).
Orte.
De Gemarkung bestät aus drei Ortn:
Jeda Ort hod jeweis zwoa Teigebiete.
Nochboagemarkunga.
Nochboagemarkunga san Fürstlich Löwensteinscher Park und boa Faun om estlichstn vo da sechs Teigebietn Esselbach.
|
128552
|
839420
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128552
|
Fürstlich Löwensteinscher Park (Hafenlohr)
|
Fürstlich Löwensteinscher Park is a Gemarkung vo da boarischn Gmoa Hafenlohr im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart.
Geografie.
Log.
De Gemarkung vateit si on da Kroasstroß MSP 26. Da topographisch hechsde Punkt vo da Gemarkung bfindd se af (Log) nerdli vo Diana, da niedrigste liagd nerdli vo Hubertushöhe af (Log).
Orte.
De Gemarkung bsteht aus via Ortn:
Donebn liagd zwischn Diana und Einsiedel no a Teigebiet.
Nochboagemarkunga.
Nochboagemarkunga san Fürstlich Löwensteinscher Park und boa Hubertushöhe om estlichn Teigebiet und boa Lindenfurterhof on de estlichn Teigebietn Windheim.
Gewässa.
Boa Einsiedel und Lindenfurterhof fliaßd de Hafenlohr duach de Gemarkung.
|
128553
|
61247
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128553
|
BayernAtlas
|
Da BayernAtlas is a Online-Koatndienst vom boarischn Landesamt fia Digitalisierung, Broadbond und Vamessung.
|
128554
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128554
|
Bahnbrückenmühle (Hafenlohr)
|
De Eihede Bahnbrückenmühle is a zua Gemarkung Windheim vo da boarischn Gmoa Hafenlohr im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart gheande Mui.
Geografie.
Bahnbrückenmühle liagt auf im Spessart on da Hafenlohr zwischn Torhaus Breitfurt und Windheim in da Nech vo Hubertushöhe.
|
128555
|
37765
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128555
|
Jiddische Phonologie
|
Es git vill fonologische Untaschidd zwischn de vaschiḏnan Jiddischn Dialektt. D folngada Iwasicht richtt se nou an heiting Standardjiddischn, es wou in n frejn 20. Jh. gschaffn woan is un i pedagogische Kontextt gfunna wean ko.
Konsonantna.
In n Jiddischn kennt ma d noustejatn Konsonantna:
Wej i d slawischn Sprochn, mid dej wou s Jiddisch vill Kontakt ghobt houd (Russisch, Weißrussisch, Poulisch un Ukrainisch), owa genga s Neihouchdeitsch hom d stimmlousn Laut scheja koa oda goa koa Aspiration neda. Entgeng an Deitschn fahlt aa d Auslautvaheatung. Es git owa a regressiva Assimilisazion vo da Stimmhaftigkait, z. B. wiad ('says') wej gsogt oda (Vuarred) wej .
Vokalna.
Dej oafachn Vokal von n Standardjiddischn san:
Weitas, kinna dej Sonorantn u aa unbatonta Silm furma, z.B:
Dej Lautt u kinna aa wej Silmkeann douheakumma, owa blouss wej Allophon (oda Lautvariantna) zou an , nou an zwilefzatn (bilabialn) reschpektiiv en zungruggatn (dorsaln) Konsonantal.
Lautlicha Vagleich.
Dej am mejan deitlingan Untaschidd finna se ba de Vokall. D Konsonantn von n Oustjiddischn hom weitas, wej uam bschrim, an stoakn slawischn Eifluss. Dazou ghejan vamoutle aa d stimmhaftn Aslautt u d palatalnan Konsonantna. Wej aa ba d boarischn u deitschn Loanweata in Bejmischn is weitas a "pf" in n Õlaut a "f" un in n Inlaut a "p", vgl. פֿונט /funt/, עפּל /ɛpl/ u קאָפּ /kɔp/. A Tabelln mid de entsprechatn Vokall wisawi en Alemannischn, en Noadboarischn, en Mittlhouchdeitschn un en Neihouchdeitschn is dej dou.
|
128557
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128557
|
Faun (Esselbach)
|
De Eihede Faun is a zua Gemarkung Fürstlich Löwensteinscher Park vo da boarischn Gmoa Esselbach im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart ghearnds Forsthaus.
Geografie.
Faun liagt auf im Spessart und buidt zum Tei a Exklave vo da Gmoa Esselbach im Fürstlich Löwensteinschen Park. De Eihede befindt se boa da Mindung vom Heinrichsbach in an Wachenbach zwischn Alte Wachenmühle und Neue Wachenmühle.
Geschichte.
Des Forsthaus is im Joar 1817 im Rohma vom Zaunbau fian Löwensteinschen Wildpark earicht worn. Es is nochm oititalischn Gott vom Woid bnennt worn.
|
128559
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128559
|
Konsonant
|
I da artikulatorischn Phonetik is a Konsonant a Sprouchlaut, da wou mit leichta, halwata oda ganza Blockiring von n Vokaltrakt assagredt wiad. Beispill san es , wou lefzad (labial); es , wou zungspitzad (apikal); es , wou zungruggad (dorsal); es , wou ganz hint ban Stimmõsatz (glottal); es u , wou duach a Hindanis streamad (frikativ) un es u , wou duach d Nosn (nasal) assagredt wiad.
Wal d miglechn Lautt i d Sprouchn vill mejara han wej d Bouchstoom in n Alphabet, hom se d Leitn es Internazionala Phonetischa Alphabet (IPA) assadenkt, um an ejdaran Laut a oingas Zoichn zen gem. Aingle hod owa s Alphabet uaft wenga Lautt wej Konsonantna, dass ma Bochstomkombinaziona heanimmt, wej deitsch "ch" u "sch" oda Diakritika af d Zoichn setzt, wej d Hatschkala ban bejmischn "š" u "č", manchane Bouchstom hom owa aa vaschinane Assprochn, z. B. dass a "d" af deitsch in Aslaut wej a "t" asgsprochn wiad.
Etymologi.
Es Woat "Konsonant" kumt von n Lateinisch cōnsonāns "midklingad, midrouffad", wos a Loaniwasetzing (Calque) von n Grichischn (sýmfōnon) is. Da Dionysius Thrax had d Konsonantna aso gnennt ghobt, wal s zamm mid an Vokal asgsprocha wean. Dej Konsonantna houd ar aftoalt af d ἡμίφωνα, d "holbrouffadn", fia d Kontinuantna (Frikativ un Approximantn) u d ἄφωνα, d "ned-rouffadn", fia d Plosiv.
Heit woiss ma owa, dass des ned zendsthi i d ganzn Sprochn ganz aso is, wej dass ma amol gmoint houd, sua findt ma aa Plosiv, dej wou koa Vokall ned hom, wej bspw. in Nuxalk z Kanada, wos mid doudazou beitrong houd, dass d Konsonantn heintztoḡ aa nimma aswej a "midgreifta Lautt" defeniad wean.
Bouchstom.
Es Woat Konsonant ko aa an Bouchstom von an Alphabet moina, da wou fia an Konsonantn stejt. Dej 21 Konsonantn von n Alphabet san B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, W, X, Z, un ej amols Y. Es Y stejt in n Deitschn ned grouss fia an Konsonantn, owa ma ko s in deitschn fia i n Fremdweatan wej "Yorkshire-Terrier" finna.
Konsonantn u Vokall.
A weitane Definizion is, dass d Konsonantn u d Vokall vaschinane Toal von ara Silm furma. An mejara tejnatn oda rouffadn Toal vo da Silm nennt ma Silmspitz oda Silmkean"," gwenle is des a Vokal, dej wenga tejnatn Randlaut vo da Silm (Onhiab u Aslaut) san gwenle Konsonantna. Beispill fia Silmstruktuan waratn CV, V u CVC, wou C fiaran Konsonantn u V fiaran Vokal stejt.
Karakteristika.
An ejdara Konsonant ko nou gwisse Karakteristika klassifiziad wean:
Konsonant wean duach Kombinaziona vo de gnenntn Karakteristika bschrim, wej bspw. "stimmlous-alveolara Plosiv" fia . De mejran Karakteristika nennt ma nea wenn s an Untaschid i da Sproch machn.
Ba manchane Konsonantnpoa, wej ba "p:b", "t:d", untascheidt ma aa an relativn Kraftafwand fortis u lenis, wos ma owa mejara fonologisch wej fonetisch sigt.
|
128560
|
3045
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128560
|
Korea
|
Korea (oda d Koreanischa Halbinsl) is a Region z Ostasien. Seit 1945 is s toalt af zwej suwerena Stootn: Noadkorea (amtle d "Demokratischa Vulksrepablik vo Korea") u Sidkorea (amtle d "Repablik vo Korea"). Korea bstejd as da Koreanischn Holbinsl, aa d Jeju Insl, u mejranen kleannanen Insln drum umma. Es wiad ogrenzt vo China af n Noadwestn u Russland, resp. Sibiria, af Noadostn. Af n Oustn is s trennt vo Japan duach d Strouss vo Korea un es Japanischa Mear.
In n ejaschtn Joatausnd hod s z Korea von ej drei konkurirada Stootn gem, Goguryeo, Baekje u Silla; zamm kennt ma s aswej deja Drea Kinereichh vo Korea. I da zwoitn Helft von n ejaschtn Joatausnd hod owa da Silla-Stoot de Stootn Baekje u Goguryeo eignumma un a "Vaoints Silla" grindt. Mittlawal hod si da Stoot Balhae in n Noadn gfuamt u Goguryeo vo durtn vadrengt. Es Vaointa Silla is nouhad in an Biagakrejḡ wida af drei Stootn zafalln, wos zou deja Spadan Drea Kinereichh vo Korea gfejad houd. Zen End von n ejaschtn Joatausnd is Goguryeo aswej Goryeo wida heagstellt woan u hod dej ondan zwej Stootn bsigt u d Koreanischa Holbinsl unta oinn Stoot vaoant. Umma dej Zeid is aa da Stoot Balhae zammbrochn u da Krounprinz af n Siḏn af Goryeo tiamt oda gflichtt. Goryeo (aa "Koryŏ" gschrim), wos se antwicklt houd zen modeanan Exonym "Korea", is a houchkulturella Stoot gweng, wou umma 1234 d ejaschtn bweglinga Drucktypn entwicklt woan san. Vill Iwafell u Krejḡszig von n Mongolischn Reich in n 13. Jh. hom en Stoot owa schwaa zougsetzt, da wou zen Schluß nou Joazentt vo Kempf a Vassalnstoot vo d Mongoln woan is. Nou an militarisch Widastand unta n Kine Gongmin, da wou an mongolischn Einfluß z Goryeo gendigt houd, hod s vill Zwitrocht gem u Goryeo is gfalln zwengs an Ku oda Stootsstreich, õgfejad von n General Yi Seong-gye, da wou en 17. Jule 1392 Joseon (u d Joseon-Dynastie) grindt houd.
D ejaschtn 200 Joua vo Joseon san ret rouare blim. Z dera Zeid is s Koreanisch Alfabet von n Sejong en Groussn in n 15. Jh. gschaffn woan un es hod an wochsadn Eifluß von n Konfuzianismus gem. Weand da letzatn Perion vo da Dynasty hod Korea a recht a isolazionistischa Politik zammpatschlt. In n spadn 19. Jh. is s a Objekt vo d imperialn Ambiziona von n Reich vo Japan woan. Nou an Ejaschtn Sino-Japanischn Krejḡ is s Reich vo Korea 1910 zant Modeanisiringsvasouch vo Japan annektiad woan, wou s bis zen Schluß von n Zwoitn Weltkrejḡ in n August 1945 dazoughejad houd.
In n 1945ga Joua han d Sowjetunion u d Vaoinigtn Stootn ba da Nidaloḡ vo d Japanischn Streitkreft z Korea in n Nougfulḡ von n Zwoitn Weltkrejḡ doudri iwaoakumma, dass s Korea entlang von n 38. Broitngrod toaln. Da Noadn is unta sowjetischa Bsatzing, da Siin unta US-amreikanischa Bsatzing kumma. Dej Umstendt han d Grundloḡ gweng fia d Toaling vo Korea samt zwou vaschinanan Ideologilaln u vascheaft duach d Unoinigkait, se af Badingunga vo da koreanischn Unobhengikait zen vadakkoadian. D kommunistisch-ispiriata Reḡiring in n Noaḏn houd an Rugghalt vo da Sowjetunion genga d pro-westlicha Reḡiring in n Siin krejgt, wos 1948 za Toaling vo Korea af zwou politischa Entitejtn, Noadkorea u Sidkorea, gfejad houd. Spanninga zwischn dej zwou hod 1950 zen Asbruch von n Koreanisch Krejḡ gfejad. Mid Eimischung vo fremdn Truppn hod da Krejḡ 1953 mid an Patt gendigt, owa oun an offezielln Friinsvatroḡ, wos zou dej fuata-duawlatn Spanninga zwischa dej zwej Stootn beitrong toud.
|
128562
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128562
|
Alte Wachenmühle
|
De Eihede Alte Wachenmühle (aa: Wagenmühle (alte)) is a zua Gemarkung Esselbach vo da boarischn Gmoa Esselbach im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart ghearnde Mui.
Geografie.
Alte Wachenmühle liagt auf links vom Wachenbach im Spessart zwischn Heinrichsmühle und Faun boa Kieseckersmühle. Boa da Eihede is de sidliche vo de zwoa Exklavn im Noadn vo da Keangemarkung.
Gschicht.
De Eihede Alte Wachenmühle is 1429 „Mule in der Wachenbach“ gnennt worn. De Mui hod bis uma 1890 gmoin. Zwischn 1919 und 1922 is do fia Steinmark elektrischer Strom eazeigt worn.
|
128564
|
57319
|
https://bar.wikipedia.org/wiki?curid=128564
|
Neue Wachenmühle
|
De Eihede Neue Wachenmühle (aa: Wagenmühle (neue)) is a zua Gemarkung Esselbach vo da boarischn Gmoa Esselbach im untafränkischn Landkroas Moa-Spessart ghearnde Mui.
Geografie.
Neue Wachenmühle liagt auf links vom Wachenbach im Spessart zwischn Faun und da Mindung vom Höchsterbrunnengraben. Boa da Eihede is de nerdliche vo de zwoa Exklavn im Noadn vo da Keangemarkung.
Gschicht.
De Eihede Neue Wachenmühle is 1696 durchn Bau vo oana Mui duach an Sohn vom Besitza vo da scho bständn Wachenmühle eastondn.
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.